dysleksja- definicje, objawy, diagnoza, literatura

WCZESNE ROZPOZNAWANIE

ZABURZEŃ O CHARAKTERZE DYSLEKTYCZNYM

Według aktualnie przyjętej definicji, opublikowanej w 1994r. przez Międzynarodowe

Towarzystwo Dysleksji im. Ortona, dysleksja jest

„… jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym (…)

charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla

niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. (…) dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami

w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej; często obok trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się

trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni”

(M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna, Warszawa 2000, s. 10)

DYSLEKSJA ROZWOJOWA specyficzne trudności w nauce

czytania, pisania i liczenia(przy prawidłowym poziomie umysłowym, prawidłowym widzeniu i słyszeniu)

DYSLEKSJA specyficzne trudności/zaburzenia w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu

DYSORTOGRAFIA specyficzne trudności/zaburzenia w komunikowaniu się za pomocą pisma, szczególnie kłopoty z opanowaniem poprawnej pisowni ( w tym pod względem ortograficznym)

DYSGRAFIA trudności/zaburzenia w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma

DYSKALKULIA zaburzenia matematyczne/trudności w matematyce/specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności posługiwania się liczbami i dokonywania obliczeń

UWARUNKOWANIA SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W NAUCE

Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób: obciążonych genetycznie (dysleksja występuje

w rodzinie), pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu, u których można

zaobserwować nieprawidłowości w rozwoju psychomotorycznym

(występują symptomy ryzyka dysleksji).

Dysleksję diagnozujemy u uczniów o przynajmniej przeciętnym poziomie intelektualnym. Obniżony poziom

inteligencji wskazuje na istnienie trudności globalnych, uogólnionych, które nie są specyficzne,

wykluczamy więc w tym przypadku występowanie dysleksji.

Dysleksję potwierdza obecność: zaburzeń funkcji słuchowo-językowych ( fonologiczny

aspekt języka) - uwagi, pamięci i percepcji słuchowej dźwięków mowy. Pierwszym symptomem mogącym wskazywać na ryzyko wystąpienia w wieku szkolnym dysleksji jest opóźniony rozwój mowy (mowa pojawia się do 3r.ż)

zaburzeń funkcji wzrokowo-ruchowych (uwagi, spostrzegania, pamięci wzrokowej, wyobraźni przestrzennej, motoryki dużej, małej, integracji percepcyjno–motorycznej oraz lateralizacji).

Obserwowane objawy:wiek szkolny (klasa I-III)

MOTORYKA DUŻA: mała sprawność ruchowa całego ciała trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach,

łyżwach, nartach niechęć do zabaw ruchowych i lekcji w-f (trudności z wykonywaniem niektórych

ćwiczeń, np. układów gimnastycznych)MOTORYKA MAŁA (RĄK): obniżona sprawność ruchowa rąk trudności w zakresie czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się,

myciem i jedzeniem (nożem i widelcem)LATERALIZACJA: utrzymywanie się oburęczności lub obuocznościORIENTACJA W SCHEMACIE CIAŁA I W PRZESTRZENI: trudności z określaniem własnych części ciała jako prawe-lewe, np. odróżnie niem

prawej i lewej ręki, strony ciała trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo,

zaś drzwi na lewo pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony


FUNKCJE SŁUCHOWO-JĘZYKOWE: wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab,

asymilacje głosek, np. sosa lub szosza) błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki

przestrzenne: nad - pod, za-przed, wewnątrz-na zewnątrz trudności z różnicowaniem głosek podobnych fonetycznie (np. z-s, b-p, k-g) w

porównywanych słowach typu: kosa - koza lub tzw. sztucznych: rosa reza, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie

trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zadaniach, jak wydzielanie sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów, rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji, trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie

trudności z zapamiętywaniem nazw trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje,

takiego jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj - dziś - jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych


KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA: trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem piłki niechęć do rysowania i pisania, trudności w rysowaniu szlaczków,

odtwarzaniu złożonych figur geometrycznych (np. rombu) niski poziom graficzny rysunków i pisma-dziecko “brzydko" rysuje

(poziom wykonania-nieadekwatny do wieku życia), niestaranne pismo (nie mieści się w liniaturze), zagina „ośle uszy” na rogach kartek zeszytu

trudności z szybkim wymienieniem nazw np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów

wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr -

trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia


FUNKCJE WZROKOWE: trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w

całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki

trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych na płaszczyźnie (np. liter p-g-b-d)

trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki częste przekręcanie złożonych wyrazów (przestawienie głosek i sylab, asy milacje

głosek, np. sosa lub szosza) używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trud ności z

poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wy rażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz

trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw ko lejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj-dziś-jutro i sekwencji cyfr: szeregów 5-cyfrowych: wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, powtarzaniem z pamięci szeregu słów


CZYTANIE: czasami nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko: - bardzo

wolno czyta - prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów

bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów - wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu

niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekstPISANIE: trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter o skomplikowanej strukturze

(np. wielkie litery pisane: F, H, Ł, G) mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. 1-t-t, m-n mylenie liter identycznych, lecz inaczej ułożonych na płaszczyźnie: p-b-d-g, - popełnianie

błędów podczas przepisywania tekstów mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g) trudności z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i - j, głosek noso wych ą-om, ę-en nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter, sylab i wyrazów pisanie pseudowyrazów (np. “pijka" zamiast “bajka") nasilone trudności podczas pisania ze słuchu (dyktanda)ORIENTACJA W CZASIE: trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze

WAŻNE OKRESY:6-8 lat: ostrożna diagnoza „ryzyka niepowodzeń w

nauce czytania i pisania” - ĆWICZENIA KOREKCYJNO-KOMPENSACYJNE W PRZEDSZKOLU

8-9 lat: obserwacja dziecka, wspomaganie rozwoju oraz podejmowanie ćwiczeń w zakresie czytania i pisania – diagnoza ryzyka dysleksji - SPECJALISTYCZNE ZAJĘCIA KOREKCYJNO-KOMPENSACYJNE, LOGOPEDYCZNE

klasa III/IV: pogłębione badanie diagnostyczne w poradni psychologiczno-pedagogicznej

ROZPOZNANIE – INTERPRETACJA WYNIKÓW POD KĄTEM PRZYCZYN STWIERDZONYCH

TRUDNOŚCI W CZYTANIU, PISANIU, LICZENIUWyklucza dysleksję rozwojową: obniżona sprawność intelektualna ( inteligencja niższa niż

przeciętna lub niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim),

schorzenie neurologiczne (epilepsja, mózgowe porażenie dziecięce, schorzenia genetyczne, nowotwór oraz nabyte uszkodzenie mózgu),

znaczny niedosłuch, istotne zaniedbania środowiskowe (brak stymulacji).

W tych przypadkach trudności w uczeniu się czytania i pisania traktuje się jako symptomy istniejącej choroby

lub obniżonej sprawności intelektualnej !!!

Rozpoznanie ryzyka dysleksji (zagrożenia dysleksją rozwojową)

dokonujemy gdy obserwowane trudności mają specyficzny charakter, gdy z trudem

i wolno ustępują pod wpływem ćwiczeń

POPRAWA JEST NIEWSPÓŁMIERNIE MAŁA DO WŁOŻONEJ PRACY oraz gdy TRUDNOŚCI CZĘSTO PONOWNIE SIĘ POJAWIAJĄ

MODEL DIAGNOZOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

ETAP I: DIAGNOZA GOTOWOŚCI SZKOLNEJ

W wieku 5-6 lat: badania przesiewowe w zakresie gotowości szkolnej dzieci

Na podstawie: Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A.,

Zwierzyńska E., i inni (red.), Doradca Nauczyciela Sześciolatków (Skala Gotowości Szkolnej-podręcznik, arkusz obserwacji). CMPP-P, Warszawa 2006.


ETAP II: DIAGNOZA RYZYKA DYSLEKSJI

W wieku 7-8 lat: ujawnienie symptomów ryzyka dysleksji i nasilonych

trudności w uczeniu się czytania (szczególnie w dekodowaniu)

Na podstawie: Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.

Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas 0 i I. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005.

Próba czytania „Darek” (W): M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria – diagnoza – terapia. Warszawa 2000.

Dziecko ryzyka dysleksji nie musi zostać

uczniem dyslektycznym(M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem

i diagnozowanie. Gdańsk 2005)

Badanie SRD – opracowana forma umożliwia dokonanie oceny i opracowanie wyników w krótkim czasie – pozwala

wytyczyć kierunek pracy (działań zmierzających do usprawnienia funkcji rozwijających się z opóźnieniem)

z dzieckiem, które potrzebuje od dorosłych pomocy (ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne).


ETAP III: DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

KLASA III i IV (przełom okresu nauczania zintegrowanego i przedmiotowego): diagnoza

dysleksji rozwojowej

Badanie w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej na podstawie: Bogdanowicz M. i inni, Diagnoza dysleksji u

uczniów klasy III szkoły podstawowej. Przewodnik diagnostyczny. Pracownia Testów Psychologicznych, Gdańsk 2008.

Testy dostępne pracownikom poradni.

Diagnoza pedagogiczna w poradni WYWIAD ANALIZA DOKUMENTÓW (OPINIE ZE

SZKOŁY, SWIADECTWA SZKOLNE, OPINIE Z PORADNI SPECJALISTYCZNYCH)

ANALIZA PRAC UCZNIA (SZKOLNYCH, DOMOWYCH)

ROZMOWA Z DZIECKIEM, OBSERWACJA TESTY PEDAGOGICZNE SPRAWDZIANY

METODY DIAGNOSTYCZNE STOSOWANE PRZEZ PEDAGOGÓW

W PORADNIACH P-P DIAGNOZA GOTOWOSCI SZKOLNEJ ORAZ RYZYKA

NIEPOWIDZEŃ SZKOLNYCH, DIAGNOZA UMIEJĘTNOSCI CZYTANIA I PISANIA

UCZNIÓW KLAS I-III, DIAGNOZA UMIEJĘTNOŚCI PISANIA I CZYTANIA

(TEMPA, TECHNIKI, CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM) UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ, GIMNAZJALNEJ I PONADGIMNAZJALNEJ

TESTY SPRAWDZAJĄCE ZNAJOMOŚĆ ZASAD PISOWNI BADANIE FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH TESTY Z MATEMATYKI

Wykorzystana literatura: Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria –

diagnoza – terapia. Warszawa 2000. Frydrychowicz A., Koźniewska E., Matuszewski A.,

Zwierzyńska E., i inni (red.), Doradca Nauczyciela Sześciolatków (Skala Gotowości Szkolnej-podręcznik, arkusz obserwacji). CMPP-P, Warszawa 2006.

Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas 0 i I. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005.

Bogdanowicz M. i inni, Diagnoza dysleksji u uczniów klasy III szkoły podstawowej. Przewodnik diagnostyczny. Pracownia Testów Psychologicznych, Gdańsk 2008.

Polecana literatura: Bogdanowicz M., Uczeń z dysleksją w szkole.

Poradnik nie tylko dla polonistów. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2005.

Bogdanowicz M., Adryjanek A., Rożyńska M., Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców. Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2007.

Problemy wychowawcze dzieci i młodzieży. Poradnik dla pedagogów szkolnych, opiekunów i wychowawców. Wydawnictwo Forum, Poznań 2009.

Opracowania-nowości:

Grabowska A., Rymarczyk K. (red.), Dysleksja: od badań mózgu do praktyki. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa 2004.

Reid G, Wearmouth J (red.), Dysleksja. Teoria i praktyka. GWP, Gdańsk 2008.

Dziękuję za uwagę – Renata Straub-Pieczykolan

dysleksja- definicje, objawy, diagnoza, literatura

Documents