Dysleksja – problem

znany czy nie znany?

Wszyscy pewnie znają bajkę Andersena o brzydkim kaczątku, ale nie każdy wie, że jej autor był dyslektykiem. Jako uczeń miał kłopoty z ortografią, mylił litery, a nauka języków obcych była dla niego ciężarem. Podobne problemy przeżywa wielu uczniów naszej szkoły.

• Dysleksja rozwojowa – czyli specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym (powyżej 85 skali Wechslera). Poniżej tej normy mówimy o uogólnionych problemach w uczeniu się.

Specyficzne trudności w uczeniu się to:• Dysleksja – trudności w opanowaniu czytania (tempo,

technika);• Dysortografia – trudności z opanowaniem poprawnej

pisowni (w tym różnego rodzaju błędy ortograficzne);• Dysgrafia –niski poziom graficzny pisma, tzw. „brzydkie

pismo”;• Hiperdysleksja – trudności w czytaniu ze zrozumieniem;• Psychodysleksja – dysleksja spowodowana czynnikami

patogennymi, urazami lub stresem;• Dyskalkulia – problemy w opanowaniu pojęć

matematycznych, operowaniem liczbami, pojęciem liczby, niskie rozumowanie operacyjne.

Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się.

PRZYCZYNY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ:

Wyróżnia się kilka koncepcji:• Koncepcja genetyczna – przyczyną zaburzeń i podłożem trudności

w czytaniu i pisaniu są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie, dziedziczone zmiany w CUN.

• Koncepcja opóźnionego dojrzewania CUN – uważa się, że zaburzenia dyslektyczne są spowodowane spowolnionym dojrzewaniem układu nerwowego(wpływ genów i hormonów, czynniki okołoporodowe).

• Koncepcja organiczna – przyczyną są mikro uszkodzenia w mózgu, które uczestniczą w procesach czytania i pisania. Uszkodzenia wywołane są szkodliwymi czynnikami chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi oddziałującymi na CUN w okresie około porodowym lub płodowym.

• Koncepcja hormonalna – przyczyną dysleksji jest niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowym modelu rozwoju mózgu, zwłaszcza lewej półkuli odpowiedzialnej za mowę i myślenie.

• Koncepcja psychodysleksji – przyczyny emocjonalne, urazy psychiczne i stres.

Do nauki czytania i pisania niezbędne są podstawowe funkcje:

• prawidłowy przebieg procesów pamięciowych, wzrokowych, słuchowych;

• poziom percepcji słuchowej i słuch; fonematyczny;

• poziom percepcji wzrokowej;• motoryka duża i mała;• ustalona lateralizacja;• orientacja kierunkowa.

Przyczyną trudności w pisaniu są:

• słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z ustnymi wypowiedziami;

• niski poziom graficzny i estetyczny prac;• prace bałaganiarskie;• trudności w różnicowaniu liter b-p, d-b, itd.;• niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter;• trudności w różnicowaniu liter podobnie brzmiących (utrata

dźwięczności);• złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niemożność

zachowania marginesu;• tracenie wątku w opowiadaniu;• zła organizacja czynności (w pracach pisemnych, w planowaniu dnia);• złe rozumienie skomplikowanych poleceń;• kłopoty ze zrozumieniem tekstu, wydzieleniem części całości;• zła orientacja przestrzenna;• wolne tempo pisania;• błędy typowo ortograficzne;• opuszczanie drobnych elementów liter (znaki diakrytyczne);• nie różnicowanie ę-en i ą-om;• trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami i dwuznakami.

Błędy wzrokowe:- mylenie liter:

• „w - m - n - u", np.: don (dom), wanna (manna), • „o — a", np.: dam (dom), • „l - t - ł", np.: lała (lata), tłok (tłok), • „u - y", np. gyra (góra zamieniona na gura), • „p - n - r", np.: marna (manna), nań (pan), • „T - Ł - P - L", np.: Łódź,w której „Ł" ma laseczkę

skierowaną w drugą stronę „\",Łilip (Filip), Totwa (Łotwa), „s - c", np. macka (maska),

• „n - z", np. kona (koza), • „d - b - g - p", np.: gada (pada), bada (baba),

- pismo zwierciadlane: • „E - 3", „l" odwrócone w drugą stronę,

- opuszczanie znaków diakrytycznych tj. (kropek, ogonków, kresek):• maka (mąka), miła bez kropki nad „i", siad (ślad),

Błędy wzrokowe:c.d.

- zmiana kolejności liter: • - no (on), /akta (latka),• - „rz - ź",• - „ó - u",• - „ch - h",

- wielka - mała liter:np.: Kro/, polacy, pasTa,pasTa,- automatyzmy: np. odruchowe pisanie „ch"

zamiast „c" czy „rz" a nie „r",- błędy interpunkcyjne - często przecinek pojawia

się tam, gdzie dziecko bierze oddech, a zdania potrafią być kilometrowe bez żad nych znaków przestankowych.

Błędy słuchowe:

- opuszczanie liter, np. spógłoska (spółgłoska),- rozdzielanie wyrazów, np. o gon (ogon),- mylenie liter z występującymi wcześniej lub

później, np. lelen (jeleń), brekolczyk (breloczek), koko/e lub popoje (pokoje),

- mylenie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, czyli:• „p - b", np.: łabka, rypka,• „t - d", np.: rzotkiewka, stadki,• „k - g", np.: tagrze. Pan Bok,• „f - w", np.: szawka, s f eter,• „s - z", np.: roskas, łazka,• „ś -ź", np.: proźba, buska,• „ć - dź", np.: bać, bydź,• „sz - rz - ź", np.: kapelurz, gulaż,• „c - dz", np.: powlec, módz,• „cz - dź", np.: ruszczka (różdżka), lidżba,• „dsz - trz - cz", np.: przeczkole, pacz (patrz),

-

Błędy słuchowe:c.d.

błędy z „i - j", np.: iest (jest), Kasji (Kasi),- „u - ł", np.: nałuka, gupi, ałto,- zmiękczenia, np.: śano, siano, śfa

(siła), zile (źle),- „ą - om - on - o - oł", np.: zdjof, babka,- „ę - em - en - eł", np. tęperamęt,- zniekształcenia, np. kuberznuk

(Kopernik).

JĘZYKI OBCE

Problemy ucznia Dostosowanie wymagań

- z zapamiętaniem słówek, struktur gramatycznych- budowaniem wypowiedzi ustnych- rozumieniem i zapamiętywaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę- z odróżnianiem słów podobnie brzmiących- błędy w pisaniu- trudności z odróżnianiem wyrazów podobnych- gubienie drobnych elementów graficznych, opuszczanie i przestawianie liter- trudności z poprawnym pisaniem, pomimo dobrych wypowiedzi ustnych- kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej

- dawać łatwiejsze zadania- nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi, dawać więcej czasu na zastanowienie się i przypomnienie słówek, zwrotów- dawać więcej czasu na opanowanie określonego zestawu słówek- w fazie prezentacji leksyki zwolnić tempo wypowiadanych słów i zwrotów, a nawet wypowiadać je przesadnie poprawnie- hiperpoprawnie!- można pozwolić na korzystanie z dyktafonu podczas lekcji- nowe wyrazy objaśniać za pomocą polskiego odpowiednika, w formie opisowej, podania synonimu, antonimu, obrazka, tworzenia związku z nowym wyrazem- w zapamiętywaniu pisowni stosować wyobrażanie wyrazu, literowanie, pisanie palcem na ławce, pisanie ze zróżnicowaniem

JĘZYKI OBCE

Problemy ucznia Dostosowanie wymagań

- gubienie drobnych elementów graficznych, opuszczanie i przestawianie liter- trudności z poprawnym pisaniem, pomimo dobrych wypowiedzi ustnych- kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej

kolorystycznym liter- przy odczytywaniu tekstu przez nauczyciela pozwalać na korzystanie z podręcznika- w nauczaniu gramatyki można stosować algorytmy w postaci graficznej ( wykresów, tabeli, rysunków )- podczas prezentacji materiału zestawiać zjawiska gramatyczne języka polskiego ze zjawiskami gramatycznymi charaktery- stycznymi dla języka obcego- prowadzić rozmówki na tematy dotyczące uczniów-dawać więcej czasu na wypowiedzi ustne i prace pisemne-liberalnie oceniać poprawność ortograficzną i graficzną pisma- oceniać za wiedzę i wysiłek włożony w opanowanie języka, kłaść większy nacisk na wypowiedzi ustne

Trudności w nauce języków obcych –wypowiedzi uczniów

- „Nie potrafię się skoncentrować przy czytaniu i słuchaniu obcojęzycznego tekstu".- „Po kilku dniach zapominam wszystko, czego się nauczę, nawet jeśli wielokrotnie

to powtarzam. Największe trudności mam z zapamiętaniem i roz różnianiem czasów w języku angielskim, w niemieckim natomiast dużym problemem są dla mnie rodzajniki".

- „Nie potrafię uczyć się dialogów na pamięć, a nauczycielka tego wymaga".- „Największym problemem jest dla mnie zmiana nauczyciela i przystoso wanie się

do nowego stylu nauczania".- „Z trudem zapamiętuję długie wyrazy".- „Mam trudności z tłumaczeniem tekstów".- „Mają duże problemy w nauce języka rosyjskiego, bo wszystko mi się myli z

językiem polskim".- „Niemiecki ciągle miesza mi się z angielskim".- „Kiedy odpowiadam na lekcji angielskiego, często się zdarza, że przeszka dza mi

francuski. Tak samo się dzieje przy czytaniu, np. w języku francu skim nie czyta się „s" na końcu wyrazu, a w angielskim „s" na końcu jest ważne, bo oznacza liczbę mnogą. Ciągle czytam na odwrót".

- „Nauka języków obcych jest dla mnie dużym stresem, z nauką przedmio tów ścisłych nie mam takich problemów".

- „Gubię się, gdy nauczyciel od razu daje kilka poleceń".- „Nie mogę zrozumieć, co nauczycielka do mnie mówi. Słowa mi się zlewa ją i

brzmi to niewyraźnie".- „Mam trudności ze zrozumieniem tekstów z kasety magnetofonowej".- „Nie potrafię myśleć w języku obcym, mimo że mam duży zasób słów i ła two uczę

się języków obcych".- „Nie potrafię płynnie mówić w językach obcych, chociaż płynnie czytam".- „Trudności pojawiają się z zapamiętaniem konstrukcji gramatycznych, gdy

znacznie różnią się one budową od swoich odpowiedników w języku polskim".- „Uczę się niemieckiego dopiero pierwszy rok i muszę dogonić resztę klasy,która uczyła się tego języka wcześniej".

ARKUSZ DIAGNOSTYCZNY TRUDNOŚCI UCZNIA W NAUCE JĘZYKÓW OBCYCHoprac. Anna Jurek

Imię i nazwisko ucznia....................................................................Klasa...............1. Czy uczeń/uczennica ma trudności w nauce języka obcego?□ TAK □ NIE □ NIEWIELKIE2. Czy wykazuje zaangażowanie w przezwyciężanie trudności? □ TAK □ NIE □ NIEWIELKIE3. Czy ma problemy z koncentracją uwagi na lekcjach?□ TAK □ NIE □ NIEWIELKIE4. Czy dziecku sprawia trudność przepisywanie ze wzoru (tablicy, książki)? □ TAK □ NIE5. Czy chętnie uczy się języka obcego? □ TAK □ NIE6. Czy systematycznie odrabia zadania domowe i przygotowuje się do lekcji? □ TAK □ NIE7. Czy korzysta z dodatkowej pomocy w nauce języka obcego?□ TAK □ NIE W jakiej formie? (podkreśl właściwą odpowiedź/odpowiedzi)szkoła języków obcych, obozy językowe, wyjazdy za granicę, korepetycje, dodatkowe lekcje w szkole,

pomoc rodziców, rodzeństwa, kolegów, inne formy (jakie?).......................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................8. Ile czasu poświęca na naukę języka obcego w ciągu tygodnia? ..................................................9. Czy potrzebuje więcej czasu niż pozostali uczniowie w klasie• na sformułowanie swoich wypowiedzi pisemnych na sprawdzianach i klasówkach?□ TAK □ NIE• na przeczytanie zadań, poleceń, tekstów itp. i zrozumienie ich treści?□ TAK □ NIE• na zapisanie tekstu ze względu na wolne tempo pisania?□ TAK □ NIE• na zastanowienie się nad udzieleniem odpowiedzi w formie ustnej na zadane pytania?□ TAK □ NIE• na odszukanie znaczenia bądź formy zapisu wyrazów w słowniku obcojęzycznym?□ TAK □ NIE

Stopień trudności Aspekty

Bardzo trudny Trudny Średni Łatwy Bardzo łatwy

Zapamiętanie kształtu liter alfabetu

Zapamiętanie kolejności liter alfabetu

Literowanie

Wymowa

Akcent

Intonacja

Mówienie

Rozumienie mowy

Ortografia

10. W jakim stopniu są dla niego/niej trudne następujące sprawności i umiejętności w nauce języka obcego? (postaw krzyżyk w odpowiedniej rubryce tabelki)

Stopień trudności Aspekty

Bardzo trudny Trudny Średni Łatwy Bardzo łatwy

Interpunkcja

Sformułowanie wypowiedzi pisemnej

Gramatyka

Zapamiętanie słówek i zwrotów

Czytanie pojedynczych wyrazów

Czytanie ciche wyrazów

Czytanie tekstu na głos

Rozumienie czytanego tekstu

Uczenie się wierszy na pamięć

11. Czy nauka języka obcego sprawia dziecku inne trudności, które nie zostały tutaj wymien ione? Jakie?......................................................................................................................................................................

Co to znaczy dostosować wymagania do indywidualnych potrzeb ucznia?

• Dostosowywanie wymagań to zastosowanie do sformułowanych wymagań edukacyjnych, takich kryteriów, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. (M. Bogdanowicz, A. Adryjanek)

Jak oceniać dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w tym

ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się ?

Ważne jest przestrzeganie etycznych zasad oceniania

jednakowa życzliwość wobec wszystkich uczniów ocenianie sukcesów, a nie porażek ucznia.

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno pomóc mu poznać siebie, określić swoje ideały, podjąć adekwatne działania dla własnego rozwoju.

Dostosowanie wymagań edukacyjnch do indywidualnych potrzeb ucznia, pod względem formy i treści.

Uwzględniamy wkład pracy dziecka.

Nauczyciel powinien dostosować wymagania dydaktyczne do możliwości ucznia, ze względu na

opóźnienie rozwoju różnych funkcji percepcyjnych, motoryki pamięci.

W nauczaniu należy stosować metody zapewniające polisensoryczne poznawanie, czyli angażujące słuch,

ruch, wzrok, dotyk.

Na każdej lekcji należy uczniowi dać szansę odniesienia choćby małego sukcesu.

Pracę należy opierać na mocnych stronach ucznia.

Prawa uczniów z dysleksją to nie przywileje

i zwolnienie od pracy.

Uczeń zobowiązany jest do: • Systematycznej pracy zgodnie ze wskazówkami nauczyciela, pedagoga lub terapeuty. • Bardzo dobrej znajomości zasad pisowni – powtarzania i utrwalania. • Doskonalenia umiejętności czytania poprzez codzienne ćwiczenie w domu. • Dokumentowania prowadzonej pracy wyrównawczej.

Wskazówki do pracy

Dzieci z dysleksją często mają trudność z koncentracją i podzielnością uwagi, są także męczliwe, często mają problemy z zapamiętywaniem.

W związku z tym, uczenie dzieci z dysleksją powinno:- odbywać się z wykorzystaniem technik nauczania wielozmysłowego,- opierać się na wielokrotnym powtarzaniu,-dysponować jak największą liczbą ćwiczeń; każdy problem

gramatyczny powinien być ćwiczony przy użyciu całego zestawu zabaw, gier i zadań, które muszą być jak najbardziej różnorodne i inspirujące,

- nauczyciel powinien korzystać na przemian z materiału literowego i nieliterowego,

- być wzbogacone o elementy ruchowe, gdyż pamięć kinestetyczna może być dużym wsparciem,

- powinno opierać się na ćwiczeniach utrwalających pamięciowe mechanizmy mowy, a więc wykorzystujących: teksty piosenek i wierszyki, nazwy miesięcy, pory roku, dni tygodnia (dzieci z dysleksją często mają trudności z zapamiętywaniem materiału uporządkowanego w sekwencje),

- trzeba unikać monotonii w prowadzeniu zajęć, starać się wprowadzać różnorodne ćwiczenia,

- ćwiczenia nie powinny być też za długie.

LITERATURA• M. Bogdanowicz: O dysleksji, Lublin,1994• M.Bogdanowicz, A.Adryjanek: Uczeń z dysleksją w

szkole,Gdynia:Operon, 2004• M.Bogdanowicz, M.Smoleń: Dysleksja w kontekście nauczania

języków obcych, Gdańsk: Harmonia, 2004• A.Butkiewicz, K.Bogdanowicz, Dyslexia in the English Classroom,

Gdańsk: Harmonia, 2004• G.Squires, S.Mckeown: Pomóż dziecku z... Dysleksją, Warszawawa:

LIBER, 2006

Ciekawe adresy w Internecie:• Polskie Towarzystwo Dysleksji:http://dysleksja.univ.gda.pl• Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej:

www. cmppp.edu.pl• www.terapiapedagogiczna.republika.pl• www. bpp.com.pl/ptd/index.htm

Życzę sukcesów Życzę sukcesów

ww

pracy z dziepracy z dzieććmi!mi!

Opracowała: Dorota Daź- DoleckaOpracowała: Dorota Daź- Dolecka