A K A D E M I A O B R O N Y N A R O D O W E J ____________________________________________________________ Do użytku wewnętrznego Egz.nr .....

D Z I A ŁA N I A T A K T Y C Z N E W O J S K LĄD O W Y C H

Podręcznik ____________________________________________________________

2

W A R S Z A W A 1 9 9 5

Opracowanie wykonał zespół autorski pod kierownictwem

płk.prof.dr.hab. Zbigniewa ŚCIBIORKA (redakcja naukowa, wstęp, rozdział 3.1; 9.1; 11).

Skład zespołu:

- płk dr hab. Michał HUZARSKI podrozdziały - 4.1; 4.2; 4.3; 4.4; 4.5; 4.6;

- płk dr Ignacy PŁONKA podrozdziały - 4.7; 6.1; 6.2; 6.3;

- płk dr Jan BRZOZOWSKI podrozdział - 4.8;

- płk dr Witold LIDWA rozdział - 7;

- płk dr Bogumił BANCERZ rozdział - 2;

- płk dr Wiesław KULMA rozdział - 10;

- ppłk dr Waldemar KACZMAREK podrozdziały - 3.6; 3.7;. 3.7. 1; 3.7.2

- ppłk dypl. Jan KALINOWSKI rozdział - 1;

- ppłk dypl. Wojciech PRZEDWOJEWSKI rozdział - 5;

- ppłk dypl. Stanisław KORZENIOWSKI podrozdziały - 9.2; 9.3;

- ppłk dypl. Krzysztof ŁADNIAK podrozdziały - 6.4; 6.5;6.6;

- mjr dr Andrzej BUJAK podrozdziały - 3.2; 3.3;

3.4; 3.5; 3.8

- kpt.dypl. Ryszard CHROBAK rozdział - 8.

Redakcja techniczna: ppłk dypl. Stanisław KORZENIOWSKI

3

Niniejszy podręcznik zalecam do wykorzystania w procesie dydaktycznym Akademii Obrony Narodowej przez nauczycieli akademickich, studentów i uczestników kursów przeszkolenia

KOMENDANT

AKADEMII OBRONY NARODOWEJ

gen.dyw.prof.dr inż.Tadeusz JEMIOŁO

4

SPIS TREŚCI strona

WSTĘP ................................................................................................ - 6 1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TAKTYKI.................................... - 7 1.1. Pojęcie i historia taktyki ............................................................. - 7 1.2. Taktyka jako specjalność naukowa ........................................... - 13 2. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH ........................ - 17 2.1. Podstawowe terminy ................................................................. - 17 2.2. Cechy działań taktycznych wojsk lądowych .............................. - 22 2.3. Zasady walki .............................................................................. - 24 3. OBRONA. ........................................................................................ - 29 3.1. Zasady ogólne ........................................................................... - 29 3.2. Warunki przejścia do obrony ..................................................... - 37 3.3. System obrony........................................................................... - 40 3.4. Możliwości bojowe..................................................................... - 48 3.5. Normy taktyczne........................................................................ - 50 3.6. Prowadzenie obrony.................................................................. - 52 3.7. Właściwości przygotowania i prowadzenia działań bojowych w specyficznych warunkach fizyczno-geograficznych................ - 63 3.7.1. Interpretacja warunków szczególnych.............................. - 63 3.7.2. Organizowanie i prowadzenie działań obronnych przez związek taktyczny (oddział) w specyficznych warunkach pola walki........................................................... - 66 3.8. Podstawowe zasady organizacji i prowadzenia obrony przeszkód wodnych (rzek granicznych) ...................................... - 75 4. NATARCIE....................................................................................... - 81 4.1. Zasady ogólne ........................................................................... - 81 4.2. Formy natarcia........................................................................... - 82 4.3. Zadania bojowe związku taktycznego i oddziału....................... - 84 4.4. System natarcia ......................................................................... - 86 4.5. Sposoby przejścia do natarcia................................................... - 90 4.6. Prowadzenie natarcia ................................................................ - 91 4.7. Forsowanie przeszkód wodnych ............................................... - 95 4.8. Natarcie w specyficznych warunkach fizyczno- geograficznych............................................................................ - 101 5. WALKA W UGRUPOWANIU PRZECIWNIKA................................. - 112 5.1. Zasady ogólne ........................................................................... - 112

5

5.2. Walka w okrążeniu i wyjście z okrążenia .................................. - 116 5.3. Działania oddziałów wydzielonych i rajdowych ......................... - 124 5.4. Działania powietrznodesantowe i desantowoszturmowe .......... - 133 6. PRZEMIESZCZANIE I ROZMIESZCZANIE WOJSK ...................... - 137 6.1. Zasady ogólne marszu .............................................................. - 137 6.2. Możliwości marszowe................................................................ - 139 6.3. Ugrupowanie marszowe ............................................................ - 144 6.4. Wykonywanie marszu................................................................ - 149 6.5. Przewozy ................................................................................... - 154 6.6. Rozmieszczanie wojsk .............................................................. - 157 7. WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ W DZIAŁANIACH TAKTYCZNYCH ............................................................................... - 161 7.1. Zasady ogólne ........................................................................... - 161 7.2. Zasady współdziałania z wojskami operacyjnymi ..................... - 162 7.3. Zadania wojsk OT...................................................................... - 163 7.4. Zadania wojsk OT w specyficznych warunkach pola walki ....... - 168 8. DZIAŁANIA NIEREGULARNE......................................................... - 171 8.1. Zasady ogólne ........................................................................... - 172 82. Zadania oraz warunki ich realizacji............................................. - 173 8.3. Sposoby realizacji zadań ........................................................... - 177 8.4. Specyfika działań nieregularnych wojsk obrony terytorialnej .... - 179 9. WYCOFANIE ................................................................................... - 181 9.1. Zasady ogólne ........................................................................... - 181 9.2. Wycofanie w formie marszu odwrotowego................................ - 185 9.3. Wycofanie w formie działań opóźniających............................... - 189 10. DOWODZENIE TAKTYCZNE ....................................................... - 192 10.1. Ogólna charakterystyka dowodzenia ..................................... - 192 10.2. Metody i style (techniki) dowodzenia i rozkazodawstwa ........ - 215 10.3. System stanowisk i punktów dowodzenia .............................. - 218 10.4. Dowodzenie podczas prowadzenia działań taktycznych ....... - 223 11. PRZEMIANY POLA WALKI........................................................... - 226 Bibliografia ........................................................................................... - 237 Załączniki............................................................................................. - 240

6

WSTĘP

ostęp naukowo-techniczny wielokierunkowo oddziaływuje na sztukę wojenną. Nowe środki walki stwarzają stałe zapotrzebowanie na

weryfikację obowiązujących zasad przygotowania i prowadzenia działań taktycznych. W ostatnich latach proces ten uległ intensyfikacji, bowiem najnowsze osiągnięcia techniki radykalnie zmieniają ukształtowany przez lata obraz pola walki.

P

Równolegle z wprowadzaniem do wojsk nowych wzorów uzbrojenia, nowszej generacji sprzętu wojskowego dostrzega się też grupę środków bojowych, które najprawdopodobniej znajdą się na wyposażeniu wojsk lądowych w niedalekiej perspektywie czasowej. Przemiany w środkach walki i dowodzenia odbywają się wraz z przeobrażeniami strukturalno-organizacyjnymi sił zbrojnych. Ich nowy model, tworzony na miarę możliwości i wyzwań przełomu dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku, zasadniczo różni się od dotychczas funkcjonującego. Zmienia się również teoria działań taktycznych, które postrzegane są jako element ewentualnych operacji na obszarze kraju. Po przemianach polityczno-militarnych ostatnich lat uległy zasadniczym przeobrażeniom podstawowe dokumenty normatywne dotyczące planowania, organizowania i prowadzenia walki, bitwy i operacji. Ukazały się też nowe regulaminy, które w zasadniczy sposób różnią się od poprzednich edycji. W nowym regulaminie działań taktycznych dana jest dowódcom i organizatorom walki (boju) znaczna swoboda. W konkretnej sytuacji operacyjno-taktycznej (taktycznej) mają umiejętnie spożytkować warunki pola walki, aby osiągnąć jej cel przy jak najmniejszych stratach własnych. Zespół autorski niniejszego podręcznika sądzi, że opracowanie to będzie pomocne w rozwiązywaniu złożonych problemów przyszłego pola walki. Jest też naukową wykładnią, interpretacją i rozwinięciem treści ogólnotaktycznych zawartych zapisów Regulaminu Działań Taktycznych. Wyrażamy przekonanie, że podręcznik pozwoli lepiej zrozumieć i stosować w działalności szkoleniowej zapisy regulaminowe. Autorzy są przekonani, że podręcznik będzie szeroko wykorzystywany w działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej nie tylko w Akademii Obrony Narodowej, lecz również w innych uczelniach, dowództwach i sztabach, przyczyniając się do wzbogacenia i rozwoju wiedzy ogólnotaktycznej.

7

Rozdział I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TAKTYKI Po zakończeniu lektury tego rozdziału Czytelnik powinien potrafić:

1. Zdefiniować pojęcie i przedstawić istotę taktyki. 2. Omówić wpływ środków walki i struktur organizacyjnych wojsk

lądowych na taktykę. 3. Przedstawić strukturę taktyki. 4. Wyjaśnić pojęcie "stały czynnik taktyczny". 5. Rozumieć kryteria naukowości taktyki.

1.1. Pojęcie i historia taktyki aktyka stanowi jedną z trzech części składowych sztuki wojennej. Usytuowana jest na najniższym poziomie sztuki wojennej za

strategią oraz sztuką operacyjną. W przeszłości decydowała ona o realizacji celów strategii, współcześnie sztuki operacyjnej.

T

Istnieją poglądy, z których jeden - traktuje taktykę jako najstarszą, pierwotną dziedzinę sztuki wojennej (np.: K. Nożko, T. Wójcik), oraz drugi, akcentujący znaczenie strategii (np.: H. Jomini, S. Rola-Arciszewski, S.Mossor, A. Beaufre)1. Niekiedy wyrażano też wątpliwości co do słuszności, takiego jednoznacznego podejścia do tego problemu. Wojna bowiem nawet w najbardziej pierwotnej postaci miała zarówno wymiar strategiczny, jak i taktyczny. Wynika to z tego, że każde działanie, w tym także wojna, ma zawsze swoją strategię (określanie celów) i taktykę (sposób wykonania). Należałoby, więc traktować taktykę jako jeden z dwóch (obok strategii) najstarszych działów sztuki wojennej. Sens ogólny pojęcia taktyka zawiera definicja W. Kopalińskiego2 - ujmująca ją jako, metodę postępowania, umiejętność używania rozporządzalnych sił dla osiągnięcia zamierzonych celów. Według H. Jominiego - taktyka jest sztuką użycia wojsk w decydującym punkcie teatru wojny, do którego doprowadza wojska strategia. Natomiast F. Foch utożsamia taktykę z dowodzeniem wojskami w czasie walki. W aspekcie wojskowym, według współczesnych poglądów,

1 Por. S. KOZIEJ, Struktura i ewolucja sztuki wojennej, Myśl Wojskowa 1994, nr 1, s. 14. 2 W. KOPALIŃSKI, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1985, s. 416.

8

taktyka obejmuje - teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia walki przez pododdziały, oddziały i związki taktyczne różnych

rodzajów wojsk, służb i sił zbrojnych.

I to zajmowanie się najniższymi ogniwami sił zbrojnych - od drużyny, poprzez pluton, kompanię, batalion, pułk, brygadę i dywizję jest jednym z jej wyróżników w stosunku do najbliższej jej pod względem usytuowania w sztuce wojennej - tj. do sztuki operacyjnej3. Drugi wyróżnik to sposób podejścia do rozpatrywanych problemów. W taktyce punktem wyjścia do rozważań są środki, którymi się dysponuje i do nich, do ich możliwości określa się stosowne cele i zadania. Jest to określenie realnych zadań dla sił, którymi się dysponuje. W sztuce operacyjnej natomiast do celów i zadań dobiera się niezbędne siły i środki tworząc odpowiednie struktury organizacyjne i zgrupowania4. S. Mossor uważa, że różnica między działaniem taktycznym i operacyjnym nie tkwi wyłącznie w skali (liczbie zaangażowanych sił), choć i to ma znaczenie, ale także w strukturze działania. W taktyce występuje jedność celu, czasu, i miejsca działania, w operacjach zaś typowa jest jedność celu, ale rozdzielność czasu i miejsca. Teoretyk ten przestrzega przed przenoszeniem procedur operacyjnych na szczeble taktyczne. Według niego na szczeblach operacyjnych dominuje manewr, w taktyce zaś - walka, starcie zbrojne z przeciwnikiem5. S. Koziej twierdzi, że zadania taktyki, sztuki operacyjnej i strategii są w swej istocie podobne. Różnią się oczywiście treścią i charakterem, ale na wszystkich szczeblach dotyczą przede wszystkim sposobów jak najskuteczniejszego przygotowania i prowadzenia działań zbrojnych z uwzględnieniem konkretnego przeciwnika i warunków ewentualnego pola walki6. Istota taktyki polega na przygotowaniu i prowadzeniu walki ogólnowojskowej lub walki tylko danego rodzaju wojsk (np. samodzielna walka artylerii, obrony przeciwlotniczej, wojsk inżynieryjnych itp.). Najczęściej celem walki wojsk lądowych będzie rozbicie taktycznego zgrupowania przeciwnika i utrzymanie lub też opanowanie rejonu czy obiektu o znaczeniu taktycznym lub operacyjnym. Współcześnie walka prowadzona będzie w połączeniu wysiłków wszystkich rodzajów wojsk przy aktywnym wsparciu lub udziale lotnictwa, a na wybrzeżu - marynarki wojennej. Stąd mówiąc o strukturze taktyki należy podkreślić jej duże zróżnicowanie wewnętrzne7. Obejmuje ona taktyki rodzajów sił zbrojnych, 3 Por. Z. ŚCIBIOREK, Założenia i zasady współczesnej sztuki operacyjnej i taktyki, AON, Warszawa 1991, s. 6. 4 Tamże, s. 6. 5 Por. S. KOZIEJ, Struktura...op. cit., s. 22. 6 Tamże, s. 23. 7 Por. S. KOZIEJ, Podstawy sztuki wojennej, AON, Warszawa 1992, s. 10.

9

te zaś odpowiednio dzielą się na taktykę ogólną danego rodzaju sił zbrojnych i taktyki rodzajów wojsk. Dalej wyróżnia się taktykę pojedynczego żołnierza, pododdziału, oddziału i związku taktycznego, a wszystko to poprzedzają podstawy taktyki, jako swoiste wprowadzenie i uogólnienie do powyższych elementów struktury taktyki. Ponadto wyróżnić można także taktyki walk środowiskowych (taktyka walki lądowej, powietrznej, morskiej, kosmicznej) i międzyśrodowiskowych (taktyka walki powietrzno-lądowej, przeciwpo- wietrznej, przeciwchemicznej), a także taktykę walki partyzanckiej, taktykę działań nieregularnych czy taktykę wojsk obrony terytorialnej. Historia taktyki nieodłącznie wiąże się z rozwojem ludzkości, a jej rozwój i zmiany następowały i następują w ścisłym powiązaniu z ilościowym i jakościowym rozwojem środków walki. Początków taktyki należy doszukiwać się w starożytności. Dokumentują to dzieła wodzów i pisarzy starożytnego świata w tym Chin (Sun-Tsy - Księga manu z XII-III w p.n.e. i Wu-Tsy - Księgi wojny z 381 r. p.n.e.)8. Właśnie Sun-Tsy, występował m.in. przeciwko szablonowi w taktyce, żądając prowadzenia różnorodnych form walki w zależności od zaistniałej sytuacji. Uważał on, że w taktyce najważniejsza jest walka i manewr, w tym taktyczny. On to wprowadził jako pierwszy określenie "napad ogniowy" - wyróżniając jego pięć odmian9. Kolejny etap rozwoju taktyki, który należy podkreślić - to etap grecki. Właśnie od pochodzącego z języka greckiego wyrazu "taktike" wywodzi się termin "taktyka". Wówczas oznaczało to dosłownie tyle co - układać, porządkować, ustawiać w szyku bitewnym10. Istniało wówczas rozdzielenie funkcji strategii i taktyki, sprowadzające się do tego, że sprawą tej pierwszej było doprowadzenie do bitwy i wykorzystanie jej wyniku, natomiast ta druga zajmowała się przeprowadzeniem bitwy i jej wygraniem. Przez wiele wieków dominowała w taktyce koncepcja walki wręcz, prowadzonej w szykach zwartych (grecka falanga, rzymski manipuł). Zdecydowany przełom nastąpił z chwilą masowego wprowadzenia broni palnej (XVI w.). Broń strzelecka spowodowała powstanie taktyki linearnej, potem kolumnowo-tyralierskiej. Rozwój broni palnej, w tym wprowadzenie broni maszynowej, powstawanie masowych armii, powodowało że walka stawała się coraz bardziej złożona i jej rozczłonkowanie obejmowało coraz większe przestrzenie. W czasie pierwszej wojny światowej pojawiły się nowe trendy: ugruntowała się operacja jako system bojów i bitew prowadzonych różnymi siłami, w różnym miejscu i czasie, ale pod jednym dowództwem i dla osiągnięcia jednego celu; ukształtowała się obrona pozycyjna w skali operacyjnej i taktycznej; na polu walki pojawiły się czołgi i samoloty;

8 Niekiedy spotyka się pisownię - Sun-Tzu i Wu-Tzu (przyp. autora). 9 Por. L. WYSZCZELSKI, Historia myśli wojskowej starożytności i średniowiecza, AON, Warszawa 1991, s. 11. 10 S. KOZIEJ, Struktura ... op. cit., s. 17.

10

udoskonalono inne rodzaje uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz rozpoczął się proces motoryzacji wojsk lądowych. Badania działań wojennych z końca XIX i początku XX wieku, w szczególności pierwszej wojny światowej i wojny domowej w Rosji, ujawniły jakościowe różnice między działaniami operacyjnymi armii i frontu a działaniami taktycznymi związków typu korpus i dywizja. Wskazywało to na konieczność wydzielenia zagadnień przygotowania i prowadzenia operacji w samodzielną dziedzinę sztuki wojennej. Wówczas pojawiła się sztuka operacyjna11 jako składowa sztuki wojennej, pośrednia między strategią i taktyką. W okresie międzywojennym największy wkład w rozwój taktyki wojsk lądowych wniosły teorie i koncepcje związane z użyciem i działaniem nowych rodzajów wojsk, tj. wojsk pancernych i zmechanizowanych oraz wojsk powietrznodesantowych. Szczególne znaczenie w tym zakresie miały prace takich teoretyków jak I.F.C.Fuller, B.H.Liddell Hart, L.R.Eimansberger, H.Guderian, M.N.Tuchaczewski. O przyszłej wojnie oraz związanymi z nią działaniami taktycznymi pisali również polscy teoretycy, między innymi W.Sikorski, S.Mossor, J.Rommer, S.Rola-Arciszewski, S.Rowecki. Tu wypada podkreślić fakt specjalizacji związanej z powstawaniem nowych rodzajów wojsk. Każdy z nich wyróżniał się, przynajmniej częściowo, swoistymi zasadami prowadzenia działań bojowych, miał więc swoją taktykę. W ten sposób ukształtowały się taktyki rodzajów wojsk. Postępująca złożoność walki oraz coraz bardziej skomplikowane problemy wspólnego działania różnych rodzajów wojsk powodowały potrzebę tworzenia zasad działania broni połączonych. Tak powstał - jak stwierdził S. Koziej, jakościowo nowy dział taktyki, zajmujący się walką prowadzoną przez formacje broni połączonych, obecnie nazywanych u nas ogólnowojskowymi z udziałem różnych rodzajów wojsk i sił zbrojnych. To wszystko uzasadniało wyróżnienie niższej i wyższej taktyki w danym rodzaju sił zbrojnych. Jak stwierdza J. Sikorski, taki podział wprowadził już J.Guibert.12 Uważał on, że wielka taktyka - w odróżnieniu od taktyki poszczególnych rodzajów wojsk - zajmować się powinna działaniami dywizji, które właśnie były formacjami broni połączonych. Podobny podział na taktykę wielką i taktykę niższą (elementarną) stosował już H.Jomini, aczkolwiek wielka taktyka w jego rozumieniu to raczej poprzedniczka obecnej sztuki operacyjnej niż uogólnionej taktyki13. Taka struktura taktyki ogólnej utrzymuje się do dziś. Na najniższym poziomie jest taktyka działania pojedynczego żołnierza i formacji jednorodnych, jakimi są pododdziały. Kolejny poziom to taktyka ogólna

11 Termin ten zaproponował rosyjski teoretyk wojskowy A. SWIERZYN w połowie lat dwudziestych XX wieku (przyp. autora - za S. KOZIEJEM, Struktura ...op. cit., s.20) 12 S. KOZIEJ, Struktura ...op. cit., s. 18. 13 Tamże, s. 18

11

dotycząca działania oddziałów i związków taktycznych, czyli formacji broni połączonych. Jak zauważa B.Chocha taktyka każdego z rodzajów wojsk, wynikająca głównie z uzbrojenia, jakim one dysponują, odzwierciedla prawidłowości rządzące ich walką, określa ich rolę i przeznaczenie, a także sposób ich wykorzystania i współdziałania z innymi rodzajami wojsk. Natomiast taktyka ogólna to swoista klamra, spinająca na szczeblu rodzaju sił zbrojnych, taktyki poszczególnych rodzajów wojsk14. W latach trzydziestych powstała w Związku Radzieckim teoria głębokiej walki (boju). Zakładała ona, że ówczesne środki rażenia zastosowane w skali masowej umożliwiają jednoczesne oddziaływanie ogniem i uderzeniami wojsk na całą głębokość taktycznego ugrupowania przeciwnika. Istota tej teorii polegała na równoczesnym wykonaniu uderzeń wojskami oraz ogniem na przedni skraj, stanowiska ogniowe artylerii i odwody przeciwnika w celu uniemożliwienia mu przeciwdziałania w czasie walki w głębi jego ugrupowania. W pełni odpowiadała ona możliwościom wojsk, w tym zwłaszcza nowym ich rodzajom (wojska pancerne, powietrzno-desantowe i lotnictwo). Międzywojenne teorie taktyczne poddane zostały surowej weryfikacji podczas działań bojowych w trakcie drugiej wojny światowej. Jednocześnie praktyczne doświadczenia bojowe zrodziły zapotrzebowanie na nowe doskonalsze teorie. Działania wojenne wymusiły burzliwy rozwój taktyki w czasie drugiej wojny światowej. Dotyczyło to szczególnie efektywnych sposobów przełamywania obrony zawczasu przygotowanej, rozwinięcia powodzenia taktycznego, pokonania z marszu pośrednich rubieży obronnych, pościgu, forsowania rzek, okrążania i niszczenia okrążonych zgrupowań przeciwnika, prowadzenia aktywnej i trwałej obrony. Doświadczenia wojenne były podstawą i punktem odniesienia rozwoju taktyki w okresie powojennym. Do połowy lat pięćdziesiątych zajmowano się głównie badaniem i wzbogacaniem doświadczeń drugiej wojny światowej, doskonaleniem stosowanych w niej sposobów prowadzenia działań bojowych z uwzględnieniem zmian w organizacji wojsk i ich technicznym wyposażeniem. Rewolucyjne zmiany w taktyce nastąpiły z chwilą wprowadzenia od połowy lat pięćdziesiątych na potencjalnym polu walki broni jądrowej. Dominującą do końca lat osiemdziesiątych właściwością działań bojowych było prowadzenie ich z użyciem tej broni lub w warunkach groźby jej użycia. Pierwszy model działań bojowych, obowiązujący od początku lat sześćdziesiątych, oparty był na koncepcji eksponowania roli broni jądrowej w rozstrzyganiu wszelkich zadań na polu walki. Istota walki w tym modelu zasadzała się na założeniu, że "broń jądrowa prawie wszystko załatwi". Głównym elementem walki było rażenie jądrowe. Pozostałe elementy

14 B.CHOCHA, Rozważania o taktyce, Warszawa 1982, s. 19-20.

12

(ogień konwencjonalny, uderzenia wojsk, oddziaływanie informacyjne itp.) zostały mu podporządkowane. W tym modelu podstawowym rodzajem działań taktycznych były działania zaczepne, obejmujące pokonanie obrony przeciwnika, izolację jego odwodów lub rozbicie ich w boju spotkaniowym bądź pościgu. W realizacji każdego z zadań zaczepnych najważniejszą rolę przypisywano broni jądrowej. Zakładano, że uderzenia jądrowe zapewnią szybkie tempo pokonania obrony przeciwnika (z zasady z marszu) siłami pancernych i zmechanizowanych związków taktycznych, wspartych działaniem innych rodzajów wojsk i służb. Bój spotkaniowy traktowano przede wszystkim jako składową działań taktycznych wojsk lądowych realizowanych w ramach tzw. izolacji pola walki. W działaniach ofensywnych zamierzano obezwładnić podchodzące odwody bronią jądrową, uderzeniami lotnictwa i działaniem desantów powietrznych w celu niedopuszczenia ich w strefę walki pierwszorzutowych oddziałów i związków taktycznych, a jeżeli w tę strefę już weszły przewidywano ich rozbicie uderzeniami wojsk pancernych i zmechanizowanych z marszu. Działania obronne traktowano w tym modelu jako wymuszony i tymczasowy rodzaj działań bojowych. Drugi model oparty był na koncepcji relatywnego użycia broni jądrowej. Jej założeniem było to, że żadna ze stron biorących udział w wojnie nie uzyska do chwili jej rozpoczęcia, ani w czasie jej trwania, decydującej przewagi technologicznej, mającej uniemożliwić stronie przeciwnej wykonanie odwetowego uderzenia jądrowego. Przewidywano, że w takiej sytuacji powszechne stosowanie broni jądrowej w skali strategicznej i operacyjnej nie zapewni osiągnięcia celów walki zbrojnej. W świetle tego założenia pożądane stało się prowadzenie działań bojowych z ograniczonym stosowaniem broni jądrowej lub nawet bez jej stosowania. W modelu tym zakłada się, że w walce wzrasta rola środków konwencjonalnych i innych - poza bronią jądrową - rodzajów broni masowego rażenia. Istota walki w tym modelu komplikuje się w porównaniu z poprzednim. Zwycięstwo zależy już od wielu, wzajemnie powiązanych czynników. Jednocześnie model ten zawiera jakby dwie koncepcje walki: jądrową i konwencjonalną, w których obowiązują jednakowe zasady prowadzenia działań bojowych. Zapewnia on płynne przechodzenie od działań konwencjonalnych do jądrowych. Zasadniczą cechą tego modelu działań było poszukiwanie optymalnego kompromisu między dwiema sprzecznymi tendencjami, tj. dążeniem do koncentracji sił i środków dla stworzenia przewagi oraz koniecznością rozśrodkowania wojsk wobec stałego zagrożenia ich bronią jądrową. Działania zaczepne polegają na synchronizacji uderzeń jądrowych z systemem ognia w zdecydowanym, ciągłym oraz szybkim uderzeniem pancernych i zmechanizowanych związków taktycznych, wspartych działaniami lotnictwa, śmigłowców bojowych, desantów powietrznych i oddziałów wydzielonych w celu uniemożliwienia przeciwnikowi utworzenia ciągłego frontu obrony i tym samym uniknięcia czołowego przełamywania jego obrony. Stopniowo w

13

tym okresie zaczyna się przywiązywać coraz większą wagę do działań obronnych. W latach osiemdziesiątych rozpoczęło się kształtowanie kolejnego, perspektywicznego modelu walki, uwzględniającego koncepcję alternatywnego użycia broni jądrowej w przyszłych działaniach bojowych. Model ten opiera się na założeniu, że nowe środki walki dorównywać będą pod względem możliwości rażenia niewielkim ładunkom broni jądrowej. Uwzględnia się ponadto, że jej stosowanie powoduje niebezpieczne dla dalszego życia całej ludzkości zniszczenia ekologiczne. Według tej koncepcji decydujące znaczenie dla przebiegu walki mieć będą - obok selektywnego użycia broni jądrowej - działania prowadzone w nowych środowiskach (w eterze, w przestrzeni kosmicznej), oddziaływanie na psychikę oraz użycie konwencjonalnej broni precyzyjnej. Nowa sytuacja polityczno-militarna jaka powstała w Europie w ostatnich latach (a szczególnie rozpad Układu Warszawskiego), wymusiła odejście od koncepcji wojny jądrowej na rzecz wojny konwencjonalnej z wykorzystaniem coraz doskonalszych broni. Można przewidywać, że w nadchodzących latach decydujący wpływ na model walki wojsk lądowych wywierać będzie elektronizacja i automatyzacja procesów walki zbrojnej oraz powszechniejsze wprowadzenie do wojsk lądowych nowych generacji sprzętu opancerzonego, śmigłowców, broni precyzyjnej i środków oddziaływania elektronicznego. Powodować to będzie stopniowe przekształcanie się działań lądowych w powietrzno-lądowe i ogniowo-elektroniczne, co należy uznać za najistotniejszą tendencję przeobrażeń w taktyce wojsk lądowych w perspektywnie XXI wieku. Te zachodzące na przestrzeni wieków przemiany taktyki zachowały najważniejszą i najbardziej podstawową zasadę taktyki, nazwaną przez Fullera "stałym czynnikiem taktycznym". Głosi ona, że należy wojować tak, aby ponosząc samemu jak najmniejsze straty, zadać jednocześnie przeciwnikowi jak największe15.

1.2. Taktyka jako specjalność naukowa

Sztuka wojennna, dzieli się na specjalności naukowe, których wyróżnikiem jest przedmiot badań.

Przedmiotem badań taktyki jest walka (bój) prowadzona w skali od pojedynczego żołnierza do związku taktycznego.

15 Patrz F.SKIBIŃSKI, Rozważania ..., op.cit., s. 233. 16. Wielka Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1974, t. 7, s. 644.

14

Aby mówić o naukowym statusie taktyki jako specjalności naukowej należy zastanowić się czy spełnia ona obowiązujące współcześnie kryteria naukowości. Do tych kryteriów zalicza się16:

- postępowanie zgodne z metodami naukowymi, to jest takimi, które zapewniają racjonalny dobór, układ i merytoryczną poprawność czynności;

- język pozalający ściśle i jednoznacznie formułować wyniki prac badawczych, gwarantujące ich sprawdzalność i konfrontację z istniejącymi poglądami;

- dostateczne uzasadnienie, pozwalające przyjąć je za pewne lub w dużym stopniu prawdopodobieństwa;

- zewnętrzną niesprzeczność zbioru twierdzeń, ich uporządkowanie w systemy naukowe;

- krytycyzm wobec wszystkich wypowiadanych tez, potrzebę ustawicznego sprawdzania, korygowania, rewidowania i rozbudowy istniejących systemów wiedzy;

- twórczy charakter rezultatów pracy włączony do już istniejącego dorobku.

Taktyka te kryteria spełnia i dlatego mówiąc o tej dziedzinie sztuki wojennej należy widzieć ją jako teorię walki oraz jako praktykę walki, praktyczną działalność dowódców, sztabów i wojsk związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów podczas wykonywania zadań bojowych. Jako specjalność naukowa taktyka spełnia dwie funkcje. Po pierwsze - bada walkę w ogniwie pododdziału, oddziału i związku taktycznego, wykrywa prawidłowości i formułuje hipotezy, twierdzenia i zasady. Jest to aspekt teoretyczny. Po drugie - na tej podstawie wypracowuje reguły praktycznego postępowania w walce, które następnie są umiejscawiane w treści odpowiednich dokumentów normatywnych. Taktyka jako specjalność teoretyczno-praktyczna spełni swoją rolę w stosunku do praktyki wojskowej wówczas, gdy prawidłowo wyjaśni procesy walki i zaprojektuje optymalne sposoby jej przygotowania i prowadzenia. Nas szczególnie interesuje taktyka ogólna. Należy stwierdzić, że taktyka ogólna jako nauka - czyli inaczej mówiąc teoria i praktyka przygotowania i prowadzenia działań bojowych - ma stosunkowo niedługą historię. Wielu teoretyków rozważając historyczne kształtowanie się taktyki zaznacza, że na początku istniała jednolita taktyka, którą według stosowanych współcześnie podziałów nazwać możemy - taktyką ogólną wojsk lądowych. Powstawanie nowych środków walki przyczyniło się do powstawania taktyki ogólnej, jako nowego działu taktyki.

16 Wielka Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1974, t. 7, s. 644

15

Przedmiotem badań teorii taktyki ogólnej (w tym także taktyki ogólnej wojsk lądowych) są działania taktyczne. Wytworem tych badań jest system wiedzy o działaniach taktycznych, zwłaszcza zaś teoria walki (boju). Jest ona oparta na swoistych dla taktyki założeniach ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych. Z punktu widzenia zawartości teorii naukowej (w sensie ogólnym) możemy wyróżnić w jej treści trzy warstwy, wzajemnie powiązane ze sobą: opisową, wyjaśniającą i metateoretyczną. Warstwa opisowa teorii zawiera opisy obserwowalnych przedmiotów lub zjawisk. Warstwa wyjaśniająca dotyczy formułowania przyczynowego (funkcjonalnego) związku między dwoma lub więcej obserwowalnymi faktami. W wyjaśnianiu mamy do czynienia z przyczyną (zmienna niezależna) i skutkiem (zmienna zależna), polega ono na ustaleniu związku między występującymi zmiennymi. Ostatnią warstwą teorii naukowej jest warstwa metateoretyczna. Stanowią ją różne rodzaje twierdzeń. Najniższy poziom tej warstwy tworzą twierdzenia metodologiczne, dotyczące metod empirycznych stosowanych w badaniach naukowych. Kolejny nieco wyższy poziom tworzą twierdzenia zwane "regułami korespondencji teorii", tj. regułami tworzenia systemu hipotez i modeli, wbudowanych w warstwie wyjaśniającej. Najwyższy poziom warstwy metateoretycznej tworzą twierdzenia filozoficzne: epistemologiczne i ontologiczne. Pierwsze - dotyczą możliwości i warunków uzyskania "prawdziwej" wiedzy czy informacji; drugie zaś - natury i struktury badanej rzeczywistości. Tak więc założenia ontologiczne taktyki są to najogólniejsze twierdzenia dotyczące działań taktycznych. Ich zadaniem jest zapewnienie spójności wewnętrznej teorii taktyki poprzez "wiązanie" jej składowych czy warstw, jak również powiązanie tej teorii z praktyką. Stanowiąc rdzeń teorii, założenia ontologiczne ustalają systemowe znaczenie podstawowych pojęć taktyki i w konsekwencji - specyficzny dla niej język obserwujący. Przedstawiają sobą układ praw, hipotez ogólnych i definicji opisanych w języku taktyki. Dotyczą one: definicji taktyki, definicji przedmiotu badań i jego ogólnej ontologicznej charakterystyki oraz związków walki (boju) z elementami jej otoczenia. Natomiast założenia epistemologiczne taktyki dotyczą: oceny wartości poznawanych twierdzeń; wiarygodności ich w świetle teorii prawdy; sprzężeń teorii z doświadczeniem bojowym; roli teorii w poznaniu działań taktycznych; zagadnień przyczynowości i determinizmu oraz problematyki czynników obiektywnych i subiektywnych. Z kolei założenia metodologiczne dają odpowiedź na pytanie, jak uzasadnić przejście od obserwacji do teorii. Stanowią one system metod i procedur badawczych, niezbędnych do uzasadnienia i sprawdzenia stwierdzeń ontologicznych. Związane z elementarnymi składnikami rzeczywistości pola walki składają się one na system wiedzy ogólnotaktycznej.

16

W procesie badań naukowych taktyki wykorzystuje się głównie następujące metody badawcze: - w badaniach empirycznych obserwację, eksperyment,

modelowanie oraz badanie sądów; - w badaniach teoretycznych: analizę, syntezę, abstrahowanie,

porównanie, uogólnienie, wnioskowanie i metody heurystyczne. Współczesna taktyka, jako dyscyplina teoretyczno-praktyczna, ma do spełnienia dwie grupy zadań związanych z przygotowaniem dowództw, sztabów i wojsk do prowadzenia walki zbrojnej w skali taktycznej. Pierwsza grupa zadań ma charakter wyjaśniający. Wyróżnia się w niej dwa etapy wyjaśnienia: na poziomie empiryczno-teoretycznym i teoretycznym. Na pierwszym z nich, gromadząc wiedzę o działaniach bojowych, taktyka (taktyka ogólna) powinna dać rzetelny opis wyników tych badań w formie zdań sprawozdawczych (protokólarnych), zaś na poziomie teoretycznym - uogólnić zebrane wyniki obserwacji i eksperymentów, przedstawić je w formie zdań ogólnych, opisujących prawidłowości warunkujące jego przebieg i wynik walki. Druga grupa zadań ma charakter projektujący. Dotyczą one przede wszystkim określania nowych i doskonalenia istniejących zasad i sposobów prowadzenia działań bojowych w skali taktycznej, z uwzględnieniem zmian środków i warunków walki. Uogólniając można stwierdzić, że taktyka nie jest w stanie wypracować gotowych rozwiązań odpowiadających każdym warunkom walki zbrojnej szczebla taktycznego. Wskazuje ona jedynie podstawowe warunki, jakie muszą być spełnione, aby prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu było jak najwyższe. Pytania kontrolne:

1. Wymienić elementy składowe sztuki wojennej. 2. Uzasadnić celowość lub jego brak wyodrębnienia taktyki piechoty

górskiej, taktyki piechoty zmechanizowanej i taktyki piechoty zmotoryzowanej.

3. Jakie ostatnio nastąpiły zmiany w prowadzeniu działań taktycznych? 4. Wymienić i omówić kryteria naukowości taktyki. 5. Przedstawić założenia ontologiczne taktyki.

17

Rozdział II. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH Wnikliwe zapoznanie się z treścią tego rozdziału podręcznika powinno gwarantować Czytelnikowi:

1. Znajomość i rozumienie podstawowych terminów z teorii sztuki wojennej oraz zasad walki.

2. Zrozumienie wpływu elementarnych czynników walki na osiągnięcie jej celu końcowego przy jak najmniejszych stratach własnych i możliwie najkrótszym czasie.

3. Nakreślenie obrazu przyszłego pola walki. 2.1. Podstawowe terminy

rowadzenie wojny to realizowanie przez walczące strony różnorodnych działań dyplomatycznych, politycznych,

gospodarczych, militarnych i innych, zmierzających do wymuszenia na przeciwniku określonych zachowań, zgodnych z założonymi celami wojny. Szczególną rolę w realizacji tych celów spełniają zbrojne działania wojenne. Prowadzone są one przez siły zbrojne walczącego państwa i obejmują wszelkie działanie tych sił w czasie wojny.

P

Wojska lądowe mogą prowadzić zbrojne działania wojenne jako działania operacyjne lub działania taktyczne (działania bojowe). Podział ten wynika ze szczebla, który realizuje te działania. Działania operacyjne prowadzą związki operacyjne i operacyjno-taktyczne. W pojęciu tym mieszczą się trzy podstawowe działania realizowane przez ten szczebel:

1.) pogotowie operacyjne; 2.) przegrupowanie operacyjne; 3.) operacja (w tym bitwa).

Pogotowie operacyjne jest nową kategorią, wyróżnianą w teorii sztuki wojennej1. Pojęcie to obejmuje różnorodne działania mające na celu podwyższenie, utrzymanie i odtwarzanie zdolności oraz gotowości bojowej. W okresie poprzedzającym konflikt zbrojny może obejmować: utrzymywanie gotowości bojowej w miejscu stałej dyslokacji, osiąganie wyższych stanów gotowości bojowej i rozwijanie mobilizacyjne. W czasie działań wojennych może to być pobyt w rejonach ześrodkowania (wyjściowych, odtwarzania zdolności bojowej itp.) lub osłona operacyjna na kierunkach biernych. Przegrupowanie operacyjne to zmiana ugrupowania lub obszaru rozmieszczenia związku operacyjnego (operacyjno-taktycznego). Szczególnym rodzajem przegrupowania jest rozwinięcie operacyjne - przyjęcie ugrupowania do pierwszej operacji. 1 S. KOZIEJ, Teoria sztuki wojennej, Warszawa 1993, s. 16.

19

Operacja to starcie zbrojne z przeciwnikiem w skali operacyjnej. Stanowi zespół bitew oraz działań operacyjnych i taktycznych (bojowych) niższego szczebla, powiązanych ze sobą przez wspólny cel, miejsce i czas. Ze względu na cele operacje mogą być obronne, zaczepne, odwrotowe, rajdowe i specjalne; ze względu na szczebel operacyjny - korpuśne lub grupy operacyjnej. Operacją może być jedna bitwa lub kilka bitew. Bitwa jest podstawową częścią operacji. Stanowi skupione w czasie i przestrzeni starcie sił głównych związków operacyjnych lub związków operacyjno-taktycznych walczących stron. Bitwy mogą być obronne lub zaczepne, w tym spotkaniowe. W taktyce istnieją podobne co do swej istoty podstawowe kategorie pojęciowe, przy czym: działaniom operacyjnym odpowiadają działania taktyczne, operacji - walka, bitwie - bój, przegrupowaniu - przemieszczanie.

W taktyce najogólniejszą kategorią są działania taktyczne /działania bojowe2/ rozumiane jako wszelkie działania związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej na polu walki. Obejmują walki, w tym boje, przemieszczanie i rozmieszczanie wojsk.

Główną kategorią działań taktycznych jest walka (bój), która jest starciem zbrojnym z przeciwnikiem w skali taktycznej. Stanowi zorganizowane w czasie i przestrzeni bezpośrednie fizyczne i informacyjne oddziaływanie na przeciwnika.

Podstawowymi rodzajami walki są obrona i natarcie. Ze względu na sposób wykonania zadań wyróżnia się ponadto wycofanie, rajd oraz działania desantowe, specjalne i nieregularne.

Przyjęcie przez Rzeczypospolitą Polską doktryny obronnej powoduje, że obrona jako rodzaj walki zyskuje na znaczeniu. Jest ona zamierzonym lub wymuszonym rodzajem walki prowadzonej w celu udaremnienia lub odparcia uderzeń wojsk przeciwnika, zadania im maksymalnych strat oraz utrzymania zajmowanego pasa (rejonu, pozycji, obiektów). Na szczeblu taktycznym częstym zjawiskiem będzie przechodzenie wojsk z obrony do drugiego podstawowego rodzaju walki - natarcia. Jest ono zamierzonym rodzajem walki prowadzonej w celu rozbicia wojsk przeciwnika i odzyskania (opanowania) zajmowanego przez niego rejonu (pozycji, obiektów). Te dwa rodzaje walki będą się nawzajem przeplatać i uzupełniać. W toku ich realizacji mogą wystąpić: wycofanie, rajd, działania desantowe, działania nieregularne, przemieszczanie, rozmieszczanie. Wycofanie jest rodzajem walki prowadzonej w celu zerwania kontaktu bojowego z przeciwnikiem, a głównie uchylenia się od starcia w niekorzystnej sytuacji. Przez zorganizowane i sprawnie prowadzone 2 Pojęcia te mogą być używane zamiennie.

20

wycofanie wojska mogą zająć dogodniejsze rubieże do kontynuowania walki, jak również dokonać zamierzonego wciągnięcia przeciwnika w strefę własnego skutecznego ognia. Wycofanie wykonuje się zawsze na rozkaz lub za zgodą przełożonego. Istotnym dla skuteczności prowadzonych działań taktycznych jest znajdowanie się wojsk w odpowiednim miejscu i czasie w gotowości do realizacji określonych zadań. Osiągnąć to można poprzez poprawne przemieszczanie wojsk i sprawne ich rozmieszczanie. Rajd to rodzaj walki polegającej na wtargnięciu w głąb ugrupowania przeciwnika i wykonaniu tam zadań wspierających działania sił głównych. Do zadań tych można zaliczyć: zwalczanie szczególnie ważnych sił i środków przeciwnika, opanowywanie i utrzymywanie określonych rejonów (pozycji, obiektów), walkę z odwodami przeciwnika. Działania desantowe to przemieszczanie drogą powietrzną lub morską określonego zgrupowania wojsk w celu stworzenia ognisk walki na terenie opanowanym przez przeciwnika. Charakter tych działań sprawia, że zadania realizowane przez wojska biorące udział w desancie są podobne jak wojsk w toku rajdu. Działania nieregularne prowadzone są przez przygotowane już w czasie pokoju bądź doraźnie tworzone w czasie wojny oddziały i pododdziały, stosujące specyficzne sposoby walki w celu zwalczania i dezorganizacji poczynań przeciwnika na obszarze przez niego opanowanym. Najczęściej stosowanymi formami są: napady, zasadzki, działania dywersyjne i dezinformacyjne. Przemieszczanie to wszelkie ruchy wojsk w skali taktycznej wykonywane w celu utworzenia w innym rejonie zamierzonego ugrupowania bojowego lub koncentracji sił i środków. Obejmuje marsze wojsk oraz ich przewozy transportem kolejowym, powietrznym i wodnym. Rozmieszczenie to stacjonowanie wojsk w garnizonach oraz pobyt w rejonach ześrodkowania (wyjściowych, odpoczynku) z zachowaniem odpowiedniego stopnia (poziomu) gotowości bojowej.

Celem działań taktycznych jest zwycięstwo nad przeciwnikiem. Osiąga się go przez umiejętne łączenie w jeden spójny system elementarnych czynników walki jakimi są: rażenie, ruch i informacja.

Decydującą rolę wśród nich spełnia precyzyjne rażenie, które jest destrukcyjnym oddziaływaniem na siły i środki przeciwnika. Współcześnie można wyróżnić rażenie ogniowe, elektroniczne i psychologiczne. Jednak podstawowym czynnikiem rażenia nadal jest ogień. Umożliwia on rażenie obiektów przeciwnika, dezorganizowanie jego poczynań i osiąganie założonych celów taktycznych. Rażenie ogniowe jest zorganizowanym oddziaływaniem na przeciwnika różnymi rodzajami środków ogniowych w celu pozbawienia go zdolności do prowadzenia skutecznych działań bojowych. Wyróżnia się: ogień pododdziałów piechoty i czołgów, wsparcie ogniowe wojsk oraz ogień przeciwlotniczy.

21

Ogień pododdziałów piechoty i czołgów odgrywa główną rolę w walce (boju). Jest najbardziej skutecznym rodzajem ognia w bezpośrednim starciu z przeciwnikiem. Powinien być prowadzony w powiązaniu z ogniem środków wsparcia bezpośredniego, zaporami inżynieryjnymi i manewrem pododdziałów przy uwzględnieniu właściwości terenu. Wsparcie ogniowe wojsk obejmuje ogień artylerii (pośredni i na wprost), uderzenia rakietowe i lotnicze oraz działalność ogniową środków inżynieryjnych i innych. Ze względu na cel i zakres zadań dzieli się na wsparcie bezpośrednie i ogólne. Za organizację wsparcia bezpośredniego są odpowiedzialni dowódcy pododdziałów i oddziałów, a wsparcia ogólnego - dowódcy związków taktycznych i operacyjnych. Ogień przeciwlotniczy jest podstawą skutecznej obrony przeciwlotniczej wojsk. Obejmuje ogień rakiet i artylerii przeciwlotniczej prowadzony w powiązaniu z ogniem lotnictwa myśliwskiego i wojsk rakietowych obrony powietrznej oraz uzupełniony ogniem broni pokładowej i strzeleckiej (w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej). Aby rażenie ogniowe było skuteczne dowódcy wszystkich szczebli planują i organizują go w ramach systemu ognia. Jest to spójny, dynamiczny układ różnorodnych środków ogniowych przygotowany do działania zgodnie z decyzją dowódcy danego szczebla dowodzenia. Na przyszłym polu walki istotnego znaczenia nabiera obezwładnianie radioelektroniczne. Może ono skutecznie zakłócić funkcjonowanie systemu informacyjnego przeciwnika, a w wielu przypadkach wyeliminować, w newralgicznych okresach walki, szereg ważnych środków, stwarzając tym samym dogodne warunki do prowadzenia działań taktycznych przez wojska własne. Drugim obok rażenia, istotnym czynnikiem walki jest ruch rozumiany jako wszelkie przemieszczanie sił i środków. Formą ruchu na polu walki jest manewr wojsk. Jest to zorganizowane ich przemieszczanie na polu walki w celu zajęcia dogodniejszego położenia w stosunku do przeciwnika oraz uzyskania i właściwego wykorzystania przewagi. Rozróżnia się następujące rodzaje manewru: podejście, oskrzydlenie (jednostronne i dwustronne), obejście, przenikanie i odejście. Szczególnym rodzajem manewru jest luzowanie. Połączenie rażenia ogniowego i elektronicznego z ruchem wojsk i zajęciem terenu bronionego przez przeciwnika nosi nazwę uderzenia. Spełnia ono podstawową rolę we wszystkich formach walki zaczepnej. Przez uderzenie dąży się do rozbicia przeciwnika, natomiast przeciwstawianie się uderzeniu przeciwnika jest oporem. Siła oporu zawsze zależy od posiadanego potencjału rażenia. Trzecim czynnikiem walki zbrojnej jest informacja. Jest ona elementem zespalającym czynniki działań taktycznych w zharmonizowaną całość. W tej funkcji przejawia się ona głównie w dowodzeniu, w systemie rozpoznania, walki radioelektronicznej i działań psychologicznych. Informacja jest czynnikiem mogącym w określonych sytuacjach

22

bezpośrednio przesądzić o zwycięstwie. Posiadanie przez walczące strony równie potężnych środków rażenia powoduje, że zwyciężyć może ten, kto posiadać będzie pełniejszą informację o przeciwniku, jego potencjale, zamiarach i potrafi to uwzględnić w działaniu własnym. Jest więc informa-cja sferą bezpośrednich zmagań z przeciwnikiem. Wojska prowadzą działania bojowe w odpowiednim do wykonania oczekujących je zadań uszykowaniu, zwanym ugrupowaniem. Określa ono rozmieszczenie i przemieszczanie sił i środków, zapewniające najlepsze warunki do wykonania zadania bojowego. Związek taktyczny (oddział, pododdział) może prowadzić działania w ugrupowaniu: marszowym, przedbojowym i bojowym. Ugrupowanie marszowe składa się z kolumn sformowanych w celu przemieszczania związku taktycznego (oddziału, pododdziału) w formie marszu. Powinno ono zapewnić jego szybkie i sprawne wykonanie, rozwinięcie w ugrupowanie przedbojowe i bojowe, jak najmniejszą wrażliwość na uderzenia przeciwnika, szczególnie lotnictwa i broni precyzyjnej oraz utrzymanie ciągłości dowodzenia. W ugrupowaniu marszowym mogą być wykonywane również przemieszczenia wojsk z jednego kierunku działań na inny oraz pościgi. Powinno ono stworzyć warunki do osiągnięcia nakazanych rejonów (rubieży, obiektów) w ściśle określonym czasie z zachowaniem gotowości do realizacji zadań bojowych. Ugrupowanie przedbojowe jest to uszykowanie oddziałów do przemieszczania w kolumnach pododdziałowych rozwiniętych wzdłuż i w głąb frontu, w celu skrócenia czasu rozwijania w ugrupowanie bojowe. Powinno ono zapewnić sprawne rozwijanie wojsk w ugrupowanie bojowe, szybkie pokonywanie stref zapór (zniszczeń, skażeń i pożarów), zminimalizowanie skutków oddziaływania przeciwnika oraz efektywne dowodzenie. Ugrupowanie bojowe jest to uszykowanie i rozmieszczenie sił i środków w terenie odpowiednio do celów walki. Powinno ono zapewnić pełne wykorzystanie możliwości bojowych oddziałów i pododdziałów, skupienie wysiłku w odpowiednim miejscu w określonym czasie, rażenie przeciwnika na całą głębokość zadania bojowego i możliwość skutecznego odpierania jego uderzeń oraz utrzymanie współdziałania i łatwość dowodzenia. Ugrupowanie bojowe może składać się z kilku rzutów i odwodów (zgrupowań taktycznych). Ponadto w jego składzie występują następujące stałe elementy: oddziały i pododdziały artylerii, przeciwlotni-cze, rozpoznania i walki radioelektronicznej oraz działań psychologicznych, stanowiska dowodzenia, oddziały i pododdziały oraz urządzenia logistyczne, a także odwody specjalne rodzajów wojsk. Odpowiednio do zadania bojowego i warunków walki w skład ugrupowania bojowego mogą także wchodzić tworzone doraźnie: oddział wydzielony (OW), oddział rajdowy (OR), oddział obejścia (OO), taktyczny desant śmigłowcowy (TDŚ), grupa desantowoszturmowa (GDSz), odwód przeciwdesantowy (OPDes.), oddziały zaporowe (OZap.), oddziały

23

zabezpieczenia ruchu (OZR), oddziały (grupy) torujące (OT) i oddział ratunkowo-ewakuacyjny (ORE). W celu zapewnienia wojskom warunków do prowadzenia działań w różnych sytuacjach realizuje się kompleks przedsięwzięć zwanych zabezpieczeniem działań taktycznych. W jego skład wchodzą: zabezpieczenie bojowe, zabezpieczenie logistyczne oraz uzupełnianie wojsk. Zabezpieczenie bojowe to całokształt przedsięwzięć mających na celu zmniejszenie skuteczności uderzeń przeciwnika oraz zapewnienie wojskom własnym sprzyjających warunków do pomyślnego wykonania zadań w różnych sytuacjach. Obejmuje ono: ubezpieczenie, maskowanie, powszechną obronę przeciwlotniczą, zabezpieczenie inżynieryjne, obronę przeciwchemiczną, zabezpieczenie topograficzne i zabezpieczenie hydrometeorologiczne. Zabezpieczenie logistyczne jest to zasilanie wojsk, obejmujące dostarczanie zaopatrzenia oraz świadczenie usług niezbędnych do prowadzenia działań taktycznych. Obejmuje ono: zaopatrywanie, zabezpieczenie techniczne, zabezpieczenie medyczne oraz inne przedsięwzięcia. Uzupełnianie wojsk odbywa się po poniesieniu przez nie strat w ramach systemu uzupełniania. Jego celem jest zapewnienie ukompletowania stanem osobowym w wysokości niezbędnej do zachowania potencjału bojowego związków taktycznych (oddziałów, pododdziałów). Uzupełniania dokonuje się sposobem bieżącym, polegającym na sukcesywnym dosyłaniu do oddziałów żołnierzy rezerwy do obsadzania stanowisk i funkcji, w których wystąpiły braki na skutek poniesionych strat. W pierwszej kolejności odtwarza się obsadę załóg sprzętu i uzbrojenia. W dalszej kolejności obsadę pododdziałów zabezpieczenia. 2.2. Cechy działań taktycznych wojsk lądowych

charakterze działań taktycznych wojsk lądowych decydują głównie posiadane przez nie środki rażenia. Ich rozwój i nowe struktury

zawsze wymuszały zmiany w taktyce działań. Utrwalająca się dominacja środków konwencjonalnych i precyzyjnego rażenia decyduje o wzroście możliwości jednoczesnego oddziaływania ogniowo-elektronicznego na całą głębokość ugrupowania bojowego przeciwnika. Sprawia to, że nie ma dla wojsk lądowych miejsc o względnym bezpieczeństwie, są tylko miejsca ograniczające stopień porażenia danym rodzajem broni. Sytuacja ta wymusza określone zachowanie się wojsk. Ich walka charakteryzuje się szeregiem specyficznych właściwości z których najważniejsze to: duża dynamika, częste i gwałtowne zmiany sytuacji, różnorodność sposobów prowadzenia działań taktycznych, chaos informacyjny, jednoczesne prowadzenie działań taktycznych w dwóch-trzech środowiskach.

O

24

Dużą dynamikę, którą obserwuje się zwłaszcza w przenoszeniu wysiłków wojsk na wybrane kierunki lub w głąb ugrupowania przeciwnika, podczas przekraczania stref skażeń, zakażeń, zniszczeń, pożarów i zatopień, wyprowadzania wojsk spod uderzeń i rejonów zagrożonych odcięciem lub okrążeniem. Obserwujemy ją także podczas zamiany wojsk obezwładnionych uderzeniami przeciwnika lub wynikającej z innych przyczyn. Dynamizm zjawisk i procesów na polu walki, wyraża się m. in. w gwałtownym i zaskakującym ześrodkowaniem ognia prowadzącym do zmiany stosunku sił między walczącymi, głównie przez zadanie przeciwnikowi dużych strat. Powoduje to wyzwolenie ruchu wojsk, które ostatecznie rozbijają przeciwnika i opanowują teren. Starcia nabierają wyjątkowej intensywności i zaciętości, zwłaszcza na kierunkach prowadzących do życiowo ważnych rejonów. Częste i gwałtowne zmiany sytuacji powodują powstawanie odizolowanych ognisk walk i bitew, częste zawiązywanie bojów spotkaniowych, gwałtowne przechodzenie od jednego do drugiego rodzaju działań taktycznych. Walczące strony, przestrzegając zasadę ciągłości działań, będą je prowadziły bez względu na porę doby i środowisko walki. Szeroko stosując manewr i zmieniając formy oddziaływania utrudnią organizację skutecznego przeciwdziałania. Sytuacje te będą męczyć dowództwa i sztaby, pomimo wyposażenia ich w nowoczesne środki łączności i automatyzacji dowodzenia, wywołując silne stresy i trudne do przewidzenia reakcje. Ciągłe zmiany zmuszają do nieprzerwanej aktualizacji planów walki, wprowadzania zmian w ugrupowaniu bojowym, zadaniach wojsk, częstego przechodzenia z natarcia do obrony i odwrotnie, a także przechodzenia do pościgów, rajdów, wycofań. Modyfikacji podlegać będzie również zabezpieczenie bojowe i logistyczne. Różnorodność sposobów prowadzenia działań taktycznych wynika z wyżej wymienionych właściwości oraz zróżnicowania jakościowego posiadanego uzbrojenia i wyposażenia, możliwości realizowania określonych zadań bojowych, jak też charakteru działań przeciwnika. Może zdarzyć się tak, że oddziały tego samego związku taktycznego będą w tym samym czasie prowadzić różne rodzaje działań taktycznych w zróżnicowanych środowiskach. Rubieże styczności wojsk ulegną "postrzępieniu", wojska walczących stron będą działać przy odsłoniętych skrzydłach, niejednokrotnie w oderwaniu od sił głównych i źródeł zaopatrzenia. Chaos informacyjny utrudnia podejmowanie decyzji i kierowanie wojskami. Gwałtowny wzrost ilości i jakości technicznych środków pozyskiwania i przekazywania informacji spowodował równie szybki wzrost środków ich zakłócania i niszczenia. Powoduje to, że w pewnych okresach walki dowódcy mogą otrzymywać nadmiar informacji pochodzących z różnych źródeł i często ze sobą sprzecznych lub nawzajem się wykluczających, a w innych okresach prawie całkowity brak informacji. Podejmowanie decyzji będzie często oparte na informacjach niepewnych lub niepełnych. Z kolei podczas przekazywania zadań wykonawcom mogą

25

wystąpić znaczące zmiany treści lub zbyt długi czas dotarcia zadania do adresata, w rezultacie czego postawione zadanie może być niewykonalne. Jednoczesne prowadzenie działań taktycznych w dwóch - trzech środowiskach oznacza realizację określonych zadań bojowych na lądzie, w powietrzu, na wodzie. Najbardziej typowe będą działania powietrzno-lądowe, prowadzone z dużym rozmachem przestrzennym i w szybkim tempie. Przykładem walki w trzech środowiskach może być prowadzenie działań wzdłuż wybrzeża morskiego przy aktywnym udziale marynarki wojennej. 2.3. Zasady walki

brojnymi działaniami wojennymi rządzą obiektywne prawa, które wraz z rozwojem nauki o wojnie przybrały formę reguł i zasad postępowania. Zasady sztuki wojennej to historycznie ukształtowane

reguły przygotowania i prowadzenia zbrojnych działań wojennych, stanowiące podstawę działalności dowództw i wojsk w skali taktycznej, operacyjnej i strategicznej. W zależności od skali działań można mówić o taktycznych, operacyjnych lub strategicznych aspektach zasad sztuki wojennej. W każdym jednak wypadku ich stosowanie jest warunkiem uzyskania, utrzymania i wykorzystania przewagi ilościowej i jakościowej (w tym sytuacyjnej) nad przeciwnikiem, aby z jak najmniejszymi stratami osiągnąć cel walki, operacji i wojny w możliwie najkrótszym czasie. Mogą one jednak wzajemnie się wykluczać i nie należy stosować ich wszystkich jednocześnie. Pierwsze zasady walki rodziły się w wyniku obserwacji i prób naśladowania tego, co raz przyniosło zwycięstwo. Na przestrzeni dziejów ludzkości zasady walki zmieniały się, doskonaliły, stawały się uogólnieniem doświadczeń wojennych.

Z

Uważa się, że jednym z pierwszych autorów, który formułował zasady sztuki wojennej był grecki dowódca i teoretyk Ksenofont (430-355 r.p.n.e). W VI wieku cesarz bizantyjski Maurycjusz opracował traktat pt "Strategikon", w którym opisuje zasady: zaskoczenia, manewru i inicjatywy3. Austriacki wódz i teoretyk Montecuccoli w 1664 r. określił zasady sztuki wojennej w następującym brzmieniu: nie rozpraszać sił, rozwijać szybkość działania, aktywność i manewr4. Prawie sto lat później marszałek francuski Maurycy Saski w 1751r. sformułował zasady wojny manewrowej, w których podkreślił: zaskoczenie, manewr, szybkość i zdecydowanie5. Z kolei Suworow z żelazną konsekwencją realizował następujące zasady: niszczenie przeciwnika i natarcie bez względu na straty, posłuszeństwo woli dowódców, głęboki manewr, ciągłość działań aż do odniesienia zwycięstwa6.

3 K. Nożko, Zasady współczesnej sztuki wojennej w systemie obronnym Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1993. 4 Tamże. 5 Tamże. 6 Pigarew K., Suworow, Moskwa 1948.

26

Cesarz Napoleon najczęściej stosował następujące zasady sztuki wojennej: ześrodkowanie sił i środków do wykonania głównych zadań w określonym miejscu i czasie; zabezpieczenie linii operacyjnych, szybkość i zdecydowanie, zaskoczenie i manewr, prostota działania i jedność dowodzenia7. Marszałek Foch uznawał tylko cztery zasady: ekonomię sił, swobodę działania, swobodę dysponowania siłami i ubezpieczenie8. Wiele z wymienionych zasad sformułowano i stosowano w praktyce dużo wcześniej. Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty stosując strategię obronno-zaczepną wypracowali takie zasady jak: zaskoczenie i fortel wojenny, manewr, skupienie sił do wykonania głównych zadań, wycofanie po zadaniu ciosu przeciwnikowi. W XV-XVIII w. w polskiej sztuce wojennej wyraźnie kształtują się takie zasady jak: zaskoczenie, współdziałanie, manewr, koncentrowanie przeważających sił do pobicia rozdzielonych sił przeciwnika. Widzimy więc, że zasady sztuki wojennej znane były od zamierzchłej przeszłości i choć różnie były formułowane na przestrzeni dziejów, ich podstawowe przesłania przetrwały do współczesności. Jednak nie znajomość tych zasad i umiejętność ich teoretycznego interpretowania decydowała o sławnych zwycięstwach, lecz ich twórcze zastosowanie w odpowiednim miejscu i czasie w starciu z przeciwnikiem. Pamiętać jednocześnie należy, że podobne zasady może stosować przeciwnik. Dlatego na zwycięstwo większą szansę ma ten dowódca, który umiejętniej, bardziej celowo i z większym mistrzostwem zastosuje wybrane zasady, a jednocześnie konsekwentnie przeciwdziałać będzie ewentualnemu zastosowaniu podobnych zasad przez przeciwnika. Obowiązujący Regulamin Działań Taktycznych Wojsk Lądowych9,

wprowadzony do użytku z dniem 2 maja 1994 roku, do zasad sztuki wojennej zalicza: celowość działania, zachowanie zdolności bojowej wojsk, ekonomię sił, zaskoczenie, aktywność i manewrowość.

Celowość działania to zasada nakazująca określanie celów i zadań stosownie do potrzeb i możliwości wojsk oraz w zgodzie z celem i zamiarem działań szczebla nadrzędnego. Celowość oznacza oraz umiejętne ich dostosowanie do warunków walki. Osiągnięcie zamierzonego celu, określonego na podstawie realnej oceny warunków walki i możliwości bojowych wykonawców, wymaga od wojsk bezwzględnego wykonywania zadań bojowych, od dowódców zaś i oficerów sztabów - silnej woli, stanowczości, wyobraźni i umiejętności prognozowania sytuacji bojowych oraz ich skutków, a także zdolności i odwagi do podejmowania uzasadnionego ryzyka. Należy również

7 Rola-Arciszewski S., Buonaparte, Warszawa 1935. 8 Foch F., Zasady sztuki wojennej, Przekład z franc. Tadeusz Różycki, Warszawa 1924, Wojskowy Inst.Nauk.-Wyd. 9 Regulamin Działań Taktycznych Wojsk Lądowych (część I), Związek taktyczny, oddział, MON, Szt. Gen. WP 1422/94.

27

przeniknąć zamiary przeciwnika i określić najbardziej prawdopodobny cel jego działania, a także zawczasu podjąć odpowiednie przedsięwzięcia uniemożliwiające jego osiągnięcie. Zachowanie zdolności bojowej wojsk wymaga takiego postępowania podczas przygotowania i prowadzenia walki oraz po walce, które umożliwiałoby osiągnięcie celu z jak najmniejszymi stratami własnymi i zapewniało ciągłą gotowość wojsk do wykonywania zadań bojowych. Oznacza to konieczność niedopuszczenia do nadmiernego wyczerpania wojsk, a więc takiej organizacji działań, aby możliwe było sukcesywne zamienianie walczących oddziałów i pododdziałów, a po wyprowadzeniu ich z walki zapewnienie szybkiego odtworzenia zdolności bojowej. Wyróżnia się pełną zdolność bojową oraz ograniczoną - pozwalającą na wykonanie tylko niektórych zadań bojowych. Główne czynniki decydujące o zdolności bojowej to: poziom wyszkolenia bojowego wojsk i ich odporność na uderzenia przeciwnika; ilość i jakość uzbrojenia i sprzętu wojskowego, ich stan techniczny i gotowość do użycia w walce; stopień przygotowania pododdziałów i oddziałów do walki; możliwości prowadzenia rozpoznania wojsk i środków walki przeciwnika; gotowość środków i systemów elektronicznych do wykorzystania w dowodzeniu; zakres możliwości zabezpieczenia logistycznego. O zdolności bojowej wojsk w walce decydują ponadto: umiejętność uchylania się od uderzeń; szybkie odtwarzanie potencjału bojowego pododdziałów i oddziałów oraz sprawności bojowej środków walki i dowodzenia. Istotnym warunkiem sprawnego osiągania i odtwarzania zdolności bojowej będzie nagromadzenie i odpowiednie rozmieszczenie (urzutowanie) zapasów zaopatrzenia oraz zapewnienie zdatności technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego a także terminowe udzielenie pomocy medycznej rannym i chorym. Ekonomia sił to racjonalne dysponowanie siłami i środkami walki odpowiednio do ważności zadań, gwarantujące osiągnięcie jej celu w możliwie najkrótszym czasie i z jak najmniejszymi stratami. Polega na angażowaniu sił i środków do wykonania zadań głównych kosztem innych zadań oraz skupianiu wysiłku w decydującym miejscu i czasie. Ekonomię sił zapewnia się przez szybkie i zdeterminowane działanie, koncentrowanie ognia oraz obezwładnienia elektronicznego i wysiłków rodzajów wojsk w rejonie głównego wysiłku obrony lub na kierunku głównego uderzenia. Właściwe ześrodkowanie wysiłku umożliwia efektywne wykorzystanie potencjału bojowego - uzyskanie przewagi nad przeciwnikiem; zapewnia skuteczne stawianie oporu w obronie i efektywne wykorzystanie możliwości uderzeniowych wojsk w natarciu. Jest to możliwe dzięki umiejętnemu podziałowi sił i środków walki według zadań, rejonów i kierunków walki, przemyślanemu tworzeniu zgrupowań obronnych i uderzeniowych, skoordynowaniu uderzeń ogniowych i elektronicznych z walką głównych zgrupowań wojsk, przenoszeniu wysiłku wojsk w miejsce decydujące o wyniku walki oraz trwałemu dowodzeniu i terminowemu zaopatrywaniu wojsk.

28

Zaskoczenie to nagłe, gwałtowne i nieoczekiwane dla przeciwnika działanie wojsk, odbierające mu inicjatywę bojową oraz możliwości zorganizowanego prowadzenia walki. Celem zaskoczenia jest dezorganizowanie walki przeciwnika, pozbawienie go zdolności uderzeniowej lub możliwości stawiania oporu oraz stworzenie wojskom własnym warunków do szybkiego osiągnięcia celu walki. Zaskoczenie uzyskuje się przez: utrzymanie w tajemnicy zamiaru walki i przygotowania do niej, rozpoczęcie jej w niespodziewanym czasie, kierunku, rejonie, terenie lub nieoczekiwanymi siłami; zastosowanie nowych sposobów walki lub nowych rodzajów uzbrojenia; nieprzewidziane użycie środków rażenia i walki ektronicznej; szybki manewr oraz skuteczne rozwinięcie uzyskanego powodzenia; umiejętne maskowanie, dezinformację, wprowadzenie przeciwnika w błąd; przeciwdziałanie jego rozpoznaniu; bezwzględne przestrzeganie tajności dowodzenia i trwałości łączności; wykorzystanie naturalnych właściwości terenu oraz ograniczonej widoczności, sprzyjającej wykonaniu skrytego manewru i prowadzeniu walki z minimalnymi stratami. Podstawowe warunki uzyskania zaskoczenia to tajność, nagłość, szybkość działania, prostota i nieszablonowość prowadzenia walki. Czas trwania zaskoczenia zwykle mierzony jest czasem, w którym przeciwnik nie jest w stanie podjąć zorganizowanego działania. Mija on bardzo szybko, jeżeli początkowe efekty zaskoczenia nie zostaną spotęgowane działaniem wojsk. Aby więc rezultaty zaskoczenia zostały wykorzystane, muszą zostać umiejętnie użyte odpowiednie siły potęgujące efekt zaskoczenia. Aktywność (inicjatywa) oznacza nieustanne dążenie do narzucania przeciwnikowi swojej woli i zmuszania go do działań w myśl celów i zamierzeń wojsk własnych. Aktywny i zdecydowany charakter prowadzonych działań polega na: szybkim i bezkolizyjnym przechodzeniu od jednego do drugiego rodzaju działań, wychodzeniu na skrzydła i tyły przeciwnika oraz prowadzeniu tam zdecydowanych działań; zachowaniu ciągłości w niszczeniu obiektów pierwszej kolejności rażenia; unikaniu walki, jeżeli przeciwnik ma zdecydowaną przewagę; sprawnym wycofaniu się z walki i odejściu, aby podjąć ją w dogodniejszych warunkach. To także nieustanne izolowanie pola walki od dopływu świeżych sił przeciwnika. Dla zapewnienia dużej aktywności w czasie prowadzonych działań od dowódców i oficerów sztabu wymaga się: szybkiego, racjonalnego reagowania na wszelkie zmiany w sytuacji operacyjno-taktycznej, celowego stosowania manewru ogniem i uderzeniami wojsk, zwłaszcza w wymiarze lądowo-powietrznym, oraz wykazywania inicjatywy, przebojowości i silnej woli, a także umiejętności podejmowania rozsądnego ryzyka, natomiast od wojsk - szybkiego, aktywnego i zdecydowanego działania zarówno w dzień, jak i w nocy. Aktywność i zdecydowany charakter działań nie oznaczają, że muszą one być prowadzone za wszelką cenę. Wymagana jest zimna kalkulacja, rozsądna ocena, celowe i racjonalne działanie, dostosowane do celu walki. Wyraża się przede wszystkim w celowym oddziaływaniu

29

informacyjnym na przeciwnika, uprzedzeniu go w wykonywaniu manewru i przenoszeniu głównego wysiłku na najważniejsze kierunki. Manewrowość to zdolność do sprawnego ruchu w działaniach bojowych. Warunkuje realizację koncepcji walki opartej na wykorzystaniu zdolności manewrowych wojsk własnych i dezorganizowaniu manewru przeciwnika. W manewrze wyraża się idea ruchu, dzięki czemu jego wykonawca jest w korzystniejszym położeniu niż przeciwnik. Istotą manewru jest zdobycie przewagi nad przeciwnikiem i jej wykorzystanie, głównie przez zorganizowany ruch, umożliwiający stworzenie sobie dogodniejszych warunków do skuteczniejszego użycia posiadanych sił i środków oraz wykonania nieoczekiwanego uderzenia lub celowego wykorzystania właściwości terenu, a przez to postawienie przeciwnika w niekorzystnej dla niego sytuacji i w rezultacie rozstrzygnięcie walki na swoją korzyść przy jak najmniejszych stratach własnych. Każdy manewr, aby osiągnął swój cel, musi być wszechstronnie przygotowany i pod każdym względem zabezpieczony. Manewr w swojej istocie powinien być wyjątkowo prosty w zamiarze i wykonawstwie, aby jego treść była właściwie i jednoznacznie zrozumiana przez wszystkich wykonawców tzn., aby każdy z nich uświadamiał sobie swoje miejsce, rolę i zadanie. Realizacja manewru w dużym stopniu zależy od sprawnego systemu dowodzenia, właściwego wyszkolenia i przygotowania wojsk oraz umiejętności organizatorskich dowódców i oficerów sztabu. Szczególną rolę w czasie przygotowania i prowadzenia manewru należy przypisać dobremu współdziałaniu wojsk lądowych z lotnictwem, siłami i środkami obrony powietrznej oraz współdziałaniu pomiędzy rodzajami wojsk i służbami. Pytania kontrolne:

1. Co obejmują działania taktyczne? 2. Opisać wpływ elementarnych czynników na prowadzenie walki. 3. Dlaczego cechą charakterystyczną przyszłych działań bojowych jest

gwałtowność zmian sytuacji? 4. Jakie obowiązujące zasady walki omówiono w tym rozdziale

podręcznika? . Na czym polega zaskoczenie i jak je można osiągnąć na przyszłym polu walki?

Rozdział III. OBRONA Po dogłębnym przestudiowaniu tego rozdziału Czytelnik powinien:

1. Umieć zdefiniować cel obrony i wyjaśnić sposoby jego osiągania podczas prowadzenia obrony pozycyjnej i manewrowej.

2. Posiąść umiejętność oceny wpływu terenu na prowadzenie obrony. 3. Rozumieć wzajemne związki między elementami systemu obrony. 4. Potrafić obliczać możliwości bojowe zgrupowań wojsk lądowych w

obronie. 5. Umieć wyróżniać czynniki rzutujące na funkcjonowanie systemu

obrony w różnych warunkach fizyczno-geograficznych. 6. Znać specyficzne cechy obrony przeszkód wodnych.

3.1. Zasady ogólne rzemiany jakie zachodzą we współczesnym świecie i postęp naukowo-techniczny sprawił, że przez wiele lat opracowywane

koncepcje i zasady prowadzenia ewentualnych działań wojennych ulegają ciągłym zmianom. W określonym stopniu zmieniły się poglądy na rolę i znaczenie poszczególnych działań bojowych w ramach prowadzonych operacji. Nowego wymiaru nabrały również problemy związane z planowaniem, organizowaniem i prowadzeniem walki obronnej.

P

Coraz większe możliwości wojsk w prowadzeniu natarcia powietrzno-lądowego w powiązaniu ze wzrastającą rolą walki elektronicznej powodują, że związek taktyczny (oddział) będzie musiał być przygotowany na odparcie właśnie takiego uderzenia. Trzeba przewidywać, że przeciwnik zaatakuje we wszystkich możliwych wymiarach. Stosując różne formy i metody oddziaływania zmierzać będzie do rozbicia lub rozsadzenia od wewnątrz ugrupowania obronnego. Po naruszeniu systemu obrony i uzyskaniu przewagi - w określonym miejscu i czasie - dążyć będzie do szybkiego wychodzenia na tyły broniących się zgrupowań. Ważne miejsce w planach przeciwnika zajmie szybkie (z marszu) przekraczanie kolejnych pozycji obrony i przeszkód terenowych. Działanie swe podporządkuje szybkiemu pokonaniu obszarów przygotowanych do prowadzenia obrony. Nacierający zmierzać będzie do wyjścia w przestrzeń operacyjną i nadaniu swym działaniom charakteru wysoce manewrowego. Pomimo przeobrażeń pola walki nie zmienił się cel obrony. Od lat jest on niezmienny. Pewnej ewolucji ulega jednak droga do osiągnięcia tego celu, bowiem zmieniają się warunki prowadzenia działań bojowych i stosowane środki walki.

31

Celem obrony jest udaremnienie lub odparcie uderzeń wojsk przeciwnika, zadanie im maksymalnych strat oraz utrzymania zajmowanego pasa (rejonu, pozycji, obiektu)1.

Oznacza to, że dążąc do osiągnięcia zamierzonego rezultatu starcia z silniejszym przeciwnikiem, rozstrzygającego rozwiązania nie trzeba szukać wyłącznie w oparciu o przedni skraj obrony. Przebieg działań obronnych zależy w głównej mierze od tego, czy jest to obrona pozycyjna, czy manewrowa. W pierwszym wypadku wysiłek broniących się wojsk ukierunkowany jest przede wszystkim na zadanie przeciwnikowi jak największych strat podczas walk o przedni skraj obrony oraz na kolejnych pozycjach. W prowadzonych działaniach główną rolę odgrywa ogień, zwłaszcza przeciwpancerny i system zapór inżynieryjnych. W obronie manewrowej istotną rolę spełnia manewr, głównie wojskami i ogniem oraz manewr zakłóceniami, a także zaporami inżynieryjnymi, który w połączeniu z głębokością bronionego pasa (rejonu) ma doprowadzić do załamania natarcia przeciwnika. Dysponując głębokością bronionego obszaru można przejściowo ustąpić z czołowych pozycji obronnych, by wysoce manewrowymi działaniami opóźniającymi i stosowaniem różnych form i metod oddziaływania doprowadzić do sytuacji, że nacierające wojska niewielkie zdobycze terenowe okupią niewspółmiernie wysokimi stratami. Stopniowo osłabiając przeciwnika można zniwelować różnice w potencjałach bojowych przeciwstawnych stron i spowodować, że nacierający znajdzie się w położeniu niekorzystnym. Przez umiejętną obronę manewrową, prowadzoną głównie w formie działań opóźniających, może dojść do sytuacji, że odpowiednio ukierunkujemy postępy przeciwnika by zadać rozstrzygający cios - wykonać zdecydowany zwrot zaczepny w dogodnym dla naszych wojsk rejonie i rozbić zgrupowanie uderzeniowe przeciwnika. Cel obrony manewrowej możliwy jest do osiągnięcia na szczeblu operacyjnym. Związek taktyczny (oddział) może brać udział w poszczególnych etapach obrony manewrowej. Niekiedy w urozmaiconym terenie na przykład w obronie Warmii i Mazur, obronę manewrową może prowadzić związek taktyczny. Albowiem w tych warunkach - terenu lesisto-jeziornego - przeciwnik nie ma sprzyjających okoliczności do okazania swej przewagi. Natarcie prowadzi na poszczególnych kierunkach, gdzie obrońca może znacznie mniejszymi siłami powstrzymać uderzenie. Tym samym więcej sił i środków może skierować do drugiego rzutu, którym możliwe będzie wykonanie kontrataku i osiągnięcia zakładanego celu obrony. Przestrzenny charakter przyszłego natarcia nakazuje by również przestrzennie, w określonym obszarze, dostrzegać możliwość osiągnięcia celu walki obronnej. Z powyższego wynika, że odpowiednio do zaistniałej sytuacji celem obrony może być2:

1 Regulamin działań taktycznych wojsk lądowych, op.cit., s.7 2 S. KOZIEJ, Teoria sztuki wojennej, wyd.cyt., s. 138.

32

- w wymiarze rzeczowym - zadanie nacierającemu maksymalnie dużych strat, aby pozbawić go możliwości kontynuowania działań zaczepnych i stworzyć warunki do rozbicia przeciwnika przy jak najmniejszych stratach własnych;

- w wymiarze przestrzennym - utrzymanie jak największej części bronionego obszaru, zapewniając jednocześnie warunki do odzyskania utraconych rejonów i odtworzenie pierwotnego położenia;

- w wymiarze czasowym - zyskanie czasu niezbędnego do stworzenia zgrupowań uderzeniowych, przeznaczonych do wykonania zwrotu zaczepnego lub przejścia do przeciwnatarcia.

Zakładany rezultat końcowy działań obronnych osiągnie się w wyniku wykonania szeregu zadań, rozłożonych w czasie i przestrzeni, ale spiętych jednym wspólnym celem dla wszystkich uczestników walki (bitwy). Dlatego istota obrony wyraża się w zespoleniu rażenia ogniowego w powiązaniu z obezwładnianiem radioelektronicznym i uderzeniami z powietrza przed przedni skraj, na podchodzące i rozwijające się do natarcia wojska przeciwnika w celu osłabienia go, zatrzymania i rozbicia w rejonie włamania. Tak zdefiniowana istota obrony wskazuje, że przestaje ona być rodzajem walki podporządkowanym natarciu. Działania obronne coraz bardziej przybierają kształt działań obronno-zaczepnych, które umożliwią powstrzymanie natarcia przważających sił, a następnie ich rozbicie. O skuteczności i sile obrony decydowała zawsze jej trwałość rozumiana jako pewien stan, określona właściwość odzwierciedlająca stopień trudności jej pokonania. Często kojarzono ją z głęboko urzutowaną i ufortyfikowaną obroną. Tymczasem trwałość obrony jest nierozerwalnie powiązana z drugą jej cechą, jaką jest aktywność.

Trwałość obrony to zdolność do skutecznego przeciwstawiania się przeciwnikowi w nakazanym miejscu (obszarze) i czasie przy jak najmniejszych stratach własnych.

Ta właściwość obrony, oparta na sile ognia broniących się wojsk, ich manewrowości i wykorzystaniu dogodnych właściwości terenu, prowadzi do rozbicia bądź poważnego osłabienia przeciwnika i utrzymania zajmowanego obszaru, a tym samym do wykonania otrzymanego zadania. Z trwałością obrony związany nierozerwalnie jest jej drugi atrybut - aktywność. Te dwa czynniki charakteryzujące obronę końca dwudziestego wieku wzajemnie się uzupełniają. Drogą do osiągnięcia trwałości jest jej aktywność. Obrona będzie tym bardziej trwała im aktywniejsze będą działania obrońcy. Im mniejsze są siły przeznaczone do obrony danego obszaru tym bardziej muszą być one ruchliwe i aktywne, tak aby obrońca mógł uprzedzić nacierającego w decydujących momentach i miejscach prowadzonej walki.

33

Obecnie trudno jest więc mówić o trwałości obrony bez dostrzegania jej aktywności. Coraz wyraźniejszą współzależność trwałości i aktywności obrony potwierdzają również warunki ewentualnych działań wojennych oraz złożone uwarunkowania ich prowadzenia na obszarze kraju. Jeśli w przeszłości aktywność zagrażała trwałości obrony, to dziś ją po prostu warunkuje. Obrona będzie bowiem trwała tylko wówczas, gdy zdoła się przeciwstawić skutecznie działaniom przeciwnika i pokrzyżować jego plany. Niebagatelny wpływ na trwałość i aktywność obrony ma teren. W prowadzeniu operacji obronnej na obszarze kraju nabiera on wyjątkowego znaczenia, bowiem teren znany i umiejętnie przygotowany oraz wykorzystany przez broniące się wojska jest ich sojusznikiem, utrudnia natomiast przeciwnikowi prowadzenie działań zaczepnych. Uwzględnianie walorów obronnych terenu zwiększa skuteczność środków ogniowych, zmniejsza straty własnych wojsk, niweluje występujące różnice w potencjale bojowym walczących stron. Teren jest zasadniczym komponentem trwałości obrony. Może również ułatwiać lub utrudniać prowadzenie aktywnej obrony. Trwałość obrony jest nierozerwalnie związana z terenem, co przejawia się w dążeniu do zatrzymania i załamania natarcia przeciwnika na dogodnych rubieżach terenowych lub obszarach. Ważną rolę mogą odgrywać miejscowości przygotowane do obrony oraz infrastruktura terenowa, które będą ważnym elementem struktury obrony. Trwałość obrony, interpretowana jako zdolność broniących się wojsk do zachowania maksimum sił i środków dla zerwania działań ofensywnych przeciwnika i stworzenia warunków do wykonania zwrotu zaczepnego przez wojska własne, jest niemożliwa do osiągnięcia bez uwzględniania cech obronnych terenu. Teren w wielu przypadkach będzie dyktował w jakich rejonach, obszarach czy też na jakich rubieżach jest możliwe zapewnienie trwałości obrony. Osiągnięcie określonego stopnia aktywności zależy również od terenu. Stworzenie względnej swobody działania w obronie jest determinowane w znacznej mierze warunkami terenowymi. Bez tej swobody nie można mówić o skuteczności obrony i realizacji jej celów oraz przejścia do wykonania decydującego zwrotu zaczepnego. Gama możliwych przedsięwzięć, które aktywizują obronę i jednocześnie zwiększają jej trwałość jest duża. Wykazuje to działalność szkoleniowa oraz rozważania teoretyczne. Obserwujemy ciągłe poszukiwanie nowych form i metod oraz ścisłe dostosowywanie przyjmowanych rozwiązań do warunków zaistniałej sytuacji operacyjno-taktycznej i warunków terenowych oraz stosowanych środków walki. Spośród całego spektrum przedsięwzięć istotną rolę odgrywa uprzedzanie przeciwnika w wykonywaniu uderzeń. To kompleks różnorodnych zabiegów, ujętych w system, które mają gwarantować aktywne oddziaływanie na nacierającego. Te wysiłki obrońcy, głównie w sferze ogniowej i walki elektronicznej są stosunkowo duże. Rzecz w tym, by posiadane możliwości wykorzystać w pełni. Oprócz bowiem niekorzystnego

34

z reguły stosunku w siłach i środkach trzeba dostrzegać te elementy, które w znaczący sposób rzutują na możliwość poprawy tego stanu rzeczy na korzyść obrońcy. Nie bez znaczenia jest fakt posiadania przewagi w położeniu wojsk i korzystniejsze warunki przygotowania się do działań. Właściwe wykorzystanie przez broniące się wojska tych atutów może przynieść określone korzyści wymierne, wyrażające się uderzeniami ogniowo-elektronicznymi na wybrane zgrupowania wojsk przeciwnika lub jego newralgiczne elementy ugrupowania taktycznego, czy nawet operacyjnego. Wykonanie uderzeń uprzedzających pozwala na osiągnięcie jeszcze jednego, niezmiernie ważnego czynnika - pokazujemy przeciwnikowi, że jesteśmy silni i nie mamy zamiaru biernie czekać na jego działania ofensywne. Kolejnym zespołem aktywnych działań na rzecz zwiększenia trwałości obrony jest "sterowanie" działaniem przeciwnika. Osiągnięcie takiego stanu, gdy nacierający posiada przewagę jest zadaniem niezmiernie trudnym, ale możliwym do wykonania. Sterowania poczynaniami przeciwnika nie możemy utożsamiać z dyktatem, w wyniku którego zdoła się nacierającemu narzucić miejsce, kierunek i sposób działania. Obrońca nigdy nie jest zupełnie pozbawiony możliwości wywierania pewnego wpływu na działalność nacierającego. Szczególną rolę odgrywa manewr ogniem i środkami walki radioelektronicznej. Polega on na skupianiu wysiłku na tych kierunkach (rejonach) działania przeciwnika, gdzie występuje szczególne zagrożenie dla obrony, nawet kosztem świadomej rezygnacji z oddziaływania w całym pasie. Taka "polityka" ogniowo-elektroniczna umożliwia stworzenie względnie skutecznych barier tam, gdzie uderzenia przeciwnika są szczególnie niebezpieczne. Jednocześnie celowo dopuszcza się do kontrolowanego powodzenia jego działań na kierunkach, gdzie trwałość obrony gwarantuje zadanie mu największych strat i wyhamowanie tempa natarcia. Z kolei wykorzystanie systemu zapór i niszczeń polega na odpowiednim ich usytuowaniu w terenie oraz terminowym i podchwytliwym ich wykonaniu, co zachęci przeciwnika do wybrania kierunków uderzeń nam odpowiadających. To w konsekwencji powinno doprowadzić do skanalizowania wysiłków nacierającego na kierunkach, które są korzystne z punktu widzenia obrońcy i gdzie wcześniej zaplanowano szeroką gamę różnorodnych przedsięwzięć mających na celu zadanie nacierającemu strat. Istotnym jest umiejętne wkomponowanie systemu zapór i niszczeń w warunki terenowe obszaru działań bojowych. Od charakteru terenu i właściwego wykorzystania jego walorów zależy w poważnej mierze skuteczność podejmowanych przedsięwzięć. W terenie sprzyjającym ograniczeniu manewru, dogłębnie przemyślana koncepcja wykorzystania zapór i niszczeń może przynieść obrońcy duże korzyści. Stwarza ona bowiem duże szanse wprowadzenia nacierającego w przygotowane

35

obszary rażenia ogniowego (worki ogniowe) oraz swego rodzaju pułapki operacyjne i taktyczne. Wprowadzenie w błąd i dezinformacja to kolejna, możliwa grupa przedsięwzięć zmierzająca do wywołania u przeciwnika pożądanych zachowań. Warunkiem skuteczności i jednocześnie ich uzupełnieniem jest szeroko pojęte maskowanie. Pozorne obiekty w strukturze obrony związku taktycznego (oddziału) z innymi przedsięwzięciami powinny wytworzyć u przeciwnika niewłaściwy obraz rozmieszczenia sił i środków oraz przebiegu pozycji obronnych, a także sprzyjać wyciągnięciu błędnych wniosków co do sposobu osiągnięcia celu obrony. Przeciwnika można wprowadzić w błąd przez szereg działań ukierunkowanych na wyciągnięcie określonych wniosków. Oprócz więc celowego, "podrzucania" odpowiednio spreparowanych informacji nieodzowne jest ich poparcie praktyczną działalnością na polu walki. Wywołanie bowiem u nacierającego określonych reakcji możliwe jest przez umiejętne połączenie różnych form dezinformacji. W tym względzie szczególną rolę odgrywa rozbudowa pozornych pozycji, stanowisk i innych urządzeń obronnych, a także prowadzenie działań pozornych. W ramach szerokiego stosowania zabiegów uwiarygadniających prawdopodobieństwo treści dezinformujących ważne miejsce zajmuje także nieszablonowe ugrupowanie wojsk i stworzenie systemu obrony. Należy zmierzać do tego by postawić przeciwnika przed koniecznością wyboru jednej z kilku możliwych koncepcji prowadzenia działań bojowych przez obrońcę. W dobie dynamicznych walk, bitew i operacji prowadzonych przy szybko zmieniającej się sytuacji istotną rolę odgrywa szybkie przeciwdziałanie wszelkim niekorzystnym zjawiskom pola walki. To imperatyw czasu i warunków prowadzenia działań bojowych, który w całej rozciągłości odnosi się także do całego spektrum czynności obrony. Wyrażone w najbardziej lapidarnej formie elastyczne przeciwdziałanie zagrożeniom to wszelkie aktywne zabiegi uprzedzające przeciwnika w sytuacji niekorzystnej dla obrońcy. W swym wyrazie praktycznym to właściwa jego reakcja na pojawiające się zagrożenia, dobór stosowanych sił i środków oraz form i metod ich użycia, by we właściwym miejscu i czasie mieć zagwarantowaną możliwość oddalenia pojawiającego się niebezpieczeństwa. Najstarszym sposobem zwiększenia trwałości obrony jest rozbudowa inżynieryjna pasa (rejonu). Zmiany wywołane wprowadzeniem nowych środków rażenia nie osłabiły jej rangi. Nadal prace fortyfikacyjne są jednym z ważniejszych czynników trwałości obrony. To swego rodzaju kościec obrony, na który nakładają się poszczególne elementy systemu obronnego. Współcześnie jednak dla osiągnięcia dużej trwałości obrony nie wystarcza rozbudowa inżynieryjna. Wysoce manewrowemu powietrzno-lądowemu natarciu pancerno-zmechanizowanych zgrupowań wojsk lądowych, wspartych silnym i precyzyjnym oddziaływaniem ogniowo-elektronicznym można się przeciwstawić poprzez umiejętne połączenie statycznych form obrony z jej manewrowymi. Nieodzowna jest odpowiednia głębokość

36

ugrupowania obronnego. Obecnie głębokość obrony nie oznacza - jak dawniej - licznych pozycji rozbudowanych na przewidywanych kierunkach natarcia. Istota nowocześnie rozumianej głębokości polega na gotowości do przeciwdziałania nacierającym wojskom w dowolnym miejscu ugrupowania obronnego i dowolnej fazie postępów przeciwnika. Oznacza to szybkie przenoszenie wysiłku obrony, elastyczne reagowanie na zmiany sytuacji, zdolność do pogłębiania oporu manewrem wojsk, większą głębokość ogniowo-elektronicznego przeciwdziałania. Głębokość obrony przestała być synonimem fortyfikacji, a stała się funkcją ognia i manewru połączonych z systemem zapór inżynieryjnych i wykorzystaniem dogodnych warunków terenowych. W każdej sytuacji obrona powinna być aktywna, trwała i zdolna odeprzeć natarcie powietrzno-lądowych lub powietrzno-morskich zgrupowań uderzeniowych przeciwnika. Spełnienie tych warunków osiąga się przez: rozpoznanie przygotowań przeciwnika do natarcia; zwalczanie wykrytych środków rażenia ogniowego i elektronicznego oraz elementów systemu informacyjnego; prowadzenie skutecznej walki ze środkami napadu powietrznego, zwalczanie desantów powietrznych, pododdziałów i grup powietrznoszturmowych (desantowoszturmowych), a na kierunku nadmorskim - desantów morskich; wykorzystanie właściwości obronnych terenu i jego infrastruktury taktycznej; rozśrodkowanie oraz maskowanie wojsk i obiektów; sprawne odtwarzanie naruszonego systemu dowodzenia i ognia; wykonywanie kontrataków i manewrów połączonych z utrzymaniem najważniejszych rejonów, pozycji i obiektów; skuteczną ochronę wojsk, obiektów i urządzeń logistycznych. Zarówno nacierający, jak i obrońca dysponuje dużymi możliwościami oddziaływania na wojska strony przeciwnej. Oznacza to również, że nacierający stał się jeszcze bardziej wrażliwy na ogień obrońcy. Może on razić przeciwnika na dalekich podejściach do przedniego skraju obrony, przy czym intensywność i różnorodność oddziaływania wzrasta w miarę zbliżania się atakującego do broniących się wojsk. Znaczne możliwości obrońcy oddziaływania na nacierającego, daleko jeszcze przed przednim skrajem obrony (lotnictwo, wojska rakietowe i artyleria) z intensywnymi, a jednocześnie skoncentrowanymi "uderzeniami" falą elektromagnetyczną przy wysoce manewrowym charakterze obrony mogą dezorganizować i osłabiać mający nastąpić atak. W stworzony system oddziaływania można - w niektórych sytuacjach operacyjno-taktycznych - wkomponować działanie desantów powietrznych (morskich), grup (pododdziałów) desantowoszturmowych i walkę sił prowadzących działania nieregularne. Są więc podstawy przypuszczać, że efekty oddziaływania na przeciwnika będą jeszcze większe gdy użycie poszczególnych sił i środków zostanie wcześniej zsynchronizowane i ukierunkowane na osiągnięcie określonego celu. Niszczenie (obezwładnianie) i dezorganizowanie poczynań przegrupowujących się wojsk może dotyczyć wybranych newralgicznych elementów. W pewnych sytuacjach i urozmaiconych warunkach terenowych może być dowiązane do konkretnego obszaru. Z uwagi jednak na zwiększające się możliwości

37

oddziaływania obrońcy najkorzystniej byłoby skupiać wysiłek na określonej drodze lub jednym - dwóch elementach (kolumnach) maszerujących wojsk. Przy takim rozwiązaniu najrealniej jest myśleć o możliwości zdezorganizowania ataku, a więc stworzeniu obrońcy warunków do skoncentrowania ognia dla odparcia uderzenia przeciwnika na danym kierunku i późniejszego przeniesienia go w inny rejon. Takie podejście pozwala na nieco inne spojrzenie na problemy związane z działaniami obrońcy. Są podstawy, aby odchodzić od wyznaczania rejonu skupienia głównego wysiłku na rzecz kierunku głównego wysiłku. Możliwości oddziaływania na podejściach do przedniego skraju obrony wraz z akcentowaną koniecznością jej dużej odporności przemawiają za kierunkiem skupiania głównego wysiłku, którego początkowy punkt wyznacza zasięg wspierających i organicznych środków rażenia. Punkt końcowy znajduje się zaś na rubieży ostatecznego oporu (końcowej pozycji opóźniania). Takie rozwiązanie ułatwia też wiele kwestii z obszaru współdziałania. Staje się ono klarowniejsze, ponieważ cel wspólnego działania jest wyraźniej określony. Tym bardziej, że dysponując głębią bronionego obszaru rozstrzygające rozwiązania można podejmować nie tylko w oparciu o przedni skraj, ale również w oparciu o kolejne pozycje lub dogodne rubieże terenowe. Mogą być one usytuowane na różnej głębokości pasa (rejonu) obrony. Wyraźnie widać to w przypadku prowadzenia obrony manewrowej, zwłaszcza jej początkowego etapu jakimi są działania opóźniające. Tego rodzaju określenie jest bardziej elastyczne, pozwala skupiać wysiłek nie w dowiązaniu do rejonu, a kierunku działania przeciwnika. W wymiarze praktycznym oznacza zagwarantowanie możliwości różnorodnego oddziaływania na nacierającego, niezależnie od przebiegu linii styczności wojsk. Kierunek głównego wysiłku w obronie jest więc pojęciem bliższym przyszłej obronie. Bardziej akcentuje jej wysoce manewrowy charakter i możliwości środków walki oraz podkreśla drogę do osiągnięcia ostatecznego celu obrony. Jednak w wypadku organizacji obrony przez oddział i niższe szczeble organizacyjne wojsk lądowych zasadnym jest utrzymanie określenia - rejon skupienia głównego wysiłku ze względu na zbyt małe możliwości środków ogniowych i niewielkie głębokości obrony. Z możliwego obrazu działań obronnych końca dwudziestego wieku trudno jest nakreślić dokładny scenariusz obrony związku taktycznego (oddziału). Wobec różnorodnych uwarunkowań należy być przygotowanym do podjęcia skutecznego przeciwdziałania w różnych sytuacjach. Mając mocną podstawę teoretyczną i odpowiednie umiejętności praktyczne oraz duże doświadczenie w rozwiązywaniu problemów pola walki trzeba umieć szybko zorganizować i skutecznie prowadzić walkę obronną z nacierającymi zgrupowaniami przeciwnika. Właściwe rozumienie zjawisk przyszłych działań bojowych wyklucza możliwość przedstawienia jednego modelu walki obronnej. Zbyt wiele

38

bowiem czynników rzutuje na proces przygotowania i prowadzenia obrony przez związek taktyczny (oddział). W tej sytuacji można sformułować jedynie określone wzory postępowania by osiągnąć cel obrony. Uniwersalnej recepty na zwycięstwo nie ma. Wobec wielu możliwych zagrożeń i uwarunkowań współczesnej walki nieodzowne jest bardzo elastyczne podchodzenie do spraw związanych z rozwiązywaniem złożonych problemów obrony. Niebagatelną rolę odgrywają warunki przechodzenia do obrony, które rzutują na wiele kwestii związanych z jej organizacją i prowadzeniem. 3.2. Warunki przejścia do obrony

tosownie do charakteru i skali zagrożenia, definiowane są zadania dla wojsk. W zależności od kierunku ewentualnego zagrożenia

związek taktyczny (oddział) może przechodzić do obrony wzdłuż granicy państwowej lub w niewielkiej odległości od niej, a także w głębi kraju. Zależeć to będzie głównie od sytuacji operacyjno-taktycznej i koncepcji prowadzenia działań obronnych na danym kierunku. Na to jakie będzie miejsce związku taktycznego (oddziału) w ugrupowaniu operacyjnym (bojowym) wpłynie także przynależność do struktur organizacyjnych szczebla nadrzędnego oraz przewidywana specyfika jego działania.

S

Związek taktyczny (oddział) może przechodzić do obrony w okresie zagrożenia wojennego lub w toku prowadzenia działań wojennych. W tym drugim przypadku przechodzenie do obrony może odbywać się w styczności z przeciwnikiem lub w warunkach jej braku.

Przechodzenie do obrony w warunkach bezpośredniej styczności z przeciwnikiem najczęściej będzie miało miejsce w początkowej fazie działań wojennych lub po pomyślnie wykonanym zwrocie zaczepnym (kontrataku). Tego rodzaju przechodzenie do obrony może nastąpić również w końcowej fazie działań opóźniających. Niebagatelny wpływ na warunki obrony związku taktycznego (oddziału) wywrze sposób przejścia przeciwnika do działań wojennych oraz efektywność bojowa posiadanych przez niego środków rażenia. Należy zakładać, że przejście do działań wojennych może nastąpić z zaskoczenia. Wykorzystanie bowiem tej odwiecznej zasady sztuki wojennej z reguły towarzyszyło wybuchowi konfliktów zbrojnych. Tajność i nagłość to atrybuty zaskoczenia, które gwarantują, że uderzenie będzie nieoczekiwane dla przeciwnika i naruszy wewnętrzną równowagę strony zaatakowanej, opóźni jej reakcję lub pozbawi ją zdolności do skutecznego przeciwdziałania3. Wnioski wynikające z analizy początkowych okresów wojen dowodzą, że skutki zaskoczenia, uzyskanego z chwilą rozpoczęcia konfliktu zbrojnego lub operacji zaczepnej, wywierały określony wpływ na sytuację walczących stron. W przeszłości jednak zdolności manewrowe i bojowe wojsk często ograniczały pełne wyzyskanie czynnika zaskoczenia.

3 Por. E. ŻÓŁTOWSKI, Zaskoczenie we współczesnej wojnie, Warszawa 1966, s. 41.

39

Obecnie za sprawą nowoczesnego uzbrojenia i sprzętu wojskowego szanse wykorzystania czynnika zaskoczenia znacznie się zwiększyły. Jest szeroka gama środków walki, które mogą wykonać nagły zaskakujący atak bez wyrażnego okresu przygotowawczego4. Przejście do działań wojennych z zaskoczenia oznacza, że przeciwnik może sparaliżować systemy kierowania państwem i dowodzenia, zniszczyć lub obezwładnić wybrane obiekty i cele wojskowe oraz dążyć do wysadzenia desantów powietrznych (morskich). Nie należy wykluczyć, że przeciwnik od samego początku konfliktu będzie starał się przerzucić w obszar bliższej lub dalszej strefy obrony pododdziały desantowo-szturmowe i wykonać rajdy lądowe oraz powietrzne. Przewidywany charakter powietrzno-lądowych działań zaczepnych niesie ze sobą równoczesne oddziaływanie elektroniczne, ogniem i wojskami nie tylko na pierwszorzutowe oddziały, ale również na rozmieszczone w głębi. Nowe generacje uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz zasady wykorzystania go sprawiły, że pojęcie zaplecza, czy też głębi operacyjnej nabrało innego wymiaru. Wojska broniące się w pierwszym rzucie lub w głębi są narażone na różnorodne oddziaływanie. Można nawet postawić tezę, że skala zagrożenia wszędzie jest bardzo duża, a zmieniają się jedynie środki oddziaływania. Od wybuchu ewentualnej wojny na związek taktyczny (oddział) przygotowujący obronę w głębi obszaru kraju nie będą nacierać ogólnowojskowe zgrupowania wojsk lądowych, ale staną się one bardziej narażone na atak lotnictwa i wojsk rakietowych. Siły znajdujące się w głębi są bowiem przez wiele armii państw europejskich postrzegane jako cele o pierwszoplanowym znaczeniu. Zainteresowanie to wynika także z obowiązującej nadal w armiach państw-członków NATO koncepcji zwalczania drugich rzutów i odwodów. Powyższe fakty ukazują szeroką gamę uwarunkowań, które niewątpliwie wpłyną na warunki przechodzenia związku taktycznego (oddziały) do obrony. Najistotniejszy jednak wpływ mieć będzie charakter prowadzonych działań wojennych i sposób rozpoczęcia konfliktu zbrojnego oraz stosowane środki walki (rażenia). Niewątpliwie najtrudniejsze warunki zaistnieją wówczas, gdy przeciwnikowi uda się uzyskać zaskoczenie. Może wtedy powstać sytuacja, że przemieszczanie i zajmowanie pasów (rejonów) obrony oraz tworzenie systemu obrony połączone będzie z prowadzeniem walki i usuwaniem skutków oddziaływania przeciwnika. Odpierając jego uderzenia i działając w warunkach utrudnionej wymiany informacji trzeba będzie szybko przygotować obronę, przy czym ograniczony czas i skrajnie niekorzystna sytuacja nie powinna wpłynąć ujemnie na tworzony system obrony i możliwości powstrzymywania działań zaczepnych przeciwnika. Ograniczony skład wojsk lądowych i założenia ich użycia nie wykluczają ewentualności, że związek taktyczny (oddział) może przechodzić do obrony bezpośrednio po wykonaniu marszu. Może zaistnieć

4 K. NOŻKO, Walka o przewagę, Warszawa 1985. s. 14.

40

przypadek, że wojska zanim przejdą do obrony w wyznaczonym pasie (rejonie), będą musiały stoczyć walkę z oddziałem wydzielonym lub desantem powietrznym przeciwnika. Niekiedy, zwłaszcza po uzyskaniu przez przeciwnika zaskoczenia, przechodzenie do obrony może odbywać się przy nie zakończonym jeszcze procesie mobilizacyjnego rozwinięcia. Niejednokrotnie oznaczać to może zachwianie struktur organizacyjnych, a wojska będą zajmować przewidziane dla nich rejony stopniowo, w miarę osiągania gotowości lub wchodzenia do zaplanowanych dla nich rubieży obronnych. Spośród wielu czynników rzutujących na tworzenie systemu obrony przez związek taktyczny (oddział) najistotniejszy wpływ wywrze fakt prowadzenia działań ofensywnych przez przeciwnika oraz stosowane środki rażenia i formy oddziaływania. Możliwość prowadzenia dalekosiężnego i dokładnego rozpoznania, intensywne oddziaływanie ogniowo-elektroniczne oraz stosowanie desantów powietrznych i pododdziałów desantowoszturmo-wych komplikować będzie proces przygotowania obrony. Dla pierwszorzuto-wych batalionów i brygad oznaczać to może swoisty "wyścig z czasem". Poszczególne czynności należało będzie bowiem wykonywać szybko, dążąc w pierwszej kolejności do powstrzymania nacierających wojsk. Równolegle z prowadzoną walką przyjdzie przygotowywać i tworzyć poszczególne elementy systemu obrony, umiejętnie wykorzystując właściwości terenu. Dynamicznie prowadzone działania zaczepne oraz różnorodna gama form i metod oddziaływania przeciwnika zapewne nie będzie sprzyjać planowej realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Związek taktyczny (oddział) musi liczyć się ze skutkami precyzyjnie wykonywanych uderzeń, intensywnym oddziaływaniem elektronicznym i wytworzeniem szeregu ognisk walki wewnątrz własnego ugrupowania bojowego. Spowoduje to szereg utrudnień w wykonywaniu wcześniej sporządzonych planów. Wielce złożonym będzie manewr i dowóz środków materiałowych. Są podstawy przypuszczać, że niejednokrotnie zostaną naruszone struktury organizacyjne czasu pokojowego. Część sił może być zaangażowana do walki z desantem powietrznym (morskim), pododdziałami desantowosztur-mowymi przeciwnika lub jego oddziałami wydzielonymi (rajdowymi). Nie należy wykluczyć przypadku, że niektóre oddziały (pododdziały) będą ochraniać jakiś obiekt albo szczególnie ważny element ugrupowania szczebla nadrzędnego. Możliwe sytuacje przechodzenia związku taktycznego (oddziału) do obrony pozwalają przypuszczać, że będzie z reguły zróżnicowane położenie oddziałów (pododdziałów) ogólnowojskowych, jak i rodzajów wojsk. Będą one znajdować się w różnej sytuacji i na stosunkowo dużej przestrzeni, a aktualne położenie nie zawsze będzie zbieżne z interesami przygotowywanej obrony. W wielu wypadkach poszczególne elementy ugrupowania bojowego będą ponosiły straty w stanie osobowym, uzbrojeniu i sprzęcie wojskowym oraz w środkach zaopatrzenia.

41

Następstwa walk prowadzonych przed przejściem do obrony i oddziaływania przeciwnika mogą być różnorodne. W znaczącym wymiarze wpłyną one również na system dowodzenia związku taktycznego (oddziału). Niejednokrotnie skład, wyposażenie i rozmieszczenie niektórych punktów dowodzenia nie będzie podporządkowane działaniom obronnym. Mogą dawać znać o sobie trudności w komunikowaniu się z przełożonym, podwładnymi i sąsiadami. Nakreślone warunki przygotowania obrony wywrą określone konsekwencje na póżniejsze prowadzenie walki. Nie pozostaną bez wpływu na tworzenie i efektywność systemu obrony oraz osiągnięcie celu końcowego walki. 3.3. System obrony

ompleksowe postrzeganie walki obronnej związku taktycznego (oddziału) wymusza potrzebę systemowego podejścia do zjawisk,

jakie mogą wystąpić podczas odpierania powietrzno-lądowego, ogniowo-elektronicznego natarcia przeciwnika. Systemowe podejście do złożonych zjawisk obrony jest nieodzowne, pozwala bowiem stworzyć skoordynowany wewnętrznie, dynamiczny układ sił i środków oraz zaplanowanych i odpowiednio zabezpieczonych poczynań, zapewniających osiągnięcie celu walki obronnej przy jak najmniejszych stratach własnych.

K

Nowe warunki przewidywanej walki obronnej związku taktycznego (oddziału) sprawiły, że część z funkcjonujących wcześniej sformułowań nie zawsze odpowiada nowej rzeczywistości. Poczyniona uwaga jest dobrym punktem odniesienia dla odpowiedzenia na pytanie: czym jest system obrony związku taktycznego (oddziału) współcześnie, jaka jest jego struktura i jakie elementy powinien zawierać?

System obrony jest to zorganizowany stosownie do celu, zamiaru i istniejących warunków - dynamiczny układ sił i środków zapewniający skuteczne rażenie przeciwnika w celu załamania natarcia i stworzenia warunków do jego rozbicia.

Innymi słowy taktyczny system obrony to wykorzystanie elementów obrony połączonych w jeden spójny, dynamiczny układ działający zgodnie z decyzją dowódcy w celu skutecznego rażenia przeciwnika i wykonania otrzymanego zadania.

Obecnie przyjmuje się, że system obrony obejmuje następujące elementy:

- ugrupowanie bojowe; - system ognia; - system informacyjny; - infrastrukturę taktyczną pasa (rejonu) obrony.

42

Struktura systemu obrony jest elastyczna. Wnikliwie analizując wpływ nowej techniki wojskowej na działania bojowe wojsk lądowych i doświadczenia z konfliktów lokalnych, należy dostosowywać strukturę systemu obrony do aktualnych potrzeb i możliwości. Pozornie wygląda, że przedstawiona powyżej struktura systemu obrony niewiele różni się od funkcjonującej poprzednio. Tak jednak nie jest, gdyż to co najbardziej istotne kryje się we wnętrzu poszczególnych elementów. Tam też zawarte są nowe treści, które należy dostrzegać analizując każdy z wymienionych elementów. Ugrupowanie bojowe związku taktycznego (oddziału) jest to, ogólnie rzecz ujmując, uszykowanie oddziałów (pododdziałów) do walki. Istota problemu zawarta jest w proponowanym składzie i przewidywanych zadaniach poszczególnych elementów ugrupowania bojowego. Na szczeblu związku taktycznego (oddziału) przyjmuje się, że elementami ugrupowania bojowego są:

- pierwszy i drugi rzut lub odwód; - zgrupowanie (związek taktyczny, oddział, pododdział)artylerii; - oddział (pododdział) przeciwlotniczy; - elementy rozpoznania, walki radioelektronicznej i działań

psychologicznych; - odwód przeciwpancerny; - oddział zaporowy; - stanowiska dowodzenia; - odwody innych rodzajów wojsk (np. inżynieryjny, przeciwchemiczny); - oddziały (pododdziały) logistyczne.

Ponadto mogą być tworzone doraźne elemeny ugrupowania, do których zalicza się:

- oddział wydzielony; - taktyczny desant śmigłowcowy; - grupę desantowoszturmową; - odwód przeciwdesantowy; - oddział ratunkowo-ewakuacyjny.

Oprócz tego - w zależności od zadań i sytuacji bojowej - mogą być organizowane inne elementy ugrupowania bojowego. W niektórych sytuacjach w skład ugrupowania bojowgo związku taktycznego (oddziału) wojsk operacyjnych włącza się oddziały (pododdziały) wojsk obrony terytorialnej, straży granicznej oraz innych sił znajdujących się w pasie (rejonie) obrony. Tak duża ilość możliwych elementów ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału) sprawia, że znaczna część pododdziałów ogólnowojskowych może być skierowana do realizacji zadań bezpośrednio

43

nie podporządkowanych załamaniu natarcia przeciwnika. W ramach stworzonych elementów ugrupowania realizują one określone zadania bojowe, lecz nie zawsze są ukierunkowane na osiągnięcie dużego natężenia ognia w decydujących momentach obrony. Wprowadzenie struktury brygadowej w wojskach, znacznie poprawia możliwości tworzenia doraźnych elementów ugrupowania bojowego, bowiem występuje w nich więcej batalionów ogólnowojskowych. Ponadto są one bardziej zróżnicowane pod względem wyposażenia, co pozwala na elastyczniejsze formowanie poszczególnych elementów ugrupowania i uwzględnianie specyfiki przewidywanego działania. Z reguły przyjmuje się, że do pierwszego rzutu wyznacza się większość sił dywizji (brygady) i to niezależnie od rodzaju prowadzonej walki obronnej. Planowana struktura organizacyjna dywizji stwarza znacznie większą gamę możliwych rozwiązań wynikających z potrzeb pola walki. Umożliwia dostosowanie charakteru oddziału i pododdziału do warunków terenowych w pasie (rejonie) obrony. Przy powietrzno-lądowym charakterze natarcia potencjalnego przeciwnika szczególną rolę w osiągnięciu celu obrony spełniają siły i środki znajdujące się w głębi ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału). Wśród tych elementów ugrupowania, pierwszoplanową rolę spełniają drugie rzuty i odwody. Związek taktyczny (oddział), w nowej strukturze organizacyjnej, posiada większe możliwości w zakresie tworzenia wielu elementów ugrupowania bojowego. Może nimi postrzymywać natarcie przeciwnika od czoła, a jednocześnie posiadać w głębi siły zdolne do przeciwdziałania włamującym się zgrupowaniom. W przewidywanej strukturze organizacyjnej związku taktycznego i oddziału będą warunki do tego aby obrońca posiadał możliwości aktywnego reagowania na zjawiska prowadzonej walki. Swym kształtem nie będzie przypominać "suchej gałęzi" pękającej pod uderzeniem silnego zgrupowania przeciwnika. Przyszła obrona będzie mogła być giętka i elastyczna, posiadać możliwość wielowariantowego reagowania na rozwój sytuacji. Elastyczność ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału) ma się wyrażać głównie w odpowiedniej proporcji sił przewidzianych do realizacji określonych zadań. To właściwy podział między siłami znajdującymi się w pierwszym rzucie, a tymi które rozmieszczone są w głębi ugrupowania bojowego. Elastyczność to także możliwość przyjmowania uderzenia stosunkowo silnych zgrupowań przeciwnika i planowe ustępowanie w określonych miejscach po to, aby w odpowiednim miejscu i czasie wykonać zdecydowany kontratak, który przekreśli dotychczasowe sukcesy przeciwnika. Walka z desantami powietrznymi nacierającego stała się istotnym elementem obrony na szczeblach taktycznych i operacyjnych. Jako swego rodzaju antidotum na możliwe zagrożenie tworzy się odwody przeciwdesantowe, których pierwszoplanowym zadaniem jest szybkie

44

podjęcie walki z desantem powietrznym przeciwnika. Pododdziały spełniające tę rolę rozmieszcza się w pobliżu prawdopodobnego obiektu uderzenia. Jeśli prognoza potwierdzi się, to odwód przeciwdesantowy ma duże szanse zaatakować desant w momencie dla niego najmniej korzystnym - podczas lądowania lub bezpośrednio po tym fakcie, kiedy jeszcze przeciwnik nie zorganizował określonego systemu walki. W innym przypadku, czas reakcji odwodu przeciwdesantowego jest stosunkowo długi. W pasie obrony dywizji odwód ten może potrzebować do jednej godziny aby przemieścić się w rejon lądowania desantu. Do czasu tego trzeba jeszcze dodać minuty jakie upłyną do podjęcia decyzji i doprowadzenia jej do dowódcy odwodu przeciwdesantowego. Zamiast próby odpowiedzi na pytanie: co to może oznaczać, zasadnym jest przybliżenie faktu, że desant powietrzny w sile batalionu potrzebuje średnio do 30 minut, aby po wylądowaniu stanowić zwarty pododdział i przystąpić do wykonywania otrzymanego zadania. Powyższe rozważania nie prowadzą do negacji tworzenia odwodu przeciwdesantowego. Przy powietrzno-lądowym charakterze natarcia trzeba bowiem dostrzegać problem walki z desantami powietrznymi równolegle z odpieraniem silnych uderzeń od czoła. Wiele faktów przemawia jednak za tym aby wydzielanie (tworzenie) odwodu przeciwdesantowego nie traktować jako regułę. Ten element ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału) powinien być tworzony jeśli można stosunkowo jasno określić obiekt (obiekty), będący celem ataku lub opanowania przez desant powietrzny. W innym wypadku i terenie o urozmaiconej rzeźbie, racjonalniejszym rozwiązaniem będzie utrzymywanie przez wszystkie elementy ugrupowania bojowego i obiekty związku taktycznego (oddziału) gotowości do zwalczania i walki z desantami powietrznymi. Stosownie do miejsca ich lądowania, siły nie zaangażowane w realizację innych zadań podejmą rozstrzygającą walkę. Jakie to będą siły zależeć będzie od decyzji dowódcy, która uwzględniać powinna czynnik czasu. Takie rozwiązanie bardziej odpowiada charakterowi przyszłego pola walki, gdzie trudno będzie stworzyć przewidywany scenariusz rozwoju wydarzeń. Ponadto nie wydzielanie sił do odwodu przeciwdesantowego o jasno zdefiniowanym zakresie zadań nie "zamrozi" określonych pododdziałów w toku prowadzenia napiętej walki obronnej. Przy rozpatrywaniu problematyki obrony stosunkowo rzadko dostrzega się możliwość wysadzania taktycznych desantów powietrznych przez broniące się wojska związku taktycznego (oddziału). Z reguły traktuje się je jako możliwy element ugrupowania bojowego w natarciu. Często zapomina się o tej formie aktywności obrońcy . A przecież prowadzenie obrony przez związek taktyczny (oddział), aby doprowadziło do osiągnięcia założonego celu tego rodzaju walki musi, między innymi, cechować się dużą aktywnością i ofensywnością. Na powietrzno-lądowe natarcie trzeba odpowiadać podobnym charakterem obrony. Za użyciem desantów powietrznych w obronie przemawia szereg argumentów. Przede wszystkim stanowią one wyraźny element świadczący o sile i wysokiej aktywności obrońcy. Należy mieć na uwadze i to, że

45

jednym ze sposobów uchronienia się przed systemami i środkami rozpoznawczymi oraz bronią precyzyjną jest nadanie obronie ofensywnego charakteru i podjęcie aktywnych działań przed przednim skrajem obrony związku taktycznego (oddziału). Można to osiągnąć dzięki taktycznym desantom powietrznym. Służą temu również działania na przedpolu i różnorodne formy oddziaływania na wojska przygotowujące się do ataku. Cele, zadania i sposoby działania desantów powietrznych, grupy desantowoszturmowej i oddziału wydzielonego (rajdowego) mogą być różne. Ujęte w jeden system nadają obronie bardziej ofensywnego charakteru, a będąc wysoce manewrowym elementem ugrupowania sprzyjają utrzymaniu wysokiej aktywności broniących się wojsk i niwelują dysproporcje sił oraz ułatwiają uzyskanie niezbędnej przewagi w określonym miejscu i czasie. Te elementy ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału) odgrywają także ważną rolę podczas zwrotów zaczepnych. System ognia związku taktycznego (oddziału) w obronie obejmuje: ogień artylerii z zakrytych stanowisk, strefy wielowarstwowego ognia środków przeciwlotniczych, strefy ognia środków przeciwpancernych, strefy ciągłego ognia innych środków rażenia. System ognia to zmasowany, ześrodkowany i zaporowy ogień wszystkich środków rażenia zespolony z elektronicznym oddziaływaniem na nacierającego. W skład systemu ognia wchodzą więc wszystkie środki ogniowe będące w dyspozycji dowódcy związku taktycznego (oddziału). Obok przygotowanych uderzeń lotnictwa, wojsk rakietowych i artylerii, istotnym elementem systemu ognia jest ogień środków przeciwlotniczych i środków inżynieryjnych. Obecnie więc w skład systemu ognia wchodzą nie tylko środki lotnicze (jeśli wspierają walkę obronną dywizji lub brygady) i ogniowe, ale także środki inżynieryjne z szeroką gamą możliwości minowania. Niebagatelną rolę odgrywa też elektroniczne oddziaływanie, co wyraźnie ukazała ostatnia wojna w rejonie Zatoki Perskiej. System ognia jest pojęciem, które nie w pełni odzwierciedla jego wewnętrzną strukturę, elementy składowe. Wszystkie one, ujęte w określony system, ukierunkowane są na zadanie nacierającemu przeciwnikowi strat. Lotnictwo, wojska rakietowe i artyleria, środki obrony przeciwlotniczej, broń zespołowa i indywidualna oraz środki inżynieryjne i walki elektronicznej oddziaływując na przeciwnika rażą go. Kolejnym elementem systemu obrony związku taktycznego (oddziału) jest system informacyjny. Obejmuje on siły i środki zdobywania, przetwarzania i przesyłania informacji oraz informacyjnego oddziaływania na przeciwnika jak również obrony wojsk własnych przed informacyjnym oddziaływaniem przeciwnika. Stąd też podstawowymi elementami składowymi są podsystemy: dowodzenia i łączności oraz rozpoznania, walki elektronicznej i działań psychologicznych. Wsród wszystkich podsystemów główną rolę spełnia system rozpoznania. Jest to zrozumiałe, bowiem aktualne wiadomości (informacje) są podstawą każdego racjonalnego działania. Do podjęcia określonej

46

decyzji niezbędne są informacje o przeciwniku, położeniu jego elementów ugrupowania i obiektach oraz przypuszczalnych zamiarach. Nieodzowne są też wiadomości o środowisku walki. W interesie obrony znaczenie szczególne mają informacje wymienione w pierwszej kolejności, które należy jednak analizować i oceniać w ścisłym związku z innymi, głównie warunkami terenowymi. Informacja zdobyta przy wykorzystaniu różnych sił i środków może być właściwie spożytkowana przy spełnieniu kilku warunków. Przede wszystkim należy upewnić się, że jest ona wiarygodna. Następnie informacja ta powinna być przetworzona na język pola walki. To oznacza, że w zderzeniu z innymi wcześniej już posiadanymi informacjami, ma dać prawdopodobny obraz dalszego działania przeciwnika lub ewentualnych konsekwencji wynikających z użycia przez niego danego środka rażenia. To także wyciągnięcie wniosku: co wyeliminowanie danego obiektu może oznaczać dla nacierającego i jakie korzyści płyną z tego dla obrony związku taktycznego (oddziału). Informacja na wysoce manewrowym polu walki i przy szybko zmieniających się sytuacjach ma stosunkowo krótką aktualność. Tezę tę potwierdza również fakt, że wiele obiektów, jak na przykład wyrzutnia rakietowa czy określone centrum kierowania, to cele wysoce mobilne, często zmieniające swe położenie. Aby zostały rażone, to czas od ich wykrycia do podjęcia stosownej decyzji musi być bardzo krótki. Dowódca związku taktycznego (oddziału) nie może długo zastanawiać się nad tym komu zlecić wykonanie tego zadania. Znając położenie organicznych i przydzielonych środków rażenia będzie musiał szybko przekazać zadanie bojowe do wykonawcy. W innym bowiem wypadku z trudem zdobyta informacja może okazać się bezużyteczna. Na tym etapie nie kończy się problem. System rozpoznania ma obowiązek dalej śledzić wykryty cel i przekazywać ewentualne informacje o zmianie jego położenia. Nieodzowne jest także, aby podjęta decyzja dotarła do wykonawcy szybko i bez żadnych zniekształceń. Tu daje znać o sobie kolejny element składowy systemu informacyjnego jakim jest system łączności. Musi on być odporny na różnorodne formy oddziaływania przeciwnika. Nawet w przypadku obezwładnienia lub wyeliminowania jakiegoś ogniwa czy podzespołu powinien gwarantować przesłanie określonych informacji w inny sposób. Dystrybucja posiadanych informacji oraz kierowanie walką obronną nie może ograniczać się jednak do pasywnych form przeciwdziałania. Obok stworzenia warunków do wielowariantowego i elektronicznie zabezpieczo-nego przepływu wiadomości i rozkazów oraz różnego rodzaju poleceń, nieodzowne są aktywne formy oddziaływania na wyselekcjonowane stanowiska dowodzenia i środki walki elektronicznej przeciwnika. Zmierzając do zakłócenia wybranych relacji dowodzenia, utrudniamy kierowanie natarciem określonych zgrupowań ogólnowojskowych i wspierających je środków rażenia. Z kolei koncentrując wysiłek własnych sił i środków walki elektronicznej na zapewnienie odpowiedniego maskowania

47

wojsk i obiektów przed rozpoznaniem elektronicznym, wykonywanie przedsięwzięć z zakresu dezinformacji i pozoracji elektronicznej, poważnie zmniejszamy możliwości przeciwnika w zakresie rozpoznania i ewentualnego oddziaływania. Infrastruktura taktyczna obrony to rozbudowany pod względem inżynieryjnym teren w pasie (rejonie) obrony związku taktycznego (oddziału), zapory inżynieryjne, drogi oraz przystosowane do walki obiekty i urządzenia (instalacje) cywilne, a także wojskowe siły i środki logistyczne, nie wchodzące organicznie w skład związku taktycznego (oddziału). Eksponowanie znaczenia ruchu w przyszłej obronie nie pomniejsza roli i znaczenia inżynieryjnej rozbudowy. Potencjalnie duże możliwości rozpoznania i precyzyjnego rażenia, w połączeniu z powietrzno-lądowym charakterem natarcia, przemawiają za niecelowością tworzenia ciągłych, w pełni rozbudowanych pozycji obronnych. Ich przygotowanie powinno być ukierunkowane na rozbudowę inżynieryjną wybranych miejsc i rejonów decydujących o trwałości i możliwości osiągnięcia celu obrony. Nowe środki walki sprawiają, że ogniskowo-przestrzenna rozbudowa inżynieryjna, ujęta w system, nadal zapewniać będzie skuteczne oddziaływanie na nacierającego. Możliwym będzie tworzenie stref ognia ciągłego przed przednim skrajem obrony i w lukach między punktami oporu. Ponadto taki charakter inżynieryjnej rozbudowy będzie zapewne uniemożliwiał przeciwnikowi trafne określenie przebiegu poszczególnych pozycji obronnych. W pasie (rejonie) obrony przygotowuje się i rozbudowuje pod względem inżynieryjnym 3-4 (1-2) pozycje obronne. W wypadku prowadzenia obrony manewrowej lub wykonywania określonych zadań w jej ramach, przygotowuje się pozycje opóźniania. Ich ilość będzie uzależniona od wielu czynników, głównie od głębokości prowadzenia obrony manewrowej. Ponadto przygotowuje się: pozycje ryglowe; stanowiska ogniowe (startowe); rubieże ogniowe i rubieże rozwinięcia do kontrataków; rubieże ogniowe odwodów przeciwpancernych i rubieże (odcinki) minowania; węzły zapór i niszczeń, strefy zapór i pułapek ogniowych, rejony rozmieszczenia odwodów oraz oddziałów (pododdziałów) i urządzeń logistycznych; lądowiska; rejony stanowisk dowodzenia, pozorne i zapasowe rejony obrony, drogi manewru, dowozu i ewakuacji. Teren sprzyja obrońcy. To czynnik pozwalający zmniejszyć dysproporcje sił i wpływający na prowadzenie oraz wynik końcowy obrony związku taktycznego (oddziału). Dlatego też pozycje obronne i opóźniania należy rozbudowywać wzdłuż naturalnych przeszkód terenowych, przestrzegając zasad maskowania. Usytuowanie pozycji powinno zapewniać dobre warunki obserwacji, prowadzenia ognia oraz skrytego manewru i odejścia wojsk własnych, a jednocześnie utrudniać przeciwnikowi obserwację, rozwijanie wojsk i prowadzenie natarcia. Podstawę pozycji obronnych stanowią, przygotowane do obrony okrężnej, batalionowe rejony obrony oparte na systemie kompanijnych i

48

plutonowych punktów oporu, osłoniętych zaporami inżynieryjnymi, zwłaszcza przeciwpancernymi polami minowymi oraz powiązanych z przeszkodami naturalnymi. Ich przedni skraj (przedni skraj obrony) wyznacza się na rubieżach terenowych zapewniających dogodne warunki do obserwacji i prowadzenia ognia na przedpole oraz na skrzydła i w luki między rejonami obrony (punktami oporu). Niemniej ważne ze względu na czasochłonność prac fortyfikacyjnych jest taki wybór pozycji obronnych, aby zakres tych prac był jak najmniejszy. W każdej sytuacji należy przewidzieć konieczność oznaczenia - uzgodnionego z lotnictwem - przebiegu przedniego skraju obrony. Z kolei pozycje opóźniania stanowią głównie system kompanijnych i plutonowych punktów oporu, rozbudowanych na prawdopodobnych (możliwych) kierunkach natarcia przeciwnika. Umiejętnie wkomponowane w teren powinny umożliwiać rażenie nacierającego na podejściach zdecydowaną większością posiadanych sił i środków. Rozmieszczenie poszczególnych pozycji opóźniania ma zapewnić powstrzymywanie natarcia i kierowanie jego zasadniczych zgrupowań wojsk w zaplanowany rejon rażenia ogniowo-elektronicznego lub pułapkę taktyczno-operacyjną (taktyczną). Istotne jest również i to, aby usytuowanie tych pozycji gwarantowało szybkie i bezpieczne wyjście z walki i przejście do obrony kolejnej pozycji opóźniania lub wykonywania innych zadań. Pozycje ryglowe rozbudowuje się w celu uniemożliwienia nacierającemu przeciwnikowi rozprzestrzeniania się w stronę skrzydeł. Z reguły one także zakreślają obszar planowanego rejonu rażenia lub pułapki taktyczno-operacyjnej (taktycznej). Pozycje ryglowe mogą też stanowić rubieże rozwinięcia do kontrataków lub rubieże ogniowe dla oddziałów i pododdziałów drugiego rzutu (odwodu). W wielu sytuacjach operacyjno-taktycznych przed przednim skrajem obrony może być przygotowany pas przesłaniania. Jego głębokość (obszar) uzależniona jest głównie od zakładanego celu, warunków terenowych i przewidywanego składu nacierających zgrupowań przeciwnika. Pas przesłaniania (przygraniczny pas przesłaniania) organizuje się w celu rozpoznania nacierających zgrupowań przeciwnika, opóźniania tempa ich natarcia i zyskania czasu na przygotowanie obrony lub ześrodkowanie sił do wykonania zwrotu zaczepnego. Pas przesłaniania przygotowuje się ponadto w celu osłabienia uderzenia przeciwnika na przedni skraj obrony oraz zamaskowania przebiegu zasadniczych pozycji obronnych. Osiągnięcie powyższych celów możliwe jest przy spełnieniu kilku warunków. Przede wszystkim struktura pasa przesłaniania powinna wywołać u przeciwnika określone reakcje. Ma on być przekonany, że napotkał przedni skraj obrony. Stąd też oddział wydzielony, z reguły w sile wzmocnionego oddziału, przygotowuje kilka pozycji opóżniania i samodzielnych punktów oporu. Umiejętne wkomponowane w teren powinny tworzyć obraz zbliżony do obrony stałej (pozycyjnej). Jest to

49

zadanie trudne do wykonania przez oddział wydzielony oraz wyznaczone siły i środki szczebla nadrzędnego. Oprócz bowiem działania środków i systemów rozpoznawczych należy także dostrzegać określone zagrożenia wynikające z zasad prowadzenia działań zaczepnych przez przeciwnika. Jego powietrzno-lądowy charakter i wytwarzanie ognisk walki przed frontem nacierających zgrupowań stanowi poważne zagrożenie dla skromnych sił oddziału, na ogół obsadzającego pas przesłaniania na szerokości zbliżonej do pasa obrony związku taktycznego. Niekiedy zamiast pasa przesłaniania lub na jego przedłużeniu w stronę skrzydeł może być przygotowana pozycja przednia. Cel jej organizowania jest podobny jak pasa przesłaniania. Pozycje przednią, utworzoną systemem punktów oporu, bronią z reguły siły do batalionu. I w tym przypadku również istotne jest, aby pozycja ta nie odróżniała się od pozostałych pozycji pasa obrony. W innej bowiem sytuacji trudno będzie wprowadzić przeciwnika w błąd i zmusić go do wcześniejszego rozwinięcia sił głównych. Na odcinki, na których nie przewiduje się pozycji przedniej, z batalionów pierwszego rzutu wysyła się ubezpieczenia bojowe przed przedni skraj obrony. W każdej sytuacji przed przedni skraj wysyła się ubezpieczenia bezpośrednie. W przygotowanym pod względem inżynieryjnym pasie (rejonie) obrony istotną rolę spełniają zapory inżynieryjne. Umiejętne wkomponowane w warunki terenowe mają być tym elementem, który sprzyjać będzie osiągnięciu celu walki. Pamiętać trzeba jednak o tym, że nawet najlepiej przygotowany pod względem inżynieryjnym teren, nie zatrzyma natarcia przeciwnika. Prawdę tę dobitnie potwierdzają wnioski z konfliktów lokalnych. Wnioski wynikające z tych konfliktów jednoznacznie dowodzą, że same zapory inżynieryjne nie stanowią bariery nie do pokonania. Organizacja systemu zapór osiągnie swój cel jeśli będzie zaskoczeniem dla nacierającego i gdy będzie osłaniana ogniem. Związek taktyczny (oddział) w systemie obrony powinien w jak największym stopniu wykorzystać obiekty i urządzenia istniejące na terytorium kraju. Ich umiejętne wykorzystanie będzie często stanowić o trwałości obrony, pozwalać na jej szybkie zorganizowanie, umożliwiać skuteczny (bezpieczny) manewr sił i środków wewnątrz ugrupowania obronnego. Należy przy tym dążyć do ich wykorzystania w sposób, który będzie stanowił jak największe zaskoczenie nacierającego.

3.4. Możliwości bojowe realności wykonania zadań bojowych, obok kunsztu dowódczego i sztabowego oraz wyszkolenia wojsk, decydują możliwości bojowe.

W odniesieniu do związku taktycznego (oddziału, pododdziału) wynikają one głównie z ilości i jakości posiadanych środków walki. Zależą ponadto od przyjętych struktur organizacyjnych, jakości (sprawności) dowodzenia i wartości moralno-bojowych stanów osobowych.

O

50

W obronie wygenerowane możliwości bojowe, traktowane jako potencjał bojowy danego szczebla organizacyjnego wojsk lądowych, pozwalają określić jakie zgrupowanie przeciwnika może być powstrzymywane przez broniącą się dywizję, brygadę (pułk), batalion.

Porównanie możliwości bojowych w obronie różnych struktur organizacyjnych wojsk lądowych z istniejącymi strukturami jest procesem złożonym. Wymaga wieloaspektowego rozpatrzenia wymienionych wcześniej czynników oraz uogólnienia wniosków wynikających z przeprowadzonych analiz. Praktyka dowodzi, że najbardziej celowe jest rozpatrywanie poszczególnych typów związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów przez pryzmat posiadanego potencjału bojowego, możliwości ogniowych i manewrowych. Potencjał bojowy jest uniwersalną miarą jakościowo-ilościową, która z pewnym uproszczeniem pozwala na porównanie różnych typów broni i uzbrojenia, a nawet całych związków taktycznych (oddziałów, pododdziałów). Jest to możliwe głównie przez uwzględnianie ich efektywności bojowej, rozumianej jako zdolności do rażenia żołnierzy i sprzętu przeciwnika. Podczas określania potencjału bojowego uwzględnia się szereg czynników, takich jak: zasięg i skuteczność ognia, szybkostrzelność, ruchliwość, niezawodność, odporność na oddziaływanie przeciwnika. Dokonuje się tego przy jednoczesnym zachowaniu zdolności skutecznego działania. Uwzględnia się ponadto wpływ otaczających warunków (meteorologicznych, klimatycznych, pory doby) na rozbudowę inżynieryjną oraz możliwości prowadzenia rozpoznania. W celu uzyskania porównywalnych wartości poszczególnych rodzajów uzbrojenia przyjmuje się miarę standardową w postaci kalkulacyjnej jednostki uzbrojenia, która odpowiada możliwościom czołgu T - 55. Jej wartość wynosi 1,0. Korzystając z tej metody, potencjał bojowy związku taktycznego (oddziału, pododdziału) określa się jako sumę iloczynów poszczególnych rodzajów uzbrojenia i sprzętu bojowego znajdującego się na wyposażeniu przez odpowiadające im współczynniki jakościowe5. Możliwości ogniowe wyrażają zdolność pododdziału, oddziału lub związku taktycznego do wykonania w określonym czasie typowych zadań ogniowych przy użyciu wydzielonej ilości amunicji. W pewnym sensie są pochodną posiadanego potencjału bojowego, gdyż te dwie kategorie wzajemnie się warunkują. Aby uzyskać pełny obraz możliwości ogniowych danego szczebla organizacyjnego wojsk, należałoby rozpatrywać poszczególne grupy środków rażenia osobno, z uwagi na ich specyficzne właściwości konstrukcyjne i przeznaczenie, a następnie je zsumować. Zdolność załamania natarcia jest bowiem sumą możliwości ogniowych wszystkich uczestników walki.

5 A. TOMASZEWSKI, Teoretyczne podstawy wsparcia ogniowego wojsk w działaniach bojowych, AON, Warszawa 1994, s. 32.

51

Dla ogólnego zobrazowania możliwości ogniowych związku taktycznego (oddziału) w obronie, najbardziej reprezentatywnym i powszechnie stosowanym wskaźnikiem jest zdolność załamania natarcia nacierających zgrupowań czołgów i wozów bojowych piechoty (transporterów opancerzonych) przeciwnika przez własne środki przeciwpancerne. Określa się to sumując iloczyny własnych środków przeciwpancernych przez odpowiadające im współczynniki skuteczności. Możliwości jakie posiadają dywizje w tym zakresie, wyrażane są liczbą tzw. czołgów obliczeniowych6, których natarcie może być załamywane z prawdopodobieństwem 90%. Możliwości manewrowe związku taktycznego (oddziału) wyrażają się głównie szybkością ześrodkowania i przeniesienia ognia poszczególnych środków rażenia, terminowym zorganizowaniu wymaganego ugrupowania bojowego i sprawnym manewrem na zagrożone kierunki w toku prowadzenia napiętej walki obronnej. Porównywalne związki taktyczne (oddziały) posiadają tego samego typu środki rażenia, dowodzenia i kierowania ogniem. Stąd możliwości wykonania manewru ogniem są bardzo zbliżone. Bardziej złożona jest sprawa porównania możliwości manewrowych w aspekcie przyjęcia ugrupowania bojowego i przemieszczania się w toku walki. 3.5. Normy taktyczne

wiązek taktyczny (oddział) może przechodzić do obrony w różnych sytuacjach. Każda z nich będzie niepowtarzalna. Z powyższego

faktu wynika określony wniosek, który nakazuje traktować normy taktyczne jako swego rodzaju wielkości odniesienia. Normy taktyczne są bowiem ogólnymi wskaźnikami, wyrazem określonych możliwości i stanowią orientacyjne ramy. To wypadkowa różnych warunków organizowania i prowadzenia obrony. Norm taktycznych nie należy traktować jako coś niezmiennego. Trzeba do nich podchodzić bardzo elastycznie, stosownie do: charakteru zadania i zamiaru działań przełożonego (rodzaju prowadzonej obrony); miejsca i roli w ugrupowaniu szczebla nadrzędnego oraz składu i możliwości bojowych związku taktycznego (oddziału).

Z

Innej filozofii podejścia do norm taktycznych być nie może. Skoro eksponuje się konieczność osiągnięcia celu walki obronnej, to dowódca związku taktycznego (oddziału) musi posiadać możliwość uwzględnienia warunków zaistniałej sytuacji i mieć określoną swobodę rozwiązania problemu walki z nacierającym przeciwnikiem.

6 Przez czołg obliczeniowy rozumie się czołg T-55 i odpowiadające mu czołgi starszej generacji typu M-60A1, Leopard-1.

52

Za traktowaniem norm taktycznych jako swego rodzaju punktu odniesienia przemawiają także założenia systemu obronnego naszego państwa i przewidywane warunki prowadzenia ewentualnych działań taktycznych. Przy dotychczasowej strukturze organizacyjnej wojsk lądowych przewidywano normy taktyczne, które są zawarte w tabeli nr 1. Tabela nr 1

WYSZCZEGÓLNIENIE DZ pz

Szerokość (km) 30 i więcej(45) 10-15

Głębokość (km) 20-25 10-12Liczba pozycji obronnych (km) 3-4 1-2Głębokość pozycji obronnych (km) 2-3Odległość między pozycjami (km) 3-5Głębokość pasa przesłaniania (km) 10-15Oddalenie pozycji przedniej odprzedniego skraju obrony 6-8

Wraz z nową strukturą organizacyjną, zwiększonymi nieco możliwościami bojowymi, ulegną pewnej modyfikacji obowiązujące normy taktyczne. Zjawisko to przebiegać będzie różnie na poszczególnych szczeblach organizacyjnych wojsk lądowych. Skoro struktura organizacyjna batalionu (bpzmot i bcz) ulega tylko niewielkiej zmianie, która nie wpłynie na jego możliwości bojowe, to pododdział ten nadal będzie bronić rejonu o szerokości do 5 km i głębokości 3-4 km. Powyższy wniosek, wynikający z zasady formułowania norm taktycznych "od dołu" (od pododdziału) wpłynie na ich określenie na szczeblu oddziału i związku taktycznego. Każda z brygad mieć będzie po 5 batalionów, a więc ilość nieco większą od liczby zasadniczych pododdziałów bojowych, jaką miał pułk zmechanizowany DZ-89. To pozwala przypuszczać, że BZ i BPanc może bronić rejonu o szerokości 15 i więcej kilometrów. Można zakładać, że powiększenie szerokości rejonu nie wpłynie zasadniczo na jego głębokość, która wynosić będzie około 12-15 km. Taki rejon obrony gwarantować będzie ugrupowanie brygady w dwa rzuty, zapewniając obronie - przy spełnieniu innych warunków - odpowiednią trwałość i aktywność. Stosunkowo niewielkie możliwości bojowe BP, wynikające ze specyfiki uzbrojenia, predysponują ten oddział do działania w terenie pokrytym, stwarzającym warunki do walki na niewielkich odległościach, kanalizujących ruch. Tam gdzie przeciwnik nie będzie miał możliwości wykazania swej przewagi, szerokość rejonu obrony BP może być zbliżona do tych jakie będą przyjmowane w odniesieniu do

53

BZ i BPanc. Na kierunkach drugorzędnych i terenie lesistym i lesisto-jeziornym norma ta może być nawet większa i oscylować wokół 20 km. W odniesieniu do dywizji nowego typu kwestia norm taktycznych załamuje się nieco inaczej, zwłaszcza gdy tworzone związki taktyczne składać się będą z brygad. Ponadto w każdej dywizji będą różne rodzaje brygad, co pozwoli na bardziej elastyczne tworzenie systemu obrony; stosownie do zaistniałej sytuacji, celu obrony i warunków terenowych. Związek taktyczny typu 2000 posiadać będzie około 20 batalionów ogólnowojskowych, podczas gdy DZ-89 ma ich o 40 procent mniej - 12. Powyższe fakty pozwalają przypuszczać, że nowo tworzone dywizje bronić się będą mogły mając dwie-trzy brygady w pierwszym rzucie. Oznacza to, że szerokość pasa obrony może oscylować wokół 50 kilometrów. Za taką normą, przemawia także ograniczona ilość tego rodzaju związków taktycznych i przewidywane założenia ich operacyjnego wykorzystania. W konkluzji można stwierdzić, że każdorazowo planując zadania bojowe należy uwzględniać: możliwości bojowe danego wykonawcy wynikające ze składu organizacyjnego, uzbrojenia i wyposażenia; cel walki; miejsce w ugrupowaniu operacyjnym (bojowym); warunki terenowe oraz przewidywą siłę przeciwnika i sposobu jego działania na lądzie, w powietrzu i eterze i od sytuacji na morzu (podczas obrony wybrzeża morskiego). To z kolei powinno stanowić podstawę do określenia szerokości pasa (rejonu) obrony związku taktycznego (oddziału) w konkretnej sytuacji operacyjno-taktycznej i warunkach terenowych. Głębokość obrony powinna zapewnić potęgowanie przeciwdziałania natarciu przeciwnika, wzajemną więź taktyczną między elementami ugrupowania bojowego oraz manewr drugim rzutem i odwodami. Tak dobrane parametry pasa (rejonu) obrony powinny umożliwić podjęcie skutecznej walki ze znacznie silniejszym zgrupowaniem powietrzno-lądowym przeciwnika. Dla tworzonych szczebli organizacyjnych wojsk lądowych (typu 2000) za podstawowe można więc przyjąć normy taktyczne przedstawione w tabeli nr 2. PODSTAWOWE NORMY TAKTYCZNE Tabela nr 2.

Wyszczególnienie DYWIZJA BRYGADA(BZ;BPanc) PUŁK

Szerokość pasa (rejonu) 30-50 20-30 10-20obrony [km] i w i ę c e j

Głębokość pasa (rejonu)obrony [km] 15-30 do 15 do 15

Ilość pozycji obronnych 2-4 1-2 1-2

OBRONA

54

3.6. Prowadzenie obrony a prowadzenie obrony przez związek taktyczny (oddział) rzutuje wiele czynników. Głównie uzależnione jest ono od celu, warunków i

rodzaju obrony. N

Celem obrony w każdej sytuacji jest odparcie lub udaremnienie uderzenia silnego, powietrzno-lądowego zgrupowania przeciwnika, zadanie mu maksymalnych strat oraz utrzymanie zajmowanego pasa (rejonu, rubieży, obiektu).

W zależności od rodzaju obrony nieco odmienna może być droga prowadząca do osiągnięcia zakładanego celu. W obronie pozycyjnej (stałej) dominującym czynnikiem jest opór i dążenie do utrzymania zajmowanego pasa (rejonu), w oparciu o system ognia i zapór inżynieryjnych. Z kolei istotą obrony manewrowej jest dążenie do rekompensowania niedoboru sił i środków za pomocą ruchliwości wojsk i ich aktywności, umożliwiających koncentrację wysiłku w najważniejszym,w danym momencie, punkcie obrony i dekoncentrację w celu uchylenia się od starcia w niekorzystnych warunkach. W obronie pozycyjnej (stałej) wyróżnia się walkę (działania osłonowe) na przedpolach pasa (rejonu) obrony, walkę o utrzymanie jej przedniego skraju (pierwszej pozycji) i walkę w głębi pasa (rejonu) obrony. Walka w poszczególnych etapach różni się swą specyfiką. Zostanie ona ukazana przy opisie poszczególnych fragmentów prowadzenia obrony tego rodzaju. Walka na przedpolach pasa (rejonu) obrony (określana niekiedy jako działania osłonowe lub jako walka na podejściach do przedniego skraju obrony) obejmuje różnego rodzaju oddziaływanie na przeciwnika przed podjęciem przez niego działań w rejonie pierwszej pozycji obronnej. Celem działania związku taktycznego (oddziału) w tym etapie jest dezorganizowanie podejścia i rozwinięcia elementów ugrupowania bojowego przeciwnika, określenie (rozpoznanie, wykrycie) czasu i kierunku głównego uderzenia, a w sprzyjających warunkach - zerwanie natarcia przeciwnika. Ten etap działań charakteryzuje się rażeniem przeciwnika dostępnymi środkami ogniowego i elektronicznego oddziaływania. To także działania w obszarze pasa przesłaniania lub pozycji przedniej, które prowadzone są w formie działań opóźniających7. W każdym rodzaju obrony istotną rolę odgrywa oddziaływanie na przeciwnika zanim podejmie on walkę o pierwszą (czołową) pozycję obronną. Umożliwiają to współczesne środki rażenia broniących się wojsk,

7 Biorąc pod uwagę fakt, że stanowią one także istotny fragment obrony manewrowej, ogólny mechanizm prowadzenia działań opóźniających - zbliżony w swej istocie do obydwu rodzajów obrony - zostanie przedstawiony przy rozważaniach związanych z obroną manewrową.

55

głównie ich siła i zasięg rażenia. Aby osiągnąć zakładany cel obrony, uderzenia lotnictwa, śmigłowców szturmowych, wojsk rakietowych i artylerii powinny osłabić i zdezorganizować planowany atak zgrupowań wojsk przeciwnika. Organiczne siły i środki związku taktycznego (oddziału) posiadają określone możliwości oddziaływania na podchodzące wojska przeciwnika. Dlatego w okresie ogniowego wzbraniania podejścia i rozwinięcia wojsk, główny wysiłek skupia się na obiektach, których zniszczenie, obezwładnienie lub czasowe zatrzymanie zdezorganizuje i osłabi atak. Dążąc do wydłużenia zasięgu, a tym samym czasu oddziaływania, część środków ogniowych przybliża się do przedniego skraju obrony lub wysuwa przed przedni skraj. Wykonując określone zadania z tymczasowych stanowisk ogniowych, należy umiejętnie powiązać ogień z warunkami terenowymi. Koncentrować należy wysiłek na wykonaniu uderzeń ogniowych na maszerujące kolumny głównie w trakcie przekraczania przez nie różnego rodzaju ciaśnin terenowych i wszelkich innych miejsc kanalizujących ruch. Istotne jest przy tym, aby uwzględniać oddziaływanie lotnicze (w tym także lotnictwa wojsk lądowych) i elektroniczne. Najkorzystniej jest skupić wysiłek na wyselekcjonowanej kolumnie (zgrupowaniu) i podtrzymując oddziaływanie dążyć do jej opóźnienia, a tym samym wymuszenia na przeciwniku wykonania ataku stopniowo, w miarę podchodzenia wojsk. W określonych warunkach można w ten sposób zmusić przeciwnika do zatrzymania wojsk przed przednim skrajem obrony dla ponownego zorganizowania ataku. Stosując odpowiednią taktykę walki ogniowo-minerskiej i elektronicznej można wprowadzić przeciwnika w obszar, który stworzy obrońcy najdogodniejsze możliwości porażenia nacierającego i być może skieruje jego wojska w rejon głównego wysiłku obrony związku taktycznego (oddziału). Wytworzenie takiego stanu rzeczy jest szczególnie korzystne dla broniących się wojsk. Wymuszenie na przeciwniku ataku częścią sił stwarza realne szanse na jego odparcie. Umożliwia wzmocnienie zagrożonego kierunku (rejonu) głównie przez manewr wojsk z kierunku, na którym atak został opóźniony. Tego rodzaju sytuacja to klasyczny przykład bicia nacierającego częściami. Przeprowadzony szybko i skrycie manewr określonych elementów ugrupowania bojowego zagwarantuje stworzenie bardzo silnej zapory, której próbę pokonania przeciwnik okupi dużymi stratami. Zatrzymanie się zgrupowania uderzeniowego dla uporządkowania własnych szyków i wniesienia niezbędnych korekt do planu natarcia jest również sytuacją ze wszech miar korzystną dla obrońcy. Umożliwia bowiem kontynuowanie rażenia ogniowo-elektronicznego, dokonanie niezbędnych korekt w systemie obrony i usunięcie skutków uderzeń przeciwnika. Dowódca związku taktycznego (oddziału) kierując zwalczaniem wojsk przeciwnika na podejściach do przedniego skraju wzmacnia obronę na prawdopodobnym kierunku jego głównego uderzenia. Gdy sytuacja tego wymaga udokładnia zadania dla oddziałów (pododdziałów) oraz

56

przeprowadza manewr siłami i środkami. Na rozpoznanych, najbardziej prawdopodobnych kierunkach natarcia broni pancernej zwiększa gęstość środków przeciwpancernych i zapór inżynieryjnych oraz doskonali rozbudowę fortyfikacyjną. Wszystkie przedsięwzięcia ukierunkowane na doskonalenie obrony, w tym także te, które są związane ze zmianą rejonów rozmieszczenia wojsk, przeprowadza się szybko, rygorystycznie przestrzegając zasad maskowania i kończy przed rozpoczęciem walki o utrzymanie przedniego skraju obrony. Walka o utrzymanie przedniego skraju obrony (pierwszej pozycji) jest bardzo istotnym fragmentem obrony pozycyjnej (stałej). Niekiedy można spotkać się z określeniem, że to najważniejszy, a zarazem rozstrzygający etap walki obronnej. Celem działania związku taktycznego (oddziału) w tym etapie jest niedopuszczenie do włamania się przeciwnika w głąb pasa (rejonu) obrony oraz zadanie mu takich strat, które zmuszą go do wycofania i ponownego organizowania natarcia. Tak duża ranga walki o czołowe pozycje obronne wynika z kilku faktów. W obronie pozycyjnej, ukierunkowanej na utrzymanie zajmowanego pasa (rejonu), niebagatelną rolę odgrywają zapory inżynieryjne i rozbudowa fortyfikacyjna. To istotne elementy systemu obrony, które pozostają w ścisłym związku z systemem ognia. Tworząc koncepcję rozegrania walki należy dążyć do zbudowania w oparciu o pierwszą pozycję obronną silnej zapory ogniowo-minerskiej. Przed tą pozycją planuje się maksymalne natężenia ognia artyleryjskiego, największą gęstość środków przeciwpan-cernych, broni pokładowej i strzeleckiej oraz duże nasycenie terenu inżynieryjnymi środkami rażenia. Istotne jest również to, że dowódcy i żołnierze poznali teren na przedpolu oraz w rejonach (punktach oporu) bronionych przez ich pododdziały. Stosownie do możliwego rozwoju wydarzeń konstruuje się plan współdziałania, który ukierunkowany jest na zapobieganie sytuacjom kryzysowym. Z reguły pierwsza pozycja obronna jest najlepiej rozbudowana pod względem fortyfikacyjnym, a jej utrzymaniu został podporządkowany główny wysiłek systemu obrony. To sprawia, że możliwości stawiania oporu przez wojska broniące pierwszej pozycji są większe niż w głębi pasa (rejonu) obrony. Związek taktyczny (oddział) walcząc o utrzymanie przedniego skraju obrony odpiera atak pancerno-zmechanizowanych zgrupowań przeciwnika. Koncentrując wysiłek na najgroźniejszych elementach ugrupowania bojowego przeciwnika, dowódca związku taktycznego (oddziału) w określonych sytuacjach przeprowadza nieodzowny manewr, wzmacniając obronę na zagrożonych kierunkach, zadaje straty przeciwnikowi i powstrzymuje jego dalszy ruch do przodu. Po osiągnięciu takiego stanu, główny wysiłek przenoszony jest na kierunek, gdzie przeciwnik będzie szukał kolejnej możliwości pokonania obrony. Zdolność do błyskawicznej koncentracji ognia, jego umiejętne powiązanie z terenem i systemem zapór inżynieryjnych oraz ścisły związek z oddziaływaniem elektronicznym powinna być tym czynnikiem, który wraz

57

z działaniem pododdziałów broniących pierwszej pozycji załamią natarcie przeciwnika przed przednim skrajem obrony i rozmieszczonymi tam zaporami inżynieryjnymi. Współcześnie taktyczne desanty powietrzne są nieodłącznym komponentem nacierających zgrupowań przeciwnika. Dlatego w tym etapie obrony należy liczyć się z koniecznością odpierania ataku od czoła i prowadzenia równoległej walki z desantami przeciwnika, prowadzącego działania bojowe w wymiarze powietrzno-lądowym. Analiza założeń teoretycznych i wnioski z praktyki szkoleniowej oraz doświadczenia z wojen i konfliktów lokalnych świadczą o tym, że nacierający wysadza desanty powietrzne w głębi pasa obrony, z reguły poza rejonami obrony pierwszorzutowych oddziałów. Przeciwnik wytwarzając ogniska walki wewnątrz związku taktycznego zmierza do rozproszenia wysiłku broniących się wojsk, by tym samym stworzyć sobie warunki do pokonania przedniego skraju obrony i późniejszego kontynuowania natarcia w szybszym tempie. Powietrzno-lądowy charakter natarcia sprawia, że obok zwalczania przeciwnika od czoła, część sił i środków związku taktycznego należy skierować do realizacji zadań związanych z blokowaniem, a następnie rozbiciem desantu powietrznego. W pierwszej kolejności walkę tę podejmują żołnierze będący celem ataku lub przebywający w pobliżu rejonu desantowania, ściśle współdziałając z siłami obrony terytorialnej i układu pozamilitarnego. Aby nie dać przeciwnikowi czasu na zorganizowanie działań, konieczne jest również szybkie i silne uderzenie pododdziałów ogólnowojskowych, które znajdują się w pobliżu, a nie są zaangażowane w realizację innych zadań. Koncentryczne uderzenie z kilku kierunków powinno doprowadzić do rozbicia desantu na szereg niewielkich grup, które likwiduje się stopniowo. Po odparciu ataku przed przednim skrajem obrony związek taktyczny (oddział) odtwarza naruszony system obrony i nadal prowadzi walkę ogniową. Zwalcza wycofujące się lub przechodzące do obrony wojska przeciwnika. Intensywnie oddziaływując, ze zmienionych stanowisk ogniowych, utrudnia mu wykonanie manewrów i ponowną organizację ataku. Jednocześnie oddziały (pododdziały) usuwają skutki dotychczaso-wego oddziaływania przeciwnika i przygotowują się do odparcia kolejnych ataków. Odtwarza się naruszony system ognia, zamyka powstałe przejścia w zaporach inżynieryjnych, uzupełnia zużyte środki bojowe i materiałowe oraz udziela pomocy medycznej rannym i chorym. Jeśli są warunki, przeprowadza się także niezbędne obsługiwania, a także remont uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz dokonuje dodatkowej rozbudowy punktów oporu. Ze wszech miar zasadne jest, aby w tym czasie nastąpiło ostateczne rozbicie desantu powietrznego i zlikwidowanie ognisk walki wewnątrz ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału). Prowadząc walkę obronną należy zawsze liczyć się z tym, że pomimo zadania przeciwnikowi strat na przedpolu i w trakcie walki o utrzymanie przedniego skraju obrony uda mu się włamać w głąb

58

bronionego pasa (rejonu). Taką ewentualność należy dostrzegać podczas organizacji walki i w planie współdziałania. Walka w głębi pasa (rejonu) obrony to najtrudniejszy etap walki obronnej, wymagający od dowódców dużej inwencji, kunsztu, a niekiedy intuicji w podejmowanych decyzjach. Dużo zależy od wyważenia, gdzie jest potrzebna stabilność i opór, a w którym miejscu manewr i odpowiednio skalkulowane ryzyko. Celem działania związku taktycznego (oddziału) w tym etapie walki jest ostateczne powstrzymanie natarcia przeciwnika przed kolejną (drugą, a niekiedy trzecią lub nawet czwartą) pozycją obrony. Podejmowanymi działaniami należy dążyć do zatrzymania przeciwnika włamującego się w obronę. W tym celu czołowe pododdziały uporczywie broniąc zasadniczych lub zapasowych punktów oporu, udaremniają nacierającemu wszelkie próby rozprzestrzeniania się na tyły i skrzydła bronionych pozycji. Uderzeniami środków ogniowych, manewrem odwodów specjalnych i sił z nieatakowanych odcinków oraz aktywną walką pododdziałów, które znalazły się na tyłach przeciwnika, zadaje mu się maksymalne straty i dezorganizuje prowadzenie dalszego natarcia. W systemowym oddziaływaniu na nacierającego istotne jest, aby przeciwdziałać wszelkim próbom przeniesienia wysiłku na inny kierunek lub zdynamizowania działań, szczególnie tych, które mają na celu połączenie się z wcześniej wysadzonym desantem powietrznym. Ważnym problemem jest również zwalczanie podchodzących odwodów, w celu dezorganizacji (uniemożliwienia) ich planowego wejścia do walki. Podczas prowadzenia działań taktycznych w głębi pasa (rejonu) obrony istotną rolę odgrywa walka na rubieżach ogniowych, realizowana przez pododdziały ogólnowojskowe. Szybkie, a zarazem skryte zajęcie przez nie dominującej rubieży terenowej oraz wykonanie silnego, zaskakującego ognia przeciwpancernego może zadać nacierającemu poważne straty. Będą one jeszcze większe, gdy nastąpi połączenie wysiłków wojsk wychodzących na rubieże ogniowe z działaniem odwodów specjalnych i śmigłowców bojowych. Powstrzymywanie i dezorganizowanie natarcia przeciwnika w tym etapie walki jest w gruncie rzeczy działaniem pasywnym, nie gwarantuje osiągnięcia zakładanego celu obrony. Można go osiągnąć w wyniku zwrotu zaczepnego wykonywanego przez broniący się związek taktyczny (oddział) lub szczebel nadrzędny. Kontratak pomimo pewnych przeobrażeń w prowadzeniu obrony, nadal jest przejawem najwyższej aktywności obrońcy, która pozbawia przeciwnika swobody działania, zadaje mu straty na wybranym kierunku i prowadzi do odzyskania utraconego obszaru. Wykonanie kontrataku podczas walki obronnej sprawia, że dużego znaczenia nabiera również czynnik psychologiczny. Udział w zwrocie zaczepnym podnosi morale dowódców i żołnierzy, wyzwala energię do działania, utwierdza w przekonaniu o możliwości odniesienia sukcesu.

59

Decyzję o wykonaniu kontrataku dowódca związku taktycznego (oddziału) podejmuje w oparciu o gruntowną analizę sytuacji bojowej.

Aby uzyskać maksymalne prawdopodobieństwo powodzenia zwrotu zaczepnego należy dążyć do spełnienia określonych warunków. Z reguły zalicza się do nich:

- powstrzymanie nacierającego zgrupowania przeciwnika od czoła; - odizolowanie jego odwodów, przynajmniej na czas starcia w rejonie włamania; - zapewnienie kontratakującemu zgrupowaniu skutecznej osłony przeciwlotniczej, szczególnie w okresie podejścia i rozwinięcia na rubieży ataku; - wywalczenie przewagi ogniowej nad przeciwnikiem na kierunku wykonywanego kontrataku; - zdezorganizowanie lub przynajmniej zakłócenie systemu informacyjnego przeciwnika (dowodzenia, rozpoznania, łączności) w rejonie włamania; - zapewnienie sprawnego manewru wydzielonych sił, stworzenie zgrupowania uderzeniowego oraz szybkie wprowadzenie go do walki w kierunku (rejonie) zaskakującym dla przeciwnika. Precyzując zadanie dla zgrupowania uderzeniowego

należy również określić sposób działania po wykonaniu kontrataku. Do wykonywania kontrataku wykorzystuje się z reguły drugi rzut (odwód), wzmocniony niezbędnymi siłami i środkami. Ponadto na korzyść kontratakującego zgrupowania określone zadania wykonują wojska będące w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem. W zależności od zaistniałych warunków kontrataki dzieli się na:

- planowe - gdy elementy decyzji dotyczące ich wykonania (cel, kierunek uderzenia, rubież, siły i środki) nie uległy zasadniczym zmianom w trakcie prowadzenia walki obronnej, a sporządzone wcześniej plany, po wprowadzeniu korekt, są adekwatne do zaistniałej sytuacji;

- nieplanowane - gdy w okresie planowania walki nie przewidywano kontrataku i wszystkie prace związane z jego planowaniem i organizowaniem trzeba wykonać od podstaw lub gdy wcześniej sporządzone plany nie odpowiadają powstałej sytuacji.

Decyzję o wykonaniu kontrataku podejmuje dowódca w toku prowadzenia walki obronnej. Oprócz spełnienia warunków stwarzających duże prawdopodobieństwo powodzenia tego rodzaju zwrotu zaczepnego, istotną rolę odgrywa również czas. Kontratak można wykonać już podczas walki o pierwszą pozycję obronną lub w głębi pasa obrony związku taktycznego (oddziału). W obydwu przypadkach występuje określone ryzyko. Wczesne wykorzystanie drugiego rzutu (odwodu) pozbawia

60

dowódcę możliwości skutecznego reagowania na zmieniającą się sytuację taktyczną. Natomiast "wpuszczenie" nacierającego zbyt głęboko grozi utraceniem kontroli nad rozwojem sytuacji i stawia pod znakiem zapytania możliwość osiągnięcia celu obrony. Problematyka kontrataku budzi wiele kontrowersji. Czasami podważana jest jego celowość na szczeblu oddziału. W pojawiających się wątpliwościach jest wiele racji. Wnioski z ćwiczeń wojsk potencjalnego przeciwnika dowodzą, że bardzo często naciera on mając 6-10 krotną przewagę nad broniącymi się wojskami. Z reguły na oddział naciera siłami nie mniejszymi niż dywizja, silnie wsparta ogniowo. Przy takim układzie sił, nawet po zadaniu nacierającemu pewnych strat, są to silne zgrupowania, dysponujące dużymi możliwościami bojowymi. Zwiększają się one dodatkowo z chwilą przejścia do natarcia na doraźnie zorganizowaną obronę. W tych warunkach samodzielne wykonywanie kontrataku drugim rzutem lub odwodem brygady (pułku) w celu rozbicia przeciwnika i odtworzenia przedniego skraju jest zadaniem przekraczającym możliwości broniącego się oddziału. Trudno bowiem stworzyć nawet chwilowo (lokalnie) przewagę ogniową oraz elektroniczną i rozbić około dwóch brygad, które z reguły stanowią główne zgrupowanie uderzeniowe dywizji przeciwnika. Dlatego też niejednokrotnie korzystniejszym rozwiązaniem na szczeblu oddziału będzie wykorzystanie drugiego rzutu (odwodu) do wykonania kontrataku o ograniczonym celu. Może nim być na przykład wyhamowanie lub zdezorganizowanie natarcia przeciwnika, czy też odzyskania określonej rubieży terenowej mającej istotne znaczenie dla dalszego prowadzenia walki obronnej. W wielu wypadkach zasadnym będzie przejście do uporczywej obrony na drugiej pozycji obronnej i wytworzenie warunków do wykonania zwrotu zaczepnego przez związek taktyczny. Poruszane zjawisko nieco inaczej załamuje się na szczeblu związku taktycznego. Chociaż nacierają na nią również znaczne siły, to jednak w tym przypadku szanse osiągnięcia celu kontrataku są większe, chociażby z dwóch powodów. Na tym szczeblu organizacyjnym wojsk lądowych występuje znacznie silniejszy drugi rzut. Ponadto związek taktyczny prowadzi walkę obronną na dużo większym obszarze niż oddział. Większa głębokość pasa obrony to możliwość zadania nacierającemu poważniejszych strat w toku prowadzenia działań obronnych. Osiągnięcie celu kontrataku zależy w dużym stopniu od: trafnego określenia jego celu; wybrania właściwego kierunku, rubieży i czasu wykonania uderzenia; wydzielenia odpowiednich sił i środków zapewniających wytworzenie lokalnej przewagi; właściwej organizacji ogniowego i elektronicznego oddziaływania na przeciwnika oraz wszechstronnego zabezpieczenia działań. Szczególnie istotnym jest zsynchronizowanie w czasie i przestrzeni działania wojsk w stosunku do przewidywanej rubieży ataku. Jej utrzymanie przez walczące pododdziały gwarantuje bowiem realizację poszczególnych zadań bojowych przez wszystkich uczestników kontrataku. Bardzo często rubież ataku wiąże się z wcześniej przygotowanymi pozycjami ryglowymi. Ich sprawne obsadzenie

61

przez siły wyparte z pierwszej (kolejnej) pozycji jest jednym z warunków powodzenia kontrataku. Kontratak z reguły wykonuje się w formie jedno lub dwustronnego uderzenia skrzydłowego. Niekiedy dopuszcza się możliwość frontalnego uderzenia rozcinającego, szczególnie w sytuacji gdy czołowe oddziały przeciwnika są poważnie osłabione. Uderzenia skrzydłowe nie budzą większych refleksji. Pojawiają się one przy ewentualnym wykonywaniu kontrataku czołowego. Poważne osłabienie przeciwnika, jako jeden z warunków jego rozpoczęcia jest możliwe. Jednak nie można nie dostrzegać określonych zasad obowiązujących podczas rozwijania działań zaczepnych. Tam gdzie się rysują szanse powodzenia, wprowadzane są kolejne siły do potęgowania uderzenia. Doprowadza to do sytuacji, że przeciwnik ciągle zwiększa ilość świeżych sił i środków na kierunku głównego uderzenia i problematycznym będzie ich rozbicie atakiem frontalnym. Znacznie słabsze są z reguły skrzydła nacierających wojsk. Krótsza jest też droga do przedniego skraju obrony, co gwarantuje szybsze zamknięcie wyłomu powstałego w systemie obrony. Związek taktyczny (oddział) z reguły bierze udział w obronie manewrowej realizowanej przez związek operacyjny, prowadząc działania bojowe w formie działań opóźniających, obrony pozycyjnej oraz zwrotów zaczepnych (kontrataków, przeciwuderzeń). W przypadku prowadzenia samodzielnie działań opóźniających związek taktyczny (oddział) przez śmiały manewr sił i środków, elastyczny ogień i uporczywą obroną ważnych rejonów (obiektów) dąży do zniwelowania przewagi przeciwnika. Osiąga się to poprzez kanalizowanie ruchu i osłabianie tempa natarcia jego wojsk przy jednoczesnym stopniowym ustępowaniu w głąb bronionego obszaru. Kosztem przejściowej utraty terenu dąży się do zmniejszenia potencjału bojowego przeciwnika, zyskania czasu oraz wytworzenia korzystnych warunków do podjęcia z nim rozstrzygających działań. Aby to uzyskać niewielkie, z góry zaplanowane przez obrońcę, zdobycze terenowe przeciwnik powinien okupić niewspółmiernie wysokimi stratami. Dążyć należy do tego, aby odpowiednio zaplanowanymi działaniami wprowadzić (wciągnąć) go w obszar dla niego niekorzystny. Działania opóźniające są jedną z form realizacji określonych zadań w ramach obrony manewrowej. Ich umiejętne prowadzenie przez związek taktyczny (oddział) gwarantuje osiągnięcie zakładanych celów obrony. Tego rodzaju działania nie są jednak wyłączną domeną obrony manewrowej. Mogą być prowadzone również w czasie walk w pasie przesłaniania i na pozycji przedniej oraz w trakcie wycofania lub walk w okrążeniu.

62

Jak wynika z powyższych rozważań, przejście do działań opóźniających może być zamierzone lub wymuszone.

Od obrony działania opóźniające różnią się tym, że podczas ich prowadzenia:

- unika się rozstrzygających starć; - pozycje i rubieże opóźniania organizuje się w celu zatrzymania nacierającego na określony czas; - kontrataki na ogół wykonuje się mniejszymi siłami, głównie w celu oderwania się wojsk własnych od przeciwnika i odejścia na kolejną pozycję opóźniania; - większość sił i środków ogniowych rozmieszcza się na przednich skrajach poszczególnych pozycji opóźniania; - z reguły oddziałom (pododdziałom) wyznacza się szersze pasy działania. Podczas prowadzenia działań opóźniających wojska, w

zależności od sytuacji, bronią się, wycofują lub niespodziewanie kontratakują. Szybki manewr i elastyczny ogień ściśle powiązany z warunkami terenowymi oraz zaporami inżynieryjnymi, zabezpiecza walczące oddziały (pododdziały) przed obejściem i okrążeniem przez przeważające siły przeciwnika. W działaniach opóźniających organizuje się pozycje opóźniania. Wybiera się je w miarę możliwości w powiązaniu z naturalnymi przeszkodami terenowymi, posiadającymi skryte drogi odejścia. Odległość pomiędzy poszczególnymi pozycjami może być różna. Zależy głównie od celu i głębokości opóźniania oraz zaangażowanych sił. W działaniach opóźniających ważną rolę odgrywa teren. W warunkach braku czasu i możliwości inżynieryjnej rozbudowy pozycji opóźniania właściwości obronne terenu stanowią istotny czynnik rekompensujący słabość wojsk prowadzących te działania. Dlatego położenie poszczególnych pozycji powinno być ukierunkowane na zamykanie dróg i wszelkiego rodzaju miejsc kanalizujących ruch, a sąsiadujące z sobą punkty oporu muszą swym charakterem przypominać obronę stałą. W zależności od składu i możliwości bojowych przeciwnika oraz wojsk własnych, celu prowadzonych walk i warunków terenowych, wyróżnia się w zasadzie trzy metody prowadzenia działań opóźniających: ciągłą, przemienną i kombinowaną. Prowadzenie działań metodą ciągłą polega na obsadzaniu kolejnych pozycji opóźniania. Charakteryzuje się tym, że ta sama część sił związku taktycznego (oddziału) prowadzi walkę z przeciwnikiem na kolejnych pozycjach opóźniania. Metoda przemienna (przekraczania), zwana często "szufladkowaniem" wymaga dwurzutowego ugrupowania. W metodzie tej jedno ze zgrupowań (rzutów) powstrzymuje natarcie przeciwnika, a w tym czasie drugie zgrupowanie przygotowuje obronę następnej pozycji. Ostatnia metoda jest połączeniem dwóch

63

pierwszych sposobów walki z silniejszym przeciwnikiem i stopniowego ustępowania w głąb. W działaniach opóźniających, podobnie jak podczas prowadzenia obrony stałej, podchodzące wojska przeciwnika zwalcza się w miarę ich zbliżania do przedniej (czołowej) pozycji opóźniania. Stopniowo do walki włącza się kolejne siły i środki przewidziane do wykonywania zadań w tym etapie walki. Dążą one do powstrzymania natarcia przeciwnika i uniemożliwienia mu pokonania z marszu pierwszej pozycji opóźniania. Aktywna działalność broniących się pododdziałów musi utwierdzić przeciwnika w przekonaniu, iż napotkał dobrze rozbudowaną rubież obronną, której pokonanie wymagać będzie zaangażowania sił głównych po odpowiednim przygotowaniu i zabezpieczeniu ataku. Przewidywać należy, że przeciwnik po wznowieniu natarcia wykona kolejne, znacznie silniejsze uderzenie. Czołowe pododdziały po zadaniu atakującym oddziałom strat wycofują się na kolejną pozycję opóźniania. Czynią to w sposób skryty, nieprzerwanie oddziaływując na przeciwnika. Na ogół przyjmuje się, że dalsze działania opóźniające to ciągłe zmagania przeciwnika z wojskami broniącymi kolejnych pozycji. Najczęściej (na podstawie doświadczeń z okresu drugiej wojny światowej) zakłada się nieprzerwane powstrzymywanie nacierającego w oparciu o wcześniej przygotowane pozycje opóźniania. Taki schemat działań opóźniających to model idealny, który w dobie prowadzenia natarcia powietrzno-lądowego, będzie bardzo trudny do osiągnięcia. Należy liczyć się z działaniem silnych zgrupowań przeciwnika nie w całym pasie, lecz na wybranych przez niego kierunkach. W konsekwencji walka związku taktycznego (oddziału) rozpadnie się na szereg odizolowanych od siebie ognisk, rozmieszczonych na różnej głębokości pasa (kierunku) opóźniania. W takich warunkach powstrzymywanie natarcia przeciwnika opierać się będzie na uporczywej obronie określonych punktów i rejonów obrony oraz szerokim stosowaniu manewru ogniem, siłami i środkami oraz zaporami inżynieryjnymi. Poprzez śmiały manewr, należy tworzyć w wybranych miejscach przewagę niezbędną do skutecznego hamowania natarcia przeciwnika i dezorganizowania jego poczynań. Ciągłym i różnorodnym oddziaływaniem należy dążyć do stopniowego wyczerpywania jego sił. Oddziały (pododdziały) prowadząc działania opóźniające muszą walczyć w sposób wysoce manewrowy, umiejętnie łącząc trwałość z aktywnością. Obok walki na kolejnych pozycjach opóźniania skutecznym środkiem hamującym ruch przeciwnika są zasadzki, planowane wcześniej bądź organizowane doraźnie. Niemniej efektywne są pola minowe, zwłaszcza narzutowe oraz zaskakujące uderzenia śmigłowców bojowych i grup desantowoszturmowych. Na szeroką skalę należy prowadzić również walkę na tyłach przeciwnika. Śmiałe uderzenie niewielkich liczebnie pododdziałów na newralgiczne elementy ugrupowania bojowego

64

przeciwnika będą wyrazem siły i aktywności wojsk, które zostały odcięte od sił głównych związku taktycznego (oddziału). W działaniach prowadzonych przez silnego, zdecydowanego przeciwnika problemem bardzo złożonym jest przechodzenie z jednej pozycji opóźniania na kolejną, położoną w głębi. Przechodząc do jej obrony, nie można dopuścić do tego, aby przeciwnik w ślad za wycofywanymi pododdziałami przeszedł do pościgu. Należy dążyć do zamaskowania działań świadczących o rozpoczęciu wycofywania, a następnie blokować dostępnymi siłami i środkami szybki ruch przeciwnika do przodu. Należy mieć również na względzie wygospodarowanie czasu na zorganizowane przejście do obrony w nowym rejonie i wykonanie przegrupowania środków ogniowych osłaniających wycofywane pododdziały. W dynamicznie prowadzonych działaniach nie można wykluczyć sytuacji bardzo złożonych. Jeśli uwzględnia się wszystkie okoliczności możliwego rozwoju wydarzeń, to trzeba przyjmować, że część wojsk może zostać odcięta od reszty związku taktycznego (oddziału). Decydując się na ich odblokowanie, trzeba wykonać silne, a zarazem zaskakujące uderzenie dostępnymi siłami i środkami. Czasem, zwłaszcza przy planowanym na tym kierunku zwrocie zaczepnym, okrążone pododdziały mogą stanowić ogniska walki wewnątrz ugrupowania przeciwnika. W określonych sytuacjach siły okrążone mogą przejść do działań nieregularnych. Po kolejnym powstrzymaniu przeciwnika na ostatniej już pozycji opóźniania, pododdziały stopniowo, za zgodą przełożonego, wycofują się do pasa (rejonu) obrony sił głównych. W tym etapie działań do walki aktywnie włączają się niektóre środki ogniowe rozmieszczone w rejonach obrony pierwszorzutowych oddziałów. Problemem nader złożonym działań opóźniających prowadzonych w każdej sytuacji jest przekroczenie przedniego skraju obrony (końcowej rubieży opóźniania). Wynika to głównie z faktu, że wycofujące się wojska są związane pewnymi ustaleniami co do miejsca i sposobu przekraczania wyznaczonych im przejść (rubieży),a przeciwnik podążając za nimi usiłował będzie wedrzeć się w głąb obrony. Aby to uniemożliwić, należy dostępnymi środkami "odciąć" go od wycofujących się sił, które znajdują się na przedpolu. Wiąże się to z pewnym ryzykiem, ponieważ niektóre środki ogniowe mogą zdemaskować swoje miejsce w ugrupowaniu obronnym związku taktycznego (oddziału). Dlatego zadania w tym czasie należy wykonywać ze stanowisk zapasowych lub tymczasowych. Również ilość użytych środków nie powinna demaskować pełnych możliwości obrońcy. Po przekroczeniu przedniego skraju obrony, przez wojska prowadzące działania opóźniające, oddziały pierwszorzutowe szybko zamykają przejścia w zaporach inżynieryjnych, dokonują niezbędnych modyfikacji systemu obrony i usuwają skutki dotychczasowego oddziaływania przeciwnika. Oddziały (pododdziały), które wyszły z walki odtwarzają zdolność bojową i osiągają gotowość do wykonywania kolejnych zadań. W niektórych jednak wypadkach sytuacja wymagać może

65

ich użycia do wzmocnienia obrony lub natychmiastowego wykonania zadania, którym na przykład może być walka z desantem przeciwnika.

3.7. Właściwości przygotowania i prowadzenia działań bojowych w specyficznych warunkach fizyczno-geograficznych

a prowadzenie działań taktycznych wpływ wywiera wiele czynników. Zalicza się do nich również teren wraz z rzeźbą (ukształtowaniem)

oraz warunki atmosferyczne, porę doby i roku. W wielu wypadkach czynniki te stanowiły podstawę do przyjęcia swoistej klasyfikacji działań taktycznych na prowadzone w tzw. warunkach "normalnych" i "szczególnych". W obowiązujących do niedawna dokumentach normatywnych i wielu publikacjach do warunków szczególnych zaliczano: teren górzysty, zabudowany i lesisty oraz działania bojowe prowadzone w zimie, w nocy i na wybrzeżu morskim.

N

Wiele faktów wskazuje na to, że funkcjonująca dotychczas klasyfikacja nie przystaje do otaczającej nas rzeczywistości. Podział ten nie uwzględnia bowiem możliwości współczesnej techniki bojowej oraz przewidywanego charakteru działań bojowych prowadzonych w operacjach na terenie kraju. 3.7.1.Interpretacja warunków szczególnych

osnącemu zainteresowaniu problematyką przygotowania i prowadzenia działań bojowych w warunkach dotychczas

określanych jako "szczególne" towarzyszy brak ich jednoznacznego zdefiniowania. Z reguły przyrównuje się je do warunków uważanych za "normalne". Trudno jest jednak znaleźć parametry precyzyjnie określające granicę przyjmowanego podziału, co rodzi szereg wątpliwości, a niekiedy nawet nieporozumień.

R

W sensie znaczeniowym pojęcie "szczególne" oznacza - niezwykłe, osobliwe, wyjątkowe, a w porównaniu z innymi nieprzeciętne8. W terminologii wojskowej określenie "warunki szczególne" wprowadzono dość dawno. Zapewne uczyniono tak w celu wykazania odmienności działania wojsk w danych warunkach, różniących się od tych postrzeganych jako "normalne". Za "normalny" (przeciętny) uznaje się teren równinny lub pocięty, w którym wysokość względna wzniesień nie przekracza 50 m, a ich stoki są w miarę dogodne do pokonania przez czołgi i inne wozy bojowe oraz gdy pokrycie terenu tj. zalesienia, wody (bagna) lub zabudowa nie przekracza 50% rozpatrywanej powierzchni. Ponadto przyjmuje się, że w warunkach "normalnych" widoczność jest nie mniejsza niż 4 km, temperatura otoczenia waha się w granicach od -5 do +30 stopni Celsjusza, a grubość pokrywy śnieżnej w zimie nie

8 W. DOROSZEWSKI, Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1981, s. 398.

66

przekracza 15 cm. Przedstawione wartości są tak precyzyjnie określone, że w praktyce stają się mało przydatne. Tym bardziej, że nie obejmują innych, równie dokuczliwych dla wojsk warunków, takich jak np.: ulewne deszcze, śnieżyce lub wichury. Nie uwzględnia także nałożenia się pewnych czynników, jakie dla przykładu mogą wystąpić w górskim lesie zimą. Punktem odniesienia mogącym zastąpić dotychczasowe kryteria podziału powinien być zakres i skala dodatkowych przedsięwzięć jakie muszą zrealizować wojska przystępując do walki w określonych warunkach, dostosowując do nich odpowiedni sposób działania. Trzeba przy tym widzieć zarówno przedsięwzięcia z zakresu zabezpieczenia działań bojowych, jak i czynności organizacyjne, które dowódca i sztab muszą uwzględniać planując walkę. Zdecydowanie ważniejszym i możliwym do zaobserwowania kryterium jest w tym wypadku konieczność przyjęcia przez walczące strony odpowiedniego sposobu działania wojsk, innego niż w warunkach przeciętnych. Z praktycznego punktu widzenia opis sposobu działania wojsk w najróżniejszych warunkach pola walki jest, jak się wydaje, bardziej pożądany niż sama klasyfikacja tych warunków. Specyfika działania wojsk w górach wynika przede wszystkim z ukształtowania terenu, jego pokrycia i warunków klimatycznych, których nie sposób porównać z innymi. Teren górzysty posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę ze stromymi zboczami, wyraźnymi grzbietami, głęboko rozciętymi dolinami i licznymi urwiskami. Rzeźba terenu w górach obejmuje wiele form, które występują zespołowo i z zasady zmieniają się wraz z wzrostem wysokości. Drożnia jest słabo rozwinięta, drogi są wąskie i kręte, przebiegają z reguły wzdłuż dolin. W górach występuje około dwa razy więcej opadów niż na terenie przyległym. Należy skonstatować, że nie ma takiego rodzaju wojsk, który nie musiałby uwzględniać specyfiki działania w warunkach górskich. Jednocześnie powinniśmy dostrzegać, że warunki górskie raz ułatwiają, a innym razem utrudniają prowadzenie działań taktycznych. Z doświadczeń historycznych wynika, że ułatwiają one głównie prowadzenie działań obronnych. Zdecydowanie zaś trudniej jest w nich nacierać lub wykonywać marsze. Biorąc pod uwagę położenie geograficzne Polski trudno nam nie uwzględniać warunków górskich. Usytuowane na południowych obrzeżach państwa stanowią naturalną przeszkodę dla nacierających wojsk ewentualnego przeciwnika. To właśnie w oparciu o góry możemy organizować trwały system obrony na południowej granicy. Podobnie zarysowują się działania taktyczne w terenie zabudowanym. Większość miast i osiedli ma zwartą zabudowę, która rozciąga się na znacznych przestrzeniach. Niekiedy trudne lub wręcz niemożlie jest ich obchodzenie. Mogą i powinny stanowić dość istotne węzły oporu, tym bardziej, że miasta na ogół są jednocześnie ważnymi węzłami drogowymi i kolejowymi oraz w ich granicach znajduje się większość stałych przepraw przez rzeki. Fakt ten nakłada na wojska obowiązek zdecydowanego ich bronienia.

67

Cechą charakterystyczną współczesnych miast jest ich wielopiętrowa, murowana lub żelbetowa zabudowa. Ona to, podobnie jak masywy górskie, determinuje sposób działania wojsk. Użycie wojsk w dużym stopniu uzależnione jest od sposobu prowadzenia działań bojowych przez walczące strony, charakteru zabudowy architektonicznej i wielkości miasta. Właściwości terenu zabudowanego sprzyjają szczególnie organizowaniu obrony. Tym bardziej, że każdy ogniotrwały budynek stanowić może dogodny punkt oporu, który trzeba zdobywać piętro po piętrze. O właściwościach lasu i ich wpływie na prowadzenie działań taktycznych decydują takie czynniki, jak wielkość, rodzaj, gęstość, właściwości glebowe oraz hydrograficzne masywu leśnego. Teren lesisty (lesisto-jeziorny), który stanowi około 25% powierzchni kraju, komplikuje użycie sprzętu bojowego i kanalizuje działania wojsk. Drożnia w lesie jest słabo rozwinięta. Jej podstawą są drogi gruntowe pozbawione infrastruktury technicznej. Ich przejezdność w dużym stopniu uzależniona jest od pory roku i warunków atmosferycznych. Z reguły przejezdność na przełaj przez las jest ograniczona lub wręcz niemożliwa. W okresach suszy istnieje ciągła groźba powstawania trudnych do opanowania pożarów przestrzennych. Zasięg obserwacji zmniejsza się wraz ze wzrostem gęstości lasu i charakteru poszycia. Utrudniona jest orientacja i utrzymanie planowanego kierunku działania. Zima charakteryzuje się występowaniem niskich temperatur, pokrywy śnieżnej oraz krótkimi dniami. Wszystkie te czynniki wywierają swoisty wpływ na możliwości prowadzenia działań bojowych. Występowanie niskich temperatur utrudnia a niekiedy wręcz uniemożliwia wykonanie prac ziemnych, zmuszając wojska do wykorzystania wyłącznie obiektów stałych. Zalodzenia i zaspy śnieżne utrudniają wykorzystanie dróg. Z kolei głęboki śnieg uniemożliwia "zejście" z dróg i prowadzenie działań na przełaj. Jednocześnie zamarznięte bagna i zbiorniki wodne umożliwiają pokonanie zimą terenu nieprzejezdnego w pozostałych porach roku. Długie noce połączone z opadami śniegu zmniejszają zasięg obserwacji i skuteczność prowadzonego ognia, ale ułatwiają skryte przenikanie w ugrupowanie przeciwnika różnych elementów ugrupowania bojowego. Noce charakteryzują się głównie ograniczeniem widoczności oraz spadkiem potencjalnych możliwości fizycznych uczestników walki. Ograniczenia widoczności, potęgowane dodatkowo przez zachmurzenia i opady atmosferyczne, wpływają ujemnie na skuteczność ognia (szczególnie prowadzonego na wprost), wykonanie manewru i uzyskanie planowanej prędkości marszu. W nocy uwydatnia się przewaga wojsk wyposażonych w nowoczesne urządzenia optoelektroniczne. Żołnierze nie przygotowani do prowadzenia działań w nocy wykazują większą podatność na objawy paniki. Brak snu wpływa na szybsze powstawanie zespołu wyczerpania walką, szczególnie w razie konieczności prowadzenia intensywnych działań nocnych w zimie.

68

Pas wybrzeża morskiego charakteryzuje się specyficzną rzeźbą, pokryciem terenu i warunkami klimatycznymi. Bezpośrednio przy linii brzegowej rozciągają się piaszczyste plaże i wydmy porośnięte ubogą roślinnością. Niekiedy wąskie plaże kończą się stromymi, wysokimi urwiskami niemożliwymi do pokonania bez specjalistycznego przygotowania. Teren poprzecinany jest licznymi rzekami, których szerokość i głębokość zależy bardzo często od stanu morza. W niektórych rejonach na wybrzeżu występują tereny depresyjne o stałym zagrożeniu powodziowym. Drożnia rozwinięta jest z reguły dobrze, jednak przeważają drogi prowadzące w kierunku morza przy ograniczeniach ilości dróg rokadowych. 3.7.2. Planowanie i prowadzenie działań obronnych przez związek taktyczny (oddział) w specyficznych warunkach pola walki

alka w terenie zabudowanym z reguły rozczłonkowuje się na szereg odizolowanych ognisk. Może być prowadzona o każdą dzielnicę

miasta, zabudowany kwartał lub nawet pojedyncze budowle np. gmachy instytucji użyteczności publicznej, szkoły, zakłady produkcyjne itp. Warunki te wywierają określony wpływ na prowadzenie działań taktycznych ponieważ:

W

- gwarantują szybkie przystosowanie zabudowań do obrony; - umożliwiają oddziaływanie na nacierającego przeciwnika ogniem wielowarstwowym; - zapewniają ukrycie elementów ugrupowania bojowego i środków ogniowych oraz wykonawanie nimi skrytego manewru; - urządzenia komunalne mogą być przystosowane do ochrony wojsk i ludności cywilnej.

Główny wysiłek obrony skupia się na utrzymaniu obiektów i rejonów miasta, które mają kluczowe znaczenie dla prowadzenia skutecznej walki. Z reguły zalicza się do nich zakłady przemysłowe, arterie komunikacyjne, obiekty infrastuktury komunalnej itp. Miasta o zabudowie z lat pięćdziesiątych można łatwiej i szybciej przygotować do obrony niż współczesne, wielkopłytowe budynki o małej podstawie. O trwałości obrony miasta decyduje również zabudowa znajdująca się na jego obrzeżach, bowiem utrata obiektów położonych na przednim skraju daje przeciwnikowi możliwość rozszerzenia wyłomu, a tym samym potęgowania ataku w głąb miasta. Nie należy również wykluczyć działania "od wewnątrz", czyli możliwość wysadzenia desantów i grup desantowoszturmowych, których zadaniem może być podejmowanie prób rozsadzenia obrony od środka. Na taką ewentualność również powinien być przygotowany obrońca. Zwarta i często zróżnicowana wysokość zabudowy miast wymusza prowadzenie walki na kilku poziomach jednocześnie. W zabudowie, której

69

przykładem mogą być starówki dużych miast, bój toczyć się będzie o każdy budynek, o każde pomieszczenie. Stąd należy zakładać, że tempo natarcia przeciwnika będzie stosunkowo niskie. Ponieważ walka w mieście rozpada się na odizolowane ogniska, dużego znaczenia nabiera inicjatywa, zdecydowanie i śmiałe działanie dowódców wszystkich szczebli. Działaniom taktycznym w rejonach zabudowanych, bez względu na rodzaj i układ zabudowy, czy też użyty rodzaj broni, będą towarzyszyły takie zjawiska jak gruzowanie budowli, tarasowanie ulic i dróg, duże zapylenie, pożary, zadymienie oraz różnego rodzaju detonacje. Te ostatnie nie zawsze będą wynikiem bezpośrednich działań bojowych. Niejednokrotnie mogą stanowić rezultat ujścia gazu lub niekontrolowanych procesów chemicznych, zaistniałych w wypadku zniszczenia zakładów przemysłowych. Zjawiska te jeszcze bardziej utrudnią i ograniczą zasięg obserwacji. Skomplikują prowadzenie ognia na wprost, co zapewne nie pozostanie bez wpływu na zwiększenie zużycia amunicji i materiałów wybuchowych. Związkowi taktycznemu broniącemu terenu zabudowanego wyznacza się zazwyczaj pas lub sektor obrony. W pasie obrony może znaleźć się (w zależności od wielkości) całe miasto, część dużego miasta, kilka mniejszych miejscowości lub osiedli. Oddziałowi wyznacza się rejon obrony. Jego podstawą są kompanijne punkty oporu, które w sprzyjających warunkach (miasta o luźnej zabudowie, osiedla) mogą być łączone w batalionowe rejony obrony. Szerokość i głębokość pasa (rejonu) obrony będzie z reguły mniejsza niż w terenie otwartym. Batalionowy rejon obrony może obejmować 7-10 kwartałów szerokości i do 6 kwartałów w głąb, tj. 2-3 km szerokości i do 2 km głębokości. W miastach o zabudowie prostokątnej z dużymi placami, szerokimi arteriami komunikacyjnymi i parkami normy mogą być większe, zbliżone do wartości przyjmowanych w terenie otwartym. Ugrupowanie bojowe związku taktycznego (oddziału) zależy głównie od otrzymanego zadania, charakteru zabudowy oraz zamiaru rozegrania walki. Podstawową zasadą podczas jego tworzenia w mieście (terenie zabudowanym) powinno być dążenie do pełnego usamodzielnienia poszczególnych elementów. Realizuje się to przez silniejsze niż zazwyczaj wzmacnianie pododdziałów piechoty i czołgów artylerią, wojskami inżynieryjnymi i pododdziałami obrony przeciwchemicznej. Bardzo duże znaczenie ma wykorzystanie pododdziałów Obrony Terytorialnej, których żołnierze (w przeważającej większości mieszkańcy miasta) mogą w znaczący sposób wpłynąć na wyniki walki. Związek taktyczny (oddział) w obronie miasta będzie najczęściej ugrupowany w dwa rzuty. Określając siły pierwszego rzutu należy brać pod uwagę pojemność pasa (rejonu) obrony, charakter zabudowy i możliwości organizacji systemu ognia. Trudności w wykonaniu manewru całością sił drugiego rzutu oraz niejednokrotnie mała pojemność kierunków powoduje konieczność rozmieszczenia ich w kilku rejonach. Te same względy

70

nakazują tworzenie większej liczby odwodów przeciwpancernych i oddziałów zaporowych, rozmieszczonych jednak bliżej przedniego skraju. Szczególnego znaczenia nabiera obrona przeciwlotnicza. Wysoka zabudowa części miasta utrudnia podjęcie walki z samolotami lub śmigłowcami przeciwnika z większej odległości. Dlatego pododdziały przeciwlotnicze należy rozmieszczać w tych częściach miasta, które pozwolą zarówno na prowadzenie obserwacji, jak i ogniowe niszczenie środków napadu powietrznego. Te wymogi spełniają place, parki, dachy budynków, bulwary itp. Dużego znaczenia nabiera kwestia tworzenia mieszanych pododdziałów przeciwlotniczych w celu podjęcia skutecznej walki z środkami napadu powietrznego. Rodzaj zabudowy miasta ma istotny wpływ na wybór i sposób użycia środków walki związku taktycznego (oddziału). Szczególnego znaczenia nabiera broń stromotorowa (moździerze) oraz środki strzelające na wprost (przeciwpancerne pociski kierowane, armaty, granatniki). Nie oznacza to wcale, iż podczas walk w mieście nie mają zastosowania haubice czy artyleria rakietowa. Jednak trzeba pamiętać, że skuteczność ognia prowadzonego z zakrytych stanowisk ogniowych w dużej mierze zależą od możliwości jego obserwacji i korygowania, a efekty od trwałości i odporności zabudowy miasta. Wiele uwagi trzeba poświęcić zorganizowaniu systemu ognia, który powinien zapewnić głównie:

- prowadzenie wielowarstwowego, skrzydłowego i krzyżowego ognia na podejściach i w głębi zajmowanych rejonów obrony; - osłonę ogniową barykad, zapór inżynieryjnych i podejść do obiektów; - prowadzenie ognia wzdłuż ulic i w lukach między budynkami; - skuteczną walkę ze śmigłowcami i samolotami przeciwnika.

W celu zapewnienia dobrego ostrzału i stworzenia wielowarstwowego ognia na dużych odległościach część środków ogniowych można rozmieścić na górnych piętrach i dachach budynków oraz innych wyniosłościach architektonicznych. Należy również planować uderzenia ogniowe na podchodzące do miasta zgrupowania przeciwnika, dążąc do dezorganizacji i opóźnienia ataku. W zabezpieczeniu działań bojowych w terenie zabudowanym na pierwszy plan wysuwa się dobra znajomość miasta, jego infrastruktury, podziemnych przejść, systemu zasilania energetycznego i wiele innych z tym związanych spraw. Zgromadzenie planów miasta, map jego obszaru lub pobliskiego rejonu, a także dokumentacji komunalnej to istotne czynności sztabu broniącego się związku taktycznego (oddziału). Specyfika miasta wywiera wpływ na organizację dowodzenia, przede wszystkim ze względu na utrudnienia w utrzymaniu łączności, szczególnie radiowej. Niezależnie od potrzeby utrzymania wojskowej łączności przewodowej, w operacjach prowadzonych na obszarze kraju skutecznym

71

środkiem w mieście może okazać się sieć telefoniczna, radiotelefony itp. Trzeba dostrzegać także sieć telefonii komórkowej, która może odegrać znaczącą rolę w zapewnieniu łączności. Specyficzną cechą prowadzenia obrony w mieście (terenie zabudowanym) jest sposób wykonywania kontrataków. Powinny być organizowane i realizowane już od bardzo niskiego szczebla (kompania, batalion), ponieważ każda strata czasu umożliwia przeciwnikowi umocnienie się w zdobytym obiekcie (budynku). Ze względu na bardzo małą z reguły pojemność terenu powinny być wykonywane jednocześnie z kilku kierunków. W celu osiągnięcia maksymalnych efektów muszą być łączone z działaniami grup szturmowych (obejścia) wykorzystującymi infrastrukturę miasta (obiekty podziemne, dachy itp.) do wyjścia na skrzydła i tyły przeciwnika. Prowadzenie działań taktycznych w górach ze względu na warunki terenowe i klimatyczne może być poważnie utrudnione, a niekiedy wręcz niemożliwe. Nawet przy obecnych możliwościach sprzętu i techniki bojowej trudności w pokonaniu górskiego terenu nadal pozostają. Wpływa on w sposób zasadniczy na sposób działania wszystkich rodzajów wojsk. Od ukształtowania wzniesień, dolin i wąwozów zależy możliwość ich pokonywania. Warunki naturalne, głównie ukształtowanie i pokrycie terenu zwiększają możliwości prowadzenia w nim obrony. Jednak z uwagi na znaczne oddalenia broniących się pododdziałów i oddziałów oraz większe niż zazwyczaj prawdopodobieństwo prowadzenia działań w okrążeniu zachodzi potrzeba zapewnienia im środków walki na czas dłuższy niż zwykle. Do ujemnych właściwości obrony w górach zaliczyć trzeba występowanie dużych luk między zorganizowanymi okrężnie punktami oporu, a tym samym dużej wrażliwości skrzydeł i tyłów na oddziaływanie przeciwnika. Trudny do wykonania manewr wojsk w warunkach górskich należy zastąpić manewrem ognia i zaporami oraz dużą ilością wcześniej przygotowanych zasadzek. Teren górski pozwala na szerokie stosowanie środków oddziaływania powierzchniowego, zwłaszcza na maszerujące kolumny. Zastosowanie w górach śmigłowców jest bardzo utrudnione, jednak rezultaty ich użycia mogą być znaczne. To najlepszy i najszybszy środek mogący w bezpośredni sposób oddziaływać na prowadzoną walkę. Śmigłowcami można szybko przerzucić żołnierzy i sprzęt. Przy wykorzystaniu śmigłowców realnym wydaje się planowanie desantów śmigłowcowych i działanie grup desantowoszturmowych. Dzięki temu środkowi walki możliwym też jest uzupełnianie środków materiałowych i ewakuacja rannych. Na prowadzenie działań w górach ma także wpływ duża liczba pól martwych i skrytych podejść, trudność w orientacji, nagłe zmiany warunków klimatycznych, występowanie utrudnień w pracy środków radiowych. Nie bez znaczenia pozostaje wydolność fizyczna żołnierzy. W górach nie

72

wszyscy czują się dobrze, z racji innego ciśnienia i rozrzedzonego powietrza. Nawet eksploatacja sprzętu w warunkach dużych wzniesień jest bardzo kłopotliwa. Główny wysiłek obrony w górach skupia się na uporczywym utrzymywaniu ważnych z punktu widzenia operacyjnego i taktycznego rejonów i obiektów zamykających kierunki dogodne do natarcia, takie jak: przełęcze, wąwozy, szerokie doliny, węzły dróg itd. Trwałość obrony tych obiektów zależy przede wszystkim od utrzymania przylegających do nich dominujących wzgórz i grzbietów. Zadanie bojowe związku taktycznego w górach będzie polegało z reguły na obronie pasa obejmującego 2 - 3 kierunki dogodne do prowadzenia natarcia przez przeciwnika. Trudna do zdefiniowania jest szerokość i głębokość obrony. Zależała ona będzie głównie od ukształtowania terenu (charakterystyki gór). Z doświadczeń wojen i konfliktów lokalnych oraz wniosków z ćwiczeń wynika, że będzie zdecydowanie większa niż w terenie równinnym. Stosownie do zadań realizowanych przez związek taktyczny kształtowała się będzie szerokość i głębokość obrony oddziału. Z zasady będzie on bronił 1 - 2 kierunków, niekiedy znacznie oddalonych od siebie. W tej sytuacji trudno dostępne odcinki terenu będą bronione niewielkimi siłami, a czasami tylko dozorowane. Ugrupowanie bojowe związku taktycznego w górach będzie z reguły składać się z dwóch rzutów. Natomiast oddział bardzo często ugrupowany będzie w jeden rzut z niewielkimi, ale ruchliwymi odwodami. Ich liczba zależała będzie od ilości bronionych kierunków oraz charakteru działań przeciwnika. Podstawą ugrupowania bojowego będzie system pododdziałowych punktów oporu, wzajemnie powiązanych systemem ognia. Poprzez swoje usytuowanie mają uniemożliwić przeprowadzenie skrytego obejścia, zmuszając przeciwnika do wykonania ataku czołowego. Podobnie, jak w terenie zabudowanym poszczególne punkty oporu powinny spełniać warunek obrony okrężnej i umożliwić wsparcie ogniwe kontrataków oraz osłonę zapór inżynieryjnych. Swoistym problemem staje się rozmieszczenie pododdziałów i urządzeń logistycznych. Dobrym ukryciem są pieczary, jaskinie i innego rodzaju nisze skalne. Każda bowiem działalność w zakresie rozbudowy fortyfikacyjnej przysparza wielu dodatkowych kłopotów. Szczególnego znaczenia nabiera ona w przypadku prowadzenia długotrwałych walk w zimie, gdzie budowa ukryć i schronów oraz stwarzanie warunków bytowania dla ludzi odgrywają szczególną rolę. W terenie górzystym rażenie ogniowe należy organizować tak, aby ogień stwarzał dogodne warunki porażenia przeciwnika na podejściach do bronionych pozycji oraz w głębi obrony, szczególnie na stokach i przeciwstokach. Ważnym zagadnieniem jest również pokrycie ogniem stref i pól martwych, zwłaszcza na kierunkach prawdopodobnego podejścia wojsk przeciwnika. Ze względu na trudności manewru siłami i środkami wzrasta znaczenie manewru ogniem i zaporami. Istotnego znaczenia

73

nabiera zatem zaplanowanie ognia skrzydłowego, uniemożliwiającego rozprzestrzenianie się przeciwnika na dominujące w terenie wzniesienia lub skrzydła i tyły bronionych pozycji. W głębi obrony na kierunki, które mogą być wykorzystane do oskrzydlenia (obejścia) lub w rejonach dogodnych do wysadzenia desantów powietrznych należy zaplanować ogień artylerii. Podczas prowadzenia działań bojowych w terenie górzystym zasady organizacji współdziałania i zabezpieczenia działań bojowych są podobne jak w terenie zurbanizowanym. Jednak ograniczona obserwacja w połączeniu z działaniem na oddzielnych często izolowanych kierunkach nadaje współdziałaniu szczególnego wymiaru. Wcześniejsze zgranie wysiłków wszystkich rodzajów wojsk działających na danym obszarze odgrywa niebagatelną rolę, bowiem w tych warunkach jednoosobowe dowodzenie w toku walki będzie skrajnie utrudnione. Dużego znaczenia nabiera zabezpieczenie działań w górach. Na pierwszy plan wysuwa się organizowanie ubezpieczeń, których zadania niejednokrotnie będą również obejmowały rozpoznanie. W zależności od możliwości przeciwnika przewidywać trzeba potrzebę wysyłania ubezpieczeń we wszystkich kierunkach, organizując system okrężny. Specyfika i określone konsekwencje działań w górach sprawiają, że istnieje potrzeba organizowania większej ilości oddziałów ratunkowo-ewakuacyjnych. Uwzględniać należy także trudności w uzupełnianiu środków bojowych i materiałowych i udzielaniem pomocy medycznej. Specyfika działań obronnych na wybrzeżu morskim wynika z charakteru przestrzeni, z której może nastąpić zagrożenie. W tych warunkach obronę cechować będzie między innymi to, że z jednej strony trudno ocenić prawdopodobny kierunek podejścia przeciwnika, a z drugiej strony jest mu trudno ukryć na morzu swoje zgrupowanie. Na prowadzenie działań bojowych na wybrzeżu w znacznym stopniu wpływają warunki hydrograficzne. Ujścia rzek, zatoki, jeziora, a niekiedy podmokły teren kanalizują i utrudniają manewr odwodami, a także dowóz i ewakuację ludzi i sprzętu. Dlatego niezbędne jest zapewnienie warunków do szybkiego przeprowadzenia manewru. Wcześniej należy rozpoznać, a czasami przygotować odpowiednią ilość dróg. Jeśli zachodzi taka konieczność to trzeba stworzyć możliwości pokonania przeszkód wodnych lub terenu zabagnionego. Za specyficzną właściwość w obronie wybrzeża należy uznać znaczną szerokość pasa (rejonu) obrony związku taktycznego (oddziału). Jest to tym istotniejsze, że obecnie zagrożenie desantem morskim przeciwnika jest możliwe prawie na całej granicy morskiej. Obrońca musi być przygotowany na taką ewentualność. Podstawowym dylematem w tych warunkach jest pytanie: jak ugrupować siły i środki oraz gdzie podjąć rozstrzygającą walkę z desantem morskim? Istotna jest również odpowiedź na pytanie: czy uczynić to bezpośrednio na plaży czy w głębi? Jeśli dodamy do tego skalę zagrożenia wynikającą z możliwości wysadzenia desantów powietrznych w głębi obrony to dopiero wówczas można

74

przedstawić realny obraz specyfiki działań prowadzonych na wybrzeżu morskim. Do ważniejszych właściwości wynikających ze specyfiki terenu zaliczyć trzeba znaczenie rozbudowy inżynieryjnej pasa nadbrzeżnego i wód do niego przyległych. Chodzi o tworzenie zapór przeciwdesantowych, zarówno na morzu, jak i w portach czy bazach morskich. Mogą one w znacznym stopniu utrudnić desantowanie sił przeciwnika. Stosunkowo szeroki pas obrony związku taktycznego (oddziału) jaki przewiduje się w obronie wybrzeża rzutuje bezpośrednio na ugrupowanie bojowe. By realnym było bronienie więcej niż jednego odcinka lądowania desantu przeciwnika z reguły celowe jest planowanie podwójnej ilości odwodów. Z uwagi na skromność specjalistycznych sił rolę odwodów mogą spełniać pododdziały ogólnowojskowe. Nawet mniejsze liczebnie siły, ale będące w stanie podjąć walkę z desantem przeciwnika na nieoczekiwanym kierunku, mogą okazać się bardzo skuteczne. Część artylerii organicznej i przydzielonej rozmieszcza się w głębi lądu w gotowości do szybkiego zajęcia stanowisk ogniowych z chwilą ustalenia rejonu lądowania desantu. Odwody przeciwdesantowe rozmieszcza się w prawdopodobnych rejonach lądowania desantów powietrznych, które - jak wskazują doświadczenia wojenne - są nieodłącznym elementem każdej morskiej operacji desantowej. Warunki wybrzeża morskiego i charakter przewidywanych działań nie pozostają bez wpływu na organizację systemu ognia. By sprostał on czekającym go zadaniom powinien być silny, a jednocześnie trwały i bardzo elastyczny. Powinien gwarantować szybką koncentrację ognia w określonym rejonie morza lub linii brzegowej, umożliwiając zwalczanie desantu na maksymalny zasięg posiadanych i wspierających środków ogniowych. W obronie wybrzeża rozpoznanie, rażenie ogniowe oraz oddziaływanie elektroniczne planuje się wspólnie z marynarką wojenną i lotnictwem. Szczególnego znaczenia w tych warunkach nabiera artyleria dalekosiężna. Możliwość podjęcia skutecznej walki z desantem przeciwnika już na podejściach do wód terytorialnych daje gwarancje osłabienia jego siły uderzeniowej. Może to spowodować, że zaniecha desantowania na danym kierunku. Na obronę w terenie lesistym (lesisto-jeziornym) wywiera wpływ wielkość kompleksów leśnych i ich rodzaj oraz stopień powiązania z przeszkodami wodnymi i terenem zabagnionym. Teren ten, podobnie jak rejony zurbanizowane, kanalizuje działania wojsk, rozprasza walkę na drobne izolowane ogniska, utrudnia użycie ciężkiego sprzętu bojowego, ogranicza obserwację i manewr ogniem oraz utrudnia dowóz i ewakuację. Las w znacznym stopniu ogranicza ruch wojsk lądowych, gdyż muszą one działać wzdłuż dróg i przesiek leśnych. W wypadku istnienia jezior utrudnienia w ruchu są potęgowane ilością przejść między nimi. W dobie obecnej wręcz koniecznym jest użycie w tych warunkach

75

śmigłowców bojowych zarówno do walki, jak i do szybkiego przerzutu sprzętu i elementów ugrupowania bojowego. Ze względu na ciężkie podłoże i grząski grunt przejezdność terenu lesisto-jeziornego w okresie wiosennych i jesiennych roztopów w niektórych regionach może być niemożliwa. Podobnie podczas zimy, gdy dukty i przesieki - nawet te o znacznej szerokości - będą zasypane śniegiem uniemożliwiającym jakikolwiek ruch pojazdów. Las maskuje ale zarazem ogranicza manewr. Podczas długotrwałej suszy poszycie leśne jest bardzo wrażliwe choćby na najdrobniejsze zagrożenie pożarowe. Niewykluczone, że pożary będą wybuchały samoistnie. Nie można też wykluczyć celowego podpalenia przez przeciwnika, co może wywołać trudne do określenia reakcje wojsk ześrodkowanych w kompleksach leśnych. Przebywające w lesie oddziały (pododdziały) można stosunkowo łatwo zaskoczyć. Prawdopodobieństwo zaistnienia takiej sytuacji w poważnej mierze zależy od systemu ubezpieczeń, który musi eliminować możliwość działania pododdziałów rozpoznawczych przeciwnika i wykluczać prawdopodobieństwo niespodziewanych uderzeń. Dlatego elementów ubezpieczających należy organizować więcej i z reguły powinny działać na nieco mniejszych odległościach niż w terenie otwartym. Prowadząc obronę w terenie lesistym łatwiej o materiał do budowy umocnień, schronów i stanowisk dowodzenia. Drewno i gałęzie mogą być wykorzystywane także do budowy dróg w terenie podmokłym i bagnistym. Swoistym problemem w niektórych kompleksach leśnych, z racji występowania różnego typu pokrycia i rzeźby terenu, staje się rozmieszczenie poszczególnych elementów ugrupowania bojowego. Szczególnie odnosi się to do: odwodów przeciwpancernych i oddziałów zaporowych, oddziałów (pododdziałów) artylerii i przeciwlotniczych oraz pododdziałów i urządzeń logistycznych. Do cech specyficznych organizacji i prowadzenia obrony w lesie i terenie lesisto-jeziornym zalicza się konieczność wykonywania dodatkowych przedsięwzięć inżynieryjnych, głównie:

- oczyszczanie pasów obserwacji i ostrzału; - budowę punktów obserwacyjnych na wysokich drzewach; - minowanie dróg leśnych, skrajów lasów i przesiek oraz przejść międzyjeziornych; - całą gamę różnych przedsięwzięć związanych z użyciem sprzętu do gaszenia pożarów.

W terenie lesistym (lesisto-jeziornym) ugrupowanie bojowe tworzy się najczęściej w dwa rzuty, wydzielając odpowiednie siły do walki z desantami i grupami desantowoszturmowymi przeciwnika. Ze względu na występowanie dużej ilości niedostępnego terenu należy organizować więcej, ale mniejszych, wysoce manewrowych odwodów. Należy dostrzegać potrzebę szybkiego przerzutu sił na zagrożony kierunek, w

76

czym wielce pomocne mogą być śmigłowce. One to w tych warunkach najlepiej zdają egzamin, co wyraźnie potwierdziły działania na półwyspie Indochińskim. W terenie lesistym (lesisto-jeziornym) rażenie ogniowe przeciwnika organizuje się tak, aby zapory, drogi, przesieki oraz przesmyki między jeziorami były pod ostrzałem, a węzły dróg i polany przestrzeliwane ogniem krzyżowym. W obronie związku taktycznego (oddziału) artylerię wykorzystuje się przeważnie w sposób zdecentralizowany, w celu usamodzielnienia poszczególnych elementów ugrupowania bojowego. Ogień artylerii należy przygotować do wykonania uderzeń na newralgicznych skrzyżowaniach dróg leśnych i wąskich przesmykach międzyjeziornych, uniemożliwiając tym samym przeciwnikowi ich wykorzystanie. Przed przednim skrajem obrony, na skrzydłach i w głębi tworzy się ciągłe strefy ognia. Wzdłuż dróg i przesiek przygotowuje się zasadzki. Podobnie jak w górach, dużego znaczenia nabiera organizacja współdziałania. O ile można dopuścić do pewnego rozdrobnienia sił w tym terenie, to nie należy dopuścić do rozproszenia wysiłków walczących wojsk. To zadanie i cel dobrze zorganizowanego współdziałania. Ważną rolę odegra uzgodnienie sposobu realizacji szeregu zadań z siłami obrony terytorialnej. W lesie (terenie lesisto-jeziornym) wojska przeciwnika zmuszone są prowadzić natarcie na kierunkach, wzdłuż dróg i przesiek, co powoduje znaczne rozszerzenie ich pasa natarcia. Z tego też względu związek taktyczny (oddział) może tymi samymi siłami bronić większego pasa (rejonu) obrony. Urozmaicony teren ze względu na samo ukształtowanie i pokrycie wymusza niejako od obrońcy organizowanie na jednym kierunku tylko dozorowania, na innym zaś głębokiego urzutowania. Noc powodując ograniczenia widoczności, wpływa ujemnie na możliwość obserwacji pola walki, orientację w terenie i samopoczucie żołnierzy. Konieczność intensywnych działań w nocy, wynikająca z potrzeby ciągłości prowadzenia działań taktycznych, narusza biologiczny rytm człowieka, powodując szybsze zmęczenie. Warunki nocy sprawiają, że użycie niektórych rodzajów broni lub sprzętu bojowego, zwłaszcza starszej generacji jest wręcz niemożliwe lub bardzo ograniczone. Każde źródło światła, błysk ognia na stanowisku strzeleckim demaskuje działanie wojsk. Nakłada to na wszystkich bez wyjątku obowiązek maskowania swych działań, zmusza także do sięgania po różnego rodzaju sprzęt do nocnego widzenia. Nieumiejętne korzystanie z tych urządzeń może być również demaskujące. Zadania ogniowe artylerii podczas walki prowadzonej w nocy zwielokrotniają się. Realizuje ona bowiem wiele zadań związanych z oświetleniem terenu, stawianiem dozorów świetlnych i oślepianiem przeciwnika.

77

W nocy system ognia organizuje się w miarę możliwości tak, aby dane do strzelania przygotowane były w ciągu dnia. Część środków ogniowych przesuwa się na tymczasowe stanowiska ogniowe. Planując prowadzenie walki w nocy należy dostrzegać zwiększony zakres zadań pododdziałów (urządzeń) logistycznych, związany między innymi z rosnącym zużyciem amunicji artyleryjskiej i strzeleckiej. Organizowanie i prowadzenie obrony w zimie niesie za sobą wiele niedogodności. Śnieg utrudnia poruszanie się w terenie i zmusza pododdziały do trzymania się dróg i zabudowań. Spada w tych warunkach tempo i zakres manewru. Odwilże i roztopy spowodować mogą gołoledź, utrudniającą szybkie poruszanie się po drogach. Częstym zjawiskiem w zimie są zamiecie śnieżne i gęste mgły, które mogą poważnie ograniczyć prowadzenie celnego ognia na wprost. Planując obronę w zimie pierwszy rzut rozmieszcza się na kierunkach dostępnych do natarcia. Trudności manewru i zwiększony czas jego wykonania przemawiają, podobnie jak w terenie lesistym (lesisto-jeziornym) za tworzeniem kilku odwodów rozmieszczonych w różnych miejscach. W wielu przypadkach będą one rozmieszczone bliżej przedniego skraju obrony niż w terenie otwartym. Oddzielnego potraktowania wymaga problematyka rozbudowy inżynieryjnej pasa (rejonu) obrony związku taktycznego (oddziału) w warunkach zimowych. Zmarznięty grunt powoduje wielokrotne wydłużenie czasu wykonania schronów i ukryć dla sprzętu. W niektórych rejonach będzie to wręcz niemożliwe. Z kolei użycie materiału wybuchowego rodzi konieczność maskowania prac fortyfikacyjnych, ponieważ odłamki ziemi będą doskonale widoczne na śniegu. W zimie system ognia w obronie organizuje się tak, aby uderzenia artylerii skupić głównie wzdłuż dróg, na osiedlach oraz rejonach gdzie pokrywa śnieżna jest stosunkowo mała, a więc tam gdzie należy spodziewać się ataku zgrupowań uderzeniowych przeciwnika. Trudności w manewrowaniu wojskami należy zastąpić manewrem ognia i zaporami inżynieryjnymi. Niezmiernie istotną sprawą jest maskowanie, gdyż w zimie środek ogniowy strzelając w dużym stopniu demaskuje stanowisko ogniowe. Największą sztuką organizacji systemu ognia w zimie będzie rozmieszczenie środków ogniowych, zapewnienie obserwacji pola walki oraz rozwiązanie problemu dowozu amunicji. Właściwością tej pory roku jest to, że obronę organizować się będzie w oparciu o budowle ogniotrwałe, budynki mieszkalne, zabudowę wiejską itp. Zmarznięta ziemia wykluczy niekiedy budowę transzei, rowów łączących i wielu innych obiektów fortyfikacyjnych. Nieodzownym będzie użycie maszyn inżynieryjnych lub materiału wybuchowego, co znacznie wydłuży czas na organizację obrony. W tej sytuacji należy zauważyć, że prowadzenie działań na obszarze kraju ułatwi rozwiązanie wielu problemów. Wykorzystanie infrastruktury terenu stworzy przede wszystkim dogodne warunki do zorganizowania bytowania żołnierzy. Ponadto możliwe

78

będzie wykorzystanie do realizacji zadań zabezpieczenia inżynieryjnego maszyn i urządzeń z gospodarki narodowej (koparki, spycharki, pługi śnieżne itp.). 3.8. Podstawowe zasady organizacji i prowadzenia obrony przeszkód wodnych (rzek granicznych)

tan liczebny oraz poziom ilościowo-jakościowy uzbrojenia naszych sił zbrojnych zmusza do szukania najefektywniejszych sposobów

obrony suwerenności i niepodległości kraju. Jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu jest maksymalne wykorzystanie naturalnych cech obronnych terenu i prowadzenie walki obronnej z dużym natężeniem już od granic państwa przez umiejętne wykorzystanie istniejących tam przeszkód terenowych, głównie rzek granicznych.

S

Rozwój techniki bojowej sprawił, że same przeszkody wodne stanowią fizycznie coraz mniejszą przeszkodę dla wojsk, ale mogą stać się trudne do sforsowania gdy będą bronione. Obrona przeszkody wodnej będzie skuteczna, jeżeli z jednej strony uwzględniać będzie już zdobyte doświadczenia, z drugiej zaś przyjęte rozwiązania dalekie będą od jakichkolwiek schematów. Przeszkody wodne (w tym i rzeki graniczne) wywierają duży wpływ na działanie zarówno nacierającego, jak i obrońcy:

- wpływają one na zwolnienie tempa natarcia; - utrudniają wojskom manewr; - kanalizują ruch nacierających wojsk; - uniemożliwiają wykonanie uderzenia całością ugrupowania bojowego; - wykluczają użycie większej liczby bojowej techniki pancernej w składzie forsujących wojsk.

Z kolei strona broniąca się może; - szybciej zorganizować skuteczną obronę; - bronić się na szerszym froncie; - skoncentrować większość sił i środków na zagrożonych kierunkach; - wykonać w większym zakresie manewr siłami i środkami.

W konkretnej sytuacji - obrony rzek granicznych - oprócz wykazania pewnej determinacji obronnej będzie można:

- zmusić przeciwnika do maksymalnego zaangażowania sił i środków od samego początku działań wojennych; - zyskać czas na mobilizacyjne i operacyjne rozwinięcie sił zbrojnych; - wykorzystać naturalne cechy obronne rzek granicznych w celu zadania przeciwnikowi maksymalnych strat;

79

- rozpoznać ugrupowanie przeciwnika i przewidywane główne kierunki jego uderzeń.

Ogólnym celem obrony przeszkody wodnej jest - przez maksymalne wykorzystanie i zintensyfikowanie jej naturalnych właściwości obronnych - załamanie natarcia przeciwnika, zadanie mu dużych strat w czasie forsowania i stworzenie warunków do przejęcia inicjatywy. Jednym z istotniejszych problemów staje się więc właściwa ocena naturalnych właściwości obronnych przeszkody wodnej, umiejętność ich szybkiej intensyfikacji i właściwe ich wykorzystanie w interesie obrony. Charakterystyczne cechy przeszkody wodnej, które wpływają na działanie wojsk, to:

- parametry samej przeszkody; - charakter dna; - charakter brzegów; - istnienie wysp; - dopływy; - brody; - wahania poziomu wody.

Duże znaczenie ma także szerokość i stoki doliny rzeki oraz taktyczna pojemność poszczególnych kierunków po obu stronach przeszkody wodnej. Obronę przeszkód wodnych prowadzono przez lata dwoma zasadniczymi sposobami. Pierwszy polegał na rozmieszczeniu większości sił i środków w pierwszym rzucie. Ten sposób obrony był realizowany zazwyczaj w wypadku wąskich i średnich przeszkód wodnych. Drugi zaś - słaby pierwszy rzut działający na zasadzie dzwonka alarmowego i silny manewrowy drugi rzut - był stosowany prawie wyłącznie w wypadku obrony szerokich przeszkód wodnych. Wybór rodzaju obrony i przyjętego ugrupowania uwarunkowany będzie ogólną sytuacją operacyjno-taktyczną. Zależeć będzie od otrzymanego zadania, posiadanych sił i środków, charakteru działań przeciwnika, sił odwodów szczebla nadrzędnego wykonujących zadanie na korzyść broniącego się, charakterystyki przeszkody wodnej i obszarów przyległych do niej, pory roku i warunków atmosferycznych. Większość sił i środków w pierwszym rzucie ugrupowuje się zazwyczaj w obronie wąskich i średnich przeszkód wodnych, gdy warunki terenowe na własnym brzegu utrudniają lub uniemożliwiają manewr, głębokość rejonu obrony nie jest zbyt duża, do organizacji obrony zostały wyznaczone niewielkie siły i środki, przeciwnik posiada panowanie w powietrzu i przewagę w zakresie ruchliwości. Utrzymanie określonego rejonu będzie realizowane przez maksymalne wykorzystanie środków ogniowych i przez inżynieryjną rozbudowę terenu.

80

Obronę opartą na silnych manewrowych drugich rzutach lub odwodach należy prowadzić wówczas, kiedy postawione zadanie i warunki terenowe pozwalają na rozwinięcie działań na dużą głębokość i sprzyjają manewrowaniu siłami i środkami obrońcy. Siły główne utrzymuje się w drugim rzucie lub odwodach w gotowości do wyjścia na rubieże ogniowe lub wykonania kontrataków na zagrożonych kierunkach. Ten rodzaj obrony w większości armii świata uważany jest za podstawowy. W organizacji obrony przeszkody wodnej lustro wody należy wykorzystać nie tylko jako przeszkodę, lecz także jako czynnik umożliwiający rozczłonkowanie sił przeciwnika (szczególnie podczas forsowania), niszczenie go częściami przez uderzenia ogniowe i niespodziewane kontrataki silnych odwodów i drugich rzutów. Najbardziej skuteczna jest obrona zorganizowana na obu brzegach; na brzegu od strony przeciwnika organizuje się pas przesłaniania, natomiast na własnym - pozycje obrony. Przy tym rozwiązaniu zadaniem wojsk organizujących pas przesłaniania jest rozpoznanie ugrupowania bojowego przeciwnika, ustalenie prawdopodobnego kierunku jego głównego uderzenia, dezorganizowanie działań na podejściach do przeszkody wodnej oraz zadanie mu maksymalnych strat. Trzeba mieć jednak na uwadze fakt, że szczególnie trudnym fragmentem walki jest zapewnienie możliwości wycofania tych sił na broniony brzeg przy jednoczesnym niedopuszczeniu do przekroczenia przeszkody przez przeciwnika. Organizowanie obrony przeszkody wodnej obrońca powinien rozpocząć od uniemożliwienia przeciwnikowi uprzedzenia go w obsadzeniu bronionego brzegu. Szczególną uwagę należy zwrócić na obronę i utrzymanie urządzeń hydrotechnicznych znajdujących się na przeszkodzie. Sam proces organizowania obrony rozpoczyna się od wnikliwej oceny terenu na podejściach do przeszkody wodnej i na własnym brzegu, kształtu linii koryta przeszkody wodnej, pojemności możliwych kierunków użycia określonych zgrupowań ogólnowojskowych i możliwości rozwijania natarcia po stronie broniących. Są to podstawowe czynniki, które należy uwzględnić w przewidywanej koncepcji systemu obrony i prowadzeniu działań obronnych. Podczas organizowania systemu obrony należy też uwzględnić specyfikę prowadzenia walki z forsującym przeciwnikiem, szczególną uwagę zwracając na poniższe problemy. Ugrupowanie bojowe, które przede wszystkim zależy od przyjętej koncepcji obrony przeszkody wodnej, również w znacznym stopniu uzależnione jest od ukształtowania terenu i samego przebiegu koryta rzeki. W szczególności należy zwrócić uwagę na rejony gdzie rzeka (kanał) płynie łukiem w stronę nacierającego oraz na obszary gdzie teren po stronie przeciwnika góruje nad obszarem obrony, a także na istniejące wyspy i półwyspy. Przyjęte ugrupowanie ma zapewnić możliwość stworzenia silnego i głębokiego systemu ognia oraz gwarantować wykonanie manewru w celu

81

obezwładnienia i niszczenia przeciwnika na podejściach do przeszkody wodnej, w toku jej forsowania i na bronionym brzegu. Jeżeli przedni skraj obrony oddala sie od przeszkody, to bezpośrednio na jej brzegu tworzy się pozycję przednią lub pozycję ubezpieczeń bojowych, ściśle dostosowaną do charakteru przeszkody wodnej i zaistniałej sytuacji taktycznej. Drugi rzut (odwód ogólnowojskowy) rozmieszcza się w rejonach umożliwiających szybkie i skryte podejście do przeszkody wodnej w rejony przewidywanych odcinków forsowania przez przeciwnika lub do rejonów, w których może on wysadzić desanty powietrzne. Odwody specjalne na ogół przybliża się do przedniego skraju obrony, a do niszczenia przeciwnika ogniem na wprost wysuwa się w pobliże brzegu część środków ogniowych. System ognia powinien umożliwiać zwalczanie przeciwnika już na dalekich podejściach i zapewniać potęgowanie siły ognia w miarę jego zbliżania się do przeszkody wodnej. Natężenie ognia powinno osiągnąć apogeum w czasie rozwijania sił przeciwnika i forsowania przez niego przeszkody wodnej, a także podczas ogniowego wsparcia kontrataku. Tak zorganizowany system ognia pozwala zatrzymać przeciwnika w momencie pokonywania przez niego koryta rzeki oraz w trakcie lądowania na brzegu, gdzie na skutek istnienia zapór jego ruchliwość jest najmniejsza. W celu wydłużenia zasięgu ognia wyznacza się stanowiska ogniowe artylerii w pobliżu brzegu rzeki, a pierwszą rubieżą ogniową wszystkich środków ogniowych (z odwodami specjalnymi włącznie) jest rubież umożliwiająca prowadzenie ognia na lustro wody. W ramach inżynieryjnego przygotowania rejonu obrony na prawdopodobnych kierunkach działania przeciwnika, ustawia się dużą liczbę zapór inżynieryjnych. Na bronionym brzegu wykonuje się przeciwskarpy i minuje brzeg. Niszczy się istniejące mosty, brody i miejscowe środki przeprawowe, a także przygotowuje do wysadzenia wszelkie obiekty hydrotechniczne. Ponadto w nurcie przeszkody wodnej urządza się system zapór podwodnych i nawodnych (w tym również pływających). Jeżeli jest to możliwe, przygotowuje się mieszankę łatwo palną w celu utworzenia zapory ogniowo-wodnej. Powietrzno-lądowy wymiar walki, prowadzenie działań desantowo-szturmowych podczas natarcia z forsowaniem przeszkód wodnych, będzie zmuszał obrońcę do poszukiwania skutecznych sposobów przeciwdziałania wszekim próbom rozsadzania obrony od wewnątrz i tworzenia w ugrupowaniu broniących się wojsk dodatkowych ognisk walki. W przewidywanych miejscach lądowania desantów powinny zostać ustawione różne zapory inżynieryjne, w tym miny kierunkowego działania. Do prowadzenia walki z desantami powinny być gotowe wszystkie elementy ugrupowania bojowego. Zarówno do realizacji tego zadania, jak i w walce o utrzymanie rubieży przeszkody wodnej szczególnie przydatne są śmigłowce bojowe. Można z nich utworzyć bardzo efektywny odwód ogólnowojskowy i przeciwpancerny. Prowadzenie obrony przeszkody wodnej przygotowanej przy braku styczności z przeciwnikiem dzieli się na następujące etapy: walka w pasie

82

ubezpieczeń bezpośrednich; walka o przeszkodę wodną; walka w głębi obrony. W wypadku obrony rzeki granicznej oraz organizowania obrony przeszkody wodnej w styczności z przeciwnikiem, działania można podzielić na dwa etapy: walka o przeszkodę wodną oraz walka w głębi obrony. Walkę o utrzymanie rubieży przeszkody wodnej rozpoczynają na ogół ubezpieczenia bojowe. Ich dyslokacja powinna być dostosowana do charakteru przeszkody wodnej. Rozmieszcza się je na wyspach i półwyspach oraz przy lustrze wody gdy przedni skraj obrony przebiega z dala od niego. Realizowane jest poprzez wystawienie posterunków (w nocy podsłuchów), zwłaszcza na skrzydłach i lukach między punktami oporu. Wydziela się także dyżurne środki ogniowe. Nie obsadzone odcinki terenu powinny być patrolowane, aby nie dopuścić do przenikania grup przeciwnika w głąb obrony. Walka o utrzymanie przeszkody wodnej rozpoczyna się - przez oddziaływanie ogniowe obrońcy - już na podejściach do niej. W tym etapie głównym zadaniem jest zerwanie forsowania lub zniszczenie forsujących sił bezpośrednio po wylądowaniu. Decydującą fazą walki tego etapu są kontrataki. Ważnym czynnikiem przy ich wykonywaniu jest czas. W przyjmowanych rozwiązaniach wynikających z potrzeb pola walki, kontratak wykonywany powinien być z takim wyliczeniem, aby nie dopuścić do umocnienia się przeciwnika na opanowanych przyczółkach. Kontrataki zmierzające do osiągnięcia tego celu powinny być podejmowane od najniższych szczebli organizacyjnych wojsk. Wymagają one jednak odpowiedniego przygotowania i zabezpieczenia, przede wszystkim bardzo szczelnej osłony środków przeciwlotniczych i stworzenia przynajmniej okresowej przewagi ogniowo-elektronicznej w danym rejonie. Wykonując kontratak, najlepiej dwa zbieżne wzdłuż brzegów rzeki, należy zintensyfikować oddziaływanie na przeciwnika w rejonie podejścia do miejsca, gdzie udało się mu uzyskać lokalne powodzenie. Dążenie do zepchnięcia przeciwnika z bronionego brzegu jednak nie może być traktowane jako zasada. Niekiedy lepszym rozwiązaniem jest skupienie wysiłku na uniemożliwieniu przeciwnikowi powiększenia przyczółka i wzmocnienie go kolejnymi siłami by tym samym stworzyć warunki korzystniejsze do wykonania zwrotu zaczepnego przez szczebel nadrzędny. Ponadto jego urzeczywistnienie nie może pozbawiać obrońcy możliwości skutecznego reagowania na poczynania przeciwnika w dalszej fazie walki o utrzymanie przeszkody wodnej (rzeki granicznej). Szczególnie w wypadku dokonania przez przeciwnika manewru siłami i podjęcia zdecydowanej próby forsowania przeszkody wodnej (rzeki granicznej) na innym kierunku. Trzeci etap walki rozpocznie się po nieudanym kontrataku lub gdy znaczne siły przeciwnika sforsują przeszkodę wodną. W tej sytuacji wojska będą prowadzić walkę na pozycjach ryglowych, dążąc do ograniczenia rozmiarów opanowanego przyczółka. Niewykluczone, że cześć pododdziałów będzie prowadzić walkę w okrążeniu. Cele walki na tym etapie to: niedopuszczenie do sforsowania przeszkody przez kolejne siły,

83

zwalczanie przeciwnika na przyczółku, zabezpieczenie wykonania kontrataku przez siły przełożonego. Upór, wytrwałość i aktywność wojsk broniących przeszkody wodnej, powinny być ukierunkowane na przekreślenie wszelkich prób przedostania się przeciwnika w głąb bronionego obszaru. Realizacja tego zadania możliwa będzie przy odpowiednim zabezpieczeniu działań sił broniących przeszkody wodnej. W jego organizacji koniecznym będzie uwzględnienie specyfiki obrony przeszkód wodnych (w tym i rzek granicznych). Szczególnym wymogiem będzie usamodzielnienie sił działających na przeciwległym brzegu przeszkody. Możliwość wielowariantowego prowadzenia działań taktycznych sprawia, że proces przygotowania przedstawiony powyżej wymagał będzie twórczego zastosowania nowych rozwiązań, które stanowić będą podstawę do dalszych rozważań. Pytania kontrolne: 1. Jaka jest różnica między obroną pozycyjną a manewrową? 2. Scharakteryzować wpływ ognia i zapór inżynieryjnych na osiągnięcie

celu obrony. 3. Na czym polega rola podsystemu informacyjnego na funkcjonowanie

systemu obrony? 4. Opisać specyfikę obrony oddziału zimą w górach. 5. Omówić znaczenie obrony rzek granicznych. 6. Przedstawić i skomentować normy taktyczne związku taktycznego

(oddziału) w obronie. Rozdział IV. NATARCIE Po zapoznaniu się z treścią tego rozdziału podręcznika Czytelnik powinien:

1. Rozumieć charakter przyszłego powietrzno-lądowego natarcia. 2. Opisać system natarcia i wyjaśnić powiązania między jego

elementami. 3. Przedstawić ogólny model natarcia z marszu i bezpośredniej

styczności z przeciwnikiem oraz określić wady i zalety powyższych sposobów.

4. Wyjaśnić w jaki sposób może odbywać się forsowanie przeszkód wodnych przez związek taktyczny /oddział/.

5. Omówić specyfikę natarcia w terenie lesistym /lesisto-jeziornym/ i rejonie zurbanizowanym.

84

4.1. Zasady ogólne o obronie natarcie jest kolejnym rodzajem walki. Przemiany doktrynalne ostatnich lat sprawiły, że prowadzi się je głównie w

formie zwrotów zaczepnych w celu rozbicia wojsk przeciwnika i odzyskania zajmowanego przez niego terenu (ważnych rejonów, rubieży i obiektów). Cel ten osiąga się przez: rażenie przeciwnika, wykonanie zdecydowanego uderzenia sięgającego w głąb jego ugrupowania, rozbicie wojsk i zajęcie ważnych obiektów i rejonów (rubieży).

P

Natarcie jest tym rodzajem walki, który w swej istocie zmierza do opanowania terenu zajętego przez przeciwnika. Tylko przez natarcie istnieje..możliwość odzyskania utraconego terenu i odrzucenia strony przeciwnej za granicę państwa.

Natarcie polega na manewrze, nieustannym stosowaniu uderzeń skrzydłowych i obejść, a także ruchu zgrupowań pancerno-zmechanizowanych do przodu, do rubieży która jest celem działań zaczepnych. Ruch ten wyzwalany jest rażeniem przeciwnika różnymi środkami i sposobami, przede wszystkim uderzeniami ogniowymi i walki elektronicznej, a także działaniem desantów powietrznych i grup (pododdziałów) desantowoszturmowych. Na szczeblach taktycznych wojska mogą nacierać w ramach kontrataku, przeciwuderzenia lub przeciwnatarcia. Oddział naciera wykonując kontratak i bierze udział w przeciwuderzeniu lub przeciwnatarciu. Związek taktyczny naciera wykonując przeciwuderzenie w skali związku operacyjnego i bierze udział w przeciwuderzeniu strategicznym lub w przeciwnatarciu. W działaniach zaczepnych preferowane są dynamiczne uderzenia, które pozwalają prowadzić natarcie w szybkim tempie, przenosząc działania w głąb obrony przeciwnika. Zamierzone cele osiąga się stosując manewry oskrzydlenia i obejścia. Z kolei działaniami rozcinającymi na wybranych kierunkach stwarza się warunki do rozbijania zgrupowań przeciwnika częściami. Podstawowym warunkiem osiągnięcia sukcesu w natarciu jest synergiczne zespolenie rażenia, ruchu i informacji w wymiarze powietrzno-lądowym. Szczególny wpływ na powodzenie i osiągnięcie celu natarcia przy jak najmniejszych stratach własnych wywiera umiejętne skupianie wysiłków w odpowiednim miejscu i czasie. 4.2. Formy natarcia

miany środków walki, nowe organizacje i struktury wojsk lądowych wpływają na kwestie związane z organizacją i prowadzeniem

natarcia. Z

85

Natarcie można wykonywać na przeciwnika, który się broni, naciera lub wycofuje. Stosownie do wymienionych działań strony przeciwnej natarcie może przybierać formę przełamania lub pokonania, boju spotkaniowego albo pościgu.

Do przełamania dochodzi wówczas, gdy nie ma możliwości obejścia pozycji obronnych przeciwnika. Polega ono na wykonaniu uderzenia, mającego na celu dokonanie wyłomu w jego ugrupowaniu.

Do wykonania tego wyłomu gromadzi się siły i środki, których ilość zagwarantuje uzyskanie odpowiedniej przewagi. Uderzenie zgrupowania przełamującego poprzedzane jest rażeniem ogniowym i elektronicznym, którego efekty wykorzystywane są przez wojska atakujące w wymiarze powietrzno-lądowym. Dokonany wyłom poszerza się w kierunku skrzydeł i w głąb obrony przeciwnika, stwarzając warunki do manewru i wprowadzania kolejnych sił. Głębokość i czas trwania przełamywania uzależniony jest od wielu czynników. Oprócz przewagi ilościowej i ogniowo-elektronicznej, umiejętnego wykorzystania warunków wytworzonej sytuacji wiele zależy od sposobu użycia drugiego rzutu (odwodu) przez broniący się związek taktyczny przeciwnika. Na ogół przełamanie obrony jest zakończone wówczas kiedy rozbite zostaną siły główne pierwszorzutowego oddziału przeciwnika, a dokonany wyłom sięga głębokości jego ugrupowania bojowego. Przełamanie ma charakter powietrzno-lądowy. Wiele zależy więc od rozstrzygnięć zapadających w trzecim wymiarze. Trzeba mieć jednak na uwadze utrzymujące się proporcje ważności, które wskazują na decydujące znaczenie efektów uderzeń lądowych zgrupowań pancerno-zmechanizowanych. Istotną rolę odgrywa nadal odcinek przełamania. Pozwala on w określonym miejscu i czasie skupiać siły i środki celem uzyskania odpowiedniej przewagi nad przeciwnikiem - stwarzającej wysokie prawdopodobieństwo wykonania zadania. Odcinek ten od czasów powojennych nie ulegał znacznym przeobrażeniom. Radykalnym przeobrażeniom podlega jednak sposób wykonania wyłomu w obronie przeciwnika. Dokonuje się go umiejętnie łącząc manewr, uderzenia skrzydłowe i na tyły z atakiem od czoła. Szerokość odcinka przełamania i sposób pokonania przeciwnika uzależniana jest również od możliwości ogniowych rażenia jego celów (obiektów), którego efekty powinny zapewnić płynny ruch do przodu nacierających wojsk. Charakter uderzenia zgrupowania wojsk lądowych i sytuacja jego wykonywania przemawia za koniecznością przywiązywania dużej uwagi do wyboru odcinka przełamania. Niebagatelną rolę odgrywają przy tym warunki terenowe. Z reguły wyznacza się go na kierunku głównego uderzenia nacierających wojsk. Powinien też gwarantować szybkie osiągnięcie celu natarcia przy jak najmniejszych stratach własnych.

86

Powszechnie przyjmuje się, że organizatorem przełamania jest związek operacyjny. W niektórych sytuacjach jest nim związek taktyczny. Zawsze natomiast oddział może brać udział w przełamaniu.

W wypadku słabej obrony, doraźnie przygotowanej przez przeciwnika można podjąć próbę jej pokonania, która polega na wykonaniu uderzeń w wyznaczonym pasie natarcia (bez wyznaczania odcinka przełamania), izolowaniu, a następnie rozbiciu przeciwstawiających się zgrupowań, wyjściu na ich tyły i przejściu do pościgu.

Niekiedy wojska mogą pokonać obronę przeciwnika na szerokim froncie w ugrupowaniu przedbojowym. Może to mieć miejsce zwłaszcza w dynamicznych sytuacjach pola walki i przy eksponowaniu powietrzno-lądowego charakteru natarcia.

Kolejną formą natarcia jest bój spotkaniowy. Następuje on wówczas gdy obie strony dążą do wykonania zadania przez natarcie, a głębokości tych zadań sięgają poza rubież starcia.

W boju spotkaniowym każda ze stron dąży do wykonania wyprzedzającego uderzenia, zdobycia przewagi, narzucenia swej woli i rozstrzygnięcia walki przez natarcie. Charakteryzuje się on ograniczonym czasem na organizację działań, szybkim zbliżaniem stron, niejasnością sytuacji, dążeniem do uzyskania zaskoczenia i przejęcia inicjatywy, gwałtownymi i częstymi zmianami sytuacji oraz istnieniem luk i otwartych skrzydeł. Istota boju spotkaniowego zachowuje swą historycznie ukształtowaną aktualność. Natomiast przeobrażeniom ulegają sposoby osiągania celu. Obecnie należy go postrzegać jako walkę powietrzno-lądową kolejnych rzutów, desantów powietrznych, oddziałów wydzielonych (rajdowych) i grup desantowosztur-mowych, połączoną z jednoczesnym zwalczaniem odwodów i najgroźniej-szych środków rażenia oraz selektywnym oddziaływaniem elektronicznym na całą głębokość ugrupowania walczących stron. Do podstaw powodzenia wojsk w boju spotkaniowym zaliczyć można: rozpoznanie; trafne przewidywanie rozwoju sytuacji i stosownie do niej przyjęcie ugrupowania bojowego; przyjęcie koncepcji walki zapewniającej jej skuteczność; uprzedzenie przeciwnika w uderzeniach ogniowo-elektronicznych, opanowaniu dogodnych rubieży terenowych oraz w manewrze dającym przewagę; osłonę skrzydeł; osłonę przed uderzeniami z powietrza oraz mistrzowskie dowodzenie i zdecydowane działanie wojsk, a także dezorganizację systemu informacyjnego przeciwnika.

Ostatnią z form natarcia jest pościg, który stosuje się w celu rozbicia wycofujących się wojsk przeciwnika i uniemożliwienia im zorganizowanego przejścia do obrony na dogodnych rubieżach w głębi.

87

Pościg organizuje się w wypadku powodzenia w natarciu oraz stwierdzenia próby wyjścia wojsk przeciwnika z walki i wycofania. Prowadzi się go bez przerwy, maksymalnie wykorzystując posiadane siły i środki walki. Rozróżnia się pościg czołowy, równoległy i kombinowany. Doświadczenia bojowe, wsparte wnioskami z działalności szkoleniowej dowodzą, że najlepsze wyniki daje pościg kombinowany, łączący elementy pościgu czołowego i równoległego. Cechą charakterystyczną pościgu jest rozwijanie działań w szybkim tempie i na szerokim froncie, przy ciągłej dążności do wychodzenia na skrzydła i tyły, by uniemożliwić przeciwnikowi zorganizowanie skutecznej obrony. Jest on tą formą natarcia, w której w sposób szczególny uwidacznia się potrzeba stosowania zasady aktywności i ciągłości walki. 4.3. Zadania bojowe związku taktycznego (oddziału)

wiązkowi taktycznemu wyznacza się z zasady zadanie dwustopniowe: bliższe i dalsze (dnia). Zadanie to stawiane jest

wówczas kiedy przeciwnik przechodzi do obrony w warunkach dynamicznych zmian sytuacji, które nie pozwalają na właściwe umocnienie zajmowanych pozycji.

Z

Zadanie bliższe związku taktycznego polega na rozbiciu pierwszorzutowych oddziałów przeciwnika w pasie natarcia i opanowaniu rubieży na głębokość rozmieszczenia ich odwodów. Oznacza to, że aby wykonać zadanie należy rozbić batalionowe rejony obrony na pierwszej i drugiej pozycji obrony przeciwnika. W wielu przypadkach zadanie dalsze może być jednocześnie zadaniem dnia związku taktycznego. Polega ono na rozwinięciu natarcia, rozbiciu oddziałów drugiego rzutu broniącego się związku taktycznego przeciwnika w pasie natarcia i opanowaniu rubieży na głębokość rozmieszczenia ich odwodów. W wymiarze praktycznym oznacza to, że należy rozbić batalionowe rejony obrony trzeciej, a niekiedy czwartej pozycji (jeżeli jest ona organizowana). W wypadku przełamywania silnie umocnionej obrony przeciwnika lub forsowania szerokich przeszkód wodnych związek taktyczny może otrzymać zadanie trzystopniowe: bliższe, dalsze i dnia. Wówczas zadanie bliższe polegać będzie na rozbiciu przeciwnika w pasie natarcia i opanowaniu pierwszej pozycji jego obrony, a zadanie dalsze - na rozbiciu sił głównych oddziału pierwszego rzutu. Treść zadania dnia pozostanie podobna, jak w zadaniu dwustopniowym. Oddziałowi pierwszego rzutu wyznacza się zadanie dwustopniowe - bliższe i dalsze oraz kierunek dalszego natarcia. Zadanie bliższe oddziału polega na rozbiciu pododdziałów przeciwnika broniących się na pierwszej pozycji. Treścią zadania dalszego oddziału jest rozbicie pododdziałów broniących się na drugiej pozycji i opanowaniu rubieży na głębokość obrony pierwszorzutowego oddziału przeciwnika. Kierunek dalszego

88

natarcia wyznacza się na głębokość zadania dalszego (dnia) związku taktycznego. Oddziałowi drugiego rzutu wyznacza się zadanie jednostopniowe - bliższe i kierunek dalszego natarcia. Zadanie bliższe polega na rozbiciu przeciwnika w pasie natarcia i opanowaniu pozycji w głębi obrony. Kierunek dalszego natarcia wyznacza się na głębokość zadania dalszego (dnia) związku taktycznego. Związkowi taktycznemu (oddziałowi) przechodzącemu do pościgu określa się zadanie bliższe i kierunek dalszego pościgu. W boju spotkaniowym związkowi taktycznemu (oddziałowi) określa się zadanie bliższe i kierunek dalszego natarcia. Zadanie bliższe polega na rozbiciu sił głównych przeciwnika oraz opanowanie rubieży zapewniającej dogodne warunki do rozwinięcia natarcia. Zadanie bliższe oddziału (pododdziału) wiążącego przeciwnika od czoła polega na opanowaniu rubieży zapewniającej siłom głównym związku taktycznego dogodne warunki do manewru, rozwinięcia i wykonania uderzenia w skrzydło i na tyły zgrupowania przeciwnika. Po uderzeniu sił głównych związku taktycznego oddział wiążący otrzymuje nowe zadanie. W boju spotkaniowym i pościgu treści zadań uzależnia się od konkretnej sytuacji taktycznej. Mogą tu być zastosowane rozwiązania niekonwencjonalne wynikające z inwencji twórczej dowódców, którzy dążyć będą do racjonalnego wykorzystania warunków wytworzonej sytuacji. Istotnym elementem treści zadań jest określenie kierunku głównego uderzenia, który powinien być odpowiednio akcentowany użyciem sił i środków, aby gwarantował utrzymanie na nim ciągłej przewagi nad przeciwnikiem i zapewniał szybkie osiągnięcie celu natarcia przy jak najmniejszych stratach własnych. W zadaniu dla związku taktycznego (oddziału) określa się pas natarcia przez wyznaczenie linii rozgraniczenia. Jeżeli zadanie wykonywane jest samodzielnie (bez sąsiadów) wówczas wyznacza się kierunek natarcia. Obecnie preferowane jest dowodzenie przez cele, które stwarza warunki do wyzwalania inwencji twórczej tych dowódców i sztabów, którzy planują i organizują natarcie. Ma to swoje odbicie w przedstawionych treściach zadań określających w sposób krótki i komunikatywny zasadnicze cele cząstkowe (pośrednie) i cel końcowy natarcia. Dlatego każdorazowo w zadaniu powinno być wskazane: jakie zgrupowanie (obiekt) przeciwnika rozbić, rubież do opanowania oraz pas (kierunek) działania. Są to "drogowskazy" do celu natarcia, którym jest rozbicie przeciwnika i opanowanie (odzyskanie) wyznaczonego rejonu (terenu). Szczegółowe zaś sposoby osiągania celu końcowego pozostawione są do wypracowania i realizacji przez bezpośrednich wykonawców. Przyjęta filozofia dowodzenia znajduje również swoje odzwierciedlenie w normach taktycznych. W natarciu, podobnie jak w obronie, należy traktować je jako wskaźniki orientacyjne, pomocne w

89

procesie decyzyjnym. Są one niejako wtórne, gdyż wynikają z szerokości i głębokości rejonów (obiektów) przeciwnika wskazanych w zadaniu do rozbicia. Te z kolei są określane po dogłębnych kalkulacjach (symulacjach komputerowych) możliwości wykonania zadania. Przy spełnieniu innych warunków wymagana jest jednak odpowiednia przewaga w potencjałach bojowych, możliwościach wyzwolenia ruchu wojsk oraz odpowiednio wysoki stopień prawdopodobieństwa wygrania walki o informację. 4.4. System natarcia

ramach przygotowania natarcia, tworzy się jego system. Jest to zorganizowany - stosownie do celu, zamiaru i istniejących

warunków - dynamiczny układ sił i środków zapewniających skuteczne rażenie przeciwnika, rozbicie jego zgrupowań (obiektów) oraz opanowanie (zajęcie) określonego w zadaniu terenu (rejonu).

W

W istniejących uwarunkowaniach, aby wymieniony system natarcia był adekwatny do wymagań pola walki, jego kształt strukturalny i efektywność funkcjonalna muszą mieć charakter powietrzno-lądowy.

Podobnie jak w obronie system natarcia obejmuje:

- ugrupowanie bojowe; - system ognia; - system informacyjny; - infrastrukturę taktyczną terenu (pasa) natarcia.

Ugrupowanie bojowe jest to uszykowanie wojsk do walki. Powino ono odpowiadać charakterowi zadania i zamiarowi dowódcy oraz zapewnić: pełne wykorzystanie posiadanego potencjału bojowego; skupienie wysiłków na wybranym kierunku i w określonym czasie; jak najmniejszą wrażliwość wojsk na uderzenia z lądu i powietrza oraz utrzymanie ciągłości współdziałania i operatywność dowodzenia wojskami. W natarciu związku taktycznego (oddziału) ugrupowanie bojowe składa się z następujących elementów: pierwszy, drugi oraz niekiedy trzeci rzut (zgrupowanie taktyczne); zgrupowanie (oddział, pododdział) artylerii; oddział (pododdział) przeciwlotniczy; elementy rozpoznania, walki radioelektronicznej i działań psychologicznych; odwód przeciwpancerny; oddział zaporowy; oddział torujący (grupa torująca); odwód inżynieryjny; odwód przeciwchemiczny; oddziały (pododdziały) i urządzenia logistyczne. Ponadto doraźnie mogą być organizowane: oddział wydzielony; oddział rajdowy; taktyczny desant śmigłowcowy (powietrzny) i grupa (pododdział) desantowoszturmowa. Zależnie od sytuacji i potrzeb mogą być ponadto organizowane inne elementy ugrupowania bojowego, np. oddział (grupa) ratunkowo-ewakuacyjny i oddział (grupa) przeciwpożarowy.

90

Gdy w związku taktycznym będzie występował oddział śmigłowców bojowych, to on również może tworzyć element ugrupowania bojowego lub być podstawą do stworzenia elementów gwarantujących prowadzenie powietrzno-lądowego natarcia. Pierwszy rzut z reguły wykonuje najważniejszą część zadania, stąd też w jego skład wchodzi przeważnie większość sił i środków formacji pancerno-zmechanizowanych (średnio 2/3). Wskazane jest jednak, aby siły wydzielone do pierwszego rzutu miały najwyższą wartość bojową. W wypadku ugrupowania wojsk związku taktycznego (oddziału) w jeden rzut wydziela się odwód ogólnowojskowy. Drugi rzut tworzy się z sił oddziału (pododdziałów) wydzielając do niego około 1/3 dyspozycyjnych jednostek zmechanizowanych (pancernych). Siły te mogą być pomniejszone o pododdziały tworzące inne elementy ugrupowania bojowego. Niekiedy mogą służyć do jego zamiany, stosownie do wytworzonych warunków pola walki. Drugi rzut związku taktycznego (oddziału) wykorzystuje się przede wszystkim do rozwinięcia powodzenia na kierunku głównego uderzenia. Odwód ogólnowojskowy stanowią siły, z zasady mniejsze od drugiego rzutu. Tworzy się go wówczas gdy ugrupowanie jest jednorzutowe lub po wprowadzeniu do walki drugiego rzutu. Przeznaczony on jest do wykonywania zadań wynikłych doraźnie w toku prowadzenia natarcia. Oddział wydzielony stanowią siły zgrupowania taktycznego, z reguły formowanego na bazie batalionu. Przeznaczony on jest do tworzenia korzystnych warunków działania siłom głównym przez opanowanie i utrzymanie newralgicznych rejonów (obiektów) w głębi obrony przeciwnika. Ten element ugrupowania bojowego z zasady łączy swe wysiłki z taktycznym desantem śmigłowcowym i współdziała z grupami desantowoszturmowymi. Oddział rajdowy stanowią na ogół siły zgrupowania taktycznego tworzonego w oparciu o pododdział ogólnowojskowy. Ten element ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału) przeznaczony jest głównie do niszczenia (obezwładniania) ważnych obiektów położonych w ugrupowaniu przeciwnika, szczególnie groźnych dla nacierających wojsk. Grupa (pododdział) desantowoszturmowa z reguły organizowana jest w związku taktycznym, zwykle w sile wzmocnionego pododdziału, najczęściej piechoty.Przeznaczona jest do zwalczania ważnych obiektów w ugrupowaniu przeciwnika metodą szturmu powietrzno-lądowego. Pozostałe elementy ugrupowania bojowego o charakterze specjalistycznym tworzone są zgodnie z organizacją, przeznaczeniem i taktyką rodzajów wojsk. Działania ich podporządkowane są zgrupowaniom uderzeniowym wojsk pancerno - zmechanizowanych wykonującym zasadnicze zadania. System ognia stanowi spójny, dynamiczny układ użycia organicznych i przydzielonych środków ogniowych zgodnie z decyzją dowódcy związku taktycznego (oddziału). Składa się on z następujących

91

elementów: ognia artylerii z zakrytych stanowisk ogniowych; ognia środków przeciwpancernych; ognia środków obrony przeciwlotniczej; ognia broni strzeleckiej i pokładowej oraz ognia inżynieryjnych środków rażenia. Z systemem ognia ściśle wiąże się użycie środków walki elektronicznej, a także oddziaływanie psychologiczne na przeciwnika. O skuteczności wykonywanych uderzeń ogniowych, oprócz technicznych możliwości, decyduje koncepcja - nazywana zamiennie - taktyką walki ogniowej. Stosowanie zasad tej taktyki wymaga, zależnie od zaistniałej sytuacji i formy natarcia, przyjęcia określonego układu rażenia ogniowego. Jego wybór uzależniony jest od wielu czynników. Wymienić tu należy przede wszystkim uderzenia rakietowe, lotnicze i śmigłowców bojowych, wykonywane przez siły i środki przełożonego oraz możliwości organicznego i przydzielonego potencjału ogniowego w zakresie wykonywania uderzeń w wymiarze powietrzno-lądowym. Wsparcie ogniowe natarcia z reguły obejmuje: ogniowe zabezpieczenie podejścia wojsk (podczas natarcia z marszu); ogniowe przygotowanie ataku; ogniowe wsparcie ataku oraz ogniowe wsparcie wojsk nacierających w głębi obrony przeciwnika. Ogniowe zabezpieczenie podejścia wojsk wykonuje się w celu osłony przed oddziaływaniem ogniowym przeciwnika maszerujących kolumn oraz zapewnienia płynnego ich wyjścia na rubież ataku. Okres ten rozpoczyna się jednocześnie z rozpoczęciem wyprowadzania wojsk z rejonów wyjściowych i trwa do momentu rozpoczęcia ogniowego przygotowania ataku. Ogniowe przygotowanie ataku jest podstawowym okresem rażenia ogniowego przeciwnika. Rozpoczyna się zwykle z chwilą wyjścia wojsk na rubież rozwinięcia w kolumny batalionowe lub jeżeli się takiej rubieży nie wyznacza, po dojściu wojsk na odległość kilkunastu kilometrów od rubieży wejścia do walki. Każdorazowo rozpoczyna się od odległości, gdy przeciwnik ma największe możliwości oddziaływania ogniowego na podchodzące wojska związku taktycznego (oddziału). Główny wysiłek ogniowego przygotowania ataku skupia się na obezwładnianiu (niszczeniu) celów przeciwnika rozmieszczonych na odcinku przełamania i obszarze do niego przyległym. Czas trwania i układ ogniowego przygotowania ataku określa się uwzględniając zamiar walki, ugrupowanie i charakter obrony przeciwnika, wymagany stopień porażenia, zakres zadań ogniowych, ilość i stan posiadanych sił i środków oraz czas niezbędny na rozwinięcie wojsk do ataku. Układ ogniowego przygotowania ataku powinien być nieoczekiwany dla przeciwnika ale jednocześnie odpowiadać konkretnym warunkom. Okres ten kończy się w czasie wyznaczonym na wyjście pododdziałów zmechanizowanych i czołgów na rubież ataku. Przejście od ogniowego przygotowania ataku do ogniowego wsparcia ataku powinno odbywać się płynnie, bez przerw i zmian w natężeniu ognia.

92

Ogniowe wsparcie ataku rozpoczyna się z chwilą rozpoczęcia ataku czołowych punktów oporu przeciwnika i trwa z zasady do opanowania rejonów obrony jego oddziałów pierwszego rzutu. Po tym następuje przejście do ogniowego wsparcia nacierających wojsk w głębi. Ogniowe wsparcie wojsk nacierających w głębi obrony przeciwnika jest okresem działalności ogniowej środków rażenia prowadzonym na głębokość i do czasu wykonania zadania dalszego (dnia) przez związek taktyczny. Wnioski z konfliktów lokalnych ostatnich lat, wsparte wizją pola walki, dowodzą że ogień artyleryjski prowadzony z zakrytych stanowisk ogniowych nadal zachowuje swą ważność. Podstawowym jednak sposobem rażenia w natarciu, zwłaszcza podczas walki w głębi obrony przeciwnika, jest łączenie ognia prowadzonego przez czołgi i bojowe wozy piechoty z ogniem śmigłowców bojowych. Zwiększa się rola inżynieryjnych środków rażenia, przede wszystkim narzutowych pól minowych ustawianych przez wyrzutnie rakietowe oraz przez śmigłowce. System informacyjny obejmuje siły i środki zdobywania, przetwarzania i przesyłania informacji oraz informacyjnego oddziaływania na przeciwnika. Jego skład jest analogiczny jak w obronie. Różnica polega jednak na sposobie realizacji zadań. System informacyjny sprzęga w jedną spójną całość wszelkie wysiłki mające na celu uzyskanie przewagi informacyjnej nad przeciwnikiem. Ma to swój wyraz szczególny w zastosowaniu techniki informatycznej w nowoczesnych środkach walki oraz systemach dowodzenia i kierowania ogniem. Wygranie walki o informację jest obecnie zasadniczym warunkiem skutecznego wykonywania zadań bojowych. Infrastruktura taktyczna obejmuje rozbudowany pod względem inżynieryjnym teren po stronie własnej (od rejonów wyjściowych do rubieży wejścia do walki), jak również w pasie natarcia, obiekty i urządzenia cywilne przystosowane do potrzeb walki, a także wojskowe siły i środki zabezpieczenia logistycznego, nie wchodzące organicznie w skład związku taktycznego (oddziału). W natarciu zakres rozbudowy inżynieryjnej zasadniczo różni się od innych rodzajów działań taktycznych. W jej skład wchodzą prace rozbudowy fortyfikacyjnej, wykonywanie zapór inżynieryjnych oraz przygotowanie i utrzymanie dróg. Ze względu na charakterystyczny dla natarcia, jego duży dynamizm, rozbudowa inżynieryjna będzie miała swoistą specyfikę. W większym wymiarze będzie ona realizowana przed rozpoczęciem walki; w mniejszym - w toku jej trwania. Zwiększony wysiłek będzie ukierunkowany na ukrycie wojsk w rejonach wyjściowych, zapewnienie płynności ruchu i manewru

93

wojsk oraz wykonywanie zapór minowych sposobem narzutowym, głównie podczas odpierania kontrataków i osłony skrzydeł nacierających wojsk. Podczas prowadzenia ewentualnych działań bojowych na terytorium własnego kraju, szczególnego znaczenia nabiera wykorzystywanie obiektów pozamilitarnych. Mogą być one włączane do organicznego systemu zabezpieczenia logistycznego walczących wojsk. Dotyczy to głównie ewentualnego wykorzystania krajowej sieci dystrybucji paliw, zaopatrywania w żywność, serwisu technicznego i pomocy medycznej. 4.5. Sposoby przejścia do natarcia

wiązek taktyczny (oddział) może przejść do natarcia z marszu lub z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem. Do natarcia z

marszu wojska przechodzą po podejściu z głębi, z zajmowaniem lub bez zajmowania rejonu wyjściowego. Do natarcia z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem wojska przystępują z położenia obronnego lub po zluzowaniu wojsk będących w styczności z przeciwnikiem.

Z

Natarcie z marszu w znacznym stopniu zapewnia skrytość przygotowania, ułatwia zaskoczenie i zmniejsza wrażliwość wojsk na uderzenia ogniowe. W dynamicznie prowadzonych operacjach to zasadniczy sposób przechodzenia wojsk do natarcia. Polega on na dążeniu do zaskoczenia przeciwnika, rozwinięciu wojsk w ugrupowanie bojowe i rozpoczęciu ataku bez zatrzymania czołowych pododdziałów. Wymaga jednak szczegółowej i sprawnej organizacji rozwinięcia wojsk i wyjątkowo dokładnego współdziałania. Natarcie z marszu w większości wypadków ma miejsce po uprzednim zajęciu rejonu wyjściowego, który wyznacza się w takiej odległości od rubieży styczności wojsk, aby znajdował się on poza zasięgiem zasadniczych środków ogniowych przeciwnika. Przebywające w rejonie wyjściowym wojska rozmieszcza się w sposób rozśrodkowany, wzdłuż dróg, wykorzystując właściwości obronne terenu. W niektórych sytuacjach można przechodzić do natarcia z marszu bez uprzedniego zajmowania rejonu wyjściowego. Walkę organizuje się wówczas w marszu, dokonując na postojach przeglądów technicznych i uzupełnień środków materiałowych.

Przechodzenie wojsk do natarcia z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem może mieć miejsce w sytuacji gdy wojska znajdują się w obronie lub natarcie z marszu nie miało powodzenia. Ten sposób natarcia wystąpi także po wcześniejszym luzowaniu.

Przechodzenie związku taktycznego (oddziału) do natarcia z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem oznacza, że wojska znajdują się w zasięgu oddziaływania jego środków ogniowo-elektronicznych. Dlatego w każdej sytaucji przyjmowanie ugrupowania bojowego, podporządkowanego przyszłym działaniom zaczepnym, powinno stwarzać pozory

94

przemieszczeń, ukierunkowanych na sprawne funkcjonowanie systemu obrony. Przejście do natarcia z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem stwarza jednak korzystniejsze warunki jego organizacji. Umożliwia wcześniejsze, dokładne zapoznanie się z terenem i systemem obrony przeciwnika. Pozwala także lepiej zorganizować współdziałanie na okres ataku. Niekiedy warunki dyktować będą potrzebę innych rozwiązań. Głównie z uwagi na warunki terenowe, stan moralno-bojowy żołnierzy czołowych oddziałów (pododdziałów) i dążenie do zaskoczenia przeciwnika, może nastąpić luzowanie wojsk będących z nim w styczności. W tej sytuacji oddział drugiego rzutu zajmuje rejon wyczekiwania, a pododdziały drugorzutowe - pozycje wyczekiwania. Następnie stopniowo, przy ciągłym zachowaniu gotowości bojowej i według wcześniej ustalonego planu, następuje zamiana pododdziałów. Każdorazowo przed rozpoczęciem luzowania artyleria i środki obrony przeciwlotniczej zajmują stanowiska ogniowe (startowe) i osiągają gotowość do osłony przegrupowania wojsk. 4.6. Prowadzenie natarcia

a podstawie wyników z prowadzonych analiz i ocen praktycznych działań wojsk, jak i treści opracowań teoretycznych stwierdzić

można, że przeobrażenia w zasadach i sposobach prowadzenia natarcia nie mają charakteru diametralnych przewartościowań. Niejednokrotnie część nowych elementów wnosi pojawianie się kolejnych generacji broni, często o cechach inteligentnych, jak również zwiększający się zakres działań w wymiarze powietrzno-lądowym.

N

Ze względu na swą specyfikę, nadal wyodrębnia się charakterystyczne okresy prowadzenia natarcia, do których zaliczamy: podejście i rozwinięcie wojsk do natarcia; atak i przełamanie obrony przeciwnika; walka w głębi obrony przeciwnika i wykonanie zadania dalszego (dnia).

W natarciu z marszu, wychodzenie wojsk z rejonu wyjściowego rozpoczyna się w ustalonym wcześniej czasie lub na sygnał dowódcy. Odbywa się to pod osłoną oddziałów wydzielonych, awangard lub wojsk działających w przodzie. W pierwszej kolejności na stanowiska startowe i ogniowe wychodzą oddziały (pododdziały) artylerii przeznaczone do wykonania zadań wsparcia ogólnego oraz część pododdziałów przeciwlotniczych. W drugiej kolejności rozwijane są pododdziały artylerii wsparcia bezpośredniego. Artyleria organiczna batalionów przemieszcza się do rubieży ataku w ich ugrupowaniu i rozwija się do realizacji zadań ogniowych w ogniowym przygotowaniu ataku. Marsz wojsk związku taktycznego na rubież ataku realizowany jest najczęściej po minimum dwóch drogach (jedna droga na oddział) pierwszego rutu. Aby zapewnić sprawne przejście wojsk do natarcia

95

wyznacza się kolejno: linię (punkt) wyjściową; rubieże rozwinięcia w kolumny batalionowe i kompanijne oraz rubież ataku. Celem wyznaczania tych linii i rubieży jest dyscyplinowanie marszu i rozwijania wojsk, jak również ułatwienie dowodzenia. W sprzyjających warunkach można wyznaczyć dla związku taktycznego cztery drogi marszu - po jednej na każde batalionowe zgrupowanie taktyczne, nacierające w pierwszym rzucie (po dwa na oddział). Nie ma wówczas potrzeby wyznaczania rubieży rozwinięcia w kolumny batalionowe. Najistotniejszym problemem w wyborze wariantu przemieszczania jest osiągnięcie największego prawdopodobieństwa doprowadzenia wojsk na rubież ataku w wyznaczonym czasie. Wynika to z potrzeby przestrzegania sprzężeń współdziałania między wojskami przechodzącymi do natarcia, a ogniowym zabezpieczeniem podejścia wojsk i rozpoczęciem ogniowego przygotowania i wsparcia ataku. Powyższy problem daje znać o sobie również podczas przechodzenia do natarcia z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem. W tym jednak przypadku ma to mniejszy wymiar gdyż zakres przegrupowań jest stosunkowo niewielki i odbywa się na małych odległościach. Podczas podchodzenia i rozwijania wojsk do natarcia należy być przygotowanym do odpierania uderzeń przeciwnika z powietrza, likwidacji skutków tych uderzeń, pokonywania stref zniszczeń, pożarów i narzutowych pól minowych oraz działań w warunkach zakłóceń systemów dowodzenia i kierowania ogniem. W wypadku występowania przed przednim skrajem obrony strefy ubezpieczeń (pasa przesłaniania lub pozycji przedniej) z reguły pokonują ją oddziały wydzielone. Z koniecznością podejmowania tych działań należy się liczyć ciągle. Wynika to z zasad organizowania obrony, które stosują armie wszystkich bez mała państw. Dążenie do wprowadzenia nacierającego w błąd, głównie co do przebiegu przedniego skraju obrony, przyjętej struktury pasa (rejonu) obrony i rejonu (kierunku) głównego wysiłku nadal pozostaje bowiem jednym z istotnych wyznaczników poziomu kunsztu dowódczo-sztabowego. Z reguły pas przesłaniania tworzy system samodzielnych punktów oporu, umiejętnie połączonych z warunkami terenowymi i zaporami inżynieryjnymi. Dlatego też oddziały wydzielone i awangardy powinny swymi działaniami "oczyścić przedpole" stwarzając dogodne warunki siłom głównym związku taktycznego (oddziału) do uderzenia na główną pozycję obrony przeciwnika. Atak czołowych punktów oporu przeciwnika jest kulminacyjną częścią natarcia, której podporządkowane są wszelkie zamierzenia przygotowa-wcze. Od wyników ataku często uzależnione są ostateczne wyniki całego natarcia oraz termin osiągnięcia jego celu i poniesione straty. W zależności od siły broniącego się przeciwnika i ogólnej sytuacji bojowej, można stosować atak bez spieszania piechoty lub po jej

96

spieszeniu. W tym przypadku wojska ugrupowane są w trzech liniach. Najpierw atakują pododdziały czołgów wyposażone w trały przeciwminowe lub wyrzutnie ładunków wydłużonych, przesuwając się w bezpiecznej odległości za wybuchami pocisków własnej artylerii wykonującej wsparcie ataku. W drugiej linii atakują pododdziały zmechanizowane w odległości ok. 100-200 m za czołgami. W trzeciej linii przesuwają się samobieżne środki obrony przeciwlotniczej zwalczając przede wszystkim śmigłowce bojowe przeciwnika. Podczas ataku po spieszeniu pododdziałów zmechanizowanych również tworzone są trzy linie, lecz piechota opuszcza bojowe wozy i atakuje w tyralierze przed własnymi wozami lub mając je w swoim szyku. Z reguły w natarciu związku taktycznego, na odcinek przełamania, wydzielane są siły z dwóch pierwszorzutowych oddziałów, które do ataku kierują po dwa-trzy zgrupowania batalionowe, a te z kolei wydzielają do pierwszego rzutu po dwie kompanie. Stąd przeważnie na czterokilometrowym odcinku przełamania atakują siły ośmiu-dwunastu, wzmocnionych kompanii. Jednocześnie z atakiem zgrupowań wojsk lądowych wykonywane są uderzenia z powietrza przez śmigłowce bojowe znad ugrupowania nacierających pododdziałów czołgów i bojowych wozów piechoty. Po rozbiciu czołowych punktów oporu przeciwnika, rozmieszczonych na przednim skraju jego pierwszej pozycji, pierwszorzutowe oddziały kontynuują natarcie w głąb ugrupowania obronnego. W tym okresie należy się liczyć z narastającym oporem przeciwnika na kolejnych rubieżach terenowych oraz dążeniem do ograniczenia rejonu włamania i kanalizowania postępów natarcia. W czasie przeciwuderzenia kolejną reakcją strony przeciwnej może być zwrot zaczepny mający na celu likwidację wojsk w rejonie włamania i odtworzenie pierwotnego położenia. Niekiedy może nim być odzyskanie ważnej rubieży lub obiektu decydującego o dalszym prowadzeniu obrony. Dlatego też nacierający związek taktyczny (oddział) może być zmuszony do odpierania przeciwuderzenia (kontrataku). Wybór wariantu wykonania tego zadania uzależniony jest od wielu czynników. Najważniejsze z nich to: ilość sił zaangażowanych przez przeciwnika i możliwości sił własnych w kontynuowaniu zasadniczych zamierzeń natarcia w trakcie odpierania przeciwuderzających /kontratakujących/ zgrupowań. Najczęściej kontratak odpierany jest z miejsca na dogodnej rubieży terenowej. Okresowe przejście do obrony wydzielonych sił oddziału stanowi ponadto osłonę skrzydła zgrupowania nacierającego. W korzystnej sytuacji operacyjno-taktycznej można też podjąć próbę radykalnego rozstrzygnięcia, polegającą na rozbiciu kontratakujących sił przeciwnika w boju spotkaniowym. Muszą tu być jednak spełnione określone warunki pozwalające osiągnąć realne prawdopodobieństwo wykonania zadania, bez konieczności zmniejszenia dynamiki natarcia na kierunku głównym. Do ciekawych rozwiązań koncepcyjnych zaliczyć należy odpieranie kontrataku sposobem obronno-zaczepnym. Polega ono na zatrzymaniu

97

częścią sił przeciwnika od czoła oraz wykonaniu uderzenia lub uderzeń skrzydłowych na jego główne zgrupowanie. Nacierając w głębi obrony związek taktyczny (oddział) działaniem zgrupowań pancerno-zmechanizowanych na wybranych kierunkach, oddziałów wydzielonych i rajdowych, desantów powietrznych, grup desantowoszturmowych oraz uderzeniami środków rażenia nie dopuszcza do zorganizowanego zajęcia przez przeciwnika obrony na kolejnych pozycjach (rubieżach). Pokonuje je z marszu na szerokim froncie. Działania prowadzi się nieprzerwanie, dążąc do posiadania inicjatywy. Ważnym zamierzeniem potęgującym uderzenie jest wprowadzenie do walki drugiego rzutu. Ma to miejsce z zasady przed lub po wykonaniu zadania bliższego. Drugi rzut wprowadza się w lukę między nacierającymi oddziałami (pododdziałami), zza skrzydeł lub - w szczególnych wypadkach - przez przekroczenie ugrupowania wojsk pierwszego rzutu. Niezwykle ważną sprawą jest wybór czasu wprowadzenia drugiego rzutu. Jeżeli nastąpi to przedwcześnie może być powodem braku możliwości reagowania na nowe, groźne dla nacierającego sytuacje. Z kolei zbyt późne jego wprowadzenie obniża tempo natarcia i umożliwia przeciwnikowi zorganizowanie oporu. Po wprowadzeniu do walki drugiego rzutu należy bezzwłocznie odtworzyć go lub zorganizować odwód ze składu wojsk wyprowadzonych z kierunków drugorzędnych. Na kierunku głównego uderzenia powinny być ponadto nieustannie wykonywane uderzenia ogniowe oraz elektroniczne. Niekiedy na tym kierunku wprowadza się do działania oddziały wydzielone, których zadaniem może być połączenie z desantem śmigłowcowym. Natomiast na obiekty przeciwnika utrudniające natarcie oraz na jego centra dowodzenia i kierowania ogniem powinny uderzać grupy desantowoszturmowe. W głębi obrony przeciwnika może dojść do boju spotkaniowego z podchodzącymi odwodami, z którymi walczyć będzie część lub całość sił związku taktycznego (oddziału). Sposób prowadzenia boju spotkaniowego zależeć będzie od przyjętej koncepcji jego rozegrania. W większości wypadków dąży się do wykonania zdecydowanych uderzeń na kierunkach, wykorzystując skutki rażenia ogniowego, efekty walki oddziału wydzielonego i wiążącego przeciwnika od czoła (jeżeli się takie organizuje). W wypadku niepowodzenia w boju spotkaniowym związek taktyczny (oddział) umacnia się na opanowanej dogodnej rubieży i odpiera uderzenia przeciwnika. Jeżeli obrona przeciwnika została przełamana, a sukcesywnie wprowadzane elementy ugrupowania bojowego uzyskują powodzenie wówczas wojska przechodzą do pościgu. Sygnałem do jego rozpoczęcia może być stwierdzenie objawów wycofywania się pododdziałów przeciwnika. Podczas prowadzenia pościgu nie można dopuszczać do oderwania się jego sił od ścigających oddziałów (pododdziałów).

98

Zakończenie pościgu następuje po rozbiciu zasadniczego zgrupowania przeciwnika i osiągnięciu rubieży wyznaczonej zadaniem dalszym (dnia). 4.7. Forsowanie przeszkód wodnych

rowadzenie natarcia na dużą głębokość i w szybkim tempie wiąże się z koniecznością częstego pokonywania przeszkód wodnych.

Częstotliwość ich występowania pozwala wnioskować, że w toku natarcia wojska będą zmuszone pokonywać w ciągu doby średnio 2-3 rzeki i kanały o szerokości 5 do 50 m, a co drugi dzień walki rzekę o szerokości ponad 50 m. Pokonywanie przeszkód wodnych należy traktować jako nieodłączną, a zarazem skomplikowaną część działań zaczepnych.

P

Natarcie połączone z pokonaniem bronionej przez przeciwnika przeszkody wodnej nazywamy forsowaniem.

Przeszkody wodne umownie dzieli się na: wąskie do 50 m (pokonuje się je z zasady w bród, na pływających wozach bojowych i środkach desantowo-przeprawowych oraz pod wodą; do przeprawy wojsk wykorzystuje się również mosty towarzyszące i niskowodne); średnie 50-150 m i szerokie 150-300 m (pokonuje się je z reguły na pływających wozach bojowych, środkach desantowo-przeprawowych i promach; posiadając wystarczającą ilość środków pontonowych, buduje się mosty pontonowe i kombinowane) oraz bardzo szerokie - ponad 300 m. Kolejnymi kryteriami podziału przeszkód wodnych to ich głębokość oraz prędkość prądu wody. Przyjęto uważać, że przeszkody wodne o głębokości do 1,5 m zaliczamy do płytkich, do 3 m - średniej głębokości, do 7 m - głębokie, ponad 7 m - bardzo głębokie. Natomiast prędkość prądu wody, który ma zasadnicze znaczenie na przygotowanie rodzajów przepraw przyjęto uznawać do 0,5 m/s - jako słaby (powolny); 0.5-1 m/s - średni; 1-2 m/s - szybki; ponad 2 m/s - jako bardzo szybki (uznawany w praktyce za bardzo groźny i nie nadający się do organizowania przepraw). Przeszkody wodne o szerokości do 20 m oddziały pokonują samodzielnie, wykorzystując mosty towarzyszące. Dowódca oddziału jest też organizatorem bezzałogowej przeprawy czołgów pod wodą. Organizacja forsowania wąskich (średnich) przeszkód wodnych jest jednak przedsięwzięciem związku taktycznego (operacyjnego). W celu przyśpieszenia tempa przeprawy związek taktyczny może być wzmocniony oddziałami i pododdziałami pontonowymi i desantowo-przeprawowymi. Szerokość przeszkody wodnej wywiera najważniejszy wpływ na organizację forsowania, liczbę użytych środków przeprawowych oraz możliwości wsparcia forsujących oddziałów (pododdziałów) z własnego brzegu. Wraz ze wzrostem szerokości przeszkody wodnej zwiększa się czas przeprawy i liczba środków przeprawowych, a tym samym czas przebywania pod ogniem przeciwnika i w konsekwencji - wielkość strat. Na wybór rodzaju przepraw podczas forsowania istotny wpływ wywiera nie tylko szerokość przeszkody wodnej, lecz również jej

99

głębokość, prędkość prądu, rodzaj brzegów i warunki atmosferyczne w dniu forsowania. Wszystkie te czynniki decydują o stopniu trudności pokonania przeszkody wodnej. Zależy on także od charakteru doliny i urządzeń hydrotechnicznych. Wąska rzeka, położona w szerokiej i bagnistej dolinie, pozbawiona dostatecznej liczby dojazdów lub posiadająca strome brzegi, urządzenia hydrotechniczne do spiętrzania wody, może poważnie zmniejszyć tempo natarcia. Organizując forsowanie i przeprawy należy każdorazowo uwzględniać możliwości zrzutu dodatkowych mas wody, spiętrzenia jej poprzez zdeformowanie koryta rzeki i zatopienie przyległego terenu. Zrzuty wody mogą być wykonywane krótkotrwałymi falami oraz falą aktywnego zatopienia o dużych pojemnościach mas wody w wypadku jednoczesnego otwarcia wszystkich zastaw w zaporach lub ich zniszczeniu. Forsowanie przeszkody wodnej może być wykonywane z marszu lub po planowym przygotowaniu. Wąskie przeszkody wodne oddziały pierwszego rzutu pokonują samodzielnie, z marszu, na wyznaczonych (wybranych) odcinkach forsowania. Ustala je przełożony lub wybiera dowódca w swoim pasie natarcia. W sprzyjających warunkach szerokość odcinka może się pokrywać z szerokością pasa natarcia.

Odcinek forsowania związku taktycznego (oddziału) jest to pas przeszkody wodnej z przylegającym do niej terenem na brzegu wyjściowym i przeciwległym, odpowiednio przystosowanym do forsowania wojsk w kilku najbardziej dogodnych miejscach, w których urządza się główne i zapasowe przeprawy desantowe, promowe, mostowe, a w dogodnych warunkach - przeprawy czołgów pod wodą.

Na odcinku forsowania oddziałów wyznacza się odcinki forsowania pododdziałów oraz urządza przeprawy oddziałowe. W celu zwiększenia żywotności przepraw urządza się przeprawy pozorne. Niezależnie od liczby przepraw głównych zawsze przygotowuje się przeprawy zapasowe. Na odcinku forsowania związku taktycznego organizuje się dwa-trzy odcinki forsowania oddziałów. Liczbę i rodzaje przepraw określa się przyjmując za podstawę ilość posiadanych środków przeprawowych, charakter przeszkody wodnej i ustalony sposób przeprawy wojsk. Przeprawy desantowe są przeznaczone do przeprawiania podod- działów i oddziałów zmechanizowanych i artylerii na pływających transporterach opancerzonych, samobieżnych środkach przeprawowych. Z kolei przeprawy promowe organizuje się do przeprawiania czołgów, transporterów opancerzonych, dział i ciągników artyleryjskich oraz innego sprzętu bojowego i środków transportowych. Do urządzenia przeprawy promowej wykorzystuje się samobieżne promy gąsienicowe, promy mostowo-przewozowe z etatowego parku pontonowego i z miejscowych środków przeprawowych (barki, promy miejscowe itp.). Przeprawy promowe urządza się z zasady na pododdziałowych i oddziałowych odcinkach forsowania o pojemności 1-2 plutonów czołgów lub 1-2 baterii artylerii.

100

Przeprawy mostowe zapewniają ciągłość ruchu i mają największą przepustowość. Na przeprawach tych buduje się mosty pływające (z parków pontonowych, miejscowych środków pływających /barek/), mosty kombinowane - składające się z estakad i części pływającej, mosty niskowodne i podwodne - z drewnianych lub metalowych konstrukcji na podporach stałych. Przepustowość przepraw mostowych zależy od typu mostu, dopuszczalnej prędkości ruchu po nim i odległości między pojazdami oraz stanu dojazdów i wynosi 300-400, a przy ruchu ciągłym powyżej 500 pojazdów w ciągu godziny. Przeprawa czołgów pod wodą może być z załogami lub bez załóg (przeciąganie). Czołgi do przeprawy pod wodą z załogami wyposaża się w specjalny sprzęt umożliwiający załogom przebywanie pod wodą. Przeprawiające się po dnie czołgi mogą holować działa artyleryskie, moździerze i samochody z odpowiednim obciążeniem. Do przeprawy czołgów pod wodą najodpowiedniejsze są odcinki przeszkody wodnej z dogodnymi i ukrytymi drogami, łagodnymi brzegami oraz z dnem z twardego lub piaszczystego gruntu. Do przeprawy czołgów pod wodą wraz z załogami głębokość przeszkody wodnej nie może przekraczać 5 m, prędkość prądu nie może być większa niż 1,5 m/s, kąt nachylenia brzegu w miejscu wyjazdu 150, kąt nachylenia dna w kierunku jazdy do 150 oraz wzniesienia do 100. Na przeprawach czołgów pod wodą wyznacza się i urządza 1-2 trasy na pododdział czołgów. Przyjmuje się, że szerokość trasy 20 m przy przeszkodach o szerokości do 100 m, powiększa się o każde 20 m przy szerokości przeszkody wodnej o 100 m większej. Granicą górną szerokości przeszkody wodnej przy przeprawie czołgów pod wodą z załogami jest 1000 m. Natomiast bezzałogową przeprawę czołgów pod wodą organizuje się na przeszkodach wodnych o głębokości powyżej 5 m, podczas spływu kry oraz wówczas, gdy załogi czołgów nie są przeszkolone w zakresie przeprawy czołgów pod wodą. Istotą bezzałogowej przeprawy czołgów pod wodą jest ich przeciąganie za pomocą zestawów holowniczych i ciągników na przeciwległy brzeg. Przy tym sposobie załogi czołgów przeprawia się na środkach pływających (desantowych). Przeprawę w bród urządza się przez niezbyt głębokie odcinki przeszkody wodnej, pozwalające pokonywać ją bez zastosowania środków przeprawowych. Urządzenie przeprawy polega na jej rozpoznaniu, rozminowaniu i oznakowaniu granic brodu. Dno brodu o słabym gruncie wzmacnia się narzutem kamiennym i innymi materiałami. Przeprawa po lodzie może być urządzona dla wszystkich rodzajów wojsk. Nośność pokrywy lodowej zależy od jej grubości i stanu, charakteru przeszkody wodnej, zasolenia wody oraz temperatury powietrza. Przy dostatecznej grubości lodu oddziały (pododdziały) przeprawiają się na własnych środkach transportowych po wybranych i oznaczonych trasach. W razie niedostatecznej grubości lodu można go odpowiednio wzmocnić. Przeprawy zapasowe organizuje się niezależnie od przepraw głównych. Mogą być one uruchomione niezależnie (mechanicznie) w razie

101

uniemożliwienia przez przeciwnika wykorzystania przepraw głównych. Za zorganizowanie przepraw zapasowych odpowiada dowódca organizujący forsowanie. Przeprawy demonstracyjne to przeprawy wydzielonych sił na wybranych kierunkach, organizowane w ramach maskowania operacyjnego i funkcjonujące równolegle z przeprawami rzeczywistymi. Mają one na celu odwrócenie uwagi przeciwnika od przepraw głównych, organizowanych na kierunku głównego natarcia. Przeprawa pozorna to przeprawa organizowana w ramach maskowania operacyjnego. Ma ona na celu pozorowanie przeprawy rzeczywistej, organizowanej w innym miejscu. Pozorną przeprawę desantową urządzają pododdziały pontonowe w strefach swojej odpowiedzialności z etatowych mostów pozornych lub pododdziały maskowania szczebla operacyjnego z wykorzystaniem odbijaczy kątowych i środków podręcznych. Do pozorowania ruchu wojsk na przeprawie pozornej wyznacza się pododdziały w sile 1/3 rzeczywistego składu bojowego. W celu zapewnienia zorganizowanego forsowania przeszkody wodnej wyznacza się: linię wyjściową do forsowania - średnio w odległości 1-2 km, a podczas zajmowania rejonu wyjściowego do forsowania bezpośrednio przed przeszkodą wodną - w odległości 100-300 m od lustra wody; rejony załadowania na środki desantowo-przeprawowe i rejony uszczelniania czołgów - w odległości poza zasięgiem broni przeciwpancernej środków naziemnych i ze śmigłowców, średnio 5-6 km od przeszkody wodnej; rejony wyjściowe dla drugich rzutów (odwodów ogólnowojskowych) są wyznaczane w odległościach zbliżonych jak w podstawowych rodzajach działań taktycznych odpowiednio dla danego szczebla. Forsowanie z marszu jest podstawowym sposobem pokonywania przeszkód wodnych przez związek taktyczny (oddział). Forsuje on przeszkodę wodną w takim ugrupowaniu, w jakim nacierał, najczęściej na szerokim froncie. Jego istota polega na rozbiciu sił głównych przeciwnika na podejściach do przeszkody, rażeniu odwodów i niedopuszczenie do zorganizowanego zajęcia obrony za przeszkodą wodną, szybkim podejściu do niej nacierających wojsk na szerokim froncie, pokonaniu jej bez zatrzymywania i rozwinięciu natarcia na przeciwległym brzegu. Podczas forsowania przeszkody wodnej z marszu, aby uprzedzić przeciwnika w podejściu do przeszkody wodnej i zdobyciu mostów, przepraw, dogodnych odcinków do forsowania i przyczółków z pierwszorzutowych oddziałów związku taktycznego wysyła się oddziały wydzielone. Ponadto związek taktyczny może wysadzać taktyczny desant śmigłowcowy. Dążenie do szybkiego pokonania przeszkody wodnej sprawia, że siły przeciwnika przed tą rubieżą niszczą z reguły oddziały wydzielone, nierzadko współdziałając z desantem śmigłowcowym. Forsowanie po planowym przygotowaniu jest realizowane przez związek taktyczny (oddział) w razie niepowodzenia forsowania z marszu

102

lub w czasie przechodzenia do natarcia z położenia w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem, broniącym się za przeszkodą wodną. Ten sposób forsowania wymaga często zmiany ugrupowania sił i środków w głąb i wzdłuż frontu oraz rozwinięcia większej liczby środków w pobliżu przeszkody wodnej w celu ogniowego rażenia przeciwnika na przeciwległym brzegu. W takim przypadku forsowanie wykonuje się na wąskim froncie przy jednoczesnym wiązaniu sił przeciwnika w całym pasie natarcia. Poprzedza się ogniowym przygotowaniem, w czasie którego (w zależności od terenu i położenia) siły główne zajmują pozycje do ataku (forsowania) lub wychodzą z rejonu wyjściowego i rozwijają się na wyznaczonych rubieżach. Za początek forsowania ("G") przyjmuje się moment odbicia pododdziałów pierwszego rzutu od własnego brzegu. Wojska pierwszego rzutu sił głównych, w miarę podchodzenia do przeszkody wodnej, forsują ją z marszu, atakują przeciwnika i z chwilą uzyskania powodzenia poszerzają uchwycony przyczółek. Pododdziały wyznaczone do przeprawy pierwszym rejsem załadowuje się na samobieżne środki desantowo-przeprawowe w miejscach ukrytych , z których podchodzą do odcinków forsowania i przeprawiają się na przeciwległy brzeg. Do budowy mostów pontonowych wojska przystępują po zdobyciu przeciwległego brzegu i po wyjściu oddziałów wydzielonych lub czołowych oddziałów na odległość zapewniającą bezpieczeństwo budowy. Na ogół jest to obszar, na który przeciwnik nie może oddziaływać na lustro wody ogniem środków strzelających na wprost. W wypadku forsowania po planowym przygotowaniu, oddziały i pododdziały oraz środki przeprawowe rozmieszcza się w rejonach wyjściowych, w ukryciach, stosując różne sposoby i środki maskowania. Forsowanie rozpoczyna się i trwa na wybranych odcinkach wszystkimi siłami pierwszego rzutu. Jako pierwszy forsuje przeszkodę wodną rzut szturmowo-torujący na łodziach desantowych. Forsowanie przeszkód wodnych nie powinno wpłynąć na zwolnienie tempa natarcia wojsk. W związku z tym należy:

- zawczasu zorganizować rozpoznanie przeszkody wodnej i przeciwnika na podejściach do niej i przeciwległym brzegu;

- odpowiednio wcześniej podjąć decyzję i postawić wojskom zadania bojowe dotyczące forsowania (jeszcze przed ich podejściem do przeszkody wodnej);

- zaplanować ogniowe rażenie przeciwnika broniącego przeszkody wodnej;

- zapewnić obronę przeciwlotniczą wojsk i przepraw; - zapewnić skuteczność wsparcia i osłonę elektroniczną forsujących

wojsk; - zaplanować działanie oddziałów wydzielonych, awangard i taktycznych

desantów powietrznych;

103

- uwzględnić wykonanie przejść w zaporach na brzegu i wodzie; - zaplanować przemieszczanie środków przeprawowych, urządzanie

przepraw oraz manewr tymi środkami; - zapewnić bezkolizyjne narastanie sił i środków na przeciwległym

brzegu; - zorganizować sprawną służbę porządkowo-ochronną, ratunkową i

ewakuacyjną; - uwzględnić przedsięwzięcia maskowania wojsk i przepraw.

W decyzji dotyczącej forsowania dowódca związku taktycznego (oddziału) dodatkowo określa: sposoby rozbicia przeciwnika na podejściach do przeszkody wodnej i na przeciwległym brzegu; zadania, sposoby i kolejność forsowania przeszkody wodnej przez oddziały wydzielone, oddziały, pododdziały pierwszego rzutu, ich odcinki forsowania, rodzaj i liczbę przepraw; sposoby i kolejność przeprawy pozostałych wojsk; rodzaj, miejsca urządzania przepraw i czas ich gotowości; podział środków przeprawowych i możliwy manewr nimi; linię wyjściową do forsowania, rejony uszczelniania czołgów, rejony wyjściowe drugich rzutów (odwodów), sposób organizacji obrony przeciwlotniczej, służby porządkowo-ochronnej; kolejność podejścia oddziałów i pododdziałów do przeszkody wodnej. Związkowi taktycznemu podczas forsowania przeszkód wodnych z marszu stawia się zwykle zadanie bliższe i dalsze (dnia). Zadanie bliższe związku taktycznego polega na rozbiciu pierwszorzutowych oddziałów przeciwnika w pasie natarcia i opanowaniu rubieży na głębokość rozmieszczenia ich odwodów. Z kolei zadanie dalsze (dnia) polega na rozwinięciu natarcia, rozbiciu odwodów drugiego rzutu w pasie natarcia i opanowanie rubieży dogodnej do kontynuowania natarcia w dniu następnym. W wypadku forsowania po planowym przygotowaniu lub szerokich przeszkód wodnych związek taktyczny może otrzymać zadanie trzystopniowe: bliższe, dalsze i dnia. Zazwyczaj w takiej sytuacji zadanie dnia będzie płytsze, a zadanie bliższe i dalsze mogą się pokrywać z zadaniami oddziałów. Oddziałom pierwszego rzutu podczas forsowania przeszkód wodnych z marszu stawia się zwykle zadanie dwustopniowe: bliższe i dalsze oraz kierunek dalszego natarcia. Zadanie bliższe polega na rozbiciu przeciwnika w pasie natarcia i opanowaniu przyczółków na przeciwległym brzegu, na głębokość pierwszej pozycji obrony. Zadanie dalsze polega na rozbiciu przeciwnika broniącego kolejnych pozycji obrony. Kierunek dalszego natarcia wyznacza się na głębokość zadania dalszego (dnia) związku taktycznego. W wypadku forsowania po planowym przygotowaniu lub szerokich przeszkód wodnych oddziałom pierwszego rzutu stawia się zadania dwustopniowe: bliższe i dalsze. W takiej sytuacji zadania są płytsze, niejednokrotnie mogą się pokrywać z zadaniami pododdziałów.

104

Oddziałom drugiego rzutu wyznacza się zadanie jednostopniowe bliższe i kierunek dalszego natarcia na ogólnych zasadach jakie zostały podane w podrozdziale 4.3. Na podstawie doświadczeń z praktyki szkoleniowej można określić czas trwania forsowania zasadniczych elementów ugrupowania bojowego związku taktycznego, który gwarantuje utrzymanie wysokiego tempa natarcia: - dla pododdziałów pierwszego rzutu - 30-40 minut - oddziałom wydzielonym (awangardom) - 1-1,5 godziny - oddziałom pierwszego rzutu związku taktycznego (bez oddziałów, pododdziałów logistycznych) - 1,5-2 godzin. W procesie przygotowania natarcia z forsowaniem przeszkody wodnej ważne miejsce zajmuje współdziałanie. Organizując je dowódca związku taktycznego (oddziału) dodatkowo uzgadnia:

- działanie oddziałów (pododdziałów) pierwszego rzutu w czasie rozbijania przeciwnika na podejściach do przeszkody wodnej i na przeciwległym brzegu;

- działanie oddziału wydzielonego w czasie opanowywania mostów, przepraw i forsowania przeszkody wodnej, połączone z uderzeniami wojsk i działaniami taktycznych desantów powietrznych;

- kolejność forsowania przeszkody wodnej przez oddziały pierwszego rzutu, drugiego rzutu (odwodów) oraz oddziały (pododdziały) rodzajów wojsk;

- przedsięwzięcia związane z odtwarzaniem przepraw w razie ich obezwładnienia i sposób wykonywania manewru siłami i środkami inżynieryjnymi oraz oddziałami (pododdziałami) związku taktycznego (oddziału);

- sposób wykonania zasłon dymnych i przedsięwzięć maskowania; - sposób organizacji służby porządkowo-ochronnej, ratunkowej i

ewakuacyjnej.

4.8. Natarcie w specyficznych warunkach fizyczno-geograficznych

acierając w terenie uważanym za otwarty dowódcy związków taktycznych (oddziałów) całą swoją uwagę koncentrują na

zrealizowaniu zadań głównych w nakazanym czasie. Jego fizyczno-geogra-ficzne właściwości sprawiają, że nie muszą oni wykonywać dodatkowych zabiegów organizacyjnych. Natomiast specyficzne warunki pola walki zmuszą ich jednak do realizacji wielu dodatkowych przedsięwzięć, bez których uzyskanie sukcesu może być okupione dużymi stratami, a wykonanie zadań w nakazanych terminach będzie niewykonalne. Te dodatkowe przedsięwzięcia to nie tylko utworzenie dodatkowych elementów ugrupowania bojowego, to również zabiegi organizacyjne

N

105

związane z przygotowaniem do działań żołnierzy i środków walki. W związku z tym nacierając w specyficznych warunkach należy stosować nieco odmienne sposoby działania, aby przy jak najmniejszych stratach osiągnąć cel walki. Stopień zurbanizowania kraju sprawia, że nie należy wykluczyć sytuacji, że związek taktyczny (oddział) nacierając napotka rejony zabudowane i miasta, które będzie musiał opanować. W związku z tym nacierający powinien dążyć do tego, aby walkę o miasto rozstrzygnąć na podejściach do niego. Jeśli opanowanie miasta nie jest celem natarcia to zasadnym będzie okrążenie go i siłami głównymi realizowanie postawionego zadania. Jeśli celem natarcia jest opanowanie miasta to należy wykonać uderzenie na tych kierunkach, które zapewnią izolowanie najważniejszych obiektów i zdezorganizują system obrony przeciwnika. Ze wszech miar słuszne jest też wykonanie uderzeń z marszu i wspólnie z oddziałami desantowoszturmowymi opanowanie tych obiektów, które decydują o trwałości obrony. Podstawowym sposobem opanowania miasta jest czołowe natarcie z marszu połączone z jego oskrzydleniem i obejściem. Zdobycie miasta z marszu ma największą szansę powodzenia wówczas gdy nacierający przeszedł do pościgu. Rozbijając jednak przeciwnika na podejściach do miasta nie należy dopuścić do wzmocnienia jego obrony. Nacierający opanowuje miasto poprzez wysłanie oddziałów wydzielonych, które wspólnie z desantami taktycznymi lub oddziałami desantowoszturmowymi opanowują najważniejsze obiekty, zapewniając siłom głównym realizację zadania. Jeśli przeciwnik mimo groźby okrążenia nie opuszcza miasta, a natarcie z marszu nie uzyskało powodzenia, przechodzi się do jego blokowania, zapewniając kolejnym siłom jego rozbicie i opanowanie go szturmem. Podczas natarcia w mieście należy uzyskać większą przewagę w siłach i środkach nad przeciwnikiem niż w warunkach terenu równinnego. W związku z tym szerokości pasów natarcia, jak też i głębokości zadań będą mniejsze. Związek taktyczny może prowadzić szturm w pasie obejmującym część dużego miasta. Jeśli jest to miasto małe, wówczas pas natarcia obejmuje je w całości. Oddział może otrzymać pas obejmujący dwie-cztery ulice lub sektor miasta oddzielony od pozostałej części charakterystycznymi obiektami, jak np. tor kolejowy, ulica itp. Głębokość zadań zależeć będzie od charakteru zabudowy miasta, składu bojowego przeciwnika i jego przygotowania się do obrony. Cechą szczególną szturmu miasta jest to, że oddziały otrzymują w zadaniu opanowanie określonych obiektów, a nie rubieży. Ugrupowanie bojowe szturmującego związku taktycznego (oddziału) powinno zapewnić stałe narastanie sił. Generalną zasadą jest tworzenie w pełni samodzielnych elementów ugrupowania. Realizuje się to poprzez wzmocnienie pododdziałów ogólnowojskowych innymi rodzajami wojsk.

106

Korzystnym wariantem zapewniającym ciągłość działań będzie kilkurzutowe ugrupowanie oddziału. Natomiast związek taktyczny powinien być na ogół ugrupowany w dwa rzuty. Jednym z podstawowych elementów ugrupowania oddziału ogólnowojskowego podczas szturmu miasta jest oddział i grupa szturmowa. Oddziały szturmowe tworzy się z reguły na bazie wzmocnionego batalionu. Z kolei grupy szturmowe tworzone są ze wzmocnionych kompanii.

Skład oddziału szturmowego zależeć będzie od wykonywanego zadania i przewidywanego sposobu jego realizacji. Będzie on składał się z grup szturmowych. Te z kolei celowo podzielić na podgrupy:

- ogniową; - torującą; - uderzeniową.

Niekiedy mogą być też zorganizowane podgrupy: - umocnienia zdobytych obiektów; - zadymiania; - gaszenia pożarów.

Czynności związane z realizacją zadań doraźnych np. dotyczących gaszenia pożarów, jak również przedsięwzięcia zapewniające pomyślną realizację zadań przez oddziały szturmowe może realizować odwód lub oddział szturmowy nie biorący udziału w walce. Podczas szturmu miasta dowódca związku taktycznego (oddziału) powinien wziąć pod uwagę wiele specyficznych cech, do których między innymi należą:

- trudności w obserwacji i prowadzeniu ognia; - ograniczenie swobody w rozmieszczeniu poszczególnych elementów

ugrupowania bojowego; - niskie tempo natarcia z uwagi na uporczywość i zaciętość walk o

każdy obiekt. Specyfika walk w mieście przemawia za tym, aby większość artylerii przydzielić do oddziałów szturmowych i zdecentralizować dowodzenie. W przyjętych rozwiązaniach należy jednak widzieć możliwość wykorzystania jej w sposób scentralizowany, na przykład w początkowym okresie szturmu, czy też podczas realizacji szczególnie ważnych zadań. Z uwagi na to, że przeciwnik w trakcie obrony miasta będzie częściej wykonywał kontrataki w celu odzyskania utraconych obiektów, należy posiadać większą liczbę odwodów ogólnowojskowych i specjalistycznych. Do składu odwodu przeciwpancernego należy wykorzystywać pododdziały

107

czołgów i artylerii przeciwpancernej. Wnioski z działalności szkoleniowej dowodzą, że odwód przeciwpancerny wyposażony w wyrzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych (9P133) może być wykorzystany w mieście w ograniczonym zakresie ze względu na swoje możliwości taktyczno-techniczne. Ogólnie można stwierdzić, że odległość rozmieszczenia odwodów przeciwpancernych powinna być mniejsza niż w terenie otwartym. Należy rozmieszczać je w pobliżu oddziałów szturmowych pierwszego rzutu. Pododdziały przeciwlotnicze oddziałów wykorzystuje się do osłony stanowisk dowodzenia, punktów dowódczo-obserwacyjnych i drugorzuto-wych oddziałów szturmowych przed uderzeniami środków napadu powietrznego przeciwnika. Oddział przeciwlotniczy związku taktycznego rozmieszczany jest na obrzeżach miasta. Osłania on zgrupowania szturmujące miasto przed uderzeniami lotnictwa i śmigłowców. Nacierając w mieście należy się liczyć ze zwiększonym zużyciem, o około jedną trzecią, amunicji artyleryjskiej i strzeleckiej. Wzrośnie również zapotrzebowanie na materiały wybuchowe, środki dymne i zapalające. W związku ze zwiększonym zakresem zadań celowym jest pododdziały logistyczne rozmieszczać na obrzeżu miasta. Natomiast zaopatrywanie w środki walki powinno być realizowane między innymi przez wykorzystanie przedziałów desantowych bojowych wozów piechoty i transporterów opancerzonych. Ewakuacja rannych również powinna odbywać się przy użyciu tych środków gdyż niecelowym jest wykorzystanie do tego celu samochodów ciężarowo-terenowych ze względu na łatwość ich zniszczenia. Za pierwszorzutowymi oddziałami szturmowymi powinny przemieszczać się ciągniki ewakuacyjne grup ewakuacyjno-ratunkowych. Będą one udzielać pomocy w ramach ratownictwa technicznego, jak też ewakuować uszkodzony sprzęt do punktów zbiórki uszkodzonego sprzętu. Szturm miasta rozpoczyna się jednoczesnym uderzeniem oddziałów szturmowych, które przyjmują ugrupowanie do ataku w rejonach spieszania położonych poza zasięgiem ognia środków strzelających na wprost. Podczas ogniowego przygotowania zajmują one podstawy wyjściowe do szturmu, możliwie jak najbliżej obiektów ataku. Powinny być one tak wybrane, aby opanowanie ich naruszyło system obrony przeciwnika i zapoczątkowało niszczenie go częściami. Podczas walk w mieście należy szeroko wykorzystywać grupy (pododdziały) desantowoszturmowe, które wraz z grupami szturmowymi będą niejako "od góry" zdobywać budynki bronione przez przeciwnika. Nie należy również zapominać o podziemnej infrastrukturze w mieście i w miarę możliwości wykorzystywać ją do zaatakowania bronionego obiektu przez stworzone doraźnie elementy ugrupowania bojowego. Pozwoli to zminimalizować straty jakie mogą powstać w wyniku szturmu czołowego.

108

Czołgi i bojowe wozy piechoty grup szturmowych przesuwają się za szturmującą piechotą od ukrycia do ukrycia. Załogi prowadzą ogień z armat i karabinów maszynowych do punktów ogniowych wykrytych indywidualnie lub wskazanych przez dowódców grup szturmowych. Z reguły ogień prowadzi się na przeciwne strony ulicy. Czołgi wykorzystuje się również do niszczenia barykad, jak też do burzenia niewielkich budowli. Czołgi z urządzeniami spycharkowymi można wykorzystać do torowania i utrzymywania dróg, szczególnie w zagruzowanych ich częściach. W trakcie natarcia w mieście istotnym jest posiadanie możliwości potęgowania uderzenia i wykorzystania warunków wytworzonej sytuacji. Dlatego kolejne rzuty oddziału przemieszczają się po ulicach w gotowości wejścia do walki. Oddziały szturmowe po opanowaniu obiektów szturmu powinny być w gotowości do odparcia kontrataków przeciwnika. W momencie jego wyjścia oddziały szturmowe umacniają się w zdobytych obiektach i ogniem posiadanych środków odpierają jego uderzenie. Dowódca oddziału na zagrożony kierunek przemieszcza odwód przeciwpancerny, a w razie potrzeby część drugiego rzutu, aby zatrzymać przeciwnika. Po rozbiciu kontratakującego przeciwnika kontynuuje się szturm miasta aż do osiągnięcia jego przeciwległego krańca. Szturm miasta prowadzi się nieprzerwanie w dzień i w nocy aż do całkowitego rozbicia przeciwnika. Natarcie w górach prowadzi się zwykle wzdłuż dróg, dolin, grzbietów górskich i płaskowyżów, na samodzielnych kierunkach z jednoczesnym oddziaływaniem na skrzydła i tyły broniącego się przeciwnika. Ze względu na niewielką pojemność możliwych kierunków natarcia, uderzenie czołowe naraża nacierającego na duże straty, co powinno zmusić go do szukania rozwiązania w manewrze, wykorzystywaniu trudno dostępnego terenu i luk w obronie przeciwnika. Czynniki te powinny być brane pod uwagę podczas tworzenia ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału). W skład jego powinny wchodzić oddziały obejścia, desanty śmigłowcowe i grupy desantowoszturmowe. Dzięki utworzeniu tych elementów nacierający ma możliwość wychodzenia na skrzydła i tyły przeciwnika oraz uniemożliwiać mu organizowanie obrony w głębi. Jak dowodzą bowiem wnioski z walk w Afganistanie opanowanie dominujących wzgórz i przełęczy oraz innych ważnych obiektów zapewni prowadzenie natarcia w wyższym tempie oraz zmniejszy straty powstałe w walce. Aby umożliwić nacierającemu związkowi taktycznemu (oddziałowi) swobodę manewru otrzymuje on szerszy niż w terenie otwartym pas natarcia. Może on obejmować dwa-trzy kierunki natarcia. Wyznacza się je przeważnie wzdłuż dolin i dróg, przy czym przylegające doń wyżyny, stoki i grzbiety gór włącza się w pas natarcia. W niektórych sytuacjach, zamiast pasa natarcia, może być wyznaczony kierunek. Oddział z reguły nacierać będzie na jednym kierunku. W związku z tym, że przeciwnik broniący gór będzie chciał rozstrzygnąć walkę u ich podnóża lub uniemożliwić nacierającemu wyjście

109

poza nie, głębokość i treść zadań będzie miała pewne specyficzne cechy. W zadaniach dla związku taktycznego (oddziału) większy nacisk będzie położony na opanowanie (zdobycie) obiektów terenowych zapewniających rozwijanie natarcia z jednoczesnym rozbiciem zgrupowania obronnego przeciwnika. W związku z tym zadaniem bliższym związku taktycznego będzie na ogół rozbicie pierwszorzutowych oddziałów przeciwnika i zdobycie przełęczy (ważnych obiektów) w tym obszarze. Z reguły treścią zadania dalszego będzie rozbicie odwodów i opanowanie obiektów w głębi, które zapewnią zwiększenie tempa natarcia i spowodują naruszenie systemu obrony przeciwnika. Zadaniem bliższym oddziału może być rozbicie pierwszorzutowych pododdziałów przeciwnika broniących podejścia do ważnych obiektów terenowych. Zadanie dalsze to opanowanie danego obiektu. Z chwilą uchwycenia przełęczy lub innego ważnego obiektu, dowódca powinien zrealizować szereg przedsięwzięć zmierzających do uniemożliwienia odzyskania go przez przeciwnika. Ugrupowanie bojowe tworzy się uwzględniając znaczenie i pojemność poszczególnych kierunków. Powinno ono charakteryzować się samodzielnością działania i wyeliminować zbędne manewry. Do pierwszego rzutu należy wyznaczać większość pododdziałów piechoty, którą wzmacnia się czołgami, artylerią i innymi rodzajami wojsk i służb. Drugi rzut powinien mieć również charakter zgrupowania mieszanego. Uwzględniając właściwości terenu można zamiast drugiego rzutu, tworzyć odwody ogólnowojskowe na kierunkach działania. Należy jednak pamiętać, że głębokie ugrupowanie może zaważyć na terminach wprowadzenia poszczególnych rzutów do walki.

Charakterystycznym elementem ugrupowania bojowego są oddziały obejścia o różnym składzie, organizowane zawczasu lub doraźnie. W wypadku gdy związek taktyczny (oddział) dysponuje wysiłkiem lotnictwa wojsk lądowych, zadania oddziałów obejścia mogą realizować grupy desantowoszturmowe. Oprócz nich mogą być organizowane

desanty śmigłowcowe.

Podczas natarcia w górach obok ogólnowojskowych elementów ugrupowania bojowego na każdym kierunku działania tworzy się odwody specjalne takie, jak: odwód przeciwpancerny, oddział zaporowy, oddział zabezpieczenia ruchu. Jeżeli związek taktyczny (oddział) nie dysponuje dostateczną ilością sił i środków do zorganizowania tych elementów ugrupowania bojowego, można utworzyć niektóre z nich na bazie pododdziałów ogólnowojskowych. Wielowarstwowa obrona w górach wymaga jednoczesnego obezwładnienienia systemu ognia przeciwnika. W związku z tym niecelowym jest rozpoczynać natarcie od uderzenia czołowego. Dążyć należy do uderzenia skrzydłowego z jednoczesnym rozbiciem części sił przeciwnika przez oddziały obejścia lub grupy desantowoszturmowe.

110

W okresie ogniowego przygotowania i wsparcia ataku najskuteczniej obezwładnia się przeciwnika w punktach oporu przy drogach stanowiących kierunek natarcia oraz na przełęczach i dominujących wzgórzach. Oddziałom pierwszego rzutu dodatkowo wyznacza się rubież spieszania, którą piechota zajmuje pod osłoną ognia artylerii i środków strzelających na wprost. Spieszona piechota zbliża się do czołowych punktów oporu i wspólnie z oddziałami obejścia rozbija je i rozwija natarcie w głąb ugrupowania przeciwnika. Czołgi i bojowe wozy piechoty na sygnał zajmują kolejną rubież ogniową z której wspierają walkę piechoty o kolejne punkty oporu. Pododdziały piechoty po opanowaniu punktów oporu przylegających do przełęczy, dominującego obiektu, zajmują miejsca w bojowych wozach piechoty którymi pokonują niebronione odcinki terenu. Do rozbicia kolejnych punktów oporu w głębi obrony celowo jest stosować grupy desantowoszturmowe, które wspólnie z pierwszorzutowymi oddziałami umożliwiają szybkie ich rozbicie. Jeśli nie ma możliwości zorganizowania grup desantowoszturmowych należy wykorzystywać oddziały obejścia. Mogą być one tworzone w trakcie prowadzenia natarcia lub podczas jego planowania. Jak w każdej innej sytuacji, tak i podczas rozwijania natarcia w górach należy liczyć się z kontratakami. W tym celu można wysadzać desanty śmigłowcowe, które po uchwyceniu dominujących wzgórz, obiektów opóźnią lub zdezorganizują wyjście wojsk przeciwnika. Opanowane obiekty terenowe utrzymają do czasu podejścia pierwszorzutowych pododdziałów. Takie działanie uniemożliwi organizację obrony na kolejnej rubieży wycofującym się pododdziałom przeciwnika. Konieczność potęgowania uderzenia sprawia, że do likwidacji lub blokowania okrążonego przeciwnika wyznacza się minimalną ilość sił i środków. Siły główne powinny realizować postawione zadanie. Do pokonywania kolejnych rubieży i rozwijania natarcia wprowadza się drugi rzut (odwód). Powinien on być wprowadzany do walki całością sił. Niekiedy jednak z uwagi na pojemność kierunku może być on wprowadzany częściami. Po rozwinięciu natarcia w głębi należy dążyć do przejścia do pościgu uniemożliwiając jednocześnie przeciwnikowi zorganizowanie obrony na kolejnych rubieżach i kierunkach. Właściwości lasów i terenu lesisto-jeziornego nie pozwalają na prowadzenie działań zaczepnych dużymi siłami. Warunki terenowe kanalizują natarcie, obniżają jego tempo i skuteczność wsparcia ogniem. Utrudniają również dowodzenie i zapewnienie ciągłości współdziałania, jak też efektywne wykorzystanie uzbrojenia występującego w pododdziałach. Należy się także liczyć z większym zagrożeniem pożarami oraz możliwością zaskakującego działania przeciwnika (zostawianie grup żołnierzy na tyłach nacierającego, jednoczesne uderzenia na skrzydła i tyły itp.). Uwzględniając cechy terenu lesistego i lesisto-jeziornego należy pamiętać, że natarcie należy prowadzić wzdłuż dróg i przesiek. Wysokie

111

tempo może zapewnić zorganizowanie podczas jego planowania takich elementów ugrupowania bojowego jak oddziały obejścia, grupy desantowoszturmowe i desanty śmigłowcowe. Określając zadania bojowe należy brać pod uwagę, które obiekty lub rubieże terenowe powinno się opanować w pierwszej kolejności, aby ich uchwycenie naruszyło system obrony przeciwnika i gwarantowało dynamizm prowadzenia natarcia. Teren lesisty (lesisto-jeziorny) uniemożliwia prowadzenie natarcia w tempie przewidywanym dla warunków terenu otwartego. Wpływa to na głębokość zadań, które powinny być płytsze. Z głębokością zadań wiąże się szerokość pasa natarcia. Wynosić on może dla związku taktycznego - do 20 km, a oddziału do 10 km. Niekiedy oddział może otrzymać 1-2 kierunki działania zamiast pasa. Zawsze jednak decydującym argumentem o jego szerokości powinna być możliwość stworzenia przewagi nad broniącym się przeciwnikiem. Ugrupowanie bojowe związku taktycznego (oddziału) składa się z tych samych elementów co w innych warunkach, wzbogacone o elementy wcześniej wymienione. Ze względu jednak na ograniczone możliwości manewru poszczególne elementy ugrupowania powinny być wzmocnione pododdziałami rodzajów wojsk i służb, aby mogły walczyć samodzielnie i być w pełni autonomiczne. Najbardziej typowym ugrupowaniem związku taktycznego będzie ugrupowanie w dwa rzuty. Natomiast oddział może być ugrupowany w dwa rzuty z odwodem,który na ogół powinien przeciwdziałać oskrzydleniom i obejściom przeciwnika. Dodatkowym zadaniem odwodu może być gaszenie pożarów. Natomiast w pododdziałach pierwszego rzutu należy organizować grupy torujące. Znaczne trudności występować będą podczas rozmieszczania w terenie lesistym (lesisto-jeziornym) poszczególnych elementów ugrupowania bojowego. W związku z tym na ogół będą one przybliżone do rubieży styczności walczących wojsk. W tym celu należy wykorzystywać skraj lasu, polany, przesieki w ten sposób, aby nie utrudniać ruchu wojsk na drogach wiodących na poszczególne kierunki natarcia. Natarcie poprzedza się zwykle rażeniem ogniowym przeciwnika, w którym decydującą rolę odgrywa artyleria. Z reguły pododdziały pierwszorzutowe atakują przeciwnika w szyku pieszym przy wsparciu ogniem broni pokładowej bojowych wozów piechoty i czołgów. Punkty oporu rozmieszczone na skraju lasu, w przesmykach między jeziorami nacierający opanowuje wspólnie z oddziałami obejścia, które uderzają na nie od tyłu. Z chwilą włamania się w głąb obrony nacierający nie powinien wiązać się w walkę z drobnymi grupami, lecz dążyć do uniemożliwienia przeciwnikowi umocnienia się na kolejnych rubieżach. W tym celu powinny być wysadzane desanty śmigłowcowe, a grupy desantowoszturmowe wspólnie z nacierającymi pododdziałami opóźniają i dezorganizują wycofanie się przeciwnika. Uchwycone obiekty, rubieże należy przygotować do obrony i być na nich przygotowanym do odparcia kontrataku ogniem z miejsca. W tym

112

czasie wprowadza się do walki kolejne siły, którymi dowódca realizuje postawione zadanie. Po odparciu kontrataku oddział (pododdział), który go rozbił może stanowić drugi rzut lub odwód w zależności od rozwoju sytuacji. Dążąc do opanowania przesmyków międzyjeziornych i innych ważnych obiektów nie należy zapominać o ich pokonaniu w takich miejscach, które pozwolą zaskoczyć obrońcę. Takie działanie powinno spowodować, że związek taktyczny (oddział) szybciej zrealizuje cel natarcia. Na przewidywanym kierunku kontrataku wykonuje się zawały leśne, ustawia grupy min i kieruje odwody specjalne. Nacierając w terenie lesistym (lesisto-jeziornym) należy pamiętać o zabezpieczeniu skrzydeł. W rejonach gdzie oddziały (pododdziały) odtwarzają zdolność bojową należy również organizować ubezpieczenia, aby zapobiec niespodziewanemu uderzeniu. Natarcie zimą różni się od natarcia prowadzonego w innych porach roku bardziej złożoną problematyką rozpatrywaną w okresie planowania przez dowódcę i sztab związku taktycznego (oddziału). Na jego stronę organizacyjną mieć będzie wpływ głównie mróz i grubość pokrywy śnieżnej. Ponadto na wiele kwestii rzutować będą częste wahania temperatury, opady śniegu, zawieje i zamiecie śnieżne, długa noc i krótki dzień. Niedogodności w prowadzeniu natarcia nie powinny jednak stanowić dla dowódcy związku taktycznego (oddziału) jakiegokolwiek usprawiedliwienia. Wpływają one jednak na przygotowanie natarcia i powinny być brane pod uwagę podczas określania kolejności i terminów wykonywania zadań bojowych oraz podczas rozwiązywania problemów zabezpieczenia logistycznego. Zaletą zimy jest możliwość przekraczania przeszkód wodnych, bagien, grzęzawisk i innych niedostępnych obszarów w wyniku ich zamarznięcia. Każdorazowo należy jednak rozpoznać grubość lodu, czy też głębokość zamarznięcia ziemi, aby teren wykorzystać do osiągnięcia celu walki. Zima sprzyja również działaniu odpowiednio wyposażonym oddziałom obejścia w obchodzeniu punktów oporu przeciwnika. Grubość pokrywy śnieżnej wywiera wpływ na prowadzenie natarcia. Jeśli wynosi ona 30-50 cm to fakt ten nie ma większego wpływu na poruszanie się pojazdów gąsienicowych, natomiast pojazdom kołowym uniemożliwia poruszanie się drogami na przełaj. Pokrywa śnieżna powyżej 50 cm skutecznie obniża ruch czołgów i bojowych wozów piechoty, a pojazdy kołowe mogą poruszać się jedynie po drogach. W związku z tym natarcie przy głębokim śniegu będzie prowadzone jedynie wzdłuż przejezdnych dróg i terenu do nich przyległego. Treść zadań związku taktycznego (oddziału) będzie podobna do tych, które są realizowane w warunkach terenu otwartego. Jednak z uwagi

113

na niższe tempo natarcia będą one płytsze. Natomiast szerokość pasa natarcia będzie z reguły większa niż w terenie równinnym. Ugrupowanie bojowe związku taktycznego (oddziału) powinno zapewnić wykonanie silnych uderzeń z marszu oraz samodzielność poszczególnych elementów. Drugie rzuty (odwody) z uwagi na potrzebę szybkiej reakcji na zaistniałą sytuację pola walki, powinny znajdować się bliżej czołowych oddziałów (pododdziałów). W celu jednoczesnego uderzenia na skrzydła i tyły punktów oporu przeciwnika organizuje się oddziały obejścia. Tworzy się je na bazie pododdziałów ogólnowojskowych wzmocnionych elementami rodzajów wojsk i służb, wyposażonych w środki ułatwiające ruch po pokrywie śnieżnej. Na każdym kierunku natarcia należy organizować oddziały zabezpieczenia ruchu i oddziały torujące wyposażone w sprzęt do rozsuwania śniegu. Natarcie rozpoczyna się od rażenia ogniem przeciwnika i wymaga większego zużycia amunicji na zniszczenie umocnień, które ze względu na mróz są trwalsze. Pododdziały pierwszego rzutu atakują punkty oporu wzdłuż dróg lub w terenie pokrytym cienką warstwą śniegu. We współdziałaniu z oddziałami obejścia uderzają na tyły i dokonują wyłomu w obronie. Rozwijając natarcie w głębi, pierwszorzutowe pododdziały powinny konsekwentnie dążyć do zrealizowania celu natarcia bez wiązania się w likwidację przeciwnika na swoich tyłach. Ich rozbiciem powinny zająć się pododdziały drugorzutowe. Niekiedy ocalałe punkty oporu przeciwnika, ze względu na czas, korzystniej jest blokować niedużymi siłami. Jeśli przeciwnik będzie wykonywał zwrot zaczepny należy odpierać go ogniem z miejsca. W celu uchwycenia ważnych dla nacierającego obiektów terenowych, powinno wysadzać się taktyczne desanty śmigłowcowe na takich samych zasadach jak w innych porach roku. Czynniki mające wpływ na natarcie nocą oddziaływują - niezależnie od nowoczesnych środków widzenia w ciemności - na orientację w terenie, rozpoznawanie celów przeciwnika. Utrudniają też dowodzenie, współdziałanie i realizację przedsięwzięć związanych z zabezpieczeniem bojowym natarcia. Noc wywiera swój ujemny wpływ na zachowania żołnierzy. Pomimo tych trudności nie mogą one być powodem zawężenia celu natarcia, jak też zaniechania ciągłości działań. Treść zadań bojowych związku taktycznego (oddziału) zależeć będzie między innymi od czasu trwania nocy i stopnia ciemności, terenu i możliwości jego pokonania, charakteru obrony przeciwnika i możliwości wojsk własnych. Ich głębokość może być taka jak w dzień lub mniejsza. Pierwszorzutowym oddziałom (pododdziałom) powinno wyznaczać się

114

rubież, którą należy opanować do świtu. Z rubieży tej powinny być wprowadzane kolejne siły w celu rozwinięcia uzyskanego powodzenia. Należy dążyć do tego, aby w nocy nie wprowadzać do walki drugich rzutów lub odwodów z uwagi na trudności w realizacji tego przedsięwzięcia. Jeśli będzie jednak zachodziła taka potrzeba to należy odpowiednio zabezpieczyć to przedsięwzięcie. Ugrupowanie bojowe będzie podobne jak podczas natarcia w dzień. Tworząc je należy jednak do pierwszego rzutu wyznaczyć taką ilość sił, która zapewni wykonanie zadania bez potrzeby wprowadzania drugich rzutów. Taktyczny desant śmigłowcowy wysadza się z takim wyliczeniem, aby nacierające pododdziały połączyły się z nim o świcie. Grupy desantowoszturmowe należy również używać od świtu. Z uwagi na trudności w dowodzeniu odległości między elementami ugrupowania bojowego powinny być mniejsze. Specyfika natarcia w nocy sprawia, że do prowadzenia rozpoznania i ubezpieczenia skrzydeł należy przewidzieć więcej sił niż podczas natarcia w dzień. Natarcie w nocy bywa kontynuacją natarcia w dzień. Niekiedy może rozpocząć się w nocy od przełamania obrony. W obu przypadkach atak będzie prowadzony spieszonymi pododdziałami piechoty. Atak, oprócz rażenia ogniem, musi być zgrany z oświetlaniem terenu i oślepianiem środków ogniowych przeciwnika. Niekiedy chcąc zaskoczyć przeciwnika może odbyć się w ciemnościach, bez wcześniejszego przygotowania ogniowego. Natarcie prowadzi się na kierunkach, które posiadają najmniej przeszkód terenowych i zapewniają dobrą orientację. Powinny one prowadzić do wyznaczonych obiektów, rubieży najkrótszą drogą bez konieczności wykonywania skomplikowanych manewrów. Dążąc do osłabienia obrony należy uwzględniać również możliwość wysłania pododdziałów, które przenikną w obronę przeciwnika. Po wykonaniu zadania mogą one obsadzić rubieże, których opanowanie i utrzymanie uniemożliwi broniącemu się sprawne wycofanie na kolejne pozycje. Jeśli zaś przeciwnik zdecyduje się na wykonanie zwrotu zaczepnego należy zwalczać go ogniem z miejsca. Pytania kontrolne: 1. W czym wyraża się istota powietrzno-lądowego natarcia? 2. Wymienić elementy systemu natarcia. Omówić każdy z nich. 3. Jaka jest rola ognia w przygotowaniu i wykonaniu ataku? 4. Jakie przewiduje się sposoby pokonywania przeszkód wodnych? 5. Wymienić elementy ugrupowania bojowego związku taktycznego

(oddziału) w natarciu. 6. Przedstawić specyfikę natarcia w lesie.

115

7. Wymienić i omówić przeznaczenie elementów ugrupowania bojowego oddziału podczas natarcia w mieście.

8. W czym wyraża się zasada ciągłości natarcia?

Rozdział V. WALKA W UGRUPOWANIU PRZECIWNIKA Po zakończeniu lektury tego rozdziału Czytelnik powinien umieć: 1. Omówić wpływ działań w ugrupowaniu przeciwnika na rezultat końcowy

walki sił głównych. 2. Zdefinować i opisać poszczególne etapy walki w okrążeniu. 3. Odróżniać działania oddziałów rajdowych od oddziałów wydzielonych. 4. Opisać specyfikę działań desantowoszturmowych. 5.1. Zasady ogólne

rzyszłe działania bojowe wojsk lądowych będą prowadzone w głębi ugrupowania przeciwnika i w bezpośredniej styczności z nim oraz w

ugrupowaniu wojsk własnych. Jest to w znacznej mierze następstwo faktu, że walczące strony coraz więcej środków walki, decydujących o przebiegu i wynikach starcia, rozmieszczają w głębi swego ugrupowania, w dużym oddaleniu od przeciwnika (np.: broń precyzyjną, środki powietrzne, elementy systemu dowodzenia, środki walki elektronicznej). Zwalczanie tych środków determinuje pomyślne osiąganie zakładanych celów działań taktycznych. Lotnictwo, wojska rakietowe i artyleria nie w każdej bowiem sytuacji będą w stanie skutecznie oddziaływać na wspomniane środki, dlatego zachodzi potrzeba przeniesienia działań bojowych w ugrupowanie przeciwnika przez wykorzystanie do tego celu sił i środków związku taktycznego (oddziału).

P

Prowadzenie działań w ugrupowaniu przeciwnika z punktu widzenia ekonomii sił ma służyć stworzeniu korzystnych warunków do pomyślnego rozegrania z nim przyszłych działań w bezpośredniej styczności. Łączenie działań stwarza bowiem warunki do szybszego rozbicia bądź obezwładnienia strony przeciwnej. Rozwój środków walki i wkomponowanie na stałe do działań taktycznych wymiaru powietrznego wpłynęło również na konieczność rozszerzenia obszaru starcia poza rubież styczności wojsk. Walka nabrała wymiaru przestrzennego, a o jej wynikach nie decyduje już wynik starcia na linii bezpośredniej styczności wojsk. Doświadczenia bojowe potwierdzają, że zwalczanie wielu różnorodnych obiektów w ugrupowaniu przeciwnika nie może być prowadzone wyłącznie przez ich zniszczenie czy też obezwładnienie uderzeniami lotnictwa i artylerią. Często istniała potrzeba stosowania innych sposobów oddziaływania mających na celu eliminowanie, neutralizowanie, przechwytywanie czy wreszcie rozbrajanie przeciwnika. Powyższe cele realizowały bezpośrednio wojska walczące w jego ugrupowaniu. Warunki przyszłego pola walki sprzyjać będą zasadności podejmowania tego typu działań, bowiem toczone starcia odbywać się będą na samodzielnych kierunkach, wybranych obszarach i często bez

117

zachowania ciągłości frontu. Cechować je będzie wysoka dynamika, gwałtowne i często nieprzewidziane zmiany w sytuacji oraz uporczywa walka o przejęcie i utrzymanie inicjatywy. Jak wykazują liczne analizy i doświadczenia bojowe, działania na tyłach przeciwnika są wysoce efektywne. Dotyczyć to będzie zarówno operacji zaczepnych, jak i obronnych. Działania w głębi stwarzają warunki do szerokiego manewru, sprzyjają postawieniu przeciwnika w niekorzystnej sytuacji, co umożliwia rozbicie lub okrążenie jego sił. Rozwój środków walki zmienił warunki i sposoby prowadzenia działań taktycznych. Szczególną właściwością tych zmian jest stałe zwiększanie się głębokości ugrupowania (np. obrony) i coraz większe nasycenie jego różnymi środkami walki. Niszczenie różnych obiektów i urządzeń oraz tworzenie wielu ognisk walk na tyłach przeciwnika wyczerpuje jego siły, osłabia zdolność stawiania zorganizowanego oporu w obronie i przyspiesza tempo działań wojsk własnych. Wnioski z konfliktów lokalnych ostatnich lat dowodzą, że obiektami zainteresowania i oddziaływania dla sił prowadzących działania na tyłach przeciwnika najczęściej będą:

- odwody (drugie rzuty); - stanowiska dowodzenia; - węzły łączności; - środki walki elektronicznej; - stanowiska startowe rakiet; - stanowiska startowe rakiet OP i środki systemu OPL; - lotniska i lądowiska; - środki rozpoznawczo-uderzeniowe; - obiekty i siły zabezpieczenia logistycznego; - węzły drogowe i kolejowe; - szczególnie ważne rejony (rubieże).

Wynika z tego, iż będą to obiekty zarówno stałe, jak i ruchome, szczególnie bronione (chronione) przez specjalnie do tego celu wyznaczone siły . Z pewnością rodzaj prowadzonych działań będzie precyzował potrzeby wykonywanych zadań na tyłach przeciwnika i tak do zadań wykonywanych w obronie należy zaliczyć:

- dezorganizowanie natarcia i manewru sił przeciwnika; - utrudnianie wprowadzenia do działań kolejnych sił (izolowanie odwodów); - osłabianie możliwości ogniowych;

118

- kanalizowanie ruchu nacierających wojsk w zawczasu wybrane obszary i rejony; - blokowanie (powstrzymywanie) sił głównych nacierającego; - niszczenie środków rozpoznawczo-uderzeniowych, stanowisk dowodzenia, kierowania i naprowadzania oraz pododdziałów śmigłowców na lądowiskach; - opanowanie lub zniszczenie ważnych obiektów systemu logistycznego; - uporczywe bronienie ważnych obiektów (rubieży), jak np.: przełęcze, przesmyki, węzły dróg, przeprawy w bród; - uprzedzenie przeciwnika w opanowaniu ważnych rejonów lub rubieży oraz utrzymaniu ich do czasu zajęcia przez wojska własne podczas wykonywania zwrotu zaczepnego.

Do zadań wykonywanych podczas natarcia zaliczyć należy: - opanowanie i utrzymanie ważnych rubieży i obiektów do czasu

podejścia wojsk własnych (węzłów dróg, przepraw i przyczółków na przeszkodach wodnych itp.);

- niszczenie lub obezwładnianie środków broni precyzyjnej i walki elektronicznej, baz, składów, stanowisk dowodzenia, lotnisk, węzłów komunikacyjnych i innych ważnych obiektów;

- walkę z odwodami; - paraliżowanie manewrującego przeciwnika i udaremnienie mu

odejścia i zajęcia obrony na kolejnej rubieży; - osłabianie możliwości ogniowych; - dezorganizowanie pracy elementów systemu logistycznego.

Celem ogólnym działań na tyłach przeciwnika będzie ułatwienie wykonania zadań siłom głównym przez zdezorganizowanie i osłabienie potencjału bojowego przeciwnika w najważniejszych momentach działań taktycznych.

Cel ten osiągany będzie poprzez: - osłabianie potencjału ogniowego przeciwnika; - spotęgowanie skutków własnych uderzeń ogniowych; - zdezorganizowanie manewru sił i środków przeciwnika w wybranym etapie walki; - tworzenie warunków ułatwiających manewr wojsk własnych w wymiarze lądowym i powietrznym; - naruszenie systemu dowodzenia i kierowania środkami walki; - osłabienie potencjału walki elektronicznej przeciwnika; - oddziaływanie psychologiczne i propagandowe, obniżające wartości moralno-bojowe przeciwnika.

Prowadzenie działań w ugrupowaniu przeciwnika przez wydzielone siły i środki będzie racjonalne wówczas, gdy zaistnieje możliwość wykorzystania skutków ich użycia przez główne siły związku taktycznego

119

(oddziału). Istotnym problemem jest również zapewnienie połączenia się sił działających w ugrupowaniu przeciwnika z własnymi wojskami. Starcie z przeciwnikiem na ogół zapoczątkują uderzenia elektroniczne, lotnictwa, wojsk rakietowych i artylerii wykonywane na całą głębokość jego ugrupowania. Nie zawsze jednak one wystarczą, nie zawsze będą w stanie sprostać potrzebom co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze - ze względu na niewystarczającą liczbę posiadanych środków rażenia do wykonania wszystkich zadań. Po drugie - na opłacalność (efektywność) uderzeń na pojedyńcze cele znajdujące się na dużych odległościach i często zmieniających swoje położenie. Przykładowo do rażenia baterii haubic 155 mm (6 hb) potrzeba wystrzelić 1100 pocisków artyleryjskich, a więc na jedno działo w dywizjonie przypada 60 pocisków (tj. samochód amunicji artyleryjskiej). Niekiedy trudność zniszczenia będzie wynikała z faktu rozmieszczenia celów (np. składów amunicji specjalnej) w fortach, sztolniach, grotach, nieczynnych kopalniach . Kolejnym powodem jest to, że nie w każdej sytuacji własne środki rażenia mogą być efektywnie użyte. Niekiedy bowiem trudne warunki atmosferyczne mogą znacznie obniżyć efektywność użycia lotnictwa. Ponadto samo ogniowe zwalczanie rozmieszczonych w głębi ugrupowania przeciwnika jego środków rażenia nie zaspokoi wszystkich potrzeb (neutralizacja, przechwycenie, opanowanie), jakie rodzić może przyszłe pole walki. Nieodzowne będzie zatem uzupełnienie tego zwalczania działaniami wojsk.

Do prowadzenia działań na tyłach przeciwnika mogą być użyte:

- zgrupowania, które znalazły się tam w sposób niezamierzony (nieplanowo); - elementy ugrupowania bojowego celowo (planowo) wysłane na tyły przeciwnika lub pozostawione w jego ugrupowaniu.

Mogą to być siły o różnej wielkości, składzie i możliwościach bojowych. Według poglądów B. Chochy1 i S. Kozieja2 do działań w głębi ugrupowania przeciwnika można wydzielić do 1/3 sił (wojsk). Będą to takie elementy ugrupowania, jak zgrupowania (oddziały) i grupy desantowoszturmowe, desanty powietrzne, oddziały wydzielone, oddziały i grupy rajdowe, a także zawczasu przygotowane do walki w okrążeniu załogi i garnizony wybranych miejscowości, rejonów i obiektów umocnionych. Niekiedy będą również wydzielane siły i środki wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej prowadzące działania nieregularne3. Siły (elementy ugrupowania) przeznaczone do działań w ugrupowaniu przeciwnika będą wykonywały zadania przy ciągłym zagrożeniu ze strony przeciwnika naziemnego i powietrznego.

1 B. Chocha, Rozważania o taktyce, Warszawa 1982, s.176. 2 S. Koziej, Działania rajdowe. Rozprawa habilitacyjna, Zeszyt Naukowy nr 10/84, dodatek, ASG WP 1984, s.128. 3 Zostaną one omówione w oddzielnym rozdziale niniejszego podręcznika.

120

Każdorazowo umiejętność prowadzenia działań przez te siły w warunkach przyszłego pola walki będzie decydować o efektywności zwalczania obiektów i osiągnięciu celu końcowego działań taktycznych przy jak najmniejszych stratach wojsk własnych. Podczas każdego działania w ugrupowaniu przeciwnika można wyróżnić trzy etapy: wejście do działań (przedostanie się) i dotarcie na jego tyły, wykonanie zadania, ponowne połączenie się z siłami głównymi. Sposoby działania w każdym z tych etapów będą zależały przede wszystkim od jego celu oraz warunków operacyjno-taktycznych i środowiska pola walki. 5.2. Walka w okrążeniu i wyjście z okrążenia

krążenie w wojskowych publikacjach m.in. w "Leksykonie wiedzy wojskowej", definiowane jest jako zorganizowane działanie różnych

rodzajów wojsk, a najczęściej rodzajów sił zbrojnych podejmowane w celu izolacji na lądzie i w powietrzu, a na kierunku nadmorskim również od strony morza, określonego zgrupowania wojsk przeciwnika od bazy zaopatrzenia i pozostałych sił, zmuszając je do zaniechania oporu i poddania się4. Regulamin działań taktycznych z kolei precyzuje, że okrążenie jest konsekwencją niepomyślnego przebiegu walki, której dalszemu niekorzystnemu rozwijaniu się nie można w danej sytuacji zapobiec5. Warto w tym momencie zwrócić uwagę, że nie znajdziemy w powyższym wydawnictwie szczegółowego opisu, w jakich rodzajach walki może dojść do okrążenia wojsk.

O

Doświadczenia wojen i konfliktów lokalnych, pozwalają na postawienie tezy, że okrążenie może mieć miejsce we wszystkich rodzajach działań taktycznych. Dla wojsk przechodzących do działań w okrążeniu z reguły jest ono następstwem niepomyślnego przebiegu walki i ma charakter działań wymuszonych. Jednocześnie wnioski z działalności bojowej dowodzą, że do okrążenia najczęściej będzie dochodziło podczas prowadzenia obrony. Wynika to głównie z przewagi ogólnej przeciwnika i swobody wyboru przez niego kierunków uderzeń. Niebagatelną rolę odgrywa szerokie stosowanie "manewru pionowego" tzn. desantów powietrznych, działań powietrznoszturmowych i minowania zdalnego, co ułatwia szybsze zamknięcie pierścienia okrążenia. Okrążone mogą być także wojska nacierąjące. Może to nastąpić na skutek nierównomiernego rozwijania działań na szerokim froncie i w szybkim tempie. Nacierające na wybranych kierunkach związki taktyczne (oddziały) z reguły będą miały otwarte skrzydła, mogą działać w większym niż dawniej oddaleniu od pozostałych sił, co sprzyjać będzie wykonaniu niespodziewanego uderzenia i wyjścia na tyły wojsk prowadzących

4 Leksykon wiedzy wojskowej, Warszawa 1979 , s. 274. Por. M. Laszczyk, Walka w okrążeniu, Warszawa 1985, s. 22. 5 Regulamin Działań Taktycznych Wojsk Lądowych, Część I (związek taktyczny, oddział), Warszawa 1994, s. 48.

121

działania zaczepne. Do okrążenia może dojść także wówczas, gdy przeciwnik silnym kontratakiem lub przeciwuderzeniem odetnie i odizoluje w określonym rejonie część sił nacierających wojsk, pozbawiając je swobody ruchu. W warunkach gdy zorganizowane wycofanie wojsk stanie się niemożliwe lub niecelowe będą one zmuszone prowadzić walkę w izolacji od sił głównych tj. w okrążeniu. Wówczas celem ich działania jest niedopuszczenie do rozbicia wojsk związku taktycznego (oddziału) i stworzenie warunków do wyjścia z okrążenia i połączenia się z siłami głównymi. Walka w okrążeniu nie zawsze ma charakter wymuszony, niekiedy może być działaniem zamierzonym, szczególnie w sytuacji gdy przewiduje się tylko czasową utratę części bronionego pasa (terenu). Celem zamierzonej walki w okrążeniu jest: utrzymywanie obiektów i rejonów o dużym znaczeniu taktycznym, operacyjnym lub strategicznym, przecięcie głównych dróg dowozu i ewakuacji przeciwnika, wiązanie jego sił oraz hamowanie tempa natarcia. W tym celu przygotowuje się załogi i garnizony wybranych miejscowości (obiektów) do walki w okrążeniu. Przedsięwzięcia te realizowane są przede wszystkim w ramach obrony stałej. Mają szczególną rację bytu podczas ewentualnych operacji na obszarze kraju. Wnioski z działalności bojowej dowodzą, że na szczeblu taktycznym siły celowo (planowo) pozostawione do walki w okrążeniu nie przekraczają w zasadzie batalionu (zgrupowania taktycznego), stąd czas ich samodzielnej walki ograniczony jest do 1-2 dób. Z reguły są związane z daną miejscowością, obiektem lub środowiskiem walki i mogą prowadzić przede wszystkim działania stacjonarne. Zadania takich zgrupowań wojsk lądowych będą na ogół ograniczone do:

- utrzymania danej miejscowości lub obiektu wraz ze znajdującymi się tam zasobami; - blokowania szlaków komunikacyjnych; - służenia jako rejon bazowy dla oddziałów i grup (zgrupowań) rajdowych oraz grup desantowoszturmowych.

Ilość sił i środków okrążonych wojsk może być różna. Okrążony może być związek taktyczny (oddział) w takim składzie, w jakim prowadził dotychczas walkę. Niekiedy niektóre jego oddziały (pododdziały) pozostaną poza okrążeniem. W innej z kolei sytuacji razem z okrążonym związkiem taktycznym (oddziałem) mogą znaleźć się oddziały (pododdziały) sąsiednich związków taktycznych (oddziałów). W takiej sytuacji siły te powinny zostać podporządkowane najwyższemu rangą i stanowiskiem w celu zespolenia wysiłków wszystkich wojsk znajdujących się w okrążeniu. Organizując walkę w okrążeniu dokonuje się niezbędnych zmian w ugrupowaniu. Przygotowuje się punkty oporu do obrony okrężnej oraz koryguje system ognia i uściśla współdziałanie.

122

W działaniach wojsk w okrążeniu można wyodrębnić trzy okresy różniące się celami, warunkami i sposobami działania. Są nimi:

a) okres wstępny - mający na celu zapewnienie dogodnych warunków walki wyjścia z okrążenia; b) działania obronne w okrążeniu; c) wychodzenie (przebijanie się) z okrążenia.

Działania w okrążeniu rozpoczynają się z chwilą wychodzenia przeważających sił przeciwnika na skrzydła i tyły związku taktycznego (oddziału) i przechwycenia przez niego dróg wycofania się z zajmowanego rejonu. Bezpośrednio po zamknięciu pierścienia okrążenia przeciwnik zazwyczaj przez pewien czas nie będzie miał możliwości likwidacji okrążonych wojsk. Oddziały (pododdziały) powinny wykorzystać każdy mniej aktywny okres działań przeciwnika na poprawę położenia, korektę ugrupowania, umocnienia punktów oporu i rejonów obrony pod względem inżynieryjnym, a także doskonalenie systemu ognia oraz współdziałania. Najbardziej złożone warunki prowadzenia walki w okrążeniu zaistnieją wówczas, kiedy przeciwnik jednocześnie z okrążeniem będzie dążył do rozcięcia związku taktycznego (oddziału) i rozbicia jego częściami. Może to mieć miejsce zwłaszcza wtedy, gdy okrążeni utrzymują ważne rejony i węzły komunikacyjne i nie pozwalają przeciwnikowi wykorzystać ich do rozwinięcia powodzenia. Warunki obrony w okrążeniu najczęściej narzucać będą ugrupowanie w jeden rzut z silnymi odwodami rozmieszczonymi w kilku rejonach za oddziałami, (pododdziałami) pierwszego rzutu. Mocne odwody pozwalają w odpowiednim czasie przeprowadzić manewr na zagrożony kierunek, wykonać kontratak i przejść do natarcia w celu przerwania frontu okrążenia. Takie ugrupowanie przyjmuje się już w chwili zarysowania się groźby okrążenia. Uogólniając wnioski z konfliktów lokalnych można stwierdzić, że ugrupowanie wojsk podczas obrony w okrążeniu powinno zapewnić:

- skuteczną obronę ludzi i sprzętu przed uderzeniami bronią precyzyjną; - manewr ogniem oraz siłami i środkami na zagrożone lub zamierzone kierunki działań; - siłę oporu wojsk w ważnych rejonach i na ważnych rubieżach; - jak najlepsze wykorzystanie terenu.

Tworząc ugrupowanie w obronie okrężnej należy kierować się następującymi względami:

- organizować taką liczbę elementów ugrupowania bojowego, jaka jest niezbędna do utrzymania bronionego rejonu;

123

- zapewnić każdemu z elementów ugrupowania bojowego maksymalną zdolność do samodzielnego działania; - przewidzieć możliwości łączenia wysiłku (współdziałania) poszczególnych elementów ugrupowania na korzyść tego, który w danym okresie będzie wykonywał zadanie główne.

Oddział (pododdział) broniący się w składzie związku taktycznego (oddziału) w rejonie skupienia wysiłku ugrupowuje się z reguły w dwa rzuty, a na kierunku pomocniczym - w jeden rzut. Oddział na bojowych wozach piechoty z reguły broni się w pierwszym rzucie na najważniejszym kierunku. Oddziały (pododdziały) mające na swoim wyposażeniu samochody, bądź działające pieszo powinno wykorzystywać się do obrony pasywnych kierunków. Oddział (pododdział) czołgów podczas walki w okrążeniu wykorzystuje się najczęściej w odwodzie. Większą część artylerii związku taktycznego (oddziału) wykorzystuje się w sposób scentralizowany i przygotowuje do wykonania manewru w celu odparcia ataków z każdego kierunku. Stanowiska ogniowe artylerii wyznacza się na kierunkach zagrożonych i dokładnie maskuje. W celu podwyższenia efektywności ognia część artylerii może być wydzielona do strzelania na wprost. Biorąc pod uwagę rozciągłość frontu okrążenia oraz możliwość wykonania przez przeciwnika uderzeń jednocześnie z kilku kierunków, a także niewielką gęstość środków prowadzących walkę z czołgami i transporterami opancerzonymi przeciwnika ogniem na wprost, celowo jest tworzyć w okrążeniu kilka, np. dwa odwody przeciwpancerne i oddziały zaporowe. Takie rozwiązanie znacznie przyśpieszy czas reakcji w miejscu tego wymagającym. Podczas walki w okrążeniu istotną rolę odgrywają zapory inżynieryjne. Umiejętnie wkomponowane w teren zwiększają możliwości bojowe walczących wojsk. Szczególne znaczenie ma szerokie zastosowanie minowania narzutowego. Podczas walk w okrążeniu ważne jest uprzedzanie przeciwnika w działaniach, wyprzedzające niszczenie jego najgroźniejszych środków rażenia i obezwładnianie zgrupowań uderzeniowych. Atak odpiera się ogniem wszystkich środków. W związku z ograniczoną ilością amunicji zwiększa się rola ognia prowadzonego na wprost jako najbardziej skutecznego i ekonomicznego. Pododdziały broniące się w pierwszym rzucie uporczywie utrzymują punkty oporu, nie dopuszczając do włamania się przeciwnika w głąb obrony. Jeśli przeszedł on do natarcia jednocześnie na kilku kierunkach, to sukces walki w okrążeniu w znacznym stopniu będzie zależał od szybkiego wykonania manewru ogniem oraz siłami i środkami na najbardziej zagrożony kierunek. W celu wzmocnienia obrony na decydujących kierunkach wykorzystuje się odwody, oddziały zaporowe, a także pododdziały z nieatakowanych odcinków. W razie włamania się przeciwnika w obronę należy ogniem i zaporami zatrzymać posuwanie się go w głąb i w miarę możności starać się odtworzyć poprzednie położenie albo też dokonać odpowiedniego przegrupowania sił, aby dostosować się do dalszych działań w zmienionej sytuacji. Istotną rolę w takich przedsięwzięciach mogą odegrać kontrataki.

124

Podczas walk w okrążeniu musi być on wyjątkowo precyzyjnie przygotowany i przeprowadzony, aby dawał pełną szansę powodzenia i osiągnięcia założonego celu. Należy przede wszystkim zapewnić na wybranym kierunku wymaganą przewagę oraz wykorzystać maksymalnie warunki terenowe. Użyty do kontrataku drugi rzut (odwód) powinien być natychmiast odtworzony z części oddziałów (pododdziałów) broniących się na kierunkach nieatakowanych lub z sił wyprowadzanych z walki na kierunku wykonywanego kontrataku. Jeśli ugrupowanie związku taktycznego (oddziału) w wyniku działań przeciwnika zostanie rozcięte, najczęściej organizuje się uderzenie rozdzielonych zgrupowań w celu pobicia przeciwnika, który włamał się między nie i ponownego połączenia się w jedno zgrupowanie. Na rozkaz przełożonego lub za jego zgodą związek taktyczny (oddział) może wychodzić z okrążenia przenikając lub przebijając się w stronę wojsk własnych. Z zasady na okres wychodzenia z okrążenia związkowi taktycznemu (oddziałowi) stawia się zadanie bliższe i dalsze. Zadaniem bliższym związku taktycznego (oddziału) jest zazwyczaj rozbicie określonego zgrupowania wojsk przeciwnika na wybranym kierunku i przerwanie pierścienia okrążenia. Zadanie dalsze związku taktycznego (oddziału) polega na dotarciu oddziałów (pododdziałów) do wojsk własnych lub na opanowaniu rejonu zapewniającego dogodniejsze warunki do dalszych działań na tyłach przeciwnika. W sprzyjających warunkach wyjście z okrążenia może być wspierane siłami i środkami przełożonego. Może to wyrażać się w wykonaniu uderzeń na wojska znajdujące się na kierunku przebijania się związku taktycznego (oddziału) lotnictwem, ogniem artylerii. Pomoc ta może także wyrażać się w wykonaniu uderzeń spotkaniowych, w przerzucie wojsk śmigłowcami w rejon okrążenia, oraz w wysadzeniu desantów powietrznych na przewidywanym kierunku wyjścia z okrążenia. Liczne doświadczenia historyczne dobitnie wykazują, że nawet niewielka pomoc przełożonego może mieć decydujące znaczenie w uzyskaniu powodzenia podczas wychodzenia z okrążenia. W niektórych sytuacjach wojska znajdujące się poza okrążeniem mogą przechodzić do natarcia i wykonywać uderzenie na główne zgrupowanie przeciwnika tworzące pierścień okrążenia. Może to zmusić je do odstąpienia od aktywnych działań bojowych. Związek taktyczny (oddział) w tym wypadku z reguły nie wykonuje uderzenia na spotkanie nacierających wojsk, lecz wiąże przeciwnika lub rozpoczyna rajd w jego ugrupowaniu przed frontem (na kierunku) nacierających wojsk własnych. O wiele bardziej złożone i trudne warunki zaistnieją wówczas, gdy przełożony nie będzie miał możliwości udzielenia jakiejkolwiek pomocy okrążonym wojskom. Może to mieć miejsce zwłaszcza wtedy, kiedy główne zgrupowanie wojsk własnych prowadzi działania obronne lub wycofuje się pod naciskiem przeważających sił. W tym wypadku związek taktyczny (oddział) wychodzi z okrążenia (przebija się) samodzielnie.

125

Podczas wychodzenia z okrążenia szczególne znaczenie ma wybór kierunku i czasu przerwania pierścienia okrążenia oraz stworzenie odpowiedniego ugrupowania. Przerwanie pierścienia okrążenia należy organizować na kierunku zapewniającym szybkie i skryte ześrodkowanie wojsk, gwałtowność uderzenia i możliwość szybkiego połączenia się z wojskami własnymi. Dla odciągnięcia części sił przeciwnika i wprowadzenia go w błąd co do kierunku działań, okrążone wojska mogą wykonywać uderzenia pozorne na innych kierunkach. Określając kierunek wyjścia z okrążenia uwzględnia się rejony wykonania uderzeń ogniowych, kierunek głównego uderzenia wojsk działających poza pierścieniem okrążenia, liczbę nieobsadzonych lub słabo bronionych odcinków i luk w ugrupowaniu bojowym przeciwnika oraz charakter terenu w pasie wyjścia z okrążenia. Szerokość odcinka przerwania pierścienia okrążenia za każdym razem razem będzie zależała od możliwości bojowych wojsk, ugrupowania przeciwnika i charakteru jego działania, terenu i warunków sytuacji. Najbardziej sprzyjającym czasem wyjścia z okrążenia jest noc i inne warunki ograniczonej widoczności, ponieważ one sprzyjają uzyskaniu zaskoczenia, utrudniają manewr przeciwnikowi i wybór obiektów uderzeń oraz obniżają efektywność prowadzonego przez niego ognia. Cechy przyszłego pola walki i przestrzeganie zasady ciągłości walki nie wykluczają wyjścia z okrążenia w dzień. W takim przypadku należy dążyć do uzyskania zaskoczenia, osiągnięcia skutecznego porażenia przeciwnika i posiadania co najmniej lokalnego panowania w powietrzu własnego lotnictwa. W odróżnieniu od natarcia w warunkach terenu otwartego ugrupowanie bojowe związku taktycznego (oddziału) do wyjścia z okrążenia tworzone będzie w czasie prowadzenia uporczywych walk, pod ciągłym oddziaływaniem przeciwnika z różnych kierunków i nierzadko w warunkach braku sąsiadów.

Najczęściej ugrupowanie to będzie składać się z następujących elementów:

- zgrupowania przełamującego (uderzeniowego); - oddziałów (grup) osłony; - odwodów ogólnowojskowych; - oddziału (pododdziału) artylerii; - oddziałów (pododdziałów) przeciwlotniczych; - odwodów przeciwpancernych; - oddziałów zaporowych;

Liczba elementów ugrupowania bojowego, ich skład i zadania będą zależne od sytuacji i przewidywanych potrzeb pola walki. Niekiedy może zaistnieć konieczność organizowania innych elementów ugrupowania bojowego, takich jak np. oddziały obejścia lub oddziały rajdowe. Każdy z tych elementów powinien być zdolny do wykonania specyficznego zadania określonego w planie walki.

126

Ugrupownie bojowe zawsze powinno odpowiadać zamiarowi walki o wyjście z okrążenia i zapewniać:

- szybkie wykorzystanie skutków uderzeń ogniowych w celu rozbicia przeciwnika na kierunku wyjścia z okrążenia lub przeniknięcie przez luki w jego ugrupowaniu; - zdecydowane rozwijanie działań w kierunku wojsk własnych lub rejonu wyznaczonego do opanowania; - szybki manewr siłami i środkami (odpowiednio do zmian zachodzących w sytuacji) oraz potęgowanie uderzenia i osłonę skrzydeł i tyłów; - jak najlepsze wykorzystanie warunków terenowych; - ciągłość dowodzenia i współdziałania; - jak najmniejszą wrażliwość na uderzenia środków ogniowych i rażenia elektronicznego przeciwnika.

Zgrupowanie przełamujące wykorzystuje się do wykonania uderzenia w wybranym miejscu, przerwania pierścienia okrążenia i stworzenia warunków do rozwinięcia natarcia w określonym kierunku. Zgrupowanie to wykonuje najbardziej odpowiedzialne zadanie, dlatego w jego skład włącza się nie mniej niż połowę sił znajdujących się w okrążeniu. W związku taktycznym do przerwania pierścienia okrążenia wykorzystuje się oddziały czołgów i zmechanizowane na bojowych wozach piechoty (w oddziale pododdział czołgów i zmechanizowany). Ich działanie wspiera większość artylerii. Oddział (grupy) osłony wyznacza się w celu:

- obrony zajmowanego rejonu do czasu przerwania pierścienia okrążenia przez zgrupowanie przełamujące; - zapobieżenia zamknięcia dokonanego wyłomu w czasie wychodzenia wojsk z okrążenia; - osłony skrzydeł i tyłów sił głównych oraz zapewnienia zorganizowanego wyjścia z okrążenia wszystkim oddziałom (pododdziałom).

Liczba i skład oddziałów (grup) osłony mogą być różne. W przeciętnych warunkach mogą być rozpatrywane dwa warianty osłony skrzydeł i tyłów:

- dwoma oddziałami (grupami) osłony skrzydeł i jednym osłony tyłów; - dwoma oddziałami (grupami) osłony.

W obu wypadkach każdy z oddziałów (pododdziałów) osłony występuje jako oddzielny element ugrupowania bojowego. Skład oddziałów (grup) osłony będzie zależał od stopnia zagrożenia uderzeniami z danego kierunku. Odwód (w związku taktycznym najczęściej w sile batalionu, w oddziale - kompania) może być użyty do potęgowania uderzenia

127

zgrupowania przełamującego, wsparcia walki oddziałów (grup) osłony lub wykonania innych zadań, które wynikną podczas wychodzenia wojsk z okrążenia. Podczas walki (boju) o wyjście z okrążenia przesuwa się za zgrupowaniem przełamującym. Czas rozpoczęcia przerywania pierścienia okrążenia i działań bojowych nacierających wojsk z zewnątrz określa przełożony. Pierścień okrążenia przerywa się zwykle po przygotowaniu ogniowym. W warunkach ograniczonej widoczności, szczególnie nocą, można, dla uzyskania zaskoczenia, atakować bez przygotowania ogniowego; wówczas artyleria otwiera ogień z chwilą rozpoczęcia ataku wykonując artyleryjskie wsparcie ataku. W związku z głębokim najczęściej ugrupowaniem bojowym przeciwnika i małą ilością amunicji, ogniowe przygotowanie ataku będzie prowadzone na mniejszą odległość i na ogół w krótszym czasie. Wykorzystując rezultaty ognia artylerii i lotnictwa oddziały (pododdziały) przeznaczone do wykonywania uderzenia, gwałtownie atakując, przerywają pierścień okrążenia i nawiązują łączność z wojskami podążającymi im na spotkanie. W celu osłony skrzydeł oddziałów (pododdziałów) przerywających pierścień okrążenia, a także w celu osłony wyjścia z okrążenia wszystkich wojsk, na rozkaz dowódcy związku taktycznego (oddziału) wysyła się oddziały (grupy) osłony skrzydeł, które tworząc "korytarz" umacniają się na dogodnych rubieżach w gotowości do odparcia ataku przeciwnika. W razie konieczności mogą być wspierane odwodami. Artyleria znajdująca się w składzie zgrupowania przełamującego wspiera jego działanie i przemieszcza się tak jak w natarciu, większą częścią wspierając nacierające oddziały (pododdziały). Wychodzi z okrążenia razem z oddziałami (pododdziałami), którym została przydzielona. Oddziały (pododdziały) logistyczne wychodzą z okrążenia w ślad za siłami głównymi. Ich odejście ubezpieczają oddziały (pododdziały) osłony. Środki transportowe w pierwszej kolejności wykorzystuje się do ewakuacji rannych i chorych. Uzbrojenie, sprzęt techniczny, amunicję, paliwa i inne środki materiałowe, które nie mogą być ewakuowane, niszczą - tylko na rozkaz dowódcy związku taktycznego (oddziału) - specjalnie do tego wyznaczone grupy. W niektórych sytuacjach zapasy środków materiałowych mogą być przewidywane do wykorzystania w działaniach nieregularnych. Oddziały (pododdziały) osłony w czasie przerywania pierścienia okrążenia utrzymują zajmowane pozycje i wycofują się tylko na rozkaz dowódcy związku taktycznego (oddziału). Pododdziały osłaniające skrzydła wycofują się ostatnie po przepuszczeniu oddziałów (pododdziałów) wydzielonych do osłony tyłów. Sposób działania związku taktycznego (oddziału) po przerwaniu pierścienia okrążenia zależał będzie od konkretnej sytuacji operacyjno-taktycznej oraz charakteru i treści zadania bojowego określonego przez przełożonego. Siły główne zgrupowania przełamującego, w zależności od odległości wojsk znajdujących się poza

128

okrążeniem i charakteru działania przeciwnika, wykorzystuje się do rozszerzenia wyłomu w pierścieniu okrążenia oraz do rozwinięcia powodzenia na spotkanie wojsk własnych, przy zapewnieniu wyjścia wszystkich sił z okrążenia. Wojska znajdujące się poza okrążeniem mogą w różny sposób wspomagać wyjście z okrążenia związku taktycznego (oddziału). W sprzyjającej sytuacji mogą wykonywać uderzenie na spotkanie podchodzących sił. Często jednak będą utrzymywać ustaloną rubież, wspierając wychodzące wojska ogniem. Ważne jest tu przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, zapobiegających wzajemnemu ostrzelaniu wojsk własnych. Na kierunkach połączenia się z siłami głównymi wyznacza się rubieże, punkty spotkania (główne i zapasowe) i przewodników oraz ustala się sygnały i znaki rozpoznawcze. Sam fakt przekroczenia ustalonej rubieży powinien odbywać się jak najsprawniej i trwać jak najkrócej. 5.3. Działania oddziałów wydzielonych i rajdowych

o wykonania zadań w głębi ugrupowania przeciwnika tworzy się między innymi oddziały wydzielone i oddziały rajdowe. W

działaniach prowadzonych przez wymienione elementy można dostrzec szereg podobieństw, wynikających przede wszystkim z faktu, że działania te toczą się w jednakowych warunkach, a mianowicie w ugrupowaniu przeciwnika. Z tego też względu łącznie potraktowano te zjawiska, które są domeną zarówno działania oddziałów wydzielonych, jak i oddziałów rajdowych.

D

Oddział wydzielony to siły związku taktycznego, oddziału odpowiednio przygotowane i zabezpieczone, wysłane przez związek operacyjny (taktyczny) dla wykonania zadań bojowych w znacznym oddaleniu od rejonu (obszaru, kierunku) działania sił głównych.

W zależności od szczebla organizacyjnego rozróżniamy operacyjne i taktyczne oddziały wydzielone. Operacyjne oddziały wydzielone mogą być organizowane w sile związku taktycznego (oddziału), a taktyczne w sile oddziału (usamodzielnionego pododdziału). Oddziały rajdowe mogą być wysyłane ze składu operacyjnych oddziałów wydzielonych, bądź bezpośrednio z sił głównych związku taktycznego (oddziału). W operacyjnym oddziale wydzielonym organizuje się specjalne zgrupowanie (oddział) bazowe dla umożliwienia oddziałom rajdowym wykonania zróżnicowanych zadań, utrzymania zdolności do szybkiego operowania oraz zapewnienia żywotności. Spełnia ono rolę służebną wobec oddziałów rajdowych, a jednocześnie powinno być zdolne do samodzielnego działania wewnątrz ugrupowania przeciwnika. Zasadniczymi elementami zgrupowania bazowego są: siły logistyczne z przydzielonymi im pododdziałami piechoty i czołgów, stanowisko dowodzenia, zgrupowanie śmigłowcowe (jeśli oddział nimi dysponuje), a

129

ponadto nie rozdzielone w danym momencie do oddziałów rajdowych siły i środki.

Oddziały wydzielone są przeznaczone do opanowania obiektów (lotnisk, lądowisk, mostów, baz, itp.), rejonów, rubieży w głębi ugrupowania przeciwnika i utrzymania ich do czasu podejścia sił głównych związku taktycznego (oddziału). Niekiedy celem działania oddziału wydzielonego może być niszczenie obiektów lub związanie walką podchodzącego odwodu przeciwnika. Działania tego rodzaju mogą trwać dobę (w wypadku oddziałów taktycznych) lub kilka dni (w wypadku operacyjnych oddziałów wydzielonych).

W czasie wykonywania zadań bojowych zarówno oddziały wydzielone jak i rajdowe powinny współdziałać z desantami powietrznymi, grupami desantowoszturmowymi oraz siłami prowadzącymi działania nieregularne. Fakt użycia oddziałów wydzielonych przez związek taktyczny i oddział jest odzwierciedleniem dążenia do realizacji koncepcji jednoczesnego oddziaływania na całą głębokość ugrupowania przeciwnika. Oddziały wydzielone są jednym z najważniejszych na szczeblach taktycznych instrumentów takiego oddziaływania. Wyraża się ono w wykonywaniu dwojakiego rodzaju zadań, tj. opanowania i utrzymywania ważnych rubieży i obiektów w głębi obrony przeciwnika albo zwalczania jego sił i środków o szczególnym znaczeniu dla przebiegu walki. Charakter tych zadań oraz warunki ich wykonywania w ugrupowaniu i na tyłach przeciwnika powodują, że oddział wydzielony powinien się charakteryzować:

- samodzielnością i samowystarczalnością w sensie ogniowo- uderzeniowym, zaopatrzeniowym i dowodzenia; - dużymi możliwościami rozpoznawczymi; - dużą manewrowością wszystkich jego elementów składowych; - odpornością na uderzenia.

Oddziały wydzielone mogą być organizowane zawczasu lub w toku walki. W tym drugim wypadku będzie to oddział (pododdział), który uzyskał największe powodzenie w działaniach taktycznych. Skład oddziałów wydzielonych może być różny, zależeć będzie głównie od celu i warunków działania. Ogólnie należy się kierować zasadą, aby wydzielać w sumie nie więcej niż 1/4-1/3 całości sił danego szczebla do działań w składzie oddziału wydzielonego. Do działania w roli oddziału wydzielonego powinien być przygotowany każdy oddział (pododdział) ogólnowojskowy. Z uwagi na specyficzne warunki działania w ugrupowaniu przeciwnika, musi on być odpowiednio wzmocniony, głównie siłami i środkami o dużej manewrowości i odporności na ogień, w tym zwłaszcza na zagrożenie z powietrza, przede wszystkim śmigłowców. Dla zapewnienia wszechstronności bojowej celowo

130

jest m.in. wzmocnić pododdział piechoty czołgami, a pododdział czołgów piechotą. Ponadto wskazane jest wzmocnienie oddziału wydzielonego artylerią samobieżną oraz wysoce manewrowymi i skutecznymi pododdziałami przeciwlotniczymi. Etatowe siły i środki, które mogłyby ograniczać zwłaszcza manewrowość działań pozostawia się w ugrupowaniu wojsk własnych. Oddziałowi wydzielonemu, a także i rajdowemu przed wprowadze-niem do działania precyzuje się kierunek działania, zadanie bojowe i czas jego wykonania, środki wzmocnienia i sposób wsparcia oraz czas i miejsce połączenia się z siłami głównymi po wykonaniu zadania. Zadanie bojowe oddziału wydzielonego wysyłanego na tyły przeciwnika dzieli się zazwyczaj na bliższe i dalsze. Treścią zadania bliższego może być: dotarcie do wyznaczonego obiektu (rejonu, rubieży) i jego opanowanie; wyjście na spotkanie podchodzącego odwodu przeciwnika i związanie go walką; zwalczanie wyznaczonych obiektów (sił i środków) przeciwnika w głębi jego ugrupowania. Treścią zadania dalszego może być utrzymanie (obrona) opanowanego obiektu (rejonu, rubieży) do czasu podejścia sił głównych. Specyficznym zadaniem oddziału wydzielonego jest prowadzenie działań bojowych w pasie przesłaniania przeciwnika. Jego właściwości określają pewne zasady działań oddziałów wydzielonych do: wykonania zaskakujących uderzeń, obezwładniania i niszczenia artylerii wspierającej wojska osłonowe, opanowania rubieży decydujących o możliwości stawiania oporu, szybkiego dojścia do przedniego skraju głównego pasa obrony i zabezpieczenia wejścia do walki sił głównych. Specyfikę tego typu działań określa potrzeba niszczenia punktów i węzłów oporu przeciwnika, zwłaszcza na dostępnych kierunkach, których omijanie nie może być przyjęte za regułę, gdyż ich pozostawienie może zdezorganizować podejście i rozwinięcie sił głównych związku taktycznego (oddziału). Oddział rajdowy z reguły otrzymuje zadanie dwustopniowe: bliższe i dalsze. Treścią zadania bliższego może być niszczenie (zwalczanie) w wyznaczonym rejonie (kierunku) obiektów przeciwnika w głębi jego ugrupowania. Zadaniem dalszym oddziału rajdowego może być przejście do działania w innym rejonie (na innym kierunku) lub połączenie z siłami głównymi wojsk własnych. Istotny wpływ na prowadzenie działań przez oddziały wydzielone oraz rajdowe będzie wywierał teren. Wpływ ten będzie polegał na "podpowiadaniu" najbardziej prawdopodobnych rejonów rozmieszczenia elementów ugrupowania przeciwnika, w tym obiektów uderzeń, określaniu dogodnych kierunków działania, czy też ustalaniu rubieży (rejonów) i innych obiektów, których opanowanie i utrzymanie przyczyni się do realizacji zadań przez siły główne związku taktycznego (oddziału). Właściwości zadań i warunków ich realizacji rzutują na specyfikę ugrupowania oddziału wydzielonego. Oddziały wydzielone wysyłane przez związek taktyczny (oddział) działają w ugrupowaniu marszowym tworzonym w przewidywaniu wejścia do walki. Z kolei oddziały wydzielone

131

tworzone do prowadzenia działań opóźniających we własnym pasie przesłaniania przyjmują ugrupowanie właściwe działaniom obronnym. Natomiast oddziały wydzielone prowadzące natarcie w pasie przesłaniania przed przednim skrajem obrony przeciwnika działają w ugrupowaniu takim jak w działaniach zaczepnych. Swoiste natomiast właściwości musi mieć ugrupowanie oddziału wydzielonego (rajdowego) wykonującego zadania w głębi ugrupowania i na tyłach przeciwnika. Nie odpowiada bowiem takim warunkom ani ugrupowanie marszowe, ani zaczepne, ani obronne. Charakterystyczne w tym wypadku będzie ugrupowanie rajdowe, zapewniające możliwość szybkiego i samodzielnego działania w różnych kierunkach w obliczu ciągłego i okrężnego zagrożenia ze strony przeciwnika. Istota ugrupowania rajdowego tkwi w usamodzielnieniu poszczególnych pododdziałów przez wzmocnienie ich, zwłaszcza sa- mobieżną artylerię i środkami przeciwlotniczymi, a także w razie potrzeby innymi siłami i środkami. Utworzone w ten sposób autonomiczne grupy rajdowe powinny być zdolne do wykonywania samodzielnie lub zespołowo różnych zadań w ugrupowaniu przeciwnika. Autonomiczność grup rajdowych nie wyklucza możliwości ich wspólnego działania. W razie potrzeby wykonywania jakiegoś zadania całością sił (np. podczas zdobywania i obrony dużego obiektu) oddział wydzielony może przyjmować ugrupowanie typowe dla natarcia lub obrony, wydzielając część grup rajdowych do pierwszego rzutu, z części zaś tworząc drugi rzut lub odwód. W określonych sytuacjach (np. podczas obrony opanowanego rejonu) mogą być tworzone i inne elementy ugrupowania, takie np.: jak oddział (pododdział) artylerii, odwód przeciwpancerny, oddział zaporowy. Działania bojowe oddziału wydzielonego (rajdowego) w głębi ugrupowania i na tyłach przeciwnika cechują się szeregiem właściwości. Najważniejsze z nich to:

- ciągłe, zarazem okrężne zagrożenie uderzeniami przeciwnika z lądu i powietrza, stąd konieczność stałego utrzymywania gotowości do ich odparcia oraz duża ranga systemu rozpoznania i ubezpieczenia;

- stosowanie zasady "manewr - uderzenie - manewr", polegającej na skrytym podejściu do obiektu, wykonaniu zdecydowanego ataku i szybkim skrytym odskoku w bezpieczny rejon;

- unikanie przewlekłych walk, ograniczających swobodę manewru i tempo działania;

- wyjątkowo konsekwentne wykorzystywanie skutków uderzeń własnego lotnictwa, wojsk rakietowych, desantów i środków elektronicznych;

- brak dopływu środków materiałowo-technicznych oraz możliwości ewakuowania rannych i uszkodzonego sprzętu do wojsk własnych.

132

Świadomość tych właściwości musi towarzyszyć wszystkim żołnierzom oddziału wydzielonego i wyzwalać u nich inicjatywę, przedsiębiorczość, dążność do przechytrzenia przeciwnika w wykorzystaniu walorów terenu i broni, aby w skomplikowanych warunkach wykonać postawione zadanie. W działaniach bojowych oddziału wydzielonego wysyłanego w głąb ugrupowania przeciwnika można wyodrębnić trzy fazy: wejście do działań i przedostanie się na tyły przeciwnika; wykonywanie zadań w ugrupowaniu przeciwnika (w tym zwalczanie jego sił i środków lub opanowywanie obiektów) oraz połączenie się z wojskami własnymi. Podobne fazy można przypisać działaniom bojowym oddziału rajdowego, jeśli wysyłany jest on z sił głównych związku taktycznego (oddziału). Oddział wydzielony może pozostawać w ukryciu i po przejściu przeciwnika podobnie, jak garnizony i załogi umocnionych miejscowości, przystępuje do wykonywania zadań na jego tyłach. Ten sposób działania będzie charakterystyczny podczas prowadzenia operacji obronnej (obrony), zwłaszcza w początkowym etapie wojny. Natomiast podczas działań zaczepnych oddziały wydzielone mogą rozpoczynać działanie z marszu (po podejściu z głębi) i z bezpośredniej styczności z przeciwnikiem (z walki). Zależnie od sytuacji operacyjnej (taktycznej), przede wszystkim od warunków stworzonych przez siły główne na kierunku (rubieży) wejścia do działań zarówno operacyjny, jak i taktyczny oddział wydzielony może rozpoczynać rajd na tyły przeciwnika metodą;

- wtargnięcia w lukę ; - przebijania się ; - przenikania.

Najbardziej korzystnymi sposobami są przenikanie i wejście w lukę, ponieważ sprzyjają one maskowaniu działań i uzyskaniu zaskoczenia. Przedstawione sposoby wejścia w ugrupowanie przeciwnika można stosować zarówno w natarciu, jak i w obronie. Celem pierwszej fazy rajdu jest szybkie przedostanie się na tyły przeciwnika oraz uniknięcie strat własnych. Oddział wydzielony powinien w miarę możliwości uchylać się od starć z większymi siłami przeciwnika, które mogłyby ograniczać tempo rajdu i powodować przedwczesne zużywanie sił. Wejście oddziału wydzielonego do działań - organizowanego z sił drugorzutowych (odwodowych) - zazwyczaj odbywa się całością sił, zwykle na kierunku największego powodzenia sił głównych związku taktycznego (oddziału), a ponadto w powstałą lukę w obronie przeciwnika lub na jego skrzydle. Oddział wydzielony przed wejściem do działania przesuwa się po wyznaczonych drogach za pierwszym rzutem. Dowódca i sztab oddziału wydzielonego śledzą rozwój sytuacji bojowej na podstawie informacji ze sztabu nadrzędnego, od elementów rozpoznawczych i sąsiadów (oddziałów, pododdziałów pierwszego rzutu).

133

Jeżeli warunki bojowe pozwalają, dowódca oddziału wydzielonego przed wejściem do działania może przeprowadzić krótki rekonesans, w czasie którego precyzuje zadanie bojowe w terenie. Podczas marszu na rubież wejścia oddział wydzielony zachowuje cały czas gotowość do odparcia uderzeń z powietrza i torowania przejść w narzutowych polach minowych. Siły główne związku taktycznego (oddziału) stwarzają warunki do rozpoczęcia działań przez oddział wydzielony. Polega to przede wszystkim na rozbiciu głównych sił broniących się w pasie natarcia związku taktycznego (oddziału) i stworzeniu odpowiedniej luki na planowanym kierunku wprowadzenia oddziału wydzielonego oraz obezwładnieniu bliższych odwodów i głównych środków ogniowych przeciwnika. Wojska będące w styczności powinny wiązać ogniem i oślepiać czołowe pododdziały; zapewniać osłonę przeciwlotniczą; zwalniać i utrzymywać drogi podejścia i rozwijania; wykonywać i oznaczać przejścia w polach minowych oraz potęgować uderzenie na innych kierunkach w momencie przekraczania rubieży styczności przez oddział wydzielony. Decydujące znaczenie, zwłaszcza w warunkach braku dostatecznej luki, ma ogniowe rażenie przeciwnika. Rażenie to związek taktyczny (oddział) wykonuje ogniem artylerii oddziałów pierwszego rzutu i artylerią wsparcia ogólnego oraz uderzeniami lotnictwa, w tym śmigłowców bojowych. Na rubież wejścia pododdziały podchodzą w kolumnach z maksymalną prędkością pod osłoną ognia artylerii i lotnictwa. W tym czasie pododdziały inżynieryjne wykonują przejścia w polach minowych. Pokonywanie rubieży styczności wojsk i odrywania od sił głównych związku taktycznego (oddziału) jest newralgicznym momentem w działaniach oddziału wydzielonego (rajdowego). Czas jego trwania powinien być jak najkrótszy. Zależy on od tempa działania oddziału wydzielonego (rajdowego) i długości (głębokości) jego ugrupowania oraz od tempa działania sił głównych. Na podstawie doświadczeń bojowych i z prowadzonych ćwiczeń można przyjmować, że tempo działania (rajdu) oddziału wydzielonego w ugrupowaniu przeciwnika powinno być około 1,5 -krotnie szybsze od możliwego w danej sytuacji tempa działania sił głównych. Jeżeli siły główne nie wytworzą luki w ugrupowaniu przeciwnika, wówczas warunki wejścia do działań oddziału wydzielonego (rajdowego) będą o wiele trudniejsze. Konieczne będzie użycie części sił do rozbicia przeciwnika na rubieży wejścia i stworzenia potrzebnej luki w jego ugrupowaniu. Będzie to wymuszone, wcześniej nie planowane działanie, ktore w konsekwencji spowoduje zwolnienie tempa wchodzenia oddziału wydzielonego (rajdowego) i zużycie części sił już na rubieży wejścia. To zapewne odbije się na jego możliwościach późniejszego działania w głębi ugrupowania przeciwnika. Niekiedy wejście oddziału wydzielonego na jednym kierunku może okazać się niemożliwe lub niecelowe. Oddział wydzielony może wówczas przedostawać się na tyły przeciwnika metodą przenikania. Polega ona na wchodzeniu do działań na szerszym froncie, często w całym pasie

134

działania związku taktycznego (oddziału). Poszczególne pododdziały przenikają w ugrupowanie przeciwnika na odrębnych kierunkach, wykorzystując luki i słabiej bronione miejsca w jego ugrupowaniu. Wybiera się do tego zwłaszcza kierunki trudne do pokonania. Pododdziały (grupy rajdowe) rubież styczności pokonują samodzielnie bez zabezpieczenia przez przełożonego. Po osiągnięciu określonego rejonu (rubieży) w głębi ugrupowania przeciwnika pododdziały (grupy rajdowe) mogą łączyć się w celu wspólnego wykonywania określonych zadań. Po wtargnięciu na tyły przeciwnika tj. z reguły na tyły ugrupowania batalionu w odniesieniu do oddziałowego oddziału wydzielonego i na tyły ugrupowania brygady w odniesieniu do oddziału wydzielonego związku taktycznego, rozpoczyna się kolejna faza, tzn. wykonywanie nakazanego zadania bojowego. Jednym z zadań wykonywanych z zasady przez oddziały rajdowe, a rzadziej przez oddziały wydzielone, jest zwalczanie manewrowych obiektów przeciwnika. Cechy charakterystyczne obiektów narzucają pewną specyfikę zwalczania każdego z nich. Zwalczanie środków rażenia to przede wszystkim ich niszczenie. Z kolei zwalczanie stanowisk dowodzenia nie zawsze może polegać na ich fizycznym niszczeniu, często wystarczy jedynie ich nękanie, zmuszanie do zmiany miejsca rozmieszczenia lub naruszanie występujących powiązań w systemie informacyjnym; zwalczanie elementów systemu logistycznego nierzadko obejmuje również zdobywanie określonych zasobów materiałowych. Niezależnie jednak od rodzaju obiektu podstawowymi składnikami działań oddziału rajdowego w ramach ich walki są: wczesne zlokalizowanie obiektu i następnie ciągłe śledzenie go do czasu wykonania uderzenia; w miarę skryte i szybkie podejście w rejon rozmieszczenia obiektu lub na drogę jego przemieszczania się; wykonanie błyskawicznego i zaskakującego uderzenia (napadu ogniowego); szybki odskok z miejsca akcji i przystąpienie do wykonywania kolejnego zadania. Biorąc pod uwagę głębokość zadania bojowego oddziałów rajdowych związku taktycznego (oddziału), należy uznać, że typowymi obiektami przeciwnika zwalczanymi przez te oddziały będą: artyleria na stanowiskach ogniowych (rakietowa, lufowa, moździerze), stanowiska dowodzenia, stacje i posterunki radiolokacyjne, obiekty systemów rozpoznawczych i broni precyzyjnej, baterie rakiet przeciwlotniczych itp. Pododdziały artylerii oraz wojsk rakietowych należą do obiektów zwalczanych w pierwszej kolejności. Rozmieszczenie artylerii w ugrupowaniu bojowym wskazuje, że oddział rajdowy może ją zwalczać natychmiast po wejściu do działań. O sposobach zwalczania stanowisk (rejonu) systemów rozpoznawczo - uderzeniowych decydować będą głównie możliwości ich rozpoznania, skrytego podejścia czołgów i bojowych wozów opancerzonych . Ważne jest także wcześniejsze wysyłanie grup rajdowych na możliwe kierunki odejścia z zagrożonego rejonu oraz szybkie wykonanie ponownego uderzenia.

135

Oddziały wydzielone (rajdowe) mogą zwalczać stanowiska dowodzenia szczebla taktycznego, a niekiedy operacyjnego i rozmieszczone w ich pobliżu punkty kierowania uderzeniami lotnictwa oraz elementy logistyczne. Informacje o lokalizacji stanowiska dowodzenia dowódca oddziału wydzielonego (rajdowego) będzie otrzymywał od swoich elementów rozpoznawczych lub ze sztabu związku taktycznego (oddziału), niekiedy z rozpoznania powietrznego. Informacje rozpoznawcze powinny głównie dotyczyć: rozmieszczenia sił i środków ochrony, obrony przeciwlotniczej, miejsc środków łączności, centrum dowodzenia, lądowiska śmigłowców, a także dogodnych kierunków podejścia i ataku. Dowódca oddziału wydzielonego(rajdowego) ustala rubieże i kierunki ataku, czas i sposób ich osiągnięcia oraz rejon zbiórki po wykonaniu zadania i kierunek dalszego działania. Uderzenie poszczególnych pododdziałów (grup rajdowych) powinno być poprzedzone udokładnieniem zadania w terenie, m.in. na podstawie własnej obserwacji i kolejnych informacji otrzymywanych od elementów rozpoznawczych, a także zgrane z uderzeniami lotnictwa i ogniem artylerii. Podczas ataku na stanowisko dowodzenia dążyć należy do uchwycenia jeńców, zwłaszcza z centrum dowodzenia, dokumentów bojowych i wzorów środków uzbrojenia, łączności itp. Niszczenie niewielkich pojedyńczych obiektów typu stacjonarnego (np. baterii rakiet przeciwlotniczych, stacji, posterunku radiolokacyjnego) najczęściej będzie realizowane niejako "po drodze", natychmiast z chwilą ich wykrycia. Zwykle będą one niszczone ogniem broni pokładowej elementów rozpoznawczych lub poszczególnych grup rajdowych. Częstym sposobem zwalczania tych obiektów w razie ich przemieszczania może być zasadzka ogniowa organizowana na drogach ich marszu. Poprzez zasadzkę oddział wydzielony (rajdowy) może także skutecznie zwalczać niewielkie siły odwodowe przeciwnika. W zasadzie oddział wydzielony powinien uchylać się od walki z odwodami, jeżeli nie jest to jego głównym zadaniem i nie zostało mu nakazane przez przełożonego w interesie sił głównych. Wynika to z faktu, że starcie z odwodem może oznaczać uwikłanie się w walkę uniemożliwiającą wykonywanie zadania głównego. Gdy jednak do tej walki dojdzie to można wyróżnić dwie fazy: nawiązanie walki i walkę z siłami głównymi odwodu. W pierwszej fazie chodzi o zapewnienie sobie jak najkorzystniejszych warunków wprowadzenia do walki zasadniczych sił głównych oddziału. W działaniach takich decyduje szybkość, zdecydowanie. Konieczne jest też zapewnienie sobie możliwości natychmiastowego - w razie potrzeby - zaprzestania walki, wyjścia z niej i oderwania się od przeciwnika. Niekorzystna i trudna sytuacja zaistnieje również w razie konieczności pokonywania przez oddział wydzielony kolejnych rubieży obronnych w głębi, przygotowanych i obsadzonych przez odwody. Jest to zadanie o dużym znaczeniu taktycznym, a niekiedy i operacyjnym. Jego wykonanie umożliwi bowiem siłom głównym, rozwijanie natarcia w głąb obrony przeciwnika bez potrzeby organizowania kolejnego przełamania.

136

Stąd na rozpoznanie tych rubieży i odwodów skierowany powinien być wysiłek elementów rozpoznawczych różnych szczebli. Oddział wydzielony powinien dążyć do uprzedzenia przeciwnika w zajęciu istotnego dla dalszych działań odcinka rubieży obronnej. W tym celu należy przewidywać wysłanie części sił (grupy rajdowej) do wcześniejszego uchwycenia i utrzymania takiego odcinka. Doświadczenia wojenne dowodzą, że przygotowane, lecz nie obsadzone rubieże obronne niemal nie występowały. W przyszłości, nawet w razie rozbicia odwodów, rubieże przygotowane w głębi będa obsadzane głównie przez siły obrony terytorialnej i wojska wycofujące się z walki. Dlatego uprzedzić przeciwnika w pełnym tego słowa znaczeniu będzie trudno. Dążyć raczej należy do uzyskania zaskoczenia szybkością i skrytością podejścia, siłą ognia i uderzenia oraz wykorzystaniem luk, przerw i odsłoniętych skrzydeł w celu przeniknięcia nawet niewielkich pododdziałów w głąb rubieży obronnej. Efektem samodzielnego pokonywania kolejnej rubieży obronnej powinno być utworzenie w niej luk. W konkretnej sytuacji bojowej, w zależności od postawionego zadania, oddział wydzielony może opanować i utrzymywać odcinek rubieży odwodów przeciwnika częścią lub całością sił. W tym drugim wypadku będzie to oznaczało zakończenie aktywnych działań w ugrupowaniu przeciwnika. Duże zastosowanie, podczas pokonywania kolejnych rubieży obronnych, powinny mieć taktyczne desanty śmigłowcowe i grupy desantowoszturmowe, co niewątpliwie ułatwi wykonanie zadania przez oddział wydzielony. Jego dowódca powinien utrzymywać stałą łączność z dowódcą desantu, wzajemnie wymieniać informacje o działaniu przeciwnika oraz uaktualniać uprzednio uzgodnione sposoby nawiązania bezpośredniej styczności bojowej. W miarę możliwości oddział wydzielony powinien wspierać desant ogniem artylerii. Z chwilą połączenia się obydwu tych elementów ugrupowania w zasadzie desant przechodzi w podporządkowanie oddziału wydzielonego, wykonując dotychczasowe zadania lub stanowiąc jego odwód. Wspólne działanie desantu taktycznego i oddziału wydzielonego znajdzie także szerokie zastosowanie podczas opanowywania i utrzymywania przepraw na przeszkodach wodnych. Jako powszechnie obowiązującą regułę stosuje się użycie desantów taktycznych i oddziałów wydzielonych w celu uchwycenia istniejących stałych przepraw na przeszkodach wodnych. Końcowym etapem działania oddziału wydzielonego jest połączenie się z siłami głównymi związku taktycznego (oddziału). Można tutaj wyróżnić trzy warianty działania: obrona w opanowanym rejonie i czekanie na podejście sił głównych; przebijanie się do wojsk własnych; wycofywanie się z ugrupowania przeciwnika pod naporem jego sił. Najczęściej stosowany i najprostszy jest wariant pierwszy. Ma miejsce w warunkach, gdy wojska własne z powodzeniem rozwijają działania zaczepne. Trudniejsze, wymagające więcej wysiłku organizacyjnego, jest przebijanie się. Często będzie prowadzone w sytuacji, gdy wojska własne zostały zatrzymane i nie mogą udzielić pomocy oddziałowi wydzielonemu (rajdowemu). Najtrudniejsze warunki zaistnieją w razie konieczności kończenia działań

137

przez oddział wydzielony wycofaniem się z ugrupowania przeciwnika z jednoczesnym opóźnianiem (powstrzymywaniem) jego uderzeń. Odbywać się to będzie w ugrupowaniu przeciwnika, dlatego specyfiką takich działań będzie połączenie przebijania się z torowaniem sobie drogi wycofania. We wszystkich wariantach najbardziej newralgicznym momentem jest spotkanie działających dotąd odrębnie zgrupowań i przekroczenie rubieży obronnej zajmowanej przez siły główne. Konieczne jest tu zwłaszcza zapewnienie maksymalnych warunków bezpieczeństwa, wykluczających wzajemne ostrzelanie się wojsk. W tym celu wyznacza się rubieże przerwania ognia, dokładnie określa kierunki podchodzenia oddziału wydzielonego (lub sił głównych), określa się rubieże i punkty spotkania (zasadnicze i zapasowe) oraz przewodników, ustala sygnały i znaki rozpoznawcze. Przedstawiona w tym podrozdziale problematyka użycia i działania oddziałów wydzielonych w zdecydowanej większości odnosi się także do oddziałów rajdowych. Mają one oczywiście także swoją specyfikę. Leży ona przede wszystkim w samej istocie tych elementów ugrupowania, ale także w zasadach ich użycia oraz sposobach działania. Specyfika oddziałów rajdowych - jako elementów ugrupowania wysyłanych z oddziałów wydzielonych zarówno o charakterze operacyjnym jak i taktycznym - tkwi przede wszystkim w tym, że wszystkie fazy działania odbywają się wewnątrz ugrupowania przeciwnika.

Oddziały rajdowe organizowane są z zasady zawczasu i przeznaczone przede wszystkim do wykonywania zadań polegających na zwalczaniu sił i środków przeciwnika, chociaż mogą także, podobnie jak oddziały wydzielone, opanowywać różne obiekty i utrzymywać je przez pewien czas w interesie pozostałych sił.

Specyfiką odróżniającą oddziały rajdowe od oddziałów wydzielonych jest to, że te pierwsze działają na ogół w przestrzeni operacyjnej i mają w związku z tym do czynienia w znacznej mierze z nieco innymi obiektami, a ponadto czas ich działania w ugrupowaniu przeciwnika jest dłuższy niż czas działania oddziału wydzielonego. Muszą w związku z tym co pewien czas odtwarzać zdolność bojową, korzystając z pomocy zgrupowania bazowego. Realizacja tego rodzaju przedsięwzięć w ramach długotrwałego utrzymywania żywotności w warunkach działania w ugrupowaniu przeciwnika jest charakterystyczna właśnie dla oddziałów rajdowych. Natomiast ugrupowanie oraz sposoby wykonywania poszczególnych zadań cząstkowych są w znacznej mierze podobne. Wśród sił i środków zwalczanych w toku rajdów można wyróżnić obiekty stałe i manewrowe. O wiele bardziej skomplikowane jest zwalczanie tych drugich. Może się ono odbywać metodą zwalczania strefowego (zwalczanie obiektów w miarę ich pojawiania się na kierunku rajdu) albo selektywnego tropienia (zwalczanie aż do skutku jednego

138

obiektu przez dany element rajdowy). Głównymi formami taktycznymi w takich działaniach będą napady i zasadzki oraz atak. W tym drugim przypadku przed planowanym atakiem wojska rakietowe i artyleria oraz lotnictwo wykonują uderzenia ogniowe na wyznaczone obiekty. 5.4. Działania powietrznodesantowe i desantowoszturmowe

stota desantu powietrznego polega na przetransportowaniu na terytorium przeciwnika wybranych elementów wojsk lądowych za

pomocą sił i środków powietrznych. Ich rola sprowadza się do przewiezienia wydzielonych oddziałów (pododdziałów) w rejon desantowania i wysadzenia ich. Po wykonaniu tego zadania środki powietrzne wracają do rejonów bazowania w ugrupowanie wojsk własnych, a wojska desantowane prowadzą na tyłach przeciwnika działania bojowe.

I

Desant powietrzny wysadzany jest z reguły na obszarze zajętym przez przeciwnika, a jego zadania mogą być następujące:

- niszczenie ważnych obiektów (stanowisk dowodzenia, elementów systemów rozpoznawczo - uderzeniowych, itp.); - opanowanie i utrzymanie do czasu podejścia wojsk własnych przyczółków, przepraw i obiektów dogodnych do przepraw przez przyczółków, przepraw i obiektów dogodnych do przepraw przez szerokie przeszkody wodne, przełęczy górskich, ciaśnin i innych newralgicznych rejonów; - opanowanie i utrzymanie lotnisk; - izolowanie pola walki od dopływu kolejnych sił przeciwnika i dowozu środków materiałowych ; - zamknięcie, wspólnie z wojskami nacierającymi od frontu, pierścienia okrążenia wokół zgrupowania przeciwnika; - osłona (obrona) samodzielnych kierunków i rejonów, luk i otwartych skrzydeł wojsk własnych.

Zadania te będą realizowały desanty operacyjne, bądź taktyczne organizowane z etatowych sił związku taktycznego (oddziału) desantowoszturmowego. Taktyczne desanty śmigłowcowe organizowane są przede wszystkim z sił etatowych ogólnowojskowych związków taktycznych (oddziałów) i wysadza się je na ich korzyść. Głębokość lądowania desantów będzie zróżnicowana. Różny będzie też czas prowadzenia przez nie działań. Najgłębiej w ugrupowaniu przeciwnika - do kilkudziesięciu kilometrów od rubieży styczności wojsk - mogą lądować desanty spadochronowe. Na mniejszą głębokość, w taktycznej strefie przeciwnika, będą lądowały desanty śmigłowcowe. Działania desantowoszturmowe są to działania składające się z odrębnych akcji desantowych i akcji szturmowych. Jest to suma

139

wykonywanych w różnym miejscu lub czasie desantów powietrznych i uderzeń powietrznoszturmowych. W przyszłości istotną rolę będą odgrywać działania oddziałów (zgrupowań) lub grup desantowoszturmowych. Będą to doraźnie organizowane elementy ugrupowania operacyjnego (bojowego) składające się z różnych śmigłowców oraz pododdziałów ogólnowojskowych, wzmocnionych innymi siłami i środkami, przeznaczonych do wykonania zadania metodą szturmu powietrznego. Liczyć się jednak należy, że w skali operacyjnej działania tego typu będą z zasady prowadzić etatowe oddziały i pododdziały desantowoszturmowe, a na szczeblach taktycznych doraźnie organizowane ze składu związku taktycznego (oddziału) grupy desantowoszturmowe w sile do pododdziału piechoty na śmigłowcach. W zależności od wymagań pola walki, form działań oraz możliwości bojowych oddziały (zgrupowania) i grupy desantowoszturmowe mogą wykonywać takie zadania, jak:

- poszukiwanie i niszczenie środków rakietowo - artyleryjskich i lotniczych;

- wykrywanie i paraliżowanie systemu informacyjnego, rozpoznania i kierowania;

- poszukiwanie i niszczenie pododdziałów śmigłowców na lądowiskach oraz sprzętu i urządzeń systemów rozpoznawczo - uderzeniowych;

- lokalizowanie i opanowanie składów broni (amunicji specjalnej) oraz niszczenie obiektów i urządzeń logistycznych;

- zdobywanie nowych rodzajów uzbrojenia i sprzętu bojowego oraz ważnych dokumentów bojowych przeciwnika;

- izolowanie i obezwładnianie odwodów specjalnych i desantów powietrznych przeciwnika;

- uprzedzenie przeciwnika w opanowaniu ważnych rejonów lub rubieży oraz utrzymanie ich do czasu podejścia wojsk własnych;

- walka ze zgrupowaniami wojsk przeciwnika, zwłaszcza ze zgrupowaniami powietrznoszturmowymi (desantowoszturmowymi).

Wojska desantowoszturmowe stanowią struktury etatowo stałe, w pełni samodzielne oraz doraźnie organizowane. Struktury organizacjne samodzielnych wojsk desantowoszturmowych (oddział, pododdział) charakteryzują się, w odróżnieniu od doraźnie organizowanych zgrupowań (grup), posiadaniem własnego lotnictwa wojsk lądowych. Podczas przerzutu powietrznego sił na tyły przeciwnika potrzebna jest niezbędna ilość środków transportu powietrznego. Podstawowym środkiem na szczeblach operacyjno-taktycznych są śmigłowce transportowe. Ich udźwig nie pozwala na transportowanie czołgów, bojowych transporterów opancerzonych, dlatego też przerzuty wojsk w tej skali polegają przede wszystkim na desantowaniu pododdziałów (oddziałów) wykorzystanych jako taktyczne desanty śmigłowcowe oraz

140

zgrupowań i grup desantowoszturmowych. Przykładowo do przerzutu wojsk w sile wzmocnionej kompanii potrzebne są 4 śmigłowce transportowe Mi-6 lub 10 śmigłowców Mi-8. Przerzut kompanii może odbywać się także w ugrupowaniu mieszanym, na przykład z użyciem 3 śmigłowców Mi-6 i 3 śmigłowców Mi-8. Z kolei siły wzmocnionego batalionu piechoty mogą być przerzucane na 20 śmigłowcach Mi-6 lub 40 śmigłowcach Mi-8. Każdorazowo należy przyjmować zasadę, że na każde 5 śmigłowców transportowych powinien przypadać przynajmniej 1 śmigłowiec osłony. Podczas przerzutu wojsk, szczególnie za pomocą śmigłowców, trasa przelotu powinna być tak dobrana, aby prowadziła nad terenem lesistym, trudno dostępnym i słabo obsadzonym przez przeciwnika lub wykazującym małą aktywność bojową. Powinna być przy tym względnie prosta i przebiegać nad wyraźnymi obiektami orientacyjnymi. Pasy przelotu (trasy) wybiera się na kierunkach najsłabszej obrony przeciwlotniczej przeciwnika i tam, gdzie warunki terenowe umożliwiają przelot na małych i bardzo małych wysokościach. W pobliżu korytarza przelotu należy obezwładnić środki przeciwlotnicze. Do wykonania lotu śmigłowcami wyznacza się następujące punkty nawigacyjne : wyjściowy punkt (rubież) trasy (WPT), punkty kontrolne (PK) na trasie lotu umiejscowione co kilkanaście kilometrów, punkty zmiany kierunku lotu (PZK), rubież (punkty) bojowego rozejścia (PBR) i końcowe punkty trasy (KPT) określające zwykle rubież szturmu. Pytania kontrolne: 1. Jakie siły związku taktycznego i oddziału oraz w jakich sytuacjach mogą

prowadzić działania bojowe w ugrupowaniu przeciwnika? 2. Przedstawić cel i sposób działania w ugrupowaniu przeciwnika. 3. Jakie czynniki powinien brać pod uwagę dowódca przy organizowaniu

taktycznego oddziału wydzielonego? 4. Jakie są zasadnicze różnice między oddziałem wydzielonym a

oddziałem rajdowym? 5. Omów rolę śmigłowców w materializowaniu się koncepcji powietrzno-

lądowych działań bojowych.

Rozdział VI. PRZEMIESZCZANIE I ROZMIESZCZANIE WOJSK Po zakończeniu lektury tej części podręcznika Czytelnik powinien potrafić: 1. Zdefiniować pojęcia dotyczące przemieszczania i rozmieszczania wojsk. 2. Wyróżnić czynniki wpływające na organizację i prowadzenie marszu. 3. Opisać organizację marszu i przewozu wojsk transportem kolejowym. 4. Opisać specyfikę marszu w terenie lesistym i zimą. 5. Wymienić zalety i wady transportu kolejowego. 6. Wymienić i omówić czynniki rzutujące na rozmieszczanie wojsk.

przewidywanych koncepcjach organizacji i prowadzenia działań taktycznych na obszarze kraju niebagatelną rolę odgrywają

przemieszczenia i rozmieszczenia wojsk. Obok obrony i natarcia stanowią one jedną z zasadniczych części tworzących działania taktyczne. Celem ogólnym przemieszczania jest umiejętne zbliżenie się do przeciwnika i przyjęcie odpowiedniego ugrupowania, natomiast rozmieszczanie wojsk ma zagwarantować właściwe bytowanie i odtwarzanie zdolności bojowej oraz uniknięcie niespodziewanych napadów ze strony przeciwnika przy pełnej gwarancji swobody manewru.

W

6.1. Zasady ogólne marszu

Marsz jest to zorganizowane przemieszczanie wojsk na własnych środkach transportu do wyznaczonego rejonu lub na rubież walki, z zachowaniem zdolności do wykonywania zadań bojowych.

Stąd też celem marszu jest osiągnięcie przez wojska nakazanego rejonu lub rubieży w odpowiednim czasie i pełnej gotowości do prowadzenia walki. Marsz podporządkowany jest stworzeniu w odpowiednim miejscu i czasie przewagi, uzyskaniu zaskoczenia i przejęciu inicjatywy.

W zależności od kierunku przemieszczania, w stosunku do rubieży styczności z przeciwnikiem, marsze dzielimy na:

- dofrontowe (czołowe); - rokadowe (boczne); - odfrontowe. Natomiast uwzględniając środki transportu wykorzystane podczas marszu, dzielimy go na: - piesze; - odbywane na środkach transportu (kołowe, gąsienicowe, mieszane);

142

- kombinowane (piesze i na środkach transportu). Możliwości osiągnięcia celu marszu oraz jego wykonywanie podczas działań wojennych odbywa się w nader złożonych warunkach. Nowoczesne środki i systemy rozpoznania oraz rażenia, a także przewidywany charakter ogniowo-elektroniczny i powietrzno-lądowych działań oznacza między innymi oddziaływanie na dużą głębokość i wykonywanie precyzyjnych uderzeń, zarówno na maszerujące wojska, jak również newralgiczne elementy systemu komunikacyjnego. Obecnie marsz to swoiste "przedzieranie się" do określonego rejonu (rubieży) przy ciągłym dążeniu do utrzymania i zachowania gotowości bojowej. Marsz powinien być wykonywany w sposób rozśrodkowany, skrycie i szybko, z zasady w nocy lub w innych warunkach ograniczonej widoczności. Oczywiście w razie potrzeby, zwłaszcza w czasie prowadzenia działań taktycznych oraz na głębokich tyłach własnych, może być wykonywany także w dzień. Z uwagi na warunki wykonywania możemy wyodrębnić marsze:

- przed wybuchem wojny (w okresie zagrożenia wojennego); - w początkowym okresie wojny; - w toku trwania działań wojennych.

Najdogodniejsze warunki do wykonywania marszu istnieją przed wybuchem wojny (w okresie zagrożenia wojennego). W tej sytuacji ruch wojsk będzie koordynowany zgodnie z centralnym planem przegrupowania operacyjnego sił zbrojnych. Do zabezpieczenia marszu będą angażowane siły układu militarnego (zwłaszcza wojsk inżynieryjnych i komunikacji wojskowej) i pozamilitarnego. Wykonywane będą także przedsięwzięcia w ramach świadczeń osobowych i materiałowych. W tych warunkach marsz będzie przebiegał według ustalonego harmonogramu z uwzględnieniem minimalnego wysiłku ludzi i użycia środków materiałowych oraz sprzętu bojowego. Skomplikowane warunki istnieć będą podczas wykonywania marszu w początkowym okresie wojny (w okresie rozpoczęcia konfliktu i przestawienia gospodarki okresu czasu pokoju na czas wojny), szczególnie w razie użycia broni precyzyjnej, o wzmocnionej sile rażenia. Niezależnie od linii styczności wojsk, przeciwnik może ponadto oddziaływać na maszerujące wojska lotnictwem, grupami dywersyjno-rozpoznawczymi, pododdziałami desantowoszturmowymi. W miarę zbliżania się do linii frontu wzrośnie zagrożenie działaniem desantów powietrznych i lądowych zgrupowań uderzeniowych. Jeszcze bardziej zintensyfikują się trudności wykonywania marszu w toku trwania wojny. W wyniku systematycznego oddziaływania lotnictwa, środków walki elektronicznej i innych środków o wzmocnionej sile rażenia mogą powstawać trudności w utrzymywaniu nakazanego harmonogramu marszu. Zaistnieje potrzeba obejścia zniszczonych obiektów drogowych, usuwania szkód spowodowanych w wyniku uderzeń przeciwnika. Często torowanie i wykonywanie obejść będzie jedynym rozwiązaniem

143

przywracającym płynność marszu. Szczególnie skomplikowana sytuacja powstanie w razie użycia środków precyzyjnego rażenia lub broni niekonwencjonalnej, która może spowodować zniszczenia dróg i urządzeń systemu komunikacyjnego. Powstaną wówczas trudne do pokonania zawały, pożary, a przede wszystkim strefy skażeń wraz ze skażeniami toksycznymi środkami przemysłowymi. Konieczność obchodzenia rejonów uznawanych za nieprzekraczalne wydłużać będzie drogi, tym samym powstaną opóźnienia i zakłócenia w planach marszu. W wielu wypadkach wojska zmuszone będą do użycia etatowych sił i środków do odbudowy zniszczonych urządzeń lub wykonania dróg obejścia. Wcześniejsze zużycie środków materiałowych, będzie wymagało zaplanowania dodatkowego uzupełniania. Bezpośrednie uderzenia na maszerujące kolumny oraz oddziaływania grup dywersyjno-rozpoznawczych spowodować mogą straty w stanie osobowym i sprzęcie, co obniży poziom zdolności bojowej, który należy odtworzyć w rejonach wyjściowych i będzie również wymagać dodatkowego czasu i świadczeń. Intensywność oraz charakter oddziaływania przeciwnika na maszerujące kolumny będzie różna, można jednak z dużym stopniem prawdopodobieństwa oczekiwać wzmożonej jego aktywności w czasie przekraczania przeszkód wodnych, pokonywania dużych kompleksów leśnych, węzłów dróg oraz obszaru w którym praktycznie istnieje "jedna droga". Uwzględniając powyższe utrudnienia z jakimi prawdopodobnie przyjdzie zmagać się dowódcy nasuwa się jeden zasadniczy wniosek, a mianowicie już od samego początku planowania marszu należy przewidywać odpowiednie środki zaradcze niwelujące skutki oddziaływania przeciwnika. Zawsze bowiem dotrzymanie terminu dotarcia do wyznaczonego rejonu lub na nakazaną rubież przy zachowaniu gotowości bojowej powinno być celem nadrzędnym przyjmowanych rozwiązań i podejmowanych decyzji. 6.2. Możliwości marszowe

Zdolność do pokonania odległości na własnych środkach transportowych w ściśle określonym czasie i przy zachowaniu gotowości bojowej określa się mianem możliwości marszowych.

Głównymi czynnikami wypływającymi na nie są: - stopień (intensywność) i środki oddziaływania przeciwnika; - właściwości manewrowe i eksploatacyjne sprzętu bojowego i środków transportowych oraz ich stan techniczny; - stan dróg, warunki terenowe i meteorologiczne; - przygotowanie wojsk do marszu, fizyczna kondycja, wyszkolenie kierowców i mechaników; - zabezpieczenie marszu.

144

Możliwości marszowe rzutują na wiele kwestii związanych z wykonywanym marszem. Najistotniejsze są jednak:

- średnia prędkość marszu; - odległość (zasięg) marszu dziennego (dobowego); - ogólny czas marszu.

Związkowi taktycznemu wyznacza się drogi lub pas marszu, którego szerokość powinna umożliwiać wybór co najmniej 2-3 dróg oraz zapewniać wykonanie manewru w celu pokonania stref zakażeń, rejonów zniszczeń, zatopień i zapór inżynieryjnych. Natomiast oddziałowi wyznacza się drogę (drogi) marszu, która nie powinna przebiegać przez duże miejscowości, węzły kolejowe i ciaśniny terenowe, mogące być celami dla uderzeń rakietowych, artylerii i środków napadu powietrznego przeciwnika.

Odchodząc od krępujących dowódców norm na ogół nie określa się szerokości pasa marszu. W zamian za to formułuje się określone wymogi pod kątem przebiegu poszczególnych dróg marszu. Powinny one znajdować się w pewnym oddaleniu, wynikającym z zagrożenia, a także gwarantować możliwość wykonania nieodzownego manewru. Znaczący wpływ przy wyborze i ustalaniu ilości dróg dla maszerujących wojsk mają możliwości usamodzielnienia poszczególnych zgrupowań siłami i środkami zabezpieczającymi ruch w postaci oddziałów zabezpieczenia ruchu lub oddziałów torujących. Dlatego w przewidywaniu wejścia związku taktycznego do walki powinno się wyznaczyć nie mniej niż dwie drogi główne, natomiast w marszu na dużą odległość, trwającym ponad jedną dobę bez zagrożenia zetknięcia się z naziemnym przeciwnikiem, jedną lub dwie drogi. Odległość między drogami marszu nie powinna być mniejsza niż 5 km. Wartość powyższa, na podstawie uzyskanych doświadczeń w konfliktach zbrojnych, gwarantuje z dużym prawdopodobieństwem pozbawienie możliwości porażenia dwóch kolumn wykonujących marsz równolegle. Oddział zazwyczaj wykonuje marsz w składzie związku taktycznego, jednak coraz częściej, szczególnie przed wybuchem lub w początkowym okresie wojny może maszerować samodzielnie. Z zasady wyznacza się dla niego jedną drogę marszu. Jeśli zostanie wzmocniony i marsz wykonuje na czele sił głównych związku taktycznego, wskazane jest aby otrzymał dwie drogi. Natomiast oddziałowi, który w toku marszu działa jako oddział wydzielony wyznacza się kierunek działania. Szerokość pasa marszu, ilości dróg są również uzależnione od sposobu dokonania podziału sił i środków gwarantujących zachowanie ciągłości dowodzenia. Odmienna konfiguracja elementów ugrupowania o charakterze czworokąta zamykająca się w odniesieniu do związku taktycznego od 150-180 km2 w podstawowych rodzajach walki, w których odległości między elementami dowodzenia nie przekraczają 15-20 km, w marszu zmienia się w konfigurację ugrupowania linearnego dochodzącą do

145

100-130 km dla kolumn maszerujących po dwóch drogach każda (po jednej drodze dochodząca do 250 km). Wówczas odległości pomiędzy elementami dowodzenia przekraczają możliwości zasięgu środków łączności. Problem ten musi być już od samego początku organizowania marszu uwzględniany przez dowódców danych szczebli. W szerokim zakresie należy między innymi wykorzystywać cywilne środki łączności. Przed rozpoczęciem marszu powinno dążyć się do przeprowadzenia rekonesansu dróg (pasa) marszu dla ustalenia stanu drożni, mostów, dogodnych miejsc dla przepraw oraz wytyczenia kierunków budowy obejść czy dróg na przełaj. W ramach rekonesansu należałoby również rozpoznać miejsca czy obszary zapór, rejonów niszczeń, pożarów, zatopień oraz stref prawdopodobnych skażeń środkami przemysłowymi. Do tych przesięwzięć można wykorzystać etatowe środki rozpoznawcze oraz eskadrę śmigłowców łącznikowych. Należy jednak pamiętać, że prowadzenie rekonesansu nie zawsze będzie możliwe. Dlatego też w okresie pokoju powinny być gromadzone dane o stanie dróg i obiektach wraz z całą siecią wodną w bankach informacji, które przy wykorzystaniu techniki komputerowej ułatwią zarówno wybór dróg marszu, jak i przyjęcie właściwego ugrupowania marszowego.

Do celów kierowania marszem wyznacza się linię wyjściową (punkt wyjściowy) i linie wyrównania oraz ustala się czas przejścia przez nie czoła kolumn.

Linie wyjściowe określa się wówczas gdy związki taktyczne (oddziały) wykonują marsz po więcej niż jednej drodze. Punkt wyjściowy wyznacza się dla pododdziałów, oddziałów, a wyjątkowo dla związku taktycznego gdy marsz wykonywany będzie po jednej drodze. Przy organizowaniu marszu spotykamy się ze zjawiskiem, iż dla mniejszych pododdziałów będzie wyznaczany punkt wyjściowy, który w ramach związku taktycznego będzie tworzył ich zbiór - linię wyjściową.

Odległość linii wyjściowej (punktu wyjściowego) od rejonu rozmieszczenia powinna umożliwić sformowanie kolumny marszowej wzmocnionego batalionu i gwarantować uzyskanie zakładanego tempa marszu, średnio odległość ta będzie wynosić około 5 km.

W wypadku rozpoczęcia marszu bezpośrednio z garnizonów linię wyjściową (punkt wyjściowy) wyznacza się w odległości gwarantującej sformowanie kolumny organicznie dyslokowanemu pododdziałowi lub oddziałowi i może wówczas wynosić około 20-30 km. Wielkość ta może ulec zmniejszeniu jeśli marsz zostanie poprzedzony wykonaniem czynności związanych z przemieszczaniem w ramach poprawy położenia, realizując

przedsięwzięcia osiągania wyższych stanów gotowości bojowej.

Linie wyrównania wyznacza się w celu sprawnego regulowania tempa marszu wojsk przemieszczających się po kilku równoległych drogach.

146

Ich liczba i położenie powinny być ściśle związane z planowanymi postojami, a także charakterystycznymi rubieżami (obiektami) terenowymi, przebiegającymi prostopadle do osi marszu. Linie wyrównania wyznacza się w odstępach kilku godzin marszu, średnio nie częściej niż co 2-4 godziny. W miarę możliwości określa się je w taki sposób, aby odległości między nimi na poszczególnych drogach były jednakowe. Należy unikać wyznaczania ich na rzekach, przełęczach i w miejscowościach. Oddalenie ich od tych newralgicznych rejonów ma swoje wieloaspektowe uzasadnienie. Po pierwsze - będą to obiekty, w których najmniejszymi siłami przeciwnik może osiągnąć jak największe efekty niszczenia i obezwładniania maszerujących kolumn. Po drugie - zawsze będzie w nich kanalizowanie ruchu, co wpłynie na zwolnienie tempa marszu i narastanie ilości środków za nimi, a rozciąganie i gwałtowne przyspieszanie tempa marszu przez środki, które już pokonały ten newralgiczny punkt (rejon). Kolumny w tych momentach będą poruszały się różnymi prędkościami, co przy braku koordynacji zakłóci rytm marszu. Tym samym nie powinny stawać się punktami obliczeniowymi tempa marszu albowiem najczęściej będą to wyniki fałszywe . Natomiast zjawisko to powinno być uwzględniane przy kalkulacji marszu. Po trzecie - należy unikać dzielenia organicznych elementów ugrupowania marszowego punktami (rejonami), których pokonanie powoduje naturalny podział sił i środków i w razie ataku pozbawia możliwości użycia całego potencjału bojowego. Struktury i wyposażenie pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych w sprzęt kołowy i gąsienicowy sprawiło, że najczęściej mamy do czynienia z kolumnami mieszanymi. Rzadziej będą występowały tylko kolumny kołowe lub gąsienicowe. Jako jednorodne najczęściej będą

maszerowały niewielkie pododdziały.

Średnią prędkość marszu, dla całej doby jej trwania (w nocy i w dzień) oblicza się dzieląc długość drogi przez czas trwania marszu (bez uwzględniania czasu postoju). Przyjmuje się następujące średnie prędkości marszu:

- dla kolumn pieszych - do 5 km/h - dla kolumn gąsienicowych - do 30 km/h - dla kolumn kołowych - do 40 km/h - dla kolumn mieszanych - do 30 km/h.

We wszelkich kalkulacjach marszowych przyjmuje się zawsze tempo marszu środków najwolniejszcyh. W górach, lesie, terenie lesisto-jeziornym, w zimie oraz innych niekorzystnych warunkach utrudniających marsz jego średnia prędkość ulegnie poważnemu obniżeniu i może wynosić:

- dla kolumn pieszych - 0,3-2 km/h - dla kolumn gąsienicowych - 10-20 km/h - dla kolumn kołowych - 10-20 km/h - dla kolumn mieszanych - 10-20 km/h.

147

Odległość marszu dobowego ustala się na podstawie średniej prędkości marszu, eksploatacji pojazdów mechanicznych i dopuszczalnego wysiłku fizycznego ludzi w wymiarze 10-12 godzin.

Dlatego też przyjmując 10 godzin efektywnego marszu przy średniej prędkości dla poszczególnych rodzajów kolumn średnie dobowe odległości przyjmuje się:

- dla kolumn pieszych - do 50 km - dla kolumn gąsienicowych i mieszanych - do 300 km - dla kolumn kołowych - do 400 km.

W górach, terenie lesisto-jeziornym, zimie oraz w innych niekorzystnych warunkach utrudniających marsz, odległość przebyta w ciągu doby marszu może wynosić:

- dla komun pieszych - 3-20 km - dla kolumn gąsienicowych, mieszanych i kołowych - do 200 km.

W celu zachowania zdolności fizycznej ludzi, sprawdzenia stanu technicznego pojazdów mechanicznych i usunięcia uszkodzeń, uzupełnienia materiałowego oraz uporządkowania kolumn organizuje się odpoczynki i postoje. Odpoczynki (postoje) organizuje się w rejonach (na drogach marszu) spełniających warunki obrony przed środkami rażenia, zapewniających maskowanie wojsk, mających wystarczającą liczbę ujęć wody oraz - w miarę możliwości - będących w strefie osłanianej przez wojska obrony powietrznej. Postoje jednogodzinne organizuje się po kilku godzinach marszu, średnio powinny one być zaplanowane co 2-4 godziny. Przeznaczone są dla kierowców i załóg na sprawdzenie stanu technicznego pojazdów mechanicznych i sprzętu bojowego. W czasie postojów jednogodzinnych wojska zatrzymują się po prawej stronie drogi zachowując ustalone odległości między pododdziałami i oddziałami. Postoje dwugodzinne organizuje się w drugiej połowie marszu dobowego. Są one przeznaczone na spożycie posiłku i odpoczynek żołnierzy, sprawdzenie stanu technicznego pojazdów, usunięcie wykrytych niesprawności, dotankowanie paliwa i ewentualne uzupełnienie środków materiałowych. W czasie postoju dwugodzinnego wojska, w zależności od warunków terenowych, zjeżdżają z głównych dróg marszu i rozmieszczają się kolumnami pododdziałowymi wzdłuż bocznych dróg, utrzymując gotowość do dalszego marszu. Odpoczynek dzienny (nocny) organizuje się po wykonaniu każdego marszu dobowego. Powinien umożliwiać regenrację sił żołnierzy, spożycie posiłków (w tym gotowanego), uzupełnienie paliwa, sprawdzenie uzbrojenia

148

i sprzętu oraz obsługę techniczną pojazdów. Średnio czas trwania odpoczynku może wynosić 6-10 godz. Czas i rodzaj postojów (odpoczynków) ustalają dowódcy w zależności od sytuacji oraz zadań, jakie oczekują wojska po wykonaniu marszu. Przyjmując określone dane czasowe rozliczenie marszu dobowego będzie można przedstawić następująco:

- marsz (efektywny czas jazdy) - 10-12 godz. - dwa-cztery postoje jednogodzinne - 2- 4 godz. - jeden postój dwugodzinny - 2 godz. - odpoczynek dzienny (nocny) - 10- 16 godz.

Przy obecnych założeniach organizowania i prowadzenia ewentualnych operacji na obszarze kraju można przewidywać, że marsz nie powinien trwać dłużej niż 2-3 doby. Tym samym postoje jednogodzinne, dwugodzinne i odpoczynki gwarantują w pełni realizację przedsięwzięć w nich zaplanowanych. Mogą być jednak przypadki, gdy ze względów organizacyjnych marsz przekroczy ciągłość trwania trzech dób, wtedy wskazanym byłoby zaplanować odpoczynek dobowy, w którym powinna zostać przywrócona zdolność bojowa wojsk. Rejony dziennych (nocnych), ewentualnie dobowych odpoczynków rozpoznaje się zawczasu pod względem inżynieryjnym, skażeń i epidemiologicznym. Wprowadzane wojska rozmieszczają się według zasad obowiązujących w rejonach ześrodkowania. Każdy pojazd, wóz bojowy, pododdział zajmuje miejsce, które gwarantuje szybkie opuszczenie i sformułowanie kolumny marszowej. W rejonach tych urządza się ukrycia dla ludzi i sprzętu oraz organizuje się obronę i służbę porządkowo-ochronną, zgodnie z zadaniami jakie wojska wykonują w rejonach rozmieszczania i na postojach. Pododdziały przeciwlotnicze rozwijają się na stanowiskach ogniowych. Rejony odpoczynku należy wybierać w miejscach gdzie realnym jest wykorzystanie stacjonarnych baz obsługowych np. warsztatów naprawy sprzętu. Współdziałając z siłami układu pozamilitarnego trzeba również dostrzegać możliwość skorzystania z bazy szpitalnej (leczniczej), miejsc zbiorowego żywienia (ośrodki wczasowo-wypoczynkowe) itp. Świadczenia osobowe, jak i materiałowe, wkomponowane w całość trwania marszu wydatnie pozwolą wydłużyć czas posiadania własnych zapasów materiałowych przez związek taktyczny (oddział). 6.3. Ugrupowanie marszowe

Rozmieszczenie kolumn na drogach, zapewniające najlepsze wykonanie zadania, przy szybkim i sprawnym ich przemieszczaniu do nowych rejonów (rubieży) z zachowaniem gotowości bojowej nazywamy ugrupowaniem marszowym.

149

Powinno ono zapewnić wykonanie marszu w wyznaczonym czasie, rozwinięcie wojsk w ugrupowanie przedbojowe i bojowe, równoczesne wprowadzenie do walki planowanej liczby środków ogniowych, zachowanie zdolności bojowej w razie wykonania przez przeciwnika uderzeń, dokonanie manewru na inne drogi marszu i utrzymanie ciągłości dowodzenia. Jego ostateczna postać jest uzależniona od następujących determinantów:

- w jakim okresie wykonywany jest marsz (przed wybuchem, w jej początkowej fazie, czy w toku trwania wojny); - rozmieszczenia oddziałów, pododdziałów w rejonie, z którego rozpoczyna się marsz; - rodzaju (charakteru) zadania czekającego wojska po wykonaniu marszu; - odległości do linii styczności walczących stron i charakteru działania przeciwnika; - działania sąsiadów i oddalenia od jego pododdziałów; - liczby dróg marszu, pory roku i czasu trwania oraz warunków atmosferycznych.

Ugrupowanie marszowe tworzą: oddział wydzielony (jeśli się go wysyła), ubezpieczenia marszowe, elementy rozpoznawcze, oddziały zabezpieczenia ruchu, kolumny sił głównych oraz kolumny oddziałów (pododdziałów)

logistycznych.

Podczas marszu przed wybuchem wojny ugrupowanie marszowe powinno zapewnić przede wszystkim utrzymanie maksymalnej prędkości marszu, swobodę ruchu oraz bezpośrednie ubezpieczenie kolumn. Na ogół w siłach głównych wszystkie oddziały (pododdziały) maszerują całością organizacyjną. Mogą być jednak tworzone kolumny - zgrupowania taktyczne, przewidziane do realizacji określonych zadań bezpośrednio po wykonaniu marszu. W celu zapewnienia wyższego tempa marszu można też sprzęt o mniejszych prędkościach trakcyjnych przewozić na przyczepach niskopodwoziowych i z nich tworzyć oddzielną kolumnę. Podczas marszu, po wybuchu wojny, w miarę zbliżania się do linii frontu, ugrupowanie marszowe powinno zapewnić warunki do nawiązania walki, która często może mieć charakter boju spotkaniowego. Dlatego oddziały (pododdziały) powinny maszerować z przewidzianymi dla nich środkami wzmocnienia. W pierwszorzutowych oddziałach część artylerii należy wydzielać do elementów ubezpieczenia, a pozostałą rozmieścić na czole sił głównych. Środki przeciwpancerne celowo jest przemieszczać między awangardą a siłami głównymi. Poszczególne kolumny powinny mieć zapewnioną obronę przeciwlotniczą etatowymi środkami. Oddział wydzielony maszeruje przed siłami głównymi, a jego zadaniem jest prowadzenie rozpoznania, uprzedzenie przeciwnika w opanowaniu dogodnych rubieży oraz utrzymania ich do czasu podejścia sił

150

głównych. Odległość działania od sił głównych powinna gwarantować otrzymywanie danych o przeciwniku, stanie dróg i charakterze rejonów do pokonania. Średnio wynosi ona dla związku taktycznego do 70 km, a dla oddziału 40-50 km. Ubezpieczenia marszowe powinny zapewnić ciągły ruch kolumny sił głównych, uniemożliwić przenikanie elementów rozpoznawczych przeciwnika i stwarzać dogodne warunki wejścia do walki. Dzieli się je na ubezpieczenia czołowe (awangardy, szpice czołowe), ubezpieczenia boczne (szpice boczne) i ubezpieczenia tylne (ariergardy, szpice tylne). Ubezpieczenia marszowe powinny również zapewnić czas na uaktualnienie (powzięcie) decyzji do dalszych działań, stworzenie siłom głównym warunków do bezkolizyjnego przyjęcia ugrupowania bojowego i realizacji zadania przy pełnym wsparciu ogniowym. Stosownie do stopnia zagrożenia ze strony przeciwnika naziemnego i powietrznego oraz prawdopodobieństwa spotkania się z nim, maszerujące wojska ubezpieczają się awangardą w marszu dofrontowym, ariergardą w marszu odfrontowym, szpicą boczną w marszu rokadowym (wzdłuż linii frontu). Awangarda (ariergarda) - na ogół w sile wzmocnionego batalionu - działa na odległości około połowę mniejszej niż oddział wydzielony, średnio 20-30 km od ubezpieczanych wojsk. Najczęściej awangarda będzie tworzona na bazie wzmocnionego batalionu. Wzmocniona z reguły pododdziałem saperów, artylerii do ognia pośredniego, artylerii przeciwlotniczej i obrony przeciwchemicznej będzie w pełni samodzielna w zakresie prowadzenia walki. Jeśli oddział maszeruje na czele sił głównych związku taktycznego po dwóch drogach, na jednej ubezpiecza się awangardą, a na drugiej szpicą czołową. Po drodze ubezpieczonej przez awangardę, która także wysyła szpicę czołową, maszerują siły główne. W wypadku gdy jest wysłany oddział wydzielony, siły główne ubezpieczają się od czoła szpicą czołową, w sile pododdziału, najczęściej wzmocnionej kompanii, działa ona w odległości rzędu 5-10 kilometrów od czoła sił głównych. Oddziały maszerujące w siłach głównych związku taktycznego, lecz nie na jego czele, ubezpieczają się w razie zagrożenia napadem przeciwnika naziemnego szpicą czołową. Jest ona w sile od wzmocnionego plutonu do kompanii. Tego typu szpice czołowe działają w odległości 2-3 km, lecz nie dalej niż na odległość wzrokową od czoła ubezpieczanych sił. W wypadku zagrożenia kolumn marszowych ze skrzydła organizuje się szpice boczne. Mogą być wysyłane przez awangardę, jak i z kolumn sił głównych. Wykonują one okresowo marsz po drodze równoległej do drogi głównej, średnio w oddaleniu do 5 km. Ubezpieczają zagrożone kierunki, zajmują i utrzymują dogodne rubieże przez czas przemarszu sił głównych. W wypadku zagrożenia od tyłu lub podczas wykonywania marszu odfrontowego maszerujące wojska ubezpieczają się ariergardą lub szpicą tylną. Skład, zadania i odległość działania tych elementów jest podobna do organizowanych w celu ubezpieczenia się od czoła.

151

Maszerujące oddziały (pododdziały) w tym i elementy ubezpieczenia marszowego, doraźnie wysyłają patrole czołowe (boczne, tylne) w sile do wzmocnionego plutonu. Czynią to z reguły na odległość do 3 km. Te z kolei ubezpieczają się ubezpieczeniem bezpośrednim - drużyną patrolową (czołgiem), działającą w odległości wzrokowej, około 1-1,5 km. W czasie postojów i odpoczynków elementy ubezpieczenia marszowego przejmują zwykle zadania ubezpieczeń postoju, ale mogą być także zamienione lub wzmocnione. Dla zapewnienia przejezdności dróg marszu, a w wypadkach koniecznych wykonania objazdów, czy przygotowania dróg na przełaj, tworzy się oddziały zabezpieczenia ruchu. Formowane są one z pododdziałów inżynieryjno-drogowych, niekiedy wzmacnianych pododdziałami innych rodzajów wojsk. W przewidywaniu wejścia do walki, oddział zabezpieczenia ruchu, przemieszcza się zwykle za ubezpieczeniem marszowym. W oddziałach maszerujących za innymi ten element ugrupowania marszowego znajduje się na czele sił głównych. Oddział zabezpieczenia ruchu, którego cel działania jest jednoznacznie określony w nazwie, nie należy jednak traktować jako jedyny element ugrupowania marszowego zajmujący się zapewnieniem swobody ruchu. Marsz wykonywany na obszarze kraju będzie również zabezpieczony przez siły układu pozamilitarnego. Właśnie one w głębi kraju będą odgrywały priorytetową rolę. Natomiast w sytuacjach wykluczających ich działanie i zaistnienie komplikacji drogowych w bliskim kontakcie z przeciwnikiem zadania zabezpieczenia ruchu powinny przejąć maszerujące wojska. Dla zapewnienia technicznej przekraczalności dróg marszu, zwłaszcza dla przygotowywania objazdów (w tym urządzania dróg na przełaj), w związku taktycznym i oddziałach, na bazie pododdziałów drogowo-mostowych wojsk inżynieryjnych wspartych siłami pododdziałów technicznych i innych rodzajów wojsk, tworzy się oddziały zabezpieczenia ruchu, które maszerują za szpicą czołową. W związku taktycznym (oddziale) przemieszczającym się samodzielnie, oddział zabezpieczenia ruchu maszeruje w ugrupowaniu awangardy (ariergardy) na jej czele, a w pozostałych przypadkach na początku sił głównych. W strefie operacyjnej (strategicznej) ugrupowania obronnego, osłonę techniczną dróg marszu, wykorzystywanych przez przemieszczające się związki taktyczne (oddziały), prowadzić będą zasadniczo siły układu pozamilitarnego, wojsk inżynieryjnych szczebla nadrzędnego, komunikacji wojskowej i obrony terytorialnej. Za osłonę techniczną dróg marszu w strefie taktycnej odpowiadają głównie wojska inżynieryjne i komunikacji wojskowej. Oddziały zabezpieczenia ruchu związków taktycznych (oddziałów), powinny być jednak w gotowości do wykonania doraźnych zadań wynikających z zaistniałej sytuacji. Niezależnie od występowania w ugrupowaniu oddziałów zabezpieczenia technicznej przekraczalności dróg marszu spoczywa na wszystkich rodzajach wojsk. Do wykonania wynikających z tego zadań

152

wykorzystują one czołgi z urządzeniami spycharkowymi, mosty towarzyszące, pługi, dźwigi i inny sprzęt będący na ich wyposażeniu. Należy się liczyć z tym, że w razie dużych uszkodzeń dróg, siły główne będą coraz bardziej zbliżać się do oddziałów zabezpieczenia ruchu. Dlatego, aby nie spowodować zatrzymania lub dezorganizacji marszu, powinny one działać nawet w czasie postoju lub odpoczynku sił głównych związku taktycznego (oddziału). Kolumny marszowe sił głównych rozczłonkowuje się w głąb, tworząc kolumny oddziałów i pododdziałów. Odległości między kolumnami mają zapewnić swobodę manewru i rozśrodkowanie wzdłuż drogi marszu. Na czele kolumn sił głównych rozmieszcza się oddziały zabezpieczenia ruchu z zadaniem zapewnienia technicznej przekraczalności dróg marszu. Odległości między oddziałami mogą wynosić do 5 km, między pododdziałami (batalion, dywizjon) do 3 km, a między pojazdami do 50 m. W przewidywaniu wejścia do walki związku taktycznego (oddziału), na czele sił głównych maszerują stworzone zgrupowania gwarantujące dużą siłę uderzeniową i pełną autonomię działania. Ubezpieczenie stanowi awangarda, a na czele sił głównych maszeruje artyleria, za nią pododdziały czołgów, stanowisko dowodzenia, pododdziały przeciwlotnicze i kolejne pododdziały zmechanizowane i pozostałe siły. Z reguły artylerię rozdziela się pomiędzy oddziały (pododdziały) sił głównych i oddział wydzielony (awangardę), dostrzegając jednak konieczność tworzenia niezbędnego jej zgrupowania na czas wejścia do walki. Dlatego zasadnicza część artylerii na ogół maszeruje na czele sił głównych w gotowości do szybkiego rozwinięcia i otwarcia ognia. Oddziały (pododdziały) artylerii przeciwpancernej i wojsk inżynieryjnych (oddział zaporowy) maszerują pomiędzy awangardami i siłami głównymi, w gotowości do prowadzenia ognia z nieplanowych rubieży ogniowych oraz stawiania zapór minowych. Większość pododziałów wojsk inżynieryjnych maszeruje z reguły z ubezpieczeniami czołowymi i czołowymi oddziałami dla zabezpieczenia ich rozwinięcia i wejścia do walki z marszu. Oddziały rakiet przeciwlotniczych zazwyczaj maszerują bateriami w składzie sił głównych związku taktycznego w gotowości do natychmiastowego rozwinięcia i odparcia nalotów środków napadu powietrznego przeciwnika. Natomiast organiczne środki oddziałów wydziela się częściowo do awangardy, a pozostałe maszerują podporządkowane elementom ugrupowania marszowego, w gotowości do walki z przeciwnikiem powietrznym w ruchu i podczas krótkich przystanków. Pododdziały wojsk obrony przeciwchemicznej maszerują za czołowymi oddziałami sił głównych, zwykle na drodze głównej. Część ich elementów, szczególnie rozpoznania skażeń, może być przydzielana ubezpieczeniom czołowym.

153

Oddziały (pododdziały) logistyczne maszerują samodzielnymi kolumnami za siłami głównymi w gotowości do udzielenia pomocy medycznej, remontu i ewakuacji sprzętu oraz zaopatrywania wojsk. Średnio przyjmuje się, że elementy związku taktycznego nie powinny być oddalone dalej od sił głównych niż do 10 km, natomiast elementy logistyki oddziałów nie więcej niż do 3 km. W pododdziałach wszystkie kolumny logistyki znajdują się w jego ugrupowaniu. Jeśli istnieje zagrożenie ze strony przeciwnika naziemnego i może dojść do walki (boju) właściwym rozwiązaniem jest włączenie do czołowych oddziałów elementów wzmocnienia logistycznego. Charakter zadań oraz stan sił i środków do walki zawsze będzie czynił pododdziały logistyczne opłacalnymi obiektami dla przeciwnika, dlatego obowiązkiem każdego dowódcy jest tworzenie im elementów ubezpieczeń najczęściej z pododdziałów piechoty czy zmechanizowanych. Pododdziały zabezpieczenia eskadry śmigłowców maszerują w składzie kolumny stanowiska dowodzenia związku taktycznego. W zależności od sytuacji ugrupowanie marszowe związku taktycznego (oddziału) może ulegać zmianom. Ze względów taktycznych, zwłaszcza w przewidywaniu boju spotkaniowego, wojska powinny wykonywać marsz w kilku usamodzielnionych kolumnach. Każdorazowo jednak rozśrodkowując ugrupowanie wzdłuż frontu i głąb nie należy dopuszczać do powstawania skupień, tworzenia opłacalnych celów dla uderzeń bronią precyzyjną. Ugrupowanie marszowe zawsze powinno być dostosowane do rozwoju sytuacji i odpowiadać tworzonej koncepcji walki lub zajmowania i pobytu w nakazanym rejonie. 6.4. Wykonywanie marszu

a początek marszu uważa się moment przekroczenia czołem kolumny sił głównych linii (punktu) wyjściowej. Jej terminowe

pokonanie zapewnia płynność ruchu oraz gwarantuje sprawne formowanie ugrupowania marszowego na poszczególnych drogach.

Z

Kolumny oddziałowe (pododdziałowe) formuje się w rejonach rozmieszczenia. Stopniowo wyprowadza się je na drogi marszu z takim wyliczeniem czasowym, aby każda z kolumn po przekroczeniu linii (punktu) wyjściowej, mogła się oddalić na odległość równą ustalonym odstępom między poszczególnymi kolumnami marszowymi. Drogi marszu dzieli się na odcinki porządkowo-ochronne. Na każdy odcinek wyznacza się komendanta i pododdziały do pełnienia służby porządkowo-ochronnej. Na odcinki trudne, kieruje się pododdziały techniczne oraz inżynieryjne z niezbędnym sprzętem. Na drogach podejścia do linii (punktu) wyjściowej, w rejonach ześrodkowania i odpoczynku oraz na drogach podejścia i liniach rozwinięcia w ugrupowanie bojowe rozwija się posterunki porządkowo - ochronne. Na linii wyjściowej, liniach wyrównania oraz przeprawach, przełęczach górskich, w wąskich przejściach i na węzłach drogowych wystawia się wzmocnione posterunki

154

porządkowo-ochronne. Wykorzystuje się do tego wojska obrony terytorialnej oraz siły układu pozamilitarnego. Służba porządkowo-ochronna organizowana przez związek taktyczny (oddział) musi uwzględniać działalność odpowiednika tej służby systemu krajowego. W tym wypadku posterunki związku taktycznego (oddziału) w czasie przemarszu spełniają funkcję pomocniczą i podporządkowują się nadrzędnej roli posterunków systemu krajowego. Wojskową służbę porządkowo-ochronną organizuje się siłami etatowych pododdziałów regulacji ruchu oraz siłami wyznaczonych i specjalnie przygotowanych pododdziałów ogólnowojskowych. W czasie marszu wojska zobowiązane są ściśle przestrzegać ustalonego porządku i dyscypliny, nakazanej prędkości i odległości, zasad bezpieczeństwa i maskowania. Przy tak dużych możliwościach środków i systemów rozpoznawczych wydaje się mało prawdopodobne ukrycie marszu oddziału, a związku taktycznego tym bardziej. Dlatego główny wysiłek podejmowanych przedsięwzięć ze sfery maskowania powinien być ukierunkowany nie na ukrywanie ruchu wojsk, a celu wykonywanego marszu. Kolumny maszerują prawą stroną drogi pozostawiając lewą do ruchu z przeciwnego kierunku i ewentualnego wyprzedzania oraz dla ruchu łączników. Wyprzedzanie jednej kolumny przez drugą dopuszczalne jest tylko za zgodą przełożonego. Przy przeprowadzaniu takiego manewru, wyprzedzana kolumna zatrzymuje się na poboczu, w niczym nie utrudniając ruchu maszerujących wojsk. Zawczasu należy organizować rozpoznanie przepraw i dróg domarszu do obiektów newralgicznych i kanalizujących ruch. Do wyznaczonych przepraw wysuwa się pododdziały wojsk inżynieryjnych ze środkami przeprawowymi, naprawczo-ewakuacyjnymi i środkami obrony przeciwlotniczej. Wyznacza się także miejsca punktów dowodzenia oraz ustala organizację służby porządkowo-ochronnej. Rejony zatopień, skażeń i pożarów oraz uszkodzone odcinki dróg, a także różnego rodzaju przeszkody terenowe rozpoznaje się przed wkroczeniem wojsk. Jeśli są możliwości to rejony te obchodzi się. Gdy jest to niemożliwe należy szybko podjąć czynności w celu przywrócenia po drodze płynnego ruchu. Ciaśniny i mosty przekracza się ze zwiększoną prędkością, bez zatrzymywania się. Podobnie należy postępować podczas pokonywania miejscowości. W razie zatrzymania kolumny w wąskim miejscu, następne kolumny zatrzymuje się w rejonie zapewniającym maskowanie. W celu zapewnienia osłony wojsk przed uderzeniami środków napadu powietrznego wysyła się wcześniej do rejonów ciaśnin i mostów wyznaczone pododdziały (środki) przeciwlotnicze, które rozwijają się wzdłuż dróg. W razie napadu powietrznego kolumny nie przerywają marszu i w ruchu lub z krótkich przystanków niszczą przeciwnika środkami przeciwlotniczymi rozmieszczonymi w kolumnach.

155

W wypadku napotkania przez kolumnę maszerujących wojsk zapór narzutowych, zawał lub wykonania przez przeciwnika uderzenia minowego dowódca oddziału organizuje rozpoznanie w celu ustalenia wielkości i charakteru zapory oraz wyszukania możliwych obejść lub przejść. Na podstawie wyników rozpoznania podejmuje decyzję o sposobie pokonania zapory. Pododdziały, które znalazły się w zaminowanym rejonie niezwłocznie opuszczają najkrótszą drogą zagrożony teren metodą samoprzekraczania. Rejony zapór oznakowuje się widocznymi znakami, a jeśli jej obejście jest niemożliwe, grupy torujące przystępują do wykonania przejścia. Z reguły wykonuje się je wzdłuż osi drogi marszu, sposobem mechanicznym lub wybuchowym. Przy nagłej zmianie kierunku marszu dowódca związku taktycznego (oddziału) określa sposób dalszego działania. Na nowy kierunek (drogę marszu) wysyła się natychmiast elementy rozpoznania, ubezpieczenie, oddziały zabezpieczenia ruchu i służby porządkowo-ochronne. Na nowy kierunek marszu kolumny sił głównych wprowadza się najkrótszymi i najdogodniejszymi drogami w dotychczasowym ugrupowaniu lub po dokonaniu tylko niezbędnych zmian. W razie powstania stref skażeń, oddziały (pododdziały), które się znalazły w tym rejonie zwiększają prędkość i niezwłocznie opuszczają ten obszar w środkach ochronnych. Natomiast pozostałe kolumny są kierowane na drogi obejścia i doprowadzane do punktów łączenia kolumny marszowej związku taktycznego (oddziału). W czasie marszu walkę z grupami dywersyjno-rozpoznawczymi przeciwnika prowadzą wydzielone siły obrony terytorialnej, a także maszerujące wojska. Siły i środki związku taktycznego (oddziału) mogą być również użyte do walki z przeciwnikiem według planu sztabu nadrzędnego. Samodzielnie związek taktyczny (oddział) będzie walczył z grupami dywersyjno-rozpoznawczymi tylko wtedy, gdy one zaatakują kolumny lub opanują odcinki dróg marszu. Do tej walki należy jednak angażować tylko niezbędne siły, pozostałe oddziały (pododdziały) powinny kontynuować marsz. Zapasy ruchome w marszu uzupełnia się z reguły w rejonach odpoczynków, natomiast paliwo w pojazdach dotankowuje się również na postojach. Zasadnym jest przydzielanie do poszczególnych elementów ugrupowania marszowego cystern z paliwem, które po uzupełnieniu braków paliwa można łączyć w kolumny i w wyznaczonych rejonach odtworzyć zapasy ruchome. Marsz jako zorganizowane przemieszczanie wojsk kończy się z chwilą wejścia związku taktycznego (oddziału) do nakazanego rejonu lub osiągnięcia określonej rubieży. Organizacja i wykonywanie marszu przez związek taktyczny (oddział) załamuje się w różnym stopniu w konkretnych warunkach przemieszczania wojsk. Ogólnie przedstawiony model postępowania, może stanowić punkt odniesienia przy rozstrzyganiu kwestii związanych z marszem. Jednak przede wszystkim należy uwzględniać specyficzne

156

warunki marszu, z których znaczący wpływ będą wywierać: pory roku, szczególnie zima, las i góry. Warunki zimowe, głównie za sprawą niskiej temperatury i pokrywy śnieżnej, oddziaływują na sprzęt i ludzi. Na niektóre kwestie związane z marszem ma też wpływ stosunkowo krótki dzień i dość często występujące ograniczenia widoczności. W zimie zmniejszają się możliwości marszowe związku taktycznego (oddziału). Marsz wykonywany w takich warunkach wymaga zrealizowania szeregu dodatkowych przedsięwzięć. Płynność ruchu uzyskuje się poprzez przygotowanie i utrzymanie rokad, mijanek, zjazdów z dróg i objazdów przeszkód naturalnych. Pokrywa śnieżna utrudniać będzie ruch na drogach, a na bezdrożach czynić go będzie niemożliwym. Nawet łatwe podjazdy mogą stać się trudne do pokonania przy oblodzeniu lub ośnieżeniu nawierzchni drogi. Powodować to będzie zablokowanie dróg oraz uniemożliwi wyprzedzanie i omijanie. W celu uniknięcia tych trudności lub ich ograniczenia należy:

- wybierać do marszu drogi najlepsze, szerokie, o twardej nawierzchni z licznymi drogami bocznymi, łatwo dostępnymi podjazdami i łagodnymi zakrętami; - wzmacniać oddziały zabezpieczenia ruchu pługami do odśnieżania, spycharkami, czołgami z lemieszem lub ciągnikami; - na czele kolumn marszowych poszczególnych elementów ugrupowania marszowego posiadać sprzęt przygotowany do odśnieżania; - wybierać i przygotować większą ilość dróg rokadowych, obejść i miejsc do mijania; - w razie zniszczenia mostów ustalić i rozpoznawać możliwości przeprawy po lodzie przygotowując środki wzmacniające lód; - rozpoznawać miejsca szczególnie niebezpieczne i zabezpieczać ich pokonanie poprzez wcześniejsze wydzielenie ciągników do udzielenia pomocy.

Organizując marsz w zimie, zwłaszcza podczas silnych mrozów, należy dokonać dodatkowych przedsięwzięć w celu polepszenia warunków bytowych dla ludzi. Pojazdy przeznaczone do przewozu żołnierzy trzeba wyposażyć w szczelne opończe i inne dodatkowe pokrycia. Skrzynie ładunkowe, szczególnie metalowe, należy wyłożyć brezentem lub ściółką z materiałów podręcznych. Żołnierzom wydaje się środki przeciw odmrożeniu. Zwiększa się częstotliwość postojów i spożywania gorących posiłków i płynów. Podczas silnych mrozów, nie należy unieruchamiać silników. Jeśli są warunki, to zatrzymanie kolumn planuje się w niewielkich miejscowościach i ośrodkach, przestrzegając zasad rozśrodkowania. Tam

157

też celowym jest rozstrzyganie spraw z żywieniem, odpoczynkiem i obsługą sprzętu. Trudy warunków zimowych mają ogromny wpływ na szybsze zmęczenie załóg, co w efekcie prowadzić może do zasypiania kierowców. Lasy w zasadniczy sposób zmieniają środowisko ruchu wojsk. Ruch poszczególnych kolumn jest ściśle uzależniony od sieci drogowej. Skanalizowanie marszu w połączeniu z poważnie ograniczonymi możliwościami manewru i wykonania dróg na przełaj na ogół nie pozostaje bez wpływu na zintensyfikowanie uderzeń przeciwnika na maszerujące wojska i wzniecanie pożarów. Las sprzyja przenikaniu pododdziałów przeciwnika, ułatwione jest też ich działanie. Istnieje dużo większe prawdopodobieństwo zaktywizowania się grup dywersyjno-rozpoznawczych. Zwarte kompleksy sprzyjają użyciu środków napadu powietrznego, a efekty ich użycia mogą być zwielokrotnione przez fakt ich wykonania w miejscach kanalizujących ruch. Znacznie łatwiejsze jest zatrzymanie kolumn maszerujących wojsk przez wykonanie uderzenia na czoło lub minowania powierzchniowego. Stosunkowo duża skrytość działania w połączeniu ze specyfiką marszu w lasach sprawia, że kolumny mogą zostać porozrywane przez wykonanie zaskakujących uderzeń na oddział (pododdział). Przeciwnik oddziaływując małymi grupami z bliskich odległości może tarasować drogi uszkodzonymi pojazdami i stwarzać sprzyjające okoliczności do użycia lotnictwa na zatrzymane kolumny. Przed rozpoczęciem marszu na drogach leśnych należy poszerzyć niektóre odcinki dróg i przygotować objazdy, wykonać przedsięwzięcia zabezpieczenia przeciwpożarowego, oczyścić drogi z zawał i innych przeszkód oraz zorganizować regulację ruchu, wystawiając większą liczbę posterunków. Las i potencjalne zagrożenia sprawiają, że marsz związku taktycznego (oddziału) przez kompleksy leśne wymaga:

- rozpoznania dróg marszu zanim wejdą wojska; - zwiększonej ilości elementów ubezpieczeń czołowych, głównie działających na zasadzie wzajemnej widoczności; - wcześniejszego wyboru dróg obejścia, dodatkowej regulacji ruchu oraz zorganizowania grup ratunkowo-ewakuacyjnych; - zwiększenia odległości między kolumnami, odpowiadającej oddaleniu od siebie dróg obejścia; - wzmocnienia grup torujących w każdej kolumnie marszowej, szczególnie sprzętem do rozminowania i rozgradzania; - wyznaczenia większej ilości obserwatorów do prowadzenia obserwacji okrężnej; - działania większej ilości patroli bocznych; - dysponowania większą ilością dyżurnych środków ogniowych;

158

- unikania postojów i odpoczynków, a jeżeli już trzeba je organizować to na skraju większych polan - w miejscach gwarantujących szybkie i bezpieczne opuszczanie; - wydzielanie w każdej kolumnie marszowej z pododdziałów ogólnowojskowych i specjalistycznych grup przeciwpożarowych wyposażonych w sprzęt do gaszenia pożarów.

W każdej sytuacji podczas planowania dróg marszu oraz czasu pokonania kompleksów leśnych należy dążyć do tego aby maszerujący związek taktyczny (oddział) w tym obszarze przebywał jak najkrócej. Mała ilość dróg dogodnych do ruchu, ich niewielka szerokość, rodzaj nawierzchni, duże kąty spadu i wzniesień, liczne zakręty, wąwozy i przełęcze wpływają w sposób zasadniczy na obniżenie tempa marszu w górach. Dlatego przed jego rozpoczęciem należy przygotować nawierzchnię dróg na ostrych zakrętach i stromych zboczach, oznaczyć odcinki, na których mogą wystąpić osuwiska, osypiska i lawiny. Należy ustalić sposób ich obejścia, wyznaczyć miejsca na urządzanie przepraw i przygotować przejścia przez wąwozy, zorganizować regulację ruchu na czas przekraczania wąwozów, przełęczy, tuneli i innych miejsc kanalizujących ruch. Na niebezpiecznych odcinkach dróg ustawia się barierki ochronne i znaki drogowe. W wąskich miejscach, na ostrych zakrętach, stromych wzniesieniach i przełęczach ustawia się ciągniki i znaki ostrzegawcze oraz posterunki regulacji ruchu wyposażone w środki łączności. Prędkość marszu w czasie pokonywania przełęczy i wzniesień z reguły jest mniejsza, a przy zjazdach raptownie wzrasta, co powoduje trudności w utrzymaniu odległości między pojazdami w kolumnie. Ubezpieczenie marszowe w górach wysyła się z reguły na odległość mniejszą niż w warunkach terenu otwartego. Szpice boczne zajmują pozycje na dominujących wzniesieniach, w przejściach górskich i miejscach wyprowadzających na drogi marszu ubezpieczanych wojsk. Na czele kolumn powinny na ogół maszerować oddziały wydzielone lub pododdziały zmechanizowane w gotowości do uprzedzenia przeciwnika w zdobyciu przełęczy, tuneli, węzłów drogowych i wyjść z wąwozów. W tym też celu wysadza się taktyczne desanty powietrzne. Przełęcze, tunele, wąwozy i przejścia górskie są przekraczane bez zatrzymywania się. Jeśli jest to niemożliwe, przygotowuje się rejony wyczekiwania, przeznaczone dla pododdziałów przed przekroczeniem trudnych odcinków. Na postoje w górach wybiera się równe odcinki dróg przed wzniesieniami. Zabrania się organizowania postojów w wyschniętych korytach rzek, w rejonach cieków wodnych, w miejscach zagrożonych lawinami skalnymi i śnieżnymi, nad urwiskami lub pod nimi. 6.5. Przewozy

159

ojska podczas przemieszczania na duże odległości, zwłaszcza przed wybuchem konfliktu zbrojnego mogą być przewożone transportem kolejowym, wodnym (morskim lub śródlądowym),

powietrznym oraz innymi środkami transportu np. ciągnikami samochodowymi z przyczepami niskopodwoziowymi. Oznacza to, że przewóz wojsk jest zorganizowanym przemieszczaniem sił i środków za pomocą innych rodzajów transportu niż własne.

W

Podczas przewozów należy dążyć do zachowania całości organizacyjnej przewożonych oddziałów (pododdziałów) oraz ich gotowości do prowadzenia walki po wyładowaniu. Związkowi taktycznemu (oddziałowi) przewożonemu transportem kolejowym, wodnym, powietrznym wyznacza się rejony: wyjściowe przed załadowaniem, ześrodkowania po wyładowaniu, a także główne i zapasowe rejony załadowania i wyładowania, obejmujące kilka stacji kolejowych, portów, przystani, lotnisk, lądowisk. Odległość rejonu wyjściowego lub ześrodkowania od rejonów załadowania lub wyładowania wojsk powinna być nie mniejsza niż 10 - 15 km. Natomiast w przypadkach, gdy rejony rozmieszczenia związku taktycznego (oddziału) znajdują się w granicach 20 - 30 km od rejonu załadowania, to rejonów wyjściowych można nie wyznaczać. W rejonach wyjściowych przed załadowaniem wojska rozmieszcza się z uwzględnieniem podziału na poszczególne transporty (pociągi, statki, samoloty, śmigłowce) oraz w kolejności ich podchodzenia do miejsc załadowania. Bezpośrednio przed załadowaniem oddziału (pododdziału) przewożonego transportem, całość kolumny stanowiącą jeden transport przemieszcza się do rejonu wyczekiwania. Po wyładowaniu wykonuje się marsz do rejonu zbiórki, który powinien być określony w odległości nie większej niż 3 - 5 km. Wyjątek stanowią transporty powietrzne, ze względu na charakter transportu oraz zapewnienie żywotności jego elementów. W tym przypadku miejsca wyczekiwania do załadunku oraz zbiórki po wyładowaniu powinny być wyznaczone nie bliżej niż 10 - 15 km. Jeśli ze względów taktycznych lub operacyjnych rejony wyjściowe znajdować się będą w odległości około 10 km od miejsc załadowania to rejonów wyczekiwania można nie wyznaczać. Przy takim rozwiązaniu sformowane w rejonach wyjściowych kolumny mogą maszerować bezpośrednio do miejsc załadunku. Rejony załadowania i wyładowania muszą być ochraniane przez cały czas ich funkcjonowania. Za obronę i ochronę rejonów załadowania i wyładowania odpowiada dowódca przewożonego związku taktycznego (oddziału). Transport kolejowy jest celowe stosować w przypadku przemieszczenia na odległość ponad 500 km. Jeśli sieć dróg samochodowych jest słabo rozwinięta lub w czasie roztopów, zamieci śnieżnych albo gdy resursy przebiegu sprzętu wojskowego są ograniczone, przewóz transportem kolejowym może odbywać się również na mniejsze odległości. Ujemną stroną korzystania z transportu kolejowego jest duża

160

wrażliwość na oddziaływanie przeciwnika. Likwidacja zaś skutków uderzeń jest trudna i wymaga dużych nakładów. Ocenia się, że po wykonaniu uderzeń przez przeciwnika środkami konwencjonalnymi lub przy doprowadzeniu do wykolejenia transportu przez grupy dywersyjno-rozpoznawcze wznowienie ruchu na linii kolejowej może nastąpić po 1-2 dobach. Związek taktyczny nie zawsze będzie przewożony transportem kolejowym, albowiem stopień zaangażowania stanu osobowego i elementów zabezpieczenia (liczba stacji i zestawów pociągów) uczyni powyższe przedsięwzięcie nieopłacalnym. Dlatego w warunkach bojowych transport kolejowy będzie w zasadzie uzupełniał etatowe środki transportu związku taktycznego: często część sił i środków będzie przewożona, a pozostałość wykonywać marsz.

W celu usprawnienia organizacji i kierowania przewozami wojska są dzielone na transporty operacyjne. Transport wojskowy składa się z 30 i więcej wagonów dwuosiowych, którego masa brutto wynosi 800 t i więcej. Przyjmuje się, że długość transportu nie może przekroczyć 12 osi obliczeniowych (1 oś oblicz. = 5 mb).

Sformowany skład pociągu zwykle podstawia się na punkt załadowania nie później niż 30 minut przed rozpoczęciem załadowania. Łączność w rejonie załadowania utrzymuje się środkami przewodowymi i radiowymi. Obronę przeciwlotniczą związek taktyczny (oddział) w rejonach wyjściowych, załadowania, wyładowania oraz podczas przewozu zapewnia głównie własnymi środkami. W pierwszym transporcie powinna znaleźć się grupa rekonesansowa oraz elementy na bazie których zostanie przywracana zdolność bojowa przybywających kolejnymi transportami pododdziałów, a także środki łączności zapewniające ciągłość dowodzenia. Dowódca z grupą operacyjną przewożony jest w jednym z pierwszych transportów, a stanowisko dowodzenia powinno być przewiezione gdy w nowym rejonie znajdować się będzie 2/3 sił i środków oddziału. Organizacją załadowania i wysłania kolejnych transportów zajmuje się zastępca dowódcy oddziału z grupą oficerów. Przewożeni są oni ostatnim transportem wraz ze środkami łączności, którymi dysponowali. Kierowanie transportami rozmieszczonymi na znacznej przestrzeni jest skomplikowane, dlatego dowódca i sztab wszystkie podstawowe dane otrzymuje od organów komunikacji wojskowej. Transportem powietrznym można w krótkim czasie przerzucać wojska na znaczne odległości, tak nad własnym terytorium, jak również przez linię frontu do rejonów opanowanych przez własne wojska powietrznodesantowe, oddziały wydzielone itp. Szczególne potrzeby przewozów drogą powietrzną mogą wyniknąć w początkowym okresie wojny, kiedy związek taktyczny (oddział) rozśrodkowany na znacznych przestrzeniach będzie w krótkim czasie zaplanowany do wzmocnienia zgrupowań w obszarze innego okręgu wojskowego.

161

Dla przewozu transportem powietrznym wyznacza się lotniska lub lądowiska załadowania i wyładowania. Liczba lotnisk (lądowisk) zależy od zadania i zamiaru działań, składu lotnictwa, od czasu i kolejności przewozu odddziałów (pododdziałów) oraz warunków terenowych. W obliczeniach do przewozu transportem powietrznym określa się: bojowy i ilościowy skład przewożonych wojsk, ładunki, które mogą być przewożone podstawowymi typami samolotów (śmigłowców) lotnictwa transportowego, ogólny ciężar przewożonych wojsk i potrzebną liczbę samolotów (śmigłowców). Jednocześnie z udokładnieniem obliczeń przewozu dowódca z grupą operacyjną przeprowadza rekonesans rejonów wyjściowych do załadowania i dróg do nich. Łączność z podległymi oddziałami (pododdziałami) w rejonach ześrodkowania utrzymuje się przewodowymi i radiowymi środkami. Przestrzega się przy tym zasady, aby zarządzenia do wojsk przekazywane były przez oficerów sztabu, a także przez linie łączności na lotniskach. W wyznaczonym czasie pododdziały wyruszają z rejonu wyjściowego do rejonu załadowania. Czas podejścia pododdziałów musi być tak skalkulowany, aby zapewniał płynne dojście wojsk do środków tranportu i ich załadowanie. Wojska na ustalony sygnał rozpoczynają ładowanie na samoloty (śmigłowce). W czasie przelotu, dowodzenie wojskami przyjmuje dowódca lotnictwa transportowego (w transporcie wodnym dowódca marynarki). Wiele względów przemawia jednak za tym, aby zwyczaj ten uległ zmianie. Dowódca związku taktycznego (oddziału) z grupą operacyjną lecą w pierwszym rejsie oddzielnymi samolotami (śmigłowcami) - podobnie jest w transporcie wodnym. Natomiast zastępcy i pozostała grupa oficerów zostają na lotnisku do kierowania załadowaniem i odlatują w ostatnim rejsie również oddzielnie. W rejonie lądowania (wysadzania) dowódca transportu nawiązuje łączność z dowódcą, pod którego rozkazy przechodzi przewożony oddział (pododdział). Organizują ubezpieczenie na czas lądowania (wysadzania), rozwijają stanowisko dowodzenia i przegrupowują pododdziały do rejonów zbiórek, a następnie do rejonów wyjściowych lub ześrodkowania. Najczęściej lądowanie (wysadzanie) zarówno z transportu powietrznego, jak i wodnego odbywać się będzie falami, rzadziej będzie miało miejsce całością w jednym czasie. 6.6. Rozmieszczanie wojsk

Rozmieszczenie to stacjonowanie wojsk w garnizonach oraz pobyt w rejonach ześrodkowania (wyjściowych, odpoczynku) z zachowaniem odpowiedniego stopnia (poziomu) gotowości bojowej.

162

Rozmieszczenie jest więc jednym z trzech (obok walki, przemieszczania) rodzajów działań taktycznych. Pod tym pojęciem należy rozumieć nie tylko postoje i odpoczynki w czasie marszu, ale wszelkie przebywanie wojsk w rejonach gdzie zawsze powinno być prowadzone odtwarzanie zdolności bojowej i przygotowanie się do realizacji kolejnych zadań. Zasięg środków rażenia, coraz powszechniejsze wysyłanie sił do działania wewnątrz ugrupowania strony przeciwnej powodują, że wojska są zagrożone przez przeciwnika niezależnie od tego w jakim rejonie się znajdują. Stąd rozmieszczanie nawet na dalekich tyłach coraz bardziej upodabnia się do boju, zwłaszcza do obrony. Dlatego wojska w rejonach ześrodkowania zachowują gotowość do odparcia napadu przeciwnika naziemnego i powietrznego oraz do szybkiego i skrytego opuszczenia rejonu. Zasadniczo wyróżnić można trzy grupy form rozmieszczania wojsk: w garnizonach, w rejonach ześrodkowania i rejonach odpoczynku. Związek taktyczny (oddział) rozmieszcza się w sposób umożliwiający zorganizowanie obrony i ochrony oraz wykonanie manewru. Maksymalnie wykorzystuje infrastrukturę taktyczną terenu. Doświadczenia wojenne dowodzą, że nie należy rozmieszczać wojsk w pobliżu obiektów, które dla przeciwnika mogą stanowić cele uderzeń. Rejony ześrodkowania wybiera się w terenie, który zapewnia skryte rozmieszczanie oddziałów (pododdziałów), obronę przed środkami rażenia, obronę przed uderzeniami środków napadu powietrznego, szybką zbiórkę i wykonanie manewru, dogodne warunki odpoczynku żołnierzy, dobre warunki sanitarno-epidemiczne, źródła wody oraz dogodne drogi dla ruchu wojsk, środków walki i sprzętu bojowego. Do ukrycia i maskowania wojsk wykorzystuje się fałdy terenowe, lasy, zagajniki, mniejsze miejscowości. Przed rozmieszczeniem wojsk w terenie, szczególnie w rejonach, które zajmował przeciwnik, przeprowadza się rozpoznanie w celu wykrycia ewentualnych grup dywersyjno-rozpoznawczych, wykrycia i oznakowania zaminowanych i skażonych odcinków terenowych, określenia przydatności źródeł wody i żywności oraz możliwości wykorzystania innych środków zaopatrzenia. Wybranie (ustalenie) rejonów rozmieszczenia oddziałów (pododdziałów), stanowisk dowodzenia, dróg, rubieży rozwinięcia w wypadku ataku, stanowisk ogniowych, rubieży i pasów ubezpieczeń postoju powierza się grupom rekonesansowym. W ich skład wchodzą oficerowie sztabu, rodzajów wojsk i służb oraz przedstawiciele odziałów (łącznicy z pododdziałów). W górach do ześrodkowania wojsk wykorzystuje się pofałdowania terenu, tunele, wyrobiska górskie, pieczary oraz rozpoznane rejony nie narażone na lawiny i zalewy wodne. W terenie lesistym oddziały (pododdziały) rozmieszcza się wzdłuż dróg i przesiek. Na wypadek pożaru przygotowuje się możliwie dużą liczbę dróg oraz ustala kolejność wyjścia z miejsc zagrożonych.

163

Oddziały (pododdziały) zajmują rejony ześrodkowania w miarę podchodzenia do nich. Niedopuszczalne jest zatrzymywanie kolumn na drogach w oczekiwaniu na wejście do rejonu. Wojska rozśrodkowują się w rejonie z uwzględnieniem ugrupowania na czas przewidywanej walki. Rozmieszcza się je w pewnym oddaleniu od dróg marszu, w odległościach i odstępach zapewniających bezpieczeństwo i niewielkie prawdopodobień-stwo strat w wypadku uderzeń rakietowych, lotnictwa, śmigłowców bojowych oraz artylerii przeciwnika. Oddział i pododdziały przeciwlotnicze rozwija się na obrzeżach ugrupowania bojowego w stałej gotowości do odparcia środków napadu powietrznego przeciwnika. Część pododziałów przeciwlotniczych przydziela się pododdziałom ubezpieczenia postoju, organizując system zasadzek przeciwlotniczych. Stanowiska dowodzenia związku taktycznego (oddziału) rozwija się w rejonach zapewniających ciągłe dowodzenie oddziałami (pododdziałami) zarówno podczas ich przebywania w rejonie rozmieszczenia, jak też w czasie ich wymarszu z zajmowanego obszaru. Łączność utrzymuje się z oddziałami (pododdziałami) za pomocą ruchomych i przewodowych środków łączności. Praca środków radiowych jest dozwolona w wypadkach przekazywania sygnałów powiadamiania, ostrzegania i alarmowania oraz do kierowania ogniem środków przeciwlotniczych. Oddziały (pododdziały) logistyczne rozmieszcza się w pobliżu dróg dowozu i ewakuacji zapewniając im obronę i ochronę. Służbę porządkowo-ochronną w rejonach rozmieszczania organizuje się dla zapewnienia skrytego rozśrodkowywania oddziałów (pododdziałów) i stanowisk dowodzenia, utrzymania ustalonego porządku regulacji ruchu w rejonach rozmieszczania i na drogach dojazdu do nich, a także dla nadzoru przestrzegania maskowania. Związkowi taktycznemu (oddziałowi) wyznacza się rejony rozmieszczenia: główny i zapasowy. Zapasowych rejonów dla oddziałów nie wyznacza się wewnątrz głównego rejonu rozmieszczenia związku taktycznego. Średnio przyjmuje się, że rejon rozmieszczenia dla związku taktycznego może wynosić około 1000 km2, dla oddziału do 150 km2, a dla pododdziałów - nie więcej 10 km2. Po wejściu wojsk do rejonu rozpoczyna się niezwłocznie rozbudowę fortyfikacyjną. Wykonuje się okopy, szczeliny i ukrycia oraz schrony. Równolegle z budową obiektów fortyfikacyjnych rozbudowuje się system zapór inżynieryjnych i utrzymuje drogi manewru. Wszelkie prace i wykonywane obiekty dokładnie się maskuje. Wojska w rejonach rozmieszczenia organizują ubezpieczenia postoju. Liczba pododdziałów, wydzielonych do ubezpieczenia postoju zależna jest od warunków terenowych, odległości od przeciwnika i jego aktywności bojowej. Elementami ubezpieczenia postoju są oddziały czat i czaty. Oddział czat tworzy się w sile batalionu lub wzmocnionej kompanii, natomiast czatę z reguły w sile wzmocnionego plutonu.

164

Odległość ubezpieczenia postoju od ubezpieczanych oddziałów (pododdziałów) może wynosić 5 - 15 km i powinna zapewnić wykonanie manewru i zorganizowane wejście do walki. Szerokość pasa ubezpieczeń może wynosić: dla batalionu do 10 km, kompanii do 5 km, plutonu do 2 km. Oddział czat (czaty) powinny być rozmieszczone na rubieży dogodnej do obrony i zapewniającej dobrą obserwację przeciwnika. Rubież ubezpieczenia postoju rozbudowuje się pod względem inżynieryjnym podobnie jak w obronie.

Bezpośrednio w rejonie rozmieszczenia oddziału (pododdziału) organizuje się patrole, podsłuchy, posterunki obserwacyjne, wystawia czujki oraz wyznacza pododdziały dyżurne. W związku taktycznym (oddziale) rozmieszcza się go z reguły w pobliżu stanowiska dowodzenia i jest w stałej gotowości do walki z desantami powietrznymi i grupami dywersyjno-rozpoznawczymi przeciwnika oraz podjęcia akcji przeciwpożarowej. W rejonach rozmieszczenia oddziałów (pododdziałów) organizuje się i prowadzi rozpoznanie przeciwnika powietrznego oraz alarmowanie wojsk o zagrożeniu. Ponadto prowadzi się rozpoznanie inżynieryjne, chemiczne i realizuje przedsięwzięcia przeciwepidemiczne. Do sztabów związków taktycznych (oddziałów) działających w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem wysyła się oficerów ze środkami łączności w celu uzyskania wiadomości o przeciwniku i charakterze zadań wojsk własnych. Pytania kontrolne: 1. Wyjaśnić różnice między marszem i przewozem wojsk? 2. Dlaczego podczas marszu tak ważne jest utrzymywanie gotowości

bojowej? 3. Opisać koncepcję tworzenia ugrupowania marszowego. 4. Jakie ostatnio nastąpiły zmiany w przewozach wojsk i z czego one

wynikają? 5. Zestawić wnioski wynikające z marszu i rozmieszczania wojsk w lesie. 6. Jaki element zabezpieczenia bojowego i dlaczego odgrywa

najistotniejszą rolę podczas marszu? 7. Jakie są ogólne zasady ubezpieczania oddziału na postoju?

Rozdział VII. WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ W DZIAŁANIACH TAKTYCZNYCH

Zakończenie lektury tego rozdziału powinno sprawić, że Czytelnik potrafi: 1. Określić cele i zadania wojsk obrony terytorialnej w operacjach na

obszarze kraju. 2. Wyjaśnić zasady współdziałania związku taktycznego (oddziału) z

wojskami obrony terytorialnej. 3. Opisać sposób realizacji zadań przez wojska obrony terytorialnej. 7.1. Zasady ogólne

brona terytorialna (OT) jest jedną z form prowadzenia przez państwo obrony powszechnej i obejmuje przedsięwzięcia

operacyjno-taktyczne, techniczno-obronne i szkoleniowe, mające na celu przygotowanie określonych sił i środków do realizacji zadań wsparcia i zabezpieczenia wojsk operacyjnych, prowadzenia samodzielnych działań bojowych oraz zadań ratowniczych. Prowadzona jest na całym terytorium kraju.

O

Do realizacji zadań powołane są siły obrony terytorialnej, w skład których wchodzą terytorialne organy dowodzenia, wojska obrony terytorialnej, jednostki zmilitaryzowane i inne. Organa dowodzenia obrony terytorialnej są elementem systemu dowodzenia sił zbrojnych, obejmującym osoby funkcyjne i wydzielone komórki organizacyjne (oddziały, wydziały) Sztabu Generalnego i Okręgów Wojskowych, Wojewódzkie (Regionalne) Sztaby Wojskowe, Wojskowe Komendy Uzupełnień i Komendy Garnizonów. Organ dowodzenia szczebla centralnego ma charakter koncepcyjny, organizacyjno-planistyczny oraz studyjny. Spełnia więc rolę koordynatora przedsięwzięć obrony terytorialnej realizowanych w ramach sił zbrojnych. Na szczeblu okręgu wojskowego występuje zastępca dowódcy okręgu - szef OT. Jego organem wykonawczym jest oddział OT. Oddział ten realizuje następujące zadania:

- planuje udział jednostek OT w działaniach bojowych wojsk operacyjnych;

- wypracowuje koncepcje użycia jednostek OT do działań samodzielnych w obszarze okręgu wojskowego;

- określa zadania wojewódzkim (regionalnym) sztabom wojskowym; - organizuje współdziałanie z organami sfery pozamilitarnej.

Wojewódzkie (regionalne) sztaby wojskowe realizują proces dowodzenia jednostkami wojsk OT poprzez komendy garnizonów i inne rejonowe komendy dowodzenia. Ponadto organizują współdziałanie z

166

wojewódzkimi komitetami obrony w zakresie wykorzystania sił i środków pozamilitarnych na potrzeby wojsk operacyjnych. Wojska obrony terytorialnej składają się z jednostek mobilnych i stacjonarnych. Jednostki mobilne to: brygady OT, pułki saperów, pułki pontonowe, bataliony rozbudowy fortyfikacyjnej, bataliony obrony przeciwchemicznej. Mogą one realizować zadania zarówno w składzie wojsk operacyjnych, jak i samodzielnie. Są to jednostki samowystarczalne z zapasami z reguły na 2-3 dni walki. Jednostki stacjonarne (pułki OT, bataliony OT, pododdziały ochrony i obrony obiektów, kierowania ruchem wojsk, inżynieryjno - techniczne, forteczne) przeznaczone do realizacji zadań w obrębie województwa (regionu) lub konkretnego obiektu albo urządzenia infrastruktury obronnej. W strukturach swych posiadają niezbędne pododdziały logistyczne, zapewniające im możliwość samodzielnej realizacji zadań. 7.2. Zasady współdziałania z wojskami operacyjnymi

J ednostki obrony terytorialnej mogą wykonywać zadania w ugrupowaniu wojsk operacyjnych lub poza ich ugrupowaniem.

W celu ułatwienia dowodzenia wojskami OT dowódca Okręgu Wojskowego może określić strefy (obszary) odpowiedzialności wojskom operacyjnym i wojskom obrony terytorialnej. Przydział rejonów odpowiedzialności następował będzie z uwzględnieniem możliwości ogniowych i manewrowych wojsk OT i wojsk operacyjnych. Wojska OT odpowiadać będą za obszary (kierunki), przez które nie przewiduje się wykonania głównego uderzenia przeciwnika. Będą to obszary dogodne do organizowania obrony i prowadzenia walki z bliskiej odległości (działań nieregularnych). Podział na obszary odpowiedzialności nie rozwiązuje problemów współdziałania. Jednostki OT przewidywane do wspólnego wykonywania zadań z wojskami operacyjnymi mogą wchodzić w ich podporządkowanie, współdziałać z nimi lub wspierać ich działanie. Jeżeli w obszarze odpowiedzialności wojsk OT przewiduje się użycie wojsk operacyjnych to związki taktyczne (oddziały) tych wojsk powinny się "nałożyć" na system OT i przejąć ogólne kierownictwo wszystkimi wojskami realizującymi wcześniej postawione zadania przez kompetentne organy terytorialne. Dla realizacji głównego zadania dowódca wojsk operacyjnych powinien uzgodnić z szefem WSzW (RSzW) zadania jakie wojska OT mają wykonywać na rzecz wojsk operacyjnych. Dla wojsk operacyjnych szczebla taktycznego kompetentnymi szczeblami terytorialnych organów dowodzenia w zakresie organizacji współdziałania są:

- Wojewódzkie (Regionalne) Sztaby Wojskowe z ogniwami pozamilitarnymi o zasięgu wojewódzkim (regionalnym); - Rejonowe Komendy Obrony Terytorialnej z ogniwami obronnymi znajdującymi się na terenie podległego rejonu, miasta, gminy itp.

167

Wzajemne zależności formacji OT i wojsk operacyjnych reguluje dowódca okręgu w zależności od sytuacji. Współdziałanie organizowane będzie zawsze na korzyść wykonującego zadanie główne. Dlatego do dowódcy wojsk operacyjnych powinien przybyć kompetentny przedstawiciel terytorialnych organów dowodzenia. Szef W(R)SzW podczas spotkania z dowódcą związku taktycznego (oddziału) powinien przedstawić:

- skład i rejon rozmieszczenia sił OT; - zadania jakie realizują lub mają planowane do realizacji podporządkowywane oddziały (pododziały) OT; - stan środków bojowych i materiałowych i przewidywane ich użycie, źródła zaopatrzenia; - możliwości; - czas osiągnięcia gotowości do działań; - czas i miejsce zameldowania się dowódców podporządkowanych jednostek do dyspozycji dowódcy związku taktycznego (oddziału).

Dowódca ogólnowojskowego związku taktycznego po przeanalizowaniu informacji uzyskanych od szefa W(R)SzW określa na ile planowane (realizowane) zadania przez oddziały (pododdziały) OT odpowiadają koncepcji wykonania przez niego zadania bojowego. Informuje Szefa W(R)SzW o zaakceptowaniu bądź zmianie dotychczasowych zadań podporządkowanym wojskom. Uzgadnia sposób zaopatrywania wojsk OT oraz kwestie łączności i dowodzenia. Określa przypuszczalny termin i warunki w jakich nastąpi powrót tych wojsk w podporządkowanie szefa W(R)SzW. 7.3. Zadania wojsk OT

W ewentualnych operacjach na obszarze kraju przed wojskami obrony terytorialnej stoją następujące cele:

- przygotowanie i prowadzenie obrony rejonów i obiektów na obszarze kraju; - tworzenie dogodnych warunków do rozwinięcia i działania wojsk operacyjnych; - podjęcie działań nieregularnych na obszarze zajętym przez agresora oraz wspomaganie obrony cywilnej. Cele powyższe mogą być osiągnięte poprzez realizację

zadań o charakterze operacyjnym, zabezpieczającym i ratowniczym. Zadania o charakterze operacyjnym to:

- obrona drugorzędnych rubieży, rejonów lub obiektów realizowana w ugrupowaniu wojsk operacyjnych lub samodzielnie; - udział zwalczaniu desantów powietrznych, morskich oraz grup dywersyjno-rozpoznawczych przeciwnika;

168

- osłona granicy z państwem nie będącym stroną konfliktu we współdziałaniu ze Strażą Graniczną i Policją; - przygotowanie i prowadzenie działań nieregularnych w ugrupowaniu przeciwnika; - obrona i ochrona ważnych obiektów wojskowych i gospodarki narodowej; - udział w blokadzie i likwidacji sił dywersyjnych i zbrojnego podziemia.

Do zadań o charakterze zabezpieczającym należą: - współudział w utrzymaniu i zabezpieczeniu ruchu na drogach samochodowych i liniach kolejowych, ze szczególnym uwzględnieniem przepraw przez przeszkody wodne; - ochrona i odbudowa sieci łączności; - rozbudowa inżynieryjna rubieży i rejonów; - współudział, z siłami OC, w ewakuacji ludności i ważnego dla obronności kraju potencjału ekonomicznego. z rejonów zagrożonych.

W zakresie ratowniczym realizowany będzie: - udział w prowadzeniu akcji ratunkowych na korzyść wojsk operacyjnych; - udział w prowadzonych przez siły OC akcjach ratunkowych na rzecz ludności cywilnej.

Z uwagi na przeznaczenie, terytorialność oraz predyspozycje wynikające z uzbrojenia i specyfiki szkolenia, a także przewidywanego etapu działań, oddziały i pododdziały OT wykonywać będą róźnorodne zadania bojowe. W okresie zagrożenia wybuchem konfliktu mogą realizować:

- osłonę granicy państwowej i rozwinięcie systemu obserwacji przeciwnika w strefie nadgranicznej; - ochronę rejonów koncentracji; - ochronę obiektów wojskowych i gospodarki narodowej; - rozbudowę fortyfikacyjną rubieży i rejonów obrony; - przygotowanie zapór i niszczeń na prawdopodobnych kierunkach uderzeń;

Podczas zajmowania przez wojska rejonów operacyjnego przeznaczenia głównymi zadaniami będą:

- osłona porzeciwdywersyjna dróg marszu; - budowa zapasowych przepraw promowych i mostowych; - zapewnienie porządku na drogach;

169

- udzielanie pomocy technicznej; - ochrona obiektów komunikacyjnych;

W czasie walki wojska OT mogą realizować zadania ukierunkowane na:

- utrzymywanie dróg manewru; - przygotowanie i obsadzenie kolejnych rubieży w głębi obrony; - udział i samodzielne prowadzenie działań przeciwdywersyjnych i przeciwdesantowych; - prowadzenie działań nieregularnych; - przygotowanie obrony na kierunkach drugorzędnych oraz obrona miejscowości; - ochrona oddziałów (poddodziałów) i urządzeń logistycznych.

Efektywne wykorzystanie wojsk obrony terytorialnej w początkowym okresie działań wojennych zależy od właściwie prowadzonych działań osłonowych i trafnego wyboru rejonów, pozycji i obiektów obrony. Uzbrojenie wojsk OT predysponuje je do prowadzenia działań w terenie o urozmaiconej rzeźbie i pokryciu, ograniczającym zasięg środków ogniowych przeciwnika i kanalizującym ruch jego wojsk, a zarazem umożliwiającym podjęcie skutecznej walki z bliskiej odległości. Związek taktyczny OT (BOT) może być wykorzystany w pierwszym rzucie lub w głębi ugrupowania obronnego. Będąc w pierwszym rzucie BOT powinna być wykorzystana na mniej zagrożonych kierunkach, w lukach między związkami taktycznymi wojsk operacyjnych. W każdym wypadku obronę powinna organizować w terenie urozmaiconym, przede wszystkim w rejonach zurbanizowanych, kompleksach leśnych, w górach, za przeszkodami wodnymi itp. BOT rozmieszczona w głębi ugrupowania operacyjnego może przygotowywać i prowadzić obronę wydzielonych miast, obsadzać i utrzymywać pozycje ryglowe, oraz organizować kolejne rubieże obronne. Działania osłonowe prowadzi się w celu stworzenia wojskom operacyjnym i obrony terytorialnej rozmieszczonym w głębi kraju warunków do przeprowadzenia mobilizacji i przyjęcia ugrupowania stosownie do zamiaru operacji (walki). Cel ten osiągany jest przez zapobieganie przenikaniu sił przeciwnika w głąb obszaru kraju i opóźnianie jego natarcia, uporczywą obroną przygotowanych rejonów. Działania te obejmują realizację następujących zadań:

- rozbudowę fortyfikacyjną rubieży i rejonów obrony oraz budowę zapór i wykonywanie niszczeń na prawdopodobnych kierunkach uderzeń przeciwnika; - prowadzenie rozpoznania przeciwnika; - zwalczanie sił specjalnych, desantów i oddziałów wydzielonych;

170

- obronę określonych rubieży i obiektów oraz dozorowanie kierunków drugorzędnych.

Działania te mogą być prowadzone samodzielnie przez siły OT lub w składzie wojsk operacyjnych. Prowadzone w składzie wojsk operacyjnych poprzedzone być powinny szczegółowym podziałem zadań w ramach współdziałania. Siłom OT powierza się zadania na kierunkach drugorzędnych w terenie sprzyjającym organizowaniu obrony, kanalizującym natarcie i utrudniającym manewr. Ugrupowanie bojowe wojsk OT do działań osłonowych wyróżnia brak wyraźnie zarysowanych elementów. Tworzą go kompanijne i plutonowe punkty oporu; gniazda oporu; zasadzki i patrole tworzące czasami rejony zasadzek i patroli. Uzupełniają je przygotowane do obrony miasta i miejscowości. Dopełnieniem systemu oddziaływania na przeciwnika w ramach działań osłonowych są zapory inżynieryjne oraz niszczenia. Przygraniczne pasy przesłaniania organizowane będą w zasadzie przez wojska operacyjne, a znajdujące się w tym obszarze wojska OT (podporządkowane dowódcy organizującemu pas przesłaniania) zamykać powinny te kierunki, które z uwagi na swój charakter są trudne do działania wojsk lądowych przeciwnika, lecz mogą stanowić drogi obejścia i przenikania w głąb. W system obrony organizowanej w pasie przesłaniania wkomponowane powinny być miasta i większe osady. Przygotowaniem ich do obrony powinny się zająć wojska OT. Ufortyfikowane, zaopatrzone w środki materiałowe umożliwiające stawianie długotrwałego oporu miasta, osiedla i wsie tworzyć powinny naturalne bastiony na drogach podejścia przeciwnika. W walce o kolejne pozycje opóźniania powinny także uczestniczyć wojska OT. Ich zadania sprowadzać się będą do zapewnienia sprawnego wykonania manewru wojskom operacyjnym poprzez utrzymanie dróg między przygotowanymi pozycjami opóźniania, zorganizowanie regulacji ruchu i osłonę ogniową wycofania. W rezultacie wojska OT wkomponowane w strukturę przygranicznego pasa przesłaniania wraz z wojskami operacyjnymi zmusić powinny nacierające wojska do zatrzymania i organizowania natarcia przy zaangażowaniu sił głównych. Podczas obrony przeszkód wodnych jednostki OT wykorzystuje się w pierwszym rzucie na przednim skraju obrony, do przygotowania zapór i niszczeń oraz do dozorowania odcinków mniej zagrożonych. Niekiedy jednostki manewrowe OT mogą być wykorzystane jako odwod przeciwdesantowy lub wchodzić w jego skład. Jeżeli jednostki OT wykorzystuje się na przednim skraju obrony to do wykonywania kontrataków oraz wsparcia ogniowego powinny być użyte jednostki wojsk operacyjnych. Celem działań przeciwdesantowych wojsk OT będzie przede wszystkim utrudnianie siłom desantów wykonywania zadań, a w wyjątkowych sytuacjach także ich rozbicie. Cel powyższy osiągany będzie w trakcie desantowania wojsk przeciwnika, jak i po ich wylądowaniu.

171

W pierwszej fazie walki z desantem brać będą udział te siły, które znajdą się w rejonie desantowania lub w jego pobliżu. Mogą to być oddziały lub pododdziały ochrony obiektów, wojsk inżynieryjnych (pontonowe, rozbudowy fortyfikacyjnej) oraz pododdziały szkolne lub zapasowe. Działania prowadzone po wylądowaniu desantu będą miały na celu związanie jak największych sił przeciwnika, utrudnienie im stworzenia za- mierzonego ugrupowania bojowego i podjęcia zorganizowanego działania. W wypadku gdy przeciwnik przystąpi do działań w rozproszeniu, wówczas oddziały i pododdziały OT przeznaczone do walki z desantem będą musiały wejść do walki bezpośrednio z marszu i dążyć do szybkiego nawiązania z nim styczności bojowej. Ugrupowanie bojowe wojsk OT do walki z rozproszonym desantem może się składać ze zgrupowania obronnego, rzutu zaczepnego i odwodów oraz środków wsparcia. Elementem ugrupowania bojowego decydującym o pomyślnym przebiegu walki z rozproszonym desantem jest zgrupowanie zaczepne. Jego skład zależał będzie od charakteru działań przeciwnika i przewidywanych zadań. W walce z desantem istotną rolę odegrają odwody ogólne lub specjalne. Odwody ogólne powinny być zdolne do szybkiego podjęcia walki, głównie w celu rozwinięcia powodzenia, prowadzenia pościgu, odcięcia dróg odwrotu oraz likwidacji większych grup przeciwnika. Część odwodów ogólnych można użyć do doraźnej obrony obiektów, zwłaszcza obiektów komunikacyjnych oraz do działań o charakterze obronnym, jeśli przeciwnik dążył będzie do wyjścia z zarysowującego się okrążenia. Odwody specjalne tworzone będą na ogólnych zasadach, jak w wojskach lądowych. Walkę z siłami przeciwnika działającymi w rozproszeniu będą z reguły prowadzić nieduże pododdziały, stosujące wzajemnie uzupełniające się i zazębiające sposoby działania. Decydującą przy tym rolę będą odgrywały zaskakujące uderzenia na przeciwnika. Głównymi sposobami będą: wypady, pościgi oraz okrążenia połączone z likwidacją małych grup desantu. Innym zadaniem wojsk OT są działania przeciwdywersyjne. Ich celem jest rozpoznanie i zapobieganie działalności dywersyjnej, prowadzenie walki zbrojnej z grupami stosującymi dywersyjne formy walki oraz bezpośrednia obrona obiektów przed atakami sił dywersyjnych. Działania przeciwdywersyjne wojsk OT mogą być prowadzone w formie działań zaczepnych lub ochronno-obronnych. Przeciwdywersyjne działania zaczepne polegają na stosowaniu odpowiednich form i sposobów walki zmierzających do wykrycia i nawiązania styczności z siłami dywersyjnymi, ich zniszczenia lub wzięcia do niewoli. Efektywność tych działań zależy od:

- skupienia sił na określonych kierunkach w celu stworzenia przewagi umożliwiającej likwidację określonych zgrupowań przeciwnika;

172

- wysokiej mobilności i manewrowości oddziałów i pododdziałów oraz ciągłej dążności do uzyskania zaskoczenia osiąganego przez szybki manewr, nieszablonowe działanie, umiejętny wybór form i sposobów działań; - szybkości reagowania na przejawy działalności przeciwnika; - ciągłości prowadzenia działań.

Przeciwdywersyjne działania zaczepne realizowane będą przez: przeszukiwanie; pościg; wypad; zasadzkę; zaporę; okrążenie. W działaniach tych stosuje się następujące formy: działania rozpoznawcze; działania pościgowe; działania blokujące; działania likwidacyjne. Działania rozpoznawcze są prowadzone w celu zdobycia wiadomości o siłach dywersyjnych, ich lokalizacji i nawiązania z nimi styczności. Działania pościgowe prowadzone będą w celu zlikwidowania sił przeciwnika po uprzednim nawiązaniu z nim kontaktu ogniowego lub wzrokowego. Prowadzi się je z reguły w powiązaniu z działaniami blokującymi organizowanymi na kierunku wycofania się dywersantów. Działania blokujące organizuje się w powiązaniu z działaniami pościgowymi lub rozpoznawczymi celem ograniczenia możliwości manewru grupom dywersyjno-rozpoznawczym. Działania likwidacyjne polegają na okrążeniu miejsca lub rejonu ukrycia się dywersantów oraz ich likwidacji. Działania ochronno-obronne stanowią pomocniczy rodzaj bojowych działań przeciwdywersyjnych. Są one prowadzone w celu zapewnienia skutecznej obrony i ochrony obiektów i linii komunikacyjnych ważnych z wojskowego lub gospodarczego punktu widzenia, które mogą być przedmiotem rozpoznania i ataków sił dywersyjnych przeciwnika. Z przeznaczenia i celu działań sił OT wynika, że niejednokrotnie będą one prowadzić obronę. W tym przypadku stanowić ona będzie zespół przedsięwzięć uniemożliwiających opanowanie obiektów lub wyrządzenie na nich istotnych szkód. Osiągnięcie tego celu możliwe będzie przez właściwie zorganizowany system ognia, rozbudowę inżynieryjną oraz działania odwodów. Przedsięwzięcia te należy prowadzić na podejściach do ochranianego obiektu i bezpośrednio w obiekcie. Na obronę i ochronę obiektów składają się dwie grupy przedsięwzięć:

- ochrona fizyczna; - zabezpieczenie techniczne.

Przez ochronę fizyczną należy rozumieć działalność wart lub załóg ochronnych z wydzielonych pododdziałów OT i sił układu pozamilitarnego w ramach ogólnego zabezpieczenia porządku i bezpieczeństwa publicznego.

173

Zabezpieczenie techniczne to rozbudowa systemu alarmowania i sygnalizacji. 7.4. Zadania wojsk OT w specyficznych warunkach pola walki

brona miast (miejscowości) przez wojska OT może stanowić element obrony związku taktycznego lub operacyjnego, bądź też

element obrony obszaru odpowiedzialności okręgu wojskowego (województwa).

O

Do podstawowych zadań wojsk OT w obronie miasta (miejscowości) można zaliczyć:

- niedopuszczenie do uchwycenia miast lub obiektów w jego obrębie przez grupy desantowoszturmowe i oddziały wydzielone przeciwnika; - ochronę ważnych obiektów przed dywersją i jej zwalczanie; - zwalczanie przeciwnika na podejściach do miasta; - przygotowanie i obronę bezpośrednią miasta; - współudział z siłami układu pozamilitarnego w prowadzeniu akcji ratunkowych na rzecz ludności.

Obrona na podejściach do miasta to połączenie działań opóźniających z organizowaniem zasadzek i prowadzeniem działań nieregularnych w ugrupowaniu przeciwnika. Istotnym elementem paraliżowania ruchu przeciwnika jest wykorzystanie różnorodnych zapór, zwłaszcza minowych na podejściach oraz barykad w obrębie zabudowy. Istotne jest przy tym, aby te przeszkody były powiązane z systemem ognia. Współdziałanie z wojskami operacyjnymi w obronie miasta może przybrać formę wzmocnienia siłami i środkami, a także wsparcia ogniem. W wypadku przejęcia obrony miasta przez wojska operacyjne, wojska OT podporządkowuje się dowódcom ogólnowojskowym wojsk operacyjnych. Obrona w górach to zadanie typowe dla oddziałów i pododdziałów OT. Teren górski specyficzny i kanalizujący natarcie sprzyja organizowaniu obrony nawet niewielkimi siłami. Lekkie, lecz skuteczne w tych warunkach uzbrojenie jednostek OT może być w pełni wykorzystane do zamknięcia ogniem kierunków wzdłuż których przeciwnik zechce prowadzić natarcie. Mogą być także użyte do opóźniania podejścia przeciwnika do węzłów oporu, rozpoznania i dezorganizacji jego działań, utrudniania wykonywania zadań logistycznych. W niektórych sytuacjach wojska OT stanowić będą odwód (odwody) przewidziane do realizacji zadań wynikłych w toku walki. Obrona w lesie i terenie lesisto-jeziornym opiera się na samodzielnych punktach oporu, ściśle powiązanych z zaporami inżynieryjnymi i przeszkodami terenowymi. Obszary leśne i lesisto - jeziorne stwarzają wojskom OT sprzyjające warunki do prowadzenia

174

obrony, szczególnie przeciwko zgrupowaniom pancerno-zmechanizowanym, których ruchliwość i możliwości ogniowe ulegają ograniczeniu w tym terenie. System ognia organizuje się tak, aby zapory inżynieryjne, węzły dróg, przesieki i ścieżki leśne osłonięte były ogniem z niewielkiej odległości. Pododdziały, które znalazły się na tyłach przeciwnika powinny kontynuować walkę o utrzymanie punktów oporu lub przejść do działań nieregularnych. Pytania kontrolne: 1. Jakie są organy dowodzenia obrony terytorialnej? 2. Wymienić cele wojsk obrony terytorialnej w operacjach na obszarze

kraju. 3. W czym się wyraża specyfika działania wojsk OT w przygranicznym

pasie przesłaniania? 4. Jakie są zasady udziału wojsk OT w działaniach przeciwdywersyjnych i

przeciwdesantowych? 5. Jakie są możliwości wykorzystania wojsk OT w obronie miast? 6. Zasady współdziałania wojsk OT z wojskami operacyjnymi.

Rozdział VIII. DZIAŁANIA NIEREGULARNE Po zakończeniu lektury tego rozdziału Czytelnik powinien potrafić: 1. Rozumieć istotę działań nieregularnych wewnątrz ugrupowania

przeciwnika. 2. Wyróżnić czynniki wpływające na efektywność działań nieregularnych. 3. Wymienić zadania i opisać warunki ich realizacji. 4. Przedstawić taktykę pododdziałów (zgrupowań taktycznych)

prowadzących działania nieregularne. 5. Wyjaśnić powiązania między wojskami prowadzącymi działania

nieregularne a ludnością miejscową.

rzewidywany charakter zagrożenia kraju i wynikające z tego warunki prowadzenia operacji obronnych wpływają na wiele

zjawisk. Hipotetyczny obraz pola walki przemawia za potrzebą poszerzenia dotychczasowego zakresu zadań przewidywanych i realizowanych przez wojska, które znalazły się w ugrupowaniu przeciwnika. Możliwości środków walki, struktury organizacyjne i wyposażenie nowoczesnych armii oraz koncepcje działań ofensywnych upoważniają do stwierdzenia, że ewentualne działania wojenne będą wysoce manewrowe, prowadzone w szybko zmieniających się warunkach. Powietrzno-lądowy charakter działań prowadzonych przy silnym wsparciu ogniowo-elektronicznym, nada toczonym walkom i bitwom wymiaru przestrzennego.

P

O sukcesie bezpośrednio ścierających się ze sobą oddziałów, związków taktycznych i operacyjnych zdecyduje nie tylko rozwój wydarzeń na linii styczności wojsk. Niebagatelne znaczenie odegrają również różnego rodzaju akcje i działania podejmowane w głębi ugrupowania bojowego i operacyjnego, a nawet strategicznego wojsk przeciwnika prowadzącego działania zaczepne. Dotychczas w poglądach dotyczących działań w głębi ugrupowania przeciwnika zakładano, że są niepożądanym fragmentem walki zbrojnej, mającej jedynie stwarzać możliwość uchronienia sił przed ich całkowitym zniszczeniem. Obecnie tego typu pogląd można uznać za bezpodstawny. Należy bowiem doceniać korzyści z faktu obecności wojsk własnych w ugrupowaniu przeciwnika. Taka sytuacja wymaga podjęcia przez niego wielu przedsięwzięć zabezpieczających funkcjonowanie zaplecza, obrony i ochrony elementów ugrupowania bojowego i operacyjnego oraz wydzielenie znacznych sił do zwalczania wojsk strony przeciwnej wewnątrz własnego ugrupowania. W konsekwencji ograniczy to przeciwnikowi swobodne wykorzystywanie jego poszczególnych elementów i komponentów sił zbrojnych, a z drugiej strony ułatwi wojskom własnym osiągnięcie nadrzędnego celu działań operacyjnych i taktycznych.

176

8.1. Zasady ogólne

Działania nieregularne to działania bojowe prowadzone przez przygotowane już w czasie pokoju bądź doraźnie tworzone w czasie wojny zgrupowania taktyczne, stosujące specyficzne sposoby walki w celu zwalczania i dezorganizacji poczynań przeciwnika na obszarze przez niego opanowanym.

Przewidywany cel działań nieregularnych mówi o tym, że muszą być wkomponowane w nadrzędny cel prowadzonej operacji obronnej. W niektórych jednak sytuacjach, na przykład podczas niepomyślnego rozwoju wydarzeń w skali strategicznej, mogą przybrać charakter działań partyzanckich. Z powyższego wynika, że działania nieregularne mogą być prowadzone w dwu diametralnie różnych sytuacjach prowadzenia walki z agresorem:

- w ramach "regularnych" działań obronnych prowadzonych przez wojska operacyjne; - w ramach kontynuowania walki, po utracie możliwości prowadzenia regularnych działań obronnych przez wojska operacyjne.

W każdej z tych sytuacji cele działań nieregularnych kształtować się będą inaczej. W pierwszym przypadku siły prowadzące te działania realizować będą cześć ogólnego wysiłku wszystkich sił działających na tyłach (w ugrupowaniu) przeciwnika. Ogólnym celem sił głównych prowadzących operację obronną będzie powstrzymywanie przeciwnika, maksymalne osłabienie go, a następnie wyparcie go z zajmowanego terytorium.

Stąd celem działań nieregularnych, w zależności od etapu operacji obronnej, będzie:

- współudział w zakłóceniu ciągłości prowadzenia działań zaczepnych przez przeciwnika; - pomoc siłom głównym w realizacji wybranych zadań wewnątrz ugrupowania przeciwnika.

W drugim wypadku, ogólnym zamiarem podejmowanej walki będzie aktywne działanie w celu wyparcia przeciwnika z obszarów przez niego zajętych. W tym przypadku zakres działań nieregularnych będzie tylko niewielką cząstką całokształtu podejmowanych przedsięwzięć. W tej sytuacji można przypuszczać, że ogólnym celem działań nieregularnych będzie:

- utrzymanie ciągłości walki zbrojnej z przeciwnikiem; - kształtowanie warunków do organizowania pierwszych grup oporu; - tworzenie oddziałów partyzanckich i podjęcie przez nie działań.

177

8.2. Zadania oraz warunki ich realizacji

siągnięcie wcześniej wymienionych celów działań nieregularnych, możliwe będzie przy wykonaniu szeregu zadań, z których

najważniejsze to: O

- walka z wybranymi elementami sił zbrojnych przeciwnika; - zwalczanie systemu zabezpieczenia działań przeciwnika; - uniemożliwianie swobodnego wykorzystania przez przeciwnika infrastruktury operacyjnej i taktycznej oraz obiektów stacjonarnych; - rozpoznanie i dywersja; - oddziaływanie psychologiczne.

Niezwykle ważnym aspektem wywierającym bezpośredni wpływ na możliwość wykonywania wyszczególnionych wyżej zadań jest sposób przechodzenia do działań nieregularnych. Przyjmując za podstawę rozważań klasyfikację działań taktycznych w kontekście działań bojowych jakie mogą być prowadzone w ewentualnych operacjach na obszarze kraju można określić dość szeroką gamę sytuacji jakie mogą zaistnieć w walce, bitwie i operacji, które mogą zmuszać wojska do działań nieregularnych lub przemawiać za celowością ich prowadzenia. Do sytuacji najbardziej prawdopodobnych można zaliczyć:

- niekorzystne ukształtowanie linii styczności wojsk, stawiające broniące się wojska w położeniu oskrzydlającym; - uporczywą obronę miast, osiedli oraz ważnych obiektów podczas prowadzenia przez przeciwnika natarcia w dużym tempie; - prowadzenie działań obronnych w terenie uniemożliwiającym manewr odwrotowy (przeszkoda wodna, wybrzeże morskie, teren lesisto-jeziorny); - odcięcie części sił wykonujących zwrot zaczepny; - długotrwałą walkę w okrążeniu, wyczerpywanie się zapasów i brak możliwości utrzymania bronionego obszaru (rejonu); - zmasowane użycie przez przeciwnika sił aeromobilnych.

Spektrum powyższych sytuacji pozwala wyciągnąć wniosek, że wojska mogą przechodzić do działań nieregularnych w sposób:

- planowy (zamierzony) - nieplanowy (wymuszony);

Wśród wymienionych sytuacji dość łatwo można wskazać te, które niejako podpowiadają celowość przejścia części wojsk operacyjnych do działań nieregularnych w ugrupowaniu przeciwnika. Łatwość wyróżnienia sytuacji polega na tym, że położenie wojsk własnych i działanie przeciwnika jest w miarę sprecyzowane i można nakreślić perspektywę rozwoju

178

wydarzeń. To z kolei stanowi podstawę dla dowódcy określonego szczebla do podjęcia decyzji o przejściu i prowadzeniu działań nieregularnych. W konkretnej sytuacji będzie to rozwiązanie gwarantujące zachowanie zwartości bojowej i umożliwiające dalszą walkę z wrogiem. Decydujące znaczenie w przejściu do działań nieregularnych w sposób planowy, ma zawsze cel jaki zamierza się osiągnąć. Cel jest głównym wyznacznikiem postępowania. Analiza warunków prowadzenia ewentualnych działań bojowych dowodzi, że w wielu przypadkach sytuacje mogą być wspólne dla planowego i nieplanowego przechodzenia do działań nieregularnych. Jeśli jednak nawet sytuacje są podobne, to samo przechodzenie mieć będzie różne uwarunkowania. Tezę tę wyraźnie podkreślają wnioski z praktyki szkoleniowej. Podczas planowego przechodzenia do działań nieregularnych podkreślenia wymaga fakt, że wyprzedzająco trzeba rozstrzygnąć wiele kwestii z obszaru współdziałania. Musi nastąpić uzgodnienie sposobu realizacji zadań na wspólnym obszarze działania różnych sił, które znajdują się wewnątrz ugrupowania przeciwnika. Uzgodnienia te może uczynić jedynie szczebel operacyjny, bowiem głównie na jego korzyść będą prowadzone działania nieregularne. On też z reguły będzie ich głównym koordynatorem. Przejście do działań nieregularnych planowo, uzasadnione jest i ze wszech miar słuszne szczególnie w obliczu przejścia do przeciwuderzenia czy przeciwnatarcia. Przy przechodzeniu do planowych działań nieregularnych, cele i główne zadania będą odpowiednio wcześniej określane. Nie można wykluczyć, że niekiedy sposoby działania również zostaną nakreślone, choć w tym względzie możliwie największą swobodę należy zapewnić bezpośrednim wykonawcom. Podczas wymuszonego przechodzenia do działań nieregularnych przed organizatorami i wykonawcami jawi się wiele problemów do szybkiego rostrzygnięcia. Położenia wojsk nie będzie można zawczasu określić. Również działanie przeciwnika wpływać będzie pośrednio na określone zdarzenia pola walki. Nieplanowe działania nieregularne zmuszone będą prowadzić wojska niejednokrotnie w wyniku niepomyślnej dla nich realizacji zadań bojowych. Mogą to być pododdziały, które niepomyślnie zakończyły walkę obronną i te, które wyszły z okrążenia lub wcześniej realizowały na zapleczu przeciwnika określone zadania i zostały pozbawione możliwości powrotu do wojsk własnych. Szczególnie trudne warunki mogą powstać, gdy przeciwnik po odcięciu części sił przejdzie (wznowi) do natarcia na całym froncie. Spowoduje to stopniowe oddalenie zgrupowania prowadzącego działania nieregularne od sił głównych. Poważnie skomplikuje lub uniemożliwi pomoc i wsparcie. Sytuację może pogorszyć utrata łączności. Zgrupowanie stanie

179

przed koniecznością całkowicie samodzielnego prowadzenia dalszych działań w ugrupowaniu przeciwnika. Omawiając sposoby organizacji działań nieregularnych nie można pominąć warunków przechodzenia części wojsk operacyjnych do działań nieregularnych. Jest to o tyle istotne, ponieważ badania wykazały, że daje znać o sobie sprzężenie zwrotne; warunki rzutują na sposoby i cele, a one wpływają na późniejsze prowadzenie działań nieregularnych. Tak więc dość szerokim, a jednocześnie bardzo złożonym obszarem dociekań jest określenie tychże warunków w jakich mogą być toczone działania nieregularne. Okoliczności te implikują bowiem w decydującej mierze realność celów oraz możliwość wykonania zadań. Warunki przechodzenia do działań nieregularnych wpływają też na wiele innych, ale jakże istotnych kwestii późniejszego działania. Dokonując pewnych uogólnień, warunki w jakich może następować przechodzenie do działań nieregularnych, można podzielić na wynikające z:

- pola walki; - terenu; - postawy ludności miejscowej.

Niniejszy podział nie wynika z hierarchizacji ważności. Poszczególne grupy obejmują czynniki o podobnym charakterze. Umiejętnie wykorzystane gwarantują realizację celów działań nieregularnych. Najistotniejszy wpływ mają warunki pola walki. W ich ramach należy uwzględnić:

- charakter działań i stosowane środki walki; - tempo natarcia przeciwnika i możliwości jego załamania; - swobodę działania wewnątrz ugrupowania przeciwnika.

Czynniki te wpływać będą na wojska ujemnie bądź dodatnio, w zależności od dotychczasowego przebiegu działań wojennych i perspektywy ich dalszego rozwoju. Zależeć od nich będzie stopień jasności sytuacji, a co za tym idzie i stan psychiczny żołnierzy. To zaś wywrze wpływ na ich działanie w momencie przechodzenia (pozostawania) do działań wewnątrz ugrupowania przeciwnika. Przy korzystnej prognozie rozwoju wydarzeń nie będą te fakty utożsamiane z porażką a jako najkorzystniejszym wyjściem z sytuacji do prowadzenia dalszej walki z agresorem. Warunki dyktuje również przeciwnik. Jego działanie bezpośrednio wpływać będzie na możliwość przechodzenia do działań nieregularnych. Niebagatelne znaczenie ma tu nie tylko działanie wojsk operacyjnych przeciwnika na froncie. Przy podejmowaniu działań nieregularnych, niezbędnym jest przeprowadzenie oceny jego możliwości przeciwdziałania i zwalczania sił wewnątrz ugrupowania. Skala tego przedsięwzięcia wpływać będzie na możliwości przechodzenia, a następnie na swobodę prowadzenia działań nieregularnych.

180

Urozmaicona rzeźba terenu, znaczna ilość obszarów leśnych sprzyja skrytemu przygotowaniu się do działań i przedostaniu w ugrupowanie przeciwnika. Możliwe jest uzyskanie zaskoczenia, które w tym wypadku wyrażać się będzie faktem niespodziewanego pojawienia się wojsk obcych w ugrupowaniu agresora. Przy przechodzeniu do działań nieregularnych szczególnego wymiaru nabiera współpraca z ludnością. Miejscowe społeczeństwo służyć może nie tylko wsparciem materialnym ale i informacyjnym. Przyjaźnie nastawiona ludność może być swoistym przewodnikiem w terenie jej najlepiej znanym. Niekiedy zabudowania, a nawet całe osiedla mogą stanowić miejsce ukrycia i bezpiecznego przetrwania na czas przechodzenia linii frontu. Przy rozpatrywaniu problematyki działań nieregularnych należy podkreślić wzrastającą rolę rejonów zurbanizowanych. Wniosek ten dobitnie podkreślają doświadczenia z ostatnich konfliktów lokalnych. Rejony zabudowane sprzyjać będą rozstrzyganiu wielu spraw. Większe skupiska ludności umożliwią pozyskiwanie niezbędnych informacji i co bardzo ważne, ułatwią ewentualne bytowanie. Szczególnie odnosi się to do pododdziałów, które przejdą do nieplanowych działań nieregularnych. Pozbawione urządzeń logistycznych oraz zapasów zaopatrzenia w obszarach zurbanizowanych będą posiadać większe możliwości samodzielnego rozwiązywania problemów zabezpieczenia logistycznego. Charakter warunków terenowych kraju i możliwa głębokość wdarcia się przeciwnika, pozwalają przypuszczać, że poza linią frontu mogą prowadzić działania nieregularne niewielkie zgrupowania taktyczne. Najkorzystniejsze warunki do dezorganizowania poczynań przeciwnika, oddziaływania na jego szczególnie wrażliwe elementy funkcjonowania (system informacyjny i logistyczny) mają niewielkie pododdziały. Większe zgrupowania, na przykład w składzie ekwiwalentnego oddziału nie mają zbyt dużych szans pozostać niezauważonymi przez przeciwnika. Tak więc oddział wojsk operacyjnych, który znalazł się poza linią frontu, mógłby działać poszczególnymi pododdziałami na znacznej przestrzeni. Zawsze jednak zgrupowania taktyczne powinny ściśle współdziałać z ludnością miejscową i znajdującymi się tam jeszcze siłami układu pozamilitarnego, a także celowo pozostawionymi grupami bojowymi OT. Na efektywność prowadzenia działań nieregularnych wywrze też wpływ charakter działań związku operacyjnego na kierunku, którego określone zgrupowanie taktyczne prowadzi działania nieregularne. Jeśli przewidywany jest zwrot zaczepny i przejście do przeciwnatarcia, to są większe podstawy przypuszczać, że niezbyt odległa perspektywa połączenia się z siłami głównymi pozwoli inaczej dysponować posiadanymi środkami walki i użyciem sprzętu bojowego. Można będzie zdynamizować działania bez wyraźnej obawy o stan zapasów i środków materiałowych w niedalekiej przyszłości. Przy planowych działaniach nieregularnych, zwłaszcza prowadzonych w terenie urozmaiconym, lesistym i lesisto-jeziornym,

181

istnieje dużo większe prawdopodobieństwo wykorzystania ciężkiego sprzętu bojowego. Użycie niewielkich zgrupowań czołgów, bojowych wozów piechoty i artylerii wydatnie wpłynie na możliwości bojowe. Oprócz wymiernych rezultatów użycia tego rodzaju sprzętu niebagatelną rolę odegra czynnik psychologiczny. Określona akcja z tego rodzaju sprzętem, przeprowadzona wewnątrz ugrupowania przeciwnika, wpłynie niewątpliwie na jego dalsze postępowania. Zachwiana zostanie wiara w dalsze prowadzenie agresji i okupowanie zajętego obszaru. Fakt obecności wojsk wewnątrz ugrupowania przeciwnika podważy także wiarę w szczelność frontu i dotychczasowe sukcesy pierwszorzutowych zgrupowań wojsk lądowych i głoszone sukcesy rezultatów oddziaływania. Z przewidywanych warunków przechodzenia do działań nieregularnych i ich prowadzenia na obszarze kraju, wynika, że z reguły pododdziały wojsk lądowych (zgrupowania taktyczne) będą dysponować uzbrojeniem stosunkowo lekkim i przenośnym. Niejednokrotnie mogą to być egzemplarze sprzętu zdemontowane z wozów bojowych, których dalsze wykorzystanie okazało się niemożliwe lub nierealne z uwagi na środowisko walki. Lekkie, przenośne uzbrojenie rzutować więc będzie głównie na możliwości skuteczności działań bojowych. 8.3. Sposoby realizacji zadań

ododdziały (zgrupowania taktyczne) przewidziane do prowadzenia działań nieregularnych nie są predysponowane do działań w terenie

odkrytym i mało urozmaiconym. W zamian za to mogą przebywać i realizować określone zadania w obszarach urozmaiconych, zarówno pod względem rzeźby, jak i pokrycia, w terenie ograniczającym i kanalizującym ruch.

P

Przewidywane wyposażenie pododdziałów prowadzących działania nieregularne rzutują na taktykę walki. Wynika ona także z charakteru warunków w jakich realizowane są poszczególne akcje (zadania) bojowe. Dążąc do właściwego spożytkowania parametrów uzbrojenia i uwzględniając fakt działalności na terenie opanowanym przez przeciwnika należy akcentować walkę z bliskiej odległości. Są wtedy realne podstawy przypuszczać, że wraz z czynnikiem zaskoczenia uda się zadać przeciwnikowi wymierne straty. Jeśli uwzględnimy możliwość użycia (zastosowania) inżynieryjnych środków rażenia, to przewidywane skutki oddziaływania mogą być znaczne. Umiejętne wyzyskanie właściwości uzbrojenia i środowiska walki pozwoli zrekompensować niedostatek broni ciężkiej, pozwalającej prowadzić ogień z dalszej odległości. Domeną tych działań powinno być bogactwo stosowanych form i sposobów walki, pozwalających na różnorodne zwalczanie takich samych lub podobnych obiektów. Taktyka działania nie powinna polegać na użyciu całości sił w jednym miejscu (kierunku). W tych specyficznych działaniach liczyć się powinna przede wszystkim rozwaga i pomysłowość. Walce towarzyszyć powinien podstęp i dążenie do przechytrzenia oraz zaskoczenia przeciwnika. Każda

182

akcja bojowa musi być należycie przygotowana i przeprowadzona z maksymalnie bliskiej odległości, szybko i z zaskoczenia. Jeżeli sytuacja zmusi do nawiązania walki, należy uprzedzić przeciwnika w otwarciu ognia, a zdecydowanym atakiem szybko osiągnąć zaplanowany cel walki. Po nawiązaniu walki należy dążyć do jak najszybszego wykonania zadania w możliwie najkrótszym czasie, w innym bowiem razie, wraz z jego upływem, zmniejszają się szanse na pomyślne zrealizowanie otrzymanego zadania. Każdej akcji bojowej powinno towarzyszyć skupienie wysiłku, w ściśle określonym punkcie, gwałtowne uderzenie i natychmiastowe rozproszenie się po wykonaniu zdania. Powszechnie przyjmowana teza, że bezruch na polu walki oznacza zniszczenie, daje mocno znać o sobie podczas prowadzenia działań nieregularnych. W tych działaniach główna uwaga powinna być ukierunkowana na częstą zmianę miejsca pobytu, modyfikację rozstrzygania spraw bytowych i funkcjonowania systemu informacyjnego. Dla zachowania bezpieczeństwa i zagwarantowania możliwości wykonania zaskakującego uderzenia, trzeba też zmieniać trasy i sposoby przemieszczania oraz technikę koncentracji wojsk po wykonaniu akcji. Na taktykę działania duży wpływ będzie wywierać miejsce prowadzenia akcji bojowych. Inna taktyka działania będzie obowiązywać w terenie otwartym, inna w terenie lesistym (lesisto- jeziornym), a jeszcze inna w terenie górskim lub rejonach zurbanizowanych. Najbardziej typowymi formami działań nieregularnych będą działania: rozpoznawcze; dywersyjne; szturmowe; blokujące; likwidacyjne. Każde z tych działań może być realizowane odpowiednimi sposobami. Specyfika poszczególnych działań wykazuje przy tym, że w wielu wypadkach sposoby mogą być bardzo zbliżone do siebie, co wskazuje na uniwersalność i zarazem podział czysto teoretyczny. Analiza możliwych form i sposobów działania pozwala wyciągnąć wniosek, że najbardziej typowe i najczęściej stosowane to zasadzka i napad. Prowadzenie różnego rodzaju działań wymaga sprawnie działającego systemu informacyjnego. W każdym rodzaju walki jest on istotnym elementem gwarantującym podejmowanie efektywnych działań bojowych. Podczas działań nieregularnych bez właściwego funkcjonowania "oczu i uszu" trudno mówić nie tylko o realizacji określonych zadań, ale i przebywaniu wewnątrz ugrupowania przeciwnika. Bez wiadomości o jego wojskach, ich zamiarach, przewidywanym działaniu administracji okupanta nie będzie można wykonać zaplanowanych akcji. System informacyjny na zapleczu przeciwnika i na rzecz wojsk prowadzących działania nieregularne jest specyficzny. Poszczególne elementy tego systemu działają na całkiem innych zasadach. Nieodzowne jest korzystanie z usług przyjaźnie nastawionej ludności i umiejętne wykorzystanie miejscowej infrastruktury logistycznej. Poszczególne ogniwa muszą być bardzo uczulone na wszelkiego rodzaju możliwe "przecieki" informacyjne. Ponadto istotne jest, aby wiadomość mogła szybko dotrzeć

183

do adresata, co szczególnie istotnym jest podczas współdziałania z wojskami operacyjnymi na linii frontu. Współdziałanie z nimi może być organizowane w zakresie:

- zapewnienia nieprzerwanej wymiany informacji; - prowadzenie głębokiego rozpoznania i wywiadu; - zbierania szczegółowych informacji o siłach, środkach i obiektach przeciwnika; - udzielania pomocy podczas realizacji zadań bojowych; - likwidowania określonych obiektów, zwłaszcza newralgicznych elementów systemu informacyjnego i systemów rozpoznawczo- uderzeniowych; - dezorganizowanie pracy jednostek i urządzeń logistycznych przeciwnika; - wiązania walką drugich rzutów (odwodów).

Podstawą do organizacji współdziałania będzie podjęta przez właściwego dowódcę decyzja o przejściu do działań nieregularnych. Przy planowym przechodzeniu do działań tego typu współdziałanie organizuje się z reguły na podstawie decyzji dowódcy związku operacyjnego (niekiedy związku taktycznego) i w oparciu o określone zadania do realizacji wewnątrz ugrupowania przeciwnika. W sytuacjach wymuszonych współdziałanie będzie organizowane na podstawie decyzji dowódcy tego zgrupowania, który zdecydował o przejściu do działań nieregularnych. W wypadku pomyślnego rozwoju sytuacji operacyjnej powinien być przewidziany scenariusz łączenia pododdziałów prowadzących działania na zapleczu przeciwnika z wojskami operacyjnymi, które po powstrzymaniu agresora, odzyskaniu inicjatywy przejdą do działań zaczepnych w celu jego wyparcia z utraconego dotychczas terytorium. Taki rozwój wydarzeń należy brać pod uwagę w ramach organizowanego współdziałania, a jego plan powinien m.in. uwzględniać:

- zakładany cel działania wojsk operacyjnych i prowadzących działania nieregularne; - przewidywany kierunek podejścia wojsk operacyjnych; - rubieże bezpieczeństwa; - kierunki wyjścia pododdziałów na spotkanie z własnymi wojskami; - umównione znaki wzajemnego rozpoznania i sygnały dowodzenia; - rubieże spotkania (punkty przekroczenia ugrupowania własnych wojsk); - sposób dalszego działania lub rejon zbiórki.

Organizacja współdziałania zawsze powinna uwzględniać manewr poszczególnych grup, pododdziału lub innych sił biorących udział w

184

przewidywanym zadaniu bojowym. Celem nadrzędnym zaś koordynowanych działań powinno być dążenie do zadania przeciwnikowi możliwie dużych strat, sianie w jego szeregach strachu i niepewności. To także zachowanie zwartości i utrzymanie się do czasu połączenie się z siłami głównymi lub płynne przejście do działań partyznackich. 8.4. Specyfika działań nieregularnych wojsk obrony terytorialnej

elem działań nieregularnych wojsk OT jest dezorganizacja poczynań przeciwnika podczas prowadzenia operacji zaczepnych,

osłabianie jego zdolności bojowych, uniemożliwianie mu zajmowania i utrzymywania zajętego obszaru kraju oraz tworzenie dogodnych warunków prowadzenia efektywnych działań operacyjnych i taktycznych.

C

Cel powyższy może być osiągnięty przez realizację następujących zadań:

- niszczenie newralgicznych elementów systemu informacyjnego przeciwnika; - niszczenie środków ogniowo-elektronicznego oddziaływania; - zwalczanie niewielkich grup żołnierzy przeciwnika; - niszczenie obiektów infrastruktury obronnej wykorzystywanych przez przeciwnika; - dezorganizacja systemu logistycznego; - prowadzenie rozpoznania na potrzeby własne i dowództw wojsk operacyjnych; - ograniczenie eksploatacji zajętego terytorium oraz utrudnianiu przeciwnikowi tworzenia własnej administracji. Zadania powyższe moga wykonywać wojska obrony

terytorialnej przygotowane w czasie pokoju lub dorażnie tworzone w okresie wojny. Przechodzący do działań nieregularnych oddział (pododział) OT powinien być przeformowany w nieduże liczebnie grupy, w składzie których niezbędny jest udział żołnierzy o różnych specjalnościach, zwłaszcza saperów. Istotne rezultaty działań nieregularnych wojsk OT będą wówczas, gdy rozmieszczone na dużych przestrzeniach drobne pododdziały i grupy przeprowadzają liczne zaczepne akcje bojowe, nękają przeciwnika oraz utrzymują jego siły w stałym napięciu i niepokoju. Do podstawowych form działań nieregularnych można zaliczyć działania dywersyjne, szturmowe, obronne i rozpoznawcze, działania sabotażowe, a także bojowe uzbrojenie terenu (szeroko stosowane minowanie). Zastosowane formy działań powinny być celowe, dobrane odpowiednio do sytuacji i obiektu działań. Pytania kontrolne:

185

1. Jakie zagadnienia omówiono w tym rozdziale podręcznika? 2. Jak zdefiniować działania opóźniające? 3. Jak można podzielić warunki wpływające na przechodzenie do działań

nieregularnych? 4. Przedstawić wpływ terenu na realizację zadań wewnątrz ugrupowania

przeciwnika, 5. Jakie są ogólne zasady prowadzenia działań nieregularnych przez

wojska obrony terytorialnej? Rozdział IX. WYCOFANIE Po zakończeniu lektury tego rozdziału Czytelnik powinien: 1. Rozumieć istotę wycofania związku taktycznego (oddziału) na przyszłym

polu walki. 2. Opisać warunki poprzedzające przejście wojsk do wycofania. 3. Wyróżnić czynniki wpływające na organizację i prowadzenie wycofania. 4. Wymienić słabe i silne strony wycofania w formie marszu odwrotowego

(odfrontowego) i działań opóźniających. 5. Wykazać kiedy wycofanie może być postrzegane jako manewr. 9.1. Zasady ogólne

iele form i rodzajów działań bojowych ma wiekowe tradycje. Należy do nich wycofanie, które na ogół utożsamiane jest jako niekorzystny

wynik obrony. Taki pogląd to uproszczenie, bowiem wycofanie zawsze towarzyszyło wojskom uchylającym się od rozstrzygającego starcia w warunkach dla siebie niesprzyjających. Nieobce było dążącym zyskać na czasie lub przenieść działania bojowe w rejon korzystny do stoczenia walnej bitwy. Jak wskazują doświadczenia wojenne nie zawsze były to walki słabszego. Często jednak, o czym świadczy analiza piśmiennictwa wojskowego, wycofanie jako działanie "niegodne" było wykreślone z obowiązujących regulaminów i podręczników lub traktowano je jako temat wstydliwy, zajmowanie którym nie było mile widziane.

W

Wycofanie przechodziło różne koleje losu. W nie tak odległej przeszłości, podobnie jak działaniami opóźniającymi, zajmowało się nim bardzo wąskie grono teoretyków. Nie było jednak przedmiotem głębszych analiz bowiem wiązało się z ruchem wojsk do tyłu. Obecnie wycofanie dostrzegane jest w klasyfikacji działań taktycznych. Obok obrony i natarcia traktowane jako jeden z rodzajów walki. Nadal jednak to niezbyt popularny temat, który dość często jest utożsamiany lub zamiennie traktowany z działaniami opóźniającymi. Wycofaniu w przeciwieństwie do działań zaczepnych nie towarzyszy nadzieja na błyskotliwy sukces, euforia powodzenia. Przeciwnie,

186

niejednokrotnie idzie z nim w parze świadomość przewagi przeciwnika i to, że jest na ogół sposobem zapobiegania klęsce, a rzadko drogą do bezpośredniego zwycięstwa. Wycofanie należąc do działań bardzo trudnych wymaga odpowiedniego przygotowania oficerów i wysokiego poziomu wyszkolenia wojsk. Znajomość organizacji i prowadzenia wycofania ma także dość istotne znaczenie z psychologicznego punktu widzenia złożonych zjawisk pola walki. Najczęściej bowiem ruch wojsk do tyłu zwykliśmy utożsamiać z paniką, bezładem i dezorganizacją wszelkich planów skutecznego działania, a przecież w pewnych warunkach może to być najlepsze rozwiązanie w złożonej sytuacji operacyjno-taktycznej, gwarantujące możliwość dalszego prowadzenia skutecznych działań z nacierającym zgrupowaniem przeciwnika. Ustąpienie z zajmowanego obszaru nie musi przecież oznaczać oddania inicjatywy. Może być działaniem pozwalającym ją utrzymać, a także zyskać czas i możliwość podjęcia rozstrzygającej walki w terenie nam sprzyjającym. Wycofanie, aby było rodzajem walki nie może być paniczną ucieczką. Musi stanowić odpowiednio zaplanowane, zorganizowane i przeprowadzone działanie. W innym bowiem przypadku, jako źle zorganizowane i niewłaściwie prowadzone może zakończyć się jeszcze gorszymi konsekwencjami, niż na przykład niepoprawnie wykonany atak. Druga wojna światowa i konflikty lokalne po jej zakończeniu dostarczają wiele przykładów wycofania. Z różnym powodzeniem wykonywały go wojska irackie podczas ostatniej wojny w rejonie Zatoki Perskiej. Doświadczenia bojowe świadczą o tym, że wycofanie prowadzono w różnorodnych sytuacjach i przy zmiennym zaangażowaniu sił i środków. Przeprowadzano je w obliczu przeciwnika, który nacierał lub swym działaniem mógł zagrozić niekorzystnym rozwojem sytuacji. Uogólniając doświadczenia bojowe można stwierdzić, że wycofanie może być wymuszone lub zamierzone, wykonywane zarówno pod naporem nacierającego przeciwnika, jak i bez jego bezpośredniego oddziaływania.

Wycofanie jest zwykle skutkiem określonej konieczności lub przewidywanego rozwoju wydarzeń na polu walki. Ma ono na celu opuszczenie zajmowanego obszaru po to by, zachowując zwartość i gotowość bojową, oddalić groźbę rozbicia lub okrążenia określonego zgrupowania wojsk.

Ma więc doprowadzić do sytuacji, w której położenie wycofujących się wojsk będzie korzystniejsze w stosunku do dotychczas zajmowanego. Stworzone zostaną także warunki do dalszego prowadzenia działań bojowych. To argumenty pozwalające postrzegać wycofanie jako manewr, a to że jest wykonywany do tyłu pełniej go charakteryzuje. Zasadnym wydaje się jednak sformułowanie jeszcze jednego wymogu, o którym już wspomniano dokonując bardzo ogólnej charakterystyki wycofania. Będzie ono manewrem gdy nie przyjmie postaci wspomnianej już panicznej ucieczki z pola walki, a będzie działaniem zorganizowanym, prowadzonym w celu poprawy sytuacji, wytworzenia korzystniejszych warunków do walki

187

z przeciwnikiem. Nie ulega też żadnej wątpliwości, że tego rodzaju manewr jest znacznie łatwiej przeprowadzić gdy nie ma bezpośredniego naporu nacierającego.

Wycofanie jest taktycznym odpowiednikiem pojęcia operacyjnego odwrót. Oznacza ono rodzaj walki prowadzonej w celu zerwania kontaktu bojowego z przeciwnikiem lub uchylenie się od starcia w niekorzystnej sytuacji.

Jak już wcześniej wspomniano wycofanie może być wymuszone lub zamierzone. To pierwsze, co sugeruje sama nazwa, będzie prowadzone wtedy, gdy zostaną wyczerpane wszystkie inne możliwości powstrzymania natarcia przeważających sił przeciwnika, a dalsza walka na zajmowanej rubieży grozi trudnymi do przewidzenia konsekwencjami. W sytuacji gdy przewaga wroga grozi rozbiciem broniących się wojsk, umiejętne ich wycofanie będzie wyrazem sukcesu, a nie klęski. Odbywać się będzie w warunkach znacznej przewagi nacierającego i najczęściej w celu:

- wyprowadzenia wojsk własnych spod uderzeń przeważających sił przeciwnika; - niedopuszczenia do okrążenia lub obejścia; - zamknięcia wyłomów w ugrupowaniu szczebla nadrzędnego; - odtworzenia zdolności bojowej.

Fakt, że wycofanie wojsk odbywa się w warunkach nacisku przeciwnika nasuwa pytanie: jakie muszą być spełnione wymogi, aby zostało uwieńczone powodzeniem? Istotne jest więc sprecyzowanie przesłanek do jego sukcesu. Wielce pomocne w tym względzie są doświadczenia wojenne. Wsparte wizją pola walki tworzą w miarę pełen obraz warunków, których spełnienie jest dobrym prognostykiem sprawnego rozpoczęcia i prowadzenia wycofania. Do warunków tych można zaliczyć:

- utrzymanie w tajemnicy początku wycofania, jego celu i przebiegu; - ścisłe powiązanie ruchu wojsk z oddziaływaniem ogniowo- elektronicznym i zaporami inżynieryjnymi oraz innymi przedsięwzięciami opóźniającymi ruch przeciwnika; - zapewnienie bezpieczeństwa manewru, głównie osłona skrzydeł w celu zabezpieczenia wojsk przed oskrzydleniem (obejściem).

Wycofanie zamierzone jest działaniem wcześniej, "z góry" zaplanowanym. W porównaniu do wycofania wymuszonego, ten ruch do tyłu nie jest tak mocno zdeterminowany działalnością przeciwnika i dotychczas prowadzoną walką. W najbardziej sprzyjających okolicznościach może odbywać się ono w warunkach braku bezpośredniego oddziaływania przeciwnika. Jednak całkowity brak jego ingerencji w przebieg wycofania wydaje się być iluzją. Jest to nierealne ponieważ manewr ten zawsze poprzedza kontakt bojowy z przeciwnikiem.

188

Dokonując pewnych uogólnień można przyjąć, że wycofanie zamierzone można wykonać w celu:

- dokonania przegrupowania i przeniesienia głównego wysiłku działań na inny kierunek (w nowy rejon) lub dogodniejszą rubież obronną;

- wygospodarowania sił niezbędnych do realizacji innych zadań; - skrócenia linii frontu; - wprowadzenia nacierającego w worek ogniowy (rejon porażenia ogniowego) lub pułapkę taktyczną, czy też operacyjno-taktyczną;

- zyskania czasu potrzebnego na zorganizowanie kolejnych działań;

- uniknięcia obejścia lub przyparcia do dużej przeszkody terenowej. Znaczna jest ilość sytuacji, w których może nastąpić

wycofanie zamierzone. W zdecydowanej większości przypadki te to nic innego jak racjonalne działanie, które pozwoli kosztem utraty terenu zachować zwartość bojową walczących wojsk lub odzyskać inicjatywę. To także przykłady konieczności lub celowości dostosowania swych działań do konkretnych warunków, by walkę zakończyć zwycięsko. Przytoczone cele wycofania w pełni ukazują istotę planowanego manewru. Sprawne jego wykonanie umożliwia bowiem wyprowadzenie wojsk z niekorzystnego położenia i stwarza warunki kontynuowania walki w znacznie korzystniejszej sytuacji i na ogół w dogodniejszym terenie. Umiejętnie przeprowadzone zapewnia więc możliwość dalszego i skutecznego przeciwdziałania nacierającemu przeciwnikowi, pozbawia go szansy szybkiego osiągnięcia wcześniej założonych celów działań zaczepnych. Niezależnie od rodzaju i warunków, wycofanie rozpoczyna się po uzyskaniu zgody przełożonego. Spełnienie tego postulatu jest niezbędne. W innym bowiem przypadku może ujemnie wpłynąć na dalszy rozwój działań sąsiadów lub szczebla nadrzędnego. Do momentu uzyskania zgody wszystkie poczynania walczących wojsk powinny być podporządkowane obronie. Sposób jej prowadzenia i zachowania wojsk w niczym nie mogą sugerować tego co ma nastąpić w

niedalekiej przyszłości.

Wycofanie może być wykonywane w formie marszu odwrotowego lub działań opóźniających.

Niekiedy w materiałach teoretycznych można spotkać się z wyróżnianiem dwóch sposobów wycofania - bez zatrzymania sił głównych na rubieżach pośrednich lub z rozwijaniem sił głównych na rubieżach pośrednich.

189

Przedstawione formy i sposoby różnią się między sobą tylko nazwą, co szczególnie widać w wymiarze praktycznym. Obydwie formy wycofania różnią się ilością sił wydzielonych do bezpośredniej walki z przeciwnikiem. W marszu odwrotowym (bez zatrzymywania sił głównych na rubieżach pośrednich) jest to niewielka część wojsk działająca jako ariergarda, która ubezpiecza od frontu (tyłu) maszerujące siły główne. Podczas wycofania w formie działań opóźniających (z rozwijaniem sił głównych na rubieżach pośrednich) proporcja jest odwrotna. Podstawowa część wycofujących się wojsk nie wykonuje marszu, lecz powstrzymuje natarcie przeciwnika, stawiając mu opór na kolejnych pozycjach opóźniania. Przy takiej proporcji sił pozostających w bezpośrednim kontakcie z nacierającymi zgrupowaniami wojsk przeciwnika wyraźnie widać plusy i minusy wynikające z przyjętej lub wymuszonej formy wycofania. Dążenie do nadania mu formy marszu odwrotowego nadal pozostanie wyrazem wysokiego kunsztu organizatorskiego i dowódczego oraz bardzo dobrego poziomu wyszkolenia żołnierzy. 9.2. Wycofanie w formie marszu odwrotowego

rganizacja wycofania w formie marszu odwrotowego (odfrontowego) uzależniona jest od przewidywanego sposobu jego

przeprowadzenia. Zależeć będzie od zakładanego ugrupowania sił głównych związku taktycznego (oddziału) oraz mechanizmu wykonywania przez nie marszu, a także sposobu jego osłony. W zależności od sytuacji, pasa dotychczasowych działań i wycofania oraz jego głębokości, warunków terenowych i drogowych, marsz sił głównych może odbywać się pod osłoną jednej, odpowiednio silnej, ariergardy lub kilku przewidzianych do działania na poszczególnych drogach.

O

Przy wąskim pasie wycofania i większej odległości do rejonu kolejnych działań, korzystniej jest ubezpieczać marsz sił głównych jedną, ale za to silną i autonomiczną ariergardą. Kośćcem tego elementu ugrupowania powinien być jeden z ogólnowojskowych oddziałów (pododdziałów). Posiadając duże możliwości zwalczania broni pancernej i działania w urozmaiconym terenie może - przy wsparciu, głównie artyleryjskim i inżynieryjnym - spełniać rolę ariergardy. Szerszy pas wycofania nie wyklucza możliwości organizacji jednej ariergardy. W tej sytuacji stosunkowo duża szerokość działania w konsekwencji i tak doprowadzi do zatracenia więzi taktycznej pomiędzy poszczególnymi oddziałami (pododdziałami) oraz innymi elementami ugrupowania bojowego ariergardy. Walka, w zależności od kierunków natarcia przeciwnika, rozpadnie się na szereg oddzielnych ognisk. Niejednokrotnie zrodzi to konieczność wsparcia lub wzmocnienia sił działających na określonej drodze, na której walczący pododdział nie jest w stanie powstrzymywać natarcia przeciwnika. Lepiej więc od samego początku zadanie to powierzyć temu, kto w sytuacji kryzysowej może ją

190

wykonywać. Takie rozwiązanie zapewni również szybsze rozpoczęcie marszu odfrontowego przez siły główne, co z kolei przez odpowiedni zysk czasowy, stwarza korzystniejsze warunki organizacji kolejnych działań w nowym miejscu. Do działania w roli ariergardy najcelowiej jest wyznaczyć siły ze składu drugiego rzutu (odwodu). Nie będąc w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem mają warunki i czas na organizację działań, które w pierwszym etapie wycofania zabezpieczą wyjście z walki sił głównych, a następnie będą ubezpieczać ich marsz. W przypadku braku drugiego rzutu /odwodu/ należy go możliwie szybko odtworzyć. Siły wyznaczone do działania w roli ariergardy przygotowują się do opóźniania natarcia przeciwnika, które może zostać wznowione, po rozszyfrowaniu przez niego wykonywanego manewru przez siły główne związku taktycznego (oddziału). W tej sytuacji ariergarda wykorzystując teren organizuje pozycję opóźniania, która najczęściej pokrywa się z wcześniej przygotowaną rubieżą obronną. Organizacja i zabezpieczenie wyjścia z walki pierwszorzutowych sił odbywa się pod osłoną wydzielonych wojsk. Rozpoczyna się ono dopiero wtedy gdy broniące się zgrupowania zapewnią sobie swobodę manewru i nastąpi czasowa stabilizacja linii frontu. W dzień wytworzenie takich warunków sprzyjających zależy, zwłaszcza od szybkich i skrytych działań, ogniowego i elektronicznego rażenia środków ogniowych i rozpoznania strony przeciwnej, umiejętnego wykorzystania terenu, zapór inżynieryjnych i dymów. Przy współczesnych środkach i systemach rozpoznawczych oderwanie wojsk własnych od przeciwnika jest przedsięwzięciem bardzo trudnym. Wyjście z walki będzie możliwe pod warunkiem ukrycia zarówno samego zamiaru, jak i też faktu przejścia do jego realizacji. Wydaje się to osiągalne w wyniku:

- starannego maskowania symptomów przygotowań do wyjścia z walki pierwszorzutowych oddziałów (pododdziałów); - umiejętnego wykorzystania warunków terenowych, atmosferycznych i pory doby; - połączenia wycofania z pozorowanym wzmaganiem aktywności bojowej i prowadzeniem akcji demonstracyjnych; - szczegółowo opracowanego planu współdziałania i zabezpieczenia bojowego.

Wyjście z walki ma na celu zerwanie kontaktu bojowego z przeciwnikiem. Polega na opuszczeniu pozycji obronnych i oderwaniu się od przeciwnika na odległość umożliwiającą przyjęcie ugrupowania marszowego.

Może ono również występować po luzowaniu wojsk. Kończy się z chwilą, gdy siły główne przejdą z ugrupowania bojowego w marszowe. Odległości

191

formowania kolumn marszowych mogą być podobne do odległości rozwijania się wojsk z tychże kolumn podczas wchodzenia do walki. Wyjście z walki obejmuje: opuszczanie pozycji obronnych, formowanie kolumn oraz marsz do wyznaczonych rejonów lub na określone rubieże. Odbywa się ono na sygnał i jest ubezpieczane przez pododdziały osłonowe. W każdej sytuacji powinno zapewnić wyprowadzenie sił głównych poza zasięg bezpośredniego oddziaływania ogniowego przeciwnika. Niejednokrotnie wyjście z walki może być ostatnią fazą działań opóźniających oraz - o czym wspominano przed chwilą - końcowym fragmentem luzowania. Wyjście z walki odbywać się może samodzielnie lub być osłaniane przez przełożonego. Samodzielne wychodzenie z walki jest przedsięwzięciem trudnym i złożonym. W wypadku nacisku przeciwnika konieczne jest jego zatrzymanie i czasowa stabilizacja położenia wojsk. Problemem przy tym będzie ukrycie przed przeciwnikiem początku wychodzenia z walki. Dlatego należy go umiejętnie wkomponować w prowadzoną walkę i wykonywane manewry. Podczas wyjścia z walki w pierwszej kolejności wyprowadza się oddziały (pododdziały) logistyczne. Następnie odchodzą drugie rzuty (odwody) i część artylerii. Za nimi przesuwają się pierwszorzutowe oddziały (pododdziały) pozostawiając pododdziały osłonowe. Te z kolei powstrzymują natarcie przeciwnika, zadają mu straty, po czym wychodzą z walki pod osłoną ognia pozostałej części artylerii i zapór minowych. W przypadku gdy wyjście z walki odbywać się będzie pod osłoną środków przełożonego, rola wychodzących z walki wojsk sprowadza się do jak najsprawniejszego odskoku do tyłu w chwili stworzenia ku temu odpowiednich warunków przez siły i środki szczebla nadrzednego. Wycofanie związku taktycznego (oddziału) odbywa się stopniowo przez realizację poszczególnych zadań. W pierwszej kolejności opuszczają zajmowane rejony oddziały (pododdziały) i urządzenia logistyczne. Następnie siły główne wychodzą z rejonów obrony i pod osłoną pododdziałów osłony opuszczają swoje rejony obrony i rozmieszczenia. Czynią to w ściśle ustalonym czasie, przestrzegając sposobu maskowania wykonywanego manewru oraz dróg jego realizacji. Opuszczając zajmowane rejony sukcesywnie tworzą kolumny marszowe, które stają się bardziej zwarte w miarę oddalania się od linii styczności wojsk. Zwłaszcza do momentu przekroczenia ugrupowania ariergardy istotne jest aby siły wychodzące z walki były w gotowości do natychmiastowego podjęcia działań na ewentualność wznowienia natarcia przez przeciwnika. Nie można też tworzyć opłacalnych zgrupowań dla zmasowanych uderzeń artylerią lub bronią precyzyjną, co jest szczególnie ważne przy przekraczaniu czołowej pozycji opóźniania, zorganizowanej przez ariergardę. Pododdziały osłony bronią dotychczas zajmowanych rejonów. Z chwilą rozpoczęcia lub wznowienia przez przeciwnika natarcia hamują jego tempo, uporczywie broniąc poszczególnych punktów oporu. Stwarzają tym

192

samym siłom głównym warunki do sformowania kolumn marszowych, a ariergardzie zorganizowania pierwszej pozycji opóźniania. Poszczególne pododdziały osłony ściśle współdziałając ze sobą i ariergardą oraz umiejętnie wykorzystując warunki terenowe zadają nacierającemu możliwie duże straty. Pod naporem przeważających sił opuszczają zajmowane rejony. Jeśli występują sprzyjające okoliczności to równolegle z odstępowaniem do tyłu sterują również natarciem zgrupowań przeciwnika. Ich walka zbliżona jest do działania pododdziałów na pozycji przedniej. W tym jednak przypadku rolę przedniego skraju obrony spełnia pierwsza pozycja opóźniania ariergardy. Siły główne wycofującego się związku taktycznego (oddziału), po przekroczeniu rubieży zajmowanej przez ariergardę, formują kolumny marszowe i odchodzą w kierunku rubieży końcowej lub nakazanego rejonu. Po wycofaniu się sił osłony pododdziały ariergard nie dopuszczają do przedarcia się elementów rozpoznawczych i awangard przeciwnika. Przez swe działanie zmuszają jego siły główne do rozwinięcia się i organizacji natarcia. W innym bowiem przypadku nie będzie podstaw do twierdzenia, że ariergarda spełnia swoją rolę i zabezpiecza marsz sił głównych od strony frontu. Istotnym jest również czas utrzymywania przez ariergardę pierwszej pozycji opóźniania. Jej obrona powinna trwać przynajmniej tak długo, aby kolumny marszowe mogły wyjść poza zasięg artylerii przeciwnika. Ariergarda opuszcza zajmowaną rubież, gdy rozwój sytuacji grozi jej rozbiciem lub wyjściem przeciwnika na skrzydła i tyły. W przypadku niezbyt wielkiego nacisku czyni to także wtedy, gdy siły główne związku taktycznego (oddziału) oddalą się na bezpieczną odległość (poza zasięgem artylerii) lub zajmą nakazany rejon. Nie można jednak traktować spełnienia tego warunku jako wymogu formalnego. Ariergarda powinna dążyć do tego, by opuszczenie danej rubieży nastąpiło możliwie najpóźniej, po zadaniu przeciwnikowi maksymalnych strat i wyczerpaniu wszystkich możliwości prowadzenia dalszej walki w danym rejonie. Przejście ariergardy do powstrzymywania przeciwnika na następnej pozycji odbywa się na ogólnych zasadach obowiązujących w działaniach opóźniających. Akcentując dynamizm przyszłego pola walki należy liczyć się z ewentualnością, że wojska wydzielone do ariergardy nie zawsze będą w stanie zapewnić bezpieczny marsz siłom głównym związku taktycznego (oddziału). Niekiedy rozwój sytuacji, głównie siła nacisku przeciwnika, może zrodzić potrzebę wzmocnienia ariergardy, czy też jej zamianę. Najkorzystniej będzie to uczynić przez pozostawienie niezbędnych sił i środków na określonej pozycji opóźniania, gdzie nowe pododdziały wcześniej przygotują się do prowadzenia działań, co zapewne nie pozostanie bez wpływu na skuteczność powstrzymywania natarcia przeciwnika.

193

Gdy zachodzi potrzeba osłony skrzydeł wycofujących się wojsk, organizuje się szpice /oddziały/ boczne, które zajmują dogodne rubieże terenowe, blokują drogi równoległe lub rokadowe do czasu przejścia sił głównych. W celu obniżenia tempa natarcia przeciwnika w pasie (na kierunku) wycofania i na skrzydłach przygotowuje się zasadzki, zapory i niszczenia. Ciaśniny terenowe, mosty, przeprawy i ważne węzły dróg znajdujące się na kierunku wycofania obsadza się zawczasu wysyłanymi oddziałami wydzielonymi. Wskazane jest również by w pobliżu tych miejsc rozmieścić wydzielone siły i środki, które zapewnią szybkie przywrócenie ruchu drogowego, głównie w wypadku zniszczeń urządzeń systemu komunikacyjnego, czy też wykonania minowania zdalnego. Ponadto powinny być rozpoznane, a jeśli był czas i środki to urządzone drogi obejścia. Podczas wycofania przy powietrzno-lądowym charakterze natarcia przeciwnika istnieje duże prawdopodobieństwo zetknięcia się z desantami powietrznymi. Jeśli zostaną wysadzone, to zapewne w celu opanowania newralgicznego obiektu, który z jednej strony zdezorganizuje proces wycofania, a z drugiej sprzyjać będzie dynamizowaniu działań zaczepnych przeciwnika. W wypadku zaistnienia takiej sytuacji należy niezwłocznie podjąć czynności zmierzające do rozbicia desantu, zanim zdąży się umocnić w rejonie lądowania. Gdyby wykonanie tego zadania wiązało się z zaangażowaniem znacznej ilości sił wycofującego się zgrupowania i długotrwałą walką, to korzystniejszym rozwiązaniem będzie blokowanie desantu niezbędną ilością wojsk, stwarzając jednocześnie warunki do obejścia zablokowanych rejonów. Środki i systemy rozpoznawcze stwarzają duże możliwości "podglądania" strony przeciwnej. O tym trzeba pamiętać podczas wycofania. Najprawdopodobniej nie da się całkowicie ukryć faktu jego realizacji. Należy jednak zmierzać do maskowania składu wycofujących się zgrupowań oraz celu wykonywanego manewru. W tym miejscu, niezależnie od poczynionych przed chwilą zastrzeżeń o ogólności tego fragmentu rozważań, zasadnym jest zderzyć wymóg maskowania celu wycofania z faktem, że odbywa się ono na obszarze kraju. Zasadnym jest marsz sił głównych wykonywać niewielkimi kolumnami, niekoniecznie drogami równoległymi, pod osłoną stosunkowo silnych ariergard, uniemożliwiających przeciwnikowi prowadzenie pościgu. Niektóre z kolumn mogą na pewnych odcinkach, wykonywać marsz drogami rokadowymi lub pod pewnym kątem w stosunku do głównej osi marszu odfrontowego. Trzeba też markować przygotowanie rubieży obronnych i pozory ich obsadzania przez wycofujące się zgrupowania. Takie przedsięwzięcia wraz z umiejętnie stosowanym maskowaniem i osłoną elektroniczną wyselekcjonowanych obiektów lub elementów wycofujących się wojsk związku taktycznego (oddziału) wytwarza u przeciwnika wielce złożony obraz, z którego będzie trudno wyciągnąć jednoznaczne wnioski o celu działań prowadzonych przez nas.

194

Dla sprawnego przebiegu wycofania nieodzowna jest dobrze funkcjonująca łączność. Jak dowodzi historia jej brak na ogół kończył się rozbiciem wycofujących się wojsk lub przebiegał nieplanowo, obfitując w wiele przykrych niespodzianek. Sprawnie działająca łączność to nie tylko formalna możliwość dowodzenia, ale również wyraz zwartości zgrupowania wykonującego ten manewr. 9.3. Wycofanie w formie działań opóźniających

naliza sytuacji operacyjno-taktycznej przed wycofaniem w zderzeniu z tym, że ewentualne działania taktyczne będą prowadzone na

obszarze kraju nasuwa szereg wniosków. Podkreślają one duże prawdopodobieństwo prowadzenia wycofania w formie działań opóźniających. Przyjęcie takiej formy uzależnione będzie jednak od wielu czynników, spośród których bezpośrednia siła oddziaływania nacierającego i fakt ustępowania w głąb własnego kraju odgrywać będą rolę najistotniejszą.

A

Wycofanie w formie działań opóźniających odbywa się pod ciągłym oddziaływaniem przeciwnika. Jego możliwości bojowe, położenie sąsiadów lub dalszy zamiar prowadzenia działań przez związek taktyczny (oddział) przemawiać będą za celowością ciągłego powstrzymywania przeciwnika i stopniowego osłabiania jego potencjału bojowego. To także wynik potrzeby zyskania na czasie i ukierunkowania postępów nacierającego. Przy tej formie wycofania istotne znaczenie ma przejście do działań opóźniających. Podejmowanymi przedsięwzięciami, oddziaływaniem na przeciwnika i wykonywanymi manewrami można dać podstawę do wyciągnięcia wniosku, że związek taktyczny (oddział) zamierza przyjąć inny rodzaj walki niż obrona. Umiejętnie łącząc jej aktywność z trwałością należy dążyć do wytworzenia warunków umożliwiających zorganizowanie pierwszej (czołowej) pozycji opóźniania, która przez przeciwnika powinna być postrzegana jako druga lub trzecia (czwarta) pozycja obronna. Równolegle z obsadzeniem tej pozycji przez pododdziały należy dążyć do czasowego przynajmniej ustabilizowania linii frontu. Skoncentrowanymi uderzeniami ogniowo-elektronicznymi trzeba powstrzymywać natarcie przeciwnika, aby zyskać czas na organizację działań opóźniających. Gdy jest to możliwe wyprowadza się część sił z walki.

Celem działań opóźniających podczas wycofania związku taktycznego (oddziału) jest powstrzymywanie ruchu przeciwnika, dezorganizowanie i obniżanie tempa jego natarcia oraz zadawanie mu jak największych strat.

Siły główne broniące pozycji opóźniania opuszczają zajmowane rejony (punkty oporu), gdy dalsza walka grozi rozbiciem lub okrążeniem. Czynią to na rozkaz przełożonego, nie wcześniej jednak zanim przygotowana zostanie kolejna linia oporu. Następna pozycja opóźniania

195

przejmuje główny ciężar walki z chwilą, gdy przeciwnik znajdzie się w zasięgu ognia jej środków. Niekiedy przeciwnika nie uda się zatrzymać przed przednim skrajem pozycji opóźniania. Pododdziały broniące niektórych kierunków mogą zostać zmuszone do wcześniejszego wycofania. W takiej sytuacji skoncentrowanymi uderzeniami lotnictwa, wojsk rakietowych, artylerii i narzutowymi zaporami minowymi należy uniemożliwić przeciwnikowi wprowadzenie nowych sił. Zdecydowanym zaś uderzeniem odwodu (odwodów) rozbija się lub powstrzymuje to zgrupowanie, które przerwało się w głąb. Podczas wycofywania oprócz walk na pozycjach opóźniania skutecznym środkiem hamującym tempo natarcia przeciwnika są zasadzki, organizowane zawczasu (planowo) lub doraźnie. Nie mniej efektywne są zapory minowe, zwłaszcza narzutowe i zaskakujące uderzenia śmigłowców oraz grup dywersyjno-rozpoznawczych. Na szeroką skalę należy prowadzić walkę na tyłach przeciwnika. Śmiałe i zdecydowane uderzenia, nawet niewielkich liczebnie pododdziałów na newralgiczne elementy systemów rozpoznawczo-uderzeniowych, broni precyzyjnej, linie komunikacyjne, sztaby i obiekty logistyczne stanowić będą wyraz siły i aktywności. Po wyjściu sił głównych na końcową rubież opóźniania związek taktyczny (oddział) organizuje obronę. Jeśli rubież ta została wcześniej zajęta przez odwodowe zgrupowania wojsk własnych, związek taktyczny (oddział) ześrodkowuje się w nakazanym rejonie, gdzie przystępuje do odtwarzania zdolności bojowej. Mechanizm prowadzenia działań opóźniających podczas wycofania będzie podobny do przedstawionego w rozdziale traktującym o obronie. Jest to zrozumiałe bowiem najczęściej ta forma wycofania będzie konsekwencją (następstwem) dotychczas prowadzonej obrony, której cel nie został osiągnięty, ponieważ siła nacierających wojsk przeciwnika przekraczała możliwości danego związku taktycznego (oddziału); posiadanym potencjałem nie był w stanie odeprzeć przeważających sił. Pytania kontrolne: 1. Zdefiniować pojęcie wycofania. 2. Opisać warunki wycofania. 3. Jakie warunki powinny być spełnione podczas wycofania w formie

marszu odwrotowego (odfrontowego)? 4. Dlaczego na przyszłym polu walki dość często będzie prowadzone

wycofania w formie działań opóźniających? 5. Opisać organizację i zabezpieczenie wyjścia z walki czołowych

oddziałów (pododdziałów).

196

6. Zestawić wnioski dla sztabu związku taktycznego wynikające z faktu wycofania w formie działań opóźniających po przegranym boju spotkaniowym.

Rozdział X. DOWODZENIE TAKTYCZNE Po przeczytaniu tego rozdziału Czytelnik powinien zapoznać się z: 1. Metodami działania dowódcy i sztabu w związku taktycznym (oddziale)

podczas przygotowania działań taktycznych. 2. Treścią pracy dowódcy podczas przygotowania działań taktycznych. 3. Metodami i stylami (technikami) dowodzenia w związku taktycznym

(oddziale). 4. Systemem dowodzenia związku taktycznego (oddziału). 10.1. Ogólna charakterystyka dowodzenia

Dowodzenie jest to działalność mająca na celu utrzymanie wojsk w ciągłej gotowości i zdolności bojowej, przygotowanie działań taktycznych oraz kierowanie wojskami w czasie jej prowadzenia.

Obejmuje ono przygotowanie dowództw i wojsk do działań taktycznych, utrzymanie ich w stałej zdolności do działań, zdobywanie, opracowywanie i przekazywanie danych o sytuacji, przygotowanie działań i kierowanie wojskami w czasie ich prowadzenia. To także kierowanie pracą podwładnych, zapewnienie im swobody działania, zorganizowanie systemu dowodzenia, współdziałania, zabezpieczenia bojowego i logistycznego, stałe kontrolowanie działań i wpływanie na rozwój sytuacji. Dowodzenie będąc specyficzną odmianą kierowania jest w swej treści procesem informacyjnym, który łączy zwykle takie funkcje organu kierującego, jak uzyskanie niezbędnej informacji wyjściowej o kierowanym obiekcie i otaczającym go środowisku, powzięcie decyzji i zaplanowanie działań, postawienie zadań obiektowi kierowanemu i czuwanie nad sprawną ich realizacją. W cyklu dowodzenia w ramach przygotowania działań taktycznych miejsce szczególne zajmują przedsięwzięcia realizowane podczas ich planowania i organizowania.

Na podstawie doświadczeń wojennych i powojennej praktyki szkoleniowej ukształtowały się dwie główne metody pracy dowództwa w tym względzie: metoda równoległego oraz kolejnego planowania i organizowania działań taktycznych.

Stosowanie jednej z wyżej wymienionych metod w decydującym stopniu zależy od czasu, jakim dysponuje się na przygotowanie działań taktycznych, a także od treści otrzymanego zadania i formy jego przekazania. Rozstrzygające znaczenie czynnika czasu wynika ze stale wzrastającej szybkości i zasięgu środków walki o dużej ruchliwości i zdolności osiągania gotowości do działań w jak najkrótszym czasie. Ponadto zwiększył się zakres przedsięwzięć, które należy wykonać w celu

198

przygotowania wojsk do działań taktycznych. Jeżeli w latach drugiej wojny światowej związek taktyczny otrzymywał czas 3 - 5 dób, to obecnie czas ten zmniejszył się do około doby, a na podjęcie decyzji do 4 - 5 godzin. Stąd kryterium czasu jest decydujące o wyborze określonej metody postępowania. Dlatego też metoda równoległego planowania i organizowania działań taktycznych jest metodą podstawową. Jej istotę stanowi rozpoczęcie planowania na niższych szczeblach natychmiast po ogłoszeniu zamiaru przez przełożonego, na podstawie wydanych przez niego wstępnych zarządzeń bojowych. Rozpoczęcie przygotowania działań taktycznych rozpoczyna się z chwilą otrzymania wstępnego zarządzenia bojowego, na podstawie którego dowódca związku taktycznego (oddziału) wykonuje następujące czynności:

199

1. Analizuje zadanie. 2. Określa przedsięwzięcia, które należy wykonać niezwłocznie w celu szybszego przygotowania oddziałów (pododdziałów) do realizacji postawionego im zadania. 3. Przeprowadza (zatwierdza) kalkulację czasu. 4. Daje szefowi sztabu wytyczne dotyczące: - zapoznania z zadaniem zastępców, szefów rodzajów wojsk;

- organizacji rekonesansu; - przygotowania niezbędnych danych do podjęcia decyzji. 5. Ocenia sytuację. 6. Określa zamiar (koncepcję) walki i zapoznaje z nim zastępców i szefów rodzajów wojsk. 7. Wydaje wstępne zarządzenia bojowe oddziałom (pododdziałom). Z chwilą przekazania wstępnych zarządzeń bojowych oddziałom (pododdziałom) rozpoczyna się przygotowanie działań taktycznych na niższych szczeblach dowodzenia. Dowódca związku taktycznego (oddziału) po otrzymaniu rozkazu lub zarządzenia bojowego: 8. Kończy ocenę sytuacji i podejmuje decyzję z mapy, uwzględniając dane zawarte w rozkazie. 9. Stawia zadania (lub wydaje rozkaz jeśli nie wyjeżdża w teren) oraz wydaje wytyczne do zabezpieczenia bojowego, logistycznego oraz dowodzenia. 10. Wyjeżdża w teren, gdzie przeprowadza rekonesans, uściśla decyzję i zadania dla oddziałów (pododdziałów) oraz organizuje między nimi współdziałanie. 11. Wydanie rozkazu. W pracy dowództwa związku taktycznego (oddziału)

metodą równoległego planowania i organizowania działań taktycznych wyróżnić można kilka faz. Pierwsza polega na zbieraniu informacji o sytuacji (tzw. kontrolowanie pola walki) i przewidywaniu jej rozwoju, utrzymaniu lub odtwarzaniu gotowości bojowej oraz przygotowaniu się do przyjęcia zadania bojowego (mapy, dokumenty itp.). Faza ta warunkuje właściwą realizację równoległego przygotowania działań taktycznych, pozwala bowiem skrócić czas podjęcia decyzji i wykonania wielu przedsięwzięć organizacyjnych jeszcze przed otrzymaniem zadania bojowego.

200

Treścią pracy w drugiej fazie jest zapoznanie się z otrzymanym zadaniem i wrysowanie go na mapy robocze. Dowódca analizuje zadanie, ocenia sytuację i na tej podstawie określa zamiar (koncepcję) działań taktycznych. Trzecią fazę pracy zapoczątkowuje przekazanie wstępnych zarządzeń bojowych do oddziałów (pododdziałów), które umożliwiają przygotowanie działań taktycznych na niższym szczeblu dowodzenia. Natomiast na szczeblu związku taktycznego (oddziału) w tym samym czasie kończy się proces planowania, którego w efekcie końcowym jest opracowanie planu działań taktycznych, a na jego podstawie rozkazu bojowego. Czwarta faza pracy dotyczy bezpośrednio organizowania walki, a jej treścią jest postawienie zadania, zorganizowanie zabezpieczenia bojowego i logistycznego oraz współdziałania i przeprowadzenie rekonesansu z udziałem dowódców oddziałów (pododdziałów). W tym czasie trwa również dalsze planowanie użycia rodzajów wojsk i służb oraz opracowanie planów ich użycia, które po ich wykonaniu wchodzą w skład planu działań taktycznych ( a w przypadku walki (boju) - planu walki). Metoda równoległego przygotowania działań taktycznych stwarza podwładnym możliwości samodzielnego rozwiązywania zagadnień taktycznych, pozwala bowiem na postawienie zadań wykonawcom wówczas gdy jeszcze nie wszystkie zagadnienia zostały szczegółowo rozwiązane. Metoda kolejnego przygotowania działań taktycznych polega na tym, że proces planistyczno - organizacyjny na kolejnym szczeblu dowodzenia rozpoczyna się dopiero po otrzymaniu zbioru dokumentów (rozkazu bojowego, zarządzeń rodzajów wojsk) od przełożonego. Dopiero wówczas zaczyna się planowanie u podwładnego. Dlatego metodę tę stosuje się w warunkach dostatecznej ilości czasu na organizowanie działań taktycznych, z zasady w czasie pokoju. Kolejność pracy dowódcy związku taktycznego (oddziału) podczas przygotowania działań taktycznych tą metodą jest podobna jak w metodzie równoległej. Przy zastosowaniu tej metody nie przesyła się oddziałom (pododdziałom) wstępnych zarządzeń bojowych, lecz stawia się im zadania dopiero wówczas, gdy decyzja w całości zostanie podjęta. Oznacza to, że rozpoczęcie przygotowania działań taktycznych na kolejnym szczeblu dowodzenia może rozpocząć się wtedy, gdy zakończone ono zostanie na szczeblu wyższym. W warunkach skrajnie ograniczonego czasu na organizowanie walki dowódca związku taktycznego (oddziału) podejmuje dycyzję z mapy i natychmiast stawia zadania podwładnym. Precyzowanie zadań odbywać się może już w toku wykonywania zadań cząstkowych przez oddziały (pododdziały), przy czym najkorzystniej jest czynić to w terenie.

201

Przygotowanie działań taktycznych rozpoczyna się z chwilą otrzymania od przełożonego zadania bojowego lub z inicjatywy dowódcy.

Obejmuje ono: - planowanie działań taktycznych, tj. ustalenie zamiaru (koncepcji)

walki, zadań dla podległych wojsk, zadań rozpoznania i walki radioelektronicznej oraz działań psychologicznych, głównych problemów współdziałania, zabezpieczenia bojowego i logistycznego oraz podjęcie decyzji i opracowanie dokumentów bojowych;

- organizowanie działań taktycznych to jest postawienie zadań bojowych, utworzenie ugrupowania bojowego, zorganizowanie systemu dowodzenia, rozpoznania, walki radioelektronicznej i działań psychologicznych, ognia, obrony przeciwlotniczej, współdziałania, zabezpieczenia bojowego i logistycznego;

- doprowadzenie do gotowości związku taktycznego (oddziału) do wykonania zadania;

- przygotowanie pasa (rejonu) obrony lub rejonu wyjściowego do działań taktycznych.

Celem planowania działań taktycznych jest określenie kolejności, sposobów i terminów wykonania zadań bojowych przez oddziały (pododdziały), rozwiązanie problemów współdziałania i zabezpieczenia bojowego i logistycznego oraz organizacji dowodzenia. Celem organizowania działań taktycznych jest przekazanie zadań wykonawcom, utworzenie ugrupowania bojowego i systemów zabezpieczających sprawne działanie wojsk. Planowanie i organizowanie działań taktycznych może odbywać się na stanowisku dowodzenia lub bezpośrednio w terenie. Jednym z najważniejszych etapów planowania działań taktycznych jest podjęcie decyzji. Decyzję podejmuje dowódca osobiście i ponosi za nią całkowitą odpowiedzialność. Podjęcie decyzji jest twórczą działalnością dowódcy wyrażającą się w umiejętnym kształtowaniu modelu przyszłych działań taktycznych, przewidywaniu jej rozwoju i odpowiednim doborze sił i środków oraz sposobów ich użycia zgodnie z zamiarem przełożonego i możliwościami wojsk w konkretnej sytuacji. W procesie podejmowania decyzji istotną rolę odgrywa znajomość zasad sztuki wojennej, twórcza wyobraźnia dowódcy, umiejętność logicznego myślenia i wyciągania wniosków z oceny sytuacji, a także intuicja. Im bardziej dowódca poznał obiektywnie istniejącą sytuację, tym większą wartość posiada intuicja w podjęciu decyzji. Podjęcie decyzji jest więc procesem złożonym i twórczym, wymagającym odpowiedniego przygotowania zarówno dowódcy, jak i oficerów sztabu. Składa sie na to szereg operacji myślowych wzajemnie ze

202

sobą powiązanych i zależnych; umiejętne ich przeprowadzenie zapewnia podjęcie decyzji odpowiadającej wymaganiom i warunkom. Analiza zadania polega na pełnym zrozumieniu otrzymanego zadania w świetle celu i zamiaru przełożonego, zadań sąsiadów oraz ustaleniu sposobów jego wykonania, zapewniających osiągnięcie celu walki. Jest więc procesem myślowym złożonym, w którym stosuje się wszystkie sposoby abstrakcyjnego myślenia, jak: analizę i syntezę, indukcję i dedukcję oraz porównanie i przewidywanie. Zrozumienie zadania przez dowódcę związku taktycznego (oddziału) następuje w wyniku wyjaśnienia celu przyszłych działań i zamiaru przełożonego w osiągnięciu tego celu, tzn. jakimi siłami własnymi w jaki sposób i w jakiej kolejności przełożony zamierza rozbić określone zgrupowanie przeciwnika lub przemieścić się do nakazanego rejonu. Wyjaśnienie celu i zamiaru przełożonego pozwala dowódcy zrozumieć: miejsce i rolę związku taktycznego (oddziału) w ugrupowaniu bojowym; zadanie związku taktycznego (oddziału) w przyszłej walce oraz zadania sąsiadów. Zrozumienie powyższych zagadnień umożliwia dowódcy, z jednej strony właściwe uświadomienie sobie swojego zadania z drugiej strony - zorientowanie się w całym planie działań przełożonego, co ma istotne znaczenie ze względu na szybkie i znaczne zmiany w sytuacji. W tej fazie pracy proces myślowy dowódcy związku taktycznego (oddziału) polega na przejściu od analizy celu i zamiaru (koncepcji) przełożonego do syntezy wniosków określających: miejsce i rolę związku taktycznego (oddziału) w ugrupowaniu bojowym; znaczenie zadania związku taktycznego (oddziału) i zadań sąsiadów w walce. Zrozumienie zamiaru (koncepcji) przełożonego pozwala dowódcy na podjęcie twórczej i zgodnej z oczekiwaniami przełożonego decyzji i ewentualne wprowadzenie do niej zmian w toku działań taktycznych. W wyniku analizy zadania dowódca ma możliwość sprecyzowania wniosków co do:

- miejsca i roli oraz celu działania związku taktycznego (oddziału) w przyszłej walce;

- rejonu (kierunku) skupienia głównego wysiłku obrony (kierunku głównego uderzenia) oraz sposobów wykorzystania skutków rażenia ogniowego realizowanego przez przełożonego;

- ugrupowania bojowego i kolejności wykonania poszczególnych zadań cząstkowych;

- wpływu działania sąsiadów na wykonanie zadania związku taktycznego (oddziału) oraz zakresu współdziałania z sąsiadami w poszczególnych zadaniach cząstkowych.

Powyższe wnioski stanowią podstawę do sformułowania zamiaru (koncepcji), który precyzuje się w czasie oceny sytuacji.

203

Po przeprowadzeniu analizy zadania dowódca określa przedsięwzięcia, które należy niezwłocznie zrealizować w celu szybszego przygotowania oddziałów (pododdziałów) do wykonania oczekującego ich zadania. Na tej podstawie przekazuje się podległym wojskom zarządzenia przygotowawcze, na ogół za pomocą technicznych środków łączności. Podaje się w nich: charakter oczekiwanych działań, czynności przygotowawcze do walki, terminy ich realizacji, wykonawców (lub osoby odpowiedzialne za ich wykonanie) oraz czas, miejsce i sposób otrzymania zadania bojowego. Kalkulacja czasu polega na podzieleniu posiadanego czasu w taki sposób, aby można było zrealizować czynności planistyczno - organizacyjne i przygotować podległe oddziały (pododdziały) do wykonania zadania bojowego. Przeprowadza ją dowódca lub szef sztabu przyjmując za podstawę terminy: otrzymania zadania bojowego i osiągnięcia gotowości do walki. Podstawowym wymaganiem w pracy dowódcy jest podjęcie decyzji i przekazanie wojskom zadań w takim czasie, aby mogły właściwie przygotować się do ich wykonania. Kalkulując czas należy pozostawić sobie minimum czasu niezbędnego na podjęcie decyzji, a maksimum zapewnić podwładnym, aby mogli lepiej przygotować się do realizacji zadania. Po przeprowadzeniu (zatwierdzeniu) kalkulacji czasu dowódca związku taktycznego (oddziału) może wydać wytyczne szefowi sztabu dotyczące:

- zapoznania przez niego zastępców dowódcy i szefów rodzajów wojsk z zadaniem; - organizacji rozpoznania i rekonesansu; - przygotowania niezbędnych danych do podjęcia decyzji.

Oceniając sytuację należy ocenić przeciwnika, wojska własne i warunki prowadzenia działań taktycznych, zwłaszcza właściwości terenu. Polega to na poznaniu obiektywnych warunków przyszłych działań taktycznych, ustaleniu ich wpływu na wykonanie postawionego zadania i na tej podstawie - określeniu najefektywniejszego sposobu użycia sił i środków do osiągnięcia celu walki. Wymaga to z kolei określenia celów cząstkowych, kolejności i czasu ich osiągania, a także określenia zadań i przedsięwzięć, które należy zrealizować zarówno w okresie przygotowania walki, jak i w czasie jej prowadzenia. Sposoby osiągania celów cząstkowych zależą od konkretnych warunków sytuacji, które muszą byc zatem przedmiotem poznania i oceny. Poznanie to musi być ukierunkowane według wniosków wyciągniętych z analizy zadania.

Obiektami oceny sytuacji są:

- przeciwnik; - wojska własne;

204

- sąsiedzi; - warunki terenowe; - sytuacja skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych; - sytuacja radioelektroniczna; - stan pogody; - pora roku i doby; - stan ekonomiczny rejonu działań.

Wpływ elementów sytuacji na wybór sposobu działania przejawia się w różnorodnych płaszczyznach. W jednym wypadku największy wpływ wywierać będzie teren lub położenie przeciwnika, w innych stan i położenie wojsk własnych. Dlatego konieczne jest ocenianie wszystkich elementów sytuacji z uwzględnieniem ciągłego ich rozwoju we wzajemnym związku i zależności. Wnioski wynikające z tej oceny wraz z tymi z analizy zadania stanowią dla dowódcy podstawę do sformułowania zamiaru (koncepcji) i określenia zadań dla podległych wojsk. Metoda oceny sytuacji zależy przede wszystkim od dysponowanego czasu, zakresu informacji, który posiada dowódca i umiejętności dowódczo - sztabowych dowódcy i oficerów sztabu. Zazwyczaj wiele danych o sytuacji będzie znanych dowódcy jeszcze przed otrzymaniem zadania bojowego, stąd może on, oceniając sytuację, wysłuchać tylko krótkich meldunków dotyczących niejasnych i nieznanych mu zagadnień od oficerów sztabu i szefów rodzajów wojsk. Metoda ta będzie podstawową na przyszłym polu walki, a istotą jej jest udzielanie odpowiedzi przez oficerów sztabu na pytania dowódcy, w zakresie sposobu użycia sił i środków do realizacji przyjętej koncepcji prowadzenia działań taktycznych. Inna metoda polega na wysłuchaniu pełnych meldunków oficerów sztabu i szefów rodzajów wojsk i służb. Może być ona stosowana w warunkach posiadania znacznej ilości czasu na podjęcie decyzji. Jej stosowanie obecnie zanika, ze względu na ciągłą dążność do skracania czasu przeznaczonego na planowanie działań taktycznych. W obronie ocena przeciwnika i terenu polega na określeniu jego możliwości przejścia do natarcia, ustaleniu kierunku głównego uderzenia i możliwego składu sił i środków, które przejdą do natarcia. Należy więc ocenić przeciwnika będącego w bezpośredniej styczności, kierując się zasadą "od ogółu do szczegółu", ustalając zmiany w jego ugrupowaniu. Pozwoli to na określenie, czy siłami tymi przejdzie do natarcia, czy zostaną one wzmocnione odwodami z głębi. Oceniając siły, które mogą zostać podciągnięte z głębi, należy określić czas i drogi ich podejścia, rubieże rozwinięcia i rubież ataku. Możliwość wyjaśnienia tych zagadnień w dużym stopniu zależy od oceny terenu po stronie przeciwnika. Należy również rozpatrzeć możliwości i

205

sposoby użycia przez przeciwnika broni precyzyjnej, lotnictwa i artylerii oraz możliwości narastania jego sił w toku natarcia. W wyniku oceny przeciwnika i terenu po jego stronie

dowódca związku taktycznego (oddziału) powinien wyciągniąć wnioski dotyczące: - czasu i składu sił przeciwnika, które przejdą do natarcia;

- kierunku głównego uderzenia przeciwnika i związanego z tym rejonu głównego wysiłku i rejonów, od których utrzymania zależy trwałość obrony; - ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału); - czasu i sposobu użycia przez przeciwnika środków rażenia; - obiektów przeciwnika przeznaczonych do rażenia ogniowego. Ocena wojsk własnych i terenu polega na ustaleniu najbardziej celowego wykorzystania sił i środków, będących w

dyspozycji dowódcy związku taktycznego (oddziału) do realizacji otrzymanego zadania. W warunkach przejścia z natarcia do obrony przyjmuje się takie ugrupowanie, w jakim prowadzone było natarcie, bowiem dąży się do zyskania na czasie w celu przygotowania obrony. Z tego też względu należałoby najpierw określić rejon głównego wysiłku obrony, a następnie ustalić rejony obrony oddziałów (pododdziałów). Z zasady przyjmuje się, że dla oddziału (pododdziału) broniącego się w rejonie głównego wysiłku obrony wyznacza sie rejon obrony o mniejszej szerokości, w celu uzyskania wymaganego stosunku sił i środków. Najważniejszym elementem oceny jest ustalenie możliwości bojowych własnych oddziałów (pododdziałów), wyrażających się przede wszystkim w sile ognia. Od niej zależy bowiem w dużym stopniu trwałość obrony, a tym samym wykonanie otrzymanego zadania. Z tego też względu, ustalając ugrupowanie bojowe należy mieć na uwadze, aby oddziały (pododdziały) posiadające największe możliwości ogniowe broniły rejonu głównego wysiłku obrony. Ocenę możliwości bojowych związku taktycznego (oddziału) przeprowadza się według kolejności wykonywanych zadań: w czasie wzbronienia podejścia i rozwinięcia wojsk przeciwnika, odparcia jego ataku i likwidacji wojsk, które włamały się w głąb obrony. W odniesieniu do każdego z tych zadań ustala się, jakie cele będą rażone środkami przełożonego, a następnie określa się cele dla lotnictwa, artylerii, środków przeciwpancernych i innych środków rażenia. W efekcie tak przeprowadzonej oceny zostaną stworzone przesłanki do zorganizowania systemu ognia, w którym najważniejszy jest ogień środków przeciwpancernych.

206

Ocenę możliwości środków rażenia dowódca kończy ustaleniem ich podziału na poszczególne elementy ugrupowania bojowego. Istotnym czynnikiem decydującym o trwałości obrony jest inżynieryjna rozbudowa terenu, dlatego też należy ocenić możliwości jej realizacji, szczególnie w zakresie rozbudowy fortyfikacyjnej i wykonania różnych zapór. Ocena wojsk własnych musi być prowadzona w ścisłym powiązaniu z oceną terenu, ponieważ warunki terenowe w istotny sposób wpływać będą na wybór rejonu (kierunku) głównego wysiłku obrony, przebieg pozycji obronnych, kierunki kontrataków i rubieże ogniowe. Uwzględnienie wpływu warunków terenowych na przebieg walki obronnej decydująco wpływa na trwałość obrony.

W wyniku oceny wojsk własnych dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- rejon (kierunek) głównego wysiłku i rejony, od których utrzymania zależy trwałość obrony; - sposób rażenia przeciwnika w czasie jego podchodzenia, rozwijania się i przechodzenia do ataku, a także rozbicia w razie włamania się w głąb obrony;

- ugrupowanie bojowe i zadania bojowe oddziałów (pododdziałów); - strukturę pasa (rejonu) obrony związku taktycznego (oddziału) i kolejność jego inżynieryjnej rozbudowy.

Ocena sąsiadów polega na wyjaśnieniu w jakim stopniu i jakimi siłami oddziałują oni na wykonanie zadania związku taktycznego

(oddziału). Wnioski z tej oceny powinny dotyczyć:

- wyboru rejonu (kierunku) głównego wysiłku obrony; - zakresu współdziałania zarówno w chwili rozpoczęcia walki, jak i w toku jej trwania; - zabezpieczenia skrzydeł. Pozostałe elementy sytuacji ocenia się podobnie jak

podczas przygotowania natarcia. W natarciu ocena przeciwnika i terenu po jego stronie stanowi najtrudniejszy element w pracy dowódcy, bowiem zawsze będzie on dążył do ukrycia swych sił i zamiaru. Oceniając przeciwnika należy rozpatrzeć:

- skład, stan i położenie jego zgrupowania w pasie działania związku aktycznego (oddziału) i sąsiadów na głębokość rozmieszczenia odwodów operacyjnych (taktycznych), szczegółowo na głębokość zadania;

- możliwości w zakresie użycia broni masowego rażenia i uderzeń lotniczo - rakietowych oraz skażeń spowodowanych toksycznymi środkami przemysłowymi;

207

- stopień obrony i ochrony jego wojsk; - system umocnień i zapór; - system dowodzenia; - silne i słabe strony w obronie przeciwnika, a przede wszystkim określić

tę część zgrupowania przeciwnika, której zniszczenie (obezwładnienie) w stopniu decydującym zmniejszy jego możliwości bojowe;

- możliwy charakter jego działania oraz obiekty do rażenia własnymi środkami.

Równocześnie ze studiowaniem systemu obrony i charakteru działań przeciwnika ocenia się teren po jego stronie. Najpierw czyni się to przed przednim skrajem, a następnie w głębi obrony przeciwnika w celu ustalenia, w jakim stopniu sprzyja on w przygotowaniu i prowadzeniu obrony oraz jak wpływa na nasze natarcie z punktu widzenia planowanego manewru, warunków obserwacji, prowadzenia ognia i właściwości ochronnych.

W wyniku oceny przeciwnika i terenu dowódca wyciąga wnioski dotyczące:

- ugrupowania i obiektów przeciwnika, których rozbicie naruszy trwałość jego obrony i co się z tym wiąże - kierunku głównego uderzenia oraz odcinka przełamania;

- kolejności i sposobu rozbicia przeciwnika; - wyboru obiektów uderzeń; - ugrupowania i zadań dla podległych wojsk.

Ocena wojsk własnych i terenu polega na ustaleniu położenia, składu i stanu zaopatrzenia etatowych i przydzielonych oddziałów (pododdziałów) oraz określeniu ich możliwości w zakresie wykonania otrzymanego zadania. Określenia możliwości bojowych wojsk własnych dowódca powinien dokonać z punktu widzenia podziału sił i środków do zwalczania określonych sił przeciwnika, z uwzględnieniem uzyskania niezbędnej przewagi. Jednocześnie ustala się, jakie obiekty przeciwnika należy zwalczać środkami rażenia oraz sposób wykorzystania tych uderzeń przez wojska. Taka ocena wojsk własnych i podział ich wysiłków do zwalczania określonych zgrupowań przeciwnika umożliwia dowódcy ustalenie odpowiedniego ugrupowania bojowego oraz określenie zadań dla poszczególnych oddziałów (pododdziałów). Dowódca powinien także rozpatrzeć możliwe zmiany sytuacji, a więc potrzebę dokonywania manewru, sposoby opanowywania rubieży pośrednich przez wojska, narastanie sił przez wprowadzenie do walki drugich rzutów, a także przesunięcie środków ogniowych i odtwarzanie zużytych środków bojowych i materiałowych.

208

Dokonując oceny możliwości wojsk własnych i podziału ich wysiłków oraz określając sposoby działania, należy uwzględnić wpływ warunków terenowych na: rozmieszczenie i przemieszczenie wojsk na rubież ataku; tempo natarcia; prowadzenie obserwacji i ognia oraz obronę przeciwchemiczną. Każdorazowo teren należy oceniać prognostycznie pod kątem zmian, jakie w nim zajdą wskutek użycia środków rażenia. W wyniku oceny wojsk własnych wyciąga się wnioski co do:

- kierunku głównego uderzenia i odcinka przełamania;

- kolejności rażenia ogniowego obiektów przeciwnika;

- ugrupowania bojowego oraz podziału sił i środków; - zadań bojowych podwładnych; - zasadniczych przedsięwzięć zabezpieczenia bojowego i logistycznego; - organizacji dowodzenia.

Ocena sąsiadów polega na rozpatrzeniu przez dowódcę ich położenia, charakteru działań, treści zadania i sposobu jego wykonania w celu określenia wpływu na wykonanie własnego zadania oraz zakresu współdziałania. Ocenę sąsiadów należy dokonywać w następującej kolejności: wojska znajdujące się po prawej stronie pasa natarcia związku taktycznego (oddziału), następnie z lewej strony, działające w przodzie oraz te, które zgodnie z decyzją przełożonego mają działać w pasie natarcia związku taktycznego (oddziału), np.desant taktyczny, oddział

wydzielony. Wnioski z oceny sąsiadów powinny dotyczyć w szczególności:

- wpływu działania sąsiadów na wykonanie własnego zadania;

- kierunku głównego uderzenia z uwzględnieniem działania sąsiadów; - z jakim sąsiadem i w jaki sposób należy współdziałać w trakcie realizacji zadania;

- sposobu zabezpieczenia skrzydeł. Ocena terenu polega na poznaniu jego właściwości i określeniu ich wpływu na działanie wojsk w celu jak najlepszego ich wykorzystania do wykonania otrzymanego zadania. Ocenę terenu prowadzi się na podstawie mapy łącznie z oceną przeciwnika, wojsk własnych i sąsiadów. Niekiedy może być prowadzona odrębnie. Teren ocenia się począwszy od rejonu wyjściowego (rozmieszczenia) na całą głębokość zadania związku taktycznego (oddziału) analizując jego rzeźbę, przejezdność, pokrycie, właściwości obronne i ochronne, warunki prowadzenia obserwacji, przeszkody wodne oraz możliwe zmiany, które mogą zajść w wyniku użycia środków rażenia, zmiany pogody lub zniszczenia urządzeń hydrotechnicznych.

209

Ocena sytuacji skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych ma na celu ustalenie rejonów skażen i zakażeń oraz wpływu promieniotwórczego i chemicznego skażenia na działania bojowe wojsk. Na tej podstawie prognozuje się straty oraz zniszczenie i skażenie terenu oraz podejmuje się przedsięwzięcia ochronne dotyczące likwidacji skutków użycia danej broni lub środka. Podczas przemieszczania oceniając przeciwnika dowódca związku taktycznego (oddziału) ustala odległość jego wojsk, ich skład i charakter działań i na tej podstawie określa możliwości jego ewentualnego oddziaływania na wojska własne. Następnie analizuje: możliwości oddziaływania środkami rażenia oraz desantami powietrznymi i grupami dywersyjnymi. Możliwości te określa się w ścisłym powiązaniu z oceną terenu, co pozwala na ustalenie najbardziej prawdopodobnych rejonów oddziaływania przeciwnika. Określenie możliwości oddziaływania przeciwnika i ich wpływu na przemieszczenie (marsz) związku taktycznego (oddziału) pozwala dowódcy na ustalenie zadań w zakresie rozpoznania, ubezpieczenia, obrony przeciwchemicznej, powszechnej obrony przeciwlotniczej oraz walki z desantami powietrznymi i grupami dywersyjnymi.

Wnioski z oceny przeciwnika stanowią podstawę do ustalenia: - ugrupowania marszowego oraz podziału sił i środków; - składu, zadań i odległości od sił głównych ubezpieczenia marszowego; - organizacji zabezpieczenia marszu.

W ocenie wojsk własnych dowódca ustala stopień gotowości bojowej wojsk, ich położenie i możliwości marszowe. Następnie na tej podstawie określa:

- ugrupowanie marszowe; - zadania elementów ugrupowania marszowego; - organizację przemieszczania (marszu), czas jego trwania, ilość i rejony postojów i odpoczynków oraz ich czas; - sposób ubezpieczenia przemieszczenia (marszu) oraz zabezpiecze- nia bojowego i logistycznego.

Oceniając sąsiadów dowódca powinien ustalić ich rozmieszczenie oraz określić wpływ działania sąsiadów na wykonanie przemieszczania (marszu) przez związek taktyczny (oddział), zakres i rodzaj pomocy jakiej mogą oni udzielić, zwłaszcza podczas pokonywania szerokich przeszkód wodnych i odpierania uderzeń z powietrza. Ocena terenu stanowi jeden z istotnych elementów oceny sytuacji, wpływający na planowanie przemieszczania (marszu). Szczególnie wnikliwie należy ocenić stan dróg, ich nawierzchnię, odcinki terenu trudne do przekroczenia, większe miejscowości, przeszkody wodne, wzniesienia i

210

inne naturalne przeszkody. Dane z tej oceny pozwolą na określenie: prędkości marszu na poszczególnych odcinkach drogi; objazdów; sposobu zabezpieczenia marszu; rejonów postojów i odpoczynków. Ocenę terenu należy prowadzić z uwzględnieniem wpływu pogody, pory roku i doby na wykonanie marszu. W wyniku przeprowadzonej analizy zadania i oceny sytuacji dowódca związku taktycznego (oddziału) określa zamiar (koncepcję). Jest on rezultatem złożonej i najbardziej odpowiedzialnej pracy intelektualnej dowódcy. W wypracowaniu zamiaru (koncepcji) mogą uczestniczyć zastępcy dowódcy i szefowie rodzajów wojsk zgodnie z wolą dowódcy. Przedstawiają oni swoje oceny, opinie, odpowiadają na pytania dowódcy, co pozwala na rozszerzenie prowadzonej oceny, wyjaśnienie warunków w jakich będą prowadzone działania taktyczne. Sprecyzowanie jednak zamiaru (koncepcji) jest aktem jednoosobowym dokonywanym tylko przez dowódcę, który ponosi pełną odpowiedzialność za jego realizację. W następnej kolejności z jego treścią są zapoznawani zastępcy dowódcy oraz oficerowie sztabu i szefowie rodzajów wojsk.

W zamiarze (koncepcji) obrony określa się cel, sposoby odpierania natarcia przeciwnika i rozbicia jego sił, które włamały się w głąb ugrupowania obronnego, główny wysiłek obrony oraz ugrupowanie bojowe.

W zamiarze (koncepcji) natarcia określa się cel, sposób i kolejność rozbicia przeciwnika, główny kierunek uderzenia oraz ugrupowanie bojowe. W zamiarze (koncepcji) przemieszczania (marszu) określa się cel, drogi oraz sposób wykonywania marszu, ugrupowanie marszowe, czas oraz miejsca postojów i odpoczynków.

Na podstawie zamiaru dowódcy, oficerowie sztabu opracowują wstępne zarządzenia bojowe dla podległych oddziałów (pododdziałów), a po ich podpisaniu przez dowódcę przekazują je wykonawcom. Określenie zamiaru przez dowódcę związku taktycznego (oddziału) stanowi podstawę do planowania działań taktycznych. Stosownie do zamiaru następuje analizowanie sposobów wykorzystania sił i środków w przyszłych działaniach, czyli określenie zadań dla poszczególnych elementów ugrupowania, a także sposobów i zakresu współdziałania, zabezpieczenia bojowego i logistycznego. Wyniki tego planowania oraz uprzednio określony zamiar składają się m.in. na decyzję. Proces uogólniania wniosków z oceny sytuacji i zestawiania ich w formie decyzji można nazwać formułowaniem decyzji. Odbywa się ono w kolejności jej elementów składowych, którymi są:

- zamiar (koncepcja) walki; - zadania bojowe i czas ich wykonania; - czas gotowości do wykonania zadań bojowych.

211

Decyzję opracowuje się na mapie, zwanej dalej planem (obrony, natarcia itp.) z legendą. Podjętą decyzję dowódca powinien skonfrontować w terenie w czasie rekonesansu. Jest ona podstawą do stawiania zadań (rozkazu bojowego), organizacji współdziałania, zabezpieczenia bojowego i logistycznego oraz dowodzenia. Stawianie zadań bojowych i przekazywanie innych informacji decyzyjnych podwładnym jest jedną z najważniejszych funkcji dowodzenia. Zadania bojowe stawia osobiście dowódca, a w ich przekazaniu biorą udział oficerowie sztabu i innych organów dowodzenia. Stopień szczegółowości zadań zależy od przyjętej techniki rozkazodawstwa. Do nich zalicza się rozkazodawstwo przez cele, zadania i czynności. Szczegółowo problematyka ta została opisana w następnym rozdziale.

Zadania bojowe mogą być przekazywane w formie:

- wstępnych zarządzeń bojowych; - zarządzeń bojowych; - rozkazu bojowego.

Ponadto elementy planu działania przekazuje sie w wytycznych do współdziałania, zarządzeniach o użyciu rodzajów wojsk i wytycznych lub zarządzeniach do zabezpieczenia bojowego i logistycznego oraz organizacji dowodzenia. Stosowanie poszczególnych form przekazywania zadań zależy od konkretnej sytuacji, czasu niezbędnego wykonawcom na realizację zadań i posiadanych technicznych środków dowodzenia. Zarządzenie przygotowawcze stosuje się wówczas gdy pozwala na to czas. Jego celem jest uprzedzenie podwładnych o czasie i sposobie otrzymania przez nich zadania bojowego, a ponadto poinformowanie o charakterze oczekujących ich działań i wykonaniu przedsięwzięć, które należy pilnie zrealizować. Wstępne zarządzenie bojowe przekazuje się wykonawcom po wypracowaniu zamiaru (koncepcji) przez przełożonego, podczas planowania i organizowania działań taktycznych metodą równoległą. We wstępnym zarządzeniu bojowym ujmuje się:

- krótkie wnioski z oceny przeciwnika; - rejon obrony (rubież, którą należy opanować); - rejon głównego wysiłku obrony lub kierunek natarcia (dotyczy to szczebla dowodzenia, który określa wstępne zarządzenie bojowe); - rejony obrony sąsiadów lub rubieże ich zadań i kierunki natarcia; - linie rozgraniczenia i czas gotowości.

W zarządzeniu bojowym (rozkazie dla jednego wykonawcy) podaje się:

- wnioski z oceny przeciwnika (gdy podwładni nie otrzymali ich wcześniej); - zadanie bojowe oddziałów (pododdziałów);

212

- zadania bojowe wykonywane na korzyść oddziałów (pododdziałów) siłami i środkami przełożonego; - czas gotowości do walki.

W zarządzeniu (rozkazie) tym mogą być również ujęte: zadanie i zamiar walki, zadania sąsiadów i linie rozgraniczenia z nimi oraz inne niezbędne dane. Rozkaz bojowy może zawierać zadania wszystkich podległych oddziałów (pododdziałów) lub tylko zadanie dla jednego z nich. W związku taktycznego rozkazy i zarządzenia przekazuje sie na piśmie lub ustnie w oddziału - ustnie.

Rozkaz bojowy ujmuje:

pkt 1. - krótką ocenę przeciwnika (podaje się tylko wtedy, gdy podwładni nie otrzymali jej wcześniej); pkt 2. - zadanie bojowe związku taktycznego (oddziału); pkt 3. - zadania sił i środków przełożonego, działających na rzecz związku taktycznego (oddziału) oraz zadania sąsiadów i linie rozgraniczenia; pkt 4. - zamiar (koncepcję) walki; pkt 5. - (po słowie - rozkazuję) zadania bojowe dla oddziałów (pododdziałów) pierwszego rzutu, oddziałów (pododdzia-łów) drugiego rzutu, odwodów oraz pozostałych oddziałów (pododdziałów) i elementów ugrupowania bojowego; pkt 6. - zabezpieczenie logistyczne, jego główny wysiłek, miejsce i czas rozwinięcia oddziałów (pododdziałów) oraz urządzeń logistycznych, normy zużycia środków bojowych i innych (podaje się tylko wtedy, gdy podwładni nie otrzymali tych danych wcześniej); pkt 7. - czas gotowości wojsk; pkt 8. - miejsce i czas rozwinięcia stanowisk dowodzenia, kierunki ich przemieszczania oraz zastępcę dowódcy.

Sztab związku taktycznego opracowuje rozkaz bojowy na piśmie na dobę działań taktycznych. W oddziale wydaje się ustny rozkaz bojowy, który sztab opracowuje na piśmie ale nie wysyła podległym pododdziałom. W razie potrzeby dowódcy pododdziałów zapoznają się z rozkazem i potwierdzają to podpisem. Współdziałanie polega na uzgodnionym skupieniu wysiłków i działań oddziałów (pododdziałów) różnych rodzajów wojsk oraz elementów ugrupowania, a także na zgraniu uderzeń wojsk z uderzeniami ogniowymi według zadań, kierunków (rejonów, rubieży), czasu i sposobów wykonania zadań. Organizuje się je w celu zapewnienia jak najpomyślniejszego wykonania zadań bojowych, z zasady na rzecz oddziałów (pododdziałów)

213

działających na kierunku głównego uderzenia ( w rejonie lub na kierunku głównego wysiłku obrony). Osiąga się je przez:

- jednolite zrozumienie celu działań, zamiaru dowódcy, zadań i sposobów ich wykonania;

- zapewnienie niezawodnej i ciągłej łączności, stałe wzajemne informowanie się, jednolity system orientowania, znajomość i właściwe stosowanie ustalonych sygnałów;

- dogodne, dostosowane do ich przeznaczenia, rozmieszczenie wojsk i wzajemne udzielanie sobie wsparcia i pomocy w walce.

Główne problemy współdziałania określa się w decyzji dowódcy i podaje do wiadomości podwładnych podczas stawiania im zadań. Współdziałanie organizuje się :

- w terenie - na zasięg widoczności wzrokowej; - na mapie lub makiecie terenu - na całą głębokość zadania bojowego.

Współdziałanie między podległymi i przydzielonymi oddziałami (pododdziałami) organizuje dowódca związku taktycznego (oddziału) z udziałem kadry kierowniczej sztabu, szefów rodzajów wojsk i służb oraz dowódców podległych i przydzielonych oddziałów (pododdziałów). Metody organizowania współdziałania:

- dyrektywna - polegająca na wydawaniu wytycznych przez dowódcę, stosowana jest w warunkach skrajnie ograniczonego czasu;

- ustalająca - będąca połączeniem dawania wytycznych przez dowódcę z meldunkami podwładnych, składanymi według kolejności i sposobów użycia sił i środków, rozpoczynając od oddziałów (pododdziałów), na rzecz których organizuje się współdziałanie;

- metoda gry wojennej - polegająca na dokładnym rozgrywaniu całości lub głównych fragmentów planowanych działań, z udziałem sztabu i podległych dowódców, stosowana może być w warunkach dysponowania dużą ilością czasu.

Współdziałanie w związku taktycznym (oddziale) organizuje się na całą głębokość działań według zadań i sposobów ich wykonania. Uzgodnienie wysiłków i działań wojsk polega w pierwszej kolejności na ustaleniu i postawieniu oddziałom (pododdziałom) takich zadań, których realizacja zapewni osiągnięcie celu danego działania. Dlatego zadanie bojowe związku taktycznego (oddziału) dzieli się na zadania częściowe, których liczba i treść zależy od charakteru działań i warunków ich prowadzenia ( w natarciu są to np. zadanie bliższe, dalsze). Z kolei w ramach każdego zadania organizuje się współdziałanie według miejsca (kierunków, rejonów, rubieży) lub czasu (etapów, okresów) działania. Wyodrębnione na podstawie kryterium miejsca lub czasu względnie całościowe fragmenty przyszłych działań dają możliwość szczegółowego organizowania współdziałania według sposobów działania, z

214

uwzględnieniem ich najbardziej prawdopodobnych wariantów, stosownie do możliwych działań przeciwnika. Wyodrębnienie fragmentów działań do organizacji współdziałania może być w każdej sytuacji różne. Zależy ono od rodzaju zadania, jego rozmachu przestrzennego i czasowego, przewidywanego działania przeciwnika, warunków terenowych itp. Na przykład podczas natarcia po podejściu z głębi dowódca może organizować współdziałanie na czas wykonania zadania bliższego, wyróżniając w nim: etap podejścia do rubieży ataku, przełamanie obrony przeciwnika na kierunku głównego uderzenia, odparcie kontrataku, forsowanie przeszkody wodnej itp. Do każdego z możliwych fragmentów działania dowódca powinien określić cel i następnie na tle prawdopodobnego działania przeciwnika omówić szczegółowo - w razie potrzeby z uwzględnieniem nawet 2-3 wariantów - sposobów działania i współdziałania wszystkich uczestniczących w nim sił i środków. Organizacja współdziałania nie stanowi odosobnionego aktu w działalności dowódcy i sztabu w czasie przygotowania i prowadzenia walki. Elementy współdziałania występują ciągle, w całej pracy, począwszy od analizy zadania do momentu zakończenia pracy z podwładnymi. Tak więc większość przedsięwzięć stanowiących element przygotowania działań taktycznych stanowi jednocześnie elementy przygotowania współdziałania. W czasie analizy zadania i oceny sytuacji następuje wstępne uzgodnienie wysiłków oddziałów (pododdziałów), których wspólne działanie powinno zapewnić rozbicie (odparcie uderzeń) zgrupowań wojsk przeciwnika. W stosunku do zadań dokonuje się podziału sił i środków związku taktycznego (oddziału) na elementy ugrupowania bojowego z takim wyliczeniem, by mogły one wykonać zaplanowne zadania. Uwzględnia się przy tym nie tylko elementy ugrupowania bojowego związku taktycznego (oddziału), ale także skutki działania sił i środków przełożonego i sąsiadów. Kolejny etap planowania współdziałania rozpoczyna się po sprecyzowaniu decyzji przez dowódcę. W tym celu sztab przygotowuje dane i niezbędne obliczenia do właściwego ustalenia sposobów wykonania zadań, opracowuje plan (tabelę) współdziałania, sygnały dowodzenia oraz zorganizuje łączność. Czynnościami tymi powinien kierować szef sztabu, koordynując przedsięwzięcia planistyczne wszystkich komórek organizacyjnych sztabu. W celu sprawnego przebiegu procesu uzgadniania współdziałania należy dokonać szczegółowego podziału kompetencji pomiędzy organizatorów współdziałania tak, aby było wiadomo: kto z kim i jakie zadania uzgadnia. Celowe jest także opracowanie stałych sygnałów współdziałania, danych radiowych i zasad korzystania z nich oraz wypracowanie odpowiednich wzorów dokumentów pomocnych w organizacji i realizacji wspólnych zadań. Następny etap to bezpośrednie organizowanie współdziałania. Jest to praca dowódcy z podwładnymi, mająca przede wszystkim na celu przekazanie im ustaleń dokonanych w poprzednich etapach, kontrolę ich zrozumienia lub udzielenie dodatkowych wyjaśnień wykonawcom.

215

Decydującą rolę w tym etapie spełnia dowódca, który w zależności od posiadanego czasu może organizować współdziałanie na stanowisku dowodzenia lub w terenie. Dowódca związku taktycznego (oddziału) organizując współdziałanie w obronie uzgadnia wysiłki:

- lotnictwa, artylerii i czołgów w zakresie rażenia ogniowego zgrupowania przeciwnika na podejściach do obrony, podczas podchodzenia do przedniego skraju, rozwijania się i przechodzenia do ataku;

- pododdziałów działających przed przednim skrajem obrony, lotnictwa i artylerii oraz oddziałów pierwszego rzutu - na czas walki w pasie przesłaniania (pozycji przedniej);

- oddziałów (pododdziałów) pierwszego rzutu, lotnictwa oraz oddziałów drugich rzutów i odwodów podczas odpierania ataków przeciwnika przed przednim skrajem obrony i w razie jego wdarcia się w obronę, a także w czasie niszczenia desantów powietrznych przeciwnika;

- oddziałów (pododdziałów) pierwszego i drugiego rzutu, lotnictwa, artylerii i odwodów w czasie wykonywania kontrataków;

- oddziału i pododdziałów przeciwlotniczych w zakresie osłony wojsk przed uderzeniami przeciwnika z powietrza.

Ponadto określa: - sposoby zabezpieczenia skrzydeł i styków z sąsiadami; - sposoby działań oddziałów (pododdziałów) w razie użycia przez

przeciwnika broni precyzyjnej i innej; - przedsięwzięcia związane z odtwarzaniem zdolności bojowej i

likwidacją skutków użycia broni precyzyjnej i powierzchniowego rażenia.

W czasie organizowania współdziałania ,, w natarciu dowódca związku taktycznego (oddziału) powinien uzgodnić;

- kolejność i czas wyjścia, zajęcia i rozbudowy stanowisk ogniowych przez artylerię i środki ogniowe wydzielone do strzelania na wprost, oddziały (pododdziały) przeciwlotnicze; kolejność przemieszczania i rozwijania oddziałów (pododdziałów) zmechanizowanych i czołgów, a także ich działanie w razie wykonania na nie uderzeń lotniczo - rakietowych itp;

- kolejność i sposób rażenia ogniowego według okresów; podział celów oraz sił i środków wydzielonych do wykonania zadań w poszczególnych okresach porażenia ogniowego; rejony stanowisk ogniowych, czas gotowości; sposób przejścia od ogniowego przygotowania do ogniowego wsparcia ataku;

- kolejność i sposób wykonania przez oddziały (pododdziały) zmechanizowane i czołgów ataku na przedni skraj obrony,

216

wykorzystania przez nie skutków rażenia ogniowego przeciwnika w czasie ataku i rozwijania natarcia w głębi;

- kolejność i sposoby pokonywania zapór i rejonów zniszczeń przed przednim skrajem i w głębi obrony przeciwnika;

- działania oddziałów (pododdziałów) pierwszego rzutu z ogniem artylerii i lotnictwa podczas rozwijania natarcia w głębi, a także z działaniami desantów powietrznych, oddziałów wydzielonych i rajdowych ;

- zadania bojowe sąsiadów, miejsce ich SD, sposób działania i wzajemnego wsparcia się w toku walki;

- sposób wprowadzenia do walki drugiego rzutu i przedsięwzięcia dotyczące rażenia ogniowego przeciwnika oraz osłony przed uderzeniami z powietrza i zabezpieczenia bojowego wojsk, sposoby prowadzenia przez nie wspólnych działań podczas rozbijania broniących się zgrupowań przeciwnika i jego odwodów;

- kolejność obezwładniania środków przeciwlotniczych przeciwnika organicznymi siłami w interesie własnego lotnictwa;

- działania oddziałów (pododdziałów) przeciwlotniczych z osłanianymi wojskami w poszczególnych okresach prowadzenia walki; kolejność i sposoby walki ze śmigłowcami bojowymi i desantami powietrznymi przeciwnika;

- kolejność i sposoby samodzielnych i wspólnych działań prowadzonych przez odwód przeciwpancerny i oddział zaporowy;

- sposób użycia dymów i oślepiania przeciwnika oraz maskowania ugrupowania bojowego;

- kolejność przemieszczania stanowisk dowodzenia; - tryb i sposoby utrzymania łączności pomiędzy współdziałającymi

sztabami. Równie ważną jak organizowanie współdziałania czynnością dowódcy jest organizowanie zabezpieczenia bojowego i logistycznego. Obejmuje ono udzielanie wytycznych i stawianie zadań. W zadaniach do ubezpieczenia dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- cel ubezpieczenia; - na jakich kierunkach (w jakich rejonach) należy skupić główną uwagę; - gdzie i do jakiego czasu i jakie zapewnić ubezpieczenie oraz jakie

wyznaczyć siły; W zadaniach do maskowania dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- cel maskowania, jego główne zadania oraz zakres, terminy i sposób ich wykonania;

- siły i środki wydzielane do realizacji przedsięwzięć maskowania.

217

W zadaniach dotyczących powszechnej obrony przeciwlotniczej podaje się:

- cel powszechnej obrony przeciwlotniczej; - dane o zagrożeniu z powietrza; - organizację rozpoznania przeciwnika powietrznego oraz sygnały

alarmowania i ostrzegania wojsk; - organizację systemu ognia za pomocą etatowej broni strzeleckiej i

pokładowej; - zadania w zakresie maskowania i rozśrodkowania wojsk oraz

przygotowania schronów i ukryć przeciwlotniczych; - organizację likwidacji skutków uderzeń z powietrza.

W czasie organizowania zabezpieczenia inżynieryjnego dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- cel zabezpieczenia inżynieryjnego; - zakres, kolejność i terminy fortyfikacyjnej rozbudowy rejonów i pozycji

zajmowanych przez wojska oraz rejonów rozwijania stanowisk dowodzenia;

- główne kierunki, rubieże i rejony, które należy osłonić zaporami oraz obiekty, które powinno się zniszczyć lub przygotować do zniszczenia;

- liczbę, miejsca i terminy oraz sposoby wykonania i oznakowania przejść w zaporach inżynieryjnych;

- drogi marszu, które należy przygotować i utrzymywać w pasie (rejonie) związku taktycznego (oddziału);

- sposób i kolejność przepuszczania wojsk przez odcinki trudne do przejścia;

- miejsce i rodzaje przepraw przez przeszkody wodne i terminy ich gotowości;

- sposób i kolejność wykorzystania oddziałów i pododdziałów inżynieryjnych.

Organizując obronę przeciwchemiczną dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- cel obrony przeciwchemicznej; - elementy ugrupowania bojowego, kierunki i zadania bojowe, na

których zabezpieczeniu należy skupić główny wysiłek naziemnego i powietrznego rozpoznania skażeń, oraz zabiegów specjalnych;

- kolejność i sposób wykonania zadań obrony przeciwchemicznej; - wydzielone siły i środki; - główne zadania pododdziału obrony przeciwchemicznej (jeżeli jest

przydzielony).

218

W ramach organizowania zabezpieczenia topograficznego dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- cel zabezpieczenia topograficznego; - zadania oraz siły i środki do ich wykonania; - sposób i terminy zaopatrzenia oddziałów (pododdziałów) w mapy

topograficzne i specjalne oraz przygotowania opisów obszaru walki; - rejony i terminy kontroli dokładności dowiązania topogeodezyjnego

elementów ugrupowania bojowego wojsk rakietowych i artylerii; - rodzaje i terminy przygotowania i nakład dokumentów

topograficznych oraz terminy gotowości systemów nawigacyjnych do wykonania zadań.

Dowódca związku taktycznego (oddziału) podczas organizowania zabezpieczenia hydrometeorologicznego określa:

- cel zabezpieczenia hydrometeorologicznego; - kolejność i sposób ostrzegania oddziałów i pododdziałów o

niebezpiecznych zjawiskach atmosferycznych i zmianach warunków hydrometeorologicznych;

- terminy przekazania oddziałom (pododdziałom) danych hydrometeorologicznych i meteorologicznych.

W zakresie zabezpieczenia logistycznego oddziałów (podod- działów) dowódca związku taktycznego (oddziału) określa:

- główny wysiłek zabezpieczenia logistycznego; - rejony rozmieszczenia jednostek i urządzeń (logistycznych oraz

kierunki ich przemieszczenia; - wielkość zapasów amunicji i terminy jej zgromadzenia; - kolejność i terminy odtworzenia zdatności technicznej uszkodzonego

uzbrojenia i sprzętu; - terminy gromadzenia i wielkość zapasów środków bojowych i

materiałowych w oddziałach (pododdziałach) oraz kolejność ich dostarczania;

- normy zużycia paliw i innych środków zaopatrzenia; - sposób, kolejność i terminy uzupełnienia paliw; - drogi dowozu i ewakuacji (w tym ewakuacji technicznej), terminy ich

przygotowania; - sposób i kolejność udzielania pomocy medycznej rannym i chorym; - termin gotowości jednostek i urządzeń logistycznych do realizacji

zadań zabezpieczenia logistycznego.

Rekonesans jest to rozpoznanie terenu i przeciwnika prowadzone przez dowódcę i oficerów sztabu w celu

219

skonfrontowania wniosków sprecyzowanych w wyniku analizy zadania i oceny sytuacji (dokonywanych na podstawie mapy) z konkretnymi warunkami terenowymi i rzeczywistym położeniem wojsk własnych i przeciwnika.

Z tego względu dowódca związku taktycznego (oddziału), powinien dążyć do przeprowadzenia rekonesansu, bowiem jak wykazują doświadczenia wojenne wywiera on istotny wpływ na wybór racjonalnego sposobu walki i sprawność jej prowadzenia. Normy taktyczne i skrócony czas na przygotowanie walki zmuszają do poszukiwania coraz to lepszych sposobów prowadzenia rekonesansu. Przyjmuje się, że dowódca związku taktycznego (oddziału) rekonesans prowadzi z zasady w rejonie (kierunku) głównego wysiłku obrony na kierunku głównego uderzenia z udziałem angażowanych tam wykonawców. W skład grupy rekonesansowej dowódcy związku taktycznego (oddziału) może wchodzić: szef wydziału operacyjnego (kierownik sekcji operacyjnej), szef wydziału rozpoznawczego i walki radioelektronicznej (kierownik sekcji rozpoznania), szef artylerii, oficer wydziału łączności (w razie potrzeby), szef OPL, szef saperów, szef obrony przeciwchemicznej, dowódcy oddziałów i innych pododdziałów działających na kierunku prowadzenia rekonesansu. Natomiast na kierunku pomocniczym rekonesans może być prowadzony przez grupę pod kierownictwem zastępcy dowódcy związku taktycznego (oddziału), np. szefa szkolenia. W skład tej grupy powinni wchodzić niezbędni oficerowie ze sztabu związku taktycznego (oddziału), a przede wszystkim dowódcy oddziałów (pododdziałów), które będą na tym kierunku prowadzić działania taktyczne. Czynnikiem wpływającym na sprawne przeprowadzenie rekonesansu jest jego dokładne zaplanowanie. W tym celu dowódca związku taktycznego (oddziału), winien wydać szefowi wydziału operacyjnego (kierownikowi sekcji operacyjnej) wytyczne do opracowania planu rekonesansu, zawierające:

- zadania, liczbę i skład grup rekonesansowych; - punkty pracy i zagadnienia na nich rozpatrywane; - czas przeprowadzenia rekonesansu; - miejsce i czas spotkania oraz przedsięwzięcia w zakresie łączności,

ubezpieczenia i obrony grup rekonesansowych. Oficer wydziału operacyjnego sztabu związku taktycznego (sekcji operacyjnej oddziału) we współpracy z innymi oficerami sztabu opracowuje plan rekonesansu, w którym ujmuje się:

- cel rekonesansu; - organizację rekonesansu, a w tym skład i wyposażenie

poszczególnych grup rekonesansowych, ich ochronę, organizację wyjazdu oraz miejsce i termin meldowania wyników rekonesansu;

220

- miejsca, czas i treść pracy. Z planem rekonesansu zapoznaje się jego uczestników i organizuje się przedsięwzięcia z jego przeprowadzeniem. Metoda prowadzenia rekonesansu zależy od sytuacji taktycznej, położenia wojsk własnych oraz czasu na jego przeprowadzenie. Pracę w czasie rekonesansu celowo jest rozpoczynać od topograficznego i taktycznego orientowania. W razie braku czasu czynność tę można ograniczyć do wskazania kierunku północnego oraz miejsca znajdowania się grupy. Następnie prowadzący może wydzielić kilka minut czasu na indywidualne przygotowanie się uczestników do zameldowania wniosków i propozycji. Dowódca powinien podczas rekonesansu wysłuchać meldunków podwładnych dowódców o położeniu przeciwnika i wojsk własnych, stanowiących z zasady podstawę do określania w terenie zadań bojowych. Rekonesans w obronie w zależności od położenia wojsk może przybierać różne formy oraz może być prowadzony w różnym czasie. W obronie organizowanej w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem, dowódca może wysłuchać krótkich meldunków podwładnych o położeniu i w razie potrzeby podjętej przez nich decyzji, jeżeli wcześniej przekazano im wstępne zarządzenia bojowe dotyczące przejścia do obrony. Następnie dowódca związku taktycznego (oddziału) konkretyzuje:

- położenie i najbardziej prawdopodobne kierunki natarcia przeciwnika oraz możliwe rubieże jego rozwinięcia lub rejony wyjściowe do natarcia;

- zadanie związku taktycznego (oddziału); - linie rozgraniczenia; - rejon (kierunek) głównego wysiłku obrony i rejony, od których

utrzymania zależy trwałość obrony; - przebieg pozycji przedniej, rejony obrony oddziałów (pododdziałów)

pierwszego i drugiego rzutu i ich zadania; rejony stanowisk ogniowych artylerii i środków przeciwlotniczych;

- uderzenia lotnictwa oraz sposób i kolejność porażenia ogniowego; - kierunki kontrataków drugich rzutów (odwodów) oraz rubieże ich

rozwinięcia; - rubieże ogniowe odwodu przeciwpancernego, czołgów i BWP; - rodzaj, miejsce i czas przygotowania zapór inżynieryjnych; - charakter, rodzaj, zakres i terminy rozbudowy fortyfikacyjnej; - rubieże ustawiania zasłon dymnych; - zamierzenia związane z zabezpieczeniem luk i skrzydeł; - miejsca stanowisk dowodzenia.

221

Podczas rekonesansu w natarciu dowódca związku taktycznego (oddziału) m.in. konkretyzuje:

- przedni skraj obrony przeciwnika, podejścia do niego, liczbę i charakter zapór i przeszkód, punkty oporu, rozmieszczenie środkow ogniowych i odwodów; rubieże, z których możliwe są uderzenia jego śmigłowców; odsłonięte skrzydła i luki oraz silne i słabe miejsca w jego obronie; możliwy charakter jego działań;

- pas natarcia, kierunek głównego uderzenia, odcinek przełamania, zadania bojowe oddziałów (pododdziałów) i linie rozgraniczenia między nimi;

- obiekty przeciwnika planowane do porażenia ogniowego; - rejony stanowisk ogniowych, artylerii i oddziałów (pododdziałów)

przeciwlotniczych, lądowiska bazowania śmigłowców bojowych i ich rubieże ogniowe;

- rubieże rozwinięcia i ataku oraz liczbę i miejsce przejść w zaporach inżynieryjnych, sposoby i czas ich wykonania;

- miejsce rozwinięcia stanowisk dowodzenia. Po przeprowadzeniu rekonesansu przez dowódcę związku taktycznego (oddziału) poszczególni dowódcy, szefowie rodzajów wojsk uściślają w terenie z podległymi dowódcami i szefami sposób użycia rodzajów wojsk. Bardzo ważnym elementem jest omówienie z sąsiadami sposobu wykonania zadań. W tym celu obie współdziałające strony powinny poinformować się o otrzymanym zadaniu oraz ogólnym sposobie jego wykonania , przedstawić własne prośby i możliwości w zakresie udziału w zabezpieczeniu wspólnego działania. Końcowym etapem pracy dowódcy w terenie jest z reguły sprecyzowanie (lub postawienie) zadań bojowych, zorganizowanie współdziałania na zasięg widoczności oraz wydanie wytycznych do zabezpieczenia bojowego i logistycznego. Pewną specyfiką charakteryzuje się prowadzenie rekonesansu podczas przemieszczania. Z zasady przeprowadza się rekonesans dróg w rejonach trudnych do przebycia, rejonów postojów (odpoczynków), rejonu nakazanego do zajęcia. Prowadzić go można zarówno przed rozpoczęciem przemieszczania, jak i w toku jego trwania, z wykorzystaniem śmigłowców. Podczas rekonesansu zazwyczaj ustala się:

- stan techniczny dróg i znajdujących się na nich obiektów komunikacyjnych;

- drogi objazdu dużych miast lub odcinków trudnych do przebycia; - miejsca budowy zapasowych przepraw na przeszkodach wodnych; - miejsca odpoczynków z punktu widzenia możliwości maskowania i

rozmieszczenia wojsk oraz stan techniczny dróg dojazdu, wjazdu i wyjazdu.

222

10.2. Metody i style (techniki) dowodzenia i rozkazodawstwa rzekazanie przez przełożonego zadań jest podstawowym sposobem wprowadzenia decyzji i planu walki w życie oraz

oddziaływania na podwładnych, jak też wpływania, na rozwój sytuacji i kształtowanie jej zgodnie z wcześniej nakreślonym zamiarem. Jest to zatem bardzo ważna działalność w procesie dowodzenia. Do jej realizacji stosuje się różne style (techniki dowodzenia i rozkazodawstwa). W praktycznej działalności dowódczo-sztabowej podczas organizowania walki oraz w toku jej prowadzenia przełożony może podwładnym (wykonawcom) określić i sformułować wraz z zadaniem sposób jego wykonania. W tym wypadku ma miejsce styl (technika dowodzenia) nazywany dowodzeniem przez czynności. W innym wypadku przełożony może ustalić i przekazać podwładnemu (wykonawcy) tylko zadanie i wówczas jest to styl (technika) dowodzenia (rozkazodawstwa) nazywany dowodzeniem przez zadania. Niekiedy, może mieć miejsce wspólne, przez przełożonego i podwładnego (wykonawcę), ustalenie celu działania tego ostatniego. Wówczas taki styl dowodzenia nazywa się dowodzeniem przez cele.

P

Dowodzenie przez czynności polega na określeniu przez przełożonego i przekazaniu podwładnemu (wykonawcy) zadania i szczegółowych ustaleń dotyczących sposobu jego wykonania. Taki styl postępowania wiąże się z potrzebą przede wszystkim powzięcia decyzji za podwładnego i zwykle opracowania za niego zasadniczej części planu walki. Procedura ta jest konieczna bowiem stanowi podstawę do określenia i sformułowania zadania podwładnemu, to znaczy: co, gdzie i kiedy ma on wykonać, a także wskazania sposobu jego działania na polu walki. W praktyce proces ten jest wieloetapowy oraz czasochłonny i pracochłonny. Niezależnie bowiem od własnej decyzji, w której mieszczą się zadania dla podwładnego, należy opracować i zobrazować na mapie: zadania częściowe i cząstkowe oraz czynności złożone, a nawet proste, które zwykle powinny być przedmiotem rozważań i decyzji wykonawcy. Stosowanie stylu (techniki) dowodzenia (rozkazodawstwa) przez czynności w praktyce sprowadza podwładnych do wykonywania czynności i działań narzuconych przez przełożonego. Należy sądzić, że ten styl dowodzenia powinien być stosowany w wyjątkowych przypadkach. Do przypadków takich można zaliczyć między innymi brak wiedzy i dużych umiejętności przez podwładnych (np. dowódców i oficerów powołanych do organów dowodzenia z rezerwy) oraz zadanie, które ma wykonać podwładny jest tak złożone i wymaga umiejętności specjalistycznych, że przerasta jego możliwości. Wówczas to przełożony, jeśli tylko będą istnieć warunki ku temu, powinien wskazać wykonawcy (podwładnemu) sposób wykonania zadania. Styl (technika) dowodzenia (rozkazodawstwa) przez czynności pozwala wygrać walkę o czas. Styl ten bowiem umożliwia w krótkim czasie opracować na wyższym szczeblu dowodzenia i nakazać podwładnym sposób wykonania zadania. Zwalnia się w ten sposób podwładnych przede

223

wszystkim od zwykle długo trwającego procesu powzięcia decyzji i planowania walki, a samo tylko jej przygotowanie trwa krócej. Odnosi się to głównie do standardowych sytuacji oraz czynności i działań na polu walki, a więc łatwych do przewidzenia. Podstawową wadą tego stylu (techniki) dowodzenia to przede wszystkim odzwyczajenie podwładnych od potrzeby podejmowania decyzji i nie ponoszenia odpowiedzialności za osiągnięte rezultaty działań przez podległe wojska. Styl ten może spowodować zaniechanie pogłębiania wiedzy i umiejętności przez dowódców i oficerów sztabu, zwłaszcza na niższych szczeblach dowodzenia. Jest to droga do zubożania sztuki walki, głównie sztuki dowodzenia. Nie potrzeba bowiem, poszukiwać "eleganckich" taktycznych rozwiązań, trzeba być tylko dobrym wykonawcą. Styl (technika) dowodzenia - rozkazodawstwa - przez zadania polega na sprecyzowaniu przez przełożonego i przekazaniu podwładnemu (wykonawcy) tylko zadania, a więc: co, gdzie i kiedy ma on wykonać. Procedura przygotowania przez przełożonego zadania dla podwładnego w tym przypadku jest przede wszystkim prostsza od preparowania zadania przy stosowaniu stylu (techniki) dowodzenia przez czynności. Przełożony określa bowiem zadanie podwładnemu wynikające z decyzji o walce. Z uwagi na to, że dowodzenie (rozkazodawstwo) przez zadania pozostawia pełną swobodę podwładnemu w decydowaniu i planowaniu walki, musi on posiadać odpowiednię wiedzę i umiejętności. To wraz z doświadczeniem nabytym w czasie ćwiczeń i codziennej działalności dowódczo-sztabowej, jak też predyspozycje oficerów gwarantują opanowanie przez nich i utrzymanie na wysokim poziomie sztuki dowodzenia. Prawdopodobnie w pierwszym okresie wdrażania tego stylu dowodzenia potrzebne będzie większe zaangażowanie przełożonego w nadzorowaniu, tego co i jak robi podwładny. Pozostawienie podwładnemu swobody w wyborze sposoby wykonania zadania gwarantuje jednak między innymi duże zaangażowanie się go zarówno w procesie przygotowania walki, jak i w toku jej prowadzenia. Można oczekiwać, że wyzwoli to inicjatywę i pomysłowość oraz przyniesie przede wszystkim rozwiązania na wysokim poziomie merytorycznym i organizacyjnym we wszystkich sferach związanych z przygotowaniem i prowadzeniem działań taktycznych. Ten styl dowodzenia to również bardzo dobra szkoła dla uczenia wysoko kwalifikowanej kadry. Nie budzi zatem żadnej wątpliwości to, że dowodzenie (rozkazodawstwo) przez zadania najbardziej odpowiada specyfice wojska oraz zasadzie jednoosobowego dowodzenia. Stąd styl (technika) ten powinien być preferowany i powszechnie stosowany. Podwładny (wykonawca) otrzymuje zadanie, sam decyduje o sposobie jego wykonania oraz ponosi pełną odpowiedzialność za efekty działania podległych mu wojsk. Styl (technika) dowodzenia - rozkazodawstwa - przez cele charakteryzuje się tym, że przełożony określa co podwładny ma osiągnąć lub może on ograniczyć się jedynie do zainicjowania określonego działania.

224

Przy czym zalecane jest, aby ustalenie celu działania podwładnego, czyli co on ma osiągnąć powinno mieć miejsce przy jego udziale, chociaż nie można przyjmować tego jako stałą regułę. Niekiedy cel jaki ma osiągnąć wykonawca może być ustalony przez przełożonego bez udziału podwładnego. W praktyce stosując ten styl (technikę) dowodzenia przełożony powinien określić podwładnemu (wykonawcy): co, gdzie i kiedy ma on osiągnąć. Przy stosowaniu tego stylu (techniki) dowodzenia (rozkazodawstwa) zalecane jest przede wszystkim, aby przełożony posiadał racjonalny plan walki, w którym będzie jasno wyrażony jej cel główny lub to co chce się osiągnąć oraz cele działania podległych mu sił i środków (elementów ugrupowania bojowego). Cele działania poszczególnych wykonawców (elementów ugrupowania bojowego) powinny wynikać (być częścią) i współtworzyć cel główny związku taktycznego (oddziału). Wskazane jest również aby przełożony miał ciągłe rozeznanie stopnia osiągnięcia celu zarówno głównego, a więc walki, jak i celów realizowanych przez poszczególnych podwładnych. Znajomość tego jest także drogą do ustalenia bieżących trudności, kłopotów i zaniedbań oraz sytuacji krytycznych. Stwarza to dogodne warunki do likwidacji i przezwyciężenia tych kłopotów oraz osiągnięcia celu końcowego. Należy zaakcentować ponadto, że przełożony nie powinien ingerować w to co robią podwładni i pozostawić im możliwość swobodnego działania. Odnosi się to zarówno do przyjętych przez nich rozwiązań merytorycznych, jak i organizacyjnych. Takie postępowanie przełożonego stwarza warunki oraz wyrabia i pogłębia wśród kadry poczucie pełnej odpowiedzialności za powzięte decyzje, realistyczne planowanie walki, jak też osiągnięte wyniki działań podległych wojsk. W stylu (technice) dowodzenia - rozkazodawstwa - przez cele ważny jest udział podwładnego w procesie planowania walki przez przełożonego oraz określenie jego roli w tych procedurach. Istnieje dość powszechne przekonanie, że czynny udział podwładnych i ich współuczestnictwo w ustalaniu celów jakie należy osiągnąć w wyniku działań podległych im wojsk, staje się motorem w wyzwalaniu ich inicjatywy i pomysłowości oraz pobudza do aktywnego poszukiwania jak najlepszych rozwiązań zapewniających to do czego dążą. Będą oni czynić wszystko, aby osiągnąć przez siebie określony cel możliwie szybko i przy jak najmniejszych stratach własnych. Współuczestnictwo podwładnych (wykonawców) w procesach decyzyjnych i planowania przełożonego oznacza wprowadzenie do praktyki dowodzenia postępowania kolegialnego. Powstaje jednak pytanie: jak pogodzić dowodzenie kolegialne z jednoosobowym dowodzeniem? Istnieje zatem konieczność rozgraniczenia zakresów zadań i odpowiedzialności osób funkcyjnych. Należy także zwrócić uwagę, że stosowanie w praktyce stylu (techniki) dowodzenia przez cele wymaga odpowiednio przygotowanej kadry. Na ogół uważa się, że ten styl dowodzenia przyniesie korzyści

225

wówczas gdy kadra będzie posiadać niezbędną wiedzę i umiejętności umożliwiające prowadzenie równorzędnej dyskusji w zakresie merytorycznym i organizacyjnym rozważanych zagadnień dotyczących pola walki. Ta wiedza i umiejętności powinny ponadto stworzyć solidne podstawy umożliwiające w krótkim czasie zrozumienie swojego celu i roli w walce, wynikającego z celu ogólnego i myśli przewodniej przełożonego, jak też dokonywania oceny analizy i syntezy procesów walki oraz innych zjawisk występujących w konflikcie zbrojnym. 10.3. System stanowisk i punktów dowodzenia

o najważniejszych przedsięwzięć organizacji systemu dowodzenia związku taktycznego (oddziału) należy: ustalenie ilości, składu i

zadań poszczególnych stanowisk dowodzenia; odpowiednie ich rozmieszczenie i rozśrodkowanie; dokonanie podziału organów, sił i środków dowodzenia oraz obsługi i ochrony na stanowiska dowodzenia; zorganizowanie pracy na nich; ustalenie sposobów przesuwania poszczególnych stanowisk dowodzenia; ustalenie sposobów współpracy pomiędzy stanowiskami dowodzenia z podległymi organami dowodzenia; zapewnienie stanowiskom dowodzenia maskowania oraz ochrony i obrony.

D

Na potrzeby dowodzenia tworzy się system stanowisk i punktów dowodzenia. Stanowisko dowodzenia jest to zespół sił i środków dowodzenia oraz oddziałów (pododdziałów) dowodzenia. Stanowiska dowodzenia organizuje się z etatowych sił i środków organów dowodzenia związku taktycznego (oddziału) oraz pododdziałów dowodzenia. Niekiedy dla zwiększenia ochrony i obrony stanowisk dowodzenia w ich skład mogą wchodzić doraźnie przydzielone siły i środki. Na stanowiskach dowodzenia mogą również znajdować się organa dowodzenia przydzielonych i wspierających oddziałów (pododdziałów) rodzajów wojsk.

W związku taktycznym organizuje się stanowisko dowodzenia (SD) i zapasowe stanowisko dowodzenia (ZSD) oraz doraźnie - wysunięte stanowisko dowodzenia (WSD) i powietrzny punkt dowodzenia (PPD).

W oddziale organizuje się stanowisko dowodzenia i doraźnie - punkt dowódczo - obserwacyjny (PDO). Ponadto w brygadzie doraźnie organizuje się wysunięte stanowisko dowodzenia (WSD).

Stanowisko dowodzenia jest przeznaczone do dowodzenia oddziałami (pododdziałami) w czasie przygotowania i prowadzenia działań taktycznych. Organizuje się je w rejonie zapewniającym ciągłość dowodzenia, z zasady w odpowiednio przystosowanych obiektach stałych. Z niego organizuje się łączność ze sztabem wyższym i sąsiadami oraz z organami dowodzenia wojsk współdziałających.

226

Za zorganizowanie, rozwinięcie, obronę i ochronę oraz przesunięcie SD odpowiedzialny jest szef sztabu związku taktycznego (oddziału). On też organizuje pracę na SD. Zapasowe stanowisko dowodzenia jest przeznaczone do przejęcia dowodzenia związkiem taktycznym w razie obezwładnienia (przerwy w pracy) stanowiska dowodzenia. Rozmieszcza się je w rejonie umożliwiającym przejęcie dowodzenia oddziałami. Gdy dowodzenie odbywa się ze stanowiska dowodzenia, zapasowe stanowisko nie ujawnia swojej działalności. Za rozwinięcie, obronę i ochronę oraz przesunięcie ZSD odpowiedzialny jest najczęściej szef szkolenia - zastępca dowódcy. Organizuje on i kieruje pracą na ZSD. Wysunięte stanowisko dowodzenia jest przeznaczone do doraźnego dowodzenia w ważnych okresach walki. Organizuje się je w celu zbliżenia organów dowodzenia do oddziałów (pododdziałów) pierwszego rzutu, wykonujących w danym okresie główne zadania, zwiększenia efektywności dowodzenia oraz zapewnienie jego ciągłości w czasie zmiany SD lub w razie jego zniszczenia (obezwładnienia). WSD ważną funkcję spełnia podczas przemieszczania wojsk; w pościgu; podczas forsowania przeszkód wodnych - dla kierowania przeprawą oddziałów (pododdziałów) w miarę podchodzenia do przeszkody; podczas oskrzydlania przeciwnika - dla zapewnienia między oddziałami warunków bezpieczeństwa na rubieży spotkania. Do obserwacji działań oddziałów (pododdziałów) oraz wojsk przeciwnika w oddziale może być organizowany punkt dowódczo - obserwacyjny. Do tego celu może być również wykorzystywany w związku taktycznym powietrzny punkt dowodzenia (PPD). Jest on przeznaczony do utrzymania dowodzenia w dynamicznych sytuacjach bojowych oraz w czasie przemieszczania. Urządza się go na śmigłowcu lub samolocie. Skład i wyposażenie stanowisk dowodzenia nie jest stałe i zależne ono jest od charakteru działań bojowych, roli i zadania jakie mają one spełniać oraz od ilości etatowych sił i środków organów dowodzenia, oddziałów (pododdziałów) dowodzenia. Skład i wyposażenie wszystkich stanowisk dowodzenia planuje i organizuje szef sztabu związku taktycznego (oddziału). Jeżeli dowódca wyjeżdża na ZSD i z niego sprawuje dowodzenia to zazwyczaj z nim udają się: szef wydziału operacyjnego z jednym oficerem; szef wydziału rozpoznania i walki radioelektronicznej z jednym - dwoma oficerami oraz w zależności od potrzeb: szef saperów, szef obrony przeciwchemicznej i przedstawiciel grupy dowodzenia bojowego lotnictwem. Wraz z tą grupą przybywają na ZSD niezbędne środki dowodzenia i ochrona. W przypadku wydzielania ze składu SD wysuniętego stanowiska dowodzenia (WSD) jest wydzielany zespół oficerów, do którego mogą

227

wchodzić oprócz grupy operacyjnej dowódcy: oficer wydziału operacyjnego; oficer z wydziału rozpoznania i walki radioelektronicznej; oficer z wydziału łączności; grupa operacyjna logistyki; niezbędne techniczne środki dowodzenia oraz jedna - dwie drużyny ochrony i obsługi. Właściwy wybór miejsc rozmieszczania stanowisk dowodzenia jest jednym z podstawowych warunków zapewnienia ciągłości dowodzenia oddziałami (pododdziałami). Oprócz tego miejsce rozmieszczenia stanowisk dowodzenia powinno zapewnić: rozśrodkowanie, obronę przeciwchemiczną, trwałą łączność z przełożonym, podwładnymi, sąsiadami i wojskami współdziałającymi, ochronę i obronę, wygodne warunki pracy i odpoczynku, maskowanie oraz szybkie rozwinięcie, zwinięcie i opuszczenie zajmowanego rejonu. Techniczne środki łączności umożliwiają dowódcy dowodzić nawet na dość znaczną odległość. Środki te nie mogą jednak zastąpić osobistych kontaktów dowódcy i oficerów organów dowodzenia z podwładnymi oraz bezpośredniej obserwacji pola walki. Dlatego też w działaniach taktycznych, nawet w warunkach działania oddziałów (pododdziałów) na szerokim froncie i samodzielnych kierunkach, przy rozmieszczaniu stanowisk dowodzenia i w każdym rodzaju działań taktycznych należy umiejętnie łączyć możliwości techniczne środków łączności z potrzebą zachowania kontaktów osobistych z podwładnymi i obserwacją. Rozmieszczenie stanowisk dowodzenia podczas przemieszczania zależy przede wszystkim od jego celu i warunków w jakich się odbywa. W czasie np. marszu oddziałów (pododdziałów) do rejonu wyjściowego SD związku taktycznego (oddziału) powinno się znajdować na czele kolumny sił głównych, a ZSD na czele kolumny maszerującej po drugiej drodze. W rejonie wyjściowym do natarcia SD związku taktycznego (oddziału) z zasady rozmieszcza się w przedniej części rejonu, ZSD w odpowiednim oddaleniu zapewniającym utrzymanie łączności z podwładnymi i przełożonym, a WSD w ugrupowaniu bojowym oddziału, które jest w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem w tej sytuacji WSD powinno nawiązać łączność z oddziałami zabezpieczającymi rozwinięcie i wejście oddziałów (pododdziałów) do walki. Rejony rozmieszczenia stanowisk dowodzenia należy wybierać z dala od charakterystycznych obiektów terenowych (ważne węzły komunikacyjne, zakłady ośrodki przemysłowe) i jeżeli to jest możliwe nie w kompleksach leśnych. Podczas prowadzenia działań na obszarze kraju należy dążyć by stanowiska dowodzenia rozmieszczać w osiedlach i wioskach o murowanej zabudowie. Czas i miejsce rozmieszczenia stanowisk dowodzenia w związku taktycznym (oddziale) określa jego dowódca. Miejsca rozmieszczenia stanowisk dowodzenia powinny być znane tylko tym osobom funkcyjnym, którym jest to niezbędne z racji wykonywanych obowiązków.

228

Dla każdego stanowiska dowodzenia należy wcześniej wybrać i rozpoznać jeden zapasowy rejon rozmieszczenia, który zajmuje się w wypadku wykrycia przez przeciwnika głównego rejonu rozmieszczenia. W celu dokładnego rozpoznania i przygotowania miejsca rozwinięcia SD i dróg dojazdu do niego szef sztabu związku taktycznego (oddziału) wysyła grupę rekonesansową. Skład grupy rekonesansowej może być następujący: oficer operacyjny - dowódca grupy, oficer z węzła łączności, przedstawiciel z części zabezpieczającej, patrol inżynieryjny, patrol rozpoznania skażeń, część sił i środków ochrony i regulacji ruchu. Do grupy tej należy przydzielić niezbędne środki łączności i transportowe. Szef sztabu w wytycznych dla dowódcy grupy rekonesansowej powinien podać: główny i zapasowy rejon rozmieszczenia SD; drogi dojazdu; zadanie w zakresie organizacji łączności, maskowania i ochrony; sposób inżynieryjnej rozbudowy rejonu; sposób utrzymania łączności z SD; skład grupy rekonesansowej oraz termin wykonania prac. Obowiązkiem grupy rekonesansowej jest sprawdzić czy teren w rejonie wybranym na rozmieszczenie stanowiska dowodzenia nie jest skażony lub zaminowany; rozpoznać drogi dojazdu i wyjazdu; określić stopień przydatności rejonu do rozwinięcia SD; zaplanować rozmieszczenie poszczególnych elementów SD do pojedynczych wozów dowodzenia i specjalnych, w tym również radiostacji średniej mocy i sposoby maskowania oraz ochrony i obrony; wybrać i urządzić lądowisko dla śmigłowców, zorganizować służbę porządkowo - ochronną. W celu uniknięcia demaskowania stanowisk dowodzenia w rejonach ich rozwinięcia radiostacje średniej mocy rozmieszcza się z uwzględnieniem warunków terenowych w odległości 1 - 1.5 km od grupy dowodzenia. Niezależnie od wymienionych elementów przy stanowiskach dowodzenia należy mieć posterunek obserwacji przestrzeni powietrznej i posterunek obserwacji skażeń. Zwykle przy części operacyjnej rozmieszcza sie wartownię oraz określa się miejsca na postój przybywających pojazdów mechanicznych. Przy rozmieszczaniu stanowisk dowodzenia w osiedlach lub na skrajach niedużych miast podane odległości pomiędzy ich poszczególnymi elementami mogą być zmniejszone. Rozmieszczenie wozów dowodzenia, autobusów sztabowych i pojazdów specjalnych części operacyjnej powinno zapewnić dogodne warunki do pracy poszczególnym osobom funkcyjnym, a także możliwość szybkiego rozwinięcia i zwinięcia stanowiska dowodzenia. Z tych względów oraz w celu uniemożliwienia porażenia dwóch sąsiednich pojazdów jednym wybuchem pocisku (bomby) należy je rozmieszczać w odległości od siebie 30 - 50 m. Powierzchnia rejonu rozmieszczenia stanowiska dowodzenia zależy więc od jego składu, właściwości terenu, możliwości zapewnienia dogodnych warunków pracy i zorganizowania łączności przy najmniejszym

229

zużyciu środków i nakładzie pracy oraz od czasu ich przebywania w danym miejscu. W przypadku rozmieszczenia stanowiska dowodzenia w osiedlu, poszczególne pojazdy rozmieszcza się w podwórkach wykorzystując do tego celu garaże lub inne zabudowania gospodarskie. W tych warunkach miejsca pracy poszczególnych osób funkcyjnych mogą być również przygotowane w pomieszczeniach budynków. W przypadku rozmieszczenia stanowiska dowodzenia w lesie (na jego skraju) , pojazdy należy ustawić po jednej lub obydwu stronach drogi w sposób umożliwiający szybkie formowanie kolumny i natychmiastowe opuszczenie rejonu. Organizacja i przemieszczanie stanowisk dowodzenia wywiera decydujący wpływ na zachowanie ciągłości dowodzenia. Dlatego stanowiska dowodzenia należy przesuwać tak, aby nie naruszyć zorganizowanego dowodzenia podległymi oddziałami (pododdziałami) oraz łączności z przełożonym, wojskami współdziałającymi i sąsiadami. Planując i organizując przemieszczanie stanowisk dowodzenia należy uwzględnić: tempo nacierających oddziałów (pododdziałów); prędkość z jaką może się przesuwać kolumna stanowiska dowodzenia; praktyczny zasięg technicznych środków łączności jakie są na wyposażeniu organów dowodzenia. Przemieszczanie stanowisk dowodzenia należy wykonywać jak najszybciej i w miarę możliwości po oddzielnych drogach, skrycie i w sposób zorganizowany. Nie wolno przesuwać stanowisk dowodzenia w czasie rozstrzygania decydujących problemów toczącej się walki. Przemieszczając stanowiska dowodzenia należy kolejne rejony ich rozmieszczenia wybierać w miarę możliwości jak najbliżej czołowych oddziałów (pododdziałów). Przez to zapewnia się długi czas pracy organów dowodzenia na postoju i w razie potrzeby umożliwia się szybkie nawiązywanie styczności osobistej z podwładnymi, a w sprzyjających warunkach prowadzenie bezpośredniej obserwacji pola walki. Nadmierne pozostawanie stanowisk dowodzenia w tyle za walczącymi oddziałami (pododdziałami) znacznie utrudnia zachowanie ciągłości dowodzenia. Dlatego stanowisko dowodzenia związku taktycznego (oddziału) przesuwa się zgodnie z decyzją dowódcy, zazwyczaj skokami w miarę przemieszczania się oddziałów (pododdziałów) pierwszego rzutu. SD związku taktycznego przemieszcza się za WSD lub obok niego, utrzymując ciągłą łączność z podległymi oddziałami (pododdziałami), ZSD, przełożonym, sąsiadami i wojskami współdziałającymi. WSD wykonuje ruch za zgodą dowódcy lub szefa sztabu związku taktycznego, w ugrupowaniu bojowym oddziałów pierwszego rzutu, utrzymując z nimi oraz z SD ciągłą łączność.

230

ZSD związku taktycznego przemieszcza się za zgodą dowódcy lub szefa szkolenia - zastępcy dowódcy do przewidywanego rejonu, a z chwilą przybycia na nie dowódcy wraz z grupą operacyjną staje się stanowiskiem dowodzenia. Natomiast stanowisko na którym do tej pory przebywał dowódca związku taktycznego staje się ZSD. Stanowiska dowodzenia powinny się przemieszczać w różnym czasie. Sprzyja to zachowaniu ciągłości i trwałości dowodzenia. W niektórych wypadkach, np. w czasie pościgu SD i WSD mogą przesuwać się jednocześnie. Przemieszczenie SD organizuje szef sztabu a bezpośrednim wykonawcą jest jego komendant. Przemieszczenie pozostałych stanowisk dowodzenia organizują osoby kierujące ich pracą. O zajęciu przez SD związku taktycznego (oddziału) nowego rejonu rozmieszczenia melduje się szefowi sztabu związku operacyjnego (taktycznego) oraz informuje się sztaby podległe, wojska współdziałające i sąsiadów. 10.4. Dowodzenie podczas prowadzenia działań taktycznych

czasie prowadzenia działań taktycznych głównym celem organów dowodzenia będzie zapewnienie wykonania decyzji podjętej przez

dowódcę. Cechą charakterystyczną dowodzenia w tym okresie będzie bardzo krótki czas, jakim dowódca i sztab związku taktycznego (oddziału) może dysponować na wprowadzenie zmian w realizowanej decyzji lub wypracowanie nowej. Z tego też względu sposób dowodzenia będzie nieco inny w czasie działań taktycznych niż podczas ich przygotowania.

W

Z chwilą rozpoczęcia działań taktycznych i w toku ich prowadzenia szczególnego znaczenia nabiera terminowe zbieranie i analizowanie informacji o położeniu, działaniu i stanie wojsk własnych i przeciwnika. Informacje te stanowią podstawę do przygotowania danych przez oficerów sztabu i szefów rodzajów wojsk do decyzji. W celu zachowania ciągłości dowodzenia zachodzi potrzeba otrzymywania od podwładnych informacji o sytuacji - w oddziale 2-3 razy, a w związku taktycznym 1-2 razy w ciągu godziny, przy założeniu że cykl zebrania i zameldowania danych o sytuacji trwa: w oddziale - 15 minut, a w związku taktycznym 20-30 minut. Istnieje zatem potrzeba precyzyjnego określenia: kto, od kogo, kiedy, przy wykorzystaniu jakich środków łączności i jakie informacje o sytuacji zbiera, opracowuje i melduje szefowi sztabu i dowódcy. Na podstawie uogólnionych wniosków z oceny sytuacji dowódca związku taktycznego (oddziału) nakazuje realizację wcześniej podjętej decyzji lub uaktualnia ją w skrajnie ograniczonym czasie. Niejednokrotnie krótki czas na podjęcie decyzji zmusza dowódcę do łączenia oceny sytuacji z jednoczesnym określaniem zadań i stawianiem ich wykonawcom. Wówczas nie przekazuje się wstępnych zarządzeń bojowych, lecz zarządzenia bojowe (rozkaz dla jednego wykonawcy), które są formą zadania bojowego. Udokładnienie postawionego zadania w toku działań taktycznych dokonuje

231

sie w ramach przyjętego sposobu współdziałania, przez przekazywanie wojskom komend i sygnałów wcześniej ustalonych. Często udokładnienie zadania dokonuje się przez wyjazd dowódcy do podwładnego. Ma to miejsce w szczególnych okresach działań taktycznych, jak np. odparcie kontrataku, wprowadzenie do walki drugiego rzutu lub wykonanie kontrataku. Współdziałanie w toku działań taktycznych organizuje się w ramach uprzedniego przyjętego sposobu współdziałania, a w razie jego naruszenia odtwarza się je przez przekazywanie krótkich rozkazów do współdziała-jących oddziałów (pododdziałów). Stopień realizacji nowo postawionego zadania określa się na podstawie osobistej obserwacji pola walki i meldunków podwładnych i oficerów sztabu. Różnorodność źródeł otrzymywania informacji zmusza do ich porównywania, oceniania, a następnie uogólniania. W rezultacie odzwierciedlony zostaje obraz pola walki, stanowiący podstawę do oceny stopnia wykonania postawionych zadań i podejmowania kolejnych decyzji. Należy podkreślić szczególnie mocno, że dowodzenie w toku walki to nie tylko reagowanie na zachodzące zmiany w sytuacji bojowej. To głównie przewidywanie tych zmian i wcześniejsze podejmowanie stosownych do nich działań. Tylko bowiem takie - wyprzedzające w myśleniu i działaniu - dowodzenie może zapewnić pomyślne wykonanie zadań na wysoce dynamicznym polu walki. Pytania kontrolne: 1. Wymienić i omówić czynności realizowane przez dowódcę związku

taktycznego (oddziału) podczas przygotowania działań taktycznych. 2. Przedstawić i omówić metody organizacji współdziałania w związku

taktycznym (oddziale). 3. Omówić na czym polega dowodzenie przez czynności. 4. Wymienić i omówić zasady rozmieszczania stanowisk dowodzenia w

terenie. 5. Wymienić i omówić cechy charakterystyczne dowodzenia w działaniach

taktycznych. 6. Porównaj proces podejmowania decyzji podczas natarcia i obrony.

Rozdział XI. PRZEMIANY POLA WALKI Po zakończeniu lektury tego rozdziału podręcznika Czytelnik powinien: 1. Rozumieć siłę sprawczą dokonywanych przeobrażeń pola walki. 2. Opisać kierunki przeobrażeń w działaniach taktycznych. 3. Przedstawić ogólny model prowadzenia działań taktycznych na

przyszłym polu walki.

ynamiczny postęp naukowo-techniczny ostatnich lat dwudziestego wieku wywiera wiele konsekwencji na pole walki. Ten oczywisty

proces sprawia, między innymi, że zmieniają się środki walki zbrojnej. To z kolei powoduje określone przeobrażenia w prowadzeniu walk, bitew i operacji.

D

Wyznacznikiem przemian są organizacje i struktury, które przyjmują określone uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Nowe generacje uzbrojenia i sprzętu wojskowego stanowią od lat podstawę do prognozowania rozwoju teorii działań operacyjnych i taktycznych. To zrozumiałe, sztuka operacyjna i taktyka są bowiem najbardziej zmiennymi, wyjątkowo dynamicznie przeobrażającymi się elementami sztuki wojennej. Umiejscowienie źródła owych zmian sprawia, że działania operacyjne i taktyczne nie znoszą zastoju, stagnacji, rutyny, kurczowego trzymania się starych nawyków i przyzwyczajeń. W tym to właśnie obszarze wszelkie uogólnienia o charakterze doktrynalnym podlegają nieustannej aktualizacji; głównie na tych szczeblach istnieje ciągła potrzeba tworzenia nowych rozwiązań, poglądów i założeń oraz opracowywania znowelizowanych reguł postępowania na polu walki. Wiele faktów świadczy o tym, że w rozwoju środków walki szczególny postęp jakościowy nastąpi w obszarze broni, powszechnie uznawanej za konwencjonalną. Należy oczekiwać względnie dużych i szybkich postępów głównie w rozwoju i upowszechnianiu szerokiego wachlarza broni precyzyjnego i powierzchniowego oraz elektronicznego oddziaływania. Na pewno nastąpi zdynamizowanie procesów elektronizacji i automatyzacji wielu procesów działań bojowych. Ilościowa i jakościowa ekspansja broni precyzyjnej i śmigłowców oraz szybkie tempo elektronizacji i automatyzacji systemów informacyjnych, wraz z przewidywanym rozwojem organizacyjno-technicznym wojsk lądowych, zdeterminują zmiany w organizowaniu i prowadzeniu działań bojowych u progu XXI wieku. Dzięki modernizacji i nowym konstrukcjom obecna generacja wozów bojowych (czołgów, bojowych wozów piechoty (BWP), transporterów opancerzonych) jest przystosowywana do działania w różnych środowiskach. Ma się charakteryzować dużymi możliwościami trakcyjnymi,

233

manewrowymi i ogniowymi. Nowa technika bojowa, odznaczając się dużą autonomicznością sprawi, że wozy bojowe będą mogły stosunkowo długo działać w każdych warunkach, bez względu na porę roku i doby. Przy ich zastosowaniu będą podstawy do materializowania się jednej z zasad sztuki wojennej jaką jest ciągłość działań. Realniejsze będzie też prowadzenie przestrzennych działań. Dynamiczny rozwój śmigłowców i masowe wprost ich wprowadzanie do uzbrojenia sprawi, że na przyszłym polu walki formacje śmigłowcowe zaczną odgrywać coraz większą rolę. Są jednak podstawy do przypuszczeń, że jeszcze długo ten dynamicznie rozwijający się rodzaj wojsk nie wyeliminuje klasycznych wojsk lądowych, głównie oddziałów ogólnowojskowych. Nie zaniknie też walka lądowa. Działania bojowe nie będą się toczyć wyłącznie w trzecim (powietrznym) wymiarze, będą jednak one istotnym elementem działań taktycznych. Oznacza to, że walka ogólnowojskowa będzie obejmować starcia zbrojne na ziemi i w powietrzu, przy czym te pierwsze pozostaną podstawowymi. U progu dwudziestego pierwszego wieku można przewidywać, że obok czołgów, BWP i transporterów opancerzonych, śmigłowce staną się jednym z podstawowych środków walki o charakterze ogólnowojskowym. Będą swego rodzaju powietrznym wozem bojowym, uzbrojonym na ogół w działko,wyrzutnię przeciwpancernych pocisków kierowanych, zasobniki niekierowanych (a może nawet kierowanych) pocisków rakietowych i mogącym zabrać żołnierzy w składzie około drużyny piechoty. Rozszerzenie walki wojsk lądowych o trzeci wymiar mieć będzie wpływ na wiele kwestii. Rubież styczności wojsk będzie trudniejsza do jednoznacznego określenia. Stanie się ona bardziej porozrywana i wymieszana. Wynik starcia powietrznego lub rezultaty oddziaływania śmigłowców w znacznym stopniu wpłyną na przebieg i końcowy wynik walki oraz sposób osiągnięcia jej celu. Masowe stosowanie śmigłowców i ich obecność w strukturach organizacyjnych szczebli wojsk lądowych radykalnie zmieni możliwości manewru oraz jego stopień uzależnienia od sytuacji na sieci komunikacyjnej. Są realne podstawy do przypuszczeń, że wykształcą się wojska powietrznozmechanizowane, których podstawowym środkiem walki będzie naziemny wóz bojowy i śmigłowiec bojowy (desantowo-bojowy). On to jako powietrzny wóz bojowy, silnie uzbrojony, będzie nie tylko partnerem swego lądowego odpowiednika, lecz w wielu wypadkach będzie mógł samodzielnie realizować określone zadania bojowe, stwarzając korzystniejsze warunki do działania rzutu lądowego. Zespolenie działań lądowych i powietrznych będzie

rzutować na charakter prowadzonych walk, bitew i operacji. Wpłynie na czas i sposób osiągania celów podejmowanych działań taktycznych. Nie ulega wątpliwości, że wspólne działanie rzutu lądowego i powietrznego zarówno w działaniach

234

defensywnych, jak i ofensywnych zdynamizuje prowadzone walki. Całkiem innego wymiaru nabierze współdziałanie. Następstwem rozwoju elektroniki będzie pojawienie się niezwykle groźnego wymiaru pola walki - elektronicznego. Niewidoczny gołym okiem będzie mieć określone możliwości "humanitarnego" oddziaływania na procesy związane z funkcjonowaniem systemu informacyjnego. Trudno będzie jednoznacznie określić, jakie skutki może oddziaływanie to wywołać podczas prowadzenia działań bojowych. Można jednak przypuszczać, że nie pozostanie to bez wpływu na proces przygotowania i prowadzenia działań taktycznych. Wpływ ten jest widoczny obecnie, w przyszłości będzie zapewne jeszcze większy. Coraz wyraźniej zarysowujące się tendencje w artylerii rakietowej i do ognia pośredniego znacznie wydłużają strefę ogniowego oddziaływania. Wzrost jej głębokości (zasięgu), w połączeniu z nowymi rodzajami amunicji, stwarza szanse podejmowania działań na stosunkowo dalekich podejściach do obszaru walki i bitwy. Możliwość wykonywania uderzeń precyzyjnych i powierzchniowych, obezwładniających lub unieruchamiających zwarte zgrupowania wojsk lądowych, pozwala realniej myśleć o dezorganizacji poczynań przeciwnika. Są podstawy, aby mówić o izolacji obszaru działań bojowych i biciu przeciwnika częściami. Zaakcentowane przeobrażenia w środkach rażenia sygnalizują zmianę możliwości ogniowo-minowego oddziaływania. Ze wspomnianymi wcześniej środkami elektronicznymi tworzą swego rodzaju triadę oddziaływania na nacierającego lub broniącego się przeciwnika. Ta jednostkowa różnorodność zdecyduje w głównej mierze o wszechstronności oddziaływania, dostrzeganej w kategoriach systemowych. Wzrastające możliwości manewrowe środków walki i oddziaływania oraz ich wszechstronność sprawią, że do wykonania określonych zadań będzie można przewidywać mniejszą ilość sił i środków. Będzie możliwe szybkie stworzenie przewagi w wybranym miejscu i czasie oraz przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom, jakie mogą nastąpić w wyniku prowadzenia dynamicznych działań bojowych. Rozpatrując kompleksowo różnorodne uwarunkowania przyszłego pola walki, trzeba dostrzegać gwałtowność zmian sytuacji, zwłaszcza w wymiarze taktycznym. Jednocześnie prognozowanie rozwoju zdarzeń będzie zależało od wielu czynników, trudnych do jednoznacznego zdefiniowania. Ich wpływ na działania bojowe będzie różny i zależny od wielu elementów zaistniałej sytuacji oraz użytych środków walki. Powstają różne wizje działań bojowych. Są one mniej lub bardziej uargumentowane, co niejednokrotnie wynika z zainteresowań określonego autora i dostrzeżonych przesłanek ewolucji form oraz zasad organizacji i prowadzenia walki. Na ogół jednak przeważa przekonanie, że przyszłe działania zbrojne wojsk lądowych będą przede wszystkim działaniami powietrzno-lądowymi. O takiej wizji przesądzają głównie kierunki rozwoju

235

środków walki, zwłaszcza coraz szersze wprowadzanie śmigłowców do struktur organizacyjnych wojsk lądowych. Najprawdopodobniej nowe organizacje i struktury sił zbrojnych wraz z nowoczesnymi generacjami techniki bojowej jeszcze bardziej podkreślą zarysowującą się kierunkowość działań. Działania taktyczne będą sumą działań na poszczególnych kierunkach, często nawet pododdziałowych. Rezultat działania niewielkiego zgrupowania może w decydujący sposób wpłynąć na końcowy wynik walki oddziału lub związku taktycznego. Podczas dynamicznie prowadzonych działań i szybko zmieniającej się sytuacji duże znaczenie będzie miało natychmiastowe wykorzystanie warunków danej sytuacji, aby zażegnać niebezpieczeństwo lub spożytkować je do realizacji określonych zadań, na przykład - wykonania zaskakującego uderzenia lub uchylenia się od zarysowującej się groźby podobnego działania ze strony przeciwnika. Podczas prowadzenia działań taktycznych szczególnie ważne będzie dążenie do uprzedzenia przeciwnika i szybkie wykorzystanie warunków wytworzonej sytuacji. Niebagatelną rolę w osiągnięciu celu działań odegra także ujęcie i utrzymanie incjatywy oraz dążenie do narzucania przeciwnikowi własnej woli prowadzenia walki, bitwy i operacji. Kształtowanie się teorii i praktyki powietrzno-lądowych działań taktycznych zaciera granicę podziału (rozdziału) między obroną i natarciem. Przeplatanie się działań defensywnych z ofensywnymi będzie wyjątkowo częstym i powszechnym zjawiskiem zarówno podczas realizacji zadań obronnych, jak i zaczepnych. Nader często te dwie podstawowe formy walki będą przybierać formy bojów spotkaniowych zarówno na ziemi, jak i w powietrzu. Przyszły obraz pola walki rodzi też pewne potrzeby. Dla sprawnego dowodzenia działaniami taktycznymi nieodzowny jest dobrze działający system zdobywania, przetwarzania i obiegu informacji. Bez spełnienia tego postulatu trudno będzie myśleć o racjonalnym i efektywnym działaniu na szczeblu taktycznym i operacyjnym. W sferze marzeń pozostanie także wykonywanie trafnych uderzeń ogniowych na wysoce mobilne obiekty przeciwnika. Spośród elementarnych czynników walki zbrojnej pierwszoplanową rolę odegra dążenie do uzyskania przewagi w systemie informacyjnym. Ilościowa i jakościowa ekspansja różnorodnych systemów elektronicznych, rozpoznawczych oraz gromadzenia, przetwarzania (obróbki) i przesyłania danych sprawi, że radykalnie zmienią się warunki dowodzenia. Czas i sposób podejmowania decyzji oraz reagowania na wydarzenia pola walki ulegnie zasadniczej zmianie. Automatyzacja wielu procesów walki zbrojnej stanie się zjawiskiem powszechnym, stosowanym na wszystkich szczeblach organizacyjnych wojsk lądowych. Tak wysoka ranga systemu informacyjnego formułuje określone wymagania pod jego adresem; sprawnie działający będzie podstawą racjonalnego działania. Dlatego w podejmowanych czynnościach trzeba będzie zwracać baczną uwagę na funkcjonowanie systemu

236

informacyjnego, jego obronę i ochronę. W innym bowiem wypadku nie będzie możliwości wykonywania zadań w miejscu i czasie gwarantującym ich szybką realizację przy zaangażowaniu tylko niezbędnych do tego sił i środków. W przewidywanych działaniach zbrojnych przemieszczanie wojsk nabiera szczególnego znaczenia. Nowe oraz perspektywiczne środki rozpoznania i rażenia powodują, że staje się ono coraz bardziej skomplikowane. Technika rozpoznawcza sprawia bowiem, że już dziś trudno jest ukryć ruch kolumny pododdziałowej. Nawet w warunkach pokojowych skryty, nie dostrzeżony przez przeciwnika marsz oddziału czy związku taktycznego jest prawie niemożliwy. W przyszłości rozpoznanie najczęściej będzie oznaczać rażenie. Maszerująca kolumna będzie zagrożona na całej głębokości przemieszczania. W takiej sytuacji główny wysiłek powinien być skierowany nie na ukrycie marszu, lecz jego celu. Wielce prawdopodobne wydaje się przemieszczanie w obszar walki (bitwy) niewielkimi kolumnami, które będą coraz bardziej zwarte w miarę zbliżania się do linii frontu. Stąd też będzie upodabniać się do manewru w celu ześrodkowania się do koncentracji wysiłku i wykonania uderzeń. Maszerować oddzielnie, a uderzać razem to znana zasada Napoleona, która obecnie znajduje zastosowanie na coraz niższych szczeblach organizacyjnych wojsk lądowych. W niedalekiej już przyszłości nowe generacje uzbrojenia i sprzętu wojskowego sprawią, że przegrupowanie wojsk w coraz większym stopniu nie będzie utożsamiane wyłącznie z marszem. Środki transportu powietrznego sprzyjać będą szybkim przerzutom wojsk, co odegra istotną rolę na wysoce manewrowym polu walki, gdzie bardzo ważne będzie dążenie do szybkiego wykorzystania warunków wytworzonej sytuacji. Zasadniczy wpływ na zachowanie zarówno ciągłości marszu, jak i gotowość bojową wojsk po osiągnięciu nakazanych rejonów (rubieży) wywrą skutki oddziaływania przeciwnika i teren oraz infrastruktura komunikacyjna. W warunkach stosowania dalekosiężnej broni precyzyjnej przepustowość dróg może zmniejszyć się około 50%. W wypadku transportu kolejowego wskaźnik przelotności może być jeszcze mniejszy, co postawi pod znakiem zapytania celowość przewozu wojsk koleją podczas prowadzenia działań wojennych. Podczas planowania przemieszczeń coraz mniejszą rolę odgrywać też będzie wskaźnik przebiegu (wytrzymałości) układów jezdnych wozów bojowych. Warunki przyszłego pola walki rozszerzą również wachlarz zadań wykonywanych bezpośrednio przez przegrupowujące się wojska. Powinny one nieustannie być w gotowości do walki ze środkami napadu powietrznego przeciwnika, jego grupami dywersyjnymi i desantami, głównie powietrznymi oraz maszerowania w warunkach silnego i różnorodnego oddziaływania elektronicznego, a także braku danych o sytuacji na linii frontu. Przyszłe uwarunkowania przemieszczania wojsk sprawią, że poszczególne elementy ugrupowania muszą być samodzielne zarówno pod

237

względem bojowym, jak i zabezpieczenia. Większe rozczłonkowanie maszerujących kolumn wymagać będzie z kolei wyznaczania szerszych pasów przegrupowania, większej liczby dróg zasadniczych, zapasowych, obejścia i rokadowych. Wobec dużego zagrożenia trzeba będzie dążyć do skrócenia czasu przemieszczania wojsk. Za jego maksymalnym ograniczeniem przemawia także niebezpieczeństwo wynikające z dłuższego przebywania wojsk w rejonach ześrodkowania lub odpoczynku. Wielogodzinne (dobowe) przebywanie wojsk w tych rejonach nie będzie miało racji bytu. Coraz powszechniejszą staje się bowiem zasada, że bezruch, zwłaszcza w głębi, to zniszczenie lub w najlepszym wypadku obezwładnienie. Nową jakościowo rolę odegra ruch na polu walki. Już obecnie przestał on być formą dotarcia na pole bitwy i składnikiem uderzenia, staje się natomiast osnową wszelkich poczynań wojsk na polu walki. Walczyć i przebywać w ciągłym ruchu to istotna cecha współczesnych i przyszłych działań bojowych. Aby osiągnąć zwycięstwo w walce, trzeba często zmieniać rejony rozmieszczenia, umiejętnie ześrodkowywać wysiłek do wykonania zadań i rozśrodkowywać się po jego realizacji. Dążenie do tworzenia przewagi nad przeciwnikiem lub jej niwelowania będzie możliwe poprzez ciągły ruch, rozumiany niejednokrotnie jako manewr oraz pulsacyjność działań bojowych. Wnioski z doświadczeń historycznych dowodzą, że skutecznym sposobem obrony przed niszczycielskimi skutkami rozpoznania i rażenia jest szybkie zbliżanie się do przeciwnika i "wmieszanie się" w jego ugrupowanie. W przyszłych wysoce manewrowych działaniach bojowych istotną rolę odgrywać będą rajdy. Ich ranga będzie szczególnie wysoka podczas wykonywania zwrotów zaczepnych i prowadzenia natarcia. Umiejętnie zorganizowane i prowadzone rajdy będą gwarantować możliwość szybkiego rozbicia przeciwnika i oddziaływania na jego system obronny w celu zdezorganizowania działań. Śmiałe akcje rajdowe w głębi ugrupowania będą istotnym elementem oddziaływania na przeciwnika. To także skuteczny sposób wykonywania zadań na jego zapleczu. Na potrzebę i skuteczność różnorodnych akcji rajdowych dobitnie wskazują wnioski z konfliktów lokalnych. Zasadność tego rodzaju działań potwierdzają konflikty zbrojne ostatnich lat, zwłaszcza działania wojenne w rejonie Zatoki Perskiej. Rajdy będą mogły prowadzić różne elementy ugrupowania bojowego (operacyjnego) wydzielone do działań na zapleczu przeciwnika. Największe jednak możliwości otwierają się przed powietrzno-lądowymi zgrupowaniami, które zagwarantują szybkie dotarcie do określonego obiektu i natychmiastowe wprost wykorzystanie sytuacji. Pancerno-zmechanizowane zgrupowania z niezbędną liczbą samobieżnej artylerii i przy silnym wsparciu rzutu śmigłowców bojowych oraz śmiałym prowadzeniu działań desantowoszturmowych umożliwi wykonywanie wielu

238

zadań na tyłach przeciwnika w oderwaniu od własnych sił głównych i bez konieczności wsparcia. W każdej sytuacji istotne będzie jednak, aby zgrupowania rajdowe mogły wykonywać różne zadania w różnorodnych warunkach. Nie mniejszą rolę odegra duża manewrowość, rozumiana głównie jako zdolność do szybkiego operowania wewnątrz ugrupowania przeciwnika, w tym także możliwość do szybkich przemieszczeń, skrytych i gwałtownych uderzeń na wybrane elementy (obiekty) znajdujące się na terenie zajmowanym przez zgrupowania broniących się wojsk. Nowe organizacje i struktury oraz środki walki i implikacje wynikające z faktu ich wprowadzenia do wojsk wywrą znaczny wpływ na przygotowanie i prowadzenie obrony. Nie zmieni się jednak jej istota. Podobnie jak w przeszłości najważniejszym celem obrony pozostanie zadanie przeciwnikowi maksymalnych strat i utrzymanie zajmowanego (bronionego) obszaru. Przeobrażeniom ulegnie jednak sposób osiągnięcia wspomnianego celu. W coraz większym stopniu będzie on zależał od skutecznego przeprowadzenia manewru i to we wszystkich kategoriach oraz wymiarach. W przyszłych, wielce manewrowych, działaniach zbrojnych ważną rolę odgrywać będą działania obronne nie zakładające uporczywego utrzymywania zajmowanego obszaru. Wcześniej nakreślony obraz działań bojowych pozwala przypuszczać, że obrona w swej czystej, klinicznej postaci przechodzi do historii. W praktyce będzie się upodabniać się do obecnie rozpatrywanej obrony manewrowej, organizowanej i prowadzonej powszechnie na wszystkich szczeblach organizacyjnych wojsk lądowych. Dynamizm przewidywanych działań i przeplatanie się form walki wyrażać będzie się w symbiozie oporu, w ściśle określonym miejscu i czasie, z szybkimi, nieoczekiwanymi dla nacierającego zwrotami zaczepnymi, wykonywanymi nawet niewielkimi siłami. W dążeniu do osiągnięcia celu działań obronnych na plan pierwszy wysunie się sprawa ognia. O pewnych kwestiach związanych z rozwojem środków rażenia już wspomniano, akcentując coraz wyraźniej zarysowujące się tendencje oddziaływania na dużą odległość. Powyższy fakt w połączeniu z innymi osiągnięciami i trendami rozwoju środków ogniowego rażenia i elektronicznego oddziaływania otwiera przed obrońcą nowe możliwości. Tak duży potencjał rażenia obrońcy jest poważnym jego atutem. Może on z większymi niż dawniej szansami stawać do walki ze znacznymi siłami nacierającego, może w stosunkowo krótkim czasie radykalnie zmienić sytuację na swoją korzyść. Będą podstawy do realnego myślenia o odparciu natarcia przed przednim skrajem obrony. Wraz ze wzrostem głębi oraz siły i precyzji oddziaływania obrońcy zwiększą się możliwości sterowania poczynaniami nacierającego. To, że wojska przejdą do obrony nie będzie wcale oznaką ich słabości. O sile obrońcy nie będą też decydować siły i środki pierwszego rzutu.

239

Na początku XXI wieku działania obronne będą prowadzone jednocześnie na całej głębokości ugrupowania bojowego. Obrońca będzie musiał się liczyć z różnymi formami oddziaływania nacierającego od czoła oraz przy zastosowaniu manewru skrzydłowego i powietrznego. W walce obronnej należy uwzględniać różne rodzaje desantów i grup desantowoszturmowych. Powietrzno-lądowy charakter natarcia przeciwnika sprawi, że w pasie (rejonie) obrony związku taktycznego (oddziału) może być wiele ognisk walki. Rozmieszczone w różnych miejscach będą objęte jednym wspólnym planem i połączone z innymi jeszcze formami oddziaływania, jak na przykład elektronicznego czy też psychologicznego. Ich wspólnym celem będzie dążenie do zachwiania postaw walczących żołnierzy i naruszenia systemu obrony oraz umożliwienie szybkiego wychodzenia w przestrzeń operacyjną, aby osiągnąć cel działań w możliwie krótkim czasie i przy jak najmniejszych stratach własnych. Innego wymiaru nabierze trwałość obrony. Przy funkcjonowaniu doskonałych środków i systemów rozpoznawczych, działających w określonych systemach z środkami rażenia, zachowanie odporności i żywotności wojsk będzie zadaniem bardzo trudnym. Nieodzowne stanie się bardziej rozśrodkowane rozmieszczenie sił i środków znajdujących się w głębi ugrupowania. Dlatego w dynamicznie prowadzonych działaniach obronnych wzrośnie ranga umiejętnego wykorzystania sił i środków znajdujących się w głębi oraz odwiecznego sprzymierzeńcy obrońcy jakim jest teren. Pomimo wielu zagrożeń dla ruchu wojsk manewr stanie się jednym z podstawowych warunków trwałości obrony. To nieodzowny element obrony manewrowej, która jak wspomniano wcześniej, będzie zasadniczym rodzajem obrony. Rangę manewru w przyszłości podkreśla także:

- wrost głębokości obrony rozumianej jako przestrzeń gdzie należy załamać natarcie przeciwnika;

- przenoszenie głównego ciężaru walki obronnej z pierwszych pozycji w głąb;

- ofensywność i aktywność walki obronnej na przedpolach i w głębi własnego ugrupowania bojowego;

- szerokie stosowanie ruchu, ognia i wysiłku elektronicznego w celu przenoszenia wysiłku obrony na zagrożone kierunki.

W przyszłości ranga manewru i droga do osiągnięcia celu obrony sprawią, że zgrupowania broniących się wojsk, rozmieszczone w głębi muszą być przygotowane do wspólnego wykonywania różnych zadań. Istotne będzie zachowanie możliwości wyjścia zdecentralizowanych odwodów z rejonów rozmieszczonych w różnych miejscach i skoncentrowania wysiłków na wybranym kierunku lub obiekcie. Szczególnie ważne będzie przestrzeganie zasady: maszerować oddzielnie, lecz walczyć razem, co szczególnie istotne będzie podczas wykonywania zwrotów zaczepnych. Jego pierwsze początkowe fragmenty będą realizowane przez lotnictwo i śmigłowce oraz grupy desantowoszturmowe i

240

oddziały wydzielone (rajdowe), a także wojska rakietowe już na dalekich podejściach do obrony. Przy ścisłej zależności między obroną a natarciem należy zakładać, że zastosowanie nowych, wysoce manewrowych środków walki nie pozostanie bez wpływu na problematykę działań zaczepnych. Ich rozmach przestrzenny, mimo zmian jakościowych techniki bojowej, jej wyższej mobilności i manewrowości, będzie hamowany przez różnego rodzaju broń systemową i precyzyjnego rażenia. Nie powinno to jednak wykluczać możliwości dynamicznego prowadzenia działań w szybko zmieniających się warunkach. Nie ma też podstaw do przypuszczeń, że przy tak "wydajnej" technice bojowej nastąpi stagnacja frontów i wytworzy się sytuacja z okresu pierwszej wojny światowej. Będzie istnieć możliwość szybkiego tworzenia powietrzno-lądowych zgrupowań do realizacji określonych zadań ofensywnych. Dzięki szybko przeprowadzonemu manewrowi zgrupowania te wsparte ogniowo i elektronicznie będą zdolne do wykonywania silnych i koncentrycznych uderzeń. Będą miały duże możliwości pokonywania zapór inżynieryjnych i przeszkód terenowych oraz niszczenia obiektów fortyfikacyjnych. Skomasowane użycie nowego uzbrojenia i sprzętu bojowego w dowolnym miejscu będzie gwarantować duży stopień obezwładnienia obrony. Będą więc warunki do działania na kierunkach niewielkich zgrupowań, wbijających się klinami w najsłabsze miejsca obrony przeciwnika. Ich ruch do przodu będzie poprzedzać działanie elektroniczne i rażenie punktowo-powierzchniowe. Przełamywanie w klasycznym rozumieniu tego pojęcia też przejdzie do historii. Wykonywaniu uderzeń kierunkowych od czoła, sprowadzających się niejednokrotnie do "wyrąbywania" swoistych ścieżek w głąb ugrupowania przeciwnika, towarzyszyć będą uderzenia ze skrzydeł i powietrza oraz szerokie stosowanie rajdów powietrzno-lądowych.

Charakterystyczną tendencją przeobrażeń w prowadzeniu natarcia będzie dążenie do zwiększenia intensywności i różnorodności jednoczesnego oddziaływania na całą głębokość ugrupowania przeciwnika. Dążeniu do szybkiego przeniesienia działań w głąb sprzyjać będzie coraz powszechniejsze stosowanie desantów, grup desantowosztur-mowych i oddziałów wydzielonych (rajdowych).

Przestrzenny i kierunkowy charakter natarcia zmuszać będzie do wykazywania dużej troski o współdziałanie. Działania w różnych rejonach powinny być bowiem zsynchronizowane i ukierunkowane na rozbijanie i rozsadzanie od wewnątrz ugrupowania broniących się zgrupowań wojsk lądowych przeciwnika. Wspólnym celem działania będzie dążenie do naruszenia systemu obrony, co z kolei zdynamizuje ruch do przodu. Ważną rolę odgrywać będzie izolacja obszaru prowadzonych działań od dopływu świeżych sił drogą lądową i powietrzną. Wcześniej przyjęta inicjatywa i uzyskana przewaga powinna być ciągle utrzymywana i

241

wzbogacana w coraz nowe formy i sposoby oddziaływania. Nieustannie też należy zmieniać kierunek głównego uderzenia, angażując do tego wysoce manewrowe zgrupowania drugorzutowe (odwodowe). W osiągnięciu celu natarcia niebagatelną rolę odegra umiejętność szybkiego pokonywania przeszkód terenowych i uniemożliwienie zorganizowania obrony z ich wykorzystaniem. Rozwijanie i prowadzenie natarcia będzie możliwe przy zachowaniu jego ciągłości, bez dania przeciwnikowi szansy złapania oddechu i stworzenia kolejnej linii obrony położonej w głębi. Przewidywany charakter działań zaczepnych sprawi, że stopniowo będą zanikały stosowane dotychczas pasy natarcia. W zadaniach określać się będzie kierunki, czy też rejony do opanowania jako końcowy cel działania na jeden lub kilka dni. Stanie się to prawidłowością zarówno szczebli operacyjnych, jak i taktycznych. Duża manewrowość działań i możliwość szybkiego rozwijania natarcia wiąże się ze wzrostem znaczenia i częstotliwości bojów spotkaniowych. Swoistą przyczyną ich nobilitacji będzie także brak zwartości ugrupowania i duży dynamizm działań. W dynamicznie prowadzonych działaniach taktycznych rysują się jednak dość istotne zmiany w charakterze przygotowania i przeprowadzenia boju spotkaniowego. Przede wszystkim na skutek znacznych możliwości rozpoznawczych przestanie on być niespodziewanym (zaskakującym) wydarzeniem dla obu stron. W praktyce bój spotkaniowy rozpocznie się na długo przed bezpośrednim starciem wojsk lądowych przeciwstawnych stron; niejednokrotnie działania poprzedzające to starcie zadecydują o jego końcowym wyniku. Klasyczne rozwiązanie, aby częścią sił odeprzeć uderzenie sił głównych przeciwnika, a samemu podjąć rozstrzygające działania w celu wyjścia na skrzydła i tyły strony przeciwnej ulegnie zmianie, głównie na korzyść rozstrzygających starć. O ich wyniku zadecyduje jednak nie przewaga matarialna, lecz intelektualna. Duża możliwość gruntownej zmiany sytuacji na lądzie, w powietrzu i eterze, dynamiczność prowadzonych działań i prawdopodobieństwo szybkich rozstrzygnięć, korzystnych raz dla jednej, raz dla drugiej strony sprawiać będzie, że określone zgrupowania wojsk lądowych mogą znaleźć się w położeniu niekorzystnym. Stosunkowo szybko mogą zostać odcięte od sił głównych i okrążone. Sytuacja takich zgrupowań będzie nader niedogodna, głównie z powodu znacznie ograniczonej swobody działania i manewru. Zmienią się też możliwości szybszego rozbicia okrążonych zgrupowań wojsk, w czym niebagatelną rolę odegrają działania powietrzno - lądowe.

Odmienne od dotychczasowych założenia doktrynalne sprawiają, że nowym elementem w działaniach bojowych wojsk lądowych będą działania nieregularne.

242

Charakter i skala tych działań będzie uwarunkowana wieloma czynnikami. W zależności od przebiegu początkowego okresu wojny i operacji na danym kierunku mogą do działań nieregularnych na obszarach okupowanych przez przeciwnika przechodzić zgrupowania taktyczne o różnym składzie i sile. Najczęściej będą to jednak niewielkie zgrupowania wojsk lądowych i wojsk obrony terytorialnej. Nie zawsze podjęcie działań nieregularnych będzie wcześnie wkomponowane w scenariusz walki czy bitwy. Niejednokrotnie tego rodzaju działania będą wymuszone rozwojem sytuacji. Fakty te nie pozostaną bez wpływu na ukompletowanie i stopień zaopatrzenia w środki walki oraz prowadzenie aktywnych działań bojowych. Zawsze jednak działania nieregularne określonych zgrupowań wojsk operacyjnych, w ścisłym współdziałaniu z siłami obrony terytorialnej i układu pozamilitarnego staną się istotnym komponentem prowadzonej walki z nacierającym przeciwnikiem. Pytania kontrolne: 1. Jakie zagadnienia omówiono w tym rozdziale podręcznika? 2. Jakie są warunki materializowania się powietrzno-lądowych działań

taktycznych? 3. Opisać ogólny model przyszłych działań zaczepnych i obronnych 4. Dlaczego tak ważne jest ukrycie celu przemieszczania? 5. Dlaczego oficerowie powinni znać przyszłe pole walki?

BIBLIOGRAFIA 1. Aponowicz A., Dowodzenie, Warszawa 1979. 2. Balcerowicz B.,Koziej S., Doskonalenie strategii, sztuki operacyjnej i taktyki, AON 1991. 3. Balcerowicz B., Marczak J., Pawłowski J., Sposoby i rodzaje walki zbrojnej w obronie Polski, AON, Warszawa 1994. 4. Bielecki S.J., Pustynna Burza, Warszawa 1991. 5. Boucher A., Odwieczne prawa wojny, Warszawa 1924. 6. Cendrowski B., Psychologia walki i dowodzenia, Warszawa 1973. 7. Chocha B., Rozważania o sztuce operacyjnej, Warszawa 1984. 8. Clausewitz C., O wojnie, ks. 1-5, Warszawa 1958. 9. Drzewiecki J., Pióro T., Problemy rozwoju sztuki wojennej, Warszawa 1956. 10. Foch F., Zasady sztuki wojennej, Warszawa 1924. 11. FM-100-5 Operations, Fort Monroe 1992. 12. F-100-5 Operations, Washington 1986. 13. Foret S., Polska sztuka wojenna 1918-1939 r., Warszawa 1975. 14. Galewski Z., Czynniki powodzenia we współczesnej walce, Warszawa 1986. 15. Galewski Z., Współdziałanie na polu walki, Warszawa 1983. 16. Gołąb Z., Początkowy okres wojny, Warszawa 1972. 17. Howard M., Wojna w dziejach Europy, Wrocław 1990. 18. Herman H., Geneza sztuki operacyjnej, AON 1992. 19. Jakubczak R., Marczak J., Działania nieregularne w obronie Polski, AON 1995. 20. Jomini H., Zarys sztuki wojennej, Warszawa 1965. 21. Koziej S., Teoria sztuki wojennej, Warszawa 1993. 22. Koziej S., Podstawy sztuki wojennej, AON, Warszawa 1992. 23. Koziej S., Rajdy bojowe, Warszawa 1987. 24. Koziej S.,Łaski W.,Sznajder R., Teren i taktyka, Warszawa 1980. 25. Koziej S.,Pawłowski J.,Kordas R., Działania operacyjne wojsk lądowych, AON 1992. 26. Kulma W., Działanie sztabu związku taktycznego (oddziału) podczas przeciwuderzenia (kontrataku) oraz tendencje rozwojowe dowodzenia, Materiał studyjny, AON 1993.

244

27. Kunikowski J., Właściwości dowódczego przygotowania i działania, AON 1994. 28. Krauze M., Nowak J., Współczesne wojska chemiczne, Warszawa 1983. 29. Krzemień T., Wojska rakietowe i artyleria, Warszawa 1983. 30. Laszczyk M., Walka w okrążeniu, Warszawa 1985. 31. Maculenko W.M., Opieratiwnaja moskirowska wojsk, Moskwa 1975. 32. Machura J.Sajak J., Kariera bojowa Smigłowców, Warszawa 1980. 33. Majewski R., Carl von Clausewitz. Teoria wojen, Wrocław 1990. 34. Marczak J., Skobel W.,Lewiński E., Gąsiorek K., Obrona regionalna (terytorialna) w systemie obronnym Rzeczypospolitej Polskiej, AON 1992. 35. Middeldort E., Taktyka w kampanii rosyjskiej, Warszawa 1961. 36. Mossor S., Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny, Warszawa 1986. 37. Moore P.G., Ryzyko w podejmowaniu decyzji, Warszawa 1975. 38. Munzel O., Pamzer-Taktik, Neckargemnd 1959. 39. Nowak E., Komunikacja i wojna, Warszawa 1994. 40. Nożko K., Walka o przewagę, Warszawa 1985. 41. Nożko K., Przewaga w systemie obronnym RP, Warszawa 1993. 42. Nożko K., Maskowanie, zaskoczenie i manewr w działaniach operacyjno-taktycznych systemu obronnego RP, AON 1994. 43. Nożko K., Doskonalenie strategii, sztuki operacyjnej i taktyki, AON 1991. 44. Orzechowski J., Dowodzenie i sztaby, Warszawa 1975-1980. 45. Pawłowski J., Przeciwnatarcie , AON 1993. 46. Piekarski H., Walka radioelektroniczna, Warszawa 1981. 47. Piotrowski S., Sztuka dowodzenia operacyjnego i taktycznego w warunkach prowadzenia wojny na terytorium kraju, ZN nr 3/8, AON. 48. Radzievski A., Przełamanie, Warszawa 1979. 49. Regulamin działań taktycznych ..., cz. I, Warszawa 1994. 50. Regulamin sztabów (tymczasowy), Warszawa 1982. 51. Rola-Arciszewski S., Sztuka dowodzenia na Zachodzie Europy, Warszawa 1934. 52. Sadykiewicz M., Kawaleria powietrzna,Waszawa 1993. 53. Sawkin W., Podstawowe zasady sztuki wojennej, Warszawa 1974. 54. Sikorski W., Przyszła wojna, Warszawa 1934.

245

55. Skibiński F., Rozważania o sztuce wojennej, WIH 1972. 56. Skibiński F., O sztuce wojennej na Północno-Zachodnim Teatrze Działań Wojennych, Warszawa 1989. 57. Sienkiewicz P., Systemy kierowania, Warszawa 1989. 58. Skobel W., Działania nieregularne sił obrony terytorialnej, Studium, AON 1993. 59. Skobel W.,Gąsiorek K., Obrona terytorialna okręgu wojskowego i województwa (regionu), AON 1995. 60. Szapiro T., Co decyduje o decyzji, Warszawa 1993. 61. Świątnicki W.,Świątnicki S., Bronie inteligentne, Warszawa 1993. 62. Ścibiorek Z., Rozważania o obronie, Warszawa 1993. 63. Tarasiuk B., Działanie sztabu związku taktycznego (oddziału) podczas przygotowania obrony bez styczności z przeciwnikiem, Materiał studyjny, AON 1993. 64. Targowski A., Dogonić czas, Warszawa 1993. 65. Użycki J., Wojna konwencjonalna w Europie, Warszawa 1990. 66. Załuska J., Taktyka, Bydgoszcz-Warszawa 1926. 67. Żółtowski E., Zaskoczenie w wojnie współczesnej, Warszawa 1966.