e d i c i j aturni naodi. vo toj kontekst se pojavi potreba za vozobno-vuvawe, o`ivuvawe na...

2010

E D I C I J AK L E A

Pomagateli za ovaa kniga

da go vidi svetloto na denot:

Makedonci od Sidnej

Metodija Volkanoski,

Slave Kolevski i drugi.

Izdava~:

Angelina Markus

Za izdava~ot:

“MAKFORM” - Skopje

Kompjuterska obrabotkakorica i podgotovka za pe~at:

Bojan Simovski

Pe~at:

“VEB PRINT” - Skopje

Tira`: 500 primeroci

ANGELINA MARKUS

KSANTIKADREVNO MAKEDONSKO

PRAZNUVAWE

VoVed

Ako go analizirame ~ovekot i bez nekoja posebna na -

me ra naiduvame na kodot, korenite na narodot i obrat no,

kaj narodot se sretnuvaat site poedine~ni karakte ris ti -

ki na ~ovekot kako li~nost. Toa se op{tite svoj stva {to

se prenesuvaat od koleno na koleno na generaciite ka ko

traj no nasledstvo. Na toj na~in se gleda linija na tenden-

cija da se odrùva ivotot od prapo~etokot na pos to e we -

to na ro dot vo nedogled niz mileniumi.

Makedonskiot narod od rodot na Makedoncite od pam -

tivek na svoite prostori za iveewe ostavale silni tra -

gi, umetni~ki oblikuvani orudija od kamen, figuri vo

gli na, cr teì na karpi, pisma, poraki, kuki, alati i oru` -

je vo site metali, zlatni maski so likot na carot, bogovi,

sve ti li{ta i mnogu drugi tvorbi sozdadeni niz ritual.

Do niv stignale site boi, zvuci, site mirisi vo original -

na forma, Makedonska. Niz toa se izrazuva na~inot na i -

votot, ra botata i proslavite. Toj prototip na ìveewe

za sekoga{ ostanal vlijatelen kon drugite narodi {to do -

prele do Ma kedoncite. Toa iveewe, proizvodi, organiza -

cija, op sta nok so makedonskita vrvna, umetni~ka forma

se pre ne suvala vremenski i prostorno. Zaedno so toa se pre -

ne su vaat i makedonskite razni proslavi vo najop{ta for -

ma vo proslavite na Ksantika. Instrumentite, ritamot,

no sii te, nakitot, oroto, sè toa ostanalo kako oìveana ma -

te ri jalna pridobivka i neuni{tivi dokazi za postoewe

na site drevni make don ski vrednosti. Po arheolo{kite

nao|ali{ta i muzeite se kom pletiraat istoriski i kul -

tur ni naodi. Vo toj kontekst se pojavi potreba za vozob no -

vu vawe, oìvu va we na make don skite proslavi na pro let -

ni te praznici pre ku Ksantika.

Ksantika e praznikot koj se slavi od narodot, ple -

me to, falangata, carot i familiite, od staro do mlado so

cve}eto, pesnata, igrata, obi~aite prosledeni so svi re we

na site instrumenti {to i sega se upotrebuvaat, osobeno

oka ri nata stara 6000 godini, upotrebuvana niz si te pret -

hod ni makedonski mileniumi.

Ksantika e izraz na najvisoko vozvi{eno duhovno

nivo za odbeleùvawe na site va`ni momenti od ivotot

na makedonskiot narod so masovni proslavi. Ksantika

kako a/kitna/sk.

Ksantika e duhovno pro~istuvawe na energijata vo

pro letnoto zatopluvawe na sonceto, so zgolemena svet -

li na i qubov. Ksantika pro~itana od desno kon levo e kit -

na, praznik kiten so cvet i cvetot e svetlina.

Ksantika e spomenuvana kaj Homer kako ime na dve

re ki, ime na kral, heroj, ime na kowot na Ahil, i taka na -

ta mu. Ima u{te mnogu izvori {to go spomenuvaat poimot

Ksan tika od drevnina kako Polibie, generalot na Per -

sej, Torg, Justin, i drugi istori~ari. Sekoja prolet vo

pr vi ot mesec, mart ili mesecot Ksant se po~nuvalo du -

hov noto pro~is tu va we na falangata vo polna oprema, se

peelo, pi e lo se ve se lele cela nedela i cel mesec. Po sta -

ri izvo ri ima kaj Ho mer i podaleku nazad vo ìvotot na

neolitot.

Angelina Markus6

Izvorite za Ksantika opi{uvani se od generalite

na Aleksandar i potoa se prevzemeni od drugi anti~ki

ras ka uva~i imenuvani kako triumf, natprevaruva~i,

igri i drugo. Carskite proslavi nalikuvale na Dionis -

ki te po vor ki {to i prethodele na Ksantika.

Formite na sega{nite proslavi gi sodràt vo sebe

drevnite koreni vo mo}no manifestirawe na se {to e

ma kedonsko nasledstvo od Ksantika so ìvi primeri na

site obi ~ai i kanoni, zatoa i najmogu }e se potpirame na

sovre meni èlbi da se vozobnovi Ksantikata. Taka brzo

se pri fa}a nosewe na martinkite kako slavewe na pro -

let nite praznici, povorki so site pridru`ni elementi

povrzani so najgolemiot makedonski praznik Ksantika,

ca rica me|u proslavite.

Angelina Markus

KSANTIKA – DREVNO MAKEDONSKO PRAZNUVAWE 7

Praznikot ksantika

Proletta po~nuva so mesecot Ksantika. Toa e pra -

sta ro ime za dene{niot mesec mart vo Makedonija. Toa ja

ot sli kuva povrzanosta na ~ovekot so prirodata, so plo -

do ro dieto, so obnovuvawe na ra|aweto. Vo prolet denot

se zgo le muva so pove}e sonce, svetlina i radost, se raz -

buduva pri rodata od studenite zimski denovi so svetli-

nata, du hov noto pro~istuvawe, nakiteni povorki so pes ni

i ora gi po~nuvaat proletnite proslavi.

Se slavi nadoa|aweto na proletna energija, so po -

mi ruvawe, so pove}e qubov i svetlina. Toa e nova misla

so no vi idei, son~evi zraci, kitki na cve}e so spektar na

boi i martinkata kako simobol na crvenata i belata boja.

Gru ba ta materija kako crvena boja se prepletuva so bela -

ta boja kako duhovna energija. Zna~i, Makedoncite praz -

nu vaat i ume at toa da go pravat, pred se da ja sla vat vo -

zob no ve nata pri roda se -

koja go di na i sekoja sla -

va niz godinata, ve kovite,

mileniumite, po~ nu vaj -

}i od mart. Se budi pri -

ro data pod dej stvo na

svetlinata so ram no dne-

vicata vo mart se za top -

luva zemjata, ninuva at

`i tata, se razviva at cve -

to vite, cutat ovo{ jata,Martinka

se presa du va rasad, se podgotvu va hrana, sigurnost za ì -

vo tot, se pra vat gnezda, svadbi, ra |a we, se obnovuva i se

za menuva so ne{to novo i mlado vo zem jodelieto i celiot

ìv svet. Se otvoraat cvetovi ka ko simbol na nadojdena -

ta svetli na, so cvetovi se kiti pri ro data i lu|eto {to

umeat toa da go proslavuvaat, da go po kaàt seto toa, niz

kitewe, igri, pe s ni, umetni~ko tvo re we na site podra~ja

na ~ove~kata ima ginacija.

Ritualite vo presret na site prirodni promeni ja

so ~inuvaat glavnata sodrìna na najgolemo praznuvawe

na Ksantika, cel mesec i cela godina. Pri~ina za slavewe

na Makedoncite se po~ituvaweto na mitolo{kite bogo -

vi, po minati vo slavewe na pravoslavnite hristijanski

praz nici i najmnogu uspehot, pobedite, napredokot i za{ -

ti ta ta na site vidovi odbrana i vojuvawe. Toa se tie pri -

~i ni za pro slava celiot narod so carot i vojnicite, vo edna

ce los na vrska so prirodnite pojavi. Drevnite Makedon ci

dolgo se podgotvuvale za Ksantika za da pokaàt se {to e

va` no vo sloènata struktura na op{testvoto podenakvo

na ma te rijalnoto i duhovnoto podra~je. Familiite, fa -

lan ga ta, na ro dot, gi ispolnuvale site prostori predvi -

de ni za pros la va. Teatrite, plo{tadite, ledinite vo se koj

carski grad i naselba odeknuvale so glasni veselbi. Se

pielo, se peelo i se igralo vo izobilstvoto na hrana i

vino. Se od me ru va la ubavinata, mladosta, sposobnosta na

genera cii te pa rad no zakiteni, doterani vo nosii iz ve -

zeni i so skap nakit ukraseni. Vo dolgite zimski deno no -

}ija, so me seci, se ra bo te lo na rubata, se izra bo tu va le

na kit, alati, oru`je, sa do vi... za na denovite na Ksan ti kata

seto toa da se vidi i da se prenese na idnite generacii.

Angelina Markus10

Mnogu dolg period, od Ne-

olitot do denes, moème da gi

sretneme vo razni formi gli ne -

nite sadovi i ènski te fi guri,

obrabotena makedon ska bronza

vo sadovi, nakit, oru`je, make -

don skiot {tit so sonca i razni

oru dija mer me rite so sta tui, te -

a t rite, yidinite na palatite i

grobovi te. Taa ma te rijalna kul -

tura i mnogubrojni artefakti gi

ispolnuvaat mu zeite kako kaj nas

taka i niz mno gu drugi zem ji niz

Evropa, Azi ja i nase ka de kade

{to se od ne seni od Makedonija.

Vo niv se otsli kuvaat funkcii -

te na soz da vaweto na razli~ni -

te pred me ti vo slu`ba na na i -

ve e we to, proslavite i veruva -

wa ta na Makedoncite, no si teli

na naj sta rata kultura, pismo i

umetnost vo svetot. Vo ukra si -

te, vo boi te, vo bilo koe umet -

ni~ ko delo gi gledame korenite

i du hovosta na najmasovnite pro -

s lavi na Ksantika.Dene{niot na ~in na do -

ma{ nite, re ligi oz ni te i na rod -nite praznici se izveduvaat naist na ~in kako Ksan ti ka od drev -no sta. Odràn e kontinui tet vo


Makedonski zlaten nakitza ukrasuvawe

boite, zvucite, in strumentite, ukrasuvawe to,takvo kakvo{to bi lo pred ne kolku mile ni umi. Gajdite, tapanot, ka -va lot i okarinata so zvuci na ka val go diktirale orotoso ist ritam. Okari na ta stara {est iljadi godini vo ra -cete na Dautovski, zas vire i denes isto kako i vo drevn-ina na pro slavite na ma kedon ski ot praznik Ksantika. Sè{to e sozdadeno vo drev no s ta i denes se upotrebuva.Preku praz nu vaweto na Ksan ti ka gi vozobnovuva meobi~aite, tvo re{ tvoto, du hovnosta na Makedonci te soz-dadeno vrz cvrsta osnova na moral, radost, qu - bov islavewe na ìvoto za po lesno da se pod ne sat te { kotiitena koi se nai du va niz ì votot i borbata za opstanok vosurovi us lo vi i pre~ki.

Makedoncite dobro izve`bani ja pokaùvale svoja -

ta podgotvenost da se soo~at so problemite i da gi re{at.

Ksan tika bila pole za ramnoteà ili smotra na postig -

nu va wata. Makedoncite sekoja godina so Ksantika oble -

~e ni vo novo ruvo, zakiteni so cve}e i so martinki, za

zdravje i za uspeh, duhovno jaknele pro~isteni, se podgot -

vuvale za go le mi civilizaciski pohodi da steknat novi

sodrìni vo sla veweto niz umetni~ko tvore{tvo i sov -

la duvawe na novi prostori.

Po praznicite na Ksantika, Makedoncite pozasi -

le no tvorele, proizveduvale i patuvale. Potvrdena e

dolga tradicija na patuvawe po svetot. Patuvale Argo -

nautite po zlatnoto runo predvodeni od bogovi i heroi

okolu Sredo zemjeto i prostornata tatkovina na mito -

lo{ kite junaci. Patu vala povorka na Dion pridruù va -

na od narodot, muzi te, satiri, horovi so oratori, muzika,

igra kako prvi tea tar ski pretstavi. Po pat do Indija i

nazad do sveti li{ tata vo Makedonija go slavele vinoto

Angelina Markus12

i boite na Ksan tika so

mar tinkite i crveno-beli -

te cveto vi kako beloto i

cr ve noto vino. Toa pret st a -

vuva prva forma na masov -

na pro let na proslava na

Ksantika iako korenite gi

ima opi {a no i Ilijadata

a izrazeni se i niz neolitot.

Heraklo, sinot na

Zevs gi prokrstaril is-

tite pros to ri i gi slavel

herojstvata vo duhot na makedon ska ta tra di cija, pri {to

masovno se pridruùval narodot.

Najdolg pat izodel Makedon koj {to se vqubil vo

bo gin kata Ksantika, vo proletno izobilstvo na boi i cve -

to vi. Koga Makedon ja zagubil Ksantika, prodolìl da

ja ba ra vo site sezoni, baraj}i go precvetanoto cve}e,

pre zre a noto ovo{je i esenskite semiwa zaspani vo zim-

skiot son. Rano naprolet Makedon go kanel narodot da go

pre~e kaat bude weto na prirodata, da ja prepoznaat ubavi -

nata na Ksan tika i ispolneti so qubov da gi po~nat pros -

lavite.

Slaveweto na Ksantika so proletta na mesecot

Ksant ili Mart po~nuva pre~ek na zemjodelskite obra -

bot ki. Toa podgotvuvawe zapo~nuva doma so ~istewe i

ukra suvawe na rascvetanite ovo{ni drvja im se vrzuvaat

crveni vrvki i drugi obeleùvawa koga se reàt lozjata,


Okarina stara pove}e od 6000 godini

koga se ora zem ja ta, koga se vra}aat {trkovite, koga se

pravat svadbi toga{ po~nuva kiteweto so martinki i

cvetovi. Taka se pre ~e ku va at proslavite na Ksantika i

dolgo, cel mesec se sla vat boi te, beri}etot, cve}eto i

qubovta. Narodot prima po gole ma svetlina i potoplo

son~evo zra~ewe na nov ì vot, ve se lost i sre}a.

Od zemjata `rtat semiwa i seto toa zaedno so boite,

mar tinkite i cve}eto go gledame vo nosiite, kilimite,

vo kitkite vo racete na nevestite, vo pandelkite, vo

kosite na decata, na alatite, na portite, na site pred-

meti vo upo t re ba. Se ukrasuval srpot, raloto i volovite

koga trgnuva le na orawe. Se ukrasuvale kowite koga pa -

tu vale do sveti li{ tata, livadite, teatrite, kade {to

po~ nuvalo da se sla vat denovite na Ksantika. Pristignu-

vala falangata vo polna oprema. Se vkrstuvale crvenite

nametki i belite odblesoci na srebrenoto oru`je. Site

itale po carskite pa ti{ ta za da go pre~ekaat i pozdra-

vat carot, celiot nakiten so zlato, da go po~ne slavewe -

to so narodot.

Tre{tele zurli, tapani, gajdi se pielo crveno vino

i se nazdravuvalo, se peele pesni i ora se igrale, imalo nat -

prevari vo sport, oratorstvo, {egi i pretstavi koi se odr -

u vale kako natprevaruvawe me|u najdobrite, iz bra nite.

Za ovie proslavi i natprevaruvawa na Makedon cite im

sluèle golemite teatri i stadioni izgradeni vo site

gradovi. Golemi za da moè da go soberat narodot zaed no so

carot i falangata.

Taka praznuvaweto na Ksantika se neguvalo kako

tra dicija niz makedonskata istorija. Toa kulturno nas -

Angelina Markus14

led stvo ima dlaboki koreni nanazad pove}e mileniumi

od neo li tot, antikata, hristrijanstvoto. Ima ne{to za -

ed ni~ko vo site tie periodi se do denes.

ksantika Vo dene[nite ProsLaVi Vo MakedoniJa

Toa iskonsko vreàno vo svesta kako pametewe od

naj stari vremiwa se zadràlo vo narodnata memorija.

Iako nekoi obi~ai i proslavi so tekot na vremeto moè -

bi i se izmenile, sepak, opstanale do denes, se zadràle

vo tradicijata na Makedoncite. Vo site obi~ai, vo site sla -


Boite na Ksantika niz makeodnskite poliwa

vewa ni se povtoruvaat mnogu istovetni formi od pros -

la vite na Ksantika od drevnite vremiwa do denes. Toa ne -

iscrpno bogatstvo na narodnoto tvore{tvo povrzano so

kosmi~ ki te pojavi, prirodnite promeni vo zemjodelieto

i ~ove~ ki ot odnos so oraganizirawe na proslavite pret -

sta vuva bit na karakteristika na makedonskata duhov -

nost. Vo de no vi te na Ksantika doa|a do izraz vnatre{no

sonce {to eks plo dira so energija na sposobnost i darba za

tvore{ t vo na site poliwa ostavaj}i zad sebe predmeti

so trajni von vre menski vrednosti.

Niz Makedonija se gradele pati{ta i gradovi so

plo{ tadi, teatri, svetlinata prestavuva locirawe na

prosto rot za proslavi, svadbi i igri, pridru`eno so mno -

gu ukra si: skulpturi, mozaici, freski, rezbi na palatite

i hramo vite kako i nosiite nakitot, vezovite, martinki -

te, ap li ka cii na simbolite od sonce do ptici i ivotni,

seto toa doa |alo do izraz na site proslavi. Vo Ksantika

so mar tinkite na crveno bela boja se vrzuvale site jazli.

Proslavite so vrzuvawa prepleti, jazli, raspletu -

va we, kitewe, veselewe so boite i zvucite pretstavuvalo

soe dinuvawe na proletnata energija koja {to potiknuva -

la qubov i duhovnost za oplemenuvawe na ~ove~kata du{a.

Taka i cve}eto cveta koga }e ja primi zgolemenata svet -

li na na proletnoto sonce. Cve}eto i martinkata ja zgo -

le mu va at sim bolikata na edinstvo na ~ovekot, prirodata

i kosmi~ ka ta energija. Samata Ksantika go slavi toa

edinstvo i edin stvoto na narodot so bogovite, heroite i

carevite. Od Ksan tika podocna proizleguvaat site praz -

nici. Edni gi nare ku vaat paganski a drugi se povrzani so

hristi jan stvoto. I ednite i drugite izobiluvaat so

Angelina Markus16

mnogu ritauli i tradi ci ja. Niz istorijata i pokraj pos-

tojanite borbi i na pa di vrz Makedonija narodot si gi

zadr`al glavnite et ni~ki obe le`ja. Toa i vo literatura -

ta i vo arheologijata se potvr du va. Problemot e vo pri -

svo juvawe od site okol ni narodi i nekoi evropski zemji

{to nagrnale vrz make don skite kul turni pridobivki,

{to se izvorno so~uvano bo gatstvo vo umetni~koto tvo -

re{ tvo. Na primer prikaznite deka mar tinkite bile del

od bugarskata tradicija. Najve ro jatno tie ni gi donele

od tatarskite zemji, koga se dose li le na makedonska zemja

i se asimilirale so povisokata i mnogu postara makedon-

ska kultura. Drugo e pra{aweto kaj aziski te narodi koga


„Falangist” na proslavata na Ksantika

Ma kedoncite so falangata ostavile potom stvo kaj Hun-

zite, Kala{ite, Sikite i brojni plemi wa niz Indija koi

gi prifatile makedonskite simboli, no sii, muzika, obi -

~ai i duri do denes kaùvaat deka se ~uv stvu va at kako Ma -

ke donci, deka se potomci na Aleksandar Treti Make -

don ski, deka se gordi na svoeto poteklo i sli~ nosti te

nasledeni i so~uvani od pred 2330 godini, od ne pro me ne -

tiot makedonski gen. Folklorot, kilimi, instru menti te,

oroto, se toa e ìva antika, i kaj niv i kaj nas ostana ti od

Ksantika vo vremeto koga praznikot se smetal za najgo -

le ma makedonska proslava, isto kako i sega.

Nekako premol~eno slaveweto na proletta, na ra|a -

we to, na site promeni do denes se odbeleùvaat pod vli -

ja nieto na Ksantika. Na razni na~ini pove}e ili pomalku

drevnoto nasledstvo gi preìvealo najte{kite istoris -

ki periodi.

Pred sedum godini vo Skopje se formira zdruènie

za vozobnovuvawe na starite makedonski obi~ai - Ksan -

ti ka. Programata, statutot, logoto se proslavi prv pat

vo Op{ tina Karpo{, vo teatrot Skupi pod pokrovitel-

stvo na gradona~alnikot i podr{ka na Op{tinata. Se

sla ve{e ro dendenot na Aleksandar Makedonski, se odr -

àa tribini, po u~ili{tata se delea knigi so sodr i na

od ìvotot na anti~kite Makedonci, se odràa koncerti

i seto toa ostavi golem vpe~atok vo toj period. Vo Vol -

ko vo edna semejstvo ima vila Ksantika. Se pojavija i

fir mi so imeto Ksantika. Toa be{e ime na edna cve}ar-

nica, ime na turisti~ka agen cija vo Prilep i drugi. Taka

Ksantika zaìvea, se razbudi i prikaznata za „zaspanata

ubavica” gi ispolni srcata na ma kedonskiot narod i

Angelina Markus18


Makedonskite boi, ukrasi, simboli... ostanale vo podno`jeto naHimalaite kaj Hunzite i se isti so dene{nite vezovi, tkaewa i

simboli

prodolùva da ne osvojuva. Najma sov no i najdolgo, zdru -

è nieto vo Bitola tri godini ja praznuva proleta so

Ksan tika. Odrùva tribini, natprevari na oratori, iz -

lo`bi, kitewa so cve}e i martinki so povorka niz uli -

ci te, so fakeli vo racete na falangata i pridru`na mu -

zika so gajdi i tapani kakvi {to bile i anti~ kite orkes-

tri. Pesnite i orata ovaa godina }e ja razvese lu vaat

Bitola, Filipoviot grad Heraklea, na koj {to naro dot

}e mu se oddolì i na gradot i na svojot patron so spo-

me nikot na Filip Vtori {to ~eka da se postavi na plo{ -

ta dot kade {to zavr{uvaat proslavite na Ksantika so

qu bov, so pesni, igri i so nova svetlina za podobar ì -

vot i sre}a na site Makedonci preku celata godina. Kako

toa se izveduva, kako se pletat pletenkite, martinkite,

kako se pre~ekuva proletta site znaat, ne treba toa da go

u~at, go znaat od ra|awe, genetski se predodredeni vo se -

koj moment da go istaknat kako makedonstvoto taka i

ime to Makedonci. Taa qubov, taa pripadnost, tie obi~ai,

proslavi, Ksantika morame vo naj~ista forma da im ja

pre dademe na idnite generacii za ve~no traewe na se ma -

ke donsko kade i da sme po svetot.

Najinteresno od se e toa {to Ksantika nikoj ne ja

prisvoil do sega. Moèbi nejzinoto osporuvawe }e pret -

sta vuva potsetuvawe i pogolemo proslavuvawe na make don -

ski te praznici. Nema nikakvi opravduvawa da ja prisvo -

ju vaat Ksnatika, nitu imaat takvi uslovi, nitu falanga,

ni tu slava.

Predocna im e da posegaat vo se po makedonskiot

iden titet, proslavite so Ksantika se na{i i ne gi dava -

Angelina Markus20


Od proslavata na Ksantika

vo anti~kiot gradStobi

Od proslavata na Ksantika vo Prilep (gore) i

na Plo{tadot Makedonija vo Skopje (desno)

me. Tie na izgled sitni genetski pojavi dlaboko vko-

reneti kaj Make - doncite ne vra}a at mileniumi na zad do

prapo~e to - kot i do predisto rijata na identi tetot. ]e

trgneme po pret ~uv stvata i po stravot pred nepoznatoto

vo prirodnite si li {to ~ovek mora{e da go nasledi.

Sueverieto pret stavuva prva i edinstvena za{tita koga

nemalo nitu drà va nitu oru`je za borba nitu bogovi za

za{tita. Totemot e prv izraz, prva verba {to zasluùva

da se slavi, boeweto, mas kite, mar tin kite, igrite, toa se

prvite pros la vi na Ksan ti ka i prv izraz na ba ra weto na

duhov no sta. Vo rural ni te de lovi niz Makedonija u{te se

slavat ogno vi te, mas ken ba lot, ra |a weto, zaedno so ritu-

alite na po~itu va we na za{ tita od po ~uduvawe. Tuka se

tie rituali ispre ple te ni niz hris ti janskite praznici.

Blagoslovot od crkvi te sli ~en e na site aktivnosti na

prvosve{tenikot i na carot ka ko du ho ven voda~. Se {to

e povrzano so familija i de nes se pro sla vuva vo pridru` -

ba na sve{tenikot i toa pri ra |a we to, kr{tevaweto, sla -

vite, svadbite, pogrebite, pome ni te i se ta ka, toa preku

Ksantika stignalo do nas so bez broj primeri.

Mojata kole{ka Qupka mi raskaà se}avawe za mar -

tin kite. Bev petgodi{no devoj~e, veli, koga strina mi se

po ro di kade {to ìveeme ku}a do ku}a, me odvedoa da go

vi dam bebeto {totuku rodeno i povieno. Na racete na

stri na mi i na bebeto {to leè{e do nea imaa martinka

usu ka na od crven i bel konec. Taa gletka ja zapamtiv za

cel ì vot. Kako deca veruvavme deka {trkovite gi nosat

decata i martinkite, sekoja prolet na ist den, nosat top -

li na i cve}e. Po manastirite se pletat martinki za za{ -

tita i sre}a, niv gi nosat na racete decata i mladite niz

Angelina Markus22

Makedonija. Toa e

m o d i f i c i r a n a

Ksantika niz obi -

~aite i veruva wa -

ta niz Makedo nija.

I jas imam se -

}avawe od detstvo -

to. Koga imav pet

go di ni ~i~ko mi

Petre me nose{e

vo trlo da gi pu{tam jag ni wa ta. Na sekoe jagne mu vrzu-

vavme crveni usukani kon ci za Bo`ik da ne gi po~uduvaat.

Mene vo skutot mi redea poda ro ci kako volneni ~orapi

so pufki, elek, {arena pres tilka so cve}e tkaena, orevi,

kosteni, jabolka, ro{ ki za be ri }et. Zna~i slaveweto na

Ksantika ne e samo vo Mart. Vre meto se pomestuvalo a so

toa i praznicite i sla veweto na Ksan ti ka. Na toa se

dol`i i razli~noto vreme na ~ekawe na Nova Godina pa

na stara Nova Godina pa na proletna go dina spo red kli-

matskiot kalendar. Se slavi zimski i le ten Sv. Niko la,

Sv. Atanas i drugi. Vo site praz nici od Bo ik do Velig-

den praznuvaweto e novogo di{no do proletno. Od \ur -

|ov den do Mitrovden e beri }et no. Vo site tie praz ni ci

sre}avame tragi od Ksantika i duhovnost.

Vo makedonskiot pravoslaven kalendar postojat 42

praznici ne smetaj}i gi nedelite. Golem broj od tie praz -

nici nosat karakteristiki kako od slaveweto na Ksan-

tika zatoa {to se od ne suvaat na slaveweto na prirodata,

le bot, vinoto, ra|a we to itn. Vo januari masovno slavewe


Od karnevalite niz Makedonija (Vev~ani)

po~ nuva so Kolede, Bo`ik, Vasilica, Vodici, Sv. Jovan

Krs ti tel. Na tie praznici se palat ognovi, se maskiraat

lu|eto, se brka studot i lo{ite duhovi. Vo fevruari go -

lem praz nik e Sv. Trifun praznikot na lozata i vinoto

{to pomi na lo vo pri ~est, crvenoto makedonsko vino.

Pokladi vo Make do nija mnogu se slavi kako ~istewe,

postewe pred pro letno to bu de we na proletta. Pro~ka e

edinstven praznik i se praz nuva samo vo Makedonija.

Vo Mart se sla vat Mla den ci i Cvetnici. Mla den -

ci se na 22 mart na denot na ramnodne vnicata, toa e vis -

tin ski ot den na pro letta, so naj gole ma svet lina i so ras-

cu tu va we na ovo{ ki te i cve }i wata. Ime to na toj mesec

kaj sta ri te Make don ci bilo Cutar. So Ksan tika se sla -

vat Mla den cite, vozob no vuvaweto, noviot po ~e tok na pro -

meni, svet lina, energija, `ivot. Za toa ni sve do~at op -

ser va to riite kako Kokino, Cocov Kamen i u{te mnogu

dru gi neot kri eni svetili{ta stari po ve}e od 4000 go di -

ni kade {to Makedoncite komunici ra le me|u sebe na {i -

roki pros tori, komunicirale so Son ceto i bogovite,

obi ~ai te i go po~ nuvale praveweto na zem jodelskiot ka -

len dar. Va` no s ta na Ksantika se sostoi vo taa preciznost

da ne se pro pu{ ti seidbata i da se ~eka hrana idnata go -

di na. Pod gotve nosta so radost da se pre~eka pro letta ja

gle da me i vo mu zi te i na samite mesta na opserva to riite.

Markerite gi pre ~e kuvale son~evite zraci i go sla vele

proletnoto vo zo b no vuvawe so blagodarnost so pes na, so

ora, so muzika, so cve }e i site drugi obi~ai {to neko ga{

i sega so Ksantika gi proslavuva makedonskiot narod.

Vo April se slavi Veligden. Na toj den narodot go

po ka uva bogatstvoto na nosii, uspeh i izobilstvo na

Angelina Markus24

hra na, mnogu ukrasi i me|usebni gostuvaa na familiite.

Na Ve ligden na sred selo mladite na oro se poka`uvat se

ben di suvaat doterani, nakiteni, veseli i sre}ni po izmi-

na ta ta studena zima. I toa e del od Ksantika.

Vo Maj se slavi \ur|ovden, Spasovden, Duhovden.

Si te se golemi praznici i mnogu ~esto se selski slavi.

Vo juni nema golemi narodni praznici se `nee, se

ra boti po pole se sobira hranata, ovo{jeto, se razmno u -

va `i vinata, se sobira letninata za zimnica.


Neolitskata opservatorija Kokino so markeri{to ja pre~ekuvaat Ksantika

Vo Juli, Ivanden, Krstovden, Petrovden. Se slavat

apostoli i svetci.

Vo Avgust Ilinden, den na sonceto i nacionalen

den na Makedonija i Makedoncite, den na slobodata i dr -

àv nosta. Na Ilinden, Filip Vtori pobedi vo bitkata kaj

He ronea. Ilinden za Vostanieto i Ilindenskata Kru {ev -

ska Republika i tretiot Ilinden, dràvnost so ASNOM.

Potoa e Preobraènie, den na grozjeto i pri ~esta za Go -

le ma Bo go rodica.

Vo Septemvri se slavi mala Bogorodica i Krstov -

den. Vo Oktomvri praznik e Soborot na makedonski sve ti -

teli i Petkovden kako imenden i ku}na slava, bez golemi

na rod ni sobiri.

Vo Noemvri se slavat angelite Sv. Dimitrija i Ar -

han gel Mihail, sveti voini i èstoki borci, oble~eni,

voo ru eni kako falangisti i kako makedonskite prin -

co vi na kowi.

Vo Dekemvri najgolemiot praznik e Sv. Nikola ~u -

do tvorec i za{titnik na patnicite.

Site spomnati praznici preku celata godina imaat

vrska so drevnite proslavi na Ksantika i iako tie se od

po novo vreme, ni ja pokaùvaat vrskata so sega{noto na -

rod no i crkovno praznuvawe so naglaseni slavewa na

pro let ni i praznici na zemjodelskiot kalendar. Toa se

praz ni ci na duhovnost.

Pokaàvme nekoj sodrìni na Ksantika so anti~ki

ko reni, niz hristijanskite praznici vo Makedonija {to

se slavat preku celata godina.

Angelina Markus26

Manifestiraweto na raznite formi e mnogu po -

pri sutna i bara pogolema analiza. Na primer Gali~ka -

ta, Ma ri ovskata i drugi nosii celosno izvezenoto belo

platno so crveni konci, so mnogu zlaten i sreben konec

(srma), ra~ no izraboteni, se golem reprezent na boite na

Ksantika. Vo muzejot na ~ovekot vo Pariz site narodi na

porane{na Ju goslavija se pretstaveni so Gali~kata nosija.

Izveze ni te sonca, soncata na freski te, paftite vo vid


Makedonski `enski nosii

na make don ski {tit go pokaùvaat statusot vo kitewe za

prosla va. Taka se pre~ekuvala pro letta so proletnite

prazni ci nekoga{ i sega, taka se vsadila Ksantika vo

svesta na makedonskiot narod so obi~ni i umetni~ki tra -

gi vo site mileniumi, so ne pre g led no bogatstvo.

Kiteweto so boite na Ksan ti ka ne zapira, prodol -

ù va so vr zuvawe na martinki na ra~i wa ta na decata, oko -

lu vratot na doma{nite ìvotni, kitewe na vratata i

dvo rot, vrvci i venci so cve}e na drvjata, na srpot za et -

va, na raloto, na se {to u~est vu va vo budeweto na priro -

da ta, za rodi{ i podmladok da se ~uva od po~uduva we, za vist,

zloba ili za viduvawe na uspeh. Kiteweto so boite na

Ksan tika se pravi so cel da go zadrì negativ no to vli -

ja nie od uroci koga doa|a vo razvoj pozitivnata kosmi~ka

energija i svetlina, da se razvie dobrinata, uba vinata,

qubovta i da se prenese od ~ovek na ~oveka duri se pee

igra i se pie vino. Ksantika e osloboduvawe na lo{ata

ener gija i preku pros la vi vnesuvawe vo novi uspesi vo

ìvotot na site posebno na mladite. Zatoa gle dame kako

Ksantika gi dava uslovite za proslavi i gi obe dinuva si -

te praznici so site lu|e vo fa miliite i na ro dot. Ne samo

dene{novo vreme tuku i ce liot sreden vek posveten e na

po dobroto ìveewe, so pri ~es ta so crveno vino i vapcu -

va we na be li te jajca so crvena boja. Ima golema simboli -

ka vo kr {e we i zaranuvawe so belo jajce od kako se otfrla

crvenata lu{pa. Na takov na ~in, po pos tot, hranata e vne -

su vawe nova energija za pogo lema sila vo rabotata {to

ja nosi prolet ta. Ksantika go oku pira i go naso~uva iv-

otot, toa vredi da se proslavi na na~in kako {to go pra-

vat Makedoncite so nivnoto slave we na svojot najgolem

Angelina Markus28

praznik. Taka Ksan ti ka preku sla ve weto, boite i umet -

nos ta ni gi naso~uvala glav nite ka rak teristiki i obi ~ai

na ìveewe niz site pe riodi od isto rijata i kul turata

na makedonskiot narod.

izVori i razni

PodatoCi za ksantika

Vo iLiJada i odiseJa od HoMer

Samo “Gilgame{“ od Asirskoto carstvo e postara poe -

ma od “Ili jada”. Pi{uvana e na gli neni plo~ki i so~u va -

na vo kralskata bib li oteka me|u golem broj kr{ na teks to -

vi, pi{u va ni so klinesto pismo.

Mladiot princ ja bara besmrtnosta i ko ga }e go za -

gu bi prijate lot Engitu neuspe{no pla~e i taguva. Pokraj

sil nite li~ni emocii sretnuvame opisi i za potopot. Vo

Makedonija ima pismo na glineni plo~ki, pe~ati i karpi

mnogu postari od glinata ispi{u va na so klinesto pismo,

so sodrìni i tekstovi {to odgo va raat na ova podnebje

i ovoj narod. Kaj nas se pi{uvalo na bakarni i zlatni kni -

gi, pergami, papirusi, i mermer.

Sepak toa {to ni go ostavi Homer vo Ilijada i Odi -

se ja e nenadminlivo pi{uvawe so sestranost na sodrì -

na ta {to ne se stretnuva na nieden drug tekst ni vo Bib -

li jata. Pred sedum godini objaviv delovi vo knigata „Ma -

ke donski drevni vrednosti”, naglasiv sli~nosti na Home -

ro vite tekstovi so sega{niot ivot vo Makedonija. Homer

e silen izvor na mitolo{ki, kosmi~ki i carski opisi na

sud binite na heroite i na bogovite. Korenite na mitolo -


gi jata i sudirot na plemiwata predvideni se so poded -

nak vo vni manie. Za nas se mnogu pova`ni opisite od se -

koj dnevniot ìvot, obi~aite, proslavite, odnosot kon

pri rodata so li ri~ nost predadeni. Celiot toj rasko {en

ìvot odgovara na proslavite na Ksantika so natprevari

na sta dionite, so ora torstvo, pesni i ora vo te atri te,

povorki niz gradot na kowi, rituali pri proiz vodstvo na

hrana i gradbi na ki tewe. Tie nastani gi opi {uva Homer

od pred 3200 godi ni po makedonski prostori i ostrovi.

Tuka Homer gi spom nu va dvete reki kaj Troja so ime

Ksant i Likija koja gi rodila junacite Glavkon, Sarpe-

don i drugi Makedonci {to u~estvuvale vo Trojanskata

vojna. Ksant e ime na Tro ja nec. Ksant e ime na grad Kasan -

dar i Slamandar i ime na priceza Kasandra. Ksant e be -

li ot kow na Ahil ukrasen kako kowite na svetite angeli

Dimitar i \or|ija. I vo imeto Aleksandar, Boì dar, i

sli~ ni se sodrì imeto na Ksan tika kako svetlina. Vo

site tie imiwa se krie Ka i Dar ka ko bo`ji dar na svet -

li na vo vrska so Ksantika, cvet {to na prolet se zagubil

i duri Makedon ja bara nasekade, ja nao | a kako neizmerna

qubov kon ìvotot {to go iveat i sla vat, Makedoncite

so Ksantika. Vo spomen na vozobnovu va we na prirodata

na prolet. Homer ja opi{uva falangata vo polna oprema

i borcite so crvena nametka ukraseno so cr ve no oru`je.

Gi opi{uva natprevarite za oru`jeto na Pat rok lo {to

Ahil go priredil za svojot drugar vo pri sus tvo na ce lata

vojska paradno ukrasena. Priredil bogata gostinska tr-

peza kakva {to ~esto se prireduva vo deno vi te na pra znu -

va we na Ksantika. Kiteweto, doteruvaweto za bitki isto

bilo za site gosti, svadbi, natprevari kako {to se sla -

ve lo i sega se proslavuva vo Makedonija.

Angelina Markus30

Po selata i denes na sred selo momcite natfrla at

ka men, se natprevaruvaat nadigruvaat na oro, besedat kraj

ogni{tata na sli~ni od kamen gradeni ku}i, so ista ì -

vi na, goveda, isti ita, bilki i cve}iwa kako {to gi opi -

{uvaat Ho mer i drugite anti~ki pisateli. Sli~nos ti te

so ìvotot na drevnite Makedonci se ogromni.

Kaj Homer posebno vnimanie zasluùva opisot na

ber bata na grozjeto, na podgotvuvaweto na trpezata, po -

slu uvaweto na vinoto. Ista e trpezata i pieweto na vi -

noto na makedonskite carski trpezi, kako {to Aleksan-

dar gi sla vel uspesite vo novoosvoenite i novoizgraden-

ite grado vi Aleksandrii, ili Dionisiskite pohodi so

po vorka od Muzi, igri, teatar na patot od Makedonija do

In di ja vo pri dru`ba na narod. Zatoa Makedoncite i pre -

ku crkovni te praznici i preku narodnite proslavi go

sla vat vinoto so site obi~ai. Makedoncite nikoj ne moè

da gi nadriga, nat pee, natpie, imaat tradicija dolga i traj -

na do de neska potvrduvana. Seto toa e Ksantika ispolne -

ta so qu bov, svet lina, duhovnost, i darba na narodot da

go razuba vu va ìvotot. Na~inot na ìveewe, rabotewe,

soz davawe na mnogu za na et ~iski predmeti, umetni~ki dela

od zlato i mermer, oru` je pra ve no so visoka tehnologija,

so mnogu zna ewe {to go sozda va le Makedoncite. Kako toa

go opeal Ho mer i kako toa se slavi so Ksantika pretsta -

vu va izraz na nadgrad ba na viso ka ta tehnologija od Make-

donija. Ksantika e rezultat na toa {to pos tolelo vo osno -

vata na materijalnoto i du hov noto ì vee we kaj Ma ke -

doncite.

Sekoj Makedonec koga }e go ~ita Homer na sekoja

stra nica }e se identifikuva so site opisi i stilot vo ri -

tamot na Makedonskata muzika i ora. Nema potreba od


fus noti, doobjasnuvawa i dodatna la`na nau~na forma

koga Homer ni e ak sio mat ski blizok, probajte, najdete se

Makedonci vo sekoj negov red i tematski vo sekoe peewe.

Ksantika e samo del od taa riznica za koja navra}aat site

{to se zafatile da ja objas nuvaat svetskata kultura kako

i Homer.

PoLiBie za ksantika

i ProsLaVa na CareVite

Mitolo{koto carstvo na bogovi so vrhovniot bog

Zevs imal brojno po tom stvo od Hera i od mnogu drugi zem -

ni èni, naj~esto carski }erki kako Evro pa, Alkomena,

Semela, i mno gu drugi. Potomstvoto na Zevs od mnogu si -

novi i }erki rasko{no ìveele na Olimp, ma ke donskata

planina i niz carski uredenata Makedonija. Carskata

lis ta na ma ke don ski te vladeteli e mnogu po dol ga i niv -

ni ot ìvot bil u{te po rasko {en od boès tve niot i ako

na gozbite i pro sla vi te Makedoncite pi ele crve no vino

a bogovite ambrozie, napi tok za ve~na uba vina, mladost

i besmrtnost. Vo sekoj slu~aj bogovite i carevite zaed -

ni~ki pro slavuvale so na ro dot. Podocna toa e proslavata

na Ksantika. Na prolet vo me se cot Ksant Makedon ci te

trgnuvale po carskite pa ti{ ta pos te leni niz cela teri-

torija za da stig nat do plo{ tadite, te atrite i svetili{ -

ta ta. Toa se pati{ ta na falan g ata po koi odele vo

presret na proletta zaedni~ ki so carevite i naro dot da

se zakitat, da se razveselat i so denovi da sla vat cel

mesec Mart ili Ksant. Da ja razbudat zim ska ta zatape -

Angelina Markus32

nost. Site brzale da u~estvuvaat vo du hovnosta so upotre -

ba na boite na crveno belite martin ki i cve }e to, da peat,

ora da igraat.

Takvite sredbi mu bile poznati i

na Herodot. Toj ka u val kako se sla ve -

lo vo IV vek p.n.e vo vremeto na Alek san -

dar I vo V-tiot vek za vreme na vladee-

weto na Arhelaj. Toj, Arhelaj bil me -

cena i golem qubitel na site umetnici

i umetnosti. Na dvorot na Arhelaj `i -

veele i tvorele Ev ro pid, Agaton, Zev -

skid, Tukidit mnogu drugi {to po beg -

na le od Atina kade {to bile ubivani

Makedon cite kako Fidie, Sok rat, Pro -

tagora i drugi. Filip Vtori bil poz-

nat po vese li ot karakter, piel i gi sa -

kal umetnicite, vo sekoj grad so tea tar,

prireduval izvedbi po teatrite i pa la -

tite, bogato ukraseni so statui, fres -

ki, i mozaici. Filip bil mnogu bli zok

so narodot i `i ve el vo falanga ta i ja

sla vel Ksan tika so bogovite i site lu|e.

Primer za toa ni se teatrite vo He rak -

lea, Stibera, Lihnida i dru gite grado -

vi niz Pela gonija sli~ni na pres tol -

ninata Pela. Site carski gradovi

zado vo luvaat isti standardi a toa e

rasko {ot i uslovite za proslavi.

Koga carot }e povika da se slavi

Ksantika ili Dai si ja, nasekade niz Ma -

Lista nna makedonskite

vladeteli nizdolgotrajnata

istorija


ke donija, narodot u~estvuval vo svad bite, vo natpreva -

rite, vo piewe, reci ti rawe ili du hov no pro~istuvawe

kako {to se vikala ce lata taa cere mo nija do biena po

ubavata Ksantika. Ksan tika ja budela pro let ta so rascu-

tuvawe i ja budela du{ata so qubov, na prolet koga sè se

zatopluva.

Za praznuvaweto na Ksantika, Polibie, general na

Per sej, kako rob ili nov gra|anin na Rim, pi{uva vo svo ja -

ta vtora istorija kako se proslavuva Ksantika vo Ma ke d o -

ni ja. Za Makedoncite Novata godina po~nuvala vo pro let.

Koga se promenil kalendarot Nova Godina se sla vela vo Ja -

nuari i se pomestile praznicite. Po~nalo da se sla vi ra|a -

weto na Hristos, kako {to se slavelo ra |awe to na carski

sin so pale we na ognovi, so gosti so poda roci i sè drugo {to

ni e poznato od slaveweto, so praz nici vo si te sezoni.

Polibie go pi{uva slaveweto na Ksantika {to go

pri redil Filip V tatkoto na Persej, za pro~istuvawe i

du hov no jaknewe na falangata. Po teatrite, stadionite,

plo{ ta dite, doagale vojnici vo polna voena i paradna

spre ma, vo {a renilo na boi i cvetovi. Proleta bila po -

~etok na zem jo delski kalendar i po~etok na sobirawe na

falanga ta za ve`bi i vojuvawe. Preku Ksantika duhovno

jaknele voi nite napu{taj}i go stravot od neizvesnosta

{to gi o~e ku va. Pred carot i narodot pod raskinato ku~e

se pominuvalo so ohra b ruvawe i prifa}awe da se po~nat

zaedni~kite pro slavi {to traele i po nedela dena, kako

{to i sega Ma ke doncite slavat po tri dena za Bo`ik, Ve -

lig den, Duhov den i drugi. Mnogu svadbi i deneska traat po

nedela dena, po ist red, ka ko {to anti~kite avtori, ni ja

opi{ale svad ba ta na Fi lip Vtori so Olimpija. Kane we

na svatovite, redewe na ~e i zot, povorki na kowi, vozewe

Angelina Markus34

na podarocite vo vo lov ski koli, mnogu narod so pes ni i

igri, da tre{tat zur li ta pani i gaj di, site da slu{ nat vi -

dat i u~estvuvaat vo svad bite. Site se kitele vo nova svad-

barska obleka i nakit. Na belite ko wi se stavale crveni

kilimi, zlatni uzdi i raz ni ukrasi i momci te so sreb reni

pojasi, na niv sabii i vo race kit ki cve}e i sa do vi ka -

na~ ki, i bu~no izvikuva le, pre ~eku va ni i ~es tvu va ni od

na rodot vo taa parada na uba vi na, zdravje i mla dost.

Volo vite i kolata {to ja vo ze le Olim pija na svad ba ta do

Pela u{te pove}e bila ukra se na po makedonska tra di -

cija za sekoja slava vo prisus t vo na boi te na Ksan tika,

vkrs te ni vo martinka na crveni i beli boi so silna sim -

bo l ika za sreka, za qubov, za beriket.

Ima golemi sli~nosti vo opisite na svadbite kaj

Ho mer, svadbata na Filip Vtori i Olimpija i dene{ni -

te svad bi vo Gali~nik.


Gali~ka svadba – so site drevnomakedonskiobi~ai i boite na Ksantika

Toa {to Homer, Justin, Polibie i mnogu drugi go

na pi {ale ili kaàle za proslavite na bogovite na care -

vi te na falangata so narodot vo makedonskata tradicija,

ne otsta puva od Ksantika kako praznik nad praznicite i

car nad carevite. Ponekoga{ se pojavuva ne{to novo ka -

ko pri do bivka niz vremiwata na istorijata voglavno se

e isto i vo edinstvo so izgradenite pati{ta, so svadbite,

so sla ve we na carevite, so falangata, so Ksantika, so na -

ro dot ma ke donski, zakiten so cve}e i martinki go sret nu -

vame de nes vo prekrasnite hramovi na duhovnost. Naro dot

i de nes du hovno se pro~istuva so molitva i pri ~est po

crk vite i mana stirite, pred ikonite i freskite izgrade -

ni so ista namena. Toa e bitot, identitetot na Makedon -

ci te. Vo dol gi te mile niumi na postoewe na Makedonska

dr ava im pe rija imalo promeni vo vlasta, a ne vo mora -

lot, obi ~aite i bitieto. Proslavite na Ksantika nikna -

le od potrebite na sa mata praksa i se vgradile vo najvi-

so ko nivo na postoewe na iskaùvawe raznovvidno pro -

slavuvawe kako na~in da se sovladaat negativniite po-

javi, pre~ki i sekoj vid optere tu vawe na svesta od strav,

stud, glad od vojni. Duhovnosta se pokaà silna za{tita

vo potraga na pojavi, predmeti i li~nosti {to ja podrù -

vaat taa za{ ti ta. Ponekoga{ totemi, amajlii, martinki,

mo li tvi se propratni pojavi. Samoto ~uv stvo na sigur -

nost, sloboda, sre}a da se bide blisku do pri rodata i lu -

|e to, da se ima vera, qubov i nade` toa e so dr inata na

makedonskite pro slavi. Toa e spas protiv se koe zapla{u -

va we, negira we, porobuvawe. Postoime so gor dos ta, so

svetlina ta na son ceto, so site simboli, so nevi de na ener -

gija da se sprotistavime na uni{tuvaweto.

Angelina Markus36

Kako {to Polibie ni go opi{uva slaveweto na Ksan -

tika go predvodi carot so familijata plemstvoto i sve{ -

ten stvoto, so falangata i narodot. I carevite i vojni cite

se del od narodot, od familiite, od majkite {to zaedni~ -

ki slavat.

Prvosve{tenikot na plemiwata se vikal vra~, zbo -

rot {to zna~el lekar. Taka do deneska vo Rusija se vikaat

le ka rite. Prvosve{tenikot

se gri`el za duhovnosta za

os vet luvaweto za zdravjeto

na site. Toj gi predvodi site,

gi po~i tuval i se izedna ~u val

so bogovite za da go sledi na -

rodot. Toj rakovo del so po -

vor kite so horovite so mu zi -

ka ta. Mu se slu{al zbo rot i

se po~ituval do pobo`nost.

Na nekolku mesta vo Ma -

kedonija arheolozite ot ko paa

koli na sve{teni~ki od VI

vek p.n.e so celokupna op re ma,

ukrasenii razni pred meti so

miti~na sila, go sim bo li zi ra

sonceto na Golema- ta Majka,

prvosve{te ni~ ka, Ksantika.

Pred Muzejot na Ma ke -

do nija stoi skulptura na pr -

vo sve{teni~ka. Sjae i zas le-

puva. Mestoto na prvo sve{ -


Prvosve{teni~ka so drevnomakedonski simboli

te nik na Makedonija go prifaka carot so seta vlast za

vla - de e we, voju va we i proslavuvawe. Zatoa niz celata

Makedonska is torija se gleda edinstvo na carot vojskata

i na rod, tie se usoglaseni me|usebno, usloveni vo svoeto

de lu va we. Vo toa bila mo}ta na an ti~kata dr`ava i nepo -

bed li vata falanga da go obe di ni svetot vo edna ikumen -

ska Makedonija kako prva imperija. Se {to podocna }e se

slu ~uva }e li~i na ma kedonskoto vojuvawe, na Makedon-

ski carstva na make don ska religija na Ksantika. Make-

donskite proslavi se iz ra zeni i odrazeni vo umet ni~ ki

dela. Posetete gi muzei te, tvrdinite, hramovite da se sret -

nete o~i vo o~i so site so dr`ini od ivotot na Ma ke don -

cite nivnoto tvore{tvo so neuni{tliva vrednost.

Koga stanuva zbor za makedon skite proslavi mnogu

avtori se na vra}aat i sporedbeno gi povrzuvaat i kako

nas tani i so poedini li~nosti. Elementi, za proslava na

Ksan tika, cr peni od mitologijata na bogovite {to zas-

tanale zad sudbinata na he roite i narodot. Isto tolku se

va`ni pr vo sve{tenicite i celkupnata re al nost so obi -

~a ite na lu|eto. Pros lavite na Makedonskite vladeteli

so najdolga popis na lista naslednici, na makedonskiot

tron, dolgo se pameti niz istorijata. Isto tolku prido -

nesuvaat za za~uvuvawe na religioz ni te praznici i za~u -

vuvaweto na du hot vo vreme na progoni na Hristi jan -

stvo to, vojni, ropstva, vostanija.

]e gi obrabotime proslavite na bogot Dion i carot

Aleksandar. Di on (pi{uvan kako Dionis) bil sin na Zevs

i Semela, ker}a na Kadmo. Nea Zevs ja zavel i ja doprel

so son~evite zraci preku pukna ti ni na vratata kade {to

Angelina Markus38

se kri ela vo edna prosto rija vo dvo rot. Koga bremenosta

bi la vidna qubomornata Hera i rekla na Semela, od ridot

Kadmeja, vo Teba, da se zagleda vo Zevs da vidi dali vo ne -

go }e vidi qubov. Koga Semela go storila toa od silnata

svetlina se zapalila i iz gorela so qubovta na bogot is -

pra tena od neboto. Zevs go grabnal Dio na u{te iv ne do -

no sen vo utrobata na Semela i go za {il vo svojot but za

pov tor no da se rodi deteto na da reno so bo`estvena svet -

li na nebeski ognovi i qubov. Bil osta ven da ja budi pri -

ro data kako i Ksantika da patu va niz ce lata zemja, za -

kiten so ce la ta pridru`ba, prepra ven kako {to i sega

M akedoncite na proletnite praznici se maski raat i odat

od ku}a do ku}a kako predvesnici na prome ni te. Dion

kako bog na vesel bata go piel vinoto ja {i rel svet li nata,

peele, igrale, so muzika, satirite, na ro dot, pra ve le {egi

i prvite teatar ski predstavi. Vo ~est na Dion pra ve ni se

bronzenite sa tiri {to svirat i igraat, otko pa ni od ma -

ke donskite car ski gradovi. Dion, baha na lii te, igrite

ukrasite se se vklo puva vo Ksantika.

Po istite pati{ta od Makedonija do Indija so isti

proslavi pominal i Aleksandar so talentirani tajfi da

iz gradat teatri i ostavat umetnost vo site Aleksandrii

po sve tot. Vojnicite se raduvale po patot na sonceto, koga

se sretnuvale so vinovata loza {to ja ostavil vo zemjite

koga pominuval i pak se vra}al vo Makedonija, Dion so

pri dru` bite kako {to se povtoruva vra}aweto na pro-

letta so novo ra|awe i rascutuvawe-Ksantika.

Kaj site avtori {to pi{uvaat za Aleksandar i ne -

go vi ot pohod kako pat na {irewe na Makedonizmot gi

sret nu vame opisite na proslavite kaj Makedoncite, us-


pesite, svadbite, ukrasuvaweto, so tkaeni i vezeni oble -

ki i ra~ no praven nakit od srebro, zlato, skapoceni kame -

wa, sjaj {to u{te trae. Site anti~ki avtori: Arijan, Torg,

Plutarh, Kur cie Ruf i mnogu sega{ni avtori se slo`u -

va at vo opi si te na bitkite, obi~aite, gradbite i mo}ta na

carot i fa lan gata. So seto toa odat proslavite.

Angelina Markus40

Aleksandar Makedonski vo bitka


”Aleksandar so carskite drugari galopi ra le

edni do drugi po svetot. Sonceto gi vodelo, radosta

gi obze mala, us pehot gi sledel, slavnata ge neracija

idni make don ski ca re vi. Aleksandar i se obratil

na falangata i vle al po bed ni~ka ener gija, im go

pre nel sopstveniot sjaj na site Ma kedonci, obele -

~eni vo boite na sonceto, daru va ni so svet linata na

kosmi~koto zra~ewe. Zra ~ela svet li na. Son ceto se

odrazuvalo po zlatni te panciri i {tito vi. Crve -

na ta hlamida se veela. Aleksandar prv pred fa lan -

gata ble{tel, gi po vel Makedoncite kako vode~ka

pla ni na od lu|e i nad niv korija od kopja, ~ekorele

vo pobedi i uspeh” (od beseda na avtorot).

Blesokot na Makedoncite, podgotveni za po vor -

ki, proslavi, patuvawa, slavewe, doa|aa od ukra su -

va weto i du{ata, od samata sodrìna na ì ve ewe-

to. Makedonskata izrabotka na nakitot gi sodrì

sim bolite na sonceto kako rozeta, cve to vi, plodovi,

gula bi, likovi. Toa se gleda po mu zei te od zlatnite

obetki, maski, pojasi, gerdani izraboteni od zlato

vo granulacija i filigrani. Seto toa e orginalno i

unikatno. Nakitot za iz ra botkata na materijalite

i boite isto taka se unikatni kako {to e unikatna

makedonskata bo i ca, Golemata Majka od neolitot,

do dene{en opstanok.

MA, taa se gri`i za potomstvoto, go pokriva so ra -

ce nerodenoto dete, go vnesuva sonceto vo denot, ja obez -

be du va hranata, i se toa pretstavuva pri~ina za slavewe

na pro letta. Unikatnosta na bo`icata MA i nejzinoto

obozavawe se sretnuva niz Makedonija so svetili{te,

tumbi i bezbroj statuetki. Taa e predvesnik na Ksantika

so unikatnsota na makedonskite proslavi so mnogu boga -

ti i raznovidni sodr ini, dolgo da traat. Mnogubrojni

se statui od glina na Ar te mida, Afrodita i drugi pra ve -

ni so venec od cve}e kako varijacija na Ksantika. Na takov

na~in gi sretnuvame na raz li~ni mesta, elementi na pro -

slavite na Ksantika.

Poznato ni e i deka muzite zakiteni so venci od cve -

}e igrale po livadite kaj Olimp igrale so Dion i igra le

Angelina Markus42

Golemata Majka - bogato ukrasena od Meri Anicin

na Olipm pred bogovite. Muzite gi veselele Make doncite

so zvuci na muzika od Orfej a svetliot Apolon gi u~el

lu |eto da svirat na gitara. Svireweto i igrawe to kaj

Makedon ci te e primeno od samite bogovi kako bo en -

stve na darba za posre}no ìveewe.

Oroto i deneska ima golema mo} vo izrazuvawe na

sodrìnite. Treba samo da se vidi nevestinskoto oro,

te{ ko to, kalajxiskoto, komitskoto pa da se znae {to Make -

don ci te znaat da igraat. Taka i Filip zaigral na Heronea,

oro makedonsko, da ja obeleì pobedata so po mo{ na Apo -

lon bogot na duhovnata svetlina i Heraklo,najgolemiot

heroj predok na makedonskata dinastija. Fi lip so Apo -

lo no vite svetili{ta i so gradeweto na Hera klea im se

odolìl na bo govite i na Makedoncite. Makedoncite ne

stavile trofej za pobeda. Tie bile nepobed li vi. Nivno -

to slavewe se pra velo so pobedni~ko oro, so pro~istuva -

we na vojskata i pomi nuvawe pod `rtvuvano ku~e kako

{to go dava opisot Poli bie koga se slavi Ksan tika. Toa

go nema kaj drugite narodi, samo niz Makedo ni ja vo retko

so~uvana proslava vo origi nal. Pretsta vuvaweto, rtvu-

vaweto, oboùvaweto na vodite, rekite so ~uvani od Pelaz -

gite, imiwa i obi~ai kaj drevnite Makedonci igraat

golema uloga vo definiraweto na iden titetot, na narod

so golema duhovnost.

Sodrìnskata igra na orata {to sega se igraat i

pes ni te {to se peat dosegaat do antikata i ni go potvrdu -

vaat iden titetot vo site sferi so simboli~ko zna~ewe.

Samoto oro vo krug go potvrduva kultot kon sonceto {to

se sret nu va na oru`jeto, nakitot, rituali vo astronomii -


te na praznu vawe, na ramnodnevnica, na parite, aplici-

rano sonce so site drugi makedonski simboli i samite

pari kako son~ev disk. Isto taka {titot krug na sonceto

ukrasen so stili zi rani sonca. Se e smisleno i usoglaseno

vo makedonski te praznici.

Dve ora poznati se od Ksantika. Ednoto oro nare~e -

no Karpea simbolizira kra`ba na volovi. Takva kra`ba

na volovi opi{ana e na {titot od oru`jeto na Ahil, ot -

ka ko Hek tor go zel od ubieniot Ahilov drugar Patroklo

i go odnel vo Troja. Noviot iskovan {tit imal bogata de -

koracija so proslavite na Ksantika, orawe, berba na groz -

je, oro, lov i sl. Oroto so simboli~no kradewe volo vi i

crte`ot na kra` ba opi{uva no vo Ilijada zboruva za raz -

bojni~kite napadi na bogati te imoti na Makedon cite.

Kako va`ni slu~uvawa si na{ le mesto vo igrite i pes-

nite na proslavite. Drugoto oro so ime Telesia pretsta -

vuva voena igra so me~evi sli~no kako komitskoto. Rita -

Angelina Markus44

Makedonsko ma{ko oro

mot pantomimata, muzikata bogato ukra suvawe kaj site

temi izrazeni niz igri na proslavi i de ne{ nite isti

tragi ni zboruvaat na prikriena istorija niz umet ni~ -

koto tvore{tvo. Taka Makedoncite koga igrale i pee le toa

go pravele za idninata, za nas, da go nasledi me naj do b ro -

to i najubavoto od ìvotot.

Carskite proslavi i svadbi na {iroko se poznati.

Po toj primer i deneska istovetno se proslavuvaat. Poz -

na ti se svadbite na Aleksandar so Roksana, na Filip so

Olim pija, na Aminta so Evridika, na Persej, na Kleo pat -

ra Sedma i mnogu drugi. Vo site tie carski svadbi se zbo -

ru va za ras ko{ot i bogatata trpeza, zaedno so narodot, koga

sla vat site pokaùvaj}i ja duhovnosta sre}ata qu bov ta i

usoglaseno sta na site sloevi na op{testvoto, kako narod.

Toa e Ksan tika. Poznati se proslavite na Ar helaj u~es -

tvo to na plem stvo to vo lovot, sobirite na umetnici te pod

mecena na ca rot i nivnite umetni~ki de la osta ve ni vo

mozaici skulp tu ri, steli, pi{uvani drami i drugi dela.

Postojat mnogubrojni zapisi na mermer niz grado -

vi te na Filipa od Heraklea, Stibera, Pelagonija, His -

ka na, Lih nida, Alkomena, Stobi i mnogu drugi arheo -

lo{ ki loka li teti od drugi mesta. Postoi so~uvana plo -

~ata od Alko me na kade {to so ukaz carot bara da se orga -

ni ziraat pro me ni za Daisija denot na zadu{nica kade {to

}e prisust vu va li~no Vasilevs Filip. Na drug zapis na

so~uvanata plo ~a opi{ano e so {to se posluùva na ro -

dot na pomenite, duri daden e recept na kola~e so med i

ore vi. Vo literatu ra ta isto taka se opi{uvani obi~aite

na pogrebuvawe i po levawe so vino. Mnogu po~it i cve}e

se ostavaat so so ~uv stvo za po~inatite kaj narodot za


obi~ niot ~ovek i ve li kanite. Pogrebuvaweto na Hefes -

ti on, pogrebnata povor ka na Aleksandar, grobnicata na

Filip Vtori go pokaù va at ce li ot rasko{ na ìveewe

vo cela Makedonija. Znae li svetot u{te kolku takvi grob -

nici ne se otkopani i na kolku dol ga lista na make don -

ski vladeteli treba da se ispi{uva ma ke donskata is to -

rija ili taka pau{alno }e ne negiraat.

Pomenite dolgo go zadrùvaat potrebnoto se}ava -

we na nastani i li~nosti.

Site liturgii vo crkvite, site dràvni praznici

ne vodat kon memorativno osveùvawe na minatoto, od -

be le a ni so proslavi {to se pametat.

Rodendenot na Goce Del~ev sekoja godina se prosla -

vu va vo dvorot na crkvata Sv. Spas pred grobot. Se sobi -

ra narodot od site gradovi na Makedonija. Doa|aat naj -

vi so koto sve{tenstvo, dràvniot vrv na pretsedateli,

minis tri, gradona~alnici, Edmond Temelko gradona~al -

nik na Make doncite od Pustec vo Albanija so brojna de -

le gacija. Doa |aat Makedonci od Sandanski Bugarija i

pret stavni ci na Svetskiot Makedonski Kongres po sve-

tot vo site pri liki predvodeni od pretsedatelot Todor

Petrov. So go di ni poedinci na ovaa manifestacija i

pros lavite na Ilinden vo Kru{evo, so mnogu narod, se re-

dovni pose ti te li. Site sakaat da gi slu{nat besedite na

velikanite, da go slu{ nat peeweto na sve{tenicite i

horovite, crkov nata muzika i poloùvaweto na cve}e so

pietet. Atmosfe ra na proslavuvaweto na Ksantika vo de -

ne{ ni uslovi, toa e kon tinuitet {to go prodolùvame.

Angelina Markus46


Mitropolitot Kiril,blesna so svoja ta pojava i sosvojata be se da, pred gro botna Goce Del ~ev vo crkvataSv. Spas. Go izli crveno tovi no na beliot mermer ka -men i za mig kako da pote~ekrvta na bor cite za Make -do ni ja. Ka me rite se zdadoada go zabeleàt ovoj mo mentkoj se odrùva se koja go di navo ~est na roden de not naGoce Del~ev.

Mnogu makedonski familii bile pro-gonuvani vo turskoto, srpskoto, bu -garskoto i jugoslovenskoto ropstvo,zat vorani, ma~eni, sudeni i ubivani sa mozatoa {to se Makedonci. Ilija od Ohridsekoja godina nosi cve}e na Me~kin Kamenvo Kru{evo, vo crkvata Sv. Spas vo Skop -je, vo Karpalak i na dru gi mesta koi seobe leàni spomeni~no. Taka sega ja ìveeslobodata na Ma ke donija vo svojata ve}edevetta dece nija od ìvotot.

kaMenot rozeta

i aLeksandriJa

Kamenot Rozeta predizvika golem interes vo svetot

koga francuskite vojski go pronajdoa a potoa admira lot

Nelson im go odzede i seu{e pretstojuva vo Anglija. Tre -

ba {e da pominat 200 godini Makedonci da otkrijat so koe

pismo e pi{uvan toj tvrd zapis. Isto taka golem broj obe -

lisk-stolbovite i ovoj kamen ja ispi{uva makedonskata

is torija vo period od 300 godini od Ptolomej, naslednik

na Aleksanadar Treti Makedonski, proglasen za faraon

i boèstvo ramno na Amon Ra. Site makedonski carevi,

se do Kleopatra Sedma pretstaveni se kako fa raoni so ne -

vi deno oboàvawe i kitewe, ukrasuvawe vo raznite cere -

mo nii {to gi sproveduvala makedonskata dinastija, spo -

red obi~aite na dvete kulturi. îtaweto na pismoto od

kamenot Rozeta na egipetski heroglifi i makedonsko

pis mo, sli~no na sega{noto, se ~ita od desno na levo. Na

sli ~en na~in, arhitektot i konzervator Vasil Iqov go

~ita u{te postaroto makedonsko pismo na pe~ati, plo~i

i relje fi. Toj veli deka za da se prijee kon ~itawe to na

tie stari artefakti treba da se ~itaat i verti kal no i

ho rizon tal no vo dvata smera. Znacite, simbolite, bukvi -

te kako pora ki gi de{ifrira i Du{ko Aleksovski, niz

prou~uvaweto na kar pestata umetnost. Vo site slu~ai se

zboruva za kos mo sot, bogovite, za imiwata i za razni si -

tuacii na i vo tot na Make doncite. Sekoga{ va`nite nas -

tani Makedon cite gi zapi{uvale kako trajno svedo{tvo

za postoeweto.

Vo egipetski zapi -

si naj~esto se spomnu va -

at imiwa ta na Ptolo mej i

Kleopatra i opi sot na

Aleksandrija kako pres -

tolnina i svetski centar

na kulturata na makedon -

ski te carovi i faraoni.

Vo kamenot Rozeta

se zboruva za poraka ka -

ko da se pod gotvi kruni -

su vaweto na Ptolomej IV

za stapnuvawe na tronot,

za vladeewe na Goren i

Dolen Egipet so nabro ju -

vawe {to se treba da bide

opfateno spored ma ke -

don ski te obi~ai i egi -

pet skoto oboàvawe na carot {to sta nu va bog, ìv bog

vo uloga na bogot Ra kako bog na Son ce to. Taka celokup-

nata insignacii na Ptolomeite pro dol uva kako dinas-

tija {to go oboùva sonceto i od ma ke don ska i od egi petska

strana. Taka na moneti na Alek sandar dolgo i posmrtno

se reàt pari so simbolot na Amon Ra na gla va ta na carot

faraon. Vaàt dvete re li gii i dvete pi s ma na dvete

carstva pod dominacija na Makedoncite. Ne e slu ~ajno

imenuvaweto na Ptolomej kako na{ najsvetol, kako svet -

li nata na Ksantika. Identifi kacijata na makedon ski te

carevi so mitolo{ki bogovi, vo Egipet i porano vo Ma ke -

donija ne e novo, nitu obi~ai te so proslavi, Iznena du va


Kleopatra Sedma Makedonkataod Ptolomejskata dinastija

makedonskoto pismo so raz bir livi zborovi vo upot re ba,

isti, vo dene{niot na{ ja zik. Zna~i Makedoncite vo

anti kata zboruvale isto ka ko nie sega. Postojat isti

praz nici, spored zemjo del skiot kalendar, kako {to se

do~e ku va pro letta so Ksantika. Toa se pravelo na 22 mart

na denot na ramnodnevnicata ili sega{niot praznik

Mladenci ka ko {to se slavi vo Makedonija od sekoga{.

Vo Kokino, pri rodna ta opservatorija e oblikuvana so

markeri a son ~e vi te zra ci go ugrevaat mestoto na prvo -

sve{tenikot ili carot, sed nat na kamenen tron so naro-

dot okolu nego. Pos to jat tragi od proslavite dokumen-

tirani so grn~arija, ukra se ni so grozje, kako da do{ol

Dion so seta pridru`ba da ja slavi proleta vo znacite

na Ksantika. Taka slavat Ma ke don cite. Ima znaci na os-

tatok od prvite teatri vo pri rodni uslovi i plato za

u~esnicite. Toa e vo sklad i so car ski te mermerni teatri

{to gi izgradile makedon ski te arhi tekti za ista namena

i duhovnost. Site makedonski ~estvu vawa dlaboko se os -

mi s leni i me|usebe povrzani. Toa se gleda od ostatoci vo

umetni~koto tvore{tvo na Neo litkite, od Dionisiskite

po vorki, od ìvotot na ca re vite i narodot, od sueveri -

ja ta, magiite, `rtvuvawata, misteriite, svadbite i drugi -

te obi~ai, teatrite, vo kite we vo boite na Ksantika.

Isti te tradicii prodolìle i vo Pravo slavnoto Hris-

tijanstvo so makedonsko vlija nie. Samata crkva kako

bo`ji hram spo red gradbata i ukra su va weto li~i na car -

ski te palati. Vla dikata e vla detel so duhovnosta na nar-

odot so skapo ce nata kruna i srmena obleka i petrafil,

è zol vo raka {to pretstavuvalo pot vrda za do stoin -

stvo to kako i kaj ca rot. Nafora ta i pri ~esta od Makedo -

ni ja se pro{irilo niz svetot so crve noto vino i be liot

Angelina Markus50

leb, pre~ekuvawe na gosti so leb i sol. Postoi carska tr-

peza, manastirska trpeza, svadbar ska, narodna trpeza itn.

So toa se pokaùvaat re zul ta tite na plodorodieto so

site rituali videni vo Ksan tika niz si te prostori i niz

site vermiwa. Tuka se ost va ru va dimenzija na sekoj dnev -

no to i vozvi{eno postoewe religioz noto ~uvstvo, qubov -

ta kon prirodata i ~ovekot. Tuka se vklopuva i denot na

Mla denci kako den na qubov ta i kako slavewe na mladen -

ci te {to stapile vo svet brak taa go dina, za da se ispol -

ni so sre}a ìvotot, kako {to se is pol nuva mladata

me se~ina i kako {to se zgolemuvaat pro letnite denovi

so pove}e svet lina i toplina za da se ras cuti prirodata

i ni ja raz ga li du{ata, so mnogu cve }i wa i plodovi, so pod -

mladu va we i novo ra|awe. Toa se ma ke donskite slavewa.

Celokupnitot ìvot na Makedoncite se odviva

doma vo doma}instvo i vo tip na makedonski grad so ku -

}i vo ista golemina i funkcija, od neolitot do deneska.

Make don ski te carski arhitekti predvidele i gradele

javni zgra di rasko{no uredeni i ukraseni. Toa se sveti -

li{ ta, par ko vi, teatri, plo{tadi, biblioteki, {koli,

stadio ni, rabo tilnici i dr kade {to se odvival javniot

ìvot na ce loto naselenie. Takvite gradovi se uslov da

se spro ve duva umet ni~koto tvore{tvo, {koluvaweto i

prosla vi te. Pla no vite na site makedonski gradovi se

isti, od isti arhi tek ti gradeni so ista namena sozdadeni.

Tie gra dovi so ist izgled funkcija i tvrdini {to Alek-

sandar gi osta vil kaj 40 narodi vo Azija vo golem broj i

tie se od make don skiot prototip izvedeni. Toa se sto ti -

na Alek san drii. Za da razbereme {to e plan na makedon-

ski grad }e se pos lu ime so planot na Dinokrat za Atos

{to na Aleksandar mu go predloìl negoviot arhitekt.


Aleksan dar toj plan za Atos ne go prifatil, no podocna

po toj plan ja izgradil Aleksandrija i drugite gradovi {to

gi gra del po istiot plan i so isto ime.

Profesorot na Arhitektonskiot fakultet vo Sko -

pje Mitko Haxi Puqa, so svoeto semejstvo mi ja ~estita

No va ta Godina 2010 i Hristijanskite praznici so edna

ne vo o bi~aena ~estitka, so grafika na bakrorez so pla not

na Atos vo vid na ~ovek, vsu{nost likot na Aleksandar

iscrtan na celiot poluostrov kako {to go zamislil Dino -

krat. Taa gra fi ka bila pomestena vo renesansata vo edna

Angelina Markus52

Vitruvie ja izrabotil litografijata kako plan za Sv. Gora odDinokrat, Aleksandroviot carski arhitekt.

Planot e primenet vo gradeweto na site Aleksandrii kako tipna makedonskite carski gradovi.

kniga za arhi tektura od arhitektot Markus Vitrovie,

pi{uvana vo 25-tata godina pred hristijanstvoto. Od Vit -

ruvie ima zna ~ajni podatoci za makedonskite gradbi. Vo

Heraklea vo Bitola, najdena e skr{ena skulptura na Vit-

ruvie {to zbo ru va deka toj im bil poznat na Makedon -

cite. Va`nosta na Vitruvie za nas e zna~ajna zaradi {to

ni go pretstavi Di no krat i carot Aleksandar. Taka doz-

navame za Aleksan dro vata ideja da go imenuva Dino krat

za avtor na urba nis ti~ kiot plan na Aleksandrija. Planot

na Dinokrat za Atos, gra dot da bide vo vid na telo pret-

stavuva organska kosmi~ka analogija za ~ovekot, gra dot,

vselenata i prosto rot. Toa e glav na koncepcija: na {e to

te lo na{iot dom, na {i ot grad kako ideja za plan na grad

da gi sodrì huma nisti~kite idei na doblesti na site lu|e

udobno smes te ni so vrska na kosmi~kata i ~o ve~ ka du hov -

nost. Site Alek san drii imaat ista sodrìna i site le -

àt na sprostrena carska hlamida pod nebeska svetlina.

Pred 2 godini vo Stobi bila otko pa na skulptura so iz -

dolèna raka kako vo bakrorezot za koj {to zboruvame.

Toa zna~i deka i Stobi ka ko i drugite grado vi vo Make-

donija se planirale i gra dele spored pla novite na car ski

arhitekti. Na Atos bilo predvideno gradot telo so gla -

va ta da dopira do najviso ka ta to~ka na ri dot do svetlina -

ta i nadolu da te~at, reki, pati{ta, par ko vi i drugo. Teloto

na gradot oblikuvano kako ~ove~ko telo so povrzani or-

gani, kako funkcijata na zgra di te, kako ideja ostvarena vo

Aleksandrija i istoriski e potvrde no. Toa zna ~i make-

donskite gradovi so site grad bi maksi malno se prilagode -

ni za ìvot so site udobnosti na najvisoko nivo i za ras -

ko{nite proslavi kako Ksan ti ka. Obra zovanieto, stru~ -

nos ta, proizvodstvoto, site znaewa primeneti vo os t va -


ru vawe na najdobrite idei kako i go le mata izve` ba nost

ja napravile Makedonija vode~ka me|u civiliza ciite vo

svetot. Makedoncite seto toa go osta va le zapi {a no na

gli na, mermer, steli, pergamenti, na zlatni i sreb reni kni -

gi i iako seto toa se uni{tuvalo i prigrabu va lo nie osta -

nu va me da slavime.

Makedonskata javnost neodamna se zapozna so na u~ -

no to izdnie na ilustriranite letopisni izdanija vo “Ah-

geon” pod rakovodstvo na g-din Mustafinov so vrven tim

na na u~ nici vo Rusija. Tie sozdadoa svoevidna svetska

encik- lopedija ili Biblija na stari rakopisi so 17.000

unikat ni crte`i na sliki na istoriski li~nosti i nas-

tani. Vo tie 10 toma knigi {to ni se pretstavija, ne samo

Angelina Markus54

Leewe i pi{uvawena zlatni knigi

ruskata istorija, mnogu narodi }e si ja pro~itaat svojata

istorija.

Za nas e od osobena va`nost, vo edna kniga od toj

“Li ce voj letopisnij svod”, edno posebno izdanie pod nas -

lov “Car Aleksandar Makedonski”. U{te pova`no e {to

celata kniga izobiluva so prilozi na minijaturni sliki od

ì vo tot na Aleksndar Makedonski, izvadeni od sred no -

ve kov nite Aleksandridi. Makedonskata istorija, nacr -

tana i napi{ana, ukrasena so kaliografi i viwetki na

buk vite od crkovnoto pismo od evengelijata i biblijata

od ma ke don skite {koli od 10-ti vek so kirilskoto pismo,

stig na le vo Rusija so Pravoslavnoto Hristijanstvo i os -

ta nale tamu. Sega Rusite ni go pokaùvaat niz umetni~ko

kreira we na ori gi nal nite ilustracii celiot anti~ki

ì vot na Ma kedon ci te. Golemiot broj sliki za site nas-

tani na carot Alek san dar, ni gi pretstavuvaat gradovi te,

pa la tite, bit ki te, oru`jeto, oblekata, ukrasite, falan-

gata bo gato opre mena i se drugo vo boite na Ksantika, cr -

ve na ta nametka i sjajot na sonceto, slikani minijaturi

sega bleskaat vo novi knigi. @ivotot na Aleksandar Ma -

ke don ski so izbor na ne govite pod vizi, pretstaveno e

kako ì tie na svetcite, taka kako {to go videle i go opi -

{ale vo Car Kniga vo XVI-ti vek vo vremeto na silniot

po dem na ru skata dràva na Ivan Groz ni. Toj gi pro{i -

ril i kultur ni te horizonti na ruskoto car stvo isto kako

{to toa go na p ra vil i Aleksandar, naj slav niot ~ovek na

svetot.

Raskaànata istorija za maèstvenosta na Alek -

sandar, od negovoto ra|awe, detstvoto, bitkite, pobedite i

si te doblesti so dostoinstvo, predadeni se preku 317 sli -


Angelina Markus56

Prilozi od tomovite i ilustarciite za carotAleksandar Makedonski

ki vo prekrasni boi. Taka pretstavena Makedonija so ca -

rot dobiva ~udesna nagledanost i ubavina.

O~iglednosta vo slikanite minijaturi vo tolkav

go lem broj se nadopolnuva so crkovnoto pismo na opisite

{to Makedoncite go ~itaat. Toa se zaedni~kite koreni

na rus ki ot i makedonskiot narod i jazik. Koga Turcite

ja po ro bija Makedonija vo 14-tiot vek, Rusija stana nas -

lednik na pravoslavieto i vo toj duh ja prodolì boga -

tata make don ska tradicija, kultura, pismo i jazik. Tie

silni tomo vi na knigi pretstavuvaat silna poddr{ka za

Makedonija. Vo niv ima u{te mnogu silni sodrìni i

srodnosti {to }e i dadat pogolema jasnost na istorijata,

osobeno vo Make don skiot Vizantiski period. Prevodot

na sovremeniot rus ki jazik, knigite gi pravat podostap -

ni, da moè sekoj da gi ~ita i preveduva.

Letopisnite knigi, taka ilustrirani, sami po sebe,

preku umetni~ko oblikuvawe {irat vidokrug na jasen i

dokumentiran na~in. Makedonskata istorija, jazik, obi -

~ai bile podzatskrieni, zapostaveni, ograbeni. Vreme e

da gi ot krivame barem preku proslavite na Ksantika. I

taka opi site, sodrìnata, crkovniot jazik ni se bliski.

Tie ja izra zu vaat duhovnata sila i dejstvuvaat na ruski -

ot, makedon ski ot i drugite narodi. Politi~kite prome -

ni niz isto ri jata se brzi no promenite na svesta se bav -

ni, spori, skoro nepromenlivi. Na toa se dolì narod-

nata memorija tolku dolgo da opstojuva i da se prenesuva

od koleno na koleno kako ìv gen. Ilustriranite ruski

letopisni knigi ni go osveùvaat se}avaweto, ni go pro -

{iruvaat soznanieto, ni gi obnovuvaat obi~aite kako


proslavite na prirodnite po ja vi, da se prepoznavame

kol ku daleku da pogledneme, kako vo slu~ajov, od Antika -

ta do deneska. Da go prepoznae me makedonskiot bit os-

taven da go neguvaat i drugi naro di. Makedonija treba da

go sraboti istoto toa za svoite idni generacii. Se pod-

gotvuvale na sekoj vid vozobno vu vawe i ~uvawe na makedon -

skata bogata tradicija kako {to Rusite go napravija za

sebe, za svojata istorija i za celiot svet, ba rem nie imame

podolga istorija, pove}e arheolo gi ja so mnogu pove}e ma-

terijali i pi{uvani dokazi. Make donija tre ba da se po -

sta vi na vistinskoto mesto kako {to zas lu u va. Obnovu -

vawe na proslavite na Ksantika e vis tin ski ot na~in da

se potsetime na bogatoto minato i so blago darnost na

Rusite, da slavime.

soVreMeni tragi Vo duHot na ksantika kaJ Poznati Li^nosti od MakedoniJa

Makedoncite i narodot se sveti lu|e, im pripa|aat

na svetot i na svetlinata. Nivnoto energetsko pole se

{iri vo krugovi i niz prostorot. Makedonci na razni

na ~ini se istaknuvaat so humanost, so dobrina, so radost,

vo slu`ba na svojata profesija, za podobro iveewe. Niv -

nite imiwa ne gi sobira ni celava kniga. Na nekoj na~in

tie ja slavat Ksan tika. Poznati se kako Makedonci. So

mno gu od niv sora bo tuvam i ja delam nivnata slava za se

{to e najdobro za Ma kedonija.

Angelina Markus58


Cve}eto na @ivko Popovski - Cvetin

@ivko Popovski-Cvetin, roden od majka Cvetanka

se posvetil na @ivotot i na Cve}eto. I dvata zbora se

sodr ani vo imeto. Cvetin se pretvori vo cvet, pi{uva

vo edna posveta za nego.

Cve}eto na mirot - kako {to e nare~eno negovoto

sli kawe, od 1986 godina patuva od ~ovek do ~ovek niz ce-

liot svet, podareno na triesetina iljadi lu|e, na site

gosti na Stru{kite ve~eri, na 2000 poeti, pedesetina

stranski politi~ari, akteri i drugi istaknati li~nosti,

kako Gor ba ~ov, Gandi, Kofi Anan, Butros Gali, Badenter,

Okuxava, poetite nositeli na “Zlaten Venec” od Struga,

mnogu gra do na~alnici, ustanovi, ku}i, site se zakiteni so

crteìte na cve}eto. Mnogu slavni lu|e ja podelile sla -

va ta so @ivko vo knigata za posveti. Taka Jan Hu vo 1988

godina mu napi {al: “Na @ivko Popovski: Prostorite vo

Makedonija pok rie ni se so sveò cve}e, cve}eto go posadi

makedonskiot slikar”. I drugite svetski i makedonski

poeti posvetite gi ostavile kako kitka cve}e od zborovi,

za nego, za negovata dobrina i humanost.

Slikite so cve}e si na{le mesto kako ilustracija na

30 knigi i na 14 po{tenski marki {to patuvaat po svetot

so cve}eto na mirot i imeto Republika Makedonija, od 1993

godina, kako doplatna marka na crveniot krst, za afirma -

cija na patot za mir za cve}e na site nas i na svetot.

Cvetin ìvee so cve}eto i go podaruva pove}e od 8

go dini. Cve}e vo slika dobile 500 lica, 150 u~ili{ta,

16 gra dinki, sliki za u~esnici na festivali, cve}e za ma-

jkata, bo ikno cve}e, cve}e za ministerstvata kako soli -

dar nost za leb, hrana za site vo svetot. So cve}e slikarot

Angelina Markus60

ja budi svesta za ekologija i humanizam. Preku cve}eto

poka u va grià za decata, so humanitarni akcii za glad-

nite deca vo Afrika, za starite vo Bavarija, za decata

nas tra da ni vo zemjotresot vo Haiti i poplavite vo Alba -

ni ja, za si te niv grià i cve}e so aukcijata na slikite na

@ivko Po povski-Cvetin.

Poddr{kata od mediumite e golema. Snimeni se do -

ku mentarni filmovi od site televizii, radio emisii,

re portaì vo spisanija kade {to ja {iri idejata za mir

vo sve tot so cve}e.

Ima priredeno mnogubrojni izlo`bi po patot so

voz od Skopje do ungarskata granica, preku Belgrad, osta -

vaj}i sliki so cve}e na sekoja stanica. Istiot pat izmi-

nat e i do Gevgelija, gr~kata granica, bez nasilstvo so

cve }eto na mirot.

Toj e patot {to na{iot umetnik so cve}e }e go od -

ne se vo Avstralija so rabotilnica za sliki za decata i

za spas na planetata zemja, za ekologijata. Mnogu poda -

reno cve}e za ostvareni programi vo mart, vo mesecot na

Ksantika, drev niot praznik na Makedonija, {to so cve -

}e to na mirot gi kiti site praznici, niz cela godina i

{i rum niz svetot, so sveìnata na cvetot otkinata od

du{ata za podaruvawe.

Vo tek se aukcii na slikite so cve}e za humani-

tarni celi, za patuvawe na cve}eto vo sosednite zemji, za

svet ski ot sobir na carinite vo Ohrid, za zdravstvoto, za

decata, za siroma{nite, uteha i so~ustvo za site so cve}e.

Nominacijata za Nobelova nagrada treba da se rea -

li zira za vakvite ostvareni aktivnosti. Ako ne @ivko


Po pov ski ne znam drug ~ovek vo svetot {to zasluùva da

bide nobelovec. So knigava za Ksantika se priklu~uvame

kon site poddrùva~i za Nobelova nagrada na @ivko Po -

pov ski, za seta slava rabotej}i za mirot so cve}eto.

Vo pove}e navrati i jas sum go dobila toa naslikano

cve}e. Sum go upotrebila vo moite knigi i sum u~estvu -

va la na negovi izlo`bi, kako {to i Cvetin prisustvuval

na moi te promocii na knigi. Imavme i zaedni~ko patuva -

we so èleznica od Skopje do Bitola i na sekoja stanica

po da ruvavme sliki i knigi. Toj pat “Bez nasilstvo so cve -

}e to na mirot” na stanicata vo Veles, so stotina gra|ani,

gra do na~alnikot ja primi slikata so cve}e, si posakavme

os t va ruvawe na mir i sre}a, dobivme knigi od Ko~o Ra cin

na 10 jazici prevedeni i rasko{na monografija na Petre

Prli~ko. Ne povrza umetni~koto tvore{tvo na lica od

gra dot i vpe~atocite za zbliùvawe so lu|eto {to saka at

dob ro i vo mir da iveat. Dojdoa do izraz stari makedon -

ski vrednosti {to se cenat.

Vo Prilep u~enici od u~ili{teto “Blaè Kone-

ski” dobija slika od cve}e {to ja okruùva pesnata “Ruà”,

po s ve tena na Cvetin, vo ramka od cve}e i sega ovekove -

~e na vo {kolata vo gradot so imeto na Koneski.

Srde~nosta na pre~ekot vo Bitola ne se meri so ni{ -

to. Cve}eto ograni~eno so karta na Makedonija ja primi

gradona~alnikot na Bitola. Gradot kako grad na kul tura -

ta i konzulite gi poddrùva site sli~ni manifestacii.

Ksantika vo Bitola se proslavuva sekoja godina, se -

ga i so knigava i so zbliùvawe na slavni li~nosti od Ma -

ke donija so narodot. Li~i na koncertite koga pee{e To{e

Angelina Markus62

ili koga Simon Trp~evski ja poka`uva svojata darba na

pi jano po cel svet, {iri muzika na qubov. Toa e celta na

Ksantika, so mno gu cve}e,

pesna, muzi ka i dobrina,

pob lis ku do prirodata,

do lu|eto, do sre}ata. I

bi taka.

Ve}e zboruvavme za

gradewe na makedon ska

ku }a i deka vo Vol ko vo

ima ku}a, vila so ime

Ksan tika. Znam ed na dru -

ga ku}a na moja pri ja tel -

ka vo Volkovo. Zad ku}a -

ta na Nade topoli, zad niv

reka i zelenilo do hori-

zontite na ri do vite. Vo

agolot na dvo rot {uma od

dab, bor, ke der, uk ras ni

gr mu{ki i vo sredina

cve }e. Takvi udobnosti

se za mir vo du {ata i raz -

misluvawe za ivotot, za

lu|eto, za pomagawe na

si te okolu nas. Nade be{e

prviot i najgolem spon-

zor za pr vite proslavi na

Ksan ti ka vo 2003 godina,

na Skupi. Kako biznis-

men poka`a golemi uspe -


Ku}ata „Ksantika” vo Volkovo

Makedonska ku}a ukrasena soneizbe`noto cve}e i zelenilo

si vo re{avawe na ekonom ski te i ìvotnite prob lemi

vo firmata. Umee da ivee, da go ~uva zdravjeto i i vo tot

i kako do ma }inka i kako majka. So prijatelska komu nika -

cija nag ra du va so posvetenost i razubavuvawe na oko li -

na ta. Nejziniot ìvot kako da go vodi Ksantika so silni

duhovni prin ci pi. So takvi lu|e }e mu pomogneme na Ma -

ke don da ja bara qu bovta na Ksantika me|u Makedoncite

{to go sakaat cve}eto so golema qubov za ukrasuvawe. Na

slednata stranica }e ja vidite ku}ata na Nade. Za mene Nade

e ku}a so cve}e, ku}a Ksan tika.

Godi{ninite, jubileite, rodendenite i po novo i

po staro, Makedoncite si gi slavat. Proletta ne e eden den,

nitu eden mesec, za sekoj den ima praznik. Prviot den vo

mart e po~etok i potoa se redat praznicite edno po drugo

nare deni. Za da mu trgne na dobro, sekoj gleda da e toa iz -

bran den. Svadbite se pravat vo nedela, izbran den za ve -

selba, den za sozdavawe nova familija, nov po ~e tok, {to

se pa meti i se odbeleùva cel ìvot.

- Vie koga se zedovte? - gi pra{uvaat idnite genera -

cii, za toa koga im se rodile decata, vnucite i se spore -

du va so svadbata, so sre}ata, so uspehot i se drugo {to

no si ìvotniot pat i zasluùva odbeleùvawe na po~e -

to kot, na pro{iruvawe na semejstvoto, so noviot ~ovek

{to doa |a doma, so svadba, so prolet, so nova promena. Se -

koj ~ovek ~ekori so svoja sudbina i svoja sre}a, vo svojata

familija, so svojot narod. Toa {to e za po~ituvawe, ne -

koi li~nosti sudbinata brzo da gi iska~ila do vrvot na

uspeh i slava. Takvi Makedonci postoele od sekoga{, bile

predodre de ni da predni~at vo site oblasti na profesija.

Angelina Markus64

Dali se kra levi i carevi, graditeli, lekari ili umetnici

i u~i te li, cela plejada na izvonredni li~nosti, niz ce -

lata svoja dolga istorija, makedonskiot narod izobiluva

so tak vi lu |e i gi slavi, tie se i svetski po~ituvani lu|e.

Tie se te me lot na svetskata kultura. Toa go istra`uvam

i pi{u vam vo knigite. esto na tribinite me pra{uvaat

zo{to pi{u vam i zboruvam so tolku emocii i liri~nost.

Za takvi lu|e pi{uvam, im velam, takvi si gi sakam. Toj krug

na lu|e se po ve}e se zgolemuva i me pravi u{te po liri~ -

na vo do i vu va wata i me|usebnoto vlijanie so prijateli.

Ksan tika ne povrzuva i ne pravi pocvrsti Makedonci.

Na @an Mitrev i Kardiohirurgija Filip Vtori

im ja ~estitam 10 godi{ninata na uspe{noto ~uvawe na

zdravjeto i le~ewe na srceto na lu|eto. Svesno ili intui -

tivno go izbrale za po~etok 1-vi Mart, za da im trgne de -

not so uspeh, kako den koga se slavi Ksantika so cve}e,

koga se pravat svadbi, koga se gradat ku}i, koga zazdra vu -

vaat bolnite i koga se saka minatoto i idninata. Toa e toj

ist den koga Aleksandar so falangata slavel cela nedela

pred da trgne od Makedonija i da go osvoi svetot.

@an Mitrev go vnese Filip Vtori vo site institu -

cii i ku}i. Napreduvavme. Petre Temelkovski ja izigra

sto tata pretstava so Filip Vtori. Ve}e sam li~i na Fi -

lipa, kako nego misli, kako nego zboruva, se preobrazil,

son nema svoj. Lele kako ne smrzna ova so Filip Vtori,

mi velat vo Bitola po edna pretstava, ostanavme pod zi -

na ti i ne mo evme da staneme ni da rakopleskame. Si

oti dovme doma ma|epsani od Filipa. Toa e zasluga na @an

Mitrev. Taka se ~uvstvuvav i jas koga ja pi{uvav knigata


Angelina Markus66

Logoto na „Kardiohirurgija Filip Vtori”i koricite na izdanijata za Filip Vtori - Makedonecot

vo dve izdanija za “Filip Vtori Makedonecot” i dvata pati

sponzorirana od Kardiohirurgija za patroniot praznik

na bolnicata.

Tolku mnogu me obzede duhot na Filipa i Maked on -

cite, vo son si zboruvav i gi pi{uvav silnite èstoki

po rivi na carot na Makedoncite, {to mi se pri~ini

oì vean, stoi i mu pomaga na @an za operaciite, na Petre

na scena i mene vo pi{uvaweto. Na razni na~ini mu go

pretsta viv me Filip na narodot i naskoro toa }e bide

sto reno i so spomenicite {to }e bidat podignati niz

Makedonija.

Prv ~ekor so desna noga napravi @an koga vo son -

ce to smesti srce, gi spoi crvenata boja na srceto i svet li -

na ta na sonceto. Ne sum go pra{ala dali toga{ se povede

po Ksantika, po proletnite boi na martinkite ili samo

se seti na proletnite vojuvawa na falangata. Vo sekoj

slu~aj lo go to na srce vo sonce {to go izbral @an zra~i


@an ja osoznal vrskata na sonceto, zemjata,

rascutuvaweto vo proletta, hranata i zdravjeto.

Se zdal so operacii na srceto da gi spasuva lu|eto

kako {to toa go pravela makedonskata drevna medi -

cina od vremeto na Aristotela i Filip Vtori.

êstita Ksantika, aj na zdravje Makedonci.

Sonce to i zravjeto ja nosat sre}ata na @an Mitrev

so „KardiohirurgijaFilip Vtori”.

energija i zdravje. Taa energija se ~uvstvuva i vo moite

knigi, de lu va na lu|eto, {epotat za~udeni pred logoto i

imeto na “Fi lip Vtori” i me pra{uvaat dali navistina

sum go vi dela vo ìvo Doktorot. Ima nekoja duhovnost

{to ne po vr zuva kako Makedonci, od damne{ni vremiwa

i dale~ni prostori, site da se sakame i da si pomagame,

najva`no e da se borime za imeto.

Sega e vreme i na Akademik @an Mitrev i so ovaa

kni ga “Ksantika” da mu posakame u{te pogolem uspeh vo

se toa {to go raboti za Makedonija. Mnogu cve}e, qubov,

zdravje za slavewe za jubilejot, za idninata, Makedoniz -

mot, za ~ovekot @an, na{ sovremenik i gordost. @an, koj

{to ja osoz nal vrskata na sonceto, zemjata, rascutuvawe -

to vo pro letta, hranata i zdravjeto. Se posvetil na ope ra -

cii na sr ce to da gi spasuva lu|eto, kako {to ni e po sve -

do~eno od ma ke don skata drevna medicina od vreme to na

Aristotel i Filip Vtori. estita Ksantika, aj na zdravje

Makedon ci, Sonceto i Zdrvjeto ja nosat sre}ata na @an

Mitrev so „Kar diohirurgija Filip Vtori”

Bitola kako grad, Herakleja, gradot na Filip Vtori

po majka mu Evridika Pelagonkata, gi ~uva site arhe-

olo{ki dokazi od neolitot, preku antikata do denes. Niz

Pela go nija se vozobnovuvaat gradovite, teatrite, spo -

menicite, se polnat muzeite so materijalni dokazi od

ì votot na Ma ke doncite so avtenti~nite obi~ai.

Proslavata na Ksantika vo Bitola fa}a se podla -

bo ki korewa. Glavnata uloga vo ovoj proces ja ima Il~e

Di mov ski so zdruènieto na mladite od gradot. Il~e so

Angelina Markus68

svoi te drugari ima neverojatna sposobnost da organizira

najrazli~ni manifestacii i ima golem uspeh vo taa rabo -

ta. Organizator e na pove}e promocii na knigi, sobiri,

me diumski prezentacii a najmnogu se ima dokaàno so

ma sovnite proslavi na Ksantika i toa vo istiot stil kako

{to toa se pravelo vo drevninata.

Ksantika vo Bitola se slavi nekolku dena. Po~nuva

so pletewe na martinkite vo jazol {to nese raspletuva

so presekuvawe zatoa {to toj {to znae kako, so edno pov -

le ku vawe na kotelecot moè da go raspara celoto klop -

~e. So martinkite se podaruva proletna son~eva duhov-

nost, se razbuduva narodot za da ja pokaè svojata darba


Il~e Dimovski gi organizira promociite na knigite iproslavata na Ksantika vo Bitola

za igrawe, peewe i natprevaruvawe i da ja poka`e svojata

radost od cuteweto na cve}iwata i budeweto na pro-

letta.

Vo Bitola Ksantika se slavi so tribini, delewe

kni gi, oratorstvo i {etawe vo povorki vo ve~ernite ~a -

sovi. Vo edna takva ve~er nastapija dvanaeset devojki-or-

atori, nevoobi~aeno i hraro, koga se znae deka ubed livi-

te govoti gi izveduvale carevite i sve{tenicite pred

falangata i narodot.

Bitol~anite se poka`aa kako gospodari na zborot

i mislata. Tie gi odnesoa nagradite za najdobri oratori.

Nekolku godini podocna vo denovite na Ksantika

vo Bitola kako zavr{en del od programata, pominuva po -

vor ka so zapaleni fakeli, so ognot {to go palele Makedon -

cite na mnogu prethodni praznici, za da vnesat svetlina

i toplina kako na Badnik, na Vaasilica i drugite praz -

nici {to i prethodat nana Ksantika. So ognot vo raka po -

vorkata vo koja dominiraat mladite pominuva po [irok

sokaka do plo{tadot kade {to Filip Vtori na kow, iz -

raboten vo bronza ~eka da zastane na Sonce srede vodo -

skok kako postoqe i da gi pre~ekuva povorkite Makedonci

na Ksantika i na drugite preznici.

Makedoncite si ja slavat naslednosta i gi vozobno -

vuva drevnomakedonskite tradicii. Ovoj pat toa }e go zbo -

gatime i so ova izdanie “Ksantika - drevnomakedonska

proslava”.

Angelina Markus70

Anti~kite avtori, arheologijata, crkovnite

praz ni ci, `ivotot na carevite, gradeweto

na gradovite, cve}e to, zdravjeto, proslavite

na Ksantika i drugite praznici, Makedoncite

od Sidnej i od celiot svet, site si najdoa

me s to vo ovaa kniga.

Vi go zbogativme identitetot.

Za mnogu godini. Ve~naja pamjat.

Angelina


angelina Markus,

profesor po filozofija

vo penzija, rodena e vo

s. Topol~ani kraj Prilep.

Poznata e po pro u~uvaweto

na razni kulturni nastani

svrzani so Makedonija.

Toa go opi{uva vo knigite:

•Po tragite na slavnite

Makedonci - 1998

•Makedonski drevni vrednosti - 2001

•Poemi za makedonskite carevi - 2003

•Makedonija na Makedoncite - 2004

•Filip Vtori - Makedonecot - 2004

•Makedonskata drevna medicina - 2004

•Makedonskite drevni teatri - 2004

•Prikazni za Makedon i Makedoncite - 2006

•Aristotel - Makedonecot - 2007

•Alkomena-dreven grad vo Pelagonija - 2008

•Ishranata na drevnite Makedonci - 2008

• Topol~ani vo srceto na Pelagonija - 2008

•Filip Vtori - Makedonecot (vtoro izdanie)- 2008

•Pretpostaveno sogleduvawe (poezija) - 2008

•Moite devet `ivoti (poezija) - 2009

•Makedonskite drevni kovani pari - 2009

• Emocionalni previrawa (poezija) - 2009

• Kumstvoto vo crkvata Sv. Nedela vo s. Smilkovci - 2009

•Persej - 2009

LITERATURA

1. Ilijada - Homer

2. Istorija II - Polibie

3. Slavni anti~ki likovi - Plutarh

4. Poetika - Aristotel

5. Filipova istorija - Justin

6. Aleksandar Makedonski - P. Kosturski - R. Popovski

7. Car Aleksandar Makedonski - Ilusrtirani ruski

letopisi i fototipski izdanija

8. Muzej na Makedonija - Etnolo{ka postavka

9. Materijali od arheolo{ki iskopuvawa

vo Muzeite niz Makedonija

10. Proslavi na Ksantika vo Bitola, Prilep i Skopje

11. Makedonski drevni teatri - Angelina Markus

12. CD - „Bidi svoj bidi Makedon” - Ni~e Dimovski

SODR@INA

Voved........................................................................................................................5

Praznikot Ksantika..................................................................................9

Ksantika vo dene{nite proslavi vo Makedonija................15

Izvori i razni podatoci za Ksantika

vo Ilijada i Odiseja od Homer.......................................................29

Polibie za Ksantika i proslava na Carevite................32

Kamenot Rozeta i Aleksandrija...................................................48

Sovremeni tragi vo duhot na Ksantika

kaj poznati li~nosti...............................................................................58

e d i c i j aturni naodi. vo toj kontekst se pojavi potreba za vozobno-vuvawe, o`ivuvawe na...

Documents