* KUPTIMI I SE DREJTES MARTESOREE drejta martesore si e drejtë pozitive-E drejta martesore është një përmbledhje normash juridike me të cilat rregullohet martesa dhe marrëdhëniet martesore. Mund të thuhet se normat juridike me të cilat rregullohet martesa dhe marrëdhëniet martesore janë kryesisht të natyrës urdhëruese. E drejta martesore si pjesë përbërëse e shkencës familjare juridike-E drejta martesore është në të njëjtën kohë edh epjesë përbërëse e shkencës familjare juridike. Ajo merret me studimin e martesës dhe të marrëdhënieve martesore. Interesimi për studimin e martesës rezulton nga fakti se martesa, si bashkësi jetësore e një burri dhe një gruaje, paraqet bazën më të rëndësishme të familjes, ndërsa familja përbën celulën bazë të shoqërisë.

OBJEKTI I SE DREJTES MARTESOREMartesa dhe marrëdhëniet martesore përbëjnë objektin e së drejtës martesore. Mund të thuhet se marrëdhëniet që lindin nga martesa janë të llojllojshme, si të natyrës personale juridike, ashtu edhe pasurore juridike. Marrëdhëniet personale juridike janë të rregulluara e norma juridike pozitive, si psh. Kushtet për lidhjen e martesës, shkaqet e pavlefshmërisë së martesës, të drejtat dhe detyrat e çiftit bashkëshortor, shkaqet e pushimit ose zgjidhjes së martesës, pasojat e shkaktuara nga shuarja, etj.SUBJEKTI I SE DREJTES MARTESORESubjet i së drejtës martesore janë bashkëshortët, mirëpo gjithnjë e më shumë edhe bashkëshortët jashtëmartesorë. Në realitet, kjo tregon komponentin biologjik të bashkësisë jashtëmartesore, që në esencë, ka të bëjë vetëm me persona të gjinive të kundërta. Njëherësh, shprehet edhe ideja e martesës monogamie. PARIMET THEMELORE TE SE DREJTES MARTESOREParimi i barazisë- Në shekuj pozita e gruas ka qenë nënshtruese dhe e pabarabartë me burrin. Burri kishte pushtetin e plotë mbi gruan dhe mbi pasurinë e saj, ndërsa gruaja ndodhej në pozitë inferiore dhe diskriminuese. Kjo vlente për të gjitha shoqëritë e lashta të njerëzimit, siç ishte ajo indiane, latine dhe romake. Parimi i laicitetit- Në rregullativën ligjore gjen shprehje shumë shpesh definicioni se martesa është bashkësi jetësore e burrit dhe gruas e rregulluar me ligj. Nga përmbajtja e një formulimi të tillë rrjedh interesimi i shoqërisë së gjerë që ky institucion shoqëror të jetë i rregulluar me dispozita ligjore dhe i mbrojtur nga shoqëria dhe shteti. Parimi i institucionit- Martesa është institucion shoqëror dhe gëzon mbrojtje shoqërore. Martesa dhe marrëdhëniet martesore juridike janë të rregulluara me dispozita ligjore. Martesa tek në është një institucion laik. Mbrojtje juridike gjen vetëm martesa civile, e cila është e rregulluar juridikisht dhe lidhet përpara organit kompetent shtetëror. Parimi i monogamisë- Ky është padyshim njëri nga parimet themelore të së drejtës martesore. Me monogami kuptojmë martesën në të njëjtën kohë të një burri me një grua. Parimi i monogamisë gjen shprehje në dispozitën e nenit 14 të LFK-së, por edhe në dispozitat ligjore të vendeve të tjera, me të cilat rregullohet martesa dhe marrëdhëniet martesore. Martesa monogami është trajtë dominuese e martesës në të drejtën bashkëkohore. Parimi i vazhdimësisë së jetesës martesore- Martesa është po ashtu bashkësi e vazhdueshme e jetesës së burrit me gruan. Kjo do të thotë se në pikëpamje kohore martesa nuk mund të kufizohet, veçse zgjat aq sa zgjat edhe jeta e bashkëshortëve.

KUPTIMI I MARTESESMartesa si institucion juridik dhe shoqëror- Martesa është një ndër institucionet më të lashta, e gjithsesi më i rëndësishmë shoqëror dhe juridik. Megjithkëtë, ka pasur dilema dhe mospërputhje mendimesh në teorinë juridike familjare, madje aty-këtu edhe në rregullativën juridike, për konceptin e natyrës juridike të martesës. Dhe, mund të thuhet se vështirësitë përkitazi me këtë çështje rrjedhin nga qasje pak a shumë të ndryshme. Sido që të jetë, për natyrën juridike të martesës ekzistojnë dy koncepte kryesore: martesa është kontratë civile, dhe martesa është institucion juridik.Përkufizimi i martesës – Në teorinë juridike ka përkufizime të ndryshme mbi martesën. Këto përkufizime, vijnë si produkt i shkallës së zhvillimit të marrëdhënieve prodhuese në kohë dhe hapësira të ndryshme dhe i botëkuptimeve arkaike që kanë ekzistuar për martesën dhe marrëdhëniet martesore, nga ana tjetër.QELLIMET MARTESOREKrysisht mund të thuhet se martesa ka tri qëllime më kryesore:a). Qëllimi natyror, b). Qëllimi moral dhe c). Qëllimi shoqëror.

a). Qëllimi natyror – thuajse qëllimi më kryesor i martesës ishte dhe mbetet edhe më tutje lindja dhe mirërritja e fëmijëve, që nënkupton kryerjen e marrëdhënieve seksuale të burrit me gruan.b). Qëllimi moral – Në martesë bashkëshortët kanë detyrë ta ndihmojnë njëri-tjetrin në nevojë, ta mirëkuptojnë e ta mbrojnë, të kujdesen dhe ta shërojnë në rast të sëmundjes, ti japin përkhrahje morale dhe materiale në çaste të vështira. c). Qëllimi shoqëror – Martesa nuk është çështje private, veçse institucion shoqror, ajo është bazë e familjes, që ka detyrë të kryejë funksione të shumta shoqërore, para së gjithash në vetëdijësimin dhe ngritjen e shëndoshë të brezave të rinj. KUSHTET PER LIDHJEN E MARTESES- Kushtet për lidhjen e martesës apo kushtet thelbësore,- Kushtet për vlefshmërinë e martesës të përkufizuara negativisht e që paraqiten si pengesa martesore,- Kushtet të cilat ndalojnë lidhjen e martesës dhe paraqiten si ndalesa martesore, Kushtet për lidhjen e martesës – Një martesë e vlefshme mund të lidhet vetëm në kushtet e parashikuara me dispozitat ligjore,.Kushtet për lidhjen e martesës ose kushtet thelbësore, siç quhen ndryshe, janë:

1. Vullneti i lirë i bashkëshortëve të ardhshëm,2. Sekset e kundërta,3. Lidhja e martesës përpara organit kompetent.

1. Vullneti i lirë i bashkëshortëve të ardhshëm – Kusht për lidhjen e martesës së velfshme është që bashkëshortët e ardhshëm të deklarojnë pëlqimin se martesën e lidhin me vullnetin e lirë dhe se nuk ekzistojnë pengesa dhe ndalesa martesore.2. Sekset e kundërta – Sekset e kundërta përbëjnë komponentin biologjik, kulturor dhe civilizues të një martese. Shikuar historikisht, martesa ka qenë një privilegj i gruas dhe burrit, pra i dy personave të sekseve të kundërta. 3. Lidhja e martesës përpara organit kompetent – Deklarimin i vullnetit të lirë për lidhjen e martesës së personave me sekse të kundërta përmban në vetvete dy komponente të rëndësishme: a) Vullneti të jetë i shprehur përpara organit kompetente për lidhjen e martesës dhe b). Në mënyrën e parashikuar në ligj.

Çfarë duhet të jetë vullneti i shprehur – Para së gjithash, vullneti i shprehur për të qenë një martesë e vlefshme duhet të ketë cilësitë e caktuara: a). të jetë real e jo simulativ, b). Të jetë serioz e jo i shprehur sa për shaka, c). Dy deklaratat duhet të jepen në të njëjtën kohë, suksesivisht në çastin e lidhjes së martesës. Secili bashkëshort vullnetin e vet duhet ta shpreh personalisht dhe veç e veç, e kjo nënkupton prezencën e bashkëshortëve.Lidhja e martesës nga bashkëshortët me sekse të kundërta- Saktësisht mund të thuhet se lidhja e martesës midis dy personave me sekse të njëjta nuk ështëe e lejueshme, ngase kjo është në kundërshtim me qëllimin natyror të martesës si bashkësi e vazhdueshme e dy personave me sekse të kundërta. Por, ka raste në praktikë kur martesa është e lidhur mes personave biseksual apo edhe me sekse të njëjta. Ndryshimi i seksit – Fenomeni i ndryshimit të seksit është shfaqur si rezultat i zhvillimit të lartë të mjeksisë, e cila mundëson ndryshimin e seksit të njeriut me anë të operacionit. Këto dukuri janë ta rrala. Raste të tilla konkrete ka në vendet me zhvillim të lartë të mjeksisë.Lidhja e martesës përpara organit kompetent – Deklarimi i vullnetit të lirë për lidhjen e martesës së personave me sekse të kundërta përmban në vetvete dy komponente të rëndësishme:a).Vullneti të jetë i shprehur përpara organit kompetent për lidhjen e martesës dhe b).Në mënyrën e parashikuar me ligj.

PENGESAT MARTESOREPengesat martesore në të drejtën tonë – Legjislacioni ynë parasheh këto pëngesa martesore:1). Mungesa e vullnetit, 2). Martesa ekzistuese,3). Sëmundja psikike dhe pazotësia për të vepruar, 4). Gjinia dhe 5). Mituria.

Ne teorine juridike pengesat martesore klasifikohen sipas kritereve te ndryshmePengesat martesore të evitueshme dhe të paevitueshmeKy klaisifikim merr si kriter bazë mundësinë e evitimit të mungesës konkrete martesore. Të evitueshme janë ato pengesa martesore për të cilat gjyqi mund të japë lejen për lidhjen e martesës, por vetëm në raste të parashikuara ligjore. Pengesat e tilla në të drejtën tonë, janë: mituria dhe gjinia e krushqisë. b). Pengesat martesore të përhershme dhe të përkohshme Pengesa martesore të përhershme janë ato pengesa që nuk pushojnë së ekzistuari edhe me kalimin e kohës, deri në vdekjes. Psh gjinia e gjakut. Pengesa martesore të përkohshme janë pengesat të cilat me kalimin e kohës mund të pushojnë së ekzistuari. c). Pengesat martesore absolute dhe relativePengesat martesore absolute pamundësojnë lidhjen e martesës me cilindo person. Të tilla janë: sëmundjet psikike dhe pazotësia për të vepruar, mituria deri në moshën 16 vjeçare dhe ekzistimi i martesës. Pengesat martesore aboslute veprojnë mbi të gjithë personat. Pengesat martesore relative pamundësojnë lidhjen e një martese vetëm me persona të caktuar. Pengesat e tilla veprojnë vetëm mbi persona të caktuar. Me pengesa martesore absolute shkelen interesat e përgjithshme shoqërore, kan të drejt shum persona për të paraiqtur padi kurse nga ana tjetër me pengesa martesore relative shkelen vetëm interesat personale të personave dhe vetëm bashkëshortët mund të paraqesin padinë për anulimin e martesës.Mungesa e vullnetit - Vullneti i deklaruar lirisht është prezumin i vetëm për lidhjen e një martese të vlefshme. Pra, ai e fiton rëndësinë e vet juridike kur të jetë i shrephur, kur të tjerët do të jenë në mundësi për ta kuptuar atë. Neni 18 i LFK-së parasheh që një martesë nuk do të jetë e

vlefshme nëse pëlqimi është arritur me anë të shtrëngimit, kërcënimit ose lajthimit.Dhuna – Me dhunë nënkuptojmë shtrëngimin apo kanosjen e njërit bashkëshort apo të të dy bashkëshortëve për të lidhur martesë kundër vullnetit të tyre. Dhuna që ushtrohet për lidhjen e martesës, në kundërshtim me vullnetin e brendshëm, të vërtetë të bashkëshortit, mund të jetë e natyrës psikologjike dhe fizikeKanosja duhet të jetë aq serioze sa personi i kanosur, edhe pse nuk e dëshiron lidhjen e martesës. asaj nuk mund t'i shmanget, për shkak të manifestimit të frikës së madhe. Kanosja serioze mund të shkaktohet si nga i fejuari, i cili do të lidhte martesë me personin e kërcënuar, ashtu edhe nga ndonjë person tjetër i familjes ose një tjetër i afërt i tij. Frika është element i dytë i dhunës psikologjike, është formë e reagimit subjektiv të personit të kanosur seriozisht.Dhuna fizike dallon nga dhuna psikologjike, ngase te dhuna fizike kanosja fillon të ekzekutohet. Vjen deri te realizimi i saj. Rastet më tipike janë mbajtja me forcë me rastin e firmosjes së deklaratës, pra ai që e ushtron dhunën. Duke pasur mundësinë e lidhjes së martesës para nëpunësit të gjendjes civile me 2 dëshmitarë, kjo dhunë ka shum pak gjasa të ndodhëLajthimi - Lajthimi ekziston kur njëri bashkëshort ka pasur mendim të gabueshëm mbi rrethanat, faktet dhe mbi cilësitë thelbësore të bashkëshortit tjetër në momentin e lidhjes së martesës, ekzistenca e të cilave jetesën e përbashkët e bëjnë të padurueshme. Lajthimi mund të jetë:

a). Lajthimi për personin fizik,b). Lajthimi për personin qytetar dhec). Lajthimi për cilësitë thelbësore.

a). Lajthimi për personin fizik - Lajthimi për personin fizik ekziston kur njëri nga bashkëshortët, duke menduar se po lidhë martesë me personin a,, në të vërtet ai gabimisht lidh martesë me personin b.b). Lajthimi për personin qytetar – ky lajthim ekziston kur nje person lidh martese me nje person tjeter fizik, me te cilin ska menduar dhe ska pasur per qellim qe te martohet.Por,kjo ka ndodhur ngase ai person i ka paraqitur rrejshem atributet e qytetarit, jo ato te vertetat, ndersa bashkeshorti tjeter nuk ka qen fare ne dijeni per kete,po ti kishte ditur ato, nuk do ta lidhte martesen.Personi qytetar perbehet nga kater elemente themelore:

1) emri personal (emri dhe mbiemri)2) shenimi i dites, muajit dhe vitit te lindjes3) shtetesia, e cila shihet nga shenimi i vendit,komunes dhe shtetit te lindjes4) vendbanimi

c). Lajthimi për cilësitë thelbësore te personit ekziston nese njeri nga bashkeshortet eshte ne lajthitje ka mendim te gabuar mbi disa cilesi te personit tjeter, te cilat po ti ishin te njohura ne castin e lidhjes se marteses, gjithsesi qe do te ndikonin ne te dhe ai nuk do ta lidhte martesen.Martesa ekzistueseLigji shprehimisht parasheh pavlefshmerine e martreses se re derisa martesa e pare e njerit bashkeshort nuk zgjidhet ose nuk pushon ne menyren e parashikuar ne ligj.Kjo nuk do te thote se nuk mund te lidhet nja martese tjeter para se te zgjidhet e meparshmja.

Semundjet psikike dhe pazotesia per te vepruarNuk mund te lidhin martese personat me semundje psikike ose me zhvillim mendor te mete dhe personat pa zotesi veprimi.1 pika 1 parasheh se martesa mund te anulohet nese bashkeshorti nuk ka aftesi per te vepruar per shkak te semundjes psikike te diagnostifikuar apo per shkaqe te tjera.Arsyet e ekzistimit te kesaj pengese martesore E para nuk ekziston shprehja e vullnetit ne menyre relevante juridike, sepse personat me shendet mental te mete nuk jane te vetedijshem dhe nuk mund ta kuptojne rendesine e veprimeve te veta.Ate shprehje te vullnetit te lire nuk jane ne gjendje ta kuptojne ne menyre serioze.Vecorite themelore te kesaj pengese martesore semundja psikike ose zhvillimi mendor i mete duhet te ekzistoje ne çastin e lidhjes se marteses,perkatesisht ne momentin e deklarimit te vullnetit para nepunesit te gjendjes civile.Po ne kete rast duhet te ekzistoj edhe pazotesia e veprimit.GJINIA si pengese martesore paraqitet ne tri llojet e saj: a)gjinia e gjakut eshte pengese martesore ne shkalle dhe ne vije te percaktuar ne dispozitat ligjore.Ne vije te drejte,pavaresisht nga shkalla, gjinia e gjakut eshte pengese martesore pa kufij.Gjinia e gjakut eshte pengese martesore ne vije te terthoret deri ne shkallen e katert.b)gjinia e krushqise ne kuptimin e krushqise ne kuptimin juridik eshte lidhje qe krijohet midis njerit bashkeshort dhe personave gjini te bashkeshortit tjeter.Baze per krijimin e gjinise se krushqise (affinitas) eshte martesac)biresimi(gjinia civile) gjinia e vendosur me biresim eshte pengese per lidhjen e marteses se vlefshme.Gjinia e biresimit civil nuk mbeshtetet ne ndonje lidhje gjaku, por ne arsye te pastra morali, sepse marredheniet midis biresuesit dhe te biresuarit duhet te zhvillohen te shendosha, te sinqerta, identike me ato qe zhvillohen mes prinderve dhe femijeve.Biresimi mund te jete i plote dhe jo i plote.MITURIA eshte nje pengese absolute martesore, sepse vetem personi madhor mund te lidhe martese te vlefshme juridikisht.Me termin i mitur, ne te drejten martesore nenkuptojem moshen e caktuar, e cila sipas ligjit nuk konsiderohet e mjaftueshme qe dy persona me sekse te kunderta te mund te lidhin martese.Eshte i mitur personi i cili ende si ka mbushur 18vj.Dallimi midis perosnave dhe ndalesave per lidhjen e martesesMidis pengesave e ndalesave per lidhjen e marteses ekzistojne keto dallime me kryesore: 1) Mosrespektimi i pengesave martesore shkakton pavlefshmerine e marteses, qofte ajo absolute ose relative, si dhe pergjegjesine penale te bashkeshorteve dhe te personelit zyrtar i cili ka mundesuar lidhjen e nje martese te tille2) Ndalesat martesore nuk shkaktojne pavlefshmerine e marteses, por vetem pergjegjesine penalo-juridike, si te bashkeshorteve ashtu edhe te personelit zyrtar i cili ka lejuar lidhjen e asaj martese.3) Mosrespektimi i pengesave martesore shkakton cenimin e interesave te pergjithshme shoqerore dhe, te drejten per ngritjen e ankeses e kane: prokurori publik,bashkeshortet dhe personat te cilet kane nje interes ndalesa, te drejten e ngritjes se padise e kane vetem bashkeshortet.4) Pengesat absolute martesore e drejta e ngritjes se padise nuk parashkruhet, ndersa per ndalesa, e drejta e padise parashkruhet ne kushtet e percaktuara ne ligj.

KUSHTET FORMALE PER LIDHJEN E MARTESEKUPTIMI FORMALSi elemente kryesore te formes se lidhjes se marteses cilesohen:1) Kompetenca per lidhjen e marteses, dallojem kompetencen a) Lendore , b)Toksore, c) Funksionale2)Menyra per lidhjen e martesesa)Me kompetence lendore kuptojme rrethin e puneve te organit te autorizuar per lidhjen e marteses dhe kjo ceshtje eshte e rregulluar me norma te karakterit urdherues.b) Me kompetence tokesore nenkuptojme territorin brenda te clit e ushtron funksionin e vet organi per lidhjen e marteses, ne juridiksionin e te cilit njeri nga bashkeshortet apo dy bashkeshortet e kane vendbanimin apo vendqendrimin. c) Kompetenca funksionale nenkupton funksionet e personelit zyrtar pjesemarres ne procesine per lidhjen e marteses, n baze te autorizimeve qe rezultojne nga normat ligjore, pas deklarimit te bashkeshorteve e shpall martesen te lidhur dhe ben transkriptimin e saj ne librat e amzes per te martuarit.2) Menyra per lidhjen e marteses ne realitet paraqet teresine e rregullave te cilat duhet respektuar me rastin e lidhjes se marteses.Si rrjedhoje, menyra e lidhjes se marteses eshte rregulluar detajisht me norma ligjore, madje si veprimet para lidhjes se marteses, ashtu edhe gjate aktit te lidhjes se saj.PROCEDURA PARAPRAKEFEJESA (sponsalia) fejesa eshte nje premtim para marteses, fejesa eshte premtim reciprok i dy personave te sekseve te kunderta per t’u martuar ne te ardhmen.Ky premtim per martese nuk i detyron te fejuarit per tu martuar.I fejuari gjithsesi ka te drejte te heqe dore nga premtimi, dhe te mos lidhe martesen e premtuar,edhe pse qellimi i fejeses eshte martesa, sepse s’ka martese te vlefshme pa pelqimin e lire te bashkeshorteve.Pushimi i fejeses – Fejesa pushon ne keto raste: a) me lidhjen e marteses, b)me vdekjen, c) me shkeputjen.

a) Pushimi i fejeses me lidhjen e marteses martesa e absorbon fejesen, prandaj eshte krejtesisht e natyrshme qe me lidhjen e marteses te pushoje qe qeni plotesisht fejesa, sepse qellimi i fejeses per te cilen qe lidhur ajo behet realitet.

b) Pushimi i fejeses me vdekje me rastin e vdekjes se njerit prej te fejuareve apo edhe te dy te fejuarve, fejesa e lidhur midis tyre pushon se qeni, ne menyre krejt te natyrshme.,kur te vdes njeri prej te fejuarve, e drejta per te kerkuar shperblimin e demit nuk mund te realizohet.

c) Pushimi i fejeses me shkeputje fejesa me shkeputje mund te pushoje ne dy menyra:1)me marreveshje, behet me rastet kur dy te fejuarit me dakordimin e vullnetit pajtohen per shkeputjen e fejeses. Shkeputja e tille e fejeses eshte forma me e shpeshte ne praktike, por me e rralle sa i perket ngritjes se padise prane gjykates lidhur me shperblimin e demit.Me rastin e marreveshjes per shkeputje, te fejuarit merren vesh njeri me tjetrin per shperblimin e demit.

2) Pushimi i fejeses me shkeputje te njeanshme, behet ne rastet kur njeri prej te fejuareve shkeput fejesa duke deklaruar njeanshmerisht vullnetin e tij per shkeputjen, fare pa u deklaruar i fejuari tjeter apo kunder vullnetit te tij.Fleteparaqitja per lidhje te marteses (kurorezim) te fejuarit jane te detyruar te paraqesin kerkesen per lidhjen e marteses (kurorezim) prane sherbimit te ofiqarise te komunes.Kerkesen sipas rregullave, te fejuarit mund ta paraqesin perosnalisht vec e vec apo bashkerisht.LIDHJA E MARTESES eshte njeri prej momenteve me te rendesishme ne jeten e njeriut, pas lindjes dhe vdekjes.Lidhja e marteses behet ne menyren solemne kurdohere,boterisht dhe ne pranine e personave zyrtare, te dhendrit dhe nuses dhe ne prani te publikut.Vendi i lidhjes se marteses te fejuarit paraqesin kerkesen per lidhjen e marteses prane sherbimit te ofiqarise te komunes. martesa lidhet perpara nenpunesit te gjendjes civile ku eshte parashtruar kekresa.

Pjesemarrja personale ne aktin e marteses çifti i ri eshte i detyruar te prezantoje personalisht ne aktin e lidhjes se marteses.Ne qofte se nusja ose dhendri, ose te dyte nuk paraqiten ne diten e lidhjes se marteses, kurse mungesen nuk e arsyetojne,konsiderohet se eshte terhequr kerkesa.Akti i lidhjes se marteses (kurorezimi) akti i lidhjes se marteses fillon me paraqitjen e raportit te nenpunesit te gjendjes civile,vertetimit te identitetit e te prezences te dhendrit dhe nuses, si dhe te deshmitareve dhe me deklarimin e tyre se nuk ka ndonje pengese martesore apo ndalese te parashikuar ne ligj per lidhjen e marteses.Transkriptimi i regjistrat e gjendjes civile per te martuarit pas shpalljes se marteses te lidhur, nenpunesi i gjendjes civile ka per detyre ta transkriptoje ate ne liberat amze te te martuarve.Me ate rast duhet te firmosin, pervec dy te martuareve, edhe deshmitaret dhe nenpunesi i gjendjes civile.Forma religjioze e marteses lidhja e marteses ne formen civile te parashikuar ne ligj eshte element juridik qe dallon martesen nga institucione te tjera me karakter shoqeror.Vetem martesa e lidhur ne formen e kerkuar nga ligji shkakton pasoja juridike.Kuptimi dhe llojet e te drejtave dhe te detyraveMartesa e lidhur ne fakt krijon nje teresi te drejtash dhe detyrimesh midis vete bashkeshorteve, ashtu qe burri dhe gruja kane te drejta dhe detyrime reciproke dhe pikesrisht sot martesa ngrihet mbi bazen e barazise morale dhe juridike, brenda kufijeve te percaktuar ne ligj, pa asnje lloj diskriminii fetar, kombetar, racor apo midis personave seksesh te kunderta.Te drejtat dhe detyrat personale te bashkeshorteve ndahen:a) Te drejtat dhe detyrat personale per cilat bashkeshortet nuk mund te bejne

marreveshje.b) Te drejtat dhe detyrat personale per te cilat bashkeshortet mund te bejne

marreveshje.

a) Te drejtat dhe detyrat personale per cilat bashkeshortet nuk mund te bejne marreveshje, ne kete grupin bejne pjese te drejtat personale te rrelluara me normat ligjore urdheruese, si jetesa e perbashket e bashkeshorteve, barazia e bashkeshorteve,pavaresia e bashkeshorteve ne zgjedhjen e punes e te profesionit, besnikria bashkeshortore dhe ndihma reciproke midis bashkeshorteve.

Bashkeshortet mund te vendosin per jetesen e perbashket jetesen e perbashket nuk duhet ngaterruar me banimin e perbashket.Jetesa e perbashket eshte nje kategori shume me e gjere sesa vendbanimi i perbashket.Jetesa e perbashket eshte e rregulluar me norma te natyres jus cogens, bashkeshorteve nuk u lejohet mundesia e vendosjes ndryshe nga ajo si parashihet ne dispozita ligjore.Per caktimin e vendbanimit u lejohet qe te vendosin me marreveshje.Ngase kjo qeshtje eshte rregulluar me dispozita jus dispozitivum.Barazia e bashkeshorteve eshte e garantuar me dispozita kushtetuese.Bashkeshortet ne martese jane te barabarte ne te gjitha marredheniet personale dhe pronesore.Shkelja e parimit te barazise, megjithese ligji nuk parasheh sanksion te drejteperdrejte, mudn tee shkaktoje padurueshmerine e marredhenjeve martesore dhe zgjedhjen e marteses.Pavaresia e bashkeshorteve per te zgjedhur punen dhe profesionin Bashkeshortet kane te drejte per ta zgjedhur lirisht punen dhe profesionin.Pavaresia e zgjedhjes se punes dhe profesionit bashkeshorteve u garantohet me dispozita ligjore ku precizohet qe secili bashkeshort eshte i pavarur ne zgjedhjen e punes e te profesionit.Detyrimi i ndihmes dhe i respektimit ky detyrim manifestohet ne dy rrafshe me ate moral dhe material. Ne rrafshin moral shprehet ne detyrimin qe ka njeri bashkeshort per ti ofruar mbeshtetje morale dhe emocionale bashkeshortit tjeter ne nevoje.Respektimi i integritetit moral te bashkeshortit tjeter eshte nje nder parakushtet per funksinonimin e hareshem te bashkesise martesore. Te drejtat dhe detyrat personale per te cilat bashkeshortet mund te bejne marreveshje, keto te drejta dhe detyra jane te rregulluara me norma te karakterit dispozitiv, qe bashkeshortet mund ti rregulloje me marreveshje edhe ndryshe nga si oarashihet me ligj. 1)Caktimi i mbiemrit, 2)Caktimi i vendbanimit, 3)Lindja e femijeve dhe ekonomia e perbashket familjare,4)Caktimi i shtetesise1)Caktimi i mbiemrit (emri familjar) Mbiemri po ashtu caktohet me marreveshje te bashkeshorteve. Per caktimin e mbiemrit ligji u le bashkeshorteve ne dispozicion shume alternativa. 2)Caktimi i vendbanimit per vendbanimin vendosin lirisht bashkeshortet. Ne asnje dispozite ligjore nuk parashihet caktimi i detyrueshem i vendbanimit te bashkeshorteve3)Vendosja per numerin e femijeve dhe kryerjen e puneve ne bashkesi martesorePos te drejtave dhe detyrave personale te percaktuara me ligj, ekzistojne edhe te drejta dhe detyrime te ndersjella sa i perket numrit te lindjeve dhe mirerritjes se femijeve, per te cilet bashkeshortet vendosin me marreveshje.Per marredhenje persoanle te ndersjella vlen rregulla se per numrin e femijeve te perbashket vendosin me marreveshje dy bashkeshortet, sepse nje gje e tille eshte supozim i femijeve.Bashkeshortet vendosin se sa femije do ti kene.4)Caktimi i shtetesise shtetesia eshte lidhje juridike midis nje nejriu dhe nje shteti, e cila lidhje ben te mundur qe mbi ate person te ushtrohet veprimi i ligjeve te atij shteti, duke u krijuar keshtu te drejta dhe detyrime reciproke te caktuara.ZGJIDHJA E MARTESESMenyra e zgjidhjes se martesesMartesa mbaron kur shfaqen keto rrethana apo ngjarje te rendesishme:1)vdekja e njerit bashkeshort,2)shpallja e njerit bashkeshort i zhdukur,3)shkurorezimi (zgjidhja gjyqesore e marteses se vlefshme),4)anulimi i marteses.1)Vdekja e njerit bashkeshort martesa si bashkesi e vazhduar e jeteses se nje burri dhe nje gruaje, inter vivos, mbaron me vdekjen e njerit prej bashkeshorteve.Vdekja eshte menyre natyrore e mbiemrit te marteses, sepse vetem sa jane gjalle dy bashkeshortet mund te ekzistoje

martesa.2)Shpallja e njerit bashkeshort i zhdukur per te vdekur shpallja e bashkeshortit per te zhdukur mund te behej me vendim gjyqesor ne keto raste:nese per jeten e bashkeshortit gjate pese vjeteve te fundit nuk ka pasur kurrefar te dhenash, kurse nga lindja e te cilit kane kaluar 70vj.:nese per jeten e bashkeshortit gjate pese vjeteve te fundit nuk ka pasur kurrefar te dhenash, kurse rrethanat ne te cilat eshte zhdukur bejne besohet se nuk eshte me i gjalle.ANULIMI I MARTESES Quhet e pavlefshme nje martese e lidhur pa u plotesuar kushtet e kerkuara ne ligj per plotefuqishmerine e saj.Pervec sanksionit te natyres juridiko familjare-anulimit te marteses, ligji ka parapare edhe sanksionin penalo-juridik.Anulimi i marteses shkakton efekte vetem ne te ardhmen, assesi prej momentit te lidhjes se punes se pavlefshme juridike,tipar ky i cili dallon anulimin e marteses nga teoria e pavlefshmerise se puneve juridike.Pengesat martesore ndahen ne:a) pengesat martesore absolute, b)pengesa relativea) pengesat martesore absolute po qe se nuk rrespektohen kushtet e parapara me ligj per mbrojtjen e interesave te pergjitheshme shoqerore, zbatohet sanksioni juridiko-familjare,martesa e lidhur shpallet nule absolute.Shkaqet e nulitetit absolut jane pengesa te parapara ne ligj, por mund te jene edhe fakte te tjera. Si pengese martesore, te cilat shkaktojne nulitetin absolut, paraqiten: mungesa e shprehjes se vullnetit te bashkeshorteve, lidhja e marteses nen moshen e parapar me ligj, lidhja e saj gjate vazhdimit te ekzistimit te nje martese te meparshme te bashkeshortit, semundjet psikike ose zhvillimi mendor i mete, gjinia e gjakut krushqia dhe birsimi ne shkalle te parapara me ligj. b)Mungesa e shprehjes se vullnetit te bashkeshorteve (pengesa relative) Per te qene e vlefshme nje martese, ligji kerkon shprehjen e lire te vullnetit te bashkeshorteve, ne menyren e parapare me ligj.Ne gofte se martesa lidhet pa deklarimin e lire te vullnetit te secilit bashkeshort vec e vec, pra qe ata pelqejne te martohen njeri me tjetrin, martesa eshte e pavlefshme.Sekse te kunderta mosrespektimi i kushtit-seksit te kundert te bashkeshorteve,paraqet shkak te nulitetit absolut te marteses. Kur nuk ekziston nje kusht i tille per lidhjen e marteses se plotefuqishme, kemi te bejme me jomartese, keshtu qe nje veprim i tille nuk duhet te shkaktoje asnje efekt juridik ne fushen e se drejtes martesore.SHKUROREZIMIHistoriku i shkurorezimit mund te thuhet se zgjidhja e marteses (shkurorezimi) eshte institucion i lashte i se drejtes martesore.Ka lindur vetem pak caste pas lidhjes se marteses.Dhe gjate gjithe historise njerezore e deri me sot ka qene aleati me besnik i marteses.E njohen dhe e rregulluan si e drejta romake,ajo greke,bizantini, etj. Ashtu edhe e drejta zakonore shqiptare.Pikepamjet e ligjeve te reja Ne literaturen juridike njihen pese sisteme juridike te shkurorezimit:a) Sistemi juridik i ndalimit te shkurorezimitb) Sistemet qe lejojne shkurorezimetc) Sistemi i shkurorezimit te marteses si sanksionç) Sistemi i shkurorezimit te marteses si ilaçd) Sistemi i kombinuar i shkurorezimit te marteses

PERKUFIZIMI I SHKUROREZIMIT Me shkurorezim nenkuptojme zgjidhjen e nje martese te vlefshme gjate jeteses bashkeshortore per shkaqe te parapara me ligj dhe ne procedure ligjore, me aktgjykim te organit kompetent shteteror- gjykates.Nga ky perkufizim rezultojne keto veçori me kryesore te shkurorezimit te marteses:a) Martesa e vlefshme zgjidhet ne menyre juridike, b) Martesa zgjidhet gjate jeteses se perbashket, c) Shkaqet e shkurorezimit te marteses duhet te jene te parapara me ligj, d) Procedura per zgjidhjen e marteses duhet po ashtu te jete e parapare me ligj.

Shkurorezimi eshte nje menyre e zgjidhjes se martesesMe shkurorezim zgjidhet vetem martesa e vlefshme, dhe kjo eshte vecori tipike e shkurorezimit.Martesa e pavlefshme nuk zgjidhet, por anulohet.Martesa zgjidhet vetem gjate jeteses se bashkeshorteveQe te shkurorezohet nje martese, duhet te jene gjalle te dy bashkeshortet.Kur njeri prej bashkeshorteve pse te dy bashkeshortet lane vdekur, martesa nuk zgjidhet, por ajo pushon ne menyre natyrale.Martesa zgjidhet me aktgjykim te gjykates zgjidhja e marteses eshte nje institucion me interes te vecante shoqeror dhe juridik.Gjykata eshte i vetmi organ shteteror kompetent qe vlereson nese nje martese ka humbur funksionin e saj shoqeror.Martesa mund te shkurorezohet vetem per skaqe te parapara ne ligjNje martese mund te zgjidhet vetem nese marredheniet martesore jane te çrregulluara seriozisht ose ne menyre te vazhdueshme, apo per shkaqe tjera te parapara ne ligj.Pa ekzistimin e shkaqeve te parashikuara ne ligj martesa nuk mund te shkurorezohet, pavaresisht nga vullneti i bashkeshorteve.Klasifikimi i shakqeve te shkurorezimita ) Shkaqet e pergjithshme b) Shkaqet absolute dhe relative c) Shkaqet per te cilat fitohet e drejta e padise pas kalimit te afatit dh shkaqet per te cilay e drejta e padise nuk eshte e lidhur me afat.d) Shkaqet per zgjidhjen e marteses per te cilat e drejta ne padi humbet pas kalimit te afatit, dhe shkaqet per te cilat e drejta ne padi nuk humbet pas kalimit te afatit.

SHKUROREZIMI ME MARREVESHJEBashkeshortet mund te kerkojne zgjidhjen e marteses edhe me marreveshje, nese jane marre vesh njeri me tjetrin per zgjidhjen e saj.Propozimin e perbashket per zgjidhjen e marteses ata mund ta parashtrojne prane gjykates kompetente.Zgjidhja me marreveshje e marteses ekziston kur dy bashkeshortet kete e deshirojne dhe e kerkojne.Sikurse edhe lidhja e marteses, zgjidhja e saj eshte po ashtu nje moment shume i redesishem ne jeten e secilit bashkeshort i cili kerkon te shkurorezohet.PROCEDURA E SHKUROREZIMITSpecifikat e kontesteve martesore dhe parimet e veçantaPara se gjithash, marredheniet te cilat rregullohen ne kontestet martesore jane te natyres personale, prandaj dallojne nga marredheniet pronesore juridike, si per nga redesia, ashtu edhe per nga natyra.

Parimet kryesore te procedures se shkurorezimit jane:a) Parimi i mbrojtjes se vecante te disa personave ne procedure me kete parim kuptojme e gjate te gjithe fazave te zhvillimit te procedures se shkurorezimit gjykata duhet te kete parasysh mbrojtjen e interesave te femijeve te mitur,te personave te semur dhe me zhvillim te mete psikik,te cilet nuk jane ne gjendje qe te kujdesen per te drejten dhe interesat e tyre.b) Parimi i perjashtimit te publikut qellimi i tij eshte deklarimi i lire i bashkeshorteve perpara gjykates per te gjitha faktet nga sfera intime e marteses.Duke qene e pamundeshme qe publiku te informohet per marredheniet e tyre intime,palet do te tregojne shkaqet e verteta qe jetesen e mututjeshme bashkeshortore e bejne te pamundshme.Per kete arsye, gjykata do ta kete me lehte per ta vertetuar gjendjen materiale dhe per te nxjerre nje aktgjykim te drejte.c) Parimi i dispozicitetit parimi i dispozicitetit u garanton paleve iniciativen lidhur me grumbullimin e materialit procedural, ne baze te te cilit gjykata nxjerr vendimin meritor lidhur me kerkespadine.ç) Parimi i kufizimit te disponimit me objektin e kontestit per dallim nga rregullat e procedures civile, palet ne kontestet martesore nuk mund te kene ne dispozicion objektin e kontestit.

KOMPETENCA E GJYKATESÇeshtja e kompetences funksionlae (institucionale) per vendosjen e kontesteve martesore nuk rregullohet shprehimisht me dispozitat e LFK-se. Ligjvenesi ka pasur parasysh se kjo ceshtje duhet te rregullohet me Ligjin e procedurave civile.Gjykata e qarkut (apelit ) ka kompetencen funksionale per vendosjen e kontesteve martesore, ndonese kjo nuk thuhet shprehimisht ne dispozitat e LFK-se.Fazat e procedures se shkurorezimitProcedura e shkurorezimit zhvillohet vetem perpara gjykates kompetente.Fazat me kryesore te saj jane:a) Tentimin per pajtimin e bashkeshorteve, gjykata ka per detyre te beje perpjekje per pajtimin e bashkeshorteve para se padia t’i dergohet te paditurit.b) Caktimi i mases se perkohshme, per detyrimin e ushqimit, edukimit dhe arsimimit te femijeve te mitur, gjykata ne kontestet martesore mund te caktoje me vendim masen e perkohshme per detyrimin e ushqimit, edukimit dhe arsiminit te femijeve te mitur.c) Prezentimi i provave, eshte e vertete se prezentimi i provave eshte faze shume e rendesishme e seances kryesore.Te provuarit (argumentacion,demostratio) e perbejne veprimet procedurale te subjekteve te kontestit martesor, te cilat kane te bejne me mbledhjen,ekzaminimin dhe çmuarjen, me qellim te vertetimit te gjendjes materiale juridike.ç) Aktgjykimi Gjykata i vendos me aktgjykim kontestet martesore, martesa konsiderohet e zgjidhur ne momentin kur aktgjykimi behet i formes se prere.Ne konteste te tilla nuk eshte e lejueshme te nxirret aktgjykimi per shkak te mungeses dhe ne baze te pohimit.Gjykata ka rol vendimtar ne konteste te zgjidhjes se marteses dhe nuk eshte vetem ndermjetsuese, edhe kur eshte fjala per zgjidhje me marreveshje te marteses, per shkak se eshte organ i cili vendos ne menyre meritore.

PASOJAT E SHKUROREZIMIT DHE ANULIMIT TE MARTESESPasojat qe rrjedhin nga kjo mund ti ndajme ne dy grupe themelore:a)Pasojat juridike per bashkeshortet, b)Pasojat juridike per femijet e perbashketNe grupin e pasojave juridike te shkurorezimit per bashkeshortet hyjne:

a) Pasojat personale – juridike te shkurorezimit te marteses1) Mbiemri, 2) Ndarja e prones se perbashket, 3) Kthimi i dhuratave, 4) Detyrimi i ushqimit, 5)E drejta e baneses, 6) E drejta e trashegimit, 7) Pasojat per femije

BASHKESIA JASHTEMARTESOREKuptimi i bashkesise jashtemartesoreBashkesia jashte martesore eshte bashkesi faktike midis burrit dhe gruas.Qellimi themelore i formimit te saj eshte jetesa e perbashket, e cila duhet te kete zgjatur nje periudhe te konsiderueshme kohore dhe te jete e vazhdueshme.Bashkeshortet jashtemartesore duhet te kene jetuar ne çift dhe te jene me sekse te kunderta.Per te shkaktuar efekte juridike, bashkesia jashtemartesore kerkohet te kete qene e njohur se ekzistuari nga mjedisi i caktuar.Njohja (notariteti) ne fakt, duhet te ekzistoje njohuria e rrethit per qenien e bashkesise martesore ne mjedisin ne te cilin ajo themelohet dhe vazhdon te ekzistoje.Me kete ajo dallohet patjeter nga lidhjet e fshehta te dashurise apo partneriteti i rastit.Monogamia kushti themelor per themelimin e bashkesise jashtemartesore eshte vullneti i shprehur i burrit dhe gruas per jetese te perbashket.Nga kjo rezulton se bashkesia jashtemartesore, ashtu sikurse ajo martesore, eshte monogame.Kjo do te thote se ne te njejten kohe asnjeri prej bashkeshorteve jashtemartesore nuk mund te jete ne me shume se nje bashkesi martesore.

MARREDHENIET MES PRINDERVE DHE FEMIJEVETri elemente themelorea)Elementi natyror, b)Elementi shoqeror, c)Elementi juridik

SUBJEKTET E SE DREJTES PRINDERORESubjektet e se drejtes prinderore jane:a) Prinderit, prinderit jane persona fizike, biologjikisht te afte per te lindur femije.Nene e femijes konsiderohet gruaja e cila e ka lindur, ndersa ate personi prej te cilit eshte zene femija.b) Femijet konsiderohen te miturit te cilet nuk kane mbushur 18vj. Kete pikepamje e perkrah edhe e drejta jone.Pazotesia per te vepruar e femijes eshte specifike karakteristike, e cila ia percakton statusin e te miturit.c) Vertetimi i statusit martesor te femijes qe nje femije te kete statusin e femijes martesor, sipas ligjit, duhet te plotesohen keto kushte.1) qe femija te kete prejardhje nga martesa apo marredheniet martesore.2) qe gruaja te kete lindur femijen ne martese, amesia martesore3) qe i ati i femijes te jete burri i nenes qe ka lindur femijen, atesia martesore.

Kundershtimi i amesiseNe praktiken gjyqesore jane te rralla padite per kundershtimin e amesise.Sepse jane te pakta rastet kur mbetet e panjohur prejardhja e femijes prej nenes, kur e lind gruaja martesore.Nena si rregull eshte gjithmone e njohur qe nga momenti i zenies,bartjes se shtatzenise dhe lindjes se femijes.Nena e femijes regjistrohet ne librat e amzes me rastin e regjistrimit te femijes se lindur.E drejta e padise per kundershtimin e amesise padine per kundershtimin e amesise kane te drejte ta paraqesin keta persona : gruaja e regjistruar ne regjistrin ame te te lindureve si nene e femijes nena e prezumuar, gruaja e cila veten e konsideron nene te femijes, dhe femija.

Kundershtimi i atesiseQellimi i kundershtimit te atesise eshte qe te vertetohet se burri i nenes se femijes eshte edhe ate i femijes. Prezumini juridik, i njohur ne literaturen juridike se burri i nenes se femijes eshte edhe i ate i femijes nuk eshte perhere i qendrueshem.Burri mund te kundershtoje atesine e femijes te cilin e ka lindur gruaja e tij gjate marteses apo para kalimit te 300 diteve nga zgjidhja e marteses, nese konsiderohen se nuk eshte ate i femijes.Atesine mund ta kundershtojne: a)nena e prezumuar e femijes, b)femija, c)personi qe e konsideron veten per ate te femijes jashtemartesor, ç)burri i nenes se femijesProcedura per kundershtimin e atesisea) Provat juridike, b) Provat mjeko ligjoreShtatezёnia1)Koha me e shkurter e shtatezёnis eshte – 180 dite2)Koha normale – 280 3) E gjata – 3004) Periudha kritike – 120

LLOJET E FEMIJEVE JASHTEMARTESOR- 1.Sipas statusit familjar te nenes dhe komponentit kohor- a)femijet qe i ka lindur gruaja e pamartuar, b) femijet qe i ka lindur gruaja e ve ose e shkurorezuar pas kalimit te afatit prej 300 ditesh pas pushimit te marteses, c)femijet qe i ka lindur gruaja e martuar gjate marteses ose brenda 300 ditesh pas pushimit te marteses, por atesia e te cileve u eshte kundershtuar me sukses. 2.Sipas perberjes se familjes ne te cilen jetojne-a) Femijet me amesi dhe atesi te vertetuar, b) femijet me amesi te vertetuar, c) femijet me atesi te vertetuar dhe d) femijet e gjetur.

KUSHTET PER NJOHJEN E ATEISE sipas LMMFK-se- 1.Zotesia per te vepruar per burrin qe pranon atesine, 2.Femija te kete lindur i gjalle, 3.Pelqimi i nenes se femijes, 4.Njohja e atesise duhet te behet ne formen e parashikuar me ligj, 5.Diferenca e moshes midis femijes dhe personit qe pranon atesine.

TE DREJTEN E PADISE PER VERTETIMIN E ATESISE ME VENDIMIN E GJYKATES E KANE: 1).Femija i lindur jashte marteses, 2).Nena e femijes, 3.)Personi qe e konsideron veten baba, 4.)Organi i kujdestarise.

E DREJTA E ORGANIT TE KUJDESTARISE QE TE PARAQES PADIN PER VERTETIMIN E ATESISE MUND TE BEHET NE KETO RASTE- 1).Qe nena e femijes nen paraqitjen e lindjes se femijes te kete shenuar personin qe e konsideron baba, 2.)Nese nena nuk e ka paraqitur padin per vertetimin e atesise brenda 1 viti, 3)Nese nena jep pelqimin per paraqitjen e padise nga ana e organit te kujdestarise.

E DREJTA PRINDËRORE. Është tërsi rregullash juridike me të cilat rregulllohen marrdhëniet midis prindërve dhe fëmijve, midis birësuesit dhe të birësuarit, midis kusherinjëve dhe ndaj personave të tjerë në gjini.

MARRDHËNIET PRINDËRORE KANË DY ELEMENTE KRYESORE. Elementin natyral dhe juridik. Elementi natyral është I pandryshuar dhe manifestohet me lindje. Marrdhëniet prindrore zgjasin deri ne mbushjën e moshës madhore te fëmijës. Vetëm në raste të parapara me ligj këto marrdhënie vazhdohen edhe pas mbushjës së moshës madhore.Elementi juridik përfshin rregullat juridike për vërtetimin e lidhjës biologjike të fëmijës me prindërit veq eveq.

SI NDAHEN TË DREJTAT DHE DETYRIMET E PRINDËRVE NDAJ FËMIJËVE. Ndahen në a- të drejtat dhe detyrimet personale të prindërve ndaj fëmijveb- të drejtat dhe detyrimet e prindërve ndaj pronës së fëmijve.

Të drejtat dhe detyrimet personale të prindërve ndaj fëmijve janë të lidhura ngushtë me personalitetin derisa prindërit I ushtroojnë ato në inetres të fëmijve.Këto të drejta dhe detyrime nuk janë të përhershme ato përfundojnë kur fëmija mbushë moshën madhore dhe janë ( caktimi I emrit, ruajtja dhe mirërritja, arsimimi dhe edukimi, e drejta e mbajtjës dhe përfaqësimi ).

Ndaj pasurisë së fëmijës të mitur prindërit kanë të drejta dhe detyrime. Ta administrojn , ta disponojnë dhe ti shfrytëzojnë të ardhurat.81- Të drejtat dhe detyrimet e fëmijës. Secili detyrim I prindërve në të njejtën kohë është e drejtë e fëmijës por edhe fëmijët kanë detyra ndaj prindërve e që janë. ( detyrat ligjore dhe detyrat morale.).

Detyrat ligjore janë që fëmijët të kujdesën dhe ti ndihmojn prindërit e tyre sidomos kur ata janë të paaftë për punë, nuk kan mjete të mjaftueshme për jetesë, ajnë të sëmurë, dhe për shkak të gjendjës shëndetësore ose materiale nuk mund të kujdesen për vete. Mirëpo që këto detyra të rëndojnë mbi fëmijën ai duhet ti plotësoj këto a- që fëmija të ket mbushur 15 vjet dhe të realizoj të ardhura me punë personale dhe b- që I mituri të ket të ardhura nga pasuria.

Detyrat morale ndaj prindërve rregullohen në bazë të rregullave të moralit ( respektimi, sjellja korrekte).

Detyrimi I mbajtjës mes personave ne gjini të gjakut është paraparë me dispozita ligjore dhe kjo caktohet sipas radhës me të cilën ata mund të thirren në trashëgimi.

Detyrimi I mbajtjës në gjini të birësimit. Këto të drejta dallojnë varësisht në është fjala për birësim të plotë apo jot ë plotë. për birësim të plot vlen njejtë sikur te personat në gjini gjaku.

Detyrimi I mbajtjës në gjini të krushqisë. Po ashtu lind detyrimi I mbajtjës. Njerku dhe njerka janë të detyruar të ofrojn mbajtje finansiare për thjeshtrit e tyre nëse ata nuk kanë të afërm të tjerë . Kjo nuk vlen vetëm nëse martesa mes njerkut-njerkës dhe prindërve është anuluar.

Edhe fëmija ndaj personave në gjini ka detyrime që të kontribojë në mbajtje.

Ushtrimi I së drejtës prindore. E drejta prindore si e drejtë personale I përket në mënyre ekzkluzive vetëm atit dhe nënës ajo nuk mund te trashëgohet dhe nuk bartet te perosonat e tretë. Kjo e drejtë është e rregulluar me norma juridike. Të drejtën prindore mund ta ushtroj edhe vetëm njëri prind kur tjetri prind ka vdekur ose është shpallur I vdekur ose kur njerit prind I është hequr e drejta prindërore.

PEZULLIMI I SË DREJTËS PRINDËRORE MUND TË BËHET PËR SHKAK TË DY LLOJEVE TË PENGESAVE.a- pengesave faktike( për shkak të sëmundjës së rëndë apo infective, vuajtjës së burgimit , kur mungan për një kohë të gjatë)b- pengesat juridike. Janë pasojë e heqjës apo e kufizimit të zotësisë juridike të prindërve dhe kjo zgjat sa ai nuk është në gjendje te kujdeset as për të drejtat dhe interesat e veta.

Ushtrimi I së drejtës prindore mund të kufizohet në qoftëse prindërit duke u sjellë në mënyrë të papërgjshme abuzojnë të drejtat prindore dhe rrezikojn personalitetin, te drejtat dhe interesat e fëmijve( këto shkelje më së shpeshti kanë të bëjnë me arsimimin, edukimin dhe mirërritjen) . Në këtë drejtimjanë dy lloje të drejta dhe detyrimesh që mund të ju kufizohen prindërve,a- Të drejtat dhe detyrat ndaj personalitetit të fëmijësb- të drejtat dhe detyrat ndaj pasurisë së fëmijve.

Në kuadër të kufizimeve të detyrave dhe të drejtave ndaj personalitetit mund të caktohen këto masa nga organi I kujdestarisëTërheqja e vërejtjës, kujdesi I përhershëm për ushtrimin e të drejtave prindore, marrja e fëmijës nga prindërit dhe dërgimi I fëmijës në institucion.

KUFIZIMET E TË DREJTAVE PRINDRORE përkitazi me të drejtat dhe detyrat ndaj pasurisë së fëmijve. Këto masa merren nga organi I kujdestarisë dhe gjyqi me qëllim që të mbrohen te drejtat pronësore dhe interesat e fëmijve( dhënja e llogarisë për administrimin e pasurisë së fëmijve, lejimi I mjeteve te sigurisë mbi pasurin e prindit dhe barazimi I pozitës së prindit me pozitën e kujdestarit lidhur me administrimin e pasurisë.

HEQJA E SË DREJTËS PRINDËRORE. Kjo bëhet ne rastet kur prindërit I keqpërdorin të drejtat prindore dhe në mënyrë serioze I neglizhojnë ushtrimin e të drejtave prindërore. Procedura – vendimin e merr gjykata komunale në procedurë jashtëkontestimore vetëm për shkaqe të shprehura shprehimisht në ligj. Me vendim prindërve ju hiqet kjo e drejtë për kohë të pacaktuar. Zakonisht me këtë rast fëmija vihet nën kujdestari, apo ju besohet personave të tretë.

VAZHDIMI I SË DREJTËS PRINDORE PAS MOSHËS MADHORE TË FËMIJËS bëhet në rastet e parapara me ligj, kur ai nuk është I aftë të kujdeset për interesat e veta . Vendimin e merr gjyata në procedura jashtëkontestimore me kërkesë të prindërve ose organit të kujdestarisë. Gjykata cakton me vendim kohëzgjatjen ose derisa të pushojnë shkaqet . E drejta e vazhduar mbaron me vendim të gjyaktës ose me vdekjën e prindërve.

Mbarimi I së drejtës prindërore mbaron me mbushjën e moshës madhore 18 vjet , përjashtimisht së drejtës së mbajtjës e cila vazhdon deri në atë 26 vjet apoo edhe më shumë nëse fëmija vazhdon shkollimin e rregullt. Me birësim të plotë mbarojn të drejtat prindërore të prindërve natyral të fëmijës.

BIRËSIMI ËSHTË AKT JURIDIK. Themelohet para organit të kujdestarisë. Kompetente tokësore për lidhjen e tij caktohen në bazë të vendbanimit të birësuesit, Në procedurën e birësimit përjashtohet publiku . Kjo procedurë fillon me kërkesën për birësim. Organi I kujdestarisë do të vërtetojë nëse personi që kërkon të birësoj dhe fëmiu I mitur janë të

përshtatshëm për birësim. Kur plotësohen kushtet e paraprara organi I kujdestarisë do të konstatojë me akt solemn birësimin.

DALLOHEN DY LLOJE TE BIRËSIMIT. A- I plotë dhe b- jo I plotë.

Birësimi I plotë ( adoption plena) . Themelohet kur në mes të birësuesit dhe të birësuarit vendosën marrdhëniet të njejta sikurse mes prindërve natyror dhe fëmijëve dhe po ashtu edhe me persona të tjerë sin ë gjini gjaku.

Birësimi jo I plotë ( adoption semi plena) . Duhet kuptuar vendosjën e marrdhënieve prindore vetëm mes birësuesit dhe fëmijës që birësohet si dhe pasardhësve të fëmijës , mirëpo janë të mundshme kufizimet lidhur me mbiemrin dhe të drejtën trashëgimore . Kjo nënkupton se I birësuari edhe me tej ruan lidhjet gjinore me familjen e origjinës.

KUSH MUND TË JET I BIRËSUAR, Një person I tillë duhet të I plotësoj këto kushte. Të jet I lindur I gjallë, Të jet fëmij I mitur, Të mos jetë në gjini gjaku me birësuesin dhe Fëmija te jep pëlqimin ( nëse I ka mbushur 14 vjet).

KUSH MUND TË JETË BIRËSUESI. Personi I tillë duhet të ket zotësin për të vepruar , të ketë cilësi personale për të ushtruar me sukses të drejtata dhe detyrimet prindërore të mos vuajë nga sëmundje ngjitëse që do të rrezikonte shëndetin e fëmijës, të kete mbushur 21 vjet. Nëse I birësuari I ka të gjallë prindërit e tij atëhere duhet të merret edhe pëkqimi I tyre,

Si rregull birësuesi mund të jet vetëm personi me shtëetësi kosovare. Por ka edhe përjashtime kur birësuesi mund të jetë edhe shtetasi I huaj nëse për një gjë të tillë ekzistojnë arsyet. Për këtë paraprakisht nevojitet pëlqimi nga organi administrative komptenet për punët e plotikës sociale.

Pas themelimit të aktit të bitrësimit prindërit bilogjik edhe nëse janë të gjallë nuk mund të ushtrojn të drejta dhe detyrime ndaj fëmijëve të tyre.

SHUARJA E BIRËSIMIT. Kjo mund të bëhet vetëm te birësimi jo I plotë me vendim të organit të kujdestarisë kur ekzsistojnë shkaqet e arsyeshme në bazë të kërkesës së birësuesit apo të birësuarit. Pos kësaj birësimi jo I plotë mund të zgjidhet sipas detyrës zyrtare apo edhe kur birësuesi dhe I birësuari lidhin martesë.

Anulimi I birësimit mund të bëhet nëse kjo ka qenë e themeluar pa kërkesën e birësuesit, pa pëlqimin e fëmijës apo prindit. Po ashtu edhe në rast nëse në kohën e deklarimt të kërkesës birësuesi ka qenë në gjendje qmendurie , nëse I ka munguar zotësia e veprimit , ose fëmija që birësohet ka qenë më I ri se 14 vjet dhe ka dhënë pëlqimin etj.

Pasojat e anulimit të birësimit. Me aktgjykim mbi anulimin gjykata I cakton të birësuarit mbajtjen derisa ai të mbushë moshën madhgore , ndërsa me detyrimin e mbajtjës e ngarkon birësuesin, Gjykata po ashtu mund të ngarkoj edhe te birësuarin me detyrimin e dhënjës së ushqimit birësuesit.