economie kul swinnen

1ECONOMIE, EEN INLEIDING 2010 19 – FINANCIËLE MARKTEN © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST

UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

Hoofdstuk 19:Financiële markten

Economie, een Inleiding



Financiële markten

Waarom willen economische agenten ontlenen en krediet opnemen? En waarom zijn er anderen die sparen? Intertemporeel karakter

Sparen verschuift koopkracht naar later, ontlenen doet omgekeerde

Financiële intermediairs



Financiële markten - Inhoudstafel

1. Het basismodel voor de intertemporele beslissing2. Financiële markten en intertemporele beslissingen3. Het financiële systeem in de praktijk4. Speculatie en het ontstaan van zeepbellen



1. Het basismodel voor de intertemporele beslissing

Temporele dimensie Sparen

Huidig inkomen niet consumeren en doorschuiven naar later tijdstip

Ontlenen Toekomstig inkomen voorafnemen en consumeren,

daartegenover staat minder consumptie in toekomst

Model met twee goederen Consumptie nu Consumptie later

Voorkeurordening en budgetbeperking




1. Het basismodel voor de intertemporele beslissing1. De intertemporele budgetbeperking2. Tijdsvoorkeur3. De spaarbeslissing

2. Financiële markten en intertemporele beslissingen3. Het financiële systeem in de praktijk4. Speculatie en het ontstaan van zeepbellen



1.1. De intertemporele budgetbeperking

Twee perioden

Homogeen consumptiegoed

Intertemporele beslissing in reële termen Veronderstelling: prijzen veranderen niet van periode tot

periode

Figuur 19.1.: Huidige consumptie: horizontale as Toekomstige consumptie: verticale as




Consumptiemogelijkheden zonder sparen of ontlenen Grijsblauwe oppervlakte

Consumptiemogelijkheden met sparen of ontlenen Grijsblauwe + oranje oppervlakte




Veronderstel Consument geeft in periode 1 minder uit (bijvoorbeeld

OL) dan wat hij aan inkomen ontvangt Hij spaart bedrag FS Dit bedrag + intrestvergoeding kan worden aangewend in

periode 2 voor consumptie




Veronderstel Consument geeft in periode 1 meer uit (bijvoorbeeld OM)

dan wat hij aan inkomen ontvangt Hij ontleent bedrag SJ Dit bedrag + intrestvergoeding moet terug worden

betaald in periode 2




Intertemporele budgetbeperking: grafisch Rechte AB, bepaald door

Inkomens scharnierpunt S Relatieve prijs van toekomstige versus huidige con-

sumptie hangt af van intrestvoet




Intertemporele budgetbeperking: algebraïsch

Na herschrijving

Intercept met verticale as: A Term tussen vierkante haakjes Slotwaarde van inkomensstroom over twee perioden ‘Bij maximaal sparen’:

Maximale consumptie in periode 2




Intercept met horizontale as: B ‘Bij maximaal ontlenen’:

Maximale consumptie in periode 1

Dit is geactualiseerde waarde van inkomensstroom




Conclusie: Voor gegeven inkomen in twee perioden, verruimt

mogelijkheid om te sparen of te ontlenen consumptie-mogelijkheden

Beperking slaat op inkomen over beide perioden samen




Intertemporele budgetrechte verschuift Wanneer inkomen in één der twee perioden verandert

Helling van budgetrechte verandert Wanneer intrestvoet wijzigt Bij stijging:

Gespaarde bedragen uit periode 1 brengen meer op Consumptie periode 1 wordt relatief duurder Consumptie periode 2 wordt relatief goedkoper



1.2. Tijdsvoorkeur

Voorkeurordening met subjectieve tijdsvoorkeur Voorkeuren met betrekking tot

Huidige consumptie Toekomstige consumptie

Grafisch: indifferentiekaart (Figuur 19.2.)



1.2. Tijdsvoorkeur

‘beter dan’-richting: naar rechtsboven

Helling van indifferentiekromme reflecteert marginale substitutievoet Verhouding tussen hoeveelheid toekomstige consumptie

die consument bereid is op te offeren en additionele eenheid huidige consumptie

Negatief Afnemend in absolute waarde



1.2. Tijdsvoorkeur

Relatie tussen tijdsvoorkeur en marginale substitutie-voet is als volgt:

Tijdsvoorkeur: Om in periode 1 over één extra brood te beschikken, hoeveel meer dan één brood is consument bereid op te geven in periode 2 In relatieve termen



1.2. Tijdsvoorkeur

Tijdsvoorkeur Iemand die zeer weinig consumptie heeft in periode 1, en

zeer veel in periode 2 is wellicht bereid grote hoeveelheid toekomstige consumptie af te staan Verwachte erfenis

Iemand die zeer veel consumptie heeft in periode 1, en zeer weinig in periode 2 is wellicht bereid grote hoeveelheid huidige consumptie af te staan Landbouwer met bederfbare producten

Voorkeuren zelf kunnen verschillen (Figuur 19.2.) Linkerpaneel: zeer geduldig iemand, lage tijdsvoorkeur Rechterpaneel: hoge tijdsvoorkeur



1.3. De spaarbeslissing

Intertemporeel evenwicht Combinatie van consumptie in periode 1 en periode 2 die

budgettair haalbaar is En op zo hoog mogelijke indifferentiecurve ligt

Figuur 19.2. Evenwichtspunt E Raakpunt indifferentiecurve aan intertemporele budget-

rechte



1.3. De spaarbeslissing

Intertemporeel evenwicht: voorwaarde:

of

Zo leidt eenzelfde intertemporele budgetrechte Tot sparen voor de ene consument

‘Geduldige’ voorkeurordening Tot ontleven voor de andere consument

‘Ongeduldige’ voorkeurordening



2. Financiële markten en intertemporele beslissingen

Financiële markten zorgen ervoor dat wensen van economische agenten gerealiseerd kunnen worden door verschillende intertemporele beslissingen van mensen in contact te brengen




1. Het basismodel voor de intertemporele beslissing2. Financiële markten en intertemporele beslissingen

1. De slot- of eindwaarde2. De actuele waarde3. De markt voor financiële middelen4. Verband tussen financiële markten en de geldmarkt

3. Het financiële systeem in de praktijk4. Speculatie en het ontstaan van zeepbellen



2.1. De slot- of eindwaarde

Belangrijk concept uit financiële economie

Slot- of eindwaarde = eindwaarde van hoofdsom die gedurende bepaalde periode wordt belegd tegen bepaalde intrestvoet

Voorbeeld: Hoofdsom van 100 euro Intrestvoet van 5% per jaar




Voorbeeld: na één jaar

Algemeen:




Voorbeeld: na twee jaar

Algemeen:




Algemeen: Slotwaarde van hoofdsom A Gedurende n jaar belegd Tegen intrestvoet i



2.2. De actuele waarde

Heel belangrijk concept uit financiële economie

Actuele waarde = bedrag dat iemand nu dient te betalen om in toekomst bepaald bedrag te ontvangen

Voorbeeld: Om binnen 5 jaar 100 euro te ontvangen (i = 0,05)




Link tussen actuele waarde en slotwaarde

Berekenen van actuele waarde van in toekomst te verwerven bedrag = actualiseren = verdisconteren




Actuele waarde van geldsom Kleiner naarmate ontvangst geldsom verder in toekomst Kleiner naarmate discontovoet groter is

Kostenbatenanalyse



2.3. De markt voor financiële middelen

Financiële markten en financiële instellingen brengen spaarders en ontleners samen Coördinatie van beslissingen tot sparen en ontlenen

Aanbod van financiële middelen Spaarders

Rechtstreeks Onrechtstreeks (via bank)

Vraag naar financiële middelen Particulieren, overheid en ondernemingen




Beschouw Figuur 19.3. Vraag en aanbod Aggregatie van alle individuele beslissingnemers

Figuur 19.2. Horizontale as: bedrag aan financiële middelen Verticale as: intrestvoet, prijs van financiële middelen




Markt voor financiële middelen in evenwicht Vraag = Aanbod Bij intrestvoet i*

Factoren die vraag en aanbod bepalen Intrestvoet Investeringsopportuniteiten Belastingsvoordelen Tijdsvoorkeur



2.4. Verband tussen financiële markten en de geldmarkt

Vermogen kan aangehouden worden in verschillende vormen Aandelen, obligaties, onroerend goed, kunstwerken of geld

(vermogensfunctie) Portfoliobeslissing:

Keuze hoe we vermogen verdelen of alloceren over verschillende vermogensvormen

Nauwe band tussen geldmarkt en financiële markten




Beschouw markt met twee mogelijke vormen van belegging Geld

Liquide Financieel actief: obligaties

Intrestvergoeding

Vermogen W kan verdeeld worden over obligaties en geld (M voor ‘Money’ en B voor ‘Bonds’)

Evenwicht




Vraagoverschot op ene markt impliceert aanbodover-schot op andere markt

Intrestvoet waarbij geldmarkt in evenwicht is Verzekert ook gelijkheid van vraag en aanbod op markt

van obligaties

In realiteit Meerdere beleggingsvormen Daarnaast ook beleggingen op langere termijn



3. Het financiële systeem in de praktijk

Toegevoegde waarde van financiële instellingen: Zoekkosten reduceren Onderhandeling, afsluiten en nakomen overeenkomsten

vergemakkelijken

Intermediatie tussen spaarders en investeerders verloopt in dit geval dus indirect Financiële instellingen = financiële intermediairs




1. Het basismodel voor de intertemporele beslissing2. Financiële markten en intertemporele beslissingen3. Het financiële systeem in de praktijk

1. De obligatiemarkt2. De aandelenmarkt3. De waarde van een onroerend goed en een hypotheeklening4. Financiële intermediairs

4. Speculatie en het ontstaan van zeepbellen



3.1. De obligatiemarkt

Obligaties Schuldcertificaten die recht garanderen op jaarlijkse

intrestvergoeding en op terugbetaling van hoofdsom op einde looptijd

Overheidsobligaties Staatsbons OLO’s

Primaire versus secundaire markt Primaire of emissiemarkt: daar waar obligaties worden

uitgegeven: overheveling van fondsen Secundaire markt: verhandeling van obligaties




Nominale waarde van obligatie: hoofdsom

Coupon: jaarlijkse intrestopbrengst Nominale waarde * couponintrestvoet

Intrest neemt doorgaans toe met looptijd en risico Intrest op overheidsobligaties: risicovrije referentie-

intrestvoet (in praktijk: vooral Duits overheidspapier beschouwd als risicovrij)

Als overheden van andere landen leningen plaatsen moeten ze hogere intrestvoet aanbieden naarmate beleggers risico voor dit land hoger inschatten Verschil tussen deze rentevoet en Duitse intrestvoet wordt

‘spread’ genoemd (Figuur 19.4.)



FIGUUR 19.4. - INTRESTVOET OP OVERHEIDSOBLIGATIES TIJ DENS DE GRIEKSE SCHULDENCRISIS IN 2010

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1 j

anuari

1 f

ebru

ari

1 m

aart

1 a

pri

l

1 m

ei

1 j

uni

intr

est

voet

in %

België Griekenland Portugal Duitsland Spanje




Er bestaat nauw verband tussen Geldende marktintrestvoet Prijs van obligaties op secundaire markt

Bereidheid tot betalen voor obligatie hangt af van rendement van alternatieve beleggingen




Stel: secundaire markt, obligatie beschikbaar met Nominale waarde = €100 Couponintrestvoet = 5% Stel dat men obligatie kan kopen voor €90,

Dan is rendement op deze belegging €5/€90 of 5,55% > 5%

Maar is dit rendement voldoende? Afhankelijk van marktintrestvoet

Stel marktrentevoet = 6% Obligatie blijkt minder aantrekkelijk

Obligatie wordt aantrekkelijker naarmate prijs zo ver daalt tot coupon van €5 leidt tot rendement van 6%




Dit heet arbitrageconditie

Oplossen naar P leidt tot beurskoers = €83,33




Invers verband tussen Prijs van obligatie Marktrente

Voorbeeld: expansief monetair beleid: geldaanbod neemt toe: marktrente daalt: beurskoersen obligaties stijgen

Bovenstaand idee kan veralgemeend worden Beleggingen met langere looptijd




Waarde obligatie = actuele waarde van toekomstige te ontvangen bedragen Beschouw obligatie met nominale waarde = €100 Couponintrestvoet = 5% Marktrente = 6% Houder recht op 4 intrestbetalingen en hoofdsom Berekening waarde obligatie:




Veralgemening tot oneindig aantal perioden

Kenmerken perpetuïteit Hoofdsom nooit terugbetaald Obligatie blijft elk jaar recht geven op coupon



3.2. De aandelenmarkt

Aandelen Deelbewijzen in kapitaal van onderneming Vertegenwoordigen fractie van eigendom en geven recht op

deelname in winst = dividend Deze opbrengst is variabel (in tegenstelling tot intresten)

New York Stock Exchange, London Stock Exchange en Euronext: grote ondernemingen NASDAQ: gespecialiseerde bedrijven

Primaire versus secundaire markt Primaire markt: Spaarders verschaffen fondsen wanneer

nieuwe aandelen worden uitgegeven Secundaire markt: Aandelen worden verhandeld




Prijs van aandeel = beurskoers Toekomstige ontvangsten (dividenden) actualiseren Herinner: rendement van beleggingsinstrument kan ook

geschreven worden als gebruikte discontovoet bij actualisatie van toekomstige opbrengsten

Aandelen: discontovoet = marktintrestvoet + risicopremie




Bepaling van beurskoersen Op basis van onderliggende toekomstige dividenden-

stroom prijsbepaling op basis van ‘fundamentals’ Invloed van

Conjunctuur Herstructurering

Beursindex Algemene evolutie van aandelenkoersen, samengevat Gewogen gemiddelde van aandelenkoersen Voor Wall Street: Dow Jones Voor Euronext: Bel-20



3.3. De waarde van een onroerend goed en een hypotheeklening

Langetermijnbelegging Hoeveel moet je bereid zijn te betalen voor aankoop van

woning? Ook hier arbitrageredenering

Aankoop huis, huuropbrengst (of uitgespaarde huur) bedraagt €800 per maand, marktintrestvoet 4%

Gegeven huuropbrengsten ligt rendement hoger dan 4% naarmate je minder dan €240000 betaalt



3.4. Financiële intermediairs

Banken Trekken financiële middelen ‘fondsen’ van spaarders aan Plaatsen die op depositorekening Gebruiken deze om leningen toe te staan

Banken rekenen hogere intrestvoet op leningen aan dan intrest die ze betalen op deposito’s




Beleggingsfondsen Spaarders kunnen deelbewijzen in fondsen verwerven Beleggingsfondsen kopen met hun toevertrouwde

spaarfondsen verschillende types van aandelen of obligaties, of van beide

Pensioenfondsen

Verzekeringsmaatschappijen




Termijncontracten Contracten om binnen bepaalde termijn actief te kopen of

te verkopen tegen prijs die nu overeengekomen is

Optiecontracten Optie geeft belegger recht tegen betaling van premie in

toekomst aandelen te kopen (calloptie) of te verkopen (putoptie) tegen een contractueel vastgelegde koers (de uitoefenprijs)

Uitoefenen is dus niet verplicht




Beurskoersen afhankelijk van verschillende factoren Verwachte winsten Intrestvoetevolutie

Hoge intresten Lage aandelenkoersen Risicoperceptie

Bovenstaande factoren noemen we fundamentals



FIGUUR 19.5. - DAGKOERS EURO STOXX EN S&P 2003-2010 (1 J ANUARI 2003=100)

60

80

100

120

140

160

180

200

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Euro Stoxx 50 S&P 500




Figuur 19.5., observaties: Zeepbel en crash periode 2003-2008 In januari 2008 stond Euro Stoxx index nog op 184 (=

stijging van 84% ten opzichte van januari 2003), maar in maart 2009 was die teruggevallen tot 76

Spectaculaire dagelijkse fluctuaties




Verklaring op basis van fundamentals? Vaak ontoereikend

Belangrijke factor Koersveranderingen op zich worden vaak beschouwd als

relevante informatie Speculeren

Anticiperen op verwachte prijsveranderingen Koersstijgingen geïnterpreteerd als goed nieuws Zelfvoedend proces Speculatieve zeepbel

Individuele rationaliteit ≠ Collectieve rationaliteit




‘Efficiënte Markt Hypothese’ Prijzen reflecteren altijd alle beschikbare informatie op

gegeven moment ‘Random walk’

Prijzen zullen enkel veranderen ten gevolge van onverwachte en toevallige nieuwe informatie




Daarnaast kan ook individueel irrationeel gedrag voorkomen Kuddegedrag

‘behavioural economics’ Men koopt of verkoopt aandelen omdat ook anderen dat

doen Mogelijke oorzaak van zeepbellen

economie kul swinnen

Documents