DUITSLAND

DNHKseminars

ECONOMISCH PROFIELDNHK

INHOUDSOPgAvE

1. ALgEMENE INFORMATIE OvER DUITSLAND 4 1.1 Cijfers, gegevens, feiten 4 1.2 Geschiedenis 4 1.3 Economische geografie 5

2. ECONOMISCH OvERzICHT 6 2.1 Economische gegevens 6 2.2 Economische ontwikkeling in het kort 6 2.3 Buitenlandse handel 7 2.4 Belangrijke economische sectoren 9 2.5 Macro-economisch toekomstperspectief 11

3. zAKENDOEN IN DUITSLAND 12 3.1 Handelsagentuur 12 3.2 Personeel 13 3.3 Nevenvestiging 14 3.4 Oprichten van een (dochter) onderneming 14 3.6 Ondernemersbelastingen 15

4. CULTURELE ASPECTEN 16 4.1 Duitsland 16 4.2 10 valkuilen/tips 17

5. BELANgRIjKE ADRESSEN 18

6. ORgANIgRAM 19

DNHKseminars

COLOFON:

DEUTSCH-NIEDERLäNDISCHE HANDELSKAMMER (DNHK)NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER (DNHK)

Postbus 80533NL-2508 GM Den Haagwww.dnhk.org

DIRECTEUR:Günter Gülker

ACTUALISERINg 2013:Wytske de Boer, Ariane Krüger MET MEDEwERKINg vAN:Ulrike Tudyka, Jessy Rashed

REDACTIE:Dr. Lars Gutheil (verantwoordelijk)T 0031 (0)70 3114 157E l.gutheil@dnhk.org

STAND: juli 2013

LAyOUT:TODOSmedia.comDa Costastraat 2 hs1053 ZB Amsterdam

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER 3

BERLIN

POTSDAMMAGDEBURG

DRESDENERFURT

HANNOVER

MAINZ

DÜSSELDORF

SAARBRÜCKEN

BREMEN

HAMBURGSCHWERIN

STUTTGART

WIESBADEN

KIEL

MÜNCHEN

802.000 EINW.802802.000000 EINWEINW.AMSTERDAM

BADEN-WÜRTTEMBERG

BAYERN

SAARLAND

RHEINLAND-PFALZ

HESSEN

NORDRHEIN-WESTFALEN

NIEDERSACHSEN

BREMEN

HAMBURG

SCHLESWIG-HOLSTEIN MECKLENBURG-

VORPOMMERN

BRANDENBURG

BERLIN

SACHSEN-ANHALT

SACHSEN

THÜRINGEN

EEEBEBERLRLRLRLRLIIBBBBB NINININNEBEBEBB RLRLLLIIIINBBBBB IIINN

POTSDAMMAGDEBURGMMM

ENDRESDENERFURT

HANNOVERH

MAINZ

DÜSSELDORF

SSASASAARARARBRBRBRÜÜÜÜÜCÜCÜCKEKEKENNÜÜÜÜÜÜCÜ

BREMEN

MBURGGHAMBURGGGRGGMBURGGMBURGSCHWERIN

STUTTGART

WIESBADENWW N

MÜNCHENBBABABABABABABABABABABAADEDEDEDEDEDEDEDEDENNNN-N-N-N-N-N-N-N-N-

WÜWÜWÜWÜWÜWÜWÜWÜWÜWÜWÜWWW RTRTRTRTRTRTRTRTRTRR TETETETETETETEEMBMBMBMBMBMBMBMBMBMBMBM ERERERERERERERERERERRRRGGGGGGGGGGGG

BBABABABABABABABABABABAAYEYEYEYEYEYEYEYEYEY RNNNRNRNRNRNRNRNRNRNRNR

SSASASASASASASASASASAAAAARAARARARARARARARARARARARLALALALALALALALALALALAAANNDNDNDNDNDNDNDNDNDNDNDNDDSSS AAAAAAAAAAAA

RRHRHRHRHRHRHRHRHRHRHRHRHEIEIEIEIEIEIEIEIEIEIEE NLNLNLNLNLNLNLNLNLNLNLNLANAANANANANANANANANANANANDD-D-D-D-D-D-DDDDDDPPPFPFPPFPFPFPFPFALALALALALALALAAA ZZZZZZZZ

HHEHEHEHEHEHEHEHEHEHEESSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSENENENENENENENENENENENEN

NONONONONONONONONONONONON RDRDRDRDRDRDRDRDRRRR RHRHRHRHRHRHRHRHRHRHRHRHR EIEIEIEIEIEIEIEIEIEE NNNN-N-N-N-N-N-N-N-N WEWEWEWEWEWEWEWEWEWEWEWW SSTSTSTSTSTSTSTSTS FAFAFAFAFAFAFAFAFAFAAALELELELELELELELELELEL NNNNNNNNNNNN

NNNININININININININININIEDEDEDEDEDEDEDEDEDEE ERERERERERERERERERRRSASASASASASASASASASAAACCHCHCHCHCHCHCHCHCHHSSESESESESESESESESESENNNNNNNNNNNN

RRRREEBBBRBRBRBRBRBRBRBRBRBR MEMEMEMEMEMEMEMEMEMMMMENENENENENENENENENENNNRRRRR MEMEMEBBBBBRBRBRBRBRRREMEMEMM

HHHHHHHHHAHAHA BMBMBBBUUUUUUUUUUHAHAHAHAHAHAHAAAAAAAMBMBMBMBMBMBMBMBMBMMMM URURURURURURURRRRRGGGGGGGGGGGHHHHHHHHHAHH BBBBBBMBMBMBM UUUUUUUBBBBBBBMBMM UUUUUUUAAAMM

SSCSCSCSCSCSCSCSCSCSCCHLHLHHLHLHLHLHLHLHLEESESESESESESESESESSWIWIWIWIWIWIWIWIWIWIWW GG-G-G-G-G-G-G-G-G-HHOHOHHOHOHOHOHOHOHOOLSLSLSLSLSLSLSSSTETETETETETETETETEINNINININININININNN MMEMEMEMEMEMEMEMEMEMEMM CKCKCKCKCKCKCKCKCKKKKLELELELELELELELELEENBNBNBNBNBNBNBNBNBNBNBNBURURURURURURURURURURURRGGGG-G-G-G-G-G-G-G

VVVVOVOVOVOVOVOVOV RRPRPRPRPRPRPRPRPRR OMOMOMOMOMOMOMOMMMMMEMEMEMEMEMEMEMEMMM RNRNNRNRNRNRNRNRNRNR

BBBBBBBBBBBRBRBRBRBRBRBRBRBRBRBRRANANANANANANANANANANANANDEDEDEDEDEDEDEDEDEDEDDD NBNBNBNBNBNBNBNBNBNBNBNBURURURURURURURURURURURRRGGGGGGGGGGGGBBBBBRBBBBBBBRBBRBBRB

IBBBEBEBEBEBEBEBEBEBEB RLRLLRLRLRLRLRLRLRLRR INININININININNNNNNRRLLIINNLRLRLRLRR IINNNN

SSASASASASASASASASASAAAACHCHCHCHCHCHCHCHCHCHCHC SESESESESESESESESESESEENNNN-N-N-N-N-N-N-N-N-NAANANAAANANANANANANANANHAHAHAHAHAHAHAHAHAHAHAALTLTLTLTLTLTL

SSASASASASASASASASASAAACHCHCHCHCHCHCHCHCHCHC SSSESESESESESESESESEENNNNNNNNNNNN

TTHTHTHTHTHTHTHTHHHÜÜÜRÜRÜRÜRÜRÜRÜRÜRÜRRRRININNININININININININNGEGEGEGEGEGEGEGEGEGEGGG NNNNNNNNNNNN

BADEN-WÜRTTEMBERG

BAYERN

SAARLAND

RHEINLAND-PFALZ

HESSEN

NORDRHEIN-WESTFALEN

NIEDERSACHSEN

BREMEN

HAMBURG

SCHLESWIG-HOLSTEIN MECKLENBURG-

VORPOMMERN

BRANDENBURG

BERLIN

SACHSEN-ANHALT

SACHSEN

THÜRINGEN

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER4 5

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

zUID-DUITSLANDBeieren en Baden-Württemberg vormen het zuiden van Duitsland. Naast grote autoprodu-centen als BMW, Audi, Daimler en Porsche zijn hier de internationale marktleiders in de machi-nebouw gevestigd. Na de automobielindustrie is deze sector de grootste industriële werkgever in Duitsland. Ook een groot deel van de toeleve-rindustrie is in Beieren en Baden-Württemberg gevestigd. Het stadje Tuttlingen met slechts 34.000 inwoners is het wereldwijde centrum voor medische techniek. Hier zijn meer dan 400 bedrij-ven in de medisch-technische sector gevestigd. Daarnaast bevinden zich in de directe omgevingnog eens 2.400 bedrijven in aanverwante sectoren. De stad Freiburg is het centrum van de meet- en regeltechniek. Sinds 2000 zijn hier zo’n 2.600 arbeidsplaatsen in deze sector ontstaan, vooral bij mkb-bedrijven.

1.2 gESCHIEDENIS

De Bondsrepubliek Duitsland werd op 24 mei 1949 opgericht. De Duitse economie, die was geruïneerd door de Tweede Wereldoorlog, begon al direct na de geldhervorming van 1948 weer op te leven. De werkloosheid daalde gestaag en in 1962 was er zelfs sprake van volledige werkgelegenheid.Deze naoorlogse periode van economische groei staat bekend als het ‘Wirtschaftswunder’. Ook debetrekkingen tussen Nederland en Duitsland wer-den na de oorlog om economische redenen al snel weer aangehaald. Aan het einde van de jaren ‘80 ging het steeds slechter met de Duitse Democratische Republiek (DDR). De ontevredenheid onder de bevolking steeg en steeds meer mensen vluchtten naar het democratische Westen. De druk op de DDR-rege-ring werd zo groot dat uiteindelijk op 9 november 1989 de Berlijnse Muur viel. Op 3 oktober 1990 werden de beide Duitse staten herenigd. Wat volgde was een economisch aanpassingsproces dat tot op de dag van vandaag nog niet is afgesloten.

NOORD-DUITSLAND Het noorden van Duitsland wordt gevormd door de deelstaten Nedersaksen, Hamburg, Bremen, Sleeswijk-Holstein en Mecklenburg-Vorpommern. Traditioneel zijn de Duitse kustdeelstaten sterk op het gebied van scheepsbouw en maritieme toelevering. In Nedersaksen speelt bovendien de automobielindustrie een grote rol met bedrijven als Volkswagen en Continental. wEST-DUITSLANDHet westen van Duitsland wordt gevormd door de deelstaten Noordrijn-Westfalen, Hessen, Rijnland-Palts en Saarland. Noordrijn-Westfalen (NRW) is economisch gezien voor Nederland en ook voor Duitsland zelf de belangrijkste deelstaat. Het heeft de meeste inwoners (18 mln.) en gene-reert ongeveer 22 procent van het bruto binnen-lands product. Bijna alle industriële sectoren zijn in NRW vertegenwoordigd, waarbij de nadruk ligt op technologie en dienstverlening. Andere be-langrijke sectoren zijn onder andere de chemische industrie, de machinebouw, de staalindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de elektronicabran-che, de metaalverwerking, de automobielindustrie en de papier-, uitgeverij- en drukindustrie. Circa 19 van de 50 grootste bedrijven in Duitsland zijn in NRW gevestigd, waaronder E.ON, Deutsche Telekom, RWE, Bayer, ThyssenKrupp, Ford, Deutsche Post, Bertelsmann en Henkel.

OOST-DUITSLANDBerlijn en de ‘nieuwe’ deelstaten Branden-burg, Saksen-Anhalt, Thüringen en Saksen vormen het oosten van Duitsland. De nieuwe deelstaten hebben sinds de eenwording grote stappen gezet op economisch gebied. In vergelijking met de situ-atie in de oude deelstaten is er echter nog steeds een behoorlijke inhaalslag te maken. Zo is de werkloosheid in het oosten van Duitsland nog altijd hoger dan in het westen en hebben lokale en regionale overheden te kam-pen met hoge schulden. Er zijn echter ook veel positieve ontwikkelingen. Zo ontwikkelt de stad Dresden zich steeds meer tot een belangrijke IT-cluster. Ook Berlijn, Erfurt en Leipzig trekken in toenemende mate nieuwe activiteiten aan, die de oude industrieën vervangen. Bovendien profiteren de oostelijke deelstaten van de verschuiving van het economisch zwaartepunt richting het oosten. Thüringen en Saksen zijn tot dusverre het meest succesvol, maar ook Brandenburg doet het goed, mede omdat deze deelstaat profiteert van de aantrekkingskracht van Berlijn.

NAAM: Bondsrepubliek Duitsland

OPPERvLAKTE: 357.111 km2

STAATSvORM: Federale republiek

STAATHOOFD: Bondspresident Joachim Gauck

REgERINgSLEIDER: Bondskanselier Angela Merkel

HOOFDSTAD: Berlijn

REgERINgSzETEL: Berlijn

POLITIEKE vERDELINg: 16 gedeeltelijk soevereine deelstaten

OFFICIëLE TAAL: Duits

BEvOLKINg: 81,8 mln., 231 inwoners per km2

LEEFTIjDSvERDELINg:

Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland (juli 2013)

ALgEMENE INFORMATIE OvER DUITSLAND

1. ALgEMENE INFORMATIE OvER DUITSLAND

1.1 CIjFERS, gEgEvENS, FEITEN

< 20 jaar20-39 jaar40-64 jaar65-79 jaar> 80 jaar

24,2 %

36,8 %

15,3 %

5,3 % 18,5 %

< 20 jaar20-39 jaar40-64 jaar65-79 jaar> 80 jaar

24,0 %31,2 %

21,2 %5,4 %

18,2 %

1.3 ECONOMISCHE gEOgRAFIE

Duitsland ligt in het centrum van Europa en heeft een gemeenschappelijke grens met België, Denemarken, Frankrijk, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk, Polen, Tsjechië en Zwitserland. In het noorden grenst het land aan Noord- en Oostzee, in het zuiden aan de Alpen. De centra-le ligging in Europa maakt Duitsland logistiek gezien tot een ideale locatie om alle Europese regio’s te bereiken.

Een groot deel van de Duitse bevolking woont in de metropoolregio’s Berlijn/Brandenburg, Frankfurt/Rhein-Main, Hamburg, München, Rhein-Ruhr, Stuttgart en Rhein-Neckar. Belangrijke infrastructurele voorzieningen in Duitsland zijn de internationale luchthavens van Frankfurt am Main, Düsseldorf en München, de zeehavens van Bremen en Hamburg en de binnenhaven van Duisburg – de grootste van Europa.

646,8 650,5 657,7 661,2 664,9 662,2 669,9650,3

0,8

0,0

1,1

0,5 0,6

-0,4

1,2

0,5

2e kw

artaa

l 2011

3e kw

artaa

l 2011

4e kw

artaa

l 2011

4e kw

artaa

l 201

2

1e kw

artaa

l 201

3

3e kw

artaa

l 201

2

2e kw

artaa

l 201

2

1e kw

artaa

l 201

2

2e kw

artaa

l 2011

3e kw

artaa

l 2011

4e kw

artaa

l 2011

4e kw

artaa

l 201

2

1e kw

artaa

l 201

3

3e kw

artaa

l 201

2

2e kw

artaa

l 201

2

1e kw

artaa

l 201

2

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER6 7

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

2.2 ECONOMISCHE ONTwIKKELINg IN HET KORT

Duitsland had in de afgelopen decennia te kampenmet een hoge werkloosheid, een zwakke bin-nenlandse vraag en hoge arbeidskosten. Deze structurele problemen werden vooral zichtbaar na de Duitse hereniging, die een grote uitdaging voor de Duitse economie vormde. De wereldwijde financiële crisis in 2008 en 2009 zorgde voor een zware economische recessie. Vanuit de overheid kwamen economische stimuleringsmaatregelen.

Hierop volgde een langzaam herstel in 2010. In 2011 leken de grootste economische proble-men voorbij: de Duitse economie groeide met 3 procent. In het daaropvolgende jaar was de economische groei alweer een stuk lager: het Bruto Binnenlands Product (BBP) nam in 2012 met slechts 0,7 procent toe. De Duitse arbeidsmarkt is ondanks de crisis relatief stabiel gebleven. In mei 2013 bedroeg het aantal wer-kende personen in Duitsland 41,8 miljoen. Dit is een stijging van 0,6 procent ten opzichte van mei 2012

2. ECONOMISCH OvERzICHT

2.1 ECONOMISCHE gEgEvENS

BBP: 2643,9 mld. euro (2012)

ECONOMISCHE gROEI: 0,7 procent (2012)

BEROEPSBEvOLKINg: 41,8 mln. (april 2013)

wERKLOOSHEIDSPERCENTAgE: 6,6 procent (juni 2013)

INFLATIEPERCENTAgE: 1,6 procent (april 2013)

Bron: Statistisches Bundesamt Deutschland

DE BELANgRIjKSTE HANDELSPARTNERS vAN DUITSLAND IN 2012

2.3 BUITENLANDSE HANDEL

INTERNATIONALE HANDEL 2012

ECONOMIE

gOEDERENIMPORT: 909,1 mld. euro gOEDERENExPORT: 1097,3 mld. euro

vANUIT NEDERLAND: 86,6 mld. euro NAAR NEDERLAND: 71,0 mld. euro

Bron: Statistisches Bundesamt, stand: mei 2013

Bron: Statistisches Bundesamt, mei 2013

BBP gECORRIgEERD vOOR KALENDER EN SEIzOEN

PROCENTUELE vERANDERINg T.O.v. vOORgAANDE KwARTAAL

BBP 2011: 2592,6BBP 2012: 2643,9

BBP 2011: 3,0 %BBP 2012: 0,7 %

De Duitse export is ook in 2012 toegenomen. Na een stijging van 11,4 procent in 2011 steeg de export in 2012 met 3,4 procent. Deze stijging was wel fors kleiner dan in de voorgaande jaren. Hoewel er wereldwijd nog voldoende vraag was naar Duitse producten werd de export sterk geremd door de zwakkere dynamiek van de wereldeconomie. In mei 2013 was er zelfs sprake van een exportdaling van 4,8 procent in verge-lijking met mei 2012. De meest gewilde export-producten waren motorvoertuigen (190 mld. euro), machines (163,6 mld. euro) en chemische produc-ten (104,5 mld. euro). Het totale Duitse exportvo-lume lag op 1097,3 mld. euro. Het totale import-volume naar de Bondsrepubliek groeide in 2012 met 0,7 procent naar 909,1 mld. euro.

Tussen Nederland en Duitsland bestaan al van oudsher nauwe handelsbetrekkingen. Anders dan in Nederland worden in Duitsland bij de export geen wederuitvoergegevens meegeteld, zodat het totaal volume in Nederland hoger uitvalt. Duitsland bleef in 2012 met 157,6 mld. euro met afstand de belangrijkste handelspartner van Nederland en liet daarmee België en Groot Brittannië achter zich. Omgekeerd bleef Nederland de grootste exporteur richting Duitsland, zelfs nog voor China. Als export-markt stond Nederland echter achter Frankrijk, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk op plaats vier. De Duitse export naar Nederland bedroeg 71,0 miljard euro.

Bron: Bundesamt für Statistik

IMPORT VOLUME (IN MLD. EURO)

EXPORTVOLUME (IN MLD. EURO)

86,677,3

64,850,6 49,2

Nederla

nd

Frankr

ijk Ita

lië

Vereni

gde Sta

ten

Volkre

publiek

China

Frankr

ijk

Vereni

gd Kon

inkrijk

Volkre

publiek

China

Nederla

nd

Vereni

gde Sta

ten

104,586,8

72,2 66,671,0

IMPORT VOLUME (IN MLD. EURO)

EXPORTVOLUME (IN MLD. EURO)

86,677,3

64,850,6 49,2

Nederla

nd

Frankr

ijk Ita

lië

Vereni

gde Sta

ten

Volkre

publiek

China

Frankr

ijk

Vereni

gd Kon

inkrijk

Volkre

publiek

China

Nederla

nd

Vereni

gde Sta

ten

104,586,8

72,2 66,671,0

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER8 9

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

ECONOMIE

UITvOER NAAR NEDERLAND: BELANgRIjKSTE gOEDERENgROEPEN 2012

INvOER UIT NEDERLAND: BELANgRIjKSTE gOEDERENgROEPEN 2012

Tussen de economieën van Nederland en Duitsland bestaan structurele verschillen. Zo speelt de industrie in Duitsland een beduidend grotere rol dan in Nederland. De omvangrijke industriële sector in Duitsland brengt een hoog energiever-bruik met zich mee. Dit is de verklaring voor het grote aandeel fossiele en minerale brand-stoffen in de Duitse import vanuit Nederland. De belangrijkste exportgoederen van Duitsland richting Nederland waren chemische producten (8,4 mld. euro), farmaceutische producten

(6,6 mld. euro) en machines (6,1 mld. euro). De Duitse export naar Nederland steeg in 2012 met 2,1 procent.

Vanuit Nederland werden in 2012 goederen ter waarde van 86,6 mld. euro ingevoerd. Dat komt neer op een groei van 5,8 procent ten opzichte van 2011. De vraag bestond voornamelijk uit cokes- en aardolieproducten (14,8 mld. euro), aardolie en aardgas (11,7 mld. euro) en chemische producten (11,2 mld. euro).

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

ExPORT NAAR NEDERLAND IN MLD. EURO – PERCENTAgE*

IMPORT vANUIT NEDERLAND IN MLD. EURO – PERCENTAgE*

Bron: Statistisches Bundesamt, mei 2013* Percentages zijn gebaseerd op het aandeel in de totale invoer van Nederlandse goederen naar Duitsland

Bron: Statistisches Bundesamt, mei 2013* Percentages zijn gebaseerd op het aandeel in de totale export van Duitse goederen naar Nederland

2.4 BELANgRIjKE ECONOMISCHE SECTOREN

BELANgRIjKE ECONOMISCHE SECTOREN

Elk jaar wordt vastgesteld welke Duitse sectoren bijzonder interessant zijn voor Nederlandse ondernemers (www.evd.nl en www.dihk.de). Deze selectie is onder meer gebaseerd op de omvang en ontwikkeling van de markt en de mogelijkheden voor import of investeringen vanuit Nederland. Op dit moment zijn de gezondheidszorg, de ICT-sector, de maakindustrie en de bouwsector bijzonder interessant

ICT E-TAILINg MOBILE-COMMERCE

De verkoop van producten via internet neemt in Duitsland nog steeds toe. De totale omzet van de Duitse interactieve handel bedroeg in 2012 circa 39.3 mld. euro (ter vergelijking: in Nederland is de omzet 9.8 mld. euro). Vooral consumen-tengoederen vinden aftrek via internet (27,6 mld. euro), waarbij mode met 60 procent de belangrijkste waren-groep vormt. Ook het aandeel van diensten, zoals het kopen van concertkaartjes, groeide in 2012 met 21 procent naar 9.7 mld. euro. Daarnaast is de Mobile-Commerce (het online verkopen van mobiele toepassingen) in opkomst. Door de toename van het gebruik van smartphones en tablets wordt een verdere groei verwacht. Aangezien de Duitse markt voor online verkoop groter is dan die in Nederland, liggen hier veel kansen voor Nederlandse ondernemingen – zelfstandig of met behulp van een partner.

gEzONDHEIDSzORg vERgRIjzINg zET DOOR MEDISCHE TECHNIEK

Duitsland is de grootste markt voor medische technologie in Europa. De branche is één van de belangrijkste pijlers van de Duitse economie. De gemiddelde leeftijd in Duitsland behoort nu al tot de hoogste van Europa en de vergrijzing zal alleen maar toenemen. In 2040 zal de helft van de Duitse bevolking ouder zijn dan 50 jaar. Deze verandering zorgt voor een sterke stijging van de gezondheidsuitgaven waardoor de vraag naar zorginno-vaties groeit. De toename creëert veel nieuwe uitdagingen en kansen op allerlei terreinen. De vergrijzing zal vooral de particulier gefinancierde gezondheidszorg verder stimuleren. Verwacht wordt dat er in 2013 meer dan 70.000 nieuwe banen gecreëerd kunnen worden in de zorg en dat dit aantal de komende jaren alleen maar zal stijgen. Kansen voor Nederlandse ondernemers liggen vooral in de ontwikkeling van technische toepassingen op het gebied van telehealth of e-health. Ook de bouw van nieuwe, groene verpleeghuizen kan mogelijkheden bieden voor Nederlandse ondernemingen.

14,8(17,2 %)

11,2(13,0 %)

8,4(11,8 %)

5,9(8,3 %)

4,1(5,8 %) 3,1

(4,4 %)2,7

(3,8 %)2,3

(3,2 %)

6,7(9,3 %)

4,7(6,7 %)

5,1(7,2 %)

6,1(8,6 %)

Import vanuit Nederland in mld. euro

Export naar Nederland in mld. euro

Uitvoer naar Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2012

Invoer uit Nederland naar belangrijkste goederengroepen

chemis

che pro

ducten

elektron

ica

auto’s

en

auto-o

nderde

lenme

taalcok

es-en

aardol

ieprod

ucten

voedin

gsmidd

elen

kunstst

ofprod

ucten

metaa

lproduc

ten

farmace

utische

produc

ten

machi

nes

chemis

che pro

ducten

voedin

gsmidd

elen

cokes-

en

aardol

ieprod

ucten

elektron

ica en

ICTme

taal

farmace

utische

produc

ten

vervoe

rmateri

eel

machi

nes

aardol

ie en a

ardgas

Landbo

uw en

jacht

5,1(6,0 %)

11,7(13,5 %)

5,2(6,1 %)

4,7(5,4 %)

5,0(5,9 %)

2,3(2,6 %)

2,9(3,4 %)

7,3(8,5 %)

14,8(17,2 %)

11,2(13,0 %)

8,4(11,8 %)

5,9(8,3 %)

4,1(5,8 %) 3,1

(4,4 %)2,7

(3,8 %)2,3

(3,2 %)

6,7(9,3 %)

4,7(6,7 %)

5,1(7,2 %)

6,1(8,6 %)

Import vanuit Nederland in mld. euro

Export naar Nederland in mld. euro

Uitvoer naar Nederland naar belangrijkste goederengroepen 2012

Invoer uit Nederland naar belangrijkste goederengroepen

chemis

che pro

ducten

elektron

ica

auto’s

en

auto-o

nderde

lenme

taalcok

es-en

aardol

ieprod

ucten

voedin

gsmidd

elen

kunstst

ofprod

ucten

metaa

lproduc

ten

farmace

utische

produc

ten

machi

nes

chemis

che pro

ducten

voedin

gsmidd

elen

cokes-

en

aardol

ieprod

ucten

elektron

ica en

ICTme

taal

farmace

utische

produc

ten

vervoe

rmateri

eel

machi

nes

aardol

ie en a

ardgas

Landbo

uw en

jacht

5,1(6,0 %)

11,7(13,5 %)

5,2(6,1 %)

4,7(5,4 %)

5,0(5,9 %)

2,3(2,6 %)

2,9(3,4 %)

7,3(8,5 %)

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER10 11

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

ECONOMIE

ELEKTROTECHNIEK

Ondanks een zwak laatste kwartaal heeft de Duitse elektrotechnische industrie in het afgelopen jaar een nieuw exportrecord neergezet. De industrie genereerde een export-volume van 160 miljard euro. De Duitse elektrotechniek profiteert voornamelijk van een stijgende vraag vanuit China. Het succes van deze industrie is echter ook afhankelijk van toeleveranciers die kwalitatief hoogstaande, innovatieve producten kunnen leveren. Hiervan kunnen Nederlandse toeleveranciers profiteren omdat in Nederland veel knowhow aanwezig is. Bovendien beschikken Nederlandse producenten over een hoge automatiseringsgraad en weet men in Duitsland de flexibiliteit van Nederlandse toeleveranciers zeer op waarde te schatten.

OPTISCHE TECHNOLOgIEëN

Een van de branches die goed door de economische crisis heen komen is die voor optische technologieën. De branche groeide in de afgelopen jaren flink (gemiddeld 8 porcent per jaar). De Duitse optische technologiesector kent een exportaandeel van circa 70 procent, met als belangrijkste afnemers China en de Verenigde Staten. Duitse producenten in deze sector onder-scheiden zich door hun maatwerk en hoge mate aan flexibiliteit. Het Duitse ministerie voor onderwijs en wetenschap ondersteunt onderzoek naar deze ‘Technologie der Zukunft’ met 100 miljoen euro per jaar.

OvERIgE BELANgRIjKE ECONOMISCHE SECTOREN

Verdere belangrijke sectoren zijn de levensmiddelenindustrie, de energiesector en de toeristische sector.

2.5 MACRO-ECONOMISCH TOEKOMSTPERSPECTIEF

Ook de Duitse economie krijgt steeds meer last van de crisis, vooral door de stagnatie van de Europese markten. Voor 2013 gaat de Deutscher Industrie- und Handelskammertag (DIHK) nu uit van een economische groei van 0,3 procent. Deze raming is duidelijk terughoudender dan de voorspellingen van medio 2012. Toch zal Duits-land in vergelijking met andere Europese landen ook dit jaar een stabiele factor in Europa blijven. Bovendien zijn niet alle prognoses zo somber: onderzoeksbureau Roland Berger verwacht een groei van maar liefst 1,2 procent. Dit is volgens het instituut vooral te danken aan de industrie-sector. “Hoe meer industrie, hoe meer groei”, aldus de onderzoekers. Zij menen dat de kracht van de Duitse economie, die bestaat uit een unieke mix van grote concerns en een sterke midden-stand, door veel mensen wordt onderschat.

Verwacht wordt dat de werkloosheid dit jaar voor het eerst sinds 2009 weer licht zal toenemen. Toch zal het aantal werklozen beneden de drie miljoen blijven. De consumptie in Duitsland zal ondanks de lichte verslechtering op de arbeids-markt de positieve ontwikkeling voortzetten. Het ifo-Institut in München voorspelt dat de private consumptie in 2013 met 0,7 procent en de overheidsconsumptie met 0,9 procent zal groeien. Het prijsniveau zal daarentegen met 1,6 procent ook flink stijgen. Omdat de lonen naar verwachting slechts met 1,1 procent zullen stijgen, zal dit de Duitse koopkracht drukken.

De investeringen in Duitsland nemen enigszins af (DIHK: -1,0 procent), maar blijven wel op een hoog niveau. Vooral bouwbedrijven, de toeris-mesector en andere dienstverlenende branches in Duitsland zijn voorzichtig positief over de toekomst. Desondanks investeren zij minder dan in voorgaande jaren. Dit komt niet alleen door de onzekerheid van de financiële crisis, maar ook doordat bedrijven het rustiger aan doen nadat ze in de afgelopen jaren al flink geïnvesteerd hebben. Hoewel ook Duitse bedrijven de gevol-gen van de financiële crisis beginnen te voelen, profiteert de handel tegelijkertijd van de relatief zwakke euro. Ook investeerders kunnen makke-lijker worden aangetrokken.

De Duitse export zal naar verwachting niet meer zo snel groeien als in de afgelopen jaren. Weliswaar is er wereldwijd nog voldoende vraag naar Duitse producten, maar de export wordt geremd door de zwakkere dynamiek van de wereldeconomie. Niet alleen in Europa, maar

ook wereldwijd hebben steeds meer landen en bedrijven financieringsproblemen. Dit merken ook de Duitse exporteurs. Ondanks deze moei-lijkheden verwacht de DIHK dat de Duitse export van goederen en diensten in 2013 met circa 2 procent zal stijgen. Volgens Roland Berger zal de exportgroei zelfs 5 procent bedragen doordat Duitsland optimaal kan profiteren van de aantrekkende economie buiten Europa. Als groeiende afzetmarkten noemt Roland Berger de Verenigde Staten, China en Zuid-Amerika.

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER12 13

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

Ondernemers die zaken willen doen in Duitsland kunnen hiervoor verschillende wegen bewandelen. Een eerste stap wordt meestal met een handels-agent of een eigen buitendienstmedewerker gezet. Bij omvangrijkere activiteiten zal een inschrij-ving van een filiaal in het Duitse handelsregister in aanmerking komen of het oprichten van een eigen vennootschap. Onderstaand zullen deze verschillende vormen nader worden toegelicht.

3.1 HANDELSAgENTUUR

Het Duitse Handelsagentuurrecht lijkt op het Nederlandse recht. De wettelijke bepalingen in beide landen zijn namelijk aangepast naar aanleiding van een Europese richtlijn. Het Duitse handelsagentuurrecht is vooral in het Duitse Wetboek van Koophandel (Handelsgesetzbuch) geregeld. Kern van de handelsagentuurovereen-komst is de verplichting van de handelsagent voor zijn principaal overeenkomsten te bemiddelen. De handelsagent handelt daarbij als zelfstandig ondernemer. De principaal is een provisie ver-schuldigd voor de bemiddelde overeenkomsten.

De overeenkomst kan stilzwijgend worden aange-gaan, maar elk van de partijen kan om een schrif-telijke vastlegging van de afspraken verzoeken. Bepaalde bedingen, zoals een postcontractueel concurrentiebeding, moeten schriftelijk worden vastgelegd, anders zijn zij niet geldig.

Omdat de handelsagent zelfstandig ondernemer is, is hij in principe niet verplicht zijn diensten persoonlijk te verlenen. De handelsagent kan ook een rechtspersoon zijn, bijvoorbeeld een besloten vennootschap naar Duits recht. De vaker voorko-mende wens van een principaal de handelsagent sterk aan zijn onderneming te binden, bijvoor-beeld door het uitsluiten van de overname van andere handelsagentschappen, het bepalen van werktijden e.d. kan er toe leiden dat er niet meer sprake is van een zelfstandig handelsagent, maar een werknemer in de buitendienst. De principaal dient hier bij de vormgeving van de overeen-komst goed op te letten.

De handelsagent heeft recht op provisie voor overeenkomsten die door zijn tussenkomst zijn bemiddeld. Een recht op provisie kan ook ontstaan voor overeenkomsten die pas na einde van de handelsagentuurovereenkomst tot stand komen of die (zonder bemiddeling) binnen het gebied tot stand komen dat aan de handelsagent is toegewezen. Na einde van de handelsagen-tuurovereenkomst heeft de handelsagent onder bepaalde voorwaarden recht op klantenvergoe-ding die is gemaximeerd op een jaarprovisie van de gemiddelde provisie die de handelsagent heeft ontvangen over de afgelopen vijf jaar.

3. zAKEN DOEN IN DUITSLAND

zAKENDOEN

3.2 PERSONEEL

PERSONEEL vINDEN Personeel kunnen ondernemers via verschillende wegen vinden. De Duitse arbeidsbureaus (Arbeits-agenturen) helpen bij de bemiddeling; daarnaast staan er verschillende media ter beschikking, zoals regionale kranten en internetsites. Ook deNederlands-Duitse Handelskamer bemiddelt personeel in Duitsland aan werkgevers. Daarnaast kan een ondernemer via uitzendbureaus personeel inhuren.

ARBEIDSOvEREENKOMSTENHet Duitse recht wijkt op het gebied van arbeids-overeenkomsten sterk af van het Nederlandse recht. Zeker voor werkgevers met niet meer dan 10 werknemers biedt het over het algemeen meer flexibiliteit. Duitsland kent geen algemeen wettelijk minimumloon of een verplichte vakan-tietoeslag. Wel zijn er bepaalde bedrijfstakken, waarvoor een minimumloon geldt, zoals in de bouwnijverheid of voor schoonmaakbedrijven.

Arbeidscontracten voor bepaalde tijd kunnen onbeperkt worden overeengekomen, zolang er sprake is van een objectief aantoonbare reden voor het overeenkomen van een dergelijk con-tract. Dergelijke redenen kunnen bijvoorbeeld het vervangen van zieke werknemers zijn of een tijdelijk project. Zonder objectief aantoonbare re-den mag een contract voor bepaalde tijd hooguit voor de duur van twee jaar worden aangegaan. Arbeidscontracten voor bepaalde tijd moeten wel altijd schriftelijk worden aangegaan, anders is de afspraak dat het om een arbeidscontract voor bepaalde tijd gaat, niet geldig.

Het Duitse recht kent geen opzegverbod gedu-rende arbeidsongeschiktheid. De loondoorbe-talingverplichting is beperkt tot zes weken per arbeidsongeschiktheid binnen een kalenderjaar.

Bij ontslag dient er geen vergunning van een derde instantie te worden aangevraagd, tenzij er sprake is van een opzegverbod. Opzegverboden zijn bijvoorbeeld van toepassing bij zwanger-schap van een werkneemster of ouderschapsver-lof van werknemers. Opzeggingen dienen altijd schriftelijk te geschieden, anders zijn zij niet geldig. De opzegtermijn die daarbij in acht dient te worden genomen, is afhankelijk van hetgeen de partijen zijn overeengekomen, waarbij de Duitse wet minimumopzegtermijnen voorschrijft.

De rol van een Duitse ondernemingsraad bij bijvoorbeeld het aannemen en het ontslag van werknemers mag niet worden onderschat. Anders

dan naar Nederlands recht mag een werkgever met een Duitse ondernemingsraad in Duitsland geen werknemers te werk stellen, zonder dat de ondernemingsraad heeft ingestemd. Ook bij ontslag heeft de ondernemingsraad medezeg-genschap. Werknemers kunnen al een onderne-mingsraad oprichten, als het bedrijf waarin zij werken ten minste vijf werknemers heeft.

PREMIES vOOR SOCIALE vERzEKERINgENDe Duitse sociale zekerheid kent verschillende verzekeringen, waarvoor de meeste werknemers en hun werkgevers premies moeten betalen. Het gaat om volgende verzekeringen:

• Ziektekostenverzekering/Zorgverzekering• Wettelijke pensioenverzekering• Werkeloosheidsverzekering• Wettelijke ongevallenverzekering (werkgever draagt de premie alleen)• Verzekeringen tegen loondoorbetaling bij ar beidsongeschiktheid en zwangerschaps- /bevallingsverlof (zogenoemde U1 en U2) (werkgever draagt de premie alleen)• Verzekering tegen loonuitval door faillis sement van de werkgever (werkgever draagt de premie alleen)

De premies worden overwegend aan de hand van een bepaald percentage van het loon vastgesteld. Hierbij wordt jaarlijks een maximumloon vastgelegd, waarover premies dienen te worden betaald. De premie voor de wettelijke ongevallen-verzekering is afhankelijk van de risico-groep waarin de werkgever is ingedeeld.

LOONBELASTINgOver het loon dient loonbelasting te worden betaald. Werkgevers die een vaste inrichting in Duitsland onder-houden dienen ervoor te zorgen dat de loonbelasting voor hun in Duitsland werkzame werknemers afgedra-gen wordt. Werkgevers die geen vaste inrichting in Duitsland onderhouden, doen er goed aan om hun werknemers er op te wijzen dat deze zelf de loonbe-lasting moeten afdragen.

Als er sprake is van werknemers die zowel in Nederland als ook in Duitsland werkzaamheden verrich-ten, dient aan de hand van het Verdrag ter voorkoming van dubbele belasting tussen Nederland en Duitsland worden be-paald, welk land het recht van loonheffing heeft.

123

4ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER14 15

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

zAKENDOEN

3.3 NEvENvESTIgINgEN

Reeds bestaande binnen- of buitenlandse bedrij-ven kunnen of moeten zelfs soms een nevenvesti-ging (‘Zweigniederlassung’) in het Duitse handels-register laten inschrijven. Een nevenvestiging is een van de hoofdvestiging ruimtelijk gescheiden vestiging van waaruit de voor de onderneming kenmerkende activiteiten worden uitgevoerd. De nevenvestiging moet ten opzichte van de bedrijfsleiding, boekhouding, balans en het eigen vermogen in een bepaalde mate zelfstandig zijn.

Alle nevenvestigingen moeten in het Duitse han-delsregister worden ingeschreven. Aanvullend is een melding bij de desbetreffende gemeente (‘Gewerbeanmeldung’) verplicht. De inschrijving in het Duitse handelsregister is uitsluitend via een Duitse notaris mogelijk.

De ‘Zweigniederlassung’ is juridisch gezien niet zelfstandig, maar maakt deel uit van de hoofd-vestiging. Daarentegen beschikt zij wel in feitelijk opzicht over een bepaalde mate van zelfstandig-heid. Zo dient de leiding van de vestiging tot op bepaalde hoogte over een eigen beschikkingsbe-voegdheid te beschikken en dient de hoofdves-tiging vermogen aan de nevenvestiging toe te

3.5 ONDERNEMERSBELASTINg

Over het algemeen ligt de belastingheffing in Duitsland iets hoger dan in Nederland. Dit komt door de extra gemeentelijke belastingen, minder fiscaalgunstige regelingen en vooral door de Duitse solidariteitstoeslag. Voor personen met een lager inkomen ligt de inkomstenbelasting gunstiger dan in Nederland.

Ondernemers in Duitsland krijgen te maken met een aantal verschillende belastingen. Onderstaand volgt een kort overzicht van de verschillende vormen van Duitse ondernemersbelastingen.

OMzETBELASTINg (UMSATzSTEUER)Net als in Nederland is een ondernemer in Duitsland ook verplicht aan zijn klanten om-zetbelasting in rekening te brengen en deze vervolgens af te dragen aan de belastingdienst. Een BTW-nummer (Umsatzsteuer-Identifikat-ionsnummer) kan bij de Duitse belastingdienst worden aangevraagd. Ook in Duitsland is een regelmatige aangifte omzetbelasting (Umsat-zsteuererklärung) verplicht. De Duitse omzet-

wijzen. Schuldenaar blijft echter de rechtspersoon achter hoofd- en nevenvestiging.

Een bedrijf kan ook vestigingen hebben die niet aan de definitie van een nevenvestiging (‘Zweigniederlassung’) voldoen, bijvoorbeeld, omdat de vereiste mate van zelfstandigheid ont-breekt. Deze vestigingen mogen niet onder een van de hoofdvestiging afwijkende handelsnaam actief zijn. Zij moeten slechts bij het daartoe bevoegde Gewerbeamt worden ingeschreven, niet in het handelsregister.

3.4 OPRICHTEN vAN EEN (DOCHTER)ONDERNEMINg

Net zoals in Nederland wordt er in Duitsland een verschil gemaakt tussen een naamloze vennootschap (AG= Aktiengesellschaft) en een besloten vennootschap (GmbH= Gesellschaft mit beschränkter Haftung). Het oprichten van een GmbH kan in principe worden vergeleken met de Nederlandse B.V. De GmbH is de onder-nemingsvorm die door de meeste buitenlandse ondernemingen wordt gekozen, wanneer zij een rechtspersoon in Duitsland op richten. Hieronder volgt een overzicht van belangrijke aandachts-punten voor de oprichting van een GmbH:

belasting (MwSt= Mehrwertsteuer) is ingedeeld in een hoog en een laag tarief. Het hoge tarief bedraagt 19 procent. Voor levensmiddelen, boe-ken en tijdschriften evenals streekvervoer en hotelovernachtingen is het percentage 7 procent. Nederlandse ondernemers die binnen de Europese Unie exporteren, hoeven geen BTW in rekening te brengen. INTRACOMMUNAUTAIRE TRANSACTIESSinds 1993 bestaat er vrij goederenverkeer tus-sen alle EU-landen. Dus is er aan de grenzen ook geen douanecontrole meer. In plaats daar-van moeten alle ondernemers elk kwartaal een elektronische opgaaf doen van hun intracommu-nautaire leveringen onder vermelding van hun BTW-identificatienummer en het nummer van de leverancier alsook dat van de afnemer. Leverin-gen en diensten zijn binnen de EU altijd ergens belastbaar. Meestal wordt bij transacties tussen ondernemers de BTW geheven in het land waar de afnemer van de goederen of diensten is gevestigd.

LOONBELASTINg Kijk hiervoor onder 3.2 Personeel.

OPRICHTERHet eerste vereiste voor een Nederlandse ondernemer die een GmbH wil oprichten, is het hebben van een oprichter. Dit kunnen zowel natuurlijke personen als rechtspersonen zijn. Daarnaast is iedere oprichter tevens aandeelhouder (‘Gesellschafter’) van de GmbH en neemt door middel van een of meer aandelen deel aan het aandelenkapitaal (‘Stammkapital’) van de GmbH. Alleen natuurlijke personen kunnen bestuurder (‘Geschäftsführer’) zijn. De statuten (‘Gesellschaftsvertrag’) regelen of een bestuurder alleen of slechts met anderen samen vertegenwoordigingsbevoegd is voor de GmbH.

AANDELENKAPITAALHet aandelenkapitaal van een GmbH moet tenminste EUR 25.000,00 bedragen. Het minimumbedrag per aandeel bedraagt EUR 1,00. Bij meerdere aandeelhouders is het onder bepaalde voorwaarden toegestaan dat de aandeelhouders bij de oprichting slechts EUR 12.500,00 volstorten. De rest van het ‘Stammkapital’ dienen de aandeelhouders dan later vol te storten. Betalingen op het aandelenkapitaal geschieden over het algemeen in geld op een bankrekening van GmbH in oprichting (GmbH i.G.). Het is onder bepaalde wettelijke voorwaarden ook toegestaan om goederen in te brengen op het aandelenkapitaal.

NAAMgEvINg EN ADRESVoor het oprichten van een GmbH is in ieder geval een adres in Duitsland vereist. Een postbus is in dit geval niet voldoende; wel bestaat de mogelijkheid om een office-service in te schakelen. De naam van een GmbH mag vrij worden gekozen, maar dient wel voldoende onderscheidend vermogen te hebben en de rechtsvorm moet uit de naam blijken. De meeste GmbH’s worden voor onbepaalde tijd opgericht, maar de statuten kunnen ook bepalen dat de GmbH slechts een bepaalde levensduur kent.

INSCHRIjvINg BIj DE RECHTBANKNadat de oprichtingsakte van de GmbH bij de notaris is ondertekend, is er sprake van een GmbH i.G., d.w.z. een GmbH in oprichting. De GmbH i.G. dient daarna nog bij de rechtbank te worden ingeschre-ven. Pas na inschrijving bij de rechtbank is er een eigen rechtspersoon GmbH. De inschrijving duurt over het algemeen 3-4 weken. De GmbH i.G. mag zakelijk actief zijn. Degene die namens de ‘GmbH i.G.’ rechtshandelingen verricht, is echter voor deze rechtshandelingen met zijn vermogen persoonlijk aansprakelijk, totdat de GmbH is ingeschreven in het handelsregister en deze handelingen heeft goedgekeurd.

Het bestuur van de GmbH dient de GmbH na de oprichting aan te melden bij het Gewerberegister van de gemeente, waar de GmbH is gevestigd. Deze geeft de aanmelding automatisch door aan het ‘Finan-zamt’ (Duitse belastingdienst), het ‘Gewerbeaufsichtsamt’ en de IHK (Industrie- und Handelskammer). Als de activiteiten van de GmbH ambachtelijke werkzaamheden inhouden, dient de GmbH onder bepaalde voorwaarden ook bij de Handwerkskammer te worden aangemeld.

De GmbH krijgt door aanmelding bij de Duitse belastingdienst een belastingnummer. Dit belasting-nummer gebruikt de GmbH voor alle door haar verschuldigde belastingen. In de praktijk duurt het meestal even, voordat uw aanmelding bij de verschillende instanties binnen is. Vandaar dat het vaak verstandiger is om de GmbH zelf bij de bovengenoemde instanties aan te melden.

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER16 17

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

4. CULTURELE ASPECTEN

CULTUUR

Op het eerste gezicht lijkt de Duitse cultuur sterk op die van Nederland, maar bij nadere beschouwing valt op dat er op sommige pun-ten wel degelijk verschillen zijn. Onderstaande verschillen hebben voornamelijk betrekking op het zakenleven.

4.1 DUITSLAND

Op welke manier iemand onderhandelingen voert verschilt natuurlijk van individu tot individu. Toch is er op bepaalde punten ook sprake van een cultuurkloof. Een groot verschil bestaat onder andere in de bevoegdheden van de deelnemers.

Duitsers hebben meestal een minder ver reikend mandaat dan Nederlanders. Duitsers moeten vaak aansluitend aan de onderhandelingen het akkoord van hun baas binnenhalen. Aan het begin van een samenwerking neemt in Duits-land vaak de directeur zelf deel aan een ken-nismakingsgesprek om de belangrijkste punten te bespreken en vast te leggen. Pas dan nemen de uitvoerende medewerkers het over. Vaak verschillen ook de inhoud en bevoegdheden van functies. Daarom is het raadzaam vooraf na te gaan wie voor wat verantwoordelijk is.

Nederlands wordt op Duitse scholen (behalve in de grensstreek) over het algemeen niet als vak aangeboden. Daarom praten maar weinig Duit-sers Nederlands, hoewel de Nederlandse taal een toenemende populariteit geniet. Het is natuurlijk het meest eenvoudig als u Duits spreekt, maar u kunt er ook vanuit gaan dat uw Duitse zaken-partner Engels spreekt, hoewel dat bij ouderen ook weer niet altijd het geval is.

Vooral de manier waarop met onderhandelingen begonnen wordt, is heel anders. Duitsers zijn resultaatgericht, probleembewust en systema-tisch. Duitsers zijn doorgaans minder flexibel

wat betreft de doelen en afspraken dan Neder-landers en willen het liefst vanaf het begin

alles tot in de puntjes georganiseerd zien. Uitdrukkingen zoals “dat komt wel goed” en “laten we maar beginnen, de rest komt dan wel” komen op de Duitse zakenpartner waarschijnlijk vreemd over.

Een van de grootste misverstanden tussen Nederlanders en Duitsers is het gebruik

van ‘Du’ en ‘Sie’. In Duitsland worden col-lega’s en zakenpartners veel vaker met ‘Sie’ aangesproken dan met ‘Du’. Het gebeurt in Duitsland dat mensen die al 30 jaar collega’s zijn, elkaar nog steeds met ‘Sie’ en ‘Herr Meier’ aanspreken. Het is belangrijk te weten dat het Duitse ‘Sie’ geen uitdrukking is van een

gedistantieerde of afwijzende houding, maar van respect tegenover de ander.

4.2 vALKUILEN EN TIPS

HIëRARCHIEIn Duitse organisaties, in het bedrijfsleven en bij de overheid gelden duidelijke hiërarchische verhoudingen en structuren.

TITULATUURDuitsers vinden het gebruik van titulaturen zeer belangrijk. Het is noodzakelijk om iemand die een doctortitel bezit ook met Herr/Frau Dr. aan te spreken. De Dr.-titel is in Duitsland trouwens formeel verbonden aan de familienaam.

PRIvéLEvEN EN wERKDuitsers bakenen hun privé- en zakelijke leven strikter af dan Nederlanders. Wat in Nederland gebruikelijk is – het tijdens de koffie op maan-dagmorgen uitwisselen van belevenissen uit het weekend – is in Duitsland niet ‘gängig’. Tijdens zakelijke besprekingen wordt het privéleven al helemaal niet besproken.

DU/SIE EN jIj/UNaast de scheiding tussen werk en privé is er ook een strikte scheiding tussen het gebruik van jij en u – Du en Sie – als aanspreekvorm. De communicatie tussen baas/directeur en onder-geschikten en tussen gelijkgeplaatsten verloopt in principe op Sie-basis. De voornaam wordt pas gebruikt wanneer de persoonlijke afstand verkleind is. Zo komt het voor dat er gesproken wordt in de vorm: “Reinhard, könnten Sie bitte...”.

KLEDINgDuitsers hechten veel waarde aan de uiterlijke verschijning en meten daaraan iemands compe-tentie af. Daarom zijn bijvoorbeeld ongepoetste schoenen uit den boze en een stropdas en pak voor mannen een vereiste. Ook het vervoermiddel waarmee u op een afspraak verschijnt, draagt bij aan het beeld dat de Duitser van u heeft.

zAKENDINERSZakelijke diners vinden in Duitsland doorgaans ‘s avonds plaats. Locaties hiervoor zijn meestal restaurants van goede naam, waarmee de Duitser niet alleen wil aantonen dat hij uw deelname aan dit diner waardeert, maar ook dat hij bereid is daarvoor een hoop geld uit te geven.

SERIEUSHEIDWanneer u als Nederlander denkt zonder veel voorbereiding in Duitsland succes te kunnen behalen, heeft u het mis. Wanneer u heeft nagelaten om uw schoenen te poetsen, heeft u zich al onvoldoende voorbereid. Bovendien laten eventueel ontstane problemen zich niet met een

“Das kriegen wir schon hin”-mentaliteit naar de achtergrond schuiven. Duitsers zien pro-blemen namelijk als ernstige afwijkingen van de geplande actie en verwachten een serieuze oplossing. Anders ontstaat er bij hen twijfel over uw competentie.

vERANTwOORDELIjKHEIDHet is moeilijk te zien wie waarvoor verantwoor-delijk is. Wanneer bijvoorbeeld een baas van een technische afdeling zijn ok heeft gegeven voor een bepaald plan, dan moet dit plan vervolgens vaak ook nog door andere afdelingen worden goedgekeurd. Uiteindelijk wenst bijna altijd ook nog de directeur zijn goedkeuring te geven. Dit houdt in dat u bij een aanvraag aan de baas van de technische afdeling niet vandaag of morgen al op een antwoord kunt rekenen. Gebeurt dit wel, dan kunt u zich afvragen of het plan inder-daad wel door alle betrokkenen is goedgekeurd. Ondergeschikte afdelingen nemen zelden de verantwoordelijkheid op zich, tenzij zij hierom nadrukkelijk worden verzocht. De zin “Dafür bin ich nicht zuständig” wordt graag gebezigd.

OvERLEgVergaderingen in Duitsland worden meestal niet gebruikt om te discussiëren. Iedereen geeft (uitgebreid) zijn visie. Een baas/directeur gebruikt deze visies vervolgens om een besluit te nemen. Soms worden vergaderingen uitsluitend belegd omdat de directeur een besluit bekend wil maken.

º

ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER NEDERLANDS-DUITSE HANDELSkAMER18 19

DNHK ECONOMISCH PROFIEL DUITSLAND DNHK

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMERNassauplein 30, NL-2585 EC Den HaagPostbus 80533, NL-2508 GM Den HaagTel.: +31 70 3114100 / Fax: +31 70 3114199E-mail: info@dnhk.org, Homepage: www.dnhk.org

STEUNPUNTEN IN DUITSLAND:Tersteegenstraße 19-31 Breite Straße 29 D-40474 Düsseldorf D - 10178 Berlin-MitteTel.: +49 211 498720 Tel.: +49 30 203084800Fax: +49 211 4987299 Fax: +49 30 203084801

vERTEgENwOORDIgINgEN vAN HET KONINKRIjK DER NEDERLANDEN:AMBASSADE vAN HET KONINKRIjK DER NEDERLANDENKlosterstraße 50, 10179 BerlijnTel.: +49 30 20956-0 / Fax: +49 30 20956-441E-mail: dus-info@minbuza.nl

CONSULAAT-gENERAAL IN DüSSELDORFKennedydamm 24 (Sky-Office, 7. Etage), 40476 DüsseldorfPostbus 103943, 40030 DüsseldorfTel.: +49 211 179301-0 / Fax: +49 211 359040E-mail: dus@minbuza.nl

CONSULAAT-gENERAAL IN MüNCHENNymphenburger Str. 20A (5e etage), 80335 MünchenTel.: +49 89 206026710 / Fax: +49 89 206026730E-mail: mun@minbuza.nl

NETHERLANDS BUSINESS SUPPORT OFFICE FRANKFURT AM MAINFriedrich-Ebert-Anlage 36, 60325 Frankfurt am MainTel.: +49 69 244333-133 / Fax: +49 69 244333-202E-mail: info@nbso-frankfurt.de

NETHERLANDS BUSINESS SUPPORT OFFICE LEIPzIgNikolaistr. 6-10, 04109 LeipzigTel.: +49 341 1298-370 / Fax:+49 341 1298-380E-mail: info@nbso-leipzig.de

NETHERLANDS BUSINESS SUPPORT OFFICE HAMBURgStadthausbrücke 1-3, 20355 HamburgTel.: +49 40 37644-458 / Fax: +49 40 37644-500E-mail: info@nbso-hamburg.de

NETHERLANDS BUSINESS SUPPORT OFFICE STUTTgARTFriedrichstr. 15, 70174 StuttgartTel.: +49 711 490 39-830 / Fax:+49 711 490 39 830E-mail: info@nbso-stuttgart.de

INTERESSANTE INTERNETLINKS Hotels www.hotel.de Huurauto’s www.avis.de www.europcar.de Duitse spoorwegen www.bahn.de Vliegtijden Düsseldorf www.duesseldorf-international.de Horecagids www.varta-guide.de Jobs www.hollandjobs.deTelefoongids www.telefonbuch.deGrensgangers www.grensinfopunt.nl

5. BELANgRIjKE ADRESSEN

ADRESSEN DIENSTEN vAN DE DNHK

NEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER

DEN HAAg

DüSSELDORF

BERLIjN

STEUNPUNT DüSSELDORF

Dr. Lars Björn GutheilT: 0049 (0)211 49 87 210E: l.gutheil@dnhk.org

STEUNPUNT BERLIjN

Alexandra SierraT: 0049 (0)30 203 084 800E: a.sierra@dnhk.org

Johan SpijksmaT: 0049 (0)211 49 87 210E: j.spijksma@dnhk.org

ExPORTADvIES

ExPORTADvIES

Anouk de Jong T: 070 3114 118 E: a.dejong@dnhk.org Nicolien Kuiper T: 070 3114 135 E: n.kuiper@dnhk.org Andrea Fangmeyer T: 070 3114 161 E: a.fangmeyer@dnhk.org Anna Gewering T: 070 3114 170 E: a.gewering@dnhk.org Johanna Maukner T: 070 3114 169 E: j.maukner@dnhk.org Felix Kramer T: 070 3114 168 E: f.kramer@dnhk.orgvERTEgENwOORDIgINg zUID-DUITSLAND

Kai Esther Feldmann T: 0049 (0)211 4987 250 E: k.feldmann@dnhk.orgHANDELSCONTACTEN, vERKLA-RINgEN KREDIETwAARDIgHEID

Inge Overdijkink T: 070 3114 126 E: i.overdijkink@dnhk.orgHOOFD BEURSvERTEgENwOOR-DIgINg BERLIjN EN STUTTgART

Toby Keni T: 070 3114 153 E: t.keni@dnhk.orgBEURzEN EN RECyCLINgvERPAKKINgEN

Gianna Corbelli T: 070 3114 158 E: g.corbelli@dnhk.org 2 CONNECT BUSINESS

Kiona Jansen T: 070 3114 131 E: k.jansen@dnhk.org

AFDELINgSHOOFDAlexandra SierraT: 070 3114 134E: a.sierra@dnhk.org

AFDELINgSHOOFDJohan SpijksmaT: 070 3114 167E: j.spijksma@dnhk.org

AFDELINgSHOOFDCarsten EstlT: 070 3114 154E: c.estl@dnhk.org

FINANCIëN

ADvIES EN RESTITUTIE OMzETBELASTINg Ruud Vereecken T: 070 3114 127 E: r.vereecken@dnhk.org Kathrin Heidler T: 070 3114 143 E: k.heidler@dnhk.orgSALARISADMINISTRATIE

Jessy Rashed T: 070 3114 155 E: j.rashed@dnhk.org Stefanie Raeth T: 070 3114 152 E: s.raeth@dnhk.org Anneke Beukers T: 070 3114 150 E: a.beukers@dnhk.orgFINANCIëLE ADMINISTRATIE

Christian Heumer T: 070 3114 129 E: c.heumer@dnhk.org Martina Jorg T: 070 3114 125 E: m.jorg@dnhk.org

jURIDISCH ADvIES /ARBEIDSRECHT

Ulrike Tudyka T: 070 3114 137 E: u.tudyka@dnhk.orgjURIDISCH ADvIES ENBEDRIjFSOPRICHTINg

Carina Mijnen T: 070 3114 160 E: c.mijnen@dnhk.orgASSISTENTE

Sonja van Sloten T: 070 3114 106 E: s.vansloten@dnhk.orgPERSONEELSBEMIDDELINg

Aldo Lodder T: 070 3114 140 E: a.lodder@dnhk.org Julia Striegl T: 070 3114 164 E: j.striegl@dnhk.orgOFFICE SERvICE

Lucie Visser T: 070 3114 100 E: l.visser@dnhk.org INTERNE IT

Benjamin Philipp T: 070 3114 112 E: b.philipp@dnhk.org

AFDELINgSHOOFDChristian PickT: 070 3114 139E: c.pick@dnhk.org

jURIDISCH ADvIES EN PERSONEELS-BEMIDDELINg

AFDELINgSHOOFDDr. Lars Björn GutheilT: 070 3114 157E: l.gutheil@dnhk.org

PR EN LEDEN- MARKETINg

EvENTMARKETINg

Marlies Komorowski T: 070 3114 156 E: m.komorowski@dnhk.orgINHOUSE-SEMINARS Kiona Jansen T: 070 3114 131 E: k.jansen@dnhk.orgLEDENMARKETINg

Claudia Jansen T: 070 3114 163 E: c.jansen@dnhk.org PERS/PUBLICATIES Niels Koekoek T: 070 3114 133 E: n.koekoek@dnhk.org

DIRECTIEASSISTENTELiv HabetsT: 070 3114 136E: l.habets@dnhk.org

DIRECTEURGünter GülkerT: 070 3114 123E: g.guelker@dnhk.org

DEUTSCH-NIEDERLäNDISCHE HANDELSKAMMERNEDERLANDS-DUITSE HANDELSKAMER Nassauplein 30, 2585 EC Den Haag, Niederlande, www.dnhk.org Tel.: 0031 (0)70 3114 100, Fax: 0031 (0)70 3114 199, E-Mail: info@dnhk.org

UNSERE PREMIUM PARTNER / ONzE PREMIUM PARTNERS