editorial - punts · 2014-01-08 · da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha teis passatemp...

16

Upload: others

Post on 22-Jun-2020

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas
Page 2: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

editorial

1198, 1199, 1200. Finalmain! Ussa ha jau avunda

puncts per pustar quai cudesch che m’interessava

adina! Jau ser puspe la stgatla.

Has ti in carta da cumulus? Na? Ina Supercard dal

Supercoop? Na??? He il temp da rimnar puncts da

mondo e da silva è passà!

Il martgà nair flurischa. Ils dealers spetgan gia da-

vos la porta da la scola. Inzagni dastga vegnir ba-

ratà, perquai che sia fatscha tatga gia a chasa en il

album. Per paja mantga il numer 66, il portugais

Luis Figo. L’alternativa èn ils pokémons che èn gia

vegnids stampà en ina sagunda ediziun perquai che

l’emprima era exausta.

Sco dess jau ussa manar ella si tar mai en chom-

bra? – Il tric cun la collecziun da marcas è in zichel

antiquà. Forsa che jau pudess imponer ad ella cun

mia collecziun da gieus da video. U forsa tuttina

mia collecziun da DVD’s, u tonschan schizunt las

CD’s?

Tut il mund rimna. “L’uman è vegnì sviluppà sco ra-

massader” – uschia Urs Trottmann, psicolog diplo-

mà en l’intervesta sin pagina 6. Ed ins po rimnar da

tutta schorts. Punts presenta in pêr collecziuns ed

intgins rimnaders. Qua datti da quels che rimnan

flippers, raps da si’annada, tatgaders, puppas e

bler auter pli. Punts ha era survegnì ina collecziun

da texts da la 2.classa da la scola claustrala da

Mustér. Damai: bun divertiment cun nossas collec-

ziun e betg emblida – er quella ediziun tutga tar tia

collecziun.

Anita Simeon

Page 3: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

la feivra da ramassar

Fadrina Hofmann

Tenor il lexicon daja differents möds da ramassar, per exaimpel ramas-sar roba chi interessa ad üna persuna, collecziunar la roba pervi da siavalur o sia bellezza, tgnair sü in ün tschert uorden.Precis a talas persunas n‘haja tscherchà. Eu laiva gnir a savair chechi‘d es la fascinaziun da ramassar. Quatter persunas m‘han güdà adincleger meglder quist fenomen.

ladina, 14 ramassa butiglinas da parfum, ha ramassà vierchelins da gromma da cafè

Cura hast Tü cumanzà a ramassar?

Cun 4 o 5 ons n‘haja cumanzà a ramassar parfums, impustüt pervi dalas bellas butiglinas. Uossa ramassa perquai cha las savuors am pla-schan. Ils vierchelins da gromma n‘haja cumanzà a ramassar circa inprüma classa.

Our da che motiv hast Tü cumanzà a ramassar?

Ils vierchelins da gromma da cafè ramassaiva fingià mia cusdrina. Eusun lura ida a güdar a zavrar oura e n‘ha tschüf lapro eir eu plaschairda ramassar.Pro‘ls parfums d‘eira uschè ch‘eu n‘ha vis aint in Samignun butias daparfum. Là n‘haja cumanzà a cumprar. Eu n‘ha eir adüna giavüschàd‘anniversari parfums, e cul temp esa gnü ad üna vaira collecziun.

Che At plascha vi da quist hobi?

Hmm... Pro‘ls vierchelins da gromma da cafè am plaschaiva da zavraroura e da tscherchar pro oters collectuors, schi vessan ün vierchelinchi‘m mancaiva o cur ch‘eu pudaiva barattar meis dubels cun otersvierchelins. E parfums, quels am plaschan perquai ch‘eu tils poss mas-dar in aignas creaziuns e far svessa bunas savuors.

Dingionder vainst Tü nanpro cun material da ramassar?

Ils vierchelins da gromma da cafè n‘haja survgni per gronda part dadüna cuntschainta e da mia cusdrina. Eir pro las butiglinas da parfumn‘haja üna buna amia chi‘m regala adüna d‘anniversari 2 fin 3 parfums.Fin l‘ultim as ramassa schon insembel alchet.

Che capita uossa culs vierchelins da gromma e culs parfums cha Tü ramassast?

Eu n‘ha üna cusdrina chi va in prüma classa e minchatant tilla regalaüna o tschella butiglina da parfum. Quels parfums chi savuran fich baintegna natüralmaing per mai. Culs vierchelins da gromma da cafè n‘hajaschmiss perquai ch‘eu nu vaiva plü plaschair landervia. Eu n‘ha regalàtuot la collecziun ad ün‘amia.

ord la collecziun dals giugadurs EM 2000Michael, 12

Page 4: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

bernd, 31ramassa raps da si‘annada

Co est Tü gnü süll‘idea da ramassar munaida da Ti‘annada?

Duos ons avant meis anniversari raduond da trenta, vaiva l‘idea da far amai svessa ün regal special per quel evenimaint. Quai m‘ha manàsüll‘idea da cumanzar a ramassar tuot la munaida chi‘d es gnüda bat-tüda da mi‘annada, dal 1969.

Che At plascha vi da quist hobi?

Ün hobi esa gnü pür cul temp. Vairamaing n‘haja cumanzà be our daspüra vöglia a metter dvart quella munaida. Cur chi‘d ha dat our daquella munaida üna mantunada da raps, ha quai planet cumanzà a gnirüna mania da verer sün mincha rap chi‘m gniva per mans. Ed uscheas‘ha quai mantunà.

Che capita lura cun quels raps?

Al cumanzamaint n‘haja miss la munaida in üna mappa. Però uossastöglia fingià far rollas landroura e metter dvart. Eu nun ha amo adünaingün‘idea che ch‘eu dess tour a man cun quels raps.

Che sorts da munaida ramassast?

Mincha munaida chi‘m vain per mans e chi‘d es gnüda battüda da miaannada. Quai pon esser schillings, marcs, pesetas, dollars ed in prümalingia francs.

Tü hast dit cha Tü nun hajast ingün‘idea che tour a man cun quists raps. Nun

haja dat fingià ideas che cha Tü pudessast far cun tuot?

Eu vaiva l‘idea da cumprar per meis anniversari raduond üna nouva ca-mera da film. Ma displaschaivelmaing n‘haja lura survgni da meis geni-tuors üna camera. Uossa n‘haja ils raps amo adüna e nu sa che far cunquella.

Da che sort munaida dal 1969 hast vairamaing il daplü?

Da mi‘annada n‘haja üna pruna tschinquanterins e munaida da duosfrancs. Invezza dals tschincuns n‘haja be ün unic.

Sco camerier rivast pro bain a la munaida! Quants raps hast ramassà fin uossa?

Sco dit, il prüm vegnan tuot ils raps in üna folia transparenta fin chi dàüna rolla ch‘eu met lura da la vart. Intant n‘haja ramassà munaida chidà ün pais da 5 kils e 350 grams. Tuot meis raps vegnan dombrats epasats.Cul temp han cumanzà eir amis e paraints a ramassar per mai. Id es ünhobi contagius – differents da meis amis han cumanzà eir els a ramas-sar raps da lur annada.

ord la collecziun d’indicaziuns da marca als auto-mats da cigarettasAndré, 31

Page 5: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

heinrich, 78ramassa marcas daspö 64 ons

Co est Tü rivà a quist hobi?

Dal 1935, cur ch‘eu d‘eira in settavla classa, suna rivà tras ün barat amarcas da la Pro Juventute. Da quel temp nu daiva ni radio ni televisiuno oters trategnimaints electronics. I‘s d‘eira fich pover e modest. Mar-cas significhaivan amo “l‘aczia da l‘hom pitschen”. Eu tillas zoppaiva eperchüraiva sco or e betgliaiva dapertuot per marcas veglias. Quisthobi n‘haja mantgnü – dasper oters – infin hoz.

Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja

lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas?

Ramassand marcas as poja imprender bler. Mincha marca es üna pit-schna ouvra artistica. Marcas sun eir adüna gnüdas creadas dad artistsrenomnats. In ün rom plü vast esa fingià ün‘aigna scienza. Per mai esquai eir ün inrichimaint material. Raritats o squitschs sbagliats suncuostaivels. Per mai nu daja nüglia plü bel co ün cudesch da marcascun lingiadas plain marcas d‘ediziun.

Quant temp investischast Tü per Teis hobi?

Il hobi da ramassar marcas es actual per tuot ils collectuors dad utuonfin prümavaira. D‘inviern poja dar ch‘eu lavur mincha di trais fin quatteruras vi da mias marcas, Eu distach las marcas “in ün stil plü grond”.Per far quai n‘haja duos grondas pressas electronicas da fotografia.Avair la controlla e la spartiziun sur da las marcas distachadas es il plübel sentimaint e douvra il plü bler temp.

Dingionder vainst Tü nanpro cullas marcas?

Marcas nouvas o almain plü nouvas survegna da l‘uffizi ingio ch‘eun‘ha lavurà fin uossa. Meis successur am chüra ün pa e metta dvart permai las marcas chi sun remarchablas. Eu am revandschesch lura datemp in temp cun üna butiglia vin. Suvent daja collecziuns plü pitsch-nas da jertas, da quellas am venda meis ami Daniel our da la massa.Tanter oter esa là marcas da tuot il muond.

Che as stoja remarchar specialmaing pro Tia paschiun? Che es extraordinari

landervia?

La prüma ledscha es da na far absolutamaing ingüns sbagls pro‘lsdaints da la marca o pro‘l purtret. Quai chi‘d es extraordinari invezzaes la complexità illa filatelia. Id es impussibel da savair tuot o da savairfar tuot in üna vit‘intera.

ord la collecziun da pokémonsNicole, 10

Page 6: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

urs trottmannpsicolog diplomà

Dingionder vain il bsögn da ramassar alch?

A reguard il punct da vista dal svilup uman, vaina chafuol in nos interntscherts muosters elementars. Ün da quels ha nom “ramassar”.L‘uman ha be pudü surviver, sch‘el ha miss dvart provischiuns, impu-stüt in nossa regiun. L‘oter motiv d‘origen es d‘ir a chatscha. L‘umanes gnü sviluppà sco “ramassader”.Schi‘s guarda plü dastrusch pens eu cha‘l bsögn da ramassar po esser“plaschair”, vis in ün sen positiv. Però il bsögn da ramassar po eir avairil motiv da “mancanza”. Davo üna guerra daja blera glieud chi collec-ziunescha plü bler co pussibel. Ün oter motiv es la “pussanza”. E luradaja amo ün möd neurotic ed amalà da ramassar. In quel cas nun esl‘uman plü liber invers quai ch‘el ha ramassà, dimpersè la roba tildominescha.

Daja tschertas fasas illa vita umana, ingio chi sun “ramassaders”?

Vis sün basa da la psicologia dal svilup daja trais fasas illa vita, ingiochi‘s ramassa. La prüma fasa es l‘uffant da scoulina chi cumainzasvessa ad avair jent roba e tilla voul eir posseder. La seguonda fasa esl‘uman giuven tanter desch fin deschset ons, avant o dürant la pubertà.Là haja dachefar alch culla gruppa; i s‘ha robas cha oters nun han o i‘spo s-chamgiar roba. Ün‘otra raschun es ün motiv psicologic individual.Quai voul dir chi‘s ramassa roba chi plascha, chi‘s po identifichar, chidvainta ün ideal o ün idol. Quai sun per exaimpel posters e material dastars. La terza fasa es vers la fin da la vita. Quai cumainza illa seguon-da mità da la vita e va fin ill‘ota età. In quel temp as circundescha laglieud cun sia vita passada. Tuot la roba chi s‘ha pudü as separar,tegn‘na sü ed uschea resta la vita pro els.

Daja differents möds da ramassar? Chenüns?

I dà blers möds da ramassar. Ün möd es quel da vulair posseder alchprecius. Ün‘otra dimensiun es quella da l‘identificaziun cul idol, ünaterza roba ha dachefar alch culla gruppa. I‘s voul muossar chi s‘es plügrond, meglder o plü rich co tschel. Da quists trais möds daja lura dif-ferentas metodas da ramassar.

Che voul dir quai per ün uman, sch‘el ramassa? Che disch quai sur d‘ün uman?

Eu nu less intunar ils motivs negativs o degenerats. In prüma lingiahaja dachefar alch cun avair plaschair vi da roba. Pro ramassadras eramassaders extrems pensa our da la vista psicologica chi saja sco üntschert rimplazzamaint. Impè da viver ed esser insembel cun conu-mans, as ramassa roba d‘umans sco purtrets, simbols o roba preciusae‘s muainta lura in seis agen muond. Spontanamaing am vain adim-maint la glieud chi ramassa figürinas sco Schlumpfs o sudats da zin.Eu pens ch‘üna part da quist avair roba sco algordanza tocca prol‘uman, ma lura daja – sco adüna – glieud chi‘d exagerescha. Üna partda quai nu fa nüglia e tocca pro l‘uman, tschella es donnaivla.

ord la collecziun da tatgadersTino, 36

Page 7: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

flipp sin flippersSche Ivo Vasella raquinta da ses hobby, alura survegn

el egls traglischants. El rimna flippers.

Intervista: Anita Simeon

Entschet ha tut cun in flipper che stavan en lastanza da cuminanza da nossa scola secudara.Nus eran mintga pausa vi da far il “gamen” u“spacen” sco nus schevan. Il davos na rivavannus en terma d’ina pausa mai tar il game overer sch’ il gieu custava mo in franc. Cun 16 onnshai jau alura cumprà – ensemmen cun mes ami– nos emprims 6 flippers. Uschia ha la rimnadaentschet.

Tge è alura il regl da rimnar flippers?

I dat dus varts. D’ina vart è il plaschair da giu-gar. Da l’autra vart han ils flippers er in’esteticagrafica tut speziala e variada. Uschia ha mintgaepocha ses flippers. Ils onns sesanta eran quaiper exaimpel gieus ch’avevan savens num in-satge cun space. Il pli sa tractavi da sagitar en-vers inqual umenet dal mars u da sa defenderen ina cuntrada lunara. Ils games dals onns 90sa laschan inspirar da films sco per exaimpelIndependance Day, Godzilla u Jurassic Park. In-teressant è era che tut ils flippers èn fatgs spe-zificamain per umens. I dat alura er divers cunsujet pin-up. Fitg spezials èn er ils flippers dal’entschatta dals onns 70 cun lur motivs da flo-wer power.Il pli grond plaschair am fa pero il reparar, re-novar e cumpletar ils apparats che jau cumprnormalmain defects e marods. Qua sa tractialura mintgatant da tschartgar toccanaglia rarasin l’entir mund. Uschia ha mintga apparat siaistorgetta. Ma sch’in è alura schi lunsch ch’inspo dar l’emprim gieu è quai schon in sentimentspezial.

Uschia ina rimnada dovra però er ses plaz in pro-

blem?

Jau e mes collega avain affità ina stanza nuache nus avain drizzà en noss apparats. Mintgamais avain nus in sera aviert noss salun e tutquels che han gust pon vegnir a giugar. Circadus gedas a l’onn datti er turniers.

Quant gronda è alura tia collecziun?

En noss salun stattan var 40 apparats. In pèr ènen magazin uschia ch’ins po dumbrar circa 50.Jau pretend ch’i saja la pli gronda collecziun enSvizra che è propi er en funcziun. Natiralmaindatti da quels che han ina collecziun pli gron-da, ma quella stat alura en in tschaler e n’èbetg publica.

Rimnar flippers sarà er in char hobby?

I stat en in rom pussibel. Cunquai che jau cum-prel adina apparats marods ed als pulisch e re-par ha il flipper suenter ina pli gronda valita. Emintgatant vend jau er l’in u l’auter. Atgnamaininvestesch jau surtut mia lavur.

Tgenin è tes flipper preferì. Tgenin è il meglier?

Quella dumonda na poss jau betg rispunder. Idat uschia differents tips e d’ils cumparegliar ènunpussaivel. Segir datti divers flippers che jauna dun betg pli nà, sco per exempel quel dalonn 1943 che n’è atgnamain anc nagin flipper,perquai ch’il flip, quella ala per far seglir ena-vos las culas, n’era betg anc inventà.

Tge flipper mantga alura en tia collecziun?

Natiral ch’i dat scho anc in pér che jau vulessgugent. Ma cunquai che la producziun da flip-pers è vegnida sistida l’onn 1999 è la massa darimnar limitada. Uschia va il regn in zichel aperder. Jau hai era gia cumenzà da rimnar gieusda video – ma quai n’é ditg betg uschia inte-ressant.

Infos detagliads davart flippers e lur istorgia:

Marco Rossignoli, The Complete Pinball Book, Schiffer

USA, ISBN 0-7643-1003-8

ord ina collecziun da flippersor dal cudesch numnà

Page 8: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

Introducziun

Quellas historias cuortas ha la 2. classa 1999/2000 dalla scola claustrala da

Mustér scret. Nus numnein quella sort texts historias da 35 lingias. Ellas ein ve-

gnidas screttas tenor ils criteris che nus numnein pelitec. Quei vuls dir: Mintga

historia ha ina persuna principala che vegn descretta fisicamein (co vesa la per-

suna ora?). Il liug ed il temps dall’acziun ein enconuschents. In eveniment mei-

na alla fin tier in coc, ina sort sligiaziun dallas marveglias ch’il lectur survegn

magari duront la lectura. Quei coc ei buc manegiaus sco ina morala dalla histo-

ria, el duei plitost provocar ina reacziun da ahaa..!

Ils scolars han astgau eleger in tema en gruppas da treis. En ina sort concur-

renza litterara (cun prelecziun dil text) han ils scolars elegiu il text ch’era tenor

lur manegiar il meglier. Has Ti sco lectur era in text preferiu? Dai part, sche Ti

has gust, p.ex. en fuorma da brev ellas proximas punts, ni directamein a nus!

Ina buna lectura giavischa

Vossa 2. classa (3. classa in spe)

La veta da mintgadiJeu level la damaun cun plascher. Il bellezia tun dil sveglarin fa vegnir neunavon mei. Cun biaplascher sil vegnent di da scola mon jeu el bogn e selavel. Ord il spieghel ri in bi giuven scolarche vesa o da carriera encunter a mi. Suenter serendel jeu riend en cuschina nua che mia mum-ma spetga sin mei cun in buontad solver. Culs radis dil sulegl levont carreschel jeu silsuenter culvelo a scola e selegrel dil tschiel azur ch’empermetta in bellezia di. Arrivaus en scola salida miaclassa mei cordialmein. Il carezau scolast vegl cun barba vegn encunter a mi e gratulescha a mipil da sis en mate. El parta ora a nus in pensum ch’jeu sligiel senza breigias e cun grond pla-scher. Per far honur a quei di grondius cantein nus canzuns. Tuts contan cun bia engaschamente cun vuschs d’aunghels. Per che nus sappien guder la bial’aura, dat il scolast liber a nus ilsuentermiezdi, ed ei dat era buca pensums. Silsuenter accumpogna el nus a dar in giug da bal-lapei che nus dein senza arbiter, demai che negin da nus fa in faul. Il giug finescha 1:1. Aschiaein omisduas gruppas cuntentas. La sera mondel jeu a casa. Ella televisuin vegnan mo superfilms, e jeu mirel quels tochen las dudisch.Tuttenina ina sirena, e tut entourn mei vegn ner. Tut surstaus mirel jeu entuorn ed encorschel lascefras glischontas dil sveglarin. Il siemi ei vargaus. Jeu segliel ord letg, cuorel tras il bogn, monsenza solver ord casa e cun miu velo tras la pli gronda plievgia encunter miu da dus en mate.

Jonas, Marco e Roman

Gion e sia dependenza da caussas dultschasGion, in giuven da dudisch onns, che stat a Trun, ei dependents da caussas dultschas. Mintga diva el sper ina pasternaria ora per ir a casa. Igl ei l’jamna avon pastgas e la vitrina dalla pasternaria ei ornada cun lieurs da tschugalatta.Mintga di suonda il medem schema cun Gion en la pasternaria: Gion entra e salida curteseivla-mein la vendidra. El cumpra ina pintga caussa dultscha e lai lu aunc mitschar en sac enqualautra caussa. La vendidra constatescha ch'ei vegn engulau en sia stizun ed observa ses clients.Il Gion vegn l'auter di puspei en stizun, cheu trapla la vendidra el e vul telefonar a ses geniturs,mo lezs ein en vacanzas. Ella scamonda a Gion d 'entrar en la pasternaria. Gion va ussa el con-sum. Suenter pastgas entscheiva el era ad engular leu. Gia suenter in'jamna trapla ina vegliaclienta il giuven Gion ed alarmescha igl administratur. Suenter in liung discuors vegn ei scuman-dau a Gion d'entrar el consum. Il scamond da stizun retegn buca Gion da sia dependenza. Gionva puspei en la pasternaria. Sco ina furia cuora la vendidra encunter Gion che tegn ses maunsen sac. Ella trai ils mauns da Gion ord sac, e tgei vesa ella cheu? Ella vesa che Gion ha en sesmauns in schenghetg cun scret si: “Per la vendidra, jeu sperel che Ti perdunies a mi che jeu haiengulau entginas caussas tier Tei! Salids Gion.”

Adrian, Aluis e Bruno

Page 9: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

In misteriSaskia, Jana ed jeu essan treis scolaras dalla scola claustrala a Mustér. Jana ha sco suletta danus in amitg, il Pascal. Nus quater eran buns amitgs gia ella scoletta, en buns e schliats temps.Mo el davos temps ei tut semidau. Pascal ei semidaus, tut ei semidau. In gi avon buca gitg eiPascal buca vegnius a scola. Nus havein denton buca piu serius ei, quei sa gie schabegiar.“Forsa ei el gie malsauns”, havein nus tertgau. Mo naven da lu er’el adina fetg distracts. Ins en-conuscheva strusch el pli. La relaziun cun nus, cunzun tier Jana, era tuttenina fetg sin distanza.El era bia pli ruasseivels che usitau, suenter scola vegneva el gnanc pli el caffé cun nus. Siassgnoccas e ses commentaris muncavan. Sia fatscha rienta vesevan ins darar. “Jeu hai d’em-prender!”, era sia risposta. Jana, la paupra, era tut trumpada. Tgei era pomai cun el? In mardis,da mate, ei Pascal daus ensemen. Nus havein pigliau la detga tema, mo il scolast ha dau igl em-prem’agid. Silsuenter ei Pascal semplamein ius a casa ed ha getg ch’ei seigi mo miez aschinausch. Miez aschi nausch? In pèr gis pli tard ei el insumma buca cumparius a scola pli, e neginsaveva nua ch’el seigi. Dalla mumma dad el ha Jana udiu ch’el seigi el spital grev malsauns. Elhagi in tumor.

Denise, Fabienne e Romina

En vacanzasFinalmein han las vacanzas da stad entschiet. Fabrizio, in giuven da 14 onns, cavels ners ed eglsblaus, selegra fetg sin las vacanzas a Rhodos. Oz vegn el a sgular per l’emprema gada. ARhodos eisi calira, perquei van el e ses geniturs el hotel. Mo da quella bial’aura po el buc starleu. El va in tec sper la mar, a senudar. Gia suenter ina jamna eis el buc pli schi incantaus dallasvacanzas cun ses geniturs. Mo la mar plai fetg bein ad el. In di, igl ei nebliu ed ei sufla pulit, va elgia baul la damaun a senudar. Cura ch’ils geniturs levan, fan els buc quitaus per el. Mo encuntersera, ei entscheiva gia a far brin, ei el aunc adina buca turnaus. Cheu alarmeschan ils geniturs lapolizia e la colonna d’agid, mo era quels anflan buca el. Trests tuornan tuts a casa. Il genitursvan denton aunc ina secunda gada ad encurir lur fegl, mo era els han gleiti negina speronzapli d’anflar Fabrizio. Denton creien els aunc adina buca vid la mort da lur fegl. Suenter ina jamnahan els aunc adina buca anflau el, ed era la speronza d’anflar el era bunamein svanida. Cheusedecidan els da serender a casa senza Fabrizio, era sche quei ei fetg grev per els. Els fan lur va-lischas e serendan sin la plazza aviatica. Spetgond sin lur sgol, observeschan els empau la glieudche spetga medemamein sco els sin saver sgular a casa. Tuttenina catta la mumma in enconuschent giuven vi sper l’entrada. Na, quei ei buca pusseivel...igl ei Fabrizio!! Cun in surir sin fatscha di el ad els: “Stau bialas vacanzas, special da tschella vartdall’insla!!!”

Laura, Sarah ed Ursina

Senza lavurSco mintga di leva Stiaffen era oz cun il sulegl. El va en cuschina da sia schampra casa per sol-ver. Bia dat ei buc, pertgei Stiaffen ei gia dapi treis onns senza lavur. Ussa va el el marcau per ina gasetta veglia ed encuera lien ina plazza da lavur entras inserats.Suenter ditg sfegliar ha el anflau dus ni treis inserats ch’interessassen el. Ussa va Stiafen tierl’emprem’adressa. Duas uras pli tard arriv’el da l’autra vart dil marcau el liug destinau. El legiaaunc inagada igl inserat per seperschuader ch’el seigi cheu el dretg liug:“Nus encurin in umferm da ca.30 onns che ha experientschas ella lavuraziun da tubac. Purschiu vegn ina bunapaga e la mondura da luvrar. Adressa: Tubac en sac AG 8053 Turitg.” Ils criteris pretendi constattan tier Stiafen ed el va viers il biro per s’annunziar. Mo cura ch’ilsportiers vesan co el vesa ora, tarmettan els anora el. El suppona ch’ei schai vid il resti. Aschiaserenda Stiafen tier la banca e damonda, sch’el hagi aunc avunda daners per cumprar empau biresti adequat alla situaziun. Igl um sil spurtegl entscheiva tut surstaus a rir ed excloma: “Pervestgadira? Avunda? Signur, sin vies conto ei aunc avunda per silmeins 3 casas.”

Toni, Corsin e Curdin

Page 10: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

Novas ella tiarza classaDapi in meins frequentel jeu, ina scolara da 15 onns, la secunda classa ella scola claustrala aMustér. Donn che las bialas vacanzas da stad ein gia alla fin, mo zaco selegrel jeu d’emprenderd’enconuscher las scolaras ed ils scolars novs dall’emprema e tiarza classa. Jeu enconuschelgia enzacons, mo ina hai jeu viu avon duas jamnas per l’ emprema ga. Avon cuort hai jeu viu coell’ei ida ella stanza dalla classa 3b. Ella ha cavels liungs brins ed egls brin-verds. Tschun minu-tas pli tard hai jeu fatg stem ch’ella ei sortida dalla sala da gimnastica, e quei tut suentada. L’au-ter di ei ella vegnida a scola cun caultschas cotschnas. Mo cura ch’jeu sun ida a casa purtavaella caultschas grischas. Curios! In’autra ga ha ella raquintau a mi ch’ella hagi oz ina clausura damate, perquei ch’ella hagi muncau la davosa ga. Suenter la lecziun hai jeu dumandau ella,sch’ella hagi giu bien ella clausura. Ella ha mirau sin mei sco sch’jeu havess cornas ed ha detg:“Tgei examen? La davosa clausura hai jeu giu avon treis dis.” In di hai jeu spitgau sill’arrivada diltren che meina a Sedrun. Leu hai jeu entupau Pieder. El ha dumandau mei co jeu queti las novasdalla tiarza. Jeu hai dumandau: “Tgeininas novas?” El ha declarau a mi ch’ei hagi duas novasella tiarza. Numnadamein duas schumellinas!!

Elisabeth, Marina ed Elisabeth

PaupradadIn mardis sera a Turitg: Alfons, in giuven pfleghegiau advocat less aunc far entginas cumissiuns.Arrivond tier la stizun da victualias, auda Alfons in grir e sevilar. In um pign, vestgius sc’in parlerseglia en ad el. Alfons sa mo dar ina cuorta egliada sigl um, e lu eis el gia naven. Pli tard auda elche quei um haveva engulau maglias en la stizun. In pèr dis pli tard, Alfons haveva gia emblidauquell’episoda, fa el ina spassegiada el parc. Tuttenina vesa el sin in baun in murdiu, gest vid ilbeiber vin e laguoter in toc paun sec. Mond pli datier, vesa Alfons che quei ei igl um da vender-dis sera! “Aha!”, tratga el, “Quei ei aschia in! Lu s’empo el sez ch’el sto ir ad engular!” Alfons evi-tescha numnadamein quels tips. En quei mument arriva la polizia che less tschappar el perviada ses enguladetschs. Igl um scappa ed Alfons ed ils polizists dattan suenter ad el. Suenter inaliunga persecuziun, arrivan els en ina baracca. Alfons entra en la baracca, e leu vesa el in maletgcommuentond: Ina dunna sin murir cun in affon sin bratsch e dasperas dus affons smagregiai.Ussa sa Alfons, daco che quei um engulava, numnadamein mo per nutrir sia famiglia.

Erica, Silvan e Stefanie

Monolog el tren dallas 14.00Igl ei las duas, il tren parta dalla staziun da Mustér. Tini, in giuven da 26 onns, baghegiaus beincun ina barba brina, entra el tren. Il carr ei stagnau pleins. Mo leu ha ei in plaz liber cun in umvegl che sesa tut persuls. “Ei quei plaz aunc libers?” Negina risposta. Tini sesa semplamein giu.“Nua meina Vies viadi? Miu meina a Vrin. Saveis, jeu hai leu parents. Avon diesch onns sundeljeu vegnius a Mustér. Dapi lu haiel jeu strusch giu contact cun els pli. Vus stueis saver, miaaffonza ei nuota stada sempla. Mia mumma ei morta da cancer cura che jeu erel aunc giuvens.Dapi lu hai jeu stuiu far il tener-casa, perquei che miu bab era in pur, e quels ein mai a casa. Jeustuevel era pertgirar mes fargliuns. Frequentau la scola hai jeu mai endretg. Aschia hai jeu mai saviu far in emprendissadi sco sau-da. Saveis, jeu fussel staus in talentau luvrer, mo senza scola va ozildi nuot! Aschia hai jeu fatg in emprendissadi sco mecanist dad autos. Ussa lavurel jeu tier Mazzetta.Mintga di Mustér-Trun. Plaunsiu fa quei la tgagia a mi. Jeu sundel schon in pauper gianter. So,ussa essan nus finalmein arrivai. Vivi bein!”Mo Tini veva buca sefatg en: Igl um vegl che seseva sper el era gia morts, avon ch’el era vegniusel tren.

Daniel, Retus e Simon

Page 11: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

souvenirs, souvenirs

Anita Simeon

Tournond dal restaurant che il camerier dal ho-tel aveva cusseglià (el aveva manegià ch’i sajain tipic restaurant talian, dentant eri in restau-rant da TUI – mintgacass aveva el provisiun)passan els quel stizunet da souvenirs. “Insatgestuessan nus bain prender a chasa per nosspitschens – insatge tipic talian”. Uschia avranels ponderà – mes geniturs e ma purtà ina daquellas poppas cun vistgadira tradiziunala. Ipara che la poppa m’haja fascinà – en mintgacass è la collecziun da poppas daventada adinapli gronda ed insacuras è ella avanzada a quelpunct nua ch’il regl da rimnar è pli grond che ilplaschair vi dal singul object.Quindesch poppas esi, tuttas mess davos glasen ina vitrina – pertge far giu regularmain lapulvra fiss memia stentus. Ed igl è er meglierch’ellas statan davos ina fanestra, sco regur-dientscha a taimps passads dasper ils paucspocals che jau hai gudagnà en cursas da skisnua ch’ins era sco terza er l’emprima – mabainda l’autra vart.Interessant vi da las poppas è però, che blerashan la medema fatga e la medema structura,igl è la medema poppa standardisada, mo lavistgadira è midada. È il proverbi “autras terras,auters usits” mo ina malenclegientscha? È ilcoc adina medem e mo “la vistgadira furma laspersunas”? Sch’ins guarda la collecziun poinsprest crair ch’i saja uschia. Ed il davos esi aluratuttina sch’ins cumpra ils souvenirs en Scozia,Frantscha u en Spania – tut è made in Hong-kong.

ord la collecziun da poppas en vistgadira tradiziunalaAnita, 28

Page 12: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

ed ei setschenta el sac da miardas...

Angela Schmed

Rimnar fotis, rimnar marcas postalas, rimnar battafiugs, rimnar uorden da Coca-Cola, rimnaruviarchels da groma da caffé, rimnar cors dad umens/femnas, rimnar insects, rimnar sitgetsda better si dallas differentas societads da sgol – la damonda sch’els ein pleins ni buc laschelaviarta – rimnar autos da termagl, rimnar animals da plesch. Rimnar cozzas da meisa, terma-gls, resti, discs cumpacts, mobilias veglias, daners, dents da latg, comics, e e e. Quasi mintgin da nus ha aschia in tic da rimnar enzatgei. E mintgin ha il sentiment che queiche el rimni hagi in di in’enoooorma valeta. Mo lein inagada esser sincers. Tgi crei verameinche quels tagliors da porcellana ch’ins ha artau dad in’onda dil tat ni las fotis dad x-in pèrvegliets che negin enconuscha vegnien in di a purtar ad ins il daner grond? Ils pli paucs. Enquei cass sto enzatgei auter esser il motiv per tut las uras ch’ins impunda e per la gnarvach’ins engola als auters per posta d’in tic ch’ins ha.Cheu entgins motivs pusseivels:per far in plascher a sesez ni ad enzatgi auter (Sche jeu patratgel vid las crunas fullenadas da mia tatta

saiel strusch metter avon ch’ella hagi collecziunau tut quei uorden perquei ch’ei plai ad ella. Per ex. il casti da

Sargans ord pupi, in papagagl da teila ni in maletg à la Picasso – deplorablamein buca cun suttascripziun!)

per far impressiun ad enzatgi auter (Ei duess gie veramein aunc dar tals/talas che secugliunan sche enzat-

gi di: “Astgel jeu mussar a Ti mia collecziun da marcas postalas?”)

per passatemps per tentar enzatgi (Era da quels duess ei dar. La finfinala sevilenta mintga sora si sche la cruna da cudischs ei

tuttenina emplenida cun autos, cartas e capetschas da formula 1, ni?!)

per veramein far profit (tgi sa?!)

sco ornament (Tier ina detga collecziun da maletgs da Salvador Dali schessel era buca na!)

ins sa gie mai... (Enconuschan buca tuts quella construcziun, cunzun ord la bucca dils geniturs cura ch'ei va

per better enzatgei ni buc.

per emplenir il tschaler/surcombras (Aschia in liug vesess bein ora trests e vits senza tut quei uorden che

negin sa duvrar?)

pervia dil regl (Dat ei era rimnadas da bulius, lu savessel era capir ei!)

per emplenir il sac da miardas (Ils umens da rumians ston bein era haver lavur e mo per dir, enteifer ils

onns serimna maaaaaaaassa lavur per els)

Segir sto buca mintga collecziun setschentar el sac da miardas. Sch’enzatgi enquera in clientper ina u l’autra mobilia veglia ni schiglioc in toc da gronda valeta – jeu serecamondel. Ozildiston ins porscher enzatgei als lecturs. Mo cun dar ora ina gasetta senza far amogna auters sur-vetschs eis ei era buca fatg, ni? (Quei va era aunc sut motivs pusseivels: rimnar puncts...)

ord la collecziun da punctsHedy, 69

Page 13: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

gratulaziuns, chasper

Questa charta vuleva jau atgnamain trametter ad in ex-

conscolar da mai. Però mia dunna ha intervenà e ditg:

“Es Ti nar. Smetta da T‘intermetter en la politica da la

Svizra. Ussa ès Ti emigrà en America, perquai emblida

tut quai!” Jau n‘hai lura betg tramess la charta. Però ina

copia hai jau tuttina tramess a la redacziun da las Punts.

Chau Chasper

Ussa ès Ti bain vegnì elegì sco deputà da nos-sa regiun – sinceras gratulaziuns Chasper. Mesami Flurin – Ta regordas bain anc da Flurin –m‘ha tramess ina charta cun quella novitad.Jau stoss però admetter, cura che jau hai legìla charta sun jau stà in zichel surprais ed haiditg cun mia dunna: “Dieu saja engrazià,Chasper è ussa deputà!” E mia dunna ha berespundì: “Bravo!”

Jau hai alura pensà dalunga vi da noss magis-ter Jaronas barmier. Ta regordas anc ch‘el ave-va ditg cun Tai: “Char Chasper, Ti ès pli tup chela crappa da Runellas. Però Ti vegnas segir efranc ina giada elegì sco deputà.” E suenter –durant la pausa – avevas Ti pluntà a tut quelsconscolars che avevan stuì rir.

U Ta regordas anc da quella festa a la maisa ra-dunda dal “Tschierv”. Nus giavan gist tuts ense-men a la recruta. Là avevas Ti clamà sur tut lamaisa vi (bain, Ti eras schon vaira sturn): “Gi-dieus, Jugos u Tamils, quai è tut la medema gia-nira. Hitler aveva schon gì raschun. Faschainpuspè fieu en ils furns!”

Avant in pèr onns sun jau lura vegnì a savairche Ti avevas fatg magari munaida cun ina cha-va da glera ed era anc cun auters affars – èquai vaira? En mintga cas sun jau era vegnì adureglia che Ti has maridà a Bernadetta. – Sasanc che Ti schevas durant il temp da scola adi-na ch‘ella spizza da pes. E suenter la recrutaschevas savens: “A quella Bernadetta fissa dachapunar ina giada.”

E sco che Flurin m‘ha rapportà ussa, ès Ti com-member da la partida dal regress (PRS), quellapartida che s‘engascha per l‘isolaziun e la glo-riusa neutralitad da la Svizra. Sche ina partidava a prà cun Tia persuna, stimà Chasper, aluraè quai la PRS – là has Ti propi fatg ina bunatscherna. En mintga cas, ussa ès Ti in um da vaglia, ussasco deputà. Jau Ta gratulesch per Tia elecziun,er sche da mai n‘avessas betg survegnì lavusch.

E per finir anc ina rima per Tai Chasper (jaufascheva gea adina ils versins per las festinasda la classa):Oz faschain nus festa, perquai che Chasper è a la testa.(E sperain ch‘el là na resta.)

Cun chars salids da Tes ex-conscolar Men Caduff

Page 14: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

scuntrada 2000

(LR/ata) Dals 16 fin ils 20 d’avust ha lieu en En-giadin’ota la Scuntrada 2000 sut il motto “Ru-mantsch en moviment”. La LR ha mess en pecun las quatter vischnancas Zuoz, Samedan,Schlarigna e Puntraschigna in program vast emulticultural per chau e chomma. Qua datti inturnier dad unihockey, prelecziuns litteraras,discussiuns, concerts, golf, vernissaschas, ilgieu liber “La Svouta”, gitas, inline-skating, ir achaval, zambregiar ed observar objects sgu-lants ed auter pli. La Scuntrada vul er s’adres-sar ad in nov public. Ella vul bandunar questtef d’in occurenza per Rumantschuns insiders.Betg mo ils circuls stretgs dals Rumantschs edals aderents dal rumantsch duajan vegnir cun-tanschids, mabain tuts ch’èn en Engiadina,saja quai sco giasts u per motivs professiunals.Tuts sajan numnadamain confruntads mintga dicun il rumantsch. Rumantsch duai daventar inapart normala ed integrativa dal mintgadi pro-fessiunal e betg mo vegnir duvrà en famiglia,en scola u per discussiuns. Ma conscients da larealitad da l’Engiadin’ota porschan ils organi-saturs singulas occurrenzas da la Scuntrada2000 en tudestg e talian. Mintgatant è la chaus-sa prioritara. Plurilinguitad dismetta cunfins,collia ed enritgescha. Da render conscient quai– e surtut da promover quai, era quai è nov vidla Scuntrada 2000.

la giuventetgna a la scuntrada a samedan

La Giuventegna Rumantscha (GiuRu), la gasetta da giu-

venils Punts ed il “battaporta” dal Radio Rumantsch por-

schan durant la Scuntrada differentas occurrenzas per

la giuventetgna. La redacziun da Punts producescha in

numer da Punts da e per la Scuntrada.

Mintga di a las 10.30: Sesida da redacziun publica da

Punts cun in giast en il biro da redacziun a l’Academia

Engiadina:

16 d’avust Isabella Defuns, mainaredacziun

dal “battaporta”

17 d’avust Chasper Pult, directur CCS, Milano

18 d’avust anc avert

19 d’avust Clà Riatsch, docent a Berna

Intervistas publicas cun persunas prominentas:

17 d’avust 17.00: Tonia Maria Zindel, actura

grischuna e diala da l’istorgia da buna notg

da la Televisiun Rumantscha

19 d’avust 17.00: dus sportists (anc avert)

discussiuns al podium:

16 d’avust 19.00: La lavur da giuventetgna

rumantscha cun: Jost Falett, Arno Berther,

Erwin Huonder, Roman Cathomas

mainadiscussiun: David Spinnler

18 d’avust 17.00: Il print rumantsch cun:

Martin Cabalzar (La Quotidiana),

Jost Falett (LR), Urs Dubs (Posta Ladina),

Jon Domenic Parolini (ANR),

mainadiscussiuns:

Anita Simeon, David Truttmann

las perlas – ils concerts

16 d’avust 22.00: Ils Cantauturs Passiunai,

Pascal Gamboni e Curdin Brugger

17 d’avust 20.00: Best of film rumantsch giuven

22.00: Disco

18 d’avust 20.00: Ils Bandinz dal silenzi

20.30: Solution (gruppa da Cuira)

19 d’avust 20.00: Grond concert da rock:

Marygold, Tabularasa, Merfen Orange

Ils concerts dals 16,17 e 18 d’avust han lieu en l’Acade-

mia Engiadina. Il grond concert da rock da sonda, ils 19

d’avust, ha lieu en la sala polivalenta da la Scola profes-

siunala a Samedan.

Il “battaporta” dal Radio Rumantsch vegn realisà ed

emess durant tut ils dis da la Scuntrada a Samedan.

Igl è damai insatge en moviment. Sche la Rumantschia è

en moviment dapenda er da Tai. Also tgau enfin tar la

Scuntrada.

Infurmaziuns detagliadas e guid:

Lia Rumantscha

Via da la Plessur 47, Chascha postala, 7000 Cuira

tel: 081 258 32 22, fax: 081 258 32 23

[email protected],

www.liarumantscha.ch

ord la collecziun da viertgels da gromma da caféHilda, 57

Page 15: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas

rimnar, rimnar

rimna tut ils 105 puncts da mondo en questa edi-

ziun (quels da silva na valan betg), alura survegns ti

l’abunament da Punts per Fr. 35.- enstagl da Fr. 40.-

num e prenum:

adressa:

lieu:

Trametter il talun ed ils punctsa suandanta adressa:

Punts – la gasetta giuvna,

Géraldine Fry, Geiselweidstr. 8, 8400 Winterthur,

tel 052 242 13 39

Impressum

chauredactura: Anita Simeon, Zurlindenstr. 294,

8003 Zürich, [email protected]

caporedacturs: Conradin Klaiss, Mulin, 7144 Vella

[email protected]

David Truttmann, Pasquer, 7537 Müstair,

[email protected]

redacturs: Fadrina Hofmann, Scuol;

Angela Schmed, Mustér; 2. classa dalla scola

claustrala da Mustér

secretariat e servetsch d’abunents: Punts,

Géraldine Fry, Geiselweidstr. 8, 8400 Winterthur,

tel 052 242 13 39, [email protected]

grafica e layout: Theres Jörger,

Hauptstr. 37, 6015 Reussbühl,

[email protected]

stampa: Spescha&Grünenfelder, Glion

spediziun: Argo SA, Glion

inserats: Brainstore AG, Biel

pretsch d’abunament: frs. 40.–, Raiffeisen

Laax 70-6699-9

editura: GiuRu, caum postal 312, 7002 Cuera

marketing: GiuRu (Roman Cathomas, Laax; Armin

Duff, Sumvitg)

internet: www.punts.ch

Punts è commembra da l’Associaziun da la Pressa

Svizra dals Giuvens

Punts en collaboraziun cul Dialog

Page 16: editorial - PUNTS · 2014-01-08 · Da quels chi nu ramassan marcas dschessan cha Teis passatemp predilet saja lungurus – che At fascinescha vi da ramassar marcas? Ramassand marcas