een gouden driehoek
DESCRIPTION
ÂTRANSCRIPT
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
De drie werelderfgoed-gebieden Stelling van Amsterdam, Grachtengordel Amsterdam en Droogmakerij de Beemster zijn heel verschillend. Toch hebben zij ook veel met elkaar gemeen. Zo dragen de Beemsterpolder en de Grachten-gordel heel duidelijk het stempel van de Gouden Eeuw, een periode waarin Nederland een ongekende culturele en economische welvaarts-groei doormaakte. Van latere datum is de Stelling van Amsterdam. Deze laat negentiende-eeuwse militaire verdedigingslinie heeft een uniek ensemble aan forten en waterwerken in het vlakke landschap rondom Amsterdam achtergelaten. Het was destijds, net als de Grachtengordel en de Beemster een heel ambitieus en innovatief project. Deze brochure begint met het verhaal over de onderlinge samenhang van dit Werelderfgoed en wordt gevolgd door een fietsroute die de gebieden met elkaar verbindt.
Het start- of eindpunt van de fietsroute is het Werelderfgoed Podium in gebouw De Bazel in Amsterdam. Het Werelderfgoed Podium is hét bezoekerscentrum waar iedereen kennis kan maken met alle UNESCO Werelderfgoed-locaties die Nederland rijk is. U vindt er voor elke erfgoed-
locatie beschrijvingen met prachtige afbeeldingen. Naast een dagelijkse rondleiding waar de bijzondere documentaire ‘Hollandse Wereldwonderen’ onderdeel van uitmaakt, vindt er elke tweede zondag van de maand een lezing of presentatie plaats. Kijk voor alle actualiteiten en activiteiten op www.werelderfgoed.nl/podium.
Fietsroute De fietsroute van 27 km volgt voor een groot deel de route die men vroeger ook aflegde tussen de Grachtengordel en de Beemster. In de zeventiende en achttiende eeuw brachten veel rijke Amsterdammers de zomermaanden door op hun buitenplaats. Het nieuw ingerichte land van Droogmakerij de Beemster was een geliefd gebied om de stad te ontvluchten. In de oude haven van Amsterdam nam men het Buiksloterveer om het IJ over te steken. Vandaar ging de reis verder per comfortabele trekschuit naar de marktstad Purmerend. Daar stapte men uit voor het laatste stukje door de Beemster. Per koets of bootje bereikte men de buitenplaats die door het vooruitgestuurde personeel reeds in orde was gemaakt.
1
WERELDERFGOEDGrachtengordel Amsterdam - Droogmakerij de Beemster - Stelling van Amsterdam
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
2
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
2
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
2 3
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
3
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
DE AMSTERDAMSE CONNECTIEBurgers, boeren en soldaten maken samen Werelderfgoed
Grachtengordel Amsterdam - Droogmakerij de Beemster - Stelling van Amsterdam
In en rond Amsterdam liggen drie UNESCO Werelderfgoedmonumenten: op enige afstand van de stad liggen Droogmakerij de Beemster en de Stelling van Amsterdam, een militaire defensielinie. In het hart van de stad liggen de beroemde grachten, bij de meeste bezoekers wel bekend. Zo op het oog lijken deze drie Werelderfgoedgebieden heel verschillend van elkaar. Toch hebben zij veel met elkaar gemeen. Zo dragen de Beemsterpolder en de Grachten-gordel heel duidelijk het stempel van de Gouden Eeuw, een periode waarin Nederland een ongekende culturele en economische welvaarts-groei doormaakte. Van later datum is de Stelling van Amsterdam. Deze laat negentiende-eeuwse militaire verdedigingslinie heeft een uniek ensemble aan forten en waterwerken in het vlakke landschap rondom Amsterdam achtergelaten. Het waterstaatkundige aspect verbindt de Stelling op haar beurt weer met de Beemster-polder en de
Grachtengordel. Maar er is meer dat de gebieden met elkaar verbindt. Deze brochure vertelt het verhaal over de samenhang tussen de Grachten-gordel, de Beemster en de Stelling van Amsterdam. De verhalen gaan over de eeuwenlange strijd tegen het water, het ontstaan van een burgersamenleving in de Gouden Eeuw en de Hollandse traditie om ons land te ontwerpen en in te richten.
Detail van het profiel van Amsterdam gezien vanaf het IJ met de stedenmaagd op de voorgrond, vervaardigd door Pieter Bast en Claes Janz Visscher, 1611. Foto: Rijksmuseum Amsterdam
4
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
DE AMSTERDAMSE CONNECTIEBurgers, boeren en soldaten maken samen Werelderfgoed
Grachtengordel Amsterdam - Droogmakerij de Beemster - Stelling van Amsterdam
Rond 1600 brak voor Nederland een periode aan van ongekende economische en culturele welvaart. Na de val van Antwerpen in 1585, nam Amsterdam het stokje van deze stad over als belangrijke internationale handelsmetropool. De rijke Vlaamse kooplieden brachten geld en hun handelsnetwerk mee naar Amsterdam. Met deze impuls van mensen en kapitaal begon voor Amsterdam de Gouden Eeuw. Door de explosieve bevolkingsgroei barstte de stad uit haar voegen. Al rond 1600 werkte het stads-bestuur aan een ambitieus uitbreidingsplan: de Grachtengordel. De Grachtengordel was voornamelijk bedoeld voor de welgestelde kooplieden. Riant wonen aan een lommerrijke gracht bleek toen al een schot in de roos. Voor de talloze ambachtslieden en arbeiders werd de Jordaan aangelegd die grotendeels het bestaande slotenpatroon volgde. Na een halve eeuw barstte de grachtenstad opnieuw uit haar voegen. In 1662 besloot het stadsbestuur de Grachtengordel te verlengen tot over de Amstel, waardoor de stad haar typische halve maan vorm kreeg.
Een jaar voor de aanleg van de Grachtengordel was twintig kilometer ten noorden van de stad het onstuimige Beemstermeer drooggemalen.
Dit ambitieuze project werd voor een heel groot deel gefinancierd met privaat geld van rijke kooplieden uit Amsterdam. De initiatiefnemers van de Beemster waren zo op twee fronten actief. Men kocht kavels aan de nieuwe grachten van Amsterdam én percelen grond in Droogmakerij de Beemster. In eerste instantie was de Beemster aangelegd als agrarisch landschap, maar al spoedig zagen de kooplieden de geometrisch aangelegde polder als ideale plek voor hun zomerse buiten-verblijf. Zij verruilden elke zomer hun drukke stadse leven aan de gracht voor een idyllisch buitenleven in de Beemster.
DEGRACHTENGORDEL
Plattegrond van de uitbreiding van Amsterdam, 1662. Foto: Stadsarchief Amsterdam
DE GOUDEN EEUW DE HOLLANDSE HOORN DES OVERVLOEDS
4 5
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
DREIGEND WATER
Nog meer dan nu, liet het landschap rondom Amsterdam zich destijds omschrijven als ‘water-land’. Wie op een oude kaart kijkt, ziet meer water dan land. Met name het gebied boven het IJ kenmerkte zich door vele grote en kleine binnenmeren. Het risico op overstromingen en wateroverlast was dan ook groot. Maar dit was slechts een deel van het probleem. Door bemaling en afwatering van de veengronden, daalde boven-dien de bodem. De combinatie van oprukkende binnenmeren en daling van het maaiveld leidde er toe dat kostbare landbouwgrond verloren ging. Slimme Amsterdammers met geld staken aan het
begin van de zeventiende eeuw de koppen bij elkaar met het doel om het uitdijende Beemstermeer te beteugelen. Eerst legde men een dijk van 42 kilometer lang om het meer. Daarnaast werd een ringvaart gegraven. Vervolgens begonnen 43 windmolens met het leegpompen van het meer. De molens lagen op een rij, maar iedere molen lag steeds een meter hoger waardoor het water trapsgewijs naar de ringvaart werd gebracht. In mei 1612 viel het meer droog en begonnen honderden grondwerkers de drassige bodem van het meer in te richten tot productieve, agrarische grond. Het nieuwe land werd verkaveld, er werden vaarten gegraven en wegen aangelegd.
Detail van de kaart van Noord-Holland door Joost Jansz Beeldsnijder, circa 1600. Foto: Noord-Hollands Archief.
6
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
Evenals de aanleg van de Grachtengordel was de Beemster een megaproject waarmee enorme investeringen gemoeid waren. Er was echter een belangrijk verschil: bij de aanleg van de Grachtengordel droeg het stadsbestuur in eerste instantie het risico van de hoge kosten voor het opkopen van de grond en het graven van de grachten. Het geld voor de inpoldering van het Beemstermeer daarentegen, was in zijn geheel afkomstig van particulieren. Een groep draag-krachtige Amsterdamse kooplieden richtten de Beemster Compagnie op. Drijvende kracht achter dit particulier initiatief was de van origine Antwerpse immigrant Dirck van Oss (1557-1615) en zijn broer Hendrick († 1622/23). De gebroeders hadden hun fortuin vergaard met gedurfde handelsactiviteiten op de Levant (gebied ten oosten van de Middel-landse Zee) Rusland en het Verre Oosten. Dircks zoektocht naar nieuwe markten bracht hem er toe om in 1602 een van de medeoprichters en groot-aandeelhouder van de VOC te worden. Dit leverde hem in de jaren daarna flinke winsten op. Als ware durf-kapitalisten gingen Van Oss en zijn broer op zoek naar nieuwe investeringsmogelijkheden. In onze tijd hadden de broers Van Oss ongetwijfeld geld gestoken in de ontwikkeling van het internet, destijds was de landaanwinning van de Beemster een niet minder hachelijk avontuur.
Al snel bleek de grond van de Beemster erg vruchtbaar en koeien hadden het uitstekend naar hun zin op het malse Beemstergras. Door de goede opbrengsten was de Beemster een belangrijke schakel in de voedselvoorziening van het snel-groeiende Amsterdam. De voedselprijzen stegen mee met de bevolkingsaanwas, waardoor agrarische grond een stuk meer opbracht dan voorheen. De verkoop van grond in de Beemster bleek uiterst lucratief en binnen enkele jaren hadden de investeerders hun geld al ruimschoots terugverdiend. De vruchtbare
Portret van Dirck van Oss, 1583. Foto: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
DE BEEMSTER
6 7
VOORRAADKAMERVAN DE STAD
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
kleigrond van de Beemster leverde betere land-bouwopbrengsten op dan verwacht. Niet zonder overdrijving gold de Beemster in de Gouden Eeuw als de “voorraadkamer van Amsterdam”.
TEKENTAFELLANDSCHAP
Het succes van de Beemster is niet alleen te danken aan de hoge grond- en landbouw opbrengsten. De opvallend strakke en praktische inrichting van de droogmakerij oogstte eveneens veel lof. De Amsterdamse landmeter Lucas Jansz. Sinck werkte aan het ontwerp en verkavelings-patroon. Zijn opdrachtgevers zagen dit nieuwe land als een agrarische tegenhanger van de ideale stad. In de Beemster ging Sinck voortvarend aan de slag. Dit leverde een strakke geometrische indeling op, bestaande uit een raster van vierkante blokken met een assenstelsel van rechte vaarten en wegen. Elke kavel (van ongeveer 180 bij 900 meter) was aan de kop verbonden met een weg. Aan de achterzijde grensde de kavel aan een vaart of sloot. Daarmee was iedere kavel zowel rijdend als varend bereikbaar, optimaal voor de snelle aanvoerlijnen naar de hongerige stad. Op punten waar de
hoofdwegen elkaar kruisten, waren vierkante markt-pleinen bedacht met een kerk als hart van een dorp. Deze structuur is nog steeds goed terug te zien in de oude dorpskern van Middenbeemster.
ACHTERTUIN VAN DE STAD
Een aantal leden van de Beemster Compagnie had eveneens een dikke vinger in de pap bij de totstandkoming van de Grachtengordel, die een jaar na het droogmalen van de Beemster zou beginnen. Niet toevallig zou Lucas Sinck hebben gewerkt aan het ontwerp van de Grachtengordel. Beiden plannen blonken uit in regelmaat, harmonie en efficiëntie. Het rechthoek domineerde zowel het stratenplan van de Grachtengordel als de droogmakerij. De makers van de Beemster zagen de droogmakerij niet alleen als een nuttig productielandschap, maar ook als een oord om te ontspannen, als achtertuin van hun stadse leven. Als in de zomer de stank van de vieze grachten niet meer te harden was, trokken de rijke kooplieden naar hun landhuizen, waarvan een aantal in de Beemster was gelegen. Door de goede bereikbaarheid over water en land was men
Zeventiende-eeuwse kaart van Droogmakerij de Beemster. Foto: Noord-Hollands Archief
Deelontwerp voor een plattegrond van Amsterdam, 1681. Foto: Stadsarchief Amsterdam
8
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
binnen een paar uur in de aangename buitenlucht. Door deze dubbelfunctie besteedde men extra aandacht aan de inrichting van het landschap. Bomenrijen werden geplant langs de rechte wegen en stolpboerderijen kregen fraaie voorgevels. De buitenplaatsen kregen statige oprijlanen, ompleet met fraai aangelegde tuinen, vijvers en boomgaarden. Rond het midden van de zeventiende eeuw telde de Beemster zo’n vijftig buitenplaatsen, waarvan de meeste door Amsterdammers waren neergezet.
Het zomerse verblijf in de Beemster had dan ook veel gemeen met het wonen in Amsterdam. De rijke koopmanfamilies gingen bij elkaar op bezoek in hun buitenplaatsen zoals zij dat gewend waren te doen als goede buren op de gracht. De landhuizen van de rijke kooplieden leken in vorm en inrichting op de statige grachtenpanden waarin zij in de stad woonden. Veel buitenplaatsen waren dan ook door dezelfde architecten ontworpen als de ‘stadspaleizen’ aan de grachten. En andersom werden grachtenpanden ook gezien als buitenhuizen in de stad, met een ruime tuin. De grachten werden zelfs beplant met bomen, een unicum in een tijd waarin stadsparken en openbaar groen nog niet bestonden. Zoals de grachtengordel door zijn schaal, regelmaat en architectuur een bezienswaardigheid werd, zo bewonderde men ook het nieuwe woon- en werklandschap van de Beemster. Beide gebieden waren aangelegd “tot nut”, “tot cieraet” en “tot profijt” van Amsterdam en haar inwoners.
Vogelvluchtperspectief van de buitenplaats Vredenburg in de Beemster. Foto: Noord-Hollands Archief
Feestvierend gezelschap op een buitenplaats, geschilderd door Dirck Hals, 1627. Foto: Rijksmuseum Amsterdam
De Gouden Bocht in de Herengracht beplant met bomen, ca 1690. Foto: Stadsarchief Amsterdam.
8 9
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
Zonder gedegen kennis van waterhuishouding zouden de Grachtengordel en Droogmakerij de Beemster nooit zijn aangelegd. Het water werd eerst bedwongen en vervolgens bruikbaar gemaakt. Het is de Nederlandse paradox bij uitstek: water, zowel vriend als vijand. Dat water je belangrijkste bondgenoot kan zijn in bange dagen, bewijst de Nederlandse traditie van waterlinies: het opzettelijk onder water zetten van stukken land (inunderen) om de opmars van vijandelijke legers tegen te gaan. Dit is ook het uitgangspunt van de Stelling van Amsterdam. Tussen 1880 en 1914 bouwde het Ministerie van Oorlog een 135 kilometer lange verdedigingskring rondom de hoofdstad.
De aanleiding voor de aanleg van de Stelling was de toegenomen politieke en militaire spanning in Europa als gevolg van de Frans-Duitse oorlog (1870-1871). De Nederlandse regering besloot om terug te grijpen naar een beproefd recept: het gebruik van defensieve waterlinies om vijandelijke legers buiten de deur te houden. Al aan het eind van de zestiende eeuw, ten tijde van de Opstand tegen de Spaanse koning, slaagden de Hollanders hun tegenstanders te verrassen met oprukkend water. In de Vestingwet van 1874 werd bepaald dat de Stelling van Amsterdam als laatste wijkplaats, als ‘Nationaal Reduit’ moest gaan functioneren. De kringstelling werd uitgerust om 700.000 mensen een belegering van minstens een half jaar te kunnen laten uitzingen, mochten alle andere linies gevallen zijn. De Stelling was het neusje van de zalm op het gebied van militair-waterstaatkundige techniek. Een vernuft systeem van 42 militaire forten, tientallen sluizen, dammen, kanalen en kades maakte van Amsterdam een haast onneembare vesting. Door het lage polderlandschap van Noord-Holland kon men het land aan de buitenzijde van de verdedigingslinie onder water zetten. De vijand zou zich letterlijk vastlopen in het water, want de inundatiestroken waren te diep om door heen te rijden en te ondiep om erover te varen. De forten De locatie van de forten en inundaties van de Stelling
van Amsterdam. Foto: Provincie Noord-Holland
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
10
WATER ALS TROUWEBONDGENOOT
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
kregen de taak om essentiële waterstaatkundige werken te beschermen zodat het Nederlandse leger de controle bleef houden over de inundaties. Onder geen beding mocht de vijand hoofdsluizen of dammen in handen krijgen, want anders zou de verdediging als een kaartenhuis in elkaar storten.
TWEE KEER UNESCO WERELDERFGOED
Ironisch genoeg was de Stelling van Amsterdam bij voltooiing in 1920 al ouderwets, hoe geavanceerd het achterliggende systeem ook was. De komst van vliegtuigen maakten het onmogelijk om een gebied of stad door middel van waterlinies te beschermen. Hoewel het zijn militaire functie al ruimschoots voor de Tweede Wereldoorlog had verloren, bleef de Stelling zijn stempel drukken op de ruimtelijke ontwikkeling van de regio Amsterdam. De Kringenwet van 1853 bepaalde namelijk dat de schootsvelden van de forten vrij gehouden moesten worden van permanente bebouwing. De vijand mocht zich niet achter stenen gebouwen en bosschages kunnen verschuilen. Alleen houten en tijdelijke bouwsels waren toegestaan, waaronder de zogenaamde ‘kringenwetwoningen’. In het Stellinglandschap
komt men her en der verspreid enkele van deze houten woningen nog tegen. De wet is tot in de jaren ’50 van de twintigste eeuw van kracht geweest, wat er mede toe heeft geleid dat er een open groene gordel rondom Amsterdam is ontstaan. Ondanks de oprukkende verstedelijking in de jaren ’70 en ’80 is het oorspronkelijke Stellinglandschap op veel plekken nagenoeg intact gebleven. Niet toevallig behoort Droogmakerij de Beemster tot de gaafste gebieden van deze ‘groene gordel’.
Het feit dat van het originele, ontworpen landschap van de Beemster zo veel bewaard is gebleven, heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat de droogmakerij op de UNESCO Wereld-erfgoedlijst is geplaatst. Dit heeft het mede te danken aan de vijf Stellingforten die in de Beemster zijn gebouwd. De Kringenwet heeft tientallen jaren het lege, geometrische landschap uit de zeventiende eeuw beschermd tegen oprukkende verstedelijking. Anders gezegd: het eerste Werelderfgoed (Stelling in 1996) heeft geleid tot aanwijzing van het tweede Wereld-erfgoed in Noord-Holland (Beemster in 1999).
Proefneming met het doorwaden van geïnundeerd gebied. Foto: Nederlands Instituut voor Militaire Historie
Fort Spijkerboor in de Beemster vanuit de lucht. Foto: ©Aerophoto Schiphol
10 11
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
ONTWORPEN LAND
De Grachtengordel, Droogmakerij de Beemster en de Stelling van Amsterdam delen hetzelfde, grote verhaal: hoe de inwoners van Holland door de eeuwen heen in staat zijn geweest om het landschap waarin men leefde, vorm te geven en dienstbaar te maken. Het landschap van West-Nederland is een cultuurlandschap: in cultuur gebracht en ontworpen door de mens, net als het stratenplan van een stad. De Grachtengordel produceerde een nieuwe stad, met de Beemster als haar voorraadschuur en geometrisch aangelegde tuin. Het waterstaatkundig systeem van de Stelling maakte het mogelijk het landschap als een militair wapen te gebruiken. Al vanaf de middeleeuwen probeerden de bewoners van West-Nederland de moeilijke natuurlijke omstandigheden teovermeesteren om er vervolgens hun voordeel mee te doen. Waterbeheersing leverde niet alleen
droge voeten op, maar ook een wereldvermaarde stadsuitbreiding, state of the art landbouwgrond en een ingenieuze landsverdediging.
Of het nu ging om het Amsterdams stadsbestuur, de durf-investeerders van de Beemster Compagnie of het Ministerie van Oorlog: voor allen gold dat technische innovaties hen in staat stelden om steeds verdergaande ingrepen in het landschap te verrichten. De Werelderfgoed- gebieden in Noord-Holland laten als geen ander zien wat de ‘bouwstenen’ van Nederland zijn geweest. Aan ons de taak de unieke kwaliteiten van deze gebieden te behouden zodat volgende generaties evenzeer kunnen genieten van een oneindige bomenlaan in de Beemster, een rondvaart door de grachten en de open, groene schootsvelden van weleer. Drie UNESCO Werelderfgoedmonu-menten, uniek voor nu en later!
12
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
12
AMSTERDAM-STELLING-BEEM STER
KM
FIETSROUTE
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
13
27
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM7
1
3
5
Voo
r leg
enda
en
rout
ebes
chrij
ving
.Sl
a de
flap
van
de
omsla
g op
en.
2
4
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
1
65
43
2
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
8
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
16
15
16
15
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
14
13
12
11
99
10
10
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
1. ‘DE BAZEL’:
ONTDEK HET NEDERLANDS WERELDERFGOED
Adres: Vijzelstraat 32, Amsterdam
Dit is dé startplek om kennis te maken met het Nederlandse UNESCO werelderfgoed. In de hal van het Stadsarchief is namelijk het Werelderfgoed Podium gevestigd. Bezoekers kunnen hier de Nederlandse Werelderfgoedgebieden ontdekken. Dit gebouw uit 1926 staat bekend als ‘De Bazel’, naar de naam van de architect. Oorspronkelijk bouwde Karel de Bazel (1868-1923) het als hoofdkantoor voor de Nederlandsche Handel-Maatschappij. Na vertrek van de ABN-AMRO in 1999 volgde een renovatie. In 2007 werd het Stadsarchief Amsterdam de nieuwe bewoner. In de Schatkamer, gevestigd in de voormalige kluizen, kunnen bijzondere archiefschatten van de stad bekeken worden. De Schatkamer is gratis toegankelijk, net als het Werelderfgoed Podium.
2. MUSEUM HET GRACHTENHUIS:
DE GRACHTENGORDEL VROEGER EN NUAdres: Herengracht 386, Amsterdam
Dit museum over de Grachtengordel Amsterdam is gevestigd in een van de gaafste voorbeelden van de bouwstijl van architect Philips Vingboons(1607-1678). Het pand uit 1663 werd in de achttiende eeuw verfraaid met enkele stijlkamers op de bel-etage. De achterkamer heeft wandschilderingen met geïdealiseerde Hollandse landschappen. Eind achttiende eeuw bewoonde de schatrijke bankier Jan Willink enige tijd het pand. Zijn bekendste transactie was die met de Amerikaanse overheid. De bankier steunde tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1790) de Amerikanen met kredieten en aandelen. In de stijlkamers en op de eerste verdieping is tegenwoordig een interactieve en multimediale tentoonstelling te zien over de ontstaans-geschiedenis van de Grachtengordel.
Het Werelderfgoed Podium in de centrale hal van het Stadsarchief Amsterdam. Foto: Bureau Werelderfgoed Amsterdam
De Plannenkamer in Museum Het Grachtenhuis. Foto: Thijs Wolzak
20
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
3. DE TORENSLUIS: BRUG MET EEN VERHAAL
Adres: Torensluisbrug (Singel), Amsterdam
Met 42 meter is de Torensluisbrug één van de breedste bruggen van de stad. Dit komt omdat op de brug de Jan Roodenpoortstoren heeft gestaan. De contouren zijn terug te zien in het wegdek. Op deze plaats was oorspronkelijk een doorgang in de stadsmuur naast een halfronde toren. Na het afbreken van de stadsmuur ten behoeve van de aanleg van de Grachtengordel, werd de oude vestingtoren in 1615 omgebouwd tot klokkentoren en een wachthuis met een gevangenis. De toren werd later wegens bouwvalligheid gesloopt, maar de voormalige kerkers bleven in het bruggenhoofd aanwezig. In 1987 onthulde koningin Beatrix op de brug een standbeeld van de schrijver Multatuli.
4. DE JORDAAN:
EEN ZEVENTIENDE-EEUWSE VOLKSWIJK Adres: Hilletjesbrug (Egelantiersgracht),
Amsterdam
Tegelijk met de aanleg van de Grachtengordel in 1613 werd deze wijk aangelegd over de bestaande boerenpaden en slootjes. Hierdoor staat het stratenpatroon met een scherpe hoek op de Prinsengracht. De wijk was bedoeld voor ambachtslieden, arbeiders, kleinhandelaars, winkeliers en immigranten. Aanvankelijk heette de wijk het ‘Nieuwe Werck’, maar in het begin van de achttiende eeuw kwam de benaming ‘Jordaan’ in zwang. Verschillende verklaringen doen de ronde: het zou te maken hebben met Franse Hugenoten die aan het eind van de zeventiende eeuw neerstreken in een wijk vol straatnamen met bloemen: een zogenaamde “jardin”. De sterk verloederde Jordaan werd in de afgelopen decennia opgeknapt en behoort nu tot een van de meest geliefde wijken van de stad.
De Torensluisbrug met de Jan Roodenpoortstoren geschilderd door Hendrik Gerrit ten Cate, 1829. Foto: Rijksmuseum Amsterdam
Gezicht op de Westertoren vanaf de Hilletjesbrug over de Egelantiersgracht. Foto: Jephta Dullaart / New Urbanity
20 21
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
5.‘T PAPENEILAND:
SCHILDERACHTIG PLEKJE IN DE STADAdres: Prinsengracht 2-4, Amsterdam
Dit charmante pandje met dubbele trapgevel op de hoek van de Prinsengracht en de Brouwersgracht is een van de meest gefotografeerde plekjes van de stad. Beide grachten stonden in directe verbinding met het IJ en waren hierdoor belangrijk voor het watertransport en opslag van goederen. De Prinsengracht kreeg bij de aanleg een gemengde functie. Naast woonhuizen verrezen er ook veel pakhuizen. Het hoekhuis werd wel aangeduid als het ‘Papeneiland’. Deze bijnaam is waarschijnlijk een verwijzing naar de katholieke schuilkerk ‘De Posthoorn’ schuin aan de overkant. Door de Reformatie was het katholieken (‘papen’) na 1578 verboden om hun eigen kerkgebouwen te hebben. Zij hielden daarom diensten in zogenaamde huiskerken. Sinds 1896 heeft het benedenhuis een drankvergunning en is hier een café gevestigd.
6. OVERHOEKS:
GRUWELEN OP HET GALGENVELD Adres: kop Buiksloterweg, Amsterdam-Noord
De strook langs het IJ waar nu druk geflaneerd wordt, was tot aan het eind van de achttiende eeuw een uiterst macabere plek. Hier, op het puntje van de onbewoonde landtong Volewijk, lag het galgenveld. De lijken van ter dood veroordeelde misdadigers bungelden er aan galgen. Het was gruwelen, want afgehakte hoofden en lichaams-delen werden op staken en raden tentoongesteld. De plek was strategisch gekozen. Iedereen die de Amsterdamse haven binnenvoerde, werd er aan herinnerd zich fatsoenlijk te gedragen. Een bezoekje aan het galgenveld en het ruige Volewijk was destijds een favoriet familie-uitje onder de stadsbevolking.
Het pand ‘Papeneiland’ op de hoek van de Prinsengracht en de Brouwersgracht. Foto: Jephta Dullaart / New Urbanity
Wintergezicht van het galgenveld op de Volewijk aan het eind van de achttiende eeuw, getekend door Gerrit Lamberts. Foto: Stadsarchief Amsterdam
22
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
7. ’T SCHOUW: MET DE TREKSCHUIT OP REISAdres: Kanaaldijk (t/o Het Dijkhuis), ’t Schouw
In de zeventiende en achttiende eeuw was de trekschuit een populair vervoersmiddel tussen de belangrijkste Hollandse steden. Rond 1660 legden vijf steden gezamenlijk een trekvaartenstelstel aan tussen Amsterdam en Hoorn. Bij ’t Schouw lag een splitsing. Reizigers konden de oostelijke route richting Monnickendam en Edam volgen of overstappen op de noordelijke route richting Purmerend en de Beemster. Ter hoogte van het Dijkhuis aan de overkant werden de passagiers én paard in een drijvende open bak (een schouw) naar deze kant van de vaart getrokken. De reis werd per comfortabele trekschuit vervolgd naar Purmerend waar men een dik uur later arriveerde bij de Amsterdamsche Poort.
8. DE DORRE ILP: WATER VS LAND
Adres: Kanaalweg (bij het pontje), Ilpendam
Links ziet u het restant van het veenriviertje de Ilp dat uitkwam in het Purmermeer. In de middeleeuwen legde men hier een dam aan om het achterliggende gebied tegen overstromingen te beschermen. Het dorp dankt zijn naam aan deze dam. Tot in de zeventiende eeuw was Waterland, het gebied waar u doorheen fietst, bezaaid met vele kleine en grote binnenmeren. Het succes van Droogmakerij de Beemster (1612) zette de Waterlanders er toe aan om deze binnenmeren in te polderen. De droogmakerijen, waaronder de Purmer, vallen op te midden van de omringende oude veenweiden vanwege hun lager bodempeil en rechte wegen en sloten.
Per trekschuit op reis door Noord-Holland, begin 20ste eeuw. Foto: Noord-Hollands Archief
Deel van de kaart van Noord-Holland door Johan Blaeu uit 1640 met drooggelegde meren. De Purmer (in het geel) werd in 1622 drooggemalen in navolging van de Beemster (groen). Foto: Noord-Hollands Archief
22 23
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
9. SLOT PURMERSTEYN:
GROOTGRONDBEZIT IN DE BEEMSTERAdres: Slotplein, Purmerend
Waar nu het pleintje is, stond tot de sloop in 1741 een indrukwekkend kasteel: Slot Purmersteyn. Bij hun bezoek aan de pas drooggelegde Beemster in 1612, verbleven de Oranje prinsen Maurits en Frederik Hendrik in het kasteel. Op het slot werden in 1608 de aanbestedingen gehouden voor het graven van de ringvaart en de aanleg van een omringdijk voor de droogmaking van de Beemster. Ook de beroemde veiling van de kavels in juli 1612 vond plaats op Purmersteyn. De meeste kavels werden afgenomen door de gebroeders van Oss. Deze twee steenrijke kooplieden uit Amsterdam waren de grote gangmakers van dit ambitieuze project.
10. VOORMALIG VREDENBURG:
BUITENPLAATS VAN ONGEKENDE ALLURE Adres: Zuiderweg 68, Zuidoostbeemster
Rond 1640 telde de Beemster zo’n vijftigtal buiten-plaatsen. Eén buitenplaats stak alle anderen naar de kroon: het paleisje “Vredenburg” van de steenrijke Amsterdamse zijdekoopman Frederik Alewijn. Het door Pieter Post ontworpen huis behoorde tot een van de meest ambitieuze particuliere bouwprojecten uit die tijd. In het Museum Betje Wolff (Middenweg 178, de route komt langs het museum!) is de originele maquette uit 1643 te zien. Slechts de naam van de Vredenburgerweg herinnert nu nog aan dit roemrijke landgoed. In 1819 werd Vredenburg - twee jaar na de dood van een directe nazaat van Frederik Alewijn – door de erfgenamen afgebroken.
Gezicht op Slot Purmersteyn, eind zestiende eeuw door C.J. Visscher, ets uit 1617. Foto: Noord-Hollands Archief
Ontwerptekening van de buitenplaats Vredenburg door architect Pieter Post, 1642. Foto: Noord-Hollands Archief
24
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
11. KRUISING NEKKERWEG:
INUNDATIE VAN DE BEEMSTERAdres: kruising Zuiderweg en Nekkerweg,
Zuidoostbeemster
Een deel van de Beemster kon in tijde van oorlog onder water worden gezet, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Deze bijzondere verdedigingslinie van 42 forten en een grote hoeveelheid aan dijken en sluizen werd tussen 1880 en 1920 aangelegd. Hiermee kon een ondoordringbare kring van laag water (inundaties) rondom de hoofdstad worden opgeworpen. Om te voorkomen dat het dorpje Zuidoostbeem-ster bij een inundatie onder water kwam te staan, werd zowel de Nekkerweg als de Volgerweg opgehoogd. Hier vlakbij ligt een inlaatsluis in de Zuiddijk van de Beemsterringvaart. Na verwijdering van de schotbalken uit de sluis kon het water de Beemsterpolder instromen.
12. FORT AAN DE NEKKERWEG:
VAN SLAAPBRITS NAAR KINGSIZE BEDAdres: Nekkerweg 24, Zuidoostbeemster
Fort aan de Nekkerweg werd gebouwd om te voorkomen dat een eventuele vijand zich gemakkelijk via de verhoogde Volgerweg en Nekkerweg door de geïnundeerde Beemster kon verplaatsen. De Beemster is twee keer geïnundeerd geweest: in mei 1940 door het Nederlandse leger en in het laatste oorlogsjaar door de Duitse bezetter. Precies honderd jaar na de bouw van het fort opende een hotel met wellnesscenter er zijn deuren. De slaapvertrekken waar een eeuw geleden de britsen van de soldaten stonden, zijn getransformeerd tot luxueuze hotelkamers. Door behoud van alle oorspronkelijke materialen en details waant men zich nog steeds in een robuust militair verdedigingswerk.
Inundatie van de Beemster in 1944. Foto: Waterlands Archief
Fort aan de Nekkerweg.Foto: Kenneth Stamp / Hippolytushoef
24 25
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
13. LANDHUIS RUSTENHOVE:
HERINNERING AAN EEN GLORIETIJD Adres: Volgerweg 250, Middenbeemster
Op deze locatie lag oorspronkelijk de grote buitenplaats Jupiter met landhuis, tuinen en landerijen. Eerste eigenaar van de gronden was de in Amsterdam woonachtige Willem Usselinkcx. Hij was één van de grootste investeerders in de droogmaking van de Beemster, maar moest vanwege een faillissement zijn bezit al snel afstoten. In de loop der tijd werden de meeste buitenplaatsen verkocht om plaats te maken voor boerderijen of eenvoudiger landhuizen. Jupiter onderging een zelfde lot: alleen het voorhuis bleef staan en de naam veranderde naar Rustenhove. Als enig resterende herenhuis uit de glorietijd van de grote buitenplaatsen is het een bijzonder pand in de Beemster.
14. STOLPBOERDERIJ DE EENHOORN:
ARCHITECTONISCH HOOGSTANDJEAdres: Middenweg 196, Middenbeemster
Dit rijksmonument werd in 1682 gebouwd als hofstede voor een rijke Amsterdamse investeerder. Hij gaf de boerderij extra status door er een sierlijke gevel van een grachtenpand aan toe te voegen. De top van de gevel wordt bekroond door een beeld van een eenhoorn. Het statige voorhuis werd zomers bewoond door de eigenaren. In het daarachter gelegen boerderijdeel woonde de pachtboer met zijn gezin het jaar rond. De bijzondere combinatie van een zeventiende-eeuwse boerderij met een gevel van eenAmsterdams grachtenpand heeft een fraai staaltje architectuur opgeleverd. Volgens sommige is de Eenhoorn zelfs de mooiste boerderij van Nederland.
Aan de Volgerweg stonden in de zeventiende en achttiende eeuw vele buitenplaatsen, waaronder het vroegere Jupiter, nu landhuis Rustenhove. Foto: Marianne Slot-Dekker
Stolpboerderij De Eenhoorn aan de Middenweg. Foto: Marianne Slot-Dekker
26
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
15. COMPLEX WESTERHEM:
BELEEF DE BEEMSTERAdres: Middenweg 185, Middenbeemster
In 1877 werden het vrijstaande herenhuis en de achterliggende stolpboerderij Westerhem gebouwd. Het voorhuis was ooit burgemeesters-woning. Tot 1965 was het een groot veebedrijf. Later werd de stolp grondig gerestaureerd en werd er het agrarisch museum Westerhem in gevestigd. Het museum geeft een beeld van de rijke agrarische historie van de Beemster. In het voorhuis is de VVV en het informatiecentrum Beemster Werelderfgoed gevestigd. Ook is er de mogelijkheid de Beemster Experience te bezoeken. In een multimediale expositie kan men het oorspronkelijke verkavelingspatroon, dat na vier eeuwen nog altijd intact is, van bovenaf beleven.
16. MARKTPLEIN MIDDENBEEMSTER: HISTORISCH MIDDELPUNT VAN
DE BEEMSTER Adres: kruising Middenweg en Rijperweg
In 1612 werd Middenbeemster gesticht als het hoofddorp van de nieuwe droogmakerij. Aan het centraal gesitueerde veemarktterrein, nu het Marktplein, bouwde men de imposante “Keyserkerk”. De kerk dankt zijn bijnaam aan de bouwheer, Hendrick de Keyser die ook de Westerkerk in Amsterdam ontwierp. De in 1623 voltooide zaalkerk is één van de vroegste voorbeelden in Nederland van protestantse kerkbouw volgens traditioneel lengtepatroon. Door de bewaard gebleven strakke zeventiende-eeuwse opzet heeft het plein de status van rijksbeschermd dorpsgezicht gekregen. Rondom het Marktplein zijn diverse horecazaken gevestigd om even uit te blazen na uw fietstocht.
Het complex Westerhem, met in het voorhuis het Informatiecentrum en het Agrarisch Museum in de verbouwde stolpboerderij.Foto: Marianne Slot-Dekker
Panorama vanaf de kerktoren. De kerk van Middenbeemster is gesitueerd op het middelpunt van het wegenstelsel in de droogmakerij. Foto: Nanette de Jong / ©Stichting Werelderfgoed.nl
2726
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
COLOFON
Deze brochure is een gezamenlijke uitgave van:Gemeente Beemster, Programmabureau Stelling van Amsterdam
en Bureau Werelderfgoed Amsterdam.
Tekst:Stichting Oneindig Noord-Holland
Beeldredactie: Stichting Oneindig Noord-Holland
Uitvoering:Stichting Oneindig Noord-Holland en Beautiful Minds, Amsterdam
Beeldpartners:Noord-Hollands ArchiefStadsarchief Amsterdam
Waterlands ArchiefHoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Rijksmuseum Amsterdam
Dit boekje is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. De hierboven genoemde partijen kunnen niet aansprakelijk worden gesteld
voor schade als gevolg van onjuistheden in de informatie.
28
FIETSROUTE LANGS FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
28
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIED
E A
MST
ERD
AM
SEC
ON
NEC
TIE
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
EENGOUDENDRIEHOEK
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE STELLINGVAN AMSTERDAM
DEGRACHTENGORDEL
EENGOUDENDRIEHOEK
DE BEEMSTER
DEAMSTERDAMSE
CONNECTIE
DE
AM
STER
DA
MSE
CO
NN
ECTI
E
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM
FIETSROUTE LANGS
WERELDERFGOED ROND AMSTERDAM