een verkenning van de gezondheidssituatie in belgië aan de hand … · 2003. 3. 27. · tabel 30 :...

IPH/EPI Reports Nr. 2002 – 031

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Afdeling Epidemiologie

Gezondheidsrapport :

Een verkenning van de gezondheidssituatie in België aan de hand van sterftecijfers en gezondheidsverwachtingscijfers

Miermans P.-J. Van Oyen H.

IPH/EPI Reports Nr. 2002 – 031

Miermans P.-J., Van Oyen H. Gezondheidsrapport : Een verkenning van de gezondheidssituatie in België aan de hand van sterftecijfers en gezondheidsverwachtingscijfers Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Afdeling Epidemiologie IHE/EPI REPORTS No 2002 – 031 December 2002 : Brussel Depotnummer : D/2002/2505/54

Gezondheidsrapport :

Een verkenning van de gezondheidssituatie in België aan de hand van sterftecijfers en gezondheidsverwachtingscijfers

Miermans P.-J. Van Oyen H.

Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat 14 1050 Brussel ( 32 2 642 57 54 fax. 32 2 642 54 10 email : [email protected] http://www.iph.fgov.be/epidemio/

1

Inhoudstafel

Inhoudstafel ........................................................................................................................................ 1 Tabellen .............................................................................................................................................. 3 Figuren................................................................................................................................................ 5 1. Inleiding ......................................................................................................................................... 7 2. Situering bronnen .......................................................................................................................... 7

2.1. Mortaliteitsgegevens van deze studie ......................................................................................... 8 2.2. Gezondheidsverwachtingsgegevens van deze studie................................................................... 8

3. Algemene mortaliteit & Oorzaakspecifieke mortaliteit .............................................................. 10 3.1. Algemene mortaliteit ............................................................................................................... 10 3.2. Oorzaakspecifieke mortaliteit .................................................................................................. 13

3.2.1. Absolute sterftecijfers....................................................................................................... 13 3.2.2. Proportionele mortaliteitsratio’s van de voornaamste doodsoorzaken ................................. 16

Algemene tendensen ............................................................................................................... 16 PMR per leeftijdsgroep............................................................................................................ 17

1 tot 14 jaar ......................................................................................................................... 17 15-24 jaar ............................................................................................................................ 17 25-44 jaar ............................................................................................................................ 17 45-64 jaar ............................................................................................................................ 18 +65 jaar............................................................................................................................... 18

3.2.3. Evolutie van oorzaakspecifieke mortaliteit (1987-1991-1996)............................................ 21 Verkeersongevallen ................................................................................................................. 22 Hart- en vaataandoeningen ...................................................................................................... 24 Kanker .................................................................................................................................... 25 Longkanker ............................................................................................................................. 26 Borstkanker............................................................................................................................. 28

3.2.4. Aantal verloren potentiële levensjaren (VPJ)..................................................................... 29 Leeftijdsgroep 1 tot 74 jaar...................................................................................................... 30

Mannen ............................................................................................................................... 30 Vrouwen ............................................................................................................................. 31

Leeftijdsgroep 15 tot 64 jaar (beroepsactieve leeftijd) .............................................................. 32 Mannen ............................................................................................................................... 32 Vrouwen ............................................................................................................................. 33

3.2.5. Tabaksgerelateerde sterfte................................................................................................. 34 Situering ................................................................................................................................. 34 Methodologie.......................................................................................................................... 34 De cijfers ................................................................................................................................ 36

Mannen ............................................................................................................................... 36 Vrouwen ............................................................................................................................. 36 Verschillen tussen de gewesten ............................................................................................ 37

4.De Gezondheidsverwachting in België - 1991-1996 / 1997 ............................................................ 42 4.1. Keuze van de gezondheidsverwachting-indicatoren.................................................................. 42

4.1.1. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid .............................................................. 42 4.1.2. Levensverwachting met beperkingen................................................................................. 42 4.1.3. Levensverwachting in goede mentale gezondheid.............................................................. 43 4.1.4. Indicator voor Sociaal Economische Status ....................................................................... 43

4.2. Cijfers voor België .................................................................................................................. 44 4.2.1. Levensverwachting........................................................................................................... 44 4.2.2. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid. ............................................................. 44 4.2.3. Levensverwachting met beperkingen................................................................................. 44

2

4.2.4. Levensverwachting in goede mentale gezondheid.............................................................. 44 4.3. Verschillen tussen de gewesten................................................................................................ 45

4.3.1. Levensverwachting........................................................................................................... 45 4.3.2. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid .............................................................. 45 4.3.3. Levensverwachting met beperkingen................................................................................. 46 4.3.4. Levensverwachting in goede mentale gezondheid.............................................................. 46

4.4. Socio-economische Status ....................................................................................................... 47 4.4.1. Levensverwachting........................................................................................................... 47

België ..................................................................................................................................... 47 Socio-economische verschillen volgens gewest........................................................................ 47

4.4.2. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid .............................................................. 48 België ..................................................................................................................................... 48 Socio-economische verschillen volgens gewest........................................................................ 49

4.4.3. Levensverwachting zonder, met matige, en met ernstige beperkingen ................................ 50 België ..................................................................................................................................... 50 Socio-economische verschillen volgens gewest........................................................................ 50

4.4.4. Levensverwachting in goede mentale gezondheid.............................................................. 52 België ..................................................................................................................................... 52 Socio-economische verschillen volgens gewest........................................................................ 52

4.4.5. Overzicht – gezondheidsverwachting naar socio-economische status ................................. 54 5. Besluit........................................................................................................................................... 55 6. Bibliografie................................................................................................................................... 57 7. Bijlagen ........................................................................................................................................ 59

3

Tabellen

Tabel 1 : Sterftegevallen naar geslacht en leeftijdsgroep, België, 1996 .................................................. 10 Tabel 2 : Sterftegevallen naar gewest en geslacht, België, 1996............................................................. 11 Tabel 3 : Voor leeftijd en geslacht gestandaardiseerd sterftecijfer (aantal overlijdens per 100.000

inwoners), naar gewest, België, 1987-1991-1996. .................................................................. 11 Tabel 4 : Absolute sterftecijfers, Mannen, België, 1996 ......................................................................... 14 Tabel 5 : Absolute sterftecijfers, Vrouwen, België, 1996........................................................................ 15 Tabel 6/1 : PMR, België, 1996............................................................................................................... 19 Tabel 6/2 : PMR, België, 1996............................................................................................................... 20 Tabel 7 : Evolutie verkeersdoden (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Mannen, België, 1987-1991-

1996....................................................................................................................................... 22 Tabel 8 : Evolutie verkeersdoden (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Vrouwen, België, 1987-1991-

1996....................................................................................................................................... 23 Tabel 9: Evolutie hart- en vaatziektensterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), België, 1987-

1991-1996.............................................................................................................................. 24 Tabel 10 : Evolutie kankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), België, 1987-1991-1996 ..... 25 Tabel 11 : Evolutie longkankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Mannen, België, 1987-

1991-1996.............................................................................................................................. 26 Tabel 12 : Evolutie longkankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Vrouwen, België, 1987-

1991-1996.............................................................................................................................. 27 Tabel 13 : Evolutie borstkankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), België, 1987-1991-1996

.............................................................................................................................................. 28 Tabel 14 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële

levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 1 tot 74 volgens gewest, mannen, België, 1996 ............................................................................................................ 30

Tabel 15 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 1 tot 74 volgens gewest, vrouwen, België, 1996 ........................................................................................................... 31

Tabel 16 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 15 tot 64 volgens gewest, mannen, België, 1996 ............................................................................................................ 32

Tabel 17 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 15 tot 64 volgens gewest, vrouwen, België, 1996............................................................................................................ 33

Tabel 18 : Tabaksgerelateerde sterfte, België, 1996 ............................................................................... 38 Tabel 19 : Tabaksgerelateerde sterfte, Vlaams Gewest, 1996 ................................................................. 39 Tabel 21 : Tabaksgerelateerde sterfte, Brussels Gewest, 1996................................................................ 41 Tabel 22 : Levensverwachting met beperkingen op 25 jaar in jaren en als percentage van de totale

levensverwachting, 1991-1996 / 1997..................................................................................... 44 Tabel 23 : Levensverwachting op 25 jaar, naar leeftijdscategorie, geslacht en gewest, België, 1991-1996

/ 1997..................................................................................................................................... 45

4

Tabel 24 : Levensverwachting met beperkingen op 25 jaar, in aantal jaar en als percentage van de totale levensverwachting op 25, België, 1991-1996 / 1997 ............................................................... 46

Tabel 25 : Levensverwachting in goede geestelijke gezondheid op 25 jaar, in aantal jaar en als percentage van de totale levensverwachting, naar gewest en geslacht, België, 1991-1996 / 1997.............................................................................................................................................. 46

Tabel 26 : Levensverwachting op 25 naar geslacht, gewest en opleiding, België, 1991-1996 / 1997..... 47 Tabel 27 : Levensverwachting in goede ervaren gezondheid (in aantal jaar), op 25 jaar, naar geslacht en

opleidingsniveau, België, 1991-1996 / 1997 ........................................................................... 48 Tabel 28 : Verhouding levensverwachting in slechte ervaren gezondheid ten opzichte van de totale

levensverwachting op 25 jaar, (Vlaanderen-Wallonië ) België, 1991-1996/1997.................... 49 Tabel 29 : Verhouding (in percentage) van het aantal jaren zonder en met (matige/ernstige) beperkingen

ten opzichte van de totale levensverwachting op 25 jaar, België, 1991-1996/1997.................. 51 Tabel 30 : Levensverwachting in goede mentale gezondheid op de leeftijd van 25 naar opleidingsniveau

en gewest, België, 1991 – 1996 / 1997.................................................................................... 53

5

Figuren

Figuur 1 : Aantal overlijdens per 100.000 inwoners, België, 1987-1991-1996 ....................................... 12 Figuur 2 : Evolutie verkeersdoden (absolute cijfers), Mannen, België, 1987-1991-1996 ....................... 22 Figuur 3 : Evolutie verkeersdoden (absolute cijfers), Vrouwen, België, 1987-1991-1996 ...................... 23 Figuur 4 : Evolutie hart- en vaatziektensterfte, procentuele verschuivingen (1987 = 100), België, 1987-

1991-1996.............................................................................................................................. 24 Figuur 5 : Evolutie kankersterfte, procentuele verschuivingen (1987 = 100), België, 1987-1997-1996.. 25 Figuur 6 : Evolutie longkankersterfte (absolute cijfers), Mannen, België, 1987-1991-1996 .................. 26 Figuur 7 : Evolutie Longkankersterfte (absolute cijfers), Vrouwen, België, 1987-1991-1996................ 27 Figuur 8 : Evolutie borstkankersterfte (index : 1987 =100), Vrouwen, België, 1987-1991-1996............ 28 Figuur 9. Levensverwachting op 25 in goede ervaren gezondheid (in aantal jaren) naar geslacht en

gewest, België, 1991-1996 / 1997 ........................................................................................... 45 Figuur 10 : Levensverwachting (op 25 jaar) met of zonder beperkingen, naar geslacht en

opleidingsniveau, België, 1991-1996 / 1997 ........................................................................... 50 Figuur 11 : Levensverwachting op 25 met (matige/ernstige) of zonder lichamelijke beperkingen, naar

geslacht, opleidingsniveau en gewest, België, 1991-1996 / 1997 ............................................ 52 Figuur 12 : Gezondheidsverwachting op 25 jaar, verschil tussen hoogste en laagste opleidingscategorie

naar geslacht en gewest, op 25 jaar, België, 1991-1996 /1997................................................ 54

7

1. Inleiding Op basis van het beschikbare cijfermateriaal wordt er in dit rapport een overzicht geboden van de gezondheidssituatie van de Belgen. Achtereenvolgens worden de algemene mortaliteit, de oorzaakspecifieke mortaliteit en de verschillende gezondheids-verwachting-indicatoren (ervaren gezondheid, lichamelijke beperkingen, mentale gezondheid) bekeken. Afhankelijk van de beschikbare informatie, wordt er binnen deze verschillende hoofdstukken aandacht besteed aan de verschillen tussen de geslachten, de gewesten en de opleidingsniveaus. Naast de situatieschets aan de hand van de cijfers van 1996, wordt ook regelmatig de evolutie van de mortaliteit geschetst met behulp van de gegevens van 1987 en 1991.

2. Situering bronnen Dit rapport baseert zich op twee belangrijke informatiebronnen. Aan de ene kant zijn er de mortaliteitscijfers van 1996, ter beschikking gesteld door het Nationaal Instituut voor Statistiek. Deze cijfers zijn eenduidig interpreteerbaar en maken het mogelijk populaties met elkaar te vergelijken in tijd en ruimte. In plaats van naast deze mortaliteitscijfers vergelijkbare cijfers te hanteren over de prevalentie van morbiditeit wordt hier voor een samengestelde indicator gekozen, die zowel informatie bevat over morbiditeit als mortaliteit. Deze indicator, met name de gezondheidsverwachting, biedt informatie over de impact van ziekte of lichamelijke beperking op de levenskwaliteit. Het steeds toenemen van de levensverwachting is ongetwijfeld positief, maar het is geen onverdeeld positieve evolutie als de toename van de levensverwachting gepaard gaat met een verlenging van de periode die men doorbrengt in slechte gezondheid. Met behulp van de gezondheidsverwachtingscijfers kan men nagaan of het volksgezondheidbeleid effectief is, niet alleen in het vergroten van de levenskwantiteit, maar ook in het verbeteren van de levenskwaliteit. Er bestaan verschillende hypotheses over de evolutie van de relatie tussen de totale levensverwachting en de levensfase in slechte gezondheid. Volgens de pessimistische expansiehypothese (1) heeft de vooruitgang in de medische wetenschap enkel een verlenging van deze levensfase teweeggebracht, met andere woorden, het uitstellen van het moment van overlijden brengt met zich mee dat de periode van ziekte of slechte gezondheid wordt vergroot. Enerzijds verminderen medische interventies het aantal dodelijke complicaties van degeneratieve aandoeningen zodat chronisch zieke personen langer in leven blijven. Anderzijds laat de dalende mortaliteit in de oudste leeftijdsgroepen personen een leeftijd bereiken waarop de kans op niet-dodelijke aandoeningen zeer groot is.

8

Een andere hypothese, deze van de compressie, stelt dat het verhogen van de levensverwachting heeft plaatsgevonden samen met een inkorting van de periode die men in slechte gezondheid doorbrengt (2){Freund & Littell 1991 1189 /id}{Freund & Littell 1991 1189 /id}. Deze hypothese gaat uit van een maximale mogelijke levensduur, een genetisch bepaalde limiet, voor een individu als deze niet onder invloed van exogene risicofactoren staat. Chronische aandoeningen kunnen o.a. door een gezonde levensstijl uitgesteld worden tot een latere leeftijd. De chronische morbiditeit wordt dan samengedrukt in de kortere periode tussen de aanvang van de morbiditeit en de gefixeerde leeftijd van overlijden. De hypothese van het equilibrium tenslotte poneert dat er wel een toename zal zijn van het aantal jaren met morbiditeit bij een verdere stijging van de levensverwachting, maar het aantal jaren met ernstige morbiditeit en beperkingen zal constant blijven omdat medische interventies de graad van de progressie van chronische aandoeningen verminderen (3){SAS System for Linear Models - Third Edition/SAS Series in Statistical applications 1991 1190 /id}. Op die manier wordt er een dynamisch evenwicht gehandhaafd tussen de levensverwachting en het functioneren op hoge leeftijd. 2.1. Mortaliteitsgegevens van deze studie Momenteel zijn de cijfers van 1996 beschikbaar voor analyse. Het Nationaal Instituut voor de Statistiek centraliseerde de door de Vlaamse en de Franse Gemeenschap gecodeerde sterftegegevens. Deze codering werd uitgevoerd aan de hand van de International Classification of Disease (ICD-9).(4) De sterfte-informatie die hier gepresenteerd wordt, heeft betrekking op overlijdens van de bevolking met een residentie in België (de jure informatie) en niet op de plaats van overlijden (de facto informatie). Deze mortaliteitscijfers werden met behulp van het softwarepakket SPMA (Standard Procedures for Mortality Analysis) geanalyseerd. Dit pakket is ook consulteerbaar via het internet op ‘http://www.iph.fgov.be/epidemio’ onder de paragraaf ‘Interactieve analyses’. 2.2. Gezondheidsverwachtingsgegevens van deze studie De gezondheidsverwachting geeft het gemiddeld aantal jaren aan dat een persoon kan verwachten te leven in een bepaalde gezondheidstoestand, als de huidige patronen van sterfte en morbiditeit van toepassing blijven. Gezondheidsverwachting is een generische term en omvat een aantal verschillende indicatoren, zoals de levensverwachting in goed ervaren gezondheid, de levensverwachting in goede geestelijk gezondheid en de levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen. De gezondheidsverwachtingscijfers voor België werden berekend in samenwerking met het Steunpunt Demografie aan de Vrije Universiteit van Brussel. Hierbij werd de Sullivan-methode gehanteerd (5)}. Deze methode biedt het voordeel dat er geen nood

9

is aan longitudinale informatie over de reële overgangen tussen de verschillende gezondheidsniveaus. Wel vertrekt een interpretatie van de resultaten van de Sullivan-methode van de assumptie dat er geen plotse veranderingen in incidentie van ziekte of sterfte optreden. Bij de interpretatie van de verschillende gezondheidsverwachtingsindicatoren dient men er dan ook van uit te gaan dat er geen ingrijpende veranderingen in het sterftepatroon plaatsvinden. De prevalenties van de verschillende gezondheidsproblemen, bekomen aan de hand van de resultaten van de Nationale Gezondheidsenquête van 1997, werden gekoppeld aan de leeftijdsspecifieke sterftecijfers, afkomstig van de volkstelling 1991. De berekende gezondheidsverwachting geeft de actuele gezondheidstoestand van een populatie weer, onafhankelijk van de leeftijdsstructuur van die populatie. Men dient echter te noteren dat veranderingen in de algemene gezondheidssituatie van een populatie, bijvoorbeeld omwille van evoluties in medische therapieën, veranderingen in de prevalenties van ziektes of zelfs de opkomst van nieuwe ziektebeelden, niet met deze cijfers te vangen zijn. De wijze waarop deze indicator werd opgesteld, met als basis de zelfrapportering van de gezondheidssituatie, houdt in dat er rekening dient te worden gehouden met vraag- en antwoordeffecten. Meer specifiek kan men zich de vraag stellen in welke mate de linguïstische en culturele verschillen tussen de drie Belgische gewesten meespelen in de antwoordverdeling. Het is niet ondenkbaar dat de perceptie van de eigen gezondheid en hoe deze wordt gecommuniceerd verschilt tussen de drie gewesten. Een analyse van dit aspect valt echter buiten het bereik van dit rapport, dat in de eerste plaats gericht is op het rapporteren van de beschikbare cijfers en niet dieper ingaat op de sociologische aspecten van deze cijfers. Uit eerdere onderzoeken kwam wel naar voren dat het antwoord op de vraag naar de ervaren gezondheid vrij stabiel is en een goede predictor is voor de mortaliteit.(6)

10

3. Algemene mortaliteit & Oorzaakspecifieke mortaliteit 3.1. Algemene mortaliteit In 1996 werden er in België 104.379 sterftegevallen geregistreerd. Voor 9 sterfgevallen ontbreekt de informatie over geslacht en/of leeftijd. Tabel 1 biedt een overzicht van het aantal sterftegevallen per geslacht en leeftijdsgroep. Tabel 1 : Sterftegevallen naar geslacht en leeftijdsgroep, België, 1996

Mannen Vrouwen Totaal %

11

Van de 104.379 overleden personen in België woonden er 56.676 in het Vlaams gewest, 31.107 in het Waals gewest en 10.596 in het Brussels hoofdstedelijk gewest. Tabel 2 : Sterftegevallen naar gewest en geslacht, België, 1996

Vlaanderen Wallonië Brussel Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen 29.093 27.583 18.517 18.590 4.910 5.686

Opvallend in dit overzicht van de absolute cijfers is het feit dat enkel in Vlaanderen meer mannelijke overlijdens waren. In de twee andere gewesten is er een (licht) overwicht van vrouwelijke sterfte. Deze trend kan verklaarbaar zijn door een andere samenstelling van de populatie van de verschillende gewesten. Een populatie die ouder is, zal meer sterfte kennen. Mortaliteit, als indicator voor de gezondheidssituatie van een populatie, moet echter onafhankelijk van de samenstelling van deze populatie bekeken worden. Daarom worden gestandaardiseerde mortaliteitscijfers gebruikt. Deze standaardisering gebeurt aan de hand van een referentie-populatie, in casu de Belgische populatie van 1996. Tabel 3 : Voor leeftijd en geslacht gestandaardiseerd sterftecijfer (aantal overlijdens per 100.000 inwoners), naar gewest, België, 1987-1991-1996.

1987 1991 1996 België 1146 1097 1027 Vlaanderen 1084 1043 975 Wallonië 1271 1208 1137 Brussel 1112 1072 997 Er bestaan duidelijke verschillen in de sterfterisico’s tussen de drie gewesten. De mortaliteit is het hoogste in Wallonië, waar 1137,7 doden per 100.000 inwoners opgetekend werden. De mortaliteit in Brussel en Vlaanderen ligt dicht bij elkaar, met respectievelijk 997 en 975 sterfgevallen per 100.000 inwoners. Er is in elk gewest een afname van het sterftecijfer tussen 1987 en 1996. De daling in absolute cijfers is het sterkst in Wallonië (134 op 100.000 overlijdens minder), dat weliswaar een hogere beginsituatie kent. Procentueel gezien schommelen de dalingen in mortaliteit in de drie gewesten rond de 10%.

12

Figuur 1 : Aantal overlijdens per 100.000 inwoners, België, 1987-1991-1996

950

1000

1050

1100

1150

1200

1250

1300

1987 1991 1996

België

Vlaanderen

Wallonië

Brussel

13

3.2. Oorzaakspecifieke mortaliteit Na een bespreking van de absolute sterftecijfers waarin aandacht besteed wordt aan de algemene trends over alle leeftijdsgroepen heen, worden de proportionele sterftecijfers bekeken om een specifieker beeld van de impact van de voornaamste doodsoorzaken te geven. Deze laatste indicator, de Proportionele Mortaliteitsratio (PMR), wordt vervolgens gehanteerd in een vergelijking met de oorzaakspecifieke mortaliteit van 1987 en 1991. Zowel bij de bespreking van de absolute als de proportionele sterftecijfers wordt er gebruik gemaakt van de indeling zoals die werd gehanteerd in het werk ‘Overlijden en oorzaakspecifiek overlijden in de Vlaamse Gemeenschap 1992 –1994’ (7). Deze indeling kent 9 hoofdcategorieën : hart- en vaataandoeningen, kanker, diabetes mellitus, dementie, luchtwegaandoeningen, levercirrose, accidentele dood, zelfmoord en ten slotte slecht gedefinieerde condities en symptomen. Samen waren deze doodsoorzaken goed voor 86 procent van alle sterfte in België in 1996. De overblijvende 14 procent valt te situeren over een groot aantal moeilijk te groeperen en vrij specifieke doodsoorzaken. Voor een compleet overzicht van alle doodsoorzaken (naar geslacht en leeftijdscategorie) kan men tabel 31 in bijlage raadplegen. Hierin worden de sterftegevallen gepresenteerd aan de hand van de 17 hoofdstukken van de International Classification of Diseases(8). Gegevens bovenvermelde webpagina geconsulteerd worden Op de website van het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid valt sinds kort de toepassing SPMA (Standardized Procedures for Mortality Analysis)1 te raadplegen. Dit gebruiksvriendelijke programma biedt de mogelijkheid zowel de algemene als de oorzaakspecifieke mortaliteit te analyseren. 3.2.1. Absolute sterftecijfers In tabellen 4 en 5 worden de absolute sterftecijfers weergegeven. Bij de interpretatie van deze tabel dient men wel in acht te nemen dat de lijst van specifieke kankers en hart- en vaatziektenlijst niet exhaustief is, met andere woorden : deze hoofdcategorieën zijn ruimer dan de vermelde subcategorieën.

1 http://www.iph.fgov.be/sasweb/spma/spma.htm

14

Tabel 4 : Absolute sterftecijfers, Mannen, België, 1996 95 total

hart- en vaataandoeningen 2 4 3 2 8 12 21 44 91 192 347 485 661 1162 1935 2959 2762 3262 2478 1063 256 17749 hypertensie 1 3 6 8 12 20 22 33 41 28 7 2 183

ischemische hartziekten 1 2 7 39 84 170 204 269 441 607 813 704 635 378 127 32 4513 hartinsuffic. & onduid. gedefin.

hartaand. 2 1 1 4 5 7 16 28 54 73 132 240 416 433 684 628 323 91 3138

cerebrovasculaire aandoeningen 1 1 1 2 5 6 12 16 30 53 75 89 170 346 590 676 835 656 276 52 3892 atherosclerose 2 5 8 11 29 63 137 231 180 214 163 75 20 1138

kanker 1 6 16 12 17 29 36 55 93 219 495 728 1024 1715 2473 3096 2282 2005 1206 414 80 16002 longkanker 1 2 3 21 58 147 268 399 718 1023 1220 785 573 246 63 11 5538

colorectale kanker 1 4 7 14 34 40 83 152 222 289 263 233 134 40 10 1526 prostaatkanker 4 13 32 75 163 284 319 391 342 144 29 1796

zonder vermelding van lokalisatie 1 1 1 1 6 6 26 38 41 70 126 164 120 98 58 22 4 783

diabetes mellitus 2 2 10 11 14 19 20 56 76 89 81 88 67 21 5 561

dementie 1 1 2 2 2 3 9 29 48 130 149 260 238 110 27 1011

Luchtwegaandoeningen pneumonie / influenza 5 1 2 2 3 6 12 11 4 23 26 59 106 178 210 388 343 210 63 1652

chronische obstructieve respirat. aandoen. 3 4 3 1 1 5 8 10 30 35 107 250 464 697 643 669 438 181 45 3594

levercirrose 1 1 12 36 69 93 87 101 84 101 82 38 24 11 9 1 750

Accidentele dood transportongevallen 3 6 9 21 108 184 126 110 80 77 65 48 45 52 45 64 34 41 14 4 1136 verkeersongevallen 3 6 8 20 105 182 125 108 77 76 62 45 40 47 43 63 33 38 13 4 1098

Accidentele vergiftiging 1 1 7 20 17 21 8 3 3 6 3 2 2 2 3 2 3 2 1 107 accidentele val 1 1 1 1 1 5 1 12 11 16 23 23 17 28 46 65 48 101 91 54 13 559

letsels zonder bepaalde intentie 1 1 2 4 23 19 24 25 18 15 13 7 4 4 5 8 4 4 1 182

Zelfmoord 3 43 97 112 127 161 165 136 89 104 95 74 79 63 56 42 12 1458

slecht gedefinieerde condities en symptomen

72 5 1 5 11 12 24 35 36 37 49 80 113 116 133 201 182 123 58 1293

88 26 33 47 193 380 348 432 559 826 1263 1596 2173 3616 5487 7562 6454 7101 5117 2204 549 46054

15

Tabel 5 : Absolute sterftecijfers, Vrouwen, België, 1996 95 total

hart- en vaataandoeningen 1 5 2 5 6 13 22 38 82 125 137 234 459 968 1977 2535 4769 5491 3461 1093 21423 hypertensie 1 2 3 3 8 11 16 30 45 71 81 60 13 344

ischemische hartziekten 3 12 18 27 36 67 130 269 494 551 838 732 332 82 3591 hartinsuffic en onduid. gedefin.

hartaand. 1 1 1 2 2 5 14 12 30 59 160 306 489 1110 1517 1170 463 5342

cerebrovasculaire aandoeningen 1 2 1 4 12 14 33 44 42 69 112 214 507 704 1320 1501 893 228 5701 atherosclerose 4 2 1 5 23 27 73 85 188 278 191 82 959

kanker 1 5 2 11 14 8 30 52 114 225 415 509 677 946 1368 1679 1521 1834 1470 669 153 11703 longkanker 1 2 10 31 46 52 71 99 168 178 121 112 61 26 6 984

borstkanker 1 4 15 37 88 161 187 224 273 310 322 257 295 211 81 28 2494 baarmoederkanker 1 1 3 2 2 10 10 23 27 22 34 23 5 1 164

baarmoederhalskanker 2 5 11 7 33 17 23 31 37 51 40 58 50 19 5 389 colorectale kanker 3 7 16 29 41 68 114 139 224 250 305 291 139 35 1661

zonder vermelding van lokalisatie 1 6 6 12 19 26 39 60 95 85 133 104 61 14 661

diabetes mellitus 2 1 2 6 12 12 18 33 70 115 152 232 244 124 28 1051

dementie 1 1 2 6 17 45 136 234 544 633 438 132 2189

Luchtwegaandoeningen pneumonie / influenza 3 2 1 1 2 3 2 7 6 7 5 13 20 55 125 157 378 486 405 165 1843

chronische obstructieve respirat. aand. 1 2 2 5 3 8 12 28 31 80 136 257 214 296 326 167 64 1632

levercirrose 2 4 16 34 43 42 37 56 62 61 49 29 28 8 3 474

Accidentele dood transportongevallen 4 7 11 35 33 42 24 20 19 28 17 19 15 24 34 23 19 14 4 2 394 verkeersongevallen 4 6 11 34 33 42 24 20 18 26 17 19 14 24 34 22 19 14 4 385

accidentele vergiftiging 1 3 1 2 3 6 5 5 1 4 1 6 3 3 5 1 8 1 59 accidentele val 2 2 1 3 1 2 2 4 8 7 9 21 33 39 73 135 217 149 54 762

letsels zonder bepaalde intentie 1 1 5 4 12 6 8 6 7 8 7 7 9 2 3 3 3 92

zelfmoord 2 11 25 37 40 59 56 62 38 40 33 40 44 18 27 17 5 1 555

slecht gedefinieerde condities en symptomen 31 6 2 5 4 7 13 16 14 23 27 37 46 115 142 339 495 470 254 2046

39 25 13 29 74 90 146 176 285 466 736 828 1125 1727 2857 4596 5121 8613 9425 5903 1949 44223

16

De twee belangrijkste doodsoorzaken bij mannen (hart- en vaataandoeningen en kanker), nemen allebei ongeveer één derde van de totale sterfte in. Opvallend is verder het aantal overlijdens aan luchtwegaandoeningen : de categorieën pneumonie/influenza en Chronische Obstructieve Respiratoire Aandoeningen maken samen meer dan 5000 overlijdens uit. De mannelijke sterfte in de jongste leeftijdscategorieën (10 tot 35 jaar) valt vooral toe te schrijven valt aan ongevallen en zelfmoord. De in absolute cijfers meest gewichtige doodsoorzaken manifesteren zich vanaf de leeftijd van 40 jaar. Waar eerst kanker vanaf deze leeftijd de belangrijkste doodsoorzaak is, met hart- en vaataandoeningen op een tweede plaats, draait dit patroon om vanaf de leeftijdscategorie 75 tot 79 jaar. Er bestaat bij de doodsoorzaken van de vrouwen een duidelijk overwicht van hart- en vaataandoeningen. Met 21.423 overlijdens op 51.856 is dit de voornaamste doodsoorzaak, gevolgd door de verschillende vormen van kanker, goed voor 11.703 overlijdens. In de jongere leeftijdscategorieën zijn transportongevallen en zelfmoord het meest voorkomend. Vanaf de leeftijdscategorie van 40 tot 44 jaar nemen de groep van kankers en deze van hart- en vaataandoeningen het voortouw. Waar bij mannen de kanteling van kanker naar hart- en vaatziekten in de leeftijdscategorie van 75 tot 79 jaar plaatsvindt, gebeurt dit bij de vrouwen 5 jaar eerder. 3.2.2. Proportionele mortaliteitsratio’s van de voornaamste doodsoorzaken Een andere kijk op de mortaliteit wordt geboden door de proportionele mortaliteitsratio’s. Deze ratio’s geven een beeld van het relatieve belang van bepaalde doodsoorzaken in de verschillende leeftijdsgroepen en de beide geslachten. Proportionele mortaliteitsratio’s (PMR) geven immers weer welk aandeel van het totaal aantal doden in een specifieke bevolkingsgroep te wijten is aan een bepaalde doodsoorzaak. In Tabel 6 worden de PMR voor de 9 voornaamste doodsoorzaken voorgesteld, met name hart- en vaataandoeningen, de verschillende vormen van kanker, diabetes, dementie, luchtwegaandoeningen, levercirrose, accidentele dood, zelfmoord en slecht gedefinieerde condities en symptomen. Algemene tendensen Bij de mannen zijn 33,8% van de overlijdens in 1996 toe te schrijven aan hart- en vaataandoeningen. De impact van kanker, met 30,5%, is haast even groot. De categorie luchtwegaandoeningen, met pneumonie/influenza en chronische obstructieve respiratoire aandoeningen, omvat 1 op de 10 overlijdens in België. Bij de PMR van de vrouwen valt meteen het grote aandeel van hart- en vaatziekten op : 41,3% van de totale vrouwelijke sterfte. De tweede voornaamste doodsoorzaak is kanker, met 22,8%. Naast deze belangrijke verschillen tussen de twee geslachten wat betreft het relatieve belang van de twee voornaamste doodsoorzaken, bestaan er ook nog relevante verschillen bij enkele andere doodsoorzaken. De PMR van zelfmoord bij de mannen bedraagt 2,8 tegenover een waarde van 1,1 bij de vrouwen. Ook de PMR van transportongevallen ligt met een waarde van 2,2 beduidend hoger bij de Belgische

17

mannen dan bij de vrouwen (0,8). Bij de Belgische vrouwen hebben dementie (4,2) en diabetes (2,0) een hogere PMR dan bij de mannen, met respectievelijk PMR-waardes van 1,9 en 1,1. PMR per leeftijdsgroep We bekijken deze verschillende doodsoorzaken nu binnen de 5 leeftijdscategorieën. Ongeveer 80% van alle sterfte in België vindt immers plaats op de leeftijd van 65 jaar of ouder. Het proportioneel sterftecijfer voor alle leeftijden samen zal daarom belangrijke doodsoorzaken voor specifieke jongere leeftijdsgroepen verbergen. Daarom wordt er gebruik gemaakt van leeftijdsspecifieke proportionele sterftecijfers (leeftijdsgroep 1 tot 14 jaar, 15 tot 24 jaar, 25 tot 44 jaar, 45 tot 64 jaar en 65 jaar en ouder). Bij de interpretatie van deze leeftijdsspecifieke proportionele cijfers moet men wel voor ogen houden dat de proporties, en dit vooral in de jongste leeftijdsgroepen, berekend worden op kleine totale aantallen.

1 tot 14 jaar De voornaamste doodsoorzaken bij kinderen (1-14 jaar) zijn verkeersongevallen (17% bij jongens, 15% bij meisjes) en kanker (17% bij jongens, 12,9% bij meisjes). Andere doodsoorzaken bij de jongens zijn achtereenvolgens hart- en vaataandoeningen (4,5%) en slecht gedefinieerde condities (3,0%) Bij de meisjes spelen ook slecht gedefinieerde condities (4,3%), accidentele vergiftiging (3,6%) en pneumonie/influenza (2,9%) een rol in de sterfte binnen deze leeftijdsgroep.

15-24 jaar Bij de 15 tot 24-jarigen valt te observeren dat het belang van verkeersongevallen als doodsoorzaak sterk toeneemt in vergelijking met de jongere leeftijdsgroepen. De PMR van verkeersongevallen bedraagt maar liefst 43,2% bij de mannen en 30,7% bij de vrouwen. De tweede belangrijkste doodsoorzaak is zelfmoord: 21,1% van de mannelijke en 16,5% van de vrouwelijke overlijdens zijn hier aan toe te schrijven. Dragen verder bij tot de totale mannelijke mortaliteit : kanker (6,9%), accidentele vergiftiging (4,1%), en letsels zonder bepaalde intentie (4,1%). Bij de vrouwen tenslotte vormen kanker (10,1%) en hart- en vaataandoeningen (5%) een niet onbelangrijk deel van de totale sterfte in deze leeftijdsgroep.

25-44 jaar In de leeftijdsgroep tussen 25 en 44 jaar bestaan aanzienlijke verschillen tussen beide geslachten wat betreft de rangorde van de doodsoorzaken. Bij de mannen zijn de voornaamste doodsoorzaken zelfmoord (21,5%), kanker (15,3%), verkeersongevallen (14,7%), hart- en vaataandoeningen (13,2%) en levercirrose (4,5%). Binnen de categorie ‘kanker’ zijn de voornaamste types longkanker met 3,2% en colorectale kanker met 1,0% van de sterfgevallen. Bij de vrouwen is kanker (32,0%) de voornaamste doodsoorzaak, waarbij vooral de impact van borstkanker (10,9%) zich laat opmerken. Hierna volgen zelfmoord (14,6%) , hart-en vaataandoeningen (11,8%) en verkeersongevallen (7,9%),

18

45-64 jaar In de groep van de 45 tot 64-jarigen neemt het aandeel van kanker in de totale sterfte nog toe. Bij de mannen dragen onder meer longkanker (15,9%) en colorectale kanker (3,2%) bij tot een totale sterfte aan kanker van 41,2%. Kanker maakt in deze leeftijdsgroep zelfs meer dan de helft (51,2%) van alle vrouwelijke sterfgevallen uit. Een belangrijk aandeel in deze sterfte hebben borstkanker (17,0%), longkanker (5,4%), colorectale kanker (5,1%) en baarmoederhalskanker (2,1%). Andere belangrijke doodsoorzaken bij de mannen zijn de hart- en vaataandoeningen (27,6%), waarvan cerebrovasculaire aandoeningen 4,0% en de ischemische hartziekten 11,3% uitmaken, levercirrose (3,8%) en zelfmoord (4,4%). Bij de vrouwen vormen hart- en vaatziekten met 19,2% ook de tweede voornaamste doodsoorzaak, al ligt binnen deze ziektecategorie de verhouding tussen cerebrovasculaire aandoeningen (5,4%) en de ischemische hartziekten (5,2%) anders dan bij de mannen. Verder van belang zijn levercirrose (3,6%) en zelfmoord (3,5%).

+65 jaar In de leeftijdscategorie van de 65-plussers, waarin meer dan 80% van het totaal aantal sterfgevallen zich situeert, is de voornaamste doodsoorzaak de categorie hart- en vaataandoeningen, zowel bij de mannen (37,7%) als de vrouwen (45,1%). Belangrijke subcategorieën hiervan zijn bij de mannen cerebrovasculaire aandoeningen (8,8%), ischemische hartziekten(8,4%) en hartinsufficiëntie en onduidelijk gedefinieerde hartaandoeningen (7,2%). Bij de vrouwen komen hartinsufficiëntie (11,6%), cerebrovasculaire aandoeningen (11,9%) en ischemische hartziekten (7,3%) het vaakst voor. De tweede doodsoorzaak is kanker. Bij de mannen, waar kanker 29,6% van de sterfte veroorzaakt bij de 65-plussers, zijn de voornaamste kankervormen longkanker (10,0%), prostaatkanker(4,3%) en colorectale kanker (3,1%). De vrouwelijke sterfte door kanker bedraagt 19,3% van de totale sterfte in deze leeftijdscategorie. De meeste kankersterfte bij de vrouwen in deze leeftijdscategorie is te wijten aan borstkanker (3,3%) en colorectale kanker (3,1%). Verder van belang in deze leeftijdscategorie zijn de luchtwegaandoeningen. Bij de mannen zijn de proportionele mortaliteitsratio’s als volgt : pneumonie/influenza (3,8%) en Chronische Obstructieve Respiratoire Aandoeningen (8,0%). Van de totale vrouwelijke sterfte valt 3,9% toe te schrijven aan pneumonie/influenza en 3,2% aan chronisch obstructieve respiratoire aandoeningen. Opvallend in deze leeftijdscategorie is het vrij hoge aandeel van slecht gedefinieerde condities (4,1%) bij de vrouwen.

19

Tabel 6/1 : PMR, België, 1996 Mannen Vrouwen Proportionele mortaliteitsratio’s naar doodsoorzaak, geslacht en leeftijdscategorie

ICD-9 1-14

200

15-24

664

25-44

2629

45-64

9617

+65

39044

Tot

52520

1-14

140

15-24

218

25-44

1316

45-64

4978

+65

44949

Tot

51859

1. Hart- en vaataandoeningen 390 - 459 4,5 3,0 13,2 27,6 37,7 33,8 5,0 5,0 11,8 19,2 45,1 41,3

1.A. Hypertensie 401 - 404 0,0 0,0 0,2 0,3 0,4 0,3 0,0 0,0 0,2 0,5 0,7 0,7

1.B. Ischemische hartziekten 410 - 414 0,0 0,2 5,0 11,3 8,4 8,6 0,0 0,0 2,5 5,2 7,3 6,9 1.C. Hartinsufficiëntie en onduidelijk gedefinieerde hartaandoeningen

428 - 429

1,0

0,3

1,2

3,0

7,2

6,0

0,0

0,9

0,8

2,3

11,6

10,3

1.D. Cerebrovasculaire aandoeningen 430 - 438 1,5 1,1 2,4 4,0 8,8 7,4 0,7 1,4 4,8 5,4 11,9 11,0

1.E. Atherosclerose 440 - 444 0,0 0,0 0,3 1,2 2,6 2,2 0,0 0,0 0,3 0,6 2,1 1,8

2. Kanker 140 - 234 17,0 6,9 15,3 41,2 29,6 30,5 12,9 10,1 32,0 51,2 19,3 22,6

2.A. Longkanker 162 0,0 0,2 3,2 15,9 10,0 10,5 0,0 0,0 3,3 5,4 1,5 1,9

2.B. Borstkanker (vrouw) 174 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 10,9 17,0 3,3 4,8

2.C. Baarmoederkanker 179 &182 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,5 0,3 0,3

2.D. Baarmoederhalskanker 179 - 180 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 1,9 2,1 0,6 0,8

2.E. Colorectale kanker 153 - 154 0,5 0,0 1,0 3,2 3,1 2,9 0,0 0,0 2,0 5,1 3,1 3,2

2.F. Prostaatkanker 185 0,0 0,0 0,0 1,3 4,3 3,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

2.G. Zonder vermelding van lokalisatie 199 0,0 0,3 0,5 1,8 1,5 1,5 0,0 0,0 1,0 1,9 1,2 1,3

3. Diabetes mellitus 250 1,0 0,0 0,9 1,1 1,1 1,1 0,0 0,0 0,8 1,5 2,1 2,0

4. Dementie 290, 298 en 331 0,5 0,3 0,1 0,4 2,5 1,9 0,0 0,5 0,1 0,5 4,8 4,2

20

Mannen Vrouwen Tabel 6/2 : PMR, België, 1996 ICD-9

1-14 15-24 25-44 45-64 +65 tot 1-14 15-24 25-44 45-64 +65 tot

5. Luchtwegaandoeningen 5.A. Pneumonie / influenza 480 - 487 0,5 0,6 1,2 1,2 3,8 3,1 2,9 0,9 1,4 0,9 3,9 3,6 5.A. Chronische obstruct.

respirat. aandoeningen

490 - 496 0,5 0,6 0,9 4,4 8,0 6,8 0,0 1,4 1,4 3,0 3,2 3,1

6. Levercirrose 571 0,5 0,0 4,5 3,8 0,7 1,4 0,0 0,0 4,3 3,6 0,5 0,9

7. Accidentele dood

7.A. Transportongevallen 800 - 849 18,0 44,0 14,9 2,2 0,5 2,2 15,7 31,2 8,0 1,6 0,3 0,8

7.B. Verkeersongevallen 810 - 819 17,0 43,2 14,7 2,0 0,5 2,1 15,0 30,7 7,9 1,5 0,3 0,7 7.C. Accidentele

vergiftiging 850 - 854, 858 & 868 1,0 4,1 1,9 0,1 0,0 0,2 3,6 2,3 1,3 0,3 0,0 0,1

7.D. Accidentele val 880 - 888 1,5 0,9 1,5 0,9 1,1 1,1 2,1 1,4 0,7 0,9 1,6 1,5

7.E. Letsels zonder bepaalde intentie 980 - 989 2,0 4,1 3,3 0,4 0,1 0,4 0,0 2,8 2,3 0,6 0,1 0,2

8. Zelfmoord 950 - 959 1,5 21,1 21,5 4,4 0,8 2,8 1,4 16,5 14,6 3,5 0,3 1,1

9. Slecht gedefinieerde condities en symptomen 780 - 799 3,0 0,8 3,1 2,1 2,4 2,5 4,3 3,2 3,0 2,0 4,1 3,9

Aantal sterfgevallen

200 664 2629 9617 39044 52520 140 218 1316 4978 44949 51859

21

3.2.3. Evolutie van oorzaakspecifieke mortaliteit (1987-1991-1996) In dit hoofdstuk wordt de evolutie van de verschillende doodsoorzaken over de jaren 1987, 1991 en 1996 besproken. Hiervoor wordt er echter geen gebruik gemaakt van proportionele mortaliteitscijfers maar van de absolute aantallen per doodsoorzaak. Dit maakt het mogelijk een eventuele toename of afname van specifieke doodsoorzaken, onafhankelijk van de evolutie van de totale sterfte, te situeren. Wel is deze methode gevoelig voor een evolutie van de samenstelling van de bevolking naar leeftijd en geslacht. Met de keuze voor deze wijze voorstelling mikken we op een onmiddellijke hanteerbaarheid van deze gegevens door de niet-professionele gebruikers van dit rapport. Het moge duidelijk zijn dat deze cijfers niet gehanteerd kunnen worden als een indicator van de evolutie van het sterfterisico, omwille van de hier niet verrekende evolutie van de bevolkingssamenstelling. Om dit beeld op basis van absolute cijfers enigszins te nuanceren wordt in aanvulling op de verschillende grafieken telkens een tabel opgenomen met de respectievelijke rates, het aantal doden berekend op 100.000. Deze aanvullende gegevens worden echter niet opgenomen in de bespreking. De bespreking beperkt zich tot een aantal specifieke doodsoorzaken, enerzijds omwille van hun relatieve belang in de totale mortaliteit, anderzijds omwille van de gerelateerde overheidsinspanningen in de preventie van bepaalde categorieën van vermijdbare sterfte.

22

Verkeersongevallen Over de periode 1987-1996 wordt er in alle leeftijdsgroepen, zowel bij mannen als vrouwen, een afname van het aantal verkeersdoden geobserveerd. Opvallend is dat bij beide geslachten, in de leeftijdsgroep van 25 tot 44 jaar er tussen 1987 en 1991 een stijging van het aantal verkeersdoden plaatsvindt, om dan naar 1996 weer te dalen naar een niveau dat beduidend lager ligt dan in 1987.

Figuur 2 : Evolutie verkeersdoden (absolute cijfers), Mannen, België, 1987-1991-1996

50100150200250300350400450500550

1987 1991 1996

15-24

25-44

45-64

65-74

75+

Tabel 7 : Evolutie verkeersdoden (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Mannen, België, 1987-1991-1996

1987 1991 1996 15-24 52,75 53,57 44,22 25-44 29,37 32,04 24,69 45-64 22,76 21,88 16,66 65-74 35,57 21,58 24,18 75+ 54,91 54,26 39,67

23

Figuur 3 : Evolutie verkeersdoden (absolute cijfers), Vrouwen, België, 1987-1991-1996

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

1987 1991 1996

15-2425-4445-6465-7475+

Tabel 8 : Evolutie verkeersdoden (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Vrouwen, België, 1987-1991-1996

rate 1987 1991 199615-24 15,01 13,47 10,6725-44 7,81 9,01 6,8545-64 9,25 8,79 6,4265-74 17,44 13,18 10,6875+ 21,77 19,94 13,51

24

Hart- en vaataandoeningen In de weergave van de evolutie van de hart-en vaataandoeningen wordt er geopteerd voor een indexering van de sterftecijfers, waarbij de mortaliteit in 1987 gelijkgesteld wordt aan 100 en de sterftecijfers van de volgende jaren in relatie hiermee worden gesitueerd. Deze keuze wordt gemaakt omwille van omwille van de grote verschillen in absolute waarde tussen de vier leeftijdscategorieën, waardoor een directe grafische voorstelling van de absolute cijfers weinig inzicht verschaft. In de oudste leeftijdscategorie (75+) blijft het aantal sterfgevallen omwille van hart- en vaataandoeningen stabiel. Het patroon van de jongere leeftijdsgroepen is gelijklopend : na een daling van 1987 naar 1991, stijgt het aantal sterfgevallen weer tussen 1991 en 1996. Het netto resultaat van deze evolutie is een afname van het aantal sterfgevallen, enkel bij de mannen tussen 65 en 74 neemt het aantal sterfgevallen toe.

Figuur 4 : Evolutie hart- en vaatziektensterfte, procentuele verschuivingen (1987 = 100), België, 1987-1991-1996

70

75

80

85

90

95

100

105

110

1987 1991 1996 1987 1991 1996

Mannen Vrouwen

25-4445-6465-7475+

Tabel 9: Evolutie hart- en vaatziektensterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), België, 1987-1991-1996

1987 1991 1996 1987 1991 199625-44 27,95 23,23 22,26 13,10 11,01 10,2245-64 336,47 274,96 228,00 131,32 96,10 80,7165-74 1504,71 1208,09 1116,69 805,25 634,64 542,5175+ 4684,35 4513,41 4428,02 4061,49 3946,33 3975,02

25

Kanker Het aantal sterfgevallen omwille van kanker bij mannen nam tussen 1987 en 1996 af in de leeftijdscategorie tussen de 25 en 64 jaar, bleef ongeveer stabiel bij de 75-plussers en nam fors toe in de leeftijdsgroep tussen 65 en 74. Bij de vrouwen bestaat er in alle leeftijdsgroepen een toename van het aantal sterfgevallen omwille van kanker, enkel bij de 45 tot 64-jarigen komt er een daling voor.

Figuur 5 : Evolutie kankersterfte, procentuele verschuivingen (1987 = 100), België, 1987-1997-1996

85

90

95

100

105

110

115

120

125

1987 1991 1996 1987 1991 1996

Mannen Vrouwen

25-4445-6465-7475+

Tabel 10 : Evolutie kankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), België, 1987-1991-1996

1987 1991 1996 1987 1991 199625-44 28,96 26,64 25,91 28,45 31,57 27,9045-64 400,91 379,80 341,02 238,99 238,95 215,5965-74 1365,36 1271,52 1274,13 593,21 573,94 563,3275+ 2807,35 2805,26 2710,19 1236,98 1271,05 1301,18

26

Longkanker De evolutie van het aantal sterfgevallen ten gevolge van longkanker verschilt sterk tussen de twee geslachten. Bij de mannen bestaat er in de leeftijdsgroepen van 45 tot 64 en 75+ een duidelijke afname van de longkankermortaliteit. In de leeftijdsgroep van 65 tot 74 doet er zich een voortgezette stijging voor tussen 1987 en 1996.

Figuur 6 : Evolutie longkankersterfte (absolute cijfers), Mannen, België, 1987-1991-1996

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2100

2200

2300

1987 1991 1996

45-6465-7475+

Tabel 11 : Evolutie longkankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Mannen, België, 1987-1991-1996

1987 1991 1996 45-64 174,67 147,97 131,56 65-74 547,33 536,93 511,79 75+ 836,34 842,21 756,56

27

Een heel andere evolutie doet zich voor bij de vrouwen waar de longkankermortaliteit in deze tijdsspanne in de drie leeftijdsgroepen toeneemt. Het is vooral de leeftijdscategorie van de 65-plussers waar de meest uitgesproken toename van longkankersterfte optreedt (+51%). In de jongere leeftijdscategorie (45-54) kent het aantal sterfgevallen een eerder lichte toename.

Figuur 7 : Evolutie Longkankersterfte (absolute cijfers), Vrouwen, België, 1987-1991-1996

150

200

250

300

350

400

1987 1991 1996

45-6465-7475+

Tabel 12 : Evolutie longkankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), Vrouwen, België, 1987-1991-1996

1987 1991 199645-64 20,31 24,20 22,6465-74 44,06 48,77 63,7375+ 58,93 69,22 74,69

28

Borstkanker Terwijl in de periode van 1987 tot 1996 het aantal overlijdens ten gevolge van borstkanker tussen 45 en 64 jaar licht afneemt, bestaat er in deze periode een significante stijging in de overige leeftijdscategorieën (25-44, 65-74 en 75+).

Figuur 8 : Evolutie borstkankersterfte (index : 1987 =100), Vrouwen, België, 1987-1991-1996

90

95

100

105

110

115

120

125

130

1987 1991 1996

25-4445-6465-7475+

Tabel 13 : Evolutie borstkankersterfte (aantal sterfgevallen/100.000 inwoners), België, 1987-1991-1996

1987 1991 199625-44 9,36 11,01 9,49

45-64 77,74 76,43 71,4165-74 115,88 118,26 116,4275+ 171,84 200,11 199,79

29

3.2.4. Aantal verloren potentiële levensjaren (VPJ) Een belangrijke indicator voor de doelgerichtheid van een volksgezondheidbeleid is het aantal potentiële levensjaren dat verloren gaat door het voortijdig optreden van de dood, m.a.w. het aantal verloren potentiële levensjaren. De verloren jaren tussen bijvoorbeeld 1 en 64 jaar, als het overlijden gebeurt op leeftijd X, worden berekend met de formule “65-X”. Het totaal VPJ voor een specifieke doodsoorzaak wordt vervolgens gedeeld door het aantal blootgestelde persoonsjaren Deze statistiek werd berekend zowel voor de leeftijdsgroep 1 tot 74 jaar als voor de meer economisch actieve groep 15 tot 64 jaar, m.a.w. de actieve beroepsbevolking.

30

Leeftijdsgroep 1 tot 74 jaar

Mannen In België wordt bij de mannen in de leeftijdsgroep 1 tot 74 het hoogst aantal persoonsjaren verloren door ischemische hartziekten (866/100.000), longkanker (847/100.000), zelfmoord (840/100.000) en verkeersongevallen (815/100.000). De rangorde voor België verbergt aanzienlijke gewestelijke verschillen. Zo is in Brussel en in Vlaanderen longkanker de doodsoorzaak waaraan het meeste levensjaren verloren gaan en nemen in Vlaanderen de verkeersongevallen de tweede plaats in de rangorde in.

Tabel 14 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 1 tot 74 volgens gewest, mannen, België, 1996

Vlaams Gewest

Brussels Gewest Waals Gewest België

rang VPJ rang VPJ rang VPJ rang VPJ

Ischemische hartziekten 4 738 2 767 1 1124 1 866

Longkanker 1 802 1 773 3 948 2 847

Zelfmoord 3 764 3 718 2 1010 3 840

Verkeers-ongevallen 2 796 4 461 4 945 4 815

Cerebrovasculaire aandoeningen 5 264 7 318 7 345 5 295

CARA 6 234 9 260 6 372 6 284

Levercirrose 9 157 5 415 5 423 7 267

Hartinsufficiëntie 8 181 10 251 9 207 8 196

Slecht gedefinieerde condities & symptomen 10 126 6 357 8 236 9 182

Colo-rectale kanker 7 182 11 174 10 184 9 182

Letsels zonder bepaalde intentie 11 104 8 311 11 123 11 129

31

Vrouwen Bij de vrouwen zijn de voornaamste oorzaken van voortijdige sterfte borstkanker (515/100.000), zelfmoord (290/100.000), ischemische hartziekten (248/100.000) en verkeersongevallen (240/100.000). Deze cijfers zijn beduidend lager dan bij de mannen.

Tabel 15 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 1 tot 74 volgens gewest, vrouwen, België, 1996

Vlaams Gewest



Borstkanker 1 556 1 455 1 461 1 515

Zelfmoord 2 272 4 260 3 330 2 290


Verkeersongevallen 4 215 8 175 1 461 4 240


Longkanker 7 136 7 191 6 231 6 173


Levercirrose 10 75 6 198 7 203 8 129

CARA 8 83 10 127 9 141 9 106


Hart insufficiëntie 9 79 9 137 11 103 11 92


32

Leeftijdsgroep 15 tot 64 jaar (beroepsactieve leeftijd)

Mannen Op het gebied van de verloren potentiële levensjaren binnen de actieve mannelijke bevolking is de impact van ischemische hartziekten (358/100.000) en longkanker (344/100.000) beduidend kleiner. Verkeersongevallen (811/100.000) en zelfmoord (803/100.000) schuiven zo door naar respectievelijk de eerste en de tweede positie van de rangorde. Deze twee doodsoorzaken zijn in de drie gewesten de belangrijkste oorzaken van vroegtijdige sterfte. Wel is het zo dat respectievelijk verkeersongevallen en zelfmoord in het Waals gewest het meeste potentiële levensjaren verloren doen gaan per 100.000 inwoners (945/967), beduidend meer dan in Vlaanderen (798/732) en Brussel (419/690).

Tabel 16 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 15 tot 64 volgens gewest, mannen, België, 1996

Vlaams Gewest




Zelfmoord 2 732 1 690 1 967 2 803


Longkanker 4 344 4 331 4 456 4 379

Levercirrose 6 108 5 292 5 333 5 197

Cerebrovasculaire aandoeningen

5 122 8 180 6 186 6 147

Letsels zonder bepaalde intentie

7 99 6 284 9 127 7 125


CARA 11 70 9 130 8 132 9 95

Hart insufficiëntie 9 80 10 122 10 94 10 88


Accidentele val 12 58 12 58 12 82 12 66

33

Vrouwen Bij de vrouwen in de Belgische beroepsactieve bevolking gaan er beduidend minder potentiële levensjaren verloren dan bij de mannen. Borstkanker, een agressieve en relatief vroeg optredende vorm van kanker, zorgt voor 336 op 100.000 vroegtijdig verloren levensjaren. Andere belangrijke oorzaken zijn verkeersongevallen (218/100.000) en cerebrovasculaire aandoeningen (117/100.000). In het Brussels Gewest is het relatieve belang van slecht gedefinieerde condities veel hoger dan in de andere twee Gewesten. De relatieve positie van de Verloren Potentiële Levensjaren omwille van verkeersongevallen ligt er echter beduidend lager. Terwijl in Vlaanderen en Brussel borstkanker het meeste aantal levensjaren verloren doet gaan bij de vrouwen tussen de 15 en 64, gaat in het Waalse gewest bij deze groep het meeste levensjaren verloren omwille van zelfmoord.

Tabel 17 : Rangorde van het naar leeftijd gestandaardiseerd oorzaakspecifiek aantal verloren potentiële levensjaren, VPJ (/100000 persoonsjaren) in de leeftijdsgroep 15 tot 64 volgens gewest, vrouwen, België, 1996.

Vlaams Gewest

Brussels Gewest

Waals Gewest België


Borstkanker 1 369 1 282 2 293 1 336

Zelfmoord 2 256 2 246 1 311 2 273



Ischemische Hartziekten 6 88 9 82 7 124 5 99

Longkanker 7 77 8 94 5 140 5 99

Levercirrose 4 93 5 146 4 158 7 93



baarmoederhalskanker 9 49 12 53 11 57 10 52


CARA 11 36 10 60 10 67 12 48

34

3.2.5. Tabaksgerelateerde sterfte Situering Ondanks de globale afname van het aantal rokers en de vooruitgang van de geneeskunde blijft roken de belangrijkste oorzaak van vermijdbare sterfte en de voornaamste factor in het ontstaan van talrijke ziekten. Het roken van sigaretten leidt immers tot de opname van schadelijke stoffen in het lichaam, onder meer teer, nicotine en koolstofmonoxide(9). Momenteel veroorzaakt tabaksgebruik in Europa jaarlijks meer dan 1,2 miljoen doden(10). Indien er geen effectievere maatregelen getroffen worden om het tabaksgebruik terug te dringen zal dit cijfer in 2020 2 miljoen bedragen(11). Het Europese tabaksverbruik is in vergelijking met dertig jaar geleden gedaald dankzij de talrijke preventiecampagnes, maar is onlangs weer toegenomen in bepaalde specifieke groepen, in het bijzonder onder de jongeren. De resultaten van een vergelijkend onderzoek in Vlaanderen onder toezicht van de Wereldgezondheidsorganisatie tonen voor de periode 1990-1996 een stijging van het dagelijks roken aan bij jongeren, zowel bij jongens als bij meisjes. Tussen 1996 en 1998 daalt het dagelijks roken bij jongens, maar stijgt het sterk bij meisjes. Het dagelijks roken is significant vanaf 13-14 jaar en wordt opmerkelijk op 15-16 jarige leeftijd. Op 15-16-jarige leeftijd rookt 1 op 5 van de jongeren; op 17-18-jarige leeftijd rookt bijna 1 op 3 van de jongeren. Het verschil in rookgedrag tussen jongens en meisjes verdwijnt(12). In wat volgt wordt een poging ondernomen de negatieve impact van tabaksconsumptie op de volksgezondheid te kwantificeren. Methodologie Er bestaan in België geen directe gegevens om de relatie tussen rookgedrag en sterfte in kaart te brengen. Zo staat er geen informatie over de geschiedenis van het rookgedrag op het sterftecertificaat. Toch is het mogelijk om op basis van bestaande gegevens een schatting te maken van de tabaksgerelateerde sterfte. Hiervoor wordt er beroep gedaan op de methode die door Peto et al. werd uitgewerkt (13) en ook reeds werd uitgewerkt voor de Belgische situatie door de auteurs van ‘Smoking Related Mortality, Belgium,1992-1994’ (14). Peto berekende voor een aantal doodsoorzaken die in verband worden gebracht met tabaksgebruik het attributieve risico, d.w.z. de proportie van een specifieke doodsoorzaak die te wijten is aan roken.

35

Peto baseerde zich op een grootschalige gezondheidsonderzoek (American Cancer Society’s second Cancer Prevention Study) bij meer dan 1 miljoen Amerikanen die in 1982 een vragenlijst invulden, waarin onder meer gepeild werd naar het rookgedrag. Deze groep werd vervolgens gedurende 6 jaar gevolgd wat betreft mortaliteit. De op deze wijze verkregen informatie over de incidentie van verschillende doodsoorzaken bij rokers en niet-rokers werd door Peto gebruikt om een inschatting te maken van de tabaksgerelateerde sterfte. De methode die Peto ontwikkelde maakt enkel voor longkanker gebruik van de absolute risico’s. Bij vele andere ziekten kunnen de absolute risico’s van de CPS-II-studie immers niet rechtstreeks gegeneraliseerd worden. Zo zullen ziektes met een langer verloop ondervertegenwoordigd zijn, aangezien personen die reeds in een slechte gezondheidstoestand verkeren op het moment van de initiële enquête, minder geneigd zijn om hieraan deel te nemen. Longkanker, met zijn karakteristiek snel verloop, is minder gevoelig voor deze problematiek. Voor de andere bestudeerde doodsoorzaken stelt Peto voor om in de berekening van het attributieve risico gebruik te maken van het relatieve risico. Dit is de verhouding tussen de mortaliteitsratio bij de rokers en deze bij de niet-rokers. Deze verhouding is geschikter voor het generaliseren van de onderzoeksgegevens naar andere populaties. De verkregen gegevens stelden Peto in staat te bepalen welke proportie van de incidentie van longkanker toe te schrijven was aan tabaksgebruik. Op basis van het aantal longkankergevallen dat toe te schrijven valt aan tabaksgebruik, kan men vervolgens inschatten hoeveel rokers er zich in een bepaalde populatie bevinden. Tenslotte is het mogelijk een om een schatting te maken van de mate waarin een aantal andere doodsoorzaken tabaksgerelateerd zijn, op basis van de uit de Amerikaanse studie gekende mortaliteitsratio’s bij de groep van rokers. Zo kan men, aan de hand van de nu verkregen schattingen van de prevalentie van rokers in de Belgische populatie en de uit de Amerikaanse studie bekende prevalentie van bepaalde doodsoorzaken bij rokers, komen tot een schatting van de impact van het rookgedrag in België op de sterfte.

36

De cijfers

Mannen Maar liefst één derde van alle sterfgevallen door medische oorzaken2 in 1996 bij de Belgische mannen van 35 of ouder was het gevolg van roken. In absolute cijfers komt dit neer op 15.958 doden. Longkanker neemt met 5.221 sterfgevallen (of 94% van alle longkankergevallen) een belangrijk aandeel in van de aan kanker toe te schrijven sterfte. Dit hoge percentage valt te verklaren door het hoog risico van longkanker door roken en het hoge percentage rokers bij de mannen. Andere belangrijke tabaksgerelateerde doodsoorzaken bij de mannen waren hart- en vaataandoeningen (met 3685 overlijdens of 20,88% van alle sterfte door deze oorzakencategorie), chronische obstructieve longaandoeningen (2712 overlijdens of 75,82% van de oorzakencategorie in kwestie), andere kankers (1549 overlijdens of 16,91%). Verder valt te observeren dat tabak verantwoordelijk is voor een groot deel (70,98%) van alle overlijdens veroorzaakt door aëro-digestieve kankers Tabaksconsumptie heeft ook een belangrijk effect op de sterfte omwille van COPD (chronic obstructive pulmonary disease). Maar liefst 75% van de overlijdens omwille van COPD kan worden toegeschreven aan het tabaksgebruik.

Vrouwen Bij de vrouwen is de impact van tabak op de totale sterfte veel kleiner. Maar 4,7% van de sterfte door medische oorzaken is gerelateerd met tabaksconsumptie. Dit valt voor een groot deel te verklaren door het historische lagere gebruik van tabak door vrouwen. In de laatste decennia zijn vrouwen echter meer en meer gaan roken. Deze evolutie, in combinatie met een afname van het roken bij de mannen, doet vermoeden dat de cijfers van beide geslachten wat betreft de tabaksgerelateerde sterfte in de toekomst naar elkaar zullen toe groeien. Belangrijke tabaksgerelateerde doodsoorzaken bij de vrouwen zijn longkanker (565 overlijdens of 58% van de totale longkankersterfte), chronische obstructieve longaandoeningen (555 overlijdens of 34%) en hart- en vaataandoeningen (446 overlijdens of 2%).

2 Het begrip medische sterfte omvat de sterfte omwille van acute of chronische ziekten of aandoeningen. De niet-medische sterfte omvat dus doodsoorzaken als zelfmoord, verkeersongevallen, gewelddadige dood, accidentele dood…

37

Verschillen tussen de gewesten Uit de cijfers blijkt dat in het Waalse gewest een hoger percentage van de medische sterfte bij de mannen tabaksgerelateerd is. (Wallonië 35%, Vlaanderen 33%, Brussel 30%). Bij de vrouwelijke tabaksgerelateerde sterfte ligt deze volgorde anders (Brussel 7%, Wallonië 6%, Vlaanderen 4%). Dit groter aandeel in de medische sterfte bij de Waalse mannen, wordt weerspiegeld in de percentages tabaksgerelateerde sterfte van hart- en vaataandoeningen (23%) en de categorie “alle andere medische oorzaken” (22%). Vooral bij de vrouwen is er een duidelijk verschil tussen de gewesten: in Brussel bedraagt het aandeel van de tabaksgerelateerde sterfte binnen het totaal aan medische doodsoorzaken (7%) haast het dubbele van dat in Vlaanderen (3,6%).

38

Tabel 18 : Tabaksgerelateerde sterfte, België, 1996 Mannen Vrouwen

Doodsoorzaken ICD-9 code Aantal overlijdens

Aantal aan tabak toegeschreven

overlijdens % Aantal overlijdens


overlijdens %

Longkanker 162 5.532 5.221 94,37 981 565 57,63

Aëro-digestieve kankers 140-150, 161 1.103 783 70,98 329 73 22,14

Andere kankers Overige 140-209 9.163 1.549 16,91 10.211 101 0,99

COPD 490-496 3.577 2.712 75,82 1.622 555 34,23

Hart- en vaataandoeningen 390-459 17.653 3.685 20,88 21.369 446 2,09

Alle andere medische oorzaken Overige 0-799 10.555 2.008 19,02 14.438 559 3,87

Totaal medische oorzaken 47.583 15.958 33,54 48.950 2.299 4,70

39

Tabel 19 : Tabaksgerelateerde sterfte, Vlaams Gewest, 1996

Mannen Vrouwen





overlijdens %

Longkanker 162 3.213 3.028 94,24 467 234 49,99

Aëro-digestieve kankers 140-150, 161 605 433 71,66 137 23 16,90

Andere kankers Overige 140-209 5.232 868 16,59 5.746 43 0,74

COPD 490-496 2.019 1445 75,28 874 250 28,55

Hart- en vaataandoeningen 390-459 9.932 1939 19,52 11.677 176 1,51

Alle andere medische oorzaken Overige 0-799 5.490 965 17,58 7.159 211 2,95

Totaal medische oorzaken 26.491 8.678 32,76 26.060 937 3,60

40

Tabel 20 : Tabaksgerelateerde sterfte, Waals Gewest, 1996 Mannen Vrouwen





overlijdens %

Longkanker 162 1.861 1.763 94,71 386 248 64,21


Andere kankers Overige 140-209 3.113 558 17,93 3.410 44 1,30

COPD 490-496 1.291 992 76,87 576 227 39,48

Hart- en vaataandoeningen 390-459 6.222 1.454 23,37 7.661 208 2,71


Totaal medische oorzaken 16.675 5.868 35,19 17.586 1.037 5,90

41

Tabel 21 : Tabaksgerelateerde sterfte, Brussels Gewest, 1996 Mannen Vrouwen





overlijdens %

Longkanker 162 458 430 93,87 128 85 66,60


Andere kankers Overige 140-209 818 127 15,57 1.055 14 1,34

COPD 490-496 267 193 72,43 172 71 41,44

Hart- en vaataandoeningen 390-459 1.499 276 18,43 2.031 64 3,17


Totaal medische oorzaken 4.417 1.328 30,07 5.304 362 6,83

42

4.De Gezondheidsverwachting in België - 1991-1996 / 1997 De gezondheidsverwachting is een indicator die gegevens van morbiditeit en mortaliteit combineert. Het resultaat van deze combinatie geeft het gemiddeld aantal jaren aan dat een persoon kan verwachten te leven in een bepaalde gezondheidstoestand, als de huidige patronen van sterfte en morbiditeit van toepassing blijven. Meer informatie over de gehanteerde indicator is aanwezig in het hoofdstuk ‘situering bronnen’ 4.1. Keuze van de gezondheidsverwachting-indicatoren De gehanteerde indicatoren werden genomen uit de nationale gezondheidsenquête van 1997 (15). 4.1.1. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid Het antwoord op de vraag “hoe is uw huidige gezondheidstoestand?” werd gehanteerd als indicator voor de ervaren gezondheidstoestand. De 5 mogelijke antwoorden werden hergecodeerd naar de categorieën ‘goede ervaren gezondheid’ (omvat de antwoorden “zeer goed” en “goed”) en ‘slecht ervaren gezondheid’ (de antwoorden “gaat wel (redelijk)”, “slecht” en “zeer slecht”.) 4.1.2. Levensverwachting met beperkingen Deze indicator is gebaseerd op de vraag naar de aanwezigheid van lichamelijke beperkingen, bestaande uit twee delen. Het eerst deel bestaat uit het onderdeel “Lichamelijk Functioneren” van de SF-36 vragenlijst(16), een onderdeel waarin de mogelijkheid om te tillen, te dragen, mobiliteit, trappen lopen, vooroverbuigen, knielen en zelfverzorging worden bevraagd. De personen jonger dan 60 jaar die geen beperkingen aangaven in deze eerste vragenlijst kregen automatisch de eindscore ‘geen beperkingen”. Aan de overige personen (=60-plussers en jongere personen die beperkingen opgaven) werd de door het Nederlands Centraal Bureau voor Statistiek en de Wereldgezondheidsorganisatie aanbevolen vragenlijst voorgelegd. Deze peilt in 10 vragen naar beperkingen in locomotie, verplaatsing, aan- en uitkleden, wassen van handen en aangezicht, eten, naar het toilet gaan, continentieproblemen, gehoors- en gezichtsbeperkingen. Elk van deze vragen kent drie mogelijke antwoorden : “geen beperking”, “matige beperking” en “ernstige beperking”. De respondenten die minstens twee matige beperkingen of minstens één ernstige beperking opgaven, worden beschouwd als “personen met een ernstige beperkingen”.

43

4.1.3. Levensverwachting in goede mentale gezondheid In de gezondheidsenquête van 1997 werd de mentale gezondheid gemeten aan de hand van de de General Health Questionnaire(17), het vaakst gebruikte internationaal screeningsinstrument voor algemene psychiatrische aandoeningen in de eerstelijns gezondheidszorg. De GHQ-12, een verkorte versie bestaande uit 12 vragen, peilt naar 3 domeinen van psychische morbiditeit : angst en slapeloosheid, sociaal disfunctioneren en depressieve stemming. 4.1.4. Indicator voor Sociaal Economische Status De verschillende indicatoren voor de gezondheidsverwachting worden ook geanalyseerd op het niveau van Sociaal Economische Status. In de studie “Gezondheidsverwachting volgens socio-economische gradiënt in België” wordt gebruik gemaakt van het opleidingsniveau als indicator voor de socio-economische status. Er werden 10 verschillende opleidingscategorieën onderscheiden:

1. geen diploma 2. lager onderwijs 3. lager beroeps secundair onderwijs 4. lager technisch secundair onderwijs 5. lager algemeen en kunst secundair onderwijs 6. hoger beroeps secundair onderwijs 7. hoger technisch secundair onderwijs 8. hoger algemeen en kunst secundair onderwijs 9. hoger onderwijs van het korte type (1-3 jaar hoger onderwijs) 10. hoger onderwijs van het lange type (meer dan 3 jaar hoger onderwijs)

44

4.2. Cijfers voor België 4.2.1. Levensverwachting Op de leeftijd van 25 jaar hebben de Belgische mannen nog een levensverwachting van 49,5 jaar en de vrouwen van 55,6 jaar. Mannen worden dus gemiddeld 74,5 jaar oud, vrouwen 80,6 jaar. 4.2.2. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid. Vrouwen mogen dan wel een levensverwachting hebben die 6 jaar hoger ligt, als 25-jarige hebben ze exact evenveel jaren in goede gezondheid voor de boeg als de mannen. De levensverwachting in goede ervaren gezondheid op 25 jaar is 37,4 jaar bij mannen en 37,6 jaar bij vrouwen. Dit is respectievelijk 76% en 67% van de op die leeftijd te verwachten levensjaren. 4.2.3. Levensverwachting met beperkingen Een verduidelijking van de hierboven beschreven situatie wordt geleverd door de cijfers van de te verwachten levensjaren met of zonder beperkingen. De levensverwachting zonder beperkingen op 25 jaar maakt bij de mannen haast 77% uit van de totale levensverwachting op die leeftijd. Bij de vrouwen bedraagt deze verhouding slechts 70,29%. Vrouwen verwachten op 25 jaar een meer dan dubbel zo lange periode (5,5 jaar) met ernstige beperkingen als mannen (2,6 jaar).

Tabel 22 : Levensverwachting met beperkingen op 25 jaar in jaren en als percentage van de totale levensverwachting, 1991-1996 / 1997

Mannen Vrouwen jaar % jaar %

Zonder beperkingen 38,1 77 39,1 70 Matige beperkingen 8,8 18 11,1 20 Ernstige beperkingen 2,6 5 5,5 10 4.2.4. Levensverwachting in goede mentale gezondheid Een zelfde situatie bestaat op het gebied van de levensverwachting in goede mentale gezondheid. Op 25-jarige leeftijd hebben mannen 36,7 jaren in goede mentale gezondheid voor de boeg, iets langer dan de 36,5 jaar die vrouwen mogen verwachten. In combinatie met het feit dat de levensverwachting van de vrouwen hoger is, leidt dit tot de vaststelling dat vrouwen een groter deel van hun leven doorbrengen in een staat van slechte mentale gezondheid.

45

4.3. Verschillen tussen de gewesten 4.3.1. Levensverwachting De Vlaamse 25-jarige mannen hebben een levensverwachting (50,4 jaar) die 2,4 jaar hoger ligt dan deze van hun Waalse tegenhangers (48,1 jaar). Bij de vrouwen is het verschil in levensverwachting minder uitgesproken maar gaat het in dezelfde richting. De Waalse vrouwen (55 jaar) hebben 1,1 jaar minder levensverwachting dan de Vlaamse (56,1 jaar).

Tabel 23 : Levensverwachting op 25 jaar, naar leeftijdscategorie, geslacht en gewest, België, 1991-1996 / 1997

België Vlaanderen Wallonië Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen

49.5 55.7 50.4 56.1 48.1 54.9 4.3.2. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid Er bestaan afgetekende verschillen tussen het Vlaamse en het Waalse gewest wat betreft de gezonde levensverwachting. Waar in Vlaanderen 25-jarige mannen een gezonde levensverwachting hebben van 39,5 jaar, bedraagt deze in Wallonië slechts 34,2 jaar of 5,3 jaar minder. Bij de 25-jarige vrouwen tekent zich een gelijkaardig patroon af, hier is de gezonde levensverwachting in Vlaanderen 39,8 jaar en in Wallonië 33,5 jaar, ofwel een verschil van 6,3 jaar.

Figuur 9. Levensverwachting op 25 in goede ervaren gezondheid (in aantal jaren) naar geslacht en gewest, België, 1991-1996 / 1997

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Vrouwen

Mannen

Vrouwen

Mannen

Wal

loni

ëV

laan

dere

n

46

4.3.3. Levensverwachting met beperkingen Zowel bij de mannen als de vrouwen leeft men in Wallonië langer met ernstige beperkingen dan in Vlaanderen. Anders gezegd : op 25-jarige leeftijd heeft men in Wallonië niet alleen minder levensjaren te verwachten, maar leeft men gedurende een groter aantal van die jaren met ernstige beperkingen. Bij de vrouwen zijn de verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië meer uitgesproken, en dit met name wat betreft het aantal verwachte jaren met ernstige beperkingen. Waar bij de mannen het verschil tussen de twee gewesten wat betreft de percentages “ernstige beperkingen” 1,24 bedraagt, is dit bij de vrouwen 6,11. De Waalse vrouwen bevinden zich duidelijk in de slechtste situatie: op 25-jarige leeftijd zullen ze één derde van hun verwachte levensloop (18 jaar) met beperkingen doorbrengen. Tabel 24 : Levensverwachting met beperkingen op 25 jaar, in aantal jaar en als percentage van de totale levensverwachting op 25, België, 1991-1996 / 1997

Mannen Vrouwen Vlaanderen Wallonië Vlaanderen Wallonië

jaar % jaar % jaar % jaar % Zonder beperkingen 39,1 78 36,9 77 40,4 72 36,7 67 Matige beperkingen 9,0 18 8,3 17 11,3 20 10,9 20 Ernstige beperkingen 2,3 4 2,8 6 4,0 7 7,3 13 Totale levensverwachting 50,4 48,1 56,1 54,9 4.3.4. Levensverwachting in goede mentale gezondheid In Vlaanderen ligt de levensverwachting in goede geestelijke gezondheid in jaren uitgedrukt voor mannen (38,55) en vrouwen (39,10) dicht bij elkaar. Indien de levensverwachting in goede geestelijke gezondheid echter beschouwd wordt als een percentage van de algemene levensverwachting, stelt men vast dat vrouwen (69,74%) een beduidend kleiner aandeel van hun resterende levensjaren in goede geestelijke gezondheid verkeren dan mannen (76,45%). In Wallonië liggen deze percentages bij mannen (71,18%) en vrouwen (59,60%) niet alleen lager als in Vlaanderen, het verschil (11,58%) tussen de twee geslachten is ook beduidend groter.

Tabel 25 : Levensverwachting in goede geestelijke gezondheid op 25 jaar, in aantal jaar en als percentage van de totale levensverwachting, naar gewest en geslacht, België, 1991-1996 / 1997

Vlaanderen Wallonië Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Jaar % Jaar % Jaar % Jaar % 38.55 76.4 39.1 69.7 34.2 71.2 32.8 59.6

47

4.4. Socio-economische Status

Samen met de verschillen in de Belgische populatie wat betreft de gezondheid naargelang de socio-economische situatie, worden ook eventuele verschillen naargelang woonplaats (Vlaanderen of Wallonië) besproken. 4.4.1. Levensverwachting België De levensverwachting op de leeftijd van 25 jaar neemt gradueel toe naarmate het opleidingsniveau stijgt. Enkel de categorieën lager ASO en hoger ASO hebben een levensverwachting die lager is dan die van de voorafgaande groep (respectievelijk lager en hoger TSO). Socio-economische verschillen volgens gewest De nationale trend wordt bevestigd binnen de gewesten. Wel is de levensverwachting in elke opleidingscategorie lager in Wallonië dan in Vlaanderen. Tussen de laagste en hoogste opleidingscategorie is er in Vlaanderen bij de mannen een verschil van 4,7 jaar in levensverwachting. In Wallonië bedraagt dit verschil 6,2 jaar. Bij de vrouwen zijn deze verschillen kleiner en liggen de levensverwachtingen van de gewesten dichter bij elkaar. In Vlaanderen leven personen uit de hoogste opleidingscategorie gemiddeld 2,9 jaar langer dan de personen uit de laagste opleidingscategorie. In Wallonië bedraagt dit verschil 2,7 jaar. Het effect van het opleidingsniveau op de levensverwachting is dus beduidend sterker bij de mannen dan de vrouwen.

Tabel 26 : Levensverwachting op 25 naar geslacht, gewest en opleiding, België, 1991-1996 / 1997

België België Vlaanderen Wallonië M V

M V M V M V

Geen diploma 48,1 55.0 Lager onderwijs 48,2 55.6

Lager ond. of geen dipl. 48.1 55.0 49.2 55.4 46.2 54.2

Lager bso 50.0 57.3 Lager tso 50.4 57.8 Lager aso 50.0 57.0

Lager secundair 50.2 56.9 51.3 57.5 48.8 56.2

Hoger bso 50.6 57.5 Hoger tso 51.2 58.1 Hoger aso 50.9 57.6

Hoger secundair 50.9 57.2 51.7 57.8 49.8 56.4

Hog. ond. (kort) 53.4 58.1

Hog. ond. (lang) 53.6 58.5

Hoger onderwijs 53.3 57.8 53.9 58.4 52.4 56.9

48

4.4.2. Levensverwachting in goede ervaren gezondheid België De levensverwachting in goede ervaren gezondheid is groter bij de hogere opleidingscategorieën. Deze trend verloopt (haast) gradueel doorheen de 10 opleidingscategorieën. De extreme waarden bij de mannen en de vrouwen, waartussen de andere opleidingscategorieën zich situeren, liggen verder uiteen bij de vrouwen, met andere woorden, het verband tussen opleiding en levensverwachting in goede ervaren gezondheid is sterker bij de vrouwen. Mannen van 25 jaar zonder diploma kunnen verwachten gemiddeld 73,1 jaar oud te worden. Van deze resterende 48,10 jaar zullen ze gedurende 28,1 jaar hun gezondheid als goed ervaren. Hun leeftijdsgenoten met een diploma hoger onderwijs van het lange type leven gemiddeld tot leeftijd 78,6 jaar en kunnen 45,9 jaar in goede gezondheid verwachten. De 25-jarige vrouwen zonder diploma hebben een levensverwachting van 55 jaar waarvan 24,40 in goede ervaren gezondheid. Vrouwen van 25 met een diploma hoger onderwijs van het lange type kunnen verwachten 83,5 jaar te worden, waarvan 49,1 jaar in goede ervaren gezondheid wordt doorgebracht. Opvallend en tegen de trend in: 25-jarige vrouwen die een opleiding hoger onderwijs van het korte type volgden hebben minder jaren in goede gezondheid te verwachten dan leeftijdsgenoten die slechts hoger algemeen secundair onderwijs volgden. (41,6 vs 46,5)

Tabel 27 : Levensverwachting in goede ervaren gezondheid (in aantal jaar), op 25 jaar, naar geslacht en opleidingsniveau, België, 1991-1996 / 1997

M V Geen diploma 28.1 24.4 Lager onderwijs 30.8 29.8 Lager bso 33.1 34.7 Lager tso 36.5 30.8 Lager aso 38.0 40.3 Hoger bso 37.6 40.5 Hoger tso 40.8 44.9 Hoger aso 42.6 46.5 Hoger onderwijs - korte type 46.0 41.6 Hoger onderwijs - lange type 45.9 49.1

49

Socio-economische verschillen volgens gewest De verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië worden besproken aan de hand van de verhouding tussen het aantal jaren in slecht ervaren gezondheid en het totaal aantal jaren dat men nog te verwachten heeft op 25-jarige leeftijd. Zo wordt duidelijk dat er in beide gewesten een vergelijkbaar patroon aanwezig is, met name een afname van de vermelde verhouding naarmate het opleidingsniveau stijgt. Met andere woorden, hoe beter opgeleid men is, hoe groter het aandeel gezonde jaren in de totale levensverwachting. Beide gewesten verschillen wel duidelijk wat betreft begin– en eindpunt van deze evolutie. De 25-jarige Vlaamse mannen die hoger onderwijs volgden zullen 11,5% van hun verwachte levensjaren in slechte gezondheid doorbrengen, in Wallonië is dit 18,07%. De hoogst opgeleide vrouwen Vlaanderen mogen verwachten om 18,2% van hun resterende levensverwachting op 25 in slechte gezondheid door te brengen. In Wallonië bedraagt dit percentage voor dezelfde categor

een verkenning van de gezondheidssituatie in belgië aan de hand … · 2003. 3. 27. · tabel 30 :...

Documents