Efektivna akcija

Živimo na prostoru Federacije BiH čije stanovništvo dugi niz godina trpi najveće posljedice intenzivne prozvodnje električne i toplinske energije korištenjem uglja, i najveće posljedice rastrošnog korištenja te energije, - Tuzlanski kanton - Zeničko-dobojski kanton. - Sarajevski kanton.

Tuzla Kakanj Sarajevo

Zenica - fenomen temperaturne inverzije

Na ovom malom području nalazi se 6 ugljenih bazena: Kreka, Banovići, Đurđevik, Kakanj, Breza i Zenica (9 površinskih kopova velikog obima, i 13 jama s podzemnom eksploatacijom) Ukupna površina koju ovi rudnici zauzimaju iznosi cca 14.000 hektara. Na ovom području ugroženo je zdravlje stanovništva, ugrožena je životna sredina devastacijom površina od eksploatacije uglja, vrši se uništenje eko staništa, zagađene su površinske i podzemne vode i vrši se spuštanje nivoa podzemnih voda.

Proizvodnja uglja na ovom prostoru pokriva 94% ukupne proizvodnje uglja u Federaciji BiH. Čak 80% uglja koji se iskopa u ovim rudnicima se koristi za proizvodnju električne energije u termoelektranama, TE Tuzla i TE Kakanj. Zagađenje tla i zraka na ovom prostoru takođe je jako izraženo usljed odlaganja pepela i šljake iz termoelektrana. Površina zemljišta na kojem se vrši odlaganje pepela i šljake iznosi cca 6000 ha. Odlaganjem šljake i pepela, uništen je zemljišni prostor na više lokaliteta.

Deponovani pepeo sa ovih površina indirektno, putem prašine, ugrožava širi prostor oko ovih lokaliteta, naročito biljni pokrov i to na udaljenosti i većoj od 10 km od deponija. Kao indirektno ugrožavanje šireg prostora oko deponija treba istaći i latentnu opasnost od ove prašine koja se ogleda u prisutnoj mogućnosti radioaktivnog djelovanja i ugrožavanja zdravlja ljudi koji živi u blizini ovih deponija

Naša stvarna slika......

Rača – industrijski otpad

Rača – industrijski otpad

Proces proizvodnje energije iz uglja ima jako loš uticaj na zdravlje zbog ispuštanja štetnih emisija u okoliš. Najznačajnije zagađujuće materije koje nastaju proizvodnjom energije iz uglja su: oksidi azota, sumpor, ugljena prašina te lebdeće čestice. Ove materije dovode do, ili povećavaju opasnost nastanka: - oštećenja očiju, kože i disajnih puteva - imaju štetan uticaj na bubrege, pluća, kardiovaskularni i nervni

sistem. Takođe je povećan rizik od raka, moždanog udara, bolesti disajnih puteva poput astme, te štetno djelovanje na razvoj pluća kod djece. Zbog teških metala poput olova i žive, koji se mogu nalaziti u isparenjima, riziku od oboljevanja posebno su izložene trudnice, nerođena djeca i bebe. (World Health Organization WHO, Air quality and health, September 2011).

Proces proizvodnje energije iz uglja ima jako loš uticaj na zdravlje zbog ispuštanja štetnih emisija u okoliš. Ovako zagađen vazduh uzrok je 6% ukupne smrtnosti u svijetu ili 40.000 smrtnih slučajeva godišnje u svijetu (Studija AIR pollution). Mortalitet (smrtnost) u gradovima sa visokim sadržajem zagađenja vazduha viši je za 15–20% u odnosu na gradove gdje je vazduh značajno čistiji (http://www.who.int/ipcs/assessment/en)

A za saniranje zdravstvenih problema prouzrokovanih procesom proizvodnje električne energije iz termoelektrana Tuzla i Kakanj, potrebno je 930 KM/godinu po svakom stanovniku odnosno preko 2 milijarde KM na nivou federacije (The Unpaid health bill, Izvještaj The Health and Environment Alliance,Mart 2013.god)

Na prostoru Federacije BiH nalazi se i akumulacijeske hidrocentrale koje služe za proizvodnju električne energije. Akumulacijske hidrocentrale isto tako narušavaju prirodu, posebno ekosisteme gdje se akumulacija nalazi.

Izgradnja akumulacijskih hidrocentrala dovodi do: • trajnog gubitka plodnog tla, šuma i degradacije razvođa gornjeg

toka rijeke stvaranjem akumulacije; • gubitka vodenih bioraznolikosti; • opadanja kvaliteta vode zbog stvaranja “efekta bare” u

akumulacijama; • promjene klime sa ovlaženim okolnim zemljištem i većim

prisustvom vlage i magle; • pojave emisije gasova plastenika zbog truljenja vegetacije i

karbona; • potapanja izvora čiste pitke vode.

Oscilacije vode u akumulaciji

Pražnjenje akumulacija u sušnom ljetnom periodu

I pored mogućnosti velike proizvodnje iskoristive energije iz termoelektrana i hidrocentrala, BiH je među vodećim zemljama u regiji po rastrošnosti energije. Energetska intenzivnost, odnosno specifični utrošak energije za odvijanje nekog procesa u BiH iznosi 0,78 (izraženo u toni ekvivalentne nafte po 1.000 US$), a u 25 zemalja evropske unije ona iznosi 0,18. To znači da, BiH troši jako puno energije po jedinici društvenog proizvoda (BDP), četiri puta više od 25 zemalja EU i dva i po puta više od svjetskog prosjeka.

Drugim riječima, u ciklusu proizvodnje, distribucije i potrošnje energije u BiH se ostvaruju jako veliki gubici. Ista količina energije ostvaruje četiri puta manje nacionalnog proizvoda nego u prosječnoj zemlji u EU, a stvara duplo više zagađenja. Neproporcionalna eksploatacija uglja prouzrokuje velika zagađenja, distribucija energije za grijanje bilježi dodatne gubitke i korišćenje energije u domaćinstvima i javnom sektoru je izuzetno neefikasno. Cijeli ovaj ciklus gubitaka u energetskom sektoru plaćaju građani, kako finansijski, tako i svojim zdravljem.

Ugovor o uspostavi Energetske zajednice Ugovor o Energetskoj zajednici koji je potpisan u Atini 25. oktobra 2005. predstavlja postizanje najvećeg internog tržišta za električnu energiju i gas na svijetu, uz efektivno učešće 34 strane: 25 zemalja članica Evropske unije i Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore, Albanije, Makedonije, Rumunije, Bugarske, i UNMIK-a Kosovo. Sjedište Energetske zajednice je u Beču, Austrija.

Ugovor o uspostavi Energetske zajednice Potpisivanje Ugovora je rezultat Atinskog procesa koji je započeo 2002. godine kada je Evropska komisija iznijela prijedloge za stvaranje regionalnog tržišta električne energije u jugoistočnoj Evropi. Početkom jula 2006. stupio je na snagu Ugovor o uspostavi Energetske zajednice. Evropska unija je ratifikovala Ugovor i deponovala instrument Ugovora, a isto su učinile i sljedeće države članice iz jugoistočne Evrope: Republika Albanija, Republika Bugarska, Republika Makedonija, Republika Rumunija i Republika Hrvatska, kao i UNMIK - Kosovo.

Ugovor o uspostavi Energetske zajednice Bosna i Hercegovina je ratificirala Ugovor o uspostavi Energetske zajednice Odlukom o ratificiranju Ugovora o uspostavi Energetske zajednice (“Službeni glasnik BiH-Međunarodni ugovori” broj 9/06), koju je donijelo Predsjedništvo Bosne i Hercegovine 27. jula 2006. godine. Zadatak Energetske zajednice je organiziranje odnosa između strana te utvrđivanje pravila i ekonomskog okvira mrežne energije, da bi: a) stvorili stabilan regulatorni i tržišni okvir sposoban da privuče investiranje u gasnu mrežu, proizvodnju električne energije, prijenosnu i distributivnu mrežu,kako bi sve Strane imale pristup stabilnoj i neprekidnoj opskrbi energije koja je suštinska za ekonomski razvoji socijalnu stabilnost,

Ugovor o uspostavi Energetske zajednice b) stvorili jedinstveni regulatorni prostor za trgovinu mrežne energije kakav je potreban da bi odgovarao geografskom prostoru datih tržišta ovih proizvoda, c) pojačali sigurnost opskrbe jedinstvenog regulatornog prostora obezbjeđivanjem stabilnog ambijenta za investicije u kojem se mogu razvijati veze sa kaspijskim, sjevernoafričkim i bliskoistočnim rezervama gasa, te eksploatirati domaći izvori energije, poput prirodnog gasa, nafte i hidroenergije, d) poboljšali situaciju u pogledu okoliša u vezi sa mrežnom energijom i uz to vezanu energetsku efikasnost, te povećali korištenje obnovljive energije, i utvrdili uvjete za trgovinu energijom u okviru jednog jedinstvenog regulatornog prostora, e) razvili tržišnu konkurenciju mrežne energije na širem geografskom nivou te koristili ekonomiju obima.

Ugovor o uspostavi Energetske zajednice • Jedinstven regulatorni prostor • AQUIS communautaire o energiji, okolišu, konkurenciji i

obnovljivoj energiji + ENERGETSKA EFIKASNOST

Ciljevi Energetske politike EU • Osiguranje opskrbe • Integracija tržišta • Smanjenje zavisnosti o uvozu energenata • Kompetitivnost (cjenovnu i kvalitativnu) • Smanjenje uticaja na okoliš

Ugovor o Energetskoj zajednici Ključni elementi relevantne pravne stečevine EU (Acquis communautaire) o energetskoj efikasnosti: - Direktiva 2006/32/EC o učinkovitosti korištenja krajnje energije i

energetskim uslugama; - Direktiva 2010/31/EU o energetskim karakteristikama zgrada; - Direktivu 92/75/EC o označavanju potrošnje energije i ostalih resursa i

navođenju standardnih informacija za električne uređaje u domaćinstvu, dopunjenu direktivama: 94/2/EC (frižideri, zamrzivači, i kombinovani uređaji); 95/12/EC (veš mašine); 96/60/EC (kombinovane sušilice za veš); 96/89/EC (veš mašine); 97/17/EC (mašine za suđe); 98/11/EC (svjetiljke); 99/9/EC (mašine za suđe); 2002/40/EC (pećnice); 2002/31/EC (klima uređaji); 2003/66/EC (frižideri, zamrzivači i kombinovani uređaji); 2010/30/EU (označavanje potrošnje energije i ostalih resursa i navođenje standardnih informacija za proizvode koji utiču na potrošnju energije u toku korištenja)

Ugovor o Energetskoj zajednici AQUIS communautaire o energetskoj efikasnosti • Direktiva 2006/32/EZ o efikasnosti korištenja krajnje energije i

energetskih usluga

• Direktiva 2002/91/EZ (2010/31 EZ) o energetskim karakteristikama zgrada (EPBD)

• Direktiva 92/75/EEZ o označavanju kućanskih aparata i implementirajuće direktive

Domaće zakonodavstvo

Plavo-usvojeni dokumenti Crveno-u pripremi

Ugovor o Energetskoj zajednici

Zbog svega navedenog, nas 6 nevladinih organizacija, osnivača EFEKT Koalicije: - CRP Tuzla, Udruženje za zaštitu flore i faune Lukavac, E Grupa Zenica, Eko forum Zenica, Energis Sarajevo i Zelena akcija Zagreb, zalažemo se za poboljšanje stanja okoliša u našoj zemlji, NAROČITO za sistemsko uklanjanje posljedica enormnog zagađenja okoliša, degradacije tla i uništavanja svih prirodnih resursa, koje je prouzrokovao energetski sektor. Pod pojmom energetski sektor podrazumijevamo i proizvodnju energije i njenu potrošnju u svim segmentima društva.

Da bi se taj cilj ostvario, Efekt koalicija je definisala pet stavova za koje će se zalagati kod nadležnih institucija koji se odnose na: - poboljšanje stanja okoliša - smanjenje negativnih uticaja zagađenja od strane

energetskog sektora na zdravlje ljudi, - povećanje energetske efikasnosti u svim segmentima

društva i - povećanje udjela

energije proizvedene iz obnovljivih izvora, a naročito iz solarne i energije biomase.

Stavovi Efekt koalicije 1. Zahtijevamo da Federalno ministarstvo energetike u periodu od

naredne dvije godine usvoji Strategiju energetskog sektora Federacije BiH, koja će u periodu od minimalno 30 godina, osigurati da udio energije dobijen iz fosilnih izvora energije i akumulacijskih hidroelektrana u ukupnom energetskom bilansu opada za minimalno 1% godišnje.

Kako: • povećanjem udjela ponude i potražnje za korištenje obnovljivih izvora

energije u BiH • povećanjem udjela energije iz obnovljivih izvora (solarna energija i

biomasa) u ukupnoj proizvodnji energije • hitnim kreiranjem i uspostavljanjem mehanizama poticaja za

proizvodnju toplinske energije iz obnovljivih izvora energije i to prije svega korištenjem solarne energije i biomase

Stavovi Efekt koalicije • potpunom reformom sistema poticaja za dobijanje električne energije iz

obnovljivih izvora energije • hitnim pokretanjem kontinuiranog programa edukacije i prekvalifikacije

nezaposlenih osoba i viška radnika u postojećem energetskom sektoru, radnika u opštinskim komunalnim preduzećima itd. u proizvođače solarnih kolektora i instalatere solarnih sistema (fotonaponski sistemi za dobijanje električne energije i solarni sistemi za zagrijavanje vode), proizvođače biomase, proizvođače uređaja za zagrijavanje prostora (kotlova) koji koriste energent biomasu, proizvođače malih vjetroelektrana

Stavovi Efekt koalicije 2. Zahtijevamo da Federalno ministarstvo energetike, kroz novu

strategiju energetskog sektora Federacije BiH, osigura da se ne povećavaju proizvodni kapaciteti električne energije dobijeni iz fosilnih izvora i akumulacijskih hidroelektrana.

Kako? • postupnom obustavom svih radnji usmjerenih na investicije koje

predstavljaju povećanje kapaciteta proizvodnje električne energije iz fosilnih izvora i iz akumulacijskih hidro-elektrana

• sanacijom postojećih termoelektrana i hidrocentrala u ekološki prihvatljive i energetski efikasne

• korištenjem biomase kao obnovljivog izvora energije

Stavovi Efekt koalicije 3. Zahtijevamo da novom strategijom energetskog sektora Federacije BiH

Federalno ministarstvo energetike i Federalno ministarstvo prostornog uređenja, osiguraju poboljšanje energetske efikasnosti za minimalno 45% u narednih 30 godina (1,5% godišnje).

Kako? • hitnom izradom i pokretanjem federalnog programa poboljšanja energetske

efikasnosti prije svega u javnom sektoru, što će imati za rezultat aktiviranje građevinskog potencijala u BiH i smanjenja nezaposlenosti

• hitnim usvajanjem Zakona o energetskoj efikasnosti u FBiH i uspostavljanje Fonda za energetsku efikasnost, kako bi se ova oblast sistemski uredila i fondovi za sufinaisranje mjera energetske efikasnosti bili dostupni građanima BiH

Stavovi Efekt koalicije

• kreiranjem i pokretanjem programa poticaja za mjere energetske efikasnosti kod stanovništva, čime će se postići znatna ušteda energije za grijanje, povećati standard stanovništva, smanjiti zagađenje zraka i poboljšati privredna aktivnost i zaposlenost

• promjenom Zakona o javnim nabavkama • pokretanjem hitnog kontinuiranog programa edukacije i prekvalifikacije • efikasnijim korištenjem postojećih izvora energije i to prije svega

kogeneracijom u toplotnu energiju za grijanje

Stavovi Efekt koalicije 4. Zahtijevamo da Federalno ministarstvo energetike obezbjedi da se,

u naredne tri godine, implementiraju obaveze iz Ugovora o uspostavi energetske zajednice, koje se tiču EU pravne stečevine u oblasti EE i OIE i zaštite okoliša.

Kako? • Donošenjem i usvajanjem zakona o energetskoj efikasnosti Federacije

BiH, - Donošenjem i usvajanjem podzakonskog akta o izradi lokalnih energetskih akcijskih planova, - Donošenjem i usvajanjem podzakonskog akta o informacionom sistemu energetske efikasnosti, -Donošenjem i usvajanjem podzakonskog akta o finansiranju mjera energetske efikasnosti, (ESCO-model itd.)

Stavovi Efekt koalicije • Donošenjem i usvajanjem akcionog plana energetske efikasnosti

Federacije BiH,

• Donošenjem i usvajanjem podzakonskog akta o primjene energetske efikasnosti u procedurama javne nabavke,

• Donošenjem podzakonskog akta o obaveznom označavanju energetske efikasnosti kućanskih aparata,

Stavovi Efekt koalicije 5. Zahtijevamo da Federalno ministarstvo energetike obezbijedi da : - svi veliki energetski proizvođači u skladu sa EU standardima, putem javnih medijskih

servisa, lokalnih medija i svojih web-stranica kontinuirano izvještavaju javnost o svojim emisijama u okoliš (zrak, tlo, voda) u odnosu na granične vrijednosti,

- Federalno ministarstvo energetike minimalno jednom na godinu, putem javnih medijskih

servisa, svojih web-stranica i drugih medija, informiše javnost o stepenu provodjenja obaveza iz sporazuma o energetskoj zajednici,

- Federalno ministarstvo energetike minimalno jednom godišnje putem javnih medijskih

servisa, svoje web-stranice i drugih medija informiše javnost o stepenu sanacije šteta i rekultivaciji prostora nastalih zbog potrebe rada postojećih energetskih kapaciteta (površinski kopovi, šljačišta, brane, vodotoci, podzemne vode itd.).

Stavovi Efekt koalicije Kako? • putem javnih medijskih servisa, lokalnih medija i web-stranica redovno izvještavati građane i javnost o emisijama koje se ispuštaju u okoliš (zrak, tlo, voda) u odnosu na granične vrijednosti • putem javnih medijskih servisa, web-stranica i drugih medija, informisati javnost o stepenu provođenja obaveza iz sporazuma o energetskoj zajednici • putem javnih medijskih servisa, web-stranica i drugih medija informisati javnost o stepenu sanacije šteta i rekultivaciji prostora nastalih zbog potrebe rada postojecih energetskih kapaciteta (povrsinski kopovi, sljacista, brane, vodotoci, podzemne vode itd.) • aktiviranjem registra ispuštanja i prenosa zagađenja

PRTR registar BiH

PRTR registar Evropske unije

ZAŠTO SE UKLJUČITI U EFEKTIVNU AKCIJU ?

HVALA NA PAŽNJI

doc.dr. Samir Lemeš www.ekoforumzenica.ba

"Ova prezentacija je urađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj prezentacije je isključiva odgovornost Eko fouma Zenica i ni u kojem slučaju ne odražava stavove Evropske unije.”