1

Geleceğin Kan BağıĢçılarının Kazanımı

için Teknik Destek

Faaliyet 2. 6

T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI PERSONELĠ BĠLGĠLENDĠRME SEMĠNERĠ

(OKUMA MATERYALLERĠ)

Prof Dr Ġdil Yenicesu

Dr Deniz Yuce

Kan BağıĢı Uzmanı

Ocak 2015

Contract No: TR2010/0328.01-01/001

EuropeAid/132420/D/SER/TR

2

ĠÇĠNDEKĠLER

KAN, BĠLEġENLERĠ, FĠZYOLOJĠSĠ ...................................................... 4

Plazma ...................................................................................................... 4

Eritrositler ................................................................................................ 4

Lökositler.................................................................................................. 9

Trombositler ve Hemostaz ......................................................................11

KAN BAĞIġI ...................................................................................... 14

Kan BağıĢı Süreci ....................................................................................14

Kan BağıĢçısı Seçimi ...............................................................................21

Aferez ĠĢlemleri Ġçin Kan BağıĢçısı Seçimi ..............................................29

Kan Bankacılığı .......................................................................................31

Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢı ................................................................35

Türk Kızlayının Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢçısı Faaliyetleri .................39

BAĞIġLANAN KANA UYGULANAN ĠġLEMLER .................................... 42

Kan Bı leĢenlerinin Hazırlanması .............................................................42

Ġmmünohematolojik Testler ...................................................................45

Mikrobiyolojik Testler .............................................................................45

DÜNYADA GÖNÜLLÜ KAN BAĞIġI FARKINDALIĞI ........................... 51

KAN HĠZMET BĠRĠMLERĠ .................................................................. 57

Bölge Kan Merkezleri (BKM) ...................................................................57

Kan BağıĢ Merkezleri (KBM) ...................................................................59

Transfüzyon Merkezleri (TM) ..................................................................59

KAN VE KAN ÜRÜNLERiYLE ĠLGĠLĠ ULUSAL MEVZUAT ..................... 62

HEMOVĠJĠLANS ............................................................................... 100

Tanımlar ...............................................................................................100

Ulusal Hemovı jı lans Sı stemı .................................................................104

Ek-1a: Tam Kan BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu .......................114

Ek-1b: Aferez BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu ...........................119

3

Ek-2: Kan BağıĢçısı Kayıt Formu ...........................................................125

Ek-3: Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu ..................................................126

Ek-4: Kan BağıĢçısı Tıbbi Değerlendirme ve Kan Alma Formu ..............129

Ek-5: Aferez ĠĢlemlerinde BağıĢ Aralıkları ............................................131

Ek-6: Toplam Kan Hacmi ve Alınabilecek Kan Hacminin Hesaplanması 133

Ek-6 ......................................................................................................136

Ek-7: BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu ................................139

Ek-8: Kan BağıĢçısı Ret Kriterleri .........................................................142

Ek-9: Geçici ġartlı Retler ......................................................................184

Ek-10: Coğrafi Risk Bölgeleri ................................................................189

Ek-11:Ġlaç Kullanımı ve Ret Süreleri.....................................................192

KAYNAKLAR .................................................................................... 194

4

KAN, BĠLEġENLERĠ, FĠZYOLOJĠSĠ

Kan, insan vücudunda yaklaşık olarak 70 ml/kg civarında ve toplamda da

yaklaşık olarak 5 litre hacminde bulunmaktadır. İçeriğinde plazmada

süspansiyon halinde bulunan alyuvarlar, akyuvarlar ve trombositler (kan

pulcukları) yer almaktadır. Bir kan örneğinin santrifüjü ile şekilli elemanlar

plazmadan ayrılırlar ve alyuvarların toplam kan hacmine oranı hematokrit

olarak bilinir. Hematokritin normal değeri yaklaşık olarak 0.45, ya da %45

civarındadır. Akyuvarlar ve trombositlerden oluşan ince bir katman da

alyuvarlar ve plazma arasında izlenir (buffy coat). Plazma toplam kan

hacminin yaklaşık %55‟ini oluşturur, yani yaklaşık olarak 3 litre civarındadır.

Plazma

Plazma diğer hücredışı sıvılar ile aynı iyonik kompozisyona sahiptir, ancak ilave

olarak önemli fonksiyonları bulunan plazma proteinlerini (toplam

konsantrasyon yaklaşık 60 gr/L) içerir.

Albümin karaciğer tarafından sentezlenen, en yüksek konsantrasyonda

bulunan ve dolaysıyla plazmanın ozmotik kolloid basıncına en fazla

katkıyı yapan proteindir. Ayrıca, bilirübin gibi suda çözünürlüğü az olan

birçok madde için de nonspesifik bir taşıyıcıdır.

Globülinler arasında özel taşıyıcı proteinler (örneğin demir için

transferrin), pıhtılaşma faktörleri, kompleman sistemi ve

anjiotensinojen gibi bazı hormonların inaktif prekürsörleri bulunur. Alt

tiplerden biri olan gama globülinler, ya da immünglobülinler, spesifik

immün yanıtta önemli görevleri olan dolaşan antikorlar olarak görev

yaparlar.

Fibrinojen ise pıhtılaşma sırasında fibrine dönüşür.

Eritrositler

Kırmızı kan hücreleri, ya da eritrositler, bazı fonksiyonları olan fakat özellikle

O2 taşınmasında önemi olan hücrelerdir. Oksijen taşıyıcısı olan hemoglobin

eritrositler içinde paketlenmiştir ve kapillerlerden sızmadan taşınabilir.

Hemoglobinde dört peptid zinciri yapısı (globülin yapısı) bulunur ve bu

zincirlerin her biri merkezlerinde ferröz demir iyonunu (Fe2+) taşıyan porfirin

5

halkası içeren hem molekülüne bağlanmıştır. Kanın normal O2 taşıma

kapasitesinin %97‟sinde O2 molekülü bu iyonlara geri dönüşlü olarak bağlanır

ve dolaysıyla hemoglobin konsantrasyonu O2 taşıma kapasitesini

belirlemektedir. Normal hemoglobin değerleri erkeklerde 14-16 g/dl ve

kadınlarda 12-14 g/dl arasındadır. Anemi, hemoglobin konsantrasyonunun

düşüklüğüdür.

Eritrosit yapımı

Alyuvarların üretimi, ya da eritropoez, embriyonik yolk sac‟ta başlar ve fetüs

maturasyonu sürecinde karaciğer, dalak ile lenf nodlarında devam eder.

Gebeliğin sonu ve doğum sonrasında ise bu süreç kemik iliği ile sınırlıdır.

Zaman içerisinde uzun kemiklerin katkısı azalır ve erişkin hayatta sadece

vertebralar, kaburgalar ve pelvis gibi membranöz kemik iliklerinde üretim

sürer.

Eritrosit yapım süreçleri

Herhangi bir kan hücresini üretme kapasitesi olan pluripotent kök hücreler

bölünerek, eritrositleri üretecek olan eritroid kök hücrelerini meydana

getirirler. Bu hücreler de bölünerek ve matüre olarak hemoglobin sentezlerler

ve neticede normoblastlara dönüşürler. Daha sonra nükleer materyal atılır,

endoplazmik retikulum rezorbe olur ve ilk önce bir miktar endoplazmik

retikulum artığı içeren retikülositler meydana gelir, daha sonra ise matür

eritrositler oluşur. Normalde dolaşımda sadece bu son iki hücre tipi görülür ve

retikülositlerin oranı genellikle toplam hücrelerin %2‟sinden daha azdır. Bu

oran daha fazla immatür hücrenin dolaşıma katıldığı hızlı eritrosit sentezi

dönemlerinde artış gösterir. Olgun alyuvarlar dar kapillerlerde kolaylıkla

deforme olabildikleri bikonkav disk yapısını alırlar. Kanda normal kırmızı kan

hücresi sayısı 4x1012 ila 6x1012/L (4-6x106/mm3) arasındadır.

Eritrosit yıkımı

Yaşlanan eritrositler yaklaşık olarak 120 günlük bir yaşam dönemi sonunda

genellikle dalakta yıkılırlar. Retiküloendotelyal sistemin fagositik hücreleri

salınan hemoglobini degrade ederler, hem‟deki demir ile globülin

moleküllerindeki aminoasitler ise tekrar işlenirler. Porfirin halkası bilirübine

dönüşür ve daha sonra karaciğerde metabolize edilerek safraya atılır.

6

Eritrosit üretiminin kontrolü

Eritropoez, renal kan akımının normalin altına düşmesi halinde eritropoietin

denilen hormonu sentezleyen böbrekler tarafından kontrol edilir. Bu ayrıca

dolaşımdaki hemoglobinin azaldığı anemi gibi durumlarda da meydana gelir.

Kemik iliği buna alyuvar üretimini artırarak yanıt verir ve hemoglobin seviyeleri

tekrar normal seviyeye gelir. Bu kontrol döngüsü hemoglobin seviyeleri

normal olsa dahi kanın O2 içeriğini azaltan diğer durumlarda da stimüle

olmaktadır. Bu duruma akciğerler ve kandaki parsiyel O2 basıncının azaldığı

yüksek irtifalarda da rastlanır. Yüksek irtifada bir haftalık bir dönemin sonunda

eritropoietin hemoglobin konsantrasyonlarındaki artışı uyarır ve hematokrit ile

alyuvar sayılarında yükselme izlenir (kompansatuvar polisitemi). Bu nedenle

kanlarındaki O2 taşıma kapasitesini artırmak isteyen sporcular yüksek

irtifalarda idman yaparlar.

Kırmızı kan hücrelerinin üretimi için nutrisyonel gereklilikler

Eritropoez ve hemoglobin sentezi için yeterli miktarda vitamin B12

(siyanokobalamin) ve folik asit ile demir mineraline ihtiyaç vardır. Bunların

seviyelerindeki eksiklikler anemiye neden olur.

Vitamin B12 ve folat

Eğer B12 veya folat seviyeleri azalacak olursa hücre bölünmesi ve

maturasyonu olumsuz şekilde etkilenir. Bu özellikle kemik iliği gibi hızlı

hücresel döngünün olduğu yerlerde oldukça önemlidir. Alyuvar sayısındaki

azalma ile hemoglobin konsantrasyonu da azalacaktır. Oluşacak eritrositler

anormal derecede büyük (makrosit) olur ve buna makrositik anemi adı

verilmektedir. Anormal eritrosit prekürsörleri olan megaloblastlar ilikte görülür,

dolayısıyla megaloblastik anemi de denmektedir.

B12 ya da folatın eksikliği iki şekilde meydana gelebilir. Diyette bu vitaminlerin

doğal kaynakları (örneğin B12 ve folat için hayvansal ürünler ya da folattan

zengin yeşil sebzeler) yetersiz miktarlarda olabilir. Vitamin B12 eksikliği aynı

zamanda normal diyet varlığında azalmış emilime bağlı olarak da görülebilir.

Midedeki parietal hücreler normalde B12‟ye bağlanarak ileumdan emilmesini

sağlayan intrensek faktörü salgılarlar. İleumdan emilen B12 daha sonra

yaklaşık olarak 1-2 yıllık miktarlarının depolandığı karaciğere taşınır. Pernisiyöz

anemide intrensek faktör salınımı azalmıştır. Buna bağlı olarak B12 emilimi

7

azalır ve megaloblastik, makrositik bir anemi izlenir. Bu hastalarda anormal

derecede frajil alyuvarların hemolizine bağlıartmış bilirübin üretimi nedeniyle

hafif derecede sarılıkdaizlenir. Tedavide düzenli olarak intramuskuler B12

injeksiyonu yapılır.

Demir

Eğer demir kaynağı yetersizse hemoglobin sentezi kısıtlanır. Bunun sonucunda

eritrositler normalde olduğundan daha az hemoglobin içerirler (hipokromik) ve

daha küçük olurlar (mikrositik). Demir eksikliği anemisi ihtiyacın kaynağı aştığı

her durumda görülür. Bu durumlara örnek olarak demir alımının azalması ya

da kronik kanama gibi kaybın arttığı durumlar gösterilebilir. Erkekler normalde

intestinal epitel dökülmesi nedeniyle günde yaklaşık olarak 1 mg demir

kaybederler. Menstürasyondaki kadınlarda bu miktar 2 mg veya üzerine

çıkabilir. Ortalama bir diyette günlük 10-15 mg demir bulunduğu ve bunun

normalde yaklaşık %10‟u emildiği için erkeklerde demir dengesi genellikle

korunmaktadır, ancak kadınlar demir eksikliği riski altındadırlar. Gebelik ve

emzirme demir ihtiyacını daha da artırır ve demir desteği gerekli hale gelir.

Demir esas olarak intestinal transferrin ve demir-transferrin reseptörü

aracılıyla ferröz formunda emilir. Emilim hızı vücutta demir ihtiyacı arttığı

zaman yükselmektedir. Plazma transferrini demiri dolaşımda taşır ve fazla

demir ferritin veya hemosiderin olarak özellikle karaciğerde, dalakta ve kemik

iliğinde depolanır. Ortalama demir depoları kadınlardaki menstrüel kayıplar

nedeniyle erkeklerde 2-3 kat daha fazladır.

Eritrosit sedimentasyon hızı

Antikoagülanlı bir kan örneği dikey pozisyonda tutulduğunda eritrositler

arkalarında temiz bir plazma kolonu bırakarak yavaşça çökerler. Bu

sedimentasyonun hızı bazı hastalık durumlarında yükselir ve eristosit

sedimentasyon hızı (ESH) klinik incelemelerde yaygın şekilde kullanılmaktadır.

Normal değerleri 5-10 mm/saat arasında değişmekle birlikte gebelerde daha

yüksektir. Anormal derecede yüksek ESH değerleri genellikle

immünglobulinlerde bir artış ile ilişkilidir. Bu durum alyuvarların rulo şeklinde

bir araya gelmeleri ve tek başlarına olduklarından daha hızlı bir şekilde

çökelmelerine neden olur.

8

Kan grupları ve transfüzyon

Bir travma ya da cerrahi sonrasında kaybedilen kanın replasmanı modern

tıbbın en önemli konularından biridir. Bu konunun öneminin altında, oldukça

ölümcül seyredebilen ve eğer bir kişiden kan alınarak (bağışçı) diğer bir kişiye

(alıcı) verilecekse şiddetle sakınılması gereken alyuvarlara karşı gelişecek

immün reaksiyonların anlaşılmış olması yatmaktadır. Eritrositlerin yüzeyindeki

antijenler (aglütinojenler) kendilerine karşı spesifik antikorlar (agglutininler) ile

temas ettiklerinde hücreler bir araya gelirler ya da aglütitinasyona uğrarlar.

Alyuvarların bilinen antikorlar ile aglütinasyonlarının test edilmesi ile eritrosit

antijenleri tanımlanabilir ve böylelikle kan grupları belirlenebilir. Birçok farklı

antijen tipleri tanımlanmıştır, ancak ABO ve Rhesus sistemleri en sık olarak

kullanılanlardır.

ABO sistemi

Bu sistemde A ve B olmak üzere iki ana antijen yer alır ve bunlar Tablo 1‟de

gösterilen dört ana kan grubunu oluştururlar. Bunlardan O ve A kan grupları

neredeyse eşit oranlarda görülürler ve Avrupa popülasyonunun yaklaşık

%85‟ini oluştururlar. Plazmada her zaman, yabancı alyuvar hücreleri ile

karşılaşmış olmamızdan bağımsız olarak, kendi eritrositlerimizde mevcut

olmayan A ya da B antijenlerine karşı önceden oluşmuş antikorlar (IgM sınıfı)

bulunmaktadır. Bu durum immün yanıtlardaki genel kuralın bir istisnasıdır,

çünkü diğer tüm antijenlere karşı olan antikorlar ancak o antijene maruz

kaldıktan sonra sekrete edilmektedirler. Bu nedenle yanlış ABO grubundan bir

kanla ilk karşılaşmada dahi önemli bir immün yanıt meydana gelmektedir.

Tablo 1. ABO Kan Grubu Sistemi Özeti

Genotip Hücrelerdeki

antijenler

Kan

grubu

Plazmadaki

antikorlar

OO Yok O Anti-A ve Anti-B

OA veya AA A A Anti-B

OB veya BB B B Anti-A

AB A ve B AB Yok

Rhesus (Rh) faktörü

Alyuvarlarda Rh antijenlerinin birinin var olup olmamasına göre kan ya Rh

pozitif veya Rh negatif olur. Üç ana Rh antijeni C, D ve E‟dir, ancak D antijeni

9

en sık olarak görülendir. Kalıtım paterni dominanttır, dolaysıyla Dd ve DD

genotiplerinin her ikisi de D pozitif kana neden olmaktadır. Batı Avrupa

popülasyonunun %85‟ininden fazlası Rh pozitiftir.

Bir Rh-negatif alıcı ABO aglütininlerinin aksine, Rh-pozitif kana karşı immün

yanıt geliştirmeyecektir, çünkü Rh-negatif kişinin plazmasında normalde anti-

Rh antikoru bulunmamaktadır. Bu nedenle Rh-pozitif kanla ilk transfüzyonu

takiben herhangi bir Rh-bağımlı aglütinasyon meydana gelmeyecektir. Ancak

bu maruz kalım immün sistemi Rh antijenine karşı sensitize edecektir ve daha

sonra meydana gelecek yanlış transfüzyonlarda aglütinasyon ve bağışçı kan

hücrelerinde hemoliz meydana gelebilecektir. Rhesus sensitizasyonu aynı

zamanda Rh-negatif bir annenin Rh-pozitif bebeği olduğunda da meydana

gelebilir. Fetal alyuvarlar normalde maternal dolaşımdan plasenta ile

ayrılmaktadırlar, ancak doğum sırasında plasenta uterus duvarından

ayrıldığında annenin kanına karışabilirler. Bu durumda annede anti-Rh

antikorlarının üretimi uyarılır ve daha sonraki Rh-pozitif gebelikte bu antikorlar

(IgG sınıfı) fetal dolaşıma geçerek hemolize neden olurlar. Bu şekilde

meydana gelebilecek olan sarılık, anemi ve kalp yetmezliği bebeğin hayatını

tehdit edebilir. “Rhesus bebeklerinin” bu sorunları D-negatif annelere

bebeklerinin doğumunu takiben ilk 72 saat içinde anti-D antikorlarının

verilmesi ile önlenebilmektedir. Dolaşımdaki D-pozitif hücreler ekzojen

antikorlar ile kaplanarak annenin immün sistemini uyarmadan önce ortadan

kaldırılmaktadırlar. Bu, kalıcı ve aktif immünitenin meydana gelmesini

engelleyen geçici pasif immünitenin (enjekte edilen immünglobülinlerce

oluşturulur) bir örneğidir. Fetal/maternal ABO uygunsuzluklarının da sıkça

görüldüğünü belirtmekte fayda vardır, ancak IgM sınıfı anti-A ve anti-B

antikorları plasentayı geçemeyecek kadar büyük oldukları için zararlı bir

sonuca neden olmamaktadırlar.

Lökositler

Akyuvarlar, ya da lökositler, hasarlı ve yaşlanmış dokuların

uzaklaştırılmalarında, ayrıca organizmayı enfeksiyonlar ile kanser hücre

proliferasyonuna karşı koruyan immün yanıtta hayati öneme sahip hücrelerdir.

Toplam kan beyaz hücrelerinin sayısı normalde 4x109 ila 10x109/L (4-

10x103/mm3) aralığındadır, ancak bu sayı enfeksiyon ya da inflamasyon

durumlarında belirgin şekilde yükselmektedir.

10

Lökosit tipleri

Histolojik görünümlerine göre beş ana lökosit tipi tanımlanabilir. Bunlar iki

morfolojik grup içinde yer almaktadırlar. Polimorfonükleer granülositlerin

düzensiz, çok parçalı çekirdekleri ve çok sayıda sitoplazmik

granülleribulunmaktadır. Nötrofiller, eozinofiller ve bazofiller grupta yer

almaktadırlar. Lenfositler ve monositler ise granülden yoksun ve düzgün

çekirdeklidirler. Her bir lökosit tipinin temel özellikleri aşağıda belirtilmiştir.

Nötrofiller dolaşımdaki lökositlerin %60-70‟ini oluştururlar. Bunlar

oldukça mobildir ve yabancı organizmaları ya da artıkları fagositoz denilen

işlemle yutarlar. Sonrasında ise bir vezikül içine hapseder ve bir lizozom ile

birleştirirler. Organik materyaller lizozomal enzimlerce sindirilir, ancak

inorganik materyal sitoplazmada sürekli olarak kalabilir.

Eozinofiller dolaşımdaki lökositlerin %1-4‟ünü oluştururlar. Bu

hücreler de fagositiktir ve özellikle parazitlerin yok edilmesinde görev alırlar,

ancak aynı zamanda alerjik yanıta da katkıda bulunurlar.

Bazofiller genellikle lökositlerin %0.5‟inden azını oluştururlar. Bu

fagositler histamin ve heparin salgılarlar ve alerjik yanıta katılırlar.

Lenfositler fagositik olmayan tek akyuvarlardır ve kan lökositlerinin

%25-30‟unu oluştururlar. Vücuttaki spesifik immün savunma

mekanizmalarının merkezinde yer alırlar ve B ile T lenfosit alt tiplerine

ayrılırlar.

Monositler lökositlerin %2-5‟ini oluştururlar. Vücuttaki tüm hücreler

içinde en büyük fagositik potansiyeli olanlardır. Doku makrofajlarının bağ

dokuya göç edenn monositler olduklarına inanılır. Monosit/makrofaj sistemleri

retiküloendotelyal sistemin çekirdeğini oluştururlar.

Retiküloendotelyal sistem

Bu fagositik sistem doku makrofaj sisteminin neredeyse eşleniğidir. Mobil

makrofajlar bağ dokuda serbestçe dolaşırlar, ancak daha fazlası belirli

bölgelerde nispeten sabit halde dururlar. Ancak, aktive olduklarında bunlar da

mobil hale geçerler ve lokal enfeksiyon ya da hasar bölgelerine kemotaksik

olarak çekilirler. Makrofaj tipindeki hücreler lenf nodları, dalak ve kemik iliğinin

11

retiküler dokularında yoğun şekilde birikirler. Akciğerlerdeki alveolar

makrofajlar, karaciğerdeki Küpffer hücreleri ve sinir dokusundaki mikroglial

hücreler de kan monositleri gibi retiküloendotelyal sistemin birer parçası kabul

edilirler.

Lökosit üretimi

Lökositler, bölünüp olgunlaşarak iki ana lökosit kök hücre serisini oluşturan

kemik iliğindeki pluripotent kök hücrelerinden köken alırlar.

Miyeloid seri. Bu seri üç tip granülositi, monositeleri ve makrofajları

oluşturur. Bu hücrelerin tümünün önemli fagositik rolleri vardır. Miyeloid kök

hücre serisi aynı zamanda trombositleri meydana getiren büyük çok çekirdekli

megakaryositleri de oluşturur.

Lenfoid seri. Bu kök hücre serisinden lenfositler üretilir. B hücreleri

vücutta lenf nodları, dalak, timüs ve intestinal mukozadaki Peyer plakları gibi

lenfoid dokulara dağılmadan önce kemik iliğinde olgunlaşırlar. T lenfosit

öncüsü hücrelerin ilk önce timusa giderek, diğer lenfoid bölgelere dağılmadan

önce tamamen olgunlaştıkları düşünülmektedir. Lenfositler vücuttaki lenfoid

dokularda çoğalıp daha da gelişebilirler ve lenfositlerin kandan lenfe ve oradan

da geri kana süren devamlı bir sirkülasyonları mevcuttur.

Trombositler ve Hemostaz

Trombositler (veya kan pulcukları), organel ve enzim içeren ancak nükleer

materyal taşımayan kan kaynaklı hücre parçacıklarıdır. Myeloid kök hücre

serisinden köken alan ve dev, çok çekirdekli kemik iliği hücreleri olan

megakaryositlerden tomurcuklanarak meydana gelirler. Kandaki normal

trombosit sayıları 150x109 ila 300x109/L (150-300x103/mm3) arasındadır.

Trombositlerin rolü, hemostaz adı verilen kanama kontrolünü sağlamak ya da

önlemektir. Hemostazda vasküler spazm, trombosit tıkacı oluşumu ve

pıhtılaşma yer alır.

Vasküler spazm

Bir kan damarının duvarında meydana gelecek hasar hızla damar duvarındaki

düz kasın kasılmasına neden olur. Böylece vasküler hasar daraltılır ve kan

12

akımı azalır. Ancak, vasküler spazm kan kaybını sadece kısa süreli olarak

azaltabilir ya da durdurabilir, daha sonra ise damarlar tekrar gevşer. Kanama

tamamen durdurulacaksa diğer hemostatik mekanizmalara da gerek vardır.

Trombosit tıkacı

Trombositler normalde serbestçe dolaşırlar, ancak vasküler hasar sonrasında

doku kollajenine maruz kaldıklarında yapışkan hale gelirler, damar duvarına ve

birbirlerine tutunurlar. Aynı zamanda aralarında adenozin difosfat (ADP) ve

tromboksan A2 adındaki araşidonik asit metabolizması ürününün de yer aldığı

bir grup kimyasal salgılarlar. Bunlar da trombosit yapışkanlığını artırarak,

açıklığı kapatmak üzere daha büyük bir tıkaç oluşumu için uyarıcı rol oynar.

Kanama zamanı (küçük bir yaradan meydana gelen görünür kanamanın

durması için geçen zaman) genellikle 5 dakikanın altındadır, ancak bu süre

trombosit fonksiyonlarında bir hasar varsa daha da uzayabilir. Hasarsız kan

damarlarına trombositlerin tutunması normalde endotelden salgılanan

prostasiklin tarafından (diğer bir araşidonik asit derivesi) önlenmektedir.

PıhtılaĢma ya da koagülasyon

Trombosit tıkaçları güvenilir olmayan geçici yapılardır, ancak yerlerine hızla bir

fibrin pıhtı gelir. Pıhtılaşma, ya da koagülasyon, pıhtılaşma faktörleri olarak

bilinen ve çoğunlukla karaciğerde bazıları K vitamini bağımlı reaksiyonlarla

üretilen plazma proteinleri ailesindendirler. Bu faktörler normalde inaktif

proenzimler olarak bulunurlar. Aktif hale geldiklerinde bir sonraki basamaktaki

faktörü aktif hale getirirler. Bu durum koagülasyon kaskadında protrombinin

(faktör II) trombine dönüşümü ile neticelenir. Trombin ise ilk olarak

fibrinojenin (faktör I) fibrin monomerlerine dönüşümünü ve sonrasında da

bunların çapraz bağlı fibrin ağları şekline dönüşümünü sağlar. Neticede oluşan

pıhtı akyuvarları ve diğer kan hücrelerini yakalar, kan damarı duvarındaki

açıklığı kapatır ve trombositleri yerlerine sabitler.

Fibrinoliz ve pıhtı uzaklaĢtırılması

Pıhtılaşmanın sürekli devam etmesine izin verilemez, aksi takdirde kan damarı

tamamen tıkanacaktır. Bazı maddeler antikoagülan olarak görev yapar ve

normal damarlarda pıhtı oluşumunu engellerler. Ayrıca, kan damarı tamir

edildikten sonra pıhtının uzaklaştırılması için de bir mekanizma vardır. Bu,

13

plazmin adındaki proteolitik enzime bağlıdır. Plazmin, koagülasyon kaskadının

aktivasyonu sonrasında inaktif bir plazma proteini olan plazminojenden

oluşturulur. Plazmin, fibrinoliz denilen fibrinin yıkımını katalizler ve sonrasında

fagositik hücreler pıhtı artıklarını ortamdan uzaklaştırırlar.

14

KAN BAĞIġI

Kan bağışı, tam kan veya kan bileşenlerinden en az birinin bağışlanması

işlemidir. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız ve gönüllü

bağış esastır. Kan bağışçısı, kendi özgür iradesi ile gönüllü olarak, nakit para

veya paraya dönüşebilecek değerler gibi hiçbir maddi çıkar gözetmeden kan,

plazma veya hücresel kan bileşenlerini bağışlayan kişidir.

Kan BağıĢı Süreci

Kan bağışı, tam kan veya aferez bağışı şeklinde gerçekleşir. Kan bağışı süreci

şu aşamalardan oluşur;

Kan bağışçısı adayının bilgilendirilmesi

“Kan Bağışçısı Kayıt Formu” ve “Kan Bağışçısı Sorgulama Formu”nun

kan bağışçısı adayı tarafından doldurulması

Kan bağışçısı adayının kimlik tespiti ve kayıt işlemleri

Kan bağışçısı adayının fiziksel özelliklerinin ve hayati bulgularının

ölçülüp kayıt edilmesi

Kan bağışçısı adayının hekim tarafından değerlendirilmesi

Kan bağışının gerçekleşmesi

Kan BağıĢçısı Adayının Bilgilendirilmesi

Her kan bağışı öncesi bir bilgilendirilmiş onam formu (Tam kan bağışı için “Ek-

1a: Tam Kan Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu"; Aferez Bağışçısı İçin "Ek-

1b: Aferez Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu") aday bağışçıya teslim edilir

ve rahatça okuyup değerlendirmesi için uygun ortam sağlanır. Kan hizmet

birimi tarafından hazırlanmış kan, kan bağış işlemi, kan bileşenleri ve bunların

hastalara yararlarının anlatıldığı eğitim materyalleri de ek olarak bağışçıya

sunulabilir.

Aday bağışçı, bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra

kendisinin gereken koşulları sağladığını, yapacağı bağışın kendisi ve hasta

açısından herhangi bir risk içermediğini düşünüyorsa, bilgilendirilmiş onam

formunun sonunda bulunan ilgili kısıma el yazısıyla adını soyadını yazarak

imzalar.

15

Aday bağışçı, bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra

bağış için uygun olmadığına karar verirse, herhangi bir gerekçe bildirmeden

kan hizmet biriminden ayrılabilir. Kan hizmet birimi, tüm bu süreçlerin kan

bağışçısının mahremiyeti ve rahatını karşılayacak koşullarda gerçekleşmesini

sağlar.

Kan bağışı yapmaya karar vermiş olan kan bağışçısı adayı, "Ek-2: Kan

Bağışçısı Kayıt Formu"nu ve "Ek-3: Kan Bağışçısı Sorgulama Formu”nu eksiksiz

olarak doldurur ve imzalar.

Bağışçı adaylarını bağış süreci ve ilgili riskler hakkında bilgilendirmek, kan

bağış merkezinde çalışan personelin sorumluluğundadır.

Bağışçı bilgilendirilmiş onam formunun içeriğinde;

Bağış öncesinde niçin tıbbi özgeçmişin ve özel hayata dair bazı

hususların sorgulandığı ve bilgilendirilmiş onayın neden alındığı,

Yasa gereğince kişinin kan bağışı öncesi verdiği bilgilerin

doğruluğundan hukuken sorumlu olduğu,

Yapılan tıbbi değerlendirmede bağışçı ve kanı alacak hasta açısından

belirgin bir risk olduğu takdirde bağışçının geçici ya da kalıcı ret

listesine alınacağı,

Kişinin bağışladığı kanda gerekli tıbbi testlerin yapılacağı,

Test sonuçları pozitif olduğu takdirde kendisine ve Sağlık Bakanlığı‟na

bilgilendirme yapılacağı,

Bağıştan elde edilen kan ve kan bileşenlerinin ihtiyacı olan herhangi bir

hastaya verilebileceği,

Bağış işleminin süreci ve eşlik eden riskler,

Bağışçıların istedikleri zaman soru sorabileceği,

Bağış yapacak olan kişiye istediği zaman, herhangi bir neden sunma

ihtiyacı duymadan vazgeçebileceği,

Bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve

yönlendirmesine bağışçının uyması gerektiği

Bağışçının kişisel bilgilerinin korunacağı ve bağışçının sağlık durumu ve

test sonuçlarının gizli tutulacağı,

Bağışçının imzasının ne anlama geldiği, bilgileri açıkça yer alır.

16

BağıĢçı imzasının anlamı Ģunlardır:

Bağışçı bilgilendirilmiş onam, kayıt ve sorgulama formundaki bilgi ve

soruları okumuş-anlamış, müzakere etmiş ve burada anlatılan koşulları

karşılayacağını kabul etmiştir.

Soru sorma olanağı bulmuştur.

Sorduğu tüm sorulara tatmink r cevaplar verilmiştir.

Bağış işlemi için onay vermiştir.

Kayıt formunda verdiği tüm kişisel bilgilerin doğruluğunu taahhüt

etmiştir.

Tıbbi değerlendirmede bağışçı ve/veya hasta açısından bir risk

belirlendiğinde bağışçının geçici ya da kalıcı ret listesine alınacağını

anlamıştır.

Kayıt ve Sorgulama Formlarının Doldurulması

Kan bağışçısının gerek bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirme,

gerekse kayıt ve sorgulama formlarını doldurma süreçlerinde mahremiyetine

özen gösterilir ve kan bağış merkezince uygun ortam sağlanır.

Bağışçı, kendisine verilen bilgilendirilmiş onam formunu okuyup

değerlendirdikten sonra, kan bağışı için uygun olduğunu düşünüyorsa, "Ek-2:

Kan Bağışçısı Kayıt Formu"nu ve "Ek-3: Kan Bağışçısı Sorgulama Formu”nu

eksiksiz olarak doldurur.

Kan bağışçısı sorgulama formunda "Adı Soyadı" alanı, bağışçının kendi el yazısı

ile yazılır ve bağışçının imzası bulunur.

Formları okuyamayan bağışçılara formların içeriği konusunda bilgi verecek

eğitimli bir personel yardımcı olur.

Kan BağıĢçısı Adayının Kimlik Tespiti ve Kayıt ĠĢlemleri

Bağışçı, her kan bağışı işlemi öncesinde, T.C. Kimlik numarasını içeren T.C.

Nüfus Cüzdanı veya pasaport veya sürücü belgesini ve kalıcı adres bilgisini

vererek kendisini tanıtır. Aksi takdirde bağış için kabul edilmez.

Zorunlu askerlik hizmetini yapan kişiler (er, erbaş) ve askeri öğrenciler, Türk

Silahlı Kuvvetleri tarafından bu hizmet süresince verilen geçerli kimliklerini

17

veya T.C. Kimlik Numarası yazılı sağlık karnelerini ibraz etmek suretiyle

bağışta bulunabilirler.

Türkiye‟de ikameti olmayan yabancı uyruklulardan izlenebilirliğin

sağlanamaması nedeniyle kan bağışı kabul edilmez.

Türkiye‟de ikamet eden yabancı uyruklular, aşağıdaki koşulları taşımaları

halinde kan bağışında bulunabilirler.

“5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununa bağlı olarak çıkartılmış

Türkiye‟de Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması Hakkında

Yönetmelik (Resmi Gazete 20 Ekim 2006, Sayı: 26325)” hükümlerine

göre verilen kimlik numarası kayıt edilerek işlem yapılmalıdır.

Bu yönetmelik hükümlerine bağlı olmayan ancak ülkemizde görevli

olarak bulunan diplomatik misyon mensuplarının kan bağışçısı olması

durumunda çalıştıkları temsilcilikler bazında kayıt yapılır.

Türkiye‟de ikamet etmeyen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından,

izlenebilirliğin sağlanması amacıyla geçerli bir adres bilgisi (yurtiçi)

vermeleri koşuluyla kan bağışı kabul edilir.

Kan BağıĢçısı Adayının Vital Bulgularının Ölçülüp Kayıt

Edilmesi

Kan bağışçısı adayının kan bağışına uygunluğu için temel fiziksel özellikleri,

daha önce kan bağışı yapmış ise, bağış sıklığının uygunluğu kontrol edilir.

Kan bağışçısı adayının hemoglobin düzeyi, kan basıncı, nabız değeri, vücut ısısı

ve vücut ağırlığı ölçülerek "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve

Flebotomi Formu" üzerindeki ilgili alanlara kaydedilir. Aferez bağışçıları için

yapılan ek ölçümler, bu forma kaydedilir. Tam kan bağışçıları için, trombosit

konsantresi elde edilmesini engelleyecek bir ilaç kullanımı varsa, ilaç uyarı

etiketi yapıştırılır veya bu alan dikkat çekici bir şekilde ilaç kullanımına yönelik

olarak işaretlenir. Böylece, kan bileşenlerinin üretim aşaması için görsel bir

uyarı oluşturulur.

18

Kan BağıĢçısı Adayının Değerlendirilmesi

Kan bağışçısı adayının kan bağışına uygunluğunun değerlendirilmesi kan bağış

merkezi doktorunun sorumluluğundadır. Her kan bağışı başvurusu için kişilerin

ret veritabanı kontrolü yapılır.

Doktor ve kan bağışçısı adayı görüşmesi, mümkün olduğunca soyutlanmış ve

rahat bir ortamda gerçekleştirilir. Görüşmeye üçüncü şahısların herhangi bir

şekilde müdahalesini engelleyecek şekilde gerekli önlemler alınır.

Değerlendirme sırasında açıklığa kavuşması gereken durumlar, doktor

tarafından irdelenir ve tamamlayıcı sorularla bağışçıdan bilgi alınır.

Kan bağışıyla ilgili tüm işlemler; tamamlanmamış kan bağış başvurusu, kan

bağışçısının reddi, istenmeyen ciddi etki ve olayları da içerecek şekilde kayıt

altına alınır ve bağışçı seçimine ve son değerlendirmeye ilişkin kayıtlar "Ek-4:

Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu"nda ilgili alana

kaydedilir ve doktor tarafından imzalanır. Kan bağışçısı, sadece hekim

tarafından reddedilir.

Kan bağışçısı seçimi ile ilgili ayrıntılar, "KAN BA I ISI SE İMİ" kısmında

anlatılmıştır.

Kan BağıĢının GerçekleĢmesi

Sorumluluk

Rehber ve standart işletim prosedürlerince tanımlanmış prosedürlere uygun

şekilde ve güvenli kan alınması hekimin sorumluluğundadır.

Standart iĢletim prosedürleri

Tüm hizmet birimleri, kan alma ile ilgili SİP‟lerini hazırlamak zorundadır;

bunlar kan alımının tüm aşamalarını kapsar. Dokümanlar personelin kolayca

ulaşabileceği bir yerde ve güncel olur.

Fiziki alan

Kan alımı yapılacak mekan veya mahal, iş akışına uygun olarak ve her bir iş

için yeterli alanı sağlayacak şekilde tasarlanır. Kan alımı yapılacak mekan veya

mahalde yeterli ışıklandırma ve kan bağışçısının kendini iyi hissedeceği bir

ortam sağlanır.

19

Etiketleme

Hekim tarafından onaylanmış her kan bağışçısı adayı ve her kan bağışı için

benzersiz bir alfanümerik veya nümerik bir kodla işaretlenmiş etiketler

oluşturulur. Aynı kod, aynı bağışçı ve aynı kan bağışı için kayıt formu, kan

torbaları ve test numunelerinin alındığı tüpler üzerinde de bulunur.

Yanlış etiketlemenin önlenmesi ve aynı kodun iki kez kullanılmaması için

gerekli önlemler alınır. Kan torbaları ve kan tüplerindeki etiketleme, hata

olasılığını önleyecek şekilde düzenlenir. Kod numarası ile ad, soyadı, doğum

tarihi ve cinsiyeti bilgilerine ulaşılabilinir. Kan torbası ve kan örneğinin

bulunduğu tüplerde, doğru etiketlemenin yapıldığından emin olunmadan, kan

alma işlemine başlanmaz. Kan torbaları, tüpler ve kan alma kayıtları asla ikinci

bir defa etiketlenmez. Kullanılmayan numaralar tespit edilir. Etiket hatalarını

önleyecek rutin uygulama ve prosedürler oluşturulur.

Kan torba sistemlerinin kontrolü

Kan alma işleminden önce olası bir delinme açısından torba ve hortumlar

kontrol edilir. Bu amaçla torbaya baskı uygulanır.

Eğer paketten çıkarıldığında torbanın üzerinde ıslaklık varsa, bir delinmeden

şüphe edilir. Paketteki tüm torbalarda anormal derecede bir ıslaklık tespit

edilirse, paketteki torbalardan hiç biri kullanılmaz. Torbanın içindeki sıvının

berrak olup olmadığına bakılır, berrak ise kullanılır.

Flebotomi hazırlığı

Kan bağışçısı adayı, kan alma için uygun bir kan alma yatağına yatırılır. Kan

alma yatağı, bu amaç için üretilmiş olmalıdır.

Kan, kolun antekubital bölgesinin uygun ve cilt lezyonları bulunmayan bir

alanından alınır. Venöz oklüzyon (turnike uygulayarak) ile ven daha belirgin

bir hale getirilir. Damar giriş yeri, tanımlanmış ve valide edilmiş bir antiseptik

ile S.İ.P‟de belirtilen şekilde hazırlanır. Vene girmeden önce kullanılan

antiseptik solüsyonun tamamen kurumuş olmasına dikkat edilir. Hazırlanmış

bölgeye iğnenin girişinden önce parmakla dokunulmaz. Damara girme işlemi

yalnızca bu alanda yetkili ve eğitim görmüş kişilerce tek seferde uygulanır.

Kan torbası bağışçının kol seviyesinin altında olur.

Laboratuar numunelerinin alınması

Laboratuvar numuneleri, kan bağışı esnasında kan toplama sisteminin bu

amaç için oluşturulmuş özel bölümünden alınır.

20

Kan alma

Laboratuar numuneleri alındıktan ve bu amaçla oluşturulan özel bölümle ilişki

kesildikten sonra, ana torbaya kan alımı başlar başlamaz kan torbası hafifçe

çalkalanır. Bu çalkalama işlemi, tüm kan toplama işlemi süresince düzenli

aralıklarla çalkalama yapabilen, valide edilmiş bir kan çalkalama ve tartı cihazı

ile gerçekleştirilir. Böylece bağışçının aşırı miktarda kan vermesi engellenir.

Kan akışı değerlendirilir, yetersizse iyileştirme yoluna gidilir. Bağışçı kan alma

sırasında yalnız bırakılmaz ve işlem süresince gözlem altında tutulur.

Bir ünite tam kan için bağış süresi, ideal olarak 10 dakikadır. Tam kan

bağışında, eğer süre, 12 dakikayı geçerse, trombosit konsantresi; 15 dakikayı

geçerse, plazma bileşeni hazırlanmaz.

Kan alımının sonlandırılması

Bağışın sonlandırılması için turnike açıldıktan sonra koldan çıkarılan iğne,

çalışanların ve bağışçının güvenliği açısından özel kılıfına (personel güvenlik

kiti) yerleştirilir. Hemen ardından iğnenin çıkarıldığı bölgeye uygun ve temiz

bir pansuman malzemesi ile baskı uygulanır. Bağışçıdan kolunu bükmeden

yüksekte tutması ve damar üzerine basınç uygulaması istenir. Bağışçının kan

alma yatağından hemen kalkmasına izin verilmez, uygun süre boyunca kan

alma yatağında beklemesi istenir.

"Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu" ile kan torba

sistemi ve laboratuar numunelerinin üzerindeki kodların aynı olup olmadığına

dair son bir kontrol daha yapılır.

En son aşamada iğne hortumdan ayrılır, tıbbi atık kutusuna atılır ve torba

hortumundaki kan sıyrılarak antikoagülan ile iyice karışması sağlanır. Kan alma

işleminden sonra kan torbaları üretilecek kan bileşenlerinin kalite koşullarının

gerekliliklerine uygun taşıma ve depolama şartlarında karantina alanına alınır.

Flebotomiyi gerçekleştiren personel "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme

ve Flebotomi Formu"nda ilgili alanı eksiksiz olarak doldurur.

Kan bağıĢı sonrası izleme ve bilgilendirme

Bağışçı daha sonra ikram verilmek üzere yönlendirilir ve izlemeye devam

edilir. Bağışçı gitmeden önce kolu ve genel sağlık durumu gözden geçirilir,

iğnenin giriş yerine uygulanacak bakım konusunda bilgi verilir ve bağıştan

sonraki süreçte herhangi bir rahatsızlığı olursa, bildirmesi istenir. Bağışçılara,

bağışladıkları kanın herhangi bir olay nedeniyle transfüzyona uygun olmadığını

21

düşünüyorlarsa, bunun bir an önce söylemelerinin çok önemli olduğu

hatırlatılır.

Aşağıda belirtilen ve benzer nitelikteki işlerle veya hobilerle uğraşan

bağışçıların, kan bağışladıktan sonra en az 12 saat işlerine ya da bu

uğraşılarına ara vermesi gerekir.

Meslekler;

o Pilotlar

o Hava trafik kontrolörleri

o Ambulans sürücüleri

o Petrol tankeri, otobüs ya da tren sürücüleri

o Vinç operatörleri

o Yüksek yerlere tırmanmayı gerektiren veya düşme tehlikesi olan

yerlerde (yapı iskeleleri vb) çalışanlar

o Yeraltı madencileri

o Dalgıçlar

o İtfaiyeciler

Hobiler;

o Dalma

o Tırmanma (dağcılık)

o Planör sporu

o Paraşüt sporu

o Motorlu sporlar

Tamamlanamayan kan bağıĢları

Kan bağışçısı reaksiyonu, kan akımı ile ilgili sorunlar, bağışçının kan

bağışından vazgeçmesi ve benzer sebeplerle tamamlanamayan bağışlar,

nedeni belirtilerek kayıt altına alınır.

Kayıtlar

Kan alım süreci boyunca tutulmak zorunda olunan kayıtlar (Ek-1a veya Ek-1b,

Ek-2, Ek-3 ve Ek-4), mevzuatın gerektirdiği süre boyunca muhafaza edilir.

Kan BağıĢçısı Seçimi

Kan bağışçısı seçiminin iki temel amacı vardır:

22

Kan bağışı işlemi esnasında veya sonrasında bağışçıyı direkt olarak

etkileyebilecek olası zararlardan korumak,

Kanı alacak hastaları enfeksiyon bulaşı veya bağışçının kullandığı

ilaçların yan etkisinden veya diğer tıbbi risklerden korumak.

Kan BağıĢçısı Seçiminde Temel Ġlkeler

Kan bağışçısı seçimi kriterleri, hem tam kan bağışı, hem de aferez

bağışı için geçerlidir. Aferez bağışında farklılık arz eden durumlar

“Aferez İşlemleri İçin Kan Bağışçısı Seçimi” başlığı altında anlatılmıştır.

Kan ve Kan bileşenlerinin verilmesinde temel esas, gönüllü kan

bağışıdır.

Tedavi amacıyla kullanılacak kan, yalnızca sağlıklı kişilerden alınabilir,

Bağışçıların değerlendirilmesi ve seçimi genel görünümüne, tıbbi

geçmişiyle ilgili basit sorulara verdiği yanıtlara, genel sağlık durumu ve

yaşam tarzına, bağış öncesi test ve ölçümlere dayanılarak verilir,

Bağışçı değerlendirilmesi ve seçimi her kan bağışında, bağıştan hemen

önce hekim tarafından gerçekleştirilir,

Tedavi maksatlı kan vermek için başvuran hastalardan kan bağışı kabul

edilmez,

Herhangi bir sebeple tetkikleri süren, bir uzmanın muayene ve

görüşlerini bekleyen veya bir hastanede yatış sırası bekleyen kişilerden

kan alınmaz,

Bağışçılara sağlıkları ve yaşam şekillerine yönelik mahrem sorular

sorulur ve bunlar gizli tutulur. Bu nedenle kan bağışından önce

görüşmeler başka kişilerin duyamayacağı bir ortamda yapılır.

Rehberde tanımlanmamış durumlar için değerlendirme yapan hekim,

karar verme yetkisindedir.

Bağışçının kan vermemesi gereken bir durum söz konusu ise kalıcı veya

geçici ret nedenleri hekim tarafından bağışçıya izah edilmeli ve kayıt

edilmelidir.

Kan güvenliği açısından tehdit oluşturan, yaşam biçimi, alışkanlıklar ve

çevre gibi özellikler göz önüne alınarak belirlenen ve toplumda belli bir

hastalığa sahip olma yönünden beklenenden daha yüksek risk taşıyan

“risk grupları” kan bağışından men edilir.

Risk gruplarına d hil kişilerle kondom kullanarak ya da kullanmaksızın

vajinal (penis ile vajinanın teması), oral (ağzın vajina, penis ya da anüs

ile teması) ya da anal yolla (penis ile anüs teması) gerçekleştirilen

cinsel ilişkiler kan güvenliği açısından sorgulanır.

23

Bağışçı seçiminden sorumlu olan doktor görüşme yaptığını formu

imzalayarak teyit eder.

BağıĢçıya Ait Genel Bilgilerin ve Fiziksel Özelliklerin

Değerlendirilmesi

Genel görünüm

Bağışçılar aç olmamalı, tercihen kan bağışından iki saat önce tam bir

öğün yemiş olmalıdır.

Kan bağışçısının genel görünümü açısından pletorik görünüm, zayıf

fiziki yapı, sarılık, anemi, siyanoz, dispne, mental kooperasyon

durumunun yeterliliği, alkol veya ilaç kullanımına bağlı intoksikasyon

gibi durumların varlığı dikkatle incelenmeli ve eğer varsa, not alınmalı

ve hekim tarafından değerlendirilmelidir.

Kan alma bölgesinde lokalize egzama gibi herhangi bir lezyon

olmamalıdır.

Kan bağışından önce alkol kullanımı mevcutsa, kan bağışçısı adayı,

alkolün etkisi tamamen kalkmadan kan bağışı yapamaz.

Kas içi veya damar içi kullanılan yasadışı uyuşturucu aldığına dair

kuvvetli süphe uyandıranlar, sorgulamada mental yönden tam

kooperasyon sağlayamayanlar kalıcı olarak reddedilir.

Fiziksel özellikler

Kan bağışı yaş aralığı;

Başlangıç: bağışçı 19 yaşından gün almış olmalı.

Bitiş: 66 yaşından gün almamış olmalı.

İlk kez kan verecek olan bağışçılar için üst yaş sınırı: 61 yaşından gün

almamış olmalı.

Düzenli kan bağışçıları için üst yaş sınırı: 70 yaşından gün almamış

düzenli kan bağışçısı, kan bağış merkezi doktorunun onayı olmak

şartıyla, yılda en fazla 1 kez olmak üzere kan bağışlayabilir.

Bağış sıklığı;

Tam kan bağış sıklığı:

o Erkeklerde; bağış aralığı 90 günde birdir.

o Kadınlarda; bağış aralığı 120 günde birdir.

o Yılda bir defayı geçmemek ve hekim onayı olmak kaydıyla, 2

bağış arası en az 2 ay olabilir

24

Aferez uygulamalarında bağış sıklığı;

o Aferez uygulamaları için bağış aralıkları Ek-5‟te verilmiştir.

Ağırlık;

Bağışçının vücut ağırlığı en az 50 kg (çift eritrosit aferezi için en az 70

kg) olmalıdır.

Bağışlanacak kan hacmi;

Eritrosit konsantresi hazırlamak üzere yapılacak kan bağışının hacmi

antikoagülan solüsyon hariç 450 mL %10‟dur. Toplam vücut kan

hacminin %15‟inden fazla kan alınmaz.

Bağışlanabilecek en çok kan hacmi, bağışçının toplam vücut kan hacmi

ile ilişkilidir. Bir kan bağışının herhangi bir nedenle durdurulmak

zorunda kalınması gibi bir durumda, eğer bağışçı tam bir kan bağışı

yapmayı istiyorsa ve hekim de onaylıyorsa, aşağıda belirtilmiş şartlar

yerine getirilmek kaydıyla ikinci bir kan torba sistemi ile devam edebilir.

İkinci seansda tam bir kan bağışı alınıp alınamayacağının bilinmesi

gerekir. Durdurulmak durumunda kalınan ilk seansda toplanan kan

hacmi ile ikinci seansda toplanması planlanan bir tam kan bağışı

hacminin, numuneler dahil, toplam vücut kan hacminin %15 inden fazla

olmaması gerekir. Ek-6‟da sunulmuş olan bilgiler doğrultusunda ikinci

seansın yapılıp yapılmayacağına karar verilir.

Kadın ve erkek bağışçılarda boy, ağırlık ve yaşa göre vücut tahmini

toplam kan hacminin hesaplanması için bakınız; Ek- 6‟da Tablo-1

Ana torbaya en fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması için

bakınız; Ek-6‟da Tablo-2.

Hayati bulguların değerlendirilmesi

Nabız: düzenli ve 50–100/dk arasında.

Vücut sıcaklığı: en çok 37,5 C

Kan basıncı;

o Sistolik basınç: en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg

o Diastolik basınç: en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg

Hemoglobin seviyesi;

o Erkekler: en az 13,5 g/dL

o Kadınlar: en az 12,5 g/dL

o İki yıl içinde dörtten fazla kan bağışında bulunmuş olan

bağışçıların kan ferritin düzeylerinin kontrolü yapılmalıdır.

25

Kan BağıĢçısı Seçiminde Ret Kriterleri

Sadece sağlıklı kişilerin kan bağışçısı olarak kabul edileceği dikkate alınarak,

ret ölçütleri aşağıdaki şekilde gruplandırılır;

Kalıcı ret gerektiren durumlar; Ek-7‟de ve Ek-8‟de belirtilmiş olan

hastalıklar ve/veya durumlar söz konusu ise, bu kişiler, sürekli olarak

reddedilirler.

Geçici ret gerektiren durumlar; Ek-7‟de ve Ek-8‟de açıklanmış olan

hastalık ve/veya durumlar, tanımlanmış bir süre veya belli bir şartın

yerine getirilmesi süreci boyunca geçici olarak reddetme nedenidirler.

Geçici retler, tanımlanmış bir zaman aralığı için olabileceği gibi bir

raporun ibraz edilmesi veya halen kullanılmakta olan ve ne zaman

kesileceği henüz bilinemeyen bir ilacın kullanımı gibi belirli bir şartın

yerine getirilmesini gerektiren belirsiz süreli de olabilir. Geçici şartlı ret

uygulanabilecek ret nedenleri Ek-9‟da belirtilmiştir.

Enfeksiyon hastalıkları:

Bu rehberde özellikle tanımlanmış olan enfeksiyon hastalıkları dışında

kalan durumlarda genel olarak semptomların bitimini takiben iki hafta

süreli bir geçici ret uygulanır.

Eğer herhangi bir enfeksiyon hastalığı olan biri ile bir temas söz konusu

olmuşsa, ret süresi, ilgili hastalığın inkübasyon periyodu ile örtüşecek

şekilde verilir.

Enfeksiyon hastalığının ne olduğu bilinmiyorsa, sorumlu hekimin

değerlendirmesine göre karar verilir.

Belli coğrafik alanlara özgü enfeksiyonlar bölüm 1.2.4 de anlatılmıştır.

Hepatit B ve hepatit C öyküsü olanlar kan bağışçısı olarak kabul

edilmez.

Hepatit A öyküsü olanlara tam şifadan sonraki 1 yıla kadar geçici ret

verilir.

Hepatit öyküsü veren fakat hepatit türü hakkında net bilgi veremeyen

kişilerden durumunu Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir

hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan

bağışının kabul edilebilmesi için hepatit öyküsünün üzerinden en az 24

ay geçmiş olmalı ve ayrıca HBsAg negatif, anti-HBc negatif, anti-HCV

negatif olmalıdır.

26

Hepatit B enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması

(aynı evi ya da öğrenci yurdu vb ortamlarda aynı odayı paylaşanlar vb)

ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel partneri) kişilerden ve bu

özellikteki hastalarla teması olan sağlık personelinden, aşı ile

bağışıklanmış olduğunu belgelemesi şartı aranır; bu kişilerden,

enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test

raporlarında anti-HBc‟nin negatif, anti-HBs‟nin pozitif olması

durumunda kan bağışı kabul edilir.

Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması

(aynı evi paylaşanlar) ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel

partneri) kişilerden, en son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan

bağışı kabul edilebilir. Görevi gereği Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da

kronik) olan hastalarla sürekli teması olan sağlık personelinden kan

bağışı kabul edilmez. Böyle bir hasta grubundan uzaklaşmış sağlık

personelinin son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan bağışı kabul

edilebilir.

Yukarıda bahsedilen şartların dışında, hastaların vücut salgıları ile

doğrudan inokülasyon ya da müköz membran teması olan sağlık

personeline 12 ay süre ile geçici ret verilir.

Coğrafi Risk Bölgeleri

Bazı enfeksiyon hastalıkları farklı coğrafik bölgelerde farklı dağılım

gösterebileceği gibi bir bölgeye özel de olabilir. Kan bağışçılarının, farklı

coğrafik bölgelere yapmış oldukları seyahatler ve bu seyahatlerdeki

deneyimleri, enfeksiyon riski açısından önem taşımaktadır.

Kan bağış merkezi hekimi tarafından, kişinin başka bölgelere veya ülkelere

yapmış oldukları seyahatler sorgulanır ve değerlendirilir.

Coğrafi risk bölgelerine ilişkin bilgi ve haritalar Ek-10‟da sunulmuştur.

Malarya

o Bağışçının, malaryanın endemik olduğu bir bölgeye ziyareti;

o Böyle bir bölgede ikameti özenle sorgulanır. Kan toplayan kan

hizmet birimleri, birim içerisinde güncel bir malarya haritası veya

malarya açısından riskli ülkeler veya bölgeler listesi

bulundururlar.

Endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha

uzun süre bulunmuş kişiler;

27

o Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için

valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde

kan bağışı yapabilirler.

o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl

boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.

o Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar

reddedilir.

Malarya öyküsü veren kişiler;

o Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana kadar

reddedilir ve bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra

malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif"

olması halinde kan bağışı yapabilirler.

o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl

boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.

Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar

reddedilir.

Malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık

süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler;

o Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide

edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan

bağışı yapabilirler.

o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl

boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.

o Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar

reddedilir.

Malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ve herhangi bir

şikayeti veya semptomu oluşmamış kişiler;

o Malaryanın endemik olduğu bölgeden son dönüşünden itibaren

en az 4 ay sonra, malarya için valide edilmiş bir antikor testi

sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.

o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl

boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir.

Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar

reddedilir.

o Eğer test yapılmamışsa, malaryanın endemik olduğu bölgeden

son dönüşünden itibaren 12 ay boyunca reddedilir.

HIV

28

o HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika,

ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da Nijerya‟da 1977

yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler

ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak bulunduğu süre içinde

kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile

cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV riski yönünden kan bağışçısı

olamazlar.

Chagas Hastalığı

o Chagas Hastalığı tanısı almış kişiler kalıcı olarak reddedilirler.

o Chagas hastalığının endemik olduğu bir bölgede doğmuş veya

transfüzyon almış kişiler, T.cruzi için valide edilmiş bir test ile

negatif sonuç vermeleri halinde, sadece plazmafraksinasyon

amaçlı olarak plazma verebilirler.

o Chagas hastalığı esas olarak Latin Amerika da görülür. Son

yıllarda A.B.D, Kanada, birçok Avrupa ülkesi ve Batı Pasifik

ülkelerinde görülme sıklığı artmıştır.

Variant Creutzfeld-Jakob Hastalığı

o 1.1.1980 ile 31.12.1996 yılları arasında toplam olarak 6 ay

Birleşik Krallık‟ta (İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler, İskoçya)

yaşamış kişiler vCJD riski taşıdıklarından kan bağışında

bulunamazlar.

o Geçmişte veya halen insan hipofiz deriveleri kullanmış olan, dura

mater veya kornea grefti almış olanlar, ailelerinde Creutzfeld

Jacob hastalığı veya Transsmisible Spongioform Ensefelopati

öyküsü olanlar bu açıdan değerlendirilir ve kalıcı olarak

reddedilir.

Ġlaç Kullanımı ve Ret Süreleri

Bağışçının kullandığı ilaçların kendisi genel olarak bağış için engel oluşturmaz.

Bununla birlikte ilaç kullanımının sebebinin, bağışçı reddini gerektiren bir

hastalığın habercisi olabileceği göz önünde bulundurur. Teratojenik etkisi

kanıtlanmış ilaçları kullanan bağışçılar, ilacın farmakokinetik özelliklerine uygun

süre boyunca reddedilirler. Bağış açısından risk içeren ilaçlar ve ret süreleri

Ek-11‟de verilmiştir.

29

Aferez ĠĢlemleri Ġçin Kan BağıĢçısı Seçimi

Aferez bağışçılarının seçimi ve tıbbi izlemi, hekimin sorumluluğundadır.

Sorumlu hekim tarafından karar verilen istisnai durumlar dışında aferez

bağışçılarının, tam kan bağışı için gerekli genel ölçütleri karşılaması

gerekir.

Aferez bağışından önce bağışçılara işlemle ilgili bilgilendirme yapılır ve

bağışçı, aferez bağışçısı bilgilendirilmiş onam formunu (Ek-1b) imzalar.

Serolojik tarama testleri her aferez işlemi için uygulanır.

Aferez işlemi öncesi aşağıdaki hususlar özellikle sorgulanmalıdır;

o Anormal kanama atakları

o Belirgin sıvı retansiyonu öyküsü (özellikle steroid ve/veya plazma

genişleticiler kullanılacaksa)

o Trombosit aferezinden önceki beş gün içerisinde asetil salisilik

asit veya piroksikam içeren ilaçların kullanımı

o Trombosit aferezinden önceki iki gün içerisinde asetil salisilik asit

ve piroksikam içeren ilaçlar dışındaki NSAI ilaçların kullanımı

o Mide şikayeti öyküsü (steroidler kullanılacaksa)

o Önceki bağışlarda istenmeyen ciddi reaksiyonların varlığı

Aferez bağışçılarında tam kan bağışı için gerekliliklere ek olarak

aşağıdaki hususlara dikkat edilir;

o Bağış sıklığı;

Aferez işlemlerinde bağış sıklığı, Ek-5‟te özetlenmiştir.

o Yaş, nabız, arteriyal tansiyon;

Tam kan bağışında olduğu gibidir.

o Vücut ağırlığı;

Plazmaferez, tromboferez ve tek ünite eritrosit aferezi için

en az 50 kg dır.

ift ünite eritrosit aferezinde obez olmayan kişi için en az

70 kg dır ve toplam vücut kan hacmi 5 L‟den fazla

olmalıdır.

o Hemoglobin ve hematokrit düzeyi;

Plazmaferez, tromboferez ve tek ünite eritrosit aferezi için

tam kan bağışında olduğu gibidir.

ift ünite eritrosit aferezi için Hemoglobin en az 14 g/dL,

hematokrit en az 0,42 olmalıdır ve işlem sonrası

hemoglobin seviyesi 11 g/dL nin altına düşürülmemelidir.

o Toplama hacmi;

30

Topalanacak hacim (antikoagülan hariç) her bir

plazmaferez işlemi için tahmini toplam kan hacminin

%16‟sını aşmamalıdır. Toplam tahmini kan hacmi cinsiyet,

vücut ağırlığı ve boya göre hesaplanır. Bu hesabın nasıl

yapılabileceği Ek-6a da ayrıntılı olarak anlatılmıştır.

Toplanan plazma hacmi (antikolagülan solüsyon hariç),

her bir sefer için 650 mL yi aşamaz.

Bir kan bağışçısına uygulanan plazmaferez işlemi sayısı,

yılda 33 defadan fazla olamaz. Toplanan plazma hacmi

haftada 1,5 L; yılda ise, 25 L den fazla olamaz.

Plazma, trombositler ve/veya eritrositlerle birlikte

alındığında toplam plazma, trombosit ve eritrosit hacmi,

sıvı replasmanı yapılmıyorsa, en fazla 650 mL

(antikoagülan solüsyon hariç) olmalı ve toplam kan

hacminin %13‟ünü aşmamalıdır.

Ek gereklilikler;

o Trombosit aferezi

Trombosit aferezi için trombosit sayısı en az 150x109/L

olmalıdır.

Yüksek doz trombosit toplanacak bağışçılarda, bağışçının

trombosit düzeyinin 100x109/L nin altına düşürülmesine

izin verilmez.

o Plazmaferez

Tüm plazmaferez bağışçılarında en az yılda bir kez

albümin, total protein ve IgG düzeylerine bakılır. Yapılan

ölçümlerde total protein 60 g/L‟den az olmamalıdır.

o Eritrosit aferezi

Alınan toplam eritrosit miktarı, bağışçı hemoglobin

düzeyinin 11 g/dL nin altına inmesine izin vermeyecek

şekilde ayarlanır.

o Granülosit aferezi

Granülosit aferezi, hazırlama sürecinin özellikleri

nedeniyle "Terapötik Aferez Rehberi"nde ele alınmıştır.

31

Kan Bankacılığı

Kan Bankalarının DoğuĢu

Dünyada ilk kan bağışı servisi Londra‟da 1921 yılında İngiliz Kızılhaçı

Camberwell Bölümü Sekreteri Percy Oliver (1878-1944) tarafından

kurulmuştur. Oliver sadece bir hekim değil, aynı zamanda Birinci Dünya

Savaşında mültecilere verdiği hizmetler nedeniyle 1918 yılında İngiltere Krallığı

tarafından ödüllendirilmiş bir sivil gönüllüydü. Ekim 1921 tarihinde çalışmakta

olduğu Kızılhaç cemiyeti Kraliyet Akademi Hastanesi tarafından gönüllü kan

bağışında bulunması için çağrıldı. alışma arkadaşlarından Hemşire Linstead

ilk kan veren kişiydi ve bu durum Oliver‟ı yakınlarından oluşan ve kısa bir çağrı

notu ile kan bağışında bulunmak üzere davet edilebilecek bir birlik kurmak

üzere cesaretlendirdi. Gönüllülerin bu çağrıları sadece Oliver‟in Londra‟da 5

Colyton Caddesi SE22 numarada bulunan çalışma ofisinde kan vermek üzere

kabul etmeleri kararlaştırıldı ve Oliver buraya daha sonra İngiliz Kızılhaçı Kan

Transfüzyon Servisi adını verdi.

O dönemlerde evlerde telefon sık bulunmadığı için kan bağışçıları genellikle

polis tarafından çağrılıyorlardır. Her gönüllü bağışçı panele kaydedilmeden

önce bir fizik muayeneden geçiyor, bazı serolojik testlerle kan grupları

belirleniyor ve sifiliz enfeksiyonu taşımadıklarından emin olunuyordu. Sunulan

hizmetler tamamen ücretsiz olarak veriliyordu ve masraflar da yardım bağışları

ile karşılanıyordu. Bağışçıların bu süreçte yaptıkları masrafların geri ödenmesi

teklif edilse de birçoğu bunu tercih etmiyordu. Oliver‟in hizmeti 1922‟de

sadece 13 kez talep edildi, ancak ünü giderek yayıldı ve 1925 yılında

hastaneler tarafından 428 kez yardım talebinde bulunuldu. Oliver aktif olarak

bağışçı kazanımı ile uğraşıyordu ve yaptığı görevlerde organizasyonun tıbbi

danışmanı olarak görevlendirilmiş olan St. Bartholomew Hastanesi

cerrahlarından Sir Geoffrey Keynes kendisine yardımcı oluyordu. Hastanelerin

bağışçılara nazik bir şekilde davranmaları ve birlikten ayrılmanın en önemli

nedeni olan herhangi bir olumsuz durum ile karşılaşmalarını engellemeleri

gerekiyordu.

Birçok doktor ise hala herhangi bir türden antikoagülan kullanmaya karşı

duruyor ve doğrudan donasyon yapmaktan yana tavır sergiliyordu. Ayrıca

venöz girişim tekniklerinde ilerleme sağlamak gerekiyordu. Bu girişimler ilk

başta damara bir kesi yapılması, işlem bitiminde ise sütür atılması şeklinde

32

gerçekleştiriliyordu ve bu nedenle aynı damar müteakip bağışlarda

kullanılamıyordu. Ayrıca, birçok hastanede kan grubu güvenilir şekilde tespit

edilemiyordu ve bazı hastalar ABO uygunsuzluğu nedeniyle kaybediliyordu.

Bazı hastaneler alıcıların kan gruplarının belirlenmesi için gerekli bileşenlere

masraf yapılmasından sakındıkları için sadece 0 grubu kan talebinde

bulunuyorlardı, ancak bu durum kısıtlı sayıdaki bağışçının üstüne gereksiz bir

baskı oluşturuyordu. O yıllar henüz diğer şehirlerde kan bankalarının oluşmaya

başladığı yıllardan önceydi, fakat daha sonra Sheffield, Manchester ve

Norwich‟de ilk kan bağışçısı birlikleri kurulmaya başlandı. Bunlardan bazılarının

önemli bir farkı şehir merkezlerinin Kızılhaç ile doğrudan bir bağlantılarının

olmaması ve ayrıca kan bağışı karşılığında ödeme yapılan bağışçıları

bulunmasıydı. Manchester‟de 1930 yılında kan bağışında bulunanlara Halk

Sağlığı Departmanı tarafından üç guinea apra ödeniyordu. Benzer sistemler

diğer ülkelerde de oluşturuldu ve ilk ülkeler arasında Fransa, Almanya,

Avusturya, Belçika, Avustralya ve Japonya yer alıyordu. Oliver‟in çabaları

Roma‟da 1935 yılında ilki gerçekleştirilmiş olan Uluslararası Kan Transfüzyon

Cemiyeti Kongresinde dile getirildi: “Londra Kızılhaçı 1921 yılında ilk kez kan

bağışı sorununa her saat cevap veren bir transfüzyon servisi organize ederek

çözüm sağlamasından, bunun yanında kanı değerlendirilmiş ve sağlığı garanti

edilmiş bağışçıları her yere gönderebilmesinden dolayı bu onurun sahibidir.”

Ancak, bağışçıları her seferinde çağırmak pratik bir çözüm değildi.

Chicago‟daki Cook County Hastanesinden Bernard Fantus kanın şişelendiği ve

buzdolabında 10 güne kadar saklanabildiği ilk kan bankasını 1937 yılında

kuran kişi oldu.

Kan bağışçılarının sayısının azlığı Rus hekimleri 1930 yılında farklı bir kaynak

arayışına, yani kadavradan kan alımını araştırmaya yönlendirdi. Bu konuda ilk

bildirilen olgu Rusya‟da 1930 yılında Shamov tarafından gerçekleştirildi.

Hayvanlar üzerinde yapılan birkaç deneysel çalışmanın ardından, trafik

kazasında hayatını kaybeden bir kurbanın kanı inferior vena cavadan alınarak

bileklerini keserek intihar girişiminde bulunan genç bir adama başarıyla

nakledildi. Elde edilen başarı üzerine çalışmalarına devam eden Shamov,

birkaç yıl içerisinde kadavra kanının kullanıldığı yaklaşık 2500 hasta üzerindeki

deneyimlerini yayınladı ve sadece 7 alıcının hayatını kaybettiğini duyurdu.

Shamov‟un çalışmalarında sadece kardiyak arrest gibi ani ölümler neticesinde

kan alınıyor, kronik hastalıklardan yaşamını yitirenlerin kanı ise alınmıyordu.

Her kadavranın juguler veninden iki ila dört litre kan alınabiliyor ve herhangi

bir antikoagülan da ilave edilmiyordu. Daha önceden yapılan hayvan

deneylerinden edinilen deneyimlere göre kadavra kanı ölümü takip eden

33

birkaç saat içerisinde alınırsa bakteriyel kontaminasyon ihtimali en aza

inmesine rağmen yine de kan kullanılmadan önce sifiliz için serolojik bir test

yapılmakta idi. Diğer ülkelerde de hekimler kadavra kanı kullanma çalışmaları

yapmışlarsa da, kan bankalarının kurulması bu deneyimleri gereksiz kıldı.

Michigan‟dan 1964 yılında yayınlanan bir raporda yedi hastada kadavra

kanının başarıyla kullanıldığı ve bu hastaların beşinin tam iyileşme sağladığı

bildirilmiştir, bu yayının birinci yazarı ise daha sonraları edineceği kötü

şöhretini terminal dönem hastalığı olan hastalara “yardımlı intihar”

uygulamasına borçlu olan Dr. Jack Kevorkian‟dı. Bunun dışında bazı gruplar

bol miktarda bulunabilen plasenta kanını transfüzyonda kullanma denemeleri

yapmışlar, ancak plasental kandaki bakteriyel kontaminasyon riskinin kadavra

kanından çok daha fazla olduğu belirlenmiş ve bu taze kan kaynağı ile

yapılacak transfüzyonlar yasaklanmıştı.

Modern Kan Transfüzyon Hizmetlerinin GeliĢimi

İkinci Dünya Savaşının patlak vermesi kan transfüzyon hizmetlerinin gelişimi

için büyük bir uyaran olmuştur. İspanyol İç Savaşı sırasında (1936-39)

Barselonalı bir hekim olan Federico Duran-Jordan sadece 0 kan grubu olan

bağışçılardan toplanan kanlardan oluşan ve ihtiyaç duyulan heryere

nakledilebilen bir kan bankası organize etmişti. Ulusalcıların savaşı

kazanacakları aşik r hale geldikten sonra ise Londraya uçmuş ve 1938 yılında

Dr. Janet Vaughan‟a Hammersmith Hastanesinde bir kan bankası oluşturması

için yardımda bulunmuştu. Almanya ile savaşın çok yakında gerçekleşeceğinin

hissedildiği Londra‟da kapalı kapılar ardında yapılan hazırlıklar arasında Tıbbi

Araştırma Konseyi tarafından yönetilecek olan 4 kan deposu da yer aldı. Savaş

Dairesi ayrıca Bristol‟de 1938 sonbaharında Dr. Lionel Whitby‟nin kontrolü

altında Askeri Kan Kaynağı Deposunu kurdu. Ordu, kan ihtiyacının merkezi

olarak toplanması ve cepheye sevkedilmesi, böylelikle ön sıradaki yaralılar için

ihtiyaç duyulan kanın cephedeki diğer askerlerden karşılanmaması yönünde

bir karar almıştı. Askeri Kan Kaynağı Deposu tarafından belirlenen ilk hedef

günde 100 ünite toplanması iken, savaş bitiminde günde 1300 ünite toplanıyor

ve kullanılıyordu. Siviller arasında kan bağışı belirgin bir başarı sağladı ve

savaşın sonunda 756,046 bağışcıdan kan toplanmıştı. Savaşın birimi ile birlikte

kurulan İngiliz Ulusal Sağlık Hizmetleri d hilinde 1946 yılında Sağlık Bakanlığı

denetiminde Ulusal Kan Transfüzyon Hizmetleri faaliyetine başlamıştı.

34

Ülkemizde Kan Bankacılığı

Ülkemizde kan transfüzyonu ile ilgili ilk çalışmalar 1921 yılı itibariyle Prof. Dr.

Burhanettin Toker tarafından başlatılmıştır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi‟nde,

1938 yılında ilk transfüzyon gerçekleşmiştir.

1953‟te Kızılay Kongresi‟nde Genel Başkan Prof. Dr. Reşat BELGER‟in önerisi

ile kan yardım teşkilatının kurulması kararlaştırılmıştır.

1954‟te Kızılay tarafından kan transfüzyonu konusunda eğitim almaları için

İngiltere ve ABD‟ye doktorlar gönderilmiştir.

1957 de Ankara ve İstanbul da eş zamanlı ilk modern Kızılay Kan Merkezleri

açılarak kan bankacılığı alanında da hizmet verilmeye başlanmıştır.

Kızılay‟ın kan bağışı çalışmaları 1974 yılında “Türkiye Kızılay Derneği Kan

Bağışı Organizasyonu”nun kurulması ile hız kazanmış, halka kan bağışı konulu

eğitimler verilmeye ve gezici kan bağışı kampanyaları düzenlenmeye

başlanmıştır.

Ülkenin ihtiyacına cevap vermeye çalışan kan merkezlerinde zamanla artış

olmuştur. Farklı bir uzmanlık alanı gereken kan bankacılığı için Kızılay çatısı

altında yeni bir müdürlük açılması kararlaştırılmıştır. 1983‟de Türkiye Kızılay

Derneği Kan Hizmetleri Müdürlüğü kurulmuştur.

Türk Kızılayı‟nın Kan Hizmetleri alanında gelişen ve büyüyen yapısı ile ülke kan

ihtiyacının çoğunu karşılar hale gelmiştir. 31 Mayıs 2005 tarihli Bütçe

Uygulama Talimatnamesi‟nde Türk Kızılayı‟nın güvenli kan esasına dayalı

çalıştığı ve ihtiyaç duyulan kanın öncelikle Türk Kızılayı Kan Merkezlerinden

temin edilmesi belirtilmiştir. Bu gelişmelerin ışığında Kan Hizmetleri,

bünyesinde hizmet veren Kan Bağışı Merkezlerini bölgesel yapılaşma altında

toplamaya başlamış, merkezi laboratuvarların kurulması ile güvenli kan temini

çalışmalarını standardize etmiştir. Bugün itibariyle dünyadaki gelişmiş kan

bankaları standartlarına ulaşılmıştır.

1957 yılında iki kan merkezi ile çıkılan Kan Hizmetleri yolculuğuna 2013 yılı

itibariyle 16 Bölge Kan Merkezi yapılanması altında 63 Kan Bağışı Merkezi ile

devam etmektedir.

35

Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢı

Kan transfüzyonu yaşam kurtarıcı sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir

bileşenidir ve milyonlarca kişinin sağlığının iyileştirilmesini sağlar. Ancak

maalesef birçok ülkede güvenli kan ve kan ürünlerinin temininde kronik bir

kısıtlılık vardır ve bu nedenle dünya nüfusunun önemli bir kısmının kan

transfüzyonu ihtiyacı karşılanamamaktadır. Bunun giderilmesinin tek yolu kan

bağışlamaya uygun ve gönüllü olan kişilerin sayısının artırılmasıdır. Dünyada

kan bağışı konusundaki vizyon ise %100 gönüllü kan bağışının sağlanmasıdır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri

(UKKC) her ülkede %100 gönüllü kan bağışının sağlanabilmesi için küresel bir

eylem planı oluşturmuştur.

Bu plan gönüllü karşılıksız kan bağışının (GKKB) güvenilir ve sürdürülebilir bir

kan kaynağı olması üzerine inşa edilmiştir. Amaç, ulusal kan bağışı

programlarının kuvvetlendirilerek en güvenilir olası kan bağışçılarının yer aldığı

kalıcı bir havuz oluşturmaktır. Planın temelinde kan bağışçıları ulusal bir

kaynak sayılmışlardır.

Gönüllü kan bağışçıları başkalarının faydası için kan, plazma veya hücresel

bileşenleri veren kişilerdir. Bunun için nakit ya da başka bir şekilde bir ödeme

almazlar. Bu kapsama kan bağışı için kullanılan ulaşım süreleri haricinde

çalışma izni almamak da dahildir. Bu kişilerin bilinçli şekilde kan bağışı yapma

yönünde verdikleri kararın altında başkalarına yardım etme ve sosyal

sorumluluk hissi yatmaktadır.

Kan bağışı için hala hastaların yakınlarına veya paralı bağışa bağımlı olan

ülkelerde GKKB‟nın artırılması kan temini sorumluluğunu hastaların

yakınlarından alarak sağlık sistemine kaydıracak, ayrıca insanların kanlarını

para karşılığı satmalarının da önüne geçecektir.

Günümüzde kaynakları kısıtlı olan bazı ülkelerin de dahil olduğu 54 ülkede

ulusal kan temininin %100‟ü gönüllü bağışlarla sağlanır hale gelmiştir.

DSÖ ve UKKC tarafından oluşturulan küresel eylem çerçevesi sağlık

bakanlıklarının, bölgesel sağlık otoritelerinin, kan transfüzyon servislerinin,

Ulusal Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetlerinin, kan bağış organizasyonlarının ve

%100 gönüllü kan bağışı amacına ulaşmak için çalışan tüm yandaş kurum ve

36

kuruluşların her seviyesindeki politika yapıcıların, planlayıcıların ve yöneticilerin

kullanımları için tasarlanmıştır.

Bu çerçeve ulusal ve toplumsal seviyelerde uygulanabilecek stratejileri ve

eylemleri önerir ve bu stratejileri uygulamaya çalışan ülkelerin desteklenmesi

için DSÖ ve UKKC tarafından gerçekleştirilebilecek olan etkinlikleri tanımlar.

Küresel çerçevenin geliştirilmesi aşamasında DSÖ ve UKKC, Afrika, Doğu

Akdeniz, Güney-Doğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerinde gönüllü kan bağışı

programlarının geliştirilmesi için eğitim çalıştayları düzenlemiştir.

Bu çalışmalarda sağlık bakanlıklarından, kan transfüzyon servislerinden ve

Ulusal Cemiyetlerden kan bağışı yöneticileri ile kan bağışçısı kazanım

uzmanları, ayrıca kan bağışçıları derneklerinden deneyimli üyeler, Klüp 25‟ler

ve diğer sivil toplum örgütleri yer almıştır. Katılımcılar etkin kan bağışçısı

programlarının inşa edilebilmesini sağlamak için başarıya ve başarısızlığa

neden olabilecek faktörleri tespit edebilmek üzere bilgi paylaşımında

bulunmuşlardır.

Küresel eylem çerçevesi 5 yılda bir gözden geçirilmektedir. Bu arada gerekli

olabilecek güncellemeler ise DSÖ Kan Transfüzyonu Güvenliği websitesinde

yayınlanmaktadır. Bu çerçevenin amacı %100 gönüllü kan bağışı amacının

gerçekleştirilmesidir ve bu amacın gerçekleştirilebilmesi için hükümetlere,

ortaklara ve diğer paydaşlara destek sağlamak üzere tasarlanmış olup dört

ana stratejik başlığı içerir:

%100 gönüllü kan bağışı temeline dayalı ulusal kan bağışçısı

programlarının oluşturulması

İletişim ve eğitim ile gönüllü kan bağışı kültürünün oluşturulması ve

Dünya Kan Bağışçıları Günü‟nün kutlanması

Düşük riskli popülasyonlardan yeni bağışçıların motivasyonu ve

kazanımı ile sabit bir kan bağışçısı havuzunun oluşturulması, mevcut

veya eski kan bağışçılarının düzenli bağışçı olmaları için teşvik edilmesi

ve kan bağışçılarının topluma yaptıkları katkının hatırlanması

Kaliteli bağışının bir zahmet olarak görülmemesi için kaliteli kan

bağışçısı hizmetlerinin sağlanması

37

UKKC her zaman gönüllü kan bağışını savunmuştur. Kan bankacılığı 1930larda

uygulamaya geçmeden önce dahi en az bir Ulusal Cemiyetin gönüllü kan

bağışını ön plana çıkarmaya çalıştığı bilinmektedir.

Günümüzde Ulusal Cemiyetlerin yarısından fazlası aynı şeyi yapmaktadır ve

tümü ulusal sağlık otoriteleri ile %100 gönüllü kan bağışını sağlamak üzere

çalışmaları yönünde teşvik edilmektedir. UKKC, üyelerinin DKKB‟nı sağlamaya

çalıştıkları ülkelerin sayısını artırmayı hedeflemiştir.

UKKC aynı zamanda bir Kan Programları Olan Ulusal Cemiyetler İçin Küresel

Danışma Paneli (KDP) kurmuştur. KDP tüm Ulusal Cemiyetler için kan

programlarına yönelik iyi uygulamaları desteklemek ve kolaylaştırmak üzere

farklı Ulusal Cemiyetlerden seçilmiş olan bir uzmanlar grubudur.

Güvenli ve Sürekli Kan Sistemlerinin TeĢvik Edilmesi

Toplum bireyleri kendilerine temin edilen tüm kan ve kan ürünlerinin güvenilir

ve sürdürülebilir bir şekilde elde edilmiş olmasını talep etme hakkına

sahiptirler ve hem yaşadıkları toplumu hem de sağlık sistemlerini bunun

sağlanması için desteklerler.

UKKC‟nin misyonu arasında “kapasite oluşturulması, sürdürülebilirlik ve itibar”

kavramlarına bağlılık yer alır. Kan güvenliği güvenilir kan transfüzyonu için

oldukça kritik olup, sağlık sistemleri ile UKKC “sağlık güvenliği küresel, ulusal

ve bireysel gelişimin temel ve vazgeçilmez bir öğesidir” ilkesinin her zaman

farkındadır.

Sağlık güvenliği UKKC‟nin afetler ile halk sağlığı acillerinin iyileştirilmesine

yönelik Küresel Gündem önceliklerinde de belirtilmektedir. Bu öncelikler:

Savunmasız toplumlarda sağlık promosyonunun artırılması,

Hastalık korunması ve afet risk azaltımının yükseltilmesi,

HIV/AIDS programları ile savunmasının artırılmasıdır.

UKKC, güvenilir ve sürdürülebilir kan sistemlerinin, özellikle de gönüllü

karşılıksız kan bağışının sağlanması ile küresel sağlık güvenliğinin artırılmasını

desteklemektedir. Ayrıca, etkin kan sistemleri risk yönetim ve denetimini de

savunmaktadır.

38

UKKC çok farklı sağlık ve toplum şartlarında hizmet vermekte olup, kan ve kan

ürünlerinin eşitlik, erişim, kalite ve güvenliğini destekleyerek tüm yurttaşların

kendi kan sistemlerinin güvenlik ve bütünlüğüne güven duymalarını amaçlar.

Kan güvenliği ayrıca Birleşmiş Milletler Milenyum Gelişim Hedeflerinin üç

tanesinin de bünyesinde yer almaktadır:

ocuk ölümlerinin azaltılması

Anne sağlığının iyileştirilmesi

HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele.

DKKB, 1975 Dünya Sağlık Asamblesinin (DSA) üye ülkeleri “gönüllü karşılıksız

kan bağışı temeline dayanan ulusal kan hizmetlerinin geliştirilmesini

desteklemeye” çağırmasından beri uluslararası sağlık çabalarının kritik bir

bölümü olarak görülmektedir ve DSA bu çağrıyı 2005 yılında yinelemiştir.

Amerika Ulusal Kızılhaç Cemiyetlerinin 2003 yılındaki Santiago ili

Deklerasyonu DKKB‟nı “halk sağlığı etkilerinin iyileştirilmesi için en büyük

potansiyeli oluşturan ve Ulusal Cemiyetlerin etkinliklerini birleştirmeyi

sağlayacak olan” eylemler arasına almıştır.

UKKC‟nin gerçekleştirmek üzere gayret sarfettiği konular şunlardır:

Gönüllü karşılıksız kan bağışı ilkesinin desteklenmesi ve savunulması

Bağışçı ve alıcının sağlık ve iyiliklerinin en üst seviyede tutulması

Kan programlarının geliştirilmesi ve yönetiminde güvenli, sürdürülebilir

ve adil uygulamaların desteklenmesi

Ulusal sağlık ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli kan ve kan ürünü

kaynaklarına yönelik olarak ulusal kendine yeterlilik hedefinin teşvik

edilmesi

Kan güvenliğine yönelik olarak dengeli bir karar verme yaklaşımının

savunulması

UKKC 1981 konferansında kabul edilen ve DSÖ tarafından da

desteklenen, Uluslararası Kan Transfüzyonu Cemiyeti‟nin kan bağışı ve

transfüzyonu etik kodu ile uyumlu olarak yüksek etik standartların,

bütünlüğün ve sorumluluğun desteklenmesi ve sürdürülmesi

Kan bağışçıları ve kan bağışı ile ilgili olan tüm bilgilerin gizliliğine ve

mahremiyetine saygı duyulması

39

Diğer Ulusal Cemiyetlerin ve kan hizmetlerinin güvenli ve sürdürülebilir

kan sistemleri oluşturmak üzere desteklenmesi

Türk Kızlayının Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢçısı Faaliyetleri

Toplumda kan bağıĢı bilincinin oluĢturulması (Geleceğin Güvenli

Genç Kan BağıĢçılarının Kazanımı Projesi)

Türk Kızılayı ile Milli eğitim Bakanlığı arasında 8.8.2006 tarihinde “Gönüllü Kan

Bağışçısı Eğitimi ve Kazanımı Faaliyetlerinin Yürütülmesi” ile ilgili imzalanan

protokol kapsamında okullarda 897 ekip faaliyetinde 26.835 ünite kan bağışı

gerçekleşmiştir. 2013 yılında ise Türk Kızılayı, Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim

Bakanlığının katılımları ile “Geleceğin Güvenli Kan Bağışçılarının Kazanımı İçin

Teknik Destek Projesi” hayata geçirilmiştir.

Hedef 25

Türk Kızılayının çağdaş vizyonu ve misyonu doğrultusunda Genç Kan

Bağışçıları Projesi kapsamında üniversite gençliğini bilinçlendirmek, gönüllü ve

güvenli kan bağışçısı olmaya yönlendirmek üzere Hedef 25 projesi 2005

yılında hayata geçirilmiştir. Projenin amacı Türkiye‟deki 18-25 yaş aralığındaki

genç nüfusun kan bağışı konusunda bilinçlendirerek, gönüllü, sürekli kan

bağışçısı olmalarını ve bu bilincin gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktır.

Proje kapsamında üniversitelerde düzenlenen 2654 kan bağışı etkinliğinde

103,897 ünite kan bağışı kabul edilmiştir.

Toplum Eğitimleri

Kan Bağışçısı kazanım faaliyetleri temel olarak iki aşamalı olarak

değerlendirilir. Bu faaliyetlerden birincisi kan bağış organizasyonları, ikincisi ise

kan bağışı bilincinin arttırılmasına yönelik düzenlenen eğitimlerin verilmesidir.

Kan Bağışçısı Kazanımı eğitimleri bu amaca yönelik olarak geliştirilmiş olan

eğitim kitleri kullanılarak kan bağışçısı kazanım personeli tarafından

verilmektedir.

Toplumsal Algı Yönetimi

Toplumda bilinç oluşturulabilmesi için reklam tanıtım ve halkla ilişkiler

faaliyetleri ile ilgili çalışmalar genel konsept olan “Kan Acil Değil Sürekli

İhtiyaçtır” sloganıyla yürütülmektedir.

40

14 Haziran Dünya Gönüllü Kan BağıĢçıları Günü

Dünyada her yıl, ABO kan grubu sistemini bulan Nobel ödüllü Karl

Landsteiner‟in doğum günü olan 14 Haziran‟da kutlanan “Dünya Gönüllü Kan

Bağışçıları Günü” ülkemizde her sene Türk Kızılayı Tarafından çeşitli

etkinliklerle kutlanmaktadır.

Madalyalar

14 Haziran Dünya Gönüllü Kan Bağışçıları Günü etkinlikleri kapsamında 10 kez

kan bağışında bulunan bağışçılara Bronz, 25 defa kan bağışında bulunan kan

bağışçılarına Gümüş, 35 defa kan bağışında bulunanlara Altın, 45 kez kan

bağışında bulunanlara ise Plaket takdim edilmektedir.

ĠĢbirliği Protokolleri

Türk Kızılayı “Ulusal Güvenli Kan Temini Programı” kapsamında kan ve kan

ürünlerinin gönüllü, bilinçli ve düzenli kan bağışçılarından karşılanmasını

amaçlamaktadır. Bu doğrultuda çalışanlarına kan bağışı bilincinin artırılmasını

sağlayacak eğitimler verilerek gönüllü kan bağışına yönlendirmeleri amacıyla

birçok kurum ve kuruluşla işbirliği protokolleri imzalanmıştır.

Gezici Ekipler

Türkiye‟nin kan ihtiyacını karşılamak üzere Kan Hizmetleri Genel Müdürlüğü

her yıl kan bağışı hedeflerini belirlemektedir. Hedeflerine ulaşmak için Kan

Bağışı Merkezlerindeki ve gezici ekip faaliyetlerindeki kan bağışını artırıcı

çalışmalar düzenlemektedir. Gezici ekip faaliyetlerinde kapalı mekanların

yanında kan alımı için uyarlanmış araçlar da yer almaktadır. Kalite standartları

göz önünde bulundurularak dizayn edilen tırlarda gerçekleşen kan alımı

faaliyetlerinin oldukça verimli olduğu tespit edilmiştir.

Türk Kızılayı yürüttüğü faaliyetler ile 2004 yılında 305,324 ünite olarak

gerçekleşen gönüllü karşılıksız kan bağışı sayısını, 2012 yılında 1,469,807

üniteye ulaştırmıştır. Toplumsal faaliyetlerine aralıksız devam eden Türk

Kızılayı, ülkemizin kan ihtiyacının tamamının gönüllü karşılıksız kan bağışı ile

karşılanabilmesi için çalışmalarını sürdürmektedir.

41

42

BAĞIġLANAN KANA UYGULANAN ĠġLEMLER

Kan bağışı gerçekleştikten sonra, toplanan kanlar merkez laboratuvarlara

gerekli testlerin yapılması ve kanın bileşenlerine ayrılması için gelir. Bağışçıdan

alınan tam kandan üç ana bileşen olan eritrositler, trombositler ve plazma

satrifüj işlemleri ile ayrılarak uygun şartlarda depolanır. Bu işlemlerle

eşzamanlı olarak kanın ABO ve Rh tiplendirmesi de yapılmaktadır. Kan bağışı

öncesinde yapılan sorgulamalar ve sonrasındaki mikrobiyolojik testlerle de

kanın güvenliği sağlanmaktadır.

Kan Bı leĢenlerinin Hazırlanması

Kan hücrelerinin çökme özelliği, bu hücrelerin boyutları kadar ortam

sıvısı ile aralarındaki yoğunluk farkıyla da ilişkilidir. (Bakınız; Tablo 2).

Ortam sıcaklığına bağlı olan viskozite ve esneklikleri de diğer

etkenlerdir. Bu etkenler açısından santrifügasyon için en uygun sıcaklık

20 C ve üzeridir.

Tablo 2. Kanın temel içeriğinin hacim ve yoğunlukları

Ortalama

Yoğunluk

Ortalama kan hücresi

hacmi

(g/mL) (10–15litre)

Plazma 1.026

Trombosit 1.058 9

Monosit 1.062 470

Lenfosit 1.070 230

Nötrofil 1.082 450

Eritrosit 1.100 87

Santrifügasyonun ilk evresinde ortamı çevreleyen sıvı, antikoagülan

solüsyon ve plazmadır. Bu aşamada lökositler ve eritrositler, çok daha

büyük boyutta olduklarından trombositlerden daha hızlı çökerler.

Sonraki evrede, santrifügasyon süresine ve hızına bağlı olarak

lökositlerin ve eritrositlerin çoğu torbanın alt yarısında toplanırken

torbanın üst yarısında trombositten zengin plazma yer alır. Daha uzun

süreli santrifügasyon, dakikadaki dönüş sayısının karesi ve her bir

hücrenin rotor merkezine uzaklığı ile doğru orantılı bir güçle

trombositlerin çökmesini sağlarken lökositler çok daha yoğun bir

43

ortamda (eritrosit kütlesi vb.) olduklarından yukarı doğru çıkarlar.

Santrifügasyonun sonunda torbanın üst kısmında hücresiz plazma,

dibinde ise eritrositler kalır.

Trombositler, eritrosit tabakasının üzerinde toplanırken; lökositlerin

büyük kısmı trombositlerin hemen altında, eritrosit tabakasının

yüzeyindeki 10 ml‟lik kısımda yerleşirler. Hematopoetik kök hücreler,

normal mononükleer hücrelere benzer özelliklere sahiptir. Ancak bu

bileşen, bu hücrelerle karışabilen daha büyük ebatta ve daha düşük

yoğunluktaki immatür ya da malign hücreler ile kontamine olabilir.

Bileşenin içeriği; g-kuvveti, ivme, süre ve yavaşlama gibi

santrifügasyon koşullarından etkilenir. Örneğin; trombositten zengin

plazma elde etmek isteniyor ise, trombosit çökme evresi başlamadan

santrifügasyon durdurulmalıdır. Düşük santrifügasyon hızı, santrifüj

süresinde bazı değişikliklerin yapılmasına müsaade eder. Uygun bir

sürede gerçekleştirilecek hızlı santrifügasyon, hücrelerin yoğun biçimde

çökmesini ve hücreden yoksun plazmanın ayrılmasını sağlar.

İyi bir ayırma işlemi için gereken en uygun koşulların her bir santrifüj

için dikkatlice standardize edilmesi önemlidir. Tam kandan bileşen

hazırlamada kullanılabilecek çok sayıda santrifügasyon yöntemi vardır.

Tablo 3‟te tam kanın ayrılmasının başlangıç basamağı ve bu basamakta

ayrılan bileşenlere ilişkin beş farklı yöntem verilmektedir. Bu başlangıç

basamağının seçimi, ilk ayrılan bileşenlerin sonraki ayrılma yöntemlerini

ciddi şekilde etkilemektedir. Bu durum daima, ilk ayırma basamağının

esas alındığı, birbirine bağımlı bir bileşen hazırlama sürecine neden

olmaktadır.

44

Tablo 3. Tam kanın 5 farklı yöntemle başlangıç ayırımı ve elde edilen

fraksiyonların yaklaşık bileşimleri (sayılar, 60-70 mL antikoagülan içine alınan

450 mL %10 hacmindeki standart kan bağışına göre verilmiştir).

Yöntem I II III IV V

Ön

filtrasyon*

Yok Yok Yok Yok Var

Santrifüj hızı Düşük Düşük Yüksek Yüksek Yüksek

Ayrılma

katmanları

Plazma +

buffy coat +

eritrosit

Plazma +

eritrosit

Plazma +

buffy coat +

eritrosit

Plazma +

eritrosit

Plazma +

lökositi

azaltılmış

eritrosit

Elde edilen fraksiyonlar

Plazma

Hacim

(mL)

200-280 200-280 270-320 270-330 240-290

Trombos

it

%70-80 %70-80 %10-20 %10-20 < %1

Lökosit %5-10 %5-10 %2-5 %2-5 < %0,01

Eritrositler

Hemato

krit

0,75-0,80 0,65-0,75 0,85-0,90 0,80-0,90 0,80-0,90

Trombos

it

%5-15 %20-30 %10-20 %80-90 < %1

Lökosit %25-45 %90-95 %25-45 %95-98 < %0,01

Buffy coat

Hemato

krit

%50-70 %40-60

Eritrosit %10-15 %10-15

Trombos

it

%10-25 %80-90

Lökosit %60-70 %50-70

(*) Lökosit filtrasyonu baĢlangıçta yapılmıyor ise santrifügasyon iĢlemi ilk

basamak olacaktır.

Bağışlanan kana uygulanan laboratuvar incelemeleri, immünohematolojik ve

mikrobiyolojik testler başlıkları altında yer alır.

45

Ġmmünohematolojik Testler

Transfüzyon amacı ile hazırlanan her ünite kan ve kan bileşenine ABO ve RhD

tiplendirmesi yapılır;

ABO gruplaması; bağışçı eritrositlerinin, anti-A ve anti-B serumları

(direct gruplama forward gruplama), bağışçı plazma veya serumunun

A1 ve B eritrositleri (karşıt gruplama reverse gruplama) ile test

edilmesi sonucu belirlenir.

RhD tiplendirmesi; bağışçı eritrositlerinin, anti-D serumu ile test

edilmesi sonucu belirlenir.

o RhD test sonucu pozitif ise “RhD pozitif” olarak kayıt edilir.

o RhD sonucu negatif ise zayıf D ve D varyant tayinine yönelik ileri

testler uygulanır. Bu testlerin net sonucu negatif ise “RhD

negatif” olarak kayıt edilir. Diğer durumlarda kan bileşenleri

“RhD pozitif” olarak etiketlenir.

İlk kez kan/kan bileşeni bağışlayan tüm bağışçılar ile son bağışından bu

yana gebelik veya transfüzyon öyküsü olan bağışçılara, klinik açıdan

önemli eritrosit antikorlarına yönelik antikor taraması uygulanır. Rutin

antikor taramasında kullanılan reaktif eritrositler, en az D, C, c, E, e, K

antijenlerini üzerinde bulunduran eritrositlerden oluşur. Kullanılacak

kanlarda antikor taramasının sonucu negatif olmalıdır (titrasyon

değerine ve tanımlanan antikora bakılmaksızın).

Mikrobiyolojik Testler

Tüm kan ve kan bileşenleri; hepatit B, hepatit C, sifiliz ve HIV

enfeksiyonları yönünden test edilir.

Mikrobiyolojik tarama testleri, bağışlar arasında herhangi bir süre

gözetmeksizin, transfüzyon amacı ile hazırlanan her ünite kan ve kan

bileşenine (aferez bağışları dahil olmak üzere) uygulanır.

Numunelerin testlere uygun olup olmadığı önceden değerlendirilir.

Kan numuneleri, kalite koşullarına uymuyor ise (hemolizli, lipemik,

fibrin artıklarını içeren ya da hacim yönünden yetersiz vb. numuneler)

mevcut kan numunesine test uygulanmaz. Ancak zorunlu durumlarda

test çalışılır, numune kalitesindeki uygunsuzluk test sonucunda rapor

edilir. Örneğin; hemoliz, test sonucunu etkiliyor ise “hemolizli numune

ile çalışılmıştır” şeklinde not eklenir.

46

Hemovijilans kapsamındaki gerekliliklerin yerine getirilebilmesi için

tarama ve doğrulama testleri uygulanan numunelerden uygun

miktarlarda arşiv numuneleri (şahit numune) hazırlanır ve uygun

koşullarda muhafaza edilir.

Kan hizmet biriminin kan ve kan bileşenlerinin tarama testleri için başka

bir kurumdan hizmet alması durumunda, kan hizmet birimi kan

numunesini kuruma göndermeden önce şahit numunesini ayırır. Bu

durumda testi çalışan kurum da şahit numune saklamakla yükümlüdür.

Tekrarlayan reaktiflik saptanan kan numunesinin doğrulama testlerinin

gerçekleştirilmesi, kan bağışçısı takibi vb. işlemlerden kan hizmet birimi

sorumludur.

Tarama Test Yöntemleri

EIA/CLIA

EIA (enzyme immunoassay) ve CLIA (chemiluminescence immunoassay), kan

bağışçılarının transfüzyon ile bulaşan enfeksiyonlar açısından taranmasında en

sık kullanılan yöntemlerdir. Antijen ve/veya antikor saptamaya yönelik

geliştirilmiş bu yöntemlerin tasarımları benzerdir ancak immünkompleksleri

saptama yöntemleri farklıdır (EIA yönteminde renk değişimi, CLIA yönteminde

kimyasal reaksiyonlar sonucunda oluşan ışığın ölçülmesi vb). Bu amaçla

üretilen kitlerin duyarlılık ve özgüllükleri yüksektir.

EIA testleri, manuel olarak ya da çok sayıda numunenin aynı anda

çalışılmasına imkan tanıyan ve kan hizmet biriminin otomasyon programına

bağlanabilen yarı-otomatize/tam otomatize cihazlarda çalışılabilir. Bu amaçla

üretilen cihazlar kite özgül değildirler, aynı cihazda farklı marka kitler

çalışılabilir, ancak tam otomatize cihazlarda bile reaktif hazırlama işlemleri

çoğunlukla manuel olarak gerçekleştirilir. Bu nedenle bu sistemler “açık sistem

(open system)” olarak adlandırılırlar.

Otomatize CLIA sistemleri ise kite özgüldür (tek marka kit) ve reaktifleri

kullanıma hazırdır. Ayrıca EIA sistemlerine göre test aşamaları daha fazla

kontrol basamakları içerir. Bu nedenle “kapalı sistem (closed system)”olarak

adlandırılırlar.

Hemaglütinasyon Partikül Aglütinasyon

Antijen ya da antikor saptamaya yönelik tasarlanmış testlerdir. Bu tür

testlerde eritrositler (hemaglütinasyon) ya da “inert partiküller” (jelatin, lateks

47

vb.) kullanılır. Kan bağışçılarının taranmasında genellikle sifiliz antikorlarını

saptamak için kullanılırlar;

TPHA (Treponema pallidum haemagglutination assay):

Hemaglütinasyon ve mikrohemaglütinasyon yöntemi ile çalışılan

treponemal (spesifik) sifiliz tarama testidir.

Manuel kitler; test sonucunun değerlendirilmesi subjektif olduğu için

EIA/CLIA yöntemlerinin uygulanamadığı, numune sayısı düşük olan

küçük merkezlerde çalışılabilir.

Otomatize sistemler; otomatize cihazlara uyarlanmış TPHA yöntemi,

EIA/CLIA yöntemlerine alternatif olarak tercih edilebilir.

RPR (Rapid plazma reagin): Manuel, partikül aglütinasyon yöntemi ile

çalışılan non-treponemal (nonspesifik) sifiliz tarama testidir. Duyarlılık

ve özgüllüğü EIA/CLIA ve TPHA testlerine göre düşüktür, bu nedenle

yalnızca acil durumlarda hızlı test olarak çalışılır.

Ġmmünokromatografik Testler (Kaset testler)

Antijen ya da antikor saptamaya yönelik tasarlanmış, “kaset test” olarak da

adlandırılan tek kullanımlık testlerdir. Genellikle kit içeriğinde kasetler ve basit

reaktifler bulunur. Manuel olarak çalışılır; serum, plazma ya da tam kan örneği

kasetteki bir kuyucuğa damlatılarak renkli bantların oluşması beklenir, birkaç

dakika içinde çıplak gözle değerlendirilir. Duyarlılık ve özgüllükleri EIA/CLIA

testlerine göre düşüktür, bu nedenle yalnızca acil durumlarda hızlı test olarak

çalışılır.

Doğrulama ve Destekleyici Test Yöntemleri

EIA/CLIA

Temelde tarama testlerinde kullanılan bu yöntemlerle aşağıda tanımlanan

alanlarda doğrulama testleri gerçekleştirilebilir.

HBsAg Nötralizasyon Testi

Numunede bulunan HBsAg (hepatit B yüzey antijeni)‟nin, anti-HBs ile

nötralize edilmesine dayalı bir testtir. HBsAg tarama testinin

uygulandığı aynı marka kit ile gerçekleştirilir.

Testin genel prensibi; HBsAg tarama testi reaktif olan numuneden

(primer numune) iki süspansiyon hazırlanır. Birincisine, HBsAg‟ye

spesifik insan antikorları (anti-HBs) bulunan kit reaktifi eklenir. Diğerine

48

ise anti-HBs içermeyen kit reaktifi (kontrol) eklenir. Her iki süspansiyon

eş zamanlı olarak belirli bir süre inkübe edilir. Sonra her iki bileşiğe

HBsAg testi tekrar uygulanır. Eğer primer numunede HBsAg antijeni var

ise; ortamdaki anti-HBs ile nötralize olur, dolayısıyla HBsAg ortamdan

uzaklaşmış olduğu için HBsAg testinde kontrol süspansiyonundakine

göre belirgin derecede aktivite kaybı gerçekleşir. Kontrol amacıyla

kullanılan süspansiyonda anti- HBs bulunmadığı için primer numunedeki

HBsAg varlığını sürdürecek dolayısıyla nötralizasyon gerçekleşmiş

süspansiyona göre daha yüksek absorbans değerleri (optik dansite,

sinyal) elde edilecektir. Anti-HBs eklenmiş süspansiyonda, kontrol

amaçlı kullanılan süspansiyona göre %50 ve üzerinde reaktivite kaybı

testin pozitif olduğunu, diğer bir deyişle primer numunede HBsAg

varlığının doğrulandığını gösterir. Bu testlerin standardizasyonu güçtür.

ok yüksek ya da çok düşük düzeyde HBsAg içeren numunelerde tek

çalışmada beklenen sonuçlar alınamayabilir.

Anti-HBcTesti

HBcAg yani hepatit B virüsünün çekirdek (core) antijenine karşı

oluşmuş olan antikorların (IgG ve IgM) in vitro saptanması için

tasarlanmış EIA/CLIA testleridir. Anti-HBc testi, HBsAg testinin

doğrulama testi değildir. Ancak HBsAg nötralizasyon testinin

standardizasyonunun güç olması nedeniyle, HBsAg tarama testinin

tekrarlayan reaktifliğinde, kan bağışçısının daha önce HBV ile

karşılaştığını gösteren “destekleyici” bir test olarak uygulanır.

Anti-HBc testinin reaktif bulunması durumunda kan bağışçısı, geçirilmiş

ya da geçirilmekte olan hepatit B enfeksiyonu şüphesi nedeniyle kalıcı

ret kapsamına alınır. Anti-HBc‟nin negatif bulunması, muhtemel hepatit

B enfeksiyonunu dışlamaz. Bu tür vakalarda HBsAg reaktifliğinin başka

yöntemlerle doğrulanması gerekir (HBsAg nötralizasyon testi vb.)

DiğerEIA CLIAtestleri

TPHA yönteminin tarama testi olarak kullanılması durumunda, sifiliz

doğrulaması için, TPHA yöntemine göre daha duyarlı ve özgül olan

EIA/CLIA testleri uygulanabilir.

Hemovijilans kapsamında (bağışçıdan hastaya iz sürme, hastadan

bağışçıya iz sürme vb.), şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan

elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) ek belirteçlere

49

(markırlara) yönelik EIA/CLIA testleri uygulanabilir (örneğin; olası

hepatit B enfeksiyonu araştırmasında; vakanın durumuna göre anti-

HBs, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc, anti-HBcIgM, vb).

Immunoblot Testler

Jel elektroforez yöntemi ile çözünürlük ve elektroforetik ayrışma sağlanan

protein, glikoprotein ve lipopolisakkarit molekülleri, belirli miktarlarda

nitrosellüloz membran, naylon vb. katı ortamlara geri dönüşümsüz bir biçimde

aktarılır. Böylece test edilecek mikroorganizmaya özgül birkaç türde antijen ya

da antikorlar bu katı ortamlara bant biçiminde sabitlenmiş olur. Antijen-antikor

kompleksinin oluşması ve bunun saptanabilir hale getirilmesi için yürütülen

aşamalar ve bu amaçla kullanılan reaktifler EIA yöntemine benzerdir. Test

çalışması tamamlandığında, reaksiyonun şiddetine göre farklı tonlarda renkli

bantlar meydana gelir. Test sonucu, renkli/renksiz bantların üretici tarafından

tanımlanmış referans bantlarla karşılaştırılması ile yorumlanır. Temelde aynı

prensiple çalışmasına rağmen kullanılan antijen türü (rekombinant antijen,

sentetik polipeptit vb.) veya katı ortama (nitroselüloz membran, PVDF;

polyvinylidene difluoride) göre farklı adlarla anılan immunoblot testler vardır;

Western blot

RIBA (Recombinant immunoblot assay)

LIA (Line immunoassay)

FTA Abs-IgG (Fluorescent treponemal antibody absorption-IgG)

Sifiliz antikorlarını (Treponema pallidum‟a karşı spesifik IgG antikorları)

saptamada kullanılan FTA-Abs testi, dolaylı floresan-antikor tekniğine dayanır.

T.pallidum subsp. pallidum (Nichols suşu) antijen olarak kullanılır. Katı ortama

(mikroskop lamı vb.) sabitlenen spiroketler üzerine klinik numune eklenir.

Numunede özgül antikorlar varsa, spiroketlere bağlanır. Ortama eklenen

fluorescein isothiocyanate (FITC) ile işaretli anti-human globulin bu antijen-

antikor kompleksine bağlanır. Böylece floresan mikroskopta parlak floresan

ışık yayan spiroketler izlenir. Yöntemde klinik numune, lama eklenmeden önce

sorbent çözeltisinde sulandırılır (absorbsiyon fazı). Patojen olmayan “Reiter”

türü treponema kültürlerinden elde edilen bu özüt sayesinde klinik numunede

bulunan, nonpatojenik treponemalara karşı oluşmuş antikorlar ortamdan

uzaklaştırılmış olur. Böylece yalancı pozitiflik riski en az düzeye çekilir.

Değerlendirme subjektiftir; mikroskop altında, çıplak gözle yapılır.

Uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi deneyim gerektirir.

50

NAT (Nükleik asit amplifikasyon testleri)

Bağışçı numunesinde viral nükleik asit (DNA ya da RNA) varlığını saptayan

testlerdir. Bu yöntemde virüsün özgül DNA/RNA bölgesi hedef olarak alınır ve

in-vitro çoğaltılır. Böylece hedef nükleik asit bölgesinin çoğaltılması ile

numunede bulunan düşük düzeydeki viral nükleik asitler saptanabilir hale

gelir. HBV DNA, HCV RNA, HIV-1 RNA vb. özgül testler genellikle gerçek

zamanlı PCR (Polymerase Chain Reaction) temelli yöntemler ile uygulanır

ancak farklı duyarlılık ve özgüllükte nükleik asit amplifikasyon testleri de

mevcuttur.

Özel laboratuvar donanımı ve tecrübeli personel gerektiren testlerdir.

Antijen/antikor saptamaya dayalı serolojik doğrulama testlerine alternatif

olarak uygulanabilir ancak pozitif bulunmaları enfeksiyon tanısını doğruladığı

halde negatif sonuç alınması muhtemel enfeksiyonu tamamen dışlamaz, bazen

takip numunelerinde tekrar çalışmalarının yapılması gerekebilir (özellikle HCV

RNA). Bu nedenle serolojik doğrulama testlerini de içeren akış şemalarıyla

yürütülmesi gerekir.

Özgül NAT testleri genellikle hemovijilans kapsamında (bağışçıdan hastaya iz

sürme, hastadan bağışçıya iz sürme vb.) şahit numunelere ya da

bağışçıdan/alıcıdan elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) uygulanır.

Diğer doğrulama testleri

Hemovijilans kapsamında, şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan elde

edilen yeni numunelere (takip numuneleri) ek belirteçlere yönelik, araştırılan

enfeksiyon türüne özgü testler uygulanabilir (örneğin; olası sifiliz enfeksiyonu

araştırmasında; VDRL, RPR ya da FTA Abs-IgM vb. ya da vakanın

aydınlatılması için zorunluluk durumunda p24 antijen testi, HCV-Ag testi vb.).

51

DÜNYADA GÖNÜLLÜ KAN BAĞIġI FARKINDALIĞI

Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu her yıl milyonlarca yaşamın kurtulmasını

sağlamaktadır. Kan transfüzyonu ile yaşamı tehdit eden durumlarla başetmek

zorunda olan hastalar şifa bulabilmekte, daha uzun yaşayabilmekte ve yaşam

kaliteleri yükselmektedir. Bunların dışında kompleks medikal ve cerrahi

işlemler de desteklenebildiği gibi, maternal ve perinatal bakım aşamalarında

da hayat kurtarıcı müdahalelerde bulunulabilmektedir.

Ancak birçok ülkede güvenilir kan kaynakları yetersizdir ve kan hizmetleri

servisleri kalite ve güvenlikten ödün vermeksizin yeterli kan temininde büyük

zorluklar yaşamaktadırlar. Yüksek ve düşük gelir seviyesindeki ülkelerde

güvenli kana ulaşımda da belirgin farklılıklar bulunmaktadır.

Yeterli derecede güvenli kan kaynağı ancak düzenli olarak gönüllü karşılıksız

kan bağışı yapan bağışçılar sayesinde mümkün olabilmektedir. Bu bağışçılar

kanla bulaşan enfeksiyon oranları en düşük grup oldukları için aynı zamanda

en güvenilir bağışçılar olarak kabul edilmektedirler. DSÖ‟nün hedefi 2020

yılında tüm ülkelerin kan kaynaklarının gönüllü karşılıksız kan bağışçılarından

karşılanmasıdır.

Kan bağıĢı hakkında 10 temel bilgi

DSÖ Haziran 2014 tarihinde dünyada kan bağışı ile ilgili temel bilgileri

websitesinde güncelleyerek yayınlamıştır. Buna göre kan transfüzyonu ihtiyacı

olan birçok hastanın maalesef hala zamanında kana ulaşamadığı görülmüştür.

Kan transfüzyonu ihtiyacı hem kentsel hem kırsal bölgelerde her an ortaya

çıkabilir. Kana ulaşılamaması sayısız ölüme neden olmakta ve birçok hasta

hala hastalıkları ile başetmeye çalışmaktadırlar.

Küresel olarak her yıl 108 milyon ünite bağışlanmaktadır. Bağışlanan bu

kanların yaklaşık %50‟si yüksek gelir seviyesindeki ülkelerde toplanmaktadır,

ancak bu ülkeler dünya nüfusunun %20‟sinden azını kapsamaktadırlar.

Kan transfüzyonu yaĢam kurtarıcıdır ve sağlığı iyileĢtirir

Transfüzyon ihtiyacı olan birçok hasta maalesef güvenli kan ve kan ürünlerine

zamanında erişememektedir. Her ülke kan ve kan ürünleri kaynaklarının

yeterli ve HIV, hepatit virüsü ve diğer transfüzyonla iletilen enfeksiyonlardan

52

arınmış olduğu durumu sağlamak zorundadır.

Transfüzyon ile farklı tedaviler desteklenmektedir

Yüksek gelirli ülkelerde en fazla transfüzyon yapılan hasta grubu 65 yaşın

üzerindeki hastalardır ve tüm transfüzyonların %76‟sı bu grupta yapılmaktadır.

Transfüzyonlar genellikle kardiyovasküler cerrahide, transplant cerrahisinde ve

masif travmalarda destekleyici bakımda, ayrıca solid ve hematolojik

malignansi tedavilerinde kullanılmaktadır. Düşük ve orta gelir seviyesindeki

ülkelerde ise daha sıklıkla gebelikle ilişkili komplikasyonların, çocukluk çağında

ciddi anemi ile daha da komplike olmuş ve travma ile ilişkili yaralanmaların

tedavisinde kullanılmaktadır.

Yeterli derecede güvenli kan sadece düzenli, gönüllü ve

karĢılıksız bağıĢlarla mümkündür

Bunun en önemli nedeni düzenli, gönüllü ve karşılıksız kan bağışında bulunan

bağışçıların kan ile bulaşan enfeksiyonların en az görüldüğü grup olmalarıdır.

DSÖ, üye ülkelerini ulusal kan sistemlerinde kendilerine yetecek güvenli kan

ve kan ürünleri kaynaklarını gönüllü ve karşılıksız kan bağışı üzerine kurmaları

yönünde desteklemektedir.

Gönüllü ve karĢılıksız kan bağıĢı 60 ülkede kan ihtiyacının

%100’ünü karĢılamaktadır

2012 yılında 73 ülke kan ihtiyaçlarının %90‟ından fazlasını gönüllü, karşılıksız

kan bağışlarından karşıladıklarını bildirmiş, bunlar arasındaki 60 ülke ise kan

kaynaklarının %100‟ünün gönüllü ve karşılıksız kan bağışlarından sağlandığını

belirtmişlerdir. Ancak, 72 ülkede kan kaynaklarının %50‟den azı gönüllü ve

karşılıksız bağışlardan sağlanmaktadır ve geri kalan ihtiyaç hala aile/replasman

bağışlar ile paralı bağışlara bağımlıdır.

Küresel olarak her yıl yaklaĢık 108 milyon kan bağıĢı

gerçekleĢmektedir

Bu bağışların %50‟si dünya nüfusunun %80‟inin yaşadığı düşük ve orta gelir

seviyesindeki ülkelerde gerçekleşmektedir. Yüksek gelirli ülkelerdeki kan bağışı

oranı düşük gelirli ülkelerdekinin yaklaşık 9 katı kadardır.

53

Kan merkezlerinde toplanan kanlar gelir seviyesine göre

değiĢiklik göstermektedir

168 ülkedeki yaklaşık 10 bin kan merkezi toplam 83 milyon kan bağışı

toplamaktadır. Merkez başına kan bağışı sayısı gelişmiş ülkelerde 15 bin

civarında iken, düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde yaklaşık 3100

civarındadır.

Yüksek gelir seviyesindeki ülkeler diğer ülkelere göre daha

fazla kan bağıĢlamaktadır

Yüksek gelirli ülkelerde kan bağışı oranı 1000 kişi başına 36.8 bağıştır. Bu

oranlar orta gelirli ülkelerde binde 11.7 ve düşük gelirli ülkelerde binde

3.9‟dur.

BağıĢlanan kan her zaman incelenmelidir

Tüm bağışlanan kanlar transfüzyon öncesinde HIV, hepatit B, hepatit C ve

sifiliz için taranmalıdır. Hala 25 ülkede bağışlanan kanların bu

enfeksiyonlardan en az biri için taranamadığı bilinmektedir. Birçok ülkede de

test kiti kaynaklarının düzensizliği, personel yetersizliği, test kitlerinin kalite

düşüklüğü ya da laboratuvarlarda temel kalitenin düşüklüğü nedeniyle

gerçekleştirilen testler de güvenilir değildir.

Tek bir ünite kandan birden fazla hasta fayda sağlayabilir

Kanın farklı bileşenlere ayrıştırılması birçok hastanın fayda görmesini ve her

hastanın da sadece ihtiyacı olan kan bileşenini almasını sağlamaktadır. Yüksek

gelirli ülkelerde toplanan kanların yaklaşık %95‟i, orta gelirli ülkelerde %80‟i

ve düşük gelirli ülkelerde de %45‟i bileşenlerine ayrılmaktadır.

Gereksiz transfüzyonlar hastaları gereksiz riske maruz

bırakmaktadır

Daha basit, güvenli ve alternatif eşdeğer tedavi seçenekleri mümkün olduğu

zamanlarda dahi sıklıkla transfüzyon yapılmasına karar verilmektedir. Bu tip

durumlarda aslında transfüzyon gereksiz olarak uygulanmaktadır. Gereksiz

transfüzyon ise hastaları HIV ve hepatit gibi enfeksiyon riskleri ve istenmeyen

transfüzyon reaksiyonları ihtimaline maruz bırakmaktadır.

54

DSÖ her ülkenin, transfüzyon ihtiyacı olan hastaların gerek duydukları kan ve

kan ürünlerine güvenli, kaliteli ve zamanında erişimlerini sağlamak için

politika, sistem ve gerekli yapıları oluşturmasını önermektedir. Oluşturulacak

politikalar kan ve kan ürünlerinin kalite ve güvenliklerinde uygulama

standartlarını ve tutarlılığı sağlayacak düenlemelerle desteklenmelidir. Kanın

toplanması, test işlemleri, işlenmesi, depolanması ve dağıtığımı ile ilişkili tüm

aktiviteler ulusal boyutlarda etkin bir organizasyon ve yönetim ile koordine

edilmelidir.

Küresel Kan BağıĢı Kampanyası

Dünya Kan Bağışçıları Günü‟nün ilki 2004 yılında gerçekleştirilmiş, daha sonra

ise 2005 yılındaki 58. Dünya Sağlık Asemblesinde yıllık olarak küresel çapta

kabul edilmiş bir etkinlik haline gelmiştir. Dünya Kan Bağışçıları Günü artık her

yıl 14 Haziranda tüm dünyada kan bağışının önemi hakkında farkındalık

sağlamak ve başkalarının hayatlarını kurtaran ve sağlıklarını iyileştiren gönüllü

karşılıksız kan bağışçılarının katkılarını anmak üzere kutlanmaktadır. Bu günün

diğer bir amacı da daha nice düzenli gönüllü karşılıksız kan bağışçısına ihtiyaç

olduğunun altının çizilmesidir.

14 Haziran tarihi modern kan transfüzyonunun keşfeden Avusturyalı bir

biyolog ve hekim olan Karl Landsteiner‟in (1868-1943) doğum günüdür.

Landsteiner ABO kan gruplarını 1901 yılında keşfetmiş, kan gruplarının

modern sınıflama sistemini geliştirmiş ve Alexander S. Wiener ile birlikte 1937

yılında Rhesus faktörünü tanımlayarak hastaların hayatlarını tehdit etmeden

kan transfüzyonunun gerçekleştirilebilmesine olanak sağlamıştır.

Dünya Kan Bağışçıları günü yıl içerisinde kan güvenliği programları ve

kampanyaları için bir sıçrama tahtası sağlar ve kan transfüzyon hizmetleri ile

ilgili olarak düzenlenecek aktivitelerin de çapını genişletir. Bu gün, birçok

ülkede düzenlenen ulusal kan bağışçıları gün veya haftalarının yerini almaktan

ziyade onları tamamlamak üzere kutlanır.

DSÖ tarafında 2014 yılı için düzenlenen kampanyanın amaçları şu şekilde

belirlenmiştir:

Sağlık bakanlıkları, özellikle de maternal mortalite oranlarının yüksek

olduğu ülkelerde, sağlık kurumlarının doğum yapan kadınlar için gerekli

güvenli kan ve kan ürünlerini gönüllü bağışçılardan karşılamaları için

somut adımlar atacaklardır.

55

Yüksek maternal mortalite oranları olan ülkelerdeki ulusal kan servisleri

2014 Dünya Kan Bağışçıları Günü kampanyaları için düzenleyecekleri

aktivite ve ürünlerde anneler için güvenli kan teması üzerine

odaklanacaklardır.

Maternal sağlık programları ve ortaklıkları 2014 Dünya Kan Bağışçıları

Gününde bir araya geleceklerdir.

DSÖ ve ortakları gönüllü bağışçılardan toplanacak güvenli kanın

kadınların hayatını nasıl kurtaracağını tüm dünyada vurgulayacaklardır.

Dünya Kan Bağışçıları Günü için öncelikli hedef kitle düzenli olarak kan

bağışında bulunanlar ile henüz aralıklı ya da düzenli kan bağışçısı olmamış,

ancak kan bağışında bulunmaya uygun olan sağlıklı kişilerdir.

Kan bağışı ve transfüzyonu konusunda ulusal politika ve sistemleri

belirlemekten sorumlu olan ulusal düzeydeki sağlık yetkilileri de diğer önemli

bir hedef kitleyi oluşturmaktadır. Uluslararası ortaklar, ulusal kan transfüzyon

servisleri, Kızılay Cemiyetleri, kan bağışçısı birlikleri ve profesyonel cemiyetler

de hem ülkelerin bu konuda kendilerine yeterlikleri, hem de kampanya

mesajlarının yayılması konularında önemli rol oynamaktadırlar.

DSÖ tarafından 2014 yılı teması “Anneleri kurtarmak için güvenli kan”

olarak belirlenmiştir. Kampanya, anne ölümlerinin engellenmesini sağlayacak

kapsamlı yaklaşımın bir parçası olan güvenli kan ve kan ürünlerine zamanında

erişimin niçin gerektiğine yönelik olarak tüm ülkelerde farkındalığı artırmayı

hedeflemektedir.

DSÖ tüm ülkeleri, ulusal ve uluslararası ortakları bu temaya dayalı olarak kan

transfüzyonu ve anne sağlığı üzerine bir aktivite planı geliştirmeye çağırmıştır.

Bu kapsamda slogan olarak “YaĢam verenlere kan verin” belirlenmiştir.

2014 yılı kampanyalarında vurgulanması öngörülen mesajlar ise şunlardır:

Her gün, yaklaşık olarak 800 kadın gebelik veya doğumla ilişkili

komplikasyonlardan yaşamını kaybetmektedir. Bu ölümlerin neredeyse

tamamı gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmektedir. Bölgesel

olarak ise yarısından fazlası Sahra altı Afrika‟da, üçte biri ise Güney

Asya‟da görülmektedir. Maternal mortalite riski en fazla 15 yaş altındaki

adölesanlardadır.

Doğum sırasındaki ya da sonrasındaki ciddi kanamalar anne ölümlerinin

en sık nedenidir ve Afrikadaki anne ölümlerinin yaklaşık olarak

%34‟ünü, Asyada %31‟ini ve Latin Amerika ile Karayiplerde %21‟ini

56

oluşturmaktadır. Doğum sırasındaki ya da sonrasındaki ciddi kanamalar

mortalite, morbidite ve uzun süreli engeliliklerin majör bir nedenidir.

Kan transfüzyonu, kapsamlı acil obstetrik bakım sağlayan sağlık

kurumlarında anne ve çocuk sağlığına kapsamlı bir yaklaşım dahilinde

gebelikle ilişkili komplikasyonların yönetimindeki dokuz ana yaşam

kurtarıcı müdahaleden biri olarak tanımlanmıştır.

Dünya Sağlık Asamblesi‟nin kan güvenliği hakkındaki ilk çözüm

önerilerinin üzerinden 40 yıldan fazla bir zaman geçmiş olmasına

rağmen güvenli kan ve kan ürünlerine eşit erişim ile kan

transfüzyonunun mantıklı ve güvenli kullanımında hala büyük

güçlüklerle karşılaşılmaktadır ve kan transfüzyonuna ihtiyaç duyan

birçok hasta, özellikle de gelişmekte olan ülkelerdeki anne ve çocuklar

hala güvenli kana zamanında ulaşamamaktadırlar.

2014 Dünya Kan Bağışçıları Gününün küresel ev sahibi Sri Lanka

olmuştur. Sri Lanka, ulusal kan transfüzyon servisleri ile güvenli ve

yeterli kan ve kan ürünlerine erişimi artırmak için gönüllü ve karşılıksız

kan bağışlarını desteklemektedir.

57

KAN HĠZMET BĠRĠMLERĠ

Bölge Kan Merkezleri (BKM)

Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve

transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan

ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve

müdahalelerin yapılabildiği en kapsamlı birimlerdir.

BKM‟nin faaliyet ve sorumluluk alanı, bölgenin coğrafi, nüfus, ulaşım ve iklim

şartları göz önüne alınarak Bakanlık tarafından belirlenir. BKM‟nin faaliyet

alanları şunlardır:

Kan Toplama BağıĢ

Karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağış esas olmak üzere kan, kan bileşenleri ve

ürünlerini etkin bağışçı organizasyonu planlayarak temin eder. Bu faaliyet

sırasında Bakanlık bilgilendirilerek mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde

kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar (kampanyalar, promosyonlar, eğitim

toplantıları) yapabilir. Bu maksatla sabit veya Gezici Kan Bağış Merkezleri açar.

Transfüzyon maksatlı bağış aferez ünitesi açar ve işletir. Bakanlık onayı ile

plazma aferez üniteleri açar. Bu merkez ve ünitelerin çalışma şartları ve

işletilmesinden sorumludur. Yeterli kan ve kan bileşenlerinin sağlanması, kan,

kan bileşeni ve ürün fazlasının imhasının önlenmesi için diğer BKM‟ler ile

işbirliği yapar.

Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alındığı bağışçı ile verildiği alıcının sağlığının

tehlikeye düşürülmemesi ve tıbb risklere karşı korunması için gerekli her türlü

güvenlik önlemlerini alır. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması işleminin

hekim sorumluluğu ve de- netimi altında yapılmasını sağlar. Bağışçıda

meydana gelen komplikasyonları izler, kayıt altına alır ve ilgili makamlara

bildirir.

ĠĢleyiĢ

Kan ve kan bileşenlerinin alınması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması,

kullanılır hale getirilmesi, kullanıma sunulması ve dağıtılmasından güvenlik ve

58

etkinlik temel prensibi çerçevesinde sorumludur. Bu doğrultuda gerekli mek n,

alt yapı, donanım, malzeme ve personeli bulundurur.

Transfüzyon Merkezleriyle Bağlantı

Sorumluluk alanı içindeki Transfüzyon Merkezleri ile sözleşme imzalar ve bu

merkezler tarafından talep edilen kan bileşenlerini, talep halinde predepozit

otolog kanı hazırlar. Transfüzyon merkezleri tarafından gönderilen

transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin değerlendirilmesinden ve kendi alanı

içinde gerekli düzenlemeleri yapmaktan sorumludur.

Kayıtlar

Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması, analizi, işlenmesi, depolanması,

kullanılır hale getirilmesi ve dağıtımını ilgilendiren konularla ilgili verileri yazılı

veya elektronik ortamda kaydeder ve yasal süre boyunca saklar. Veri güvenliği

ile ilişkili yasal düzenlemeler, usul ve esaslara bağlı olarak bağışçı kişisel

bilgilerini korur.

Bilgilendirme

Faaliyet alanıyla ilgili tüm konularda gerektiğinde ilgili resmi kurumları,

kendine bağlı diğer kan hizmet birimlerini, bağışçıları, transfüzyon uygulaması

yapan hekimleri bilgilendirir.

Kalite Sistemi

Faaliyetlerini, kalite güvence programları çerçevesinde yürütür. Sorumluluk

alanı içindeki Transfüzyon Merkezlerinde kalite ve sözleşme gerekleri

yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu Bakanlığa bildirir.

Sorumluluk alanı içindeki Kan Bağış Merkezlerinin kalite kontrol programlarını

izler. Personelinin hizmet içi eğitimini planlar ve yürütür.

AraĢtırma GeliĢtirme (AR-GE)

Kan ve kan bileşenleri konusunda araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütür.

Bakanlık yazılı onayı ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında referans

laboratuvarı olarak çalışır.

59

Diğer

Olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde lüzumlu olacak

kan ve kan ürünleri ile bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke çapında

stoklanmasını, Bakanlığın planlaması çerçevesinde düzenler. BKM ayrıca

kesintisiz hizmet verir.

Kan BağıĢ Merkezleri (KBM)

Bağışçıdan kan alan, teknik ve idari işleyiş yönünden BKM‟ne bağlı olarak

çalışan birimdir. Güvenli kan temini için gerekli görülen yerlerde BKM

tarafından açılan ve BKM‟nin düzenlediği gönüllü, karşılıksız ve düzenli bağışçı

organizasyonlarında yer alan birimdir.

Teknik ve idari işleyiş yönünden bağlı olduğu BKM tarafından faaliyetleri

belirlenir.

Transfüzyon Merkezleri (TM)

Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, kan ve

bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM‟den temin eden, transfüzyon için çapraz

karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalarda kullanımı için

hazırlayan birimdir. İdar açıdan kendi kurumuna bağlıdır.

Tüm yataklı tedavi kurumları ile acilmüdahale şartlarını taşıyan ve Bakanlığın

transfüzyon uygulaması için gerekli gördüğü ve onayladığı sağlık kuruluşları

TM açar. TM faaliyetleri şunlardır:

Kan Toplama BağıĢ

Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi yoktur. ihtiyaç

duyduğu kan ve kan bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM‟den temin eder. Acil

transfüzyon gerektiren durumlarda hastanın hekimi tarafından bildirilen

transfüzyon ihtiyacı transfüzyon merkezi stoklarından karşılanır. Bu stokun

tutulması ve takibi kritik stok seviyesiyle ilgili iş akışına göre yapılır. TM, talebi

stoklarından karşılayamadığı durumlarda BKM‟den acil talepte bulunur.

BKM‟nin TM‟ye uygun kan veya kan bileşenini karşılayamaması halinde

60

BKM‟den acil durum onayı en hızlı iletişim vasıtası ile alınır. Bu durumda kan

TM‟de alınır. Gerekli testler acil şartlarda çalışılır. Yapılan testlerle ilgili

sorumluluk TM‟ye aittir. TM bu uygulama ile ilgili bilgileri BKM‟ye uygulamayı

takiben en geç 2 gün içinde iletir.

ĠĢleyiĢ

Hastaların gereksinim duyduğu kan ve kan bileşenlerinin BKM‟den temin

edilmesi, gerekli immünohematolojik testlerin yapılması, transfüze edilinceye

kadar saklanması, kanın klinik kullanımı ve transfüzyon uygulamalarının

takibinden güvenlik ve etkinlik temel prensibi çerçevesinde sorumludur. Bu

doğrultuda gerekli mek n, alt yapı, donanım, malzeme ve personel bağlı

olduğu kurum idaresi (başhekimlik/ müdürlük) tarafından temin edilir.

BKM ile Bağlantı

Bulunduğu bölgedeki BKM ile sözleşme imzalar. Kanın klinik kullanımı ve

transfüzyonun takibi ile ilgili verileri toplar, değerlendirir ve bağlı olduğu BKM

ile Bakanlığa iletir.

Kayıtlar

Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin immünohematolojik testleri, saklanması,

kanın klinik kullanımı ve transfüzyon uygulamalarıyla ilgili verileri yazılı veya

elektronik ortamda kaydeder ve yasal süre boyunca saklar. Veri güvenliği ile

ilişkili yasal düzenlemeler, usul ve esaslara bağlı olarak hastaya ait kişisel

bilgileri korur.

Bilgilendirme

Faaliyet alanıyla ilgili tüm konularda gerektiğinde ilgili resmi kurumları, bağlı

olduğu kurum idaresini, BKM‟yi ve transfüzyon uygulaması yapan hekimleri

bilgilendirir.

61

Kalite Sistemi

Faaliyetlerini, kalite güvence programları çerçevesinde yürütür. Bağlı olduğu

BKM‟de kalite ve sözleşme gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi

halinde durumu Bakanlığa bildirir. Personelinin hizmet içi eğitimini planlar ve

yürütür. TM kesintisiz transfüzyon hizmeti verilebilecek şekilde düzenlenir.

62

KAN VE KAN ÜRÜNLERiYLE ĠLGĠLĠ ULUSAL MEVZUAT

KAN VE KAN ÜRÜNLERĠ KANUNU

Kanun No. 5624 Kabul Tarihi: 11/4/2007

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

Amaç, Kapsam ve Tanımlar

Amaç ve Kapsam

MADDE 1 - (1) Bu Kanunun amacı; kan, kan bileşenleri ve ürünleri ile ilgili

us l ve esasları düzenlemektir.

(2) Bu Kanun; kan, kan bileşenleri ve ürünleri hizmetlerini yürüten kamu

kurum ve kuruluşları ile bu alanda faaliyette bulunmak üzere Bakanlıkça izin

verilmiş gerçek kişiler ile özel hukuk tüzel kişilerini kapsar.

(3) Kan kök hücresi uygulamaları bu Kanun kapsamı dışındadır.

Tanımlar

MADDE 2 - (1) Bu Kanunda geçen;

a) Aferez: Elde edilmek istenen kan bileşenlerinin özel bir cihaz kullanılarak

ayrıştırılmasını,

b) Bakan: Sağlık Bakanını,

c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını,

ç) Bölge kan merkezi: Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi

bölgesindeki

kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu

bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili

bütün iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı birimi,

d) Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan

merkezini,

e) Kan bağışçısı (donör): Tam kan veya bileşenlerini veren kişiyi,

f) Kan bağışı (donasyon): Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemini,

g) Kan bağışı merkezi: Bağışçıdan kan alan, işleyiş yönünden bölge kan

merkezine bağlı olarak çalışan birimi,

ğ) Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam kandan elde

edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel kan

bileşenleri ile plazmayı,

63

h) Kan ürünleri: Kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma ürünlerini,

ı) Plazma ürünleri: insan plazmasının işlenmesi suretiyle elde edilen tedavi

maksatlı bütün ürünleri,

i) Plazma ürünleri üretim tesisi: Taze donmuş plazmadan, tedavi amacıyla

ihtiyaç duyulan proteinlerin ayrıştırılarak kullanılabilir hale getirildiği mill ve

milletlerarası standartlara uygun olarak üretim yapan tesisi,

j) Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya işlenerek yeni ürünler

elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile karıştırılmış ve

hiçbir ayrım işlemine t bi tutulmamış insan kanını,

k) Transfüzyon: Sağlık sorunu sebebiyle ihtiyacı olan hastaya tam kan ya da

kan bileşeni naklini,

l) Transfüzyon merkezi: Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma

yetkisi olmayan, temin edilen kanı veya bileşenini transfüzyon için çapraz

karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalara kullanılması

amacıyla hazırlayan birimi,

ifade eder.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

Genel Esaslar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulu

Genel Esaslar

MADDE 3 - (1) Kan, kan bileşenleri ve ürünleri ile ilgili genel esaslar

şunlardır:

a) Bu Kanun kapsamındaki hizmetlerin planlanması, yürütülmesi ve

denetlenmesi hususlarında, Bakanlık münhasıran yetkili ve sorumludur.

b) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız ve gönüllü bağış

esastır. Ancak mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik

edici uygulamalar müstesnadır.

c) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınmasında ve verilmesinde bağışçı ve

alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbb risklere karşı korunması,

transfüzyonun güvenle yapılması ve transfüzyon sonrası bağışçı ve alıcının

izlenmesi şarttır. Alıcı ve vericide ortaya çıkabilecek komplikasyonların

bildirilmesi zorunludur. Kan, kan bileşenleri ve ürünleri- nin alınması, kaydı,

analizi, işlenmesi, depolanması, kullanılır hale getirilmesi, dağıtım ve

kullanımını ilgilendiren kan bağışı, kan bağışçısı, hazırlayan kuruluş, kullanım

yeri ve alıcı ile ilgili bütün verilerin yazılı veya elektronik ortamda kaydedilmesi

ve otuz yıl süreyle saklanması zorunludur. Kan istek formu ve bağışçı

sorgulama formlarının asılları ile kan bağış- çısından alınan kan örneklerinin

şahit numuneleri bir yıldan az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek süreyle

saklanır.

64

ç) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması veya transfüzyonu hekimin

sorumluluğu ve denetimi altında yapılır.

d) Yurt içinde toplanan plazmanın ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve yurt

dışında değerlendirilmesi ancak Bakanlığın izni ilemümkündür. Ürün üretimi

amacıyla yurt dışından plazma getirilmesi de Bakanlığın iznine t bidir.

e) Hizmet birimi açan ve işletenlerin bu Kanun kapsamındaki faaliyetlerini

ulusal ve uluslararası kalite güvence programları çerçevesinde yürütmeleri

zorunludur.

f) Kan, kan bileşenleri ve ürünleri hizmetini yürütenler bağışçıya ilişkin kişisel

bilgileri korumak, üçüncü kişilere vermemek, basına açıklamamak ile

yükümlüdürler. Bu bilgiler ancak Bakanlığa verilir.

g) Olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde lüzumlu

olacak kan ve kan ürünleri ve bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke

çapında stoklanmasını bölge kan merkezleri Bakanlığın planlaması

çerçevesinde organize eder.

Kan ve Kan Ürünleri Kurulu

MADDE 4 - (1) Bakanlığın; kan, kan bileşenleri ve ürünleri konusunda

yapacağı çalış- malarda gerekebilecek bilimsel desteği sağlamak üzere

Bakanlık ilgili birim amiri başkanlığında kan, kan ürünleri ve kan bankacılığı

konusunda yaptığı çalışmalarla alanında temayüz etmiş uzman hekimler veya

bu konularda lisansüstü eğitim yapmış kişiler arasından Bakan tarafından

seçilen yedi üyeden oluşan Kan ve Kan Ürünleri Kurulu oluşturulur.

(2) Kan ve Kan Ürünleri Kurulu üyelerinin görev süresi iki yıldır. Görev süresi

sona eren üye tekrar seçilebilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Kan Temini ve Kullanımı Hizmet Birimleri

Hizmet Birimleri, Hizmet Birimi Açmaya Yetkili KiĢiler

MADDE 5 - (1) Kanın temini ve kullanımı için transfüzyon merkezleri, kan

bağışı merkezleri ve bölge kan merkezleri kurulur.

(2) Bu Kanun kapsamındaki hizmet birimlerinden;

a) Bölge kan merkezi ve kan bağışı merkezini; kamu kurum ve kuruluşları ile

Türkiye Kızılay Derneği,

b) Transfüzyon merkezini; bu fıkranın (a) bendinde sayılanların yanı sıra,

bünyesinde acil müdahale şartlarını taşıyan özel sağlık kuruluşlarında olmak

kaydıyla gerçek kişiler ile özel hukuk tüzel kişileri,

c) Plazma ürünleri üretim tesisini; kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek kişiler

ve özel hukuk tüzel kişileri,

65

açıp, işletebilir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Ruhsat, Denetim ve Ceza Hükümler

Ruhsat Alma Zorunluluğu, Denetim ve Ceza Hükümler

MADDE 6 - (1) Bu Kanun kapsamında faaliyet gösterecek olan gerçek ve

tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce, Bakanlıktan veya Bakanlığın

yetkilendirmesi halinde valiliklerden ruhsat almak ve ruhsata t bi her faaliyet

için ayrı ayrı hesap ve kayıt tutmak zorundadırlar. Gerçek ve tüzel kişiler,

Bakanlık tarafından belirlenen ruhsat alma, ruhsat tadili, ruhsat sureti

çıkartma ve yıllık ruhsat bedellerini Maliye Bakanlığınca belirlenecek muhase-

be birimine ödemek zorundadırlar.

(2) Bakanlık, hizmet birimlerinin her türlü faaliyetini denetler veya

denetlettirir. Ruhsat sahibi kişiler; tesislerini, yasal defter ve kayıtlarını

Bakanlık denetimine hazır ve açık bulundurmak ve Bakanlığın ihtiyaç duyacağı

her türlü bilgi ve belgeyi zamanında Bakanlığa vermek zorundadırlar.

(3) Ruhsat alınmış olması bu Kanun ve diğer mevzuatın gereklerinin yerine

getirilmesi mecburiyetini ortadan kaldırmaz. Bu Kanun kapsamındaki hizmet

birimleri, standartlar ve çalışma us l ve esasları ile ilgili olarak Bakanlıkça

sonradan yapılacak düzenlemelere de uymak zorundadırlar.

(4) Yapılan denetimler sonucunda tespit edilen eksikliklerin giderilmesi veya

gerekli ted- birlerin alınması, işin mahiyetine göre süre verilerek veya derhal

istenilir. Bakanlık, hizme- tin gereği olarak giderilmesi lüzumlu eksikliklerin

giderilmediği durumlarda gerekiyorsa masraşarı ilgilisinden alınmak kaydıyla

gereken tedbirleri re‟sen alır. Bu sürede eksikliğin giderilmesi Bakanlığın

yaptırım uygulama yetkisini ortadan kaldırmaz.

(5) Ruhsat şartlarını faaliyetleri sırasında yitirmiş olanların ruhsatları

Bakanlıkça geri alınır.

(6) Ruhsat almadan veya mevcut ruhsatı kapsamı dışında faaliyet gösterenler

ile bu Kanunun 3‟üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde saklanması

zorunlu tutulan belge ve örnekleri saklamadığı tespit edilenlere ilgili valilikçe

faaliyetten men edilerek onbin Türk Lirası idar para cezası uygulanır.

(7) Yapılan denetimlerde;

a) istenilen bilgileri zamanında vermeyenlere Bakanlıkça veya ilgili valilikçe bin

Türk Lirası idar para cezası uygulanır. Aynı fiilin tekrarı halinde beşbin Türk

Lirası idar para cezası verilir.

b) Uygun nitelikte personel çalıştırmadığı tespit edilenlere Bakanlıkça veya ilgili

valilikçe beşbin Türk Lirası idar para cezası uygulanır.

(8) Bu Kanun kapsamındaki hizmetlerde kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye

sokacak biçimde faaliyet gösterenler, derhal faaliyetten men edilerek bir yıldan

66

beş yıla kadar hapis ve binbeşyüz güne kadar adl para cezası ile cezalandırılır.

Bu kişilere beş yıl süreyle ruhsat verilmez. Ayrıca teknik ve tıbb şartları haiz

olmadığı tespit edilen kan ve kan ürünlerinin müsaderesine hükmolunur.

(9) Ruhsatı geri alınan veya faaliyetten men edilen bölge kan merkezleri ile

kan bağış merkezlerine ihtiyaç halinde el konularak Bakanlıkça gerekli tedbirler

alınmak suretiyle işletilir.

(10) Kan yolu ile bulaşan bir hastalığı veya böyle bir hastalık taşıma riski

olduğunu bilip, bu durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar

hapis ve beşyüz gün adl para cezası verilir.

BEġĠNCĠ BÖLÜM

ÇeĢitli Hükümler

Yönetmelik

MADDE 7 - (1) Bu Kanunda kurulması öngörülen transfüzyon merkezi, kan

bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve

personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma us l

ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair us l

ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin us l ve esaslar,

plazma ürünleri üretim tesisinin kurulma ve işletilme esasları ile sair hususlar,

Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma us l ve esasları Bakanlık tarafından

çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.

Yürürlükten Kaldırılan Hükümler

MADDE 8 - (1) 23/6/1983 tarihli ve 2857 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanunu

yürürlükten kaldırılmıştır.

Yönetmeliğin Yürürlüğe Konulması ve Mevcut Birimlerin Ruhsatlandırılması

GEÇiCi MADDE 1 - (1) Bu Kanunda öngörülen yönetmelik, altı ay içinde

Bakanlıkça yürürlüğe konulur. Yönetmelik yürürlüğe girinceye kadar mevcut

düzenlemelerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam

olunur.

(2) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar faaliyet göstermekte olan A ve

B tipi kan merkezleri ile kan istasyonları ve diğer hizmet birimleri,

yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde eksikliklerini

gidererek faaliyet türlerine uygun şekilde ruhsat almak ve bu Kanuna

uygunluklarını sağlamak zorundadırlar. Bu süre içinde Bakanlık izni olmadan

bu Kanun kapsamında yeni bir birim açılamaz.

Yürürlük

MADDE 9 - (1) Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 10 - (1) Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.

67

68

KAN VE KAN ÜRÜNLERĠ YÖNETMELĠĞĠ

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Amaç

MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, transfüzyon merkezi, kan

bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve

personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma us l

ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair us l

ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin us l ve esaslar ile

Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma us l ve esaslarını belirlemektir.

Kapsam

MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, kan ve kan bileşenleri ile ilgili

faaliyetlerde bulunan bütün kamu kurum ve kuruluşlarını, gerçek ve özel

hukuk tüzel kişilerini kapsar.

(2) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında 9/1/2007 tarihli ve 26398 sayılı

Resm Gazete‟de yayımlanan Tıbbi Cihaz Yönetmeliği ile 9/1/2007 tarihli ve

26398 sayılı Resm Gazete‟de yayımlanan Vücut Dışında Kullanılan Tıbbi Tanı

Cihazları Yönetmeliği hükümleri saklıdır.

(3) İnsan kanı ve plazmasından endüstriyel yöntemlerle kamu ya da

özel kurumlar tarafından elde edilen ve özellikle albumin, immünoglobulin ve

koagülasyon faktörleri gibi ürünleri içeren kan bileşenlerine dayalı tıbbi

ürünler, kan, kök hücreleri bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır.

Dayanak

MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik 11/4/2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan

ve Kan Ürünleri Kanununun 7 nci maddesi ile 13/12/1983 tarihli ve 181 sayılı

Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde

Kararnamenin 43 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar ve kısaltmalar

MADDE 4 – (1) Bu Yönetmelikte geçen;

a) Alıcı: Kendisine kan ya da kan bileşenleri transfüze edilen kişiyi,

b) Bakan: Sağlık Bakanını,

c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını,

ç) Bölge Kan Merkezi (BKM): Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde

kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği

içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede

olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı

birimi,

69

d) Dağıtım: Kan ve kan bileşenlerinin imalatçıya, transfüzyon

merkezlerine sunulmasını (kan ve kan bileşenlerinin transfüzyon amaçlı olarak

verilmesini kapsamaz),

e) Hemovijilans: Kan bağışçısı veya alıcılarda ortaya çıkan

beklenmedik veya şiddetli yan etki ya da olaylar ile kan bağışçılarının

epidemiyolojik takibinin sağlandığı prosedür bütününü,

f) Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge

kan merkezlerini,

g) İstenmeyen ciddi olay (İCO): Kan veya kan bileşenlerinin

toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması veya dağıtımıyla ilgili olarak

ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan-kan bileşenlerinin transfüzyonu

sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa

veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya hastanede kalma süresinin

uzamasına neden olabilen istenmeyen olayı,

ğ) İstenmeyen ciddi etki (İCE): Kan ve kan bileşenlerinin toplanması

veya transfüzyonu ile ilgili olarak bağışçılarda veya hastalarda ölüme veya

hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye

yatma veya hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen istenmeyen

etkiyi,

h) İzlenebilirlik: Bağışçıdan alınan her bir ünite kan ya da kan

bileşeninin son varış yerine kadar ve bunun tersi yönündeki izleme yeteneğini,

ı) Kalite güvencesi: Kullanım amacına uygun olarak kan ve kan

bileşenlerinin gerekli kalitede olduğunu garanti etme amacıyla kan

toplanmasından dağıtımına kadar yapılan tüm faaliyetleri,

i) Kalite kontrol: Kalite gereklerini yerine getirmek üzere odaklanan

kalite sisteminin bir parçasını,

j) Kalite sistemi: Kalite yönetiminin uygulanması için kurumsal yapı,

sorumluluklar, prosedürler, işlemler ve kaynakları,

k) Kalite yönetimi: Hizmet birimi içerisinde tüm seviyelerdeki kaliteye

ilişkin olmak üzere bir organizasyonun yönlendirilmesi ve kontrol edilmesi için

koordine edilen faaliyetleri,

l) Kan: Transfüzyon veya imalat amacıyla vericiden alınan ve işlenen

tam kanı,

m) Kan bağışçısı: Tam kan veya bileşenlerini veren kişiyi,

n) Kan bağışı: Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemini,

o) Kan Bağışı Merkezi (KBM): Bağışçıdan kan alan, işleyiş yönünden

bölge kan merkezine bağlı olarak çalışan birimi,

ö) Kan bileşeninin serbest bırakılması: Hazırlanmış bir kan bileşenin

serbest bırakma niteliklerini karşılamasını sağlayacak sistemlerin ve

70

prosedürlerin kullanımı ile bir kan bileşeninin karantina durumundan

çıkarılmasını sağlayan süreci,

p) Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam

kandan elde edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel

kan bileşenleri ile plazmayı,

r) Kan ürünleri: Kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma

ürünlerini,

s) Kanun: 11/4/2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri

Kanununu,

ş) Kaynağını bulma: Bir alıcıdaki transfüzyonla ilgili istenmeyen etki

şüphesi raporuna istinaden, şüpheli verici ya da vericilere ulaşılması amacıyla

yapılan araştırmayı,

t) Kurul: Kan ve Kan Ürünleri Kurulunu,

u) Otolog transfüzyon: Verici ve alıcının aynı kişi olması durumunda,

önceden alınmak suretiyle kişinin kendi kan veya kan bileşenlerinin kullanıldığı

transfüzyon şeklini,

ü) Plazma ürünleri: İnsan plazmasının işlenmesi suretiyle elde edilen

tedavi maksatlı bütün ürünleri,

v) Raporlama kuruluşu: Yetkili otoriteye istenmeyen ciddi etki

ve/veya olayları rapor eden hizmet birimini,

y) Rehber: Kan ve Kan Ürünleri Kurulu tarafından hazırlanıp her yıl

revize edilen kan bankacılığı ve transfüzyon uygulamaları konusunda standart

ve gerekliliklerin tanımlandığı yazılı dokümanı,

z) Ret: Kan veya kan bileşenleri bağışçısının uygunluğunun sürekli

veya geçici olarak askıya alınmasını,

aa) Serbest bırakılma: Kan ve kan bileşeninin transfüzyona uygun,

kullanıma hazır hale gelerek çıkışının yapılabileceğini,

bb) Standart: Karşılaştırma için ihtiyaç duyulan gerekleri,

cc) Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya işlenerek yeni

ürünler elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile

karıştırılmış ve hiçbir ayrım işlemine t bi tutulmamış insan kanını,

çç) Tesisler: Kan yada kan bileşenlerinin teslim edilebileceği

hastaneler, imalatçılar ve biyo-medikal araştırma enstitülerini,

dd) Transfüzyon: Sağlık sorunu sebebiyle ihtiyacı olan hastaya tam

kan ya da kan bileşeni naklini,

ee) Transfüzyon Merkezi (TM): Acil durumlar dışında kan

bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, temin edilen kanı veya bileşenini

transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak

hastalara kullanılması amacıyla hazırlayan birimi,

71

ff) Yazılı prosedürler: Belirlenmiş olan faaliyetlerin nasıl

yürütüleceğini anlatan kontrol edilmiş dokümanları

ifade eder.

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

Genel Esaslar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulu

Gönüllülük esası

MADDE 5 – (1) Kan ve kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde

karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağış esastır. Ancak mal karşılık anlamına

gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar müstesnadır.

(2) Hizmet birimleri kendi yetki ve sorumluluklarında olmak şartı ile;

karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağışı teşvik etmek amacıyla, kamu yararına

hizmette bulunan kurumlarla işbirliği içinde ve Bakanlığı bilgilendirerek çeşitli

kampanyalar ve eğitim toplantıları düzenleyebilir. Ancak bu faaliyetler

kesinlikle ticari amaç ve muhteva içeremez.

Görev ve sorumluluklar

MADDE 6 – (1) Kan ve kan ürünleri ile ilgili hizmetlerin planlanması,

yürütülmesinin izlenmesi, hizmet birimlerinin açılması ve denetlenmesi

hususlarında Bakanlık yetkili ve sorumludur.

(2) Yurt içinde toplanan plazmanın ürün üretimi amacıyla yurt içinde

ve yurt dışında değerlendirilmesi veya ürün üretimi amacıyla yurt dışından

plazma getirilmesi için gerekli izin Bakanlıkça verilir.

(3) Bakanlık, kan ve kan ürünleri konusunda yapacağı çalışmalarda

gerekli bilimsel desteği sağlamak üzere Kan ve Kan Ürünleri Kurulunu

oluşturur.

(4) Bakanlık gerektiğinde bilimsel ve danışman nitelikli komisyonlar

oluşturur. Komisyonlar, kendi çalışma usul ve esaslarını belirler.

(5) Kan ve kan bileşenlerinin bağışçıdan temininden alıcıya

verilmesine kadar bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbb

risklere karşı korunması, transfüzyonun güvenle yapılması, transfüzyon

sonrası bağışçı ve alıcının izlenmesi ilgili hizmet biriminin görevidir.

(6) Kan ve kan bileşenlerinin alınması, test edilmesi, işlenmesi,

depolanması, kullanılır hale getirilmesi, kullanıma sunulması, dağıtılması ve

transfüzyon uygulamalarının geri bildiriminin izlenmesi, ilgili hizmet biriminin

sorumluluğundadır.

(7) Hizmet birimlerinin rehberde belirlenen faaliyetleri yazılı veya

elektronik ortamda kaydedilir ve 15 yıl saklanır. Bağışçıların temel test

sonuçları elektronik ortamda 30 yıl saklanır. Saklanması zorunlu kayıt içerikleri

EK-6‟da belirtilen şekilde düzenlenir. Bağışçı şahit numuneleri 1 yıldan az

olmamak şartıyla rehberde belirlenen şekilde ve sürede saklanır.

72

(8) Hizmet birimleri, bağışçı kişisel bilgilerini korumak, üçüncü

kişilere vermemek, basına açıklamamak ile yükümlüdür. Her hizmet biriminin

veri güvenliği ile ilişkili usul ve esasları bulunur ve bilgilerin korunma ve/veya

açıklanması bu usul ve esaslara uygun olarak yapılır.

(9) Hizmet birimleri bağışçı bilgilendirilmesinden sorumludur.

(10) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin bağışçıdan alınması ve alıcıya

transfüzyonu hekim sorumluluğu ve denetimi altında yapılır.

(11) Hizmet birimleri faaliyetlerini kalite yönetim sistemi

çerçevesinde yürütür.

(12) BKM‟ler olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş

halinde gerekebilecek kan ve kan ürünleri ile bunlar için gerekli malzemenin

temini ve ülke çapında stoklanmasını Bakanlığın planlaması çerçevesinde

organize eder.

Kurulun teĢkili, çalıĢma usul ve esasları

MADDE 7 – (1) Kan ve Kan Ürünleri Kurulu Bakanlık ilgili birim amiri

başkanlığında; kan, kan ürünleri ve kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı

alanında yaptığı çalışmalarla alanında temayüz etmiş uzman hekimler veya bu

konularda lisansüstü eğitim yapmış kişiler arasından Bakan tarafından seçilen

yedi üye olmak üzere toplam sekiz kişiden oluşur. Üyeler iki yıllığına seçilir.

Süresi dolan üye tekrar seçilebilir.

(2) Bakanlık, gerektiğinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Üniversiteler ve

Türkiye Kızılay Derneği ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında

faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının görüşlerine başvurmak üzere

Kurula uzman davet eder.

(3) Seçilmiş üyelerden, geçerli bir mazereti olmaksızın üyelik süresi

içerisinde üst üste iki defa toplantılara katılmayanların üyeliği düşer, üyeliği

düşen üye yerine bir ay içerisinde başka bir üye seçilir.

(4) Kurul, yılda en az dört defa olağan toplantı yapar. Bakanlık,

gerekli hallerde Kurulu olağan toplantıları dışında da toplantıya davet eder.

Toplantı daveti; toplantı tarihi, yeri ve gündemi ile birlikte Bakanlık tarafından

önceden üyelere bildirilir.

(5) Toplantıya iştirak eden üyelerin salt çoğunluğunun kabulü ile

Kurul, görevleri ile ilgili olmak kaydıyla, toplantı gündemi dışındaki konular

hakkında da görüşme yapar ve karar alır.

(6) Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğunun katılımı ile toplanır

ve kararları oy çokluğu ile alır. Oylarda eşitlik olması halinde, Başkanın taraf

olduğu görüş kararlaştırılmış sayılır. Kurul kararları, toplantı tutanağı haline

getirilir ve toplantıya katılan üyelerce imzalanır. Karara muhalif olanlar şerh

73

koymak suretiyle kararları imzalar. Muhalif görüş gerekçesinin karar altında

veya ekinde belirtilmesi zorunludur.

(7) Konu ile ilgili Komisyonların faaliyet raporları kurul tarafından

denetlenir.

(8) Kurulun sekretarya hizmetleri Bakanlık ilgili birimlerince yürütülür.

Kurulun görevleri

MADDE 8 – (1) Kurulun görevleri şunlardır:

a) Ulusal kan politikasının ve bu politikanın yürütülmesini sağlayacak

olan kan programının oluşturulması, geliştirilmesi ve uygulanması konularında

bilimsel görüş oluşturmak,

b) Hizmet birimlerinin açılmaları, faaliyetleri ve denetlenmeleri ile

ilgili görüş belirtmek, çalışma alanı ile ilgili münazaralı uygulamalarda bilimsel

görüş desteği sağlamak,

c) Kan ve kan bileşenlerinin güvenlik ve kalitesinin artırılması,

bilimsel ve teknik ilerlemeleri kapsayacak uygulama rehberlerinin

hazırlanması, yenilenmesi ve geliştirilmesi ile kan bankacılığı ve transfüzyonla

ilgili tıbbi konulardaki çalışma ve uygulamaların geliştirilmesini sağlamak,

sorunlara çözüm üretmek ve yasal düzenlemelere yansıtılmasını sağlamak

amacıyla tavsiye kararları almak.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Hizmet Birimleri, Kan Temini ve Kullanımı

Bölge Kan Merkezi

MADDE 9 – (1) Bölge Kan Merkezi; Bakanlığın belirleyeceği

bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile

işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak

kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili tüm iş ve işlemlerin yapılabildiği en

kapsamlı hizmet birimi olup kesintisiz hizmet verir.

(2) Bakanlık, bölgenin coğrafi, nüfus, ulaşım ve iklim şartlarını göz

önüne alarak BKM‟nin sorumluluk alanını belirler. (DeğiĢik ikinci cümle:RG-

4/12/2009-27422) Belirlenen hizmet bölgesinde bir BKM kurulması esastır.

Ancak, Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde aynı bölgede birden fazla BKM de

kurulabilir;

a) Sorumluluk alanı içinde kan bağış organizasyonu, kan ve kan

ürünlerinin toplanması, test edilmesi, hazırlanması, depolanması ve dağıtımı

ile ilgili tüm faaliyetlerden, transfüzyon merkezleri tarafından gönderilen

transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin değerlendirilmesinden ve kendi alanı

içinde gerekli düzenlemeleri yapmaktan sorumludur.

74

b) Tanımlanmış hizmet bölgesi içinden aktif bağışçı organizasyonu

planlayarak kan bağışçılarını sağlar. Yeterli kan ve kan bileşenlerinin

sağlanması için diğer BKM ile işbirliği yapar.

c) (DeğiĢik:RG-4/12/2009-27422) Kendine bağlı KBM açar. Bu

merkezlerin çalışma şartları ve işletilmesinden sorumludur.

ç) Transfüzyon amaçlı bağış aferez ünitesi açma ve işletme yetkisi

münhasıran sorumluluğundadır.

d) Ürün elde etmek için plazma toplama amaçlı plazma aferez

ünitesini bakanlık onayı ile kurar.

e) TM ile rehberde ana hatları belirtilen protokol imzalar.

f) Sorumluluk alanı içindeki transfüzyon merkezlerinin ihtiyaç

duyduğu kan ve kan bileşenlerini sağlamak, protokolde belirtilen kritik stok

seviyesini takip etmek, stoklanan kan miktarını kritik stok seviyesi altına

düşürmemek için TM‟nin talebini karşılamakla yükümlüdür. (Mülga ikinci

cümle:RG-4/12/2009-27422)

g) Sorumluluk alanı içindeki TM‟nce talep edilen, çeşitleri, standartları

ve hazırlama yöntemleri rehberde tanımlanan kan bileşenlerini hazırlamakla

yükümlüdür.

ğ) TM‟nin talebi doğrultusunda otolog transfüzyon uygulaması için

hastadan ameliyat öncesi kan alım ve depolanması şartlarını sağlar ve

uygular.

h) Sorumluluk alanı içindeki transfüzyon merkezlerinde kalite ve

protokol gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu

Bakanlığa bildirir.

ı) Kan ve kan bileşenleri konusunda araştırma ve geliştirme

faaliyetleri yürütür. Sorumluluk alanı içindeki KBM kalite kontrol programlarını

izler.

i) Personelinin hizmet içi eğitimini planlar.

j) Bakanlık yazılı onayı ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı

alanında referans laboratuvarı olarak çalışır.

k) Sıkıyönetim, seferberlik, savaş ve doğal afetler ve Bakanlığın

gerekli gördüğü diğer haller için Bakanlık planına uygun olarak kanın temini,

depolanması ve dağıtılmasını organize eder.

Transfüzyon Merkezi

MADDE 10 – (1) Transfüzyon Merkezi; Acil durumlar dışında kan

bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, kan ve bileşenlerini bağlı bulunduğu

BKM‟den temin eden, transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan

diğer testleri yaparak hastalarda kullanımı için hazırlayan birimdir.

75

(2) Tüm yataklı tedavi kurumları ile acil müdahale şartlarını taşıyan

ve Bakanlığın transfüzyon uygulaması için gerekli gördüğü sağlık kuruluşları

TM açar. TM;

a) İdar açıdan kendi kurumuna bağlıdır.

b) Gerekli olan her tür kan ve kan bileşenini bağlı olduğu BKM‟ den

aralarında imzalanan protokole uygun olarak sağlar.

c) Bağlı olduğu BKM‟ne bu Yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca

Bakanlıkça düzenlenmiş ruhsatı protokol sırasında ibraz eder.

ç) BKM‟ nin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunu yazılı

olarak Bakanlığa bildirir.

(3) Transfüzyon kararı, uygulanması, takibi, istenmeyen

etki/olayların bildirimi, doğrulanması ve tedavisi ile hemovigilans açısından

rehberde tanımlanmış ilgili form ve verilerin düzenlenmesinden hastanın

hekimi sorumludur. Hastanelerde yapılan transfüzyon uygulamalarından

hastanın hekimi ile beraber hastane transfüzyon komiteleri de sorumludur.

Transfüzyon merkezi transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin toplanmasından,

değerlendirilmesinden ve Bakanlığa ve bağlı olduğu BKM‟ne iletilmesinden

sorumludur.

(4) Acil transfüzyon gerektiren durumlarda müdavi hekim tarafından

bildirilen transfüzyon ihtiyacı transfüzyon merkezi stoklarından karşılanır. TM

bu talebi karşılayamadığı durumlarda BKM‟den acil talepte bulunur. BKM‟ nin

TM‟ ne uygun kan veya kan bileşenini karşılayamaması halinde BKM‟ den acil

durum onayı en hızlı iletişim vasıtası ile alınır. Bu durumda kan TM‟nde alınır.

Gerekli testler acil şartlarda çalışılır. Yapılan testlerle ilgili sorumluluk TM ye

aittir. TM bu uygulama ile ilgili bilgileri BKM‟ ne iletmekle yükümlüdür.

Kan BağıĢı Merkezi

MADDE 11 – (1) Kan Bağışı Merkezi; Bağışçıdan kan alan, teknik ve

idari işleyiş yönünden BKM‟ne bağlı olarak çalışan birimdir. Güvenli kan temini

için gerekli görülen yerlerde BKM tarafından açılan ve BKM‟nin organize ettiği

gönüllü, karşılıksız ve düzenli bağışçı organizasyonlarında yer alan birimdir.

Hizmet birimi sorumlusu

MADDE 12 – (1) Aşağıdaki niteliklere sahip kişiler ruhsat

başvurusunda bulunmak üzere EK-1‟de yer alan gerekli bilgi ve belgeleri temin

eder. Ruhsat alındıktan sonra kurumları tarafından hizmet biriminin sorumlusu

olarak atanır. BKM ve KBM sorumlusu tam gün süreyle çalışır. TM

sorumlularına bu görevlerini aksatmamak kaydı ile kurum idaresince ek

görevler verilebilir.

a) Hizmet birimleri sorumluları; Türkiye‟de mesleğini icra etme

yetkisine sahip uzman tıp doktoru veya Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve

76

transfüzyon tıbbı kursu sertifikasına sahip veya kan bankacılığı ve transfüzyon

tıbbı konusunda yüksek lisans yapmış tıp doktoru olmalıdır.

b) BKM laboratuvar sorumlusu; kendi uzmanlık dalı müfredat

programında laboratuvar eğitimi almış Türkiye‟de mesleğini icra etme

yetkisine sahip uzman tıp doktoru olmalıdır.

c) BKM birim sorumluları için ruhsatlandırılmış kan merkezlerinde en

az 3 yıl çalışmış olmak şartı aranır.

ç) (DeğiĢik:RG-4/12/2009-27422) TM ve KBM‟ye birim

sorumlusu olarak atanan tabiplerin, (a) bendindeki şartları taşımamaları

halinde birime atanmalarını takip eden altı ay içinde Bakanlıkça verilen kan

bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikası kursuna katılmaları ve sertifika

almaları zorunludur.

(2) Hizmet birimi sorumlusunun görevleri şunlardır:

a) Sorumlusu olacağı hizmet biriminin ruhsatlandırılması için gerekli

bilgi ve belgeleri temin etmek ve başvuruda bulunmak,

b) Hizmet biriminin kalite politikası doğrultusunda verimli, kaliteli,

uyum ve işbirliği içinde çalışmasını sağlamak,

c) Hizmet birimindeki tüm çalışmaların yasal mevzuata, bağlı olduğu

kalite standartlarına ve standart işletim prosedürlerine uygun olarak

yürütülmesini sağlamak ve çalışmaları belirtilen çerçevede denetlemek,

ç) Hizmet biriminde yürütülen tüm faaliyetlerle ilgili gerekli

koordinasyonu sağlamak,

d) Hizmet birimi ve kendine bağlı birimlerin ihtiyaçlarını tespit etmek

ve giderilmesini sağlamak,

e) Hizmet biriminde dokümantasyon ve kayıtların tutulmasını,

hemovigilans kapsamında izlenebilirliği, istenmeyen ciddi olay ve etkilerin

bildiriminin yapılmasını sağlamak,

f) Personel eğitimine yönelik gerekli çalışmaları yapmak,

g) Hizmet biriminin bir önceki yıla ait çalışma raporunu hazırlamak ve

bir sonraki yılın hedeflerini belirleyerek çalışma programını projelendirip

uygulamak,

ğ) Üst yönetim tarafından incelenmesi istenen konular hakkında

inceleme ve araştırma yapmak, rapor hazırlamak, görüş bildirmek,

h) Personelin sicil, disiplin işleri ve özlük haklarını bağlı olduğu

personel ve disiplin yönetmeliği hükümlerine göre izlemek ve yerine

getirilmesini sağlamak,

ı) Mevzuat ve bilimsel gelişmeleri izlemek, yeni bilgi ve teknikleri

çalışmalara yansıtarak kurumun geliştirilmesi ve hizmet kalitesinin artırılmasını

sağlamak.

77

Hizmet birimi personeli

MADDE 13 – (1) Hizmet birimi faaliyet alanı kapsamında kan ve kan

bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması, dağıtılması,

kayıtların tutulması ve değerlendirilmesi konularında doğrudan görev alan

yeterli sayıda uygun eğitim almış, deneyimli personel bulundurur. Her hizmet

biriminde;

a) 12 nci maddede tanımlanmış niteliklere sahip sorumlu,

b) Teknik, idari ve kalite konularından sorumlu personel,

c) Hizmet biriminin kapasitesine göre yeterli sayıda teknik, idari ve

kalite personeli, bulunur.

(2) Hizmet birimi personelinin görev ve sorumlulukları rehberde

tanımlanır. Personel rehberde belirtilen niteliklere sahip olmalıdır.

(3) Hizmet birimi personelinin eğitimi yönetim tarafından planlanır,

eğitim programının içeriği belirlenir ve kayıtları tutulur. Personel yeterliliği,

düzenli olarak değerlendirilir ve kayıtları tutulur.

(4) Biyoemniyet ve hijyen talimatları 10/6/2004 tarihli ve 25488 sayılı

Resmi Gazete‟de yayımlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin

Önlenmesi Hakkında Yönetmeliğe göre uygulanır.

Hizmet birimi binası, bölümler, ekipman ve materyal

MADDE 14 – (1) Hizmet birimi, EK-2 “hizmet birimi için ruhsat

başvuru formunda” belirtilen hizmet birimi faaliyetleri için gerekli bölümleri,

ekipman ve materyalleri güncellenmiş rehbere göre bulundurmak zorundadır.

(2) Hizmet birimi binası; mobil alanlar dahil hata riskini en aza

indirecek şekilde, işleyiş mantığına ve faaliyetlere uygun sırada düzenlenir ve

devamlılığı sağlanır. Kontaminasyon riskinin asgari düzeye düşürülmesi için

etkin, temizlik ve bakım olanağı bulunur.

(3) Hizmet birimi rehberde tanımlanan bölümlerden oluşur. Bu

bölümlerden:

a) Kan alma salonu; Bağışçıdan güvenli kan almak üzere ayrılmış,

adverse reaksiyon görülen bağışçıların ilk tedavilerinin yapılmasına uygun

olarak donatılmış ve işlem sırasındaki hataların önlenmesi için gerek bağışçı,

gerekse personelin güvenliğini sağlayacak biçimde düzenlenmiş salondur. Kan

alma öncesinde gizli görüşmelerin ve uygunluk değerlendirmelerinin

yapılabileceği diğer faaliyet alanlarından ayrı bir alan bulunur.

b) Test ve işleme alanları; güvenli kanın hazırlanması için gerekli her

türlü testin çalışılması, kan ve kan bileşenlerinin işlenmesi için ayrı olarak

düzenlenmiş, yalnızca yetkili personelin erişebileceği laboratuvar alanıdır.

78

c) Saklama alanı; farklı kan ve kan bileşenleri ile gerekli materyallerin

uygun şartlarda, güvenli ve ayrı bir şekilde saklanmasını sağlar. Ekipman

arızası ya da güç kesintisine karşı gerekli önlemler alınır.

ç) Tıbbi Atık depolama alanı; atıkların güvenli bir şekilde depolanması

için bir alandır.

(4) Hizmet biriminde ekipman ve materyal;

a) Bağışçı, personel ve kan ve kan ürünlerine karşı riskleri en aza

indirecek şekilde seçilir.

b) Kullanım amacına uygun olarak valide ve kalibre edilir, sürekliliği

sağlanır.

c) İşleyiş talimatı hazırlanarak gerekli kayıtları kalite sistemine uygun

şekilde tutulur.

ç) Envanter kayıtları tutulur ve en az 10 yıl süre ile saklanır.

d) Bilgisayarlı sistemlerde güvenilirliği sağlamak amacıyla yazılım,

donanım ve yedekleme prosedürleri kurulum aşamasında ve düzenli aralarla

kontrol edilir. Donanım ve yazılım, izin verilmemiş kullanım ve değişikliklere

karşı korunur. Yedekleme prosedürü, veri kaybını ve veriye gelebilecek zararı

önler.

Kalite sistemi

MADDE 15 – (1) Hizmet biriminde kalite sisteminin kurulması ve

yürütülmesi esasları şunlardır:

a) Hizmet birimindeki tüm personel işleyişin kalite sistemine

uygunluğundan sorumludur.

b) Kalite sistemi; kalite yönetimi, kalite güvencesi, sürekli kalite

gelişimi, personel, bina ve ekipman, dokümantasyon, toplama, test etme ve

işleme, depolama, dağıtım, kalite kontrol, kan bileşenlerinin geri çekilmesi,

mali denetim, kontrat yönetimi, uygunsuzluk ve iç denetimi içerir.

c) Kalite sistemi, tüm işlemlerin standart ve spesifikasyonlara uygun

olarak yerine getirilmesini sağlar. Yönetim düzenli aralıklarla sistemin

etkinliğini gözden geçirir ve gerektiğinde düzeltici önlemler alır.

(2) Hizmet birimleri ulusal ya da uluslar arası bir sistemle kalite

güvencelerini destekler. Bu sistem dahilinde prosedürler, binalar ve ekipman

kullanılmadan önce valide edilir.

(3) Test ve süreçler şunlardır:

a) Bağışçının uygunluğu: Güvenli kanın sağlanması için, bağışçı

seçimi ve bağışçı sorgulamasında Ek-4 ve Ek-5‟de belirtilen gereklere uygun

prosedürler hazırlanır ve uygulanır. Görüşme, gizliliği sağlayacak şekilde

gerçekleştirilir. Bağışçının uygunluğuna ilişkin kayıt ve değerlendirmeler görevli

personel tarafından imzalanır.

79

b) Kan ve kan ürünlerinin toplanması süreci: Bağışçı kimliğinin

doğrulanması, kayıt edilmesi ve bağışçı ile kan, kan bileşenleri ve kan

örnekleri arasındaki bağlantının açık bir şekilde kurulmasını sağlayacak şekilde

tasarlanır. Bu süreci tanımlayan prosedürler oluşturulur. Süreç ve kalite

kontrol çalışmaları rehberde tanımlandığı şekilde sürdürülür.

c) Bağışçıya uygulanacak temel laboratuvar testleri;

1) ABO, Rh D kan grubu,

2) HBsAg,

3) Anti-HCV,

4) Anti-HIV 1/2,

5) Sifiliz tarama,

6) Kurulun bilimsel gelişmeler ışığında öngördüğü ve Bakanlıkça

onaylanarak rehberde yayımlanacak diğer testlerdir.

ç) Testler valide edilir, miyarların uygunluğunu kanıtlayan veriler

bulunur ve test prosedürleri hazırlanır. Testlerle ilgili algoritmalar, kullanılan

yöntemler ve uygulama biçimleri rehberde yer aldığı şekilde yürütülür.

d) Validasyon: Ekipman ve materyaller valide edilmiş prosedürlere

göre kullanılır.

e) Etiketleme: Kan ve kan ürünleri, tüm aşamaların izlenebilirliğini

sağlayabilecek şekilde etiketlenir. Hizmet biriminin etiket üzerinde kullandığı

tanımlar tek tip olmalıdır. Etikette en az aşağıdaki bilgiler bulunur:

1) Bileşenin adı,

2) Kalite gereklerine uygun şekilde ürünün ölçüm (hacim, ağırlık, sayı

vb.) bilgisi,

3) Bağışçının sayısal veya alfabetik tanımı,

4) Hizmet biriminin adı,

5) ABO kan grubu, Rh D Grubu,

6) Alınma ve son kullanma tarihi,

7) Depolama sıcaklığı,

8) Antikogulan ve ek solüsyonlarının ismi, bileşimi ve hacmi.

f) Hizmet birimi, EK-6‟ da belirtilen bilgileri kan ve kan ürünlerinin

tam izlenebilirliğini sağlamak amacıyla 30 yıldan az olmamak üzere uygun

ortamda okunabilir şekilde kaydeder ve saklar. Hizmet birimi, izlenebilirlik

sistemini “Ek-7 İzlenebilirlik için veri kaydı”nda belirtilen maddelere uygun

olarak, kan ve kan ürünlerinin alınmasından transfüze edilmesine kadar

izlenmesini sağlayacak biçimde oluşturur.

g) Otolog kan ve kan ürünleri rehbere uygun şekilde etiketlenir.

ğ) Kan ve kan bileşenleri, Yönetmelik gerekleri yerine getirilmeden

serbest bırakılamaz. Serbest bırakılmayı engelleyecek durumda aynı bağıştan

80

elde edilen diğer bileşenlerin de serbest bırakılması engellenir. Serbest

bırakılma işlemi yetkili kişi veya kişiler tarafından yapılır ve kaydedilir. Serbest

bırakma kaydı, sürecin her aşamasında formların, diğer kayıtların ve test

sonuçlarının kabul edilme kriterlerine uygun olduğunu gösterir.

h) Serbest bırakılmış ve bırakılmamış kan ve kan bileşenleri idari ve

fiziksel olarak ayrı tutulur, bu durum etiketleme ile tanımlanır. Serbest

bırakılma, sonrası her bir ünitenin alıcıya transfüze edildiğini, edilmediyse

akıbetini belirleyen prosedür hazırlanır.

(4) Hizmet birimleri yıl içerisinde gerçekleştirdikleri faaliyetlerini

rehberde belirtildiği şekilde Bakanlığa sunar. Hizmet birimlerine ait istatistiksel

veriler en az 15 yıl süreyle saklanır.

(5) Kan ve kan bileşenlerinin depolanması ve dağıtımı esasları

şunlardır:

a) Kan ve kan bileşenlerinin depolanması ve dağıtımı rehberde

belirtildiği şekilde yapılır.

b) Tıbbi ürünlerin imal edilmesi amacıyla toplanan kan ve kan

bileşenleri için depolama ve dağıtım gereklerinin 19/1/2005 tarihli ve 25705

sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma

Yönetmeliği ile 23/10/2003 tarihli ve 25268 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan

Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği hükümlerine uygun olmasını

hizmet biriminin kalite sistemi sağlar.

c) Kan ve kan bileşenlerinin saklama süresi boyunca kalitesini

sağlamak ve sürdürmek amacı ile rehberde tanımlanmış depolama ve dağıtım

prosedürleri bulunur ve uygulanır.

ç) Envanter ve dağıtım kayıtları prosedüre uygun olarak tutulur. Kan

ve kan bileşeninin kalite gereklerine ve prosedüre uygunluğu tanımlanmadan

envantere geri dönüşü yapılmaz.

d) Depolama, ambalajlama ve dağıtım süresince kan ve kan

bileşenlerinin bütünlüğü ve saklama ısısı korunur.

e) Otolog kan ve kan bileşenleri ile spesifik amaçlarla toplanan ve

hazırlanan kan bileşenleri belirlenmiş prosedürlere uygun ve ayrı olarak

saklanır.

f) Yurt içinde toplanan plazmayı ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve

yurt dışında değerlendirmek veya ürün üretimi amacıyla yurt dışından plazma

getirmek isteyen özel ve kamu hukuk tüzel kişiler izin başvuruları sırasında söz

konusu plazmaların bu Yönetmelik hükümleri ile birlikte Beşeri Tıbbi Ürünler

Ruhsatlandırma Yönetmeliği ile Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri

Yönetmeliği hükümlerine uygunluğunu belgelemekle sorumludur.

(6) Kan ve kan bileşenlerinin uygun olmama durumu:

81

a) Rehberde belirtilen kalite ve güvenlik şartlarını sağlamayan kan ve

kan bileşenlerinin serbest bırakılması, kan ve kan bileşeninin transfüze

edileceği hastanın hekimi ile TM veya BKM sorumlusu tarafından ortak alınan

kararla mümkündür. Karar, hasta kayıtlarında gerekçeli olarak bulunur.

b) Serbest bırakılmış kan bileşenlerine ait şikayetler, istenmeyen

ciddi etki ve olaylar kaydedilir. Gerekli yerlerde geri çekme işlemi, düzeltici

yada önleyici faaliyetler yetkili personel tarafından belirlenir, yürütülür ve

sonuçlandırılır.

c) 17 nci maddeye uygun olarak istenmeyen ciddi etki ve olayların

bildirimi ile ilgili etkin ve doğrulanabilir bir prosedür hazırlanır. Prosedürde

belirlenen aralarla uygun olmama durumları analiz edilir.

ç) Yetkili personel, geri çekme halinde riskli durum söz konusu ise

kaynaklara ulaşarak bildirimde bulunur.

(7) İç denetim:

a) Hizmet biriminde yürütülen süreçlerin takibi için iç denetim

prosedürü hazırlanır.

b) Denetimler, prosedüre uygun şekilde eğitilmiş ve yetkili kişiler

tarafından yapılır.

c) Denetim raporu hazırlanıp düzeltici-önleyici faaliyetler izlenir.

Dokümantasyon

MADDE 16 – (1) Hizmet biriminin yürüttüğü tüm faaliyetleri

kapsayan spesifikasyonlar, prosedürler ve kayıtları kapsayan dokümanlar

oluşturulur ve güncellenir.

(2) Kayıtlar el yazısı ile okunaklı olarak veya mikrofilm ya da

bilgisayar ortamında tutulur.

(3) Belgeler üzerinde yalnızca yetkili kişi değişiklik yapar. Değişiklik

durumunda tarih ve imza atılır, gözden geçirilir, derhal uygulamaya konur.

(4) Tüm dokümanlar denetimler sırasında hazır bulundurulur.

Ġstenmeyen ciddi etki ve olayların bildirimi

MADDE 17 – (1) Hizmet birimleri, kan ve kan bileşenlerinin kalite ve

güvenliğine bağlı olabilecek transfüzyon öncesinde, sırasında veya sonrasında

gözlenen istenmeyen ciddi etkilerin ve olayların kayıtlarını tutar ve Bakanlığa

bildirir. Bildirim, rehberde yer alan “İstenmeyen ciddi etki ve olayların

bildirimi”ne göre yapılır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Ruhsat, Denetim ve Ġdari Yaptırımlar

Hizmet birimlerinin ruhsatlandırılması ve ruhsat alma

yükümlülüğü

82

MADDE 18 – (1) Bu Yönetmelik kapsamında faaliyet gösterecek olan

gerçek ve tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce, Bakanlıktan veya

Bakanlığın yetkilendirmesi halinde valilikten ruhsat almak zorundadırlar.

(2) Kan ve kan bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi,

depolanması, dağıtımı, ürün elde etmek amaçlı plazma ithalatı dışında kan ve

kan bileşenlerinin ithalatı ve transfüzyonun takibi yalnızca ruhsat almış hizmet

birimleri tarafından yürütülür.

(3) Hizmet birimleri; BKM, TM ve KBM olarak EK-1‟de tanımlanan

bilgi ve belgelerle birlikte bulunduğu ilin sağlık müdürlüğüne ruhsat almak

üzere başvuruda bulunur. Her bir hizmet birimi için ayrı ruhsat başvurusunda

bulunulur.

(4) Başvurunun uygunluğu il sağlık müdürlüğünce 7 gün içerisinde

değerlendirilir. Eksiklikler varsa ilgili kuruma yazı ile bildirilir. İl sağlık

müdürlüğü bilgi ve belgelerin eksiksiz ve uygun olduğunu tespit ettikten sonra

ruhsat talebinde bulunan hizmet birimini, Yönetmelikle belirlenen şartlara

sahip olup olmadığının tespiti için bir ay içinde yerinde denetler. Uygunluğu

tespit edilen hizmet birimine ait başvuru dosyası ile yerinde inceleme raporu

müdürlükçe Bakanlığa gönderilir. Bakanlık, başvuru dosyası ve inceleme

raporunu değerlendirir, gerekli gördüğü takdirde hizmet birimini yerinde

denetledikten sonra uygun görülen hizmet birimine yürüteceği faaliyetler ve

bu faaliyetleri yürüteceği yer için 30 gün içersinde ruhsat düzenler.

(5) Hizmet birimi sorumlusunun değişmesi ya da ayrılması halinde,

12 nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen nitelikleri taşıyan başka bir kişiye

sorumluluk devredilir. Bu durumda ilgili kurum yeni hizmet sorumlusu ile ilgili

belgeler ile bir ay içerisinde Bakanlığa başvurur. Bakanlıkça yapılan

değerlendirme sonucunda uygunluğu tespit edilen başvurularda yeni sorumlu

ruhsata işlenir.

(6) (DeğiĢik birinci cümle:RG-4/12/2009-27422) Yeni açılacak

hizmet birimleri ruhsat alıncaya kadar kullanmak üzere bir kereye mahsus

olmak kaydı ile BKM için en fazla bir yıl, diğer birimler için en fazla üç ay

süreliğine EK-3 deki belgeleri tamamlayarak geçici ruhsat için başvurur. Geçici

ruhsat ile faaliyet gösteren hizmet birimi Yönetmelik ve rehberde belirtilen

esaslara göre çalışmalarını sürdürür. Bu süre içinde kalıcı ruhsat için gereken

eksiklerini tamamlar.

(7) Geçici ruhsat başvurusu TM adına ilgili hastane, KBM adına bağlı

olduğu BKM, BKM adına Bakanlıkça kendisine yetki verilen kamu kurum ve

kuruluşları ve Türkiye Kızılay Derneği tarafından yapılır. Bakanlık 15 iş günü

içinde geçici ruhsat başvurusunu sonuçlandırır.

83

(8) Hizmet birimleri, Bakanlığın yazılı izni olmaksızın ruhsat

başvurusunda yer alan faaliyetlerinde değişiklik yapamaz.

(9) Valiliklere yetki devredilmesi halinde BKM dışında hizmet

birimlerinin ruhsat düzenleme işlemleri ilgili valilikçe sonuçlandırılır.

(10) Ruhsat bedeli ilgili mevzuata göre Bakanlıkça ayrıca belirlenerek

ilan edilir.

(11) Hizmet birimleri ruhsatlarını 5 yılda bir yenilemek zorundadır.

Aksi halde ruhsatları iptal edilir.

(12) (Ek:RG.20/11/2009-27412) Bakanlık yapacağı hizmet

planlaması ve bölgelendirmeyi dikkate alarak gerekli gördüğü yerlerde BKM

ruhsatını süreli olarak verebilir. Bu şekilde verilen ruhsatların geçerliği başka

bir işleme gerek kalmaksızın verilen süre bitiminde sona erer.

Denetim

MADDE 19 – (1) Hizmet birimleri açan kurum ve kuruluşlar Kanun

ve bu Yönetmeliğin hükümlerine uymak ve uygulamada çıkan idari ve teknik

problemleri koordineli veya bağlı olduğu hizmet birimine 5 iş günü içerisinde

bildirmek zorundadır. Bölge Kan Merkezleri kendilerine bağlı hizmet

birimlerinin bildirimlerini 5 iş günü içerisinde Bakanlığa bildirir.

(2) Olağanüstü denetimler hariç olmak üzere hizmet birimleri

rehberde yer alan denetim formuna göre yılda en az iki kez Bakanlık

tarafından denetlenir.

(3) Bakanlık, istenmeyen ciddi olay, etki ya da bunlara dair şüphe

olması durumunda, hizmet birimlerinden gerekli bilgi talebinde bulunur veya

konuyla ilgili olarak olağanüstü denetim yapar.

(4) Denetimlerde hizmet biriminin fiziki yapısı, teknik donanımı,

personel durumu, kanın temini, depolanması, dağıtımı, immunohematolojik ve

mikrobiyolojik testlerde kullanılan yöntemler ile kayıtları Yönetmeliğe, Bakanlık

tebliğlerine ve rehberde belirtilen asgari standartlara uygun olmalıdır.

(5) Denetimlerde denetleme formu doldurulur, denetim raporu

yönetime ve Bakanlığa bildirilir. Tespit edilen usulsüzlük ve eksiklikler için

Kanunun 6 ncı maddesi ile bu Yönetmeliğin 20 nci maddesi hükümleri

uygulanır.

Ġdar yaptırımlar

MADDE 20 – (1) Bakanlık, denetimlerde tespit edilen eksiklik, hata

ve/veya uygunsuzlukların giderilmesi için ilgili hizmet birimini uyarır. Verilen

süre içinde hizmet biriminin eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukları

gidermediğini veya herhangi bir denetimde hizmet biriminin ruhsata esas

gerekleri karşılamadığını tespit etmesi durumunda ilgili birimin ruhsatını askıya

alır veya iptal eder.

84

(2) Bakanlık, hizmet biriminin eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukları

gidermediğini veya ruhsata esas gerekleri karşılamadığını tespit eden denetim

raporunun ilgili birimine ulaşmasından itibaren 14 işgünü içinde hizmet

birimine ruhsatın askıya alındığını ve nedenlerini bildirir. Bildirim aşağıdaki

hususları içerir;

a) Hata ve/veya uygunsuzluğun tanımı,

b) Hata veya uygunsuzluğun giderilmesi için hizmet biriminin alması

gereken önlemler, yapması gereken faaliyetler,

c) Bu faaliyetlerin gerçekleşmesi için gereken süre.

(3) Bakanlık, ikinci fıkrada belirtilen hata veya uygunsuzluğun

giderilmesi için hizmet biriminin alması gereken önlemleri, yapması gereken

düzeltici faaliyetleri bildirilen süre içerisinde gerçekleştirmeyen hizmet

biriminin ruhsatını iptal eder ve 7 iş günü içerisinde bildirimde bulunur.

(4) Bakanlık, kamu sağlığı ve güvenliğini tehdit eden durumlarda

hizmet biriminin ruhsatını derhal iptal eder ve bildirir.

(5) Bakanlık, geçici ruhsat başvurusunda bulunan hizmet birimlerinin

eksikliklerini BKM için bir yıl diğer birimler için üç ay içinde tamamlamaması

durumunda hizmet birimlerinin geçici ruhsatını iptal eder.

(6) Ruhsatı iptal edilen hizmet birimleri ihtiyaç halinde Bakanlıkça el

konularak gerekli tedbirler alınmak suretiyle Bakanlıkça işletilir.

Rehber

MADDE 21 – (1) Hizmet birimlerinde yürütülen bütün faaliyetlerin

Bakanlıkça çıkarılacak rehbere uygun olması zorunludur. Rehber, bilimsel

gelişmelere uygun olarak yılda en az bir defa Kurul tarafından güncellenir.

(2) Rehberde yer alması gereken konular şunlardır:

a) Bağışçı sorgulama formu ve değerlendirme kriterleri,

b) Kan alma usul ve esasları, bağışçı reaksiyonları,

c) Kan bileşenlerinin hazırlanma yöntemleri, taşıması gereken

nitelikler, kan bileşenlerinin saklama ve taşınma şartları,

ç) Kalite kontrole ilişkin temel bilgiler,

d) Transfüzyon öncesinde yapılması gereken immunohematolojik

testler ve mikrobiyolojik tarama testlerinin yapılışı ve değerlendirilmesi,

e) Teknik donanım, fiziki yapı, kullanılan cihazların nitelikleri,

f) Biyolojik güvenlik önlemleri,

g) Kanın bağışçıdan alıcıya kadar izlenebilmesini sağlayan kayıt

sisteminin özellikleri,

ğ) Kan ve kan bileşenlerinin dağıtımında izlenecek yöntemler,

h) Standart işletim prosedürleri ve kalite el kitabının hazırlanma

tekniği,

85

ı) BKM ile TM arasında imzalanacak protokol,

i) Transfüzyonla ilgili prosedürler ve alternatif transfüzyon prosedürü,

j) Hasta ve çalışan güvenliğine yönelik prosedürler,

k) Hizmet birimleri denetim formu.

Bakanlıkça tutulacak kayıtlar

MADDE 22 – (1) Bakanlık, hizmet birimlerinin ruhsatlandırılması

sırasında kendisine sunulmuş olan tüm bilgi ve belgeleri, bu kuruluşların

denetim ve kontroller sonucunda elde edilen tüm bilgi ve belgelerle birlikte

denetim raporunu, kendisine yapılan istenmeyen ciddi etki ve olaylara ilişkin

bildirimlerin kaydını tutar ve en az 15 yıl süreyle muhafaza eder.

Mali hükümler

MADDE 23 – (1) BKM tarafından TM‟ye teslim edilen kan ve kan

bileşenleri, TM ile yapılan protokol gereği BKM‟nce faturalandırılır.

BEġĠNCĠ BÖLÜM

Geçici ve Son Hükümler

Rehberin hazırlanması ve mevcut kan birimlerinin durumu

GEÇĠCĠ MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin 21 inci maddesinde geçen

rehber Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içerisinde

Bakanlıkça yayımlanır.

(2) Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar faaliyet göstermekte olan

A ve B tipi kan merkezleri ile kan istasyonları bu Yönetmeliğin yürürlüğe

girmesinden itibaren bir yıl içinde eksikliklerini gidererek Kanun ve bu

Yönetmelik hükümlerine göre ruhsat almak zorundadır. Bu süre içerisinde

ruhsat almayanların faaliyeti valilikçe durdurularak Bakanlığa bildirilir.

Yürürlük

MADDE 24 – (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 25 – (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür.

Yönetmeliğin Yayımlandığı Resm Gazete’nin

Tarihi Sayısı

4/12/2008 27074

Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapan Yönetmeliklerin

Yayımlandığı Resm Gazete’lerin

Tarihi Sayısı

1. 4/12/2009 27422

2. 3/4/2012 28253

3.

86

EK-1

RUHSAT BAġVURUSU ĠÇĠN GEREKLĠ BĠLGĠ VE BELGELER

1 – Ek-2‟deki “Hizmet birimi ruhsat başvuru formunun” doldurulması,

2 – Hizmet biriminin bina ve yerleşim planı,

3 – Hizmet birimi sorumlusunun;

– (DeğiĢik ibare:RG-4/12/2009-27422) İl Sağlık

Müdürlüğünden aslı gibidir onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin

aslı,

– Deneyim sahibi olduğunu gösteren diğer belgeler,

– 2 adet vesikalık fotoğrafı,

– Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası

4 – (DeğiĢik ibare:RG-4/12/2009-27422) Bakanlıkça belirlenen

ruhsat bedelinin ödendiğine dair banka dekontunun aslı (Ödeme dekontu

başvuru aşamasında istenmez, ruhsat tesliminde Müdürlüğe ibraz edilir.

Ödeme yapılacak banka hesap numarası Bakanlıkça bildirilir.),

5 – Kalite sistemine ilişkin gerekleri karşılar nitelikte kalite ek kitabı

veya ana dosyaların yer aldığı bilgisayar dokümanı ile;

– Görev tanımları,

– Organizasyon şeması,

– Personel sayısı ve niteliği,

– Hijyen koşulları,

– Bina ve ekipman,

– Standart İşletim Prosedürlerinin listesi (Bağışçıların seçim, red-

kabul kriterleri, kan ve kan bileşenlerinin hazırlanması, test edilmesi,

dağıtılması ve imhası, istenmeyen ciddi etki ve olayların kaydedilmesi ve

raporlanması ile ilgili).

EK-2

HİZMET BİRİMLERİ İ İN RUHSAT BA VURU FORMU RBF-REV 00

HİZMET BİRİMLERİ RUHSAT BA VURU FORMU

(1) Önceki Bilgiler

Ruhsat Numarası

Sağlık Bakanlığı‟ndan önceden ruhsat alınmış ise aşağıda belirtiniz.

87

Ruhsat No :

Tarih Sayı

:

(2) BaĢvuru Sahibi Hakkında Bilgiler

Hizmet Biriminin Tipi

Hizmet Biriminin Adı

Başvuru Sahibi

Kurum Unvanı

T.C.Kimlik No:

Posta kodu

Telefon

Mobil tel

Faks

E- posta

Adres

Ruhsat başvuru sahibi adına danıĢman veya temsilci iseniz lütfen

burayı işaretleyip aşağıdaki iletişim bilgilerini doldurunuz.

ĠletiĢim Bilgileri

(DanıĢman temsilci)

İrtibat kişisi adı-

soyadı

Firma adı

Adres

Posta kodu

88

Telefon

Mobil tel

Faks

E- posta

(3) Hizmet Birimi Bilgileri

(a) Faaliyetler

BĠRĠMĠN FAALĠYETLERĠ EVET HAYIR

BağıĢçı uygunluğunun değerlendirilmesi

Bağışçı sorgulama

Bağışçı örneklerinin test edilmesi

Bağışçı muayenesi

Kanın toplanması

Tam kan toplama

Aferez

Otolog kan toplama

Mobil kan toplama

Bağışçı organizasyonu

Kanın test edilmesi

İmmunohematolojik testler

Mikrobiyolojik tarama testleri

Doğrulama testleri

Kanın bileĢenlerine ayrıĢtırılması

Ürün hazırlanması

Eritrosit süspansiyonu

Taze donmuş plazma

Trombosit süspansiyonu

Kriyopresipitat

Kriyopresipitatı alınmış plazma

Granülosit

Buffy coat

Sitaferez

Plazmaferez

Multikomponent aferez

89

ĠĢlemler

Filtrasyon

Işınlama

Yıkama

Küçük volümlere ayırma

Havuzlama

Viral inaktivasyon

Bakteriyel inaktivasyon

Kan ve kan bileĢenlerinin depolanması

20–22 C

2–8 C

-18– -25 C

- 25 altı C

Kan bileĢenlerinin dağıtımı

Kanın kullanımı

(b) YerleĢim Planı

• Hizmet biriminin yukarıda belirtilen faaliyetlerine ilişkin yerleşim planının ana

hatlarıyla çizimi ve kısaca açıklamasını yapınız.

90

(c) Hizmet Birmi Sorumlusu

Unvanı

Adı

Soyadı

İş Adresi

Telefon

Mobil tel

Faks

E- posta

(d) Dağıtım

Transfüzyon Merkezlerine ĠliĢkin Ayrıntılar

Hastane Adı ve Adresi

Hastane Adı ve Adresi

Hastane Adı ve Adresi

Hastane Adı ve Adresi

Hastane Adı ve Adresi

Hastane Adı ve Adresi

Bu sayfadan birden fazla kopya yapıldıysa toplam sayfa sayısı

……….. belirtilmelidir.

(4) Beyan

91

Yukarıda belirttiğim hususların tam, kesin ve doğru olduğunu teyit eder,

belirtilen faaliyetler çerçevesinde

( ) Bölge Kan Merkezi

( ) Kan Bağışı Merkezi

( ) Transfüzyon Merkezi

olarak hizmet vermek üzere formda adı geçen hizmet birimi sorumlusu

adına ruhsat verilmesi için başvuruyoruz.

Hizmet Birimi Sorumlusunun Adı

Soyadı

Tarih/İmza

Başvuru Sahibinin Adı Soyadı Tarih/İmza

Kurum Amirinin Adı Soyadı Tarih/İmza

Formu doldurduğunuz zaman lütfen aĢağıdaki adrese gönderiniz:

Sağlık Bakanlığı

Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı

Kan ubesi Müdürlüğü

Mithatpaşa Cad. No:3

Sıhhiye ANKARA

EK-2 A

HĠZMET BĠRĠMĠ RUHSATI BAġVURU FORMUNUN

DOLDURULMASINA ĠLĠġKĠN KILAVUZ

Genel Açıklama:

92

Bu doküman, başvuru formunun doldurulmasında size yardımcı

olmak üzere hazırlanmıştır. Form, ruhsat almak isteyen kuruluştaki faaliyetler

göz önüne alınarak doldurulmalıdır.

BaĢvuru formunun son sayfası, hizmet birimi sorumlusu,

baĢvuru sahibi ve kurum amiri tarafından imzalanmalıdır. Ġmzasız

formlar kabul edilmeyecektir

Form dört bölümden oluşmaktadır:

1. Önceki Bilgiler

2. Başvuru Sahibi Hakkında Bilgiler

3. Hizmet Birimi Bilgileri

4. Beyan

Formdaki tüm bölümlerin büyük harflerle okunaklı bir

Ģekilde doldurulması zorunludur. Formda yer alan bilgilerin açık ve anlaşılır

bir biçimde olması başvuru sürecini kolaylaştıracaktır.

Tamamlanan formlar şu adrese gönderilmelidir:

Sağlık Bakanlığı

Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı

Kan ubesi Müdürlüğü

Mithatpaşa Cad. No: 3

Sıhhiye ANKARA

(1) Önceki Bilgiler

Ruhsat Numarası – Ruhsat başvurusu yapan kuruluş daha önce

Sağlık Bakanlığı‟ndan ruhsat ya da açılış onayı almış ise ilgili yazının tarih ve

sayısı da belirtilmelidir.

Numarası olmayan kuruluşlar bu bölümü boş bırakmalıdır.

(2) BaĢvuru Sahibi Hakkında Bilgiler

Hizmet Biriminin Tipi

• Hizmet biriminin 11/4/2007 tarih ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri

Kanunu ve ilgili yönetmelikte belirtildiği şekilde tipini yazınız. Örnek; Bölge Kan

Merkezi

Hizmet Biriminin Adı

• Hizmet biriminin adını yazınız. Örnek; Serpil Akdağ Kan Merkezi.

BaĢvuru Sahibi

• Hizmet birimi adına ruhsat başvurusunda bulunmaya yetkili kişidir.

Başvuru, başvuran adına üçüncü kişi (temsilci ya da danışman) tarafından

yapılıyorsa aşağıdaki kutu işaretlenerek iletişim bilgileri doldurulmalıdır.

“Ruhsat başvuru sahibi adına danışman veya temsilci iseniz

lütfen burayı işaretleyip aşağıdaki iletişim bilgilerini doldurunuz.”

93

Kurum Ünvanı

• Hizmet biriminin bağlı bulunduğu kurumun adını yazınız. Örnek;

Ankara Üniversitesi

(3) ĠletiĢim Bilgileri

• Başvuran adına üçüncü kişi (temsilci ya da danışman) bulunmadığı

durumlarda bu bölüm boş bırakılacak ve “Başvuru sahibi hakkında bilgiler”

bölümünde yer alan bilgiler iletişim için kullanılacaktır.

(4) Hizmet Birimi Bilgileri

Bu bölüm dört alt başlıktan oluşmaktadır:

(a) Faaliyetler: Hizmet biriminin 11/4/2007 tarih ve 5624 sayılı Kan

ve Kan Ürünleri Kanunu ve ilgili yönetmelikte belirtildiği şekilde tipine (bölge

kan merkezi, transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi) uygun faaliyetler

işaretlenir.

(b) YerleĢim Planı: Hizmet birimlerinin faaliyetlerine ilişkin yerleşim

planı ana hatlarıyla kutu içinde açıklanır ve başvuru ile birlikte hizmet biriminin

mimari projesi sunulur.

(c) Hizmet Birimi Sorumlusu: Hizmet birimi sorumlusu ile ilgili

formdaki bilgilere ek olarak, Yönetmeliğin Ek-1‟inde belirtilen aşağıdaki

belgeler de forma eklenmelidir

c-1 (DeğiĢik ibare:RG-2/8/2011-28013) İl sağlık

müdürlüğünce onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı

c-2 Özgeçmiş formu

c-3 (DeğiĢik ibare:RG-2/8/2011-28013) T.C. Kimlik numarası

beyanı

c-4 2 adet vesikalık fotoğraf

(d) Dağıtım: Ruhsat talebinde bulunulan hizmet biriminin hizmet

verdiği/vereceği hastane ve/veya kan merkezlerinin adı ve adresleri

yazılmalıdır. Tanımlanacak hastane/kan merkezi sayısı sayfada belirtilenden

fazla ise sayfa çoğaltılmalı, forma eklenmeli ve kopya sayısı asıl sayfada

belirtilmelidir. Örnek: A bölgesel kan merkezinin kan ürünü dağıtımında

bulunduğu 15 transfüzyon merkezi varsa kutucuklara bu merkezlerin adı ve

adresi yazılmalıdır. Benzer şekilde kan bağış merkezinin bağlı olduğu bölgesel

kan merkezi bir adet ise adı ve adresi de tek kutu olarak yazılmalıdır.

(5) Beyan: Bu bölümde ne tip hizmet birimi için ruhsat talebinde

bulunuluyorsa yalnızca o kutucuk işaretlenmelidir. Tüm ilgililer tarafından form

imzalanmalı, ad, soyad ve tarih yazılmalıdır.

EK 3

94

GEÇĠCĠ RUHSAT BAġVURUSU ĠÇĠN GEREKLĠ BĠLGĠ VE BELGELER

1. Ek-2‟deki hizmet birimi ruhsat başvuru formunun doldurulması,

2. Hizmet biriminin bina ve yerleşim planı,

3. Hizmet birimi sorumlusunun;

- (DeğiĢik ibare:RG-2/8/2011-28013) İl sağlık

müdürlüğünce onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı,

- Deneyim sahibi olduğunu gösteren belgeler,

- Türkiye Cumhuriyeti Kimlik No:

- 2 adet vesikalık fotoğrafı.

4. Başvuru sırasında yatırılması gereken ücretin yatırıldığına dair

banka dekontu.

EK-4

KAN BAĞIġÇISINDAN ALINMASI VE

BAĞIġÇIYA VERĠLMESĠ GEREKEN BĠLGĠLER

(BÖLÜM A)

Kan ve kan bileĢenleri bağıĢı yapacak muhtemel vericilere

sağlanacak bilgiler

1. Kanın esas yapısı, kan bağışı işlemi, tam kandan elde edilen

bileşenler ve aferez bağışların hastalara sağladığı önemli faydalar hakkında

kamuoyu tarafından anlaşılabilecek eksiksiz eğitim materyalleri sağlanır.

2. Hem allojenik hem de otolog bağışlarda vericilerin muayenesi

sağlık ve tıbbi geçmişe, bağışların test edilmesine ihtiyaç duyulmasının

nedenleri açıklanır ve rızanın önemi belirtilir.

Allojenik bağışlar için kişisel red, geçici ve kalıcı red ve alıcı için bir

risk olması halinde kişilerin neden kan ve kan bileşenleri bağışlamaması

gerektiğinin nedenleri açıklanır.

Otolog bağışlar için red olasılığı ve otolog kan ve kan bileşenlerinin

vericisi ya da alıcısı olarak kişinin sağlığı için risk oluşturması halinde bağış

işleminin gerçekleşmemesinin nedenleri açıklanır.

3. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin bilgi: Vericinin kimliği, vericinin

sağlığı ile ilgili bilgiler ve gerçekleştirilen testlerin sonuçları izinsiz ifşa

edilemez.

4. Kişilerin kendi sağlıklarına zarar verebilecek bağışlarda

bulunmamalarını gerektiren nedenler belirtilir.

95

5. Hem allojenik hem otolog bağışlarda uygulanan işlemlerin yapısı

ve bunlara bağlı riskler ile ilgili spesifik bilgiler verilir. Otolog bağışlar için

otolog kan ve kan bileşenlerinin amaçlanan transfüzyon gerekleri için yeterli

gelmeme olasılığı belirtilir.

6. Vericiler için, gerçekleşecek bir işlemden önce fikirlerini değiştirme

seçeneklerine ilişkin bilgi ya da bağış sürecinin herhangi bir anında, herhangi

bir usulsüzlük, utanç ya da rahatsızlık olmaksızın geri çekilme ya da kişisel-red

imkanına ilişkin bilgi verilir.

7. Hizmet birimleri, vericinin önceki bağışının, transfüzyon için

herhangi bir nedenle uygun olmaması durumunda, konuya ilişkin neden bilgi

vermesinin gerektiğinin önemi hakkında vericiyi bilgilendirir.

8. Test sonuçlarının vericinin sağlığında özel bir anormalliği

göstermesi halinde hizmet biriminin bağışçıyı uygun bir mekanizma ile

bilgilendirme sorumluluğuna ilişkin bilgi verilir.

9. Kullanılmamış otolog kan ve kan bileşenlerinin neden atıldığı ve

diğer hastalara transfüzyon edilmediği ile ilgili bilgi verilir.

10. HIV, HBV, HCV virüslerinin ya da kanla geçebilecek diğer

mikrobiyolojik ajanların markerlarının tespit edildiği, test sonuçlarının vericinin

reddedilmesine neden olduğu ve alınan ünitenin yok edilmesi ile

sonuçlanacağına dair bilgi verilir.

11. Vericilerin her zaman soru sorma fırsatının olduğuna dair bilgi

verilir.

(BÖLÜM B)

Hizmet birimleri tarafından vericiden her bağıĢta alınması gereken

bilgiler

a) BağıĢçının tanımlanması;

Tanımlama hatası riski olmaksızın, bağışçıyı diğer kişilerden ayıran

kişisel bilgiler ve iletişim bilgileri.

b) BağıĢçının sağlığı ve tıbbi geçmiĢi;

Sağlık ve tıbbi geçmiş bir anketle ve kalifiye bir sağlık personeli

tarafından gerçekleştirilen bir kişisel görüşme yoluyla sağlanır ve bağışlarının

diğer kişiler için -hastalık bulaştırma gibi- ya da kendisi için bir sağlık riski

oluşturabileceği kişilerin tanımlanmasında ve izlenmesinde yardımcı olabilecek

diğer faktörleri de kapsar.

c) BağıĢçının imzası;

Bağışçının sağlık geçmişinin alınmasından sorumlu olan sağlık hizmeti

personeli tarafından da imzalanmış olan bağışçı anketindeki bağışçı imzası.

Bağışçı anketi, bağışçının:

(1) sağlanan eğitim materyallerini okumuş ve anlamış olduğunu;

96

(2) soru sorma fırsatı olduğunu;

(3) sorduğu tüm sorulara tatmin edici cevaplar aldığını;

(4) bağış işlemi için rıza vermiş olduğunu;

(5) otolog bağışlarda, bağışlanan kan ve kan bileşenlerinin

amaçlanan transfüzyon gereklerini karşılayamayabileceği konusunda

bilgilendirilmiş olduğunu ve

(6) kendi bilgisi dahilinde, kendisi (bağışçı) tarafından verilen bütün

bilginin doğru olduğunu kabul ettiğini;

teyit eder.

EK -5

KAN BAĞIġÇILARININ UYGUNLUK KRĠTERLERĠ

Kan bağışçılarının uygunluk kriterleri aşağıda verilmiştir. Bu kriterler

otolog bağışlara uygulanmaz. Geçici ve kalıcı red kriterleri güncel rehberde

belirtildiği şekilde değerlendirilir.

Özel durumlarda aşağıdaki kriterlere uymayan bireysel bağışlara

hizmet biriminin sorumlu doktoru tarafından izin verilir. Bu tür durumlar, açık

biçimde kaydedilir ve bu Yönetmeliğin Madde 15-hizmet birimindeki

kalite sistemi, Madde 16-Dokümantasyon ile ilgili hükümleri

çerçevesinde kalite yönetimi şartlarına tabi olur.

YaĢ

18 – 65 yaş

Bağışçı adayı, reşit kabul

edilebilmesi için yasal

olan 18 yaşını doldurmuş

olmalıdır

60 yaş üzeri ilk bağış Hizmet birimi sorumlu

doktorunun onayı ile 65 yaş üstü

Vücut Ağırlığı ≥50 kg

Hemoglobin

Kadın Erkek

≥ 12.5 g/dl ≥ 13.5 g/dl

Total protein

≥ 6 g/dl

Düzenli plazmaferez

bağışçıları için en az

yılda bir kez

Trombosit sayısı ≥ 150x 109 /l Tromboferez bağışçıları

için

97

EK-6

KAYITLARIN SAKLANMASI

(a) 30 yıl saklanması gereken bilgiler;

1. Hizmet biriminin adı

2. Bağışçının sayısal veya alfabetik tanımı

3. Kan-kan bileşeni tanımı

4. Kanın alınma ve son kullanma tarihi (gün/ay/yıl)

5. Kan-kan bileşeninin dağıtıldığı birimler

6. Dağıtım tarihi (gün/ay/yıl)

7. Kan-kan bileşeninin kullanıldığı birimler

8. Transfüzyon alıcısının tanımı

9. Transfüzyon tarihi (gün/ay/yıl)

10. İade edilen kan-kan bileşeninin kabul onayı ve tarihi (gün/ay/yıl)

11. İmha tarihi (gün/ay/yıl)

12. İmha nedeni

(b) 15 yıl saklanması gereken bilgiler;

1. Bağışçıların (aday ve bağış yapanlar) toplam sayısı

2. Bağışların toplam sayısı

3. Hizmet birimlerine bağlı olan ya da hizmet birimlerinin bağlı

olduğu diğer birimlerin listesi

4. İmha edilen bağış sayısı

5. Üretilen ve dağıtılan kan-kan bileşenlerinin sayısı

6. Mikrobiyolojik tarama testi sonuçları (% olarak)

7. Geri çekilen kan-kan bileşeni sayısı

8. Raporlanan istenmeyen ciddi etki ve olayların sayısı

EK- 7

ĠZLENEBĠLĠRLĠK ĠÇĠN VERĠ KAYDI

Bölge Kan Merkezi ve Kan BağıĢı Merkezi:

1. Bölge kan merkezinin adı,

2. Kan bağışı merkezinin adı,

3. Bağışçı kimliği,

4. Kan-kan bileşeni kimliği,

5. Alınma tarihi (gün/ay/yıl),

6. Kan-kan bileşenlerinin dağıtıldığı transfüzyon merkezleri,

98

7. İade alınan kan-kan bileşeni için tekrar dağıtıldığı transfüzyon

merkezi,

8. Dağıtılmayan kan-kan bileşeni için imha tarihi (gün/ay/yıl),

Transfüzyon Merkezleri:

1. Kan-kan bileşeninin sağlandığı bölge kan merkezinin adı,

2. Kan-kan bileşeni kimliği,

3. Transfüzyon alıcısının kimliği,

4. Transfüze edilmemiş kan-kan bileşeni için iade veya imha nedeni,

5. Transfüzyon, iade ya da imha tarihi (gün/ay/yıl).

99

T.C.

SAĞLIK BAKANLIĞI

Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü

08.06.2007 / 12263

Sayı : B.10.0.THG.0.15.00.01/

Konu : Kan ve Kan Ürünleri Temini

…………………………………………

GENELGE 2007 43……

Kan ve kan ürünleri ile ilgili bütün faaliyetler toplum sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle bakanlığımız bilimsel ve güncel gelişmelere uygun olarak ülkemizde kan ve kan ürünlerinin temini ve kullanımında yaşanan sorunlara çözüm getirmek için hazırlanan 5624 sayı ile “Kan ve Kan Ürünleri” yasası 11.04.2007 tarihinde resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup yeni yasa, “kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde kan bağışının karşılıksız ve gönüllü olması, kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınmasında ve verilmesinde bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbbi risklere karşı korunması ve transfüzyonun güvenle yapılması esasları ile, hizmet birimlerinin Bölge Kan Merkezleri, Kan Bağış Merkezleri ve Transfüzyon Merkezleri olarak yeniden düzenlenmesini” getirmektedir. Bu çerçevede Türk Kızılay‟ı “Güvenli Kan Temin Projesi” ile “Bölge Kan Merkezleri ve Kan Bağış Merkezleri” çalışmalarını hızlandırmış olup kan birimlerini güçlendirilmekte ve gönüllü kan bağışını her geçen gün arttırmaktadır.

Ayrıca Maliye Bakanlığınca yayımlanan “Tedavi Yardımına İlişkin Uygulama Tebliği” ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca yayımlanan “Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği”nde de “Kan ihtiyacının karşılanmasında güvenli kan temini esas olup, hasta yakınlarının kan verecek kişileri bulmasının sebep olduğu sağlık ve sosyal sorunları önlemek için, Kızılay kan birimlerinde kan ve kan bileşenlerinin bulunduğu durumlarda, replasman kan alınma yöntemi tercih edilmeyecektir” denilmektedir.

Buna göre hastanelerimizin kan ihtiyaçlarının temininde öncelikle Kızılay kan kaynaklarının kullanılması hususunda gerekli özeni göstermeleri hususunda;

Gereğini önemle rica ederim. Uzm.Dr. Orhan GÜMRÜK ÜO LU Bakan a. Müsteşar V. Dağıtım: 81 il valiliğine

100

HEMOVĠJĠLANS

Hemovijilans; kan ve kan bileşenlerinin toplanmasından alıcıların takibine

kadar tüm transfüzyon zincirini kapsayan, kan ve kan bileşenlerinin klinik

kullanımından kaynaklanan beklenmeyen veya istenmeyen durumlar hakkında

bilgi toplamak, değerlendirmek ve bunların oluşumunu veya tekrarlanmasını

önlemek amacıyla yürütülen bir dizi izleme prosedürleridir. Hemovijilans, kan

bağışçısında veya alıcıda gerçekleşen tüm istenmeyen reaksiyonları ve

transfüzyon zincirinde gerçekleşen tüm istenmeyen olayları kapsar ve aynı

zamanda kan bağışçılarının epidemiyolojik takibini sağlayan prosedürleri de

içerir.

Hemovijilansın ana hedefi, istenmeyen reaksiyon ve olayların tekrarını

engelleyerek kan bağışçısının ve transfüzyonun (diğer bir deyişle alıcının)

güvenliğini arttırmaktır.

Gerekli önlemlerin zamanında ve etkin bir şekilde hayata geçirilebilmesi için

hemovijilans sisteminin bir erken uyarı sistemi ile birleştirilmesi gereklidir.

Hemovijilansın temel amaçları şunlardır;

Kan bağışı veya transfüzyonla ilgili istenmeyen olay ve reaksiyonlar

hakkında güvenilir bilgiye ulaşmak

Kan bağışı ve transfüzyon sürecindeki hatalı uygulamalar ile

istenmeyen olay ve reaksiyonların tekrarının engellenmesi için gereken

düzeltici faaliyetlerde bulunmak

Hastane ve kan hizmet birimlerini, istenmeyen olay ve reaksiyonların

birçok kişiyi etkileyebileceği konusunda uyarmak (enfeksiyon

hastalıklarının bulaşı, kan bağışı ve transfüzyonu sırasında kullanılan

tıbbi cihaz, materyal, ekipman hataları vb.)

Tanımlar

Ġstenmeyen Olay

Ġstenmeyen ciddi olay

Kan veya kan bileşenlerinin toplanması, işlenmesi, depolanması veya

dağıtımıyla ilgili olarak ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan ve kan

101

bileşenlerinin transfüzyonu sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye,

kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya

hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen durum olarak tanımlanır.

Transfüzyon zincirinin herhangi bir adımında karşılaşılan uygunsuzluk, hata

veya olay olarak sonuçlanabilir. Örneğin: ABO tiplemesinde hata, kan

bileşenlerinin veya kan örneklerinin yanlış etiketlenmesi, dolap sıcaklığında bir

sorun gibi. Genellikle SİP‟e uyulmamasının sonucu olarak ortaya çıkar.

Ciddi olaysız transfüzyon hataları

İstenmeyen olayların diğer bir alt grubudur. Yanlış, uygunsuz veya yetersiz

bileşenin transfüzyonuna rağmen alıcıda istenmeyen duruma yol açmamış

olan hatalar olarak tanımlanır. Örneğin ABO uygun bileşenin çapraz

karşılaştırma yapılmadan transfüzyonu veya talep edilmiş olmasına rağmen

ışınlanmadan bileşenin transfüzyonu gibi

YanlıĢ transfüzyon

Hasta için transfüzyon uygunluk gerekliliklerini yerine getirmeyen veya bir

başka hasta için hazırlanmış kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonudur. Bu

durum transfüzyon hatalarını ve yanlış transfüzyona neden olan standart

işletim prosedürlerinden veya hastane politikalarından sapmaları içerir.

İstenmeyen reaksiyona yol açabildiği gibi herhangi bir reaksiyona neden

olmayabilir (ciddi olaysız transfüzyon hataları)

Ramak kala

Bu durum kan bileşenlerinin transfüzyonu öncesinde fark edilen bir durum

olarak tanımlanabilir. Böylece alıcının sağlığını tehdit etmez. Transfüzyon

yapılması durumunda, istenmeyen yan etkilere yol açabilecek olan hatalı kan

grubu tayini, eritrosit antikorunun tespit edilememesi, yanlış, uygunsuz veya

yetersiz bileşenin alınması, kullanıma sunulması gibi hataların transfüzyon

gerçekleşmeden tespit edilmesidir. Bir transfüzyon hatası olmasına rağmen

istenmeyen ciddi olaya neden olmayan „gerçekleşmesi son anda önlenmiş,

olayların bildirilmesi, klinik transfüzyon uygulamalarındaki zayıf noktaların

saptanmasına yardımcı olacağı için önemlidir. Bu nedenle hemovijilans sistemi

”ramak kala” olayların bildirimini zorunlu tutar.

102

Ġstenmeyen Reaksiyon

Kan bağışı sırasında bağışçılarda veya kan veya kan bileşenin transfüzyonu ile

ilişkili olarak hastada ortaya çıkan beklenmeyen ve istenmeyen durumdur. Bu

durum şart olmamakla beraber istenmeyen olayın sonucu olabilir.

Gerek istenmeyen ciddi olay veya istenmeyen reaksiyon, gerekse

gerçekleşmesi son anda önlenmiş olaylar olsun söz konusu uygunsuzluklara

yönelik düzeltici/önleyici faaliyet ilgili birim tarafından oluşturulur. İstenmeyen

reaksiyon ve olayların kök neden analizi yapılırken kök nedenler; ürün

kaynaklı, tıbbi cihaz kaynaklı, personel kaynaklı olarak sınıflandırılabilir. Bu üç

başlık altına alınamayanlar, diğer kaynaklar altında toplanabilir ancak

açıklanması zorunludur.

Karşılaşılan uygunsuzluğun nedeni araştırıldığında; istenmeyen reaksiyon veya

olayda, bir cihazın olası rolü olduğu düşünülürse üretici veya yetkili firma ve

yetkili makam eş zamanlı olarak bilgilendirilmeli, yapılan yönlendirmelere göre

düzeltici/önleyici faaliyet belirlenmelidir. Raporlama sırasında sebep sonuç

ilişkisinin tam olarak ispatlanmış olması gerekli değildir. Ayrıca aynı cihazı

kullanan diğer kan kuruluşları da uyarılmalıdır. Personel kaynaklı olması

halinde kişisel suçlamalardan koruyacak şekilde faaliyetler tanımlanmalı,

gönüllü bildirimleri teşvik eden sistem geliştirilmelidir.

Ġz Sürme

Hastadan bağıĢçıya iz sürme (Trace-back)

Alıcıda transfüzyon ile ilişkili bir reaksiyon şüphesi varlığında, reaksiyona yol

açması muhtemel kan bileşenini bağışlayan bağışçının belirlenmesi amacıyla

yapılan araştırma sürecidir.

BağıĢçıdan hastaya iz sürme (Look-back)

Bağışçıda transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanmasını

takiben, bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin güncel akıbetinin

(transfüze edildiği hastalar, üretim, imha veya stok durumu vb) belirlenmesi

amacıyla yapılan araştırma sürecidir.

103

Geri Çağırma

Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde

potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve

ürünlerinin tedarikçi tarafından geri çekilmesi sürecidir.

Ġade

Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde

potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve

ürünlerinin kullanıcı tarafından tedarikçiye geri verilmesi sürecidir.

ĠliĢkilendirme (Imputabilite)

İstenmeyen olay veya reaksiyonun bağışçıda kan bağışı ile alıcıda transfüzyon

ile ilişkili olma olasılığıdır (Bakınız; Tablo 4).

Tablo 4.Kanıta dayalı ilişkilendirme derecesi

Olasılık Düzeyi Açıklama

Değerlendirilemeyen Veriler değerlendirme için yeterli değil ise

0 Yok üphe edilen istenmeyen ciddi etkinin transfüzyon / kan bağışı

dışı bir nedenle gelişmiş olduğu kesin kanıtlandı ise

Olası değil İstenmeyen ciddi etki sebebinin, kesin kanıt olmamakla birlikte

kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonundan / kan bağışından

başka nedenlere bağlı olabileceği kuvvetle muhtemel ise

1 Olası Kanıtlar, istenmeyen ciddi etkiyi kan ve kan bileşenlerinin

transfüzyonundan / kan bağışından başka nedenlerle

ilişkilendirmek için yeterli değilse

2 Büyük olasılıkla Kanıtlar, istenmeyen ciddi etkinin kan ve kan bileşenlerinin

transfüzyonu / kan bağışı ile açıkça ilişkili olduğu yönünde ise.

3 Kesin İstenmeyen ciddi etkiyi kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonu /

kan bağışı ile ilişkilendirmek için şüphe bırakmayacak şekilde

kesin kanıt var ise

104

Ulusal Hemovı jı lans Sı stemı

Hemovijilans sistemi, çok paydaşlı bir sistem olup her paydaşın birbirleriyle

ilişkisi söz konusudur. Bu nedenle, sistemden doğabilecek yükümlülükler de

yine paydaşların yer aldığı kısımlar ve birbirleriyle ilişkileri bağlamında

değerlendirilir (Bakınız; 04.12.2008 tarih ve 27074 sayılı Resmi Gazetede

yayınlanan Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliği).

Hemovijilans, Kan Transfüzyon Otoritesi (KTO)‟nin sorumluluğundadır. Ulusal

Hemovijilans Sistemi, kan hizmet birimleri ve Sağlık Bakanlığı arasındaki

operasyonel bağlantıları içermelidir. Bu operasyonel bağlantılar aşağıda

sıralanan birimler/organizasyonlar arasında kurulur.

Bakanlık Hemovijilans Departmanı (BHVD)

Bölge Hemovijilans Birimi (BHVB)

Bölge Kan Merkezi Hemovijilans Birimi (BKM-HVB)

Bölge Kan Merkezi Hemovijilans Birim Sorumlusu (BKM-HVBS)

Hemovijilans Koordinatörü (HVK)

Hemovijilans Hemşiresi (HVH)

Hemovijilans Birim Sorumlusu(HVBS)

Hastane Transfüzyon Komitesi (HTK)

BHVD ve BHVB‟nin oluşturulması Sağlık Bakanlığı‟nın, Türk Kızılayı na ait bölge

kan merkezlerinde BKM-HVB ve BKM-HVBS organizasyonlarının oluşturulması

Türk Kızılayı Kan Hizmetleri GenelMüdürlüğü‟nün, hastanelerde HVK, HVH,

HVBS ve HTK organizasyonlarının oluşturulması ise hastane başhekimliğinin

sorumluluğundadır.

Ġzlenebı lı rlı k

Kan BileĢenlerinin Ġzlenebilirliği

Hemovijilansın ön koşullarından birisi olan "izlenebilirlik"; bağışçıdan alınan her

bir ünite kan ya da kan bileşeninin son varış yerine kadar (hasta, imha, üretici

firma) ve bunun tersi yönündeki izleme yeteneği olarak tanımlanır.

105

İzlenebilirliğin sağlanabilmesi için her bir bağışa ve bu bağıştan elde edilen

bileşenlere harf ve rakamlardan oluşan bir tanımlama kodu (ISBT;

International Society of Blood Transfusion) verilir. Bu tanımlama kodunun,

belirli bir bağışçının kanını alan tüm hastaları veya bir hastaya verilen tüm

bileşenlerin bağışçılarını izleyebilmek amacıyla hem bağışçı hem de alıcıyı

tanımlayan verilerle bağlantıları bulunmalıdır. Bu sistem ile aşağıdaki veriler

hatasız olarak alınabilmelidir;

Bağışçıyı tek olarak tanımlayan kişisel bilgi (bağışçı numarası) ile bu

kişiye ulaşmayı sağlayacak iletişim bilgileri

Kan veya kan bileşeninin alındığı kan hizmet birimi

Bağış tarihi ve bağış numarası

Üretilen kan bileşenleri ve gerekliyse bileşenle ilgili ek bilgiler

Eğer üretildiği tesisten farklı ise kan bileşeninin gönderildiği kan hizmet

biriminin adı

Kan bileşenini kullanan TM‟nin ve birimin adı, kan bileşeninin verildiği

hasta adı ve doğru hastaya transfüzyonun yapıldığının olumlu

doğrulaması

Kan bileşeninin kullanım tarihi ve saati

Kan bileşenlerinin transfüzyon için kullanılmadığı durumlarda, kan

bileşenlerinin transfüzyon dışı kullanıldığı veya imha edildiği yeri tespit

edecek bilgiler

Kan bileşenlerinin izlenebilirliğini sağlamak amacıyla kurulacak ve işletilecek

sistem; hastaları, kan bileşenlerini ve bağışçıları veri giriş anahtarları olarak

kullanarak hızlı izlenebilirliği kolaylaştıran bir yapıda olmalı ve transfüzyon dışı

bir amaç için (tıbbi ürün üretimi, deneysel araştırmalarda vb.) kullanılan ya da

imha edilen kan ve kan bileşenlerini de kapsamalıdır. Hazırlanan kan

bileşeninin ilgili hastaya verildiğini garantileyecek veri güvenliğini sağlanması

ve transfüzyonun gerçekleştiğini doğrulayan belgenin, erken istenmeyen

reaksiyon ve olayların gözlenip gözlenmediğine yönelik bilgileri de içermesi

izlenebilirliğin önemli koşullarındandır. Belirli bir zaman dilimi içerisinde oluşan

istenmeyen reaksiyon ve olayların sayısı ve ilgili süreçteki kritik sorunların

saptanabilmesi için olayların insidansının hesaplanması ve riskin tahmin

106

edilmesi gereklidir.

İzlenebilirlik kapsamında aşağıdaki verilerin, izleyen yılın mart ayının son

gününe kadar “Transfüzyon Aktivite Formu” ile Sağlık Bakanlığı Hemovijilans

Departmanı (BHVD)‟na gönderilmesi gereklidir:

HVK aracılığıyla transfüzyon merkezleri tarafından;

o Transfüzyon yapılan hasta sayısı

o Transfüze edilen kan bileşeni ünite sayısı

BKM-HVB aracılığıyla bölge kan merkezi tarafından (KBM ve BKM

düzeyinde);

Alınan/üretilen kan bileşeni ünite sayısı

Kan grubuna ve kan bileşeni türüne göre sağlanan (dağıtımı yapılan)

kan bileşen ünite sayısı

Farklı TM‟lere gönderilen / imha edilen/ üretici firmaya gönderilen kan

bileşenleri listesi

BağıĢçıdan Hastaya Ġz Sürme (Look-back)

Bağışçıdan hastaya iz sürme işlemi, kan bağışçısının sağlığıyla ilgili bilginin

alıcının sağlığıyla ilgili olduğunda gerçekleştirilir. Böyle bir durumda bağışçıdan

alınan bir veya birden çok kan ünitesinden elde edilen kan bileşenlerinin tüm

alıcıları belirlenmelidir.

Bağışçıdan hastaya iz sürme iş akışı ile belirtilen bilgiler, ilgili tüm

basamaklarda özel bir kodlama sistemiyle bilgi yönetim sistemine

aktarılmalıdır. Tüm kişisel bilgiler, kan hizmet biriminin veri havuzunda, veri

güvenliği güvence altına alınarak saklanır.

Bağışçıdan hastaya iz sürme süreci hakkında aşağıda tanımlanan işlemler

yanında BHVB, bağışçıdan hastaya iz sürme süreci ile ilişkili istatistiksel bilgileri

ve dönemsel raporları BHVD‟na sunar. BHVD, tüm istatistiksel bilgi ve

dönemsel raporları değerlendirerek kan tedarik sisteminin güvenliğini artırıcı

politikaları oluşturmak amacıyla kullanır.

Bağışçıdan hastaya iz sürme iki şekilde gerçekleştirilir. Bu nedenle akış

107

şemaları farklıdır.

Enfeksiyöz doğrulama testi pozitif olan kan bağıĢçısından

hastaya iz sürme

Burada amaç, bağışçının enfeksiyonun pencere dönemindeki bağışlarının

tespit edilmesi, bu bağış/bağışlara ait kan ve kan bileşenleri henüz

transfüzyon amacıyla kullanılmamışsa bunların bloke edilmesi, transfüze

edilmiş ise hasta/hastalara yönelik koruyucu tedbirlerin devreye sokulması ve

hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyon bulaşı olup olmadığının ortaya

çıkarılmasıdır. Süreç, şu şekilde işletilir;

BKM Doğrulama Laboratuvarı;

o Mikrobiyolojik doğrulama testi pozitif olan kan bağışçısının

kayıtlarını inceler, önceki dönemde başka kan bağışının olup

olmadığını kontrol eder. Eğer başka kan bağışı varsa

“İstenmeyen Olay Bildirim Formu”nu doldurur ve BKM-HVB‟ne

iletir.

Son bir yıl içinde bağışı var ise, bu bağışlara ait şahit numunelerde ilgili

testleri gerçekleştirerek enfeksiyon bulaş riski olup olmadığını araştırır.

Söz konusu testler tamamlanınca “İstenmeyen Olay Doğrulama

Formu”nu doldurur ve BKM-HVB‟ne iletir.

BKM-HVB;

o “İstenmeyen Olay Bildirim Formu”nu aldıktan sonra BHVB‟ne ve

BHVD‟na göndererek şüpheli penceri dönemi bildiriminde

bulunur. Bu arada bağışçının ilgili kan ve kan bileşenleri için ürün

blokajı ve geri çağırma prosedürlerini başlatır.

o “İstenmeyen Olay Doğrulama Formu”nu BHVB‟ne gönderek

istenmeyen olayın doğrulaması hakkında bilgi akışını sağlar.

Doğrulama sonucuna göre ürün blokajı ve geri çağırma

prosedürlerini sürdürür ya da iptal eder.

BHVB;

o Kan bağışçısına ait doğrulama sürecinin uygun şekilde

gerçekleştirildiğini, ürün blokajı ve geri çağırma işlemlerinin

108

yapılıp yapılmadığını denetler (BHVD, bu denetim aşamasında da

olayamüdahalede bulunabilir).

o Bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin gönderildiği

hastaneleri KKYS‟den tespit eder ve ilgili hastane HVK‟ne ve

BHVD‟na bildirir.

HVK;

o İlgili bağışlara ait kan bileşenlerinin kullanılıp kullanılmadığını

araştırır, kan bileşenleri kullanılmamış ise kan bileşenlerinin

TM‟de imhasını sağlar ve imha edildiği bilgisini BHVB‟ye bildirir.

o Bileşenlerin transfüzyonunun gerçekleştirildiği hastalara ulaşır ve

bu hastaların transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından

takibini ve gerekli testlerin yapılmasını sağlar,

o Hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından pozitif

bulgu tespit edildiği durumlar, negatif bulgu tespiti, pencere

dönemi şüphesi ile izlemin sürdürülmesi gerektiği haller veya

hastaya ulaşılamadığı bilgisini BHVB‟ne bildirir.

BHVB;

o HVK‟dan gelen bilgiler doğrultusunda sonuç raporunu hazırlar ve

BHVD‟na bildirir.

o İlgili kan bileşenlerine yönelik istenmeyen olay dosyasını kapatır

ve BKM-HVB‟ne bildirir.

BHVD;

o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri

arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur.

o Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz

eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder.

Kan güvenliğini tehdit eden diğer durumlarda kan

bağıĢçısından hastaya iz sürme

Kan bağışçısının, bağış sırasında gizlediği, kan güvenliğini özellikle enfeksiyon

109

açısından sıkıntıya sokacak bir durumu (şüpheli cinsel ilişki ya da İV ilaç

kullanımı vb.) bağış sonrasında bildirdiği haller veya kan bileşeni üretim

sürecinde karantinada bulunan ürünlerin etiketlerinin karıştığı ve bunun

enfeksiyon bulaşına yol açabileceği durumlar bu sürece örnek olarak

verilebilir. Süreç, şu şekilde işletilir;

Olayın gerçekleştiği yere göre bildirimde bulunan kişi;

o Herhangi bir gecikmeye mahal bırakmadan “İstenmeyen Olay

Bildirim Formu”nu doldurarakBKM-HVB‟neiletir.

BKM-HVB;

o Derhal ürün blokajı ve/veya geri çağırma ile ilgili prosedürleri

başlatır,

o “İstenmeyen Olay Bildirim Formu”nu BHVB‟ne ve BHVD‟na iletir.

o İstenmeyen olayın doğrulama sürecini başlatır ve BKM

Doğrulama Laboratuvarı aracılığı ile durumun aydınlatılması için

gerekli araştırmaların yürütülmesini sağlar.

BKM Doğrulama Laboratuvarı;

o Olayın doğrulanmasına yönelik işlemleri yürütür

o Kan güvenliğini tehdit eden durumun neden ve sonuçları ile ilgili

soruşturmayı tamamladıktan sonra durum ile ilgili “İstenmeyen

Olay Doğrulama Formu”nu doldurarak BKM-HVB‟ne iletir.

BKM-HVB;

İstenmeyen olay doğrulama formunu, BHVB‟ne iletir,

o Olay doğrulanmış ise, mevcut kan bileşenlerinin (ürün blokajı

yapılan ve geri çağrılan) imhasını sağlar,

o Olay doğrulanmamış ise ilgili kan bileşenlerine yönelik geri

çağırma ve ürün blokajı işlemlerini iptal eder, süreci sonlandırır.

BHVB;

o İstenmeyen olay ile ilgili sürecinin uygun şekilde yürütülüp

110

yürütülmediğini, ürün blokajı ve geri çağırma işlemlerinin yapılıp

yapılmadığını denetler.

o Kan bileşenin enfeksiyon bulaştırma riski taşıdığının doğrulandığı

durumlarda (şahit numunelerden ve/veya kan bağışçısından

alınan yeni numunelerde ilgili enfeksiyon testlerinin pozitif

bulunması vb.) bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin

gönderildiği hastaneleri KKYS‟den tespit eder ve ilgili hastane

HVK‟ne ve BHVD‟na bildirir.

HVK;

o İlgili kan bileşenlerinin kullanılıp kullanılmadığını araştırır,

o Kan bileşenleri kullanılmamış ise, kan bileşenlerinin TM‟de

imhasını sağlar ve imha edildiği bilgisini BHVB‟ne bildirir.

o Kan bileşenleri kullanılmış ise, transfüzyonunun gerçekleştirildiğI

hastalara ulaşır ve bu hastaların transfüzyon kaynaklı

enfeksiyonlar açısından takibini ve gerekli testlerin yapılmasını

sağlar,

o Hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından pozitif

bulgu tespit edildiği durumlar, negatif bulgu tespiti, pencere

dönemi şüphesi ile izlemin sürdürülmesi gerektiği haller veya

hastaya ulaşılamadığı bilgisini BHVB‟ne bildirir.

BHVB;

o HVK‟dan gelen bilgiler doğrultusunda sonuç raporunu hazırlar ve

BHVD‟na bildirir.

o İlgili kan bileşenlerine yönelik istenmeyen olay dosyasını kapatır

ve BKM-HVB‟ne bildirir.

BHVD;

o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri

arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur.

o Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz

eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder.

111

Hastadan BağıĢçıya Ġz Sürme (Trace-back)

Hastadan bağışçıya iz sürme süreci, alıcının sağlık durumundaki sorunların

transfüzyonu gerçekleşen kan bileşenlerinin kalite ve güvenliğinden

kaynaklandığı düşünüldüğünde başlatılmalıdır. Bu durumda alıcıya transfüze

edilen kan ve kan bileşenlerinin hangi kan bağışçısına/bağışçılarına ait olduğu

belirlenmeli, transfüzyon zincirindeki tüm prosedürler doğrulanmalı ve

gerektiğinde aynı bağışçının söz konusu bağışına ait diğer kan bileşenlerinin

alıcıları da saptanmalıdır.

Hastadan bağışçıya iz sürme iş akışı ile belirtilen bilgiler, ilgili tüm

basamaklarda özel bir kodlama sistemiyle bilgi yönetim sistemine

aktarılmalıdır. Tüm kişisel bilgiler, kan hizmet biriminin veri havuzunda, veri

güvenliği güvence altına alınarak saklanır.

Hastadan bağışçıya iz sürme süreci hakkında aşağıda tanımlanan işlemler

yanında BHVB, hastadan bağışçıya iz sürme süreci ile ilişkili istatistiksel bilgileri

ve dönemsel raporları BHVD‟na sunar. BHVD, tüm istatistiksel bilgi ve

dönemsel raporları değerlendirerek kan tedarik sisteminin güvenliğini artırıcı

politikaları oluşturmak amacıyla kullanır.

Sorumlu doktor, hastada bağışçıdan kaynaklandığından şüphelenilen bir

istenmeyen reaksiyon tespit ettiğinde (transfüzyon kaynaklı enfeksiyon bulaşı,

TRALI vb.) hastadan bağışçıya iz sürme sürecini başlatır. Süreç şu şekilde

işletilir;

Sorumlu Doktor;

o Öncelikle “Transfüzyon ile ilişkili İstenmeyen Reaksiyon Formu”

ile “Transfüzyon ile İlişkili İstenmeyen Reaksiyon İnceleme ve

Tedavi Formu”nu doldurur.

o Bu iki formu, HVH‟ne teslim eder,

Bu arada transfüzyon dışı nedenleri (transfüzyon öncesi ve sonrasındaki

cerrahi girişimler, endoskopi uygulamaları vb. enfeksiyon bulaşına

neden olabilecek nedenler) dışlamak amacıyla çalışmalar yürütür. Bu

konuda güvenilir bir sonuca varır ise (sorunun transfüzyon dışı

nedenlerden kaynaklandığı ispatlanır ise) durumu HVH‟ne bildirir.

HVH;

112

o Formların uygun ve eksiksiz doldurulup doldurulmadığını kontrol

eder, durumu HVK‟ne bildirir.

Bu arada sorumlu doktordan, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden

kaynaklandığına dair bilgi alırsa bunu HVK‟ya bildir.

HVK;

o Durumu, “ üpheli İstenmeyen Reaksiyon Hızlı Bildirim Formu

(Hasta)” ile BKM-HVB‟ne, BHVB‟ne ve BHVD‟na bildirir.

Bu arada, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığına dair bilgi

alırsa bunu BHVB‟ne ve BKM-HVB‟ne bildirir.

BKM-HVB;

o İlgili kan bileşenlerinin ait olduğu bağışçıyı/bağışçıları saptar,

bağışçı/bağışçılara ait tüm kan bileşenlerine ürün blokajı ve geri

çağırma süreçlerini başlatır,

o Doğrulama laboratuvarı ile ilişki kurarak bahsi geçen hastaya

kullanılan kan bileşenleri ile ilgili iz sürme süreçlerini ve

doğrulama sürecini başlatır.

Bu süreç yürütülürken HVK‟dan, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden

kaynaklandığına dair bilgi alırsa süreci sonlandırır.

BKM Doğrulama Laboratuvarı;

o Doğrulama sürecine uygun işlemleri gerçekleştirir ve elde edilen

sonuçları “İstenmeyen Olay Doğrulama Formu” ile BKM-HVB‟ne

iletir.

Bu süreç yürütülürken BKM-HVB‟den, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden

kaynaklandığına dair bilgi alırsa süreci sonlandırır.

BKM-HVB;

o “İstenmeyen Olay Doğrulama Formu”nu HVK‟ne, BHVB‟ne ve

BHVD‟na iletir.

o Eğer durumun transfüzyon kaynaklı olduğu kanıtlanır ise , bahsi

113

geçen bulaşa neden olan kan bileşenini/bileşenlerini bağışlayan

bağışçı veya bağışçılarla ilgili “Bağışçıdan Hastaya İz Sürme”

sürecini başlatır. Devam edecek bu süreç, “Enfeksiyöz

Doğrulama Testi Pozitif Olan Kan Bağışçısından Hastaya İz

Sürme İş Akış eması” doğrultusunda gerçekleştirilir.

o Eğer durumun transfüzyon kaynaklı olmadığı kanıtlanır ise, ilgili

bağışçının/bağışçıların, ilgili bağışlara ait kan bileşenleri hariç

diğer kan bileşenlerine yönelik ürün blokajı ve geri çağırma

süreçlerini iptal eder.

BHVB;

o İstenmeyen olayın kaynağının araştırılmasında ve

doğrulanmasında BKM ve hastane ayaklarının rehbere uygun

şekilde yürütülüp yürütülmediğini denetler.

BHVD;

o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri

arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur.

Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz eder,

değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder.

114

EKLER

Ek-1a: Tam Kan BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu

TAM KAN BAĞIġÇISI BĠLGĠLENDĠRĠLMĠġ ONAM FORMU

…………………..……KAN BAĞIġI MERKEZĠ

Kan BağıĢı Merkezimize HoĢgeldiniz

Kan BağıĢlamak Ġstediğiniz Ġçin TeĢekkür Ederiz.

“KAN BAĞIġÇISI KAYIT VE SORGULAMA FORMLARINI

DOLDURMADAN ÖNCE

AġAĞIDAKĠ AÇIKLAMALARI

LÜTFEN DĠKKATLĠCE OKUYUNUZ!

“Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu”ndaki sorular sizi ve sizin kanınızı

alacak olan hastaları korumak amacıyla düzenlenmiĢtir.

Kan bağışına uygun olduğunuzun belirlenmesi için geçirdiğiniz hastalıklar,

aldığınız ilaçlar ve cinsel yaşamınızla ilgili sorular sorulacaktır. AIDS (HIV) ve

sarılık gibi hem kan hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklar için enfeksiyon

bulaşının gerçekleştiği andan testlerde pozitif hale gelinceye kadar geçen ve

tanı konulamayan bir dönem vardır. Bu döneme pencere dönemi

denilmektedir. Pencere dönemindeki bir kişinin test sonuçları temiz

gözükmekle birlikte kan bağışında bulunduğu zaman hastalara enfeksiyon

bulaşabilmektedir. Bu nedenle formu doldururken vereceğiniz yanıtların

doğru ve samimi olması sizin ve kanınızı alacak olan hastaların uğrayacağı

zararın önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Unutmayınız ki; bağışlayacağınız kan, korumasız, şuuru kapalı, kanı reddetme

şansı olmayan bir kişiye veya yeni doğmuş bir bebeğe verilebilir. Vereceğiniz

tüm yanıtlar, kişisel bilgileriniz, sağlık durumunuz ve test sonuçlarınız 5624

sayılı Kan ve Kan Ürünleri Yasası ve ilgili yönetmelik gereğince gizli

tutulacaktır.

115

AĢağıdaki Durumlardan Biri Sizin Ġçin Geçerli ise Lütfen Kan

Vermekten Vazgeçiniz!

Sebebi açıklanamayan ateş, kilo kaybı, gece terlemesi, büyümüş lenf bezi

veya kitlesi, deride mor lekeler, ağız ve boğazda beyaz döküntüler, uzun

süren ve iyileşmeyen öksürük veya ishaliniz varsa,

Son 1 yıl içinde kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan

para karşılığı cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Para kazanmak için cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan ve bir defalığına

bile olsa oral veya anal yolla erkek erkeğe cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Frengi (sifilis), bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalık geçirmişseniz

veya son 1 yılda böyle biriyle cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Geçmişte damar yolu ile uyuşturucu kullanmışsanız veya halen

kullanmaktaysanız,

Son 1 yıl içinde 3 günden fazla tutuklu kalmışsanız veya böyle biriyle son 1

yıl içinde cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Hemofili hastası veya pıhtılaşma probleminiz olmuşsa ya da bu kişilerle son

1 yılda cinsel ilişkide bulunmuşsanız kan bağışından vazgeçiniz!

Herhangi bir hastalık Ģüphesi duyuyor ve sadece test yaptırmak için

kan bağıĢlıyorsanız kan bağıĢından vazgeçiniz ve Bir Hastanenin

Enfeksiyon Hastalıkları Bölümüne baĢvurunuz.

Kan Bağışçısı Sorgulama Formu‟nda yanlış beyanda bulunmanız kendi

sağlığınıza da zarar vermenize yol açabilir.

İhtiyacı olan hastalara kullanılacak kan / kan bileşenlerinin temin edilmesi ve

hazırlanması gibi aşamalarda kan bağışı merkezi çalışanları olarak bizler, kan

bağışlayıcısı olarak sizler, hastalara karşı çok büyük sorumluluklar

taşımaktayız.

Kan ve Kan Ürünleri Kanunu kapsamında bilinçli olarak yanlış bilgi verilmesi

suçtur. 5624 sayılı yasa Madde 6 / 10‟da “Kan yolu ile bulaĢan bir

hastalığı veya böyle bir hastalık taĢıma riski olduğunu bilip, bu

durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve

beĢ yüz gün adli para cezası verilir.” İbaresi yer almaktadır.

Vermiş olduğunuz bilgilerin doğruluğunu hür iradeniz ile kan bağışında

bulunduğunuzu, şu an okumakta olduğunuz bilgilendirme formu ve sorgulama

formu ile ilgili olarak soru sorma fırsatınızın olduğunu ve sorularınıza tatmin

edici cevaplar aldığınızı, size sağlanan eğitim materyallerini okuyup anlamış

olduğunuzu, formu imzaladığınızda kabul etmekle birlikte, aynı zamanda Kan

116

Bağışı Merkezimizi, kan bankacılığı hizmetlerini sağlaması için yetkilendirmiş

olacaksınız.

Yapılan tıbbi değerlendirmede siz ve kanı alacak hasta açısından belirgin bir

risk olduğu takdirde geçici ya da kalıcı olarak kan bağışından alıkonabilirsiniz.

KĠMLER KAN BAĞIġINDA BULUNABĠLĠR?

Kan bağışçısı için aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmelidir;

Yasal mevzuat gereğince bağışçılar; isim-soy isim, doğum tarihi (gün / ay /

yıl), T.C. kimlik numarasını içeren resimli ve geçerli bir kimliği (Nüfus cüzdanı,

pasaport veya ehliyet) ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır.

18 ile 65 yaş arasında olanlar kan bağışlayabilir. Daha önce kan bağışı

yapmamış olanlar, 60 yaşına kadar kan bağışı yapabilirler.

Nabız, düzenli ve dakikada 50 ile 100 arasında olmalıdır.

Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen

sistolik basınç (büyük tansiyon) en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg ve

diastolik basınç (küçük tansiyon) en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg

olmalıdır.

Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dL, erkeklerde en az 13,5

g/dL olmalıdır.

Kadınlar, son 1 yıl içerisinde en fazla 3; erkekler ise en fazla 4 kez tam

kan bağışında bulunabilirler.

Kan bağışçısının vücut ağırlığı en az 50 kg olmalıdır.

Kan bağışçısının vücut sıcaklığı 37,5 ºC nin üstünde olmamalıdır.

KAN BAĞIġINDA BULUNMADAN ÖNCE NELERE DĠKKAT

EDĠLMELĠDĠR?

Kan bağışçıları tercihen kan bağışından iki saat öncesine kadar tam bir

öğün yemiş olmalıdır.

Kan bağışçısı, bağış öncesi alkol kullanmamış olmalı ve alkol etkisinde

olmamalıdır.

Normal, yağsız besinler alınmış olmalı ve mümkün olduğunca fazla sıvı

tüketilmiş olmalıdır.

Bağıştan önceki yarım saat içinde kafein içeren içecekler (kahve, kola,

kahveli içecekler vb.) içilmesi tavsiye edilir.

KAN ALMA ĠġLEMĠ;

Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu‟na göre kan bağışına engel durumunuz

yok ise; genel durumunuz değerlendirilecek, kan basıncınız ve nabzınız

ölçülecek, kan sayımı için küçük bir kan örneği alınacaktır. Kan bağışı için

uygunsanız, kolunuz antiseptik madde ile temizlenecek ve tek kullanımlık steril

iğne ile damarınıza girilerek 450 %10 mL kan alınacaktır.

117

Kan alma işlemi tamamlandıktan sonra iğne koldan çıkarılır. Hemen ardından

iğnenin çıkarıldığı bölgeye uygun ve temiz pansuman malzemesiyle baskı

uygulanır. Kan bağışçısı, bağıştan sonra yeterli süre kan alma yatağında

bekletilir.

KAN BAĞIġI ĠLE ĠLGĠLĠ ORTAYA ÇIKABĠLECEK SORUNLAR;

Kan bağışı sırasında ve sonrasında önemli bir sorunla karşılaşılması

beklenmemektedir. Nadiren baş dönmesi, terleme, çarpıntı, bulantı-kusma,

bayılma, kas spazmları, iğne giriş yerinde şişme ve morarma gibi sorunlarla

karşılaşılabilmektedir. Kalp ya da sinir sistemi kaynaklı hayati tehlike arz eden

sorunlar ise çok nadir olarak görülebilmektedir. Kan bağışı merkezi personeli

bu tür durumlarda gerekli müdahaleyi yapabilecek bilgi ve deneyime sahiptir.

Kan bağışçısı, bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve

yönlendirmesine uymalıdır.

KAN BAĞIġINDAN SONRA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER;

Kan bağışında bulunulan günde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2 saat

boyunca sigara kullanılmamalıdır.

Araç kullanılacak ise kan bağışı sonrası 30 dakika içerisinde araç

kullanılmamalıdır.

Kan bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı reaksiyonlarının

önlenmesi amacıyla uzun süreli ayakta durulmamalıdır.

Kan vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant 2

saatten önce çıkarılmamalıdır.

Kan bağışı yapılan günde ağır uğraşılarda bulunulmamalıdır. Örneğin;

planörcülük, paraşüt sporları, araba ve motosiklet yarışı, dağcılık,

dalgıçlık vs.

Bağış günü, vücudu aşırı yoran, sıvı kaybına yol açan ve tansiyon

düşüklüğüne zemin hazırlayan aktivitelerden (hamam, sauna, spor vb.)

kaçınılmalıdır.

Kan verilmiş olan kolla ilk birkaç saat ağır eşyalar taşınmamalıdır. Bu

durum kanamaya yol açabilir.

Kan bağışından sonra baş dönmesi, baygınlık hissi olursa yere uzanılmalı

veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır.

Alkol, bağıştan sonraki ikinci yemek öğününden önce kullanılmamalıdır.

Tren makinistleri, ağır yük şoförleri, otobüs şoförleri, ağır iş makinesi

operatörleri, vinç operatörleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven

veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler ve yer altında

çalışan madenciler gibi uzun süre bitkinlik ve yorgunluğa neden olan

mesleklere sahip olan kişiler, kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra

bu işleri yapabilirler.

118

Kan Bağışı Merkezi personeline merak ettiğiniz her konuda istediğiniz zaman

soru sorabilirsiniz. Kan bağışı sonrası her hangi bir zamanda, herhangi bir

rahatsızlık duymanız halinde, lütfen kan merkezine bilgi veriniz.

Kan bağışı için verdiğiniz kanda AIDS, Sifilis (frengi), Hepatit B ve Hepatit C

için testler yapılacaktır. Test sonuçlarınızdan herhangi biri pozitif çıkarsa

kanınız kullanılmayacak, size ve Sağlık Bakanlığı‟na durum hakkında bilgi

verilecektir. Test sonuçlarınızdan herhangi birinin pozitif çıkması halinde, eğer

varsa, önceki kan bağışlarınız incelenecek; kullanıma uygun bulunmuş olsa

bile, ürünlerin gönderildiği hastaneler ile Sağlık Bakanlığı durumdan haberdar

edilecektir. Bağışlamış olduğunuz kanda yukarıdaki testlere ek olarak Kan

Grupları ile ilgili testler de yapılacaktır. Kullanmakta olduğunuz, kan bağışı

açısından riskli olabilecek ilaçların kan bağış merkezi doktorunca

değerlendirilebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve/veya Sağlık

Bakanlığı‟nın ilgili web siteleri veya yazılımları kullanılabilecektir.

Kan verme konusunda kuĢkularınız varsa, istediğiniz zaman kimseye

açıklama yapmadan kan bağıĢı merkezini terk edebilir veya kan

bağıĢı merkezi personeliyle özel olarak görüĢebilirsiniz.

Yukarıdaki bilgileri okudum ve anladım.

Bu bilgiler ışığında gönüllü ve karşılıksız kan bağışında bulunmayı istiyorum.

Adı Soyadı: TARĠH: . .

ĠMZA:

Not: Kan bağışçısı tarafından adı, soyadı, tarih ve imza kısmı kendi el yazısıyla

doldurulacaktır.

119

Ek-1b: Aferez BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu

AFEREZ BAĞIġÇISI BĠLGĠLENDĠRĠLMĠġ ONAM FORMU

…………………..……KAN BAĞIġI MERKEZĠ

Kan BağıĢı Merkezimize HoĢgeldiniz

Kan BileĢeni BağıĢlamak Ġstediğiniz Ġçin TeĢekkür Ederiz.

“KAN BAĞIġÇISI KAYIT VE SORGULAMA FORMLARINI

DOLDURMADAN ÖNCE

AġAĞIDAKĠ AÇIKLAMALARI

LÜTFEN DĠKKATLĠCE OKUYUNUZ!

Aferez, bir cihaz yardımıyla kanın sadece istenen bir veya birden çok

bileĢenini toplamayı sağlayan bir uygulamadır.

“Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu”ndaki sorular sizi ve sizin kanınızı

alacak olan hastaları korumak amacıyla düzenlenmiĢtir.

Kan bileşeni bağışına uygun olduğunuzun belirlenmesi için geçirdiğiniz

hastalıklar, aldığınız ilaçlar ve cinsel yaşamınızla ilgili sorular sorulacaktır. AIDS

(HIV) ve sarılık gibi hem kan hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklar için

enfeksiyon bulaşının gerçekleştiği andan testlerde pozitif hale gelinceye kadar

geçen ve tanı konulamayan bir dönem vardır. Bu döneme pencere dönemi

denilmektedir. Pencere dönemindeki bir kişinin test sonuçları temiz

gözükmekle birlikte kan bağışında bulunduğu zaman hastalara enfeksiyon

bulaşabilmektedir. Bu nedenle formu doldururken vereceğiniz yanıtların

doğru ve samimi olması sizin ve kanınızı alacak olan hastaların uğrayacağı

zararın önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Unutmayınız ki; bağışlayacağınız kan bileşeni veya kan bileşenleri, korumasız,

şuuru kapalı, kanı reddetme şansı olmayan bir kişiye veya yeni doğmuş bir

bebeğe verilebilir. Vereceğiniz tüm yanıtlar, kişisel bilgileriniz, sağlık

durumunuz ve test sonuçlarınız 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Yasası ve ilgili

yönetmelik gereğince gizli tutulacaktır.

AĢağıdaki Durumlardan Biri Sizin Ġçin Geçerli ise Lütfen Kan BileĢeni

Vermekten Vazgeçiniz!

Sebebi açıklanamayan ateş, kilo kaybı, gece terlemesi, büyümüş lenf

bezi veya kitlesi, deride mor lekeler, ağız ve boğazda beyaz

döküntüler, uzun süren ve iyileşmeyen öksürük veya ishaliniz varsa,

Son 1 yıl içinde kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da

kullanmadan para karşılığı cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

120

Para kazanmak için cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan ve bir

defalığına bile olsa oral veya anal yolla erkek erkeğe cinsel ilişkide

bulunmuşsanız,

Frengi (sifilis), bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalık

geçirmişseniz veya son 1 yılda böyle biriyle cinsel ilişkide

bulunmuşsanız,

Geçmişte damar yolu ile uyuşturucu kullanmışsanız veya halen

kullanmaktaysanız,

Son 1 yıl içinde 3 günden fazla tutuklu kalmışsanız veya böyle biriyle

son 1 yıl içinde cinsel ilişkide bulunmuşsanız,

Hemofili hastası veya pıhtılaşma probleminiz olmuşsa ya da bu

kişilerle son 1 yılda cinsel ilişkide bulunmuşsanız kan bağışından

vazgeçiniz!

Herhangi bir hastalık Ģüphesi duyuyor ve sadece test yaptırmak için

kan bileĢeni bağıĢlıyorsanız, bağıĢtan vazgeçiniz ve bir hastanenin

enfeksiyon hastalıkları bölümüne baĢvurunuz.

Kan Bağışçısı Sorgulama Formu‟nda yanlış beyanda bulunmanız kendi

sağlığınıza da zarar vermenize yol açabilir.

İhtiyacı olan hastalara kullanılacak kan / kan bileşenlerinin temin edilmesi ve

hazırlanması gibi aşamalarda kan bağışı merkezi çalışanları olarak bizler, kan

bağışlayıcısı olarak sizler, hastalara karşı çok büyük sorumluluklar

taşımaktayız.

Kan ve Kan Ürünleri Kanunu kapsamında bilinçli olarak yanlış bilgi verilmesi

suçtur. 5624 sayılı yasa Madde 6 / 10‟da “Kan yolu ile bulaĢan bir

hastalığı veya böyle bir hastalık taĢıma riski olduğunu bilip, bu

durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve

beĢ yüz gün adli para cezası verilir.” İbaresi yer almaktadır.

Vermiş olduğunuz bilgilerin doğruluğunu hür iradeniz ile kan bağışında

bulunduğunuzu, şu an okumakta olduğunuz bilgilendirme formu ve sorgulama

formu ile ilgili olarak soru sorma fırsatınızın olduğunu ve sorularınıza tatmin

edici cevaplar aldığınızı, size sağlanan eğitim materyallerini okuyup anlamış

olduğunuzu, formu imzaladığınızda kabul etmekle birlikte, aynı zamanda Kan

Bağışı Merkezimizi, kan bankacılığı hizmetlerini sağlaması için yetkilendirmiş

olacaksınız.

Yapılan tıbbi değerlendirmede siz ve kan bileşenini alacak hasta açısından

belirgin bir risk olduğu takdirde geçici ya da kalıcı olarak kan bağışından

alıkonabilirsiniz.

KĠMLER KAN BĠLEġENĠ BAĞIġINDA BULUNABĠLĠR?

121

Kan bileşeni bağışçısı için aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmelidir;

Yasal mevzuat gereğince bağışçılar; isim-soy isim, doğum tarihi (gün /

ay / yıl), T.C. kimlik numarasını içeren resimli ve geçerli bir kimliği

(Nüfus cüzdanı, pasaport veya ehliyet) ve kalıcı adres bilgilerini vererek

kendilerini tanıtmalıdır.

18 ile 65 yaş arasında olanlar kan ve kan bileşeni bağışlayabilir. Daha

önce kan veya kan bileşeni bağışı yapmamış olanlar, 60 yaşına kadar

bağış yapabilirler.

Nabız, düzenli ve dakikada 50 ile 100 arasında olmalıdır.

Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen

sistolik basınç (büyük tansiyon) en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg ve

diastolik basınç (küçük tansiyon) en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg

olmalıdır.

Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dL, erkeklerde en az 13,5

g/dL olmalıdır. ift eritrosit aferez işlemi için hemoglobin düzeyi en az 14

g/dL olmalıdır.

Aferez uygulamalarında bağış sıklığı kan bileşenine göre değişiklik

göstermekle beraber, Trombosit ve Plazma aferezi için en az 48 saat

arayla, haftada en çok 2 kez ve yılda en çok trombosit aferezi için 24,

plazmaferez için 33 kez olacak şekilde uygulanır. Tek ünite eritrosit

aferez işlemi, tam kan bağışında olduğu gibi kadınlarda en az 120 gün

arayla, erkeklerde ise 90 gün arayla yapılabilir. Daha detaylı bilgiyi

hekiminizden alabilirsiniz.

Kan bileşeni bağışçısının vücut ağırlığı en az 50 kg olmalıdır. İstisna

olarak, ift eritrosit aferezi işlemi için bağışçının vücut ağırlığı en az 70

kg olmalıdır.

Kan bileşeni bağışçısının vücut sıcaklığı 37,5 ºC‟nin üstünde olmamalıdır.

KAN BĠLEġENĠ BAĞIġINDA BULUNMADAN ÖNCE NELERE DĠKKAT

EDĠLMELĠDĠR?

Kan ve kan bileşeni bağışçıları tercihen işlemden iki saat öncesine kadar

tam bir öğün yemiş olmalıdır.

Kan bağışçısı, bağış öncesi alkol kullanmamış olmalı ve alkol etkisinde

olmamalıdır.

Normal, yağsız besinler alınmış olmalı ve mümkün olduğunca fazla sıvı

tüketilmiş olmalıdır.

Bağıştan önceki yarım saat içinde kafein içeren içecekler (kahve, kola,

kahveli içecekler vb.) içilmesi tavsiye edilir.

KAN BĠLEġENĠ ALMA ĠġLEMĠ;

122

Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu‟na göre kan bileşeni bağışına engel

durumunuz yok ise; genel durumunuz değerlendirilecek, kan basıncınız ve

nabzınız ölçülecek, kan sayımı için küçük bir kan örneği alınacaktır. Kan

bileşeni bağışı için uygunsanız, kolunuz antiseptik bir madde ile

temizlenecektir.

Kan bileşeni toplama işlemi, aferez cihazı adı verilen bir cihaz yardımıyla

gerçekleştirilecektir. Uygulama, cihazın özelliğine göre tek kolunuzdan veya

her iki kolunuzdan yapılabilir. Kan bileşeni toplamak için kullanılan torba

sistemleri ve bu sistemlerin iğneleri tek kullanımlık ve sterildir.

Kan bileşeni toplama işlemi tamamlandıktan sonra iğne veya her iki iğne

koldan çıkarılır. Hemen ardından iğne veya iğnelerin çıkarıldığı bölgeye, uygun

ve temiz pansuman malzemesiyle baskı uygulanır. Kan bağışçısı, bağıştan

sonra yeterli süre kan alma yatağında bekletilir.

KAN BĠLEġENĠ BAĞIġI ĠLE ĠLGĠLĠ ORTAYA ÇIKABĠLECEK

SORUNLAR;

Kan bileşeni bağışı sırasında ve sonrasında önemli bir sorunla karşılaşılması

beklenmemektedir. Nadiren baş dönmesi, terleme, çarpıntı, bulantı-kusma,

bayılma, kas spazmları, iğne giriş yerinde şişme ve morarma gibi sorunlarla

karşılaşılabilmektedir. Aferez işlemlerinde nadiren de olsa, sitrat toksisitesi,

alerjik reaksiyonlar, mekanik hemoliz, hava embolisi, trombosit sayısında

azalma ve lenfosit sayısında azalma gibi istenmeyen etkiler görülebilir. Kalp ya

da sinir sistemi kaynaklı hayati tehlike arz eden sorunlar ise çok nadir olarak

görülebilmektedir. Kan bağışı merkezi personeli bu tür durumlarda gerekli tıbbi

müdahaleyi yapabilecek bilgi ve deneyime sahiptir. Kan bağışçısı, bağış

esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve yönlendirmesine

uymalıdır.

KAN BAĞIġINDAN SONRA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER;

Kan bileşeni bağışında bulunulan günde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2

saat boyunca sigara kullanılmamalıdır.

Araç kullanılacak ise kan bileşeni bağışı sonrası 30 dakika içerisinde araç

kullanılmamalıdır.

Kan bileşeni bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı

reaksiyonlarının önlenmesi amacıyla uzun süreli ayakta durulmamalıdır.

Kan bileşeni vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant

2 saatten önce çıkarılmamalıdır.

Kan bileşeni bağışı yapılan günde ağır uğraşılarda bulunulmamalıdır.

Örneğin; planörcülük, paraşüt sporları, araba ve motosiklet yarışı,

dağcılık, dalgıçlık vs.

123

Bağış günü, vücudu aşırı yoran, sıvı kaybına yol açan ve tansiyon

düşüklüğüne zemin hazırlayan aktivitelerden (hamam, sauna, spor vb.)

kaçınılmalıdır.

Kan bileşeni verilmiş olan kol veya kollarla, ilk birkaç saat ağır eşyalar

taşınmamalıdır. Bu durum kanamaya yol açabilir.

Kan bileşeni bağışından sonra baş dönmesi, baygınlık hissi olursa yere

uzanılmalı veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır.

Alkol, bağıştan sonraki ikinci yemek öğününden önce kullanılmamalıdır.

Tren makinistleri, ağır yük şoförleri, otobüs şoförleri, ağır iş makinesi

operatörleri, vinç operatörleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven

veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler ve yer altında

çalışan madenciler gibi uzun süre bitkinlik ve yorgunluğa neden olan

mesleklere sahip olan kişiler, kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra

çalışabilirler.

Kan Bağışı Merkezi personeline merak ettiğiniz her konuda istediğiniz zaman

soru sorabilirsiniz. Kan bağışı sonrası her hangi bir zamanda, herhangi bir

rahatsızlık duymanız halinde, lütfen kan merkezine bilgi veriniz.

Kan bileşeni bağışı için verdiğiniz kanda AIDS, Sifilis (frengi), Hepatit B ve

Hepatit C için testler yapılacaktır. Test sonuçlarınızdan herhangi biri pozitif

çıkarsa kanınız kullanılmayacak, size ve Sağlık Bakanlığı‟na durum hakkında

bilgi verilecektir. Test sonuçlarınızdan herhangi birinin pozitif çıkması halinde,

eğer varsa, önceki kan bağışlarınız incelenecek; kullanıma uygun bulunmuş

olsa bile, ürünlerin gönderildiği hastaneler ile Sağlık Bakanlığı durumdan

haberdar edilecektir. Bağışlamış olduğunuz kanda yukarıdaki testlere ek olarak

Kan Grupları ile ilgili testler de yapılacaktır. Ayrıca, gerekli olması halinde HLA

ve/veya HPA tespitine yönelik testler yapılabilecektir. Kullanmakta olduğunuz

kan bağışı açısından riskli olabilecek ilaçların kan bağış merkezi doktorunca

değerlendirilebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve/veya Sağlık

Bakanlığı‟nın ilgili web siteleri veya yazılımları kullanılabilecektir.

Kan bileĢeni verme konusunda kuĢkularınız varsa, istediğiniz zaman

kimseye açıklama yapmadan kan bağıĢı merkezini terk edebilir veya

kan bağıĢı merkezi personeliyle özel olarak görüĢebilirsiniz.

Yukarıdaki bilgileri okudum ve anladım.

Bu bilgiler ışığında gönüllü ve karşılıksız kan bileşeni bağışında bulunmayı

istiyorum.

124

Adı Soyadı: TARĠH: . .

ĠMZA:

Not: Kan bağışçısı tarafından adı, soyadı, tarih ve imza kısmı kendi el yazısıyla

doldurulacaktır.

125

Ek-2: Kan BağıĢçısı Kayıt Formu

KAN BAĞIġÇISI KAYIT FORMU

........................................ KAN BAĞIġ MERKEZĠ

Bugünün Tarihi: . .

Kan BağıĢçısı Adayının Kimlik Bilgileri

T.C.Kimlik No:

Adı

Soyadı

Doğum Tarihi . . (Gün.Ay.Yıl)

Doğum Yeri (İl)

Kan BağıĢçısı Adayının ĠletiĢim Bilgileri

Adres

İl (İkamet Ettiğiniz ehrin Adını Yazınız)

İlçe (Merkez İlçe İse, Merkez Yazınız)

Mahalle

Cadde (Adresinizde Bir Cadde Yoksa, Boş Bırakınız)

Sokak

Bina No ve Adı (Bina Numarası ve Binanın Adını Yazınız)

Posta Kodu (Bilmiyorsanız, Boş Bırakınız)

Diğer ĠletiĢim Bilgileri

Cep Telefonu

Ev telefonu

İş Telefonu

E-posta Adresi

Diğer KiĢisel Bilgiler

Cinsiyetiniz Erkek Kadın

Medeni Haliniz Evli Bekar

Eğitim

Durumunuz

Yok İlkokul Ortaokul Lise

Üniversite

Mesleğiniz

Kan Bağışı

Geçmişi

Hayatımda İlk Kez Kan Bağışlıyorum Daha Önce Kan

Bağışı Yaptım

Bir Sonraki Kan Bağış Tarihim Yaklaştığında Cep Telefonuma Kısa Mesajla

Bildirilmesini İstiyorum

Yukarıda belirtmiş olduğum kimlik, iletişim ve diğer bilgilerin doğru olduğunu

beyan ederim

İmza

126

Ek-3: Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu

KAN BAĞIġÇISI SORGULAMA FORMU EVET HAYIR

1 "Kan Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu"nu okuyup

anladınız mı?

2 Kendinizi sağlıklı ve iyi hissediyor musunuz?

3 Tehlikeli bir işte mi çalışıyorsunuz? Yada tehlikeli bir

hobiniz var mıdır?

4 Daha önce yaptığınız bir kan bağışı müracaatı herhangi

bir nedenle geri çevrildi mi?

5 Prostat büyümesi, sivilce, sedef hastalığı veya kellik için

herhangi bir ilaç kullanıyor musunuz?

6 Herhangi bir enfeksiyon hastalığı için ilaç (Antibiyotik,

Ateş düşürücü gibi) aldınız mı?

7 Son 5 gün içinde aspirin, herhangi bir ağrı kesici veya

romatizma ilacı aldınız mı?

8 Yukarıda belirtilenler dışında başka bir ilaç kullanıyor

musunuz?

9 Son 12 ay içinde diş tedavisi oldunuz mu?

10 Son 1 hafta içinde ishal (Diare) oldunuz mu?

11 Son 1 ay içinde herhangi bir aşı oldunuz mu?

12 Kronik (Müzmin) bir hastalığınız var mı?

13 Para veya uyuşturucu karşılığında cinsel ilişkiniz oldu mu?

14 Frengi (Sifiliz) veya bel soğukluğu (Gonore) nedeni ile

tedavi oldunuz mu?

15 AIDS hastalığınız var mı, kendiniz de böyle bir hastalık

olduğuna dair bir şüpheniz var mı?

16 AIDS hastası olduğunu bildiğiniz biri ile cinsel ilişkiniz oldu

mu?

17 Kan ve kan ürünü alan, diyalize giren veya hemofili

hastası biri ile cinsel ilişkiniz oldu mu?

18 Hiç uyuşturucu kullandınız mı?

127

19 İnsülin, büyüme hormonu, immünglobulin, tamoksifen

kullandınız mı?

20 Son 12 ay içinde ameliyat veya endoskopik muayene

oldunuz mu?

21 Kalp-damar, akciğer, mide – barsak, böbrek hastalığınız

var mı?

22 Bugüne kadar hiç nöbet, sara (Epilepsi) krizi veya felç

geçirdiniz mi?

23 Bugüne kadar hiç kanser tanısı aldınız mı, kanser tedavisi

gördünüz mü?

24 eker hastalığınız ya da yaygın romatizmal bir hastalığınız

var mı?

25 Kanamalı bir hastalık veya kan hastalığınız var mı?

26 Sıtma (malarya), Verem (tüberküloz), Malta humması

(peynir hastalığı, brucella), Kemik iltihabı (osteomyelit)

veya Kara humma (kala–azar) geçirdiniz mi?

27 Hepatit (Sarılık) geçirdiniz mi, taşıyıcısı mısınız?

28 Hepatit (Sarılık) olan biriyle aynı evde yaşıyor musunuz

veya cinsel ilişkiniz oldu mu?

29 Toksoplazma geçirdiniz mi?

30 Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine,

Gabon, Nijer ya da Nijerya‟da hiç bulundunuz mu?

31 1980-1996 arasında İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler yada

İskoçya‟da bulundunuz mu?

32 Son 3 yıl içinde yukarıdaki ülkeler dışında başka

ülkelerde bulundunuz mu?

33 Ailenizde Deli Dana Hastalığı (Creutzfeldt – Jacob

Hastalığı) olan birisi oldu mu?

34 Size dura mater (Beyin zarı) veya kornea nakli yapıldı mı?

35 Son 12 ay içinde size kan, doku veya organ nakli yapıldı

mı?

36 Son 12 ay içinde bir başkasının kanı ile temasınız oldu

mu?

37 Son 12 ay içinde dövme, akupunktur, botoks, takı için

cilt deldirme, saç ekimi veya estetik müdahaleler

yaptırdınız mı?

128

38 Son 12 ay içinde hayvan ısırığı nedeni ile kuduz aşısı

oldunuz mu?

39 Son 12 ay içinde üç günden fazla tutuklu kaldınız mı

veya üç günden fazla tutuklu kalan birisiyle cinsel ilişkiniz

oldu mu?

Erkekler Ġçin Kadınlar Ġçin EVET HAYIR

40 Son 3 ay içinde kan

bağışı yaptınız mı?

Son 4 ay içinde kan bağışı

yaptınız mı?

41 Bugüne dek hiç erkek

erkeğe cinsel ilişkide

bulundunuz mu?

Son 12 ayda hamilelik

geçirdiniz mi veya düşük

yaptınız mı? u an hamile

misiniz?

Bağışçı sorgulama formundaki soruları dikkatlice okudum ve doğru olarak

yanıtladım. Bağışçı bilgilendirilmiş onam formunda verilen bilgiler doğrultusunda

kanımı gönüllü ve karşılıksız olarak bağışlamayı ve tarama testleri yapıldıktan

sonra gereksinimi olan herhangi bir hasta için ve/veya diğer tıbbi amaçlarla

kullanılmasını, tarama testlerinin herhangi birinin pozitif çıkması halinde

tarafıma bildirilmesini kabul ediyorum.

Adı Soyadı:

Tarih:

Ġmza:

129

Ek-4: Kan BağıĢçısı Tıbbi Değerlendirme ve Kan Alma Formu

KAN BAĞIġÇISI TIBBĠ DEĞERLENDĠRME VE FLEBOTOMĠ FORMU

Buraya Alfanümerik

veya Nümerik Kod

İçeren Etiket

Yapıştırılacaktır

Kan BağıĢı Yapılan Yer Kan BağıĢı Tipi

Kan Bağış Merkezi Tam Kan Bağışı

Sivil Ekip alışması Aferez Bağışı

Askeri Ekip alışması Tromboferez

Sabit Ekip Yeri Eritroferez

Transfüzyon Merkezi Plazmaferez

Kan BağıĢı Öncesi Muayene ve Ölçüm Değerleri

Vücut Ağırlığı: …………….. kg Nabız /dk

Vücut Isısı: ⁰ C Kan Basıncı: /

mmHg

Hemoglobin : g/dL Trombosit Sayısı: x10⁹ /L*

Flebotomi Alanı Kontrolü Uygun

Uygun Değil

İlaç Etiketi

Buraya

Yapıştırılır**

Muayene ve Ölçüm

Yapan Flebotomist

Kaşe ve İmza Kan Grubu*** A B O

RhD Pozitif

RhD Negatif

* Tromboferez yapılacaksa ölçülmelidir, **Aspirin, Piroksikam veya diğer NSAI

kullanımı varsa, İlaç Uyarı Etiketi yapıştırılır , ***Ön gruplama yapılıyorsa,

yazılmalıdır.

130

Sorumlu Hekimin Değerlendirmesi

Kan Bağışı Yapabilir Ret Veri tabanı Kontrolü Yapıldı

Kan Bağışı İçin Uygun Değildir

Kalıcı Ret

Geçici Ret

Geçici artlı Ret

Kan Bağışçısı Reddedildiyse,

Ret Nedeni: ………………………………………

...........................................................

...........................................................

Hekimin Düşünceleri:

............................................................

............................................................

............................................................

Sorumlu Hekim

Kaşe ve İmza

Flebotomi ĠĢleminin Değerlendirmesi

İşlem Sorunsuz Tamamlandı İşlem Tamamlanamadı

Tam Kan Bağışı İçin Bağış Süresi:

<12 Dk 12-15 Dk >15 Dk

Tam Kan Bağışı için Toplanan Kan Hacmi:

450 mL %10 ≥300 ve <405 mL <300

mL

İşlem Tamamlanamadı İse Nedeni:

.......................................................

.......................................................

.......................................................

.......................................................

Aferez İçin Bağış Süresi:.............Dk

Aferez İçin Hacim:

Tromboferez .................. mL

Eritroferez .......................mL

Plazmaferez ....................mL

Flebotomiyi Yapan Flebotomist

Kaşe ve İmza

131

Ek-5: Aferez ĠĢlemlerinde BağıĢ Aralıkları

AFEREZ ĠġLEMLERĠNDE BAĞIġ SIKLIĞI

Ġlk Uygulama Ġkinci Uygulama Ġlk Uygulamadan Sonra

Geçmesi Gereken Süre

Tam Kan Bağışı Trombosit Aferezi En az 4 hafta

Tam Kan Bağışı Eritrosit Aferezi: tek ünite Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez)

Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez)

Tam Kan Bağışı Eritrosit Aferezi: çift ünite Erkeklerde: 12 Hafta

Kadınlarda: 12 Hafta

Tam Kan Bağışı Plazmaferez En az 4 hafta

Trombosit Aferezi Tam Kan Bağışı En az 48 saat

Trombosit Aferezi Trombosit Aferezi En az 48 saat (yılda en çok 24 kez,

haftada en çok 2 kez)

Trombosit Aferezi Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 48 saat

Trombosit Aferezi Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 48 saat

Trombosit Aferezi Plazmaferez En az 48 saat

Eritrosit Aferezi: tek

ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite

Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez)

Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez)

Eritrosit Aferezi: tek

ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite

Erkeklerde: 12 hafta

Kadınlarda: 12 hafta

Eritrosit Aferezi: tek

ünite Trombosit Aferezi En az 4 hafta

Eritrosit Aferezi: tek

ünite Tam Kan Bağışı

Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez)

Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez)

Eritrosit Aferezi: tek

ünite Plazmaferez En az 4 hafta

Plazmaferez Plazmaferez En az 48 saat (yılda en çok 33 kez,

haftada en çok 2 kez)

Plazmaferez Tam Kan Bağışı En az 48 saat

Plazmaferez Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 48 saat

132

Plazmaferez Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 48 saat

Plazmaferez Trombosit Aferezi En az 48 saat

Eritrosit Aferezi: çift

ünite Tam Kan Bağışı En az 6 ay

Eritrosit Aferezi: çift

ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 6 ay

Eritrosit Aferezi: çift

ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 6 ay

Eritrosit Aferezi: çift

ünite Trombosit Aferezi En az 4 hafta

Eritrosit Aferezi: çift

ünite Plazmaferez En az 4 hafta

oklu Bileşen

Bir çoklu bileşen işleminden sonraki bekleme süresi, çoklu bileşen

aferez işlemi esnasında elde edilen bileşenlerden, bağış aralığı en

uzun olan dikkate alınarak hesaplanır.

133

Ek-6: Toplam Kan Hacmi ve Alınabilecek Kan Hacminin

Hesaplanması

TOPLAM KAN HACMĠ VE ALINABĠLECEK KAN HACMĠNĠN

HESAPLANMASI

Bağışçıdan alınan toplam kan miktarı (testler için alınan kan numuneleri dahil),

bağışçıda hipovolemi gelişmesi ve reaksiyon geçirme riski nedeniyle,

bağışçının Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin %15‟ini geçemez.

Buna göre;

50 kg‟ın üzerindeki erkek bağışçının toplam 535 mL

(500 mL ana torba sistemi + 35 mL kan numuneleri),

65 kg‟ın üzerindeki kadın bağışçının ise toplam 485 mL

(450 mL ana torba sistemi + 35 mL kan numuneleri)

kan bağışlamak için yeterli miktarda vücut kan hacmine sahip olduğu

kabul edilir.

Boy ve kilo arasındaki orantısızlıklar nedeniyle (obez veya astenik kişilerde)

bağışçının cinsiyeti, ağırlığı ve boy uzunluğuna göre tahmini toplam kan hacmi

(TTKH) ve alınacak maksimum kan miktarı belirlenir (Tablo 1).

Bağışçının hipovolemiye girme ya da reaksiyon geçirme riskini azaltmak için

kan bağışı alanında çalışan personelin rahat ulaşabileceği “En Fazla

Alınabilecek Kan Miktarı Tablosu” hazırlanır.

Bu tablolar, bağışçının cinsiyet/ağırlık/boy uzunluğuna göre hesaplanmış

tahmini toplam kan hacmini (TTKH) ve/veya en fazla alınabilecek kan hacmini

mL ve/veya gram cinsinden içerir.

Standartlara uygun kan bileşenleri üretmek için kan torba sisteminin ana

torbasına alınması gereken kan miktarı 450%10 mL‟dir (405-495 mL ya da

429-525 gram). Bağış sırasında kan alım işleminin tamamlanamaması

durumunda (Kan torba sistemi sorunları, kan akımının yavaşlaması ya da

durması vb.);

İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıĢçıdan ana torbaya

alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 300 mL (318 gram)‟nin

134

altında ise;

Yeni girişimde bulunulmaz, bağışçı tam bir kan bağışı yapmış kabul edilir.

İlk koldan elde edilen tam kan, 300 mL (318 gram)‟nin altında ise,

orantısız antikoagülan miktarından dolayı, tam kan imha edilir,

kullanılmaz, kan bileşeni üretilmez. Ana torbaya 300-404 mL (318-428

gram) kan alınabilmiş ise yalnızca eritrosit süspansiyonu hazırlanır, diğer

bileşenler üretilmez. Bu özellikteki eritrosit süspansiyonu “düşük hacimli”

olarak etiketlenir. Eritrosit süspansiyonuna ek solüsyon eklenmesi

gerektiğinde 450%10 mL standart hacme göre oranlanan miktarda ek

solüsyon eklenir.

İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıĢçıdan ana torbaya

alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 300-404 mL (318-428

gram) ise;

Bağışçının rıza göstermesi şartıyla, yeni kan torba sistemi ile ikinci koldan

damara giriş yapılır, ancak elde edilen tam kandan yalnızca eritrosit

süspansiyonu hazırlanır, bu özellikteki eritrosit süspansiyonu “düşük

hacimli” olarak etiketlenir. Eritrosit süspansiyonuna ek solüsyon eklenmesi

gerektiğinde 450%10 mL standart hacme göre oranlanan miktarda ek

solüsyon eklenir.

İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıĢçıdan ana torbaya

alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 404 mL (428 gram)‟nin

üzerinde ise;

Bağışçının rıza göstermesi şartıyla, yeni kan torba sistemi ile ikinci koldan

damara giriş yapılır. Böylece ikinci koldan standart 450%10 mL hacimde

kan alınmış olur. İlk koldan alınan kan miktarı için (300 mL‟nin altında ya

da 300-404 mL arası) yukarıda bahsedilen işlemler yapılır.

Bir kan bağışı sırasında bağışçıyı riske sokmayacak ve tam kandan elde

edilecek kan bileşenlerinin standartlara uygunluğunu sağlayacak kan hacminin

kontrol altına alınması ve izlenmesi sağlanır. Bu amaçla, kullanılan kan

toplama sistemleri, kan çalkalama cihazlarının özellikleri, otomasyon yazılım

programına eklenecek programın entegrasyonu vb. özellikler dikkate alınarak

bir prosedür oluşturulur ve valide edilir.

135

136

Ek-6

Tablo 1: Kan bağışçısında, cinsiyet, ağırlık ve boy uzunluğuna göre bağış sırasında en

fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması*

Tahmini Toplam Kan Hacminin Hesaplanması

Erkek bağışçılarda Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin hesaplanması;

TTKH=OEK+OPH

OEK =(1486 x YA) - 825

OPH =1578 x YA

YA =A0,425 x B0,725 x 0,007184

Kadın bağışçılarda Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin hesaplanması;

TTKH=OEK+OPH

OEK (1,06 x Yaş) + (822 x YA)

OPH =1395 x YA

YA =A0,425 x B0,725 x 0,007184

TTKH (mL) : Tahmini Toplam Kan Hacmi

OEK (mL) : Ortalama Eritrosit Kütlesi

OPH (mL) : Ortalama Plazma Hacmi

YA (m2) : Yüzey Alanı

A (kg) : Bağışçının Ağırlığı (Kilosu)

B (cm) : Bağışçının Boy Uzunluğu

Yaş (yıl) : Bağışçının Yaşı

Örnek:35 yaşında, 158 cm boyunda, 52 kg ağırlığında bir kadın kan bağışçısı için;

YA = YA =A0,425 x B0,725 x 0,007184

YA = 520,425 x 1580,725 x 0,007184

YA =5,36168655 x 39,26687935x 0,007184

YA = 1,512495645

OEK (1,06 x Yaş) + (822 x YA)

OEK =(1,06 x 35) + (822 x 1,512495645)

OEK = 37,1 + 1243,271442019

OEK= 1280,37142 1280 mL

OPH =1395 x YA

137

OPH= 1395 x 1,512495645

OPH= 2109,931424 2110 mL

TTKH=OEK+OPH

TTKH= 1280+2110

TTKH= 3390 mL

En fazla alınabilecek kan hacminin hesaplanması

Bağışçıdan alınan toplam kan miktarı (testler için alınan kan numuneleri dahil),

bağışçının Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH)‟nin %15‟ini geçemez. Bu nedenle

Tahmini Toplam Kan Hacmi(TTKH) bulunur ve sayının %15‟i hesaplanır.

Örnek: Yukarıda örnek olarak alınan kadın kan bağışçısı için;

TTKH 3390 mL‟dir.

Bağış sırasında en fazla alınabilecek toplam kan miktarı (Testleri gerçekleştirmek için

alınan kan numuneleri dahil) (3390x15)/100 508,5 mL

(*) ICSH (International Council for Standardisation in Haematology) tarafından

önerilen formül.

Pearson TC, Guthrie DL, Simpson J, Chinn C, Barosi G, Ferrant A, Lewis SM, Najean

Y; Intrepretation of measured red cell mass and plasma volume in adults: Expert

Panel on Radionuclides of the International Council for Standardisation. Haematology.

Br. J. Haem. 1995,89:748-56.

Ek-6a

Tablo 2: Kan bağışçısından, ana torba sistemine en fazla alınabilecek kan miktarının

hesaplanması

Ana torbaya en fazla alınabilecek kan hacminin hesaplanması

Bağışçıdan alınacak toplam kan miktarı, ana torbaya alınacak kan miktarı ile testler

için alınacak numune miktarının toplamına eşittir.

oğu kan torba sistemlerinde, kan numunesi almak için özel diversiyon poşetleri

bulunur ve poşet, çoğunlukla 35-40 mL kanı alacak hacimdedir, ancak bu hacim,

kullanılan torba sisteminin özelliklerine göre daha yüksek olabilir ya da

gerçekleştirilecek test türlerine göre daha yüksek miktarda numuneye ihtiyaç

duyulabilir. Bu nedenle her merkez, kullanmakta olduğu kan toplama sistemlerine ve

ihtiyaç duyduğu numune miktarına göre ayarlama yapar ve bu süreci valide eder.

Uygulamada yapılan her değişiklikte süreç yeniden gözden geçirilir ve yeni

uygulamaya göre valide edilir.

138

Örnek:

Tablo 1‟de verilen örnek kadın kan bağışçısı dikkate alındığında ve kullanılan torba

sisteminde numune alma bölümünün en fazla 35 mL kan depolayabildiği

varsayıldığında;

Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH ) 3396 mL, TTKH‟nin %15‟i 509 mL idi.

Numune miktarı çıkarılınca, 509-35 = 474 mL

Bu bağışçıdan ana torbaya en fazla 474 mL tam kan alınabilir

Ana torbaya en fazla alınabilecek kan miktarının gram olarak hesaplanması

Bazı kan çalkalama cihazlarını hacim (mL) yerine ağırlığa (gram) göre ayarlamak

daha pratiktir ve alınan kan miktarının ağırlık birimlerine göre ayarlanması ve

izlenmesi çoğu sistem için daha güvenilirdir. Ana torbaya alınacak kan miktarının

doğru izlenebilmesi için, kullanılan kan toplama sisteminin darası (torbalar, hortumlar

ve diğer aparatlar, antikoagülan ve ek solüsyon gibi torba sıvıları vb.) önceden

hesaplanmış olmalıdır.

Bazı kan çalkalama cihazlarında, kan bağışından hemen önce torba sisteminin darası

otomatik olarak düşürülebilir, dolayısıyla sayaç sıfırlandığından göstergede yer alan

sayı doğrudan ana torbaya alınan kan miktarını (mL ve/veya gram) gösterir. Aksi

takdirde torba sisteminin darası, ana torbaya alınacak kan miktarına eklenerek toplam

alt ve üst sınırlar belirlenmelidir.

Bir mililitre (1 mL) tam kan ortalama 1,06 gramdır*.

Örnek: Yukarıdaki örneğe devam edildiğinde ve kullanılan torba sisteminin darasının

240 gram olduğu varsayıldığında;

Bu bağışçıdan ana torbaya en fazla 474 mL tam kan alınabileceği hesaplanmıştı.

Kan çalkalama cihazında dara otomatik olarak düşülüp sayaç sıfırlanıyorsa;

Bu bağışçı için ana torbaya alınması gereken en fazla kan miktarı 474x1.06

502,44 gram 502 gram.

Kan çalkalama cihazında dara otomatik olarak düşülemiyor, cihaz sadece

üzerindeki toplam ağırlığı ölçüyor ise;

Bu bağışçı için ana torbaya alınması gereken en fazla kan miktarı 502 gram idi.

Tüm torba sisteminin ağırlığı (Brüt Ağırlık) (Ana torbaya en fazla alınması

gereken kan miktarı) + (Torba sisteminin darası) 502+240=742 gram

Bu bağışçı için, bu özellikteki kan çalkalama cihazında en yüksek sınır 742

gramdır.

(*) Kaynak: Guidelines for the Blood Transfusion Services in the UK (7th edition)

139

Ek-7: BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu

BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu (1.Kısım)

Ana Kategori Alt Kategori

Ağız ve diş hastalıkları Diş hastalıkları

Periodontal hastalıklar

Bağışçı reaksiyon riski Vazovagal reaksiyon riski

Bağışçının kendini reddi Enfeksiyon hastalıkları

Diğer nedenler

Dermatolojik hastalıklar

Allerji

Böcek ısırmaları

Cildin allerjik hastalıkları

Cilt enfeksiyonları

Endokrin sistem ve metabolik

hastalıklar

Adrenal bez hastalıkları

Hipofiz hastalıkları

Karbohidrat metabolizması hastalıkları

Paratroid hastalıları

Troid hastalıkları

Enfeksiyon hastalıkları

Bakteriyal bulaş

Bakteriyal enfeksiyon

Fungal enfeksiyon

Majör enfeksiyon semptomları

Paraziter enfeksiyon riski

Paraziter enfeksiyonlar

Prion bulaş riski

Prion hastalığı

Viral bulaş riski

Viral hastalıklar

Gastrointestinal sistem hastalıkları

Cerrahi uygulamalar

Kronik inflamatuar hastalıklar

Majör GIS semptomları

Mide-Duodenum hastalıkları

Göğüs hastalıkları Göğüs hastalıkları

Hematolojik durum ve hastalıklar Eritrosit hastalıkları

Kanama diyatezi

140

Koagülasyon faktör eksiklikleri

Majör hematolojik semptomlar

Trombosit hastalıkları

Hepatobilier sistem hastalıkları Karaciğerin kronik hastalıkları

İlaçlar İlaç bağımlılığı

İlaç kullanımı

İlaç suistimali

İmmunoloji ve allerjik hastalıklar Aşırı duyarlık reaksiyonları

İmmünizasyon

BağıĢçı Retlerinin Kategorizasyon Tablosu (1.Kısım)

Ana Kategori Alt Kategori

Jinekoloji ve obstetrik

Fizyolojik durumlar

Gebelik komplikasyonları

Over hastalıkları

Kardiyovasküler sistem hastalıkları

Damar hastalıkları

Kalp kapak hastalıkları

Koroner arter hastalıkları

Majör kardiyovasküler semptomlar

Myokard hastalıkları

Ritm bozuklukları

Tetkik ve inceleme

Kas iskelet sistemi ve bağ doku

hastalıkları

Artiritler

Konjenital bağ doku hastalıkları

Klinik deneyler Klinik deneyler

Kulak burun boğaz hastalıkları İç kulak hastalıkları

Nefrolojik hastalıklar

Enfeksiyon hastalıkları

Glomerüler hastalıklar

Konjenital kistik hastalıklar

Kronik böbrek hastalıkları

Nefrolojik hastalıklar Renal yetmezlikler

Üriner taşlar

Nörolojik hastalıklar

Demyelinizan hastalıklar

Majör nörolojik semptomlar

Nöbetle seyreden hastalıklar

Periferal sinir sistemi hastalıkları

Serebral damar hastalıkları

141

Serebrumun yaygın hastalıkları

Uyku hastalıkları

Onkolojik hastalıklar Onkolojik hastalıklar

Otoimmün hastalıklar Otoimmün hastalıklar

Psikososyal durumlar

Fobiler

Kooperasyon problemleri

Madde bağımlılığı

Temel kriterler

Bağış sıkığı

Genel durum

İdari nedenler

Vücut ağırlığı

Yaş aralığı

Transplantasyon Transplantasyon

Ürolojik durum ve hastalıklar Prostat hastalıkları

Tetkik ve incelemeler

142

Ek-8: Kan BağıĢçısı Ret Kriterleri

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Abortus 3. trimesterde 9 ay Geçici

Ret

Jinekoloji ve

Obstetrik

Gebelik

Komplikasyonları

Abortus 1 veya 2.trimesterda ise, 6 ay Geçici

Ret

Jinekoloji ve

Obstetrik

Gebelik

Komplikasyonları

Abse Tam iyileşme ve tedavinin bitimini takiben en az

3 gün

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Açlık hali

Bağış öncesi en az 2 saat öncesine kadar tam bir

öğün yenmiş olmalıdır. Bağışçı reaksiyonu

şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak

değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

Addison hastalığı Sürekli Kalıcı Ret

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Adrenal Bez

Hastalıkları

AIDS Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon Viral Hastalıklar

143

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Hastalıkları

Akupunktur 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Alçı: cerrahi işlem

uygulanmışsa 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Alkol kullanımı

Alkol kullanımı halinde kişinin tam koopere

olamayacağı varsayılır ve bağış en az 12 saat

ertelenir

Geçici

Ret: artlı

Psikososyal

Durumlar

Kooperasyon

Problemleri

Alkolizm Karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar Geçici

Ret: artlı

Psikososyal

Durumlar Madde Bağımlılığı

Allerji Anafilaksi öyküsü yoksa, cilt allerjisi değilse,

kabul edilebilir.

Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar

Cildin Allerjik

Hastalıkları

Allerji Anafilaksi öyküsü veren bağışçılardan kan alımı

kabul edilmez Kalıcı Ret

Dermatolojik

Hastalıklar

Cildin Allerjik

Hastalıkları

Allerji: ciltte allerji Antihistaminik ilaç enjeksiyonunda 1 gün Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar

Cildin Allerjik

Hastalıkları

Allerji: ciltte allerji

Tam şifayı takiben 1 gün sonra. Cilt alerjilerinde

lokal duyarlılık söz konusu değilse ve flebotomi

sahasında değilse, kan bağışı için sakınca yoktur.

Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar

Cildin Allerjik

Hastalıkları

144

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Amfizem Sürekli Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Anaflaksi Sürekli Kalıcı Ret İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar

Aşırı Duyarlık

Reaksiyonları

Anevrizma Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Anjiyografi Tanı konulana kadar beklenmelidir. Daha sonra

tanıya göre karar verilir.

Geçici

Ret: artlı

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Tetkik ve İnceleme

Aort stenozu Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Arı sokması Isırık flebotomi sahasında değilse, 1 gün Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar Böcek Isırmaları

Arı sokması Isırık flebotomi sahasında ise, iyileşme beklenir. Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar Böcek Isırmaları

Arteriyal tansiyon:

diastolik tansiyonun 100

mmHg dan yüksek olması

(hipertansyon)

1 gün Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

145

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Arteriyal tansiyon:

diastolik tansiyonun 60

mmHg dan düşük olması

(hipotansyon)

1 gün Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

Arteriyal tansiyon:

hipertansiyon

Komplikasyon yok ise ve ilaç kullanımı olsun ya

da olmasın kabul edilebilir sınırlardaysa kan

bağışı kabul edilebilir

Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Arteriyal tansiyon: sistolik

tansiyonun 180

mmHg dan yüksek olması

(hipertansyon)

1 gün Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

Arteriyal tansiyon: sistolik

tansiyonun 90 mmHg'dan

düşük olması

(hipotansyon)

1 gün Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

Arteriyal tromboz Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Asbestozis Sürekli Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Astım Oral kortikosteroid kullanımı varsa, son dozu Geçici Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

146

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

takiben 7 gün Ret

Astım Semptomatikse ve/veya astım krizi emosyonel

stresle ilgili ise uygun süre reddedilir

Geçici

Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Aşılar: BCG (atenue

bakteri ve atenue virus

aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: canlı attenue kolera

aşısı (atenue bakteri ve

atenue virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: canlı attenue tifo

aşısı (atenue bakteri ve

atenue virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Difteri aşısı (toxoid

aşılar) Kişi iyi ise kabul edilir

Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: enjektabl

poliomyelit aşısı (inaktif

virüs aşıları)

Kişi iyi ise kabul edilir Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Hepatit B aşısı 1 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

147

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Aşılar: İnfluenza aşısı

(inaktif virüs aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir

Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Kabakulak aşısı

(atenue bakteri ve atenue

virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: kapsüler

polisakkarit tifo aşısı (ölü

bakteri aşıları)

Kişi iyi ise kabul edilir Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: kene ensefaliti aşısı Temas varsa, 12 ay Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Kızamık aşısı

(atenue bakteri ve atenue

virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Kızamıkçık aşısı

(atenue bakteri ve atenue

virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Kolera aşısı (ölü

bakteri aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir

Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

148

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Aşılar: Kuduz aşısı Temas varsa, 12 ay Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Oral poliomyelit

aşısı (atenue bakteri ve

atenue virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Sarıhumma aşısı

(atenue bakteri ve atenue

virus aşıları)

4 hafta Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Tetanoz aşısı

(toxoid aşılar) Kişi iyi ise kabul edilir

Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşılar: Tifo aşısı (ölü

bakteri aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir

Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Aşırı yorgunluk

Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk

faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

Babesiyoz Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter

Enfeksiyonlar

Bağış aralığının

uygunsuzluğu (erkek)

Son bağıştan sonra erkeklerde en az 90 gün

geçmiş olmalıdır

Geçici

Ret Temel Kriterler Bağış Sıkığı

149

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Bağış aralığının

uygunsuzluğu (kadın)

Son bağıştan sonra en az 120 gün geçmiş

olmalıdır.

Geçici

Ret Temel Kriterler Bağış Sıkığı

Bağışçının sorgulama

ve/veya bilgilendirme

formunu imzalamamış

olması

Bağışçı imzalayana kadar reddedilir Geçici

Ret Temel Kriterler İdari Nedenler

Baş ağrısı Altta yatan nedene göre hareket edilir.

İyileştikten en az 1 gün sonra.

Geçici

Ret

Nörolojik

Hastalıklar

Majör Nörolojik

Semptomlar

Baş dönmesi Altta yatan nedene göre hareket edilir.

İyileştikten en az 1 gün sonra.

Geçici

Ret

Nörolojik

Hastalıklar

Majör Nörolojik

Semptomlar

Batı Nil virüsü Tanı konmuş veya şüphelenilmiş ise 4 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Batı Nil virüsü

Hastalığın insanlara bulaşının söz konusu olduğu

bir bölgeden ayrıldıktan sonraki 28 gün boyunca

reddedilir.

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Bayılma, senkop Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden

belirlenene kadar ret

Geçici

Ret:

artlı

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

150

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Beşinci hastalık: çocukluk

çağı viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Böbrek ve mesane taşları Asemptomatik ve enfeksiyonsuz olana kadar

ertelenir

Geçici

Ret:

artlı

Nefrolojik

Hastalıklar Üriner Taşlar

Böbrek, kalp, karaciğer ve

her türlü kadavra kaynaklı

doku ve organ nakli

Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon

Böcek ısırması

Isırık flebotomi sahasında değilse, 1 gün. Hekim

tarafından herhangi bir bulaş olasılığı ayrıca

değerlendirilmelidir.

Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar Böcek Isırmaları

Böcek ısırması

Isırık flebotomi sahasında ise, iyileşme beklenir.

Hekim tarafından herhangi bir bulaş olasılığı

ayrıca değerlendirilmelidir.

Geçici

Ret

Dermatolojik

Hastalıklar Böcek Isırmaları

Bronşit Ciddi kronik bronşit belirtileri taşıyan kişiler kan

bağışı yapamazlar Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Bruselloz Tam iyileşmeyi takiben en az 2 yıl Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Bulantı Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse, 1 gün. Geçici Gastrointestinal Majör GIS

151

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Ret Sistem Hastalıkları Semptomları

Bulantı

Diare ile birlikte ise, tam iyileşme ve

semptomların bitimini takiben en az 3 gün

beklenir

Geçici

Ret

Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları

Majör GIS

Semptomları

Burun kanaması

Altta yatan neden kanama diyatezi ise, tanı

konulana kadar beklenir ve tanıya göre hareket

edilir.

Geçici

Ret: artlı

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Kanama Diyatezi

Cerrahi işlemler: minör

veya majör cerrahi

(ameliyat)

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Chagas hastalığı Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter

Enfeksiyonlar

Chagas hastalığı

Chagas hastalığının endemik olduğu bölgelerde

doğmuş veya transfüzyon yapılmış kişiler,

Trypanosoma Cruzi için valide edilmiş bir test

sonucunda negatif bulunmuşlarsa, sadece

plazmafraksinasyon amaçlı plazma bağışında

bulunabilirler.

Geçici

Ret: artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter

Enfeksiyonlar

Chron hastalığı (regional Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal Kronik İnflamatuar

152

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

enterit) Sistem Hastalıkları Hastalıklar

Cilt enfeksiyonları

Sekonder enfeksiyon varsa veya flebotomi

alanında enfeksiyon varsa veya yaygın pürülan

yaralar varsa uygun süre reddedilir

Geçici

Ret: artlı

Dermatolojik

Hastalıklar Cilt Enfeksiyonları

Cinsel ilişki: AIDS

hastalarının cinsel

partnerleri

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: diyalize giren

bir kişi ile cinsel ilişki 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: erkek erkeğe

cinsel ilişki Sürekli Kalıcı Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: hemofili

hastası bir kişi ile cinsel

ilişki

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: HIV I-II

taşıyıcılığı olan kişilerin

cinsel partnerleri

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

153

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Cinsel ilişki: HIV yönünden

riskli bölgelerde 6 aydan

kısa yaşamış ancak bu

ülkelerin vatandaşları ile

cinsel teması olmuş kişiler

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: kan ve kan

ürünü alan bir kişi ile

cinsel ilişki

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: para

karşılığında cinsel ilişki 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Cinsel ilişki: uyuşturucu

karşılığında cinsel ilişki 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Creutzfeldt Jacob hastalığı

– CJD Sürekli Kalıcı Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Prion Hastalığı

CJD: 01.01.1980-

31.12.1996 tarihleri

arasında toplam olarak 6

ay veya daha uzun süre

Birleşik Krallıkta (İngiltere,

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Prion Bulaş Riski

154

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

K.İrlanda, Galler, İskoçya)

yaşamış kişiler

Delici takılar 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Demans Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik

Hastalıklar

Serebrumun Yaygın

Hastalıkları

Diabetes insipitus Sürekli Kalıcı Ret

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Hipofiz Hastalıkları

Diabetes mellitus İnsulin kullanımı varsa veya komplikasyon

gelişmişse, kalıcı olarak ret edilir. Kalıcı Ret

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Karbohidrat

Metabolizması

Hastalıkları

Diyare Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben

en az 3 gün

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Direkt Coombs testi

(direkt antiglobulin testi)

pozitifliği

İlk kez direct antiglobulin testi pozitifliği

bulunması halinde 1 yıl geçici ret verilir.

Geçici

Ret

İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

155

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Direkt Coombs testi

(direkt antiglobulin testi)

pozitifliği

Direkt Coombs testinin en az 1 yıl arayla

tekrarlayan pozitifliği halinde kalıcı olarak ret

verilir

Kalıcı Ret İmmunoloji ve

Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon

Diş tedavisi: ruhsatlı yerde

yapılan diş çekimi veya

kanal tedavisi gibi

kanamalı müdahaleler

7 gün Geçici

Ret

Ağız Ve Diş

Hastalıkları Diş Hastalıkları

Diş tedavisi: ruhsatlı yerde

yapılan dolgu veya diş taşı

temizliği gibi kanamasız

müdahaleler

1 gün Geçici

Ret

Ağız Ve Diş

Hastalıkları Diş Hastalıkları

Diş tedavisi: ruhsatsız

yerde yapılan diş tedavisi 12 ay

Geçici

Ret

Ağız Ve Diş

Hastalıkları Diş Hastalıkları

Dövme 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Duramater grefti Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon

Emboli (serebral emboli

hariç)

Sebep derin ven trombozu ya da pulmoner

emboli ise, sadece 1 kez olmuşsa ve

asemptomatikse, antikoagülan tedavinin

Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

156

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

üstünden 1 ay sonrasına kadar ertelenir

Emboli: serebral emboli Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik

Hastalıklar

Serebral Damar

Hastalıkları

Emosyonal stres kaynağı

Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk

faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

Endoskopik muayene 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Enfeksiyon: bilinmeyen

Nedeni bilinmeyen bir enfeksiyonun varlığında

veya şüphe ediildiğinde ret süresi hekim

tarafından değerlendirilir.

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları

Majör Enfeksiyon

Semptomları

Epilepsi İlaçla tedavi gerektirmeyene ve son 3 yılda

konvülsiyon/nöbet geçirilmeyene kadar ret

Geçici

Ret

Nörolojik

Hastalıklar

Nöbetle Seyreden

Hastalıklar

Esrar kullanımı: risk

gruplarına dahil değil

ancak esrarın etkisinde ise

Uygun süre Geçici

Ret

Psikososyal

Durumlar

Kooperasyon

Problemleri

157

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Esrar Kullanımı: risk

gruplarına dahil ise 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Flebit

Son 12 ay içinde başka flebit görülmemişse,

tedavi ve semptomların bitimini takiben en az 7

gün sonra kan bağışı alınabilir

Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Flebotomi sahasında

herhangi bir lezyon Tam iyileşme sağlanana kadar

Geçici

Ret: artlı

Dermatolojik

Hastalıklar

Cildin Allerjik

Hastalıkları

Fobiler Özellikle kan görme fobisi veya iğne fobisi gibi

durumlarda tedavi olana kadar beklenir

Geçici

Ret: artlı

Psikososyal

Durumlar Fobiler

Fungal enfeksiyon:

sistemikse veya derin

dokular tutulmuşsa

Tam iyileşmeden sonra en az 1 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Fungal Enfeksiyon

Gastrektomi Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları Cerrahi Uygulamalar

Gastrit Tam iyileşme sağlanana ve tedavi tamamlanana

ve semptomlar kaybolana kadar ertelenir

Geçici

Ret: artlı

Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları

Mide-Duodenum

Hastalıkları

Gebelik Gebelik boyunca ve doğumdan sonra en az 9 ay

ertelenir.

Geçici

Ret

Jinekoloji ve

Obstetrik Fizyolojik Durumlar

Genital siğiller Tam iyileşme ve tedaviden sonra en az 12 ay Geçici Enfeksiyon Viral Hastalıklar

158

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Ret Hastalıkları

Gingivit Semptomsuz olana kadar beklenir Geçici

Ret: artlı

Ağız Ve Diş

Hastalıkları

Periodontal

Hastalıklar

Glikoz 6 Fosfat

Dehidrojenaz eksikliği Sürekli Kalıcı Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Glomerülonefrit, akut Tam olarak iyileşmeden 5 yıl sonrasına kadar

ertelenir

Geçici

Ret

Nefrolojik

Hastalıklar

Glomerüler

Hastalıklar

Gonore Tam iyileşme ve tedaviden sonra en az 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Göğüs ağrısı Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp

hastalığına bağlı değilse kabul edilir

Geçici

Ret: artlı Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Graves hastalığı Tiroid fonksiyonları normal ve troid ilaçları

kullanmıyorsa, kan bağışı kabul edilir.

Geçici

Ret: artlı

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Troid Hastalıkları

Grip benzeri ateşli tablo Semptomların bitiminden sonra en az 2 hafta Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Guillain Barre sendromu Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben

en az 2 yıl

Geçici

Ret

Nörolojik

Hastalıklar

Periferal Sinir Sistemi

Hastalıkları

159

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Gut

Akut gut atağı söz konusu ise, semptomlar

yatışıncaya kadar reddedilir. Hastalık kontrol

altındaysa, uygun ilaç kullanıyorsa, kan bağışı

kabul edilebilir. kolşisin kullanımı tek başına

engel değildir.

Geçici

Ret

Kas İskelet Sistemi

ve Bağ Doku

Hastalıkları

Artritler

Hapis, tutukluluk, gözaltı:

3 günden uzun süre ise, 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Hashimato tiroiditi Akut dönem boyunca reddedilir.

Geçici

Ret:

artlı

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Troid Hastalıkları

Hayvan ısırıkları: evcil

olmayan bir hayvan

tarafından ısırılma

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Hayvan ısırıkları: evcil ve

kuduz şüphesi İyileşene kadar beklenir

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Hayvan ısırıkları: ısırık

yerinin iyileşmemiş olması

(hayvan ısırıkları ile ilgili

diğer durumlar dikkate

İyileşene kadar beklenir Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

160

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

alınarak)

Hayvan ısırıkları: kuduz

aşısı uygulaması 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Hayvan ısırıkları: kuduz

immünglobülin kullanımı 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Hematüri Tanı konana kadar ertelenir. Daha sonra tanıya

göre karar verilir.

Geçici

Ret

Ürolojik Durum ve

Hastalıklar

Tetkik ve

İncelemeler

Hemofili Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar

Koagülasyon Faktör

Eksiklikleri

Hemoglobin düzeyinin

düşük olması

Nedene göre süre verilmelidir. Tam kan bağışı

asgari hemoglobin düzeyleri kadınlarda 12,5 g/dl,

erkeklerde 13,5 g/dl dir. ift eritrosit aferezi için

hemoglobin düzeyi en az 14 g/dl olmalıdır.

Geçici

Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar

Majör Hematolojik

Semptomlar

Hemoglobin düzeyinin

yüksek olması Nedene göre süre verilmelidir

Geçici

Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar

Majör Hematolojik

Semptomlar

Hepatit A 12 ay Geçici Enfeksiyon Viral Hastalıklar

161

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Ret Hastalıkları

Hepatit B öyküsü Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Hepatit B taşıyıcıları Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Hepatit C öyküsü Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Hepatit C taşıyıcıları Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Hepatit: nedeni

bilinmeyen/belirlenemeyen

Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir

hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi

talep edilir. Kan bağışı için hepatit öyküsü

üzerinden en az 24 ay geçmiş olmalı ve hbsag,

antihbc ve antihcv negatif olmalıdır.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Herpes Oral/genital lezyonları tamamen iyileştikten sonra

en az 1 hafta

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

HIV I-II taşıyıcılığı Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

162

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

HIV yönünden riskli

bölgelerde 1977 yılından

sonra doğmuş kişiler

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

HIV yönünden riskli

bölgelerde 6 aydan kısa

yaşamış ancak bu süre

içinde kan/kan ürünü

almış kişiler

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

HIV yönünden riskli

bölgelerde 6 aydan uzun

süre yaşamış kişiler

Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Hiperparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir

Geçici

Ret:

artlı

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Paratroid Hastalıları

Hipertroidizm Tiroid fonksiyonları normalse, kabul edilir Geçici

Ret

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Troid Hastalıkları

Hipoglisemi öyküsü Asemptomatik olana kadar ertelenir Geçici

Ret:

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Karbohidrat

Metabolizması

163

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

artlı Hastalıklar Hastalıkları

Hipoparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir

Geçici

Ret:

artlı

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Paratroid Hastalıları

Hipotroidizm Troid fonksiyonları normalse, kabul edilir Geçici

Ret

Endokrin Sistem ve

Metabolik

Hastalıklar

Troid Hastalıkları

HTLV I-II Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

İmmün trombositopenik

purpura

Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben

en az 5 yıl

Geçici

Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar

Trombosit

Hastalıkları

İdrar yolu enfeksiyonları

Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında

tedavi sonrası böbrek fonksiyonları normalleşene

kadar ve semptomsuz olana kadar ret

Geçici

Ret: a

rtlı

Nefrolojik

Hastalıklar

Enfeksiyon

Hastalıkları

İlaç bağımlılığı veya

şüphesi (im/iv kullanılan

yasa dışı uyuşturucular)

Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Bağımlılığı

164

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

İlaç suistimali veya

şüphesi (im/iv kullanılan

vücut geliştiriciler ve

steroidler)

Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Suistimali

İlaçlar: antibiyotik

kullanımı

Genel olarak son dozdan sonra en az 48 saat

ertelenmelidir. Cinsel yolla bulaşan bir hastalığın

tedavisi için kullanılmışsa, 12 ay ertelenir.

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Aspirin: asetil

salisilik asit

Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 5

gün. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece,

tam kandan trombosit elde edilmez.

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Digoxin, Digoksin Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Dutasterid Son dozun kullanımını takiben en az 6 ay

reddedilir

Geçici

Ret:

artlı

İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Etretinat Son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl

reddedilir

Geçici

Ret: artlı İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Finasterid Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay

reddedilir

Geçici

Ret: artlı İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: hayvan kaynaklı Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

165

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

insulin

İlaçlar: insan kaynaklı

immunglobulinler Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: insan kaynaklı

pıhtılaşma etkenleri Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: İsotretinoin Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay

reddedilir

Geçici

Ret: artlı İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: kadavra kaynaklı

growth hormon Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Kortikosteroidler

Son 12 ay içinde 6 ay veya daha uzun süre oral,

i.v. veya i.m. kullanımda tam iyileşmeyi takiben,

son dozdan en az 12 ay ertelenir

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Kortikosteroidler

Son 12 ay içinde 6 aydan kısa süreli oral, i.v.

veya i.m. kullanımda tam iyileşmeyi takiben, son

dozdan en az 7 gün ertelenir

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Kortikosteroidler

İlaç kullanım nedeni öncelikle

değerlendirilmelidir. Sadece topikal uygulamada,

flebotomi alanına uygulanmıyorsa engel değildir.

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

166

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

İlaçlar: Metimazol İlacın kullanımı süresince reddedilir

Geçici

Ret:

artlı

İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: NSAI ilaçlar

(aspirin ve piroksikam

hariç)

Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 48

saat. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece,

tam kandan trombosit elde edilmez.

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Piroksikam

Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 5

gün. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece,

tam kandan trombosit elde edilmez.

Geçici

Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Tamoksifen

(tamoksifen sitrat) Sürekli Kalıcı Ret İlaçlar İlaç Kullanımı

İlaçlar: Tretinoin

Sistemik kullanımda son dozun kullanımını

takiben en az 1 ay reddedilir. Topikal kullanım

kan bağışına engel değildir.

Geçici

Ret:

artlı

İlaçlar İlaç Kullanımı

İlk bağış

Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk

faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Tek

başına ret nedeni değildir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

İnsan ısırığı 12 Ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

167

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

İnsan kaynaklı doku veya

hücre nakli 12 Ay

Geçici

Ret Transplantasyon Transplantasyon

Kabakulak: çocukluk çağı

viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Kan transfüzyonu (otolog

transfüzyon hariç) 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Kardiyomyopati Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Myokard Hastalıkları

Kemik iliği bağışçısı 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Kendine zarar verenler:

jilet atma gibi 12 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Kendini iyi ve sağlıklı

hissetmemesi 1 gün

Geçici

Ret Temel Kriterler Genel Durum

Kendini ret: bulaş riski 12 ay Geçici

Ret

Bağışçının Kendini

Reddi

Enfeksiyon

Hastalıkları

Kendini ret: bulaş riski Sürekli Kalıcı Ret Bağışçının Kendini

Reddi

Enfeksiyon

Hastalıkları

Kendini ret: diğer nedenler Sürekli Kalıcı Ret Bağışçının Kendini Diğer Nedenler

168

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Reddi

Kendini ret: diğer nedenler Nedene göre karar verilir Geçici

Ret

Bağışçının Kendini

Reddi Diğer Nedenler

Kızamık: çocukluk çağı

viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Kızamıkçık: çocukluk çağı

viral enfeksiyonlar Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Kızıl Semptomların bitiminden en az 3 gün sonra Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Kimlik belgesi

bulunmaması Geçerli kimlik belgesi sunana kadar reddedilir.

Geçici

Ret:

artlı

Temel Kriterler İdari Nedenler

Kistik fibrozis Enfeksiyonsuz ve asemptomatik olana kadar

ertelenir

Geçici

Ret:

artlı

Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Klinik deneyler Herhangi bir ilaç kullanımı söz konusu ise, 12 ay

ertelenir

Geçici

Ret Klinik Deneyler Klinik Deneyler

Kokain kullanımı 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

169

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Kooperasyon: akıl sağlığı

yönünden yasal ehliyetin

olmaması

Sürekli Kalıcı Ret Psikososyal

Durumlar

Kooperasyon

Problemleri

Kooperasyon:

sorgulamada mental

yönden tam kooperasyon

sağlanmasını engelleyecek

kronik bir hastalığın varlığı

Sürekli Kalıcı Ret Psikososyal

Durumlar

Kooperasyon

Problemleri

Kornea nakli Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon

Koroner tromboz Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Koroner Arter

Hastalıkları

Kozmetik maksatlı

uygulamalar: botoks, yağ,

silikon gibi uygulamalar

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Kronik böbrek yetmezliği Sürekli Kalıcı Ret Nefrolojik

Hastalıklar Renal Yetmezlikler

Kronik kalp yetmezliği Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Myokard Hastalıkları

170

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Kronik karaciğer

yetmezliği Sürekli Kalıcı Ret

Hepatobilier Sistem

Hastalıkları

Karaciğerin Kronik

Hastalıkları

Kronik nefrit Sürekli Kalıcı Ret Nefrolojik

Hastalıklar

Kronik Böbrek

Hastalıkları

Kusma Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse, 1 gün. Geçici

Ret

Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları

Majör GIS

Semptomları

Kusma

Diare ile birlikte ise, tam iyileşme ve

semptomların bitimini takiben en az 3 gün

beklenir

Geçici

Ret

Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları

Majör GIS

Semptomları

Leishmaniasis (Kala-azar,

Kara Humma) Sürekli Kalıcı Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter

Enfeksiyonlar

Lökosit sayısının yüksek

olması Nedene göre süre verilmelidir

Geçici

Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar

Majör Hematolojik

Semptomlar

Malarya: endemik olduğu

bölgede süreklilik arz

edecek şekilde 6 ay veya

daha uzun süre bulunmuş

kişiler

Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra

malarya için valide edilmiş bir antikor testi

sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı

yapabilirler.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

171

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Malarya: endemik olduğu

bölgede süreklilik arz

edecek şekilde 6 ay veya

daha uzun süre bulunmuş

kişiler

Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif"

sonuç çıkana kadar reddedilir

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malarya: endemik olduğu

bölgede süreklilik arz

edecek şekilde 6 ay veya

daha uzun süre bulunmuş

kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik

gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test

sonucunun negatifleşmesi beklenir

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malarya: malarya öyküsü

veren kişiler

Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom

kalmayana kadar reddedilir. Bu kişiler, tam

iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için

valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif"

olması halinde kan bağışı yapabilirler

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malarya: malarya öyküsü

veren kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik

gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test

sonucunun negatifleşmesi beklenir

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

172

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeden döndükten

sonraki 6 aylık süreç

içerisinde malarya ile

uyumlu ve henüz tanı

konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler

Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya

için valide edilmiş bir antikor testi sonucu

"negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeden döndükten

sonraki 6 aylık süreç

içerisinde malarya ile

uyumlu ve henüz tanı

konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik

gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test

sonucunun negatifleşmesi beklenir

Geçici

Ret: artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

173

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeden döndükten

sonraki 6 aylık süreç

içerisinde malarya ile

uyumlu ve henüz tanı

konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler

Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif"

sonuç çıkana kadar reddedilir

Geçici

Ret: artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeyi ziyaret etmiş

ancak herhangi bir klinik

semptomu bulunmayan

kişiler

Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra

malarya için valide edilmiş bir antikor testi

sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı

yapabilirler.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeyi ziyaret etmiş

ancak herhangi bir klinik

semptomu bulunmayan

Eğer test yapılmamışsa, endemik bölgeden son

dönüşünden itibaren 12 ay boyunca reddedilir.

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

174

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

kişiler

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeyi ziyaret etmiş

ancak herhangi bir klinik

semptomu bulunmayan

kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik

gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test

sonucunun negatifleşmesi beklenir

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter Enfeksiyon

Riski

Malinite öyküsü Sürekli Kalıcı Ret Onkolojik

Hastalıklar Onkolojik Hastalıklar

Marfan sendromu (kalp ve

damar tutulumu varsa) Sürekli Kalıcı Ret

Kas İskelet Sistemi

ve Bağ Doku

Hastalıkları

Konjenital Bağ Doku

Hastalıkları

Meniere hastalığı Asemptomatik olana kadar reddedilir

Geçici

Ret:

artlı

Kulak Burun Boğaz

Hastalıkları İç Kulak Hastalıkları

Menstruasyon Tek başına engel değildir Geçici

Ret

Jinekoloji ve

Obstetrik Fizyolojik Durumlar

175

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Multiple skleroz Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik

Hastalıklar

Demyelinizan

Hastalıklar

Myasthenia gravis Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik

Hastalıklar

Periferal Sinir Sistemi

Hastalıkları

Myokard enfarktüsü

öyküsü Sürekli Kalıcı Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Koroner Arter

Hastalıkları

Nabız: düzensiz nabız

(ritm bozukluğu, aritmi,

disritmi)

Nedene göre süre verilmelidir Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

Nabız: nabızın dakikada

100 den fazla olması

(yüksek nabız)

1 gün Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

Nabız: nabızın dakikada

50'den az olması (düşük

nabız)

1 gün Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Majör

Kardiyovasküler

Semptomlar

Narkolepsi Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik

Hastalıklar Uyku Hastalıkları

Orak hücre anemisi Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

176

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Orak hücre anemisi

taşıyıcılığı Sürekli Kalıcı Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Osteomyelit Tam iyileşmeden ve tedavinin

tamamlanmasından sonra en az 2 yıl

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Otoimmün hastalık: organ

tutulumu olan kişiler Sürekli Kalıcı Ret

Otoimmün

Hastalıklar

Otoimmün

Hastalıklar

Otolog kan bağışı için ret

nedenidir. Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları

Bakteriyal

Enfeksiyon

Over Kisti Kendini iyi hissediyorsa ve doktor takibinde

değilse kan bağışı yapabilir

Geçici

Ret

Jinekoloji ve

Obstetrik Over Hastalıkları

Paraziter hastalıklar:

ayrıca bakınız kalıcı ret

nedenleri

Tam iyileşme sağlanana ve tedavi bitene kadar

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter

Enfeksiyonlar

Piruvat kinaz eksikliği Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Polikistik böbrek hastalığı

Tek başına bağışa engel değildir. Bağışçının

sağlığı değerlendirilmeli ve ona göre karar

verilmelidir.

Geçici

Ret

Nefrolojik

Hastalıklar

Konjenital Kistik

Hastalıklar

177

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Polisitemia vera Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Prostat hiperplazisi,

benign

Dutasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan

sonra 6 ay

Geçici

Ret:

artlı

Ürolojik Durum ve

Hastalıklar Prostat Hastalıkları

Prostat hiperplazisi,

benign

Finasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan

sonra 1 ay

Geçici

Ret:

artlı

Ürolojik Durum ve

Hastalıklar Prostat Hastalıkları

Q Ateşi Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Ritm bozukluğu: ağır

kardiyak aritmi öyküsü

veya tedavi gerektiren

aritmi

Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Ritm Bozuklukları

Akut romatizmal ateş Kronik kalp hastalığı veya başka bir komplikasyon

gelişmemişse tam iyileşmeyi takiben 2 yıl

Geçici

Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Kalp Kapak

Hastalıkları

Saç ekimi 12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

178

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Sağlık personeli:

hastaların vücut salgıları

ile doğrudan inokülasyon

yada müköz membran

teması olması

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Sağlık personeli: Hepatit B

enfeksiyonu olan biriyle işi

gereği sürekli temasta

olan sağlık personeli

Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.

Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir

hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc

negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep

edilir.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Sağlık personeli: Hepatit C

enfeksiyonu olan biriyle işi

gereği sürekli temasta

olan sağlık personeli

Risk içeren hasta grubu ile son temastan itibaren

en az 12 ay geçmiş olmalıdır.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Sarkoidoz Sürekli Kalıcı Ret Göğüs Hastalıkları Göğüs Hastalıkları

Seks işçileri Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Serebrovasküler hastalık

öyküsü Sürekli Kalıcı Ret

Nörolojik

Hastalıklar

Serebral Damar

Hastalıkları

179

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Sferositoz Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Sifiliz Sürekli Kalıcı Ret Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Siğiller Flebotomi sahasında ise, tam iyileşme sağlanana

kadar beklenir

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Siroz Sürekli Kalıcı Ret Hepatobilier Sistem

Hastalıkları

Karaciğerin Kronik

Hastalıkları

Soğuk algınlığı Ateş yoksa tam iyileşmeyi takiben en az 3 gün Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Hastalıklar

Splenektomi: bir hastalığın

tedavisi için uygulanmış

olan splenektomi

Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları Cerrahi Uygulamalar

Stent takılmış olması Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları

Koroner Arter

Hastalıkları

Stroke (İnme) Sürekli Kalıcı Ret Nörolojik

Hastalıklar

Serebral Damar

Hastalıkları

Su çiçeği: çocukluk çağı Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün Geçici Enfeksiyon Viral Hastalıklar

180

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

viral enfeksiyonlar Ret Hastalıkları

Temporal arterit Sürekli Kalıcı Ret Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Talasemi major Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Talasemi taşıyıcılığı Sağlık durumu iyi ise ve hemoglobin düzeyi

normalse, kan bağışı yapabilir

Geçici

Ret

Hematolojik Durum

ve Hastalıklar Eritrosit Hastalıkları

Toksoplazma Tam iyileşmeden ve tedavinin

tamamlanmasından sonra en az 6 ay

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları

Paraziter

Enfeksiyonlar

Tüberküloz Tam iyileşmeden ve tedavinin

tamamlanmasından sonra en az 2 yıl

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Bakteriyal Bulaş

Uykusuz olmak

Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk

faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

Uyuşturucu kullanıldığına

(ı.m./ı.v. yasadışı) dair

kuvvetli bilgi/şüphe

Sürekli Kalıcı Ret Psikososyal

Durumlar Madde Bağımlılığı

Ülseratif kolit Sürekli Kalıcı Ret Gastrointestinal

Sistem Hastalıkları

Kronik İnflamatuar

Hastalıklar

181

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Venöz tromboz

(tekrarlayan) Sürekli Kalıcı Ret

Kardiyovasküler

Sistem Hastalıkları Damar Hastalıkları

Von Willebrand hastalığı Sürekli Kalıcı Ret Hematolojik Durum

ve Hastalıklar

Koagülasyon Faktör

Eksiklikleri

Vücut ağırlığı: çift eritrosit

aferezi için vücut

ağırlığının 70 kg dan az

olması

1 ay Geçici

Ret Temel Kriterler Vücut Ağırlığı

Vücut ağırlığı: vücut

ağırlığının 50 kg dan az

olması

1 ay Geçici

Ret Temel Kriterler Vücut Ağırlığı

Vücut ağırlığının düşük

olması

Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk

faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

Vücut ısısı: 37,5 santigrad

dereceden yüksek olması Nedene göre süre verilmelidir

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları

Majör Enfeksiyon

Semptomları

Xenotransplant alıcıları Sürekli Kalıcı Ret Transplantasyon Transplantasyon

182

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Yakın ilişki: Hepatit B

enfeksiyonu olan kişinin

cinsel partneri veya yakın

temasındaki kimseler

Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.

Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir

hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc

negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep

edilir.

Geçici

Ret:

artlı

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Yakın ilişki: Hepatit C

enfeksiyonu olan kişinin

cinsel partneri veya yakın

temasındaki kimseler

Son temastan sonra en az 12 ay geçmiş

olmalıdır.

Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Yakın ilişki: nedeni

bilinmeyen/belirlenemeyen

hepatit enfeksiyonu olan

kişinin cinsel partneri veya

aynı evi paylaşan kimseler

12 ay Geçici

Ret

Enfeksiyon

Hastalıkları Viral Bulaş Riski

Yaş: 18 yaşının dolmamış

olması 18 yaşın dolmasına kadar

Geçici

Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı

Yaş: 61 yaşından gün

almış kişinin ilk kez kan

bağışı yapma talebi

Sürekli Kalıcı Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı

183

KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi Ret Tipi Ana Kategori Alt Kategori

Yaş: 65 yaş üstü düzenli

bağışçının yılda 1 kezden

sık bağış talebi

Son bağıştan sonra en az 12 ay Geçici

Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı

Yaş: 66 yaşından gün

almış düzenli olmayan

bağışçı

Sürekli Kalıcı Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı

Yaş: 70 yaşından gün

almış düzenli bağışçı Sürekli Kalıcı Ret Temel Kriterler Yaş Aralığı

Yaş: düşük yaş (20 yaş ve

altındakiler)

Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk

faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir.

Uygun süre reddedilir.

Geçici

Ret

Bağışçı Reaksiyon

Riski

Vazovagal Reaksiyon

Riski

184

Ek-9: Geçici ġartlı Retler

artlı retler, süresi önceden bilinemeyecek ve ancak, bir koşulun yerine

getirilmesi ile nihayetlenecek nitelikteki retlerdir. Hekim tarafından aşağıdaki

ret nedenlerinden birinin seçilmesi halinde, bağışçı adayı, kendisinden istenen

şart ve/veya şartları yerine getirene kadar ki süre boyunca ret veritabanında

görünecektir.

GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi

Alkol kullanımı Alkol kullanımı halinde kişinin tam koopere olamayacağı

varsayılır ve bağış en az 12 saat ertelenir

Alkolizm Karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar

Anjiyografi Tanı konulana kadar beklenmelidir, daha sonra tanıya

göre karar verilir.

Bayılma, senkop Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden

belirlenene kadar ret

Böbrek ve mesane taşları Asemptomatik ve enfeksiyonsuz olana kadar ertelenir

Burun kanaması Altta yatan neden kanama diyatezi ise, tanı konulana

kadar beklenir ve tanıya göre hareket edilir.

Chagas hastalığı Chagas hastalığının endemik olduğu bölgelerde

doğmuş veya transfüzyon yapılmış kişiler, trypanosoma

cruzi için valide edilmiş bir test sonucunda negatif

bulunmuşlarsa, sadece plazmafraksinasyon amaçlı

plazma bağışında bulunabilirler.

Cilt enfeksiyonları Sekonder enfeksiyon varsa veya flebotomi alanında

enfeksiyon varsa veya yaygın pürülan yaralar varsa

uygun süre reddedilir

Flebotomi sahasında

herhangi bir lezyon

Tam iyileşme sağlanana kadar

Fobiler Özellikle kan görme fobisi veya iğne fobisi gibi

durumlarda tedavi olana kadar beklenir

Gastrit Tam iyileşme sağlanana ve tedavi tamamlanana ve

semptomlar kaybolana kadar ertelenir

Gingivit Semptomsuz olana kadar beklenir

Göğüs ağrısı Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp

hastalığına bağlı değilse kabul edilir

185

GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi

Graves hastalığı Troid fonksiyonları normal ve troid ilaçları

kullanmıyorsa, kan bağışı kabul edilir.

Hashimato tiroiditi Akut dönem boyunca reddedilir.

Hepatit: nedeni

bilinmeyen/belirlenemeyen

Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden

alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan

bağışı için hepatit öyküsü üzerinden en az 24 ay

geçmiş olmalı ve hbsag, antihbc ve antihcv negatif

olmalıdır.

Hiperparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir

Hipoglisemi öyküsü Asemptomatik olana kadar ertelenir

Hipoparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir

İdrar yolu enfeksiyonları Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında tedavi

sonrası böbrek fonksiyonları normalleşene kadar ve

semptomsuz olana kadar ret

İlaçlar: Dutasterid Son dozun kullanımını takiben en az 6 ay reddedilir

İlaçlar: Etretinat Son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl reddedilir

İlaçlar: Finasterid Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir

İlaçlar: İsotretinoin Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir

İlaçlar: Metimazol İlacın kullanımı süresince reddedilir

İlaçlar: Tretinoin Sistemik kullanımda son dozun kullanımını takiben en

az 1 ay reddedilir. Topikal kullanım kan bağışına engel

değildir.

Kimlik belgesi bulunmaması Geçerli kimlik belgesi sunana kadar reddedilir.

Kistik Fibrozis Enfeksiyonsuz ve asemptomatik olana kadar ertelenir

Malarya: endemik olduğu

bölgede süreklilik arz

edecek şekilde 6 ay veya

daha uzun süre bulunmuş

kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3

yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi

beklenir

Malarya: endemik olduğu

bölgede süreklilik arz

edecek şekilde 6 ay veya

daha uzun süre bulunmuş

Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra

malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu

"negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.

186

GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi

kişiler

Malarya: endemik olduğu

bölgede süreklilik arz

edecek şekilde 6 ay veya

daha uzun süre bulunmuş

kişiler

Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç

çıkana kadar reddedilir

Malarya: malarya öyküsü

veren kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3

yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi

beklenir

Malarya: malarya öyküsü

veren kişiler

Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana

kadar reddedilir. Bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en

az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor

testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı

yapabilirler

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeden döndükten

sonraki 6 aylık süreç

içerisinde malarya ile

uyumlu ve henüz tanı

konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler

Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için

valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması

halinde kan bağışı yapabilirler.

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeden döndükten

sonraki 6 aylık süreç

içerisinde malarya ile

uyumlu ve henüz tanı

konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3

yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi

beklenir

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir

bölgeden döndükten

sonraki 6 aylık süreç

Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç

çıkana kadar reddedilir

187

GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi

içerisinde malarya ile

uyumlu ve henüz tanı

konmamış ateşli tablo

öyküsü olan kişiler

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir bölgeyi

ziyaret etmiş ancak

herhangi bir klinik

semptomu bulunmayan

kişiler

Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3

yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi

beklenir

Malarya: malaryanın

endemik olduğu bir bölgeyi

ziyaret etmiş ancak

herhangi bir klinik

semptomu bulunmayan

kişiler

Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra

malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu

"negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler.

Meniere hastalığı Asemptomatik olana kadar reddedilir

Paraziter hastalıklar: ayrıca

bakınız kalıcı ret nedenleri

Tam iyileşme sağlanana ve tedavi bitene kadar

Prostat hiperplazisi, benign Dutasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra

6 ay

Prostat hiperplazisi, benign Finasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra

1 ay

Sağlık personeli: Hepatit B

enfeksiyonu olan biriyle işi

gereği sürekli temasta olan

sağlık personeli

Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.

Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden

alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs

pozitif) ile belgelemesi talep edilir.

Sağlık personeli: Hepatit C

enfeksiyonu olan biriyle işi

gereği sürekli temasta olan

sağlık personeli

Risk içeren hasta grubu ile son temastan itibaren en az

12 ay geçmiş olmalıdır.

Siğiller Flebotomi sahasında ise, tam iyileşme sağlanana kadar

beklenir

188

GEÇĠCĠ ġARTLI RETLER

Ret Nedeni Ret Süresi ve Bilgi

Yakın ilişki: Hepatit B

enfeksiyonu olan kişinin

cinsel partneri veya yakın

temasındaki kimseler

Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır.

Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden

alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs

pozitif) ile belgelemesi talep edilir.

189

Ek-10: Coğrafi Risk Bölgeleri

Ek-10.1: Sıtma (Malarya) Yönünden Riskli Ülkeler Haritası, 2010, WHO:

Kaynak: http://gamapserver.who.int/mapLibrary/Files/Maps/Global_Malaria_ITHRiskMap.JPG

190

Ek-10.2: HIV Yönünden Riskli Ülkeler:

HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da

Nijerya‟da 1977 yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak

bulunduğu süre içinde kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV

riski yönünden kan bağışçısı olamazlar.

Kaynak:http://www.unaids.org/globalreport/HIV_prevalence_map.htm

191

Ek-10.3. Chagas Hastalığı

Chagas hastalığı tanısı almış kişiler, kan bağışında bulunamazlar.

Kaynak: http://www.treatchagas.org/imagens/MapChagasJun09_large.jpg

192

Ek-11:Ġlaç Kullanımı ve Ret Süreleri

ĠLAÇ KULLANIMI VE RET SÜRELERĠ

Etken Madde Ticari Ad Açıklama

Antibiyotikler

Hastalığın tipine göre değişen sürelerde bağış için

engel oluştururlar. Genel olarak tedavinin son

dozundan 48 saat sonra kan bağışı alınabilir. Cinsel

yolla bulaşan hastalıkların tedavisi için antibiyotik

kullanılmışsa 12 ay kan bağışı ertelenir.

Kortikosteroidler

Öncelikle kan bağışçısının ilacı kullanma nedeni

değerlen-dirilmelidir. Topikal olarak kullanılan

kortikosteroidler, eğer kan alınacak bölgeye

uygulanmıyorsa kan bağışı için engel oluşturmazlar.

Oral, iv veya im kullanım söz konusu ise tam şifayı

takiben ve son dozu izleyen 7 günden sonra kan

bağışı kabul edilir. Ancak son 12 ay içinde 6 ay veya

daha uzun süre oral, iv veya im kortikosteroid

kullanılmış ise tam şifayı takiben ve son dozu izleyen

12 aydan sonra kan bağışı kabul edilebilir.

Etretinat Tegison

Psoriasis tedavisinde kullanılan A vitamini türevidir.

ok kuvvetli bir teratojen olduğu için bu ilacı

kullananlardan son dozun kullanımını takiben en az 3

yıl süreyle kan bağışı alınmaz.

Isotiretinoin

İçeren İlaçlar

Acnegen,

Aknetrent,

Roaccutane,

Zoretanin

Sentetik vitamin A türevi olan bu ilaç, spesifik olarak

akne tedavisi için kullanılan bir ilaçtır. Oldukça kuvvetli

teratojenik etkisi vardır. Bu ilacı kullanan bağışçılar

son dozun alımından 1 ay sonra kan verebilirler.

Tretinoin Vesanoid

Topikal kullanımı kan bağışı için engel değildir.

Sistemik kullanımı söz konusu ise son dozun alımından

itibaren 1 ay kan bağışı ertelenir.

Metimazol Thyromazol Antitiroid ajandır. Tedavi süresince kan bağışı

ertelenir.

193

Finasterid

(propecia,

proscar)

Alofin,

Dilaprost,

Dynasef,

Finarid,

Propecia,

Proscar,

Prosterit

Benign prostat hipertrofisi ve saç çıkartıcı olarak

kullanılan bir ilaçtır. Erkek fetusün dış genital

organlarında anomalilere yol açan kuvvetli teratojen

bir ilaçtır. İlacı kullanan bağışçılardan son dozun

kullanımından 1 ay sonra kan alınabilir.

Dutasteride Avodart,

Dutapros

Benign prostat hipertrofisinde kullanılır. Son dozun

kullanımından 6 ay sonra kan alınabilir.

Trombositleri

etkileyen ilaçlar:

Tromboferez için

Aspirin,

Piroksikam,

Diğer NSAI

İlaçlar

Aspirin ve Piroksikam kullanımı, trombosit aferezi için

5 günlük geçici ret nedenidir. Diğer NSAI ilaç

kullanımında ise son dozu takiben 2 gün boyunca

trombosit aferezi kabul edilmez.

Trombositleri

etkileyen ilaçlar:

Tam kan bağışı

için

Aspirin,

Piroksikam,

Diğer NSAI

İlaçlar

Aspirin, proksikam ve diğer NSAI ilaç kullanımı tam

kan bağışına engel değildir. Sadece, bağışlanan

kandan trombosit süspansiyonu yapılmaz.

194

KAYNAKLAR

1. Giangrande PL. The history of blood transfusion. British journal of

haematology. 2000;110(4):758-67.

2. Boulton FE. Blood transfusion; additional historical aspects. Part 2. The

introduction of chemical anticoagulants; trials of 'Phosphate of soda'.

Transfusion medicine. 2013;23(6):382-8.

3. Lozano M, Cid J. Transfusion medicine as of 2014. F1000prime reports.

2014;6:105.

4. Sahu S, Hemlata, Verma A. Adverse events related to blood

transfusion. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):543-51.

5. Ulusal Hemovijilans Rehberi. Ankara: TR0802.15-01/001-Türkiye‟de

Kan Tedarik Sisteminin Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi; 2014.

6. Chandrashekar S, Kantharaj A. Legal and ethical issues in safe blood

transfusion. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):558-64.

7. Chaudhary RK, Das SS. Autoimmune hemolytic anemia: From lab to

bedside. Asian journal of transfusion science. 2014;8(1):5-12.

8. Ulusal Kan ve Kan Bileşenleri Hazırlama, Kullanım ve Kalite Güvencesi

Rehberi. Ankara: TR0802.15-01/001-Türkiye‟de Kan Tedarik Sisteminin

Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi; 2014.

9. T.C. Sağlık Bakanlığı, Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi. Ankara:

Türkiye Kan Merkezleri ve Transfüzyon Derneği; 2011.

10. Holbro A, Infanti L, Sigle J, Buser A. Platelet transfusion: basic aspects.

Swiss medical weekly. 2013;143:w13885.

11. Schmidt M, Geilenkeuser WJ, Sireis W, Seifried E, Hourfar K. Emerging

Pathogens - How Safe is Blood? Transfusion medicine and hemotherapy :

offizielles Organ der Deutschen Gesellschaft fur Transfusionsmedizin und

Immunhamatologie. 2014;41(1):10-7.

12. KHGM 2012 Faaliyet Kitabı. Ankara: Türk Kızılayı Kan Hizmetleri Genel

Müdürlüğü; 2012.

13. Basu D, Kulkarni R. Overview of blood components and their

preparation. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):529-37.

14. World Blood Donor Day 2014 - Campaign Essentials: World Health

Organization; 2014.

15. Schlenke P. Pathogen inactivation technologies for cellular blood

components: an update. Transfusion medicine and hemotherapy : offizielles

195

Organ der Deutschen Gesellschaft fur Transfusionsmedizin und

Immunhamatologie. 2014;41(4):309-25.

16. Stormer M, Vollmer T. Diagnostic methods for platelet bacteria

screening: current status and developments. Transfusion medicine and

hemotherapy : offizielles Organ der Deutschen Gesellschaft fur

Transfusionsmedizin und Immunhamatologie. 2014;41(1):19-27.

17. Yaddanapudi S, Yaddanapudi L. Indications for blood and blood

product transfusion. Indian journal of anaesthesia. 2014;58(5):538-42.

18. McGeown JG. Physiology : a clinical core text of human physiology with

self-assessment. 3rd ed. Edinburgh ; New York: Churchill Livingstone; 2007.

19. Mitra R, Mishra N, Rath GP. Blood groups systems. Indian journal of

anaesthesia. 2014;58(5):524-8.

20. Wagner FF, Flegel WA. The rhesus site. Transfusion medicine and

hemotherapy : offizielles Organ der Deutschen Gesellschaft fur

Transfusionsmedizin und Immunhamatologie. 2014;41(5):357-63.

21. WHO. Towards 100% voluntary blood donation: a global framework for

action. Switzerland: WHO; 2010.