eğitimde program geliştirme ve değerlendirme–n sÖz bilim ve teknolojinin etkisiyle toplumlar...

Eğitimde ProgramGeliştirme veDeğerlendirmeEd�törler: Prof. Dr. Behçet ORAL - Yrd. Doç. Dr. Taha YAZAR

Editörler: Prof. Dr. Behçet ORAL & Yrd. Doç. Dr. Taha YAZAR

EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME

ISBN 978-605-241-050-9DOI 10.14527/9786052410509

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Eylül 2017, Ankara

Yayın-Proje: Özlem SağlamDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Bilim ve teknolojinin etkisiyle toplumlar ekonomik, sosyal ve kültürel ola-rak sürekli değişmektedir. Bu değişimlerden birçok toplumsal kurum gibi eğitim kurumları da etkilenmektedir. Eğitim kurumları, bu değişimlere uyumu eğitim programları aracılığıyla gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda, eğitim programlarının sürekli güncellenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle bu ça-lışmanın alanyazındaki gelişmeleri yansıtması bakımından ihtiyaca cevap vermesi beklenmektedir. Eğitim programlarının bilgi beceri ve yeterlikleri günün şartları-na uygun olarak bireylere kazandırabilmesi, önemli ölçüde eğitim programlarının bilimsel olarak geliştirilmesi ve geliştirilen programların etkililiğinin belirlenebil-mesi için de eğitim programlarının değerlendirilmesini gerekli kılmaktadır.

Bu kitap, öğretmen yetiştirme sürecinde başta öğretmen adayları ve öğret-menler olmak üzere; lisansüstü eğitim öğrencileri ve eğitim araştırmacıları için temel bir kaynak olarak tasarlanmıştır.

Bu kitabın ortaya çıkmasında emeği geçen bütün yazarlara, görüş ve önerileri ile destekte bulunan herkese teşekkür ederiz. Ayrıca, kitabın basımı aşamasında destek ve gayretleri için başta Servet SARIKAYA’ya ve Pegem Akademi çalışan-larına kitaba katkı sağlayan meslektaşlarımız adına teşekkür ederiz. Son olarak yetişmemizde emeği geçen bütün hocalarımıza teşekkür etmeyi borç biliriz.

Bu kitabın öğretmen yetiştirme programlarına katkı sunması dileğiyle.

Prof. Dr. Behçet ORAL – Yrd. Doç. Dr. Taha YAZAR

Eylül - 2017

DİYARBAKIR

Bölümler ve YazarlarıEditörler: Prof. Dr. Behçet ORAL & Yrd. Doç. Dr. Taha YAZAR

1. Bölüm: Program Geliştirmeye İlişkin Temel Kavramlar Prof. Dr. Mehmet GÜLTEKİN - Anadolu Üniversitesi

2. Bölüm: Eğitimde Program Geliştirmenin Kuramsal Temelleri2.1. Bölüm: Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri Prof. Dr. Burhan AKPINAR - Harran Üniversitesi

2.2. Bölüm: Program Geliştirmenin Psikolojik TemelleriYrd. Doç. Dr. Şenay YAPICI - Amasya Üniversitesi

2.3. Bölüm: Program Geliştirmenin Tarihsel TemelleriDoç. Dr. Ahmet ÇOBAN - Dicle Üniversitesi

2.4. Bölüm: Program Geliştirmenin Toplumsal TemelleriDoç. Dr. Ahmet ÇOBAN - Dicle Üniversitesi

3. Bölüm: Eğitimde Program Geliştirmenin Kuramsal Temelleri

3.1. Bölüm: Program Geliştirme Teorisi ve Tasarım Modelleri Doç. Dr. Abdullah ADIGÜZEL - Düzce Üniversitesi

3.2. Bölüm: Program Geliştirme Modelleri Doç. Dr. Mustafa CİNOĞLU - Kilis 7 Aralık Üniversitesi

4. Bölüm: Program Geliştirme Sürecinin Planlanması ve Ön Uygulama Doç. Dr. Bahadır ERİŞTİ - Anadolu Üniversitesi Okt. Mustafa POLAT - Karabük Üniversitesi

5. Bölüm: Program Geliştirmede Hedefler Prof. Dr. Tuğba YANPAR YELKEN - Mersin Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Gamze YAVUZ KONOKMAN - Bartın Üniversitesi

6. Bölüm: İçerik Tasarımı Doç. Dr. Ramazan SAĞ - Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

7. Bölüm: Eğitim Durumlarının Düzenlenmesi ve Değerlendirilmesi Prof. Dr. Meral GÜVEN - Anadolu Üniversitesi Okt. Bülent ALAN - Anadolu Üniversitesi

vi Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

8. Bölüm: Program Geliştirmede Yeni Yaklaşımlar8.1. Bölüm: Çoklu Zeka Kuramı ve Yapılandırmacılık Yrd. Doç. Dr. Taha YAZAR - Dicle ÜniversitesiDr. Ömer ŞİMŞEK - Dicle Üniversitesi

8.2. Bölüm: Yaratıcı Düşünme, Eleştirel Düşünme ve Yansıtıcı DüşünmeDoç. Dr. Birsen BAĞÇECİ - Gaziantep Üniversitesi

8.3. Bölüm: Proje Tabanlı Öğrenme, Beyin Temelli Öğrenme ve Kuantum Öğrenme

Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU - Atatürk ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Adnan TAŞGIN - Atatürk Üniversitesi

9. Bölüm: Program Değerlendirme Modelleri9.1. Bölüm: Program Değerlendirme Modelleri - IDoç. Dr. Ahmet KARA - İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa AKDAĞ - İnönü Üniversitesi

9.2. Bölüm: Program Değerlendirme Modelleri - IIDoç. Dr. M. Oğuz KUTLU - Çukurova ÜniversitesiBilim Uzmanı Şadiye KORKMAZ - MEB

10. Bölüm: Program Değerlendirmede Kullanılan Araştırma Yöntemleri ve Veri Toplama Araçları Prof. Dr. Behçet ORAL - Dicle Üniversitesi Arş. Gör. Sedef SÜER - Dicle Üniversitesi

11. Bölüm: Program Geliştirme ve Değerlendirme Sürecinde Sorunlar Doç. Dr. İlke EVİN GENCEL - Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

12. Bölüm: Program Geliştirme ve Değerlendirme Standartları Doç. Dr. Murat TUNCER - Fırat Üniversitesi

13. Bölüm: Cumhuriyetten Günümüze Türkiye’de Program Geliştirme ve Değerlendirme Çalışmaları Prof. Dr. İsa KORKMAZ - Necmettin Erbakan Üniversitesi

14. Bölüm: Program Geliştirme ve Teknoloji İlişkisi Yrd. Doç. Dr. Cevdet EPÇAÇAN - Siirt Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ata PESEN - Siirt Üniversitesi

İÇİNDEKİLER

Ön Söz .................................................................................................................................... iiiBölümler ve Yazarları .............................................................................................................v

1. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR

Giriş ........................................................................................................................................2Eğitimin Tanımı, Kapsamı, İşlevleri, Amaçları ve Türleri ..............................................2

Eğitim Türleri..................................................................................................................7Öğrenme ve Öğretim ...........................................................................................................9

Öğrenme ........................................................................................................................10Öğretim ........................................................................................................................11

Eğitim Programı .................................................................................................................14Eğitim Programının Tanımı, Kapsamı ve İşlevi .......................................................14Eğitim Programı Türleri ..............................................................................................16Eğitim Programının Ögeleri .......................................................................................21Eğitim Programlarının Özellikleri .............................................................................22

Program Geliştirme ............................................................................................................24Program Geliştirmenin İlkeleri ..................................................................................26Program Geliştirme Süreci ..........................................................................................27Programın Denenmesi ................................................................................................29Programın Değerlendirilmesi .....................................................................................31

Özet ......................................................................................................................................33Değerlendirme ve Tartışma Soruları ...............................................................................36Kaynakça..............................................................................................................................37

2. BÖLÜM

EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

2.1. PROGRAM GELİŞTİRMENİN FELSEFİ TEMELLERİ ................................43Eğitim Programı Teorisi ....................................................................................................44

Eğitim Programı ve İnsan ...........................................................................................45Eğitim Programı ve Bilgi .............................................................................................49

Eğitimde Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri .......................................................53Eğitim Programı ve Felsefe .........................................................................................54

viii Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

Eğitim Programının Kaynağı Olarak Felsefe ..................................................................59Eğitim Programına Kaynaklık Yapan Temel (Klasik) Felsefeler ............................59Eğitim Programına Kaynaklık Yapan Eğitim Felsefeleri .........................................71

Özet ......................................................................................................................................79Değerlendirme ve Tartışma Soruları ..............................................................................81Kaynakça..............................................................................................................................822.2. PROGRAM GELİŞTİRMENİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ.........................85Giriş ......................................................................................................................................86

Psikoloji ve Eğitim Programı ......................................................................................88İnsanın Gelişimi ve Eğitim Programı ........................................................................90Gelişim Kuramlarının Programa ve Uygulamaya Yansımaları ..............................95Öğrenme ve Eğitim Programı ....................................................................................96Davranışçı Öğrenme Yaklaşımı .................................................................................99Bilişsel Öğrenme Yaklaşımı .....................................................................................101Hümanist Yaklaşım ...................................................................................................108

Özet ....................................................................................................................................112Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................115Kaynakça............................................................................................................................1162.3. PROGRAM GELİŞTİRMENİN TARİHSEL TEMELLERİ ..........................119Giriş ....................................................................................................................................120

Antik Çağ (M.Ö. 4-5. yüzyıl ile M.S. 3-4. Yüzyıl) ..................................................121Orta Çağ (375-476/1453) ..........................................................................................122Yeni Çağ (1453-1789) ................................................................................................123Yakın Çağ (1789/- ) ....................................................................................................125

Program Geliştirme Alanına Katkıları Olan Bilim İnsanları......................................127John Comenius (1592-1670) .....................................................................................127John Locke (1632-1704) ............................................................................................128Jean Jacques Rousseau (1712-1778) .........................................................................128Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827) ................................................................128Johann Herbart (1776-1841) ....................................................................................129Friedrich Froebel (1782-1852) .................................................................................130Herbert Spencer (1820-1903) ...................................................................................131Charles Eliot (1835-1909) .........................................................................................132William Harris (1834-1926) .....................................................................................132John Dewey (1859-1952) ...........................................................................................132Maria Montessori (1870-1952) .................................................................................133Ovide Decroly (1871-1932) ......................................................................................134

İçindekiler ix

William Kilpatrick (1871-1965) ...............................................................................134Charles Hubbard Judd (1873-1946) .........................................................................136Albert I. Oliver (1874-1958) .....................................................................................136Franklin Bobbitt (1876-1956) ...................................................................................137Werret Charters (1875-1952) ....................................................................................137Harold Rugg (1886-1960) .........................................................................................138Hollis Caswell (1901-1989) .......................................................................................139Ralph W. Tyler (1902-1994) ......................................................................................140Hilda Taba (1902-1967) .............................................................................................142John Goodlad (1920-) ................................................................................................142

Özet ....................................................................................................................................143Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................148Kaynakça............................................................................................................................1492.4. PROGRAM GELİŞTİRMENİN TOPLUMSAL TEMELLERİ ......................151Giriş ....................................................................................................................................152

İhtiyaç ..........................................................................................................................154Hedefler .......................................................................................................................154İçerik ............................................................................................................................156Ekonomi ......................................................................................................................156Teknoloji ......................................................................................................................158Kültür ...........................................................................................................................160Aile ...............................................................................................................................162Okul .............................................................................................................................163Avrupa Birliği .............................................................................................................166

Özet ....................................................................................................................................168Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................170Kaynakça............................................................................................................................171

3. BÖLÜM

EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİ

3.1. PROGRAM GELİŞTİRME TEORİSİ VE TASARIM MODELLERİ ............175Giriş ....................................................................................................................................176

Program Geliştirme Teorisi ......................................................................................176Program Geliştirme Teorisine İlişkin Yaklaşımlar .................................................180Bilgi Merkezli Yaklaşım .............................................................................................180

x Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

Rasyonel Merkezli Kavramsal Yaklaşım ..................................................................181Değer Merkezli Yaklaşım ..........................................................................................182Program Geliştirme Teorisinin İlkeleri ..................................................................183Program Tasarısı .........................................................................................................185Program Teorisi ile Program Tasarısı Arasındaki İlişki ........................................185Program Tasarısı .........................................................................................................186Program Tasarısı Yaklaşımları ..................................................................................188Konu Merkezli Program Tasarısı ............................................................................188Öğrenci Merkezli Program Tasarısı ........................................................................193Problem Merkezli Program Tasarısı .......................................................................195

Özet ....................................................................................................................................198Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................200Kaynakça ...........................................................................................................................2013.2. PROGRAM GELİŞTİRME MODELLERİ ....................................................205Giriş ....................................................................................................................................206Ralph W. Tyler'ın Program Geliştirme Modeli .............................................................206

Kaynaklar ....................................................................................................................207Süzgeçler ......................................................................................................................209Amaçların Yazılması ..................................................................................................209Öğrenme Yaşantılarının Seçilmesi ...........................................................................210Öğrenme Yaşantılarını Düzenlemesi .......................................................................210Öğrenme Yaşantılarının Değerlendirilmesi ............................................................212

Hilda Taba’nın Program Geliştirme Modeli..................................................................213Taba-Tyler Program Geliştirme Modeli ........................................................................219Saylor, Alexander & Lewis Program Geliştirme Modeli .............................................220Francıs P. Hunkins’ın Program Geliştirme Modeli ......................................................222John P. Miller ve Wayne Seller Program Geliştirme Modeli .......................................223D. K. Wheeler'ın Döngüsel Modeli ................................................................................227John F. Kerr’in Program Geliştirme Modeli..................................................................228Daniel Tanner ve Laurel Tanner Program Geliştirme Modeli ....................................231Peter F. Oliva Program Geliştirme Modeli ....................................................................233Yeterliliğe Dayalı Program Geliştirme Modeli (Competency-Based Curriculum Development Model) .......................................................................................................235Özet ....................................................................................................................................237Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................237Kaynakça............................................................................................................................238

İçindekiler xi

4. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRME SÜRECİNİN PLANLANMASI VE ÖN UYGULAMA

Giriş ....................................................................................................................................242Program Geliştirme Sürecinin Planlanması .................................................................243

Çalışma Gruplarının Oluşturulması ........................................................................244Program Geliştirme Çalışma Planı ..........................................................................248

Program Geliştirme Süreci İşlem Ağının Oluşturulması ...............................249Program Geliştirme İş-Zaman Akış Şemasının Oluşturulması .....................250Program Geliştirme Bütçesinin Oluşturulması ...............................................251

İhtiyaç Belirleme Çalışması ......................................................................................252İhtiyaç Belirleme Sürecinin Yapılandırılması ...................................................258

Taslak Programın Ön Uygulaması ...........................................................................262Özet ....................................................................................................................................264Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................265Kaynakça ...........................................................................................................................267

5. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEDE HEDEFLER

Giriş ....................................................................................................................................275Hedefin Tanımı ...........................................................................................................276Hedeflerin Türleri .......................................................................................................278Hedeflerin Özellikleri ve Yazımı .............................................................................281Öğretim Hedeflerinin Sınıflandırılması ..................................................................284


6. BÖLÜM

İÇERİK TASARIMI

Giriş ....................................................................................................................................300Temel Sorular ve Kavramlar .....................................................................................300

İçerik Tasarımında Temel Yapı Özellikleri ....................................................................302İçerik Tasarımını Etkileyen Etmenler ...........................................................................306

Eğitimsel Bakış Açısı ..................................................................................................306

xii Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

Konu Alanı ..................................................................................................................308Çok Kültürlülüğe Bakış Açısı ....................................................................................309Sosyal, Örgütsel, Ekonomik ve Politik Yapılar .......................................................310Okulun Coğrafi Konumu ve Sahip Olduğu Olanaklar ..........................................312Teknolojinin Etkisi .....................................................................................................312

İçerik Tasarımıyla İlgili Temel Modüller .......................................................................314İlişkisiz/Parçalı İçerikler Modülü .............................................................................314Çekirdek İçerik Modülü ............................................................................................315Modüler İçerik (Bağımsız veya Birleştirilebilir Modüller) ...................................319Sarmal İçerik Modülü ................................................................................................321Piramitsel/Aşamalı İçerik Modülü ...........................................................................323Doğrusal İçerik Modülü ............................................................................................325


7. BÖLÜM

EĞİTİM DURUMLARININ DÜZENLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Giriş ....................................................................................................................................334Eğitim Durumları .............................................................................................................334

Eğitim Durumlarının Değişkenleri .........................................................................337Eğitim Durumlarının Düzenlenmesi ile İlgili İlkeler ............................................340

Öğretme Stratejileri ..........................................................................................................343Sunuş Yoluyla Öğretme Stratejisi ............................................................................345

Sunuş Yoluyla Öğretimin Basamakları..............................................................346Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Üstünlük ve Sınırlıkları ........................349

Buluş Yoluyla Öğretme Stratejisi ..............................................................................350Buluş Yoluyla Öğretme Stratejisinin Basamakları .................................................351Buluş Yoluyla Öğretme Stratejisinin Üstünlük ve Sınırlıkları ..............................352Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretme Stratejisi ....................................................353

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretme Stratejisinin Üstünlük ve Sınırlıkları .............................................................................................................355

Öğretim Yöntemleri ve Teknikleri..................................................................................356Eğitim Durumlarının Değerlendirilmesi ......................................................................359

İçindekiler xiii


8. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEDE YENİ YAKLAŞIMLAR

8.1. ÇOKLU ZEKA KURAMI VE YAPILANDIRMACILIK ..............................367Giriş ....................................................................................................................................368Çoklu Zeka Kuramı ..........................................................................................................368

Zeka ..............................................................................................................................369Çoklu Zeka Alanları ...................................................................................................370

Sözel / Dilsel Zeka ................................................................................................371Mantıksal-Matematiksel Zeka ............................................................................371Görsel-Uzamsal Zeka ..........................................................................................372Müziksel-Ritmik Zeka .........................................................................................372Bedensel-Kinestetik Zeka ...................................................................................372Sosyal Zeka ...........................................................................................................373İçsel Zeka ...............................................................................................................373Doğacı Zeka ..........................................................................................................373

Çoklu Zeka Alanlarının Belirlenmesi ......................................................................374Çoklu Zeka Kuramı ve Öğretim ...............................................................................375Çoklu Zeka Kuramında Öğretmenin Rolü .............................................................378Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Program Geliştirme ...............................................379Çoklu Zeka Kuramında Değerlendirme .................................................................381Çoklu Zeka Kuramının Kullanılmasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar .......................................................................................................................383

Yapılandırmacılık .............................................................................................................384Yapılandırmacı Öğrenme Kuramları .......................................................................385

Bilişsel Yapılandırmacılık ....................................................................................386Sosyal Yapılandırmacılık .....................................................................................387Radikal Yapılandırmacılık...................................................................................389

Yapılandırmacı Öğrenme Ortamları .......................................................................390Yapılandırmacılıkta Öğretmenin Rolü ....................................................................391Yapılandırmacılığa Dayalı Program Geliştirme .....................................................392Yapılandırmacılıkta Değerlendirme ........................................................................394Yapılandırmacılık ile İlgili Tartışmalar ....................................................................395

xiv Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

Özet ...................................................................................................................................396Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................397Kaynakça............................................................................................................................3988.2. YARATICI DÜŞÜNME, ELEŞTİREL DÜŞÜNME VE YANSITICI DÜŞÜNME ......................................................................................403Yaratıcı Düşünme ............................................................................................................404Yaratıcı Düşünmeye İlişkin Kuramlar ...........................................................................405

Bilişsel Yaklaşıma Göre Yaratıcı Düşünme Kuramı ...............................................406Hümanistik Yaklaşıma Göre Yaratıcı Düşünme Kuramı ......................................406Psikanalitik Yaklaşıma Göre Yaratıcı Düşünme Kuramı ......................................406Gestaltçı Yaklaşıma Göre Yaratıcı Düşünme Kuramı ............................................407Çevreci Yaklaşıma Göre Yaratıcı Düşünme Kuramı..............................................408

Yaratıcı Düşünme Süreci .................................................................................................408Yaratıcı Düşünmenin Boyutları ......................................................................................409Eleştirel Düşünme ...........................................................................................................410Eleştirel Düşünme Eğilimi ..............................................................................................411Eleştirel Düşünmede Soruların Rolü .............................................................................412

Eleştirel Düşünme Becerilerine Sahip Bireylerin Özellikleri ...............................413Yansıtıcı Düşünme .....................................................................................................414Etik ve Prensipler Üzerine Yansıtma ........................................................................416Yansıtma Becerilerini Geliştirmek ...........................................................................421Öğrenci Değerlendirmeleri ve Öneriler ..................................................................422Yansıtıcı Düşünmenin Öğretiminde Akran Öğretimi ve Öz Değerlendirme Teknikleri .........................................................................................422Yansıtıcı Günlük Tasarlama ......................................................................................425

Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................428Kaynakça............................................................................................................................4298.3. PROJE TABANLI ÖĞRENME, BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME VE KUANTUM ÖĞRENME .....................................................................................433Proje Tabanlı Öğrenme ....................................................................................................434

Proje Tabanlı Öğrenmenin Karakteristik Yapısı ....................................................435Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme Süreci ..................................................439Proje Tabanlı Öğrenme ile Probleme Dayalı Öğrenme Arasındaki İlişki ..........442

Beyin Temelli Öğrenme ...................................................................................................443Beynin Yapısı ..............................................................................................................443Beyin Temelli Öğrenme .............................................................................................444Geleneksel Öğretim ile Beyin Temelli Öğretim Arasındaki Farklar ...................450

İçindekiler xv

Beyin Temelli Öğrenmede Sınıf Ortamı .................................................................453Beyin Temelli Öğrenme Sürecinin Planlanması ....................................................454

Kuantum Öğrenme ..........................................................................................................454Kuantum Öğretimin İlkeleri .....................................................................................456Kuantum Öğrenmede Mükemmelliğin 8 Anahtarı ...............................................456Kuantum Öğrenmede Eğitim Ortamının Özellikleri ............................................458Kuantum Öğrenmenin Eğitim Programlarına Yansıması ....................................458Kuantum Öğrenmenin Yararları ..............................................................................459


9. BÖLÜM

PROGRAM DEĞERLENDİRME MODELLERİ

9.1. PROGRAM DEĞERLENDİRME MODELLERİ - I .....................................469Giriş ....................................................................................................................................470Tyler’ın Hedefe Dayalı Program Değerlendirme Modeli ............................................471Metfessel – Michael Program Değerlendirme Modeli ................................................473Provus Farklar Yaklaşımı Modeli (PFYM) ....................................................................475Eisner’ın Eğitsel Eleştiri Modeli ......................................................................................477

Eğitsel Eleştirinin Boyutları ......................................................................................479Betimleyici Sorgulama Boyutu .................................................................................479Yorumlayıcı Sorgulama Boyutu................................................................................479Normatif Sorgulama Boyutu.....................................................................................479Tematik Sorgulama Boyutu ......................................................................................479

Stufflebeam Çevre (Bağlam), Girdi, Süreç ve Ürün (Context, Input, Process, Product = CIPP) Modeli .................................................................................................480Biçimlendirici ve Bütüncül Değerlendirmenin BGSÜ’de Kullanımı .........................482Özet ....................................................................................................................................483Tyler’ın Hedefe Dayalı Program Değerlendirme Modeli ............................................483Metfessel – Michael Program Değerlendirme Modeli ................................................484Provus Farklar Yaklaşımı Modeli (PFYM) ....................................................................484Eisner’ın Eğitsel Eleştiri Modeli ......................................................................................484Stufflebeam’in Çevre, Girdi, Süreç ve Ürün Modeli ....................................................485Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................485Kaynakça ...........................................................................................................................487

xvi Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

9.2. PROGRAM DEĞERLENDİRME MODELLERİ - II ....................................489GİRİŞ ..................................................................................................................................490Katılımcı Merkezli Program Değerlendirme Yaklaşımları (KMPDY) ......................490Katılımcı Merkezli Program Değerlendirme Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi ...490Katılımcı Merkezli Program Değerlendirme Yaklaşımını Geliştirenler ve Katkıları .............................................................................................................................491Stake’in Uygunluk-Olasılık Modeli (Çerçeve Planı) ...................................................492Veri Kesişim Tabloları (Matriksleri) ..............................................................................493Tanım Matriksi .................................................................................................................494Stake’in İhtiyaca Cevap Vermeye Dayalı Değerlendirme Modeli .............................495Yönetim Merkezli Değerlendirme Yaklaşımları ..........................................................495Yönetim Merkezli Değerlendirme Yaklaşımını Geliştirenler ve Katkıları ................495UCLA Değerlendirme Modeli .......................................................................................496Değerlendirme Sürecinde İhtiyaç Alanları ..................................................................497Alkin’in Eğitim Sistemleri Değerlendirmesi ................................................................499Alkin’in Eğitim Programları Değerlendirmesi ............................................................499Saylor, Alexander ve Lewis (SAL) Modeli .....................................................................499Hedefler ve Alanlar ..........................................................................................................501Öğretim Yöntemleri .........................................................................................................501Değerlendirme ..................................................................................................................501Modeller Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar .............................................................503Özet ....................................................................................................................................504Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................505Kaynakça............................................................................................................................507

10. BÖLÜM

PROGRAM DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Giriş ....................................................................................................................................510Program Değerlendirmede Kullanılan Araştırma Yöntemleri ...................................510

Nicel Araştırma Yöntemi ...........................................................................................510Nicel Araştırma Türleri .............................................................................................511

Birinci Grup ..........................................................................................................512Temel Araştırmalar ..............................................................................................512Uygulamalı Araştırmalar ....................................................................................512Laboratuvar ve Alan/Saha Çalışmaları ..............................................................513

İçindekiler xvii

İkinci Grup ...........................................................................................................514Tarihi Yöntem .......................................................................................................514Betimsel (Tarama, Survey) Araştırmalar ..........................................................515Deneysel Araştırmalar .........................................................................................515

Nitel Araştırma Yöntemi ...........................................................................................516Nitel Araştırma Türleri ..............................................................................................517

Temel Nitel Araştırma .........................................................................................517Fenomenolojik Araştırma Yöntemi ...................................................................518Etnografik Araştırma Yöntemi ...........................................................................519Gömülü (Örtük) Teori.........................................................................................520Öyküsel (Anlatıbilim) Analiz .............................................................................521Eleştirel Araştırma ...............................................................................................521

Karma Araştırma Yöntemleri ...................................................................................522Karma Yöntemin Güçlü Yönleri .........................................................................522Karma Yöntemin Zayıf Yönleri ..........................................................................523Karma Araştırma Türleri ....................................................................................523Ardışık Açıklayıcı Desen .....................................................................................523Ardışık Keşfedici Desen ......................................................................................523Ardışık Dönüştürücü Desen ...............................................................................524Eşzamanlı Üçleme Deseni ...................................................................................524Eşzamanlı İç İçe Tasarım .....................................................................................524Eşzamanlı Dönüştürücü Desen ..........................................................................524

Program Değerlendirmede Kullanılan Veri Toplama Araçları ..................................525Testler ve Ölçekler ......................................................................................................525Anket ............................................................................................................................526Görüşme (Mülakat) ...................................................................................................529Gözlem.........................................................................................................................530Deney ...........................................................................................................................532Doküman İnceleme ....................................................................................................532

Özet ....................................................................................................................................534Değerlendirme Ve Tartışma Soruları .............................................................................535Kaynakça............................................................................................................................536

xviii Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

11. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME SÜRECİNDE SORUNLAR

Giriş ....................................................................................................................................540Tasarım ve Yaklaşımların Sınırlılıklarından Kaynaklanan Sorunlar ...................540Araştırma Yöntemlerinin Sınırlılıklarından Kaynaklanan Sorunlar ...................543Eğitim Sisteminin Yapısından Kaynaklanan Sorunlar ..........................................548Personel, Donanım ve Bütçe Eksikliğinden Kaynaklanan Sorunlar ...................550

Özet ....................................................................................................................................552Değerlendirme Ve Tartışma Soruları .............................................................................553Kaynakça............................................................................................................................554

12. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME STANDARTLARI

Giriş ....................................................................................................................................558Eğitim Programı ...............................................................................................................559Program Geliştirme ..........................................................................................................559Program Değerlendirme ..................................................................................................561Program Değerlendirme Standartları ............................................................................567Özet ....................................................................................................................................575Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................578Kaynakça............................................................................................................................579

13. BÖLÜM

CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’DE PROGRAM GELİŞTİRME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

Cumhuriyet Öncesi Eğitim Programları .......................................................................584Cumhuriyet Dönemi Eğitim Programları .....................................................................5851924 İlk Mektepler Müfredat Programı .........................................................................5861926 İlkokul Programı .....................................................................................................5881936 İlkokul Programı .....................................................................................................5901948 İlkokul Programı ....................................................................................................5911968 İlkokul Programı .....................................................................................................5921997 İlköğretim Programı ...............................................................................................5942005 İlköğretim Programı ...............................................................................................596

İçindekiler xix

Yeni Okul Yapılanması ve 2012 Öğretim Programı .....................................................5992017 Taslak Öğretim Programları ..................................................................................600Ortaokul Programları ......................................................................................................602Lise Programları ...............................................................................................................603Özet ....................................................................................................................................604Değerlendirme ve Tartışma Soruları .............................................................................606Kaynakça............................................................................................................................607

14. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRME VE TEKNOLOJİ İLİŞKİSİ

Giriş ....................................................................................................................................610Eğitim, Öğretim ve Teknoloji..........................................................................................610

Eğitim ...........................................................................................................................610Teknoloji ......................................................................................................................611Eğitim Teknolojisi ......................................................................................................611Öğretim Teknolojisi ...................................................................................................613Eğitim Teknolojisinin Tarihsel Gelişimi..................................................................614

Teknolojinin Program Geliştirme Süreci Üzerindeki Yansımaları ............................616Bir İhtiyaç Olarak Teknoloji ve Hedeflerin Belirlenmesi ......................................617İçeriğin Oluşturulması ve Teknoloji ........................................................................618Öğrenme/Öğretme Kuramları ve Teknoloji ...........................................................621Öğretim Teknolojilerinin Öğrenme/Öğretme Ortamlarına Aktarılması ...........622Programlı Öğretim Modeli .......................................................................................622Davranışsal Amaçların Belirlenmesi .......................................................................623Küçük Adımlar İlkesi .................................................................................................623Aktif Katılma İlkesi ....................................................................................................623Başarı İlkesi .................................................................................................................623Anında Düzeltme İlkesi .............................................................................................623Kademeli İlerleme İlkesi ............................................................................................623Bireysel Hız İlkesi .......................................................................................................624İpucu Verme ................................................................................................................624Performansın Değerlendirilmesi ..............................................................................624Programlı Öğretim Yönteminin Faydaları ..............................................................624Programlı Öğretim Yönteminin Sınırlılıkları .........................................................624Bilgisayar Destekli Eğitim .........................................................................................625

xx Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

Bilgisayar Destekli Eğitimin Sınırlılıkları ...............................................................627İnternet Tabanlı Eğitim .............................................................................................627Uzaktan Eğitim ...........................................................................................................628Uzaktan Eğitimin Sınırlılıkları .................................................................................629Eğitsel Bilgisayar Oyunları ........................................................................................629Sosyal Ağların Eğitimde Kullanılması .....................................................................631Çevrimiçi Öğrenme ...................................................................................................632Simülasyon (Sanal Gerçeklik) ...................................................................................633Simülasyon Tekniğinin Öğrencilere Katkıları ........................................................634Sınırlıkları ....................................................................................................................634Mobil Öğrenme ..........................................................................................................635Mobil Öğrenmenin Avantajları ................................................................................635Mobil Öğrenmenin Sınırlılıkları ..............................................................................635Harmanlanmış Öğrenme ..........................................................................................636Harmanlanmış/Karma Öğrenme Ortamlarının Avantajları ................................637Harmanlanmış/Karma Öğrenme Ortamlarının Sınırlılıkları ..............................637Öğrenme Yaşantılarının Değerlendirilmesi Sürecinde Teknoloji ........................638

Özet ....................................................................................................................................639Değerlendirme ve Tartışma Soruları ............................................................................640Kaynakça............................................................................................................................641

Yazarlar Hakkında ............................................................................................................647

Kazanımlar

Bu üniteyi tamamladıktan sonra:

• Eğitimin tanımı, kapsamı, işlevleri ve türlerini kavrayabilecek,

• Öğrenme ve öğretim kavramlarının tanımını ve kapsamını kavrayabi-lecek,

• Eğitim programının tanımını, kapsamını, türlerini ve özelliklerini kav-rayabilecek,

• Eğitimde program geliştirmenin tanımını, kapsamını ve sürecini kavra-yabileceksiniz.

1. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR

GİRİŞ

Program geliştirmeyi sistemli bir bütünlük içinde kavrayabilmek için işe temel kavramların incelenmesiyle başlanması gerekmektedir. Başka bir deyişle program geliştirmeye; temel kavramların açıklığa kavuşturulmasıyla başlanması bir zorunluluktur. Çünkü program geliştirmenin kapsamını, temel özelliklerini, öğelerini ve bu öğeler arasındaki ilişkileri kavramak ve program geliştirmeyi daha iyi yorumlayabilmek için alanla ilgili kavramlarda birleşilmesi büyük önem ta-şımaktadır. Kavramlarda birlik olmaması insanlar arasındaki iletişimi güçleştir-mektedir. Bu nedenle, program geliştirmeyle uğraşanların, alana ilişkin kavram-larda açıklığa ve kararlığa gereksinim duymaları doğaldır. Çünkü bazen birlikte bazen de birbirinin yerine kullanılan kavramların doğru tanımlanması ve açıklığa kavuşturulması, alanın daha iyi tanınmasına katkıda bulunacaktır.

Sosyal bilimlerde bir kavramı tam ve eksiksiz tanımlama olanağı bulunma-maktadır; önemli olan tam ve eksiksiz bir tanım yapmak değil, kavrama yüklü olduğu işlevi ve anlamı yüklemektir. Bu nedenle, eğitimde program geliştirme alanında çalışanlar başta olmak üzere konuyla ilgili tüm ilgililerin alanla ilgili kav-ramları tanımaları, kavramlara aynı anlamı yüklemeleri ve kavramları anlamına uygun biçimde kullanmaları büyük önem taşımaktadır.

Bu ünitede önce eğitimin tanımı, kapsamı, amaç ve işlevleri ele alınmış, daha sonra eğitim programının tanımı, kapsamı, özellikleri, türleri ve boyutlarına de-ğinilmiş, son aşamada program geliştirmenin tanımı ve kapsamı üzerinde durul-muştur.

EĞİTİMİN TANIMI, KAPSAMI, İŞLEVLERİ, AMAÇLARI VE TÜRLERİ

İnsanlığın doğuşundan beri daima olagelen eğitim, günümüzde de uygarlık düzeyi ne olursa olsun her toplumda süregelmektedir (Varış, 1987). İnsanın do-ğumuyla başlayıp yaşamı boyunca devam eden eğitim yoluyla bireylere birtakım bilgi, beceri, tutum ve değerler kazandırılmakta; bunun sonucunda da bireylerde davranış değişiklikleri meydana gelmektedir (Erden, 1998). Buradan öğrenmenin oluştuğu her durumda insan davranışlarını değiştiren eğitim sürecinden söz edile-bilir (Varış, 1987). Buna göre eğitim, insanoğlunun öğrenme yeteneğinin oluşması ile başlayan ve onun yaşamı boyunca devam eden bir süreç olarak görülebilir (Ba-şaran, 1994).

Başlangıçta çocukların eğitiminden aileler sorumlu iken insan toplulukları toplum niteliğine kavuştukça, toplumlar da çocukların eğitiminden sorumlu ol-maya başlamışlar; böylece toplumlar kendilerini yaşatacak olan yeni kuşakların

2 Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

toplumsal davranışlarını biçimlendirmede sorumluluk üstlenmişlerdir (Başaran, 1994). Uygar toplum, sosyal yaşamını sürdürmek için çeşitli kurumlar oluştur-muş; eğitimin kurumsallaşması içinde okullar oluşturulmuştur; ancak bu olgu, eğitim kavramını okulla sınırlandırmak anlamına gelmemektedir. Çünkü eğitim, çocuk okula gelmeden önce ailede, okul içinde, okul dışında ve okuldan sonra da devam etmektedir. Kuşkusuz temel olan okul içi ve okul dışı eğitimin birbiriyle tutarlı olması ve birbirini tamamlamasıdır. Bunun için okul ve yaşam arasında bir kaynaşma sağlanması gerekmektedir (Varış, 1987).

Her toplum varlığını sürdürebilmek için kendi kültürünün özelliklerini yeni kuşaklara aktarır. Toplumun, bireyleri, kendi kültürünün istek ve beklentilerine uyum sağlayacak biçimde yetiştirmesine kültürleme denilmektedir (Fidan ve Er-den, 1998). Başka bir deyişle kültürleme, kişinin doğuştan itibaren kendi kültürü-nü öğrenmesi, benimsemesi ve bu kültürün bir «üyesi» olması demektir (Ergün, 1986). En geniş anlamıyla eğitim, kültürleme sürecidir; başka bir deyişle kültürel değerleri bireylere kazandırma sürecidir (Sönmez, 2005). Bu yönüyle eğitim kül-türlemenin amaçlı olarak yapılan kısmını oluşturmaktadır (Fidan, 1996).

Eğitim tarihi, eğitimin kültürden ayrı düşünülemeyeceğini göstermektedir. Eğitim ve kültür birbirini biçimlendirmektedir. Toplumların hızla değişmesiyle birlikte toplumun kültürü de değişmekte, kültürün çocuklara ve gençlere yalnızca tanıtılmasını öngören anlayış değişmekte ve eğitimin kültürü tanıtmasının yanı sıra aynı zamanda kültürü geliştirmesi de önem kazanmaktadır. Başka bir deyişle, eğitim bireylere bilgi, beceri ve tutumlar kazandırmanın ötesinde; toplumun ya-şamasını ve kalkınmasını sürdürecek ölçüde ve nitelikte değer üretmek, mevcut değerlerin dağılmasını önlemek, eski ve yeni değerleri bağdaştırmak sorumluluğu taşımaktadır (Varış, 1987). Denilebilir ki eğitim, bireyin okul öncesi, okul yaşamı ve okul sonrası tüm yaşamı boyunca sürmekte, okul içinde ve okul dışında edindi-ği deneyimlerin tümünü kapsamaktadır. Diğer bir ifadeyle eğitim, bireyin yaşamı boyunca devam eden bir süreçtir (Gültekin, 2016).

Eğitim sözcüğü toplumun her kesimini ilgilendirdiği için günlük yaşamda en çok kullanılan sözcüklerden biridir. Çoğu insan eğitimin ne olduğu ve nasıl olması gerektiği ile ilgili düşünce üretmekte; ancak bu insanların çoğu, eğitim sözcüğü-nün anlamı ve kapsamının ne kadar geniş olduğunu bilmemektedir. Eğitimin, ge-niş ve herkesi ilgilendiren bir alan olması, pek çok eğitim tanımının yapılmasına neden olmaktadır (Küçükyılmaz, 2011). Dolayısıyla, bireyi yaşam boyu etkileyen ve değişik işlevler gören, yalnızca okulla sınırlı olmayan eğitim etkinliklerinin tek sözcükle açıklanması/ifade edilmesi güçtür (Altunya, 2003). Nitekim literatür ta-randığında eğitimin değişik biçimlerde tanımlandığını görmek mümkündür. Öz-çelik (1981) eğitimi kişinin davranışlarında, kendi yaşantısı yoluyla istendik yönde

Program Geliştirmeye İlişkin Temel Kavramlar 3

ve bir dereceye kadar kalıcı değişmeler meydana getirme süreci olarak tanımlar-ken; Yıldırım (1983), insan davranışlarında bilgi, beceri, anlayış, ilgi, tavır, karak-ter ve sair önemli sayılan kişilik nitelikleri yönünden belli değişmeler sağlamak amacıyla yürütülen düzenli bir etkileşim olarak tanımlamaktadır. Varış (1983) eğitimi, bireyin içinde yaşadığı toplumda davranış biçimlerini edindiği süreçler toplamı; Ertürk (1994) bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci, Fidan ve Erden (1998) ise insan-ları belli amaçlara göre yetiştirme süreci olarak tanımlamaktadır.

Eğitimin yukarıda yapılan tanımları içinde “Bireyin davranışlarında kendi ya-şantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci” biçimin-deki tanım, eğitimciler arasında kabul gören bir tanım olmuştur. Eğitime ilişkin tanımlara bakıldığında eğitimin üç temel özelliğinin vurgulandığı görülmektedir.

1. Eğitim bir süreçtir: İnsanın gelişimi ve öğrenmesi sürekli olduğundan eğitim de süreklidir. Yaşam boyu sürer. Öğrenmenin oluştuğu her or-tamda bir eğitim sürecinden söz edilebilir.

2. Eğitim sonucunda bireyde davranış değişikliği oluşur. Eğitimin amacı bi-reylerde olumlu yönde davranış değişikliği sağlamaktır. Bu nedenle eği-tim sonucunda bireyin davranışlarında gözlenebilir, ölçülebilir ve isten-dik yönde değişiklik olması beklenir.

3. Davranış değişikliği bireyin yaşantıları sonucunda oluşur. Eğitim yaşan-tılarla gerçekleşir. Çünkü davranış değişikliği bireyin, diğer bireylerle ve çevre ile etkileşimi sonucunda meydana gelmektedir. Yaşantı, bireyin çevresiyle kurduğu etkileşim sonucunda bireyde kalan izler olduğuna göre bu izler birikmekte ve bireyin davranışlarında değişikliğe neden ol-maktadır.

Eğitim tanımlarında eğitimin önemli özelliklerinden birinin davranış değiş-tirme süreci olduğu görülmektedir. Davranış bireyin diğer insanlarca da doğrudan doğruya gözlemlenebilen eylemleri ya da ölçülebilen özellikleri olarak tanımlana-bilir. Davranışlar öğrenilmiş ve öğrenilmemiş davranışlar olarak sınıflandırılmak-tadır.

4 Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme

eğitimde program geliştirme ve değerlendirme–n sÖz bilim ve teknolojinin etkisiyle toplumlar...

Documents