eğitimden kültüre, Üretimden gelişmişliğe kimyanın yeri

Prof.Dr. İbrahim USLU

Eğitimden Kültüre, Üretimden Eğitimden Kültüre, Üretimden Gelişmişliğe Kimyanın YeriGelişmişliğe Kimyanın Yeri



• Eski Mısır’da M.Ö. 5 bin yıl öncesinde başlayan kimya araştırmaları, insanoğlunun içinde yaşadığı evreni ve kendi bedenini daha yakından incelemek istemesiyle ortaya çıkmıştır.

• Binlerce yıl boyunca insanoğlunun mistik öğretilerle bir arada kullandığı kimyasal teknikler, çeşitli metallerin “altına” dönüştürülmesi için dahi kullanılmıştır.

Kimya bilimlerin tacıdırKimya bilimlerin tacıdır


• Kozmetik amaçlı ve mumyalama gibi işlemler için Mısırlılar çok çeşitli kimyasal ürünler kullanmakta ve birçok farklı işlemden geçirdikleri maddeleri tozlar haline dönüştürerek harmanlamaktaydı.

Kimyanın eski mısırda çok önemi vardıKimyanın eski mısırda çok önemi vardı


Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?


• Corookes tüpe benzer objelerin resmi “Dendera’daki Hathor mezarında görülmüştür.

Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?


Eski Mısırlılarda Seramik Kap İmalatıEski Mısırlılarda Seramik Kap İmalatı, 1900 B.C, 1900 B.C


• M.Ö. 3500 yıllarında Mısırlılar metal işlemeyi çok iyi biliyorlardı. Ayni zamanda bakır ve diğer madenleri yataklarından çıkararak zenginleştirip kullanıyorlar. Bu alanlarda binlerce işçinin çalıştığı düşünülmektedir.

MetalurjiMetalurji


The Egyptians called iron “the metal of The Egyptians called iron “the metal of heaven”heaven”


• Eski Mısırlılarda altın Nub demekti ve Nubia da bolca çıkardı. Burada resimde üstten akan suyla altınlı çamurun zenginleştirilmesi görülmektedir.

• M.Ö. 2000 yıllarında bile altın Mısırlılarca bilinmekte ve işlenmekteydi.

AltınAltın


• Süzgeçli kase altın çamurunun yıkandığını ne güzel temsil etmektedir. Bol akıtılan su kasenin kenarlarından akmaktadır.

• the bowl in which the metal was washed, the cloth, through which it was strained, and the dropping of the water all combined in one character, indicating both the process of extraction and the metal

Eski Mısırda altının sembolüEski Mısırda altının sembolü


Black Sea, Circa 150 BCBlack Sea, Circa 150 BC


• Sulu altın çözeltisi yün kumaştan yapılmış torbalarda, kıllı yün kısmı içerde kalacak şekilde koyuluyor, sonra üzerlerine su dökülürken iki insan tarafından iyice sallanıyordu. Bu şekilde çamurlu kısım dökülüyr altın parçacıklarda torbanın kılları arassına yapışıyordu.

• Bu şekiller Thebes tapınaklarından alınmıştır.

Eski Mısırda altının çamurdan Eski Mısırda altının çamurdan ayrıştırılmasıayrıştırılması


• Portable furnace used for the fusion of gold, and that the rays represent the flames, which, 'as can be observed in the use of this type of furnace

Eski Mısırda altının zenginleştirilmesiEski Mısırda altının zenginleştirilmesi


Hellenistic, 330–300 B.C. GreekHellenistic, 330–300 B.C. Greek


• Eski Mısırlılar koagülasyon prensipleri konusunda uzmanlardı. Killi katmanlarla su arıtılması konusunda çok ileriydiler.

• After 1500 BC, the Egyptians first discovered the principle of coagulation. They applied the chemical alum for suspended particle settlement. Pictures of this purification technique were found on the wall of the tomb of Amenophis II and Ramses II.

Eski Mısırlılarda Su ArıtılmasıEski Mısırlılarda Su Arıtılması


• is the oldest known medical text of any kind. Dated to about 1800 BCE, it deals with women's health, gynaecological diseases, fertility, pregnancy, contraception, etc.

Kahun Gynecological PapyrusKahun Gynecological Papyrus


Çeşitli kimyasallarla ilaç üretimiÇeşitli kimyasallarla ilaç üretimi


• Eski Mısırlılarda damıtma ve içki üretimi hakkında pek çok resim bulunmaktadır.

Damıtma ve içki üretimiDamıtma ve içki üretimi


Damıtma cihazlarıDamıtma cihazları


Eski Mısırlılarda ParfümEski Mısırlılarda Parfüm


• Babillilerde parfümü bayan kimyacılar mı üretiyordu. The earliest recognizable chemists were women, the perfume-makers of Babylon, who used the earliest known stills to produce their wares.

perfume-makersperfume-makers


Eski Mısırlılarda Parfüm üretimiEski Mısırlılarda Parfüm üretimi


• Eski Mısırlılarda damıtma ve içki üretimi hakkında pek çok resim bulunmaktadır.

Damıtma ve içki üretimiDamıtma ve içki üretimi


• Homer c. 800 BC remarked in the Odyssey: "In Egypt, the men are more skilled in medicine than any of human kind" and "the Egyptians were skilled in medicine more than any other art".

Eski Mısırlılarda Kimya ile birlikte Eski Mısırlılarda Kimya ile birlikte Eczacılık ve Tıp ta çok ileriydiEczacılık ve Tıp ta çok ileriydi


• M.S. 300 yıllarında yazılmış kimya kitabında damıtma

Zosimos of Panopolis wrote the oldest wrote the oldest known books on alchemyknown books on alchemy. .

https://en.wikipedia.org/wiki/Zosimos_of_Panopolis


İlkel bir Damıtma cihazıİlkel bir Damıtma cihazı


Damıtma cihazlarıDamıtma cihazları


• Antik Yunanlı felsefeciler; doğada birçok farklı element bulunduğunu, bu elementlerin her birinin farklı özelliklere sahip olduğunu ve elementlerin birbirleri ile etkileşime geçerek apayrı özelliklere sahip olan yeni maddeler oluşturabileceği sonucuna “yalnızca akıl yürüterek” yani felsefenin gücünü kullanarak varabilmiştir.

Antik Yunan FelsefecilerAntik Yunan Felsefeciler


• Democritus’ a göre;• Madde parçalara ayrıldığında en sonunda bölünemeyen bir tanecik elde edilir ve bu tanecik atomdur.• Maddelerin farklı olmasının nedeni maddeyi oluşturan atomların sayı ve dizilişi biçiminin farklı olmasıdır. • Atom görülemez.• Atom görülemediği için bölünemez.

Demokritos ve AtomDemokritos ve Atom


• Çin medeniyetinde de onbinlerce yıldır birçok farklı alanda, patlayıcılardan tutunda, farklı bitki özünün kimyasal işlemlerden geçirilmesine kadar kimyasal teknikler yaşamın her alanında kullanılmaktaydı.

Eski Çin medeniyetiEski Çin medeniyeti


• Geliştirdiği element anlayışı, denge teorisi yaklaşımı, tatbikatları, icat ettiği âlet ve düzeneklerle kimyanın babası kabul edilmektedir. Ünlü Fransız bilim tarihçisi M. Berthelot "Aristo'nun mantık ilmindeki yeri neyse, Câbir bin Hayyân'ın kimya ilmindeki yeri de odur demiştir”

• 19 element bulmuş, alaşımların gerçek element olmadıklarını tespit etmiştir.

Kimyanın Babası. Kimyanın Babası. Cabir Bin HayyanCabir Bin Hayyan


• “Evrende görülebilen veya görülemeyen her şeyin belli bir düzenin neticesidir.”

• "Allah bizlere fizikî kanunlar vermiştir. Bunlarla bitki, hayvan hattâ insanın benzerini yapabiliriz”.

• “Allah insanlara öyle kabiliyetler bahşetmiştir ki, İnsanlar kâinattaki bütün sır perdelerini bununla çözmeye muktedirdir."

Cabir bin HayyanCabir bin Hayyan


• Metallerin zenginleştirilmesi, çeliğin hazırlanması,

• Giysi ve derilerin boyanması, su geçirmez giysiler,

• Demirin cila ve boya ile korunması,

• Camcılıkta manganoksitlerin kullanımı,

• Sirkenin damıtılarak asetik asitin eldesi,

• Manyetik kuvvetler konularında çalışmalar yapmıştır

Alchemiae Gebri, Alchemiae Gebri, Cabir bin HayyanCabir bin Hayyan


• saf kükürt tuzları, nişadır (NH4Cl),• üstübeç [2PbCO3.Pb(OH)2], • cehennem taşı (AgNO3), • kezzap (nitrik asit, HNO3), • zaç yağı (sülfürik asit, H2SO4), • güherçile (hint) (KNO3), • sirke asidi (CH3COOH), • süblime (HgCl2), • kurşun şekeri [Pb(CH3COO)2], • sülügen (civa oksit), • arsenik oksit, • şap ve hidroklorik asittir (HCl).

Cabir bin Hayyan'ın buluşlarıCabir bin Hayyan'ın buluşları


• "Madde yoğun enerjidir. Yunan fizikçilerinin maddenin bölüne bölüne parçalanamaz en küçük bir parçayla son bulduğuna ve maddenin bu sayısız parçalanamayan kısımlardan meydana geldiğine dâir iddiaları yanlıştır.”

• Onların parçalanamaz en küçük parça, yani atom olarak tâbir ettikleri bu nesne parçalanabilir ve bu parçalanma neticesi büyük bir enerji hâsıl olur. Bu öyle bir enerjidir ki, bir habbeciğin bir şekilde parçalanması, Allah saklasın, Bağdat gibi büyük bir şehri yok edebilir."

Cabir, atomun parçalanabilirliği Cabir, atomun parçalanabilirliği konusunda şunları söylemiştir: konusunda şunları söylemiştir:


Cabir bin HayyanCabir bin Hayyan


Kimiya-yi Saadet, Gazali, Kimiya-yi Saadet, Gazali, 1058–11111058–1111


• Sanayi devriminin ilk dönemini kimya sanayi,

• ikinci dönemi elektronik sanayi, • üçüncü dönem olarak da atom enerjisi, • bilgisayar ve yarı iletken sanayi

izlemiştir.

Sanayi DevrimiSanayi Devrimi


• 1787 de kütlenin korunumu yasasını sunmuş,• 789 da yayınladığı “Temel Kimyaya Giriş” adlı yapıtı Fizikte

Newton’un “Principia” sına eşdeğer biçimde kimyada devrime yol açmıştır.

Modern Kimyanın Babası LavoisierModern Kimyanın Babası Lavoisier


• Lavoisier kimya çalışmalarına başladığında Avrupa'da kimya konusu ilim kabul edilmiyordu.

• Kimyadaki bütün elementleri belli bir sıraya soktu. • Elementleri kimyadaki içeriklerine göre bir adlandırmaya tabi tuttu. • Avrupa'da kimya ilminin mimarı oldu. Kimyayı ilmi bir temele oturttu.• Lavoisier, yanma olayında oksijenin rolü ile ilgili çalışmaları ile tanınmıştır. • Maddenin Korunumu Kanunu'nun sahibi olup,modern kimyanın temelini

atmıştır. • Havayı analiz ederek azotla-oksijeni ayırmış, hidrojeni yakarak su elde

etmiştir.

•

Lavoisier Lavoisier


• Lavoisier'in en büyük hatası, doğru tecrübesini, kıymetli buluşunu izah ederken, dine inanmıyanların eskidenberi söylemekte oldukları bir sözü tekrarlaması idi.

• kimya tepkimelerinde ağırlık değişmediğini görerek Ağırlığın Sakınımı Kanununu kurunca, “Tabiatta bir şey yaratılmaz ve hiçbir şey yok edilemez.” deyivermiştir.

• Kimya bilimini reddeden yobazları gösterip "Bu kelleler hiçbir şeye yaramaz" dediği için tutuklandı. Aynı gün yargılanıp, giyotinle ölüme mahkûm edildi.

LavoisierLavoisier katli katli


• There is no death of anything save in appearance. That which passes over from essence to nature seems to be birth, and what passes over from nature to essence seems to be death. Nothing really is originated, and nothing ever perishes; but only now comes into sight and now vanishes. It appears by reason of the density of matter, and disappears by reason of the tenuity of essence. But it is always the same, differing only in motion and condition."

Tyanalı ApollonesTyanalı Apollones


• 16. ve 17. yüzyılda deneysel nicel bilimlerde ve kapitalist üretim yöntemlerinde kazanılan başarılar sonucunda

• Dokumaların ağartılması ve çeşitli renklere boyanması gereği, çeşitli ağartıcıların ve boyarmaddelerin keşfini vb

16. yy da Bilim demek kimya demekti16. yy da Bilim demek kimya demekti


• 1709 da ilk demir cevherini yüksek fırında kokla eriterek ilk dökme demiri gerçekleştirilmesi,

• 1784 de Çelik üretiminde “puddel” yöntemininin bulunması,

• 1864 de fenolün iyi bir antiseptik (mikrop öldürücü) olduğunu bulunarak ameliyatlarda ölüm oranı azalmış, Ateş düşürücü olarak fenasetin uyku ilacı olarak sülfanol ve veronal çok yönlü tedavi amaçları için de aspirin keşfedilmiştir

• 19.yy da bilim demek özellikle kimya demekti.

18 ve 19 yy18 ve 19 yy


• 19. Yy da çok yoksul bir ülke olan Belçika, Ernest Solvay karbondioksit, sodium klorür ve amonyoktan ürettiği sodium karbonatı hemen patentlenmiş ve Belçika’da fabrikası kurulmuştur.

• Endüstriyel soda olarak bu ürün cam imalatı, demirçelik ve deterjan üretimi gibi çok büyük bir alanda korkunç bir arz ile karşılaşmış ve 1900 yıllarda ABD ve Avrupa’nın ihtiyacının %95’i Belçika’dan karşılanmıştır.

• Bir zamanlar yoksul bir ülke Belçika bugünlerde kişi başına düşen milli gelirle Almanya’dan bile önde gelmektedir.

Belçika Kimya sayesinde kalkındıBelçika Kimya sayesinde kalkındı


• Kimya sanayiinde yeni geliştirilen kimyasal ürünlerin diğer sanayi kolları üzerinde etkisi devrim niteliğinde olmaktadır.

• Örneğin daha yüksek dayanıklılığa sahip plastik araç parçaları günümüz araçlarında cam, metal gibi malzemelerin yerini almaktadır.

Kimyanın devrim etkisiKimyanın devrim etkisi


• Günümüzde otomobiller kimya sanayiinin katkısı ile geliştirilen yeni malzemeler sayesinde daha hafif, dayanıklı ve ekonomik olmuşlardır.


• Çin dünyadaki en büyük kimyasal madde üreticisi,

• AB, kimyasallar satışlarında Çin ve diğer Asya ülkelerinin gerisine düşmesine rağmen dünya genelindeki anahtar konumunu muhafaza etmektedir.

Dünyada Kimya Sanayii Satışlarının Dünyada Kimya Sanayii Satışlarının Bölgesel Dağılımı, 2011Bölgesel Dağılımı, 2011


• AB, kimyasallar satışlarında Çin ve diğer Asya ülkelerinin gerisine düşmesine rağmen, özellikli kimyasallar ve tüketici kimyasallarında rekabet gücünü muhafaza ettiği dünya genelindeki anahtar konumunu muhafaza ettiği görülmekte.

• AB’nin küresel satışlar içerisindeki payı yüzde 10,2 gerilemiş• Çin dünyadaki en büyük kimyasal madde üreticisi

konumunu muhafaza etmiştir.

Dünya Kimyasal SatışlarıDünya Kimyasal Satışları


• Dünyadaki en büyük 30 kimyasal madde üreticisi ülkenin toplam ciro değeri 2.103 milyar Avro

• 30 büyük üretici ülkenin 11’i Avrupa’da yer almakta olup bu ülkeler toplam 506 milyar Avro satış değerine ulaşmıştır.

Kimyasalların toplam cirosu 2103 Milyar euroKimyasalların toplam cirosu 2103 Milyar euro


• Dünya ekonomisi yıllık ortalama 6,98 büyürken, aynı dönemde kimya sanayii büyümesi yüzde 9,29 olarak gerçekleşmiştir.

• Bu gelişmenin temelinde gelişen teknoloji ile birlikte yeni kimyasallara ihtiyaç duyulması, buna bağlı olarak yeni kimyasalların geliştirilmesi yatmaktadır.

Kimya sanayii küresel ekonomik Kimya sanayii küresel ekonomik büyümeden daha hızla büyürbüyümeden daha hızla büyür


• Bu gelişme sonrası üretim artışında Çin Halk Cumhuriyeti başı çekmektedir.

• Avrupa Birliği dünya kimya ticaretinde sahip olduğu liderliği Çin, Hindistan, Güney Kore, Tayvan gibi ülkelerin de yer aldığı Asya’ya kaptırmıştır.

Kimya Doğu’ya doğru kaymaktadırKimya Doğu’ya doğru kaymaktadır


• Gelecekte Ar-Ge ve inovasyon sektörün en büyük rekabet gücü unsurları olacaktır.

• Daha az enerji tüketen, daha az su kullanan, daha az atık çıkaran teknolojiler, enerji, su, hammadde gibi temel girdilerde tasarruf sağlanmasına yönelik ürünler ve araştırmaların daha fazla önem kazanması beklenmektedir

Yüksek teknolojik ürünler artık kimya Yüksek teknolojik ürünler artık kimya sektörün en önemli hedeflerinden birisidirsektörün en önemli hedeflerinden birisidir


• çevrede bozunabilen, • olumsuz etki göstermeyen kimyasallar, • Enerji verimliliğini arttıran, • ürünlerin daha çevreci özellikler kazanmasını sağlayan

kimyasallar, • Daha az atık üreten, verimli, çevreci, yeşil üretim yöntemleri, • Çevre kirliliğini gidermek ve temiz su elde etmek için

geliştirilecek ürünler, • Daha az kimyasal kullanımını sağlayacak ürünlerdir.

Geleceğin Kimya AraştırmalarıGeleceğin Kimya Araştırmaları


Kimya Sanayinin Yaşama ve Sosyal Kimya Sanayinin Yaşama ve Sosyal Hayata Olan KatkılarıHayata Olan Katkıları


• Eğitimin amacı sadece okur-yazar yetiştirmekle değildir; yaratıcı, girişken, küresel düşünüp yerel hareket edebilen girişimciler de yetiştirmektir.

Kimya Bilimi ancak eğitimle ilerlerKimya Bilimi ancak eğitimle ilerler


• Eğitimde kişi başına Japonya’da 950 dolar, Almanya’da 817 dolar, İtalya’da 523 dolar, Yunanistan’da bile 240 dolar harcanırken; bu oran Türkiye’de yaklaşık 90 dolardır.

90 dolar90 dolar


• Ortalama eğitim seviyesini Türkiye’de bir yıl artırmanın kişi başına maliyeti 75 dolardır. Öte yandan bu yatırımın karşılığı kişi başına milli gelirde 260 dolarlık bir artış ile geriye dönecektir.

• Yani, “eğitime bir yatıran ülkeler neredeyse dört kazanmaktadırlar”.

Bire dörtBire dört


• Türkiye’de kalkınmada oldukça etkili bir araç olarak kabul edilen eğitime kaynak tahsisi yeterli olmamakta böylece de, “kalkınamama kabuğu” bir türlü kırılamamaktadır.

• “tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan çıkar” anolojisini akıllara getirebilir. Şöyle ki;Türkiye’de eğitim çağındaki nüfus yaklaşık 20 milyondur. Ancak, bu nüfusa yeteri kadar nitelikli eğitim hizmeti sağlayacak kaynak ayrılamamakta bu nedenle de, kalkınma potansiyeli gerçekleştirilememektedir. Böylece de, nüfusun eğitim ihtiyacının karşılanmasına yetecek kaynak üretilememektedir.

Eğitime ayrılan kaynak en karlı yatırımdırEğitime ayrılan kaynak en karlı yatırımdır


• Eğitim çok pahalı bir girişimdir. Fakat ondan daha da pahalı olan tek bir şey vardır ki; o da “cehalet”tir.

Eğitim ve CehaletEğitim ve Cehalet


• Evlerde kullanılan temizlik ürünlerinden parfümlere, • araba boyalarından duvar boyalarına, • solventler yani çözücülerden zirai ilaçlara kimya bilimi insan

hayatının her alanını etkilemektedir. • Modern tıbbın kullandığı tüm ilaçlar,• Mikroplara ve hastalıklara karşı mücadele edilmesini sağlayan

uygulamaların tamamı kimya sayesindedir.• Tarım ürünlerinin daha sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi kimya

biliminin bulduğu ilaçlar ile sağlamaktadır. • Kısacası kimya bilimi insanoğlu dünya üzerinde var olduğu

sürece tüm insanların yaşamında olmaya devam edecek “doğa bilimlerinin” en önemli bilim dalıdır.

Eğitimden Kültüre, Üretimden Eğitimden Kültüre, Üretimden Gelişmişliğe Kimyanın YeriGelişmişliğe Kimyanın Yeri


Beni dinlediğiniz için teşekkürlerBeni dinlediğiniz için teşekkürler


• Dokuzuncu ve Onuncu Kalkınma Planları (2014-2018)• Çukurova Kalkınma Ajansı, Kimya raporu• Gites Kimya Eylem Planı• Eğitimin Bir İşlevinin Kalkınma Olduğu Unutuluyor Mu?, Milli Eğitim

Dergisi, yaz 2013.• http://www.albalagh.net/kids/science/chemistry.shtml• Prof. Dr. Mehmet Doğan, Kimya Alaninda Gelişmeler,

http://yunus.hacettepe.edu.tr/~dogan/9.html• S.A. Matlin and B.M. Abegaz, Chemistry for Development, The Chemical

Element: Chemistry’s Contribution to Our Global Future, First Edition. Edited by Javier Garcia-Martinez, Elena Serrano-Torregrosa © 2011 Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA. Published 2011 by Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA.

• http://www.tksd.org.tr/sektor-ekonomi-surasi.html

KaynaklarKaynaklar

http://www.albalagh.net/kids/science/chemistry.shtml

http://yunus.hacettepe.edu.tr/~dogan/9.html

eğitimden kültüre, Üretimden gelişmişliğe kimyanın yeri

Education