egzamin dyplomowy politolgia umcs pytania ogólne samorząd 2010

5/11/2018 Egzamin dyplomowy politolgia UMCS pytania ogólne samorząd 2010 - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/egzamin-dyplomowy-politolgia-umcs-pytania-ogolne-samorzad-2010 1/104

Zagadnienia egzaminacyjne

Zagadnienia egzaminacyjne:

Kierunek: Politologia

1. Metody badawcze politologii

a) metody zbierania materiałów – obserwacja, wywiad, ankieta, gromadzenie

wypowiedzi osobistych, gromadzenie dokumentów

b) opracowanie i interpretacja materiałów – analiza, synteza

c) sposoby wnioskowania:

- indukcja (dąży do uogólnienia)

- dedukcja (jest przechodzeniem z jakiejś racji do następstw)

d) analiza systemowa – polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk

politycznych, tj. modelu systemowego. Analiza systemowa może dotyczyć:

- systemu politycznego jako całości

- określonego podsystemu w ramach szerszego systemu politycznego

e) metoda porównawcza – (metoda analogii) polega na wykrywaniu podobieństw między

różnymi procesami i zjawiskami, które umożliwiają także ustalenie różnic między

badanymi zjawiskami

f) analiza instytucjonalno-prawna – polega na zakreśleniu sobie pola badań do sfery

określonych przepisów prawnych

g) Metoda historyczna – badanie genezy zjawisk politycznych, traktowanie

łącznie ich aspektów strukturalnych, funkcjonalnych i genetycznych, prowadzenie

studiów biograficznych, stosowanie ujęć wycinkowych, gromadzenie obszernego

materiału empirycznego, jako podstawy do formułowania praw naukowych,

h) Metoda behawioralna –analiza zjawisk społecznych w drodze obserwacji

zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzkich

i) Metoda symulacyjna – konstrukcje i manipulowanie operatywnym modelem

przedstawiającym fizycznie lub symbolicznie jakiś aspekt psychologicznego czy

społecznego procesu

j)Metoda decyzyjna – polega ona na rozpatrywaniu zjawisk i procesów społeczno-

politycznych przez pryzmat: ośrodka decyzji traktowanego jako przedmiot działania

politycznego, tj. zespołu powiązań przyczynowo-skutkowych dotyczących

rozwiązywanego problemu, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego oraz w jego powiązaniach z otoczeniem.

1



k) Inne metody – metody leksykalne, geograficzne, genealogiczne, ekstrapolacji,

refleksji, Analiza danych statystycznych, eksperyment społeczny, klasyczne metody

matematyczne, modelowanie.

2. Cechy państwa

* Państwo jako organizacja polityczna:

- odnosi się do działalności społecznej, która wiąże się bezpośrednio ze sprawowaniem

władzy,

• Państwo jako organizacja przymusowa:

- przymus fizyczny

- przymus gospodarczy

- przymus psychologiczny (cenzura)

• państwo jako organizacja terytorialna:

- podstawowym warunkiem istnienia państwa jest posiadanie własnego terytorium, czyli co

najmniej obszarów lądowego i przestrzennego, na których rozciąga się suwerenne

zwierzchnictwo państwowe

• państwo jako organizacja suwerenna:

- jeśli władza państwowa jest faktycznie suwerenna, to do niej i tylko do niej należeć będzie

moc tworzenia i znoszenia prawa, posiada wyłączność stanowienia i zmieniania prawa,

decyduje o wszystkich pozostałych dziedzinach publicznej aktywności.

3. Autorytaryzm i totalitaryzm

1. Autorytaryzm:

- w państwie autorytarnym organy władzy państwowej uznają się za nadrzędne wobec

obywateli, bezwzględnie wymagając uległości i podporządkowania się swoim „jedynie

słusznym decyzjom”

- to rządy nie podlegające jakiejkolwiek kontroli społecznej, oparte na wymaganiu

bezwzględnego posłuchu wobec władzy

- autorytarna osobowość władcy

2



- skoncentrowanie władzy w rękach jednej osoby lub grupy osób, która sprawuje władzę, nie

licząc się z opinią publiczną,

- hierarchiczny system państwowy

- to system poglądów i wartości, które propagują potrzebę silnej i hierarchicznie

zorganizowanej władzy, głoszący kult określonego przywództwa politycznego,

absolutyzujący porządek i zasady podporządkowania, łączące się z odrzuceniem demokracji i

przeciwstawieniem się idei równości między ludźmi

- władza naczelna w innych rękach ni parlamentu

- samowola sprawującego władzę i nie podleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych

organów władzy państwowej

- ideologia zastąpiona przez mentalność lub osobowość przywódcy

- legitymację władzy stanowi siła

- odrzucenie koncepcji demokratycznych i regularnych wyborów

- wszystkie stanowiska państwowe pochodzą z nominacji partyjnych

- decyzje polityczne podejmowane często bez podstaw prawnych,

- „rządzenie odgórne” – rozkazy, nakazy, system sankcji karnych, bezpośredni przymus

- rozbudowany aparat terroru

- pluralizm polityczny, gospodarczy i kulturalny

- elitaryzm – elity w państwie wyłaniane są za pomocą kryterium zasług dla państwa

- uproszczenie procedur decyzyjnych – łamanie prawa

2. Totalitaryzm

- system władzy państwowej opartej na nieograniczonych kompetencjach władzy centralnej,

- wzorcowy obywatel państwa totalnego nie potrafi samodzielnie myśleć, jest ateistą, a

ponadto nie jest zanadto zainteresowany zdobywaniem dobór materialnych

- totalitarna ideologia – wkraczająca we wszelkie przejawy aktywności społecznej – jej celem

jest uformowanie idealnego społeczeństwa oraz nowego ładu

- monopartia kierowana przez dyktatora

- rozbudowana tajna policja

- monopolistyczna kontrola masowych środków przekazu

- monopolistyczna kontrola sił zbrojnych i wszelkich innych formacji

- scentralizowane zarządzanie

- system organizacji państwa zmierzający do rozciągnięcia kontroli nad całością życia politycznego, społecznego i kulturowego,

3



- maksymalne ograniczenie „sfery prywatności” jednostek i swobody kształtowania opinii

publicznej

- likwidacja wszystkich partii politycznych

- ograniczenie lub uchylenie większości praw obywatelskich i militaryzacja życia

społecznego,

- rozbudowa aparatu przemocy

- wszechstronna cenzura

- zdławienie wolności i wszystkich przejawów demokratyzmu

- wszechobecna i organizująca życie społeczne jedna oficjalna ideologia

- system władzy jest oparty na nieograniczonych kompetencjach otoczonego faktycznym

kultem wodza.

4. Determinanty polityki

a) ideologia polityczna – jest względnie spójnym systemem przekonań oraz twierdzeń o

charakterze opisowym i normatywnym, koncentrujących się wokół problematyki natury

ludzkiej procesu historycznego, ładu społeczno-politycznego,

b) prawo – zespół norm prawnych o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, ustanowionych

lub uznawanych przez państwa, których realizacja zabezpieczona jest zagrożeniem użycia

przymusu

c) gospodarka:

- konkurencyjny kapitalizm angloamerykański

- europejski model społeczny gospodarki rynkowej

- nordycki kapitalizm gospodarki negocjacyjnej

- kapitalizm azjatycki

d) kultura – całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych

szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się

przestrzennie

e) etyka – ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości w określonej epoce,

5. Pojęcie i klasyfikacja systemów politycznych

1. System polityczny: to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i

grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach

politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulującychwzajemne stosunki między nimi

4



2. Typologia systemów politycznych:

a) wg Arystotelesa – kto rządzi?

- tyrania,

- oligarchia,

- demokracja,

- monarchia,

- arystokracja,

- pakty

b) wg płaszczyzny ekonomiczno-ideologicznej:

- pierwszy świat – systemy polityczne państw Zachodu

- drugi świat – reżimy komunistyczne

- trzeci świat – systemy polityczne krajów rozwijających się w Afryce, Azji i Ameryce

Łacińskiej

c) wg płaszczyzny konstytucjonalno – instytucjonalnej:

- parlamentarny,

- prezydialny system rządów

- federalne – konfederacje i federacje

- unitarne – decentralizacja i centralizacja

6. Władza polityczna i jej funkcje

Władza polityczna – zdolność narzucania i egzekwowania decyzji; zdolność wpływania na

grupy i na pojedynczych ludzi tak, aby zachowywali się w sposób formalny.

Decyzje uwarunkowane są:

- formą władzy i umiejętnością decydowania

- funkcjami władzy i rodzajem adresata

Decyzje mogą mieć charakter nakazujący bądź zakazujący.

W zależności od form władzy, władza posługuje się różnymi instrumentami, głównie:

• obowiązującego prawa

• instytucjami administracyjnymi jako aparatem wykonawczym

• systemem sądownictwa i systemu regresji

5



• systemem podatkowym państwa

Ze względów podmiotowych decyzje wydane przez władzę dzielą się na decyzje wydawane

przez:

-

władzę polityczną (charakter powszechny)- władzę administracyjną (charakter lokalny)

- władze obywatelskie (samorządowe)

- władze partyjne i innych organizacji o charakterze politycznym (mają tylko

zainteresowanych adresatów)

* Władza jest to taki asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu

podmiotowi osiąganie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu

• władza jest rodzajem zależności pomiędzy ludźmi, czyli rodzajem stosunku

społecznego,

• za władzę polityczną uznamy taką, która poprzez instytucjonalne uprzedmiotowienie

lub upodmiotowienie ludzi dokonuje dystrybucji, ochrony i kreowania dóbr

politycznych

•

władza polityczna – ma miejsce wtedy, gdy jeden z podmiotów stosunków władzydysponuje realną możliwością podejmowania ważnych społecznie decyzji,

regulujących zachowania wszelkich grup ludzi, gdy ma realną możliwość

egzekwowania podjętych decyzji, aż do stosowania przymusu państwowego włącznie

• funkcje władzy politycznej:

- koordynacyjna – sprowadza się do ustalenia reguł gry dla podmiotów życia społeczno-

politycznego

- dystrybucyjna – sprowadza się do tego, że państwo dzieli społecznie pożądane wartości,np. płaca, praca

- ochronna – władza polityczna stoi na straży istniejącego systemu politycznego

- integracyjna

- strukturotwórcza

7. Zasady konstytucyjno – prawne państw demokratycznych

Zasady państw demokratycznych:

6



zasada suwerenności ludu (narodu) – jakie są formy sprawowania władzy, zapis o tym w

konstytucji, np. „władza najwyższa należy do…”, w państwie to naród jest suwerenem, on

podejmuje ostateczne rozstrzygnięcia

-decyzje w wyborach parlamentarnych – demokracja pośrednia

-referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, plebiscyt, zgromadzenie narodowe –

demokracja bezpośrednia

-(formy politologiczne: działalność w partiach polit, opinia publiczna)

Referendum – instytucja najważniejsza, najczęściej występuje, (nie ma go w Niemczech,

USA), to głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia, najczęściej

w Szwajcarii. We Włoszech referendum ma charakter negatywny, gdy Włosi nie chcą jakiejś

ustawy. Ma charakter wiążący gdy parlament musi daną decyzję podjąć, a nie musi gdy

referendum ma charakter opiniodawczy.

Rodzaje:

a)r. ustawodawcze – przyjęcie lub odrzucenie ustawy

b)r. konstytucyjne – przyjęcie lub odrzucenie konstytucji lub jej zmiany

c)r. obligatoryjne – upoważniony organ państwowy musi je zarządzić dla określonej sprawy

d)r. fakultatywne – może, ale nie musi

Inicjatywa ludowa – prawo konstytucyjnie określonej liczby obywateli do wystąpienia z

projektem ustawy lub zmiany konstytucji.

Rodzaje:

a)i.l. ustawodawcza – Włochy, Hiszpania, Litwa

b)i.l. konstytucyjna – Szwajcaria, Włochy

Weto ludowe – sprzeciw obywateli w stosunku do władzy (strajki, blokady dróg). Prawo do

oporu w konstytucji niemieckiej, czeskiej w przypadku naruszenia porządku konstytucyjnego

przez władzę.

Plebiscyt – nie ma go w konstytucji, ale jest w prawie mn.

Zgromadzenie Narodowe – (w starożytnych Atenach) jeżeli wszyscy obywatele gromadząc

się w jednym miejscu decydują

7



zasada przedstawicielstwa – dotyczy wzajemnych relacji, związków pomiędzy wyborcami a

wybranymi. Rodzaj mandatu wpływa na rodzaj tych relacji. Mandat imperatywny (w

Niemczech w II izbie) – wybrany jest związany opinią wyborców inaczej może być

odwołany. Mandat wolny – wybrany głosuje zgodnie z interesem narodu i własnym

sumieniem.

Zasady demokratycznego prawa wyborczego:

-powszechne

-równe

-tajne głosowanie

-bezpośrednie

-proporcjonalne

-głosują obywatele

-osoby posiadające czynne prawo wyborcze

-nie głosują osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym i osoby

ubezwłasnowolnione

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Konstytucja – akt prawa pisanego, o nadrzędnej szczególnej mocy prawnej, uchwalany i

zmieniany w szczególny sposób i zawierający zasady systemu politycznego, podstawy ustroju

politycznego, zmiany konstytucji oraz prawa i obowiązki obywateli.

Cechy szczególne konstytucji:

1.Szczególna treść:

a)zasady ustroju politycznego państwa, mogą być wymienione pośrednio lub bezpośrednio

b)wskazanie naczelnych organów państwowych oraz sposobu ich wyboru i kompetencje,

odpowiedzialność i kontrola jakiej podlegają

c)prawa, wolności i obowiązki obywateli, zasada w Zachodniej Europie by umieszczać na

początku konstytucji

d)tryb zmiany konstytucji

2.Szczególna forma – szczególna nazwa:

-szczególna forma uchwalania konstytucji udział obywateli w parlamencie – może być

powołany tylko w celu ustanowienia konstytucji

-szczególny sposób zmiany, trudniejsza procedura zmiany

3.Szczególna moc prawna

Moc prawna – stosunek norm prawnych do siebie, hierarchia norm prawnych, nadrzędną moc prawną – wszystkie akty prawne są z nią zgodne

8



Moc obowiązująca – stosunek normy do adresata jest taki sam jak pozostałych aktów

prawnych

Rodzaje konstytucji:

1.pisane

2.niepisane

3.materialne

4.formalne

5.sztywne – zmiana w kwalifikowany sposób

6.elastyczne – ustawa zmienia

7.pełne – reguluje całość, materię konstytucję

8.niepełne – małe konstytucje – nie zawierają wszystkich materii konstytucyjnych

9.złożone – kilka aktów prawnych, Konstytucja Szwecji

10.jednolite – w formie jednego aktu prawnego

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY

-nie jest niezbędnym warunkiem państwa demokratycznego

-ale w sposób istotny wpływa na demokratyzację

-podział ogranicza władzę, J.Locke, Monteskiusz

Podział władzy polega na:

1.podział funkcjonalny – wyodrębnianie ról

2.podział organizacyjny – każda funkcja ma być wypełniana przez odrębny organ

3.względna równowaga pomiędzy władzami

4.władze mają nakładać się na siebie, być ze sobą powiązane – aby się kontrolować, system

check and balansed – USA

ZASADA PLURALIZMU

Pluralizmu – różnorodność – z założenia ludzie są różni i posiadają różnorodne poglądy

polityczne

Wolność powstawania partii politycznych, swoboda uczestnictwa na poziomie wyborów i

poziomie parlamentarnych

Ograniczenia w stosunku do powstawania i działalności partii politycznych: partie

antysystemowe naruszające konstytucyjny porządek, np. partie faszystowskie.

ZASADA PAŃSTWA PRAWA

„państwo prawa” – rządzi w nim prawo, prawo jest wartością podstawową

W skład zasady państwa prawa wchodzi:

9



1.zasada związania państwa prawem – organy państwowe powstają i działają na podstawie

prawa

2.zasada legalizmu (zgodności z prawem)

3.zasada przestrzegania prawa – wszystkie organy muszą go przestrzegać

„Demokratyczne państwo prawa” opiera się na prawnonaturalnej koncepcji prawa.

Prawnonaturalnej koncepcji prawa można przeciwstawić koncepcję pozytywistyczną (każde

prawo pochodzące od organu stanowiącego każdy akt, w państwach absolutnych).

W państwie prawa muszą być wprowadzone instytucje stojące na straży prawa:

-możliwość złożenia skargi; zażalenia od wyroku

-rzecznik praw obywatelskich

-Trybunał Konstytucyjny

-Skarga konstytucyjna,

-Podział władzy

1.zasada większości, ale prawa mniejszości też muszą być respektowane – zasada opozycji.

Zdanie opozycji musi być uwzględnione

2.zasada proceduralna:

-większością głosów podejmuje się większość decyzji państwowych

-reprezentanci wybierani większością głosów

8. System rządów prezydenckich i parlamentarnych

a)prezydenckich (USA):

-nie polega na pierwszoplanowej, nadrzędnej pozycji prezydenta

-polega na tym, że stworzone są silne organy władzy wewnątrzpaństwowej – prezydent,

kongres i sądownictwo

-wymaga podziału władzy wewnątrz państwa w celu równowagi między organami

wewnątrzpaństwowymi

-dobrze funkcjonuje, gdy społeczeństwo jest silne, bogate, aktywne i obywatelskie

Zasady sys. rząd. Prezydenckich:

*prezydent jest jednolitą (jednoczłonową) monokratyczną egzekutywą, jedyny organ

wykonawczy (rząd ma charakter nieformalny, 13 sekretarzy departamentów – jedynie

wykonawcy poleceń prezydenta, są powoływani przez prezydenta za radą i zgodą Senatu i w

każdym czasie mogą być odwołani, sekretarze nie mają własnych konstytucyjnych

kompetencji działają w ramach kompetencji prezydenta)*prezydent i kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych

10



*zasada separacji – Prezydent i Kongres są organami odseparowanymi (zasada max

oddzielenia władz od siebie) a) Prezydent nie może rozwiązać Kongresu, b) Kongres nie

może odwołać Prezydenta z przyczyn politycznych,

*zasada incompabilitas – niepołączalność stanowisk

Przykłady nakładania się władz na siebie:

-instytucja „impeachment” – procedura pociągnięcia prezydenta i wyższych urzędników

administracji federalnej do odpowiedzialności prawnej

-mianowanie przez Prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą

Senatu

-Prezydent jest promotorem ustaw

-Weto (ustawodawcze) prezydenta

b)Parlamentarnych (Wlk. Brytania, Norwegia, Szwecja, Dania, Holandia, Hiszpania,

Włochy, Niemcy, Czechy, Węgry, Łotwa, Estonia, Słowenia, Japonia, Kanada, Nowa

Zelandia), reguły:

-dualizm egzekutywy – głowa państwa + rząd z premierem na czele

-głowa państwa ma pozycję słabą, reprezentacyjną

-rząd – rządzi, rzeczywista funkcja rządzenia, pochodzi z większości parlamentarnej, jest

odpowiedzialny przed parlamentem politycznie

-głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, za to ponosi odpowiedzialność

prawną konstytucyjną (monarchowie z reguły nie ponoszą żadnej odpowiedzialności)

-głowa państwa – prezydent powinien pochodzić z wyborów pośrednich

-rząd uczestniczy (kieruje) w procesie ustawodawczym, rząd posiada prawo inicjatywy

ustawodawczej

-zasada połączalności stanowisk w rządzie i parlamencie (wyjątek: Szwecja)

-istnieje możliwość rozwiązania parlamentu przed skończeniem kadencji

Funkcjonowanie systemu rządów parlamentarnych zależy od systemu partyjnego:

*dwupartyjny – funkcjonowanie sprawne

*wielopartyjny – funkcjonowanie niesprawne, niestabilne, np. powojenne Włochy, Francja

W II poł. XX w. wprowadzono racjonalizację do systemu parlamentarnego, polegająca na

wzmocnieniu władzy wykonawczej (przede wszystkim rządu) – najlepszy przykład Niemcy –

system kanclerski.

11



9. Typologia partii politycznych

Max Weber

a) partie patronatu i światopoglądowe

b) wg struktury socjalnej zwolenników partii:

- klasowe

- ludowe

c) wg typu członkostwa:

- bezpośrednie

- pośrednie

d) wg poziomu statutowego uregulowania kwestii związanych z kwestiami

organizacyjnymi:

- partie o słabej artykulacji

- partie o silnej artykulacji

e) wg stosunku do reguł konstytucyjnych systemu:

- partie systemowe

- partie antyestablishmentowe

- partie antysystemowe

f) wg areny działalności

- partie parlamentarne

- partie pozaparlamentarne

g) wg wielkości:

- partie małe

- partie duże

h) wg potencjału politycznego

- relewantne

- marginalne

i) ze względu na rodziny ideologiczne (nurty partyjne):

- liberalne lub radykalne

- powitalne – średnie

- koalicje centrolewicowe i prawicowe

- konserwatywne

- socjaldemokratyczne- komunistyczne

12



- chadeckie

- agrarne

- regionalne i etniczne

- ultraprawicowe

- ekologiczne i nowej lewicy

- populistyczne

10. Główne partie i systemy partyjne państw współczesnych

1. System polityczny Francji

półprezydencki lub mieszany. W 1958 r. została przyjęta w referendum konstytucja

Prezydent

powszechne i bezpośrednie wybory prezydenckie wybory prezydenckie odbywają się w

dwóch turach. W I turze decyduje większość bezwzględna, natomiast w II turze zwykła

większość.

Sprawuje nadzór nad wojskiem i polityką międzynarodową. Ma osobisty nadzór nad

francuskim arsenałem nuklearnym

Prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, prawo weta zawieszającego, prawo prezydenta

do rozwiązania parlamentu i prawo do ogłoszenia referendum. Ogłoszenie referendum to

odwołanie się bezpośrednio do opinii wyborców w celu rozstrzygnięcia ważnej kwestii

państwowej. mianuje także premiera, ale spośród koalicji, która posiada większość w

parlamencie Jest on konstruktorem działań rządu, ale odpowiedzialność za pracę rządu ponosi

nie on, ale premier przed parlamentem

Premier i rząd

Premier powoływany przez prezydenta, ponosi odpowiedzialność za działanie rządu oraz

obronę państwa i wykonanie ustaw. Premier może być inicjatorem powstawania ustaw, może

także w pewnych przypadkach korzystać z weta zawieszającego

"Cohabitation" czyli współzamieszkiwanie i współpracy

naczelnych organów władzy we Francji, które się wywodziły z przeciwstawnych orientacji

politycznych.

13



Parlament (Zgromadzenie Narodowe)

dwuizbowy: składa się z izby wyższej - Senatu i izby niższej - Izby Deputowanych.

Izba niższa posiada 490 miejsc deputowani wybrani w okręgach jednomandatowych w

wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych na okres 5 lat .

Senat, w którym zasiada 289 senatorów, pochodzi z wyborów pośrednich. Mandat trwa 9 lat i

co 3 lata odnawiany jest w 1/3 jego skład.

Działalność ustawodawcza: prawa obywatelskie, prawo pracy, obrona, budżet,

ratyfikowanie umów międzynarodowych. Deputowani posiadają prawo inicjatywy

ustawodawczej i sprawują polityczną kontrolę nad rządem.

System partyjny

We Francji istnieje system wielopartyjny.

Mechanizmy ustrojowe V Republiki Francuskiej wprowadzone konstytucją z 1958

roku spowodowały że normalne funkcjonowanie władz wymagało istnienia większości przede

wszystkim prezydenckiej, które powinna równocześnie stanowić większość parlamentarną.

Tworzenie tego rodzaju większości oznaczało konieczność porozumień koalicyjnych. System

blokowy, w którym większość prezydencka jest tożsama z parlamentarną, umacnia pozycję

prezydenta. Może być ona osłabiona, jak w latach 1986-1988 i w latach 1993-1995, gdy

większość prezydencka i parlamentarna nie pokrywały się.

W V Republice Francuskiej istnieją obecnie dwa bloki partii politycznych:

lewicowy i centroprawicowy.

Lewica francuska najważniejsze partie to :

Partia Socjalistyczna jest reprezentantem nurtu socjaldemokratycznego, demokratycznego

socjalizmu, opowiada się za samorządnością i postępami w integracji europejskiej.

Francuska Partia Komunistyczna opowiada się za budową socjalizmu uwzględniając

francuskie tradycje narodowe (jaaaaasne ).

Inne partie lewicowe to Ruch Lewicowych Radykałów, Zjednoczona Partia Socjalistyczna,

organizacje trockistowskie, maoistowskie i anarchistyczne.

Prawica francuska nie była i nie jest jednolita wewnętrznie. Znaczące partie to:

Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF), V. Giscard d'Estaing, reprezentuje socjalny

liberalizm, opowiada się za poszerzeniem integracji ekonomicznej.

14



Zgromadzenie na Rzecz Republiki (RPR), J. Chirac, neogaulliści, stanowi kontynuację

ruchu gaullistowskiego. Współcześnie opowiada się ona za konsekwentnym liberalizmem

gospodarczym i przejawia niechęć wobec socjalnej funkcji państwa.

UDF i RPR od lat tworzą koalicję wyborczą.

Front Narodowy (FN) Jean-Marie Le Pen, prawica w skrajnym wydaniu. Program partii

stanowi połączenie demagogii, szowinizmu, rasizmu, ksenofobii, populizmu, a także idei

państwa socjalnego i interwencjonizmu.

2. RFN

Jest parlamentarną republiką federalną, określaną także jako demokracja kanclerska.

Władza centralna jest podzielona na wykonawczą - rząd federalny pod przewodnictwem

kanclerza (Bundeskanzler) oraz prezydent (Bundespräsident), ustawodawczą – parlament

związkowy (Bundestag) i rada związkowa (Bundesrat) oraz sądowniczą, sprawowaną przez

Związkowy Trybunał Konstytucyjny.

Konstytucja – zakłada niedopuszczalność zmiany lub zniesienia podstawowych zasad

ustrojowych:

Zasada suwerenności narodu, zasada przedstawicielstwa, zasada podziału władzy, zasada

federalizmu. Zmiana konstytucji może nastąpić jedynie w drodze ustawy przyjętej

większością 2/3 głosów oddzielnie w obu izbach parlamentu.

Obecnie RFN składa się z 16 krajów związkowych. Każdy land, poza Bawarią, posiada

własny parlament jednoizbowy (Landtag) oraz rząd z prezesem na czele, prowadzi także

własną politykę wewnętrzną na wielu płaszczyznach – gospodarczej, finasowej, kulturalnej,

itp. Kraje związkowe są reprezentowane we władzach federalnych przez określoną liczbę

przedstawicieli. Ponadto obowiązują w nich oddzielne konstytucje, będące aktami

podrzędnymi wobec ustawy zasadniczej.

System partyjny.

Scena polityczna jest spolaryzowana, partie skupiają się w dwóch przeciwstawnych

blokach – centrolewicowym SPD,Zieloni i centroprawicowym CDU/CSU oraz FDP,

natomiast socjalistyczna paria PDS jest izolowana na szczeblu federalnym. Poczynając od

1961 roku, w Niemczech wykształcił się na szczeblu federalnym tzw. system

dwuipółpartyjny - u sterów władzy zmieniały się CDU-CSU i SPD, które zawierały koalicje

z FDP. System ten trwał w zasadzie do połowy lat 90. XX wieku, gdy znaczenia nabrała innamniejsza partia - Zieloni.

15

http://pl.wikipedia.org/wiki/1961

http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Demokratyczna_(Niemcy)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Spo%C5%82eczna_(CSU)

http://pl.wikipedia.org/wiki/SPD

http://pl.wikipedia.org/wiki/FDP

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lata_90._XX_wieku

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_90/Zieloni


http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Demokratyczna_(Niemcy)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Spo%C5%82eczna_(CSU)

http://pl.wikipedia.org/wiki/SPD

http://pl.wikipedia.org/wiki/FDP

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lata_90._XX_wieku

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwi%C4%85zek_90/Zieloni



• Partia Zielonych

Partia ekologiczna powstała w 1993 z połączenia Partii Zielonych oraz Związku 90. Czołowy

polityk Joschka Fischer.

• SPD Sozialdemokratische Partei Deutschlands

• CDU Christlich Demokratische Union Deutschlands

CDU określa się jako chrześcijańsko-demokratyczna , liberalna i konserwatywna partia

centrum.

Czołowi politycy: Konrad Adenauer, Ludwig Erhard, Rainer Barzel, Helmut Kohl, Edmund

Stoiber

• CSU Christlich-Soziale Union in Bayern.

CSU – konserwatywna katolicka partia Bawarii tworzy Unię z CDU.

• FDP Freie Demokratische Partei

FDP jest tradycyjną liberalną partią, do najbardziej popularnych działaczy tej partii należą

Guido Westerwelle, Paar Westerwelle oraz Wolfgang Gerhard.

• PDS Partei des Demokratischen Sozialismus

Partia Demokratycznego Socjalizmu jest spadkobiercą Socjalistycznej Partii Niemiec.

Dopiero w 2003 udało się kierownictwu ustalić zasady programowe.

Prezydent wybierany jest bezwzględną większością głosów przez Zgromadzenie

Federalne, które tworzą deputowani do Bundestagu i taka sama liczba deputowanych do

parlamentów krajowych.

Dwie tury głosowania, jeżeli żadna z nich nie da rezultatu, przeprowadza trzecie głosowanie,

większosc zwykła.

Kadencja 5 lat, max. dwie kadencje. Nie może być członkiem rządu ani parlamentu.

Akty normatywne wydawane przez prezydenta: zarządzenia, dekrety lub obwieszczenia.

Do uprawnień należą: prawo łaski, reprezentowanie RFN na zewnątrz, zawieranie i

ratyfikacja umów miedzynarodowych, weto ustawodawcze, mianowanie i odwoływanie

sędziów; przedstawia kandydata na kanclerza, mianuje i zwalnia ministrów na wniosek

kanclerza.

16



Jego pozycja została określona jako prezydent-arbiter oraz „strażnik konstytucji”. Jego

akty wymagaja kontrasygnaty kanclerza i właściwego ministra. Nie posiada inicjatywy

ustawodawczej. Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w przypadku umyślnego naruszenia

przepisów ustawy zasadniczej. Bundestag lub Bundesrat mogą postawić prezydenta w stan

oskarżenia, a o winie rozstrzyga Związkowy Trybunał Konstytucyjny.

Parlament

Bundestag: parlament, 4 lata kadencji. Bundesrat (Rada Federalna): każdy kraj (land) ma

kilku reprezentantów (decyduje liczba ludności). Uprawnienia obydwu - uchwalanie ustaw.

Bundesrat ma charakter pozaparlamentarny; chroni głównie prawa krajów przed ingerencją

władz federalnych.

Kanclerz - posiada konstytucyjnie kierowniczą rolę w rządzie, odpowiada przed

parlamentem.

Rząd odpowiada w sposób ograniczony przed parlamentem, tylko kanclerz jest

odpowiedzialny przed parlamentem, a ministrowie przed nim. Kanclerz i jego ministrowie są

odpowiedzialni za politykę i gospodarkę Niemiec.

3. System polityczny Wielkiej Brytanii

Konstytucji jako ustawy zasadniczej Wielka Brytania nie posiada.

Podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają 3 rodzaje norm:

1) normy prawa pisanego przyjęte przez parlament - prawo stanowione (Magna Carta

Libertatum z 1215, Bill of rights z 1689 r.),

2) prawo precedensowe (tzw. normy case law), są to orzeczenia sądowe, które regulują

istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego;

3) konstytucyjne zwyczaje i konwenanse

System gabinetowo-parlamentarny to charakterystyczna cecha tego państwa. System ten

ukształtował się historycznie w drodze przyjmowania nowych konwenansów (rozstrzygnięć,

praktyki postępowania) ograniczających rolę monarchy. Najważniejsze z nich to:

• skład gabinetu określa nie monarcha, lecz premier,

• urząd premiera obejmuje lider partii zwycięskiej w wyborach,• rząd, który utracił zaufanie Izby Gmin, podaje się do dymisji lub zwraca się do monarchy

17

http://00cfc2.html/

http://004546.html/

http://00cfc2.html/

http://004546.html/



o rozwiązanie parlamentu,

• premier zasiada w parlamencie,

• odpowiedzialność przed parlamentem ponosi cały rząd,

• głowa państwa nie odpowiada politycznie.

Monarcha (głowa państwa)

Kraj to dziedziczna monarchia konstytucyjna, królową jest Elżbieta II. Królowa jest głową

Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji. Teoretycznie ma szereg

uprawnień, które scedowane są na poszczególnych ministrów. Formalnie jest szefem władzy

wykonawczej, do niej też należy zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i

dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, prawo

weta wobec ustaw, mianowanie parów, mianowanie sędziów, prawo łaski, wypowiadanie

wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te

zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który podejmuje decyzje, a głowa państwa

musi je zatwierdzić

Realnie posiada:

• prawo udzielania rady,

• prawo zachęcania,

• prawo ostrzegania.

Parlament (Izba Lordów)

Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.

Ewoluowała ona od pozycji hegemona poprzez równowagę do dziś drugorzędnej roli.

Wyłaniana jest na podstawie dziedziczenia i mianowania.

Izbę tworzą:

• lordowie dziedziczni,

• lordowie duchowni,

• lordowie prawa,

• lordowie dożywotni.

Funkcje: ustawodawcza - ma prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw Izby Gmin;

sądownicza - lordowie prawa, najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i w zakresie

prawa karnego. W Izbie Lordów ma prawo zasiadać około 1 tys. osób.

Izba GminOd 1983 r. zasiada 650 posłów z kadencją na 5 lat. Obradują na sesjach.

18

http://00e94c.html/

http://004efe.html/

http://005747.html/

http://011161.html/

http://0150ac.html/

http://0150ac.html/

http://00dca0.html/

http://01267b.html/

http://00e94c.html/

http://004efe.html/

http://005747.html/

http://011161.html/

http://0150ac.html/

http://0150ac.html/

http://00dca0.html/

http://01267b.html/



W Izbie Gmin istnieje gabinet cieni (duplikat rządu stworzony przez opozycję) - specyfika

brytyjska. Parlament pracuje w komisjach, które rozpatrują rządowe projekty ustaw i ustawy

publiczne, ustawy prywatne i ustawy finansowe. Połowę swego czasu poświęca na

działalność legislacyjną. Można wyróżnić następujące stadia procesu legislacyjnego:

• inicjatywa ustawodawcza,

• pierwsze czytanie,

• drugie czytanie,

• skierowanie do komisji,

• trzecie czytanie,

• głosowanie nad projektem w Izbie Lordów,

• promulgacja (podpisanie) ustawy przez monarchę.

Gabinet cieni, rodzaj drugiego, “rezerwowego” rządu tworzonego przez polityków głównej

partii opozycyjnej. Funkcjonuje w Wielkiej Brytanii, także np. w Australii, Kanadzie, Nowej

Zelandii. Partia, która odniosła zwycięstwo w wyborach, formuje rząd. Natomiast przywódca

największej partii opozycyjnej powołuje gabinet cieni. Jest on odwzorowaniem struktury

urzędującego rządu.

Gabinet cieni zbiera się pod kierownictwem przewodniczącego Izby Gmin, który uznany jest

w Wielkiej Brytanii za lidera opozycji. Podczas posiedzeń gabinetu cieni analizowane są

decyzje rządu oraz dyskutowana strategia polityczna opozycji.

Władza wykonawcza (premier, gabinet i rząd)

100-osobowy rząd wyłaniany jest przez Izbę Gmin. Posiada hierarchiczną strukturę i składa

się z ministrów korony i ministrów młodszych. z reguły są to czołowi działacze partii.

Zadania rządu to administracja, wykonywanie decyzji Gabinetu i uchwał parlamentu,

realizacja funkcji gospodarczej, socjalnej, zadań obronnych.

Podstawową częścią władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów

(łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje

wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Od 1856 r. zbierają się średnio

dwa razy w tygodniu przy Downing Street 10, siedzibie premiera. Członkowie gabinetu

ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin.

Premierem jest przywódca większości w parlamencie. Premier łączy funkcje lidera partiirządzącej, szefa rządu, Pierwszego Lorda Skarbu i Ministra ds. służby cywilnej. Premier

19

http://00b697.html/

http://006a2c.html/

http://0025c9.html/

http://00ed5e.html/

http://00e2ac.html/

http://00b697.html/

http://006a2c.html/

http://0025c9.html/

http://00ed5e.html/

http://00e2ac.html/



może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten

sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla

swojej partii.

System partyjny

Jest to system dwu partii dominujących: Konserwatyści (Torysi) i Partia Pracy od 1922 r.

Od tego czasu tylko te dwie partie mają szansę samodzielnego sprawowania władzy. Oprócz

nich działają: Partia Liberalna (Wigowie), Partia Socjaldemokratyczna, partie nacjonalistów

walijskich, szkockich czy irlandzkich. System wyborczy (okręgi jednomandatowe) sprawia,

że wyborca głosuje praktycznie na te dwie partie, gdyż głos oddany na partie trzecie uważa za

stracony. Od marca 1983 r. wyborcy głosują w 650 okręgach jednomandatowych, w których

wystarcza do zwycięstwa zwykła większość. Bardzo często zdarza się, że partia, która

uzyskuje więcej głosów w skali kraju, uzyskuje mniej mandatów i na odwrót. Takie przypadki

miały miejsce w 1951 i 1974 r. W związku z tym podnoszona jest krytyka takiego

rozwiązania. Partie trzecie domagają się przyjęcia w prawie wyborczym zasady

proporcjonalności, co według nich ma uczynić system bardziej sprawiedliwym i

demokratycznym.

4. Szwecja

Monarchia konstytucyjna. Konstytucja z 1975. Głową państwa jest dziedziczny monarcha -

jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. W przypadku kiedy król nie może wypełniać

swoich obowiązków, parlament może powołać regenta. Na mocy konstytucji z 1975

monarcha utracił prawo powoływania i dymisjonowania rządu oraz uczestniczenia w jego

posiedzeniach.

Jednoizbowy parlament - Riksdag, 349 deputowanych, kadencja 4-letnia. Wybory do niego

powszechne, system proporcjonalny z progiem wyborczym 4% głosów w skali całego kraju

lub 12% w okręgu wyborczym. Na czele Riksdagu stoi przewodniczący (talman). Parlament

obraduje na dorocznych sesjach. Możliwe jest zwołanie sesji nadzwyczajnej na wniosek

rządu, 115 deputowanych lub talmana. Projekty ustaw podlegają kontroli Rady

Ustawodawczej - ciała o charakterze doradczym. Uchwaloną ustawę podpisuje talman, a

kontrasygnuje premier i właściwy minister. Wyboru premiera dokonuje Riksdag

bezwzględną większością głosów na podstawie propozycji talmana.

20



Rząd obradujący pod kierownictwem premiera. Premier samodzielnie decyduje o składzie

rządu i powołuje ministrów. Rząd odpowiada politycznie przed Riksdagiem.

W Szwecji funkcjonuje instytucja ombudsmana (od 1809). Obecnie Riksdag powołuje 4

ombudsmanów. Kontrolują oni przestrzeganie prawa przez sądy i administrację publiczną.

System partyjny zdominowany jest przez lewicę: Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię

Robotniczą. Wsparcia socjaldemokratom na forum parlamentu udziela lewicowa Partia

Lewicy. Przeciwwagę dla partii lewicowych stanowi w Szwecji tzw. blok partii

mieszczańskich. Tworzą go: najsilniejsza w tym gronie konserwatywna Umiarkowana Partia

Koalicyjna (ugrupowanie chłopskie, reprezentujące interesy rolników). Partia Centrum,

Ludowa Partia Liberałów, centralna Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Społeczna.

Poza tym układem politycznym działa Partia Zielonych, będąca kontynuatorką ruchów

ekologicznych.

Partie:

Blok partii mieszczańskich

Chrześcijańska Demokracja - partia chadecka. Broni wartości rodzinnych, opowiada się za

poprawą opieki zdrowotnej, zwłaszcza nad ludźmi starszymi, polityką prorodzinną.

Zdecydowanie przeciwna prawie gejów do adopcji dzieci i zawieraniu związków małżeńskich

przez osoby tej samej płci.

Ludowa Partia Liberałów - socjalliberalna, centroprawicowa.

Opowiada się za ekonomiką wolnego rynku, ale popiera także program państwa

opiekuńczego. Jej głównymi wyborcami są przedstawiciele wyedukowanej klasy średniej.

Partia Centrum - partia centrowa, socjalliberalna, skupiająca się na kwestiach środowiska

naturalnego, zagadnieniach wsi itd. Dawniej typowa partia agrarna. Opowiada się przeciwko

energii nukelarnej i proponuje decentralizację rządów. Wyborcy obecnie to głównie

mieszkańcy wsi i drobni przedsiębiorcy.

Umiarkowana Partia Koalicyjna - partia liberalno-konserwatywna. Początkowo

ugrupowanie bardzo konserwatywne i nacjonalistyczne, przeciwna powszechności prawa

wyborczego, prawom pracowniczym i wydatkom socjalnym. Od 1970 r. partia zaczęła

zmieniać swoją orientację z klasycznie konserwatywnej na bardziej liberalną. Członkowie tej

partii są zwolennikami monarchii, ścisłych związków z Kościołem, zmniejszenia zakresuświadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy wielkiego kapitału

21

http://pl.wikipedia.org/wiki/Chadecja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolny_rynek

http://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%84stwo_opieku%C5%84cze


http://pl.wikipedia.org/wiki/Klasa_%C5%9Brednia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Centrum

http://pl.wikipedia.org/wiki/Agraryzm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Decentralizacja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Liberalizm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Konserwatyzm




http://pl.wikipedia.org/wiki/Chadecja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolny_rynek



http://pl.wikipedia.org/wiki/Klasa_%C5%9Brednia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Centrum

http://pl.wikipedia.org/wiki/Agraryzm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Decentralizacja








Lewica

Partia Lewicy - partia socjalistyczna, sukcesorka komunistów. Sprzeciwia się prywatyzacji,

członkostwu Szwecji w UE, zwraca dużą uwagę na kwestie ekologiczne, propaguje postulaty

feministyczne i egalitarystyczne. Jej wyborcy to głównie ludzie młodzi, pracownicy sektora

publicznego, dziennikarze, byli socjaldemokraci.

Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza - największa szwedzka partia

polityczna.

Z niewielkimi przerwami partia ta rządzi od 1920 roku. Jej wyborcami są głównie robotnicy,

lewicowi intelektualiści i zatrudnieni w sektorze prywatnym. Silnie powiązana z

Konfederacją Szwedzkich Związków Zawodowych. To ona zbudowała szwedzkie państwo

opiekuńcze. Utraciła władzę w latach 1991-1994. Od 1996 roku robotnicza ideologia partii

zaczęła blednąć. Sprywatyzowała ona wiele przedsiębiorstw państwowych (np.

telekomunikacja, szpitale, poczta), wciąż jednak twierdząc, że jest to element budowy

państwa dobrobytu. Stała się natomiast propagatorem feminizmu, wszelkiego rodzaju

równości, zwalczając rasizm i dyskryminację.

Partia Zielonych - partia ekologiczna, powstała na fali ruchu przeciwników energii

atomowej. Przyciąga przeważnie ludzi młodych, a główne kwestie które porusza to sprzeciw

wobec energii nuklearnej (i zastąpienie jej źródłami odnawialnymi) oraz oponowanie wobec

członkostwa w UE i żądanie rozpisania referendum na ten temat.

System partyjny USA

System dwupartyjny, liczą się tylko dwie partie polityczne: Partia Demokratyczna i Partia

Republikańska. Podobnie jak w Wielkiej Brytanii, rządy w kraju sprawuje tylko jedna,

zwycięska partia. Dyscyplina partyjna w USA jest wyjątkowo słaba, w praktyce częstodochodzi do sytuacji, gdy w niektórych głosowaniach Demokraci ze stanów południowych

przyłączają się do Republikanów. Powstaje w takich przypadkach tzw. konserwatywna

koalicja. Dodatkowo czasem dochodzi do tego, iż z powodu różnych długości kadencji

prezydenta i Kongresu, większość parlamentarna i głowa państwa są z różnych partii.

Obie partie są do siebie bardzo zbliżone pod względem programowym i organizacyjnym.

Dzieje się tak z powodu stabilizacji sytuacji ekonomiczno-społecznej, poszczególne

ugrupowania muszą odwoływać się do jak najszerszego elektoratu. Partie unikają więczajmowania jednoznacznego, zdecydowanego stanowiska w wielu kwestiach.

22

http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjalizm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Szwecja

http://pl.wikipedia.org/wiki/UE

http://pl.wikipedia.org/wiki/Feminizm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Egalitaryzm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjaldemokracja







http://pl.wikipedia.org/wiki/Ideologia


http://pl.wikipedia.org/wiki/Rasizm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskryminacja_(psychologia_spo%C5%82eczna)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ekologizm


http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dwupartyjno%C5%9B%C4%87&action=edit

http://pl.wikipedia.org/wiki/Partia_Demokratyczna_(USA)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Partia_Republika%C5%84ska_(USA)




http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielka_Brytania

http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjalizm




http://pl.wikipedia.org/wiki/Egalitaryzm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjaldemokracja







http://pl.wikipedia.org/wiki/Ideologia


http://pl.wikipedia.org/wiki/Rasizm

http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyskryminacja_(psychologia_spo%C5%82eczna)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ekologizm


http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dwupartyjno%C5%9B%C4%87&action=edit

http://pl.wikipedia.org/wiki/Partia_Demokratyczna_(USA)



http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielka_Brytania



Struktury partyjne „ożywiają” się przede wszystkim na czas wyborów prezydenckich. W razie

wygranej, prezydent jest jednocześnie liderem partii mającej większość w Kongresie.

System dwupartyjny Stanów Zjednoczonych zwany jest „luźnym”, ze względu m.in. na

brak scentralizowanego kierownictwa ogólnokrajowego oraz scentralizowanej struktury

organizacyjnej tych partii. Obie wielkie partie amerykańskie należy zaliczyć do partii typu

wyborczego. Mają one, bowiem za zadanie organizowanie wyborów, selekcjonowanie

kandydatów na stanowiska wybieralne w wyborach powszechnych, formułowanie

programów, a przede wszystkim zdobywanie jak największego poparcia wyborców.

Partia Demokratyczna i Partia Republikańska, jako partie typu wyborczego, nie

formułują ogólnopartyjnych programów wytyczających strategię, odwołujących się do

założeń ideologicznych itd. Ich programy o charakterze instrumentalnym są

podporządkowane celom danej kampanii wyborczej.

Stanów Zjednoczonych system polityczny

Państwo federacyjnym składającym się z 50 stanów i Dystryktu Kolumbii (okręg stołeczny).

Republika o prezydenckim systemie władzy.

Podstawowe zasady ustrojowe: zasada federalizmu, z której wynika, że stany są

suwerennymi jednostkami politycznymi oraz zasada podziału władz oparta na systemie

checks and balances (hamulców i równowagi), co oznacza, że władza wykonawcza,

ustawodawcza i sądownicza wzajemnie się ograniczają i zarazem uzupełniają.

Prezydent

Uprawnienia są bardzo szerokie, kieruje pod adresem Kongresu orędzia, w których

zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji ustawodawczych. Weto zawieszające

projekt ustawy (weto prezydenckie może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów w

Izbie Reprezentantów i w Senacie). Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody

Senatu umowy międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego

stanowiska obu izb parlamentu. Stoi na czele aparatu państwowego, mianuje ambasadorów,

sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników, jest głównodowodzącym

armii i floty USA. Dysponuje prawem łaski.

Nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Może być usunięty ze

stanowiska, jeżeli w drodze procedury impeachment zostanie uznany winnym zdrady,

korupcji lub innego ciężkiego przestępstwa.

23

http://012175.html/

http://00dd31.html/

http://001aec.html/

http://0150ac.html/

http://01517e.html/

http://014212.html/

http://010ca5.html/

http://0071d9.html/

http://0079d8.html/

http://00a890.html/

http://00ff9a.html/

http://0129db.html/

http://012a98.html/

http://00d482.html/

http://01267b.html/

http://0153e4.html/

http://012175.html/

http://012175.html/

http://00dd31.html/

http://001aec.html/

http://0150ac.html/

http://01517e.html/

http://014212.html/

http://010ca5.html/

http://0071d9.html/

http://0079d8.html/

http://00a890.html/

http://00ff9a.html/

http://0129db.html/

http://012a98.html/

http://00d482.html/

http://01267b.html/

http://0153e4.html/



Kadencja prezydencka trwa 4 lata (nie może być wybrany więcej niż 2 razy). Kandydat na

ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać w kraju nie

mniej niż 14 lat. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na

kandydatów na prezydenta.

Kongres

Izba Reprezentantów skład 435, kadencja 2 lata. Członkowie reprezentują grupy wyborców

zamieszkujące okręgi wyborcze, na które podzielone są stany. kandydat ukończone 25 lat.

Posiedzeniom Izby Reprezentantów przewodniczy speaker, który jest także

przewodniczącym większości partyjnej. Zajmuje się on podejmowaniem decyzji o przebiegu

obrad i przekazuje ustawy właściwym komisjom. Reprezentuje także izbę na zewnątrz.

Senat – wyższa izba parlamentu, składa się ze 100 reprezentantów (po 2 z każdego stanu).

Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata odnawiana jest 1/3 ich składu. Senatorzy

reprezentują stany z których pochodzą. Wybrana może zostać osoba, która ukończyła 30 lat.

Kompetencje: ratyfikacja zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych,

zatwierdzanie wyznaczonych przez prezydenta wyższych urzędników państwowych.

Sąd Najwyższy

Jest najważniejszym sądem w systemie sądownictwa. Przewodniczący i członkowie

powoływani są przez prezydenta i za radą i zgodą Senatu. Stoi na straży konstytucyjności

działań władzy, zgodności ustaw z konstytucją, dokonuje wykładni konstytucji. Jest ostatnią

instancją apelacyjną.

11. Idee i wartości współczesnego liberalizmu politycznego

W definicji liberalizmu nastąpiło wyraźne przesunięcie akcentów; gdy porównujemy pojęcie

XIX wieczne z XX wiecznym. Wcześniejsza definicja silnie podkreślała wolności

obywatelskie, szerokie uczestnictwo obywateli w procesach politycznych i celowość

ograniczania interwencji państwa w sprawy kapitalistycznego wolnego rynku – opierały się

na liberalnym rozumieniu wolności negatywnej (od państwa). Natomiast najnowsza def.

liberalizmu nie rezygnując z wielu wcześniejszych treści, eksponuje duże znaczenie

interwencji państwa w regulowanie ekonomiki prywatnej, opierając się przy tym na liberalnej

koncepcji wolności pozytywnej (do działania).

Idee:

24

http://004076.html/

http://00ff63.html/

http://004076.html/

http://00ff63.html/



Idea indywidualizmu – ogranicza możliwości poznawcze rozumu pojedynczego człowieka.

Za jego stan naturalny uznaje ignorancję, zaś rozwój zdolności poznawczych człowieka

kojarzy z procesami jego socjalizacji.

Idea wolności – mieści się w spektrum od wolności pełnej po jej ograniczenia

rygorystycznymi normami. Wolność jest kluczową ideą i wartością liberalizmu. „Liberałem”

jest człowiek, który wieży w wolność. Współcześni liberałowie podkreślają prymat wolności

wśród idei i wartości liberalizmu, poprzez wskazywanie, że jest ona naturalnym stanem

człowieka i ludzkości. Stan doskonały, pełnej wolności człowieka i ludzkości to stan natury.

W stanie społecznym wolność jest już zawsze nienaturalną, sztuczną konstrukcją

normatywną, polegającą na większych lub mniejszych jej ograniczeniach. Zadanie myśli

politycznej liberalizmu polega na ciągłym uzasadnianiu konieczności ograniczeń wolności

jednostki, czyli usprawiedliwianiu określonego sytuacyjnie przymusu. Obecnie liberalizm

dopuszcza pewien stopień egalitaryzmu, czyli pewne gwarancje socjalne dla ludności

socjalnie upośledzonej.

Idea społeczeństwa – ukazywana jest w spektrum od konfliktu do wspólnoty, albo też od

konkurencji do współpracy. Fałszywe jest natomiast przeciwstawianie społeczeństwa

otwartego wspólnocie, ponieważ wiele wspólnot ma charakter jak najbardziej otwarty.

Uzasadnienie wszelkich związków jednostek ludzkich – wspólnot, społeczności,

społeczeństw – opiera się na konstrukcji umowy społecznej, obecnie zwanej

kontraktualizmem. Porozumienie ludzi, które uzasadnia społeczne normy i organizacje, które

ze swej natury ograniczają ich wolność na tyle, aby wolni z natury ludzie chcieli im się

podporządkować. We współczesnym liberalizmie przeważa zwątpienie w hipotetyczny

charakter umowy społecznej. Szeroką aprobatę zyskała koncepcja umowy społecznej J.

Rawlsea, oparta na założeniu, że można zharmonizować wolność z równością w każdej

konkretnej sytuacji, gdyż jest to kluczowa wartość liberalizmu politycznego.

Idea prawa – według współczesnych liberałów konstytucja jest zbytnim usztywnieniem

normatywnym. Praktyka stosowania prawa powinna objawiać się wolnością podmiotów do

tworzenia prawa, ogromną liczbą szybko zmienianych i niedoskonałych norm prawnych,

które nie są w stanie nadążyć za potrzebami ludzkimi. Procesy sądowe uważa za zbyt

sformalizowane, długotrwałe i kosztowne. Opowiada się za pozasądowym (polubownym)

rozstrzyganiem sporów, bo jest odformalizowane, szybsze i tańsze. Dużą wagę obecnie

przykłada się do spraw klonowania, prokreacji, małżeństw homoseksualnych, aborcji,

transplantacji, eutanazji, kary śmierci etc. Liberałowie wolą pozostawiać rozstrzyganie tychspraw indywidualnie ludzkiemu sumieniu, niż normom społecznym.

25



Idea kapitalizmu – obecnie głównym problemem jest pogodzenie idei wolności z ideą

równości w tej materii. Współczesny liberalizm opowiada się za stosowaniem środków

ewolucyjnych i parlamentarnych w tym względzie, a nie środków rewolucyjnych, które są

gwałtowne i niesprawiedliwe.

12. Człowiek, społeczeństwo i państwo w myśli neokonserwatywnej

W latach 70 nastąpił renesans myśli konserwatywnej, przystosowanie do warunków

współczesnej cywilizacji.

Człowiek;

- jednostka jest skazana na słabość i ułomność

- odrzucają teorie liberalne i socjaldemokratyczne, które głoszą samodoskonalenie jednostki

- człowiek własną pracą nauką i zrywem rewolucyjnym nie jest w stanie wyzwolić się od

nieszczęść, ograniczeń i zła, które jest nieusuwalną częścią ludzkiego życia

- będąc częścią natury ludzkiej człowiek posiada takie cechy jak; egocentryzm skłonność do

zawiści i działań destrukcyjnych

- nie jest istotą racjonalną, chociaż posługuje się rozumem to jednak przy różnych wymogach

życiowych osobistych politycznych posługuje się instynktem emocjami i pozaracjonalnymi

pobudkami

- wzięli pod uwagę ateizację dużych grup społecznych

Społeczeństwo

- naturalne środowisko kształtowania osobowości stanowią po kolei: rodzina – wspólnota

lokalna – naród – społeczność globalna.

Rodzina podstawową komórką społeczną, daje opiekę i ciepło domowe, jest najbardziej

naturalnym środowiskiem rozwoju człowieka, kształtuje samopomoc (pomoc rodziców,

dziadków etc.), odpowiedzialność, przedsiębiorczość, przywiązanie do religii i tradycji.

Rodzina zmniejsza koszty opieki społecznej.

Społeczeństwo można kreować poprzez świadome zawieranie umów między ludźmi.

- jest nadrzędne wobec jednostki.

- konserwatyzm broni życia wspólnotowego przed liberalizmem (indywidualizmem) i

totalitaryzmem (centralne sterowanie).

- hierarchiczny podział ról społecznych powoduje współzależność i naturalne uszeregowanie.

- krytyka społeczeństwa masowego bo nie szanuje tradycji i religii.

Państwo- ma być silne, paternalistyczne, tak by móc opiekować się ułomnym z natury człowiekiem.

26



- krytyka nadmiernie rozbudowanej administracji państwowej. Biurokracja niszczy więzi

społeczne i ducha inicjatywy.

- demokracja przedstawicielska najlepszym ustrojem, godzi idee silnego państwa i wolności

obywateli i autorytetu. Do samej demokracji jako systemu władzy konserwatyści odnoszą się

z rezerwą.

13. Współczesna socjaldemokracja wobec idei wolności, własności i sprawiedliwości

społecznej

Wolność

- akceptacja liberalnych praw i wolności

- swoboda wyboru stylu życia, wyznania, pracy zawodowej

- zagwarantowanie praw człowieka i praw demokratycznych i warunków ich realizacji (np.

podatek progresywny finansujący świadczenia socjalne)

Własność

- uznaje mieszaną ekonomię, przeciwny upaństwawianiu całej gospodarki, wystarczy

państwowa własność wielkich koncernów, i kluczowych gałęzi gospodarki

- interwencjonizm państwowy by ograniczać dziki kapitalizm

- podatek progresywny, w imię idei egalitaryzmu i sprawiedliwości społecznej

Sprawiedliwość społeczna

- rozwój gospodarczy ma dawać pełniejsze zatrudnienie, a to z kolei daje egalitaryzm

społeczny,

- państwo dobrobytu, środki na świadczenia społeczne mają pochodzić z progresywnych

podatków.

- egalitaryzm i wyrównywanie szans społecznych, zwłaszcza w edukacji

- realizacja zasady „każdemu wedle jego pracy” nie może godzić w prawa człowieka i

demokrację

- Państwo stoi tylko na straży prawa, stanowi prawo i je egzekwuje, wspiera rozwój wolnego

handlu i gospodarki

- idea solidaryzmu grupowego

14. Miejsce chrześcijańskiej demokracji w życiu politycznym Europy i Polski

Założenia programowe chadecja czerpie z wartości zasada etycznych chrześcijaństwa. W

pierwszym rzędzie z katolicyzmu, ale także z protestantyzmu, szczególnie w Skandynawii,krajach Beneluxu i w Niemczech (CDU). Niemiecka bawarska CSU jest w 100% katolicka.

27



Niektóre partie sięgają do prawosławia, głównie chadecja grecka, ale również bułgarska,

białoruska i rosyjska.

Zachodnia chadecja opiera się na nast. Zasadach:

- duże znaczenie dla praw człowieka, a zwłaszcza jednostki

- wolność demokratyczna nie może być używana przeciwko wartościom chrześcijańskim

- zas. integracji i zaangażowania w porozumienie klas grup społecznych, które ma być oparte

na współpracy i solidaryzmie.

Chadecja opiera się na idei partii narodowych o szerokim zapleczu (zapleczem mogą być nie

tylko chrześcijanie, ale nawet ateiści wyznający wartości chadeckie). Wcześniej bazą

społeczną byli chłopi, drobnomieszczaństwo, robotnicy – obecnie partie przyjmują

ogólnonarodowy charakter. W apelach wyborczych podkreśla się aklasowość.

W 12 krajach w latach 1945 – 98 na 367 gabinetów rządowych 212 było z udziałem partii

chadeckich, 19 utworzyli tylko chadecy (Włochy, Belgia), w 122 premierami byli chadecy.

Średnio na chadeków głosowało 30% - 40% społeczeństwa w tym okresie. W Parlamencie

Europejskim chadecy mają tradycyjnie dużą reprezentację. Od 1963 istnieje

międzynarodówka chadecka.

15. Źródła niepodległości Polski w 1918 roku

W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. powstał historycznie pierwszy Tymczasowy Rząd

Republiki Polskiej w Lublinie z Ignacym Daszyńskim na czele. Był to rząd lewicowy,

socjalistyczny, a w jego skład weszli też ludzie związani z Piłsudskim (np. Wacław

Sieroszewski, Edward Rydz-Śmigły).

Przybyły do Warszawy Piłsudski chciał początkowo jechać do Lublina i włączyć się w prace

tamtejszego rządu, ale przekonany przez ks. Lubomirskiego, że rząd należy tworzyć w

Warszawie, wysłał telegram do Daszyńskiego i Rydza-Śmigłego z wezwaniem do stawienia

się w stolicy. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu naczelne dowództwo

nad siłami zbrojnymi, a 14 listopada przejął on władzę cywilną. 16 listopada - Piłsudski

wystosował depeszę do państw Ententy, w której informował o powstaniu niepodległego

państwa polskiego obejmującego wszystkie wyzwolone ziemie Polski. Rada Regencyjna

uległa rozwiązaniu. 18 listopada powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego.

28

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lublin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ignacy_Daszy%C5%84ski


http://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_Sieroszewski


http://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Rydz-%C5%9Amig%C5%82y

http://pl.wikipedia.org/wiki/11_listopada

http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99drzej_Moraczewski

http://pl.wikipedia.org/wiki/Lublin




http://pl.wikipedia.org/wiki/Edward_Rydz-%C5%9Amig%C5%82y

http://pl.wikipedia.org/wiki/11_listopada

http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99drzej_Moraczewski



Granice i społeczeństwo Polski

Granice niepodległej Polski w roku 1918 zaczynały się dopiero kształtować. Nie był jeszcze

znany ani ich przebieg, ani zasięg. Zaczynały się dopiero walki o Wielkopolskę i Śląsk ,

1 listopada wybuchły walki o Lwów, niejasna była kwestia odzyskania dostępu do morza istatusu Gdańska. Ludność nowego państwa, była niejednolita i podejrzliwie nastawiona do

nowych współziomków. Obok podziałów rozbiorowych istniały też poważne podziały

etniczne, ze względu na mnogość mniejszości etnicznych i ich różnorodne zapatrywania na

istnienie państwa w tym kształcie. Co więcej brakowało sposobów i środków dla rozwiązania

najistotniejszych problemów.

Zabór pruski

12.09.1917r. – Generał-Gubernator ogłosił patenty o ustanowieniu władzy państw –

najwyższy organ to 3-osobowa Rada Regencyjna, która miała utworzyć rząd, premiera rządu

miał zatwierdzać rząd okupacyjny. Rada powołała I-szy rząd na czele z Janem

Kucharzewskim. Podał się do dymisji po zawarciu traktatu w Brześciu z Ukraińską Republiką

Ludową, na południe od Tarnogrodu. Powołano drugi gabinet, na czele z Antonim

Ponikowskim do 4.04.1918r. Trzeci rząd z Janem Kantym Steczkowskim do 5.09.1918.

Później – Piłsudski i 11.11.1918

Śląsk Cieszyński

19.10.1918r. – powstała Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego, Jan Michejda, Paweł Bobek,

Tadeusz Rewel. Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego 5.XI. zawarła z Czeskim

Zgromadzeniem Narodowym umowę na podst. której prowizorycznie ustalono granice.

Rada Narodowa Śl. Ciesz. działała do stycznia i połączyła się z Polską Komisją Likwidacyjną

Zabór rosyjski

7.11.1918r. – Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie, tworzony przez

Piłsudczyków, premier – I. Daszyński. Program: przeprowadzenie reform społeczno-

ustrojowych, Polska Republika Ludowa – propozycja nowej nazwy, Równość obywateli

wobec prawa, 8-godzinny dzień pracy, demokratycznie wybrany samorząd lokalny,

wprowadzenie powszechnego bezpłatnego nauczania, udział robotników w administracji

przedsiębiorstw, Polska miała pozbyć się nędzy i bezładu.

16.11.1918r. – Rada Delegatów Robotniczych miasta Lublina - komuszki

29

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkopolska

http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Al%C4%85sk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Obrona_Lwowa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gda%C5%84sk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkopolska

http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Al%C4%85sk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Obrona_Lwowa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gda%C5%84sk



10.11.1918r. – Piłsudski przyjechał do Warszawy, zlecił misję powołania rządu

I. Daszyńskiemu. 18. 11. – nowy rząd J. Moraczewskiego do 16.I.1919r.

Zabór austriacki

Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie 22.11.1918r. zajmował się organizacją

administracji w Galicji Wsch., E. Dubanowicz na czele. 10.01.1919 Komitet połączył się z

PKL

16. Znaczenie pierwszej wojny światowej dla sprawy polskiej

Sprawa polska podczas I wojny światowej.

Wybuch I wojny światowej otworzył przed Polakami szanse na odzyskanie niepodległości.

Jednak droga do jej realizacji była dość różnie postrzegana:

1. orientacja proaustriacka - główny przedstawiciel Józef Piłsudski. Uważał on, że

należy doprowadzić do powstania przeciwko Rosji, przy mocy armii austriackiej.

Jeszcze przed wybuchem wojny w 1908 roku powstał tajny Związek Walki Czynnej

(ZWC), którego przywódcą, obok J. Piłsudskiego, został Kazimierz Sosnkowski. W

1910 roku założone zostały organizacje paramilitarne "Strzelec" w Krakowie oraz

"Związek Strzelecki" we Lwowie. W 1912 roku powstała zaś Komisja

Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Oparciem dla opcji J.

Piłsudskiego był powołany w Królestwie Polskim (w Krakowie) 16 sierpnia 1914

roku Naczelny Komitet Narodowy z Juliuszem Leo na czele, który miał pełnić rolę

najwyższej instancji politycznej, wojskowej i skarbowej dla całej Galicji. Większość

członków Komitetu była, tak jak Piłsudski, była zwolennikami opcji proaustriackiej.

Planowali oni przyłączenie ziem wchodzących w skład zaboru rosyjskiego do Austrii iutworzenie tym samym państwa trójczłonowego Austro-Węgro-Polskę. W myśl tej

opcji postanowiono przy boku armii austriackiej utworzyć Legiony Polskie

2. orientacja prorosyjska - główny przedstawiciel Roman Dmowski. Uważał on, że

tylko przy Rosji Polska ma szansę na odbudowę swojej państwowości. Ważna rolę

odgrywały dla niego wspólne korzenie słowiańskie. 15 sierpnia 1917 roku powołał on

do życia w Lozannie, Komitet Narodowy Polski, uważany za "oficjalną reprezentację

państwa polskiego" przez Anglię, Francję, Włochy i Stany Zjednoczone

30



3. orientacja lewicowa - reprezentowały ją partie Socjaldemokracja Królestwa

Polskiego i Litwy oraz Polska Partia Socjalistyczna "Lewica". Partie postrzegały

odbudowę państwa polskiego w oparciu o rewolucyjny ruch robotniczy

Sprawa polska w ujęciu innych państw:

5 listopada 1916 roku - tzw. Akt 5 listopada, wydany przez dwóch cesarzy, austriackiego

Franciszka Józefa I i niemieckiego Wilhelma II, zakładał utworzenie państwa polskiego z

ziem zabranych drogą zbrojną Rosji. Głównym celem wydania tego dokumentu, była chęć

uzyskania polskiego rekruta, a nie odbudowa państwa, którego granicy miały zostać

dokładnie określone po zakończeniu działań zbrojnych

22 stycznia 1917 roku - orędzie prezydenta USA W. Wilsona, w którym mówił on o

konieczności powstania "zjednoczonej, niezawisłej i autonomicznej Polsce"

27 marca 1917 roku - odezwa Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich,

w której stwierdzono, iż Polska ma prawo do całkowitej niepodległości pod względem

państwowo-niepodległościowym.

30 marca 1917 - identyczna niemal w swej treści proklamację wydał Rząd Tymczasowy

15 listopada 1917 roku - Rosja proklamowała "prawo narodów Rosji do swobodnego

samookreślenia aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa"

8 styczeń 1918 - orędzie prezydenta T. Wilsona, punkt 13: "Powinno być utworzone

niepodległe państwo polskie, które winno objąć ziemie zamieszkałe przez ludność bezspornie

polską, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza"

29 sierpień 1918 -Rada Komisarzy Ludowych, specjalnym dekretem anulowała wszystkie

traktaty rozbiorowe

3 czerwca 1918 roku - została ogłoszona tzw. deklaracja wersalska, w której uznano, iż

przywrócenie do życia państwa polskiego jest jednym w warunków zapanowania pokojuPierwsze ośrodki władzy w Polsce (państwa centralne):

14 stycznia 1917 - utworzono Tymczasową Rade Stanu z Wacławem Niemojewskim na czele

12 września 1917 roku - rozwiązano Tymczasową Rade Stanu i powołano Radę Regencyjna,

w skład której weszli: arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, książę Zdzisław

Lubomirski oraz hrabia Józef Ostrowski

31



17. Ewolucja ustroju Polski w latach 1918 – 1939

Okres dwudziestolecia międzywojennego obfitował w różnorodne koncepcje, co było tym

bardziej znaczące, że Polska właśnie odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli. Ustrój II

Rzeczypospolitej przeszedł ewolucję od republiki parlamentarnej, gdzie przewagę miała

władza ustawodawcza, do skupienia władzy w ręku Prezydenta „odpowiedzialnego przed

Bogiem i historią”.

System ustrojowy stworzony przez dekret z 22 XI 1918 r. o Najwyższej władzy

reprezentacyjnej Republiki Polskiej i Małą Konstytucję z 20 II 1919 r. (Prowizorium

ustrojowe)

Dekret z 22 XI 1918 określał ustrój państwa na okres przejściowy - do czasu zwołania Sejmu

Ustawodawczego. Głównym zadaniem władz było wtedy zorganizowanie wyborów do

Sejmu.

Władzę najwyższą objął Józef Piłsudski, który zajmował stanowisko Tymczasowego

Naczelnika Państwa.

Władza wykonawcza miała być sprawowana przez Tymczasowego Naczelnika Państwa i

Radę Ministrów. Dekrety, które wydawała Rada Ministrów, a zatwierdzał Tymczasowy

Naczelnik traciły obowiązującą moc, jeśli nie zostały przedstawione do zatwierdzenia na

pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego i nie uzyskały jego aprobaty.

Ten pierwszy okres prowizorium zakończył się 20 II 1919 wraz z uchwaleniem Małej

Konstytucji. Akt ten koncentrował władzę państwową w Sejmie Ustawodawczym i otwierał

drugi okres prowizorium ustrojowego, który skończył się w XI 1922 z chwilą rozwiązania

Sejmu Ustawodawczego i wejścia w życie Konstytucji Marcowej. Sejm Ustawodawczy

wyposażono we władzę suwerenną, a jego kadencja miała trwać aż do uchwalenia

konstytucji. Ministrów i Naczelnika Państwa, którym był znowu Józef Piłsudski uzależniono

od Sejmu. Głównym zadaniem Sejmu Ustawodawczego miało być uchwalenie ustawy

zasadniczej (konstytucji). Oprócz tego Sejm miał wyłączność ustawodawczą. Ustawy

uchwalone przez Sejm ogłaszał marszałek Sejmu.

Rząd był powoływany przez Naczelnika Państwa w porozumieniu z Sejmem. Ministrowie,

tak jak Naczelnik ponosili odpowiedzialność przed Sejmem. Rząd był solidarnie

odpowiedzialny za swe decyzje.

Oprócz wymienionych organów, ustawą z 1 VII 1920, utworzono specjalny organ rządowo- parlamentarny; Radę Obrony Państwa. Jej powołanie zostało wymuszone niepowodzeniami w

32



wojnie z Rosją Radziecką. Rada decydowała o wszystkich sprawach związanych z

prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju.

Konstytucja z 17 III 1921

Nowa konstytucja oparła się na wypróbowanym modelu ustrojowym III republiki francuskiej

według konstytucji z 1875 r. Była ona wyrazem kompromisu dążeń stronnictw prawicowych i

lewicowych.

Główne zasady na jakich miał się opierać ustrój polityczny.

We wstępie ustawy zasadniczej podkreślono zasadę ciągłości państwa polskiego.

Podkreślono, że Polska nie jest państwem nowym, powstałym w XX wieku, lecz państwem

odrodzonym po przeszło stuletniej niewoli.

Art. 1 stwierdzał, że w niepodległej Polsce będzie istniała republikańska forma ustroju

politycznego. Wyrażało się to w nazwaniu Polski „Rzeczypospolitą”. Nazwa ta w nawiązaniu

do tradycji przedrozbiorowej była używana na określenie ustroju republikańskiego, a ponadto

podkreślała ciągłość państwową Polski.

Kolejną ważną zasadą było zwierzchnictwo narodu, wyrażone w art. 2, który głosił, że

„władza zwierzchnia należy do narodu”. Oznaczało to jednocześnie formalne dopuszczenie

do udziału w życiu politycznym wszystkich obywateli. Z zasady tej wynikała też swoboda

tworzenia i działania partii politycznych jako ogniw pośredniczących między państwem a

obywatelami. Naród jako dysponent (dzierżyciel) władzy zwierzchniej w państwie sprawował

ją za pośrednictwem Sejmu i Senatu. W tym rozwiązaniu przejawiała się też przyjęta przez

konstytucję marcową zasada demokracji reprezentacyjnej. Ponieważ przedstawicielem

narodu była izba ustawodawcza przyznano jej w konstytucji pozycję dominującą, co można

wykazać na przykładzie kompetencji obu izb. Następną zasadą był podział władz, który

stanowił podstawę struktury organizacyjnej państwa. Konstytucja dokonała podziału na

władzę ustawodawczą, wykonywaną przez sejm i senat; władzę wykonawczą

sprawowaną przez prezydenta i rząd z ministrami oraz władzę sądowniczą, realizowaną

przez niezawisłe sądy. Podział władz miał umożliwić harmonijną współpracę ogniw

ustawodawczych i wykonawczych, hamować dyktatorskie zakusy władzy wykonawczej i

gwarantować prawa obywatelskie. Konstytucja marcowa przewidziała (wprowadziła) także

system rządów parlamentarnych, których istotą było to, że władzę wykonawczą mógł

sprawować jedynie taki rząd, który posiadał poparcie większości parlamentarnej.

Zasada państwa liberalnego miała swój wyraz w szerokim katalogu praw i wolnościobywatelskich zamieszczonym w konstytucji.

33



Ostatnią zasadą ustrojową była jednolitość Rzeczypospolitej - nie przewidywano różnic

ustrojowych dla poszczególnych części kraju. Wyjątek od tej zasady stanowił Śląsk, któremu

nowelą (ustawą) konstytucyjną z 15 VII 1920 r. zagwarantowano autonomię.

Powoływanie i kompetencje naczelnych organów władzy państwowej.

Sejm i Senat wybierane były w oparciu o 5 przymiotnikowe prawo wyborcze. Były to

wybory powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Czynne prawo wyborcze

w wyborach do Sejmu przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 21 rok życia , a do

Senatu 30; z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej i osób, ograniczonych w korzystaniu z

praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych. Bierne prawo wyborcze

przysługiwało osobom 25 letnim w przypadku Sejmu i 40 letnim w przypadku Senatu.

Kadencja obu izb trwała 5 lat.

Sejm składał się z 444 posłów, a Senat ze 111 senatorów i mogły być rozwiązane decyzją

Prezydenta za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu.

Uprawnienia Sejmu i Senatu można podzielić na 4 kategorie. Przede wszystkim były to

kompetencje: 1/ ustrojodawcze, polegające na tym, że Sejm i Senat mogły dokonywać, w

określonym trybie, zmian i rewizji konstytucji. 2/ ustawodawcze polegające na stanowieniu

praw publicznych i prywatnych. Według konstytucji marcowej nie można było bez zgody

Sejmu, wyrażonej w regulaminowo ustalony sposób, uchwalić ustawy. 3/ kontrolne

przysługiwały Sejmowi w pełnym, a Senatowi w ograniczonym zakresie. Obie izby posiadały

prawo interpelacji. Natomiast prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności

parlamentarnej (tj. politycznej) i konstytucyjnej (czyli prawnej) miał tylko Sejm. Całą

administrację państwową pod względem finansowym kontrolować miała Najwyższa Izba

Kontroli. Formą kontroli było też wyrażenie przez Sejm zgody na wypowiedzenie przez

Prezydenta wojny lub zawarcie pokoju i na wprowadzenie stanu wyjątkowego przez Radę

Ministrów. 4/ elekcyjną - Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe, wybierały

Prezydenta. Sejm i Senat pracowały w systemie sesyjnym. Organizację i tryb

funkcjonowania izb regulowała konstytucja i regulaminy. Posłowie i senatorowie byli

reprezentantami narodu ale nie byli związani instrukcjami wyborców. Posiadali także

uprzywilejowaną pozycję prawną w postaci immunitetu parlamentarnego i nietykalności

poselskiej. Immunitet uwalniał posła lub senatora od odpowiedzialności za działalność

związaną z wykonywaniem mandatu. Nietykalność poselska polegała na tym, że za

naruszenie praw osoby trzeciej i przestępstwo karne mogli być pociągani doodpowiedzialności tylko za zgodą Sejmu lub Senatu.

34



Prezydent RP był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, czyli obradujące

razem Sejm i Senat. Prezydent RP stał na czele organów władzy wykonawczej, pełnił funkcję

głowy państwa i jako najwyższy przedstawiciel państwa reprezentował Polskę w stosunkach

międzynarodowych.

W wypadku gdy Prezydent nie był zdolny do sprawowania swojego urzędu był zastępowany

przez marszałka Sejmu, który przejmował wszystkie jego uprawnienia.

Kompetencje Prezydenta można podzielić na 3 kategorie:

1/ wykonawcze: w zakresie władzy wykonawczej Prezydenta leżało mianowanie i

odwoływanie Rady Ministrów, jednak musiał się liczyć ze zdaniem większości sejmowej.

Ponadto Prezydent obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe. Był zwierzchnikiem sił

zbrojnych. Przyjmował przedstawicieli obcych państw i wysyłał przedstawicieli państwa

polskiego za granicę. Do kompetencji należało również zawieranie umów

międzynarodowych. Za zgodą Sejmu wypowiadał wojnę i zawierał pokój. Prawo wydawania

rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń, które musiały być kontrasygnowane przez

premiera i odpowiedniego ministra.

2/ ustawodawcze: uprawnienia do zwoływania, zamykania i odraczania sesji zwyczajnych i

nadzwyczajnych Sejmu i Senatu. Mógł też rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 członków Senatu.

Podpisywał ustawy i zarządzał ich publikację w Dzienniku Ustaw.

3/ sądownicze: mianował sędziów oraz decydował o stosowaniu prawa łaski.

Sejm mógł postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za zdradę stanu,

pogwałcenie konstytucji i przestępstwo karne.

Właściwym organem władzy wykonawczej była Rada Ministrów, którą tworzyli ministrowie

pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Ich liczbę i kompetencje określały ustawy.

Najważniejszym uprawnieniem Rady Ministrów, było według konstytucji marcowej,

decydowanie o ogólnym kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu. W jej ramach

mieściła się polityka poszczególnych ministrów, za którą byli odpowiedzialni indywidualnie.

Za ogólną politykę rządu ministrowie odpowiadali solidarnie. Było to wynikiem podwójnej

roli, jaką ministrowie odgrywali w systemie organów wykonawczych: jako członkowie Rady

Ministrów i jako szefowie resortów administracji państwowej. Konstytucja marcowa

wyodrębniała także odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną członków Rady

Ministrów.Parlamentarna obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra. Sejm realizował tę

35



odpowiedzialność przez instytucję wotum nieufności. Odpowiedzialność konstytucyjna

dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami.

Do odpowiedzialności konstytucyjnej pociągał ministrów kwalifikowaną większością głosów

Sejm.

Trybunał Stanu (pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego), którego 8 członków

wybierał Sejm, a 4 Senat.

W konstytucji marcowej wprowadzono i zagwarantowano liczne prawa i swobody

obywatelskie. Zapisane w konstytucji prawa można podzielić na: polityczne, obywatelskie i

wolnościowe.

Do praw politycznych zaliczono czynne i bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu oraz

organizacji samorządowych, także prawo do piastowania urzędów i innych stanowisk

publicznych. Prawami obywatelskimi były: równość wobec prawa, prawo do ochrony życia,

wolności i sumienia, prawo dochodzenia swoich krzywd i strat w drodze sądowej.

Strażnikiem zapisanych praw były niezawisłe sądy. Na mocy decyzji sądu można było

ograniczyć wolność osobistą, ale tylko w przypadkach przewidzianych ustawą karną.

Niedozwolone było stosowanie kar połączonych z udręczeniem fizycznym. Od decyzji

administracyjnych można się było odwołać do sądów administracyjnych. Konstytucja

marcowa wprowadzała też instytucję praw społecznych. Były to prawa i sprawy

wymagające od państwa działania, aktywności (prawa pozytywne), a nie powstrzymywania

się od działania, jak w przypadku praw politycznych, obywatelskich i wolnościowych (prawa

negatywne). Kategorię praw społecznych tworzyły: prawo do ochrony pracy, zakaz pracy

zarobkowej dzieci poniżej 15 lat, prawo do ubezpieczenia społecznego na wypadek

niezdolności do pracy lub bezrobocia, prawo do ochrony macierzyństwa, prawo do bezpłatnej

nauki w szkołach państwowych i samorządowych.

Kolejną grupą praw były prawa wolnościowe, czyli: wolność słowa, prasy, sumienia,

wyznania i nauczania, wolność zamieszkania na obszarze państwa i wolność wychodźstwa,

nietykalność mieszkania i tajemnica korespondencji, nietykalność własności, wolność

narodowościowa.

Konstytucja określała także obowiązki obywatelskie, zaliczając do nich:

- wierność Rzeczypospolitej, poszanowanie praw i rozporządzeń władz oraz sumiennewykonywanie obowiązków publicznych, wychowanie dzieci na prawych obywateli i

36



obowiązek pobierania nauki w zakresie szkoły podstawowej.

Funkcjonowanie systemu politycznego ustanowionego konstytucją marcową wykazało jego

słabości, z których największą było rozdrobnienie polit. Sejmu, posiadającego dominującą

pozycję w systemie ustrojowym II RP.

Sytuacja ta zmieniła się po przewrocie majowym i uchwaleniu 2 VIII 1926 nowelizacji

ustawy zasadniczej.

Nowelizacja ustawy zasadniczej z 2 VIII 1926 - „Nowela sierpniowa”.

Główna tendencja szła w kierunku wzmocnienia organów wykonawczych: Prezydenta i Rady

Ministrów kosztem uprawnień Sejmu i Senatu. Prezydent został wyposażony w prawo

rozwiązywania Sejmu i Senatu (przed upływem kadencji) na wniosek Rady Ministrów, także

prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Uprawnienie to mogło być realizowane

między sesjami i kadencjami parlamentu. Rozporządzenia te traciły obowiązującą moc jeżeli

nie zostały przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia w ciągu 14 dni, bądź zostały przez Sejm

uchylone. . Prezydent otrzymał także specjalne uprawnienia budżetowe, które sprowadzały

się do tego, że mógł ogłosić rządowy projekt budżetu jako ustawę w wypadku, gdy obie izby

nie zajęły wobec projektu stanowiska, w określonym nowelą czasie. Jednocześnie Sejm

utracił prawo do samorozwiązania. Od uchwalenia noweli sierpniowej Sejm mógł głosować

wotum nieufności wobec rządu dopiero na następnym posiedzeniu od jego zgłoszenia, co

miało umożliwić rządowi zastosowanie środków zaradczych.

Konstytucja z 23 IV 1935 r. - założenia i rozwiązania ustrojowe.

Nowa konstytucja przyjmowała założenia i rozwiązania ustrojowe zdecydowanie odmienne

od tych, na jakich opierała się ustawa zasadnicza z 17 III 1921 r. Przede wszystkim zmieniała

koncepcję państwa, co zapowiadał już art. 1. To odejście od poprzednich założeń wyrażało się

w odrzuceniu koncepcji państwa jako organizacji prawnej narodu i zastąpieniu jej

pojęciem państwa jako porządku prawnego, będącego wspólnym dobrem.

Konstytucja kwietniowa przyjęła zasadę koncentracji władzy w osobie Prezydenta RP.

Odrzucono więc zasadę zwierzchnictwa narodu, a także zasadę podziału władz.

Art. 3 wyliczał organy państwa pozostające pod zwierzchnictwem Prezydenta. Były to:

rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa. Każdy z tych organów miał

zakres kompetencji określony w konstytucji, przy czym sprawy nie zastrzeżone innymorganom należały do uprawnień rządu.

37



Czołowym organem państwa był Prezydent. System wyboru na ten urząd: Uczestniczyli w

nim: Prezydent, specjalnie skonstruowane Zgromadzenie Elektorów i ewentualnie ogół

obywateli; decydującą rolę miał tu ustępujący Prezydent. Zgromadzenie Elektorów złożone

było z osób wybieranych przez Sejm (50), Senat (25) i 5 wirylistów (marszałkowie Sejmu i

Senatu, prezes Rady Ministrów, generalny inspektor sil zbrojnych i I prezes Sądu

Najwyższego). Wskazywało ono swojego kandydata na prezydenta. Ustępujący Prezydent

mógł wskazać swojego (drugiego) kandydata, co powodowało poddanie obu kandydatur

głosowaniu powszechnemu. Jeśli jednak ustępujący Prezydent zrezygnował ze swojego

uprawnienia, Prezydentem zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów. Kadencja

Prezydenta trwała 7 lat. Zastępstwo Prezydenta powierzano marszałkowi Senatu (a nie Sejmu

jak w konstytucji marcowej), któremu przysługiwały wszystkie uprawnienia Prezydenta.

Kompetencje Prezydenta: 1/Ustawodawcze: wydawanie dekretów z mocą ustawy. Także

prawo weta zawieszającego wobec ustaw uchwalonych przez parlament. Mianował też 1/3

senatorów (tj. 32). Zwoływał Sejm i Senat, otwierał, odraczał i zamykał sesje obu izb.

Dokonywał promulgacji (oficjalnego, urzędowego ogłoszenia prawa) i publikacji ustaw.

2/Ustrojodawcze: prawo zgłaszania uprzywilejowanej inicjatywy w sprawie zmiany

konstytucji oraz prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji. Wbrew

woli Prezydenta nie można było dokonać zmiany ustawy zasadniczej. 3/Wykonawcze:

decyzje związane z obsadzaniem urzędu Prezydenta, mianowanie premiera i na jego wniosek

ministrów, mianowanie sędziów, wykonywanie prawa łaski, mianowanie prezesa NIK,

zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie generalnego inspektora sił zbrojnych oraz

reprezentowanie państwa na zewnątrz. 4/kontrolne: prawo do rozwiązania obu izb

parlamentu, prawo powoływania i odwoływania premiera, prezesa NIK, generalnego

inspektora sił zbrojnych, ministrów oraz prawo pociągania tych ostatnich do

odpowiedzialności konstytucyjnej. 5/Nadzwyczajne uprawnienia Prezydenta na czas

wojny pozwalały mu sprawować władzę niemal absolutną: sprawy związane z wyznaczaniem

swego następcy, mianowania naczelnego wodza, zarządzania stanu wojennego, wydawania

dekretów w zakresie całego ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany konstytucji,

przedłużania kadencji izb ustawodawczych oraz powoływania Sejmu i Senatu w

zmniejszonym składzie. Wszystkie kompetencje Prezydenta konstytucja dzieliła na

uprawnienia zwykłe i prerogatywy, które wynikały z władzy osobistej Prezydenta i nie

wymagały kontrasygnaty ministra i prezesa Rady Ministrów.Do prerogatyw: wskazanie kandydata na Prezydenta, zarządzanie głosowania powszechnego,

38



wyznaczanie (na czas wojny) swego następcy, mianowanie i odwoływanie premiera, prezesa

NIK, I prezesa Sądu Najwyższego, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił

Zbrojnych, 1/3 senatorów, rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji,

oddawanie członków rządu pod sąd Trybunału Stanu, stosowanie prawa łaski, powoływanie

sędziów Trybunału Stanu.

Rada Ministrów była mianowana przez Prezydenta, który samodzielnie powoływał jej

prezesa i na jego wniosek poszczególnych ministrów. Wzmocniona pozycja premiera - od tej

pory ustalał ogólne zasady polityki państwowej. W jej ramach musiała mieścić się polityka

poszczególnych ministrów.3 rodzaje odpowiedzialności ministrów: polityczną (przed

Prezydentem), parlamentarną (przed Sejmem i Senatem, której Prezydent mógł nie

zaaprobować, ale musiał wówczas rozwiązać obie izby) i konstytucyjną (przed Trybunałem

Stanu).

Pomniejszona rola obu izb parlamentu. Od tej pory Sejm składał się z 208 posłów

wybieranych według 4 przymiotnikowej ordynacji wyborczej (powszechne, równe, tajne i

bezpośrednie – już nie proporcjonalne).

Kandydatów na posłów zgłaszać mogły tylko zgromadzenia okręgowe, co godziło w

powszechność i równość prawa wyborczego. Czynne prawo wyborcze wszyscy obywatele,

którzy ukończyli 24 rok życia oraz korzystali z praw cywilnych i obywatelskich, a także

zawodowym wojskowym. Bierne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy

ukończyli 30 rok życia.

Senat składał się z 96 członków, z których 32 powoływał Prezydent, pozostali byli wybierani

w głosowaniu pośrednim, przez niewielką grupę obywateli uznanych za elitę. Do grupy tej

zaliczano obywateli powyżej 30 lat z tytułu: zasługi, wykształcenia i zaufania. Bierne prawo

wyborcze do Senatu przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 40 lat. Kadencja obu izb

trwała 5 lat.

Parlament funkcje:

1/ ustrojodawcze: Były w pełni kontrolowane przez Prezydenta przez prawo dekretowania

Prezydenta i prezydenckie weto, bądź przez wyłączenie inicjatywy ustawodawczej Sejmu w

niektórych sprawach, np. budżetu.

2/ kontrolne: izby mogły żądać ustąpienia rządu lub ministra, co jednak musiało uzyskać

aprobatę głowy państwa. Ponadto prawo pociągania premiera i ministrów doodpowiedzialności konstytucyjnej, prawo zgłaszania interpelacji do rządu, udzielanie rządowi

39



absolutorium.

W stosunku do praw i obowiązków obywatelskich konstytucja kwietniowa stała na

stanowisku podporządkowania jednostki interesom zbiorowości, reprezentowanej przez

państwo i większy nacisk kładła na obowiązki niż na prawa.

Prawa wolnościowe miały charakter ogólnikowy i akcentowały mgliste pojęcie dobra

powszechnego jako granice tych praw. Wśród obowiązków wymienione zostały:

wierność wobec państwa i sumienne wykonywanie nakładanych przez nie obowiązków,

ponoszenie świadczeń na rzecz państwa, powszechny obowiązek służby wojskowej,

pobieranie nauki w zakresie szkoły podstawowej.

Podsumowanie

Jak z powyższego opisu wynika, zasadniczą tendencją ustroju II Rzeczypospolitej było

przechodzenie od demokracji parlamentarnej (konstytucja marcowa), przez system

rządów pozaparlamentarnych (noweli sierpniowej) po autokratyzm konstytucji

kwietniowej. Od 1926 r. następował ciągły wzrost ich uprawnień kosztem władzy

ustawodawczej.

Co do praw obywatelskich, to pełny ich katalog, zawarty w konstytucji marcowej, został w

poważnym stopniu ograniczony przez konstytucje kwietniową, co było konsekwencją

założenia, że interes ogólny jest ważniejszy od indywidualnego. Było to odejściem od idei

liberalizmu, która przyświecała twórcom ustawy zasadniczej z marca 1921 roku.

18. Znaczenie drugiej wojny światowej dla sprawy polskiej

PIERWSZY ETAP WOJNY ( WRZESIEŃ 1939- CZERWIEC 1941)

Francja - zgoda na odbudowę na jej terenie polskiej armii oraz pobyt nowych,

konstytucyjnych władz: prezydenta Władysława Raczkiewicza i rządy generała Władysława

Sikorskiego. Stosunki nowego rządu z Anglią i Francją układały się poprawnie - nikt nie

wypominał sojusznikom bierności w czasie kampanii wrześniowej. Z kolei przegrana Polski

zbladła w zestawieniu z późniejszą militarną klęską Francji. Rząd Polski przeniósł się wtedy

na Wyspy Brytyjskie, gdzie zyskał oparcie we władzach angielskich.

Anglia - od lata 1940r samotnie walcząca z III Rzeszą, szukała sprzymierzeńców. Polacy byli

cennymi aliantami. Nie mogli jednak zagrozić armii niemieckiej. UK i ZSRR - Co prawda w

1940 roku współpraca Stalina z Hitlerem kwitła, ale nawet życzliwa neutralność ZSRR (czyliwstrzymanie dostaw radzieckiego zboża i ropy dla Niemiec) mogłaby znacząco zmniejszyć

40



napór na Anglię. W zamian Wielka Brytania zaoferowała ZSRR jesienią 1940 roku uznanie

jego zachodniej granicy. Stalin nie skorzystał z tej oferty, ale pierwszy krok został uczyniony.

W okresie międzywojennym przebieg wschodniej granicy Polski wyznaczył kończący wojnę

polsko- radziecką traktat ryski w 1921r. Anglia i Francja uważały jednak zajęcie przez

Związek Radziecki polskich ziem wschodnich za realizację Linii Curzona- roboczej koncepcji

przedstawionej w Wersalu w czasie konferencji pokojowej w 1919 roku. Uznały słuszność

argumentacji ZSRR o konieczności obrony zagrożonych interesów i nie obiecywały Polsce

pomocy w odzyskaniu ziem wschodnich.

II ETAP: (1941 – 1943)

Gdy ZSRR został zaatakowany przez Niemcy, stało się jasne, że do koalicji antyhitlerowskiej

włączy się silny parter, który może przejąć dużą część ciężaru walki z III Rzeszą. Rząd polski

przewidywał, że dojdzie do konfliktu niemiecko- radzieckiego, i planował poparcie ZSRR,

jeżeli ten uzna granice ryskie, uwolni bezprawnie więzionych obywateli polskich i zgodzi się

na utworzenie polskiej armii. Takie warunki przedstawił w przemówieniu radiowym premier

Sikorski. Układ między ZSRR a rządem polskim podpisano 30 lipca 1941 roku w Londynie

przez premiera Sikorskiego i ambasadora Iwana Majskiego. Sprawy najważniejsze: rządy

nawiązywały kontakty dyplomatyczne, miała powstać Armia Polska w ZSRR. Jednak treść

układu stała się źródłem konfliktów. Pod naciskiem rządu brytyjskiego, Sikorski zgodził się

na zapis o unieważnieniu radziecko- niemieckich traktatów granicznych z 1939 roku.

Przeciwko takiemu sformułowaniu protestował prezydent Władysław Raczkiewicz: dla

Stalina unieważnienie traktatów z Niemcami wcale nie oznaczało uznania granicy ryskiej.

W sierpniu 1941 roku prezydent USA i UK podpisały Kartę Atlantycką – w deklaracji:

odbudowa niepodległości państw okupowanych przez oś, prawo państw do wyboru rządów,

nieprzeprowadzania zmian terytorialnych bez zgody państw zainteresowanych, pokojowej

współpracy gospodarczej po wojnie. Kartę podpisało wiele państw, wśród nich Związek

Radziecki i Polska. Efektem układu Sikorski-Majski była organizacja Armii Polskiej w

Związku Radzieckim, którą miał dowodzić generał Władysław Anders. Nieporozumienia

dotyczące zapotrzebowania w żywność i sprzęt, zwolnienia tysięcy oficerów z niewoli etc.

stały się powodem, całkowitej ewakuacji wojska do Persji(1942). Związek Radziecki

zinterpretował decyzję o pierwszej ewakuacji jako koniec zaciągu, i rozpętał nagonkę

propagandową. Oskarżał Sikorskiego o odmowę użycia sił polskich przeciw Niemcom i

uchylenie się od zobowiązań. W polskich kręgach rządowych doszło do kryzysu. Zdawanosobie sprawę, jedyną możliwością jest kompromis z ZSRR. Alianci naciskali, by Sikorski

41



zaakceptował zmianę wschodniej granicy swego kraju. Prasa brytyjska wprost pisała o tym,

że powojenna granica wpływów amerykańskich i radzieckich znajdzie się na Odrze. W tak

napiętej sytuacji odkrycie przez Niemców w kwietniu 1943 roku w Katyniu zbiorowych

grobów oficerów polskich i prośba rządu polskiego badanie przez Międzynarodowy

Czerwony Krzyż stały się dla rządu radzieckiego pretekstem do zerwania stosunków

dyplomatycznych. Stalin miał już w zanadrzu inne rozwiązanie sprawy polskiej- bez udziału

legalnego rządu RP.

III ETAP – granice (MAJ 1943- GRUDZIEŃ 1943):

Zerwanie stosunków zbiegło się w czasie ze śmiercią Sikorskiego. Nowy premier, Stanisław

Mikołajczyk, starał się naprawić stosunki z ZSRR, ale Stalinowi wcale nie zależało na

ponownym nawiązaniu kontaktów z rządem londyńskim. UK i US zależało natomiast na

dobrych układach z potężnym sojusznikiem. Dla zachodnich aliantów obrona przez rząd

polski niezależności politycznej i nie uszczuplonego terytorium oznaczała zagrożenie jedności

koalicji. Najważniejsze decyzje w sprawie polskiej zapadły na spotkaniu Stalina, Roosevelta i

Churchilla w Teheranie (28 listopada- 1 grudnia 1943 roku). Przywódcy koalicji przyjęli,

że „PL będzie pomiędzy tak zwaną Linią Curzona a linią rzeki Odry, z włączeniem w skład

Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej. Jednakże ostateczne wytyczenie granic

wymaga dokładnych studiów i w niektórych punktach ewentualnego przesiedlenia ludności”.

Postanowili też nie ogłaszać tych ustaleń. W ten sposób bez udziału, zgody i informowania

władz polskich w zasadzie uzgodniono kształt terytorium powojennej Polski. W Teheranie

ustalono tez, że drugi front zostanie otwarty w 1944 roku w Normandii, a nie na Bałkanach,

co przesądzało o wyzwoleniu ziem polskich przez Rosjan.

IV ETAP – rząd (1943-45)

W maju 1944 roku ZSRR uznał za rząd zdominowaną przez komunistów Krajową Radę

Narodową (KRN), późniejszy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który bez

oporów przyjął nową granicę wschodnią. Wszystkie postulaty przedkładane przez rząd

londyński, odsyłane były przez Stalina do PKWN. Mikołajczyk, nie popierany przez Anglię i

USA nie mógł nic zyskać. W październiku 1944 roku w czasie rozmów w Moskwie Churchill

wezwał polskiego premiera na konsultacje. Mikołajczyk miał pełnomocnictwa, by pójść na

dalsze ustępstwa w sprawie granic i zgodzić się na wprowadzenie do rządu komunistów. W

czasie plenarnych obrad dowiedział się jednak, że już rok wcześniej Linia Curzona zostałazatwierdzona przez Wielką Trójkę. Premier nie zgodził się więc, ani na uznanie tej granicy,

42



ani na utworzenie Rządu Jedności Narodowej przez proste porozumienie między swoim

rządem i PKWN. Miesiąc później Roosevelt mówi, że US nie mogą gwarantować polskich

granic i niepodległości, w Wielka Brytania żąda przyjęcia propozycji moskiewskich pod

groźbą cofnięcia swego uznania. Mikołajczyk podaje się do dymisji. Nowy rząd

Arciszewskiego odrzucił kompromis. Został on wprawdzie uznany przez Londyn i

Waszyngton, ale jego nieprzejednana postawa prowadziła do izolacji.

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Dnia 27 grudnia 1944 roku rząd radziecki

zapowiedział uznanie PKWN za oficjalny rząd polski na czele z Osóbka-Morawskim -

premier, W. Gomułka i S. Janusz - wicepremierzy. Wkrótce przekształcił się w Rząd

Tymczasowy. Zastrzeżenia Churchilla i Roosvelta przeciwko uznaniu Rządu Tymczasowego

- trzy mocarstwa postanowiły przedyskutować całość polskiego zagadnienia na konferencji

w Jałcie (4-11 lutego 1945r.). Kompromis ws. rządu - Rząd Tymczasowy oraz „przywódcy

demokratyczni z samej polski i z zagranicy” mieli utworzyć Tymczasowy Rząd Jedności

Narodowej (TRJN) i możliwie szybko przeprowadzić wolne i tajne wybory w Polsce. Rząd z

Londynu odrzucił propozycje jałtańskie, przekonywany, że w kraju kontrolowanym przez

NKWD niemożliwe jest przeprowadzenie wolnych wyborów. Do rządu weszli ostatecznie

(poza komunistami) czterej „ przywódcy demokratyczni” (dwaj z kraju, dwaj z Londynu).

Spośród nich jedynie Mikołajczyk otrzymał istotny resort rolnictwa i stanowisko

wicepremiera. 5 lipca Wielka Brytania i USA uznały decyzje moskiewskie, jednocześnie

cofając swe uznanie rządowi Arciszewskiego.

W sprawie terytorium strona radziecka wysuwała postulat odzyskania przez państwo polskie

ziem piastowskich po Odrę i Nysę Łużycką. Postanowiono w końcu, że ustalenie zachodniej

granicy Polski miało się dokonać dopiero w przyszłym traktacie pokojowym z Niemcami

(nastąpiło to na Konferencji Wielkiej Trójki w Poczdamie od 17 lipca do 2 sierpnia 1945

roku). Konferencja poczdamska - byłe terytoria niemieckie na wschód od Morza Bałtyckiego

do Świnoujścia a stamtąd wzdłuż rzeki Odry, wzdłuż zachodniej Nysy do granicy

Czechosłowackiej, oraz obszar byłego Wolnego Miasta Gdańska oddane zostaną pod

administrację państwa polskiego. Wkrótce po konferencji w Poczdamie 16 sierpnia 1945

roku zawarty zastał układ między Polską a ZSRR układ, który wytyczył granicę polsko-

radziecką opierając się na wcześniejszych porozumieniach i zobowiązaniach. Nieco później

w 1946 roku uregulowane zostały sprawy sporne między Polską a Czechosłowacją,

dotyczące granicy w rejonach Cieszyna i Kłodzka. W konsekwencji zmian terytorialnych

Polska stawała się państwem jednolitonarodowym, o znikomym procencie mniejszościnarodowych.

43



19. System polityczny PRL

Sejm Ustawodawczy powołany był do określenia podstaw organizacji państwa w okresie

poprzedzającym uchwalenie nowej ustawy zasadniczej. Po przeprowadzeniu wyborów

parlamentarnych nastąpiło samorozwiązanie się KRN. Sejm zbierał się na sesje zwyczajne,

nadzwyczajne, zwoływane na wniosek Prezydenta RP. Inicjatywę ustawodawczą posiadał

Sejm, Rada Państwowa i Rząd. Był wybierany na 5-letnią kadencję i spełniał następujące

funkcje: ustrojodawczą, ustawodawczą, kontrolną a ponadto ustalał podstawowe kierunki

polityki państwa.

Na podstawie projektu rządowego z lutego 1947 r. uchwalono Ustawę Konstytucyjna o

wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej. Wybierany on był na 7-letnią kadencje w tajnym

głosowaniu na posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego, przy obecności przynajmniej 2/3

ustawowej liczby posłów. Na ten urząd został wybrany Bolesław Bierut. Przyjęto zasadę

niełączenia funkcji prezydenta z wszystkimi innymi urzędami, nie wyłączając mandatu

poselskiego. Zakres kompetencji prezydenta określiła Mała Konstytucja z 1947 r. Po

rozwiązaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej powołano nowy rząd, którego

premierem został Józef Cyrankiewicz.

19 lutego 1947 r. uchwalono przy sprzeciwie 17 posłów PSL Ustawę Konstytucyjną o ustroju

i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Akt ten przeszedł do

historii jako Mała Konstytucja, która przede wszystkim regulowała pozycję najwyższych

organów RP. Jej postanowienia miały obowiązywać do czasu uchwalenia nowej ustawy

zasadniczej. Jej cechą była tymczasowość i niepełność. Poza regulacją znalazły się w

szczególności zasady ustroju społ. – gospodarczego oraz sfera praw i wolności obywatelskich.

Postanowienia aktu wielokrotnie odsyłały do ustaw zwykłych co świadczy o jej ramowości.

Wedle Małej Konstytucji najwyższym organem w zakresie ustawodawstwa był Sejm

Ustawodawczy, w zakresie władzy wykonawczej – prezydent, Rada Państwa i rząd oraz w

zakresie wymiaru sprawiedliwości – niezawisłe sądy. Sejm miał być jednoizbowy i składać

się z 444 posłów wybieranych na 5 lat. Konstytucja przyjęła formalnie zasadę trójpodziału

władzy. W praktyce ustrojowej zasada ta była realizowana w ograniczonym zakresie, przede

wszystkim ze względu na szczególne stanowisko Sejmu Ustawodawczego, jako organu

przedstawicielskiego. Tradycyjną konstrukcje trójpodziału naruszała także Rada Państwa,usytuowana wśród organów władzy wykonawczej. W jej skład wchodził przewodniczący,

44



którym był prezydent, marszałek Sejmu i wicemarszałkowie, a na czas wojny Naczelny

Dowództwa WP. W nawiązaniu do konstytucji marcowej Mała Konstytucja wprowadzała

ustrój parlamentarno – gabinetowy. Prezydent - wybierany na 7-letnią kadencję - pochodzący

z wyboru Sejmu Ustawodawczego nie ponosił przed nim odpowiedzialności politycznej. Akty

prezydenta wymagały dla swej ważności kontrasygnaty przez premiera i odpowiedniego

ministra. Prezydent podlegał natomiast odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem

stanu, w wypadku dopuszczenia się zdrady kraju, pogwałcenia ustawy zasadniczej oraz w

wypadku popełnienia przestępstwa karnego. Funkcje władzy wykonawczej prezydent

sprawował za pośrednictwem ministrów. Wzmocnienie jego pozycji nastąpiło przez

personalne połączenie za stanowiskiem przewodniczącego Rady Państwa.

Przy zachowaniu pozorów demokracji, „mała konstytucja” stwarzała dogodne warunki do

odebrania Sejmowi jego uprawnień, komplikowała podział funkcji ustawodawczych i

wykonawczych, a poprzez Radę Państwa, jej przewodniczący oraz system rad narodowych

tworzyła organa konkurencyjne dla Sejmu i rządu oraz nie podlegające kontroli społecznej.

Miało to ułatwić zakulisowe rządy komunistów na wzór ZSRR.

Mała konstytucja nie zawierała gwarancji wolności obywatelskich. Dopiero 22 lutego 1947 r.

Sejm ogłosił deklaracje, w której obok tradycyjnego katalogu praw i wolności obywatelskich,

zawarto jeszcze niektóre prawa socjalne, prawo do pracy i do nauki. Jednak cała ówczesna i

późniejsza praktyka Polski Ludowej była jednym ciągiem łamania przez władze

komunistyczne wszystkich tych praw i wolności.

Po ukonstytuowaniu się Sejmu Ustawodawczego okazało się niemożliwe uchwalenie w

krótkim czasie nowej ustawy zasadniczej. Po części wynikało to z faktu, iż żadna partia nie

miała sprecyzowanego stanowiska wobec kształtu nowej konstytucji. Wkrótce ujawniły się

negatywne skutki utworzenia na Kongresie Zjednoczeniowym z 15 grudnia 1948 r. Polskiej

Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Wreszcie sytuacja międzynarodowa miała

niekorzystny wpływ na proces reform wewnętrznych w Polsce.

Oficjalne prace nad projektem nowej ustawy zasadniczej rozpoczęły się dopiero w 1951 r.

Wcześniej ożywioną działalność projektodawczą prowadziły partyjne komisje konstytucyjne.

W czerwcu 1949 r. KC PZPR powołał dwie komisje: roboczą i ideologiczną, pod

przewodnictwem ówczesnego ministra sprawiedliwości Henryka Świątkowskiego. Zbierały

się one na wspólnych posiedzeniach do połowy marca 1951 r. i opracowywały projekt nowejkonstytucji. Rezultatem ich prac był Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z

45



8 września 1950 r. opatrzony klauzurą: ściśle poufny. Przede wszystkim uwagę zwraca nowa

nazwa państwa. W miejsce trójpodziału władz projekt wprowadzał zasadę jednolitej władzy

państwowej. Prezydent miał pochodzić z wyboru jednoizbowego parlamentu, jednocześnie

znacznie zwiększono skład Rady Państwa. Komisje w dużym stopniu wzorowały się na

postanowieniach stalinowskiej konstytucji radzieckiej z grudnia 1936 r. W maju powołano

Komisję Konstytucyjną, w jej skład weszły 103 osoby, w tym 61 posłów. Resztę jej członków

stanowiły osoby spoza parlamentu. Na odbytym we wrześniu posiedzeniu inauguracyjnym

Komisja została zobowiązana do przygotowania wstępnego projektu ustawy zasadniczej. W

ciągu kilku miesięcy projekt był gotowy. Wobec niedotrzymania terminu złożenia tekstu

projektu konstytucji, kadencje Sejmu Ustawodawczego przedłużono do lipca 1952 r.

Tekst projektu konstytucji był konsultowany z Józefem Stalinem, który zgłosił kilkadziesiąt

poprawek, w tym niektóre o znaczeniu ustrojowym. Zostały one uwzględnione przez Komisje

Konstytucyjną. Ostatecznie projekt ustawy zasadniczej został zredagowany 30 kwietnia 1952

r. i przesłany do marszałka Sejmu Ustawodawczego. Stał się on przedmiotem rozpoczętej

końcem lipca debaty sejmowej. 22 lipca 1952 r. jednomyślnie uchwalono konstytucję Polskiej

Rzeczypospolitej Ludowej, która obowiązywała do grudnia 1992 r.

Na podstawie przepisów wprowadzających, do czasu powołania nowego składu naczelnych

organów państwowych nadal obowiązywały odpowiednie postanowienia Małej konstytucji z

1947 r.

Konstytucja PRL doszła do skutku w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji międzynarodowej i

wewnętrznej. Przede wszystkim uznano, że PRL jest państwem dyktatury proletariatu, w

którym kierowniczą rolę winna spełniać partia komunistyczna. Najważniejszym jej celem

było zbudowanie socjalizmu w Polsce. temu zadaniu podporządkowano działalność struktur

państwowych. Nastąpiło utrwalenie partyjnego układu na czele z PZPR. Nierównorzędną

pozycję w tym układzie zajmowało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i SD. Ustawa

zasadnicza z 1952 r. wprowadzała stalinowski model państwa, uwzględniając jedynie w

niewielkim stopniu polską tradycję ustrojową. Stanowiło to przejaw występującego wówczas

powszechnie w państwach Europy Wschodniej – uniformizmu wzorowanego na ustroju

Związku Radzieckiego.

Treść i układ wewnętrzny konstytucji odpowiadały przyjętym założeniom ideologicznym.

Tekst jej zawierał liczne postanowienia, których istota nie doczekała się realizacji. W częścizatem Konstytucja PRL była fikcyjna. Widoczna była nadto rozbieżność pomiędzy ustrojem

46



konstytucyjnym a ustrojem rzeczywistym.

Dla charakterystyki ustawy zasadniczej fundamentalne znaczenie posiada prawna regulacja

stosunku pomiędzy jednostką a państwem, która uznała państwo za wartość najwyższą, co

charakterystyczne jest dla systemów totalitarnych. W związku z tym nie wprowadzono do niej

postanowień, które by służyły ochronie pozycji jednostki przed wszechwładzą państwa.

Zabrakło też rzeczywistych środków kontroli nad aparatem państwa. Zamieszczono w niej

również wiele ogólnikowych sformułowań. Zarazem regulacja konstytucyjna nie objęła wielu

zagadnień ważnych pod względem ustrojowym, jak np. określenie relacji pomiędzy rządem a

Radą Państwa. Występująca w szerokim zakresie ramowość postanowień powodowała

przekazywanie materii konstytucyjnej do regulacji w trybie ustawowym. Sytuacja ta

umożliwiała swobodną interpretacje konstytucji przez władze państwowe.

Większość postanowień ustawy zasadniczej dotyczy organizacji i kompetencji organów

państwowych. Zasadniczą kwestią było odstąpienie od zasady trójpodziału władzy na rzecz

jednolitości władzy państwowej- Sejm, Rada Państwa i rady narodowe, oraz organy

„administracji państwowej” – rząd i ministerstwa. Rozróżnienie to zacierało granice

pomiędzy ich kompetencjami. Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm,

jednak nie określono bliżej trybu jego funkcjonowania. Wybory miały się odbywać co 4 lata i

być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie. Prawo wyborcze do Sejmu i rad narodowych,

otrzymali obywatele powyżej 18 lat, bierne prawo wyborcze zaś powyżej 18 lat w przypadku

rad i 21 lat w przypadku Sejmu. Tryb zgłaszania kandydatów na posłów i członków rad

narodowych miał być określony osobna ustawą.

Utrzymano instytucje Rady Państwa, jako najwyższego organu zwierzchniego rad

narodowych w myśl radzieckiego „centralizmu demokratycznego”. Jej skład, liczący

początkowo 15 osób, był wybierany przez Sejm. Na jej czele stał przewodniczący, którym był

stale przedstawiciel PZPR. Pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do

momentu wyboru jej nowego składu. Do jej kompetencji należało : zarządzanie wyborów do

Sejmu, zwoływanie jego sesji, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw,

wydawanie dekretów z mocą ustawy, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli PRL w

innych krajach, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych oraz wprowadzanie

stanu wojennego. Rada Państwa miała podlegać Sejmowi, ale w przerwach pomiędzy jego posiedzeniami przejmowała prawie wszystkie jego kompetencje.

47



Organami „władzy państwowej” w gromadach, osiedlach, miastach, dzielnicach większych

miast, powiatach i województwach zostawały rady narodowe poszczególnych szczebli,

wybierane na 3 lata. System rad zbudowano hierarchicznie, podobnie jak w ZSRR, przy czym

rady wyższego stopnia mogły uchylać uchwały rad niższego szczebla.

Naczelny organ administracji państwowej – rząd PRL – powoływał i odwoływał Sejm. Nie

określono jednak sposobu, w jaki miało się to dokonywać, co dawało ogromne pole manewru

wobec rządu ze strony kierownictwa PZPR lub w ogóle Kremla. Nie określono również zasad

odpowiedzialności ministrów, a ich akty prawne mogła uchylić Rada Ministrów. Rozdział o

sadzie i prokuraturze powtarzał zasady prawa o ustroju sądów powszechnych i prokuraturze.

Prokuratura miała czuwać w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój,

bezpieczeństwo i niezawisłość PRL. Ponieważ prokurator generalny PRL był powoływany i

odwoływany, oraz odpowiedzialny przed Radą Państwa, cała prokuratura stawała się organem

władzy. W ten sposób artykuł o niezawisłości sędziów powoływanych na mocy odrębnych

ustaw zawieszono w próżni. Sądy bowiem stać miały przede wszystkim na straży ustroju

PRL, zatem ich głównym zadaniem było chronienie władzy, a nie sprawiedliwości.

Bardzo rozbudowany został w konstytucji rozdział o prawach i obowiązkach obywateli.

Zagwarantowano nawet prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i

zażaleniami. Wszystkie swobody obywatelskie pozbawiono gwarancji, a korzystanie z nich

obwarowano spełnianiem obowiązków obywatelskich, takich jak : przestrzeganie

„socjalistycznej dyscypliny pracy”, strzeżenie tajemnicy państwowej i likwidacji klas

społecznych żyjących z wyzysku.

W sumie konstytucja z 1952 r. wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR, powtarzała i

sankcjonowała przepisy małej konstytucji z 1947 r. oraz późniejszych ustaw szczegółowych

podporządkowujących życie w Polsce „władzy ludowej”, nie powołanej przez naród ani

przezeń nie kontrolowanej. Kształt konstytucji PRL wynikał z rozumienia prawa jako

narzędzia w ręku absolutnej władzy, a nie zbioru powszechnie obowiązujących norm

precyzujących zasady zachowania jednostek i grup dla dobra ogółu.

Tekst konstytucji był wielokrotnie nowelizowany przed rokiem 1989. niezwykle

zróżnicowana była treść, zakres i trwałość dokonywanych zmian w tekście ustawyzasadniczej. Wymaga podkreślenia, że żadna, z 16 nowelizacji dokonanych przed 89’ nie

48



zmieniła naczelnych zasad ustrojowych.

Jedną z ważniejszych była nowelizacja z 1954 r. wprowadzająca w gromady i osiedla w

miejsce gmin, jako najniższe jednostki podziału administracyjnego państwa. W wyniku

reformy aparatu kontroli finansowej państwa przywrócono Naczelna Izbę Kontroli (NIK),

jako organ niezależny od rządu, a podlegający Sejmowi. Stanowiło to przedmiot nowelizacji z

1957 r. Stałą liczbę posłów (460) wprowadzała ustawa z 1960 r. Nowelizacja z 1963 r.

przedłużyła kadencje rad narodowych z 3 do 4 lat. W ten sposób ujednolicono kadencje

Sejmu i rad narodowych. Likwidacja gromad i powrót do gmin był przedmiotem nowelizacji

z 1972 r. Stosunkowo trwałe zmiany były także wynikiem nowelizacji z 1975 r.

wprowadzającej dwustopniowy podział administracyjny, przez likwidacje powiatów.

Szeroki zakres zmian zawierała najobszerniejsza przed 89’ nowelizacja z 1976 r. Przede

wszystkim uznano, że PRL „urzeczywistnia i rozwija demokracje socjalistyczną”. Szczególne

znaczenie miała konstytucjonalizacja roli partii politycznych na czele z PZPR. Do tekstu

ustawy zasadniczej wprowadzono sformułowanie iż PRL „umacnia przyjaźń i współprace ze

Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i innymi państwami socjalistycznymi”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego nowelizacją z 1982 r. wprowadzono Trybunał Stanu i

Trybunał Konstytucyjny. W tym samym czasie określono organizacje i kompetencje

Trybunału Stanu. Powstał organ orzekający o winie i pociągający do odpowiedzialności

konstytucyjnej osoby sprawującej najwyższe funkcje w państwie. W 1985 r. Sejm podjął

uchwałę określającą szczegółowy tryb postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

W następnych latach kontynuowano praktykę wprowadzania do ustawy zasadniczej PRL

nowych, demokratycznych instytucji ustrojowych. Nowelizacja z 1987 r. włączyła do ustroju

politycznego formę demokracji bezpośredniej w postaci referendum. Doniosłe znaczenie

miało powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich. Stanowiło to przedmiot nowelizacji z 1987

r. kolejna nowelizacja z 1989 r. zapoczątkowała tworzenie nowego systemu ustrojowego.

20. Przyczyny i skutki przełomu ustrojowego w Polsce w 1989 roku

Tezy:

1. Głównymi celami zainicjowanej w końcu 1986 r. przez ekipę Wojciecha

Jaruzelskiego polityki reglamentowanej liberalizacji były:a. dążenie do przełamania izolacji międzynarodowej w jakiej PRL znalazła się po

49



wprowadzeniu stanu wojennego;

b. poprawa nastrojów społecznych, które począwszy od przełomu 1985/1986 r.

zaczęły ulegać systematycznemu pogorszeniu.

2. Kierownictwo PZPR rozpoczęło w połowie 1988 r. rozmowy z przedstawicielami

umiarkowanego skrzydła opozycji politycznej wskutek:

a. załamania się zaprojektowanego przez władze programu samodzielnej reformy

systemu politycznego i ekonomicznego (niezadowalający wynik referendum

z listopada 1987 r.);

b. gwałtownego pogorszenia się nastrojów społecznych (wiosenna i letnia fala

strajków);

c. przekonania o słabości opozycji i możliwości manipulowania jej przywódcami

przy pomocy Służby Bezpieczeństwa;

d. gotowości hierarchii Kościoła katolickiego do pośredniczenia w dialogu.

3. Kontrakt polityczny zawarty podczas obrad okrągłego stołu przewidywał rozpoczęcie

procesu stopniowej demokratyzacji systemu politycznego, która miała trwać co

najmniej do połowy lat dziewięćdziesiątych.

4. Wynik wyborów z 4 czerwca 1989 r. uruchomił proces żywiołowej destrukcji systemu

politycznego PRL i upadku dyktatury PZPR.

5. Powstanie parlamentarnej koalicji OKP-ZSL-SD, a następnie rządu Tadeusza

Mazowieckiego przyspieszyło rozpoczęty w czerwcu 1989 r. proces rozpadu

komunistycznych struktur władzy.

Przyczyny:

- kryzys gospodarczy w Polsce, brak nadziei na jego przezwyciężenie państw zach

- obawa rządzących prze ewentualna rewolucja antykomunistyczną

- stopniowa dezintegracja państw socjalistycznych w wyniku zapoczątkowanej przez

Gorbaczowa pierestrojki

- fala strajków w kwietniu maju sierpniu 1988 roku

- chęć zawarcia przez władze PRL paktu antykryzysowego z opozycją oraz

umożliwienie jej dostępu do władzy

- przyjęcie na X plenum KC PZPR w dniach 16-18 stycznia 1989 r decyzji o

pluralizmie politycznym i związkowym

- 31 sierpnia przyjęcie przez Wałęsę idei rozmów OS,

- 1 listop ‘88r. – decyzja o likwidacji Stoczni Gdańskiej- 18 XII ‘88r. – powstanie Komitetu Obywatelskiego przy Wałęsie

50



Przebieg obrad 6 luty- 5 kwiecień 1989

- strona koalicyjno- rządowa , solidarnościowo – opozycyjna , obserwatorzy z kościoła

katolickiego

- utworzono zespoły do spraw; gospodarki i polityki społecznej( Władysław Bak),

pluralizmu związkowego( A. Kwaśniewski, Mazowiecki), reform politycznych

( Geremek)

Skutki:

- powstały nowe instytucje ustrojowe (Senat, Prezydent)

- wprowadzono polityczny dialog między opozycja a rządzącymi

- mozliwość pokojowego przejśćia od dydaktury monopartii do pluralizmu politycznego

- możliwość działalności zdelegalizowanych związków i stowarzyszeń

- zapobieżono konfrontacji zbrojnej między władzą a opozycją

- rzeczywiste pełnienie funkcji przez instytucje państwowe. Zasady na jakich było

oparte życie polityczne przestały być fikcją

- wybory parlamentarne 4 i 18 VI 1989 do Sejmu X kadencji i Senatu I kadencji

- Sejm był kontraktowy , jego skład ustalił „OS”, 60% mandatów dla PZPR, ZSL i SD,

5% dla katolików świeckich-PZKS, UCHS i Pax, 35% - wolna gra wyborcza

- Wybory do Senatu były wolne, Marszałkiem Sejmu X kadencji był MikołajKozakiewicz, Marszałek Senatu – Andrzej Stelmachowski

- Sejm : PZPR-173 mandatów, ZSL – 76, SD – 27, OKP – 161, PZKS...... – 23

- Senat: Solidarność – 99, niezależny Henryk Stokłosa – 1

21. Pojęcie „ład międzynarodowy”

Ład międzynarodowy, układ sił politycznych i gospodarczych w skali globalnej,

wyznaczany przez relacje panujące pomiędzy podmiotami stosunków międzynarodowych.Jest to termin umowny, trudno bowiem mówić w praktyce o ukształtowanym ładzie

międzynarodowym. Układ polityczny świata zawsze zawiera elementy anarchii i porządku.

Można wskazać na różne formy ładu międzynarodowego, np. hegemonię lub dominację

jednego państwa, podział wpływów (koncert mocarstw w XIX/XX w.) czy wykształcenia się

dwóch dominujących potęg.

Próby kreowania określonego ładu międzynarodowego miały na celu, oprócz określenia stref wpływów określonych podmiotów, wykształcenie powszechnie przyjętych zasad

51

http://portalwiedzy.onet.pl/82831,,,,stosunki_miedzynarodowe,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/82831,,,,stosunki_miedzynarodowe,haslo.html



postępowania na gruncie międzynarodowym. Po I wojnie światowej wykształcony został ład

wersalski, po II wojnie światowej – ład jałtańsko-poczdamski, dominacja Stanów

Zjednoczonych i ZSRR wytyczyła ład dwubiegunowy, zwany też ładem zimnowojennym.

Głównym czynnikiem międzynarodowego układu sił jest system bezpieczeństwa

międzynarodowego, po II wojnie światowej wyznaczany był on przez równowagę sił, przede

wszystkim w zakresie broni jądrowej, a także ład gospodarczy, ład informacyjny, ład

ekologiczny i kulturalny. W wyniku zmiany globalnego porządku, która nastąpiła po

zakończeniu zimnej wojny, powstała konieczność organizacji nowego ładu światowego.

Nierealne są koncepcje hegemonii lub rządu światowego, stąd dominuje pogląd o

konieczności uzyskania równowagi i stabilizacji w świecie przez wielowymiarowe działania,

wzmacnianie systemu organizacji międzynarodowej, powiększanie liczby trwałych powiązań

między państwami opartych na współpracy, odpowiedzialność za rozwój sytuacji przez

wielkie mocarstwa, które w optymistycznym wariancie kreowałyby wokół siebie strefę

stabilizacji przez regionalną integrację i rozwiązywanie konfliktów z wyprzedzeniem oraz

zgodnie z prawem międzynarodowym. Pesymistyczny wariant, w którym porządek światowy

oparty jest na współzawodnictwie, eskalacji konfliktów, protekcjonizmie, próbie sił i

zdobycia absolutnej przewagi, musi oznaczać nieuchronnie niemożność rozwiązania

globalnych problemów i łatwe do przewidzenia skutki dla międzynarodowego i regionalnego

pokoju.

22. Procesy globalizacji – ich istota, specyfika i skutki

1. Istota procesów globalizacji:

* globalizacja – mechanizm odterytorialnienia, zjawisko transnarodowej przestrzeni

społecznej, mechanizm prowadzący do ukształtowania wizji „świata jako jednego miejsca”,

wzajemne uwarunkowanie tego, co lokalne i globalne

* procesy bez dystansów i relatywnie oderwane od konkretnej lokalizacji

* lokalne decyzje społeczne mają globalne reperkusje

* dynamiczny ciąg procesów, które powoduje dalsze zmiany istotne w tradycyjnym

środowisku msp.

* przyczyny procesów globalizacji: rozwój nauki i techniki; liberalizacja i deregulacja

gospodarek narodowych* przestrzenna deorganizacja różnych dziedzin życia

52

http://portalwiedzy.onet.pl/88558,,,,jaltansko_poczdamski_lad,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/85861,,,,bezpieczenstwo_miedzynarodowe,haslo.html


http://portalwiedzy.onet.pl/76647,,,,bron_jadrowa,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/88156,,,,lad_gospodarczy,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/88040,,,,lad_informacyjny,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/89012,,,,lad_ekologiczny,haslo.html


http://portalwiedzy.onet.pl/48244,,,,hegemonia,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/87671,,,,globalne_problemy,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/88558,,,,jaltansko_poczdamski_lad,haslo.html



http://portalwiedzy.onet.pl/76647,,,,bron_jadrowa,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/88156,,,,lad_gospodarczy,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/88040,,,,lad_informacyjny,haslo.html



http://portalwiedzy.onet.pl/48244,,,,hegemonia,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/87671,,,,globalne_problemy,haslo.html



* intensyfikacja świadomości ludzkiej w skali świata

2. Specyfika procesów globalizacji:

* odterytorialnienia określonych zjawisk i procesów społecznych

* transnarodowa przestrzeń społeczna

* gospodarka (integracja światowych rynków finansowych)

* informacja (globalna infostrada, Internet, TV satelitarna)

* kultura (niszczy tradycyjne więzi ludzkie, świat staje się bardziej kosmopolityczny)

* polityka (oznacza możliwość podejmowania przez państwo mające globalne interesy

działań niezależnie od istnienia terytorialnych dystansów)

* ekologia (globalne zagrożenia ekologiczne, zanik warstwy ozonowej)

3. Skutki globalizacji:

a) na czynnik kulturowy:

- ujednolicenie zachowań konsumpcyjnych

- może powodować zniszczenie dotychczasowych więzi ludu i społeczeństwa z określonymi

miejscami, fala antyamerykanizmu

- zaostrzenie stosunków między cywilizacją zachodnią a innymi

b) w sferze podmiotowej:

- destabilizację możliwości sterowania sferą msp, środowiska mn

- podważają stabilność wewnętrzną państw

- procesy globalizacji wymagają innych struktur i mechanizmów sterowania ludzkością w

skali globu

c) globalizacja pomniejsza rolę państw, a zwiększa rolę transnarodowych korporacji oraz

organizacji mn, działających w sferze transnarodowej, co wyraża się w transnarodowych

sieciach więzi

d) determinizm geograficzny

e) procesy globalizacji stymulują rozwój, ale w tych częściach świata, które są do tego

przystosowane, w innych powodują regres lub stagnację

53



a) globalizacja powoduje polaryzację ludności (bogata północ, biedne południe)

h) globalizacja przyspiesza proces pogłębiania dysproporcji rozwojowych

23. Ewolucja więzi transatlantyckich po zimnej wojnie

I wojna iracka – 1999 – za przyzwoleniem społeczeństwa mn, została wykorzystana

możliwość użycia akcji zbrojnej przeciwko Irakowi, otwierała się brama współpracy – system

ONZ zadziałał.

- upadek ZSRR

- kształtowała się patriarchia: USA, UE, Rosja, Chiny, Japonia – tymczasem faktycznie

kształtował się system unipolarny – ład, w którym USA prowadzą a sojusznicy za

nimi podążają – mulilateralizm, gdzie USA płacą rachunki, grają I skrzypce, USA

mają poparcie sojuszników w różnych regionach świata; po upadku ZSRR USA stały

się supermocarstwem (wg Brzezińskiego) – nowe wyzwania i stąd wyjątkowa

odpowiedzialność USA – aby sprostać temu polityka USA musi zdążać do:

• utrwalenia polityki USA na 1 pokolenie, ale i dłużej

• stworzenie struktury geopolitycznej mogącej amortyzować nieuniknione wstrząsy i

napięcia, związane z przemianami społeczno-politycznymi

• USA – kontroler ruchu lotniczego wg Brzezińskiego – selektywne zaangażowanie

USA w różnych obszarach swej współpracy – potęgami regionalnymi

• Rosja – stabilizuje obszary euro-azjatyckie (Korea Pd, Turcja, Egipt)

Cechy ładu pozimnowojennego, podziały, konflikty:

- między cywilizacjami (Huntington) – islam a fundamentalizm zach

- wysunięcie się na plan I czynnika ekonomicznego

- wyspy ładu – obszar UE, euroatlantycki

- nadal pozostaje ONZ + liczne organizacje regionalne (OBWE, Rada Europy)

- w wyniku kampanii antyterrorystycznej po 11 września 2001 r. – zaznaczyła się

marginalizacja ONZ

• wojna NATO przeciwko Jugosławii – nie zalegalizowana przez ONZ

• tendencje rosnące, USA do łamania norm i instytucji prawa mn

54



• zaznaczenie konfliktu między bogatą Pn a biednym Pd, wychodzi to na światowych

konferencjach – zachód lansuje hasła liberalizmu, państwa Pd – twierdzi, że jest to

agresja kulturalna ze strony zach

•

marginalizacja NATOznaczenie 11 września 2001 – położył kres iluzjom zadowolonych z siebie globalistów w

zastąpieniu polityki mn globalną polityką i Internetem.

- po 11 IX państwo stało się znów głównym uczestnikiem s. mn.

- zagrożenie ze strony upadłych państw (baza dla terrorystów), które nie mają 1 ośrodka

decyzyjnego. Somalia

- nowa rola Rosji (zwrot w polityce w kierunku współpracy z zachodem na polu walki z

terroryzmem – problem Czeczeni włączono do problemów mn terroryzmu)

II wojna iracka – Francja wystąpiła z postulatem utworzenia II bieguna.

24. Teoria integracji europejskiej

a) Integracja – wielopłaszczyznowy proces zmierzający do zharmonizowania w jedną

całość różnych grup społecznych (państw)

b) 4 płaszczyzny integracji (W.S. Landecker):

- normatywna (wytworzenie wspólnych wartości i norm)

- funkcjonalna (mająca na celu stworzenie wspólnych struktur)

- społeczna (obejmująca sferę gospodarki, społeczną i kultury)

- komunikacja (stworzenie wspólnego mechanizmu przekazu informacji)

c) Teorie integracji – lata 50 XX w.:

- Federalizm – zakładał utworzenie państwa federalnego na wzór USA, Szwajcarii czy

RFN

- Konfederalizm – (unionizm) zakładał utrzymanie dotychczasowych uprawnień państw.

Koncepcja de Gaulle’a „Europy od Atlantyku po Ural” – Europa Ojczyzn

- Funkcjonalizm – proces integracji to przejście od stosunków między suwerennymi

państwami do społeczeństwa światowego, którego całość jest funkcjonalnie

zdeterminowana, a ostatecznym rezultatem powinna być „Europa ponadpaństwowa”

55



d) Współczesne teorie integracji:

* model neofunkcjonalny/federalny – przewiduje liniowy rozwój integracji w kierunku

końcowego etapu, jakim jest federalna unia/związek państw

* nurt realistyczny – przewiduje, że początkowo dobrze rozwijająca się integracja może w

pewnym momencie załamać się pod wpływem konfliktów narodowych, dojdzie wtedy do

dezintegracji i powrotu do tradycyjnego państwa narodowego

* teorie fuzji (W. Wessels) – odrzucenie powyższych wizji, zwrócenie uwagi na to, że:

- rozwój integracji europejskiej nie był nigdy procesem liniowym, opartym na

automatycznym procesie „rozlewania się”, gdyż w procesie integracji – pod wpływem

czynników: gospodarczych, politycznych, narodowych czy ponadnarodowych – pojawiają

się przyśpieszenia i hamowanie

- trudno przewidzieć końcowy etap integracji – UE może dojść do bardzo różnych

rozwiązań

- w długim okresie proces integracji charakteryzuje się stałym strukturalnym wzrostem i

zróżnicowaniem, którego główną cechą jest jego fuzja łączenie instrumentów publicznych

z różnych poziomów władzy, a także postępująca „europeizacja” narodowych podmiotów

i instytucji celem zaspokojenia rosnących potrzeb społeczeństwa europejskiego

• model wielu szybkości – uwzględnia różny rozwój i integracją państw członkowskich

25. Źródła europejskiego prawa wspólnotowego

I. Pierwotne prawo wspólnotowe

a) pisane prawo pierwotne – traktaty założycielskie wraz z protokołami i deklaracjami jakie

zostały do nich dołączone, a które były przyjęte za wspólną zgodą państw członkowskich,

wszystkie traktaty nowelizujące powyższe akty; traktaty akcesyjne podpisywane z państwami

przystępującymi do UE:

- Traktat Ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali – 18.06.1951

- Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej – 25. 03.1957

- Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską – 25.03.1957

- Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA – 25.03.1957- Traktat o Fuzji Organów – 8.06.1965

56



- Jednolity Akt Europejski – 17 i 28. 02.1986

- Traktat o Utworzeniu Unii Europejskiej – 7.02.1992

- Traktat Amsterdamski – 2.10.1997

- Traktat z Nicei – 26.02.2001

- Traktaty o przystąpieniu nowych członków – 1.01. (1972, 1981, 1986, 1995, 2004

b) niepisane prawo pierwotne – ogólne zasady prawa wspólne wszystkim systemom prawnym

państw członkowskich, jak również ogólne zasady prawa mn oraz tzw. Prawa podstawowe

II. Pochodne prawo wspólnotowe:

b) rozporządzenia – ma zasięg ogólny, wiążew całości i jest bezpośrednio stosowane we

wszystkich Państwach Członkowskich

c) dyrektywy – wiążą każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w

odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom

krajowym swobodę wyboru formy i środków; adresatem są wyłącznie państwa, nie

jest aktem normatywnym

d) decyzje – wiążą w całości adresatów, nie ma charakteru ogólnego, adresatami mogą

być państwa, jak i osoby fizyczne

e) zalecenia i opinie – nie mają mocy wiążącej, adresatami tych aktów mogą być

zarówno państwa, jak i osoby fizyczne i prawne, a nawet same organy wspólnot

f) akty Sui Genesis – tzw. akty nienazwane, uchwały nienazwane, rezolucje, programy,

memoranda, plany, projekty, komunikaty, deklaracje, decyzje nominacyjne i

budżetowe

g) umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty

26. Prawa człowieka I, II, III generacji

Powszechnie przyjmuje się trzy zasadnicze typy praw, które odpowiadają układowi treści

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Organizacji

Narodów Zjednoczonych na III Sesji w Paryżu 10 grudnia 1948 r. Kategorie te można

wyartykułować w następujący sposób: 1) prawa osobiste i polityczne (art. 2-21); 2) prawa

gospodarcze, socjalne i kulturowe (art. 22-27); prawa solidarnościowe (art. 2). Rodzaje

tych praw pozostają w stosunku do siebie na zasadzie komplementarnej w sensie

rozwojowym. Prawa drugiej generacji wywodzą się z pierwszej i z kolei generują trzecityp praw. Bliższa analiza rodzin tych praw wykazuje, że ich pierwsza generacja przyjęła

57



formułę w kategoriach negatywnych: „wolność od”, w drugiej zaś w stylizacji pozytywnej:

„prawo do”, natomiast w trzeciej generacji prawa te mają charakter zbiorowy i najmniej są

podatne na jurydyzację. Prawa pierwszej generacji są chronione Międzynarodowym

paktem praw obywatelskich i politycznych, uchwalonym na XXI sesji Zgromadzenia

Ogólnego ONZ w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r.

1. Prawa osobiste i polityczne

- prawo do samostanowienia narodów (art. 1) i suwerenności osób (art.2);

- prawo do zachowania odmienności płci (art. 3);

- prawo zakazu tortur fizycznych, psychicznych i moralnych (art. 8);

- prawo do wolności osobowej i bezpieczeństwa obywatelskiego (art. 9);

- prawo do poszanowania przyrodzonej godności człowieka w stanie pozbawieniawolności (art. 10);

- prawo zakazu bezprawnego pozbawienia wolności (art.11);

- prawo do wolności wyboru miejsca zamieszkania i swobodnego poruszania się (art.12);

- zakaz wydalania z kraju obcokrajowców i bezpaństwowców (art.13);

- prawo do sądu i równości przed sądami i trybunałami (art.14 ust. 11);

- prawo do bycia uważanym za niewinnego do czasu udowodnienia winy (art. 14 ust. 2);

- zakaz procedur retroaktywnych w procesach karnych (art. 15);

- prawo do uznania podmiotowości prawnej każdej osoby (art. 16);- prawo od prywatności i dobrego imienia (art. 17);

- prawo każdej osoby do wolności myśli, sumienia i religii (art. 18);

- prawo do posiadania poglądów i do ich wypowiadania oraz do ochrony zdrowia, porządku publicznego, i moralności publicznej (art. 19);

- zakaz propagandy wojennej, nienawiści narodowej, rasowej i religijnej (art. 20);

- prawo do zgromadzeń i porządku publicznego, moralności publicznej, dla ochronyzdrowia oraz wolności innych osób (art. 21);

- wolność swobodnego stowarzyszania się osób (art. 22).- Rodzina jest naturalną jednostką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze stronyspołeczeństwa i państwa:

- prawo do zawierania związków małżeńskich przy dobrowolnej zgodzie;

- prawo rodziny do ochrony prawnej na czas trwania małżeństwa i po jego rozwiązaniu(art. 23);

- prawa dziecka bez względu na rasę, płeć, język, religię, pochodzenie narodowe,społeczne lub majątek do nazwiska i do nabycia obywatelstwa oraz do środków opieki zestrony rodziny, społeczeństwa i państwa według statusu dzieci nieletnich (art. 24);

- każdy obywatel ma prawo uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym (art. 25);

58



- każdy obywatel ma prawo do jednakowej ochrony prawnej (art. 26);

- każdy obywatel z mniejszości narodowej ma prawo do kontynuowania własnej kultury ireligii (art. 27);

- wolność zgromadzeń obywateli (art. 21);

- wolność zrzeszania się osób (art. 22);- prawo do uczestniczenia w życiu politycznym kraju w myśl art. 25:

- prawo do kierowania sprawami publicznymi;

- prawo do wybierania i kandydatowania w przypadku organów przedstawicielskich;

- prawo dostępu do służb publicznych na równych prawach.

Powyższe prawa posiadają zasadniczo znamię indywidualne. Niemniej jednak w

niektórych przypadkach nie można byłoby z nich skorzystać bez bycia w grupie /art. 18,

22, 23, 27/.Artykuły od 28 do 53 mają już charakter proceduralny Komitetu Praw Człowieka.

Drugą kategorię praw człowieka stanowią prawa gospodarcze, socjalne i kulturowe. Prawa

te są chronione Międzynarodowym paktem praw gospodarczych, społecznych i

kulturalnych, uchwalonych na XXI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku

16 grudnia 1966 r.

Prawa tej generacji, podobnie jak pierwszej, opierają się na fundamentalnej zasadzie, że

wszystkie „narody mają prawo do samoistnienia” (art. 1). Na tej głównej zasadzie

powstały prawa drugiej kategorii.

2. Prawa gospodarcze, socjalne i kulturowe.

Prawa gospodarcze:

- państwa-strony zobowiązały się ustawowo ochronić życie gospodarcze obywateli tak na poziomie krajowym jak i międzynarodowym (art. 2);

- równość praw mężczyzn i kobiet w obszarze życia gospodarczego, społecznego ikulturalnego (art. 3);

- ewentualne zmiany artykułów tego Paktu muszą się mieścić w granicach systemuochrony praw człowieka (art. 4);

- wyklucza się samowolną interpretację tych praw przez jakieś państwo (art. 5);

- prawo do pracy, jako sposobu utrzymania (art. 6);

- prawo do sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy (art. 7);

- prawo do uczciwych zarobków i równą płacę (art. 7, I);

- prawo do wynagrodzenia ze względu na godne utrzymanie rodziny;- prawo do pracy w higienicznych i bezpiecznych warunkach;

59



- prawo do awansu przy równych możliwościach;

- prawo do wypoczynku z tytułu zatrudnienia;

- prawo do zakładania związków zawodowych i przystępowania do nich w celu ochronyswych interesów gospodarczych i społecznych (art. 8a);

- prawo do zakładania i przystępowania do międzynarodowych konfederacji związkowych(art. 8b);

- prawo do wolnej działalności związkowej (art. 8c);

- prawo do strajków zgodnie z ustawami krajowymi (art. 8d);

Prawa socjalne:

- prawo każdej osoby do zabezpieczenia socjalnego (art. 9);

- prawo do ochrony i pomocy rodzinie (art. 10 ust. 1);

- prawo matki do szczególnej opieki przed i po urodzeniu dziecka (art. 10 ust. 2);- prawo dzieci i młodzieży do szczególnej ochrony i pomocy (art. 10 ust. 3);

- prawo do zadawalającego poziomu życia (art. 11 ust. 1);

- prawo do wyżywienia, odzieży i mieszkania;

- prawo do ciągłego polepszania warunków życia;

- prawo do wolności od głodu (art. 11 ust. 2);

- prawo do najwyższej realizacji poziomu zdrowia fizycznego i psychicznego (art. 12);

- zmniejszanie ilości martwych urodzin i śmiertelności dzieci,

- poprawa higieny środowiskowej i przemysłowej,

- zapobieganie i leczenie chorób epidemicznych i zawodowych,

- stwarzanie warunków powszechnej opieki.

Prawa kulturalne:

- prawa w zakresie kształcenia:

- prawo każdego do nauki (art. 13 ust. 1);

- prawo do bezpłatnego nauczania podstawowego (art. 13 ust. a);

- prawo do kształcenia średniego i wyższego w dążeniach do bezpłatności (art. 15)- prawo rodziców do kształcenia i wychowania w duchu religijnym zgodnym z

przekonaniami rodziców (art. 13 ust. 3);

- prawo do zakładania zakładów oświatowych (art. 13 ust. 4);

- prawo do uczestniczenia w życiu kulturalnym (art. 15 ust. 1 lit. a);

- prawo do korzystania z osiągnięć postępu technicznego i naukowego i ich formzastosowań (art. 15 lit. b);

- prawo do ochrony interesów moralnych i materialnych, objętych prawem autorskim (art.

15 lit. c);- prawo do współpracy międzynarodowej w dziedzinie nauki i kultury (art. 15 ust. 4);

60



3. Prawa solidarnościowe

Kolejny typ praw człowieka, tj. prawa solidarnościowe, nie znalazły swego umocowania w

konkretnych paktach, jak to miało miejsce dotychczas. Można jednak je wyartykułować w

powyższych aktach prawnych. Tytułem przykładu można wymienić: Międzynarodowy

Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych art. 1 ust. 1 „Wszystkie narody

mają prawo do samostanowienia...” Należy dodać, że prawa te są chronione w innych

traktatach np. istnienie grup etnicznych, rasowych lub religijnych chronione są Konwencją

o zapobieganiu o karaniu zbrodni ludobójstwa z 9 grudnia 1948 r. Większość praw

solidarnościowych znalazła się w Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów z 1981

roku.

Prawa tego typu zwykło dzielić na:

Prawa związane uniwersalną redystrybucją władzy:

- prawo do samoistnienia w aspekcie politycznym, ekonomicznym, społecznym ikulturalnym;

- prawo do wszechstronnego rozwoju;

- prawo do udziału we wspólnym dziedzictwie ludzkości.

Prawa uwarunkowane możliwościami państw:

- prawo do pokoju;

- prawo do ekologicznego środowiska;

- prawo do humanitarnej pomocy w przypadku klęsk żywiołowych;

- prawo do komunikowania się między ludami i narodami.

27. Zasada pomocniczości w funkcjonowaniu współczesnych państw i społeczeństw

UE. Zasadę pomocniczości (subsydiarności) ustanawia obecnie traktat zgodnie z którym „w

dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania,

zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele

proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa

Członkowskie.

W odrzuconym projekcie unijnej konstytucji, zasada pomocniczości została zaliczona do podstawowych zasad odnoszących się do kompetencji Unii. Proponowany w projekcie

61



konstytucji kształt zasady pomocniczości nie odbiega przy tym znacząco od treści obecnie

obowiązującego. Zasada pomocniczości znajdować miała zastosowanie do całości spraw

objętych zakresem traktatu konstytucyjnego z zastrzeżeniem zagadnień objętych

kompetencjami wyłącznymi UE. Obecnie zasada ta obowiązuje tylko w zakresie działania

prawa wspólnotowego.

Subsydiarność, zwana także zasadą subsydiarności lub pomocniczości. Subsydiarność jest

jedną z najważniejszych cech ustrojowych państw demokratycznych. Oznacza ona, że

działania dotyczące szczegółowych, lokalnych i partykularnych kwestii podejmowane być

powinny najpierw na szczeblu mniejszych zbiorowości (np. rodzina, szkoła), dopiero w

momencie gdy mniejsze zbiorowości nie mogą rozwiązać problemu sprawa powinna trafić na

wyższy szczebel (np.: kuratorium, gmina). Zbiorowość większa jest więc wówczas

pomocnicza wobec zbiorowości mniejszej. Przykładem może być rozwiązywanie danego

problemu najpierw przez człowieka – jednostkę, w wypadku, gdy nie podoła on temu – przez

rodzinę, następnie przez zakład pracy, władze samorządowe, władze regionalne, a dopiero na

końcu, w ostateczności, władze państwowe bądź ewentualnie jeszcze jakieś wyższe władze

(organizacje). Zasada ta dotyczy w szczególności organizacji wewnętrznej państwa, jego

administracji. Aktywność na wyższych szczeblach administracyjnych powinna być

podejmowana jedynie wówczas gdy zapewnia większą efektywność i skuteczność w

odróżnieniu od efektów jakie przyniosłyby te działania, gdyby podjęte zostały przez szczebel

niższy. W tym kontekście subsydiarność oznacza, że wszelkie decyzje powinny zapadać na

szczeblu możliwie najbliższym obywatelom, a więc głównie w gminach i regionach a nie na

szczeblu centralnym.

Polski system prawny. W preambule do Konstytucji (1997) zamieszczony został zapis “...

prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości,

współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej

uprawnienia obywateli i ich wspólnot.” W Konstytucji nie ma wprost sformułowanego

nakazu współpracy ze zrzeszeniami obywateli, niemniej jednak wykonywanie przez władze

publiczne obowiązków wobec obywateli powinno być zgodne z zasadami zawartymi w

preambule. Wprowadzony w Polsce od 1999 nowy podział administracyjny wraz z reformą

struktur samorządowych jest praktycznym wyrazem realizacji zasady pomocniczości.

Dokonany został wówczas trzyszczeblowy podział administracyjny państwa na: gminy, powiaty i samorządowe województwa. Z punktu widzenia zasady subsydiarności

62

http://portalwiedzy.onet.pl/35510,,,,gmina,haslo.html

http://portalwiedzy.onet.pl/35510,,,,gmina,haslo.html



najistotniejszym szczeblem samorządu pozostaje gmina, realizująca swe zadania najbliżej

obywatela.

28. System źródeł prawa w Konstytucji RP z 1997 roku

I. Akty prawa powszechnie obowiązującego:

* Konstytucja

* Ustawy (akty prawa powszechnie obowiązującego uchwalane tylko przez Sejm, w

szczególnej procedurze, każde zagadnienie może być uregulowane przez ustawę, muszą być

zgodne z konstytucją)

* rozporządzenia z mocą ustawy (wydaje je Prezydent, w szczególnych okolicznościach,

rozporządzenie jest równe ustawie, może uchylić ustawę, jest aktem o charakterze

ustawodawczym, prezydent wydaje na wniosek rządu, gdy Sejm nie może się zebrać)

* ratyfikowane umowy mn (zatwierdzane przez Prezydenta, w trybie zwykłym lub w trybie

kwalifikowanym z upoważnienia Sejmu, czyli za jego zgodą, którą udziela w ustawie – te są

ważniejsze od ustawy)

* uchwały (o charakterze konkretno-indywidualnym i ogólnym)

* rozporządzenia (akty o charakterze wykonawczym w stosunku do ustaw, muszą być zgodne

z Konstytucją i ustawami)

* akty prawa miejscowego

II. Akty prawa wewnętrznie obowiązującego:

• uchwały (Rada Ministrów)

• zarządzenia (każdy organ nadrzędny)

29. System wyborczy w Polsce po 1989 roku

Pierwsze wolne wybory w Polsce po transformacji ustrojowej odbyły się w czerwcu 1989

roku i nazwane są kontraktowymi, ze względu na ograniczenia miejsc w Sejmie, jakie

wprowadzone zostały, w wyniku ustaleń okrągłego stołu dla partii nie komunistycznych. I tak

wybory do Senatu zdominowali przedstawiciele obozu solidarnościowego zdobywając 99 na

100 miejsc. Natomiast wybory do Sejmu zakontraktowane były w następujący sposób:

63



- 299 miejsc, czyli 2/3 przeznaczone dla PZPR i partii satelickich SD, ZSL, PAX, Unii

Chrześcijańsko Społecznej i Polskiego Związku Katolicko Społecznego

- 161 miejsc, czyli 1/3, dla przedstawicieli innych nie należących do rządu partii, wybierane w

wolnych wyborach, wszystkie mandaty zdobył obóz solidarnościowyPierwszym prezydentem w III RP był gen. Jaruzelski, wybrany przez Zgromadzenie

Narodowe, premierem został Mazowiecki.

W 1990 roku odbyły się pierwsze wybory prezydenckie. Dla rozstrzygnięcia potrzebne było

przeprowadzenie dwóch tur. Wyniki: I tura, Wałęsa 40 %, Tymiński 23 %, Mazowiecki 18 %,

Cimoszewicz 9 %, Bartoszcze 7 %, Moczulski 2.5 %. Drugą turę zdecydowanie wygrał

Wałęsa otrzymując 74 % głosów.

Parlamentarne wybory 1993 rok. Wprowadzono nową ordynację wyborczą, którawprowadzała 5 % próg wyborczy dla partii, 8 % dla koalicji i 7 % dla wybranych z listy

krajowej. Zabieg ten miał wyeliminować trudności w rządzeniu i utworzeniu rządu, które

wynikały z dużego rozdrobnienia małych partii w parlamencie. Wprowadzono również

mniejsze okręgi wyborcze a za metodę przeliczeniową przyjęto metodę Hondta, która sprzyja

partiom dużym. Miało to wprowadzić większą stabilność w parlamencie.

Prawo wyborcze w ustroju demokratycznym jest powszechne, równe, bezpośrednie i tajne.

Polski system parlamentarny tworzą dwie izby: Senat i Sejm. Sejm składa się z 460 posłów, a

Senat ze 100 senatorów, wybieranych na czteroletnią kadencję.

Demokratyczny system wyborczy zakłada, że głosy wszystkich obywateli są równe - czyli

każdy głos ma taką samą wagę, a każdy z nas posiada tylko jeden głos.

Bezpośredniość wyborów polega na możliwości oddania osobiście jednego głosu na swego

przedstawiciela do parlamentu. Powszechne prawo wyborcze oznacza, że każdy obywatel

może sam wybierać swoich przedstawicieli /czynne prawo wyborcze/ oraz, że sam może być

wybrany o ile będzie kandydował w wyborach /bierne prawo wyborcze/.

W Polsce czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy w dniu wyborów maja

ukończone 18 lat oraz osobom, które przez 5 lat zamieszkują terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej i nie są obywatelami innego państwa, ale których obywatelstwo polskie nie jest

64



stwierdzone. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom polskim, którzy w dniu

wyborów maja ukończone 21 lat i stale zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

co najmniej przez 5 lat.

Prawo wyborcze może być wykonywane jedynie osobiście, nie możemy zlecić nikomu

oddanie za nas głosu. System prawa wyborczego reguluje ordynacja wyborcza.

Ordynacja wyborcza zakłada system wyborów większościowych do Senatu i system wyborów

proporcjonalnych do Sejmu.

W systemie większościowym, który reguluje wybory do Senatu, terytorium państwa

polskiego podzielone jest na okręgi, na każdy z nich przypada określona ilość mandatów

parlamentarnych - w wyniku wyborów mandat parlamentarny uzyskują ci kandydaci, którzy

uzyskają największą liczbę głosów w swoim okręgu.

W systemie proporcjonalnym wybiera się posłów na Sejm, terytorium Rzeczypospolitej

Polskiej podzielone jest na okręgi, na które przypada określona ilość mandatów poselskich.

Mandaty poselskie w wyniku wyborów dzielone są między partie polityczne biorące udział w

wyborach. W zależności od oddanych głosów dana partia uzyskuje proporcjonalną liczbę

mandatów.

W praktyce wygląda to następująco: partie politycznie w okręgach wyborczych wystawiają do

wyborów listy kandydatów, wyborca oddaje jeden głos na jednego kandydata, glosując tym

samym na listę wyborczą partii, na której znajduje się wybrany kandydat. Największą liczbę

mandatów, z pośród przypadających na okręg wyborczy, zdobywa ta lista, która uzyska

największą liczbę głosów ich ilość ustala się proporcjonalnie. Z listy na uzyskane miejsca

poselskie wchodzą ci kandydaci, którzy zdobyli największą liczbę głosów.

30. Ustrój samorządu terytorialnego w Polsce

W wyniku reformy wprowadzonej ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym

oraz ustawą z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej w

PL jest dualistyczny model ustroju administracji publicznej w terenie. Dwa piony

administracji terenowej: rządowy (zbudowany na zasadzie centralizmu i oparty nazawodowym aparacie urzędniczym) oraz samorządowy (ukształtowany na zasadzie

65



decentralizacji). Zgodnie z postulatem decentralizacji, samorząd terytorialny, powoływany

jest do wykonywania zadań publicznych w sposób samodzielny. W związku z tym

wydzielono z administracji niezależną od rządu, sferę lokalną i regionalną i

podporządkowano ją samorządowi i przyznano jej prymat kompetencyjny. Przy rozłożeniu

zadań między szczeblem centralnym i niższymi, nie następuje hierarchiczne

podporządkowanie organów. Jednocześnie organy szczebli niższych korzystają z

ustanowionej prawem samodzielności i niezależności, podlegając jedynie nadzorowi

sprawowanemu według kryterium legalności.

Podstawowe przepisy konstytucyjne dotyczące samorządu terytorialnego zamieszczono w

rozdziale I. Art. 16 definiuje wspólnotę samorządową. Tworzy ją „ogół mieszkańców”

określonej jednostki podziału terytorialnego państwa, a zatem także cudzoziemcy i

bezpaństwowcy, nie zaś jedynie obywatele polscy. Wspólnota samorządowa powstaje z mocy

samego prawa. Przynależność do wspólnoty samorządowej nie jest równoznaczna z prawem

wyborczym. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, daje

prawa wyborcze wyłącznie obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów

kończy 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze działania danej jednostki samorządu

terytorialnego, o ile nie został pozbawiony praw publicznych i praw wyborczych, ani też nie

został ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądowym.

Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub

ustawy dla organów innych władz publicznych. Podstawową jednostką samorządu

terytorialnego jest gmina, przysługuje jej domniemanie kompetencji wobec tworzonego

powiatu i województwa. ustrój samorządowy nie jest hierarchiczny. Struktury

samorządowe mają się uzupełniać, a nie nakładać. Ani samorząd powiatowy, ani

wojewódzki nie będą sprawować nadzoru nad samorządem gminnym. Do gminy należy

to wszystko, co nie zostało wyraźnie zastrzeżone dla innych organów. Gmina wykonuje

wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek

samorządu terytorialnego. Konstytucja przyznaje jednostkom samorządu terytorialnego

osobowość prawną . Jednostka taka jest odrębnym podmiotem prawa zarówno w sferze

prawa cywilnego (prawa własności i innych praw majątkowych) jak i w sferze prawa

publicznego. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie

sądowej, realizowanej, w zależności od naruszenia granic samodzielności, zarówno przez

sądy powszechne, jak i sądy administracyjne. Wśród zadań publicznych wyróżnia się zadaniawłasne i zlecone. Jako zadania własne jednostka samorządu terytorialnego wykonuje zadania

66



publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Kompetencje przekazane

samorządowi terytorialnemu powinny być rozdzielone między trzy szczeble samorządu:

gminę, powiat, województwo, zgodnie z zasadą pomocniczości, co oznacza przekazanie

kompetencji i zadań tej społeczności lokalnej lub regionalnej, która jest w stanie udźwignąć

rozwiązanie problemu. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za

pośrednictwem organów stanowiących. Wybory do nich są powszechne, równe,

bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Działalność samorządu terytorialnego jest

poddana nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością

jednostek są: Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, w zakresie spraw finansowych –

regionalne izby obrachunkowe. Konstytucja przyznaje jednostkom samorządu

terytorialnego (nie zaś ich organom) prawo zrzeszania się. Jednostki samorządu

terytorialnego mogą sobie wzajemnie udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.

Podstawowymi aktami prawnymi dotyczącymi ustroju jednostek samorządu terytorialnego są:

ustawa o samorządzie terytorialnym, ustawa o samorządzie powiatowym oraz ustawa o

samorządzie województwa.

Gmina jest prawnie zorganizowanym terytorialnym związkiem osób określonym w ustawie

jako wspólnota samorządowa. Ma osobowość prawną. Zasady i tryb przeprowadzania

konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy. Gmina wykonuje zadania

publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez

ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej.

Zadaniem gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej. Do

zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie

zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne – nadane

ustawowo i zlecone – przydzielane przez władze państwowe. Gmina realizuje wszystkie

zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego ( powiat,województwo samorządowe). Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie

swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym

lub za pośrednictwem organów gminy. Gmina w wykonywaniu tychże zadań na swoim

terenie jest suwerenna, a jej uprawnienia w tym zakresie mogą być ograniczone tylko

przepisami ustaw. Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa

handlowego i przystępować do nich. Referendum gminne jest najwyższym organem

stanowiącym gminy. Przedmiotem referendum gminnego może być każda sprawa ważna dlagminy, której załatwienie leży w kompetencjach jej organów.

67

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ustawa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wybory_samorz%C4%85dowe

http://pl.wikipedia.org/wiki/Referendum_lokalne

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ustawa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wybory_samorz%C4%85dowe

http://pl.wikipedia.org/wiki/Referendum_lokalne



Organami gminy są : rada gminy oraz wójt/burmistrz/prezydent. Rada gminy jest

organem stanowiącym i kontrolnym we wszystkich sprawach gminy, z wyjątkiem spraw

zastrzeżonych do obligatoryjnego referendum. Uchwały rady gminy mogą być skierowane do

wszystkich podmiotów na terenie gminy lub tylko do organów gminy.

Powiat - lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium. Mieszkańcy powiatu

tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową. Powiat ma osobowość prawną.

Powiaty tworzy, łączy, dzieli i znosi Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Powiat, jako

jednostka zasadniczego podziału terytorialnego, obejmować ma całe obszary graniczących ze

sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu.

Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną

odpowiedzialność. Większość zadań powiatowych ma charakter zadań własnych.

Ustawodawca określa 22 dziedziny, w których powiat wykonuje zadania publiczne o

charakterze ponadgminnym. Są to zadania w zakresie: edukacji publicznej, promocji i

ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób

niepełnosprawnych, transportu i dróg publicznych, kultury i ochrony dóbr kultury, kultury

fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami,

zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony

środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa, i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego

i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania

innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania

bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania

powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi. Mieszkańcy

powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i

referendum powiatowe) lub za pośrednictwem organów powiatu.

Organami powiatu są: rada powiatu i zarząd powiatu (starosta jako przewodniczący

zarządu). W powiecie grodzkim funkcje te sprawuje odpowiednio rada miejska i prezydent

miasta, lub burmistrz. Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu,

a władzą wykonawczą jest zarząd powiatu. Wybory do rad powiatu są powszechne, równe,

bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Liczba radnych uzależniona jest od liczby

mieszkańców powiatu, nie może jednak przekraczać 60 radnych.

68

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rada_gminy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Prezydent_miasta


http://pl.wikipedia.org/wiki/Burmistrz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rada_gminy



http://pl.wikipedia.org/wiki/Burmistrz



Województwo - regionalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium.

Województwo oznacza zarówno jednostkę samorządu terytorialnego jak i największą

jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju do wykonywania administracji

publicznej. Zasadniczym celem województwa jest kreowanie rozwoju regionu oraz

wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym. W celu wykonania

zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i może

zawierać umowy z innymi podmiotami. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju

województwa (kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej,

pozyskiwanie środków finansowych itd.). Samorząd województwa określa strategię rozwoju

województwa. Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim

określone ustawami w zakresie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, ochrony

zdrowia, kultury i ochrony jej dóbr, pomocy społecznej, modernizacji terenów wiejskich,

zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej, dróg

publicznych i transportu, ochrony praw konsumentów, obronności, kultury fizycznej i

turystyki.

Województwo jako osoba prawna działa poprzez swoje organy. Organami samorządu

województwa są sejmik województwa oraz zarząd województwa. Sejmik województwa to

organ stanowiący i kontrolujący województwa. Kadencja sejmiku województwa trwa 4 lataod dnia wyboru. W skład tego organu wchodzą radni wybierani w wyborach bezpośrednich.

W sprawie odwołania sejmiku wojewódzkiego przed upływem kadencji rozstrzyga

referendum wojewódzkie. Przewodniczący sejmiku województwa i 3

wiceprzewodniczących wybierani są bezwzględną większością głosów przy obecności co

najmniej połowy ustawowego składu sejmiku. Przewodniczący organizuje pracę sejmiku,

prowadzi jego obrady. Przewodniczący jak i wiceprzewodniczący nie mogą wchodzić w skład

zarządu województwa. Sejmik województwa wybiera ze swojego grona marszałkawojewództwa i pozostałych członków zarządu województwa na wniosek marszałka

bezwzględną większością głosów. Sejmik powołuje i odwołuje skarbnika województwa jako

głównego księgowego budżetu województwa, na wniosek marszałka, bezwzględną

większością głosów w głosowaniu tajnym. Sesje sejmiku wojewódzkiego nie mogą się

odbywać rzadziej niż raz na kwartał i są zwoływane przez przewodniczącego. Zarząd

województwa i grupa radnych składu sejmiku, ma prawo składać wnioski o zwołanie przez

przewodniczącego sejmiku kolejnej sesji sejmiku. W takim przypadku sesja musi zostać

zwołana do 7 dni od dnia złożenia wniosku. Pierwsza sesja nowowybranego sejmiku jest

69



zwoływana przez przewodniczącego poprzedniej kadencji do 14 od dnia ogłoszenia

zbiorczych wyników wyborów do sejmików województwa na obszarze całego kraju. Sejmik

województwa pełni funkcje kontrolne w stosunku do działalności zarządu województwa oraz

wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. W tym celu powołuje komisję

rewizyjną. Uprawnienia sejmiku województwa: stanowienie aktów prawa miejscowego,

uchwalanie budżetu województwa, planu zagospodarowania przestrzennego, rozpatrywanie

sprawozdań z wykonanego budżetu, sprawozdań finansowych i wykonanych wieloletnich

planów, podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia absolutorium dla zarządu

wojewódzkiego, wybór i odwoływanie zarządu województwa.

Zarząd województwa To organ wykonawczy województwa. W jego skład wchodzą:

marszałek województwa, jako jego przewodniczący, wiceprzewodniczący i pozostali

członkowie w liczbie trzech. (razem 5) Funkcje członka zarządu wojewódzkiego nie można

łączyć z innymi funkcjami w gminie, powiecie i zatrudnieniem w administracji państwowej

oraz mandatem posła i senatora. Uchwały zarządu zapadają w obecności połowy członków

zarządu, w głosowaniu jawnym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Głos marszałka

województwa rozstrzyga w przypadku równej liczby głosów. Zarząd wykonuje zadania

województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego województwa i wojewódzkich

samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Zadaniazarządu to te, które nie są zastrzeżone dla sejmiku wojewódzkiego i wojewódzkich

samorządowych jednostek organizacyjnych: wykonywanie uchwał sejmiku, gospodarowanie

mieniem województwa, przygotowywanie projektu i wykonywaniem budżetu,

przygotowywanie strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego,

programów wojewódzkich i ich wykonywanie, prowadzenie bieżącej polityki i zawieranie

umów w zakresie współpracy międzynarodowej ze strukturami samorządu regionalnego w

innych krajach i międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi, kierowanie, koordynowaniei kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w

tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników.

31. Zasada trójpodziału władzy

Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, zaproponowany przez

francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Wedle jego założeń władza dzieliła się na:

70

http://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%84stwo

http://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%9Bwiecenie_(okres)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Monteskiusz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%84stwo

http://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%9Bwiecenie_(okres)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Monteskiusz



• władzę ustawodawczą stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą

prawo,

• władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy lub rządu, który wprowadza

prawo w życie,

• władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na

podstawie obowiązującego prawa.

Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie

nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej

władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał uznanie jeszcze

w XVIII w.

Poważną rolę w tej interpretacji odgrywać będzie również zasada wyrażona w art. 10

Konstytucji zakładająca w obecnym kształcie równowagę wszystkich trzech władz3. Oznacza

to, że choć są one rozdzielone, to musi między nimi panować równowaga. Wydaje się, iż z

art. 10 należy wywodzić również potrzebę współdziałania i współpracy władzy

ustawodawczej, wykonawczej i władzy sądowniczej, z zachowaniem niezależności tej

ostatniej. Zasada podziału władz wyrażona w art. 10 oznacza, że każda spośród

wymienionych w tym artykule władz jest legitymowana do samodzielnego sprawowania powierzonych jej funkcji konstytucyjnych4. Władza sądownicza tym różni się od pozostałych

władz, że jest powołana do oceny prawidłowości stanowienia i stosowania przepisów

obowiązujących w państwie, w tym także ratyfikowanych umów międzynarodowych (art. 87)

oraz do podejmowania w tym zakresie wiążących prawnie rozstrzygnięć5. Do zasady podziału

władz nawiązuje bezpośrednio art. 173 Konstytucji, zakładający, że sądy i trybunały są

władzą odrębną i niezależną od innych władz. Nie można jednak założyć, iż sądy i trybunały

w zakresie sprawowanych przez nie funkcji są całkowicie niezależne od władzyustawodawczej i wykonawczej. Niezależność ta bowiem rozumiana winna być jako pewna

rozłączność w sensie funkcjonalnym od pozostałych władz. Całkowite jednak rozdzielenie

sprawowanych przez nie funkcji wydaje się niemożliwe. Wzajemna współzależność

poszczególnych władz polega między innymi na tym, że władza ustawodawcza określa

podstawy prawne działania władzy wykonawczej i sądowniczej, władza wykonawcza

zapewnia organizacyjne i techniczne warunki umożliwiające sprawowanie funkcji zarówno

przez władzę ustawodawczą jak i przez władzę sądowniczą, z kolei władza sądownicza

sprawuje kontrolę prawną działań podejmowanych przez dwie pozostałe6. Niekiedy nawet

71

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza_ustawodawcza

http://pl.wikipedia.org/wiki/Parlament

http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza_wykonawcza

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rz%C4%85d

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza_s%C4%85downicza

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C4%85d

http://pl.wikipedia.org/wiki/Trybuna%C5%82

http://pl.wikipedia.org/wiki/XVIII_wiek

http://prawo.lex.pl/czasopisma/prokurator/prowspws.html#3%233






http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza_ustawodawcza

http://pl.wikipedia.org/wiki/Parlament

http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza_wykonawcza

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rz%C4%85d

http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adza_s%C4%85downicza

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C4%85d

http://pl.wikipedia.org/wiki/Trybuna%C5%82

http://pl.wikipedia.org/wiki/XVIII_wiek







poszczególne władze współuczestniczą w szeregu czynności prawnych i faktycznych w celu

realizacji określonego przedsięwzięcia7. Tak więc konstytucyjna zasada podziału władz

zakłada istnienie równowagi pomiędzy tymi władzami.

Zaliczenie trybunałów do władzy sądowniczej jest na tle dotychczasowego stanu

konstytucyjnego istotną nowością, na ogół bowiem przepisy dotyczące trybunałów były

oddzielone od przepisów poświęconych sądownictwu8 .

Rozdział VIII Konstytucji wyodrębnia w osobnych podrozdziałach zagadnienia dotyczące

sądów, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Przed nimi umieszczone zostały

jedynie dwa przepisy, stanowiąc, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną i że

wydają wyroki w imieniu RP. Mając na uwadze samą systematykę rozdziału, można

wyciągnąć wniosek, że jedynie sądy uznane są za organy wymiaru sprawiedliwości, trybunały

zaś, mimo iż orzekają w formie wyroków, takimi organami nie są. Wniosek taki byłby jednak

zbyt pochopny, w działalności Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dostrzec można

wiele elementów wymierzania sprawiedliwości, a połączenie sądów i trybunałów w jednym

rozdziale ma swój głęboki sens, wyrażający się między innymi w dążeniach ustawodawcy

konstytucyjnego do wzmocnienia władzy sądowniczej. Odrębne traktowanie natomiast tak

sądów, jak i trybunałów wynika ze specyfiki funkcji jednych i drugich.

32. Przykłady systemów religijnych: doktryna, kult, organizacja

Doktryna

doktryna religijna – zespół wierzeń, wskazań dogmatycznych i moralnych oraz zasad

liturgicznych, np. doktryna islamu, protestancka, katolicka. W Kościele katolickim

przedstawiana przez papieży w formie encyklik. Zespół tych poglądów określa się jako

społeczną doktrynę (naukę) Kościoła;

Kult religijny - wszelkie zachowania i praktyki religijne czynione wobec istoty bądź

przedmiotu kultu. Czynności kultowe mają na celu ułatwienie kontaktu oraz wyjednanie

przychylności dla człowieka od istot boskich, sił natury czy duchów przodków. Jeden z

elementów systemu religijnego. Najczęstsze formy kultu stanowią modlitwa, ofiary, rytualne

tańce, śpiewy czy inne formy wyrażania wiary. Z kultem religijnym nierzadko wiążą się

pielgrzymki do miejsc uznawanych za święte (sanktuariów).

Organizacja

Związek wyznaniowy – typ zorganizowanej społeczności ludzkiej, posiada ustrójwewnętrzny z organami władzy reprezentującymi związek na zewnątrz. Ma uprawnienia do

72








określania praw i obowiązków swoich członków. Dysponuje środkami materialnymi ze

składek członkowskich. Posiada struktury wewnętrzne (zakony, kongregacje, bractwa).

33. Modele stosunków Państwo – Kościół

1. System wyznaniowości zamkniętej (tradycyjnej)

- afirmacja określonej doktryny religijnej- brak tolerancji dla innych religii – z pkt. Widzenia

państwa

- formalne uznanie w ustawie lub umowie konkordatowej jednej religii, jednego z kościołów,

jako religii lub kościoła państwowego

- subwencjonowanie określonej religii lub kościoła z funduszy publicznych, co

uprzywilejowuje go w stosunku do pozostałych kościołów

- formalny zakaz wyznania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowanie przez

państwo (Irak, Iran, Sudan, Arabia Saudyjska)

2. System wyznaniowości zmodernizowanej (otwartej)

- państwo rezygnuje z afirmacji jednej religii

- uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej lub kościoła

państwowego z racji historycznych – wkładu Kościoła do kultury narodowej lub

socjologicznych – przynależność do danego Kościoła większości społeczeństwa,

- gwarancje wolności religijnej dla wyznawców – na zasadzie równości (Dania, Norwegia,

Islandia – luteranizm)

3. System powiązania:

- państwo organizuje i wspiera związki wyznaniowe, jest to państwo wyznaniowe

- łączenia stanowisk kościelnych i państwowych

- subsydiowanie ze strony państwa

- uznaje religię za podstawę moralności społecznej

- związkom wyznaniowym przyznaje uprawnienia w zakresie realizacji niektórych funkcji

publicznych

- wyznaniowy charakter państwa określają zwykle przepisy konstytucji lub ustaw

- regulacja sytuacji prawnej następuje tu drogą jednostronnych aktów normatywnych

wydawanych przez państwo lub dwustronnych porozumień

4. System rozdziału

73



- system ten oznacza usunięcie ze sfery działania państwa treści i inspiracji religijnych oraz

nadanie państwu charakteru świeckiego

- uniezależnienie państwa od związków wyznaniowych

- państwo uzyskuje charakter świecki i uznaje swoją kompetencję wobec spraw religijnych,

- państwo przyjmuje neutralną postawę wobec religii i światopoglądów obywateli

- związki wyznaniowe nie wykonują funkcji publicznych

- zakaz wywieszania w budynkach publicznych symboli religijnych

- zakaz wykonywania przez kościoły, związki wyznaniowe funkcji publicznych

- świecki charakter prawa małżeńskiego

- zakaz nauczania religii w szkołach państwowych jako przedmiotu obowiązkowego

- państwo nie uznaje wyznań

5. Cezaropapizm

6. Papocezaryzm

34. Wspólnoty religijne w demokratycznym porządku

W demokratycznym państwie obowiązuje zasada równouprawnienia obywateli bez względuna wyznawaną religię czy światopogląd – jest to powszechna zasada konstytucjonalna.

Zasada równouprawnienia związków wyznaniowych stanowi istotną gwarancję wolnościsumienia i wyznania. Nakłada ona na organy państwowe obowiązek jednakowegotraktowania wszystkich obywateli. Zabrania zróżnicowania praw politycznych czy cywilnychobywateli na podstawie kryterium religijnego czy światopoglądowego.

Nakazuje państwu równe traktowanie związków wyznaniowych, a w konsekwencji także ichczłonków. Zabrania uprzywilejowania lub dyskryminowania jakichkolwiek organizacjiwyznaniowych. Wynika z niej nakaz wyposażenia związków wyznaniowych w jednakoweuprawnienia cywilnoprawne, samorządowo – organizacyjne i otoczenia ich działalności

jednakową ochroną.Obciążenia i przywileje podatkowe związków wyznaniowych nie powinny być zróżnicowane.

Wydaje się, że zasada równouprawnienia związków wyznaniowych nie wymaga, aby forma,czy sposób regulacji ich sytuacji prawnej były jednolite. Struktura organizacji związkówwyznaniowych może usprawiedliwić odstępstwo od ogólnie przyjętej formy, byleby zakresuprawnień i obowiązków pozostał ten sam dla wszystkich.Współcześnie ważną rolę w zagwarantowaniu prawa do wolności sumienia i wyznaniaodgrywają prasa, radio i telewizja.

35. Komunikacja werbalna i niewerbalna

74



Komunikacja niewerbalna to "język ciała". Bardzo istotne są w niej takie czynniki, jak:

• przestrzeń społeczna (dystans) - według teoretyków istnieją 4 rodzaje dystansu

(intymny, osobisty, społeczny i publiczny) - jest to wyraz uczuć lub władzy, choć

różni się w zależności od wzorców kulturowych

• symbole - również podkreślają dystans, władzę, zajmowane stanowisko

• wyraz twarzy, mimika

• kontakt wzrokowy

Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą wyrazów. Dużą rolę

odgrywają tu takie czynniki, jak:

• akcent (badania dowiodły, że jest ważniejszy niż treść wiadomości!)

• stopień płynności mowy (świadczy o kompetencji i odpowiedzialności)

• zawartość (treść) wypowiedzi; jest uzależniona od władzy oraz związków

międzyludzkich, uzależnionych od przyjętego systemu kulturowego.

36. Przedmiot erystykiErystyka, czyli inaczej dialektyka erystyczna jest nauką o wrodzonej chęci człowieka, aby

zawsze mieć rację. Jest sztuką dyskutowania w taki sposób, aby zachować pozory racji.

Zajmuje się ona przekonaniem o słuszności dyskutantów i słuchaczy, a nie obiektywną

prawdą jakiegoś twierdzenia. Często w naszym życiu zdarza się, że ktoś obiektywnie ma

rację, jednak w otoczeniu, czasem nawet i w tym człowieku powstaje wrażenie, że nie ma tej

racji. Wrażenie takie rodzi się w momencie, gdy przeciwnik obalił dowód tego rozmówcy lub

wydaję się, że ma on rację, jednak obiektywnie jej nie ma. Źródłem takich problemów jestfakt, iż człowiek z natury jest zły i w każdym sporze czy dyskusji zmierza ku prawdzie, bez

względu na to czy zgadza się ona z pierwotnie wygłoszonym przez nas zdaniem, czy też ze

zdaniem przeciwnika. U większości ludzi istnieje także wrodzona próżność, przez którą nie

chcemy dopuścić do tego, aby nasze pierwotne twierdzenie okazało się fałszywe, a

przeciwnika słuszne. Obok próżności występuje także wrodzona nieuczciwość, polegająca na

tym, że ludzie bronią swego twierdzenia, jeżeli jednak po jakimś czasie dostrzegają, że było

ono błędne i że nie mają racji, to pragną, aby się chociaż wydawało tak, jak gdyby mieli rację. Na początku sporu jesteśmy dodatkowo przekonani o prawdziwości swego twierdzenia, z

75



czasem jednak wydaje się, że argument naszego przeciwnika je obala, jeśli teraz damy za

wygraną, to czasem później może okazać się, że jednak mieliśmy rację: dowód nasz był

błędny, ale mógł przecież istnieć inny słuszny dowód, a wcześniej nie użyliśmy właściwego

argumentu. Wówczas rodzi się w nas zasada zwalczania kontrargumentu. Powstaje ona nawet

wtedy, gdy kontrargument wydaje się słuszny i trafny, ale ta słuszność jest tylko pozorna.

Liczymy też na to, że w ciągu dyskusji znajdziemy jeszcze jakiś inny argument służący bądź

do obalenia twierdzenia przeciwnika lub też do potwierdzenia naszej prawdy w jakiś inny

sposób. Z tego wynika nieuczciwość ludzi w dyskusjach oraz fakt, że w dyskusji zazwyczaj

walczymy o słuszność naszego twierdzenia a nie o prawdę. Zazwyczaj każdy chce postawić

na swoim, nawet w przypadku, gdy w danej chwili jego twierdzenie jemu samemu wydaje się

niesłuszne lub wątpliwe. Środkami do takiego działania są chytrość i złe skłonności, a uczy

tego codzienne doświadczenie. Każdy więc ma swoją przyrodzoną dialektykę, jednak jest ona

darem natury, który został rozdzielony nierówno. Ważne jest także dostrzeganie pozorów w

dyskusjach, gdyż to właśnie pozorna argumentacja wprawia nas w zaskoczenie i powoduje, że

się wycofujemy z dyskusji, podczas gdy właśnie mamy rację. Ten, kto wychodzi zwycięsko z

jakiegoś sporu, zawdzięcza to zwycięstwo swojemu sprytowi i zręczności podczas jego

obrony. Za najlepsze w tej kwestii uważa się wrodzone właściwości, jednakże wprawa oraz

przemyślenie sposobów, za pomocą których obala się przeciwnika lub którymi on się

posługuje może nam bardzo pomóc zostać mistrzami w tej sztuce. Zatem dialektyka

erystyczna zajmuje się zawartością lub substancją twierdzeń tzn. ich treścią.

Erystyka, jako sztuka, przy której stosowaniu ma się zawsze rację ma za zadanie uczyć

obrony przed atakami w dyskusji, szczególnie przed atakami nieuczciwymi, a także jak

można samemu atakować twierdzenia innych nie popadając w sprzeczność z własnymi tezami

nie pozwalając ich obalić przeciwnikowi. Dialektyka jest także potrzebna do obrony racji

temu, kto ma tę rację. W tym celu należy znać nieuczciwe sztuczki, aby móc się im

przeciwstawiać, a nawet samemu je stosować i pokonywać przeciwnika jego własną bronią.

Ze względu na założenia dialektyki erystycznej prawda obiektywna nie może być

uwzględniana, a cała uwaga musi skoncentrować się na sposobie, w jaki sprytnie obronić

swoje twierdzenie oraz obalić twierdzenie przeciwnika. Drugim powodem, dla którego

prawda obiektywna musi być odsunięta jest fakt, iż przeważnie nie wiadomo gdzie ta prawda

się znajduje. Często sami nie wiemy czy mamy rację czy nie. Często wierzymy w swoją rację,

ale mylimy się, często wierzą w nią obaj partnerzy. Przy powstawaniu sporu zazwyczaj każdy

uważa, że prawda znajduje się po jego stronie, podczas trwania sporu obydwaj zaczynają w towątpić, dopiero jego zakończenie ma doprowadzić do poznania prawdy i ją utwierdzić, jednak

76



jak już wcześniej wspomniałam dialektyka nie zajmuje się kwestią prawdy obiektywnej i nie

jest ona w erystyce uwzględniana, a zajmuje się nią logika. Zatem dialektyka erystyczna jest

umysłową szermierką służącą do wykazania swojej racji w dyskusji. Stanowi ona

zredukowane do pewnego systemu i do pewnych reguł podsumowanie oraz przedstawienie

sztuczek, którymi posługuje się większość ludzi, chcących mieć rację w prowadzonym przez

siebie sporze.

37. Organizacja kampanii wyborczych

Partie polityczne starają się nie tylko utrzymać istniejący elektorat; pragną pozyskać sobie jak

największą liczbę niezdecydowanych obywateli, ich głos w dużym stopniu decyduje o partii

politycznej na rynku politycznym. Rynek polityczny utożsamiany jest jako proces interakcji

pomiędzy partiami politycznymi i politykami - występującymi w roli dostawcy dóbr, a

wyborcami - traktowanymi jako konsumenci. Marketing polityczny jest więc instrumentem

służącym do osiągania sukcesów na rynku politycznym. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej

orientacji na obywateli, przejawiającej się w badaniu i poznawaniu ich potrzeboraz

wytwarzaniu takiej oferty politycznej, która najlepiej zaspokajałaby istniejące i rodzące się

potrzeby, wprowadzanej we właściwym czasie i właściwym miejscu. Unikalny charakter

rynku politycznego oraz jego produkt (oferta polityczna) wymusza stosowanie takich technik

(reklamowych), które z jednej strony pozwolą na promowanie określonych postulatów

ideologicznych i wartości politycznych, z drugiej zaś – pozwolą na wykreowanie oferty

wychodzącej naprzeciw wnioskowanym potrzebom obywateli. Celem partii politycznej jest

nie tyle jednorazowe zwycięstwo polityczne, ile przede wszystkim przetrwanie organizacyjne

oraz dążenie do powiększania zakresu wpływu politycznego (hmmmmm powiedzcie to

kaczorom i ich bandzie z pis-u ).

Zgodnie z koncepcją, działania marketingowe prowadzone są przez cały czas, a

przynajmniej powinny być tak prowadzone. Podczas kampanii wyborczych następuje

natomiast ich szczególna intensyfikacja. Wówczas działania te nazywane są marketingiem

wyborczym, a ich głównym celem jest spopularyzowanie kandydatów i programu

politycznego partii, doprowadzenie do uzyskania przez kandydatów jak największej liczby

głosów, a w konsekwencji – wygranie wyborów. W przeszłości indywidualny wyborca przede

wszystkim zbierał odpowiednie informacje o treści ofert politycznych i podejmował

określone decyzje wyborcze. Obecnie działania tego typu stają się dla wyborcy zbyt

kosztowne i skomplikowane. Wygodny sposób gromadzenia i segregowania odpowiednichinformacji dla wyborcy mają partie polityczne, które wypracowały określone sposoby

77



komunikowania oraz syntetycznej prezentacji ofert własnych jak i przeciwników. Ten

szczególny proces musi opierać się na informacjach pochodzących z badania otoczenia

rynku. Celem tych badań jest dokonanie podziału rynku wyborczego, wg dokładnie

zidentyfikowanego środowiska, na względnie jednorodne grupy (segmenty) wyborców.

Proces segmentacji precyzuje strefy działania podmiotów rywalizacji i stanowi punkt

odniesienia przy formułowaniu oferty politycznej.

38. Reklama polityczna i jej rodzaje

Reklama polityczna – to forma komunikowania politycznego za pośrednictwemmediów masowych, której celem jest przekonać wyborców aby głosowali na kandydatów lub

partie.

Pierwsze reklamy polityczne pojawiły się w radiu w latach 30-tych.Pierwsza seria reklam telewizyjnych ukazała się w 1952 r. – była to kampania prezydentaEisenhowera.

Funkcje reklamy politycznej:o informacyjnao perswazyjna

Reklama polityczna jest nieosobistą prezentacją i promocją idei, dóbr i usług przezokreślonego sponsora. Jest ona przekazem płatnym, który można kontrolować i kształtować w

dowolny sposób.

Typy reklam politycznych:

Ze względu na treść:1. reklamy przedstawiające kandydata2. reklamy problemowe3. reklamy negatywne

Barbara i Stephen Salmore:1. przekazy pozytywne – przedstawiają kandydata, jego wizerunek i problemy, którymi

chce się zająć2. przekazy negatywne3. przekazy stanowiące odpowiedź na komunikat przeciwnika

Według środków przekazu:

- reklama wizualna1. ogłoszenia w prasie2. reklama zewnętrzna stała – plakaty, bilbordy3. reklama na środkach transportu4. ulotki – niski koszt, brak skuteczności5. gadżety- zalety:niski koszt, łatwość dotarcia do publiczności lokalnej

78



- wady:niewielka liczba ludności, do której dociera

O wyborze technik reklamy politycznej decyduje charakter wyborów (lokalne – narodowe),oraz finanse, którymi dysponuje sztab wyborczy

- reklamy audytywne1. spoty radiowe2. kasety magnetofonowe

Atuty:- większe demograficzne skupienie publiczności niż w przypadku telewizji kablowej- niższy koszt- duża ilość stacji radiowych, która pozwala dotrzeć do konkretnych grup wyborców

- reklamy audiowizualne

1. spoty telewizyjne2. filmy wideo3. reklamy w sieci komputerowej

FAZY RELKAMY POLITYCZNEJ1. PRZEDSTAWIENIE KANDYDATA- reklamy mówiące o rodzinie, przyjaciołach kandydata, jego pracy, zamiłowaniach- duża skuteczność2. PRZEDSTAWIENIE PROGRAMU- 2-3 problemów- często odnoszące się do emocji odbiorców- nierzadko reklamy negatywne3. PODSUMOWANIE PROGRAMU KANDYDATA

TELEWIZYJNA REKLAMA POLITYCZNAWyborcy większość informacji o kampanii wyborczej czerpią z telewizji. Telewizję cechujeatrakcyjność przekazu i przedstawia obraz najbliższy rzeczywistości. Tworzy wizerunki, któretrudno wymazać, najbardziej oddziałuje na emocje. W telewizyjnej reklamie politycznejważna jest kwestia powtarzalności, czas spotów, format spotów oraz oddziaływanie reklamyna emocje.

Najpopularniejszą formą telewizyjnej reklamy politycznej są 5 min. 60 i 30

sekundowe filmy nadawane zwykle w czasie największej oglądalności (prime time)

Gadające głowy – (talking Hades)- kandydat mówi bezpośrednio do wyborcy patrząc prosto w kamerę- w percepcji obrazu ważne jest tło- liczą się rekwizyty i symbole: flaga narodowa, godło, wizerunki postaci historycznej, zdjęcie

przy boku zagranicznych liderów politycznych- rodzajem tej techniki jest reklama problemowa

Reklama przypominająca kandydatów

- przedstawienie odpowiedniego wizerunku kandydata- wpłynięcie na emocje wyborców, stworzenie pewnej więzi emocjonalnej

Reklama świętości

79



- świętym jest kandydat, a o jego świętości ma świadczyć biografia i wspaniałe osiągnięcia wżyciu- cechy: uczciwość, odpowiedzialność, wrażliwość społeczna- talenty- cechy przywódcze – zdecydowanie, konsekwencja, dynamizm działania

- siła fizyczna

Reklama dokumentalna (documentary, ciemna verite)

- skupia się na dokonaniach kandydata- pokazywane są prawdziwe sytuacje

Reklama dobrego samopoczucia (the feel-good imagery spot)- pozbawiona konkretnych problemów, odnosi się do uczuć, szczególnie narodowej dumy,ducha wspólnoty- często pokazywane są parady, marsze, krajobrazy- identyfikacja odbiorcy z nadawcą

Reklama zmieniająca wizerunek

Reklama „w tył i w przód” (Back-and –frond spot)- na początku emitowany jest fragment spotu konkurenta a potem następuje odpowiedź na

postawione w tym przekazie zarzuty lub pytania

Inforeklama (Infocomercial)

- autorem jest Ross Perot, który zastosował ją po raz pierwszy w kampanii prezydenckiej w1992- 30 minutowy program, w którym kandydat posługuje się wykresami, ilustracjami, tłumaczy

problemy i wskazuje na sposoby ich rozwiązania.

Reklama negatywna- celem jest zdyskredytowanie przeciwnika w oczach wyborców- skuteczność wpływania na postawy

po raz pierwszy zastosowana w 1956 r. przeciwko Eisenhowerowi- jedną z technik reklamy negatywnej jest flip-flop – w dwóch lub kilku następujących posobie ujęciach przedstawia się skrajnie różne oblicza kandydata, co ma dowieść jegozmienności i prezentowania przez niego fałszywego wizerunku- w myśli niepisanych reguł w reklamie negatywnej nie można podać nieprawdziwych

faktów, nie mówi się i narkotykach i seksie.

Efekt backfire – atak na przeciwnika szczególnie brutalny i ostry, oceniany może byćnegatywnie

39. Podmioty polityki społecznej

80



* do podmiotów o zasięgu ogólnokrajowym należy zaliczyć sejm, senat, urząd prezydenta,

rząd i jego agendy (ministerstwa i inne organizacje pozarządowe o działalności

ogólnokrajowej, centralne urzędy)

• podmioty o zasięgu regionalnym to urzędy wojewódzkie oraz samorządy i organizacje

pozarządowe,

• podmioty lokalne to urzędy gminne oraz inne instytucje działające na obszarze gminy,

w tym organizacje pozarządowe,

• podmioty pozarządowe – fundacje związki zawodowe, stowarzyszenia, w tym

kościelne, grupy wzajemnego wsparcia, itp., które biorą udział w realizacji celów

polityki społecznej

• zakłady pracy (publiczne i prywatne), które zatrudniają pracowników i zapewniające

im dochody, przyczyniają się do kształtowania ich warunków bytu i ich rodzin.

40. Modele polityki społecznej

Model liberalny (marginalny) - zakładający, że naturalnymi kanałami, za pomoca których

potrzeby powinny być zaspokajane są : rynek prywatny i rodzina. Państwo powinno

ingerować w ostateczności i tylko w odniesieniu do tych grup, które nie są w stanie same

sobie poradzić. W tym modelu przyjmuje się, że zdecydowana większość społeczeństwa jest

w stanie zaspokoic swoje potrzeby własnym działaniem przy ewentualnej pomocy rodziny lub

organizacji charytatywnych.

Model redystrybucyjny – zakłada, ze odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne

jednostki ponosi przede wszystkim społeczeństwo. PS zajmuje się redystrybucją dochodów i

gwarantuje dostęp do świadczeń i usług oparty na kryterium potrzeb niezależnie od

funkcjonowania rynku i wkładu własnego jednostki.

Model motywacyjny –korporacyjny. Dopuszcza się w nim możliwość o wiele szerszej

ingerencji państwa niż w modelu marginalnym. Stawia się jednak wyraźną różnicę tej

ingerencji: programy społeczne powinny jak najmniej zakłócać mechanizmy funkcjonowania

gospodarki rynkowej. jest silne uzależnienie prawa do pomocy i wysokości świadczeń od

statusu danej osoby na rynku pracy. Świadczenia przysługują głównie osobom

81



ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają powszechny przedmiotowy i

podmiotowy charakter .

Politologia: specjalność samorządowa

1. Ustrój samorządu terytorialnego w Wielkiej Brytanii

1994 Ustawa o samorządzie terytorialnym w Walii ustanawiające 22 jednostki

unitarne (samorząd jednoszczeblowy – weszła w życie 1.VI.1996 r.)

1997 Ustawa o samorządzie lokalnym wprowadzająca na terenie Anglii nowy

podział terytorialny z jednostkami unitarnymi

1999 Ustawa o samorządzie lokalnym wprowadzająca podział Anglii na 9

regionów.

Ustanowienie Zgromadzenia Wielkiego Londynu oraz stanowiska burmistrza

Londynu.

(Jednym z 9 regionów jest Londyn, 8 pozostałych to regionalne agencje

rozwoju powoływane przez rady hrabstw z obszaru danego dystryktu)

2000 Ustawa o samorządzie lokalnym przyznająca wszystkim jst prawo wyboru

struktury władz lokalnych

STRUKTURA SAMORZĄDU LOKALNEGO W ANGLII OD 1997

82

388 jednostek podstawowych

36 rad dystryktówniemetropolitalnych

47 rad jednostek unitarnych

34 rady hrabstwniemetropolitalnych

Zgromadzenie WielkiegoLondynu

Burmistrz od 2000 r.



1998 Ustanowienie:

- Zgromadzenia Narodowego Walii

- Parlamentu Szkockiego

- Zgromadzenia Narodowego Irlandii Płn

Od 1999 r. – półautonomiczne Zgromadzenie Irlandii Północnej; ma ono uprawnieniadotyczące regulacji kwestii samorządu w prowincji w ramach obowiązującego prawa.

Tradycyjny sposób zorganizowania rad:

• władza uchwałodawcza hrabstwa i dystryktu, czyli rada jest tak samo

zorganizowana w hrabstwach i jednostkach unitarnych; rada składa się z

przewodniczącego, jego zastępcy i radnych,

• przewodniczący wybierany jest corocznie spośród radnych zwykłą większością głosów członków rady obecnych na posiedzeniu; można dokonać reelekcji

przewodniczącego;

• przewodniczący zwołuje posiedzenia rady (z własnej inicjatywy lub na

wniosek co najmniej 5 radnych) oraz kieruje ich przebiegiem w czasie

głosowania w przypadku równej liczby głosów przysługuje mu głos

decydujący. Z reguły jest członkiem wszystkich komisji rady i przewodniczy

komisji koordynującej działania rady,

83

238 rad dystryktówniemetro olitaln ch 32 radydzielnicLondynu

KorporacjaCity of London

10 tys. parafii



• przewodniczący ma uprawnienia ceremonialne, jest pierwszą osobą w

dystrykcie lub hrabstwie,

• nie ma wyodrębnionego organu wykonawczego.

Kompetencje rady:

- przyjmowanie statutu, regulaminu

- wyznaczanie kierunku polityki lokalnej

- wyrażanie zgody w sprawie budżetu

- mianowanie członków komisji i rady

- wybór i mianowanie dyrektora generalnego urzędu (najwyższy urzędnik, zwierzchnik

innych urzędników, szerokie kompetencje wykonawcze, inicjatywa uchwał).

Propozycja zorganizowania władz lokalnych zawarta w ustawie z 2000 r.

• Burmistrz wybierany w wyborach powszechnych, który rządzi wraz ze swoim

gabinetem; burmistrz jest liderem politycznym jednostki samorządowej,

proponuje radzie kierunki polityki lokalnej oraz kontroluje realizację jej

założeń przez członków gabinetu.

[30 podpisów pod kandydaturą wymagana jest, tak jak i w wyborach parlamentarnych;

złożenie w wysokości 500 funtów depozytu, nie dostaje go z powrotem jeśli nie uzyska 5%.

Wydatki na kampanie wyborcze nie mogą przekroczyć 2000 funtów + po 5 pensów na

każdego lokalnego wyborcę.

System głosu uzupełniającego polega na tym, że wyborca na karcie do głosowania może

zaznaczyć swój 1-szy i 2-gi wybór. Czyli tego kandydata, który mu najlepiej odpowiada i

może zaznaczyć 2-go, na którego przerzuciłby swój głos.

Do wygrania potrzebna jest absolutna większość głosów (50% + 1). Liczone tylko głosy 1-

sze. Jeżeli nie uzyska tej większości liczone są głosy jednyki i doliczane są głosy drugie. Ten,

który zgromadzi więcej głosów wygrywa. Nie potrzeba drugiej tury.]

• Kadencja trwa 4 lata, wynagrodzenie określa rada

• Prawa i obowiązki takie same jak radnych

• Uczestniczy w pracach rady, zabiera głos, uczestniczy w komisjach (poza

rewizyjną)

84



• Może być wezwany przed komisję rewizyjną w celu złożenia wyjaśnień

• Gabinet wraz z liderem; lider jest wybierany przez radę, natomiast członkowie

gabinetu bądź są mianowani przez lidera, bądź przez całą radę. Kompetencje

i organizacje lidera i gabinetu są zbliżone ze strony wyborców dla lidera, którymoże zostać odwołany przez radę,

• Burmistrz wybierany w wyborach powszechnych oraz menedżer rady;

burmistrz jest w tym przypadku liderem politycznym, natomiast kompetencje

dotyczące zarówno planowania strategicznego, jak i codziennych decyzji są

delegowane menedżerowi rady.

Jeżeli rada dystryktu lub jednostki unitarnej uzna, że burmistrz jest jej potrzebny, musi

zorganizować referendum. Musi również przedstawić w nim mieszkańcom rozwiązanie

alternatywne, w razie odrzucenia 1 opcji przez mieszkańców. Gdy jest propozycja gabinetu z

liderem nie organizuje się referendum.

5% mieszkańców może wystąpić z wnioskiem o referendum, gdy wniosek nie przejdzie,

następny można zgłosić dopiero za 5 lat.

2. Ustrój samorządu terytorialnego we Francji

strukturę i funkcje organów władzy na szczeblu regionalnym we Francji.

• przedstawicielem państwa w regionie jest prefekt tego departamentu,

w którym mieści się stolica regionu

• prefekt regionu nie ma kompetencji policyjnych

• prefekt regionu:

- jest realizatorem polityki rządu w dziedzinie gospodarki przestrzennej

- uczestniczy w opracowaniu planu państwowego w regionie i w następstwie

zawiera umowy niezbędne do jego wykonania,

- uczestniczy w inwestycjach państwowych prowadzonych w regionie

- przewodniczy konferencji administracyjnej, skupiającej prefektów

departamentów, sekretarza oraz głównego skarbnika regionu, a także innych

wyższych funkcjonariuszy administracji rządowej

- ma prawo wypowiadania się w imieniu państwa przez radą regionalną

- ma obowiązek i zarazem prawo czuwania nad prawidłowym wykonywaniem

kompetencji przez władze regionalne

85



- ma prawo żądać od przewodniczącego rady regionalnej informacji o sytuacji w

regionie, potrzebnych do właściwego wykonywania jego funkcji

Zadania regionu – planowanie przestrzenne, drogi i autostrady, wykorzystywanie funduszy

strukturalnych, promocja regionu, wdraża politykę rządową, szkolnictwo wyższe

strukturę i funkcje organów władzy na szczeblu departamentu we Francji.

Prefekt:

- prefekci są mianowani i odwoływani dekretami prezydenta, podjętymi na

radzie ministrów, na wniosek premiera i ministra spraw wewnętrznych

- na czele korpusu prefektów znajduje się minister spraw wewnętrznych; oprócz

prefektów korpus obejmuje podprefektów i 3 klasy niższych urzędników

- prefekci i podprefekci tworzą elitarną grupę znakomicie wykształconych i

doświadczonych fachowców, w ogromnej większości rekrutowanych spośród

absolwentów Krajowej Szkoły Administracyjnej, przy czym prefekci muszą być

wyłonieni w proporcji najmniej 4/5 ogólnej liczby spośród podprefektów i wysokich

urzędników w ministerstwie spraw wewnętrznych

Kompetencje prefekta:

- jako reprezentant państwa w departamencie prefekt podejmuje czynności prawne

właściwe przedstawicielowi osoby prawnej:

zawiera w imieniu państwa umowy

zarządza majątkiem państwowym

jest przedstawicielem procesowym w sprawach spornych

reprezentuje również państwo wobec przedsiębiorstw, które korzystają z pomocy finansowej

- jako reprezentant rządu prefekt odgrywa rolę polityczną:

informuje rząd o ewolucji opinii publicznej,

upowszechnia znajomość założeń polityki rządowej

polityczne przygotowanie akcji wyborczej, zgodnie z założeniami rządowymi

- jest również prefekt organem administracji ogólnej w departamencie:

utrzymanie porządku

policja administracyjna na obszarze całego departamentu

funkcjonariusz policji sądowej

86



- przedstawia radzie generalnej coroczne sprawozdania z dokonań służb

rządowych

- Rada Generalna + prezydent – władza wykonawcza

Zadania departamentu: zagospodarowanie przestrzenne, drogi i inne inwestycje w mniejszej

skali, opieka medyczna i pomoc socjalna, szkolnictwo średnie, może się starać o fundusze

strukturalne.

Struktura i funkcje organów władzy na szczeblu gminnym we Francji.

Rada gminy:

- jest organem stanowiącym

- wybierana w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 6 lat

- w gminach:

do 100 mieszkańców 9 radnych

od 10 tys do 40 tys mieszkańców od 33 do 43 radnych

od 300 tys mieszkańców 69 radnych

- sesje rady zwołuje mer

- są one zwoływane obowiązkowo 1 raz w trymestrze, a także na umotywowany wniosek

prefekta lub podprefekta oraz gdy żąda tego co najmniej połowa radnych

- inicjatywa zwołania sesji przysługuje również merowi

- obradom przewodniczy mer

- prawomocne uchwały rady mogą być podejmowane w obecności większości członków

rady

- rada rozstrzyga swymi uchwałami sprawy gminy

- granice generalnej kompetencji rady konstruuje się na podstawie zasady terytorialności

oraz zasady działania w interesie gminy

- kompetencje konsultacyjne rady gminy polegają na wyrażaniu opinii i formułowaniu

postulatów, rada gminy może zgłaszać postulaty we wszystkich sprawach dotyczących

gminy.

Komisje:

b) studialne – przygotowujące projekty decyzji rady, komisjom przewodniczy z

mocy prawa mer, który następnie wyznacza swego zastępcę, zwołującego posiedzeniai kierującego pracami komisji

87



c) ekstramunicypalne – uczestniczą w nich członkowie rady oraz mieszkańcy

gminy zainteresowani lokalnymi inicjatywami

d) wyspecjalizowane – w poszczególnych dziedzinach; opiniują zamierzenia

radnych, formułują wnioski i żądania

Zadania gminy: szkolnictwo podstawowe, sprawy komunalne, porządek i bezpieczeństwo,

drogi na poziomie gminnym.

3. Ustroje gmin w RFN

Ustroje gmin po zjednoczeniu Niemiec:

• dualistyczny model „rada-burmistrz” pod jednym zwierzchnictwem

- burmistrz wybrany w wyborach bezpośrednich jest szefem

monokratycznej administracji, z racji urzędu pełni również funkcję przewodniczącego

rady/przedstawicielstwa gminnego, podział kompetencji jest dualistyczny, np.

Bawaria, Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat

- burmistrz jest najwyższym organem gminy

- rada jest najważniejszym kolegialnym organem gminy

- do właściwości rady należą wszystkie sprawy gminne, które nie

zostały ustawowo przypisane burmistrzowi

- burmistrz przygotowuje sesję, porządek obrad oraz projekty

uchwał

- burmistrz jest zwierzchnikiem służbowym urzędników

gminnych oraz samodzielnym organem niezależnym od rady, jest szefem

administracji gminnej

- ustawodawstwo jak i praktyka dopuszczają możliwość

powierzenia burmistrzowi kompetencji rady

• dualistyczny model „rada-burmistrz” pod dwoma zwierzchnictwami

- burmistrz wybrany przez mieszkańców w wyborach

bezpośrednich jest szefem monokratycznej administracji; rada/przedstawicielstwo

gminne kierowana jest przez przewodniczącego wybranego spośród radnych; podział

kompetencji jest dualistyczny, np. Brandenburgia, Dolna Saksonia

88



- obok burmistrza drugie zwierzchnictwo stanowi równorzędny

organ – przewodniczący rady/przedstawicielstwa gminnego

• niewłaściwy model magistracki

- przy dualistycznym podziale kompetencji administracja

kierowana jest przez organ kolegialny – magistrat, którego przewodniczącym jest

pochodzący z wyborów powszechnych burmistrz, posiada on własne kompetencje,

przedstawicielstwo gminne kierowane jest przez przewodniczącego wybranego

z grona radnych (Hesja)

- zadania samorządowe podzielone są pomiędzy

przedstawicielstwo gminne i magistrat

- przedstawicielstwo gminne pochodzi z wyborów powszechnych

- wybiera ono ze swego grona przewodniczącego, ponadto

wybiera magistrat – organ kolegialny składający się z zawodowych bądź honorowych

członków

- członkowie magistratu nie mogą być radnymi

- magistrat jest kolegialnym organem administracyjnym miasta,

podporządkowanym radzie i zobowiązanym do wykonywania jej uchwał

- burmistrz, pochodzący z wyborów bezpośrednich, jest

przewodniczącym magistratu, reprezentuje gminę na zewnątrz oraz posiada cały

szereg kompetencji własnych, posiada prawo do wydawania gminnych przepisów

porządkowych

- burmistrzowie miast wyłączonych z powiatów wykonują

również zadania zlecone z zakresu administracji rządowej

4. Organizacja władz municypalnych w USA

Typ „burmistrz-rada”:

- jest najstarszy (najwcześniej wprowadzony)

- w większych jst burmistrzowie

- rady na ogół są małe, zwykle do kilku radnych (Chicago – 50 członków jest to

największa rada, New York - 36)

- zwykle kadencja rady trwa 4 lata (możliwe są 2-letnie kadencje)

89



1. słaby burmistrz – rada

- wywodzi się z XVII-wiecznej Anglii, zadomowił się w południowo-wschodnich

koloniach amerykańskich

- rada miejska jest najważniejszym, jeżeli nie jedynym ośrodkiem władzy

- rada jest zarówno ciałem ustawodawczym, jak i wykonawczym

- rada mianuje urzędników wyższych szczebli w administracji lokalnej

- rada realizuje politykę, którą sama wyznacza

- rada przygotowuje budżet,

- rada wybiera burmistrza

- członkowie rady zasiadają w zarządach przedsiębiorstw komunalnych

Burmistrz:

- funkcjonuje na zasadzie primus inter pares w stosunku do pozostałych członków rady

- nie dysponuje efektywną władzą wykonawczą

- ma ograniczoną władzę mianowania na stanowiska urzędnicze

- ma prawo inicjatywy uchwałodawczej

- nie ma prawa weta w stosunku do uchwał

2. silny burmistrz – rada

- jest odzwierciedleniem podziału władzy ustawodawczej i wykonawczej na szczeblu

federalnym i stanowym

- po raz I „silny” burmistrz został powołany w Brooklynie, gdzie w 1880r. powierzono

wybieranemu w bezpośrednim głosowaniu burmistrzowi faktyczne zwierzchnictwo

nad powoływanymi przez niego urzędnikami miejskimi

Burmistrz:

- jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich

- zatrudnia urzędników lokalnych i jest odpowiedzialny za funkcjonowanie

administracji lokalnej

- przedstawia projekty uchwał oraz projekt budżetu i kontroluje jego realizację

- ma prawo weta w stosunku do uchwał rady, które może być odrzucone wyłącznie

większością absolutną

- jest ona zatrudniany na pełnym etacie, a jego duże uprawnienia decydują o tym, że jest

politycznym liderem w mieście i jego faktycznym reprezentantem

(np. w New Yorku, pozycja burmistrzów jest bardzo duża)

90



3. rada - menedżer miasta

- jest wzorowany na modelu zarządzania korporacjami przemysłowymi, gdzie rada

nadzorcza jest odpowiedzialna za kształtowanie polityki korporacji ale to

menedżerowie podejmują decyzje

- przełom wieku XIX/XX – ruch progresiwistów, W. Wilson,

- pierwszy menedżer został mianowany w Staunton (Virgina) w 1908r.

- do 1920 było 158 menedżerów w miastach

- mała rada 5-9 osób

- menedżer zatrudniony na kontrakcie

- wybierany jest burmistrz spośród członków rady, ale wyłącznie do celów

reprezentacyjnych

- menedżer jest odpowiedzialny za realizowanie funkcji wykonawczej

Kompetencje menedżera:

- mianuje i zwalnia wszystkich urzędników administracji

- kieruje procesem realizacji uchwał rady

- uczestniczy w posiedzeniach rady i przedstawia jej swoje propozycje

- nadzoruje przestrzeganie prawa w mieście

- przygotowuje projekt budżetu

- przedstawia roczny raport finansowy

- przedstawia każdy inny raport, którego zażyczy sobie rada

- negocjuje ze związkami zawodowymi

- realizuje wszelkie inne zadania, które zostaną określone przez radę

4. zarząd komisaryczny

- po raz I wprowadzony w 1890 r. w miasteczku Galveston w Teksasie

- na prośbę mieszkańców legislatura wyraziła zgodę na powołanie zarządu

komisarycznego złożonego z pięciu biznesmenów, trzech wyznaczył gubernator,

dwóch mieszkańcy miasta

- działa jako władza uchwałodawcza i wykonawcza

- funkcjonuje jako rada tylko w sprawach uchwałodawczych

- nadzór nad codzienną działalnością administracji jest podzielony pomiędzy

poszczególnych członków rady specjalizujących się w wybranych zagadnieniach

samorządowych

91



- system jest krytykowany za brak koordynacji działań zarządu oraz jednoosobowej

odpowiedzialności za sprawy miasta.

5. Zadania samorządu terytorialnego w Polsce

GMINA Pakiety zadaniowe:

1) infrastruktura techniczna

a) drogi gminne, ulice, place, organizacja ruchu drogowego, zmiana nazw ulic,

utrzymanie dróg, budowa dróg

b) wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie nieczystości stałych,

urządzenia sanitarne, wysypiska, unieszkodliwianie odpadów komunalnych,

zaopatrzenie gminy w ciepło, energię elektryczną oraz gaz

c) budowa targowisk i hal targowych

2) infrastruktura społeczna:

a) edukacja publiczna – prowadzenia szkół podstawowych, gimnazjalnych,

przedszkola, żłobki, tworzenie i likwidacja szkół, powoływanie dyrektorów w

drodze konkursów

b) służba zdrowia, podstawowa opieka zdrowotna

c) opieka społeczna, pomoc społeczna – pomoc ludziom w bardzo trudnych

sytuacjach, noclegownie

d) gminne budownictwo mieszkalne

e) zbiorowy transport lokalny – ustalanie cen biletów

f) kultura, obowiązek prowadzenia bibliotek gminnych i placówek

upowszechniania kultury, np. gminne ośrodki kultury, domy kultury, może

udzielać dotacji dla prowadzonych nie gminnych takich placówek

g) kultura fizyczna, turystyka, budowa terenów rekreacyjnych (boiska, ścieżki

rowerowe, dofinansowanie ludowych zespołów sportowych, klubów

sportowych uczniowskich, dla dodatkowych godzin w-fu, place zabaw)

h) polityka prorodzinna, zapewnienie kobietom w ciąży opieki medycznej,

socjalnej i prawnej

3) porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli oraz ochrona przeciwpożarowa i

przeciwpowodziowa:a) współpraca z policją

92



b) tworzenie specjalnych służb – Straż Miejska

c) współpraca z firmami zajmującymi się porządkiem publicznym

d) ochotnicze straże pożarne w gminach (zawodowe w powiatach)

e) kontrolowanie posesji przez straż pożarną

f) ochrona przeciwpowodziowa – zabezpieczenie terenów przez powodziami,

współpraca w tym zakresie z powiatem

g) utrzymanie gminnych obiektów użyteczności publicznej oraz obiektów

administracji publicznej np. hale sportowe

4) ład przestrzenny, gospodarka nieruchomościami, ochrona środowiska i przyrody,

gospodarka wodna

a) koncepcja planu zagospodarowania przestrzennego (to tylko zadanie gminy)

b) gospodarka nieruchomościami – ziemia, tereny, czy sprzedawać? Czy

wydzierżawić? Powinna to być polityka aktywna (nie tylko sprzedawać, ale i

kupować)

c) ochrona środowiska – ochrona lasów, zabytków przyrody, decyzje dotyczące

rozwoju gospodarczego, akcje, konkursy na rzecz ochrony środowiska

d) gospodarka wodna – czy jest dużo czy mało wody pitnej, posiadanie akwenów

wodnych

e) zieleń komunalna – zadrzewianie gminy, sadzenie drzew, parki, enklawy

5) od IV 2001:

a) wspieranie i upowszechnianie idei samorządowej

b) promocja gminy

c) współpraca z organizacjami pozarządowymi

d) współpraca ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw

Zadania powiatów:

• pakiet dotyczący infrastruktury technicznej:

- transport zbiorowy i drogi publiczne (mamy zapewnić mieszkańcom dostęp do

powiatu, przemieszczanie się między gminami – może to być komunikacja państwowa

i prywatna); drogi powiatowe (budowa dróg, modernizacja dróg, utrzymanie, mosty)

93



- proces kształcenia kierowców (nadzorują) – kierowanie kierowców na szkolenia,

kierowanie na badani lekarskie

- zagospodarowanie przestrzenne, nadzór budowlany (przy pomocy powiatowego

Inspektora Nadzoru Budowlanego)

- może opiniować plan zagospodarowania przestrzennego gminy

- geodezja, kartografia i katastr (Powiatowy Zasób Geodezyjny i kartograficzny –

prowadzenie, ewidencja gruntów i budynków)

- reprezentowanie Skarbu Państwa w gospodarowaniu nieruchomościami (działanie

wywłaszczeniowe, odszkodowania)

- podatek kastralny - na wartość ruchomości i nieruchomości (powszechna taksacja)

• pakiet infrastruktury społecznej

- edukacja publiczna (ustalanie sieci szkół ponadgimnazjalnych, zakładanie ich,

powoływanie rad oświatowych, dyrektorów szkół, dotowanie niepublicznych szkół

podstawowych, specjalnych i gimnazjów, prowadzimy szkoły średnie)

- promocja i ochrona zdrowia (prowadzenie szpitali, zwalcza choroby zakaźne,

epidemie, opieka przeciwgruźlicza, ograniczanie spożycia alkoholi, tworzenie

zakładów zdrowotnych dla osób niepełnosprawnych, pomoc społeczna i polityka

prorodzinna, program pomocy społecznej, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,

domy pomocy społecznej, domy dziecka,)

- kultura fizyczna, turystyka, ochrona dóbr – wspierać ochronę ....

- kultura fizyczna (wspieranie inicjatyw amatorów – rajdy, szlaki turystyczne,

uczniowskie zespoły sportowe, nadzór nad działalnością związków sportowych)

- komenda powiatowa straży pożarnej

- powiatowa komenda policji

• Gospodarka wodna

- wydawanie pozwoleń wodno-prawnych (zawiera odniesienie ile wody w ciągu doby

możemy wypompować; korzystanie przez zakłady z ujęć wody)

- pozwolenia na emisję zanieczyszczeń atmosfery;

- kontrolowanie sposobu żywienia (lekarz weterynarii)

- zgoda na wyrąb lasu

94



- zgoda wydobywania piasku (skał pospolitych)

- w przypadku wytwarzania niebezpiecznych odpadów – zgoda

• promocja powiatu

- współpraca z organizacjami pozarządowymi

- możliwość przyznania stypendiów

- zadania związane z przeprowadzeniem referendum, wyborów

Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami,

w szczególności w zakresie:

1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2) promocji i ochrony zdrowia,

3) kultury i ochrony jej dóbr,

4) pomocy społecznej,

5) polityki prorodzinnej,

6) modernizacji terenów wiejskich,

7) zagospodarowania przestrzennego,

8) ochrony środowiska,

9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej,

10) transportu zbiorowego i dróg publicznych,

11) kultury fizycznej i turystyki,

12) ochrony praw konsumentów,

13) obronności,

14) bezpieczeństwa publicznego,

15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

6. Regionalny charakter województw samorządowych w Polsce

W większych państwach istnieje potrzeba stworzenia takiego szczebla samorządu, którymieściłby się pomiędzy samorządem lokalnym a państwem w węższym znaczeniu.Istota zadań regionalnych stanowi „Funkcję bardziej cywilizacyjną niż polityczno-prawną,

bardziej rozwojową niż świadczącą, bardziej ekonomiczną niż administracyjną. Dla systemu

lokalnego głównym pojęciem i osią działania jest jednostka (obywatel), w układzieregionalnym centralną funkcję spełnia pojęcie przedsiębiorcy czy szerzej gospodarki.

95



Zadania województwa zostały w ustawie o samorządzie wojewódzkim tylko po częściokreślone w sposób analogiczny do ustawy powiatowej.Art. 14. ust. 1. ustawy stanowi, że „samorząd wojewódzki wykonuje zadania o charakterzewojewódzkim określone ustawami” i dalej zawiera przykładowe wyliczenie spraw nimi

objętych.Ustawa o samorządzie woj. zawiera swoistą klauzurę generalną określającą zakres działaniawojewództwa. Do zakresu działania województwa należy wykonywanie zadań publicznych ocharakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracjirządowej. Ustawodawca chciał w ten sposób podkreślić szczególny – regionalny, a nielokalny charakter zadań i kompetencji województwa.

Konstytucja narzuca wymóg wprowadzenia samorządu regionalnego, działającego zatem w jednostce podziału zasadniczego, dla której Konstytucja przyjmuje rodzajowe określenie„region”. W świetle terminologii Konstytucji tak rozumiany region odróżnia się odwojewództwa.

Województwo jest „rządowe” – samo w sobie nie jest jednostką podziału zasadniczego.Województwo i region nie muszą być tożsame, choć oczywiście mogą być tożsameterytorialnie.

Ustawa o samorządzie woj. stanowi o regionalnym charakterze wspólnoty samorządowej.Zgodnie bowiem z art. 1. mieszkańcy woj. tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotęsamorządową, a pojęcie woj. oznacza regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednieterytorium.

Woj. jest traktowane jako związek mieszkańców danego obszaru – korporacja terytorialna.Ustawa charakteryzuje tę wspólnotę, jako wspólnotę regionalną, nawiązuje przy tym do

postanowień konstytucji, która odrębnie traktuje lokalne i regionalne wspólnotysamorządowe.Ustawa mówiąc o podmiocie samorządu posługuje się pojęciem „regionalna wspólnotasamorządowa”. Oznacza to, że samorząd to sprawowanie administracji przez zbiorowośćzainteresowanych osób. W przypadku samorządu wojewódzkiego chodzi o osobyzamieszkałe na terenie danego woj. Przynależność do wspólnoty samorządowej nie zależy odaktu przystąpienia. Powstaje ona na mocy prawa, na skutek nabycia przez osoby fizyczneokreślonej cechy, tj. miejsca zamieszkania na obszarze województwa.

7. Organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego w Polsce

Rada Gminy

- organ stanowiąco-kontrolny

- art. 15 (ustawy o samorządzie gminnym) – Rada Gminy to organ stanowiąco-

kontrolny z zastrzeżeniem instytucji referendum

- rozróżnienie na gminne rady wiejskie i miejskie

- kadencja – 4 lata, rozpoczyna się w dniu wyborów

96



w Lublinie 31 radnych

Art. 27 – ustawa o ordynacji wyborczej: liczbę radnych ustala wojewoda w porozumieniu a

komisarzem wyborczym na podstawie liczby mieszkańców gminy na koniec roku

kalendarzowego poprzedzającego rok wyborów

Wybory większościowe – dotyczą gmin do 20 tys mieszk od roku 1998, wcześniej gmin do

40 tys mieszk – głosujemy na konkretnego kandydata

Wybory proporcjonalne – początkowo w gminach powyżej 40 tys obecnie powyżej 20 tys –

głosujemy w pierwszej kolejności na listę

Obecnie metoda d’Hondta:

• dzielimy przez 1,2,3,4,5

Miasta na prawach powiatu od 1998 – 5% próg wyborczy

Kompetencje Rad Gmin:

Kwestie personalne:

• wybieranie zarządu gminy

• odwołanie zarządu gminy

• ustalanie wynagrodzenia dla przewodniczącego zarządu gminy

• powoływanie sekretarza i skarbnika gminy na wniosek wójta

• udzielanie lub nieudzielanie absolutorium z tytułu wykonania budżetu

Inne:

• Sprawy opłat, podatków, gospodarowania mieniem (wyłącznie Rada w granicach

ustawowych)

•

Nieruchomości – Rada decyduje o tym, jakie są i mogą być obciążenia tejnieruchomości, wynajem (jeśli przekracza 3 lata), kupno, sprzedaż.

• Pożyczki i kredyty krótkoterminowe – ustala ich wysokość.

• Ustala, czy będziemy wchodzili do spółek, wykupywali akcje, decyduje o emisji

obligacji

• Decyduje o utworzeniu przedsiębiorstw i zakładów komunalnych, jaki majątek na nie

przeznaczymy

•

Porozumienia zawierane w sprawie zadań

97



• Współpraca z organizacjami ponadnarodowymi, stowarzyszeniami, organizacjami

pozarządowymi

• Uchwały dotyczące herbu, flagi, nazwy ulic, szkół, wznoszenia pomników

•

Uchwalanie zasad przyznawania stypendium dla uczniów i studentów.

Rada Powiatu

- Działanie jawne (dokumenty, wejście swobodne na sesje rady)

- Organ stanowiący, kontrolny, decydujący

- 16 VII 1998 – ordynacja – wybór do rady powiatu (radnych wybieramy w okręgach

wyborczych)

- wybory proporcjonalne – głosujemy na listę kandydatów- próg wyborczy – 5% (w skali całego powiatu, lub miasta na prawie powiatu)

- metoda d’Hondta

Kandydat:

- 18 lat ukończone

- zamieszkuje na terenie powiatu

Właściwości rady powiatu:

- uchwala statut

- uchwala budżet powiatu

- powiatowy program zapobiegania przestępczości (komisja bezpieczeństwa i porządku)

– w formie uchwały

- uchwały przeciwdziałające bezrobociu, aktywizacja

- zasady udzielania stypendiów dla uczniów i studentów

- wybór zarządu powiatu na wniosek starosty

- wybór sekretarza i skarbnika na wniosek starosty

- stanowi o kierunkach działania zarządu

- udzielanie lub nie absolutorium zarządwoi z tytułu wykonania budżetu

- podatki, opłaty – uchwala ich wysokość

- decyduje o przystąpieniu do fundacji, stowarzyszeń i spółdzielni

- herb, flaga, nazewnictwo szkół

• Sesje takie same jak w przypadku gminy (co najmniej raz na 3 miesiące)

98



• Sesje nadzwyczajne (na wniosek zarządu i ¼ ustawowego składu rady)

• I sesja w ciągu 7 dni od dnia ogłoszenia zbiorczych wyników wyborów

• Wybiera członków zarządu bezwzględną większością głosów co najmniej ½ składu

rady w głosowaniu tajnym• Przewodniczący rady powiatu może wyznaczyć 1-2 wiceprzewodniczących

Sejmik:

Liczba radnych:

a) w 1998 – 45 radnych do 2 mln mieszkańców, po 5 na każde nowe 500 tys, nie

ma górnej granicy

b) 11.IV. 2001 – 30 radnych do 2 mln, po 3 na każde rozpoczęte 500 tysw sejmiku lubelskim 33 radnych

Wybory: zasada d’Hondta, mandat wolny

Tryb pracy: identycznie jak w gminie i powiecie, wiceprzewodniczący 1-3,

Komisje:

- jedyna obligatoryjna komisja rewizyjna,

- w lubelskim 11 komisji: budżetowa, edukacji, wieś, ochrona środowiska, sport,

turystyka, rodzina

Kluby radnych: co najmniej 5 radnych w Lublinie

8. Organy wykonawcze samorządu terytorialnego w Polsce

WÓJT, BURMISTRZ, PREZYDENT w gminach

1990-2002 – organ kolegialny – Zarząd gminy;

- zarząd początkowo był powoływany z radnych później spoza grona

- formuła konkursu na wójta – rada wybierała komisję, która wybierała

- wójt – przewodniczący zarządu, odpowiadał za pracę zarządu kolegialnego – ewolucja

w kierunku zarządu autorskiego – rada wybierała pozostałych kandydatów na wniosek

wójta, burmistrza czy prezydenta

- zmieniano szybko sposób wyborów: wójta wybierano bezwzględną większością

głosów ustawowego składu rady gminy w głosowaniu tajnym; pozostałych rada

wybierała zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego

składu rady gminy w głosowaniu tajnym

99



Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta – 20. VI. 2002

- art. 26 ust o sam gmin – wójt w małych wiejskich gminach, burmistrzowie w gminach

w mieście; prezydent w miastach powyżej 100 tys mieszkańców

- art. 3 ust o wyb w, b, p – prawo wybieralności ma każdy obywatel Polski, który ma

czynne prawo wyborcze, najpóźniej w dniu wyborów musimy skończyć 25 lat, trzeba

mieć pełnię praw, nie może być cudzoziemiec

- kandydat nie musi zamieszkiwać na terenie gminy, nie może kandydować na to samo

stanowisko w innej miejscowości

- wybierają wszyscy, którzy mają prawo wyboru

- art. 7 – prawo zgłaszania kandydatów przysługuje

partiom politycznym

koalicjom wyborczym

stowarzyszeniom

obywatelom

• art. 30 ust o sam gmin – wójt, burmistrz, prezydent przygotowuje projekty uchwał

dla rady gminy i je wykonuje, określa sposoby wykonania, odpowiada za ich

realizację

• wójt gospodaruje mieniem komunalnym

• wykonuje budżet gminy, z tego tytułu udzielane jest mu absolutorium

• powołuje kierowników jednostek organizacyjnych, czasami w drodze konkursu

• wykonuje zadania zlecone (są one automatycznie wprowadzone do budżetu)

• on reprezentuje gminę na zewnątrz

• podejmuje (masę) decyzji administracyjnych

•

art. 33 - Regulamin organizacyjny urzędu gminy nadawany jest w drodze zarządzeniawójta, burmistrza, prezydenta (wcześniej uchwałą rady gminy)

• decyduje o tym, jak wygląda struktura organizacyjna

• zatrudnia, zwalnia, premiuje, udziela nagan pracownikom urzędu

• może scedować swoje uprawnienia na zastępcę sekretarza

Zarząd Powiatu

- 3-5 członków (kiedyś 4-6)- mogą pochodzić spoza powiatu

100



- zarząd autorski (na wniosek starosty, powołujemy członków w głosowaniu tajnym,

zwykłą większością głosów, co najmniej ½ składu rady)

- starosta – powoływany bezwzględną większością głosów w głosowaniu tajnym, cały

skład

- rada powiatu ma 3 miesiące na wybór zarządu powiatu – jeśli nie dokona tego w tym

czasie, jej kadencja ulega zakończeniu i wybory przedterminowe – a jeśli znowu się

nie uda wybór, to Prezes RM wskazuje osobę, która pełni funkcję obu tych organów

- zarząd pracuje pod przewodnictwem starosty

- uchwały zarządu – zwykłą większością głosów

Zarząd Województwa:

- 5 osób: marszałek województwa (bezwzględną większość), 1-2 zastępców, 2-3

członków (zwykłą większość)

- zadania: przygotowywanie i wykonywanie uchwał, przygotowanie projektu budżetu i

jego wykonanie, nadzór nad przedsiębiorstwami komunalnymi

Urząd Marszałkowski (regulamin) – uchwalany przez sejmik na wniosek zarządu; biuro

urzędu marszałkowskiego, wydziały. (filie urzędu: Chełm, Biała Podlaska, Zamość).

9. Instytucja referendum w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego w Polsce

Referendum:

- inicjator – Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Województwa, mieszkańcy

- organ stanowiący

- mieszkańcy

Czego dotyczą referenda:

- referenda „śmieciowe”

- odwołanie organu stanowiącego (w gminie)

- odwołanie wójta (burmistrza, prezydenta)

101



Inicjator informuje wójta (burmistrza, prezydenta), wójt informuje ilu mieszkańców jest

uprawnionych do głosowania.

Na zebranie podpisów (10 lub 5% mieszkańców) inicjator ma 60 dni.

Jeśli kwestia odwołania dotyczy organu stanowiącego to o terminach i przeprowadzeniu

referendum decyduje komisarz wyborczy.

W gminie istnieje możliwość zorganizowania referendum w sprawie samoopodatkowania

mieszkańców.

Ważność referendum:

- frekwencja musi wynosić 30% uprawnionych

- aby było rozstrzygające, to „za” musi się opowiedzieć 50%

- w sprawie samoopodatkowania musi poprzeć 2/3 uprawnionych

- odwołanie wójta: na 9 miesięcy po lub przed wyborami

- odwołanie rady: pierwsze referendum może się odbyć 10 miesięcy po wyborach,

ostatnie na 10 miesięcy przed końcem kadencji

2004 r. - 10 referendów o odwołanie rady – 2 ważne

2004 r. - 17 referendów o odwołanie wójta – 2 ważne, 1 ważne nierozstrzygające.

10. Dochody i wydatki gmin, powiatów i województw w Polsce

Samodzielność finansowa

3 aspekty:

1) system dochodów

2) system wydatków

3) system kształtowania gospodarki budżetowej albo własnego budżetu

1992 – art. 73 – dochodami jst są dochody własne tych jednostek, a także subwencje i dotacje;

źródła dochodów jst w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo.

1997 – art. 167 ust 2 – dochody jst – dochody własne, subwencje ogólne, dotacje celowe z

budżetu państwa.

-Dochodami własnymi województwa są:1) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości określonej

102



odrębną ustawą,

2) dochody z majątku województwa,

3) spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa,

4) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty innych

wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych,

5) odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, o których mowa w pkt 1,

6) inne dochody własne uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

Budżet:

- uchwalany do końca roku kalendarzowego poprzedzającego rok budżetowy

- jeśli nie zostanie uchwalony to zajmuje się nim regionalna izba obrachunkowa

- projekt budżetu składa organ wykonawczy (do 15 XI)

- rada gminy lub rada powiatu przygotowuje wytyczne (priorytety), które mają się

znaleźć w budżecie

Regionalna izba obrachunkowa sprawuje nadzór nad wszelkimi sprawami dotyczącymi

finansów.

7 dni na złożenie uchwał wojewodzie lub RIO.

Art. 54. 1. Dochodami gminy są:

1) podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy,

2) dochody z majątku gminy,

3) subwencja ogólna z budżetu państwa.

2. Dochodami gminy mogą być:

1) (skreślony),2) dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych,

3) wpływy z samoopodatkowania mieszkańców,

4) (skreślony),

5) spadki, zapisy i darowizny,

6) inne dochody.

2. Dochodami powiatu mogą być:

103



1) subwencja wyrównawcza z budżetu państwa,

2) dotacje celowe z budżetu państwa przekazywane na wykonanie czynności, o którychmowa w art. 7 ust. 1,

3) dotacje z państwowych funduszów celowych,

4) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowejwykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z organami administracjirządowej,

5) dotacje celowe z budżetu województwa na zadania z zakresu samorządu województwawykonywane przez powiat na mocy porozumień zawartych z województwem,

6) spadki, zapisy i darowizny,

7) odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych,

8) odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,

9 inne wpływy uzyskiwane na podstawie odrębnych przepisów.

104

egzamin dyplomowy politolgia umcs pytania ogólne samorząd 2010

Documents