eia derevger jirevgeruu final report 30 jan 09

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ...........................................................................................3ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ....................................................................................................3ХАВСРАЛТЫН ЖАГСААЛТ..........................................................................................5ОРШИЛ...............................................................................................................................6НЭГ. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ...............................................................................7

1.1. Төслийн нэр.............................................................................................................71.2. Төслийн дугаар.......................................................................................................71.3. Төслийн зорилго.....................................................................................................71.4. Төслийг хэрэгжүүлэгч агентлаг............................................................................71.5. Төслийн байршил....................................................................................................71.6. Төслийн товч тодорхойлолт..................................................................................71.7. Төсөл хэрэгжүүлэхэд ашиглах чадавхи, тоног төхөөрөмж, машин механизм...1.8. Төслийн ажлын хэмжээ..........................................................................................7

ХОЁР. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ.........................................................................92.1 Эдийн засгийн онцлог............................................................................................92.2. Хөрөнгө оруулалт...................................................................................................92.3. Эдийн засгийн үзүүлэлт.........................................................................................92.4. Боловсон хүчний төлөвлөлт, цалингийн зардлын тооцоо..................................92.5. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн зардал..........................................................102.6. Шатах тослох материалын зардал.......................................................................10

ГУРАВ. ТӨСЛИЙН ТЕХНИК, ТЕХНОЛОГИ, ТҮҮХИЙ ЭД, ТУСЛАХ МАТЕРИАЛ ....................................................................................................................11

3.1. Эзэмших талбай....................................................................................................113.2. Тариалангийн атаржсан газрын нэг эргэлтэд эзэмших талбайн хуваарилалт 2008-2014......................................................................................................................113.3. Тариалангийн атаржсан газарт улаан буудай тарих технологи.......................113.4. Тариалангийн атаржсан газрыг эзэмших, нэг эргэлтэд авах бүтээгдэхүүн....123.5. Тариалангийн атаржсан газар эзэмшлийн нэг эргэлтэд агротехникийн ашигтай хугацаанд шаардагдах техникийн тооцоо..................................................123.6. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлыг түүх технологийн шийдэл.................................143.7.Дэрэвгэр жиргэрүүг түүх техник, тоног төхөөрөмжийн жагсаалт...................143.8. Шинээр хөрөнгө оруулах барилга байгууламж үр бордоо...............................14

ДӨРӨВ. ЗАВСРЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН........................................................................15ТАВ. ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖИХ НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН СУУРЬ НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ. 16

5.1. Цаг уур, уур амьсгалын үндсэн үзүүлэлт...........................................................165.2. Агаарын чанарын үндсэн үзүүлэлт.....................................................................165.3. Нарны цацраг........................................................................................................175.4. Салхины горим......................................................................................................175.4. Гадаргын усны нөөц, чанар, горим.....................................................................175.5. Хөрсний төлөв байдал, төрлийн тархац, чанар..................................................175.6. Геологийн тогтоц..................................................................................................195.7. Гидрологийн нөхцөл.............................................................................................195.8. Ургамалжилтын төлөв байдал.............................................................................19

5.8.1. Их Ташгай ХХК-ийн эзэмшлийн талбайн орчмын ургамлын нөмрөгийн ургамалжилтийн хөгжлийн хөдлөлзүй..................................................................215.8.2. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын биологийн онцлог......................................23

Их ташгай ХХК-ний “Дэрэвгэр жиргэрүү” ургамлын үндсийг ашиглах, улаан буудай тариалах төслийн байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний тайлан

5.8.3. Гадаад төрх байдал........................................................................................245.8.4. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын нөөц..............................................................24

5.9. Ойн бүрхэвч, төрөл...............................................................................................245.10. Амьтны аймаг......................................................................................................245.11. Түүх, соёлын дурсгалт зүйлс.............................................................................25

ЗУРГАА. НИЙГМИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ ............................................................................266.1. Ажиллах хүчний нөөц..........................................................................................266.2. Ажиллагсадын хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаанд тавигдах ерөнхий

шаардлагууд.....................................................................................................................266.3. Галын аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа.......................................................266.4. ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖИХ НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ИРГЭД, АЙМАГ СУМЫН ХОЛБОГДОХ АЛБАДЫН ХҮМҮҮСИЙН САНАЛ...............................................26

ДОЛОО. ТӨСЛИЙН БҮЛЗОШГҮЙ БОЛОН ГОЛ СӨРӨГ НӨЛӨӨЛӨЛ.................287.2. Төслийн гол сөрөг нөлөөлөл...............................................................................28

7.2.1. Төслийн байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллүүд, хэлбэр, үргэлжлэх хугацаа, эрчим..........................................................................................................28

7.3. Сөрөг нөлөөллийг бууруулах, арилгах талаар зөвлөмж.................................297.3.1. Хөрс................................................................................................................307.3.2. Ургамал...........................................................................................................317.3.3. Хог хаягдал, түүнийг цэвэрлэх, зайлуулах хэлбэр.....................................34

НАЙМ. БОЛЗОШГҮЙ АЮУЛ, ОСОЛ.........................................................................368.1. Гал түймэр.............................................................................................................368.3. Газар хөдлөлт........................................................................................................368.4. Химийн бодис (ослоос үүдэлтэй)........................................................................368.5. Халдварт өвчин тархах.........................................................................................36

ЕС. БАЙГАЛЬ ОРЧИНД НӨЛӨӨЛӨХ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ДҮГНЭЛТ...38АРАВ. ТӨСӨЛД ХАМААРАХ ХУУЛЬ ЭРХ ЗҮЙН ОРЧИН.....................................39АРВАН НЭГ. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ........................43АРВАН ХОЁР. ОРЧНЫ ХЯНАЛТ-ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХӨТӨЛБӨР......................48АРВАН ГУРАВ. НӨХӨН СЭРГЭЭХ ТӨСӨЛ..............................................................50

Байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ЭНВАЙРОН ХХК 2


ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1. Ашиглалтын нийт зардлын тооцоо..........................................................................8Хүснэгт 2. Боловсон хүчний төлөвлөлт, цалингийн зардлын тооцоо......................................9Хүснэгт 3 Тариалангийн атаржсан газрын нэг эргэлтэд эзэмших талбайн хуваарилалт2008-2015.......................................................................................................................................10Хүснэгт 4. Тариалангийн атаржсан газрын эзэмших, нэг эргэлтэд авах бүтээгдэхүүн ....11Хүснэгт 5. Тариалангийн атаржсан газар эзэмшлийн нэг эргэлтэд агротехникийн ашигтай хугацаанд шаардагдах техникийн тооцоо ...............................................................12Хүснэгт 6. Төслийн ажил гүйцэтгэх технтк, тоног төхөөрөмжийн жагсаалт.................13Хүснэгт 7. Шинээр хөрөнгө оруулах барилга байгууламж, үр бордоо ..................................13Хүснэгт 8. Агаарын жилийн температур ................................................................................15Хүснэгт 9. Халхголын тариалангийн талбайн хар хүрэн хөрсний үржил шимийн үзүүлэлт.. .........................................................................................................................................................16Хүснэгт 10. Ажиллах хүчний нөөц..............................................................................................24Хүснэгт 11. Төслийн гол сөрөг нөлөөллийг тооцох матриц ..................................................26Хүснэгт 12. Нөлөөллийг бууруулах, арилгах, нөхөн төлбөр хийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ ……................................................................................................................……...39Хүснэгт 13. Нөлөөллийг бууруулах, арилгах, нөхөн төлбөр хийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ...................................................................................................................................40Хүснэгт 14. Бохирдлын эх үүсвэр................................................................................................40Хүснэгт 15. Нөлөөллийг бууруулах, арилгах, нөхөн төлбөр хийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ................................................................................................................................ 40Хүснэгт 16. Нөлөөллийг бууруулах, арилгах, нөхөн төлбөр хийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ ..................................................................................................................................42



ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 1. Төслийн байршил .............................................................................................................8Зураг 2. Атаршсан талбайн хөрс................................................................................................16Зураг 3. Атаршсан талбай .........................................................................................................16Зураг 4. 2008.4.30-5.15 .................................................................................................................20Зураг 5. 2008. 5.16-6.31..................................................... ...........................................................20Зураг 6. 2008.6.1-16 ......................................................................................................................20Зураг 7. 2008.4.30-5.15 .................................................................................................................20Зураг 8. 2008.5.16-31.....................................................................................................................20Зураг 9. 2008.6.1-16.......................................................................................................................20Зураг 9. 2008.4.30-5.15..................................................................................................................20Зураг 10.2008.5.16-31.......................... .........................................................................................20Зураг 11. 2008.6.1-16 ....................................................................................................................20Зураг 12. Халхголын хөндийгөөр сарын дунд үес сэргэн ургалт жигдэрчээ ..........................21Зураг 13. ургац хуримтлал дээд цэгтээ хүрсэн байдал.............................................................21Зураг 14. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамал байгаль дээр..................................................................23Зураг 15. Дэрэвгэр жиргэрүү............................................. .........................................................23



ХАВСРАЛТЫН ЖАГСААЛТ

Хавсралт 1. Байгалийн ургамал ашиглах гэрээХавсралт 2. Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээХавсралт 4. Газар эзэмшүүлэх гэрээХавсралт 5. “Их ташгай” ХХК-ийн Улсын бүртгэлийн гэрчилгээХавсралт 6. “Их ташгай” ХХК-ний Мэргэжлийн байгууллагын гэрчилгээХавсралт 7. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын ерөнхий үнэлгээний дүгнэлт Хавсралт 8. Дорнод аймгийн Халхгол сумын “Их ташгай” ХХК-ийн тариалангийн атаржсан газрын Дэрэвгэр Жиргэрүү (Saposhnikovia divaricata)–ийн үндэсний нөөц. Тодорхойлсон: ШУ-ны док, проф Г. Очирбат



ОРШИЛ

Монголын Дорнод тал, Халх голын сав газарт элбэг ургадаг Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын ашиглалт, хэрэглээ сүүлийн жилүүдэд асар ихээр нэмэгдэж байна. Эрдэмтэд энэхүү ургамлын үндэснээс 24 төрлийн бодисыг ялгаж зарим бодисын анагаах үйлчилгээг судалжээ.

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын үндэс нь кумарин, хромон, панаксол зэрэг биологийн идэвхит олон төрлийн бодис агуулдаг бөгөөд Монголын уламжлалт болон дорно дахины анагаах ухаанд өргөн хэрэглэж байна.

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын хэрэглээ ийнхүү нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан Монгол улсын засгийн газраас Ховор ургамлын жагсаалтад оруулж, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын тушаалаар экологи, эдийн засгийн үнэлгээг гаргаж мөн уг ургамлыг ашиглах дээд хэмжээг тогтоосон байна.

Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас дээрх ургамлыг зөв зохистой ашиглуулах үүднээс байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээнд хамруулах ажлыг зохион байгуулж байна.

Дорнод аймгийн Халхгол сумын нутагт дэрэвгэр жиргэрүү ургамал нэлээд хэмжээгээр ургадаг тул уг ургамлыг зохистой ашиглах болон улаан буудай тариалах төслийг “Их ташгай” ХХК өөрийн эзэмшлийн 3127 га талбайд хэрэгжүүүлэх төлөвлөсөн байна. Төсөл хэрэгжих нутаг нь улаан буудай тариалахад хөрс цаг уурын хувьд нэн тохиромжтой боловч улаан буудай тариалж байгаа талбай бага, мөн ихэнх талбай атаршжээ.

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамылн үндсийг ашиглах болон улаан буудай тариалах төсөлд Байгаль орчны яамнаас 2008 оны 5 дугаар сард (2008/F81 дугаартай) ерөнхий үнэлгээг хийж, дүгнэлт гаргасны дагуу байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний “Энвайрон” ХХК нь төсөл хэрэгжүүлэгчтэй гэрээ байгуулсны үндсэн дээр энэхүү ажлыг хийж гүйцэтгэлээ.Энвайрон ХХК-ийн шинжээчид төсөл хэрэгжих газар дээр нь очиж нарийвчилсан судалгаа явуулсан болно. Энэхүү үнэлгээний ажлыг гүйцэтгэхэд “Энвайрон” ХХК-ний захирал Н. Эрдэнэсайханы удирдуулсан судлаачдын баг: Ус судлаач доктор Г. Даваа, хөрс судлаач доктор Р. Баатар, ургамал зүйч доктор Ц. Төмөрбаатар, ургамал зүйч Цолмон, экологич Т. Одонтуяа, газарзүйн мэдээлэл, тандан судалгааны ажилтан Элбэгжаргал нарын эксперт, эрдэмтдийн баг хийж гүйцэтгэлээ.

Тайлан 13 бүлэг, 16 хүснэгт, 15 зураг бүхий нийт 50 хуудас болно.



НЭГ. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ

1.1. Төслийн нэрДэрэвгэр Жирэвгэрүү (Saposhnikovia divaricata) ургамлыг түүх

1.2. Төслийн дугаар: 2008/F081

1.3. Төслийн зорилгоДэрэвгэр жиргэрүү эмийн ургамлыг байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл багатай аргаар түүж экспортлох, атаршсан газар улаан буудай тариалахын зэрэгцээ орон нутагт шинээр ажлын байр бий болгох, ажиллагсадын нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх зэргээр компаний эдийн засгийн чадавхийг нэмэгдүүлэн, улсын болон орон нутгийн төсөвт тодорхой хэмжээгээр хувь нэмэр оруулахаар үйл ажиллаагаа эрхэлнэ.

1.4. Төслийг хэрэгжүүлэгч агентлаг“Их ташгай” ХХК, Захирал М. БадамсүрэнУлсын бүртгэлийн дугаар: 711001101Регистерийн дугаар: 2801876Дорнод аймгийн Халх гол сумын төвд-1, Утас: 99589900

1.5. Төслийн байршилТөсөл хэрэгжих талбай нь Дорнод аймгийн Халхгол сумын нутагт ба

байрлах бөгөөд аймгийн төвөөс 300 км, сумын төвөөс 7 км-ийн зайд байрлана. Зураг 1.

1.6. Төслийн товч тодорхойлолтТөсөл хэрэгжүүлэгчийн тооцоолсноор атаршсан газарт үйл ажиллагаа эрхэлж 2 жилийн дараа 1 га талбайгаас 0.2-0.5 тн Дэрэвгэр Жирэвгэрүү ургамал ашиглахаар төлөвлөсөн.

1.7. Төслийн ажлын хэмжээ Төсөл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй хугацаа: 2008-2015 он



1.8. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын нарийвчилсан үнэлгээ хийсэн арга зүй.Дэрэвгэр жиргэрүү балт ургамлын дайралдацыг тодорхойлохдоо 4 хүн

хоорондоо 2 метрийн зайтай, уртаашаа 100 метрт өөрөөр хэлбэл 100 ам метр талбайд хичнээн ургамал байгааг тоолж тодорхойлов.

Нэг нэгж талбайд буюу 400 га талбайд 8 давталттай өөрөөр хэлбэл 800 ам метр талбайд байгаа Дэрэвгэр жиргэрүүгийн дундаж тоогоор тухайн нэгж талбарт буй нийт ургамлын тоог тооцож гаргав. Гэхдээ Их ташгай ХХК-ний эзэмшил 8 нэгж талбай тус бүрт дээрх аргаар талбай бүрт байгаа ургамлыг тоолж нэг га талбайд ургаж буй Дэрэвгэр жиргэрүүгийн дундаж тоог тооцож гаргасан болно.

Нэгж талбай бүрт Дуредегийн цагираг шидэх аргаар цагирагт оногдсон болон цагирагын ойролцоох Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын 0-25 см-ийн гүн дэх үндсийг ухан авч иш, шороо гэх мэтээс нь маш болгоомжтой цэвэрлэж цаасан уутанд савлан дээж тус бүрийг хаяглан лабораторийн нөхцөлд хатааж агаарын хуурай жингээр ургамал тус бүрээр жигнэж, нэг ургамлын үндэсний өвсний ургацыг тооцов. Харин тус ХХК-ний 400 га буюу нэг нэгж талбай бүрээс 10 ургамлын үндэс авсан бөгөөд өөрөөр хэлбэл 10 давталтайгаар уг ажлыг хийсэн болно.



ХОЁР. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ

2.1 Эдийн засгийн онцлог

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын үндсийг түүх, улаан буудай тариалах төсөл нь 8 жил үргэлжлэх ба нийтдээ 3127 га газрыг хамруулахаар төлөвлөсөн байна.

Төсөл хэрэгжих нутаг дэвсгэр нь иргэдийн суурьшил сийрэг, хүн амын нягтшил багатай.

Орчны эдийн засаг, газар ашиглалтын цар хүрээг авч үзвэл, Чойбалсан сумын үндсэн үйлдвэрлэл нь газар тариалан, түүнчлэн нэлээд тархуу байрлалтай бэлчээрийн мал аж ахуй юм.

2.2. Хөрөнгө оруулалт

Жил бүрийн ашиглалтын зардал нь тухайн жилд төлөвлөсөн эцсийн бүтээгдэхүүнийг гаргаж авахад шаардлагатай урсгал зардлаар тодорхойлогдоно. Хөрөнгө оруулалтыг компани өөрийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэхээр төсөлд тусгасан байна.

2.3. Эдийн засгийн үзүүлэлт



Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын өнөөгийн зах зээлийн үнэ ойролцоогоор 1 кг 7500 төгрөг байна. Тус ургамлын үнийн өсөлт, бууралтын хэтийн хандлагыг үндэслэж Дэрэвгэр жиргэрүүгийн 1 кг-ийн үнийг 7300 төгрөг гэж тооцоонд авлаа.

Бусад зардал

Бусад зардалд үйл ажиллагааны явцад гарч болзошгүй зардлыг нийт зардлын 5 %- иар тооцлоо.

Ашиглалтын нийт зардлын тооцоо

Õ¿ñíýãò 1

д/д Зардлын төрөл Зардлын дүн

1 Цалин, НДШ 28.910

2 Шатах тослох материал 2646.0

3 Газрын төлбөр 3888.0

4 Байгалийн ургамал ашигласны 7500.0

5 Байгаль хамгаалах, нөхөн 23059.0

6 Ургамал тариалах зардал 7088.0

7 БХТ, ОХШХ-ын зардал 5403.0

8 Бусад зардал /болзошгүй/ 2353.6

Íèéò çàðäàë 54828.6



2.4. Боловсон хүчний төлөвлөлт, цалингийн зардлын тооцоо

Хүснэгт 2

д/д

Албан тушаал

Ор

он

то

о

Аж

ил

лаа

х с

ар

Цалин

Са

рд

/м

ян

ган

тө

г/

Жи

лд

/м

ян

ган

тө

г/

1 Захирал 1 12 250.0 3000.0

2 Агро-механикч 1 12 150.0 1800.0

3 Санхүү бүртгэл тооцооны менежер 1 12 200.0 2400.0

4 Аж ахуйн нярав касс 1 12 180.0 2160.0

5 Атрын жолооч 1 6 150.0 900.0

6 ЗИЛ-130 машины жолооч 1 12 150.0 1800.0

7 Фургон машины жолооч 1 12 150.0 1800.0

8 Тээвэр үйлчилгээний тракторчин 1 12 150.0 1800.0

9 Аж ахуйн сахиул 1 12 150.0 1800.0

10 Тарианы улирлын ажилчин 3 3 180.0 1620.0

11 Эмийн ургамал түүх улирлын ажилчин 20 2 180.0 7200.0

Хөдөлмөрийн зардлын дүн 32 1890.0 26.280



2.5. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн зардал

Нийгмийн даатгалын шимтгэлд хуулийн дагуу цалингийн сангийн 10%-иар татвар төлнө гэвэл, жилд төлөх хэмжээ нь: 26.280*10%=2.63 сая төг болж байна. Энэ хэмжээ бүх ашиглалтын жилүүдэд адилхан байхаар тооцов.

2.6. Шатах тослох материалын зардал

Шатах тослох материалын зардал ургамал түүх, улаан буудай тариалах үеийн шатахууны зардлыг өдөрт 60 литр бензин буюу сард 1800л*980төг=1764.0 мян.төг, масло шатахуун 50 хувиар тооцож 882.0 мян.төг, нийт 2646.0 мян.төг- өөр тооцов.

Нөхөн сэргээлт хийх, ойн зурвас байгуулах гэх мэт зардалд шатах тослох материалын тооцоог ашиглалтын зардалд оруулан тооцохоор төсөлд тусгасан байна.



ГУРАВ. ТӨСЛИЙН ТЕХНИК, ТЕХНОЛОГИ, ТҮҮХИЙ ЭД, ТУСЛАХ МАТЕРИАЛ

3.1. Эзэмших талбай

Их ташгай ХХК-ийн эзэмшлийн тариалангийн талбай байсан энэхүү газар нь сүүлийн 10 гаруй жилд огт ашиглагдаагүй атаршсан байгаа юм.

Одоо энэ газар ургаж байгаа эмийн чухал ач холбогдолтой, Дээрвгэр жиргэрүү ургамлын үндэсний биологийн нөөц нь ШУА-ийн Ботаникийн хүрээлэнгийн тогтоосноор 7.9 мянган тонн, ашиглах таваарын нөөц нь га-гаас 167.0-980.0 кг буюу дунджаар 533.5 кг байгаа юм. Иймд компанийн эзэмшиж байгаа нийт 3127 га-д 1668.2 тн таваарын нөөц байгаа бөгөөд үүний 50%-ийн ашиглана гэж төсөлд тусгасан байна.

Энэхүү ургамлын нийт үндэсний 5-ны 1 хувийг ашиглаж байгаа бөгөөд үлдсэн 80 %-ийг ашиглах техникийн боломжгүй юм.

Улаан буудай тариалах, Дэрэвгэр жиргэрүү ургамал ашиглах талбай, авах бүтээгдэхүүний хэмжээг 3, 4 дүгээр хүснэгтэд харуулав.

3.2. Тариалангийн атаршсан газрын нэг эргэлтэд эзэмших талбайн хуваарилалт 2008-2015

Хүснэгт 3



Талбайн дугаар 102 103 104 105 106 107 108 109 Нэг эргэлтэд

Талбайн хэмжээ га

400 400 400 400 400 400 400 327 3127

Уринш бэлтгэх, эмийн ургамал ашиглах он

400 400 400 400 400 400 400 327 3127

Уринш бэлтгэх талбайн хэмжээ га

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 8 жил

Эмийн ургамал атаржсан талбай

200 200 200 200 200 200 200 200 1600

Улаан буудай тарих он

200 200 200 200 200 200 200 127 1527

Улаан буудай тарих талбайн хэмжээ га

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 8 жил



Талбайр: Дэрэвгэр жиргэрүү эмийн ургамлын үндэс нь нэг жил ашигласны дараа 6-8 жил болж байж нөхөн төлжин ургадаг. Иймд уг ургамлыг байгалийн зөнгөөр нь нөхөн ургуулж дахин ашиглахын тулд улаан буудай тарьсан талбайг 8 жил өнжихөөр талбай эзэмшлийн эргэлтийг хугацааг тогтоов.

3.3. Тариалангийн атаржсан газарт улаан буудай тарих технологи

Улаан буудай тарих талбайн хөрсийг салхины элэгдлээс хамгаалахын тулд тус бүр 50 м-ийн өргөнтэйгөөр зурваслан хагалж уриншилна гэж төсөлд тусгасан байна.

Энэхүү төсөлд улаан буудай тарихаас бусад зэргэлдээх атаршсан зурвасын нийт талбай эзэмшигдэх нэг эргэлтийн хугацаанд атаршсан хэвээр нь байлгана. Атаршсан хэвээрээ байх ийм зурвас цас тогтоох, хөрсийг нь салхины элэгдлээс хамгаалах давхар ач хобогдолтой байх юм.

Уриншлах зурвасын хөрс нь олон жил атаржсан учраас хатуурч дагтаржин ялангуяа олон наст хог ургамал (хиаг) ихтэй байх тул зөвхөн хөмрүүлэх аргаар 22 см гүн хагална.

Хөрсийг хагалсны дараа чийгтэй дээр нь сэндчилж хог ургамал ширгэгийг нь бутална.

1. Уриншинд чийг сайн хуримтлуулах, хуримтлуулсан чийгийг хамгаалахын тулд:



Хагалгааг эрт 05.01-нд эхэлж богино (14 хоног) хугацаанд хийнэ.

Хог ургамлыг 2 удаа агротехникийн ашигтай хугацаанд сийрүүлж устгана.

Сийрүүлэлт дуусангуут талбайг булдаж өвөлжүүлнэ

2. Улаан будайн тарилтыг маш богино (5 хоног) хугацаанд хийнэ.

3. Тарилтын өмнө хавар дөнгөж соёолж байгаа хог ургамлыг сийрүүлж устгана.

4. Сийрүүлж тарилт хоёрын хооронд хөрсний чийгийг алдахгүйн тулд сийрүүлж дараа үрэлгээг шил дарж хийнэ.

5. Байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд халгаатай учир улаанбуудайн тариаланд:

Химийн бордоо хэрэглэхгүй. Харин манайд үйлдвэрлэж эхэлсэн ризобактерийн бордоог үртэй хамт хэрэглэнэ.

Уриншийн хог ургамлыг сийрүүлж сайн устгасан учир гербицид хэрэглэхгүй.

3.4. Тариалангийн атаржсан газрыг эзэмших, нэг эргэлтэд авах бүтээгдэхүүн

Хүснэгт 4



Эзэмших онууд 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Нэг эргэлтэд

Ул

аан

бу

уда

й

Ургац хураах талбай

200 200 200 200 200 200 200 200 1600

Нэг га-гийн ургац /центнер/

8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0

Нийт ургац /тн/

160. 160 160 160 160 160 160 160 1280

Эм

ий

н у

рга

мал

Ашиглах талбай /га/

200 200 200 200 200 200 200 = 1627

Нэг га-гийн таваарын үндэс /кг/

106.7

106.7

106.7

106.7

106.7

106.7

106.7

= 106.7

Үндэсний нийт жин /тн/

21.3 21.3 21.3 21.3 21.3 21.3 21.3 = 162.6

3.5. Тариалангийн атаржсан газар эзэмшлийн нэг эргэлтэд агротехникийн ашигтай хугацаанд шаардагдах техникийн тооцоо



Хүснэгт 5

Ажлын нэр нэгж Ажлын хэмжээ

Агротехникийн ашигтай

Агрегатын бүрдэл

Ээл

жи

йн

но

рм

Нийт шаардагдах тоо

Хуа

нл

ий

н

хуг

ацаа

Аж

лы

н

хон

ог

Аж

лы

н

маш

ин

ы

мар

к

Угс

раг

дс

ан

маш

ин

ы

мар

к

Нэг

уг

срал

тан

д

ор

ох

Аж

лы

н

маш

ин

Угс

раг

дс

ан

маш

ин

Эхний жилд

Атаржсан газрын хагалгаа /га/

200 01-14/V

14.3 ДТ-75 ПН-4-35 1 7 2 2

Сэндчилгээ /га/ 200 15-20/V

5.0 ДТ-75 ЛДГ-10 1 40 1 1

Сийрүүлэлт -1

/борнойтой/ /га/

200 01-04/VII

4.0 ДТ-75 КПС-4 3 50 1 3+12

Сийрүүлэлт -2

/борнойтой/ /га/

200 20-24/VII

4.0 ДТ-75 КПС-4

борной

3 50 1 3+12

Булдалт 200 20-23/VIII

2.5 ДТ-75 ЗКК-6 3 80 1 3

Дараах жил бүрд

Тарилтын өмнөх борнойтой сийрүүлэлт /га/

200 10-14/V

4 ДТ-75 КПС-4+ борной

3 50 1 3+12

Улаан буудай тарилт /га/

200 15-20/V

5 ДТ-75 СЗП-3.6 3 40 1 3

Атаржсан газрын хагалгаа /га/

200 01-14/V

14.3 ДТ-75 ПН-4-35 1 7 2 2

Сэндчилгээ /га/ 200 15-20/V

5.0 ДТ-75 ЛДГ-10 1 40 1 1



Сэндчилгээ 1 /га/

200 01-04/VII

4.0 ДТ-75 КПС-4+ борной

3 50 1 3+12

Сэндчилгээ 2 /га/

200 20-24/VII

4.0 ДТ-75 КПС-4+ борной

3 50 1 3+12

Булдалт /га/ 200 20-24/VIII

2.5 ДТ-75 ЗКК-6 3 80 1 3

Улаан буудай ангилан хадалт

200 20-25/VIII

5.0 СК-5 ЖВН-6 1 40 1 1

Улаан буудай цайруулах /га/

200 01-10/IX

10.0 СК-5 ПРТ-3 1 20 1 1

Хур

аал

тын

Комбайн СК-5 1 - 1

Экатка ЖВН-6 1 - 1

Үтр

эми

йн

Будаа ачигч ЗПС-100 1 - 1

Будаа цэвэрлэгч ОВС-25 1 - 1

Дизель цахилгаан станц ЭД-10 1 - 1

Авто пүү 1 1



3.6. Төслийн технологийн шийдэл

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлыг тарималжуулахдаа хөдөө аж ахуйд хэрэглэдэг стандартад заасан тоног төхөөрөмжийн тохиромжтойг нь сонгож хэрэглэх бөгөөд судалгааны ажлыг лабораторийн орчинд явуулна. Энэхүү ургамлыг түүхэд үндсэн багаж нь гар ажиллагаа бүхий ухуур байх болно.

Уг багаж нь төмөр бариултай, хажуу талдаа дороосоо 25-30 см орчим өндөр гишгүүр шонтон байрлуулсан, гол төмрийн доод үзүүрийг хавтгайлж хурцалсан бүдүүн савх төмөр гагнаж өгсөн байх ба энэ нь ургамлыг үндсийг ганц гишгэлтээр авч болох авсаархан байхаас гадна ургамлын орчим хөрсийг их хэмжээгээр гэмтээхгүй ердөө нэг лоомын үзүүрээр үндсийг таслах учир авсан ургамлын үндэсний бүдүүнтэй тэнцэх нүх үлддэг ба энэ нүхийг гутлын хоншоор юмуу ухуурын үзүүрийн тусламжтай нэгэн хөдөлгөөнөөр чигжээд явах боломжтой юм.

3.7. Төслийн ажил гүйцэтгэх техник, тоног төхөөрөмжийн жагсаалт

Хүснэгт 6



д/д Тоног төхөөрөмжийн нэр Тоо хэмжээ, ширхэг

1 МТЗ-512 дугуйт трактор 1

2 ЗИЛ-130 автомашин 1

3 УАЗ-22069 автомашин 1

4 Авто чиргүүл 1

5 Тракторын чиргүүл 1

6 Анжис П4-4-35 1

7 Үр тарианы үрлэгч СЗП-3.6 1

8 Төсмний үрлэгч 1

9 Зиг заг борной 10

10 Цант борной 1

11 Усны насос 2

12 Усны ёмкость 4

13 Нүх ухагч урам 1



3.8. Шинээр хөрөнгө оруулах барилга байгууламж, үр бордоо

Хүснэгт 7

д/д Нэр Тоо хэмжээ

1 Үрийн агуулах 1ш

2 Үтрэмийн талбай хашаа 1ш

3 Техникийн хашаа 1ш

4 Улаан буудайн үр 30 тн

5 Ризобактерийн бордоо 1 тн



ДӨРӨВ. ЗАВСРЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН

Улаан буудай тарих талбай уриншлах, тариалалт хийх, Дэрэвгэр жирэвгэрүүгийн үндэс түүх зэрэг ажлыг гүйцэтгэх хугацаанд орчныг бохирдуулах гол хүчин зүйл нь хуурай тоос шороо, ургамлын иш, навч нахиа, шатах тослох материал, ахуйн чанартай хатуу шингэн хог хаягдал (шил, лааз, бөглөө, хуванцар сав, цаас завсрын хаягдал үнс нурам, цэвэрлэгээний хог) гарна.

Дээрх ахуйн чанартай хог хаягдал нь ажилчдын хэрэглээнээс гарахаар байна.

Завсрын бүтээгдэхүүн

Төслийг хэрэгжүүлэхэд гарах завсрын бүтээгдэхүүн нь газрын гадарга дээрхи ургамлын иш, навч нахиа байх юм. Ургамлын үндсийг таслан авснаар талбайдаа үлдэх ба хагдарч ялзран хөрсөнд шингэх тул зайлуулах шаардлагагүй гэж үзлээ. Уг ургамлын дээд хэсгийг малын тэжээлийн зориулалтаар хатаах буюу даршлан хэрэглэж болох боловч мал муу иддэг тул энэ чиглэлээр ашиглахаар тооцож үзээгүй болно.



ТАВ. ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖИХ НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН СУУРЬ НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ

Дорнод амгийн Халх гол сум нь баруун хэсгээрээ Дорнод аймгийн Могд сум, хойт хэсгээрээ БНХАУ-ын Холонбуйр аймаг, зүүн захаараа Хялган, өмнөд хэсгээрээ Шилийн гол аймгуудтай хиллэдэг. Тал хангай хосолсон Төв Азийн хуурай хээр Их хялганы салбар уулстай. Далайн түвшнээс дээш 750 м өндөрт байдаг.

5.1. Цаг уур, уур амьсгалын үндсэн үзүүлэлт

Энэхүү бүс нутгийн жилийн хур тунадасны хэмжээ-200-250 мм. Ургамал ургах үеийн тунадасны хэмжээ- 150-200 мм, агро уур амьсгалын мужлалаар дулаавтар, зоо уур амьсгалын мужлалаар хүйтэн бүсэд хамрагдана.

Зуны хур борооны хамгийн их эрчим 6-8 дугаар сард тохиодог байна. Энэ үед хөрс, газрын гүн рүү дулаан чийг нэвчиж гүний усны түвшин эрс дээшилдэг.

5.2. Агаарын чанарын үндсэн үзүүлэлт



Энэ бүс нутагт агаарын дулаан хүйтний төлөв аль ч хэсэгтээ ялгаа багатай. Жилийн дундаж агаарын хэм 0-2.50C, үнэмлэхүй их хэмийн агуураг >400C хэм хүрэх боловч, агаарын дундаж температур өвөлдөө -25-300С хэм, зундаа +25-300С халуун болдог. Зуны ашигтай хэм буюу 10 хэмээс дулаан өдрийн тоо 120 хоног. Хүйтний нөөц “жавар” буюу 0 хэмээс хүйтэн өдрийн тоо 35 хоног байна. Дулааны бас нэгэн үзүүлэлт болох хөрсний гадарга, гүний үзүүлэлт нь өвөлдөө хөрсний гадаргад 20-250С, зундаа хөрсний гадаргад 25-300С, хаварт хөрсний 20см гүнд 150С-аас дулаан байх өдрийн тоо 100-120 хоног байдаг. Анхны цочир хүйтрэлт 11 дүгээр сарын 1-нд эхэлж, 5 дугаар сарын 15 хүртэл үргэлжилнэ.

Агаарын харьцангуй чийгшил нь чийгийн горимын нэг чухал үзүүлэлт бөгөөд агаарын хэр зэрэг чийглэг, хуурай байгааг илтгэнэ.

Халхголд агаарын темдератур жилийн дундаж- (-1 +1), агаарын чийгшил ургамал ургах үеийн агаарын харьцангуй чийгшил – 60-65 %, усны гадаргын ууршилт -700-800мм. Агаарын үнэмлэхүй их температурын дундаж 15+20оС, агаарын үнэмлэхүй бага температур -40-45о С байдаг.

Харьцангуй чийгшил хэт ихсэх буюу багасах нь амьтан, ургамлын хэвийн амьдралд сөрөг нөлөө үзүүлнэ.

Агаарын жилийн температурын хөдлөл зүй

Хүснэгт 8



Сарууд Температур

1 дүгээр сар -20-25о С



4 дүгээр сар 0+5о С



7 дүгээр сар 20о С





12 дугаар сар -10-20о С



5.3. Нарны цацраг

Тухайн бүс нутагт нарны нийлмэл цацрагийн хэмжээ жилд 4500-5000 мдж/м2 байна. Энэ нь жилийн турш ихээхэн хэлбэлзэх ба 12 дугаар сард – 150-200 мдж/м2, харин 6 дугаар сард ихсэж- > 650 мдж/м2 болно.

Цасан шуургатай өдрийн тоо жилд 5-10 доош, шороон шуургатай өдрийн тоо жилд 10-20 доош, хүчтэй салхитай өдрийн тоо жилд 10-20 хоног байдаг байна.

Хур тунадасны жилийн дундаж хэмжээ 250-300 мм, хүйтэн улирлын хур тунадасны дундаж хэмжээ 10-20мм, дулаан улирлын хур тунадасны дундаж хэмжээ 200-300 мм, тогтвортой цасан бүрхүүл үүсэх дундаж хугацаа XI.20-XII.1, цасан бүрхүүл ханзарч эхлэх дундаж хугацаа III.1-III.20 байна.

5.4. Салхины горим

Хүчтэй салхитай шороон шуургатай өдрийн ихэнх нь 4,5 дугаар сард болдог. Салхины ноёлох чиглэл нь ихэвчлэн баруун, баруун хойноос хамгийн их хурд 26 м/ сек-д хүрдэг.

5.4. Гадаргын усны нөөц, чанар, горим

Төсөл хэрэгжих нутаг дэвсгэр нь гадаргын усны нөөцгүй юм.

5.5. Хөрсний төлөв байдал, төрлийн тархац, чанар



Дорнод аймгийн Халх гол сумын нутаг дахь Хамар даваа хэмээх газарт хуучин Сүмбэрийн САА-н тариалангийн талбай байсан бөгөөд энд уул талбайг атаршуулан орхижээ. Харин эдгээр том талбайд хялгана, шарилж-элдэв өвс зонхилон нэн сахлаг ургаж мөн тэнд дэрэвгэр жиргэрүү ургамал нилээд талбайг тархан ургасан байна.

зураг -2. Атаршсан талбайн хөрс зураг -3. Атаршсан талбай



Энэ тариалангийн талбайн хөрсний гадаад дүр төрх (морфологийн шинж)-ийг төлөөлүүлэн 1-р зүсэлтийг авч үзье. Хөрсний 1-р зүсэлтийг хойт өргөргийн N= 470 41’17.1”, зүүн уртрагийн E=1170 41‘45.8“ солбилцолд далайн түвшинээс дээш h=590м-ийн үнэмлэхүй өндөрт хийв. Хөрсний бичиглэлийгүзүүлбэл:

Ап. 0- 22см. Ялзмаг хуримтлалын давхарга буюу хагалгааны гүн. хар хүрэн

өнгөтэй, 5см өнгөн хэсэг нь чийгтэй (бороо саяхан орсон тул норсон байна.)

Бусад давхарга өлөн чийгтэй, үндэстэй, элсэнцэр ширхэгийн

(механик) бүрэлдэхүүнтэй, бөөмөрхөг бүтэцтэй, сийрэг нийцтэй,

үүрмэг чулуугүй, шилжилт аажим, хил зааг тэгш

А1. 22-42см. Ялзмаг хуримтлалын давхарга буюу хагалгаанд өртөөгүй үлдсэн хэсэг

бололтой (магадгүй хагалснаас болж сийрэг болсон тул дээрхи давхаргын ялзмагт бодис, хөрсний коллойд хэсгүүд энд хуримтлаж

бараан өнгө үзүүлж байж болох талтай юм). Хар хүрэн өнгөтэй,

хуурай, бараан өнгийн толбуудтай, үндэс цөөн, элсэнцэр ширхэгийн



(механик) бүрэлдэхүүнтэй, бөөмөрхөг бүтэцтэй, шилжилт аажим, хил

зааг тэгш

АВ. 42-60см. шилжилтийн давхарга. Тод хар хүрэн өнгийн толбуудтай, дээд

давхаргаас урсаж ирсэн байж магадгүй, урсацтай, элсэнцэр ширхэгийн (механик) бүрэлдэхүүнтэй, бөөмөрхөг бүтэцтэй, үндэсгүй, чулуугүй, шилжилт тод, хил зааг тэгш бус

В. 60-80см. Карбонат хуримтлалын давхарга, цайвар шар өнгөтэй, хуурай,

элсэрхэг ширхэгийн (механик) бүрэлдэхүүнтэй, хэврэг бөөмөрхөг

бүтэцтэй, үндэсгүй, чулуугүй, шилжилт аажим, хил зааг тэгш

Вк. 80-90см. Түүнээс доош үргэлжлэнэ. Карбонат хуримтлалын давхарга, цагаан өнгөтэй, чийгтэй, үндэс ховор, сийрэг нийцтэй, нарийн ширхэгтэй элс, бүтэцгүй шахам, үүрмэг чулуугүй .

Лабораторийн задлан шинжилгээний дүнгээс үзвэл:



Энэ хөрс нь ялзмагт А давхаргандаа 2.7 % ялзмаг, 0.22 % азот агуулж карбонатгүй байна. Энэ А давхарга дахь шингээгч цогцод шингээгдсэн солилцоот кальцийн хэмжээ 17.6 мг-экв/100г хөрс, солилцоот магний 2.3 мг-экв/100г хөрс тус тус агуулагдана. Энд хөдөлгөөнт фосфор 2.1 мг/100г хөрс., калий 16.4мг/100г хөрс хэмжээтэй байна. Энэ давхарга карбонатгүй бөгөөд урвалын орчин сул шүлтлэг (ph=7.2) , шингээгч цогцын багтаамж 19.9.- 7.2 мг-экв /100г хөрс.

Халхголын тариалангийн талбайн хар хүрэн хөрсний үржил шимийн үзүүлэлт.

õ¿ñíýãò 9

Хөрсний нэр зүсэлт № гүн

ялзмаг

Нийт азот

карбонат

Урвалын орчин

шингээгдсэнХөдөлгөөнт

Cа++ Mg++ P2O5 K2O

Õàð õ¿ðýí õºðñ ¹1

(cм) (%) (pH)мг-экв/100г хөрс

мг/100г

0- 20 2.7 0.22 - 7.217.6

2.319.9

2.116.4

30-40

2.4 0.20 - 7.315.9

2.118.0

2.015.9

45-55

1.6 0.07 - 7.210.8

1.612.4

1.814.3

70-80

0.5 - - 7.3 8.4 1.2 9.6 -11.7

80-85

- - 2.8 7.7 8.8 1.0 9.8 - 6.5



Дээрхи хөрс бүхий нутаг нь газар тариаланд нэн тохиромжтой, байгалийн үржил шимийн чадавхи аривантай юм. Энэ нутгийн хөрсөн бүрхэвч нь өнөөгийн байдлаар салхи, усны элэгдэл эвдрэлд ороогүй, улаан буудайг тариалж арвин ургац авч байсан бөгөөд байгалиас заяасан үржил шимээ хадгалсаар байна. Хөрсөн бүрхэвчийг хамгаалж үржил шимийг нь доройтуулахгүй байхад нэн анхаарч хөрс-ургамал-мал-хүн гэсэн нэгэн хэлхээг тэнцвэрт байдлыг таслахгүй хэвээр хадгалахад анхаарч ажиллах хэрэгтэй юм.

5.6. Геологийн тогтоц

Халхгол сумын нутаг дэвсгэр нь Дөрөвдөгч, Палеоген-Неогены системүүдэд хамаарна. Гүний чулуулаг ба эх газрын шүлтлэгдүү дацит, риолотын чулуулаг нутгийн төв хэсгээр багахан талбайд тархах ба Халх голын сав газар түүний урд хэсгээр галт уулын бялхмал эх газрын илүү шилтлэг, андезит хүрмэн, чулуулаг, нутгийн урд хэсгээр бага хэмжээний талбайд эх газрын элсэн чулуу, гравлет, конгломерат, тунамал брекчи, гүний шүлтлэг боржин, сиенит чулуулгууд тархсан байна. Мөн нутгийн урд захын хэсгээр дунд төмөрлөгийн гранодиорит, боржин зэрэг гүний чулуулаг голчлон тархана.



Цэвдэгийн мужлалтаар улирлын чанартай тархсан бүст оршино. Сумын газар нутгийн ихэнхи хэсэгт улирлын шинж чанартай, цэвдэг чулуулаг тархсан, жилийн дундаж температур нь +3- +100 С, улирлын хөлдөлтийн гүн нь 2.0 -4.5 метр хүрнэ. Техтоникийн хувьд рифейн ба эрт төмөрлөгийн эриний бүст хамаарагдах ба уул үүслийн хувьд дээд болон эрт төмөрлөгийн үеийн бүтэцтэй, мөн энэ эриний голлох хотгорууд бүхий тунамал чулуулгийн нэгдэлтэй

5.7. Гидрологийн нөхцөл

Гидрогеологийн мужлалтаар газрын доорхи усны тэжээлийн горим нь улирлын дунд зэргийн тэжээлтэй мужийн Монгол Дорнод раойнд хамаарагдах бөгөөд газар доорхи усны хэв шинжээр ус агуулагч чулуулгийн давхарга хэвшлийн нүх сүвийн ус болох палеогений ба неогений хурдас, дөрөвдөгч хурдасны хэв шинжтэй. Халхгол сумын нутгийн урд зах хэсгээр газрын доорхи усны хэв шинж нь ан цавын усны бүрдэлтэй, эрт төмөрлөгийн тунамал чулуулаг ба дунд төмөрлөгийн бялхмал, гүний шургамал чулуулгийн бүтэцтэй.

5.8. Ургамалжилтын төлөв байдал

Халхгол сумын нутаг нь ургамал-газар зүйн мужлалаар Дорнод Монголын тал хээрийн бүсэд байдаг, өргөн уудам нутагтай, байгалийн үзэсгэлэнт газар ихтэйгээс Дорнод Монголын дархан цаазат, Нөмрөгийн дархан цаазат газар байрладаг бөгөөд нутгийн нийт талбай 1 сая шахам га билээ.

Дорнод Монголын тал ухаа толгод бүхий харьцангуй өндөрлөг тэгш тал нутагт хамрагдах ба хуурай хээрийн ургамалшилийн хэв шинж зонхилдог.



Хамар давааны тэгш өндөрлөгөөс (далайн түвшинээс дээш 800-11ООм) Буйр нуурын урд тал, Баянбүрд, Тамсаг булгийн хоолой түүний хоёр талаар Мэнэнгийн тал, Сангийн далай нуур, Вангийн цагаан уул хүртэлх нутаг Дорнод Монголын хээрийн тойрогт хамрагдаж, Хазаар өвс-хялганат, Хялгана-хиагт, Даагансүүл-хялганат, Хиаг-хялганат эвшлүүд давамгайлан тархана. Сумын нутгийн Халх гол, Буйр нуурын зүүн, зүүн урд талын хээрийн ургамал нь өтгөн шигүү, өндөр болдог нь Дорнод Азийн чийглэг муссоны нөлөөний илрэл юм.

Эндхийн гадаргуу тэгш, нугчаа багатай, нутгийн өмнөд хэсгээр багавтар толгодууд элбэг тохиолдож улсын хил дагуу уулархаг болж ирдэг.

Бүс нутгийн хувьд уулын хар хүрэн, нугын улирлын цэвдэгт хар шороон хөрстэй газруудаар ботууль-алаг өвст, алаг өвс-улалжит, ботууль-зүр өвст, зүр өвс-ботуульт, хялгана-алаг өвст, зүр өвс-жижиг дэгнүүлт үетэн.

Уулын хүрэн хөрстэй хуурайдуу газраар хялгана-алаг өвст, хялгана-зүр өвст, хялгана-дэгнүүлт үетэнт, хялгана-хазаар өвст, жижиг дэгнүүлт үетэн-хялганат хазаар өвс зэрэг .

Уулын хээрийн гүндээ цэвдэгтэй хар шороон, хар хүрэн хөрстэй нугархаг газруудаар хиаг-алаг өвст, зүр өвс-хялганат бүлгэмдлүүд зонхилно.

Тэгшивтэр болон тэгш гадаргуутай хуурай хээрийн шавранцар хүрэн хөрстэй газруудаар хялгана-жижиг дэгнүүлт үетэнт, хялгана-хазаарт, хялгана-алаг өвст, хялгана-зүр өвстэй эвшлүүд тохиолдоно.

Элсэнцэр хүрэн хөрстэй газруудаар хиаг-жижиг дэгнүүлт үетэн-хялганат, хялгана-жижиг дэгнүүлт үетэнт, үетэн-алаг өвс, хазаар-өвс жижиг дэгнүүлт үетэнт, хазаар өвс-хялганат, агь- үетэнт бүлгэмдлүүд тархжээ.

Довцог, бөөрөг элсний сул бэхжсэн хөрстэй газруудаар зэгс-үетэнт, сөөг бүхий алаг өвс-үетэнт эвшлүүд тархсан байна.

Голын хөндий, нууруудын эрэг, хужир мараат намгархаг хөндий, нам хотос газруудаар сулавтар хөгжилтэй хөрс бүхий татмын нугаар үетэн-улалж-алаг өвст, үетэн-алаг өвст хээржсэн нугын аллювийн ба нугын хээржсэн хөрстэй давсархаг газраар дэрс-хиаг-алаг өвст, дэрс-өлөнгөт, дэрс-алаг өвст эвшлүүд зонхилно.

Халхгол сумын нутаг нь хужир мараат хотос нам газруудаар элбэг, хамгийн том хотгор нь Тамсаг, Баянбүрд, Ташгайн таван нуурын хотос билээ.

Томоохон манхан, довцог, бөөрцөг элсний бэлчээр тус суманд нилээд байдаг бөгөөд энэ нь Халх голын зүүн тал, Гүү азаргын гол, Баянбүрдийн урд талаар Модон овоо хүртэл тарамцаг байдлаар байрладаг.



5.8.1. Их Ташгай ХХК-ийн эзэмшлийн талбайн орчмын ургамлын нөмрөгийн ургамалжилтийн хөгжлийн хөдлөлзүй

Орчны ажиглалтын Модис хиймэл дагуулын 2008 оны 4-9 саруудын хооронд, 16 хоног тутмын 9 мэдээг ашиглан, Халхголын сав нутаг орчмын ургамлын нормчлогдсон ялгаврын индексийг боловсруулан гаргаж, тухайн бүс нутгийн зонхилох ургамлын ургалтын хөгжлийн үйл явц, ургац хуримлалын байдалд үнэлгээ өглөө.

зураг 4 зураг 5 зураг 6



2008. 4.30-5.15 2008.6.1 -162008.5.16-312008. 4.30-5.15 2008.6.1 -162008.5.16-31

2008.6.17-7.2 2008.7.03-18 2008.7.19-8.03

2008. 4.30-5.15 2008.6.1 -162008.5.16-31

2008.8.04-19 2008.8.20-9.04 2008.9.05-20


АНУ-ын Модис хиймэл дагуул нь газрын гадаргуйгаас 705 км өндөрт тойрог замаар дэлхийг тойрч, мэдээллээ газрын станцид дамжуулдаг, байгаль орчны хувьсах процессэд ажиглалт хийж, газар ашиглалт, байгалийн нөөцийн менежментийн шийдвэр гаргахад чухал ач холбогдолтой мэдээллээр хангагч төхөөрөмж юм. Энэ хиймэл дагуул нь ургамалан нөмрөгийн мэдээг спектр долгионы 36 сувгийн бэдрэгчээр (орон зайн 250 м-ын ялгах чадвартай) 16 хоногийн хугацаатайгаар цуглуулдаг бөгөөд байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээнд ашиглахад нэн тохиромжтой билээ.

Бид Их Ташгай ХХК-ийн эзэмшлийн талбай болон ойролцоох бүс нутгийн ургамалан нөмрөгт бүрхүүлийн үнэлгээг энэхүү хиймэл дагуулын мэдээллийг ашиглан хийсэн үр дүнг дээрх хуудсанд оруулсан юм. 4 сарын 30-наас 9 сарын 20 хүртэлх ургамлын фенологийн бүтэн нэг үеийг хамруулан оронзай, цаг хугацааны хувьд тасралтгүй мэдээлэл бүрдүүлснээрээ энэ мэдээлэл нь их ач холбогдолтой бөгөөд ургамалзүйч судлаачын газар дээр 2008 оны 7 сарын 21-26 ны хооронд хийсэн хэмжилтийн мэдээтэй хам боловсруулсан юм.

Зураг 13



Энэ мэдээллийг үндэслэн ургамлын ургацын хөдлөлзүйн талаар дараах дүгнэлтийг гаргаж байна.

Тухайн бүс нутагт ургамлын хаврын сэргэн ургалт 4 сарын сүүлээр эхэлж, 5 сарын сүүл гэхэд жигдэрчээ. Гэхдээ чийгийн хангамж сайтай Халхголын хөндийгөөр сарын дунд үес сэргэн ургалт жигдэрчээ.

6 сарын 1-нээс 7 сарын 17 хүртэлх 2 хугацааны мэдээнээс үзэхэд Халхголын хөндий болон нийт нутгаар чийг дутагдалтай, гантай байсан бөгөөд 7 сарын сүүлээс ган тайлагдаж, ургамлын ургалт

эрчимжиж, ургац хуримтлал нэмэгдэж байгаа нь хур тунадас ахиу орсонтой холбоотой байна. 7 сарын 20-гоос 8 сарын дунд хүртэл ургацын хуримтлал дээд цэгтээ хүрч байгаа нь зургаас

харагдаж байна.

Зураг 14



Энэ хугацаанд давхцуулан Их Ташгай ХХК-ийн 3120 га талбайд хийсэн ургамлын газрын хэмжилтийн явцад нэг га-д дунджаар 20-25 центнер ургацтай зонхилох зүйлийн ургамлууд бүрэн цэцэглэлтийн шатандаа явж байлаа (Зураг 14 талбайн зарим газар талбайд ургасан хөл газрын ургамал машины урд хамар давахаар 1.0-1.7 м хүртэл өндөр ургасан байлаа).

8 сарын дунд үеэс ихэнх зүйлийн ургамлууд үр боловсролтын шатандаа шилжиж (Хиймэл дагуулын 7 дахь зураг), улмаар 8 сарын сүүлчээс зуны дээд ургац хуримтлалаас буурах хандлага харагдаж байлаа.

5.8.2. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын биологийн онцлог

Дэрэвгэр жиргэрүү (Saposhnikovia divaricata) эмийн ургамал нь Төв Азид түүний дотор Монголын Дорнод тал, Халх голын сав газарт элбэг ургадаг шүхэртний овгийн ургамал юм. Хээр, ойт хээрийн бүсэд хайргат ба чулуурхаг хээржүү хажуу, хялгана, юмуу элдэв өвс-үетэнт хээр болон сөөгөн ширэнгэнд ургана. Заримдаа орон байр, атаршсан газар, тариан талбайд новширч ургадаг. Тэмээ зундаа бага зэрэг иддэг. (Н.Өлзийхутаг 1985 он)

Япон болон Хятадын эрдэмтэд энэхүү ургамлын үндэснээс 24 төрлийн бодисыг ялгаж зарим бодисын анагаах үйлчилгээг судалсан байна.

Энэ ургамлын үндэс нь кумарин, хромон, панаксол зэрэг биологийн идэвхит олон төрлийн бодис агуулдаг бөгөөд Монголын уламжлалт болон дорно дахины анагаах ухаанд өргөн хэрэглэгдэж иржээ. Дэрэвгэр жиргэрүү (Saposhnikovia divaricata) нь ховор ургамлын жагсаалтад сүүлд бүртгэгдсэн бөгөөд тархалтын гол нутаг нь Хэнтий, Хангайн ойт хээрийн болон Монгол дагуур, Хянган, Дорнод Монголын тал юм.

Бусад оронд хийсэн ургамлын үндэсний болон дээд хэсгийн найрлагийн бүтцэд эфирийн тос 100 гр-д 0.15мл, кумарин 0.08%, жимсэнд 0.09%, харин флавоноид цэцгэнд 0.81-1.04% буй гэжээ. Газар дээрхи хэсгээс эфирээр ялган авсан ханд нь цитотоксин үйлдэлтэйн дээр үндэс нь сүрьеэгийн нянгийн өсөлт хөгжилтийг сааруулдаг үйлдэлтэйг эм зүйн туршилтаар илрүүлжээ.

Анагаах чанар:

Монголын уламжлалт эмнэлэгт хэрэглэх нь:



Амт нь халуун, чадал нь хөнгөн, ширүүн, хуурай, хурц, бүлээн. Үйлдэл нь ходоодны өвчин, хүйтний язгуурын өвчнийг эмнэхэд тустай.

Дорно дахины уламжлалт анагаах ухаанд:

Төвд эмнэлэгт идээ ундаанд дуршил оруулах, бие чийрэгжүүлэхэд жимсийг хэрэглэдэг. Цэр ховхлох, салхинд цохиулсныг засах, хөлөргөх, халуун болон өвчин намдаахаар хэрэглэгддэг олон найрлагат эмийн бүрэлдэхүүн хэсэг болон өргөн хэрэглэгддэг.



5.8.3. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын гадаад төрх байдал

Umbelliferae juss-Шүхэртэний овог Дэрэвгэр жиргэрүү

Сууриасаа аваад ихэд салаалсан, бөөрөнхийвтөр бутаар ургадаг олон наст цайвао ногоон өвс. Босоо ганц иштэй, 30-80 см өндөр. Үндэс орчмын мөчир богинохон бариултай, 2-3 өдлөг цуулбар, тод хурцавтар ирмэгтэй, өндөг хэлбэрийн жимстэй, цагаан цэцэгтэй, давхар шүхэр багцтай.

зураг-15. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамал зураг -16. Дэрэвгэр жиргэрүүбайгаль дээр

5.8.4. Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын нөөц



Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын үндэсний ургац тодорхойлохдоо төмөр бариултай, хажуу талдаа дороосоо 25-30 см орчим өндөр гишгүүр шонтон байрлуулсан гол төмрийн доод үзүүрийг хавтгайлж хурцалсан бүдүүн савх төмөр ухуур нь ургамлын үндсийг ганц гишгэлтээр авч болох авсаархан бөгөөд ганц лоомын үзүүрээр үндсийг таслах учир авсан ургамлын үндэсний бүдүүнтэй тэнцүү хэмжээний нүх үлддэг. Энэ багажны давуу тал нь үндсийг ухаж авснаар газарт ямар нэгэн нүх сүв үлдээхгүй. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн экологийн нөлөө (ургамал таслан авах онолын тооцоо) үндсэндээ үгүй юм.

Ургамлын нөөцийг тооцохдоо авсан дээжийг тасалгааны темдературт хатааж жигнээд үндсийг нь 1 га талбайд байх дунджаар 20-25 см урт үржүүлж ерөнхий нөөцийг гаргав.

5.13. Ойн бүрхэвч, төрөл

Төсөл хэрэгжих талбайн орчимд ойгүй.

5.14. Амьтны аймаг

Энэхүү нутаг дэвсгэрт хээрийн хөхтөний бүлгэмдэл зонхилох бөгөөд хөхтөн амьтны бүлэг нь огдой, үндсэн тэжээл нь ургамлын ногоон хэсэг жилийн турш идэвхтэй амьдардаг, Дагуур огдой ба хэрэлзэй оготно, цагаан зээр элбэг тахрсан, дагуур зурам орог зусаг, Дорнодын шилүүхэй зэрэг хөхтөн амьтад хээрийн тархацтай ба багахан талбайд монгол тарвага тархсан байна.



Хээрийн бүлгэмдлийн шувууд элбэг тархацтай үүнд: ангир, анхидал, шилийн сар, бялзуумар, монгол болжмор, хотны бүгээхэй, боролзой, болжмор зэрэг шувууд, хэвийн тархацтай шувуудад бор галуу, зэрлэг нугас, шороог алаг болжмор, халзан түнжүүр, дорнодын хиазат, үхэр цахлай, хөхвөр тагтаа, ухаа дунхай, цэнхэр шаазгай, их хөх бух, монгол зэрүүлт болжмор зэрэг шувууд байна.

Шавьж хуурай хээрийн бүлгэмдлийн шувуун далавчтай ижил далавчтан, хар цох, булаа цох, навч идэгч цох, шөвгөр цох зонхилж ялангуяа харгана шарилжтай холбоотой зүйлүүдээр баялаг байдаг. Нийт шавьжийн тоо нэн олон боловч тархалт нь жигд биш байдгаараа онцлог. Хавар, зуны эхэн үед зүйлийн бүрэлдэхүүн хамгийн олон янз байдаг бөгөөд унаган зүйл элбэг тааралдана.

Шувуу-Abies

Хээрийн бүсийн биотопын бүлгэмдлийн шувууд тархана. Үүнд: Бялзуумар-Calandrella cinera, Монгол болжмор-Melanocorypha mongolica, Оронгийн бор шувуу-Passer domesticus элбэг тархалттай бөгөөд Сохор элээ-Milvus migrans, Боролзой болжмор-Alauda arvensis, Улаан хошуут-Pyrrhocorax, Цохионы хөөндий - Monticola saxatiles, Монгол ээрүүлт болжмор-Pyrgilauda davidiana нь хэвийн тоо толгойтой тохиолдоно.



Харин хээрийн шишүүхэй-Anthus richardi, Хон хэрээ-Corvus corax цөөн тархалттай байна. Эдгээрийн олонхи нь зундаа өндөглөж буюу өндөглөхгүй зусдаг, зарим нь суурин амьдралтай бөгөөд ургамал болон сээр нуруугүйтэн, жижиг хөхтөн, хүүр сэгээр хооллож тухайн бүс нутгийн экосистемийн бүрдлийг бий болгож байна.

5.15. Түүх, соёлын дурсгалт зүйлс

Төсөл хэрэгжих нутаг дэвсгэрт түүх соёлын дурсгалт зүйлс бүртгэгдээгүй болно.



ЗУРГАА. НИЙГМИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

6.1. Ажиллах хүчний нөөц

Төслийн ажлыг гүйцэтгэх хугацаанд нийт орон тооны 12 хүн ажиллах ба урьд нь газар тариаланд ажиллаж байсан орон нутагтаа суурьшилтай ялангуяа нутгийн уугуул механикжуулагчид одоо ажилгүй байгаа учир тэднийг ажлын байраар хангахаар төсөлд тусгасан байна. Иймд Дэрэвгэр жиргэрүү ургамал түүх болон улаан буудай тариалах хүн хүчийг гаднаас авчрах, сургах, суурьшуулах, орон байраар хангах зэрэг бэрхшээл учрахгүй.

6.2. Ажилагсадын хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаанд тавигдах ерөнхий шаардлагууд

Ажиллагсдыг хээрийн ажлын үед ба ажил дууссаны дараа нарийн мэргэжлийн эмч нэрт тогтмол хугацаанд хамруулах

Ажлын байр сууц хоолны газрын ариун цэвэр, эрүүл ахуйн шаардлагын хэмжээнд байлгах арга хэмжээ авч ажиллуулж байх

Ажлын байранд эмнэлэгийн анхны тусламж үзүүлэх эмийн хэрэгсэлтэй байх

6.3.Ажилчдын байранд хамаарах зааварчилгаа

Ажилчдын байранд аль болох олон талаас ордог болохоос зайлсхийх, газар талхлахаас сэргийлнэ.



Áîõèð усыг ил зайдгай асгахгүй байж, тусгай бэлтгэсэн нүхэнд асгах

6.3. Галын аюулгүй ажиллагааны зааварчилгаа

Ажиллагсад гал унтраах хэрэгслэлийн байгаа газрыг мэдэхээс гадна галын үед тэдгээрийг ажиллуулж чаддаг байх ёстой.

Тариалангийн талбай, үр тариа хураасан газар, түлээ нүүрсний агуулах дотор тамхи татах, ил гал гаргахыг хориглоно.

Цахилгааны утсанд механик гэмтэл учруулж тоног төхөөрөмж болон шугам сүлжээнд дур мэдэн залгалт хийх, гал хамгаалагчид даац тохироогүй хайлдаг оруулга хийхийг хориглоно.

Хүчдэлтэй байгаа тоног төхөөрөмжийн кабелын галыг усаар унтраахыг хориглоно. ОУ маркийн нүүрс төрөгчийн (СО2) гал унтраалга буюу хуурай элс хэрэглэнэ.

Ажилчин бүр гал унтраагч, гал сөнөөгчийн дадлага сургуульд хамтрагдсан байх ба жилд 21 удаа өөрийн хэсгийн осол аваараас хамгаалах, түймрээс сэргийлэх, гарсан үед унтраах төлөвлөгөөтэй танилцаж гарын үсэг зурсан байна.

6.4. ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖИХ НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ИРГЭД, АЙМАГ СУМЫН ХОЛБОГДОХ АЛБАДЫН ХҮМҮҮСИЙН САНАЛ



Хэрэгжих төсөлтэй холбогдуулан нутгийн зарим иргэд болон ИТХ, холбогдох бусад ажилтануудтай уулзаж уг асуудлаар санал сэтгэгдлийг нь сонсов. Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, иргэд эл төслийн талаар харилцан адилгүй ойлгоцтой байна. Сумын ИТХ-ын төлөөлөгчид атаршсан газрыг эмх цэгцтэй ашиглаж байгаа нь орон нутгийн байгаль орчин, нийгэм, эдийн засагт ач холбогдолтой гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн юм.

Зарим иргэд байгаль орчинд халгүй, сөрөг нөлөөллийг бууруулсан тохиолдолд энэ төслийг дэмжинэ гэсэн саналтай байв.

Харин малчид бэлчээрийн хүрэлцээ нэмэгдэх талаас нь илүүтэй анхаарчээ. Халхголд орхигдсон, ямарч ашиглалтгүй байсан тарианы хуучин талбайг эзэмшиж байгаа бидэнд үр өгөөж, ач холбогдолтой гэсэн санал гаргаж байв. Уулзсан нутгийн иргэд энэхүү төслийг үндсэндээ дэмжиж байна.

Тэдний үзэж байгаагаар төсөл хэрэгжсэнээр Дорнод аймгийн гурилын үйлдвэрт шаардлагатай улаан буудайн экологийн цэвэр будааны хүрэлцээ багаар боловч нэмэгдэнэ, ажлын байр шинээр бий болох, орон нутгийн төсөвт орлого орно гэх мэт ач холбогдолтой гэсэн эерэг санал өгч байна.

Дорнод аймгийн Байгаль орчны алба-ны дарга Ш. Ганбат (түүний өгсөн саналыг хавсаргав), Халх гол сумын Засаг дарга Л. Мягмарсүрэн болон бусад хариуцлагатай албан тушаалтнуудтай уулзаж тэдний санал бодол, зөвлөмжийг тайландаа тусгав.



Уулзаж ярилцсан хүмүүс:

Ш. Ганбат. Байгаль орчны албаны дарга

Л. Мягмарсүрэн. Халх гол сумын Засаг дарга

А. Хүрэлбаатар. Засаг даргын тамгын газрын дарга

Л. Буяндорж. ИТХ-ын дарга

Х. Хүрэл-Эрдэнэ. Халхгол сумын Байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч

А.Ундрахбулаг. Төрийн сангийн төлөөлөгч

н. Сайнцог. Малчин

Б. Уранчимэг. Тариалан эрхэлж байсан, одоогоор ажилгүй.



ДОЛОО. ТӨСЛИЙН БОЛЗОШГҮЙ БОЛОН ГОЛ СӨРӨГ НӨЛӨӨЛӨЛ

7.2. Төслийн гол сөрөг нөлөөлөл

Төслийг хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлага байгаа эсэхийг төслөөс тухайн газарт үзүүлэх нөлөөллийг байгалийн нөхөн сэргээгдэх чадвар, улсын хэмжээнд өгөх үр өгөөжтэй нь зэрэгцүүлэн үр ашгийн ерөнхий үнэлгээ тогтоох, нарийвчилсан үнэлгээний явцад маршрутын товч бичиглэл хийх, ажиглалтын зарим онцлог цэгийн координатыг GARMIN фирмийн GPS Plus багажаар тодорхойлж, Олон Улсын стандарт “ISO14000”-ын Демингийн циклийн сайжруулсан хувилбарыг (удирдлагын дүн шинжилгээ, хяналт шалгалт, хэрэгжүүлэлт болон гүйцэтгэл, төлөвлөлт, байгаль орчны бодлого) боловсруулан хэрэглэсэн юм.

7.2.1. Төслийн байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллүүд, хэлбэр, үргэлжлэх хугацаа, эрчим

Төслийн гол сөрөг нөлөөллийг тооцох матриц

Хүснэгт 10



Íºëººëºë

Áàéãàëü îð÷íû ººð÷ëºëòèéí

¿ç¿¿ëýëò

Õýëáýð

Бо

гин

о

Ур

т х

угац

аан

ы

Буц

аж

нө

лө

өл

өх

Буц

ал

тгүй

Хүч

тэй

Ду

нд

зэр

эг

Баг

а зэ

рэг

Øóóä

Øóóä á

óñ

ªºðºº

çîõ

èöон

1. Байгалийн байдал

Ургамлын бүтцийн өөрчлөлт

+ + +

Ховор болон нэн ховор ургамал

Ховордсон болон аюулд өртсөн амьтад

Геологийн тогтоцын өөрчлөлт

+

2. Байгалийн нөөц, ашиглалт

Газрын гадаргын өөрчлөлт + + + +

Бэлчээрийн төлөв байдал + + +

Эрдэс түүхий эдийн нөөц

Усны нөөц

Модлог, бутлаг ургамлын нөөц

Эрчим хүчний нөөц



3. Газар, хөрс

Хөрсний үржил шим + + + +

Хөрсний бохирдол + +

Түймэр

4. Агаар

Уур амьсгалын өөрчлөлт

5. Эрүүл мэнд

Хүн амын эрүүл мэндэд нөлөөлөх

+ + +

Хүнс тэжээл + +

Дуу чимээ, шуугианы нөлөөлөл

+ +

6. Эдийн засаг, нийгмийн асуудал

Хувийн өмчийн болон татварын орлого өөрчлөгдөх

+

Орон нутгийн орлого нэмэгдэх

+ + +

Ядуурлыг бууруулах дэмжлэг болох

+ + +

Ажлын байр нэмэгдэх + +

Улирлын чанартай эрэлт хэрэгцээ нэмэгдэх

+

7. Бусад нөлөөлөл

Шороон зам харьцаа +

Ахуйн хаягдал



Хүчтэй салхи



Хүснэгт 8-д заасан байгаль орчны бүрэлдэхүүний төслийн үйл ажиллагааны улмаас учрах өөрчлөлтүүдийг Энвайрон компаний мэргэжлийн экспертүүдийн дүгнэлтэд үндэслэн гаргасан бөгөөд нөлөөллүүдийг дараах байдлаар дүгнэлээ.

Үүнд:

Шууд нөлөөлөл - Уринш хийх, Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын үндэс хураахад цөлжилтөнд нөлөөлөх тоос үүсч ургамлын нөмрөг талхлагдах, хөрсний ус физикийн шинж чанарт өөрчлөлт орох, улмаар хөрсний бичил биетний зохистой харьцаа алдагдах, зэрлэг амьтад дайжих, хүний буруутай үйлдлээс үүдсэн түймрээр байгалийн унаган төрх өөрчлөгдөх ахуйн хог хаягдлаар бохирдох, машин техникийн чимээ ихсэх

Шууд бус нөлөөлөл- Ургамлыг түүхдээ зөвшөөрөгдсөн арга технологоор, зөвшөөрөгдсөн хугацаанд, зөвшөөрсөн тоо хэмжээнд ашиглах хэрэгтэй. Эс тэгвээс бэлчээр эдэлбэрийн төлөв байдалд нөлөөлөх, цөлжилтөнд өртөх үндэс болно.

Удаан хугацааны нөлөөлөл- байгалийн унаган төрх өөрчлөгдөх, тухайн бүс нутагт зохицсон биоценозод сайн (сөрөг) биш хувьсал гарах



Богино хугацааны нөлөөлөл- Орон нутаг болон төсөл хэрэгжүүлэгчийн хяналт сулаас төслийн шаардлагыг зөрчиж бусдын гарт өртүүлэх

Дунд зэргийн нөлөөлөл- төсөлд заасан үзэл баримлал, технологийн үйл ажиллагааны нэгж бүрт алдаа гаргахгүй бол

Хүчтэй нөлөөлөл- талбай элдэншүүлэхэд гарах тоос шороо, машин механизмаас гарах утаа униар хүний буруутай хүчин зүйлээс гарах гал түймэр, түүний үр дагавар

Буцалтгүй нөлөөлөл- олон салаа зам үүсэх, ажилласадын ахуйн хэрэглээнд (бие засах газар, ахуйн хог хаягдал, бохир ус г.м) орсон газарт зориулалтын нөхөн сэргээлт хийхгүй бол байгалийн жам ёсоор унаган төрхөндөө орох нь ховор.

7.2.2. Голлох нөлөөллийн үнэлгээ

Дээр өгүүлсэн болзошгүй нөлөөллийн судалгааны үр дүнгээс Дэрэвгэр жиргэрүүгийн үндэс түүх үед хөрс, агаар, ургамал зэрэгт бага зэрэг нөлөөтэй болох нь харагдаж байна. Иймд голлох нөлөөллийн үнэлгээнд дээрхи асуудлуудыг авч үзэх болно. Голлох нөлөөллийг тодруулахад доорхи 3 зүйлийг анхаарах шаардлагатай болдог. (Enveromental Resourse Guide, 1993, USE)

Үүнд:

Үйл ажиллагааны бохирдлын түвшинг тодорхойлж, харгалзан үзэх

Нөлөөллийн үр дагаварыг бууруулах арга замыг тодорхойлох

Төслийн альтернатив хувилбаруудыг зааж өгөх явдал юм.

Агаар орчин



Агаар орчныг бохирдуулагч бусад эх үүсвэрүүд нь тухайн ажлыг гүйцэтгэх үед үүсэх бөгөөд агаар бохирдуулах цаг хугацаа болон агаарын бохирдлын хэмжээ, хамрах хүрээгээр харилцан адилгүй. Тоосжилтын түвшний үнэлгээгээр дунд зэрэг гэсэн ангилалд оруулж болох юм. Иймд атаршсан талбайгаас босох тоос, үндэс түүх үед үүсэх тоосжилтын нөлөөллийг бууруулах, ялангуяа үндэс түүж буй ажилчдыг энэхүү нөлөөллөөс хамгаалах арга хэмжээг авч явуулах нь зүйтэй юм.

Хөрс, ургамал

Судалгаанаас үзвэл төсөл хэрэгжих орчноос босож буй тоос нь ургамлан бүрхүүлд нөлөөлж улмаар өнгө зүс нь алдагдахад хүргэнэ. Мөн төслийн үндсэн түүхий эд болох “Дэрэвгэр жиргэрүү” ургамал нь нөөц бага биш боловч ашиглалт их байгаагаас энэхүү ургамлын төрөл зүйлийг зохистой ашиглах бодлогыг байгаль орчны байгууллагууд барьж ажиллаж байна.

Хөрсний хувьд энэ төслөөс хөрсөнд үзүүлэх нөлөөлөл бусад төслүүдтэй харьцуулахад харьцангуй бага, үндэс түүх хөрсөнд 25-30см гүн, 2.5-3см өргөн хэмжээний нүх үүснэ. Гэхдээ энэ нүх нь нэг газар биш ургамлаа дагаад энд тэндгүй байрлалтайгаар үүснэ. Тийм учраас үүссэн нүх бүрийг дор бүр нь дарж байх нь зүйтэй.

Техникийн үйл ажиллагаанд ашиглаж буй шатах тослох материалын хадгалалт, ашиглалтанд байнгын хяналт тавьж, болзошгүй аюул ослоос урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг тогтмол авч байх шаардлагатай

. Төслийн болзошгүй сөрөг нөлөөлөл

Дорнод аймгийн Халх гол сумын “Их Ташгай” ХХК-ний эзэмшил атаршсан талбайгаас “Дэрэвгэр жиргэрүү” эмийн ургамлын үндсийг ашиглах, улаан буудай тариалах хураан авах үйл ажиллагаанаас байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл:

Хөрс сулрах



Салхинд хөрсний өнгөн хэсэг тоос маягаар хийсэх

Ургамлан нөмрөг талхлагдах

Зэрлэг амьтад дайжих зэргээр илэрч болохоор байна.

Эдгээр нөлөөллүүдийг нэгтгэн объект тус бүрээр дүгнэвэл:

Хөрсөн бүрхэвчинд үзүүлэх нөлөөлөл

Уг төслөөс талбайн хөрсөн бүрхэвчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийн үр дагавар нь хөрсний талхлагдал элэгдэл эвдрэл юм.

Төслийг хэрэгжүүлэхэд олон салаа зам гаргах, авто машин болон ХАА-н бусад машин механизм явах замыг эмх цэгцгүй дур зоригоор гаргавал хөрс, хөрсөн бүрхэвчийн эвдрэл, ургамлан нөмрөгийн талхагдал үүсч болзошгүй.

Төсөл хэрэгжих нутгийн хөрс нь улаан буудай тариалахад нэн тохиромжтой боловч ялангуяа 4, 5 дугаар сард болдог хүчтэй салхинд элэгдэх магадлалтай. Иймд хөрсийг салхины элэгдлээс хамгаалах технологи нэвтрүүлэх хэрэгтэй.

Ургамалд үзүүлэх нөлөөлөл



Тус атаршсан талбайн хэмжээнд Ацан цахилдаг (Iris dichotoma pall), царван шарилж (Artemisia macrocephala Jaco) зэрэг эмийн ургамлууд талхлагдах, гэмтэх зэргээр цаашид ургах чадвараа алдах зэрэг сөрөг нөлөөлөл үүсэх талтай. Иймд дээрхи сөрөг нөлөөллийг арилгах үүднээс байгаль хамгаалах төлөвлөгөө болон зөвлөмжид заасны дагуу талхлагдалд өртөхөөс өмнө хамгаалах арга хэмжээ авах ба ургамалжилт болон хөрсний хэв шижийг нарийвчлан судлаж тухайн газар нутгийн хөрс, ургамлан нөмрөгт тохирсон нөхөн сэргээлтийн ажлыг хийх шаардлагатай.

Гадаргын болон газрын доорхи усанд үзүүлэх нөлөөлөл

Халхгол сумын нутгийн атаршсан талбайгаас ашиглалт явуулах төслөөс тухайн нутгийн гадаргын ус, гүний усанд шууд замаар үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл бага боловч ургамлыг нөхөн сэргээх, технологийн бус аргаар ашигласнаас хөрс сийрэгжих, ургамлын нөмрөг багасах өөрөөр хэлбэл энэ нь нэг нэгнээсээ хамаарч байдаг байгалийн компнентүүдийн гинжин хэлхээнд буюу экосистемд шууд бусаар нөлөөлж сөрөг нөхцлийг үүсгэж болзошгүй.

Усны хэрэглээ: Тус төслийг хэрэгжүүлэх явцад үйлдвэрийн зориулалтаар ус ашиглах шаардлагагүй тул ундны усыг гүний худгаас авч байхаар төсөлд тусгасан байна. Ахуйн хэрэглээний ус нэг хүнд өдөрт 10л-ээр тооцоход 12 хүнд өдөрт 120л, сард 3.6 тн ус хэрэглэх тооцоо гарч байна.



Сөрөг нөлөөллийг бууруулах, арилгах талаар зөвлөмж

Энэхүү төслийн үйл ажиллагаа явуулах хүрээнд уг баримт бичиг хүчинтэй байх бөгөөд үйл ажиллагааг өөрчлөх, өргөтгөх тухай бүр байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг хийлгэх хэрэгтэй.

Мэргэжлийн байгуулагын гэрчилгээний хугацааг сунгалгүйгээр үйл ажиллагаа үргэлжлүүлэн явуулах, гэрээнд заагдаагүй үйл ажиллагаа эрхлэх, зөвшөөрөлгүйгээр болон мэргэжлийн бус байгуулагаар байгалийн баялагаас дээж авхуулах тухайн бүс нутагт оршин амьдрагч бус амьтдын нутагшуулах ахуйн болон шингэн хог хаягдлыг ил задгай хаяж хөрс, ус агаарыг бохирдуулах болон байгаль орчны тэнцвэрт байдалд сөрөг нөлөө үзүүлэх зэрэг үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

Газарзүй, геологи орчинд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь

Тогтоогдсон нөөц бүхий газруудаас өөр газарт буюу атаршсан талбайн гадна хөрсийг ухах, ургамлын үндсийг түүх зэрэг үйл ажиллагааг явуулахгүй байх.

Тухайн атаршсан газрын эмийн ургамлын үндсийг ашигласны дараа газар тариаланд ашиглахад бэлтгэн элдэншүүлж, хөрсийг боловсруулах шаардлагатай.

Гадаргын ба гүний усанд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь

Төсөл хэрэгжүүлэх талбайд гадаргын ус байхгүй боловч хур тунадас ба үерийн усаар хөрс урсах, хог хаягдал зөөгдөж тархан газрын гадаргыг бохирдуулахаас хамгаалж далан байгуулах, суваг, шуудуу татах, талбайн захаар мод бут тариалах зэрэг ажлуудыг хийх нь зүйтэй.

Ургамлан нөмрөгт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь



Олон салаа зам гаргаж ургамлан нөмрөгийг гэмтээхгүй байх арга хэмжээг хөрс хамгаалах арга хэмжээтэй уялдуулан авах шаардлагатай.

Ургамалжуулах ажлыг байгалийн аясаар болон сэргэн ургалтад туслах чиглэлээр явуулахаас гадна олон наст өвс, ургамлын үр цацах, бут сөөг тарихад тохиромжтой.

Тариалангийн болон судалгааны ажлын үед олон салаа зам гаргах хөрс, ургамлын бүрхэвчийг гэмтээхгүй байх бүх арга хэмжээг авах, ургамлын үндсийг түүхдээ төсөлд тусгагдсаны дагуу талбай дундуур явганаар явж түүх ба гарган авсан үндсийг цуглуулан ачих зориулалт бүхий тээврийн хэрэгсэлийг талбай хоорондын урьд өмнө ашиглаж байсан замаар явуулж байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл судалгаа явуулсан 3127 га талбайд тариалалтанд зориулагдсан хөдөө аж ахуйн машин тоног төхөөрөмжөөс бусад тээврийн хэрэгсэлийг оруулахгүй байхыг анхааран ажиллах шаардлагатай байна. Төсөл хэрэгжүүлэх талбай, хурааж авсан үндсийг хатаах, савлах байгууламж хоорондын зайг тэмдэгжүүлж урдчилсан маршрут боловсруулан ажиллах

Төсөл хэрэгжүүлэх 3127 га талбайгаас ургамлыг түүхдээ талбайд эгнээ, мөр үүсгэн мөр мөрөөр явж, зориулалтын багаж ашиглан газрын хөрс болон газрын гадаргад аль болох сөрөг нөлөө багатайгаар ургамлын үндэс хурааж бэлтгэх

Гадаргын хэрчигдэл шугаман буюу түр зуурын урсцын жалга сайр дагуу ургасан ургамлыг (Дэрэвгэр жиргэрүү, Ацан цахилдаг, Царван, Шарилж) түүж болохгүйг хатуу анхаарах шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл дээрх газраас ургамлыг түүсэн нөхцөлд хөрс суларснаас тухайн газрын хөрс элэгдэлд өртөгдөж болзошгүй тул тухайн сайр жалгын эргээс 10 м-ээс багагүй хэсэгт ургамал түүхгүй байх шаардлагатай.



Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын үндсийг ашиглахдаа иш, навчийг нэг дор бөөнөөр биш талбайд жигд хаях хэрэгтэй. Ургамлын үндсийг авангуут гарсан нүхийг гутлын өсгийгөөр гишгэж нягтруулах шаардлагатай.

Хатаах, савлах технологи

Хатаалт:

Цэвэрлэж ялгасан ургамлын үндсийг ишнээс нь тус тусад нь тасалгааны температурт, даавуу буюу аль болох ус чийг татахааргүй материалаар хийгдсэн хатаах өрөөнд 7 хоногоос багагүй хугацаагаар дэлгэж хатаана.

Хатааж буй ургамлын доор дэвссэн суурь дэвсгэрийг ойр ойрхон буюу хоног тутамд сольж үндсийг ойр ойрхон сэлгэж байх

Хатааж буй ургамал, иш үндсийг чийгээ алдтал нь дэлгэж хатаах бөгөөд бүрэн хатсан нөхцөлд савлах

Хатуу хог хаягдлын түр хадагалах сав, талбай

Савлалт:

Ургамлаа савлахад бэлэн болсон эсэхийг сайтар шалгаж үзэх /бүрэн хатсан эсэхийг/

Савлагаа хийхийн өмнө хатаасан ургамлаа зориулалтын жинлүүрээр жинлэх

Хатаасан ургамлаа жин, эзэлхүүн тус тусад нь ялган, савлахад бэлтгэх



Савлах хайрцаг савыг ижил хэмжээтэйгээр бэлдэж, хайрцагийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгах

Хайрцаг сав нь амархан эвдэрч гэмтэхээргүй, ус чийг татахгүй материалаар хийгдсэн байх

Эмийн ургамал хатаах ашиглах стандарт шаардлага, холбогдох дүрэм журмыг мөрдлөг болгон ажиллах шаардлагатай.

Амьтны аймагт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь

Халхгол сумын ЗДТГ, байгаль орчны байцаагч, газрын даамалтай хамтран байгаль орчныг хамгаалах, ан амьтны тухай хуулиудыг сурталчлах

Төслийн үйл ажиллагааны явцад учрах жижиг амьтны амьдрах орчин, үүрийг сүйтгэхгүй байх талаар ажилчдад заавар өгч, хяналт тавиж байх

Түүх соёлын дурсгалт зүйлст үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь

Ургамлын үндсийг ашиглах явцад түүх соёлын дурсгалт зүйлс илэрвэл, хамгаалалтанд авах, шаардлагатай тохиолдолд тухайн үйл ажиллагааг яаралтай зогсоож холбогдох байгууллагуудад мэдэгдэх.

Холбогдох захиргааны болон мэргэжлийн байгууллагуудын шийдвэр гарсны дараа үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх.

Нийгэм эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг бууруулах нь

Төслийн үйл ажиллагааны тухай мэдээллийг нутгийн оршин суугчдад өгч төслийн улмаас орчинд гарч байгаа сөрөг нөлөөлөл, үзэгдлийн талаар тэдний саналыг авч, нөлөөг бууруулах талаар ажил зохион байгуулж байх.

Орон нутагт өгөх татвар, хураамж, төлбөр зэргийг цаг хугацаанд нь өгч байх

Орон нутгийн ард иргэдийг төсөл хэрэгжих хугацаанд ажилд авч ажиллуулах нь орон нутгийн нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд хувь нэмэр оруулж буй явдал болно.

Байгаль орчны үнэлгээ, бусад холбогдох шийдвэрүүдийн талаар оршин суугчдад зөв мэдээлэл өгч байх нь чухал юм.



Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөхийг багасгах зорилгоор авах арга хэмжээ

Ургамлын үндэс түүхээр ажиллаж байгаа хүмүүсийг хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны багаж хэрэгсэл, хувцсаар хангах.

Эрүүл мэндийн үзлэгийг ажил эхлэх, дуусах үед зохион байгуулж, тоосны улмаас гарч болох өвчлөлийг бууруулах, урьдчилан сэргийлэх ажлыг хийж байх .

Ургамлын харшилтай хүнийг тус ажилд ажилуулахгүй байх

Хог хаягдалын менежмент

Талбайд ажиллах үед гарах ахуйн хог хаягдлыг нэгдсэн цэгт буюу нүх ухаж хийх нь зуны дулаан улиралд эвгүй үнэр гарах, ялаа, шавьж бөөгнөрөх, янз бүрийн өвчин гарах нөхцөл бүрдэхээс сэргийлэх, байгаль орчныг бохирдуулахгүй байх шаардлагад нийцэх юм. Тариа бригадын суурин /хуучнаар/-гийн хажууд төслийн ажилчид байрлах ба тус суурингийн хогийн цэгт хатуу хог хаягдлыг хуримтлуулна. Мөн ажилчдын бие засах газрыг 1.5х4 харьцаатай 4м-ээс багагүй гүнтэйгээр шинээр ухаж байгуулах ба хөрсний өнгөн хэсгийг бохирдохоос сэргийлж хажуу ханыг доторлон цементлэнэ..Эдгээр газруудыг 14 хоног тутамд хлорын шохой, уусмалаар ариутгаж байвал зохино. Машин техникийн засвар үйлчилгээнээс гарсан шатах тослох материал асгарч хөрсийг бохирдуулсан нөхцөлд тухай бүрт хөрсийг хусаж цэвэрлэн бохирдсон хөрсийг хогийн цэгт шилжүүлэх арга хэмжээ авна.



НАЙМ. БОЛЗОШГҮЙ АЮУЛ, ОСОЛ

Гал, ус, аянга, цахилгаан, газар хөдлөл зэрэг гэнэтийн болзошгүй аюул ослын эрсдэлийг тооцож, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авах нь аливаа үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааны нэг чухал хэсэг болно.

8.1. Гал түймэр

Монгол орны байгалийн гамшгийн эрсдэлийн болон эмзэг байдлын үнэлгээнээс үзэхэд төсөл хэрэгжих бүс нутаг нь хээрийн гал түймрийн аюул осол багатай бүс нутагт хамрагдах боловч хавар намрын улиралд салхи шуурга ихтэй байдаг учир ил задгай гал гаргах, цог нурмыг ил задгай асгахыг хориглох бүсийн ургамалжилтийг түймрээс хамгаалах нь зүйтэй. Үүнд:Ажилчдад хөдөлмөр хамгааллын, галын аюулгүй ажиллагааны зааварчилгааг тогтмол өгч байх хэрэгтэй.

Талбайд ажиллах техникийн бүрэн бүтэн байдалд тогтмол хяналт тавих.

Ахуйн хог хаягдал, үнс нурмыг зохих хогийн цэгт тусгайлан бэлтгэсэн нүхэнд хийж байх хэрэгтэй.



Хуурай, салхи шуурга элбэгтэй, шаталтын зэрэглэл өндөр II-IV, VII-Х саруудад түймэр гарах нөхцөл бүрддэг тул гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ галын болзошгүй аюулд өртөхөөс болгоомжлох нь чухал. Гал түймрээс урьдчилан сэргийлэх гал унтраах анхан шатны багаж төхөөрөмжийг бүрдүүлж, ашиглахад бэлэн байлгах (ОУ-5 маркийн буюу түүнтэй адилтгах гал унтраагуул, троссон шүүр, хүрз, резинэн цохиур, төмөр савар г.м).

Галын болзошгүй аюул, ослын үед авах арга хэмжээний бэлтгэл, зохион байгуулалтын ажлыг “Галын аюулгүй байдлын тухай хууль”-ийн шаардлагад нийцүүлж хийвэл зохино.

Ургамал түүх үеийн болон техник хэрэгсэлийн бүрэн бүтэн байдлыг тогтмол шалгаж байх ашиглалт, аюулгүй ажиллагааны дүрмийн шаардлагыг ханган ажиллах хэрэгтэй.

Автомашины мотор, бусад эд ангиас шатах тослох материал, шүүрэлт гоожилтгүй байгаа эсэхийг байнга шалгаж байх хэрэгтэй.

8.3. Газар хөдлөлт

Халхгол орчмын нутаг нь чичирхийллийн 5.5 баллын бүсэд оршдог. Түүхэн баримтаас харахад хүчтэй газар хөдөлж байсан баримт үгүй бөгөөд сүүлийн жилүүдийн ажиглалтын станцын материал дээр газар хөдлөлийн эпи-төв харьцангуй цөөн байна.



8.4. Химийн бодис (ослоос үүдэлтэй)

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын ашиглах төслийн үйл ажиллагааны явцад үйлдвэрлэлийн зориулалтаар химийн бодис хэрэглэхгүй, харин ахуйн угаалга, цэвэрлэгээний зориулалтаар химийн бодис (угаалгын нунтаг, саван, шампунь) бага хэмжээгээр ашиглах учир энэ талаар эрсдэл бараг байхгүй.

8.5. Халдварт өвчин тархах

Төслийн үйл ажиллагаанаас гарах хог хаягдлыг зохих шаардлагын дагуу зайлуулж, цэвэрлээгүйн улмаас орчны ус, хөрс бохирдох, бусад ургамлын бүрхүүл гэмтэж энэ нь ундны усны эх үүсвэрт орсноор элдэв халдварт өвчин дамжин тархах нөхцөлтэй.

Хүнсний хаягдал үлдэгдлийг тухай бүр зайлуулаагүйгээс хүн, мал хордох элдэв нян тархаж болзошгүй.

Эдгээрээс сэргийлэхийн тулд ундны худаг болон тариалангийн талбай орчимд ариун цэврийн хамгаалалтын бүс тогтоох, бүсэд авах хамгаалалтын дэглэмийг чандлан сахих, түгээгүүр хоолойг зохих шаардлагын дагуу угсарч холбох тэдгээрийн ашиглалтын байдалд тогтмол нян судлалын шинжилгээ хийлгэх шаардлагатай.

Мөн хоолны халдварт хордлогоос сэргийлэх үүднээс хүнсний газар баримтлах ариун цэвэр, халдвар хамгааллын дэглэмийг сахих хэрэгтэй.



Гамшгаас хамгаалах талаар аж ахуй нэгж, байгууллага, иргэний хүлээх үүрэг

Гамшгаас хамгаалах тухай хуулийн 5 дугаар бүлэг, 27 дугаар зүйл.

27.1. Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь харъяалал, өмчийн төрөл, хэлбэрээс үл хамааран гамшгаас хамгаалах талаар дараахь үүрэг хүлээнэ.

27.1.1. Гамшгаас хамгаалах төлөвлөгөө баталж хэрэгжүүлэх

27.1.2. Үйл ажиллагааныхаа онцлогт зохицуулан гамшгаас хамгаалах орон

тооны бус штаб, алба мэргэжлийн анги байгуулах

27.1.3. мэргэжлийн ангийг шаардагдах техник хэрэгслээр хангах

27.1.4. мэргэжлийн анги болон ажилтныг гамшгаас хамгаалах үйл ажиллагаанд сургаж бэлтгэх, тэдгээрийг гамшгийн голмтод үүрэг гүйцэтгэх дадлага, чадвартай болгох, бэлэн байдлыг хангуулах.

27.1.5. гамшгаас хамгаалах талаархи хууль тогтоомж, түүнийг хэрэгжүүлэх талаар эрх бүхий байгуулагаас гаргасан шийдвэрийг биелүүлэх.

27.1.6. гамшгийн эмзэг байдал, эрсдлийн үнэлгээ хийлгэх.



27.1.7. гамшгийн үед шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэр бүрдүүлэх зориулалтын дагуу захиран зарцуулах.

27.1.8. өөрийн онцлогт тохируулж гамшгаас хамгаалах штаб, мэргэжлийн байгуулагаар гамшгийн үед үүрэг гүйцэтгүүлэх.

27.1.9. гамшгийн тухай мэдээг холбогдох дээд шатны байгуулагад шуурхай хүргэх.



ЕС. БАЙГАЛЬ ОРЧИНД НӨЛӨӨЛӨХ БАЙДЛЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ДҮГНЭЛТ

“Их ташгай” ХХК-ний Дэрэвгэр жиргэрүү эмийн ургамлын ашиглах, улаан буудай тариалах төслийн үйл ажиллагаатай холбогдсон судалгаанаас дараах дүгнэлтийг хийж байна.

Атаржсан газарт нэгэнт ургасан ашигт ургамлыг танин мэдэж, ургамлын цаашдын нөхөн төлжилт, экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулахгүйгээр урт хугацаанд ашиглах нь эдийн засгийн хувьд үр дүнтэй.

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамал нь ашиглалтаас хойш 7-8 жилийн хугацаанд анх ашигласан хэмжээндээ нөхөн ургадаг онцлогтой бөгөөд энэ ургамлыг түүж ашиглах технологи нь энэ онцлогийг авч үзсэн, ургамлын нөөцийг зохистой ашиглахад чиглэгдсэн байна.

Дэрэвгэр жиргэрүү эмийн ургамлын талаар Байгаль орчны сайдын 2008 оны 5 дугаар сарын 21-ны өдрийн 194 тоот “Монгол орны ашигт зарим ургамлын экологи, эдийн засгийн үнэлгээ батлах тухай” тушаалд 1 кг-ын экологи, эдийн засгийн үнэлгээг 16.000 (арван зургаан мянга) төг-өөр баталсан байна. Энэ эрхзүйн баримт бичиг нь энэхүү ургамлын нөөцийг зохистой ашиглах, хамгаалах чухал хөшүүрэг болж байна.



Их ташгай ХХК-ний мэргэжлийн байгуулагын гэрчилгээний хугацаа 2009 оны 10 сард дуусахаар байна. Иймд энэ хугацааг дуусахаас өмнө төрийн захиргааны төв байгууллагаас зохих журмын дагуу эрхийн бичгийн сунгалтыг хийлгэх шаардлагатай.

Жил бүр Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийг боловсруулж Байгаль орчны яамаар батлуулан, хэрэгжилтийн талаархи тайланг орон нутгийн байгаль орчны хяналтын улсын байцаагчид мэдээлэх шаардлагатай

Төслийн заасан технологи, БОНБНҮ-ний байгаль хамгаалах төлөвлөгөө, орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийн заалтууд, БОАЖ-ийн Яам болон Дорнод аймгийн захиргаанаас тогтоосон тухайн ургамлыг ашиглах нөөцийн хязгаарыг баримтлан ажиллах тохиолдолд энэ төсөл нь хэрэгжих боломжтой гэж дүгнэж байна



АРАВ. ТӨСӨЛД ХАМААРАХ ХУУЛЬ ЭРХ ЗҮЙН ОРЧИН

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль

8 дугаар зүйл. Байгалийн баялагийн нөөцийн үнэлгээ

3. Байгалийн баялагийн нөөцийн үнэлгээг экологи, эдийн засгийн ач ходбогдлыг харгалзан төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох бусад байгууллагатай хамтран тогтооно.

4. нөөцийн мөнгөн үнэлгээг тухайн баялагийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамж, байгальд учруулсан хортой нөлөөлөл, шууд хохирлын нөхөн төлбөрийн хэмжээг тогтоох үндэс болгоно.

21 дүгээр зүйл. Байгаль очрныг бохирдохоос хамгаалах

3. Аж ахуй нэгж, байгууллага үйлдвэрлэлийн болон ахуйн хог хаягдлаар байгаль орчныг бохирдуулахгүй байх талаар дараахь үүрэгтэй:

1/ ... Хог хаягдлыг ялган, зориулалтын саванд цуглуулан, тусгайлан тоноглогдсон тээврийн хэрэгслээр зөөж тогтоосон цэгт хаях,

2/ Оршин байгаа орчноо болон нүүхдээ бууцаа цэвэрлэж, шаардлагатай бол ариутгаж байх

3/ хашаа, байрныхаа орчны хог хаягдлыг тогтмол цэвэрлэх

25 дугаар зүйл. Байгалийн баялагийг нөхөн сэргээх

... Байгалийн баялаг ашигласан газар, орчныг засаж сайжруулах, тохижуулах

Байгаль орчин, байгалийн баялагийг хамгаалах талаархи аж ахуйн нэгж, байгуулагын үүрэг

31 дүгээр зүйл. Аж ахуйн нэгж, байгуулагын үүрэг

1/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж, Засгийн газар, нутгийн өөрөө удирдах байгууллага болон Засаг даргын шийдвэр, улсын байцааг, байгаль хамгаалагчийн шаардлагыг биелүүлэх

2/ эрх бүхий байгуулагаас баталсан байгалт орчны холбогдолтой стандарт, хэм хэмжээ, дүрэм, журмыг чанд сахин биелүүлж, дотоодын хяналтыг хэрэгжүүлэх



3/ Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх явцад байгаль орчинд гаргаж байгаа хог хаягдлын хэмжээг бүртгэж, тэдгээрийг багасгах, цэвэрлэх талаар авсан арга хэмжээ, хянах төхөөрөмжийн ажиллагааны тухай тайлан мэдээг хугацаанд нь гаргаж холбогдох байгууллагад өгөх

4/ байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл бүхий үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага үйл ажиллагааныхаа сөрөг нөлөөллийг бууруулах, зогсоох болон байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээний зардлыг жил бүр төсөвтөө тусган хэрэгжүүлэх

5/ гэрээний дагуу тарьж, ургуулсан ой, ургамал гэх мэт засаж тохижуулсан газрыг сум, дүүргийн Засаг даргад хугацаанд нь хүлээлгэн өгөх

6/ төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталсан журмын дагуу экологийн паспорт хөтлөх

37 дугаар зүйл. Байгаль орчинд учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх

1/ Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага хууль бус үйл ажиллагаагаараа байгаль орчин, түүний баялагт учруулсан шууд хохирлыг нөхөн төлөх үүрэгтэй.

38 дугаар зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийг зөрчигдөд хүүлээлгэх хариуцлага

1. байгаль очрныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зөрчсөн гэм буруутай этгээдэд зөрчлийн шинж байдал, хохирлын хэмжээг харгалзан эрүүгийн болон захиргааны хариуцлага хүлээлгэнэ.

Байгалийн ургамлын тухай, 1995

10 дугаар зүйл. Ургамлыг ашиглах зориулалт

Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага .... ховор ургамлыг ахуйн болон судалгаа, шинжилгээний зориулалтаар ашиглана.

13 дугаар зүйл. Ургамлыг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах

3. Элбэг ургамлыг үйлдвэрлэлийн зоирулалтаар ашиглах зөвшөөрлийг сум, дүүргийн Засаг дарга, ховор ургамлыг эм, үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах зөвшөөрлийг төрийн захиргааны төв байгууллага олгоно.

15 дугаар зүйл. Ургамлыг ашиглах зөвшөөрөл олгох журам.

2. Ургамлыг ашиглах зөвшөөрөл олгох байгууллага буюу албан тушаалтан нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын ургамал ашиглах тухай хүсэлтийг тухайн этгээдийн боловсруулсан төсөл, түүний талаарх мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн хүсэлт хүлээн авснаас хойш 14 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.



3. Ургамлыг ашиглах зөвшөөрлийг эрхийн бичгээр олгоно. Эрхийн бичгийг бусдад шилжүүлэн ашиглахыг хориглоно.

4. Эрхийн бичигт ургамлыг түүж бэлтгэхтргэн аж ахуйн нэгж, байгууллагын нэр, хаяг, ургамлын зүйлийн нэр, эрхтэн, түүж бэлтгэх хэмжээ, хугацаа газрыг заана.

5. Тухайн нутаг дэвсгэрийн байгаль хамгаалагч ургамал ашиглах эрхийн бичгийг үндэслэн ургамлыг түүж бэлтгэх газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад зааж өгнө.

16 дугаар зүйл. Ургамлыг түүж бэлтгэх журам, хэмжээ, хугацаа

1. Ургамал ашиглах зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага ургамлыг түүж бэлтгэх журам, ашиглахыг зөвшөөрсөн хэмжээ, хугацааг баримтлан түүж бэлтгэнэ.

2. Ургамлын түүж бэлтгэх журам, хэмжээ, хугацааг маргэжлийн байгууллагын саналыг үндэслэн төрийн захиргааны төв байгууллага тогтооно.

19 дүгээр зүйл. Ургамал ашиглагчийн үүрэг

Ургамал ашиглагч нь дараах үүрэгтэй байна:

1/ ургамлын тухай хууль тогтоомжийг биелүүлэх

2/ ургамлыг түүж бэлтгэх, нөхөн сэргээх журмыг баримтлах

3/ журам, зөвшөөрөлд заасан хэмжээ, хугацаанд ургамлыг түүж бэлтгэх

4/ нэг наст ургамлыг түүний үр боловсросны дараа түүж бэлтгэх

5/ ургамлыг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглахдаа байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ, нөөцийн хэмжээг өөрийн зардлаар тогтоолгон, ургамлыг нөхөн сэргээх буюу нөхөн сэргэх нөхцлийг бүрдүүлэх

6/ ургамлыг ашиглах зорилгоор газар эзэмших, ашиглах гэрээнд заасан нөхцөл болзлыг биелүүлэх

Ургамал хамгааллын тухай, 1996

8 дугаар зүйл. Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын үүрэг

Иргэн аж ахуйн нэгж, байгууллага ургамал хамгаалал хорио цээрийн талаар дараахь үүргийг хэрэгжүүлнэ.

1/ эзэмшиж, ашиглаж байгаа газартаа ургамал хамгааллын ажлыг ургамал хамгаалах албаны дор хэрэгжүүлнэ.



2/ эзэмшиж, ашиглаж байгаа газарт нь ургамлын өвчин, хөнөөлт шавьж, мэрэгч амьтан, хог ургамал илэрвэл ургамал хамгаалах албанд даруй мэдэгдэж хобогдох арга хэмжээг энэ хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаас бусад тохиолдолд өөрийн зардлаар авах

4/ ургамал, үр, ургамлын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүн гадаад оронд гаргахдаа 14 хоногийн өмнө үзлэг, шинжилгээнд оруулж, зөвшөөрөл авах

6/ Ургамал хамгаалахад ашигладаг бодис импортлох, худалдах бол зөвшөөрөл авах

11 дүгээр зүйл. Ургамал хамгаалал, хорио цээрийн арга хэмжээг төрөөс санхүүжүүлэх

2/ ургамлын онц хөнөөлтэй өвчин, хөнөөлт шавьж, мэрэгч амьтан, хог ургамлын гэнэтийн олшролын үед түүнтэй тэмцэх устгах

Ахуйн болон үйлдвэрлэлийн хог хаягдлын тухай, 2003

10 дугаар зүйл. Хог хаягдлын талаар иргэн аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийтлэг эрх үүрэг.

10.2 Аж ахуйн нэгж, байгууллага дараах эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.

10.2.1. явуулж байгаа үйлдвэрлэл үйлчилгээний төрлөөс хамаарч хог хаягдлыг төрөлжүүлж, хог хаягдал ангилах түр цэгт ангилан хаях, үйлдвэрлэлэийн хог хаягдлын талаарх мэдээллийг төрийн болон нутгийн захиргааны байгууллагад үнэн зөв мэдээлэх

10.2.2. хог хяагдлын талаарх дүрэм, журам, стандартын шаардлагыг хангаж ажиллах

10.2.3. хог хаягдал гаргасны төлбөрийг хугацаанд нь бүрэн төлөх

10.2.4. хог хаягдлын талаар мэргэжлийн байгууллагаас арга зүйн туслалцаа зөвлөгөө авах

10.2.5. хог хаягдлыг ангилан хаях талаар зохих мэдлэгийг ажилтандаа

10.2.6. хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх эрх авсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай гэрээ байгуулан биелэлтийг хангах

Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай, 2001

6 дугаар зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөр



6.1. Төсөл хэрэгжүүлэгч нь өөрийн үйл ажиллагааны явц, үр дүнг хянах, байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний дүгнэлт, зөвлөмжийн хэрэгжилтийг хангах зорилгоор байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, орчны-хяналт шинжилгээний хөтөлбөртэй ажиллана.

6.2. Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, орчны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөр болон тэдгээрийг хэрэгжүүлэхэд шаардах хөрөнгө, зардлын хэмжээг байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын ерөнхий үнэлгээ хийсэн байгууллага батална.

6.4. Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, орчны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд тухайн орон нутгийн байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч, аймаг, нийслэл, сум дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн Хурал, түүний Тэргүүлэгчид хяналт тавина.

Байгалийн ургамал ашигласны төлбөрийн тухай, 1995

8 дугаар зүйл. Төлбөо төлөх, тайлагнах

2. Төлбөр төлөгч ургамал ашиглах зөвшөөрлийн эрхийн бичиг авах тухай бүрдээ төлбөрийг бэлнээр сум, дүүргийн Засаг даргын томилсон албан тушаалтанд, эсвэл бэлэн бусаар сум, дүүргийн мөсөвт тус тус төлнө.

Амьтан, ургамал тэдгээрийн гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүнийг улсын хилээр нэвтрүүлэх үеийн хорио цээрийн хяналт, шалгалтын тухай, 2002

Газрын хэвлийн тухай, 1988

Хүрээлэн буй орчинд ээлтэй технологи нэвтрүүлэх чиглэлээр

1998 Засгийн газрын 95-р тогтоол: Байгаль орчинд аюулгүй технологи нэвтрүүлэхэд иргэд, аж ахуйн нэгж, байгуулагыг дэмжих журам

Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд хориг тавих

1998 БО Сайдын 77-р тушаал. Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд түр хугацааны хориг тавих, байгаль орчны хууль тогтоомж зөрчсөн үйлдлийн тухай мэдээллийг бүртгэх, мэдээллийг урамшуулах журам батлах

Төсөлд мөрдөгдөх дүрэм, журам, стандарт

Аж ахуй нэгж, байгуулагын галын техникийн комиссын дүрэм



Аж ахуй нэгж, байгуулагын объект дээр гагнуур болон бусад гал хэрэглэсэн ажил хийх үед мөрдөх галын аюулгүйн дүрэм.

Аж ахуй нэгж байгуулагын галын бүлгэмийн журам

Стандартууд

MNS 0012-013:1991 Ажлын байрны агаар

MNS 4248:1995 Бохир ус цэвэршүүлэх үйлдвэрийн байршлыг сонгоход тавигдах

ерөнхий шаарлага, цэвэршүүлэх

технологи, түүний үр ашигтай байдал

MNS 0012-008:1985 Дуу чимээ-ерөнхий шаардлага

MNS 0012-15:1987 Дуу чимээ-Ажлын байрны чимээг хэмжих арга

MNS 0012-4-005-1985 Дуу чимээ-Хамгаалах арга, хамгаалалтын тоног төхөөрөмж

MNS 5002:2000 Дуу-чимээ-Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал ба эрүүл ахуй чимээний норм ба аюулгүй байдлын ерөнхий шаардлага

MNS 0017-5-1-18:1983 Нөхөн сэргээлт-эвдэрсэн газрын ангилал

MNS 4586:1998 Усны чанарын стандарт

MNS 4943:2000 Усны чанар хог хаягдлын стандарт

MNS 6263-90 Хөрсний ангилал

MNS 2305-94 Хөрсний дээж авах, савлах, тээвэрлэх, хадагалах журам

MNS 17.5.1.18-83 Сэргээн сайжруулах эвдэрсэн газрын ангилал

MNS 0017-5-1-13:1993 Эвдэрсэн газрыг нөхөн сэргээхэд тавигдах ерөнхий шаардлага

MNS 4918:2000 Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулахад тавигдах

ерөнхий шаардлага



АРВАН НЭГ. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Төсөл хэрэгжүүлэгч: “ИХ ТАШГАЙ” ХХК

Байгаль хамгаалах төлөвлөгөө, түүнийг боловсруулах үндэслэл

Аливаа төслийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны явцад байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн нөөц баялагийг зохистой ашиглах үйл ажилагааг шийдвэрлэх арга зам, түүнд шаардагдах хөрөнгө зардлыг хамруулан тусгасан баримт бичгийг байгаль хамгаалах төлөвлөгөө гэнэ.

Төлөвлөгөөг боловсруулахдаа тухайн төслийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны орон зай, цаг хугацааг бүрэн хамарсан байхаас гадна түүнд тодорхой асуудлыг хариуцан гүйцэтгэх эзэн, хэрэгжүүлэх хугацаа, зардлыг үзүүлэлт тус бүрээр нарийвчлан тодорхойлж тусгасан байвал зохино. Харин төлөвлөгөөг боловсруулах хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлыг тухайн төслийг хэрэгжүүлэгч аж ахуйн нэгж байгууллага нь үйл ажиллагааны зардалд багтаан төлөвлөж зарцуулах ёстой.



Бид энэхүү төслийн байгаль хамгаалах төлөвлөгөөг боловсруулахдаа “Байгаль орчныг хамгаалах тухай”, “Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай” болон “Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” хуулиуд, Байгаль орчны сайдын тушаалаар баталсан “Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөр боловсруулах журам” болон олон улсын стандарт “ISO14001”-ын Төлөвлө-Хий-Шалга-Гүйцэтгэ (ТХШГ) гэсэн аргачилал зэргийг удирдлага болгов.

ТХШГ-г дараах байдлаар товч тайлбарлаж болно.

Төлөвлө: байгуулагын байгаль орчны бодлогын дагуу тодорхой үр дүнд хүрэхийн тулд шаардлагатай зорилго, үйл явцыг тодорхойлох

Хий: үйл явц хэрэгжүүлэх

Шалга: байгаль орчны бодлого, зорилго, зорилт, хууль эрхзүйн болон бусад шаардлагуудын дагуу үйл явцыг хянаж хэмжих ба үр дүнг тайлагнах

Гүйцэтгэ: байгаль орчны удирдлагын тогтолцооны гүйцэтгэлийг байнга сайжруулах арга хэмжээ авах

Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ



Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг хангах асуудлыг аж ахуйн нэгж, байгууллага аль нэг ажилтандаа албан ёсоор хариуцуулан ажиллуулах шаардлагатай бөгөөд түүний гүйцэтгэлийг тогтоосон хугацаанд гаргаж, хобогдох газрууудад тайлагнаж байвал зохино.

11.1. Хөрсний бохирдол

11.1.1. Нөлөөллийн товч тодорхойлолт

Хөрс ургамал гэмтэх, хөрсний эвдрэл эрчимжих зэргээс гадна

11.1.2. Нөлөөлөлд өртөх объект

Төслийн ажиллагсад, ойр орчинд байгаа хүн, мал, бичил биетэн, амьтан, ургамал. Байгаль орчинд бохирдол үүссэн тохиолдолд бохирдол нь ургамал, хөрсөөр дамжин хүрээгээ тэлэх магадлалтай.

11.1.3. Стандарт нормоор зөвшөөрөгдөх хэмжээ

Хөрсийг химийн бодисоор бохирдуулах, шатах тослох материал ил задгай асгахыг хориглоно (БОЯ, ЭХЯ-ны сайдын 1989.06.22-ны 68/А/61 дугаар).

Нөлөөллийг бууруулах, арилгах, нөхөн төлбөр хийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх àðãà õýìæýý

Хүснэгт 11



Д/дХэрэгжүүлэх арга хэмжээ Хугацаа Зардал,

мянв төгХугацаа

1Хөрсний шинжилгээг орчны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрт заасан хугацаанд хийлгэх

Төсөл хэрэгжүүлэх хугацаанд

120.0

Компанийн захиргаа

2

Машин-техникийн үйлчилгээ, засварыг тусгай бэлтгэсэн талбайд явуулж хэвших


100.0 -“-

3

Хог хаягдлыг эмх цэгцтэй, ангилж хадгалах


80.0 -”-



Á¿ãä 300.0

11.1.2. Ажиглалт, хяналт явуулах шаардлага

Газар ашиглалтын бүртгэл мэдээг хөтөлж, холбогдох байгууллагад орчны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрт заасан хугацаанд тайлагнах

11.1.3. Хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэр

Санхүүгийн төлөвлөгөөнд хөрс хамгаалах, нөхөн сэргээх зардал төлөвлөж, зарцуулах.

11.2. Агаар орчны бохирдол

11.1.2. Нөлөөллийн товч тодорхойлолт

Хатуу, шингэн хог хаягдлыг ил задгай хаяснаас элдэв гаж үнэр гарах, мөн тоосжилт, утаа тортогийн хэмжээ ихсэж болзошгүй

11.1.3. Нөлөөлөлд өртөх обьект

Ажиллагсад, ойр орчимд буй хүн, мал, ургамал, хөрс

11.1.4. Стандарт нормоор зөвшөөрөгдөх хэмжээ



Эрүүл ахуйн хяналтын ерөнхий байцаагчийн тушаалаар батлагдсан “Хот суурингийн агаар дахь хорт бодисын агууламжийн зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ” (Улсын ариун цэврийн байцаагчийн 1989 оны 11 тоот тушаалын 2-р хавсралтаар)

Нөлөөллийг бууруулах, арилгах, нөхөн төлбөр хийх чиглэлээр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

Ажиглалт, хяналт явуулах шаардлага

Агаарын бохирдлыг тогтоох хяналтын хэмжилтийг хөтөлбөрт заасан хугацаанд хийлгэх

Хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэр

Хүснэгт 12

Хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

Хугацаа Зардал,

мян. төг

Хариуцах эзэн

Хатуу, шингэн хаягдлыг битүү саванд хуримтлуулж тухай бүрт нь хогийн цэгт ачуулах, ариутгах, бие засах газрыг хлорын шохойн 5-10%-ийн сүүн уусмалаар ариутгаж байх

Төсөл хэрэгжих хугацаанд

60.0 Компанийн захиргаа

Бүгд 60.0



Санхүүгийн төлөвлөгөөнд тусгасан байгаль хамгаалах зардлын нэг хэсэг болгон зарцуулах

Ургамлын бохирдол

Нөлөөллийн товч тодорхойлолт

Шатах тослох шингэн алдагдах болон олон салаа зам гарсанаар ургамал ургах нөхцөл нь хомсдож, тоосжилт ихсэж болзошгүй.

Нөлөөлөлд өртөх объект

Эзэмшлийн талбай орчимд буй хүн, мал амьтан, байгаль орчин. Бохирдол үүссэн тохиодолд хөрс зөвхөн тэр орчиндоо бохирдоно.

Стандарт нормоор зөвшөөрөгдөх хэмжээ

Хөрсийг ямар нэгэн химийн бодисоор бохирдуулах, шатах тослох материалыг ил задгай асгахыг хориглоно. Мөн эвдэрсэн газар, хөрсийг УСТ 17.5.1.19-92 дагуу нөхөн сэргээх шаардлага тавигдана.


Хүснэгт 13



Хэрэгжүүлэх арга хэмжээ Хугацаа Зардал мян.төг

Хариуцах эзэн

Ургамлын бүрхэцийг сайжруулах нөхөн сэргээлт хийх

2009 1000.00 байгаль орчны асуудал эрхэлсэн ажилтан

Ургамал ургах, нөхцлийг бурдүүлж ойн зурвас байгуулах

2009 1000.00 байгаль орчны асуудал эрхэлсэн ажилтан

Нөхөн сэргээлтийн нарийвчилсан төлөвлөгөө боловсруулж сумын засаг даргын тамгын газартай тохиролцон БОЯ –аар хянуулж баталгаажуулна.

2009 Шинээр хийж төсөлд тусгана.

байгаль орчны асуудал эрхэлсэн ажилтан

Нийт 2000.00



Ажиглалт, хяналт явуулах шаардлага

Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг 5 жилд нэг удаа хийлгэх шаардлатай.

Ургамлын бохирдлын түвшинг тогтоох судалгаа хийлгэн, бохирдлыг байнга хягаж байх.

Төслийг хэрэгжүүлэхдээ Дэрэвгэр жиргэрүүг тармалжуулж турших, нөхөн сэргээх цаашид богино хугацаанд буцааж ашиглах боломжийг тооцох, хөрсийг ус ба салхины элэгдэл эвдрэлд орохоос хамгаалах болон бусад арга хэмжээг авах шаардлагатай. Тариалангийн талбайн гадна орших талхлагдсан талбайг ургамалжуулах ургамлын төрөл зүйл, тариалах арга ажиллагааг тухайн талбайн хөрсний шинж, чанар, бүтэц, газрын гадаргын налуу болон бусад нөхцөл байдалтай уялдуулан сонгох бөгөөд үр суулгац суулгах ажлыг ургамал ургах хамгийн тохиромжтой хугацаанд явуулах нь зүйтэй.

Хөрөнгө санхүүгийн эх үүсвэр

Жил бүрийн санхүүгийн төлөвлөгөөнд байгаль хамгаалах зардал төлөвлөж зарцуулж байна.

Удирдлага-зохион байгуулалтын болон бусад арга хэмжээ



Их ташгай ХХК-ний Дэрэвгэр Жиргэрүү ургамлын үндсийг ашиглах үйл ажиллагаа нь байгаль очринд бага боловч сөрөг нөлөө бүхий байгааг өмнөх бүлгүүдийн дүн шинжилгээ харуулж байна. Иймд тус байгуулагын зүгээс оршин буй нутгийн байгаль орчныг хамгаалахад үйл ажиллагааныхаа нэгээхэн хэсгийг чиглүүлэх хэрэгтэй. Тус компани байгаль хамгаалах экологийн болзошгүй хямралаас урьдчилан сэргийлэх талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ нь тухайн жилд явуулах үйл ажиллагааны цар хүрээний хэмжээ нь үржил шим буурч, эвдрэлд орсон газрыг нөхөн сэргээх хамгалахад гарах зардалтай тэнцэхүйц байх ёстой.

Байгаль орчныг хамгаалах төлөвлөгөө, Орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангах, зохион байгуулах асуудлыг тодорхой удирдах албан тушаалтанд хариуцуулан гүйцэтгэлийг тогтоосон хугацаанд гаргаж холбогдох газруудад тайлагнана. Энэхүү төлөвлөгөөнд тусгагдсан ажил, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд тусгай график гарган биелэлтийг нь удирдлагын хүрээнд авч үзэж байгаль орчны хяналтын байгуулагууд, байцаагч нартай ажил төрлийн холбоотой ажиллах шаардлагатай.


Хүснэгт 14



Д/д Хэрэгжүүлэх арга хэмжээХугацаа Зардал, Хэрэгжүүл

эх арга хэмжээ

1 Байгаль орчныг хамгаалах чиглэлээр сургалтыг 200-2011 100.0

БО-ны асуудал эрхэлэсэн ажилтан

2 нйит ажиллагсдын 2009-2011

400.0 -”-

3 дунд зохион байгуулж, дүгнэж байх 2009-2011 500.0-”-

4 Болзошгүй аюул ослын үед орон нутгийн эмнэлэг 2006-2011100.0

-“-

5 Орчны замыг тэмдэгжүүлэх 2009250,0

-”-

6Үндсэн үйл ажиллагаатай холбогдон гарч болзошгүй

бусад зардал

Төслийн хугацаанд

1500.00 -”-

7 Технологийн хаягдлыг тээвэрлэх зайлуулах зардал Сард бүр 150.0 -“-

Нийт 3000.0



Байгаль орчныг хамгаалах зардал ойролцоогоор 3000.0 мянган төгрөг.

Төлөвлөгөө боловсруулсан: ”Энвайрон” ХХК



АРВАН ХОЁР. ОРЧНЫ ХЯНАЛТ-ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХӨТӨЛБӨР

Хэрэгжүүлэгч: “Их ташгай” ХХК

Боловсруулсан: “Энвайрон” ХХК

Нэг.Сөрөг нөлөөллийн хяналт-шинжилгээ

11.1. ХӨРСНИЙ БОХИРДОЛ

11.1.1. Хяналт-шинжилгээ явуулах үзүүлэлт. Хөрсний чанарын үндсэн үзүүлэлт, бохирдол, газрын ашиглалт, хамгаалалтын тайлан, бүртгэл гаргах

11.1.2. Хөрсний шинжилгээний төрөл, хэлбэр. Хөрснөөс сорьц авч шинжлүүлэх, шинжилгээний үр дүнгээр шаардагдах арга хэмжээг шийдвэрлүүлэх, хэрэгжүүлэх

11.1.3. Байршил. Зам тавьсан газрын орчинд хамаарах нийт талбай

11.1.4. Хяналт-шинжилгээ явуулах хугацаа.



11.1.5. Аргачлал. Газрын төлөв байдал, чанарын баталгаа явуулах журам, бусад холбогдох аргачлал

11.1.6.Үр дүнгийн бүртгэл, тайлан. Тайланг эрх бүхий байгууллагаас баталгаажуулсан магтын дагуу гаргах

11.1.7. Мэдээлэл бүрдүүлэх, боловсруулах, тайлагнах. Тайланг газар ашиглагч байгууллага гаргаж жил бүрийн 11 дүгээр сарын 15-ны дотор Байгаль орчны яам, орон нутгийн ЗДТГ-т хүргүүлэх

11.1.8 Хөрсний шинжилгээний зардал: физик химийн шинжилгээ: 5000-10000 төгрөг. Бохирдолын шинжилгээ, үүнд нефть болон нянгийн бохирдол г.м тус бүр 5000-8000 төгрөг

11.1.9 Шинжилгээ хийх байгууллага: Мэргэжлийн хяналтийн төв лаборатори: утас-325972, хаяг-Сүхбаатар дүүрэг

Газар зүйн хүрээлэн: утас-350471, хаяг-Сүхбаатар дүүрэг 7-р хороо АНУ-ийн элчингийн баруун талд г.м мэт хөрсний шинжилгээ хийдэг байгууллагууд.



11.2. АГААРЫН ШИНЖИЛГЭЭ

11.2.1. Хяналт-шинжилгээ явуулах үзүүлэлт. Агаар дахь CO, NO2, SO2 –ийн агууламж.

11.2.2. Агаарын шинжилгээний төрөл, хэлбэр. Агаарын сорьц авч шинжилгээ хийлгэх

11.2.3. Хяналт-шинжилгээ явуулах хугацаа. Жил бүрийн 8 дугаар сард агаарын сорьц авч шинжлүүлж байх

11.2.4. Аргачлал. УСТ-17.2.3.16-80 Хот суурин газрын агаарын чанарыг хянах журам, УСТ 3384-82 Агаар мандлын сорьц авахад тавих ерөнхий шаардлага

11.2.5. Тоног төхөөрөмж. Мэргэжлийн холбогдох байгууллагын тоног төхөөрөмж

11.2.6. Үр дүнгийн бүртгэл тайлан. Хяналт-шинжилгээний бүртгэл, тайланг эрх бүхий байгууллагаас баталгаажуулсан маягтаар гаргах

11.2.7. Мэдээлэл бүрдүүлэх, боловсруулах, тайлагнах. Жил бүрийн 11 дүгээр сарын 15-ны дотор Байгаль орчны яам, орон нутгийн ЗДТГ-т хүргүүлэх



11.2.8. Агаарын шинжилгээ зардал: SO4- 5000 төгрөг, тоосны шинжилгээ-20000 төгрөг

11.2.9. Шинжилгээ хийх байгууллага: Ботаникийн лаборатори: утас-451014, хаяг-БЗД-ийн 13-р хороо Жуковийн ШУА-ийн нэгдсэн байр

Байгаль орчны төв лаборатори: утас-341816, хаяг-Хан-Уул дүүрэг Чингисийн өргөн чөлөө

Энэхүү тайлангийн 10, 11 дүгээр бүлгүүдэд заасан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлын тооцоо:

Байгаль хамгаалах төлөвлөгөөний (БХТ) дагуу авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний зардал нийт: 5360.0

Орчны хяналт шинжилгээний хөтөлбөрт (ОХШХ) зардал нийт: 43.0

Бүгд 5403.0 мянган төгрөгний зардлыг БХТ-ний болон ОХШХ-т заасан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхэд зарцуулах хэрэгтэй.

Байгаль орчны удирдлага зохион байгуулалтын арга хэмжээнд гаргах зардлыг жил бүрийн бизнес төлөвлөгөөнд тусган хэрэгжүүлж байх хэрэгтэй.



АРВАН ГУРАВ. НӨХӨН СЭРГЭЭХ ТӨСӨЛ

Нөхөн сэргээлтийн ажиллагааг холбогдох стандарт шаардлага, журмын дагуу явуулах хэрэгтэй. Байгаль орчныг нөхөн сэргээхтэй холбогдсон арга хэмжээг гүйцэтгэн хэрэгжүүлэхдээ энэхүү тайлангийн 10 дугаар хэсэгт заасан стандарт, журам заавруудыг мөрдлөг болгон ажиллахыг санал болгож байна.

Манай орны нөхцөлд сийрүүлсэн шимт хөрсийг өтөг бууц, хүлэр, эрдэс бордоогоор бордох нь тохиромжтой байдаг. Органик гаралтай бордооны тун 1 га талбайд 20-30 кг, кали 20-30 кг, азот 20 кг, фосфор 40-60 кг байвал зохино. Эсвэл өнжөөсөн бууц 20-30 тн/га-аар тооцон бордож болно. Дан бууцан бордоо нь хэрэглэсэн эхний 1-2 жилдээ ургамалд төдийлөн сайн нөлөөлөхгүй, харин цаашид хөрсний бүтцийг сайжруулах, ус чийг шингээн барих, эрдэсжсэн элемент нь ургамалд ашиглагдах үйлчилгээтэй. Эрдэс бордооны ¾ -ийг хагалгааны өмнө талбайд цацаж үлдэх хэсгийг үртэй хольж тарих үед хөрсөнд хийж өгнө.

Тарилт: Олон наст үет, буурцагт малын тэжээлийн ургамлыг 6-р сарын хоёр дахь 10 хоногт багтаан тарина. Энэ бол үр тарих гүнд хөрс хангалттай бүлээссэн, өдөр, шөнийн температурын хэлбэлзэл үлэмж багассан үе юм.

Нэг га тутамд үет олон настын үр 15-18 кг, царгасны үр 8-10 кг нормоор бодож үрийн хэрэгцээг тооцоолно. Үр тарих гүн 2.0-2.5 см байвал зохино.

Гар ажиллагаагаар үр цацаж тарихад дийлэх нь хөрсний гадаргуу дээр үлдэж салхинд хийсэх, шувуунд идэгдэх, соёолж чадахгүй хатах зэргээр үрэгдэх тул энэ аргаар үр дүн муутай байдаг.

Тарих хугацаа: Мод, бут, олон наст ургамлын тарих хугацааг тухайн орон нутгийн нөхцөлд 4-р сарын 20-ноос 5-р сарын 15-ны дотор багтаан тарих ерөнхий хугацааг баримтлах нь зүйтэй.

Нөхөн сэргээлтийн ажлын шаардлага, газар ашиглалт



Их ташгай ХХК нь төсөл хэрэгжих 7 жилийн хугацаанд нийт 834.1 тн Дэрвэгэр жиргэрүү ургамлын хатаасан үндсийг бэлтгэж зах зээлд нийлүүлж, уг ургамлыг ашиглаж дууссаны дараа дахин нөхөн сэргээн тарималжуулах ба ихэнхи талбайг газар тариалангийн зориулалтаар ашиглахаар төсөлд тусгасан байна.

Эхний ээлжинд тариалангийн атаржсан газрыг цаашид газар тариалан болон дэрэвгэр жиргэрүү ургамлыг тарималжуулан ашиглах зэрэг үйл ажиллагааны аль нь эдийн засгийн үр ашигтай болон байгаль орчинд нөлөөлөл багатай байхыг тооцож үзэх хэрэгтэй.

“Дэрвэгэр жиргэрүү” ургамлын үндсийг ашиглах үйл ажиллагаанд бага хэмжээний газар (энд тэнд) өртөх ба эвдэрсэн газрыг тухай бүрд нь дарж булаад байх боломжтой. Хамгийн гол нь нийт талбайг цаашид газар тариаланд ашиглахад бэлэн болгох шаардлагатай болж байна.

Дэрэвгэр жиргэрүү ургамлын нөхөн сэргээлт



Дэрвэгэр жиргэрүү ургамлыг тарималжуулах буюу байгалийн сэргэн ургалтад туслах маягаар атаршсан талбайг сайжруулах нөхцөлд гарах зардал бага байна. Дэрвэгэр жиргэрүүний үрийг намар үндсийг түүж бэлтгэх явцад авч болно. Уг ургамлын үр нь гоньдны үртэй адилхан (орон нутгийн нэршил үхэр гоньд) байдаг. Ургамлын үрийг түүж бэлтгэн сэргэн ургалтад туслах ажлыг дараа жилийн хавар явуулах бөгөөд үрийг үрлэгчээр мөр гарган зурваслаж суулгана. Мөр хоорондын зайг 50м-ээр тооцож зонхилох салхины хөндлөн чиглэлд зурвасыг байрлуулах нь ургамлын үрийг талбайд салхиар тараагдах нөхцлийг бүрдүүлэх юм. Мөн талбайн боловсруулалтыг хийхэд шаардагдах техник хэрэгсэл хангалттай тул хүндрэл гарахгүй байх сайн талтай. Хөрсний ялзмагт үеийн зузаан 35 см-ээс гүн байх тул хөрсийг 20-25см гүн хагалж боловсруулна. Одоогоор Их ташгай ХХК эзэмшлийн 3127 га талбайд ургамлын тусгаг бүрхэвч 70-80%-тай байгаа болон шарилжийн төрлийн ургамлаас үетэн-алаг өвст бүлгэмдэлд шилжиж байгаа нь цаашид байгалийн аясаар нөхөн сэргээгдэх боломжтойг харуулж байна. Сэргэн ургалтад туслах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлснээр байгалийн аясаар нөхөн сэргэх хугацааг түргэсгэж тариалангийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой тул энэ чиглэлээр төслийг цаашид үргэлжлүүлэх нь зүйтэй. Үүн дээр ургамлын үндсийг боловсруулах, эмийн түүхий эдийг гарган авах, турших зэрэг үйлдвэрлэлийг явуулах нь зүйтэй.

“Дэрэвгэр жиргэрүү” ургамал нь төдийлөн сайн судлагдаагүй, ховор болон ач холбогдолтой ургамлын тоонд орж байгаа юм. Гэхдээ манай эрдэмтэн судлаачид уг ургамлыг хүлэмжийн аргаар тарьж ургуулах туршилт хийж байна. Уг ургамал нь үрээр болон үндсээр ургадаг учраас хүлэмжийн аргаар тарьж ургуулах бүрэн боломжтой юм гэсэн урьдчилсан дүгнэлтэд хүрээд байгаа. Гэвч тарималжуулан ургуулсан ургамлын үндэс нь чанарын хувьд ямар байх, зах зээлийн үнэ ханш тогтвортой буюу нэмэгдэнэ гэсэн баталгаа бий эсэхээс ургамлыг тарималжуулах талбайн хэмжээг шийдэх нь зүйтэй.

Тариалангийн атаржсан газарт улаан буудай тарих технологи Улаан буудай тарих талбайн хөрсийг салхины элэгдлээс хамгаалахын тулд тус бүр 50 м-ийн өргөнтэйгөөр зурваслан хагалж уриншшилна. Улаан буудай тарихаас бусад зэргэлдээх атаржсан зурвасыг нийт талбай эзэмшигдэх нэг эргэлтийн хугацаанд атаржсан хэвээр нь байлгана. Атаржсан хэвээрээ байх ийм зурвас нь улаан буудай тарих зэргэлдээх зурвасанд цас тогтоох, хөрсийг нь салхины элэгдлээс хамгаалах давхар ач холбогдолтой байх юм.

Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулах



Эвдэрсэн газрыг ургамалжуулахад сонгох ургамлын төрөл зүйл, тариалах арга ажилагааг тухайн талбайн хөрсний шинж чанар, бүтэц болон газрын гадаргын налуу болон бусад нөхцөл байдалтай уялдуулан сонгоно.

Үр суулгац тариалах ажлыг ургамал ургах хамгийн тохиромжтой хугацаанд явуулна.

Тариалах хугацааг сонгож авсан ургамлын төрөл зүйлийн өөрийн онцлог болон тариалах газар нутгийн байгаль цаг уурын нөхцөлтэй уялдуулан сонгоно.

Үр тарих хэмжээг тогтооход тухайн үрийн соёололт болон түүний цэвэршилтээс хамааран 1 м2 талбайд 500-1000 ширхэг урагахаар тооцоолно.

Өвслөг ургамлыг тариалахад 1м2-т дунджаар 10-20 гр үр орохоор тооцоолон тариална.

Жимсний болон чимэглэлийн мод, бутны суулгац 1 га талбайд ойролцоогоор 4500-5000 ширхэг байхаар тооцоолно.

Тариалсны дараа ургамлын өсөлт ургалтыг нь байнга ажиглан шаардлагатай гэж үзвэл агротехникийн зарим ажилбаруудыг нэгж гүйцэтгэнэ.

Газар тариалангийн чиглэлээр нөхөн сэргээлтийн ажлыг явуулахдаа Дэрвэгэр жиргэрүү ургамлыг бүрэн ашиглаж дууссаны дараа нийт талбайн хөрсний шинж чанарыг нэмэгдүүлэх, ургамлын ургах нөхцлийг сайжруулах зорилгоор бордоо хэрэглэх нь зүйтэй.



Нөхөн сэргээх үеийн хөрсний үржил шимийн хэмжээг тогтоох

Үржил шимт хөрсний нөөцийн хэмжээ (Н)-г доорхи томъёогоор тооцож, м3-ээр илэрхийлнэ. H=M x S (1) энд:

M- хөрсний үржил шимт үеийн зузаан, м

S- Хөрсний талбайн хэмжээ, м2

Үржил шимт хөрсний нөөцийн хэмжээ (H)-г дараахь томъёогоор тооцож тонноор илэрхийлнэ: H=B x S x d (2) энд:

M- хөрсний үржил шимт үеийн зузаан, м

S- хөрсний талбайн хэмжээ, м2

D- хөрсний үржил шимт үеийн нягт, т/н3



АШИГЛАСАН ХЭВЛЭЛИЙН ЖАГСААЛТ

Амьтан, ургамлын хууль тогтоомж. УБ, 2006

Амьтан, ургамлын хууль тогтоомж. УБ, 2006

Байгаль орчны хуулийн эмхтгэл. УБ, 2000

Байгаль орчны төлөв байдлын тайлан 2006-2007 он. УБ, 2008

Дорнод аймгийн Халхгол сумын газар тариалангийн эдэлбэр газарт төлөв байдал, чанарт улсын хянан баталгаа хийсэн ажлын тайлан. ГХГЗГ. УБ, 2005

Дорнод аймгийн Халхгол сумын бэлчээрийн газрын төлөв байдал, чанарт улсын хянан баталгаа хийсэн ажлын тайлан. ГХГЗГ. УБ, 2002

Дорнод аймгийн Халхгол сумйн “Их ташгай” ХХК-ийн тариалангийн атаржсан газрын Дэрэвгэр жиргэрүү (Saposhnikovia divaricata (Turcz) Schisck)-ийн үндэсний нөөц. Тодорхойлсон: ШУ-ны док, проф Г.Очирбат.УБ, 2005

Дорнод Монголын ургамалжилт. УБ, 1972

Особености теплоебеспеченности географаческих районов МНР. С-х/на монг. Бадарч.Н. УБ, 1971

Ургамал хамгааллын тухай хууль. 1996

Структура и динамика основных эко-систем. МИР. том VIII. Совместная Советско-Монгольская экспедицая 1976

Халхголд тариалангийн атаржсан газар сэргээж улаан буудай тариалах, эмийн ургамал зохистой ашиглах төсөл. Дорнод аймаг, Халхгол сум. 2005


eia derevger jirevgeruu final report 30 jan 09

Documents