einar h. guðmundsson hvað er bak við ystu …...hann er að þenjast út: rúmið er að þenjast...
TRANSCRIPT
![Page 1: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/1.jpg)
EinarH.GuðmundssonHvaðerbakviðystusjónarrönd?
Heimslíkönafstæðiskenningarinnar,sjóndeildiroghinnsýnilegiheimur
![Page 2: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/2.jpg)
Heimslíkönalmennuafstæðiskenningarinnar
.Tvívíðyfirborðintákna
þrívíðaheimaágefnumtíma.Svæðinutanoginnanviðyfirborðineruekkihlutiafviðkomandiheimi.
JákvæðsveigjaNeikvæðsveigjaEnginsveigja(endanlegur)(óendanlegur)(óendanlegur)Tileruflatirogneikvættsveigðir
heimarsemeruendanlegir
Heimurinnokkarerþvísemnæstflatur.Ekkiervitaðhvorthanneróendanlegureðaekki.Hanneraðþenjastút:Rúmiðeraðþenjastút,ekkistjörnureðavetrarbrautir.HannmyndaðistíMiklahvelli(hvaðsemþaðþýðir)fyrirum14milljörðumára.
![Page 3: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/3.jpg)
Útþensla-Agnasjóndeild
P=Vetrarbrautinokkar.Sýnilegurheimur=svæðiðinnanagnasjóndeildarinnar(particlehorizon).Geislisjóndeildarinnarernú46milljarðarljósáraogfervaxandivegnaútþenslunnar.
ÁtímatséstljósíPsemlagðiafstaðfrásjóndeildinniíMiklahvelli
![Page 4: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/4.jpg)
Hinnsýnilegiheimur
Horftútígeiminn=skyggnstafturítímann,lengst14milljarðaára.Hérognúerímiðjunni.Miklihvellur(upphafið)erájaðrinum.Viðhöfumengarupplýsingarumþaðsemutarer(áundanMiklahvelli).
![Page 5: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/5.jpg)
Óðaþenslaíárdaga=Miklihvellur
Hugmyndinumóðaþenslu(inflation)komframum1980.Tilhægri:Agnasjóndeildíheimieftiróðaþenslu.Geislium46milljarðarljósára.Óðaþensluskeiðiðhófstkl.10-36sekogþvílaukkl.10-34sek.
![Page 6: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/6.jpg)
NýttóðaþensluskeiðUppgötvunárið1998:Þensluhraðialheimsferstöðugtvaxandi.Ástæða:Hulduorka(darkenergy)=Orkaskammtatómsins.Nýjaóðaþenslanhófstfyriru.þ.b.6milljörðumára.Ekkertbendirtilþessaðdragamuniúrhenniífyrirsjáanlegriframtíð.Afleiðing:Íkringumsérhvernathugandaíalheimihefurtilviðbótaragnasjóndeildinnimyndastönnurogöðruvísisjóndeild.Súerkyrrstæð(eðaverðurþaðínáinniframtíð)ogkallastskynmörk(eventhorizon).
![Page 7: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/7.jpg)
Skynmörkin
Svæðiáskynmörkunumfjarlægjastokkurmeðljóshraðavegnanýjuóðaþenslunnarogsvæðisemerulengraíburtufjarlægjastokkurmeðhraðasemerogverðurávalltmeirienljóshraðinn(efóðaþenslanhelstóbreytt).Skynmörkinskiljaámilliþesshlutaalheimsins,semviðhöfumþegarséðogrannsakað,ogþesshlutasemviðmunumaldreigetaðaflaðfrekariupplýsingaum.Þessusvipartilþesssemgeristviðskynmörk(yfirborð)svarthola.Skynmörkinerunúnaírúmlega16milljarðaljósárafjarlægð.Þaumunuaðlokumstöðvastíum17milljarðaljósárafjarlægð.
![Page 8: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/8.jpg)
Skynmörk=Endimörkhinssýnilegaheims
Skynmörkinerukyrrstæðíu.þ.b.17milljarðaljósárafjarlægðfráathugunarstað.Þarverðaþauumaldurogæviefnýjaóðaþenslanhelstóbreytt.Ekkiséstútfyrirmörkin.Svæðiðinnanmarkannaeraðtæmastvegnaþenslunnar.Um98%efnisinsernúþegarfarið.Athugandinnsérþólengiljósiðsemefniðsendifráséráðurenþaðkvaddi.Ljósiðdofnarhinsvegarmeðtímanumogverðurærauðara.Hverfuraðlokum.Agnasjóndeildin(lengstíburtu)fjarlægistmeðhraðasemermeirienfjórfaldurljóshraðinn.
![Page 9: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/9.jpg)
Hvaðerbakviðystusjónarrönd?
• Endanlegurheimurmeðmeiraafþvísama?
• Óendanlegurheimurmeðmeiraafþvísama?• Eitthvaðalltannað?
![Page 10: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/10.jpg)
Erþaðsemviðköllumalheim(universe)aðeinsörlítillhlutiafmunstærrifjölheimi(multiverse)?
Heimarfæðaafséraðraheimameðtilviljanakenndumhættiviðflöktískammtatómi.Nýjuheimarnirþenjastýmistútoglifaeðahrynjasamanogeyðast.
![Page 11: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/11.jpg)
Frumspekiá21.öld
Önnurfjölheimshugmynd:Hverkúlatáknarheilanalheim,e.t.v.meðsínumeiginsérstökunáttúrulögmálumogeiginleikum.Nýirheimarerustöðugtaðverðatilviðhamskiptiífrumtóminu,semstækkarmeðóðaþensluhraða.Heimarnirrekastþvíekkisamanþóttþeirséusjálfiraðþenjastút.
![Page 12: Einar H. Guðmundsson Hvað er bak við ystu …...Hann er að þenjast út: Rúmið er að þenjast út, ekki stjörnur eða vetrarbrautir. Hann myndaðist í Miklahvelli (hvað sem](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022042515/5f3e23f1a48bc061481c6448/html5/thumbnails/12.jpg)
ENDIR