Eğitim YönetimindeLiderlikTeori, Araştırma ve Uygulama

Editör:Nezahat GÜÇLÜEditör Yardımcısı:Serkan KOŞAR

3. Baskı

Editör: Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ

Editör Yardımcısı: Doç. Dr. Serkan KOŞAR

EĞİTİM YÖNETİMİNDE LİDERLİKTeori, Araştırma ve Uygulama

ISBN 978-605-318-401-0DOI 10.14527/9786053184010

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anı-lan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Şubat 2016, Ankara3. Baskı: Eylül 2019, Ankara

Yayın-Proje: Şehriban TürlüdürDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti.İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara

(0312 341 36 67)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 25931

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ

Liderlik, yaşadığımız dünyanın büyülü kavramlarından birisidir. Farklı disiplin-ler liderliği kendi açılarından tanımlamışlardır. Bu durum liderliğin kavramsal olarak algılanmasındaki farklılığı vurgulamaktadır. Herkes kendi bilgi düzeyi, kültürü ve ba-kış açısına göre liderliğe farklı anlamlar yüklemektedir.

Liderliğin tarihsel gelişimi incelendiğinde hemen her çağda toplumların liderlere ihtiyaç duydukları ve bu liderlerin tarihin dönüm noktalarını oluşturacak kararlar alarak toplumlarını etkiledikleri anlaşılmaktadır. Liderlik her çağda farklı özellikler taşıyarak kendini göstermiştir. Liderler toplumda bazen en güçlü bazen en akıllı bazen en bilgili bazen de en karizmatik kişiler olarak tanımlanmıştır. Genellikle, liderlerle yaratılan ba-şarı öykülerinde, liderler öncü ve kendine özgü çeşitli özellikleri olan kişidirler. Toplum ya da grubun diğer üyeleri ise liderlerin izleyenleridir.

Oysa günümüz toplumlarında yaşanan değişimler, yaşam biçimlerini ve bu ya-şam biçimleri içinde gözlenen davranış kalıplarını kırmaktadır. Ayrıca hiyerarşi olgu-su değişmekte ve hiyerarşinin şeffaflaşmasıyla birlikte liderlerin sahip olduğu önemli özelliklerden biri olan güç kavramının tek başına onlara ait olan bir güç olmadığı gö-rülmektedir. Dolayısıyla gücün kullanımı bireylere doğru yayılmakta ve daha karma-şık bir kavrama dönüşmektedir.

Liderlik olgusu da bu değişimden etkilenmektedir. Bu durum geniş ölçekli kül-türel, teknolojik, ekonomik ve politik güçlerin, liderlik kavramında değişim yarattığı bir çağda liderlik algısının da değişmesine neden olmaktadır Bu değişimlerin liderliği daha etkili ve daha işlevsel bir kavrama dönüştürdüğü ileri sürülmektedir. Liderlik sadece bir kişinin yarattığı ve beslediği bir efsane olmaktan öte, bir ortaklığa ve ortak davranışlar bütününe dönüşmüştür. Araştırmalar liderliği, liderin niteliği ile değil onu izleyenlerin, örgütün ve ortamın özellikleri gibi değişkenler arasındaki karışık ilişkile-rin sonucu olarak ele almaktadır.

Bu kitap uzun ve yorucu bir çalışma sürecinin sonucunda oluşmuştur. Üç alt kı-sım olmak üzere toplamda on beş bölümden oluşan kitapta; liderliğe genel bir bakış, liderlik psikolojisi, geleneksel liderlik yaklaşımları, çağdaş liderlik yaklaşımları (öğ-retim liderliği, öğretmen liderliği, dağıtımcı liderlik, vizyoner liderlik, dönüşümcü li-derlik, işlemci liderlik, hizmetkâr liderlik, ruhsal liderlik, kuantum liderlik), liderlik ve örgütsel hiyerarşi (makro, mikro ve örgüt düzeyinde liderlik), liderlerin etkileme taktikleri, liderlik ve toplumsal değişme, yaratıcılık, inovasyon ve okul liderliği, eğitim yönetiminde etik, değerler ve liderlik, kültürel farklılıklar ve liderlik, eğitim yöneti-mi programlarında liderlik, liderlik ve kadın, dünyada ve Türkiye’de liderlik örnekleri konuları ayrıntılı olarak farklı üniversitelerde çalışmakta olan seçkin akademisyenler tarafından kaleme alınmıştır.

iv Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

Liderlik olgusunun kuramsal olarak tüm boyutları ile tartışıldığı; genelde eğitim, eğitim yönetimi ve mikro düzeyde okul liderliği uygulamalarının da incelendiği bu eserin akademisyen, uygulamacı, okul yöneticisi, öğretmen, lisans ve lisansüstü eğitim yapan öğrencilere faydalı olacağı düşünülmektedir.

Bu çalışmada emeği geçen meslektaşlarıma ayrı ayrı teşekkür ederim. Eserin baskıya hazırlanması sürecinde yoğun bir çaba sarf eden editör yardımcısı Doç. Dr. Serkan KOŞAR’a ayrıca teşekkür ederim. Bu eserin sizlerle buluşmasını sağlayan, işini büyük bir titizlikle yapan Pegem Akademi ekibine de teşekkürü bir borç bilirim.

Kuşkusuz eserde bazı hatalar, eksiklikler olabilir. Bunların sorumluluğu bizlere aittir. Sizlerin bu konudaki görüş ve eleştirileriniz bize yol gösterici olacaktır.

Editör: Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ

Ankara, 2019

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editör: Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜEditör Yardımcısı: Doç. Dr. Serkan KOŞAR

1. BÖLÜM: LİDERLİĞE GENEL BİR BAKIŞ Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ Gazi Üniversitesi

2. BÖLÜM: LİDERLİK PSİKOLOJİSİ Doç. Dr. Kadir BEYCİOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi

3. BÖLÜM: GELENEKSEL LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Prof. Dr. Bekir BULUÇ Gazi Üniversitesi

4.1. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Öğretim Liderliği – Öğretmen Liderliği – Dağıtımcı Liderlik Doç. Dr. Ali Çağatay KILINÇ Karabük Üniversitesi

4.2. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Vizyoner Liderlik – Dönüşümcü Liderlik – İşlemci Liderlik Doç. Dr. Soner DOĞAN Sivas Cumhuriyet Üniversitesi

4.3. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Hizmetkâr Liderlik – Ruhsal Liderlik – Kuantum Liderlik Doç. Dr. Abbas ERTÜRK Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

5. BÖLÜM: LİDERLİK VE ÖRGÜTSEL HİYERARŞİ (Makro, Mikro ve Örgüt Düzeyinde Liderlik) Dr. Öğr. Üyesi Şahin ÇETİN Maltepe Üniversitesi

vi Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

6. BÖLÜM: LİDERLERİN ETKİLEME TAKTİKLERİ Doç. Dr. Didem KOŞAR Hacettepe Üniversitesi

7. BÖLÜM: LİDERLİK VE TOPLUMSAL DEĞİŞME Prof. Dr. İlhan GÜNBAYI Akdeniz Üniversitesi

8. BÖLÜM: YARATICILIK, İNOVASYON VE OKUL LİDERLİĞİ Prof. Dr. Özge HACIFAZLIOĞLU Hasan Kalyoncu Üniversitesi

9. BÖLÜM: EĞİTİM YÖNETİMİNDE ETİK, DEĞERLER VE LİDERLİK Prof. Dr. Ferudun SEZGİN Gazi Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Emre ER Yıldız Teknik Üniversitesi

10. BÖLÜM: KÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE LİDERLİK Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR Hacettepe Üniversitesi

11. BÖLÜM: EĞİTİM YÖNETİMİ PROGRAMLARINDA LİDERLİK Dr. Öğr. Üyesi Emine GÜMÜŞ Necmettin Erbakan Üniversitesi

12. BÖLÜM: LİDERLİK VE KADIN Dr. Öğr. Üyesi Emel TÜZEL İŞERİ Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi

13. BÖLÜM: DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE LİDERLİK ÖRNEKLERİ Doç. Dr. Serkan KOŞAR Gazi Üniversitesi

İÇİNDEKİLERÖn Söz .................................................................................................................................... iii

1. BÖLÜMLİDERLİĞE GENEL BAKIŞ

Bölümün Amacı .....................................................................................................................1Özet ..........................................................................................................................................1Liderliğin Doğası ve Kapsamı ...............................................................................................2Liderlik Kavramının Tanımı ................................................................................................5Liderlik Teorilerine Genel Bir Bakış ....................................................................................9Liderlik ve Yöneticilik ..........................................................................................................10Sonuç ......................................................................................................................................13Bölüm Tartışma Soruları .....................................................................................................14Önerilen Okumalar .............................................................................................................14Kaynakça................................................................................................................................14

2. BÖLÜMLİDERLİK PSİKOLOJİSİ

Bölümün Amacı ................................................................................................................17Özet .....................................................................................................................................17Giriş .....................................................................................................................................18Liderlik Psikolojisi .............................................................................................................20

Liderlik ........................................................................................................................20Lider Kimdir?...............................................................................................................21Liderlik Psikoloji Nedir? .............................................................................................22

Liderlik Psikolojisinde Geleneksel Yaklaşımlar .............................................................22Özellik Kuramı ............................................................................................................22Davranış Kuramı .........................................................................................................23Durumsallık Yaklaşımı ...............................................................................................23Liderlikte Yeni Yaklaşımlar ........................................................................................24

Liderlik Psikolojisinde Güncel Tartışmalar ....................................................................29Yeni Bir Liderlik Psikolojisi ..............................................................................................31Eğitim Yönetimi ve Okul Liderliğinde Yeni Bir Liderlik Psikolojisi İçin Öneriler ...32Sonuç ...................................................................................................................................33Bölüm Tartışma Soruları ..................................................................................................34Önerilen Okumalar ...........................................................................................................34Kaynakça.............................................................................................................................35

viii Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

3. BÖLÜMGELENEKSEL LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

Bölümün Amacı ................................................................................................................39Özet .....................................................................................................................................39Giriş ....................................................................................................................................40Liderliğin Tarihsel Gelişimi .............................................................................................40Geleneksel Liderlik Yaklaşımları .....................................................................................41

Büyük Adam Teorisi ...................................................................................................42Özellikler Teorisi .........................................................................................................43

Davranışsal Liderlik Teorileri ..........................................................................................45Douglas McGregor’un X ve Y Teorisi .......................................................................46Ohio State Üniversitesi Çalışmaları ..........................................................................47Michigan Üniversitesi Çalışmaları ............................................................................48Blake ve Mouton’un Yönetim Tarzı Matrisi .............................................................48Likert Sistem - 4 Modeli .............................................................................................49

Durumsallık Teorileri .......................................................................................................50Fiedler’in Durumsallık Kuramı ................................................................................51Normatif Karar Teorisi (Vroom ve Yetton) ..............................................................52Durumsallık Teorisi (Hersey ve Blanchard) ............................................................52Yol Amaç Teorisi (Evans ve House) ..........................................................................53Liderliğe İkameler Yaklaşımı (Kerr ve Jermier) ......................................................54Çoklu-Bağlantı Modeli (Yukl) ...................................................................................57Reddin’in Üç Boyutlu Liderlik Kuramı ....................................................................59

Sonuç ...................................................................................................................................61Bölüm Tartışma Soruları ..................................................................................................62Önerilen Okumalar ...........................................................................................................62Kaynakça.............................................................................................................................62

4.1. BÖLÜMÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

(Öğretim Liderliği - Öğretmen Liderliği - Dağıtımcı Liderlik)Bölümün Amacı ................................................................................................................65Özet .....................................................................................................................................65Giriş .....................................................................................................................................66Öğretim Liderliği ...............................................................................................................67

Öğretim Liderliğinin Boyutları .................................................................................68Öğretim Liderliğine Yönelik Yapılan Çalışmalar ....................................................70Ulusal Alan Yazın ........................................................................................................71

ixindekiler

Uluslararası Alan Yazın ..............................................................................................72Öğretmen Liderliği ............................................................................................................72

Öğretmen Liderliğinin Alt Boyutlarının İncelenmesi ............................................74Öğretmen Liderliğine Yönelik Yapılan Çalışmalar .................................................76Ulusal Alan Yazın ........................................................................................................76Uluslararası Alan Yazın ..............................................................................................77

Dağıtımcı Liderlik .............................................................................................................77Dağıtımcı Liderliğin Alt Boyutlarının İncelenmesi ................................................79Dağıtımcı Liderliğine Yönelik Yapılan Çalışmalar ..................................................81Ulusal Alan Yazın ........................................................................................................81Uluslararası Alan Yazın ..............................................................................................82

Sonuç ...................................................................................................................................82Bölüm Tartışma Soruları ..................................................................................................83Önerilen Okumalar ...........................................................................................................83Kaynakça.............................................................................................................................84

4.2. BÖLÜMÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

(Vizyoner Liderlik - Dönüşümcü Liderlik - İşlemci Liderlik)Bölümün Amacı ................................................................................................................91Özet .....................................................................................................................................91Vizyoner Liderlik ...............................................................................................................92Vizyon Kavramı .................................................................................................................92Vizyoner Liderlik ...............................................................................................................93

Yolu Görmek ................................................................................................................95Yolda Yürümek ............................................................................................................95Yol Olmak .....................................................................................................................96Vizyon Oluşturma Süreci ...........................................................................................96Paylaşılan Vizyon ........................................................................................................98Vizyoner Liderliğin Eğitim Kurumlarına Yansımaları ...........................................99Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ..............................................101

Dönüşümcü Liderlik .......................................................................................................102Dönüşümcü Liderliğin Tarihsel Gelişimi...............................................................102Dönüşümcü Liderliğin Boyutları ............................................................................105

İdealleştirilmiş Etki (Karizmatik Liderlik) ......................................................105Telkinle Güdüleme ..............................................................................................107Entelektüel Uyarım .............................................................................................109Bireysel Destek ....................................................................................................110

x Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

Dönüşümcü Liderliğin Eğitim Kurumlarına Yansımaları ...................................112Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ..............................................113

İşlemci Liderlik ................................................................................................................115İşlemci Liderliğin Tarihsel Gelişimi ........................................................................115İşlemci Liderliğin Boyutları .....................................................................................117

Koşullu Ödül ........................................................................................................118İstisnalarla Yönetim ............................................................................................118Serbest Bırakıcı ....................................................................................................119

İşlemci ve Dönüşümcü Liderlik Arasındaki Farklılıklar ......................................120İşlemci Liderliğin Eğitim Kurumlarına Yansımaları ............................................123Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ..............................................124

Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................125Önerilen Okumalar .........................................................................................................126Kaynakça...........................................................................................................................126

4.3. BÖLÜMÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

(Hizmetkâr Liderlik - Ruhsal Liderlik - Kuantum Liderlik)Bölümün Amacı ..............................................................................................................133Özet ..................................................................................................................................133Hizmetkâr Liderlik ..........................................................................................................134

Hizmetkâr Liderliğin Tanımı ...................................................................................135Hizmetkâr Liderlik Modelleri..................................................................................135

Patterson Modeli .................................................................................................136Winston Modeli .................................................................................................137Page ve Wong Modeli .........................................................................................138

Eğitim Örgütlerinde Hizmetkâr liderlik ...............................................................141Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ..............................................142

Ruhsal Liderlik .................................................................................................................144Ruh Kavramı ..............................................................................................................145Ruhsal Liderlik...........................................................................................................146Ruhsal Liderliğin Boyutları ......................................................................................148Vizyon .........................................................................................................................149Adanmışlık .................................................................................................................149Umut ve İnanç ...........................................................................................................150Eğitim Kurumlarında Ruhsal Liderliğin Uygulanması ........................................150Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ..............................................151

Kuantum Liderlik ............................................................................................................152

xiindekiler

Tarihsel Gelişim .........................................................................................................152Kuantum Liderlik Tanımı ........................................................................................155Kuantum Liderlik Özellikleri ...................................................................................155Eğitimde Kuantum liderlik ......................................................................................160

Sonuç .................................................................................................................................161Bölüm Tartışma Soruları ...............................................................................................162Önerilen Okumalar ........................................................................................................163Kaynakça...........................................................................................................................163

5. BÖLÜMLİDERLİK VE ÖRGÜTSEL HİYERARŞİ

(Makro, Mikro ve Örgüt Düzeyinde Liderlik)Bölümün Amacı ..............................................................................................................169Özet ..................................................................................................................................170Giriş ...................................................................................................................................170Hiyerarşik Düzey ve Liderlik Davranışları...................................................................174Makro Düzey ...................................................................................................................177Orta Düzey ......................................................................................................................183Mikro Düzey Liderlik .....................................................................................................185Lider-Üye Etkileşimi Kuramı ........................................................................................185

Katkı ............................................................................................................................190Bağlılık .......................................................................................................................190(Duygusal) Etkileşim ................................................................................................190Profesyonel Saygı .......................................................................................................191

Eğitim Örgütlerinde Mikro Düzey Liderlik: Okul Liderleri ......................................192Sonuç .................................................................................................................................197Bölüm Tartışma Soruları ...............................................................................................198Önerilen Okumalar ........................................................................................................199Kaynakça...........................................................................................................................199

6. BÖLÜMLİDERLERİN ETKİLEME TAKTİKLERİ

Bölümün Amacı ..............................................................................................................203Özet ...................................................................................................................................203Giriş ...................................................................................................................................204Etki Kavramı ve Özellikleri ...........................................................................................204

xii Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

Etki Kavramının İlişkili Olduğu Bazı Kavramlar ........................................................205Etki ve Güç .................................................................................................................206Etki ve Otorite ............................................................................................................207Etki ve Politika ...........................................................................................................207Etki ve Verimlilik .......................................................................................................208

Liderlerin Etkileme Taktikleri .......................................................................................209Liderlerin Etkileme Taktikleri Seçimlerinde Önemli Olan Faktörler .....................216

Bireysel Faktörler.......................................................................................................216Örgütsel Faktörler .....................................................................................................218

Etkileme Taktiklerinin Çıktıları ....................................................................................219Eğitim Örgütlerinde Etkileme Süreci ...........................................................................220Sonuç .................................................................................................................................223Bölüm Tartışma Soruları ...............................................................................................223Önerilen Okumalar .........................................................................................................224Kaynakça...........................................................................................................................224

7. BÖLÜM LİDERLİK VE TOPLUMSAL DEĞİŞME

Bölümün Amacı ..............................................................................................................229Özet ..................................................................................................................................229Giriş ...................................................................................................................................230Değişim Nedir? ................................................................................................................230

Toplumsal Değişme ...................................................................................................231Büyüme .......................................................................................................................231Evrimsel İlerleme ......................................................................................................232İleriye Doğru Gitme ..................................................................................................232Modernleşme .............................................................................................................233Devrim ........................................................................................................................233

Sosyolojik Paradigmalar ve Değişim ............................................................................234Radikal Yapısalcı Paradigma ..........................................................................................235Yapısalcı Paradigma ........................................................................................................235Yorumlayıcı Paradigma ..................................................................................................236

Yorumlayıcı Paradigma:Fenomenolojik Sembolik Etkileşim Yaklaşım .............236Yorumlayıcı Paradigma: Etnometodolojik Yaklaşım ............................................237

Radikal Hümanist Paradigma ........................................................................................238Değişim Felsefelerinin Tarihi Analizi .....................................................................238

Klasik Devirli Kuramlar .................................................................................................239Aristo’nun Devlet Gelişimi Kuramı ........................................................................239

xiiiindekiler

Augustinian’ın Kötümser Düşüncesi ......................................................................239İyimser Düşüncenin Etkileri ..........................................................................................24019 ve 20. Yüzyıl Evrimsel Kuramları .............................................................................24020 ve 21. Yüzyıl Değişim Kuramları ..............................................................................241

Yapısal Fonksiyonalizm ............................................................................................241Modernleşme Kuramı ...............................................................................................242İnsan Sermayesi Kuramı ...........................................................................................243Marksist Kuramlar ....................................................................................................244Bağımlılık Kuramı .....................................................................................................244Kurtuluş Kuramı ........................................................................................................245Post-Modern Kuram .................................................................................................246

Gelişimin Ölçütleri .........................................................................................................247Eğitimin Gelişme Olgusunda Oynadığı Anahtar Rol .................................................249İyimser Görüş ..................................................................................................................250Kötümser Görüş ..............................................................................................................250Eğitim Reformları için Stratejiler ..................................................................................251

Reform ........................................................................................................................251Eğitim Reformu .........................................................................................................251

Eğitim Reformları Kuramları .........................................................................................252Eğitim ve Politik Değişim ...............................................................................................253

Politik Toplumsallaşma ............................................................................................254Politik Elitlerin Seçimi ve Eğitimi ...........................................................................254Politik Bütünleşme ve Ulusal Politik Bilincin Oluşturulması .............................255Liderliğin Toplumsal Değişimdeki Önemi ............................................................256

Bireysel Değerler .................................................................................................258Grup Değerleri ....................................................................................................259Topluluk Değerleri ..............................................................................................259

Sonuç .................................................................................................................................259Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................260Önerilen Okumalar ........................................................................................................260Kaynakça...........................................................................................................................261

8. BÖLÜMYARATICILIK, İNOVASYON VE OKUL LİDERLİĞİ

Bölümün Amacı ..............................................................................................................265Özet ...................................................................................................................................265Giriş ...................................................................................................................................266İnovasyon ve Yaratıcılık Bağlamında Liderlik .............................................................267

xiv Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

Liderlikte İnovasyon Süreci ............................................................................................270İnovasyon Sürecinde Lider Profilleri ve Göreve Uyarlanma ....................................276Okul Liderlerinin Kariyer Evrelerinin İnovasyon Sürecine Etkisi ............................279İnovasyona Öncülük Eden Mentör Liderler ................................................................284Okullarda İnovasyon Gerçekleştirme Süreci ..............................................................286İnovasyon Sürecinde Deneyim Paylaşımı ve Öğrenme Toplulukları ......................................................................................................................290Eylem Araştırması ...........................................................................................................293Sonuç .................................................................................................................................298Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................299Önerilen Okumalar .........................................................................................................299Kaynakça...........................................................................................................................300

9. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE ETİK, DEĞERLER VE LİDERLİK

Bölümün Amacı ..............................................................................................................303Özet ...................................................................................................................................303Giriş ...................................................................................................................................304Etik, Değer ve Bazı İlişkili Kavramlar ...........................................................................305

Etik ..............................................................................................................................305Etik Kuramları ...........................................................................................................306

1. Teleolojik (Sonuçsalcı) Etik ...........................................................................3072. Deontolojik Etik ..............................................................................................307

Değer ..........................................................................................................................308Ahlak ...........................................................................................................................309Etik ve Ahlak İlişkisi .................................................................................................309

Eğitimde Etik, Ahlak ve Değerler ..................................................................................310Değerlere Dayalı Yönetim ..............................................................................................312Etik ve Değerlere Dayalı Liderlik Yaklaşımları ............................................................314Etik İlke ve Değerlere Gerçek Bağlılık: Enron Örnek Olayı ......................................317Değer Üreten Bir Örgüt Olarak Okul ..........................................................................319Eğitim Yönetiminde Etik ................................................................................................320Eğitim Yönetiminde Etik Dışı Davranışlar ..................................................................322Medyaya Yansıyan Eğitim Yönetimi ile İlgili Etik Dışı Haberler ..............................324Sonuç .................................................................................................................................325Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................326Önerilen Okumalar .........................................................................................................326Kaynakça...........................................................................................................................326

xvindekiler

10. BÖLÜMKÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE LİDERLİK

Bölümün Amacı ..............................................................................................................329Özet ...................................................................................................................................329Giriş ...................................................................................................................................330Kültürel Farklılıkları Anlamak ......................................................................................331Kültürel Farklılıkların Temelleri ...................................................................................332Farklı Kültürlerin Yapısal Özellikleri ............................................................................339Kültürün Boyutları ..........................................................................................................342Farklı Kültürlerde Liderlik .............................................................................................345

Kültürel Farklılıklar ve Liderlik Tarzları ................................................................345Farklı Kültürlerde Etkili Liderlerin Özellikleri ......................................................348

Sonuç .................................................................................................................................352Bölüm Tartışma Soruları ...............................................................................................353Önerilen Okumalar ........................................................................................................353Kaynakça...........................................................................................................................353

11. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİ PROGRAMLARINDA LİDERLİK

Bölümün Amacı ..............................................................................................................355Özet ..................................................................................................................................355Giriş ...................................................................................................................................356Eğitim Yönetimi Alanının Ortaya Çıkışı ve Alanda Meydana Gelen Değişmeler ............................................................................................................357Eğitim Liderleri Yetiştirme Çabaları ............................................................................360Dünyanın Çeşitli Ülkelerinde ve Türkiye’deki Eğitim Yönetimi Programlarından Örnekler ............................................................................................364Sonuç .................................................................................................................................371Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................374Önerilen Okumalar ........................................................................................................374Kaynakça...........................................................................................................................375

12. BÖLÜMLİDERLİK VE KADIN

Bölümün Amacı ..............................................................................................................379Özet ...................................................................................................................................379Giriş ...................................................................................................................................380

xvi Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Dünya Genelinde Kadının İş Yaşamına Yansımaları .................................................................................................380Türkiye’de Kadının İş Yaşamındaki Yerine Genel Bakış .............................................382Dünyada ve Türkiye’de Kadın Liderler: Yönetici Koltuğundaki Kadınlar Üzerine Sayısal Bir Analiz ..............................................................................................38421. Yüzyılda Liderlik ve Değişen Lider Özelliklerinin Kadınlar Açısından Değerlendirilmesi ............................................................................................................386Liderliğin Cinsiyeti Var Mıdır?: Cinsiyet Rolleri ve Liderlik Açısından Değerlendirilmesi .........................................................................................388Liderliğe Giden Yolda Cinsiyete Bağlı Eşitsizlikler ve Cam Tavan Olgusu..............390Cam Tavanı Kırmak Mümkün mü?: Dünya’da ve Türkiye’de Başarılı Kadın Liderler Üzerine .....................................................................................392Dünya Tarihine Yön Veren Kadın Liderler ..................................................................393Sonuç .................................................................................................................................395Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................396Önerilen Okumalar .........................................................................................................396Kaynakça...........................................................................................................................396

13. BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE LİDERLİK ÖRNEKLERİ

Bölümün Amacı ..............................................................................................................401Özet ...................................................................................................................................401Sezar .................................................................................................................................402Attila .................................................................................................................................405Cengiz Han ......................................................................................................................408Fatih Sultan Mehmed ......................................................................................................411Napolyon Bonaparte .......................................................................................................416Mustafa Kemal Atatürk ...................................................................................................419Sonuç .................................................................................................................................425Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................426Önerilen Okumalar .........................................................................................................426Kaynakça...........................................................................................................................427

Dizin .................................................................................................................................. 429Yazarlar Hakkında ...................................................................................................... 433

xviiindekiler

Tablolar ListesiTablo 1.1. Liderlik ve Yönetimin Karşılaştırılması ........................................................12Tablo 3.1. Liderlik Özellikleri ve Becerileri ile İlgili İlk Araştırma Bulguları ...........45Tablo 3.2. Blake ve Mouton’un Yönetim Matrisi ...........................................................49Tablo 3.3. Görev ve İlişki Yönelimli Liderler Arasındaki Farklar. ...............................51Tablo 3.4.Liderlik İkameleri .............................................................................................55Tablo 3.5. Aracı Değişkenler Üzerindeki Durumsal Etkiler ........................................58Tablo 4.2.1. Dönüşümcü ve İşlemci Liderliğin Özelliklerinin Karşılaştırılması .....122Tablo 4.3.1. Yapılan Farklı Çalışmalarda Hizmetkâr Lider İçin

Vurgulanan Özellikler ................................................................................143Tablo 4.3.2. Ruhsal Liderliğin Özellikleri .....................................................................148Tablo 4.3.3. Klasik ve Kuantum Fiziğe Dayalı Olarak Liderlik Varsayımları ..........156Tablo 6.1. Etkileme Taktiklerinin Sınıflamaları ...........................................................212Tablo 6.2. Etkileme Taktikleri, İşlevleri ve Davranış Örüntüleri ...............................213Tablo 6.3. Etik ve Etik Olmayan Etkileme Taktikleri ..................................................215Tablo 7.1. Eğitim Reformları Kuramları .......................................................................252Tablo 8.1. Disiplinler Arası Programın Özellikleri .....................................................288Tablo 9.1. Örgütlerde Etik Yaklaşımların Dönemsel Gelişimi ..................................316

Şekiller ListesiŞekil 3.1. Reddin’in Üç Boyutlu Liderlik Kuramı ..........................................................60Şekil 4.2.1. Dönüşümcü Liderliğe İlişkin Kavramsal Çerçeve ...................................103Şekil 4.2.2 Dönüşüm Nasıl Meydana Gelir? ................................................................104Şekil 4.3.1. Patterson Modeli ..........................................................................................136Şekil 4.3.2. Winston Modeli ...........................................................................................138Şekil 4.3.3. Page ve Wong Hizmetkâr Liderlik Modeli ...............................................139Şekil 4.3.4. Fry Ruhsal Liderlik Modeli ........................................................................147Şekil 4.3.5. Karadağ Ruhsal Liderlik Modeli ................................................................148Şekil 4.3.6. Shelton Kuantum Liderlik Beceriler Modeli ............................................159Şekil 5.1. Çok Katmanlı Liderlik Modeli ......................................................................173Şekil 5.2. Stratejik Güçler................................................................................................179Şekil 7.1. Sosyal Kuramın Analizinde Dört Paradigma..............................................234Şekil 7.2. Gelişme Kuramlarının Dört Modeli göstermektedir .................................247

xviii Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

Şekil 7.3. Toplumsal Değişimin Gerçekleşebilmesinde Liderin Sahip Olması Gereken 7 Değer ................................................................................258

Şekil 8.1. Teknoloji Liderliği Davranış Boyutları ........................................................274Şekil 8.2. Eylem Odaklı Okul .........................................................................................294Şekil 8.3. Okullarda İnovasyon Liderliği Modeli .........................................................298Şekil 9.1. Örgütlerde Rekabetçi Değerler Yaklaşımı ..................................................313

“Liderlik tıpkı güzellik gibidir tanımlanması zordur, ama karşılaşıldığında hemen anlaşılır.”

Warren Bennis

Bölümün Amacı

Bu bölümün amacı liderlik kavramını, liderliğin doğasını, kapsamını ve li-derlik ile yöneticilik arasındaki farkı betimlemektir. Bu bölümün sonunda oku-yucular,

1. Lider ve liderlik kavramlarını açıklar.2. Liderliğin doğasını ve kapsamını kavrar. 3. Liderlik ve yöneticilik arasındaki farkı anlar.

Özet

Liderliğin tarihsel gelişimi incelendiğinde hemen her çağda toplumların li-derlere ihtiyaç duydukları ve bu liderlerin tarihin dönüm noktalarını oluştura-cak kararlar alarak toplumlarını etkiledikleri anlaşılmaktadır. Liderlik her çağda farklı özellikler taşıyarak kendini göstermiştir. Liderler toplumda bazen en güçlü bazen en akıllı bazen en bilgili bazen de en karizmatik kişiler olarak tanımlanmış-tır. İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinde topluma liderlik etmenin ölçütü daha çok, güç ve cesaret gibi kişisel özelliklere bağlıydı. Günümüz modern toplumlarında ise liderlik için aranan özellikler çeşitlilik ve değişiklik göstermiştir. Günümüzde ise beklenen özellikler bilgi ve yetenek olmuştur. Lider ve yönetici kavramlarının benzerliği ve farklılığı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Lider ve yöne-

1. BÖLÜM

LİDERLİĞE GENEL BİR BAKIŞ

Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ Gazi Üniversitesi

tici arasındaki temel fark güç ve otorite kaynaklarıdır. Lider gücünü, izleyenleriyle arasındaki etkileşimin kalitesinden ve yoğunluğundan alırken; yönetici, bulundu-ğu makamdan, statüden ve yasal güç kaynağı otoritesinden alır. Ancak örgütlerin başarısı için liderlik ve yönetim birbirini tamamlayıcı olmalıdır. Bu bölümde li-derliğin doğası ve kapsamı incelenecek, liderlik kavramı tanımlanacak ve liderlik-le yönetim farkı ortaya konacaktır.

Anahtar Sözcükler: Liderlik, liderliğin doğası, liderliğin kapsamı, yöneticilik

Liderliğin Doğası ve Kapsamı

Liderlik insanlar arasında uzun süredir heyecan yaratan bir konudur. Lider-lik, güçlü ordulara komuta eden, parıldayan gökdelenlerin üzerinden imparator-lukları yöneten ya da ulusların kaderini şekillendiren güçlü ve dinamik bireyle-rin görüntülerini çağrıştırır. Yaygın olarak liderlere duyulan hayranlık, herkesin hayatına dokunmasının yanı sıra gizemli bir süreç olmasından kaynaklanıyor olabilir. Neden Hz. Muhammed, Gandhi gibi bazı liderler, yoğun bir şevk ve öz-veriye ilham kaynağı oldu? Julius Sezar, Büyük İskender gibi bazı liderler, büyük imparatorlukları nasıl kurdular? Liderlikle ilgili bu tür sorular uzun yıllar tartışma konusu olmuştur (Owen vd., 2007; Yukl, 2010).

Liderlik insanlar birbiriyle iletişime geçtiğinden beri ekonomik ve sosyal yapıları ne olursa olsun her kültürde var olagelmiştir. Antik dönemlerde liderlik büyük kitleler üzerinde etkisi olan kişiler hatta mitolojik tanrılarla özdeşleştiril-miştir. Mısır ve Antik Çin’de de liderlik kavramına rastlanmıştır. Liderlik ilk kez Platon tarafından “Çevreyi dolaşarak yönetmek” şeklinde adlandırılmıştır. Kse-nophon tarafından yazılan “Cyropaediaise” liderlik üzerine yazılmış ilk sistemli kitaptır (Şahne ve Şar, 2015).

Aydınlanma çağına kadar olan süreçte insanlar “seçilmiş/kutsanmış olan” kişinin gücünü Tanrı’dan aldığına inanmaktaydılar. Hatta 16. yüzyılın başlarında Machiavelli liderliği bu kapsamdan çıkarıp, insan aktivitelerinin içine yerleştirdi-ğinde Kilise tarafından mahkum edilmişti (Barker, 2001).

Tarihsel süreç içerisinde eski yönetim ve liderlik teorileri, hayat ve gerçekliğin doğası konusunda yeni düşünce biçimine uygun düşmeyen eski pozitivist bilim ve Newtoncu yaklaşımı içermekteydi. 19. Yüzyıla damgasını vuran bu rasyonel akım, liderlik ve örgüt araştırmalarına da mekanik bir boyut kazandırmıştır. Bu Newton-cu geleneksel mekanik yaklaşım, temel ihtiyaçlardan uzak ve çevresel faktörlere karşı duyarsız bir ‘makine’ gibi iş görmüştür. Bu dönemde yapılan çalışmalar genel itibarı ile kontrole dayalı Taylorist bir yaklaşım içermekteydi. Dolayısı ile de lider kusursuz özelliklere sahip bir yapıya bürünmüştür. Bu liderliğin amacı kurumsal

2 Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

ihtiyaçlara hizmet etmektir. Bu amaca uygun olarak kurumsal bilgi, liderlik teori-sinin gelişimi için bir kaynak olarak görülmektedir. Barker (2001)’a göre, eleştirel felsefeye, tarihe ya da eleştirel bilime karşıt olarak, liderlik teorileri genel anlam-da kurumsal ihtiyaçlara hizmet etmenin dışında başka bir katkı yapamadılar. Bu yönüyle geleneksel bilgiyi oluşturdular fakat bir bilim olarak ortaya çıkamadılar.

Barker (2001), lider merkezli teorilerde liderin, mikro sistemi temsil ettiğini ve görevin liderin doğasını açıkladığını, oysaki liderliğin, sosyokültürel bağlam-dan ve sosyal sistemleri değiştiren, dönüştüren durumsal faktörlerden bağımsız düşünülemeyeceğini belirtir.

Endüstri döneminde bir çok araştırmacı, liderliğin mekanik özellikleri ile il-gilenmekte, Newton’cu liderlik varsayımlarını test etmekteydiler. Newton’cu me-kanik anlayış üzerine kurulmuş olan liderlik yaklaşımlarına göre eğer lider zeki ise örgüt iyi işler anlayışı vardır, tersi bir durumda ise Newton’cu anlayış sınırları içerisinde başka çözümler denenirdi.

Liderlikle ilgili bilimsel çalışmalar 20. Yüzyılda artmaya başlamıştır. Bu araş-tırmaların bir çoğu liderliği belirleyen faktörler üzerinde odaklanmıştır. Son za-manlarda teorisyenler ve uygulayıcılar Kuantum perspektifine önem vermeye baş-lamışlardır. Bu yeni bakış açısı, örgüt ve yönetim anlayışında sağlam temelleri olan Newton’cu anlayışın yerini almaya başlamıştır. Kuantum perspektifi, liderliğin dinamik yönüne vurgu yapmaktadır. Sistemler, kaotik yapılar olarak görülmek-tedir. Bu yaklaşıma göre, değişimim dönüşümü çok karmaşıktır. Var olan sistem yapıları, dönüşüm sistemine girdiğinde eski yapılar kaybolmakta fakat yeni bir bi-çimde tekrar şekillenmektedir. Bu dinamik sistem, içerisinde içsel bir dönüştürme kapasitesine sahiptir. Bu dönüşüm kestirilebilir olmakla birlikte tahmin edilemez bir yapıdadır (Barker, 2001).

Alanyazın incelendiğinde liderliğe farklı anlamlar yüklendiği ve liderliğin de-ğişik yönlerinin açıklandığı görülmektedir. Sergiovanni (2001), liderliğin hem stil hem de anlam yönünün olduğunu, bunların birbirinden ayrı düşünülemeyeceğini belirtmektedir. Liderin etkililiği kendi rol seti içinde, anlamlı eylemler yapabilme yeteneğine bağlıdır. Davranışı değiştirmeye değil belki diğerlerine ne yaptıklarını anlamalarına, özellikle de davranışlarını anlamlandırma konusunda iletişim kura-bilmelerine vurgu yapmaktadır.

Koestenbaum’a (2002) göre, liderliğin hem kişisel hem de stratejik yönü bu-lunmaktadır - biri sağ beyin, diğeri sol beyin; biri ağır başlı (tough minded), di-ğeri yumuşak başlı (tender-minded). Liderliğin kişisel yönünün, stratejik yönünü desteklemesi gerekmektedir. İyi bir strateji, parlak bir beyin tarafından üretilir ve güçlü bir karakter tarafından uygulanır. Liderliğin kişisel yönü genellikle ihmal

Liderliğe enel ir ak ş 3

edilmekte, yeterince ciddiye alınmamakta, eksik beslenmekte ve profesyonel bağ-lamda eksik ele alınmaktadır.

Koestenbaum (2002) aynı zamanda liderliği felsefi yönden ele almakta, lider-liğin, bireyde bağımsız olma ile sorumlu olma arasında bir ikilem yarattığını ifade etmektedir. Koestenbaum (2002) bu konudaki düşüncelerini şöyle ifade etmekte-dir (s. 6):

Bağımsız olma ile sorumlu olma, madalyonun iki ayrı yüzü gibidir. Bu kavramlar, felsefi, teolojik, hatta politik kavramlardır, ancak bilimsel olduğunu söyleyemeyiz. Bağımsız olmayı veya sorumlu olayı denerken kendimize karşı açık olmalıyız. Özellikle, öncü olmak, kişisel sorumluluk ve hesap verebilirlik kavramlarının anlamlarını bilmeyi gerektirir. Eylem veya eylemsizliklerinin sonuçlarını, çocuklarımız gibi görmemiz gerekir: Onları biz dünyaya getirdik, onlar bizim devamımızdır, onların sorumlu-luğunu alırız, ancak onlar kendi hayatlarını yaşarlar. Bağımlılık ve pater-nalizm, sadece acı birer yanılsamadır. Gerçek dünya bağımsız bireyler için yaratılmıştır. Buna karşın, liderlik yapmak, isteklerine ulaşmak demektir. Lider olmak, bir başlatan kişi olarak bağımsızlığının gücünü ve varlığını öne sürmek demektir. Lider olmak, arzularının sorumluluğunu almak de-mektir. Geri dönme özgürlüğünün olmadığı bir dünyaya doğmuş olmak ve deterministik doğal ve sosyal yasalar tarafından yönetilen bir dünyada yaşıyor olmak, mutlak özgürlüğün iki temel sınırlayıcısıdır. Bu iki sınırlılık içinde kendin için oluşturduğun özgürlük alanı, kişiliğini gerçekleştirme-deki derin anlayışını ve iyi lider olmanı etkileyecek temel kaynak olacaktır.Kets de Vries (2007) ise, liderliğin psikolojik yönüne vurgu yapmaktadır. Li-

derliğin anlaşılması için, doğrudan gözlemlenebilir olan şeylerin ötesine geçilmesi gerektiğine işaret ederek bilinçdışı ve gözle görülemeyen psikodinamik süreç ve yapıların dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir. Örgütsel analizde karmaşık klinik boyutun ihmal edilmesi, örgütsel yaşam hakkında eksik bir anlayışı bera-berinde getirir. Göka (2011) da benzer şekilde liderliği psikolojik bağlamda ele almakta, grup davranışları ile liderliği açıklamaya çalışmaktadır. Göka, (2011), bir toplumun ihtiyaçlarını belirleyen ve o toplumun uzun tarihi boyunca önemli öl-çüde geçerliliğini koruyan bir ana çerçevenin olduğunu iddia etmektedir. Bu çer-çeve, değişime oldukça dirençli davranış kalıpları oluşturan grup davranışlarıdır. Lidere, grup davranışları bağlamında karizma atfedilmektedir.

Liderlik politik bağlamda ele alındığında, liderliğin bir güç mücadelesi, bir etkileme sanatı olduğu söylenebilir. Güç kavramı genellikle otorite ile birlikte kul-lanılmaktadır. Güç kavramı, örgütteki insanların birbirini nasıl etkilediğini anla-mayı kolaylaştırmaktadır (Pfeiffer, 1999). Bir tarafın (kişi, grup ya da örgütün),

4 Eğitim Yönetiminde Liderlik: Teori, Araştırma ve Uygulama

diğer tarafı etkilemesi anlamını ifade etmektedir. Gücün kullanımı ise durumsal şartlara göre dinamik bir değişkenlik göstermektedir. Liderliğin en önemli belirle-yicilerinden birisi de etkileme becerisidir. Etkileme becerisinin en önemli unsuru, duygulara ve değerlere hitap edebilmektir. Liderler, izleyicilerinin duygu ve değer-lerine hitap ederek, güçlü bir amaç uğruna onları harekete geçirirler (Yukl, 2010).

Yukl’a (2010) göre, liderlik etkililiğinde belirleyici olan üç tür değişken var-dır: (1) liderin karakteri, (2) izleyicilerin karakteri ve (3) durumun niteliği. Bunlar aynı zamanda liderlik teorilerini belirleyen temel değişkenlerdir.

1. Liderin karakteri: Kişisel özellikler (ihtiyaçlar, kişilik, değerler), güven ve iyimserlik, beceri ve deneyim, davranış özellikleri, bütünlük (dürüstlük, değerleri ile tutarlı davranış), etkileme taktikleri, izleyicilerin atfettiği ni-telikler.

2. İzleyicilerin karakteri: Kişisel özellikleri (ihtiyaçlar, değerler, benlik yapı-ları), güven ve iyimserlik, beceri ve deneyim, liderin atfettiği nitelikler, lidere duyulan güven, göreve bağlılık ve çaba, iş ve liderden memnun olma derecesi.

3. Durumun niteliği: Örgütün tipi ve büyüklüğü; liderin pozisyonu, güç ve otoritesi, görev yapısı ve karmaşıklığı, örgütsel bağlılık, örgüt kültürü, çevresel belirsizlikler, dışsal bağımlılıklar, ulusal kültürel değerler.

Liderlik Kavramının Tanımı

Liderlik kavramı etimolojik olarak incelendiğinde; “liderlik etmek”, “lider” ve “liderlik” kelimelerinin Anglo-Sakson kökenli olup,“leadare” kelimesinden türediği görülür. “Leadare” kelimesi, insanları yolculuğa çıkarmak ve onlara bu yolcukta kılavuzluk kapmak anlamına gelmektedir. “Lider” kelimesi ilk olarak Samuel Johnson tarafından 1755 yılında hazırlanan İngilizce sözlükte “kaptan, kumandan, önden giden kimse” olarak tanımlanmış, “liderlik” kelimesi ise ilk kez 1828 yılında Webster Amerikan Sözlüğünde yer almış ve “liderin durumu, koşulları” olarak tanımlanmıştır (Aykanat, 2010, s. 3). Türkçede ise, liderlik keli-mesinin karşılığı olarak “önderlik, han, sultan, şah, padişah” gibi farklı kelimeler kullanılmakla birlikte, günümüzde yaygın kullanılan kavram “liderlik”tir. (Turan ve Bektaş, 2014).

Çeşitli disiplinlerde liderlik farklı şekillerde tanımlanmıştır. Liderliğin çok fazla tanımı olduğunu söyleyen Bass (1990), liderliğin kavramsal olarak algılan-masındaki farklılığı vurgulamaktadır. Herkes kendi bilgi düzeyi, kültürü ve bakış açısına göre liderliğe farklı anlamlar yüklemektedir. Yaklaşık 3000 çalışmayı in-celedikten sonra Bass (1990) liderliği ‘bir gruptaki üyelerin beklentilerini ve algı-

Liderliğe enel ir ak ş 5