ekonomi

1

1 TANIM VE KAVRAMLAR

1.1 Milli Gelir

1.1.1 Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla: Bir ekonomide yerleĢik olan üretici birimlerin belli bir

dönemde, yurtiçi faaliyetleri sonucu yaratmıĢ oldukları tüm mal ve hizmetlerin değerleri

toplamından bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdiler toplamının düĢülmesi sonucu elde

edilen değerdir.

1.1.2 KiĢi BaĢına Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla: KiĢi baĢına GSYĠH hesaplamalarında cari

fiyatlarla tahmin edilen Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla büyüklüğünün o ile ait yıl ortası nüfus tahminine

bölünmesi ile elde edilen değerdir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna

bölünmesiyle o ile iliĢkin dolar cinsinden KiĢi BaĢına Gayri Safi Yurtiçi Hâsılaya ulaĢılmaktadır.

1.1.3 Satın alma Gücü Paritesi (SGP): Ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını

gidererek uluslararası anlamda fiyat ve hacim karĢılaĢtırmalarına yönelik olarak geliĢtirilen bir

yöntemdir. Diğer bir ifadeyle, SGP, farklı para birimlerinin satın alma gücünü eĢitleyen bir değiĢim

oranıdır. Bu oran kullanılarak ortak bir para birimine dönüĢtürülen harcamalar, satın alınan mal ve

hizmet hacmindeki farklılıkları yansıtarak ülkeler arasında gerçek anlamda karĢılaĢtırabilir veriler

sağlamaktadır.

1.2 DıĢ Ticaret

1.2.1 Ġhracat: Üretilen mallardan, hammadde ve malzemesini vermek suretiyle dıĢarıya

yaptırılan üretimden (fason), stoklardan yurtdıĢına yapılan satıĢlardır. Katma değer vergisi ve özel

tüketim vergisi hariç, diğer vergiler dâhildir.

1.2.2 Ġthalat: Satın alınan ve tüketilen hammadde, yardımcı madde ve ambalaj malzemesi;

üretimde kullanılmak üzere ithal edilen hammadde, yardımcı madde ve ambalaj hizmetlerinin satın

alınan ve tüketilen maddelerini kapsar. Katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi hariç, diğer

vergiler dâhildir.

1.3 ĠĢgücü ve Ġstihdam

1.3.1 Kurumsal olmayan sivil nüfus: Okul, yurt, otel, çocuk yuvası, huzurevi, hastane,

hapishane, kıĢla ya da orduevinde ikamet edenler dıĢında kalan nüfustur.

1.3.2 Kurumsal olmayan çalıĢma çağındaki nüfus: Kurumsal olmayan sivil nüfus

içerisindeki 15 ve daha yukarı yaĢtaki nüfustur.

1.3.3 ĠĢgücü: Ġstihdam edilenler ile iĢsizlerin oluĢturduğu toplam nüfustur.

1.3.4 ĠĢgücüne katılma oranı: ĠĢgücünün kurumsal olmayan çalıĢma çağındaki nüfus

içindeki oranıdır.

2

1.3.5 ĠĢsizlik Oranı: ĠĢsiz nüfusun iĢgücü içindeki oranıdır.

1.3.6 ĠĢgücünde Olmayan Nüfus: istihdamda olmayan ve iĢsiz kesime girmeyen çalıĢma

çağındaki nüfustur.

1.4 Gelir Dağılımı ve YoğunlaĢma / UzmanlaĢma

1.4.1 Gini Katsayısı: Gini katsayısı, Lorenz eğrisinden hareketle hesaplanmaktadır ve bir

toplumdaki gelir dağılımını nitelemekte kullanılır. “0” ile “1” arasında bir değere sahip olabilen

Gini katsayısı bir toplumdaki gelir dağılımındaki eĢitliği niteler. Teorik olarak katsayı büyüdükçe

toplumdaki gelir dağılımındaki eĢitsizlik artıyor, katsayı küçüldükçe gelir dağılımındaki eĢitsizlik

azalıyor demektir. Gelir, o toplumdaki bireyler arasında tam olarak eĢit dağıtılırsa Gini katsayısı “0”

olurken, toplumdaki gelir yalnızca bir kiĢide toplanıyorsa, katsayı “1” olmaktadır.

1.4.2 Lorenz eğrisi: Lorenz Eğrisi, belirli bir birimin (hane halkı, ülke nüfusu) birikimli

yüzdeleri ile belirli bir değiĢken grubunun (gelir, istihdam) birikimli yüzdeleri arasındaki iliĢkiyi

gösterir. Lorenz eğrisi, gelir dağılımında grafiği çaprazlamasına ikiye bölen doğru “tam eĢitlik”

durumunu ifade eder. Bu doğrudan sapmalar gelir dağılımındaki eĢitsizliğin derecesini ortaya

koyar. Eğrinin tam eĢitlik doğrusuna yakınlaĢması, o toplumda ki gelir dağılımının düzeldiğine

iĢarettir.

1.4.3 YoğunlaĢma Katsayısı: Bir sektörün belli bir bölgedeki yığılmasını ulusal referansla

ölçmeye yarayan katsayıdır.

1.4.4 Herfindahl Sektörel UzmanlaĢma Endeksi: bölgelerin iĢyeri ve çalıĢan sayısına göre

uzmanlık ve çeĢitlilik düzeylerini gösteren yöntemdir.

1.4.5 Turizm Destinasyonu: turizmin göreceli olarak önemli bir eylem alanı olduğu ve

turizmin ekonomik, sosyal ve fiziksel etkilerinin ortaya çıktığı alandır.

1.4.6 Konjonktür: Reel gayrisafi yurtiçi hâsılanın reel büyüme eğilimi (uzun dönem büyüme

hızı-ortalama büyüme hızı) etrafında birbirini izleyen daralma, dip, yükselme, patlama gibi

aĢamalardan geçtiği ve her aĢamanın bir sonraki aĢamayı oluĢturacak dinamikleri içerdiği ve

etkilediği süreç olarak tanımlamaktadır (Güven, Özcan; Ekonomide Konjonktür Olayları ve

Etkileri, Ġstiklal Matbaası, Ġzmir 1973,s. 3.).

1.4.7 DıĢa Açık Ekonomi: Bir ülkenin mal, hizmet, sermaye ve iĢ gücü gibi üretim

faktörlerinin hareketleri açısından dünya ekonomisi ile bütünleĢmesidir.

3

2 TÜRKĠYE EKONOMĠSĠNĠN TARĠHSEL GELĠġĠM SÜRECĠ

2.1 1923-1929 TÜRKĠYE CUMHURĠYETĠ’NĠN KURULUġ DÖNEMĠ (DIġA AÇIK

EKONOMĠ)

1923-1929 döneminin ekonomik göstergeleri incelendiğinde, yaklaĢık olarak sanayi

üretiminin %8, tarımsal üretim artıĢ ortalamasının %16, milli gelirdeki ortalama büyüme hızının da

%11 olduğu görülür.

1923-1929 döneminde en belirleyici sektörü tarım ve hizmetlerdir. Çünkü sabit fiyatlarla

GSMH‟ deki payları dönem boyunca tarımda %45, hizmetlerde %44 civarındadır. Dönem içinde

GSMH hızının negatif olduğu dönem %12,8 ile 1927 yılıdır. Bu yılda GSMH hızını düĢüren en

önemli etken tarım sektöründe görülen %30‟luk düĢüĢtür.

2.2 1930-1939 DÖNEMĠ DEVLETÇĠLĠĞE GEÇĠġ

1923-1929 döneminde uygulanan liberal iktisat politikalarından arzu edilen baĢarıların

sağlanamaması; Türkiye‟de liberal politika uygulamalarının terk edilerek yerine devletçilik

politikasına geçilmesine neden olmuĢtur.( Altay, N. Oğuzhan; “Türkiye‟de Ġktisadi DönüĢümlerin

Sosyo-Ekonomik Sonuçları”)

1930-1939 döneminde GSMH (Cari fiyatlarla) içinde en yüksek sektör %45 ile hizmetlerdir.

Onu %40 ile tarım, %15 ile sanayi izlemektedir. Cari fiyatlarla büyüme hızı en yüksek sektör %6,87

ile sanayidir.

2.3 1940-1945 SAVAġ YILLARI

GSMH içinde en yüksek pay ortalama %43,62 ile tarımın olmuĢtur. SavaĢın etkisi ile tüm

sektörlerde negatif bir büyüme vardır.

Dönem boyunca en olumlu geliĢme ülkenin dıĢ ticaret fazlası vermesidir. Bu geliĢmenin

sebebi fiyat avantajıdır. Çünkü dünya hammadde fiyatlarının yükselmesi ve ihraç mallarına olan

talebin artması ülkenin ihracatını sürekli artırmıĢtır. Türkiye‟nin ihracatında en önemli yer tutan

mallar krom, canlı hayvan ve tarımsal ürünler olmuĢtur.( Tokgoz a.g.e., s. 106.)

2.4 1946-1962 EKONOMĠNĠN DIġA AÇILMASI

II. Dünya SavaĢının bitimiyle baĢlayan bu dönemin ilk yılında Türkiye yaklaĢık %32‟lik bir

büyüme hızı yakalamıĢtır. Bu dönemin baĢından 1954 yılına kadar ortalama GSMH büyüme hızı

%11,5 gibi yüksek bir rakam tutturularak hızlı bir büyüme sürecine girilmiĢtir.

1946-1962 döneminde görülen önemli geliĢmelerden biri daha önceki dönemlerin aksine

GSMH içinde hizmetlerin payının en fazla olduğu dönem olmasıdır.

4

Bu dönemde tarımın GSMH içinde tarımın payı %40,75, sanayinin payı %15,64, hizmetlerin

payı %43,59‟dur.

2.5 1963-1979 PLANLI DÖNEM

Birinci Planın uygulandığı 1963 ve 1967 yılları arasında tarımın GSMH içindeki payı sürekli

azalırken sanayi ve hizmetlerin payı giderek artmıĢtır. Plan baĢında tarımın payı %34,6 iken, Plan

sonunda %29,3 duĢmuĢ, sanayi ise %16,7‟den %20,7‟ye çıkmıĢtır. Plan dönemi içinde yapılan

yatırımlar alt sektörler açısından incelendiğinde genellikle imalat sanayisine (%30,4), konut alt

sektörüne (%25,9) yönelmiĢ; sektörler açısından en fazla yatırım %50,2 ile hizmetler sektörüne, en

az yatırım %11,2 ile tarım sektörüne yapılmıĢtır.

Planlı dönemin ilk yıllarında dıĢ ticaret açığı düĢükken ilerleyen yıllarda giderek yükselmiĢtir.

Özellikle 1974 yılında dıĢ ticaret açığı %191 oranında artarak 2.245 milyon dolara cıkmıĢ; 1980

yılında ise yaklaĢık 5 milyar dolara ulaĢmıĢtır.

Planlı dönemin baĢlıca amaçlarından biri sanayi sektörünü geliĢtirmekti, bu dönemde sürekli

sanayi ve hizmetler sektörüne yatırım yapılması, tarıma fazla yatırım yapılmaması tarımın GSMH

içindeki payını düĢürmüĢtür. Planlı dönemde tarım sektöründe istihdam edilenlerin toplam istihdam

içindeki payı %71,55‟ten %53,24‟e düĢmüĢtür. Hizmetler ve sanayi sektöründe istihdam edilenlerin

payı yükselmiĢtir.

Planlı dönemde tarım kesiminde iĢ olanaklarının azalması, istihdam artıĢ hızının nüfus artıĢ

hızının altında kalması sonucunda; istihdama katılma oranı düĢmüĢ, iĢgücüne dâhil olmayanların

sayısının ve iĢsizlik oranlarının giderek yükselmesine neden olmuĢtur.

2.6 1980- 2000 ĠHRACATA YÖNELĠK KALKINMA DÖNEMĠ

1980 yılında uygulamaya konan 24 Ocak Kararları ile Türkiye artık ithal ikameye dayalı

politikaları bırakarak ihracata dayalı kalkınma politikalarının benimsendiği yeni bir döneme

girmiĢtir. Bu dönemin en önemli özelliği, Türk ekonomisinin dıĢa daha açık hale getirilmesi ve

serbest piyasa kurallarının uygulanmaya çalıĢılmasıdır

1989 yılında Türkiye‟de yeni bir değiĢikliğe daha giderek dıĢ finansal serbestlik kararı

alınmıĢtır. DıĢ finansal serbestlik bir yandan sermaye hareketlerinin serbest kalmasına diğer yandan

yurtiçinde yerleĢik kurum ve bireyler arasındaki ekonomik iĢlemlerin yabancı paralar cinsinden

yapılabilmesini olanak tanımıĢtır.( Kepenek ve Yentürk,; a.g.e., s. 211.)

24 Kasım 1994 yılında ÖzelleĢtirme Kanunu yürürlüğe girmiĢtir. Mal ve hizmet

piyasalarındaki rekabeti düzenlemek amacıyla 1994 Aralığı‟nda Rekabetin Korunması Hakkında

Kanun çıkarılmıĢtır.

5

Bu dönemde hizmetlerin GSMH içindeki payı dönem içinde fazla değiĢmezken; sanayinin ve

tarımın payında önemli değiĢmeler olmuĢtur. 1980 yılında tarımın GSMH içindeki payı %24,2 iken,

dönem sonunda %12,5 duĢmuĢ, sanayinin payı ise %20,5‟ten %29,3‟e çıkmıĢtır.

Dönemin ortalama büyüme hızı %3,76‟dır. Dönem içinde ortalama büyüme hızı en yüksek olan

%5,3 ile sanayi, en az olan %1,1 ile tarımdır.

2.7 2000 SONRASI EKONOMĠ DÖNEMĠ

Türkiye, 2000 ve 2001 yılında yaĢanana iki krizle, uygulamıĢ olduğu kur çapasına dayalı

“enflasyonu düĢürme programının” çökmesinden sonra, IMF‟nin öncülüğü ve denetiminde 14

Nisan ve 15 Mayıs tarihlerinde iki aĢamada açıklanan yeni bir istikrar programını uygulamaya

koymuĢtur.

Önceleri “ulusal program”(Uygur, 2001: 36), daha sonra da “güçlü ekonomiye geçiş

programı” (GEGP) olarak tanımlanan programın amacı “…güven bunalımını ve istikrarsızlığı

süratle ortadan kaldırmak ve bir daha geri dönülmeyecek Ģekilde kamu yönetiminin ve ekonominin

yeniden yapılandırılmasına yönelik altyapıyı oluĢturmaktır”. Program eski düzene dönmenin artık

mümkün olmadığını belirtmektedir (Hazine MüsteĢarlığı, 2001: 5).

Tablo 1: Türkiye‟de Makroekonomik Göstergeler

6

ġekil 1: Ana Sektörler Ġtibariyle Ġstihdam, 1976-2006 (15 + yaĢ, milyon kiĢi)

Kaynak: TÜSĠAD (2005), Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi, Verimlilik ve Büyüme,

1972–2003 ve TÜĠK ĠĢgücü ve Milli Gelir Ġstatistikleri‟nden alınmıĢ veya hesaplanmıĢtır.

Sektörler açısından büyüme rakamlarına bakıldığında tarım sektöründe dönem boyunca

istikrarsızlık söz konusu iken, sanayi ve hizmetler sektörü GSMH büyüme oranına paralel olarak

artmaktadır. Özellikle sanayi sektörü 2001‟de ekonomideki daralmanın ardından daha sonraki

yıllarda sırasıyla %9,1; %7,8, %9,1 ve %6,4 oranında büyümüĢtür. Hizmetler sektörü ise sırasıyla

%7,5, %6,9, %11,8, %8,5 olarak büyümüĢtür. Tarım sektöründeki büyüme oranının istikrarsızlığı

tarım sektörünün iklim Ģartlarına aĢırı bağımlılığı yanında, son dönemde AB süreci ve IMF ile

yapılan düzenlemeler çerçevesinde tarım kesiminin küçülmesi de bunda etkili olmaktadır.

Ancak Türkiye‟de halen baĢta tarım olmak üzere hizmetler sektörünün GSMH içindeki

paylarının yüksek, sanayinin payının ise düĢük olduğu görülmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerde bu oranlar

tarımda ortalama %5, sanayide %40, hizmetlerde ise %55 civarındadır. Dolayısıyla Türkiye

ekonomisinde sanayiden çok hizmetler ön plana çıkmaktadır

2001 2005 2006

Tarım 8.09 6.49 6.09

Sanayi 3.77 4.28 4.41

Hizmetler 9.66 11.27 11.84

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

ANA SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE ĠSTĠHDAM, 1976-2006

7

ġekil 2: GSYĠH ve Ġstihdam ArtıĢları (%)

Kaynak: TCMB, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi.

2.8 TÜRKĠYE’DE KAYITDIġI ĠSTĠHDAM

TĠSK tarafından istihdam verileri karĢılaĢtırılarak 2000 yılında yapılan bir araĢtırmada

10.375.000 olan toplam ücretli istihdamın 5.800.000 SSK‟ya, 2.118.000‟ü Emekli Sandığı‟na

kayıtlı olduğu ortaya konulmakta ve 2.457.000 kiĢinin ise kayıt dıĢı olarak çalıĢtığı, yani toplam

ücretli istihdamın %25‟inin kayıt dıĢı çalıĢtığı tahmin edilmektedir (TĠSK,2000: 42). Yine ücretli,

ücretsiz çalıĢan karĢılaĢtırmasından yola çıkılarak 1996 yılında yapılan bir DPT araĢtırmasında

kayıt- dıĢı istihdamın büyüklüğü hesaplanmıĢtır. Buna göre toplam kayıt dıĢı çalıĢanlar toplam

istihdamın %18‟ini oluĢtururken, tarım kesimi toplamın dıĢında tutulduğunda, kayıt dıĢı istihdam

oranı tahmini %40‟a ulaĢmaktadır. 1996 ve 2000 yılında yapılan iki çalıĢmayı karĢılaĢtırdığımızda

kayıt dıĢı çalıĢma toplam ücretliler arasında son 4 yılda kaba bir tahminle %7 artmıĢtır (Yavan,

1997: 47).

8

Tablo 2: Türkiye‟de Ġstihdam Yöntemiyle Kayıt dıĢı Ġstihdam Tahmini (Bin)

Kaynak: Yetim, 1999: 23-24.

Bu yönteme göre sivil iĢgücü arzının toplam nüfusa oranları karĢılaĢtırılmakta, Ģayet

iĢgücünün toplam nüfus içindeki payı artarken istihdamın payı geriliyorsa, kayıt dıĢı istihdamın

arttığı düĢünülmektedir.

9

3 EGE BÖLGESĠ’NE GENEL BAKIġ

ġekil 3: Ege Bölgesi Düzey 2 Alt Bölgeleri Haritası

TR31: Ġzmir; TR32: Aydın, Denizli, Muğla; TR33: Manisa, Afyon, Kütahya, UĢak‟tır.

Ege Bölgesi, bölgeler arasında geliĢmiĢlik sıralamasına göre 2. Sırada yer alırken, Ġzmir 81 il

içerisinde 3. sırada yer almaktadır.

3.1 Ege Bölgesi’nde GSYĠH

ġekil 4: Ege Bölgesi Ġllerinin Bölge GSYĠH‟ sine Oranı

Kaynak: TUĠK,2001

Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından en son 2001 verilerine göre üretilen cari

fiyatlarla iller itibarıyla kiĢi baĢına gayri safi yurtiçi hâsıla (GSYĠH) Türkiye‟de 2.146 ABD doları

iken Ġzmir 3.215 ABD doları ile ülke içerisinde 6. sırada yer almaktadır. Ege Bölgesi‟nde üretilen

GSYĠH içinde payı en yüksek il Ġzmir‟dir. Ġller bazında GSYĠH verilerinde TÜĠK‟in en güncel

46.9

8.2 7.610.2

13.2

4.3 51.9

İZMİR AYDIN DENİZLİ MUĞLA MANİSA AFYON KÜTAHYA UŞAK

Ege Bölgesi İllerinin Bölge GSYİH’sine Oranı

10

2001 rakamlarına göre Ġzmir, Ege Bölgesi‟nde üretilen GSYĠH‟nin yaklaĢık yarısını (% 46,9) tek

basına üretirken ardından Manisa (% 13,7) ve Muğla (% 10,2) gelmektedir ( TUĠK,2001).

3.2 Ege Bölgesi’nde Sektörel Dağılımı

2008 yılı verilerine göre Ege Bölgesi‟nde hizmetler sektöründe ve sanayi sektöründe

çalıĢanların % 47,1‟erlik kısmı Ġzmir‟de çalıĢmaktadır. Tarımda çalıĢanların Ġzmir‟deki oranı ise

%13,7‟dir. Ġzmir, Ege Bölgesi‟nde yer alan TR32 ve TR33 Düzey 2 bölgelerine göre Ege

Bölgesi‟nin sanayi ve hizmetler merkezidir. Ege Bölgesi‟nde Ġzmir‟e komsu olan diğer bölgelerin

tarımsal niteliğini koruduğu görülmektedir.

ġekil 5: Ege Bölgesi Düzey 2 Bölgelerinin Sektörel YoğunlaĢmaları, 2008

Kaynak: Ġzmir Kalkınma Ajansı Mevcut Durum Analizi, 2009

11

ġekil 6: Ege Bölgesi Ġllerinin Sektörel YoğunlaĢmaları (Tarım Hariç), 2002 Yılı

Kaynak: Ġzmir Kalkınma Ajansı Mevcut Durum Analizi, 2009

ġekil 7: Ege Ġllerinin Sektörel Dağılımı

Kaynak: TUĠK,2001

Aydın %62,7 ile hizmetler sektöründe, Manisa % 38 ile sanayi sektöründe, UĢak %25 ile

tarım sektöründe ön plandadır.

0

10

20

30

40

50

60

70

İZMİR AYDIN AFYON DENİZLİ MANİSA KÜTAHYA UŞAK

TARIM 7.5 27.1 28 18 24 15 25

SANAYİ 30.5 10.2 14 22 38 47 14

HİZMETLER 61.7 62.7 58 60 38 37 61

EGE İLLERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI

12

ġekil 8: Ege Ġllerinde ĠĢsizlik Oranları, 2007-2008

Kaynak: TUĠK

2007 yılı itibariyle Ege Bölgesi‟nde iĢsizlik oranı % 9,4 iken 2008 yılında % 10,3 „tür. Hem

2007 hem 2008 yılında iĢsizlik oranı TR31 Bölgesi‟nde yani Ġzmir‟de daha yüksektir.

ġekil 9: Ege Ġllerinde Ġstihdam Oranları,2007-2008

Kaynak: TUĠK

2007 yılı itibariyle Ege Bölgesi‟nde istihdam oranı %42,3 iken 2008 yılında %41,3 „tür.

0

2

4

6

8

10

12

TR31 TR32 TR33 EGE BÖLGESİ

TÜRKİYE

2007 YILI İŞSİZLİK ORANI 10.5 9.9 7.3 9.4 10.3

2008 YILI İŞSİZLİK ORANI 11.8 10.8 9.9 10.3 11

EGE İLLERİNDE İŞSİZLİK ORANLARI

37

38

39

40

41

42

43

44

45


TÜRKİYE

2007 YILI İSTİHDAM ORANLARI 41.5 44.3 41.5 42.3 41.5

2008 YILI İSTİHDAM ORANLARI 39.9 44.6 40.3 41.3 41.7

EGE İLLERİNDE İSTİHDAM ORANLARI

13

ġekil 10: Ege Ġllerinde ĠĢgücüne Katılma Oranları,2007-2008

Kaynak: TUĠK

2007 yılı itibariyle Ege Bölgesi‟nde iĢgücüne katılma oranı %46,7 iken 2008 yılında % 46,2

„dir.

ġekil 11: Ege Bölgesi‟nde ĠĢgücüne Dâhil Olmayan Nüfus

Kaynak: Nurcan Temiz 3. Uusal CBS Sempozyumu,2009

41424344454647484950


TÜRKİYE

2007 YILI İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI

46.4 49.2 44.8 46.7 46.2

2008 YILI İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI

45.2 50 44 46.2 46.9

EGE İLLERİNDE İŞGÜCÜNE KATILMA ORANLARI

14

4 ĠZMĠR ĠLĠNE GENEL BAKIġ

4.1 ĠZMĠR’DE GENEL EKONOMĠK YAPI

Ġzmir ili Türkiye‟nin üçüncü geliĢmiĢ ili ve Ege Bölgesi‟nin hem çekim, hem de yayılma

merkezidir. Ege Bölgesi‟nde geliĢme, geleneksel kutup niteliğini taĢıyan Ġzmir‟den çevre illere

yayılmasını sürdürmektedir (DPT,2003).

Ġzmir ekonomisinin en önemli özelliği çok sektörlü bir yapıya sahip olmasıdır. Tarımın

modernize olduğu, sanayinin çeĢitlenerek geliĢtiği Ġzmir‟de turizm sektörü de varlığını

sürdürmektedir. Ġzmir‟in sahip olduğu doğal kaynaklar ile bilimsel altyapısı yeni ve ileri sektörlerin

potansiyelinin varlığına iĢaret etmektedir.

Ġzmir‟in geliĢimi açısından, çok sektörlü ekonomik yapısı bir avantajdan çok dezavantaja

dönüĢmüĢtür. Objektif ve bilimsel yaklaĢımlara dayanarak Ġzmir‟in hangi sektörlerde

uzmanlaĢacağına karar verilmesi gerekmektedir. Ġzmir‟de bölgesel uzmanlaĢma Türkiye

ortalamasının epeyce altında iken, sektörel çeĢitlilik Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bu sonuç

Ġzmir‟de bölgesel uzmanlaĢmaya yönelik politikalara ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

(TÜSĠAD,2005).

4.1.1 ĠZMĠR GSYĠH DÜZEYĠ

2001 yılı cari fiyatlarla, GSYĠH büyüklüğüne göre Ġzmir 13.383 Milyon TL ile Ġstanbul ve

Ankara‟nın ardından üçüncü büyük ilimizdir. KiĢi baĢına düĢen GSYĠH‟da ise 3.215 Dolar (3.894

TL) ile Türkiye‟nin altıncı büyük ilidir.

Ġzmir‟in GSYĠH büyüme hızı % 44,5‟dir. Türkiye‟nin % 47 ve Ege Bölgesi‟nin % 48 büyüme

hızına yakın olmakla birlikte daha düĢüktür. 2001 yılında Ġzmir‟in Türkiye GSYĠH‟ sına katkısı %

7,5 oranındadır. Ankara‟nın katkısı ile yaklaĢık aynı seviyededir. Ġstanbul‟un Türkiye GSYĠH‟ sına

katkısı % 21,3 tür.

TÜRKĠYE

GSYĠH ‘sı

EGE

BÖLGESĠ

GSYĠH’sı

ĠZMĠR

GSYĠH’sı

ĠZMĠR/

TÜRKĠYE

ĠZMĠR/

EGE

(%)

1990 83.578 13.771 6.338 % 7.6 % 46.0

1995 97.888 16.792 7866 % 8.1 % 47.3

2000 118.789 19.904 9.016 % 7.6 % 45.3

Tablo 3: Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (1987 Fiyatlarıyla, Milyon TL)

Kaynak: TÜĠK Verileri

15

ġekil 12: KiĢi BaĢına GSYĠH, Düzey 2 Bölgeleri ( 2001 Yılı, Dolar)


4.1.2 GELĠR DAĞILIMI

Bir toplumun refahı, elde edilen toplam gelirden ziyade adil bir gelir dağılımı ile mümkündür.

Son yıllarda ulusal ve uluslar arası ölçekte ekonomilerin serbestleĢmesi sermaye hareketliliğini

tetiklerken diğer yandan gelir dağılımı ve yoksulluğu da derinleĢtirmektedir. Özellikle kentsel

yoksulluk ekonomik krizlere karĢı daha dirençsiz olduğu için sürdürülebilir kalkınma açısından

gelir dağılımı ve yoksulluk konuları günümüz kalkınma politikalarında önemli baĢlıklar arasında

sayılmaktadır.

2003 yılı verilerine göre Türkiye 0,42 Gini Katsayısı karĢılaĢtırmasında Avrupa Birliği

ortalamasında ortalamaya en uzak olan Portekiz‟den (0,37) bile yüksek bir değere sahiptir (Avrupa

Komisyonu, 2005). Ġzmir Ġli Gini Katsayısı, Türkiye ortalamasına göre daha olumlu bir noktadadır

(0,39).

GELĠR DAĞILIMI TÜRKĠYE TR 31 ĠZMĠR

Gelire Göre

Sıralı

% 20‟lik

Gruplar

2003

% 20 6,0 6,6

% 20 10,3 10,8

% 20 14,5 15,1

% 20 20,9 22,1

% 20 48,3 45,3

Tablo 4: Ġzmir‟de Hane halkı Gelirlerinin % 20‟lik Dilimlere Göre Dağılımı

Kaynak: TÜĠK, 2004

TÜRKĠYE TR 31 ĠZMĠR TR 32 TR 33

Gini Katsayısı 0.42 0.39 0.35 0.37

Tablo 5: Düzey 2 Bölgelerine Göre Gini Katsayısı, 2003


2146

3215

24271891

0

1000

2000

3000

4000

TÜRKİYE TR 31 İZMİR TR 32 TR 33

16

ġekil 13: Düzey 2 Bölgelerine Göre Gini Katsayısı, 2003

4.1.3 SATIN ALMA GÜCÜ PARĠTESĠ

Türkiye, AB üye ve aday ülkeleri ile karĢılaĢtırıldığında satın alma gücü paritesine göre kiĢi

baĢına GSYĠH‟sı AB ortalamasının yüzde 30‟unda kaldığı görülmektedir. 2000 yılı itibariyle AB-

25 Bölgesi=100 olarak kabul edildiğinde Türkiye=30,1 ve Euro Bölgesi‟ni oluĢturan 12 AB ülkesi

AB-12=108,7 katsayısına sahiptir (TÜSĠAD, 2005).

Ġzmir ili 2001 yılı satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH değeri Türkiye

değerlerinin üstündedir. Satın alma gücü paritesine göre GSYĠH Türkiye için 6.132 $ iken, Ġzmir ili

için 9.185 $'dır.

Tablo 6: Satın alma Gücü Paritesine Göre KiĢi BaĢına GSYĠH (2001 Yılı, Dolar)

Kaynak: TÜĠK Bölgesel Göstergeler, 2006

0.42

0.39

0.35

0.37

0.3

0.32

0.34

0.36

0.38

0.4

0.42

0.44

TÜRKİYE TR 31 İZMİR TR 32 TR 33

Gini Katsayısı

KiĢi BaĢına GSYĠH Satın alma Gücü Paritesine Göre

KiĢi BaĢına GSYĠH

TÜRKĠYE 2146 6132

EGE 2545 7270

TR31 ĠZMĠR 3215 9185

TR32 2427 6933

TR321 AYDIN 2017 5763

TR322 DENĠZLĠ 2133 6093

TR323 MUĞLA 3308 9450

TR33 1891 5403

TR331 MANĠSA 2459 7024

TR332 AFYON 1263 3608

TR333 KÜTAHYA 1805 5156

TR334 UġAK 1436 4102

17

ġekil 14: Satın alma Gücü Paritesine Göre KiĢi BaĢına GSYĠH (2001 Yılı, Dolar)

TR32 Alt Bölgesi, 2001 yılı satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH değeri ile

Türkiye değerlerinin üstündedir. Satın alma gücü paritesine göre GSYĠH 6933 $'dır.TR33 Alt

Bölgesi, 2001 yılı satın alma gücü paritesine göre kiĢi baĢına GSYĠH değeri ile Türkiye değerlerinin

altındadır. Satın alma gücü paritesine göre GSYĠH 5403 $'dır.

ġekil 15: Satınalma Gücü Paritesine Göre Ġzmir Ġli KiĢi BaĢına GSYĠH (1996-2001, Dolar)

Kaynak: TÜĠK Bölgesel Göstergeler, 2006

6132

7270

9185

6933

5403

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

TÜRKİYE EGE TR31 İZMİR TR32 TR33

18

4.1.4 ĠġGÜCÜ –ĠSTĠHDAM

2008 yılı itibariyle Ġzmir‟de toplam istihdam sayısı 1,17 milyon kiĢidir. Toplam istihdam

içerisinde Ġzmir‟de hizmetler sektörü istihdam açısından en yoğun sektördür.2004 ve 2008 yılları

arasında sektörel istihdamda yaĢanan değiĢime baktığımız zaman tarım ve sanayi sektöründe

istihdam sayısında azalma yaĢanırken hizmetler sektöründe bir artıĢ görülmektedir.

Türkiye‟ye referansla baktığımızda 2008 yılında Ġzmir‟de yoğunlaĢma katsayısı en yüksek

olan sektör hizmetler sektörüdür. Sırasıyla bu sektörü sanayi ve tarım sektörü izlemektedir. 2004-

2008 yılları arasında sanayi ve tarım sektörlerindeki yoğunlaĢma katsayıları azalırken, hizmetler

sektörü yoğunlaĢma katsayısında bir artıĢ yaĢanmamıĢtır.

SEKTÖRLER 1980 1990 2000

KiĢi % KiĢi % KiĢi %

Tarım 302.516 37,4 348.413 323 365.627 28.5

Sanayi 162.464 20,1 219.083 20,3 263.656 20,6

ĠnĢaat 45.720 5,7 68.521 6,3 67.829 5,3

Hizmetler 287.539 35,5 431.850 40,0 582.516 45,5

Tanımlanamayan 10.724 1,3 12.479 1,1 1.380 0,1

Tablo 7:Ġzmir Ġlindeki ÇalıĢanların Sektörel Dağılımındaki DeğiĢimi (1980-2000)

Kaynak: DĠE Genel Nüfus Sayım Sonuçları (1980-1990-2000).

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

1980

1990

2000

19

Sektörler 2004 2005 2006

Tarım 0,59 0,61 0,64

Sanayi 1,44 1,38 1,23

Hizmetler 1,09 1,04 1,08

Tablo 8: Ġzmir‟de Yıllar Ġtibariyle Sektörel YoğunlaĢmalar

Kaynak: DPT, 2006

YoğunlaĢma Katsayısı = (Sektörün Ġzmir‟deki Ġstihdamı / Ġzmir Toplam Ġstihdamı) / (

Sektörün Türkiye‟deki Ġstihdamı / Türkiye Toplam Ġstihdamı)

ġekil 16: Ġlçelere Göre Baskın Sektörler

20

ġekil 17: ĠĢgücü Göstergeleri, 2009

Türkiye‟de iĢgücüne katılma oranı %47,9 iken TR31 Bölgesi‟nde %46,6 „dır. Türkiye‟de

iĢsizlik oranı % 14 iken TR31 Bölgesi‟nde %16,2‟dir.

ġekil 18: Sektörlerin Ġzmir Ġli GSYĠH‟ sindeki Payı

Kaynak: Yasar, Ulusoy & Akıncı, 2007 ve TÜĠK Verileri

2001 yılı verilerine göre Ġzmir‟de üretilen GSYĠH‟nın %33‟i sanayi sektöründen, %18‟i

ticaretten, %14‟ü ulaĢtırma ve haberleĢmeden ve %8‟i tarımdan sağlanmıĢtır.

Ġzmir ili GSYĠH‟ sının üç temel sektöre göre dağılımına bakıldığında ise hizmetler sektörünün

payının %60‟lar, sanayi sektörünün payının %30‟lar, tarım sektörünün payının ise %10‟lar

civarında olduğu görülmektedir. Ġzmir, sanayi sektörünün geliĢmiĢliği açısından Ġstanbul ve

Kocaali‟den sonra Türkiye‟nin üçüncü ilidir. Sanayi sektöründe istihdamın yüksek olduğu

faaliyetler metal eĢya, makine ve taĢıt araçları, gıda, tütün, dokuma, giyim eĢyası, kürk, kimya, ağaç

ürünleri, mobilya, kâğıt alanlarındadır.

21

ġekil 19: Ġzmir‟de GSYĠH‟nın Üç Ana Sektöre Göre Dağılımı (%)


Toplam Tarım Sanayi Hizmetler

TÜRKĠYE

2006 20.423 4.907 5.465 10.051

2007 20.738 4.867 5.544 10.327

2008 21.194 5.016 5.682 10.495

2009 21.277 5.254 5.379 10.644

EGE

2006 2.957 776 809 1.372

2007 2.979 691 790 1.498

2008 2.941 642 784 1.515

TR 31

ĠZMĠR

2006 1.104 117 366 622

2007 1.202 111 374 717

2008 1.171 88 369 714

2009 1.170 100 327 743

Tablo 9: Ġstihdam Edilenlerin Sektörel Dağılımı (Bin KiĢi)

1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2009

TARIM 10 10 8.5 10 8 9.5 9 9.5 7 7.5 7 7.5 8

SANAYİ 32 30 31.5 31 29.5 30.5 32 30.5 30.5 31 31 29.5 31

HİZMETLER 58 60 60 59 62.5 60 59 60 62.5 60.5 62 63 61

0

10

20

30

40

50

60

70

Ġzmir’de GSYĠH’nın Üç Ana Sektöre Göre Dağılımı (%)

TR31 TR32 TR33

İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI 45.2 50 44

İŞSİZLİK ORANI 11.8 10.8 8.3

İSTİHDAM ORANI 39.9 44.6 40.3

0102030405060

OR

AN

LAR

ĠġGÜCÜNE KATILIM-ĠġSĠZLĠK-ĠSTĠHDAM ORANLARI, 2008

22

ġekil 20: ĠĢgücüne Katılım-ĠĢsizlik-Ġstihdam Oranları, 2008


ġekil 21: Kadın Ve Erkeklerde ĠĢsizlik Oranları, 2008


ġekil 22: Kadın Ve Erkeklerde Ġstihdam Oranları, 2008


2008 yılında kadınların en çok istihdam edildiği sektör, TR31ve TR32‟de, hizmet sektörü,

TR33‟te ise tarım sektörü; erkeklerin en çok istihdam edildiği sektör ise TR31, TR32nve TR33‟te

hizmet sektörüdür.

TR31 TR32 TR33

KADIN ĠġSĠZ ORANI 14.4 12.9 7.9

ERKEK ĠġSĠZ ORANI 10.8 9.8 8.5

0

2

4

6

8

10

12

14

16

OR

AN

LAR

KADIN VE ERKEKLERDE İŞSİZLİK ORANLARI

TR31 TR32 TR33

KADIN ĠSTĠHDAM ORANI 21 26.3 18.3

ERKEK ĠSTĠHDAM ORANI 59.6 63.5 63

0

10

20

30

40

50

60

70

OR

AN

LAR

KADIN VE ERKEKLERDE İSTİHDAM ORANLARI

23

ġekil 23: Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Kadın Ve Erkeklerde Ġstihdam Oranları, 2008

Kaynak: Mevcut Durum Analizi, Ġzmir

4.1.5 YATIRIMLAR:

Türkiye‟deki kamu yatırımlarından Ġzmir‟in aldığı payın son 10 yıllık seyrine bakıldığında

azalma trendi göze çarpar. 1999 yılında Ġzmir‟in payı % 4,82 iken ertesi yıl bu oran yarıya düĢerek

% 2,44 olmuĢtur. 2007 yılında ise bu oran % 1,99‟a gerilemiĢtir.

Son on yıllık dönemde Ġzmir ilinin vergi tahsilâtı içindeki payı gittikçe artarken kamu

yatırımlarından aldığı pay ise giderek azalmıĢtır. 2008 yılında Ġzmir‟den tahsil edilen vergi

gelirlerinin Ġzmir‟e yönelik kamu yatırımlarına oranı 5 katına ulaĢmıĢtır.

ġekil 24: Ġzmir‟in Kamu Yatırımlarından Aldığı Pay ve Vergi Tahsilâtındaki Payı

Kaynak: Maliye Bakanlığı ve DPT Verileri

Ġzmir ilinde kamu yatırımlarının dağılımına bakıldığında bu yatırımların daha ok ulaĢtırma ve

haberleĢme sektörüne ve imalat sektörüne yapıldığı görülür. Daha sonra en fazla kamu yatırımı

eğitim, sağlık ve tarım sektörlerine yapılmıĢtır. Turizm sektörüne yapılan kamu yatırımları ise

oldukça düĢük seviyededir.

24

ġekil 25: Ġzmir‟de Kamu Yatırımlarının BaĢlıca Sektörlere Dağılımı

Kaynak: DPT Kamu Yatırımları Verileri

YIL TOPLAM TARIM MADENCĠLĠ

K

ĠMALAT ENERJĠ ULAġTIRMA,

HABERLEġME

TÜRKĠYE 2005 19.899.44

7

1.426.872 510.777 634.315 2.726.202 5.971.319

2008 21.915.45

2

1.680.778 823.150 369.236 2.408.570 6.679.243

EGE 2005 995.513 55.017 14.075 134.005 104.747 182.250

2008 1.202.510 126.936 58.326 119.059 80.476 174.967

ĠZMĠR 2003 499.918 2213 0 138.000 0 184.933

2004 426.459 5512 0 91.921 0 152.118

2005 527.533 17.700 342 119.400 0 157.566

2006 486.576 36.107 0 120.000 0 168.633

2007 428.953 37.857 1266 106.000 0 70.390

2008 464.379 36.684 1916 101.001 0 117.284

YIL TURĠZM KONUT EĞĠTĠM SAĞLIK DĠĞER KAMU

HĠZMETLERĠ

TÜRKĠYE 2005 - 101.787 379.628 2.535.98

5

1.556.541 4.056.021

2008 - 91.007 113.446 2.901.00

9

1.568.871 5.280.142

EGE 2005 - 11.891 2.334 190.562 81.605 219.027

25

2008 - 5.331 1.315 208.004 132.751 295.345

ĠZMĠR 2003 - 3.500 420 51.053 29.241 90.558

2004 - 3.000 820 62.408 35.354 75.326

2005 - 6.300 2184 99.393 34.250 90.398

2006 - 108 400 59.837 47.466 54.025

2007 - 151 50 74.448 58.500 80.291

2008 - 930 0 72.222 52.960 81.382

Tablo 10: Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Milyar TL)


ġekil 26: Ġzmir Ġlindeki Kamu Yatırımları


Ġzmir‟de uluslar arası sermayeli Ģirketler en çok toptan ve perakende ticaret ve imalat sanayi

sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Ġmalat sanayi alt sektörlerine bakıldığında ise bu Ģirketlerin

sırasıyla gıda ürünleri ve içecek imalatı, kimyasal madde ürünlerinin imalatı, makine ve teçhizat

imalatı, tekstil ürünleri imalatı ve motorlu kara taĢıtı imalatında faaliyet gösterdikleri görülmektedir

(Hazine MüsteĢarlığı, 2009)

2006 2007 2008 2009

KAMU YATIRIMLARI (MİLYON TL)

486.5 428.9 464.4 492.9

380

400

420

440

460

480

500

26

ġekil 27: Ġzmir‟de Yabancı Yatırımların- Uluslar arası Sermayeli ġirketlerin Sektörel

Dağılımı, 2009

Kaynak: Hazine MüsteĢarlığı

4.1.6 ĠZMĠR ĠLĠ ĠLÇELERĠNĠN SOSYOEKONOMĠK GELĠġMĠġLĠK DÜZEYĠ

ĠLÇELERĠN SOSYO-EKONOMĠK GELĠġMĠġLĠK SIRALAMASI ARAġTIRMASI - 2004

ĠLÇE 872 Ġlçe Ġçinde GeliĢmiĢlik

Sırası

GeliĢmiĢlik Grubu

ĠSTANBUL - BüyükĢehir Bu kapsamdaki ilçeler, geliĢmiĢ merkezler olarak kabul edilip,

araĢtırma kapsamı dıĢında bırakılmıĢtır. ANKARA - BüyükĢehir

ĠZMĠR - BüyükĢehir

ALĠAĞA 5 1

ÇEġME 19 2

URLA 43 2

TORBALI 54 2

SEFERĠHĠSAR 61 2

KEMALPAġA 62 2

SELÇUK 75 2

FOÇA 79 2

KARABURUN 84 2

MENDERES 124 2

DĠKĠLĠ 130 2

MENEMEN 142 2

TĠRE 174 3

BERGAMA 180 3

ÖDEMĠġ 199 3

BAYINDIR 392 3

KINIK 418 3

BEYDAĞ 450 3

KĠRAZ 644 4

Tablo 11: Ġlçelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması – 2004

Kaynak: ekutup.245 dpt.gov.tr/bolgesel/gosterge/2004/ilce.pdf

27

AraĢtırma, 2000 yılındaki idari yapı esas alınarak 81 ilin toplam 872 ilçesini kapsamaktadır.

TARIM SANAYĠ HĠZMETLER

NARLIDERE 3,2 9,4 87.4

BALÇOVA 2,5 16,6 80.9

KARġIYAKA 0,8 27,9 71.3

KONAK 0,8 28,9 70.3

BUCA 3,7 31,0 65.3

BORNOVA 2,4 32,6 65

FOÇA 31,86 3,61 64.53

GAZĠEMĠR 12,9 24,9 62.2

ÇĠĞLĠ 5,8 33,3 60.9

ÇEġME 31,96 7,79 60.25

GÜZELBAHÇE 29,0 12,3 58.7

URLA 35,01 8,58 56.41

SELÇUK 44,65 6,77 48.58

SEFERĠHĠSAR 48,25 9,02 42.73

ALĠAĞA 33,48 31,95 34.57

KARABURUN 61,74 4,96 33.3

DĠKĠLĠ 64,25 5,34 30.42

MENEMEN 57,86 13,73 28.41

MENDERES 62,81 11,46 25.73

BERGAMA 69,06 7,04 23.9

TORBALI 60,86 16,06 23.08

ÖDEMĠġ 70,42 7,06 22.52

TĠRE 68,13 9,41 22.46

KEMALPAġA 59,43 18,74 21.84

BAYINDIR 79,59 4,95 15.46

BEYDAĞ 79,30 5,60 15.1

KINIK 80,09 5,05 14.86

KĠRAZ 86,80 2,89 10.31

Tablo 12: Ġzmir Ġli Ġlçelerinin Temel Sektörlere Göre Sektörel Dağılımı ( % )


2000 yılı idari yapısında Ġzmir ilinin toplam 28 ilçesi içinde, BüyükĢehir sınırları dıĢında

kalan 19 ilçesine ait göstergeler Ģu Ģekildedir.

28

Tablo 13: Ġzmir Ġlçelerine Ait Sektörel Göstergeler


Tarım

Sektöründe

ÇalıĢanlar Oranı

(%)

Sanayi

Sektöründe


(%)

Hizmetler

Sektöründe


(%)

ĠĢsizlik

Oranı (%)

Fert BaĢına

Genel Bütçe

Geliri

(Bin TL)

ALĠAĞA 33,48 31,95 34,57 6,10 1.009.454

BAYINDIR 79,59 4,95 15,46 2,86 66.386

BERGAMA 69,06 7,04 23,90 4,67 84.714

BEYDAĞ 79,30 5,60 15,10 3,35 60.997

ÇEġME 31,96 7,79 60,25 10,27 174.455

DĠKĠLĠ 64,25 5,34 30,42 4,21 97.431

FOÇA 31,86 3,61 64,53 2,21 97.895

KARABURUN 61,74 4,96 33,30 2,37 62.878

KEMALPAġA 59,43 18,74 21,84 3,64 511.203

KINIK 80,09 5,05 14,86 3,21 47.713

KĠRAZ 86,80 2,89 10,31 2,68 39.017

MENDERES 62,81 11,46 25,73 3,03 254.986

MENEMEN 57,86 13,73 28,41 4,76 17.292

ÖDEMĠġ 70,42 7,06 22,52 3,99 85.191

SEFERĠHĠSAR 48,25 9,02 42,73 6,59 85.251

SELÇUK 44,65 6,77 48,58 8,70 124.392

TĠRE 68,13 9,41 22,46 4,18 124.481

TORBALI 60,86 16,06 23,08 4,51 6.074.916

URLA 35,01 8,58 56,41 8,35 122.187

ekonomi

Documents