ekonomika da biznesieb.tsu.ge/doc/ekonomika 5-2012.pdfekonomika da biznesi seqtemberi-oqtomberi...

ekonomika da biznesi

seqtemberi-oqtomberi

SEPTEMBER-OCTOBERСЕНТЯБЬ-ОКТЯБРЬ

2012

ECONOMICS and BUSINESSÝÊÎÍÎÌÈÊÀ è ÁÈÇÍÅÑ

ISSN 1987-5789

5

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis

ekonomikisa da biznesis fakultetis saerTaSoriso referirebadi

da recenzirebadi samecniero-praqtikuli JurnaliÌåæäóíàðîäíûé

ðåôåð

International refereed and reviewed scientific and practical journal of the Faculty of Economics and Business,

Iv. Javakhishvili Tbilisi State University

Ìåæäóíàðîäíûé ðåôåðèðóåìûé è ðåöåíçèðóåìûé íàó÷íî-ïðàêòè÷åñêèé æóðíàë ôàêóëüòåòà Ýêîíîìèêè è Áèçíåñà Òáèëèññêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà èìåíè Èâ.

Äæàâàõèøâèëè

gamodis 2008 wlis ianvridan, or TveSi erTxelPublished since January, 2008 once in two monthÂûõîäèò ñ ßíâàðÿ 2008 ãîäà ðàç â äâà ìåñÿöà

redaqciis misamarTi: Tbilisi, universitetis q., #1, Tsu maRlivi korpusi, me-13 sarT., tel. 230-36-68, 599-10-38-16

e-mail: [email protected]

3

saredaqcio kolegia

revaz gogoxia – mTavari redaqtoriekonomikur mecnierebaTa doqtori, profesori.saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis wevr–

korespondentebi, ekonomikur mecnierebaTa doqtorebi: vladimer papava, avTandil silagaZe, leo Ciqava.

ekonomikur mecnierebaTa doqtorebi, profesorebi: iuri ananiaSvili, ramaz abesaZe, simon gelaSvili, revaz gvelesiani, nugzar Todua, irakli kovzanaZe, eka lekaSvili, murTaz maRraZe, maia margvelaSvili, qeTevan marSava, elguja meqvabiSvili, iakob mesxia, nugzar paiWaZe, sergo sanaZe, murman turava, mirian tuxaSvili, eTer xaraiSvili, elene xarabaZe, roman xarbedia, nodar xaduri, akaki xelaZe, Temur Sengelia, emzar jgerenaia.

EDITORIAL BOARD

Revaz Gogokhia – Editor-in-chief Doctor of Economic sciences, professor.Corresponding members of Georgian National Academy of Sciences, doc-

tors of Economic Sciences: Vladimer Papava, Avtandil Silagadze, Leo Chikava.Doctors of Economic Sciences, professors: Iuri Ananiashvili, Ramaz Abe-

sadze, Simon Gelashvili, Revaz Gvelesiani, Nugzar Todua, Irakli Kovsanadze, Eka Lekashvili, Murtaz Magradze, Maya Margvelashvili, Ketevan Marshava, Elguja Mekvabiishvili, Iakob Meskhia, Nugzar Paichadze, Sergo Sanadze, Murman Tura-va, Mirian Tukhashvili, Eter Kharaishvili, Elene Kharabadze, Roman Kharbedia, Nodar Khaduri, Akaki Kheladze, Temur Shengelia, Emzar Jgerenaia.

ÐÅÄÀÊÖÈÎÍÍÀß ÊÎËËÅÃÈß

Ðåâàç Ãîãîõèÿ – ãëàâíèé ðåäàêòîð, äîêòîð ýêîíîìè÷åñêèõ íàóê, ïðîôåññîð.

×ëåíû-êîððåñïîíäåíòû Íàöèîíàëüíîé Àêàäåìèè íàóê Ãðóçèè – Âëàäèìåð Ïàïàâà, Àâòàíäèë Ñèëàãàäçå, Ëåî ×èêàâà.

Äîêòîðà ýêîíîìè÷åñêèõ íàóê, ïðîôåññîðà: Þðèé Àíàíèàøâèëè, Ðàìàç Àáåñàäçå, Ñèìîí Ãåëàøâèëè, Ðåâàç Ãâåëåñèàíè,Íóãçàð Òîäóà, Èðàêëèé Êîâçàíàäçå, Åêà Ëåêàøâèëè, Ìóðòàç Ìàãðàäçå, Ìàéÿ Ìàðãâåëàøâèëè, Êåòåâàí Ìàðøàâà, Çëãóäæà Ìåêâàáèøâèëè, ßêîá Ìåñõèÿ, Íóãçàð Ïàé÷àäçå, Серго Санадзе, Ìóðìàí Òóðàâà, Ìèðèàí Òóõàøâèëè, Åòåð Õàðàèøâèëè, Ýëåíå Õàðàáàäçå, Ðîìàí Õàðáåäèÿ, Íîäàð Õàäóðè, Акаки Хеладзе, Òåìóð Øåíãåëèÿ, Ýìçàð Äæãåðåíàèÿ.

4

saredaqcio kolegiis ucxoeli wevrebi.

volfgang vengi – berlinis (germania) univer-sitetis profesori, harald kunci – branderburgis (germania) universitetis ekonomikuri Teoriis kaT-edris gamge, kim taqsiri – ruseTis mecnierebaTa aka-demiis akademikosi, jozef xasidi – pireusis (saber-ZneTi) universitetis ekonomikuri fakultetis dekani, profesori, tomas haldma – tartus (estoneTi) uni-versitetis ekonomikisa da biznesis administrirebis fakultetis dekani, profesori.

FOREIGN MEMBERS OF THE EDITORIAL BOARD OF ECONOMICS:

Wolfgang Weng – Professor at Berlin University (Germany), Harald Kunz – Head of department of Economic theory at Brander-burg University (Germany), Kim Taksir – Academician of Russian Academy of Sciences, Joseph Hassid - Dean of the Faculty of Eco-nomics Piraeus University (Greece), Professor, Toomas Haldma – Tartu University’s Dean Faculty of Economics and Business Administration, professor (Estonia).

ÈÍÎÑÒÐÀÍÍÛÅ ×ËÅÍÛÐÅÄÀÊÖÈÎÍÍÎÉ ÊÎËËÅÃÈÈ:

Âîëôãàíã Âåíã - Ïðîôåññîð Áåðëèíñêîãî Óíèâåðñèòåòà (Ãåðìàíèÿ), Êóíö Ãàðàëä – çàâ. êàôåäðîé ýêîíîìè÷åñêîé òåîðèè Áðàíäåðáóðãñêîãî Óíèâåðñèòåòà (Ãåðìàíèÿ), Êèì Òàêñèð – Àêàäåìèê Ðîññèéñêîé Àêàäåìèè Íàóê, Äæîçåô Õàññèä – äåêàí ýêîíîìè÷åñêîãî ôàêóëüòåòà Ïèðåéññêîãî Óíèâåðñèòåòà (Ãðåöèÿ), Òîîìàñ Õàëäìà - äåêàí ôàêóëüòåòà ýêîíîìèêè è àäìèíèñòðèðîâàíèÿ áèçíåñà Óíèâåðñèòåòà Òàðòó (Ýñòîíèÿ), ïðîôåññîð.

5

Sinaarsi

ekonomikuri Teoria da ekonomikuri politika

nodar xaduri, nazira kakulia. qarTuli samecniero

ekonomikuri skolis saerTaSoriso aRiareba ...........10murman carciZe. xelfasi da masze moqmedi faqtorebi

Tanamedrove Sromis bazris pirobebSi ...................... 45lia svaniZe. politikuri fsiqologiis roli da mniS-

vneloba politikur qcevaSi .......................................... 65

mikro-makroekonomika

akaki gabelaia. sagadasaxado datvirTvis optimaluri

donis gansazRvris problema laferis ,,araklasi-

kuri~ Teoriis bazaze ...................................................................... 77

uCa gogiSvili. socialuri dacvis evropuli mo-

delebi .............................................................................................................. 87

daviT nergaZe. mineraluri wylis resursebi saqarT-

veloSi ........................................................................................................... 107

Tamar kbilaZe. saqarTvelos ekonomika sagadasaxado

reformis pirobebSi ....................................................................... 119

menejmenti. marketingi. turizmi

iza gigauri. marketingis socialuri pasuxismgeblo-

ba ............................................................................................... 127sofiko jvarSeiSvili. investiciaebi saqarTvelos

turizmSi: realoba da perspeqtivebi ................................137

6

irina jelia. Tbilisis samSeneblo kompleqsis klas-

terizacia da kompania ,,haidelbergcementis~, adgili

masSi .....................................................................................,,.. 149

finansebi da sabanko saqme

giorgi xiStovani, erekle pirveli. korporaciis poli-

tikuri pasuximgebloba da misi gavlena kompaniebis

finansur maCveneblebze (qarTuli sadazRvevo seqto-

ris magaliTze) ...................................................................................... 157

qeTevan RuduSauri. komerciuli bankis auditis sru-

lyofis mimarTulebebi ................................................................. 183

axali wignebi: rogoria profesional recenzentTa

azri?

roman gociriZe, evgeni baraTaSvili, simon gelaSvili,

rezo manveliZe. saintereso da aqtualuri naSromi

saerTaSoriso menejmentSi ........................................................ 191

saxelovan adamianTa galerea

Rvawlmosili pavle garuCava .................................... 196

xsovna naTeli murman turava .................................... 198

7

CONTENTS

ECONOMIC THEORY AND ECONOMIC POLICY

NODAR KHADUEI, NAZIRA KAKULIA. International Recognition of Georgian Scientific Economic School ...................................... 10MURMAN TSARTSIDZE. Salary and its Influencing Factors in Terms of Contemporary Labour Market Conditions ..................... 45LIA SVANIDZE. The Role and Importance of Political Psychology in Political Activities ..................................................................... 65

MICRO-MACROECONOMICS

AKAKI GABELIA. The Issue of Determining Optimal Tax Burden on the Basis of Lafer's “Nonclassical” Theory ..............................77UCHA GOGISHVILI. European Models of Social Defense .........87DAVIT NERGADZE. Mineral Water Resources in Georgia ......107TAMAR KBILADZE. Economy of Georgia in Terms of Tax Reform ................................................................................. 119

MANAGEMENT. MARKETING. TOURISM

IZA GIGAURI. Social Responsibility of Marketing ...................127SOFIKO DZHVARSHEISHVILI Investments in Tourism Sector of Georgia: Reality and Perspectives .................................... ..........137IRINA JELIA. Clustering of Tbilisi Construction Complex and the Position of HeidelbergCement in the Cluster ...............................149

8

FINANCE AND BANKING

GIORGI KHISHTOVANI, EREKLE PIRVELI. Corporate Political Responsibility (CPR) and its Impact on a Firm’s Financial Performance – Case of Georgian Insurance Sector ................................ 157KETEVAN GUDUSHAURI. Basic Directions of Improving Audit of Commercial Banks .............. 183

NEW BOOKS: THE VIEWS OF PROFESSIONAL REVIEWERS

ROMAN GOCIRIDZE, EVGENI BARATASHVILI, SIMON GELASHVILI, REZO MANVELIDZE. An interesting and actual work in International Management .......................................191

GALLERY OF FAMOUS PEOPLE

Meritorious Pavle Garuchava ...................................196

Bright Memory Murman Turava .......... ..........................198

9

СОдЕРжАНиЕ

ЭКОНОмичЕСКАЯ ТЕОРиЯ и ЭКОНОмичЕСКАЯ пОлиТиКА

НОдАР ХАдуРи, НАзиРА КАКулиЯ. международное при-знание грузинской научной экономической школы ...............10муРмАН ЦАРЦидзЕ. зарплата и действующие на нее факто-ры в условиях современного рынка труда ...............................45лиЯ СвАНидзЕ. Роль и значение политической психологии в политическом действии .............................................................. 65

миКРО-мАКРОЭКОНОмиКА

АКАКий ГАБЕлАЯ. проблема определения тяжести налогово-го обложения на базе „неклассической“ теории лаффера ....77учА ГОГишвили. Европейские модели социальной защиты .................................................................... 87дАвид НЕРГАдзЕ. Ресурсы минеральной воды Грузии .....107ТАмАР КБилАдзЕ. Экономика Грузии в условиях налоговой реформы ....................................................................................119

мЕНЕджмЕНТ. мАРКЕТиНГ. ТуРизм

изА ГиГАуРи. Социальная ответственность маркетинга ...127СОфиКО джвАРшЕйшвили. инвестиции в туризме Гру-зии: реальность и перспективы ................................................ 137иРиНА джЕлиЯ. Кластеризация строительного комплекса Тбилиси и место в ней компании ,,Гайдербергцемента» .....149

10

фиНАНСы и БАНКОвСКОЕ дЕлО ГЕОРГии ХишТОвАНи, ЭРЕКлЕ пиРвЕли. политическая ответственность корпорации и ее влияние на финансовые пока-затели компани (на примере страхового сектора Грузии) ...157КЕТЕвАН ГудушАуРи. Направления улучшения аудита ком-мерческого банка ...................................................................... 183

НОвыЕ КНиГи: КАКОвО мНЕНиЕ пРОфЕСиОНАлОв - РЕЦЕНзЕНТОв?

РОмАН ГОЦиРидзЕ, ЕвГЕНий БАРАТАшвили, СимОН ГЕлАшвили, РЕзО мАНвЕлидзЕ. интересный и актуаль-ный труд по международному менеджменту ........................ 191

ГАлЕРЕЯ пРОСлАвлЕННыХ людЕй

зАСлужЕННый пАвЕл ГАРучАвА ................ 196

СвЕТлАЯ пАмЯТЬ муРмАН ТуРАвА .....................198

11


nodar xaduri

iv. javaxiSvilis sax. Tsu-is sruli profesori,

nazira kakulia

asocirebuli profesori

Tanamedrove qarTuli ekonomikuri skolis

saTaveebTan idgnen cnobili ekonomistebi profesori

filipe gogiCaiSvili da akademikosi paata guguSvili.

qarTuli ekonomikuri skolis ganviTarebaSi didi

wvlili Seitanes akademikosebma vasil CantlaZem,

irakli miqelaZem, avTandil guniam, saqarTvelos

mecnierebaTa akademiis wevr-korespondentma valerian

melqaZem, romelTa gverdiT warmatebiT moRvaweobdnen

sxva cnobili qarTveli ekonomistebi. magram, umTavresi

barieri, rac aferxebda qarTuli ekonomikuri skolis

srulfasovan ganviTarebas, iyo is, rom jer erTi,

saqarTvelo ar iyo damoukidebeli saxelmwifo, da

meore, sabWoTa kavSirSi Semavali respublikebisaTvis

xelovnurad Tavsmoxveuli iyo marqsistul-leninuri

ideologia, rac arsebiTad zRudavda erovnuli

ekonomikuri azris srulfasovan ganviTarebas. Tumca,

modmevno periodSi, roca qarTuli ekonomikuri skola

marqsistul-leninuri ideologiisagan ganTavisuflda,

garkveul izolaciasa da “karCaketilobis” sindromis

tyveobaSi aRmoCnda. politikuri da ideologiuri

mizezebis gamo Zveli, yofili sabWoTa samecniero sivrce

naklebad mimzidveli iyo, xolo dasavluri samecniero

wreebi gardamavali ekonomikisadmi zogadad, da miT

qarTuli samecniero ekonomikuri

skolis saerTaSoriso aRiareba

12

nodar xaduri, nazira kakulia

ufro saqarTvelos ekonomikisadmi, did yuradRebas ar

avlendnen.

samwuxarod, es tendencia dRemde srulad daZleuli

ar aris, rasac msoflio samecniero wreebSi qarTvel

mecnier ekonomistTa nakleb cnobadoba mowmobs.

am Caketili sivrcis garRvevis realurad

erTaderTi indikatori qarTvel mecnierTa Sromebis

sazRvargareTul gamocemebSi citirebaa. am mimarTulebiT

qarTuli samecniero skolebis nawils (maT Soris,

albaT, upirveles yovlisa, zust, sabunebismetyvelo da

adamianis Semswavlel mecnierebebSi) problema arc

sabWoTa periodSi da arc mis Semdeg ar hqonia, Tumca,

ekonomikuri skola, ekonomikuri mecniereba, am mxrivac

mowinaveTa rigebSi ar aris. iSviaTia qarTveli mecnier-

ekonomisti, romlis naSromebi citirebulia rogorc

yofili sabWoTa kavSiris, aseve dasavlur an aziur

maRalreitingul (e.w. impaqt-faqtorian) samecniero

Jurnalebsa da monografiebSi.

aseT viTarebaSi aSkarad gamokveTili da saerTo

fonisagan gansxvavebulia saqarTvelos mecnierebaTa

erovnuli akademiis wevr-korespondentis, ekonomikur

mecnierebaTa doqtoris, profesor vladimer (lado)

papavas naSromebi, romelTa citireba aqtiurad xdeba

rogorc yofili sabWoTa kavSiris, aseve aSS-is, evropis

qveynebis, CineTis, iaponiisa da sxva qveynebis cnobili

ekonomistebis mier.

batoni lado papava 300-ze naSromis, maT Soris

20-mde monografiis avtoria, misi wignebi da statiebi

saqarTvelos garda, ibeWdeba aSS-Si, did britaneTSi,

ruseTSi, SvedeTSi, germaniaSi, safrangeTSi, holandiaSi,

italiaSi, saberZneTSi, CineTSi, TurqeTSi, ukrainasa da

azerbaijanSi.

13


garda wminda Teoriuli kvlevebisa, ramac

profesor lado papavas saerTaSoriso aRiareba

moutana (magaliTad, warmoebis faqtorebis, ekonomikaSi

adamianiseuli faqtoris, gadasaxadebis Teoriis da

sxv.), misi naSromebi ekonomikis postkomunisturi

transformaciis, saqarTvelos ekonomikis Sesaxeb aseve

didi popularobiT sargeblobs ucxour gamocemebsa da

ucxoel mkvlevarTa Soris. es arcaa gasakviri, radgan

batoni lado uSualod monawileobda saqarTveloSi

postkomunisturi transformaciis, makroekonomikuri

stabilurobis miRwevisa da ekonomikis reformirebis

procesSi, rogorc saqarTvelos ekonomikis ministri

(1994-2000 wlebi). swored misi uSualo monawilebiT

moxda saqarTveloSi hiperinflaciis moTokva, erovnuli

valuta laris SemoReba, ekonomikuri zrdis miRweva,

privatizacia, fasebis (maT Soris puris) reforma da

sxva.

swored es ganapirobebs, rom batono lado papavas

mier ukanaskneli ori aTeuli wlis ganmavlobaSi

Seqmnili 140-ze meti naSromi 422-jeraa citirebuli,

saSualod weliwadSi – 18,35-jer; profesor papavas

h-indeqsi udris 9-s, xolo g-indeqsi ki – 14-s1. amgvari

monacemi ara Tu sxva qarTvel ekonomistebs, aramed

zogadad qarTvel mecnierebs arc Tu xSirad aqvT.

ganvixiloT sazRvargareT gamoqveynebul ucxoel

avtorTa2 zogierT xelmisawvdom naSromSi profesor

vladimer papavas wignebsa Tu statiebze arsebuli

miTiTebebi.1 monacemebi aRebulia 2012 wlis 1 ivlisis mdgomareobiT, cit-irebis cnobili sitemis “Publish or Perish 3”-dan (ixileT, http://www.harzing.com/pop.htm?source=pop_3.5.4395).2 winamdebare statiis miznidan gamomdinare, masSi qarTvel av-torTa naSromebSi profesor papavas wignebsa Tu statiebze mi-TiTebi ar aris ganxiluli.

14


pirveli saerTaSoriso aRiareba baton lados

moutanma misma naSromma “A New View of the Economic Ability of the Government: Egalitarian Goods and GNP”, romelic

1993 wels gamoqveynda did britaneTSi Jurnal

“International Journal of Social Economics”-Si (tomi 20, No. 8). masSi pirvelad ekonomikur mecnierebaSi wamoyenebuli

da dasabuTebulia saxelmwifos ekonomikuri unaris,

rogorc warmoebis erT-erTi faqtoris Sesaxeb

mosazreba. swored aRniSnuli naSromze dayrdnobiT

did britaneTSi gamocemuli gamoyenebiTi ekonomiksis

Sesavali kursi (meSvide gamocema) (Alan Griffiths, and Stuart Wall. Applied Economics, An Introductory Course. Seventh edition. London: Longman, 1997) studentebs warmoebis mexuTe

faqtoris Sesaxeb papavs mosazrebas acnobs. profesor papavas mosazrebaze dayrdnobiT dasabuTebulia, rom

erovnuli angariSebis sistemis cvlileba erToblivi

erovnuli Semosavlis 30%-iT zrdas iwvevs, radgan

saxelmwifos ekonomikuri unari ganixileba, rogorc

“warmoebis faqtori”, romelic xels uwyobs rogorc

ekonomikuri, aseve socialuri keTildReobis zrdas.

garda amisa, lado papavas naSromebi xSirad

citirebulia, rogorc axali terminebis, ganmartebebis

pirvelwyaro. ase, magaliTad, naSromSi Syrya’s Economy and the Transition Paradigm (siriis ekonomika da gardamavali

periodis paradigmebi), romlis avtorebic arian samer

eboudi da ferdinand arslaniani (Samer Abboud and Ferdinand Arslanian) da gamoqveynda did britaneTSi, wminda

endriusis universitetis siriis kvlevebis centrSi

(University of St Andrews Center for Syrian Studies) 2009 wels, aris

qveTavi ̀ ra aris transformacia~ (gardamavali periodi),

romelSic miTiTebulia b-n lado papavas kvlevebi,

kerZod, naSromSi vkiTxulobT: (gv. 5): “...gardamavali

15


periodis ekonomikis ganmartebis Camoyalibebis

sirTule Sejamebulia papavas (20051) mier, romelmac am

sakiTxze gamosca mravali literatura rusul enaze.

papava ganmartavs gardamaval periods, rogorc drois

im monakveTs, roca unda gakeTdes garkveuli istoriuli

arCevani (iqve)”.

batoni lados SromebSi gansakuTrebuli adgili

ukavia tranzitologias, postkomunistur transformacias,

rasac rogorc Teoriuli, aseve praqtikuli mniSvneloba

aqvs. miT ufro, rom postkomunisturi transformaciis

procesi saqarTveloSi, rogorc zemoT aRvniSneT,

uSualod misi monawileobiT mimdinareobda. amdenad,

gasakviri araa, rom ucxoeli avtorebis gansakuTrebuli

yuradRebas swored misi kvlevis es mimarTuleba

iwvevs.

raji matSediSo (Raji Matshedisho), romelic

qeifTaunis universitetis filosofiis doqtoris

kandidati da vitsvotersrendis (Witswatersrand) (samxreT

afrika) universitetis sociologiis departamentis

leqtoria, Tavis statiaSi “ganviTareba da mSvidoba

afrikaSi” (Development and Peace in Africa), romelic Jurnal

“African Journal of International Affairs” (tomi 8, No. 1&2, 2005, gv. 105-121), orjer iyenebs v. papavas statias (Papava V., On the Theory of Post-Communist Transition to Market. International Journal of Social Economics, Vol. 32, No. 1/2, pp. 77-97). 117-e gverdze, sadac msjelobaa civi omis Sedegebze afrikis kontinentisaTvis

da 121-e gverdze, sadac avtori asabuTebs, rom civi omis

dasrulebam gaaRrmava ekonomikuri krizisi afrikaSi

1 naSromis bolos miTiTebulia vladimer papavas 2005 wels did britaneTSi gamocemuli statia `postkomunisturi ekonomikis sabazro ekonomikaze gadasvlis Teoria~ (Papava,Vladimir. (2005). “On the Theory of Post-Communist Economic Transition to Market.” International Journal of Social Economics, 32, (1/2), pp.77-97).

16


da Seasusta politikuri institutebi. r. matSediSo

aRniSnavs, rom postkomunisturma qveynebma SeZles, xolo

afrika CamorCa nekroekonomikidan vitaekonomikisaken

gadasvlis procesSi. Tavis mosazrebas igi swored v.

papavas mier Camoyalibebuli TeoriiT asabuTebs.

zladko nedelko (Zlatko Nedelko, mariboris

universiteti. ekonomikisa da biznesis fakulteti,

maribori, slovenia) Tavis statiis «The Role of Management in Transition Organizations» (menejmentis mniSvneloba

gardamaval organizaciebSi), qveTavSi `rogor gvesmis

gardamavali periodi~, oTxjer uTiTebs v. papavas

zemoxsenebul statias.

manCesteris universitetis saerTaSoriso

politikis centris socialur mecnierebaTa skolis

mkvlevari stuart Sildsi (Stuart Shields) statiaSi «Shock Therapy to Sovereignty Paranoia: Neoliberal Reform and Neopopulist Resistence in Poland’s Post-Communist Transition» (Sokuri Terapiidan suverenul paranoiamde: neoliberaluri

reforma da neopopulisturi winaaRmdegobani

poloneTis postkomunisturi transformaciis

pirobebSi), sadac avtori sakuTar mosazrebas

anviTarebs tranzitulobasTan dakavSirebiT, wers: es

midgoma gvTavazobs meTodologiuri da substanciuri

midgomebis cvlilebas (ganaxlebul orientacias)

`tranzitologiuri kvlevebisaTvis~ da imowmebs v.

papavas zemoT dasaxelebul statias.

garda ekonomikisa, batoni lado bolo periodSi

aqtiurad wers geopolitikaze da misi naSromebi am

mimarTulebiT aseve didi mowonebiT sargeblobs

saqarTvelos farglebs gareT.

am mosazrebas amyarebs aSS-Si gamocemuli indoeli

mkvlevaris anita sengufTas (Anita Sengupta) naSromi

17


«Heartlands of Eurasia: The Geopolitics of Political Space» («Suaguli

evrazia: politikuri sivrcis geopolitika») (Lanham: Lexington Books, 2009), romlis 69-e gverdze mocemulia

amonaridi v. papavas wignidan `centraluri kavkazia

centraluri evraziis nacvlad~ (Vladimer Papava. “Central Caucasasia Instead of Central Eurasia”. Central Asia and the Caucaus, 2 (50), 2008): «...meore mxriv, argumentebma gaamyares mosazreba, rom regionis gansasazRvrad termini centraluri

kavkazia ufro sasargeblo iqneboda, vidre “centraluri

evrazia”. vladimer papava, saqarTvelos strategiisa

da saerTaSoriso urTierTobaTa kvlevebis fondis

ufrosi mecnieri TanamSromeli, Tbilisi, saqarTvelo,

ambobs, rom termini “kavkazia” gamomdinareobs ori

urTierTdakavSirebuli terminidan - “kavkasia” da “azia”,

romlebic warmodgenil unda iyvnen erT regionad, radgan

maT Semadgenel nawilebs aqvT bevri saerTo. Sedgeba

ra centraluri kavkasiis sami qveynis – azerbaijanis,

somxeTisa da saqarTvelos, da centraluri aziis

xuTi qveynis – yazaxeTis, yirgizeTis, tajikeTis,

TurqmeneTisa da uzbekeTisagan, papava aRniSnavs

maT urTierTSemavseblobas, rogorc am definiciaSi

yvelaze mniSvnelovans. alternativa iqneboda termini

“didi centraluri kavkaziis” gamoyeneba, romlis

SemadgenlobaSic avRaneTic Sevidoda. is amtkicebs, rom

es ufro logikuri konceptualizaciaa, vidre termin

“centraluri evraziis” gamoyeneba, romelic, misi azriT,

sabWoTa xanis definiciebis gagrZelebas gamosaxavs. is

aRniSnavs, rom termin “centraluri evraziis” gamoyeneba

ubralod ver axerxebs regionis geografiul aRweras,

es aris “ruseTis imperiuli tradiciebis matarebeli,

romelic im ideas efuZneba, rom ruseTi – evraziaa”.

xazs usvams ra ideas, rom aucilebelia evraziuli

18


ideebidan gamosvla, is wers: “axladwarmoqmnili termini

“centraluri kavkazia” mxolod regionis identurobas

ki ar gansazRvravs: es aris konceptualuri idea am

qveynebis saxelmwifoebrivi suverenitetis gaZlierebis

interesebis Sesaxeb, romelic, principSi, evraziizmis

ideasa da suliskveTebas upirispirdeba”.

centraluri floridis universitetis (UCF) politikur mecnierebaTa asocirebuli profesoris

hiuman a. sadris (Houman A. Sadri) da amave universitetis magistris neTal l. biornsis (Nathan L. Burns) germaniaSi gamocemul statiis “The Georgia Crisis: A New Cold War On The Horizon?” (saqarTvelos krizisi: axali civi omi

horizontze) (Caucasian Review of International Affairs, Vol. 4:2, Sping, 2010) qveTavSi - “amerika, nato da saqarTvelo” lado

papavas naSromi (Vladimer Papava. The End of the Frozen Cold War? (gayinuli civi omis dasasruli) Caucasian Review of International Affairs, Vol. 3:1, Winter, 2009) miTiTebulia orjer.

avtorebi msjeloben agvistos omsa da mis Sedegebze.

ganixilaven iyo Tu ara es omi saqarTvelosa da

ruseTs Soris realuri konfliqti, Tu is iyo ruseTsa

da dasavleTs Soris civi omis gagrZelebis Sedegi, am

azris bolos avtorebi uTiTeben v. papavas aRniSnul

statias. aseve, qveTavSi “saqarTvelo – msxverpli

Tu borotmoqmedi” (avtorebi ganixilaven 2004 wlis

vardebis revolucias da mis Semdgom reformebs),

miTiTebulia v. papavasa da m. ToqmaziSvilis statia:

“evropelebad gaxdoma: evrokavSirSi gaerTianebis

saqarTvelos strategia”, romelic gamoqveynda aSS-is

Jurnal “postkomunizmis problemebi” (Vladimer Papava and Michael Tokmazishvili. “Becoming European: Georgia’s Srategy for Joining the EU”, Problems of Post-Communism, Vol. 53, No.1, 2006).

baton lado papavasa da misi megobris eldar

19


ismailovis naSromi - Ismailov Eldar, and Vladimer Papava. The Central Caucasus: Essays on Geopolitical Economy. Stockholm: Ca&CC Press, 2006, gamoyenebulia jeison i. streiqsis

(Jason E. Strakes) statiaSi - «anarqia, ierarqia Tu

arcerTi: nacionaluri usafrTxoebis adgilobrivi

azerbaijanuli koncefcia” (Anarchy, Hierarchy or Neither: An Indigenous Azerbaijani Concept of National Security. Azerbaijam Diplomatic Academy, 2008/2009), romelic daibeWda

azerbaijanis diplomatiuri akademiis 2008-2009 wlis

kvlevebSi. aRniSnul statiaSi, rodesac avtori

ganixilavs azerbaijanis okupaciis sakiTxebsa da mis

rTul geopolitikas, igi eyrdnoba zemoT miTiTebul

naSroms.

profesor v. papavas samecniero moRvaweobaSi

gansakuTrebuli adgili ukavia ekonomikuri mecnierebis

sruliad axali mimarTulebis - nekroekonomikis kvlevas,

romlis fuZemdebelic TviTonaa. nekroekonomikam didi

aRiareba moutana baton lados1, es termini farTod

gavrcelda dasavlur ekonomikur mecnierebaSi.

erT-erTi pirvelTagani, romelmac v. papavas

ekonomikuri kvlevis sruliad axali mimarTuleba farTo

fenebs gaacno, pitsburgis universitetis ruseTisa da

aRmosavleT evropis kvlevebis centris asocirebuli

direqtori bob donnorummoa (Bob Donnorummo), romelmac 2006 wels zagrebSi, ekonomikisa da biznesis

saerTaSoriso konferenciaze gaakeTa moxseneba «The Political and Economic Complexities of Transition» (gardamavali

periodis politikuri da ekonomikuri sirTuleebi),

romelic imave konferenciis moxsenebaTa krebulSi

gamoqveynda (gv. 13-27, 2006). statiis avtors qveTavSi

- “gardamavali periodis aspeqtebi”, mohyavs jozef 1 termin “nekroekonomikis” “dabadebas” uSualod Seeswro am statiis erT-erTi Tanaavtori nodar xaduri.

20


stiglicis da bevri sxva skolis warmomadgenelTa

azrebi gardamavali periodis Taviseburebebze, e.w.

“vaSingtonis konsensusTan” dakavSirebiT. aviTarebs

ra azrs am programis funqcionirebaze, is aseve, xazs

usvams, rom “vaSingtonis konsensusi” bevri qveynisTvis

misaRebi ar iyo, rac dasabuTebulia v. papavas naSromiT

(Papava, Vladimir. Necroeconomics: The Political Economy of Post-Communist Capitalism (Lessons from Georgia). New York: iUniverse, 2005).

Savi zRvis kvlevis saerTaSoriso centris

direqtori dimitrios triantipalo (Dimitrios Triantaphyllou) aTenSi v. papavas mier 2010 wels gamoSvebuli wignis

- The Economic Development Complex in the Black Sea Area: The Impact of the Global Financial and Economic Crisis (ekonomikuri ganviTarebis kompleqsi Savi zRvis regionSi: globaluri

finansuri da ekonomikuri krizisis zegavlena. aTeni:

Savi zRvis kvlevaTa saerTaSoriso centri (BSEC), 2010) winasityvaobaSi ekonomikuri da finansuri krizisis

masStabebisa da misi gavlenis gaazrebaSi wignis

mniSvnelobas usvams xazs. igi msjelobs v. papavas mier

gamoqveynebul naSromebze da Zalian maRal Sefasebas

aZlevs mas, rogorc mecniersa da praqtikoss.

malkolm vorneri, vinsent edvardsi, gennadij

polanski, daniel puko da ing Ju (Malcolm Warner, Vincent Edwards, Gennadij Polonsky, Danijel Pucko and Ying Zhu), wignSi - “menejmenti gardamaval ekonomikaSi:

berlinis kedlidan CineTis did kedlamde (Management in Transitional Economies, From Berlin Wall to the Great Wall of China .London: Routledge Curzon, 2005), farTod iyeneben

profesor v. papavas mosazrebebs. kerZod, wignis meore

TavSi - qveynebi da regionuli kvlevebi (108-e gverdze)

avtorebi aviTareben mosazrebas imis Sesaxeb, rom

21


ekonomistTa TvalsazrisiT, komunisturi reJimis ngreva,

iSviaTi gamonaklisebiT, saerTaSoriso standartebTan

Seusabamo iyo (Papava V. (2002). ”Necroeconomics – The Theory of Post-Communist Transformation of an Economy”. International Journal of Social Economics, 29, 10: 796). isini weren, rom “aseTi

tipis ekonomika xasiaTdeba, rogorc “mkvdari” ekonomika,

anu “nekroekonomika” (iqve). avtorTa azriT, axali

cvlilebebi identificirebulia da gamoaSkaravebulia

is meqanizmebi, romelic saSualebas miscems am qveynebs

“avtomaturi reJimiT” aRmofxvran nekroekonomika,

“mkvdari” sawarmoebi da gadaerTon sabazro ekonomikaze,

sadac “nekroekonomika” SeiZleba “vitaekonomikad”

transformirdeba (iqve: 803).

v. papavas nekroekonomikas eyrdnoba Cihlis (Chihlee) teqnologiuri institutis (banCiao, Taipei, taivani)

marketingisa da lojistikis marTvis departamentis

asocirebuli profesori iu-Cin pengi (Yu-chin Pang) Tavis naSromSi - Latecomer Advantage and Environment Kuznets Curve Hipothesis in Central and Easter Europe and New Independent States (dagvianebuli upiratesobebi da kuznecis mrudis

hipoTezasTan dakavSirebuli garemoebani centralur da

aRmosavleT evropasa da axal damoukidebel qveynebSi),

(Banciao, Taipei County, Taiwan: Chihlee Institute of Technology, 2005). naSromis erT-erT TavSi (Economic Grows, Industrialization) “ekonomikuri zrda, industrializacia”, romelSic

msjelobaa centraluri da aRmosavleT evropis,

aseve, axali damoukidebeli qveynebis reorientaciis

sakiTxebze da am gardamaval qveynebSi ekonomikuri

sistemis sabazro kapitalizmze gadasvlaze, avtori

eyrdnoba v. papavas 2002 wlis zemoxsenebul statias.analogiurad, profesor papavas mosazrebebs

aqtiurad iyeneben Sotlandieli profesori martin

22


mianti, germaneli profesori ian drahokoupili (Martin Myant, Jan Drahokoupil), aSS-Si gamoqveynebul erTobliv

monografiaSi Transition Economies: Political Economy in Russia, Eastern Europe and Central Asia (gardamavali qveynebis

ekonomika: politikuri ekonomia ruseTSi, aRmosavleT

evropasa da centralur aziaSi) (Hoboken: John Wiley&Sons, 2011). kerZod, qveTavSi “Russia: From Vouchers to Oligarchs” (ruseTi: vauCerebidan oligarqebamde, gv. 249), sadac

msjelobaa yofili sabWoTa qveynebis aqtivebze,

avtorebi imowmeben v. papavas 2005 wels aSS-Si

gamoqveynebul monografias – Necroeconomics: The Political Economy of Post-Communist Capitalism (Lessons from Georgia). am nawilSi, avtorebi xazgasmiT aRniSnaven, rom “dsT-is

qveynebSs Soris aqtivebi Zalian danawevrebuli iyo.

es saqarTvelosTvisac iyo damaxasiaTebeli. am qveynis

yofili ekonomikis ministris mier, yvelaferi is, rac

miRebuli iyo memkvidreobiT centralizebuli sagegmo

sistemisagan, ganixileboda, rogorc zedmeti tvirTi,

romelic zRudavda zrdis SesaZleblobebs”.

JurnalSi Perspectives in Business (Vol. 4, No. 2, 2007), romelsac ostinSi (texasi, aSS) wminda eduardis

universiteti (St. Edward’s University) gamoscems, dabeWdil

statiaSi - “The Industrial Revolution and Modern Global Business” (“industriuli revolucia da Tanamedrove globaluri

biznesi”), avtori, am universitetis profesori jozef e.

pluta (Joseph E. Pluta) xazs usvams, rom postkomunistur qveynebSi warmoebul saqonelTa umetesoba, ar iyo

konkurentuli saerTaSoriso standartebis mixedviT,

dabali xarisxisa da/an maRali fasebis gamo.

amgvari araefeqtiani ekonomikis sabazro sistemaze

transformacia ar iqneba srulyofili, sanam mewarmeebi

ar miaRweven msoflioSi konkurentunariani saqonlis

23


xarisxis dones da am mosazrebis gasamyareblad imowmebs

vladimer papavas 2002 wels dabeWdil xsenebul statias

- “Necroeconomics – The Theory of Post-Communist Transformation of an Economy~.

rogorc zemoT aRiniSna, profesor vladimer

papavas Sromebis didi nawili ekonomikaSi

adamianiseuli faqtoris rols exeba. am mimarTulebiT

misi kvlevebi aseve farTodaa citirebuli msoflios

wamyvani mecnierebis mier. magaliTad, Turqi ismail

ozsi (Ismail Ozsoy) Tavis statiaSi - «Human Transformation in the Transition Economies: The Case of Georgia» (“adamianis transformacia gardamaval ekonomikaSi: saqarTvelos

magaliTi”), romelic 2006 wels did britaneTSi

gamoqveynda JurnalSi - Journal of East-West Business (Vol. 12, No. 4), madlobas uxdis profesor vladimer papavas,

saqarTvelos ekonomikis yofil ministrs, romelmac

wvlili Seitana misi naSromis srulyofaSi, Seiswavla

is da avtori uzrunvelyo mniSvnelovani masalebiTa da

mimarTulebebiT. aRniSnul gamokvlevaSi gamoyenebulia

prof. papavas ori naSromi: Papava, Vladimer and Elene Chikovani, eds. “Georgia: Economic and Social Chalenges of the Transition”. Problems of Economic Transition, November/December, 1997, da ukve xsenebuli statia “Necroeconomics – The Theory of Post-Communist Transformation of an Economy”.

mocemul naSromSi ganxilulia homo-

transformatikusis (Homo Transformaticus) Teoria. gardamaval periodSi sxvadasxva tipis adamiani

arsebobs. esaa homo-transformatikusi, anu jer srulad

arSemdgari homo-ekonomikusi. avtoris xazs usvams,

rom cnobili ekonomisti da saqarTvelos ekonomikis

ministri gardamavali periodis ganmavlobaSi, vladimer

papava miiCnevs, rom mbrZaneblur-administraciuli

24


ekonomikidan bazarze orientirebul ekonomikaze

gadasvla homo-sovetikusis homo-ekonomikusad, rac

SeiZleba mokle droSi transformacias moiTxovs.

sabolood, transformaciis dasawyisSi, arsebobs

adamianis tipi, romelic, erTi mxriv, cdilobs gamoiCinos

sakuTari iniciativa da sakuTari interesebis

Sesabamisad imoqmedos, meore mxriv, SiSiT Sescqeris

mTavrobas da misgan daxmarebisa da dacvis imedi

aqvs. amgvarad, sabazro ekonomikaze transformaciis

dasawyisSi, gamoCnda sxva tipis adamiani, romelic

aviTarebs homo-ekonomikusis Tvisebebs, magram jer

kidev srulad ar gaTavisuflebula homo-sovetikusis

Tvisebebisgan. msgavsi tipis adamiani, v. papavas SefasebiT,

homo-transformatikusia. am tipis ekonomikas (rogorc

es zemoT araerTxel avRniSneT) v. papavam „mkvdari“

ekonomika, anu „nekroekonomika“ uwoda.

rogorc saxelwodeba migvaniSnebs, homo-

transformatikusi unda iyos gardamavali periodis

adamiani da rogorc v. papava msjelobs, sabazro

ekonomikaze gadasvla, homo-transformatikusis

homo-ekonomikusad gardaqmnas da aseve mewarmeebis

socialuri klasis Camoyalibebas moiTxovs. es klasi

warmoadgens saSualo da mcire bizness da sxva

damoukidebel profesiebs. aucilebeli iyo Seqmniliyo

axali profesiebis warmomadgenlebi - menejerebi,

brokerebi, dilerebi da sxv. es sabazro ekonomikisa da

biznesmenis fenomenisTvis umniSvnelovanesia. papavas

msjeloba eyrdnoba a. smiTis racionaluri ekonomikuri

adamianis cnebas, romelic sargebels produqtiulad

iyenebs da sakuTari interesebiT fiqrobs, misi saqcieli

mewarmeTa klasis fsiqologiazea damyarebuli. mas

Semdeg, rac samewarmeo procesi „mokvda“ da gviandel

25


sabWoTa dros problematur sakiTxad iqca, v. papavas

terminis „nekroekonomikis“ gamo, ekonomikuri adamianis

modelisgan moelodnen, rom is postsabWoTa qveynebSi

problemis droebiT gadaWras SeZlebda, msoflio

standartebis Sesabamisi saqonlisa da momsaxurebis

warmoebiT, da amgvarad, „warmoebis“ problema msgavs

qveynebSi am tipis adamianis saSualebiT SeiZleboda

gadaWriliyo.

ar eTanxmebian ra v. papavas, romelic amtkicebs,

rom homo-transformatikusi gardamaval ekonomika-

Si unda gadaiqces homo-ekonomikusad, socialuri da

qceviTi mecnierebebi, iseve rogorc bevri heterodoq-

suli ekonomikuri skola, homo-ekonomikusis nacvlad,

adamianis sxva tipebs gvTavazoben.

abel polese (Abel Polese) edinburgis universiteti-dan (Sotlandia) 2010 wels internetSi ganTavsebul

statiaSi “Privatization, Marketization and the Private-Public Di-chotomy. The limits of Post-Socialist Transitions: Some Lessons from Ukraine (1991-2009)” (“privatizacia, marketizacia da ker-Zo-sajaro diqotomia. postsocialisturi transfor-

maciis SezRudvebi: `ukrainis gakveTilebi (1991–2009)~,

gamoyenebulia vladimer papavasa da nodar xaduris

aSS-Si gamoqveynebuli statia “On the Shadow Political Econ-omy of the Post Communist Transformation: An Instituional Analysis” (“postkomunisturi transformaciis Crdilovani poli-

tikuri ekonomia: instituciuri analizi”), Problems of Economic transitions, Vol. 40, No. 6. naSromSi aRniSnulia,

rom araformaluri ekonomika adamianTa pasuxia gansaz-

Rvrul ekonomikur da politikur konteqstze. arafor-

maluri transaqciebi ekonomikuri krizisis an mTavro-

bis arakompetenturi damokidebulebis Sedegad Sesa-

Zloa gaizardos, magram isini `saxelmwifo–moqalaqis~

26


urTierTobebs ganekuTvneba. socialuri moZraobebi da

masobrivi protesti saSualebaa, romliTac SesaZloa

xalxis uTanxmoebis Sesaxeb mTavrobis informireba

moxdes, Tumca, araformaluri ekonomikis farTo struq-

turiT warmoCena gviCvenebs, rom maTac gaaCniaT poten-

ciali gamoxaton uTanxmoeba, lokalur doneze, konk-

retul dros, mTavrobis mier miRebul zomebze (rac

ver ganxorcielda). araformaluri transaqciebi, miuxe-

davad imisa, erovnuli kanonmdeblobiT is kanonierad

iTvleba Tu ukanonod, saSualebas aZlevs adamianebs

Tavi gadairCinon im garemoSi, romelSic saxelmwifo

marcxdeba. kontrabandistobas SeuZlia daarRvios mo-

nopolia, romelic Seqmnili iyo politikosebTan daax-

loebuli biznesmenis saameblad.

abel polesie (Abel Polese) Tavis kidev erT sta-

tiaSi - “Border-Crossing as a Strategy of Daily Survival: The Odessa-Chisinau Elektrichka” (“aRmosavleT evropis mimox-

ilvis antropologia, sazRvris kveTa, rogorc yovel-

dRiuri TviTgadarCenis strategia: odesa–kiSiniovis

eleqtriCka”), romelic 2006 wels gamoqveynda social-

ur mecnierebaTa umaRlesi skolis (parizi, safrange-

Ti) JurnalSi Anthropology of East Europe Review (aRmosav-leT evropis antropologiis mimoxilva) (Vol. 24, No. 1, Spring) eyrdnoba v. papavasa da n. xaduris zemoxsen-

ebul statias. avtori miuTiTebs, rom “rogorc, papavam

da xadurma aRniSnes, komunistur qveynebSi sazRvre-

bis kontroli mkacri iyo, Tumca kontroli ZiriTa-

dad, politikur da kriminalur saqmianobebs exebo-

da (rogoricaa, narkotikebiTa da iaraRiT vaWrobaSi

monawileoba). qveynebSi, sadac ukve moxda postkomu-

nisturi transformacia, msgavsi tipis kontrabanduli

qmedebebi Seicvala – ufro metad es Cveulebriv ko-

27


merciul saqonels exeba, ramac, wlebis ganmavlobaSi,

sabWoTa ekonomikas Tavisi daRi daasva. postsabWoTa

qveynebs Soris uzarmazari moculobis vaWroba iyo.

ukanono vaWrobis SemTxvevebi, rogorc individualuri

arasocialuri miswrafeba, xSirad isjeboda. zogjer,

mas politikur mniSvnelobasac aniWebdnen, rogorc es

xruSovis dros moxda, rodesac korufciis masStabebi

gaizarda. aseve, breJnevis dros, ukanono vaWroba ig-

norirebuli iyo, rogorc ekonomikisTvis „momgebiani“.

suraTis ufro gasarTuleblad, arsebobs politikuri

da ekonomikuri funqciebi, romelsac axorcielebs sa-

gareubno matarebeli, e.w. “eleqtriCka”. papava da xa-

duri aRniSnaven, rom postkomunistur qveynebSi, maT So-

ris, vinc Tavis Tavs mewarmeebs uwodeben, bevri yofili

mmarTveli komunisturi partiis warmomadgeneli da

yofili direqtoria, romelTa qmedebebSi Znelia raime

Tviseba ipovo, romelic dasavluri tipis mewarmeebs

axasiaTebs. maT SeuZliaT moiZion politikuri lobi,

raTa Tavisi saqmianobisTvis xelsayreli pirobebi mi-

iRon; da maT SeuZliaT qveyanaSi konkurencia Seafer-

xon imis gaTvaliswinebiT, rom konkurencias SeuZlia

„maT“ bazrebze“, sadac dominirebuli iyo „maTi“ „mx-

ardaWerili“ saqoneli, xarisxiani produqciis Semos-

vlas Seuwyos xeli, kontrabandistebi am Seusabamobas

Semdegnairad pasuxoben – SemoaqvT dabali xarisxis

saqoneli da momxmarebels uzrdian arCevans, riTac ar-

Rveven „mxardaWerili“ saqonlis ekonomikas, romelic

adgilobrivi mewarmeebis mier imarTeboda.

ukraina–moldovas sazRvris ukrainis mxares, yve-

laferi SedarebiT mSvidadaa. poloneTSi kontraband-

istebis warmateba Tu sabaJo oficrebis xasiaTsa da

saqonlis raodenobazea damokidebuli, aq yvelaferi

28


ufro martivadaa da fasiT ganisazRvreba. aRiniSna, rom,

vidre dasavlur samyaroSi qrTami niSnavs qmedebebs,

rasac kanoni krZalavs, postsabWoTa SemTxvevaSi, umetes

SemTxvevaSi, qrTami sruliad kanonieri qmedebebis gan-

saxorcielebladaa gaRebuli”.

avtors v. papavasa da n. xaduris statiidan ram-

denime citata mohyavs, romliTac amyarebs sakuTar

mosazrebebs.

“papavas da xaduris ganmartebiT (mxardaWerili

saqoneli) dabali xarisxis, arastandartuli da saxi-

faTo saqonelic ki aris... am fsevdosaqonlis dabali

fasebiT SeTavazebiT isini (biznesmenebi) bazris mniS-

vnelovan nawils izidaven da momxmarebelTa interese-

bis sazianod, did Semosavlebsac iReben.

“papava da xaduri aRniSnaven, rom msgavsi mewarmee-

bi konkurencias da momxmareblis keTildReobas zians

ayeneben. „jansaR“ sabazro garemoSi maT an fasebi unda

daswion an warmoebuli saqonlis xarisxi gaaumjobeson.

samwuxarod, am mosazrebas Zalian cota postkomunisti

biznesmeni iziarebs. ufro martivia, daarwmuno xelisu-

fleba mkacri proteqcionistuli politika („CineTis

didi kedeli“ unda aRmarTo), gaataros da gasamarTle-

blad, patriotizmis motivebi gamoiyeno”.

profesor vladimer papavas SromebSi

gansakuTrebuli adgili ukavia sagadasaxado politikas,

gadasaxdis gankveTisa da sagadasaxado Semosavlebis

urTierTdamokidebulebas. profesorma papavam araerTi

naSromi miuZRvna am Temas da msoflioSi cnobili

ekonomistebis yuradRebis centrSi aRmoCnda laferis

mrudis miseuli interpretacia.

mario puljiki (Mario Puljic) Tavis statiaSi - “The Application of the Laffer Curve Approach in the Problem of Indebtedness”

29


(“laferis mrudis midgomis gamoyeneba davalianebis

problemis dros”), romelic 2006 wels venaSi (avstria)

gamoqveynda evropis institutSi (Europainstitut, Seminar Paper) iyenebs v. papavas naSroms Papava V. On the Laffer Effect in Post – Communist Economies (laferis efeqtis Sesaxeb

postkomunisturi qveynebis ekonomikaSi). Problems of

Economic Transition, Vol. 45, No. 7, 2002.mario puljiki Tavis naSromSi eyrdnoba v. papavas

interpretacias, rodesac aRwers laferis mruds. kerZod

is laferis mrudis arss xsnis v. papavas naSromis

gamoyenebiT.

puljiki v. papavas mosazrebebze dayrdnobiT

askvnis, rom “kritikis miuxedavad, romelic damkvi-

drebulia erTmaneTTan konkurenciaSi myof sxvadasxva

ekonomikur skolaSi, dasturdeba, rom rogorc minimum

- aSS-sTvis sagadasaxado ganakveTi ar iyo kritikul

diapazonSi, magram imyofeboda maqsimaluri wertilis

qveviT. gadasaxadebis Semcirebas, Sesabamisad, TiTqmis

logikurad, laferis modelis mixedviT, sagadasaxado

Semosavlebis Semcirebamde unda miveyvaneT”.

batoni lado papavas mosazrebebi farTodaa gamoy-

enebuli cnobili rusi mkvlevaris, profesor evgeni

balackis naSromebSi, maT Soris (Евгений Балацкий, Ната-лья Екимова. Налогово-Бюджетная политика и экономический рост (sagadasaxado-sabiujeto politika da ekonomikuri

zrda) общество и Экономика, No. 4-5, 2011). rusi avtore-bi pirdapir miuTiTeben qarTul ekonomikur skolaze

da profesor papavas wvlilTan erTad profesor iuri

ananiaSvilisa da giorgi lolaZis Sedegebzec mianiS-

neben.

udavod logikuria, rom saerTaSoriso samecniero

da kvleviT organizaciebSi Zalian did mniSvnelobas

30


aniWeben profesor vladimer papavas kvlevebs

saqarTvelos Sesaxeb. es gasagebicaa, radgan batoni lado

eqvsi weli iyo saqarTvelos ekonomikis ministri da misi

ministrobis periodSi iqna miRweuli makroekonomikuri

stabiluroba, ekonomikis liberalizaciis mimarTulebiT

gadaidga pirveli seriozuli nabijebi da rac mTvaria,

daiwyo saqarTvelos ekonomikis instituciuri mowyobis

procesi, romelic saqarTvelos ekonomikis evropuli

tipis ekonomikad Camoyalibebas isaxavda miznad. garda

amisa, batoni lado saqarTvelos parlamentis wevri iyo

da sakanonmdeblo organodan akvirdeboda ekonomikur

da ara mxolod ekonomikur, reformebs.

2010 wels did britaneTSi gamoica Svedi mkvlevaris

per gartonis (Per Gahrton) wigni Georgia: Pawn in the New Great Game (saqarTvelo: didi TamaSis mZevali) (London: Pluto Press). wignSi mravladaa profesor papavas sxvadasxva

naSromze miTiTeba. yvelaze xSirad ki miTiTebuli lado

papavasa da arCil gegeSiZis erToblivi statia - “Post-War Georgia Pondering New Models of Development” (“omisSemdgomi saqarTvelo axali modelis gaazrebaSi”) eleqtronul

JurnalSi (Central Asia-Caucasus Analyst, Vol. 11, No. 1, January 14, 2009). am statiaSi avtorebi ganixilaven saqarTvelos

Semdgomi ganviTarebis sam gzas – finurs, serbiulsa da

kviprosuls, da upiratesobas am ukanasknels aniWeben.

sainteresoa, rom es statia miTiTebulia markus rendis

(Marcus Rand) 2010 wels aSS-Si gamocemul wignSic

Rhetoric in the American and Cuban Palaver on Human Trafficking (ritorika amerika-kubis molaparakebebSi adamianebiT

vaWrobis sakiTxebSi), romelic uSualod saqarTvelos

sakiTxebs ar exeba.

hiuman a. sadris (Houman A. Sadri) 2010 wels aSS-Si

gamoqveynebul wignSi - Global Security Watch – the Caucasus

31


States (globaluri usafrTxoebis monitori – kavkasiis

saxelmwifoebi) (Santa Barbara, CA: Praeger) gamoyenebulia

vladimer papavas mier 2007 wels TurqeTSi arasamTavrobo

organizacia TEPAV-is mier gamocemuli statia “On the Essence of Economic Reforms in Georgia, or How European is the European Choice of Post-Revolution Georgia?” (“saqarTveloSi

ekonomikuri reformebis arsis Sesaxeb, anu ramdenad

evropulia postrevoluciuri saqarTvelos evropuli

arCevani?”) da mixeil ToqmaziSvilTan erTad dawerili

zemoxsenebuli statia - “Becoming European: Georgia’s Srategy for Joining the EU”.

batoni lado papavas naSromebi kargad aqvs

Seswavlili frang mkvlevars eveline baumans (Eveline Baumann). man Tavis naSromSi “Post-Soviet Georgia: the Rocky Path towards Modern Social Protection” (“postsabWoTa

saqarTvelo: kldovani biliki Tanamedrove socialuri

dacvis mimarTulebiT”), romelic 2010 wels gamoica

budapeStSi (ungreTi) seriiT - «Social Policy and the Global Crisis” (“socialuri politika da globaluri krizisi”), gamoiyena v. papavs aSS-Si 2009 wels gamoqveynebuli

statia - “The “Rosy” Mistakes of the IMF and World Bank in Georgia” (“saerTaSoriso savaluto fondisa da msoflio

bankis “vardisferi” Secdomebi saqarTveloSi”). Problems of Economic Transition, Vol. 52, No. 7.

v. papavas zemoxsenebuli monografia - Necroeconom-ics: The Political Economy of Post-Communist Capitalism gamoyen-ebuli aqvT valerie biunsa (Valerie Bunce) da Saron l.

volCiks (Sharon L. Wolchik) Tavis naSromSi Transnational Networks, Diffusion Dynamics, and Elextoral Revolutions in the Post-Communist World (transnacionaluri qselebi, gavrcelebis

dinamika da saarCevno revoluciebi postkomunistur

samyaroSi) (Department of Government, 204, White Hall, Cornell

32


University, Ithaca, NY 14853, USA, The Elliott School of international Affairs, The George Washington University, 1957 E street, NW, Wash-ington, DC 20052, USA). kerZod, v. papavas wigni miTiTebulia

qveTavSi: „saarCevno revoluciebis gamogoneba“, sadac

aRwerilia 2003 wlis noembris saparlamento arCevneb-

sSemdgomi periodi. avtorebi askvnian, rom qarTulma

opoziciam Tavisi kampania regionSi wina saarCevno

revoluciebs moargo, raSic fond “Ria sazogadoe-

basac” aqvs wvlili Setanili, romelmac uzrunvelyo

qarTvelebisaTvis serbiuli gamocdilebis gaziareba.

saqarTvelos rols suamis qveynebs Soris da ev-

ropisa da aziis damakavSirebel satransporto magis-

tralis mniSvnelobas eZRvneba samuel lusakis (Samual Lussac) naSromi - “The Baku-Tbilisi-Kars Railroad and its Geo-political Implications for the South Caucasus” (“baqo-Tbilisi-yar-

sis rkinigza da misi geopolitikuri Sedegebi samxreT

kavkasiisaTvis”), romelic 2008 wels germaniaSi dai-

beWda JurnalSi: Caucasian Review of International Affairs, Vol. 2(4), Autumn. qveTavSi: „axali wvlilis Setana samxreT

kavkasiaSi geopolitikuri RerZis formirebaSi“, gamoy-

enebulia vladimer papavas naSromi - “On the Role of the “Caucasian Tandem” in GUAM” (“kavkasiuri tandemis roli

suam-Si”), Central Asia and Caucasus, No. 3-4, 2008.aRniSnul statiaSi, v. papavas zemonaxseneb naS-

romze dayrdnobiT, avtori askvnis, rom azerbaijani da

saqarTvelo, romlebic warmodgenilia, rogorc suam-is

„kavkasiuri tandemi“, cdilobs winaaRmdegoba gauwios

ruseTis hegemonias postsabWoTa sivrceSi.

saqarTvelosa da globalur finansur kriziss

exeba marko giulis (Marco Giuli) 2009 wels germaniaSi

gamoqveynebuli statia - “Georgia and the Systemic Impact of the Financial Crisis” (“saqarTvelo da finansuri krizisis

33


sistemuri gavlena”) (Caucasian Review of International Affairs, Vol. 2(4), Summer), romelSic gamoyenebulia aSS-Si gamo-

qveynebuli v. papavas ori naSromi: 1) “The Baku-Tbilisi-Cey-han Pipeline: Implications for Georgia” (“baqo-Tbilisi-jeihanis

milsadeni: Sedegebi saqarTvelosaTvis”), The Baku-Tbili-si-Ceyhan: Oil Window to the West (baqo-Tbilisi-jeihani: nav-

Tobis fanjara dasavleTisaken gaRebuli), eds. Freder-ick Starr and Svante E. Cornell, (Uppsala: Uppsala University, 2005), da 2) “Post-war Georgia’s Economic Challenges” (omisSemdgomi saqarTvelos ekonomikis gamowvevebi). Central Asia-Cauca-sus Institute Analyst, November 26, 2008.

statiaSi, v. papavas mocemul Sromebze dayrdnobiT,

aRwerilia saqarTvelos ekonomikaze mimdinare proces-

ebis zegavlena, gansakuTrebuli aqcenti gadatanilia

rogorc msoflio krizisis, aseve ruseT-saqarTvelos

omis zegavlenaze.

ukanasknel wlebSi msoflio sazogadoebis yura-

dReba mimarTulia saqarTvelosaken, romelSic msofli-

oSi gamefebuli ZiriTadi mimarTulebisagan gansxvave-

buli (“singapurisa da Sveicariis nazavi”) saxelmwifo

Sendeba.

am mimarTulebiT erT-erTi sainteresoa joel la-

zarusis (Joel Lazarus) naSromi Neo-Liberal State Building and Western ‘Democracy Promotion’: the Case of Georgia (neoliber-

aluri saxelmwifo mSenebloba da dasavleTis mxridan

“demokratiis waxaliseba”) (Prepared for delivery at the 2010 SGIR 7th Pan-European Conference on International Relations, Stock-holm, Sweden, September 9-11, 2010, St. Anthony’s College, University of Oxford), romlis momzadebisas gamoyenebulia vladimer

papavas 2006 wels aSS-Si gamoqveynebuli statia “The Political Economy of Georgia’s Rose Revolution” (saqarTvelos

vardebis revoluciis politikuri ekonomia). Orbis, A Jour-

34


nal of World Affairs, Vol. 50, No. 4). aRniSnul naSromSi deta-

luradaa gaanalizebuli damoukidebeli saqarTvelos

nabijebi saxelmwifos mSeneblobis, demokratizaciis

procesis mimarTulebiT, am procesSi mniSvnelovani

iyo dasavleli donorebis daxmarebebi. swored aRniS-

nuli daxmarebebis, maT Soris omisSemdgomi daxmarebeb-

is gamoyenebis efeqtianobis analizisas da dasavleli

donorebis demokratizaciis mimarTulebiT wamoyenebu-

li moTxovnebis da maTi Sesrulebis analizisaTvisaa

gamoyenebuli v. papavas statia.

vardebis revoluciis Semdgomi saqarTvelos Ses-

axeb saintereso naSromia oqsfordis universitetis

profesoris s. neil makfarlenis (S. Neil Macfarlane) naS-romi Post-Revolutionary Georgia on the Edge? (postrevoluci-

uri saqarTvelos zRvarze) (Chatman House, Briefing Paper, Russia anda Eurasia Programme | March, 2011), romelSic gamoy-

enebulia vladimer papavas ori statia: “Foreign and Do-mestic Factors Behind Georgia’s High Inflation Rate” (“saqarTvelo-

Si maRali inflaciis gare da Siga faqtorebi”), Georgia Today, Issue 548, February, 2011 da zemoxsenebuli “The “Rosy” Mistakes of the IMF and World Banks in Georgia”.

naSromSi ganxilulia saqarTvelos ekonomikaSi

mimdinare procesebi 2003-2008 wlebSi, omisSemdgomi pro-

cesebi saqarTvelos ekonomikur da politikur cxovre-

baSi. aRniSnul naSromSi batoni v. papavas mosazrebebi

gamoyenebulia korufciasTan brZolis gamocdilebis

aRwerisas da xelisuflebaSi myofi pirebis araprofe-

sionalizmze msjelobisas.

saqarTvelos Sesaxeb saintereso kvleva Caatara

oskar pardom (Òscar Pardo) birmingemis universitetidan (didi britaneTi) naSromSi “Literature Review on the Relations between the EU and Georgia” (“evrokavSirsa da saqarTvelos

35


Soris urTierTobaTa Sesaxeb literaturis mimoxil-

va”) (Observatori de Politica Exterior Europea”, EUPROX – Coordina-tion, Internationalisation and Europeanisation in the Proximity of the European Union, European Research Institute Department of Political Science and International Studies, University of Birmingham). masze

muSaobisas, oskar pardom gamoiyena v. papavas statiebi:

“The Georgian Economy: From ‘Shock Therapy’ to ‘Social Promotion’” (“saqarTvelos ekonomika: ‘Sokuri Terapiidan’ ‘social-

ur stimulirebamde’”),_Post-Communist Economies, Vol. 8, No. 2, 1996, zemoxsenebuli “The Political Economy of Georgia’s Rose Revolution”, da aseve mixel ToqmaziSvilTan erTad daw-

erili zemoxsenebuli “Becoming European: Georgia’s Strategy for Joining the EU Problems of Post-communism”. naSromSi gaana-lizebulia evrokavSir-saqarTvelos urTierTobebis

Sesaxeb arsebuli literatura, aseve evrokavSirisa da

saqarTvelos urTierTobebi 2000 wlamde da mis Semdeg,

da ekonomikisa da politikuri cxovrebis calkeuli

sferoebi (magaliTad, vaWroba, energetika, garemos dacva,

migracia, mmarTveloba, sagareo da TavdacviTi poli-

tika). naSromi farTod eyrdnoba v. papavas Sromebs.

avtori aRniSnavs, rom “vladimer papavam, SeiZleba iTq-

vas, saqarTvelos ekonomikis yvelaze mniSvnelovanma

analitikosma, gamosca ramdenime mokle da seriozuli

mimoxilva saqarTvelos ekonomikis evoluciaze”. av-

tori farTod iyenebs v. papavs Sromebs energetikuli

proeqtebis daxasiaTebisasac. gansakuTrebiT ki, rusuli

saxelmwifo energokompaniis mier saqarTvelos energe-

tikuli bazris srulmasStabiani kontrolis Sesaxeb.

vardebis revoluciis Semdgom procesebze sakmaod

sainteresoa qristian timis (Christian Timm) naSromi -

Neopatrimonialism by Default. State politics and Domination in Georgia after the Rose Revolution (neopatrimonializmi miCqmalviT.

36


saxelmwifo politika da dominireba saqarTveloSi

vardebis revoluciis Semdeg), (GIGA German Institute of Global and Area Studies, Hamburg, 23August 2010). am naSromSi gamoyenebulia v. papavas aSS-Si gamoqveynebuli statia “Georgia’s Macroeconomic Situation before and after Rose Revolution” (saqarTvelos makroekonomikuri situacia vardebis

revoluciamde da mis Semdeg”). Problems of Economic Transition, Vol. 48, No. 4, 2005. qristian timi, vladimer

papavas statiaze dayrdnobiT ayalibebs saqarTveloSi

Crdilovani ekonomikisa da korufciis masStabebis

Sesaxeb sakuTar mosazrebebs.

profesor vladimer papavas naSromebis aRiarebasa

da mniSvnelobaze is recenziebic metyvelebs, romlebic

sazRvargareT ibeWdeba da didi rezonansi aqvs. erT-

erTi pirveli aseTi recenzia gamoqveynda avstriaSi

Jurnal Economic Systems Research, Journal of the International Input-Output Association (Vol. 4, No. 4, 1992), romlis avtori

a. Jego (A. Szegö) dawvrilebiT ganxilavs v. papavas

monografias «sazogadoebrivi warmoebis efeqtianoba da

dargTaSorisi modelebi” (Tb., gamomc. “mecniereba”, 1988,

rusul enaze) da askvnis, rom wigni produqtiulobis

ideis garSemo trialebs. produqtiuloba - Input-Output statikuri modeliT moiTxovs, rom arsebobdes mTliani

gamoSvebis arauaryofiTi veqtori X, romlisTvisac

saboloo produqti Y=(I-A)X arauaryofiTia. es kargad

Seswavlili modeli damokidebulia A matricis

struqturaze. modelSi mwarmoeblurobis ramdenime

aucilebeli da/an sakmarisi pirobaa formulirebuli:

houkins-saimonis, peron-frobeniusis, brouer-solous

da sxv. pirobebi. wignis mTavari Rirsebaa is, rom

masSi produqtiulobis koncepcia ganvrcobilia

gafarToebul da dinamikur (input-Output) modelebze.

37


didi gamoxmaureba mohyva v. papavas wigns

Necroeconomics: The Political Economy of Post-communist Capitalism: Lessons from Georgia, romelic 2006 wels gamoqveynda aSS-

Si. erT-erTi recenzia, romelic ekuTvnis stiven jonss,

maunT holiokis kolejidan, gamoqveynda amerikul

Jurnal - Russian Review-Si (Vol. 65, Issue 3). recenzenti

wers, rom wignSi ganxilulia postkomunistur

sazogadoebaSi transformaciasTan dakavSirebuli

mravalferovani sakiTxebi, dawyebuli sagadasaxado

sistemidan da politikuri reformebidan, damTavrebuli

saerTaSoriso safinanso organizaciebis rolisa

da privatizaciis politikiT. v. papava erT-erTi

saukeTesod informirebuli ekonomistia saqarTveloSi

da aseve, saqarTvelos ekonomikis yofili ministria.

es aZlevs mas SesaZleblobas ganixilos praqtikuli

problemebi, rac postkomunistur qveynebSi dasavluri

zogadi ekonomikuri Teoriebis ganxorcielebas

ukavSirdeba. profesori papava saerTaSoriso

savaluto fondisa da misi miznebis mxardamWeria,

magram saqarTveloSi misi gamocdileba mniSvnelovani

kritikisken ubiZgebs. is ar emxroba fondis

makroekonomikuri stabilizaciis modelebis zogierT

komponents, rogoricaa kanonebi gadasaxadebisa

da gakotrebis Sesaxeb, rac ar iTvaliswinebs im

instituciur Taviseburebebs, rasac is postkomunistur

kapitalizms uwodebs. am konteqstiT, is aviTarebs Tavis

Teorias nekroekonomikis Sesaxeb. nekroekonomikis

Taviseburebebis ganxilvis gareSe, magaliTad,

standartuli sagadasaxado modelebi, marcxisTvisaa

ganwiruli. nekroekonomika (mkvdari ekonomika), rogorc

TviTon uwodebs, vitaekonomikis (cocxali ekonomikis)

sawinaaRmdegoa, rac postkomunisturi kapitalizmis

38


saxelmwifoebis kulturuli da institucionaluri

maxasiaTebelia. mbrZanebluri ekonomikis narCenebi, rac

postkomunisturi kapitalizmis “rutinazea” mibmuli da

xels uwyobs sistemis saxelmwifoze damokidebulobas,

samrewvelo firmebis valebis zrdas da korufcias.

zogierTi axali mewarme kero seqtorSi viTardeba,

magram umetesoba biznesmenebisa, rogorc papava uwodebs,

homo transformatikusis fsiqologias inawilebs. homo

transformatikusi (homo sovietikusis sapirispiro)

daxasiaTebulia mzardi samewarmeo instiqtebis nakrebiT

(kargi nawili) da mbrZanebluri ekonomikidan darCenili

damokidebulebiT. am ukanasknels, is Crdilovani

ekonomikisadmi midrekilebisken, mTavrobasTan axlo

urTierTobis da gadasaxadebisgan Tavis aridebisken

ubiZgebs.

am wignis Rirsebaa is, rom avtori problemis aRweris

Semdeg, gadaWris gzebsac gvTavazobs. korufciasTan

dakavSirebiT is gvaxsenebs, rom mizezebi ekonomikuria;

korufciis winaaRmdeg manifestaciebis mowyoba

Sedegebs ar moitans. am problemis gadaWra, pirvel

rigSi, damokidebulia ZiriTadi kapitalis akumulaciis

legalizaciaze, makroekonomikur stabilurobasa

da kerZo sakuTrebis samarTlian dacvaze. is

gansakuTrebuli Zalauflebis mqone antikorufciuli

organoebis Seqmnis winaaRmdegia, ramdenadac, misi piradi

gamocdilebiT, msgavsi organoebi sust saxelmwifoebSi,

rogoric saqarTveloa, safrTxes uqmnis kanonier bizness,

xels uwyobs kapitalis sazRvargareT gadinebas da

TviTonac korufciuli saagento xdeba.

wignis bolo nawili saqarTvelos eZRvneba da

ilustrirebulia bevri porblema, romlis Sesaxebac

ufro zogad doneze wina TavebSi iyo msjeloba.

39


1989 wlidan saqarTveloSi gatarebuli reformebis

aRweris Semdeg, is ganixilavs saqarTvelos mTavrobisa

da saerTaSoriso savaluto fondis urTierTobas.

miuxedavad imisa, rom mkacrad akritikebs am ukanasknelis

stereotipul damokidebulebas saqarTvelos mimarT, is

mainc fiqrobs, rom saqarTvelosTvis fondi strategiul

partniorad unda darCes. bolo nawilSi avtori afasebs

`vardebis revoluciis~ gavlenas, romlis dinamikuroba

Sezavebulia gafrTxilebasTan revoluciuri ambiciebis

Sesaxeb. is SiSobs, rom ambiciebma SesaZloa migviyvanos

korufciisa da arakanonierebis axal formebamde.

recenzents SeniSvnebi aqvs wignis mimarT, Tumca,

askvnis, rom es mniSvnelovani wignia - inovaciuri,

kritikuli da konkretuli rekomendaciebis Semcveli.

nebismieri postkomunisturi transformaciis

swavlebisas am wignis wakiTxva sasargeblo iqneba.

amave wignze saintereso recenzia inglisur

da rusul enebze 2007 wels gamoqveynda SvedeTSi,

JurnalSi - Кавказ и Глобализация (Том 1, вып. 2), saTauriT

- “посткоммунистический капитализм и переходная культура в Грузии” (“postomunisturi kapitalizmi da gardamavali

kultura saqarTveloSi”), romlis avtorebia miCiganis

universitetis (aSS) profesori maikl d. kenedi (майкл д. Кеннеди) da imave universitetis magistranti elizabet

igeni (Элизабет иген).recenziaSi vkiTxulobT, rom wigni warmogvidgens

postkomunisturi ekonomikis gardaqmnaTa Sesaxeb

politikur da ekonomikur xedvas, sadac gansakuTrebuli

yurad Reba eqceva saqarTveloSi mimdinare

transformacias. aseve, kritikuladaa ganxiluli

sabWoTa ekonomikuri sistemis marqsistuli xedva;

postkomunisturi ekonomikis transformaciis Sesaxeb

40


sxvadasxva Teoria; nekroekonomika “mkvdari ekonomikis”

Sesaswavlad, sadac saqonels aRar gaaCnia Tavisi bazari,

radgan is Seusabamoa saerTaSoriso standartTan

da ver asrulebs funqciebs dabali xarisxis da/an

maRali fasebis gamo; postkomunisturi kapitalizmis

Crdilovani politikuri ekonomiis instituciuri

safuZvlebi; bazrebis Tanasworobis Teoria da misi

roli postkomunisturi transformaciis procesSi;

saxelmwifos ekonomikuri unari da gadasaxadebis

gareSe ekonomikis modeli; postkomunistur

ekonomikaSi laferis efeqti; sagadasaxado

federalizmi; postkomunisturi qarTuli ekonomika da

reformebis ZiriTadi Sedegebi; saqarTvelos ekonomikis

transformaciis procesSi ssf-is CarTuloba 1991

wlidan 2003 wlamde; saqarTvelos ekonomikis pre- da

post-revoluciuri mdgomareoba da a.S.

gansakuTrebiT unda aRiniSnos saerTaSoriso

ekonomikis institutis (vaSingtoni, kolumbiis olqi)

mTavari mecnier-TanamSromlis anders aslundis (Anders Åslund) recenzia, romelic 2006 wels jer amerikul

Jurnal The International Economy Magazine-Si gamoqveynda,

xolo Semdeg iTargmna da 2007 wels Jurn. “ekonomika

da biznesSi” (# 1) gamoqveynda. imis gaTvaliswinebiT,

rom es recenzia qarTuladaa Targmnili da gamocemuli,

masze aq yuradRebas aRar SevaCerebT.

uzbekeTSi, rusul enaze 2003 wels v. papavas wignze

- Международный валютный фонд в Грузии: Достижения и ошибки (Тбилиси: империал, 2001), gamoqveynda dadebiTi

recenzia Jurn. “Экономический вестник узбекистана”, romlis avtoria emd, profesori aliSer rasulevi (Али-шер Расулев), uzbekeTis mecnierebaTa akademiis ekonomikis

institutis direqtoris moadgile.

41


zemoT ukve aRvniSneT, rom prof. v. papavas kvle-

vis sfero gafarTovda geopolitikuri sakiTxebiT. am

mimarTulebiT gamoqveynebul naSromTa Soris, erT-er-

Ti sainteresoa monografia - The Central Caucasus: Prob-lems of Geopolitical Economy, romelic vladimer papavam da

eldar ismailovma erToblivad Seqmnes da aSS-Si 2008

wels gamoqveynda (New York: Nova Science Publishers, 2008). am monografiaze ian kiunclis (Jan Künzl) recenzia gamo-qveynda germanul JurnalSi – “Caucasian Review of Interna-tional Affairs” (Vol. 3 (1), Winter, 2009).

recenziis Tanaxmad, kavkasiis regionis

geopolitikuri mniSvnelobis zrdasTan erTad, sul

ufro aqtualuri xdeba Rrmad iqnes Sesawavlili misi

politikuri, socialuri da ekonomikuri sazRvrebi.

wignSi “centraluri kavkasia: geopolitikuri

ekonomikis problemebi”, eldაr ismailovს da vladimer

papavas surT kavkasiaze, rogorc ekonomikur regionze

Secvalon xedvebi. efuZnebian ra Tezas imis Sesaxeb, rom

ekonomikuri integracia aucileblobaa, gansakuTrebiT

globalizaciis pirobebSi, isini ikvleven Tanamedrove

kavkasiis ekonomikuri adgilis perspeqtivebs.

geoekonomikuri potencialis dawvrilebiTi Sefaseba

da kavkasiis subregionebis problemebi am Sefasebis

erTgvar fons warmoadgens.

avtorebi pirvel rigSi, kavkasiis geopolitikur

rukas adgenen da regions warmoadgenen, rogorc sami

ZiriTadi nawilisgan Semdgars: CrdiloeT kavkasia,

romelic moicavs ruseTis federaciis avtonomiur

formirebebs, centralur kavkasias, romelic Sedgeba

saqarTvelo, somxeTi da azerbaijanisagan da samxreT

kavkasia, romelic TurqeTis da iranis provinciebisgan

Sedgeba, romlebic saqarTvelosa da azerbaijans

42


esazRvreba. es nawilebi, erTianobaSi warmoCenilia,

rogorc bunebrivi regioni, romelsac saerTo interesebi

gaaCnia da integraciuli procesebis monawilea. sanam

CrdiloeT kavkasia da samxreT kavkasia SezRudulia

saSualovadiani integraciis procesSi monawileobiT,

avtorebi, fokusirebas axdenen centralur kavkasiaze.

somxeTis monawileobac SezRudulia mimdinare

teritoriuli konfliqtis gamo azerbaijanTan, mTian

yarabaxTan dakavSirebiT.

darCa saqarTvelo da azerbaijani, romelTac

saerTo ekonomikuri interesebi gaaCniaT, da Sesabamisad,

sasurvelia gaaZlieron TanamSromloba. amasTan

dakavSirebiT, avtorebis Tanaxmad, Tbilisisa da baqos

kavSirs SeuZlia gaxdes kavkasiis integraciis procesis

birTvi. kerZod, maTi ekonomikuri funqcia, rogorc

geografiulad damakavSireblis – dasavleTsa da

centralur azias Soris, iseve, rogorc ruseTs, iransa

da TurqeTs Soris, qmnis SesaZleblobas, ganviTardnen

satransporto da savaWro centrad. centraluri

kavkasiis geoekonomikuri xelsayreli situacia

damatebiT siZlieres iZens imiT, rom azerbaijani flobs

kaspiis zRvis uzarmazari resursebis wils.

wigni, Tavisi arastandartuli geoekonomikuri

midgomebiT, avsebs sicarieles, rac kavkasiis kvlevebis

kuTxiT arsebobs. avtorebis winadadeba kavkasiis axali

da farTo perspeqtivebis Sesaxeb, damaintrigebeli,

xolo am mniSvnelovani regionis potencialis Sefaseba

- Zalze faseuli.

samwuxarod, kavkasiis geoekonomikaze saintereso

fokusireba, amavdroulad wignis yvelaze didi

sisustea. kavkasiis regioni xasiaTdeba aracxadi

geostrategiuli usafrTxoebis struqturiT. gayinuli

43


konfliqtebi, ruseTis aracxadi ambiciebi regionis

mimarT, iseve rogorc natosa da evrokavSiris

aramdgradi damokidebuleba, cxadyofs, rom kavkasiaSi

geostrategiuli situacia jer ar daregulirebula.

sanam situacia ar Seicvleba, kavkasiis geoekonomikuri

potenciali ver ganviTardeba. ruseTsa da saqarTvelos

agvistos xuTdRianma omma da SemdgomSi afxazeTisa

da samxreT oseTis okupaciam da de-faqto gamoyofam

cxadi gaxada, rom es faqti centralur rols TamaSobs

regionis ganviTarebis potencialis nebismier

SefasebaSi.

wignis xarvezia is, rom avtorebi somxeTs

ugulebelyofen. avtorebi sworad SeniSnaven, rom

somxeTi-azerbaijanis konfliqti mTiani yarabaxis

garSemo da damokidebuleba TurqeTTan, somxeTisTvis

dabrkolebaa kavkasiis integraciis procesSi

monawileobis misaRebad. magram, swored es garemoeba

warmoaCens mis mniSvnelobas problemebis gadawyvetis

procesSi, ramdenadac kavkasiis regions gauWirdeba

integrireba aseTi daZabulobis fonze.

am kritikuli SeniSvnis miuxedavad, wigni

rekomenebulia, rogorc kavkasiis geografiuli da

ekonomikuri struqturis zogadi mimoxilvis wyarod,

gansakuTrebiT azerbaijansa da saqarTvelosTan

mimarTebiT. optimisturi momavlis scenarSi, sadac

regionis geostrategiuli problemebi mogvarebuli

iqneba, wignis xedva kavkasiis Tanamedrove ekonomikur

adgilTan dakavSirebiT, SesaZloa, Zalian mimzidveli

gaxdes.

am wignis qarTuli versia 2007 wels gamoica

TbilisSi gamomc. “diogene”-s mier. wignTan erTad

iTargmna jons hopkinsis universitetTan arsebuli

44


centraluri aziisa da kavkasiis institutisa da

abreSumis gzis Seswavlis programis xelmZRvanelis,

profesori s. frederik staris recenzia. imis

gaTvaliswinebiT, rom es winasityvaoba qarTuladaa

Targmnili da gamocemuli, masze aq yuradRebas aRar

SevaCerebT.

ganxiluli recenziebi, aseve v. papavas naSromebis

miTiTeba cnobili ucxoeli mkvlevarebis naSromebSi,

mniSvnelovania qarTuli ekonomikuri skolis

msofliosaTvis gacnobisa da saerTaSoriso samcniero

sivrceSi integraciisaTvis. amasTan, xazgasmiT unda

aRiniSnos, rom prof. v. papava kvlavac mravalmxriv,

saintereso, aqtiur samecniero moRvaweobas eweva, aseve

Riad, pirdapir da safuZvlianad afiqsirebs poziciebs

ekonomikuri politikis Sesaxeb da popularizacias

uwevs rogorc mTlianad saqarTvelos, aseve qarTul

ekonomikur skolas (mis naSromebSi xSiradaa

miTiTebuli sxva qarTveli ekonomistebis naSromebi),

romlis gamokveTili lideri Tavad aris.

45


murman carciZe

ekonomikur mecnierebaTa doqtori,

ivane javaxiSvilis saxelobis Tsu-is

asocirebuli profesori

xelfasi rogorc ekonomikuri kategoria, sxvadasxva

periodSi mocemuli warmoebis wesis yvela elementTan

mimarTebasa da urTierTkavSirSi, sxvadasxvagvarad

ganimateboda, rac mudmivi diskusiisa da kamaTis sagani

iyo. marqsistuli gagebiT, sabazro ekonomikis pirobebSi

`xelfasi aris samuSao Zalis fasi~1. aramarqsistuli

ekonomikis skolebis Teoriebis mixedviT, ̀ xelfasi aris

SromiTi momsaxurebis fasi, anu ubralod Sromis fasi~,2

Tanamedrove ekonomikur literaturasa Tu specialur

ekonomikur leqsikonebSi vxvdebiT sxva saintereso

ganmartebebsac: “xelfasi aris fuladi Tanxa, romel-

sac momuSave Rebulobs Tavisi Sromis kompensaciis sa-

nacvlod”, “xelfasi aris warmoebis procesSi CarTuli

SromiTi resursebis fasi”, “xelfasi produqciis war-

moebasa da realizaciaze gaweuli danaxarjebis nawi-

lia, romelic mimarTulia sawarmos momuSavis Sromis

anazRaurebaze”3. specialur literaturul wyaroebSi

1 Эренберг Р., Смит Р. Современная экономика труда. Теория и государ-ственная политика, м. 1996, с.15.2 Рощин С. Ю. Разумова Т. О. Теория рынка труда, учебно-методическое пособые, мГу, издательства ТЕиС-1998, с. 93.3 Клочков А. К. KPI и мотивация персонала. полный сборник практических

xelfasi da masze moqmedi faqtorebi

Tanamedrove Sromis

bazris pirobebSi

46

murman carciZe

dRemde gvxvdeba xelfasis standartuli, saerTod aRia-

rebuli ganmartebebic: “xelfasi aris fuladi formiT

gamoxatuli erovnuli Semosavlis nawili, romelic na-

wildeba TiToeuli momuSavis mier daxarjuli Sromis

raodenobisa da xarisxis mixedviT da gadadis mis

pirad moxmarebaSi”, ”xelfasi aris gasamrjelo Sro-

misaTvis, misi sidide mniSvnelovnad ganisazRvreba da-

xarjuli Sromis raodenobisa da xarisxis mixedviT,

Tumca masze zemoqmedebs iseTi sabazro faqtorebi, ro-

goricaa moTxovna da miwodeba, arsebuli konkretuli

koniunqtura, teritoriuli aspeqtebi, sakanonmdeblo

normebi”. magaliTad, aSS-Si minimaluri xelfasi, iseve

rogorc saaTobrivi ganakveTebi, regulirdeba kanonmde-

blobiT1. sayuradReboa kidev erTi ganmarteba, romlis

mixedviTac: “xelfasi aris gasamrjelo SromisaTvis,

romelic damokidebulia momuSavis kvalifikaciaze, Ses-

asrulebeli samuSaos pirobebze, raodenobaze, xarisxsa

da sirTuleze. aseve masSi Sedis mastimulirebeli da

sakompensacio xasiaTis gasacemlebi”.2 warmoebis faqtorebis Teoriis Sesabamisad, mesa-

kuTre sawarmoo resursebis, warmoebis faqtorebis gamoy-

enebis Sedegad Rebulobs Semosavals mogebis, rentisa

da procentis saxiT. daqiravebul SromasTan mimarTe-

biT, aseT gasamrjelos warmoadgens xelfasi. klasikuri,

neoklasikuri, institucionaluri mimarTulebis ekono-

mikuri Teoriebis Tanaxmad, erTi mxriv, xelfasi war-

инструментов-Эксмо, 2010.-160с.; 2.ильясов ф. Н. Социальная справедли-вость в оплате труда (опыт социолого-статистического исследования)//Со-циальная справедливость и проблемы перехода к рыночной экономике. - м.: институт социологии РАН, 2010, с. 121-149.1 http://www.managment.aaanet.ru/economics/oplata-truda-3.php «человек и труд» 2000 - №7, 10, 11; 1999 - № 4, 5, 7, 11.2 www. partnerstvo.ru/lib/tp/node/58.

47


moadgens im sasicocxlo saSualebaTa fonds, romelic

aucilebelia samuSao Zalis kvlavwarmoebisaTvis da

meore mxriv, damsaqmeblis zRvrul danaxarjebs sam-

uSao Zalaze, romelic iZleva mogebis miRebis garan-

tias. amitom, xelfasi erTdroulad gamodis rogorc

daqiravebuli momuSavis Semosavali da damsaqmeblis

danaxarjebi. es ukanaskneli gansazRvravs urTierTo-

bis subieqtTa interesebis gansxvavebulobasa da maT

erTianobas. am interesTa Sejerebis mizniT dgindeba

xelfasis ganakveTi, romelic asaxavs samuSao Zalis

Rirebulebas (fass) da swored misi sidide warmoad-

gens Sromis bazris ZiriTadi subieqtebis ekonomikuri

interesebis sagans. igi aris aseve instrumenti, romel-

ic xels uwyobs am interesTa efeqtiani zemoqmedebis

miRwevas. xelfasis aseTi ganmarteba sWarbobs postsab-

WoTa periodis rusi mecnierebis naSromebSic, razec

metyvelebs qvemoT warmodgenili ganmartebebi: `xel-

fasi rogorc kategoria, asaxavs urTierTobebs, romlis

safuZvelic aris samuSao Zalis rogorc saqonlis xa-

siaTi, anu igi aris muSakis mier Sromis bazarze Tavisi

samuSao Zalis (Sromis unaris) gayidva”1.

a. kibanovi xelfasis arss ganmartavs `rogorc

samuSao Zalis fass Sromis bazarze”2. a. egorSinis az-

riT ki `xelfasi warmoadgens samuSao Zalis fass”.3

a. fedCenko `xelfass ganmartavs rogorc samuSao

Zalis Rirebulebis gardaqmnil formas”.4 `xelfasi

1 Современная экономика труда/под ред. Куликова В.В. - м.: финстатин-форм, 2001, с. 246.2 Кибанов А.Я. управление персоналом организации. м.:инфра-м., 1998, с. 369.3 Егоршин А.П. мотивация трудовой деятельности. учебное пособие. - Н. Новгород: НимБ, 2003, с. 114.4 Федченко А.А. доходы работников: сущность и регулирование. - воронеж: издательство воронежского государственного университета, 2001, с. 180.

48

murman carciZe

rogorc sabazro ekonomikis kategoria, warmoadgens

samuSao Zalis Rirebulebas (fass)”.1 v. rakotinis az-

riT, `...Sroma aris saqoneli, xelfasi-samuSao Zalis

Rirebulebis forma”.2 a. Jukovs yuradReba gadaaqvs

Sromis fasze da xelfasis ganmartebas Sesabamis-

ad ayalibebs: `xelfasi sabazro ekonomikaSi Sromis

gamoyenebisaTvis gadaxdili Tanxaa, romlis gansaz-

Rvrasac safuZvlad Sromis fasi udevs”.3 r. iakovlevis

azriT, `...xelfasis ganakveTi ...xelfasi (gasamrjelo)...

es terminebi warmoadgens terminis `samuSao Zalis

fasis” konkretul asaxvas, gamoxatulebas”.4 igive

azrs ayalibebs Tavis ganmartebaSi a. rofec: `yvelaze

zogadi saxiT xelfasi sabazro ekonomikis pirobebSi

aris sazRauri SromisaTvis, xolo misi sidide aris

Sromis fasi5”. b. genkini iZleva xelfasis sruliad

axal ganmartebas: `xelfasi, anu zogadad sawarmos per-

sonalis Semosavlebi konkretul pirobebze damokideb-

ulebiT SeiZleba warmogvidges orgvari saxiT, rogorc

procenti adamian-kapitalze da rogorc anazRaure-

ba SromiTi potencialis arendisaTvis”.6 Cveni azriT,

1 политика доходов и заработной платы: учебник: для студентов вузов, обу-чающихся по экономическим специальностям и направлениям/под ред. П.В. Савченко, Ю.П. Кокина. м.: Экономистъ, 2004, с. 122.2 Ракотин В.Д. заработная плата и предпринимательский доход.-м.:финансы и статистика, 2001, с.3. 3 Жуков А.Л. Регулирование и организация оплаты труда. учебное пособие.-м.: миК, 2003, с. 11.4 Яковлев Р.А. Оплата труда в организации. - 2-е изд., перераб. и доп. - м.: мЦфЭР, 2005, с. 16.5 Рофе А.И. Труд: теория, экономика, организация: учебник для вузов. - м: миК, 2005, с. 484.6 Генкин Б.м. Организация, нормирование и оплата труда на промышленных предприятиях: учебник для вузов. - 3-е изд. изм., и доп. - м.: Норма, 2005, с. 245.

49


am ganmartebaSi avtori cdilobs Secvalos Sromis

subieqtis ganviTarebasTan dakavSirebuli cvlilebebi,

gadaaqvs ra yuradReba samuSao Zalis axal xarisxobriv

maxasiaTeblebze SromiT potencialsa da adamian-

kapitalze. magram aq gasaTvaliswinebelia is, rom

xelfasi aris daqiravebul SromasTan dakavSirebuli

kategoria, xolo renta da procenti aris Semosavlis

iseTi forma, romelic damokidebulia warmoebis sxva

faqtorebis gamoyenebaze. xelfasis zemoaRniSnuli

ganmartebebi SeiZleba ganvazogadoT, ris safuZvelzec

SeiZleba gavakeToT Semdegi ZiriTadi daskvnebi:

xelfasi aris samuSao Zalis fasi.

misi sidide da dinamika damokidebulia sabazro

faqtorebis zemoqmedebaze, pirvel rigSi ki, moTxovnasa

da miwodebaze;

xelfasi aris “samuSao Zalis” rogorc

saqonlis Rirebulebis fuladi gamoxatuleba, “samuSao

Zalis” rogorc saqonlis Rirebulebis gardaqmnili

forma. misi sidide ganisazRvreba warmoebis da sabazro

faqtorebiT moTxovniTa da miwodebiT, romelTa

zemoqmedebiTac xorcieldeba xelfasis gadaxra

samuSao Zalis Rirebulebidan;

xelfasi aris SromiTi momsaxurebis fasi,

anu ubralod Sromis fasi. aRsaniSnavia, rom xelfasis

arsTan dakavSirebiT am Tvalsazriss iziarebs Sromis

saerTaSoriso organizaciac (Sso).

ucxoel mecnierTa naSromebze dayrdnobiT,

mniSvnelovnad migvaCnia, xelfasze rogorc ekonomikur

kategoriaze msjeloba. saukuneebis manZilze ekonomikuri

Teoriis sxvadasxva mimarTulebis mecnierebi

cdilobdnen gaerkviaT xelfasis buneba, risTvisac

saWiro iyo ori ZiriTadi amocanis gadawyveta: ra

50

murman carciZe

gaigeba, aRiqmeba xelfasis qveS da rogor ganvsazRvroT

misi sidide. aRniSnuli Teoriebis klasifikacias

warmovadgenT sqemis saxiT (ix. sqema 1).

xelfasis ekonomikuri Teoriebis klasifikacia1

sqema 1makroTeoriebi mikroTeoriebi makro-mikro

Teoriebi

socialuri gamomuSavebis Teoria (uzrunvelyofs saarsebo minimums samarTliani fasebis an xelfasebis dadgenis gziT) marqsistuli Teoria

samarTliani xelfasis Teoriebi: investiciebis Teoria, zRvruli produqtiulobis Teoria, moTxovna-miwodebis Teoria, molaparakebebis Teoria da sxva

qcevis ekonomikuri Teoriebi (Siga menejmentis praqtikis gavlena organizaciul produqtiulo-baze)

xelfasis (gasamrjelos) makontrolebeli Teoriebi (erovnuli Semosavlis keinzianuri Teoria, moxmarebis Teoria)

organizaciul-ekonomikuri Teoriebi, operaciuli danaxarjebis ekonomikuri Teoria, saagentoebis Teoria

sainteresoa, rom jer kidev XX saukunis 20-ian

wlebSi, akademikosi s.strumilini werda: ~xelfasi Tav-, akademikosi s.strumilini werda: ~xelfasi Tav-akademikosi s.strumilini werda: ~xelfasi Tav- s.strumilini werda: ~xelfasi Tav-s.strumilini werda: ~xelfasi Tav-.strumilini werda: ~xelfasi Tav-strumilini werda: ~xelfasi Tav- werda: ~xelfasi Tav-werda: ~xelfasi Tav-: ~xelfasi Tav-xelfasi Tav- Tav-Tav-

isi arsiT warmoadgens Semosavlis wyaros samuSao Za- arsiT warmoadgens Semosavlis wyaros samuSao Za-arsiT warmoadgens Semosavlis wyaros samuSao Za- warmoadgens Semosavlis wyaros samuSao Za-warmoadgens Semosavlis wyaros samuSao Za- Semosavlis wyaros samuSao Za-Semosavlis wyaros samuSao Za- wyaros samuSao Za-wyaros samuSao Za- samuSao Za-samuSao Za- Za-Za-

lis kvlavwarmoebisaTvis da man ukidures SemTxvevaSi

unda uzrunvelyos Semdegi: 1.uzrunvelyos momuSavis

1 konkretulad aseve SeiZleba gamovyoT: “xelfasis gedonis- aseve SeiZleba gamovyoT: “xelfasis gedonis-aseve SeiZleba gamovyoT: “xelfasis gedonis- SeiZleba gamovyoT: “xelfasis gedonis-SeiZleba gamovyoT: “xelfasis gedonis- gamovyoT: “xelfasis gedonis-gamovyoT: “xelfasis gedonis-: “xelfasis gedonis-xelfasis gedonis- gedonis-gedonis-tikuri Teoria”, “xelfasis ekonomikuri efeqtianobis Teoria”, “samuSao fondis Teoria”, “xelfasis mwarmoeblurobis Teoria”, “zRvruli mwarmoeblurobis Teoria” da sxva. aRniSnul Teorie-zRvruli mwarmoeblurobis Teoria” da sxva. aRniSnul Teorie- mwarmoeblurobis Teoria” da sxva. aRniSnul Teorie-mwarmoeblurobis Teoria” da sxva. aRniSnul Teorie- Teoria” da sxva. aRniSnul Teorie-Teoria” da sxva. aRniSnul Teorie-” da sxva. aRniSnul Teorie-da sxva. aRniSnul Teorie- sxva. aRniSnul Teorie-sxva. aRniSnul Teorie-. aRniSnul Teorie-aRniSnul Teorie- Teorie-Teorie-bSi warmodgenilia xelfasis rogorc ekonomikuri kategoriis saintereso ganmartebebi, sadac saerTo bevria da Sinaarsobri- ganmartebebi, sadac saerTo bevria da Sinaarsobri-ganmartebebi, sadac saerTo bevria da Sinaarsobri-, sadac saerTo bevria da Sinaarsobri-sadac saerTo bevria da Sinaarsobri- saerTo bevria da Sinaarsobri-saerTo bevria da Sinaarsobri- bevria da Sinaarsobri-bevria da Sinaarsobri- da Sinaarsobri-da Sinaarsobri- Sinaarsobri-Sinaarsobri-vad, xSir SemTxvevaSi, TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx-, xSir SemTxvevaSi, TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx-xSir SemTxvevaSi, TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx- SemTxvevaSi, TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx-SemTxvevaSi, TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx-, TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx-TiTqmis erTnairi formulirebaa sxvadasx- erTnairi formulirebaa sxvadasx-erTnairi formulirebaa sxvadasx- formulirebaa sxvadasx-formulirebaa sxvadasx- sxvadasx-sxvadasx-va formiT.

51


samuSao Zalis kvlavwarmoeba, anu ufro martivad

rom vTqvaT, misi piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da- vTqvaT, misi piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da-vTqvaT, misi piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da-, misi piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da-misi piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da- piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da-piradi Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da- Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da-Sinaarsi; 2.samuSao Zalis da-; 2.samuSao Zalis da-samuSao Zalis da- Zalis da-Zalis da- da-da-

muSaveba ufro kvalificiuri aspeqtiT, anu igulisx- ufro kvalificiuri aspeqtiT, anu igulisx-ufro kvalificiuri aspeqtiT, anu igulisx- kvalificiuri aspeqtiT, anu igulisx-kvalificiuri aspeqtiT, anu igulisx- aspeqtiT, anu igulisx-aspeqtiT, anu igulisx-, anu igulisx-anu igulisx- igulisx-igulisx-

meba momuSavisaTvis profesiuli ganaTlebis micema,

misi profesiuli momzadeba; 3.samuSao Zalis “mimdinare

da kapitaluri remonti”, anu normaluri dasveneba da

mkurnaloba; 4. normaluri cveTis `amortizacia”, anu

ojaxis Senaxva da misi Semcvlelis momzadeba moma- Senaxva da misi Semcvlelis momzadeba moma-Senaxva da misi Semcvlelis momzadeba moma- da misi Semcvlelis momzadeba moma-da misi Semcvlelis momzadeba moma- misi Semcvlelis momzadeba moma-misi Semcvlelis momzadeba moma- Semcvlelis momzadeba moma-Semcvlelis momzadeba moma- momzadeba moma-momzadeba moma- moma-moma-

vali Taobis saxiT da sxva.”1 am ganmartebaSi s. stru-am ganmartebaSi s. stru- ganmartebaSi s. stru-ganmartebaSi s. stru- s. stru-s. stru-. stru-stru-

milini, iseve rogorc mecnierTa umravlesoba, aqcents

akeTebs imaze, rom sabazro ekonomikis pirobebSi xe- imaze, rom sabazro ekonomikis pirobebSi xe-imaze, rom sabazro ekonomikis pirobebSi xe-, rom sabazro ekonomikis pirobebSi xe-rom sabazro ekonomikis pirobebSi xe- sabazro ekonomikis pirobebSi xe-sabazro ekonomikis pirobebSi xe- ekonomikis pirobebSi xe-ekonomikis pirobebSi xe- pirobebSi xe-pirobebSi xe- xe-xe-

lfasi aris samuSao Zalis fasi. niSandoblivia, rom

aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT Zalze saintereso

da urTierTsawinaaRmdego mosazrebebi gvxvdeba Taname- urTierTsawinaaRmdego mosazrebebi gvxvdeba Taname-urTierTsawinaaRmdego mosazrebebi gvxvdeba Taname- mosazrebebi gvxvdeba Taname-mosazrebebi gvxvdeba Taname- gvxvdeba Taname-gvxvdeba Taname- Taname-Taname-

drove qarTul ekonomikur literaturaSic. magaliTad,

mecnierTa nawili Tvlis `rom samuSao Zalis (gage- nawili Tvlis `rom samuSao Zalis (gage-nawili Tvlis `rom samuSao Zalis (gage- Tvlis `rom samuSao Zalis (gage-Tvlis `rom samuSao Zalis (gage- `rom samuSao Zalis (gage-rom samuSao Zalis (gage- samuSao Zalis (gage-samuSao Zalis (gage- Zalis (gage-Zalis (gage- (gage-gage-

buli, rogorc adamianis fizikur da gonebriv unar-, rogorc adamianis fizikur da gonebriv unar-rogorc adamianis fizikur da gonebriv unar- adamianis fizikur da gonebriv unar-adamianis fizikur da gonebriv unar- fizikur da gonebriv unar-fizikur da gonebriv unar- da gonebriv unar-da gonebriv unar- gonebriv unar-gonebriv unar- unar-unar-

Ta erToblioba) CaTvla saqonlad arasworia, vinaid- erToblioba) CaTvla saqonlad arasworia, vinaid-erToblioba) CaTvla saqonlad arasworia, vinaid-) CaTvla saqonlad arasworia, vinaid-CaTvla saqonlad arasworia, vinaid- saqonlad arasworia, vinaid-saqonlad arasworia, vinaid- arasworia, vinaid-arasworia, vinaid-, vinaid-vinaid-

an saqoneli aris produqti, romelic damzadebulia

gasayidad da gayidvis Semdeg igi icvlis mesakuTres.

warmoebis procesSi adgili aqvs ara pirovnebis unaris

gayidvas, aramed mis daqiravebas, vinaidan unaris mesa-, aramed mis daqiravebas, vinaidan unaris mesa-aramed mis daqiravebas, vinaidan unaris mesa- mis daqiravebas, vinaidan unaris mesa-mis daqiravebas, vinaidan unaris mesa- daqiravebas, vinaidan unaris mesa-daqiravebas, vinaidan unaris mesa-, vinaidan unaris mesa-vinaidan unaris mesa- unaris mesa-unaris mesa- mesa-mesa-

kuTred kvlav es pirovneba rCeba da misi unari araTu

mcirdeba, aramed, umetes SemTxvevaSi, izrdeba kidevac.

unari rom gaiyidos, maSin misi mesakuTre adamianic

unda gaiyidos... muSaki ki ar yidis Tavis unars, aramed

iyenebs mas warmoebis procesSi (Sromobs) mesakuTris

sasargeblod, risTvisac iRebs gasamrjelos”.2 akad. l. 1Струмилин С.Г. проблемы экономики труда. м.: Наука, 1982, с. 377. 2 r. abesaZe, ekonomikuri ganviTareba da umuSevroba. paata gu-. abesaZe, ekonomikuri ganviTareba da umuSevroba. paata gu-abesaZe, ekonomikuri ganviTareba da umuSevroba. paata gu-, ekonomikuri ganviTareba da umuSevroba. paata gu-ekonomikuri ganviTareba da umuSevroba. paata gu- ganviTareba da umuSevroba. paata gu-ganviTareba da umuSevroba. paata gu- da umuSevroba. paata gu-da umuSevroba. paata gu- umuSevroba. paata gu-umuSevroba. paata gu-. paata gu-paata gu- gu-gu-guSvilis ekonomikis institutis daarsebidan 65-e da akademikos paata guguSvilis dabadebidan 105-e wlisTavisadmi miZRvnili saerTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis masalebis

52

murman carciZe

Ciqava ayalibebs sawinaaRmdego mosazrebas da aRniS- ayalibebs sawinaaRmdego mosazrebas da aRniS-ayalibebs sawinaaRmdego mosazrebas da aRniS- sawinaaRmdego mosazrebas da aRniS-sawinaaRmdego mosazrebas da aRniS- mosazrebas da aRniS-mosazrebas da aRniS- da aRniS-da aRniS- aRniS-aRniS-

navs, rom `jer erTi, samuSao Zalis, rogorc adamianis

potenciuri mwarmoebluri Zalis, saqonlad araRiare- mwarmoebluri Zalis, saqonlad araRiare-mwarmoebluri Zalis, saqonlad araRiare- Zalis, saqonlad araRiare-Zalis, saqonlad araRiare-, saqonlad araRiare-saqonlad araRiare- araRiare-araRiare-

baa araswori, Tanac im àrgumentis~ moSveliebiT, rom

saqoneli aris produqti, romelic damzadebulia gasay- aris produqti, romelic damzadebulia gasay-aris produqti, romelic damzadebulia gasay- produqti, romelic damzadebulia gasay-produqti, romelic damzadebulia gasay-, romelic damzadebulia gasay-romelic damzadebulia gasay- damzadebulia gasay-damzadebulia gasay- gasay-gasay-

idad da gayidvis Semdeg igi icvlis mesakuTres. gana,

cotaa iseTi specifikuri saqoneli, romlis gasxvise- iseTi specifikuri saqoneli, romlis gasxvise-iseTi specifikuri saqoneli, romlis gasxvise- specifikuri saqoneli, romlis gasxvise-specifikuri saqoneli, romlis gasxvise- saqoneli, romlis gasxvise-saqoneli, romlis gasxvise-, romlis gasxvise-romlis gasxvise- gasxvise-gasxvise-

bisas mesakuTre ar kargavs masze sakuTrebis ufle- mesakuTre ar kargavs masze sakuTrebis ufle-mesakuTre ar kargavs masze sakuTrebis ufle- ar kargavs masze sakuTrebis ufle-ar kargavs masze sakuTrebis ufle- kargavs masze sakuTrebis ufle-kargavs masze sakuTrebis ufle- masze sakuTrebis ufle-masze sakuTrebis ufle- sakuTrebis ufle-sakuTrebis ufle- ufle-ufle-

bas� aseTia, magaliTad, codna. Tumca, Tu kargad davuk-� aseTia, magaliTad, codna. Tumca, Tu kargad davuk-aseTia, magaliTad, codna. Tumca, Tu kargad davuk-, magaliTad, codna. Tumca, Tu kargad davuk-magaliTad, codna. Tumca, Tu kargad davuk-, codna. Tumca, Tu kargad davuk-codna. Tumca, Tu kargad davuk-. Tumca, Tu kargad davuk-Tumca, Tu kargad davuk-, Tu kargad davuk-Tu kargad davuk- kargad davuk-kargad davuk- davuk-davuk-

virdebiT, davinaxavT, rom Sromis unaris gasxvisebiT,

misi gankargvis (survilisamebr gamoyenebis) ufleba

gamyidvelis xelidan myidvelis (damqiraveblis) xelSi

gadadis; meore, sabazro ekonomikis pirobebSi swored

adamianis Sromis unari iyideba, warmoebis muSaks ki

qiraoben; mesame, Sromis unaris gayidva srulebiT ar

niSnavs imave dros misi mesakuTre adamianis gayidvas;

meoTxe, imis gamo, rom muSaki yidis Sromis unars, am

ukanasknels warmoebis procesSi iyenebs ara TviTon,

aramed mewarme (damqiravebeli)”1

SeiZleba iTqvas, rom aRniSnul saintereso gan- iTqvas, rom aRniSnul saintereso gan-iTqvas, rom aRniSnul saintereso gan-, rom aRniSnul saintereso gan-rom aRniSnul saintereso gan- aRniSnul saintereso gan-aRniSnul saintereso gan- saintereso gan-saintereso gan- gan-gan-

martebebSi saerTo bevria da Sinaarsobrivad TiTqmis

erTnair formulirebas gvaZlevs sxvadasxva formiT,

radgan yvela SemTxvevaSi msjelobaa momuSavis Sromis

unarze, gamocdilebasa da kvalifikaciaze, romelsac is

asxvisebs damsaqmebelze garkveuli anazRaurebis san- damsaqmebelze garkveuli anazRaurebis san-damsaqmebelze garkveuli anazRaurebis san- garkveuli anazRaurebis san-garkveuli anazRaurebis san- anazRaurebis san-anazRaurebis san- san-san-

acvlod. swored es ukanaskneli warmoadgens Sromis

bazarze yidva-gayidvis obieqts da ara TviT SromiTi

procesi, romelic mis saboloo gamovlinebas warmoad-, romelic mis saboloo gamovlinebas warmoad-romelic mis saboloo gamovlinebas warmoad- mis saboloo gamovlinebas warmoad-mis saboloo gamovlinebas warmoad- saboloo gamovlinebas warmoad-saboloo gamovlinebas warmoad- gamovlinebas warmoad-gamovlinebas warmoad- warmoad-warmoad-krebuli-èkonomikis aqtualuri problemebi ganviTarebis Tana--èkonomikis aqtualuri problemebi ganviTarebis Tana-ekonomikis aqtualuri problemebi ganviTarebis Tana- aqtualuri problemebi ganviTarebis Tana-aqtualuri problemebi ganviTarebis Tana- problemebi ganviTarebis Tana-problemebi ganviTarebis Tana- ganviTarebis Tana-ganviTarebis Tana- Tana-Tana-medrove etapze”, Tbilisi, 2010, gv. 8. 1 l. Ciqava, dasaqmeba da umuSevroba saqarTveloSi, saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademia, gamomcemloba ùniversali”, Tbilisi, 2012, gv. 269-270.

53


gens da sawarmoSi Seqmnili realuri situaciidan da

sawarmoo pirobebidan gamomdinare, SeiZleba sxvadasxva

doneze iqnes gamoyenebuli.

xelfasTan mimarTebiT, saqarTvelos Sromis kode- mimarTebiT, saqarTvelos Sromis kode-mimarTebiT, saqarTvelos Sromis kode-, saqarTvelos Sromis kode-saqarTvelos Sromis kode- Sromis kode-Sromis kode- kode-kode-

qsiT ganisazRvreba Sromis anazRaurebis formebi, ode- ganisazRvreba Sromis anazRaurebis formebi, ode-ganisazRvreba Sromis anazRaurebis formebi, ode- Sromis anazRaurebis formebi, ode-Sromis anazRaurebis formebi, ode- anazRaurebis formebi, ode-anazRaurebis formebi, ode- formebi, ode-formebi, ode-, ode-ode-

noba, gacemis wesi, dro, adgili da sxva pirobebi, Tumca

xelfasis Sinaarsobrivi ganmarteba masSi mocemuli ar

aris.1

zemoaRniSnuli mosazrebebis Sejerebis safuZ- mosazrebebis Sejerebis safuZ-mosazrebebis Sejerebis safuZ- Sejerebis safuZ-Sejerebis safuZ- safuZ-safuZ-

velze SeiZleba aRvniSnoT, rom sabazro ekonomikis

pirobebSi xelfasi SromiTi xelSekrulebiT gansaz- xelfasi SromiTi xelSekrulebiT gansaz-xelfasi SromiTi xelSekrulebiT gansaz- SromiTi xelSekrulebiT gansaz-SromiTi xelSekrulebiT gansaz- xelSekrulebiT gansaz-xelSekrulebiT gansaz- gansaz-gansaz-

Rvruli valdebulebebis SesrulebisaTvis momuSavis

SromiTi danaxarjebis (momsaxurebis) kompensaciaze mi- danaxarjebis (momsaxurebis) kompensaciaze mi-danaxarjebis (momsaxurebis) kompensaciaze mi- (momsaxurebis) kompensaciaze mi-momsaxurebis) kompensaciaze mi-) kompensaciaze mi-kompensaciaze mi- mi-mi-

marTuli fuladi Tanxaa (damsaqmeblis, rogorc war- fuladi Tanxaa (damsaqmeblis, rogorc war-fuladi Tanxaa (damsaqmeblis, rogorc war- Tanxaa (damsaqmeblis, rogorc war-Tanxaa (damsaqmeblis, rogorc war- (damsaqmeblis, rogorc war-damsaqmeblis, rogorc war-, rogorc war-rogorc war- war-war-

moebis faqtorebis mesakuTrisa da samuSaos mimcemis

Semosavlis nawilia), romelic sruladaa damokidebuli

momuSavis kvalifikaciaze, Sesasrulebeli samuSaos pi- kvalifikaciaze, Sesasrulebeli samuSaos pi-kvalifikaciaze, Sesasrulebeli samuSaos pi-, Sesasrulebeli samuSaos pi-Sesasrulebeli samuSaos pi- samuSaos pi-samuSaos pi- pi-pi-

robebze, raodenobaze, xarisxsa da sirTuleze, agreTve,

sakompensacio da mastimulirebeli xasiaTis gasacem- da mastimulirebeli xasiaTis gasacem-da mastimulirebeli xasiaTis gasacem- mastimulirebeli xasiaTis gasacem-mastimulirebeli xasiaTis gasacem- xasiaTis gasacem-xasiaTis gasacem- gasacem-gasacem-

lebze. damsaqmebeli valdebulia gasces daqiravebul

momuSaveze gamomuSavebuli saxsrebi garkveuli sam- gamomuSavebuli saxsrebi garkveuli sam-gamomuSavebuli saxsrebi garkveuli sam- saxsrebi garkveuli sam-saxsrebi garkveuli sam- garkveuli sam-garkveuli sam- sam-sam-

uSaos Sesrulebis an momsaxurebis gawevisaTvis Sro- Sesrulebis an momsaxurebis gawevisaTvis Sro-Sesrulebis an momsaxurebis gawevisaTvis Sro- an momsaxurebis gawevisaTvis Sro-an momsaxurebis gawevisaTvis Sro- momsaxurebis gawevisaTvis Sro-momsaxurebis gawevisaTvis Sro- gawevisaTvis Sro-gawevisaTvis Sro- Sro-Sro-

miTi xelSekrulebis pirobebis Sesabamisad. e. i. aanaz- xelSekrulebis pirobebis Sesabamisad. e. i. aanaz-xelSekrulebis pirobebis Sesabamisad. e. i. aanaz- pirobebis Sesabamisad. e. i. aanaz-pirobebis Sesabamisad. e. i. aanaz- Sesabamisad. e. i. aanaz-Sesabamisad. e. i. aanaz-. e. i. aanaz-e. i. aanaz-. i. aanaz-i. aanaz-. aanaz-aanaz-

Rauros daqiravebuli momuSavis Sroma. TviT Sromis

anazRaureba ki SeiZleba ganvixiloT rogorc urTier- ki SeiZleba ganvixiloT rogorc urTier-ki SeiZleba ganvixiloT rogorc urTier- SeiZleba ganvixiloT rogorc urTier-SeiZleba ganvixiloT rogorc urTier- ganvixiloT rogorc urTier-ganvixiloT rogorc urTier- rogorc urTier-rogorc urTier- urTier-urTier-

TobaTa sistema, romelic dakavSirebulia Sromis Sede- sistema, romelic dakavSirebulia Sromis Sede-sistema, romelic dakavSirebulia Sromis Sede-, romelic dakavSirebulia Sromis Sede-romelic dakavSirebulia Sromis Sede- dakavSirebulia Sromis Sede-dakavSirebulia Sromis Sede- Sromis Sede-Sromis Sede- Sede-Sede-

gebis mixedviT damsaqmeblis mxridan momuSavis gasam- mixedviT damsaqmeblis mxridan momuSavis gasam-mixedviT damsaqmeblis mxridan momuSavis gasam- damsaqmeblis mxridan momuSavis gasam-damsaqmeblis mxridan momuSavis gasam- mxridan momuSavis gasam-mxridan momuSavis gasam- momuSavis gasam-momuSavis gasam- gasam-gasam-

rjelos dadgenisa da misi gacemis uzrunvelyofasTan

da xorcieldeba moqmedi kanonmdeblobis, normatiul-

samarTlebrivi aqtebis, koleqtiuri xelSekrulebebis, 1 saqarTvelos Sromis kodeqsi. 17.12.2010w. parlamenti, organuli kanoni #4113, Tavi VII.

54

murman carciZe

SeTanxmebebisa da SromiTi xelSekrulebis pirobebis

Sesabamisad. masaCusetsis teqnologiuri institutis ekonomi- teqnologiuri institutis ekonomi-teqnologiuri institutis ekonomi- institutis ekonomi-institutis ekonomi- ekonomi-ekonomi-

kis profesori o. blanSari xelfass sxva faqtorebTan

logikuri kavSiriT ganixilavs da aRniSnavs, rom: `xe- kavSiriT ganixilavs da aRniSnavs, rom: `xe-kavSiriT ganixilavs da aRniSnavs, rom: `xe- ganixilavs da aRniSnavs, rom: `xe-ganixilavs da aRniSnavs, rom: `xe- da aRniSnavs, rom: `xe-da aRniSnavs, rom: `xe- aRniSnavs, rom: `xe-aRniSnavs, rom: `xe-, rom: `xe-rom: `xe-: `xe-xe-

lfasi, Cveulebisamebr damokidebulia Sromis bazris

pirobebze. rac dabalia umuSevrobis done, miT maRa-. rac dabalia umuSevrobis done, miT maRa-rac dabalia umuSevrobis done, miT maRa- dabalia umuSevrobis done, miT maRa-dabalia umuSevrobis done, miT maRa- umuSevrobis done, miT maRa-umuSevrobis done, miT maRa- done, miT maRa-done, miT maRa-, miT maRa-miT maRa- maRa-maRa-

lia xelfasi”1. Semdgom ki, xelfasis ganmsazRvrel faq-Semdgom ki, xelfasis ganmsazRvrel faq- ki, xelfasis ganmsazRvrel faq-ki, xelfasis ganmsazRvrel faq- xelfasis ganmsazRvrel faq-xelfasis ganmsazRvrel faq- ganmsazRvrel faq-ganmsazRvrel faq- faq-faq-

torebs igi erT gantolebaSi aerTianebs:

W=Pe *F(u,z) (-,+) (1)

sadac Pe fasebis mosalodneli donea, u-umuSevro-bis done, xolo z sxva faqtorebi, romlebic gavlenas

axdens xelfasze. magaliTad: umuSevarTa socialuri

dazRveva (umuSevrobis mocemuli donis SemTxvevaSi,

umuSevrobaze maRali Semweoba xelfass zrdis); minimi- maRali Semweoba xelfass zrdis); minimi-maRali Semweoba xelfass zrdis); minimi- Semweoba xelfass zrdis); minimi-Semweoba xelfass zrdis); minimi- xelfass zrdis); minimi-xelfass zrdis); minimi- zrdis); minimi-zrdis); minimi-); minimi-minimi-

maluri xelfasis zrda (romelmac SeiZleba gazardos

saSualo xelfasi); dasaqmebulTa dacvis (proteqciis)

zrda xels uwyobs xelfasis zrdas da sxva. aRniSnuli

ganmartebidan gamomdinare, z-is zrda nominaluri xel-is zrda nominaluri xel- zrda nominaluri xel-zrda nominaluri xel- nominaluri xel-nominaluri xel- xel-xel-

fasis zrdas iwvevs.

Tu ganvazogadebT zemoaRniSnul midgomebs, Sei- ganvazogadebT zemoaRniSnul midgomebs, Sei-ganvazogadebT zemoaRniSnul midgomebs, Sei- zemoaRniSnul midgomebs, Sei-zemoaRniSnul midgomebs, Sei- midgomebs, Sei-midgomebs, Sei-, Sei-Sei-

Zleba iTqvas, rom xelfasi warmoadgens mniSvnelovan

ekonomikur da samarTlebriv kategorias, igi ganisaz- da samarTlebriv kategorias, igi ganisaz-da samarTlebriv kategorias, igi ganisaz- samarTlebriv kategorias, igi ganisaz-samarTlebriv kategorias, igi ganisaz- kategorias, igi ganisaz-kategorias, igi ganisaz-, igi ganisaz-igi ganisaz- ganisaz-ganisaz-

Rvreba SromiTi xelSekrulebis monawile mxareTa mier,

romlebic aseve adgenen damsaqmeblisa da momuSavis

uflebebsa da valdebulebebs Sromis anazRaurebis sf- da valdebulebebs Sromis anazRaurebis sf-da valdebulebebs Sromis anazRaurebis sf- valdebulebebs Sromis anazRaurebis sf-valdebulebebs Sromis anazRaurebis sf- Sromis anazRaurebis sf-Sromis anazRaurebis sf- anazRaurebis sf-anazRaurebis sf- sf-sf-

1 blanSari o. makroekonomika. me-5 gamocema. Targmani inglisu-ridan. Tsu, 2010, gv.181.

55


eroSi. aRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba gamovyoT

xelfasis Semdegi ZiriTadi Taviseburebani:

xelfasi, Tavisi arsiTa da daniSnulebis

mixedviT, momuSaveTa Semosavlebisa da saarsebo wyaros

ZiriTadi nawilia;

ToToeuli momuSavis xelfasi damokide- momuSavis xelfasi damokide-momuSavis xelfasi damokide- xelfasi damokide-xelfasi damokide- damokide-damokide-

bulia ara marto mis mier daxarjuli Sromis raode- ara marto mis mier daxarjuli Sromis raode-ara marto mis mier daxarjuli Sromis raode- marto mis mier daxarjuli Sromis raode-marto mis mier daxarjuli Sromis raode- mis mier daxarjuli Sromis raode-mis mier daxarjuli Sromis raode- mier daxarjuli Sromis raode-mier daxarjuli Sromis raode- daxarjuli Sromis raode-daxarjuli Sromis raode- Sromis raode-Sromis raode- raode-raode-

nobasa da xarisxze, aramed realur SromiT wvlilsa

da personalis saqmianobis saboloo Sedegebze;

xelfasi aris ara marto Sromis mixedviT

ganawilebis ZiriTadi forma, aramed warmoadgens umniS- ZiriTadi forma, aramed warmoadgens umniS-ZiriTadi forma, aramed warmoadgens umniS- forma, aramed warmoadgens umniS-forma, aramed warmoadgens umniS-, aramed warmoadgens umniS-aramed warmoadgens umniS- warmoadgens umniS-warmoadgens umniS- umniS-umniS-

vnelovanes materialur stimuls. vinaidan momuSaveebi

crdiloben ra daikmayofilon materialuri da su- ra daikmayofilon materialuri da su-ra daikmayofilon materialuri da su- daikmayofilon materialuri da su-daikmayofilon materialuri da su- materialuri da su-materialuri da su- da su-da su- su-su-

lieri moTxovnilebebi, isini obieqturad arian dain- moTxovnilebebi, isini obieqturad arian dain-moTxovnilebebi, isini obieqturad arian dain-, isini obieqturad arian dain-isini obieqturad arian dain- obieqturad arian dain-obieqturad arian dain- arian dain-arian dain- dain-dain-

teresebuli xelfasis zrdiT, rac pirdapiraa dakav- xelfasis zrdiT, rac pirdapiraa dakav-xelfasis zrdiT, rac pirdapiraa dakav- zrdiT, rac pirdapiraa dakav-zrdiT, rac pirdapiraa dakav-, rac pirdapiraa dakav-rac pirdapiraa dakav- pirdapiraa dakav-pirdapiraa dakav- dakav-dakav-

Sirebuli piradad maTi da mTeli personalis Sromis

efeqtianobis zrdasTan;

xelfasi momuSavis Sromis efeqtianobaze

zemoqmedebis erT-erTi mniSvnelovani instrumentia;

xelfasi Sromis sferoSi saxelSekrule- Sromis sferoSi saxelSekrule-Sromis sferoSi saxelSekrule- sferoSi saxelSekrule-sferoSi saxelSekrule- saxelSekrule-saxelSekrule-

bo urTierTobebis erT-erTi ZiriTadi pirobaa, romel- urTierTobebis erT-erTi ZiriTadi pirobaa, romel-urTierTobebis erT-erTi ZiriTadi pirobaa, romel- erT-erTi ZiriTadi pirobaa, romel-erT-erTi ZiriTadi pirobaa, romel--erTi ZiriTadi pirobaa, romel-erTi ZiriTadi pirobaa, romel- ZiriTadi pirobaa, romel-ZiriTadi pirobaa, romel- pirobaa, romel-pirobaa, romel-, romel-romel-

ic regulirdeba kanonmdeblobiT.

sabazro ekonomikis pirobebSi xelfasis efeqtian- ekonomikis pirobebSi xelfasis efeqtian-ekonomikis pirobebSi xelfasis efeqtian- pirobebSi xelfasis efeqtian-pirobebSi xelfasis efeqtian- xelfasis efeqtian-xelfasis efeqtian- efeqtian-efeqtian-

ma organizaciam unda gadawyvitos ori ZiriTadi amo- organizaciam unda gadawyvitos ori ZiriTadi amo-organizaciam unda gadawyvitos ori ZiriTadi amo- unda gadawyvitos ori ZiriTadi amo-unda gadawyvitos ori ZiriTadi amo- gadawyvitos ori ZiriTadi amo-gadawyvitos ori ZiriTadi amo- ori ZiriTadi amo-ori ZiriTadi amo- ZiriTadi amo-ZiriTadi amo- amo-amo-

cana:

1. iyos TiToeuli momuSavis Sromis anazRaurebis

garanti _ misi Sromis Sedegebisa da Sromis bazarze

samuSao Zalis fasis mixedviT (ix. sqema 2), romelic

warmoadgens misi da misi ojaxis wevrebis keTildReo- misi da misi ojaxis wevrebis keTildReo-misi da misi ojaxis wevrebis keTildReo- da misi ojaxis wevrebis keTildReo-da misi ojaxis wevrebis keTildReo- misi ojaxis wevrebis keTildReo-misi ojaxis wevrebis keTildReo- ojaxis wevrebis keTildReo-ojaxis wevrebis keTildReo- wevrebis keTildReo-wevrebis keTildReo- keTildReo-keTildReo-

bis ZiriTad wyaros.

56

murman carciZe

xelfasis wonasworuli ganakveTi da saerTo wo-

nasworoba Sromis bazarze

sqema 2

Sro mis ba za ri, ise ve ro gorc ne bis mi e ri sa qon lis

an mom sa xu re bis ba za ri, fun qci o ni rebs moT xov na-mi-

wo de bis ka no nis sa fuZ vel ze. sa mu Sao Za la ze moT xov-

na asa xavs mo ce mul mo men tSi eko no mi ki saT vis sa Wi ro

gar kve u li pro fe si is da kva li fi ka ci is mo mu Sa ve e bis

ra o de no bas. ra o de nob ri vad sa mu Sao Za la ze moT xov na

da saq me bul Ta ric xov no bi sa da ar se bu li va kan si e bis

ja miT ga ni saz Rvre ba da Se sa ba mi sad, moT xov nis mru-

di (DD) Sro mis ba zar ze asaxavs urTierTdamokidebule-

bas TviT moTxovnasa da xelfasis im ganakveTs Soris,

57


romelic SesaZlebelia misaRebi iyos damsaqmeblisaT-

vis, damatebiTi momuSaveebis daqiravebis SemTxvevaSi.

sa mu Sao Za lis mi wo de bas ayalibebs da saq me bu li da

mu Sa o bis msur ve li pi re bis er Tob li o ba. maTi qceva mi-

wodebis kanonis safuZvelze mi wo de bis (SS) mru diT

aisaxeba, romelic aCvenebs Tu sa mu Sao Za lis ra ra-

o de no ba Se iZ le ba ga vi des Sro mis ba zar ze xel fa sis

gar kve u li ga nak ve Tis pi ro beb Si. saboloo angariSiT,

srul yo fi li kon ku ren ci is pi ro beb Si, ro de sac Sro mis

ba zar ze ur Ti er Tze moq me debs sa mu Sao Za lis myid ve le-

bi sa da gam yid ve le bis di di ra o de no ba, maTi interesTa

urTierTSeTanawyoba aucileblad uzrunvelyofs xel-

fa sis sa baz ro wonasworobiTi ganakveTis Camoyalibe-

bas garkveul (N) wertilSi, rac swored sa mu Sao Za-

la ze moT xov ni sa da mi wo de bis ze moq me de bis Se de gad

ganisazRvreba. aseT SemTxvevaSi dasaqmdeba (Qn) raode-nobis momuSave, romelTaTvisac xel fa sis sa baz ro ga-

nak ve Tis si di de (PN) doneze iqneba gansazRvruli.

2. uzrunvelyos damsaqmeblisaTvis (imisagan

damoukideblad, Tu vin iqneba igi: saxelmwifo, sajaro,

sazogadoebrivi Tu kerZo organizacia) iseTi sameur-

neo Sedegis miRweva, romelic mas produqciis (samuSaos,

momsaxurebis) realizaciidan miRebuli amonagebidan

yvela danaxarjis dafarvisa da rentabelobis nor-

maluri donis uzrunvelyofis, Sesabamisad, normaluri

mogebis miRebis saSualebas miscems. `anu igi aris war-`anu igi aris war-anu igi aris war- igi aris war-igi aris war- aris war-aris war- war-war-

moebis funqcionirebisa da ganviTarebis mniSvnelovani

faqtori, romelic uzrunvelyofs erToblivi gadamxde-, romelic uzrunvelyofs erToblivi gadamxde-romelic uzrunvelyofs erToblivi gadamxde- uzrunvelyofs erToblivi gadamxde-uzrunvelyofs erToblivi gadamxde- erToblivi gadamxde-erToblivi gadamxde- gadamxde-gadamxde-

lunariani moTxovnis formirebas”1. 1 заработная плата - цена рабочей силы. “Кадровик. Кадровый менеджмент”, 2007, N 2, с.147.

58

murman carciZe

Sromis faqtoris racionaluri da efeqtiani ga-Sromis faqtoris racionaluri da efeqtiani ga- faqtoris racionaluri da efeqtiani ga-faqtoris racionaluri da efeqtiani ga- racionaluri da efeqtiani ga-racionaluri da efeqtiani gada efeqtiani ga-da efeqtiani ga- efeqtiani ga-efeqtiani ga- ga-ga-

moyeneba unda gaxdes momavalSi, periodulad da goni- unda gaxdes momavalSi, periodulad da goni-unda gaxdes momavalSi, periodulad da goni- gaxdes momavalSi, periodulad da goni-gaxdes momavalSi, periodulad da goni- momavalSi, periodulad da goni-momavalSi, periodulad da goni-, periodulad da goni-periodulad da goni- da goni-da goni- goni-goni-

vrulad, Sromis anazRaurebis zrdis aucilebeli pi-, Sromis anazRaurebis zrdis aucilebeli pi-Sromis anazRaurebis zrdis aucilebeli pi- anazRaurebis zrdis aucilebeli pi-anazRaurebis zrdis aucilebeli pi- zrdis aucilebeli pi-zrdis aucilebeli pi- aucilebeli pi-aucilebeli pi- pi-pi-

roba. magram, saWiroa gaTvaliswinebul iqnes, rom xel-. magram, saWiroa gaTvaliswinebul iqnes, rom xel-magram, saWiroa gaTvaliswinebul iqnes, rom xel-, saWiroa gaTvaliswinebul iqnes, rom xel-saWiroa gaTvaliswinebul iqnes, rom xel- gaTvaliswinebul iqnes, rom xel-gaTvaliswinebul iqnes, rom xel- iqnes, rom xel-iqnes, rom xel-, rom xel-rom xel- xel-xel-

fasis sistematuri zrda miiRweva misi efeqtiani da

racionaluri organizaciiT. am dros mcirdeba produ- organizaciiT. am dros mcirdeba produ-organizaciiT. am dros mcirdeba produ-. am dros mcirdeba produ-am dros mcirdeba produ- dros mcirdeba produ-dros mcirdeba produ- mcirdeba produ-mcirdeba produ- produ-produ-

qciis erTeulze xelfasis danaxarjebis xvedriTi wona

da iqmneba TiToeuli momuSavis Sromis anazRaurebis

gadidebis SesaZlebloba sawarmos sameurneo saqmiano- SesaZlebloba sawarmos sameurneo saqmiano-SesaZlebloba sawarmos sameurneo saqmiano- sawarmos sameurneo saqmiano-sawarmos sameurneo saqmiano- sameurneo saqmiano-sameurneo saqmiano- saqmiano-saqmiano-

bis efeqtianobis zrdis Sesabamisad. es ukanaskneli

ki daqiravebul momuSavesa da damsaqmeblis interesebs

Soris kompromisis miRwevis aucilebeli pirobaa.

aRniSnuli amocanebis gadawyvetisaTvis aucile- amocanebis gadawyvetisaTvis aucile-amocanebis gadawyvetisaTvis aucile- gadawyvetisaTvis aucile-gadawyvetisaTvis aucile- aucile-aucile-

belia Sromis anazRaurebis organizacia Semdegi Ziri- Sromis anazRaurebis organizacia Semdegi Ziri-Sromis anazRaurebis organizacia Semdegi Ziri- anazRaurebis organizacia Semdegi Ziri-anazRaurebis organizacia Semdegi Ziri- organizacia Semdegi Ziri-organizacia Semdegi Ziri- Semdegi Ziri-Semdegi Ziri- Ziri-Ziri-

Tadi principebis safuZvelze:

realuri xelfasis sistematuri zrda warmoebi- xelfasis sistematuri zrda warmoebi-xelfasis sistematuri zrda warmoebi- sistematuri zrda warmoebi-sistematuri zrda warmoebi- zrda warmoebi-zrda warmoebi- warmoebi-warmoebi-

sa da Sromis efeqtianobis matebis Sesabamisad;

Sromis mwarmoeblurobis upiratesi zrda xel- mwarmoeblurobis upiratesi zrda xel-mwarmoeblurobis upiratesi zrda xel- upiratesi zrda xel-upiratesi zrda xel- zrda xel-zrda xel- xel-xel-

fasTan SedarebiT, rac gulisxmobs SromiTi Semosav- SedarebiT, rac gulisxmobs SromiTi Semosav-SedarebiT, rac gulisxmobs SromiTi Semosav-, rac gulisxmobs SromiTi Semosav-rac gulisxmobs SromiTi Semosav- gulisxmobs SromiTi Semosav-gulisxmobs SromiTi Semosav- SromiTi Semosav-SromiTi Semosav- Semosav-Semosav-

lebis maqsimizacias warmoebis ganviTarebisa da misi

efeqtianobis zrdis Sesabamisad;

xelfasis diferenciacia warmoebis saboloo Se- diferenciacia warmoebis saboloo Se-diferenciacia warmoebis saboloo Se- warmoebis saboloo Se-warmoebis saboloo Se- saboloo Se-saboloo Se- Se-Se-

degebis, Sromis pirobebisa da Sinaarsis, dargobrivi

da teritoriuli daqvemdebarebis da sxva faqtorebis

Sesabamisad, romelmac unda uzrunvelyos momuSaveTa

materialuri daintereseba kvalifikaciis amaRlebaSi,

produqciis xarisxis gadidebaSi da sxva;

Tanabari anazRaureba Tanabari SromisaTvis. sa- anazRaureba Tanabari SromisaTvis. sa-anazRaureba Tanabari SromisaTvis. sa- Tanabari SromisaTvis. sa-Tanabari SromisaTvis. sa- SromisaTvis. sa-SromisaTvis. sa-. sa-sa-

bazro ekonomikis pirobebSi aRniSnuli principis rea- ekonomikis pirobebSi aRniSnuli principis rea-ekonomikis pirobebSi aRniSnuli principis rea- pirobebSi aRniSnuli principis rea-pirobebSi aRniSnuli principis rea- aRniSnuli principis rea-aRniSnuli principis rea- principis rea-principis rea- rea-rea-

59


lizacia niSnavs Sromis anazRaurebaSi diskriminaciis

aRmofxvras, upirveles yovlisa, sqesis, asakisa da erov-, upirveles yovlisa, sqesis, asakisa da erov-upirveles yovlisa, sqesis, asakisa da erov- yovlisa, sqesis, asakisa da erov-yovlisa, sqesis, asakisa da erov-, sqesis, asakisa da erov-sqesis, asakisa da erov-, asakisa da erov-asakisa da erov- da erov-da erov- erov-erov-

nuli niSnebis mixedviT da socialuri samarTlianobis

damkvidrebas;

Sromis anazRaurebis saxelmwifo regulireba;

Sromis bazris gavlenis gaTvaliswineba.

saxelmwifo regulirebisa da TviTregulirebis

meqanizmebis roli xelfasis ganakveTis formirebaSi;

xelfasis formebisa da sistemebis simartive,

logikuroba da saimedooba.

sabazro ekonomikis pirobebSi xelfasma unda Se-

asrulos sami ZiriTadi funqcia:

1.kvlavwarmoebis funqcia _ samuSao Zalis nor-

maluri, anu gafarToebuli kvlavwarmoeba _ momuSavis

materialuri saSualebebiTa da momsaxurebis iseTi mo-

culobiT uzrunvelyofa, rac sakmarisia samuSao Zalis

gafarToebuli kvlavwarmoebisaTvis, anu sawarmoSi fi-

zikuri da inteleqtualuri Sromis unaris (romelic

ganuwyvetliv icvleba teqnikuri da socialuri faqto-

rebis gavleniT) kvlavwarmoebisaTvis. am mxriv SeiZle-

ba aRiniSnos, rom xelfass gaaCnia e. w. socialuri fun-

qciac, riTac igi samomxmareblo bazarze mosaxleobis

gadaxdisunarianobasa da socialuri samarTlianobis

principis realizacias uzruvnelyofs;

2. stimulirebis funqcia _ samuSao Zalis gamoye-

nebiT warmoebis iseTi gansazRvruli Sedegebis miRweva,

romelic saSualebas miscems damsaqmebels (samuSaos

mimcems), saboloo angariSiTmiiRos mosalodneli moge-

ba, anu saerTo Semosavali;

3. regulirebis funqcia _ misi meSveobiT xor-

60

murman carciZe

cieldeba Sromis bazarze samuSao Zalaze moTxovnasa

da miwodebas Soris zemoqmedeba. igi mniSvnelovan ga-

vlenas axdens agreTve personalis formirebaze, mo-

muSaveTa ricxovnobasa da maTi dasaqmebis doneze. am

funqcias Sualeduri mdgomareoba ukavia kvlavwarmoe-

bisa da stimulirebis funqciebs Soris da maTTan mi-

marTebiT asrulebs integrirebis rols, risi meSveobi-

Tac miiRweva damsaqmeblebisa da momuSavis interesebis

dabalanseba.

xelfasis aRniSnuli funqciebis efeqtiani reali-

zacia damokidebulia TiToeuli funqciis matarebel

subieqtze. ase, mag: sabazro ekonomikis qveynebSi kvla-

vwarmoebis funqcia realizdeba profkavSirebis mier

da warmoadgens mis prerogativas. xelfasis mastimu-

lirebeli funqciis realizacia ZiriTadad damsaqme-

blis amocanaa da xorcieldeba Sromis anazRaurebisa

da stimulirebis efeqtiani sistemis danergviT. xelfa-

sis maregulirebeli funqciis warmatebiT Sesruleba,

bazris TviTregulirebis meqanizmTan erTad, SeuZlia

saxelmwifo aRmasrulebeli xelisuflebis organoebs.

sabazro ekonomikis pirobebSi xelfasis sidideze

zemoqmedebs rogorc sabazro, aseve arasabazro faqto-

rebi (ix. sqema 3), romlis Sedegadac yalibdeba Sromis

anazRaurebis gansazRvruli done.

61


xelfasis sidideze moqmedi sabazro da arasaba-

zro faqtorebi

sqema 3

xelfasis sidideze moqmed sabazro faqtorebs

Soris SeiZleba gamovyoT Semdegi:

1. saqonlisa da momsaxurebis bazarze moTxovnisa

da miwodebis cvlileba. kerZod, moTxovnis Semcireba

(masze fasebis zrdis, momxmarebelTa Semosavlebis Se-

mcirebis, samomxmarebelo arCevanis cvlilebis an sxva

faqtorebis gavleniT) iwvevs warmoebis moculobis

Semcirebas da Sesabamisad, samuSao Zalaze moTxovnis

dacemas, daqiravebis pirobebis gauaresebas. da piriqiT,

saqonelsa da momsaxurebaze moTxovnis zrda, samuSao

Zalaze moTxovnas gazrdis da xelfasis (Sromis ana-

zRaurebis) zrdas Seuwyobs xels;

2. mewarmisaTvis resursis sargeblianoba (zRvru-

li Semosavlis damokidebuleba Sromis faqtoris ga-

62

murman carciZe

moyenebaze da am faqtorze gaweuli zRvruli danaxar-

jebis sidideze). samuSao Zalaze moTxovnis zrda di-

dadaa damokidebuli imaze, Tu ra periodis ganmavloba-

Si iyenebs mwarmoebeli Semosavlis zrdis eqstensiur

faqtorebs, anu rodemde iqneba ekonomikurad efeqtiani

damatebiTi samuSao Zalis daqiraveba warmoebis sxva

faqtorebis ucvlelobis pirobebSi;

3. samuSao Zalaze moTxovnis elastikuroba fa-

sis mixedviT. samuSao Zalis fasis zrda (magaliTad,

xelfasis zrda profkavSirebis zegavleniT), mewarmis

xarjebis zrdis Sedegad, amcirebs samuSao Zalaze mo-

Txovnas, Sesabamisad, auaresebs daqiravebis pirobebs.

amasTan, samuSao Zalaze moTxovnis elastikuroba fa-

sis mixedviT araerTnairadaa damokidebuli zRvruli

Semosavlis dinamikis xasiaTze; kompaniis danaxarjebSi

samuSao Zalis xarjebis wilze; moTxovnis elastiku-

robaze im saqonelze, romlis sawarmoebladac gamoiye-

neba samuSao Zala;

4. resursebis urTierSenacvlebadoba. igulisxmeba,

rom damsaqmeblis SesaZleblobebi Seamciros danaxar-

jebi Sromaze teqnikuri bazis ucvlelobis pirobebSi,

SezRudulia. amasTan, samuSao Zalis fasi (xelfasi) yo-

velTvis xasiaTdeba zrdis tendenciiT Sromis bazris

koniunqturis cvlilebis pirobebSi. aseT SemTxvevaSi

ismeba sakiTxi Sromis faqtoris maRalmwarmoebluri

teqnikiT Canacvlebis Sesaxeb. resursebis aseTi ur-

TierTCanacvlebadoba ormag efeqts warmoqmnis daqi-

ravebis pirobebsa da Sromis bazris koniunqturaze.

imisda mixedviT Tu rogor efeqts mianiWebs upirate-

63


sobas damsaqmebeli, SesaZlebelia ori varianti: 1. Se-

nacvlebis efeqti, anu kadrebis Semcireba produqciis

warmoebis moculobis ucvlelobis an axali teqnikis

danergvis Sedegad misi zrdis SemTxvevaSi. moTxovna

Sromis bazarze mcirdeba, gamoTavisuflebuli momuSa-

veebi zrdian Sromis miwodebas, rac saboloo angariSiT,

auaresebs daqiravebis pirobebs da xelfasis zrdis

SesaZleblobas; 2. warmoebis moculobis zrdis efe-

qti maRalmwarmoebluri teqnikis gamoyenebiT, romelic

mniSvnelovnad amcirebs warmoebis saSualo danaxar-

jebs da amaRlebs maT sargeblianobas. am SemTxvevaSi

moTxovna samuSao Zalaze mkafiod gamokveTili Semci-

rebis tendenciiT ar xasiaTdeba;

5. samomxmareblo saqonelsa da momsaxurebaze fa-

sebis zrda iwvevs ra cxovrebis Rirebulebis gaZvi-

rebas, ganapirobebs xelfasis struqturaSi misi kvla-

vwarmoebiTi minimumis zrdas da mTlianad xelfasis

gadidebas.

xelfasze moqmedi arasabazro faqtorebidan Sei-

Zleba gamovyoT:

1.saxelmwifo regulirebis RonisZiebebi minimalu-

ri xelfasisa da kanonmdeblobiT dadgenili garanti-

rebuli sakompensacio gasacemlebis dadgenasTan daka-

vSirebiT; 2.profkavSirebis politika, profkavSiruli

moZraoba da maTi gamosvlebi; 3.sawarmos saqmianobis

saboloo Sedegebi da momuSavis piradi SromiTi wvli-

li_es faqtori pirdapir kavSirSia xelfasis sidides-

Tan.

64

murman carciZe

Salary and its Influencing Factors in Terms of Contemporary Labour Market Conditions

M. Tsartsidze

In terms of financial and economic crisis when poverty eradica-tion still remains the foremost objective in the country, along with sus-tainable economic development, reduction of chronic unemployment, effective employment of population and ensuring normal reproduction of labour force should be considered as the main factors for improve-ment of living standards. Thus, scientific research of the issues related to organizing salary, formation of its legislative and normative basis and reformation problems in general gained a great importance and it is still pressing nowadays.

The article, based on analyzing rich theoretical and practi-cal material, represents the problems related to organizing labour re-muneration system and salary in terms of contemporary labour market conditions. Namely, the given work discusses the essence of salary as an important social and economic category, its peculiarities, the main principles and objectives of its organization. In the concluding part of the article, particular attention is paid to the characteristics of the main functions of salary and the factors having impact on it.

65


politikuri fsiqologiis roli da

mniSvneloba politikur qcevaSi

lia svaniZe

fsiqologiur mecnierebaTa

doqtori, profesori

politikuri fsiqologia fsiqologiuri mecnie-

rebis axali dargia. misi warmoSoba da Camoyalibeba

drois moTxovnam ganapiroba.

politikuri fsiqologia Zalze saintereso, Tumca

urTulesi profesiaa. igi mudmivad aris CarTuli poli-

tikur TamaSsa da poli tikasTan dakavSirebul saqmeeb-

Si, magram, TviTon ar aris moTa maSe. SegeZlos gesmodes

moTamaSeebis da kiTxulobde maT azrebs da iyo abso-

luturad obieqturi analitikosi _ sakmaod rTulia,

rTulia SeuTavso mecnieris aucilebeli gulwrfelo-

ba da praqtikuli politikis cinizmi, magram zustad es

aris maRali klasis politikuri fsiqologis xvedri.

Znelia imuSao adamianebTan, rodesac Seni valia gesmo-

des maTi, da akeTebde imas ise, rom isini ver xvdebodnen

amas. Znelia icode yvelaferi, magram ar aCvenebde, rom

Zalze bevri ici (es SeiZleba saSiSic iyos...), magram

is, visac unari Seswevs daeuflos politikuri fsiqo-

logiis urTules profesias, eniT auwerel daxma rebas

uwevs politikur saqmianobas.

politikuri fsiqologia, rogorc mecniereba, moi-

cavs Semdeg ZiriTad sakiTxebs:

politikuri fsiqologia, rogorc disciplina-

TaSorisi mecnie reba; politikisa da fsiqologiis mij-

naze; politikuri fsiqologiis avtonomiuri statusi;

politikuri fsiqologiis fsiqologiuri da politi-

66

lia svaniZe

kuri fesvebi; qceva, rogorc politikuri fsiqologiis

meTodologiuri plat forma; politika, rogorc ada-

mianTa saqmianobis gansakuTrebuli saxe oba, amgvari

saqmianobis fsiqologiuri struqtura; politikuri

fsiqologiis sagani da amocanebi; politikuri fsiqo-

logiis funqcionalur-Sinaarsobrivi da stru q turul-

funqcionaluri problemebi.

politikuri fsiqologia disciplinaTaSorisi

mecnierebaa, rome lic warmoiSva politikisa da fsiqo-

logiis mijnaze. misi mTavari amo canaa fsiqologiu-

ri meqanizmebis analizi da praqtikuli rekomenda-

ciebis SemuSaveba, romelic xels uwyobs politikuri

rekomenda ciebis optimalurad ganxorcielebas yvela

doneze. zustad amitom Seiqmna igi da aqedan ganviTar-

da misi ukve sruliad damoukidebeli statusi.

formalurad, politikuri fsiqologiis Seqmnis

TariRad iTv leba 1968 weli rogorc dasavleTSi, aseve

aSS-Si, sadac ukve ikiTxe boda politikuri fsiqologiis

specialuri kursebi sxvadasxva univer s i tetSi.1 magram,

politikuri fsiqologiis ideebis, codnis, dakvirvebis

mdidari masala arsebobda jer kidev antikur xanaSi,

da iqedan modis am sibrZnis saTaveebi, iqaa misi fesvebi.

aristoteledan dawye buli Cvenamde uamravi empiriuli

Ziebis masala dagrovda. politikuri fsiqologia axa-

li da, amavdroulad, Zalze Zveli mecnierebaa. Soreuli

warsulidan dRemde politikosebsac da mecnierebsac

ainteresebda, politikuri procesebis sulieri, subie-

qturi mxare. swored am interesma da sayovelTao mo-

Txovnilebam Cauyara safuZveli politikur fsiqolo-

gias, rogorc mecnierul disciplinas. igi war moiSva

politikisa da fsiqologiis interesTa gadakveTaze.

politikuri fsiqologiis sagania adamianis, socia-

luri jgufis da mTlianad xalxis politikuri qcevis 1 Ольшанский д.в. Основы политической психологии. м., 2001, c. 5,11.

67


fsiqologiuri komponentebi, romelTa kvlevis saSua-

lebiTac SesaZlebelia fsiqo logiuri codna gamoviye-

noT politikuri saqmianobis asaxsnelad.

Tanamedrove ganviTarebul qveynebSi politikur-

ma fsiqologiam myarad daimkvidra adgili praqtikuli

politikis arsenalSi. am sferos eqspertebis specia-

luri daxmarebis da konsultaciebis gareSe praqti-

kulad ar xdeba arcerTi mniSvnelovani politikuri

gadawyve tilebis miReba. amas ukve miCveulebi arian

prezidentebi da senatorebi, eleqtorati da kandida-

tebi arCevnebis dros, masobrivi informaciis saSuale-

bebi da sazogadoebrivi azris mkvlevarebi. niWieri da

mcodne fsiqologebi ucxoeTSi udidesi avtoritetiT

sargebloben politikur wreebSi da mniSvnelovan da-

xmarebas uweven maT. samwuxarod, CvenTan politikuri

fsiqologia dRemde ar dgas iq, sadac mas didi sargeb-

lobis motana SeuZlia.

nebismier mecnierebas safuZvlad udevs misTvis

arsebiTi meTodo logiuri principebi _ is zogadi lo-

gika da azrovnebis wesi, romli Tac xelmZRvanelobs

igi Tavisi ganviTarebis gzaze.

politikuri fsiqologiis safuZvlad unda vaRia-

roT qceva da, Sesabamisad, igi ganxilul unda iqnes

qcevis poziciebidan. politika emyareba garkveul mra-

valwaxnagovan da mravalferovan qcevas.

politikis zogadi gageba, romlis arsia adamiane-

bis marTva, jgufebisa da individebis gansxvavebuli in-

teresebis SeTanxmebaa, saSualebas iZleva ganvixiloT

misi qmedeba, rogorc gansakuTrebuli saqmianobis ga-

movlineba.

politikuri fsiqologiis sagani da amocanebi:

amgvarad, politikuri fsiqologiis sagania po-

litika, rogorc adamianis saqmianobis gansakuTrebuli

forma, romelsac aqvs sakuTari struqtura, subieqti

68

lia svaniZe

da adamianis qcevis marTvis motivi. fsiqologiuri

Tvalsaz risiT, politika rogorc gansakuTrebuli saq-

mianoba, eqvemdebareba speci fikur analizs socialuri,

sagnobrivi saqmianobis zogadi koncefciis CarCoebSi.

Siga struqturis TvalsazrisiT, politika rogorc

saqmianoba, iSleba konkretul moqmedebebad, es ukana-

skneli ki _ calkeul operaciebad. politikur saq-

mianobas, mTlianobaSi, Seesa bameba motivi, rac, rogorc

qcevis saerTo subieqturi Rirebulebis gancda, Tavis

TavSi aerTianebs adamianis mier yvela im garemoebas,

Sefasebas, rac qcevis wamowyebasa, ganxorcie lebasa da

dagvirgvinebasTan aris dakavSirebuli. qcevis subie-

qtur faseulobaSi, anu motivSi aisaxeba is, Tu ra Si-

naarsis moTxovni lebebi ukavSirdeba qcevas da rogo-

ria misi daukmayofileblobis done, ra saSualebebs

flobs pirovneba mis dasakmayofileblad da ramdenad

xelSemwyobia am mxriv situacia. motivi sazrissa da

mniSvnelobas aZlevs qcevas. igi fizikur qcevas, anu

obieqturad mimdinare moqmede bebsa da operaciebs fsi-

qologiur qcevad gardaqmnis. rogoricaa motivi, iseTi-

vea qceva fsiqologiuri TvalsazrisiT1.

moqmedebebs Seesabameba garkveuli konkretuli

miznebi, rac misi qcevis saerTo mimarTulebis maCvene-

belia. xSirad saWiro xdeba, agreTve, miznis, garemos re-

alur monacemebTan SesatyvisobaSi moyvana, qcevis, gamo-

savlis Sesaxeb warmodgenis gakontroleba situaciis

Sesabamisad. operaciebs Seesabameba garkveul pirobeb-

Si mocemuli amocanebi. aqedan gamomdinare, mTel po-

litikas rogorc saqmianobas, Seesabameba rogorc ukve

aRvniSneT, adamianis qcevis marTvis ganzo gadebuli mo-

tivi (misi optimizacia).

konkretul politikur qmedebebs Seesabameba jgu-

1 l.svaniZe, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-.svaniZe, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-svaniZe, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec- kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec- ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-ekonomikur fsiqologiaSi, Semec- fsiqologiaSi, Semec-fsiqologiaSi, Semec-, Semec-Semec-nebiTi swavleba, Tbilisi 2009, gv. 196.

69


febis an calke uli adamianebis interesebis SeTanxmebis

(an dacvis) garkveuli miznebi, kerZo politikur ope-

raciebs ki _ sxvadasxva tipis aqcia, molapa rakebebiT

dawyebuli da omiT, ajanyebebiT damTavrebuli.

politikis rogorc saqmianobis subieqtad, SeiZle-

ba vixiloT calkeuli individi, mcire da didi so-

cialuri jgufi da aseve stiqiuri masebi. politika

rogorc saqmianoba mTlianobaSi, aseve misi calkeuli

nawili SeiZleba atarebdes organizebul an araorga-

nize bul, struqrturizebul an arastruqturizebul

xasiaTs.

politikuri fsiqologiis codnis gamoyenebis

istoria, Teoria da praqtika saSualebas iZleva ga-

movyoT sami ZiriTadi amocana, rac unda gadawyvitos

politikurma fsiqologiam, rogorc mecnierebam. gar-

kveulwilad es amocanebi viTardeboda da ixveweboda

istoriulad da Seicavda politikuri fsiqologiis

sam etaps. pirvel amocanad dRemde rCeba fsiqologiu-

ri komponentebis analizi politikaSi, politikur pro-

cesebSi `adamianuri faqtoris~ rolis gageba.

meore ZiriTadi amocana, TiTqos daSenebuli pir-

velze, iyo da rCeba am faqtoris rolis da, mTlianoba-

Si, politikaSi fsiqologiuri aspeq tebis prognozire-

ba. dabolos, mesame mTavari amocana, romelic gamomdi-

nareobda wina oridan, aris mmarTvelobiTi gavlena

politikur saqmia nobaze, misi fsiqologiuri uzrunve-

lyofis kuTxiT, anu subieqturi faqtoris mxridan.

politikuri fsiqologiis ZiriTadi obieqtebi:

konkretuli obieqtebis sfero, romelTa Seswavli-

Tac aris dakave buli politikuri fsiqologia, Zalze

farToa, Tu usazRvro ara. praqtikulad mas miekuTvneba

yvelaferi politikaSi, rac ase Tu ise Seicavs rai-

me fsiqologiur aspeqts da rasTanac kavSirSia `ada-

mianuri faqtori~ _ liderobis fsiqologiidan brbos

70

lia svaniZe

qcevebamde, intrigebidan qveynis mmarTveli organos

mcire jgufebSi stiqiur panikur qcevebamde, partiuli

kuTvnilebidan srul apolitikurobamde da a.S. aseTia

mxolod ZiriTadi, yvelaze cno bili obieqtebis arasru-

li CamonaTvali, romlebic eqceva politikuri fsiqo-

logiis yurad Rebis centrSi. obieqtebis mravalfero-

vneba gulisxmobs sagnebs Soris, aseve disciplinaTa

Soris kavSirebis simravles politikur fsiqolo giaSi.

Sesaswavli obieqtebis xasiaTisa da konkretuli Sina-

arsis mi xed viT, politikuri fsiqologia konkretul-

praqtikul doneze mWid rod ukavSirdeba rig fsiqo-

logiur disciplinas, upirveles yovlisa, propagandis

fsiqologias, marTvis fsiqologias da sxv. pirve lidan

mas ainteresebs socialuri ganwyobebis, sazogadoebaze

zemo qmedebis, sazogadoebrivi azris, masobrivi qcevis

da sxva mniSv nelovani problemebi1. meoresTan _ kon-

fliqtebi da liderobis problematika; mcire da didi

jgufebis fsiqologiuri Taviseburebebis Teoriuli

da praqti kuli aspeqtebi; miznis dasaxvis dros mo-

qmedi fsiqologiuri kanonebi; fsiqikuri movlenebis

zemoqmedeba marTvaze (mexsierebis, cnobierebis, nebisyo-

fis, qvecnobierebis). 2

politikuri fsiqologia sakmaod mWidrodaa da-

kavSirebuli so cio lo giur mecnierebebTan, gansakuTre-

biT politikur sociologias Tan. sociolingvisturi

meTodebis (gansakuTrebiT masobrivi sociolo giuri

gamokiTxvebi, demoskopiis meTodebi, sazogadoebrivi

azris kvle vis meTodebi da sxv.). kvlevis Sedegebze

dayrdnobiT, misi xarisxiani gamoyenebiT politikuri

fsiqologia uzrunvelyofs politikur-fsiqo logiuri

1 Надирашвили ш. психология пропаганды Тб. 1979 г., c. 41-57.2 l.svaniZe, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-.svaniZe, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-svaniZe, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-, leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-leqciebis kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec- kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-kursi ekonomikur fsiqologiaSi, Semec- ekonomikur fsiqologiaSi, Semec-ekonomikur fsiqologiaSi, Semec- fsiqologiaSi, Semec-fsiqologiaSi, Semec-, Semec-Semec-nebiTi swavleba, Tbilisi 2009, gv. 82-83.

71


problemebis srulyofil interpretacias da mis xari-

sxian analizs.

ra Tqma unda, politikur fsiqologias aqvs agreT-

ve, ganviTare buli disciplinaTaSorisi kavSirebi po-

litologiis sxvadasxva mimarTulebasTan, mTlianobaSi,

maT aqvT saerTo Seswavlis obieqti, saerTo politika,

e.i. saerTo fesvebi. imis miuxedavad, rom politikuri

fsiqologiis damoukidebloba izrdeba, gansakuTrebiT

ukanasknel periodSi, xSir SemTxvevaSi, politologia

gamodis SemkveTis rolSi da mis winaSe ayenebs ama Tu

im funqcionalur problemas. Sesabamisad, xdeba meTode-

bis urTierTgacvla, rac orive mecnierebas amdidrebs.

funqcionaluri mimarTulebis mixedviT, romel-

sac saxavs polito logia da politikuri praqtika, Ta-

namedrove politikuri fsiqologia SeiZleba daiyos

or ZiriTad nawilad. pirveli nawilis problematikas

Seadgens saSinao politikis sakiTxebi, meore nawilis

problematikas – saerTaSoriso da sagareo politikis

sfero. garda am ori nawilisa, am bolo dros viTar-

deba kidev erTi nawili _ samxedro politikuri fsi-

qologia, razec, praqtikidan gamomdinare, sakmaod didi

moTxovnaa, da xdeba sakmaod seriozuli investireba. am

nawils didi pretenziebi aqvs funqcionalur avtono-

miaze.

politikuri fsiqologiis CarCoebSi saSinao po-

litikis kvlevis RerZs warmoadgens `politikuri

adamianis~1 pirovnebis fsiqologia da aseve politiku-

ri socializaciis da socialuri ganwyobis, rogorc

fsiqologiuri maxasiaTeblebis, problemebi, romelTa

meSveobiTac warmoCndeba pirovneba politikaSi. poli-

tikuri procesebis mdgoma reobas, maTi kavSiris for-

mebs SeiZleba davakvirdeT liderobis prob lemebis, po-

litikuri ukmayofilebis, antisamTavrobo gamosvlebis, 1 психология. под. Ред. А.А. Крылова, м., 2001, c. 528-531.

72

lia svaniZe

arCevnebis dros qcevis, nacionaluri Relvis analizis

gziT.

`politikuri adamianis~ pirovnebis fsiqologia

ganixileba ori aspeqtiT. erT maTganSi epicentri li-

deris pirovnebaSia. ganixileba konkretuli saxelmwi-

fo, politikuri da sazogado moRvawis fsiqolo giuri

Taviseburebebi, romlis Seswavlis CarCoebSi xorciel-

deba farTo planis politikuri qcevebis motivaciis

meqanizmebis aqtiuri kvlevebi: politikuri gadawyve-

tilebebis miRebis gzebis, politikuri azrovnebis Ta-

viseburebebis, sxvadasxva socialur jgufze da mosax-

leobis fenebze zegavlenis, politikur-fsiqo logiuri

meqanizmebis garSemo.

meore aspeqtiT pirovneba ganixileba, rogorc po-

litikuri proce sebis rigiTi monawile an garkveuli

socialuri jgufebis wevri. amgva rad, xdeba mTeli rigi

problemis gamokvleva. pirvel rigSi, mas mie kuTv neba

`saSualo adamianis~ CarTuloba politikaSi, konfor-

muloba an piriqiT, politikuri aqtiuroba. aqve xdeba

amgvari politikuri CarTulobis konkretuli tipebis

gamokvleva (mag., lideri, gadawyve ti lebis mimRebi, an

ubralo Semsrulebeli) da calke nawilia _ poli-

tikur saqmianobaSi monawileobis xarisxi (drekadoba,

poziciebis rigidoba, SemoqmedebiTi midgoma), orienta-

cia pirovnebis rolze, politikuri sistemis mimarT

erTgulebis meqanizmebi da sxv.

socialuri ganwyobebi da stereotipebi politi-

kuri fsiqologiis mier Seiswavleba rogorc politi-

kuri qcevis wamyvani meqanizmebi da ganixileba, rogorc

pirovnebis organizaciuli winaswari ganwyoba situa-

ciis aRqmis, misi Sefasebis da Semdgomi moqmedebis mi-

marT.

ganwyoba Seicavs kognitur orientacias, emociur

damokidebulebas da mzadyofnas raime moqmedebis mi-

73


marT, anu subieqtis aqtiur-moqme debiT damokidebule-

bas politikuri obieqtebis, partiebis, miRwevebis, moRva-

weobis, problemebis mimarT. aRniSnuli mimarTulebiT

kvlevebis Catareba udides sargeblobas moutans sazo-

gadoebis politikuri saqmia nobis daxvewas, rac poli-

tikuri fsiqologiis ZiriTadi amocanaa.

politikuri fsiqologia sagareo politikasa da

saerTaSoriso urTierTobebSi gamodis iqidan, rom fsi-

qologiur mecnierebas aqvs sakmaod didi mniSvneloba

saerTaSoriso urTierTobebis Teoriasa da praqtika-

Si. Cvens droSi dauSvebelia saxelmwifoTa liderebis,

sxvadasxva qveynis sazogadoebrivi azris, propagandis,

situaciuri faqtorebis da maT mier gamowveuli fsiqo-

logiuri Sedegebis rolis ugulvebelyofa, daknineba

politikaSi.

amgvarad, politikuri fsiqologiis sagani mTlia-

nobaSi, politikaa, rogorc gansakuTrebuli saqmiano-

ba, romelsac gaaCnia sakuTari struqtura, subieqti da

wamqezebeli Zalebi.

fsiqologiuri TvalsazrisiT, politika eqvemde-

bareba specialur analizs, socialur-sagnobrivi saq-

mianobis saerTo koncefciis CarCo ebSi. Siga struqtu-

ris TvalsazrisiT, politika iyofa konkretul saqmia-

nobebad. es ukanaskneli _ calkeul operaciebad. mT-

lianobaSi, saqmianobas Seesabameba motivi, moqmedebebs _

calkeuli konkretuli miznebi, operaciebs _ garkveul

pirobebSi dasmuli amocanebi. Sesaba misad, mTlianad

politikas Seesabameba qcevis marTvis ganzogadoebuli

motivi (misi optimizacia).

konkretul politikur qmedebebs garkveuli miz-

nebi Seesabameba, raTa SeTanxmebul iqnes jgufebis da

calkeuli adamianebis intere se bi, dabolos, politikur

operaciebs Seesabameba sxvadasxva tipis cal keuli

aqcia, dawyebuli molaparakebebiT da damTavrebuli

74

lia svaniZe

ome biT an aRdgenebiT.

politikis subieqtebis rolSi calkeuli adamia-

nebi, politikosebi, mcire da didi socialuri jgufebi

da aseve masebia.

politika rogorc saqmianoba, mTlianobaSi, da ase-

ve misi cal keuli Semadgeneli nawilebi, SeiZleba ata-

rebdes organizebul da araorganizebul, struqturul

an arastruqturul xasiaTs.

politikuri fsiqologiis codnis gamoyenebis

istoria da praqtika SesaZleblobas iZleva gamoikve-

Tos sami ZiriTadi amocana, romelic dgas politikuri

fsiqologiis winaSe:

pirveli amocanaa politikaSi fsiqologiuri kom-

ponentebis ana lizi. `adamianuri faqtoris~ gageba po-

litikur procesebSi.

meore amocana uSualod gamomdinareobs pirveli-

dan da moicavs am faqtoris fsiqologiuri aspeqte-

bis prognozirebas politikaSi. dabolos, mesame amo-

cana uSualod eyrdnoba wina or amocanas da aris

mmarTvelobiTi gavlena politikur saqmianobaze, misi

fsiqo logiuri uzrunvelyofis TvalsazrisiT, anu `su-

bieqturi faqtoris~ gaTvaliswinebiT.

politikuri fsiqologiis konkretuli obieqtebi

ganfenilia sam Ziri Tad sferoSi: pirveli _ saSinao

politikuri urTierTo be bis politikuri fsiqolo-

gia; meore _ sagareo politikis da saerTaSo riso ur-

TierTobebis politikuri fsiqologia da, mesame _ sul

ufro da ufro damoukidebeli statusis mqone samxe-

dro politikuri fsi qologia. politikuri fsiqolo-

giis TiToeuli sfero Seicavs konkretuli obieqtebis

did mravalferovnebas, praqtikulad yvela politikur

movlenas, instituts da process, romlebic moicavs ama

Tu im fsiqologiur aspeqts.

politikuri fsiqologia struqturul-Sinaarso-

75


brivi mimarTule biT Seswavlil generalizebul obie-

qtebs oTx ZiriTad doneze ganixi lavs, rac Seesabameba

politikuri subieqtis socialuri organizaciis done-

ebs.

pirveli donea politikaSi pirovnebis fsiqolo-

giis analizi. erTi mxriv, es niSnavs pirovnebis politi-

kur-fsiqologiuri tipis Seswavlas, romelic gamoxa-

tavs jgufis, fenis, klasisa da mTlianad saxogadoebis

fsiqologias da gviCvenebs mocemuli tipis warmoqmnas.

meore mxriv, es aris politikuri liderobis problema,

fsiqologiuri WriliT, konkretuli politikuri moR-

vawis pirovnebis Seswavla.

meore donea mcire jgufis fsiqologiis anali-

zi, romelic aseve moicavs sxvadasxva elitaruli jgu-

fis, fraqciis fsiqologiur ana lizs. aqve ganixileba

lideris formaluri da araformaluri urTier Tobebi

uaxloes garemocvasTan; mcire jgufSi gadawyvetile-

bebis miRebis fsiqologia da masTan dakavSirebuli

problemebi.

mesame done _ didi socialuri jgufebis (kla-

sebis da mosaxleo bis sxvadasxva fenis) da erovnul-

eTnikuri erTobebis (tomebi, naciebi, xalxebi) fsiqo-

logiuri analizia. aq msjelobaa masStaburi zewolis

politikur-fsiqologiur meqanizmebze, rasac adgili

aqvs politikuri gaficvebis, eTnikuri konfliqtebis

SemTxvevaSi.

meoTxe donea masebis politikuri ganwyobis, fsi-

qologiis analizi. aqve ganixileba masobrivi politi-

kuri organizaciebis da moZraobebis problemebi, maso-

brivi sakomunikacio procesebi (romlebic moqmedeben

saarCevno kampaniis msvlelobisas). umniSvnelovanesi

roli ekuTvnis, agreTve, adamianTa stiqiuri qcevis ga-

movlinebebsac.

rogorc statiidan Cans, politikuri fsiqologia

76

lia svaniZe

uaRresad mravalferovani mecnierebis dargia, Sesabami-

sad mravalferovania misi kvlevis gzebi da saSuale-

bebi. gamomdinare iqidan, rom politikuri fsiqologi-

is meTodologiur platformad qcevas aRiareben, aR-

niSnuli mecniereba atarebs mwyobr, sistemur saxiaTs.

qcevebi sakmaod mravalferovani moqmedebis wyobisagan

Sedgeba, da TiToeuli maTgani, qcevis gegmis Sesabami-

sad, saboloo miznisaken mimaval gzaze garkveuli Sua-

leduri miznebis ganxorcielebas emsaxureba.

The Role and Importance of Political Psychology in Political Activities

L. Svanidze

The article reviews the most important issues regarding politi-cal psychology and their role and importance in political activities from professional point of view.

The main idea of the paper is that the methodological base of po-litical psychology is the psychology of action while politics is described as highly diversified field of activity.

The article comprehensively discusses the important psychologi-cal issues such as: political psychology as science, the subject and tasks of political psychology and main objects of political psychology.

The conclusion of the article clearly and competently presents the whole essence of political psychology.

Finally, the author’s desire and concern about the political psy-chology is very important. The author states: “Unfortunately, in our country the field of political psychology is not still paid the importance it deserves. If it were it could be highly beneficial.”

77


akaki gabelaia

fizika-maTematikur mecnierebaTa doqtori,

ivane javaxiSvilis saxelobis Tsu-is

mowveuli asocirebuli profesori

saqarTveloSi racionaluri fiskaluri poli-

tikis SemuSavebis problema mniSvnelovanwilad ukav-

Sirdeba qveynis ekonomikaze sagadasaxado datvirTvis

optimaluri (garkveuli miaxloebiT mainc) donis gan-

sazRvrisa da realizaciis sakiTxebs, rac gulisxmobs

garkveuli konsensusis povnas iseT erTmaneTTan da-

kavSirebul da xSirad dapirispirebul kriteriumebs

Soris, rogoricaa ekonomikuri zrda da aucilebeli

sabiujeto Semosavlebis mobilizacia1.

aqedan gamomdinare, Zalze mniSvnelovania qveynis

ekonomikaze faqtobrivi sagadasaxado datvirTvis (sa-

gadasaxado tvirTis) dinamikis analizi da misi opti-

maluri donis dadgenis nebismieri cda.

cxadia, rom am problemas (rogorc TiTqmis nebi-

smier ekonomikur problemas) gaaCnia rogorc makro-

ekonomikuri, aseve mikroekonomikuri aspeqtebi, romel-

Ta ganxilvis gareSec SeuZlebelia misi srulyofili

1 v. basaria, r. basaria. gadasaxadi: sikeTe Tu ukeTureba� Tb., 2003, გვ. 202.

sagadasaxado datvirTvis

optimaluri donis gansazRvris

problema laferis “araklasikuri”

Teoriis bazaze

78

akaki gabelaia

analizi. amasTan, mocemuli statiis ZiriTadi mizania

am problemis ganxilva makroekonomikuri poziciebidan.

ufro zustad, imis garkveva, Tu ramdenadaa SesaZlebe-

li da ras iZleva Cvens SemTxvevaSi, klasikad qceuli

makroekonomikuri meTodebis praqtikuli gamoyeneba.

msjeloba, cxadia, Seexeba cnobili laferis mrudis

agebisa da gamoyenebis SesaZleblobebs. aseTi samuSao,

romelic Seexeboda laferis klasikuri analizis ga-

moyenebis SesaZleblobebs, Cven mier Sesrulebuli iyo

2007 wels1.

qvemoT Cven SevecdebiT laferis Teoriis “arakla-

sikuri” variantis agebas, romelic, rogorc davrwmun-

debiT, ufro miesadageba qarTuli ekonomikis realiebs.

Semdeg ki, Sesabamisi sawarmoo da fiskaluri mrudebis

maqsimumis povnisTvis, gamoviyenebT iseTi kompiuteru-

li sistemis SesaZleblobebs, rogoricaa Matlab-i (“ma-triculi laboratoria”).

aRniSnuli mizniT, uwinaresad saWiroa gavaanali-

zoT saqarTveloSi sagadasaxado tvirTis faqtobrivi

dinamika bolo periodisaTvis.

qvemoT motanil cxrilSi mocemulia naerTi biu-

jetis sagadasaxado Semosavlebis moculobis, mSp-is

(nominaluri, gamosaxulebiT) da ekonomikaze sagadasa-

xado datvirTvis, q-s (sagadasaxado Semosavlebis mo-

culobis Sefardeba, mSp-s sididesTan) dinamika 1996-2011

wlebisaTvis.

1 a. gabelaia, sagadasaxado datvirTvis optimaluri donis gan-sazRvrisaTvis. Jurn. “komersanti”, 2007, 3(4), gv. 51-58.

79


faqtobrivi sagadasaxado datvirTvis dinamika

saqarTvelos ekonomikaze, 1996-2006 wlebSi1

wlebi naerTi biujetis sagadasaxadoSemosavlebi (nominalur gamosax., mln larebSi)

mSp (nominalur gamosax.,

mln larebSi)

sagadasaxado datvirTva ekonomikaze

(q)

1996 386.2 3868.5 0.0998 1997 601.4 4554.9 0.13201998 645.5 5022.1 0.12851999 796.1 5668.7 0.14042000 854.7 6015.4 0.14212001 952.4 6647.1 0.14332002 924.0 7459.4 0.12392003 1005.9 8565.1 0.11742004 1530.2 9950.6 0.15382005 1982.8 11620.9 0.17062006 2646.6 13789.9 0.19192007 3669.0 16993.8 0.21592008 4752.7 19074.9 0.24922009 4388.8 17986.0 0.24402010 4867.5 20743.4 0.23462011 6134.8 24229.1 0.2532

rogorc cxrilidan Cans (ix. agreTve, nax. 1), 1996-

1998 wlebSi ekonomikaze sagadasaxado datvirTvis done

10-13 %-is farglebSi iyo (ufro zustad, 1996 wlis 10

%-dan, 1997 wels 13 %-mde gaizarda, 1998 wels ki odnav

Semcirda kidec), xolo 1999-2003 wlebSi ki stabiluro-

biT gamoirCeoda da 14-14.4%-is farglebSi meryeobda,

Tanac, 2003 wels man Tavis lokalur minimums _ 11.7

%-s miaRwia. 2004 wlidan dawyebuli, misi done ganux-

relad izrdeboda 2008 wlis CaTvliT, roca man 24.9 %-s

1 saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxurisa da saqarT-velos finansTa saministros monacemebiT.

80

akaki gabelaia

miaRwia, bolos ki, 2009-2010 wlebSi garkveuli klebis

Semdeg, 2011 wlis bolosaTvis Tavisi maqsimumis doneze

(25.3 %) dafiqsirda.

nax. 1. saqarTvelos ekonomikaze faqtobrivi saga-

dasaxado datvirTvis dinamika, 1996-2011 wlebSi

rogorc cnobilia, ucxoeTSi sagadasaxado tvir-

Tis done saSualod 30-45 %-s farglebSi meryeobs da

zrdis tendenciiT xasiaTdeba.

aqedan gamomdinare, Zalze sainteresoa, Tu ramde-

nad axlosaa es maCvenebeli ekonomikaze sagadasaxado

datvirTvis optimalur donesTan saqarTveloSi� aseT

kiTxvaze pasuxis gacema (yovel SemTxvevaSi, Teoriu-

lad mainc) SesaZlebelia e.w. laferis mrudis agebis

bazaze, rasac Cven qvemoT SevecdebiT.

rogorc cnobilia, laferis mrudi aRwers damoki-

debulebas sabiujeto Semosavlebis sididesa da saga-

.08

.12

.16

.20

.24

.28

1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

საგადასახადო დატვირთვის დონე

81


dasaxado datvirTvis dones Soris da Teoriulad gan-

sazRvravs am ukanasknelis im dones, romlis zemoTac

sagadasaxado tvirTis zrda (ekonomikuri aqtiurobis

dacemis gamo!) iwvevs sabiujeto Semosavlebis Semcire-

bas. (ekonomikur TeoriaSi Setanili am wvlilisTvis

uwodeben a. lafers “gadasaxadebis Semcirebaze dam-

yarebuli axali ekonomikuri religiis umaRles sasu-

liero moRvawes”1.)

qvemoT Cven, pirvel rigSi, SevecdebiT laferis

mrudis agebas Cveni ekonomikisTvis, ekonometrikuli me-

Todebis gamoyenebis bazaze.

amisaTvis, arsebuli monacemebidan gamomdinare,

upirveles yovlisa, unda davadginoT, Tu rogoria da-

mokidebuleba mSp-s moculobasa da faqtobrivi sagada-

saxado datvirTvis dones Soris,

am damokidebulebas (e.w. sawarmoo mrudis gan-

tolebas), romelic miRebulia zemoT moyvanili monace-

mebis bazaze (kompiuteruli programa Eviews 5-is gamoy-enebiT), aqvs saxe:

X = -34790.71*q^2 + 48624.40*q - 942.65, (1)

sadac X aRniSnavs mSp-s sidides (realur gamosa-

xulebaSi, 1995 wlis fasebSi), xolo q-ki sagadasaxado datvirTvis dones ekonomikaze.

unda SevniSnoT, rom Tumca am gantolebis koefi-

cientTa statistikuri maxasiaTeblebi maRali saime-

doobiT ar gamoirCeva, mis koeficientebs “swori” (e.i.

iseTi, rogoric ekonomikuri Teoriis Tanaxmad unda

hqondes) niSani aqvs (ix. nax. 2). garda amisa, mTlianoba-

Si miRebuli regresiis gantoleba arc ise arasaimedoa:

1 ix. v. basariasa da r. basarias dasaxelebuli naSromi, gv. 119.

82

akaki gabelaia

determinaciis koeficienti 0.89-is tolia, F-statistika 52.7-s da a.S. aqedan gamomdinare, miRebuli gantolebis

gamoyeneba (miaxloebiT SefasebaTa misaRebad) dasaSve-

bia.

vnaxoT axla ra Sefasebebis miReba SeiZleba sa-

warmoo mrudis miRebuli gantolebidan.

upirveles yovlisa, mis bazaze SeiZleba e.w. eko-

nomikaze sagadasaxado datvirTvis im donis Sefaseba,

romelsac Seesabameba warmoebis maqsimaluri moculo-

ba q*, romelsac laferis pirveli gvaris wertils uwo-

deben1.

(1) gantolebidan, am mniSvnelobisTvis vRebulobT

Semdeg Sefasebas: q*= - 48624.4/(-2*34790.71)= 0.699 maSasadame, (1) gantolebidan gamomdinare, saqarTve-

los ekonomikaze, warmoebis moculobis TvalsazrisiT

optimaluri sagadasaxado datvirTvis done (1996-2011

wlebis monacemebidan gamomdinare) TiTqmis 70 %-ia, rac

cxadia, Zalze ararealuri Sedegia (Tumca, am Sedegis

gageba SesaZlebelia imis gaTvaliswinebiT, rom saqar-

TveloSi ekonomikuri zrda, rogorc zemoT moyvanili

grafikidanac Cans, mimdinareobs sagadasaxado datvir-

Tvis ganuxreli zrdis fonze).

aqedan gamomdinare, SeiZleba azri hqondes sawar-

moo mrudis alternatiuli variantebis Seqmnasa da

analizs. am TvalsazrisiT, sakmaod sainteresod gamoi-

yureba am mrudis gantolebis Semdegi saxiT Zieba:

X= (c(1)*q+c(2))/(1+c(3)*q^4), 1 Е. в. Балацкий. Эффективность фискальной политики государства. журн. «проблемы прогнозирования», м. 2000, N 5. с. 32-45.

83


sadac c(1), c(2) da c(3) (arawrfivi) regresiis saZie-beli parametrebia. aRniSnuli gantolebis realiza-

cias mocemul SemTxvevaSi aqvs saxe:

X= (42325.99251*q-690.0227668)/(1+25.76346016*q^4) (2)unda SevniSnoT, rom Tumca am gantolebis koefi-

cientTa statistikuri maxasiaTeblebi maRali saime-

doobiT ar gamoirCeva, mTlianobaSi, miRebuli regre-

siis gantoleba arc ise arasaimedoa: determinaciis ko-

eficienti 0.89-is tolia, logikuri dasajerobis koefi-

cienti ki -126-is rigisaa. aqedan gamomdinare, miRebuli

gantoleba faqtobrivad igive sizustisaa, rac (1). ase,

rom misi gamoyeneba alternatiul SefasebaTa misaRe-

bad savsebiT dasaSvebia. am funqciis grafiki (romelic

miRebulia cnobili kompiuteruli programa Matlab-is gamoyenebiT) naCvenebia nax. 2-ze.

nax. 2. (“araklasikuri”) sawarmoo mrudis grafiki

saqarTvelos ekonomikisTvis, 1996-2011 wlebis monaceme-1996-2011 wlebis monaceme-

bidan gamomdinare

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 -2000

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

84

akaki gabelaia

axla vipovoT sagadasaxado datvirTvis mniSvne-

loba, romlisTvisac (2) gamosaxulebiT mocemuli fun-

qcia Rebulobs maqsimalur mniSvnelobas.

am mizniT gamoviyenoT isev Matlab-i. iqidan gamomdi-nare, rom X funqciis maqsimizacia daiyvaneba -X funqci-is minimizaciaze, Matlab-is gamoyeneba gvaZlevs:

f m i n b n d ( ‘ - ( 4 2 3 2 5 . 9 9 2 5 1 * x - 9 0 . 0 2 2 7 6 6 8 ) /(1+25.76346016*x^4)’,0,1)

ans = 0.3428(albaT mixvdiT, rom zemoT moyvanil gamosaxule-

baSi Matlab-is saWiroebisTvis q argumenti Secvlilia

x-iT).

maSasadame, am SemTxvevaSi gamodis, rom saqarTve-

los ekonomikisTvis laferis pirveli gvaris wertili

Seesabameba 34 %-ian sagadasaxado datvirTvas (q*=0.34),

rac saR azrTan gacilebiT ufro axloa!

garda amisa, miRebuli gantolebidan,

q=T/X ,Tanafardobis gaTvaliswinebiT, sadac T aRniSnavs

(naerTi biujetis) sadagasaxado Semosavlebis mocu-

lobas (realur gamosaxulebaSi), SeiZleba vipovoT e.w.

fiskaluri, anu laferis mrudis (sagadasaxado Semosa-

vlebis sagadasaxado datvirTvis doneze damokidebu-

lebis) gantoleba. Cvens SemTxvevaSi (1996-2011 wlebis

monacemebidan gamomdinare) am gantolebas eqneba saxe:

T=(42325.99251*q-690.0227668)*q/(1+25.76346016*q^4) (3)am “araklasikur” laferis mruds (romelic agebu-

lia Matlab-is ezplot funqciis meSveobiT), aqvs nax. 3-ze naCvenebi saxe.

85


Tavis mxriv, (3) gantolebidan gamomdinare, SeiZle-

ba vipovoT sagadasaxado datvirTvis im donis Sefa-

seba, romelsac Seesabameba sagadasaxado Semosavlebis

maqsimaluri moculoba q**. unda SevniSnoT, rom am uka-

nasknels laferis meore gvaris wertils uwodeben.

nax. 3. fiskaluri, anu laferis (“araklasikuri”)

mrudi saqarTvelos ekonomikisTvis, 1996-2011 wlebis

monacemebidan gamomdinare

rac Seexeba T funqciis maqsimizacias, iseve ro-gorc zemoT, Matlab-is gamoyenebiT, vRebulobT:

fminbnd(‘-x*(42325.99251*x-90.0227668)/(1+25.76346016*x^4)’,0,1)

ans = 0.4481e.i. am SemTxvevaSi q**=0.448.maSasadame, 1996-2011 wlebis monacemebidan gamomdi-

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

x

x ( 42325.99251 x - 690.0227668 )/( 1 + 25.76346016

x 4 )

86

akaki gabelaia

nare, saqarTvelos naerT biujetSi maqsimaluri saga-

dasaxado Semosavlis miReba SeiZleba 44.8 procentiani

sagadasaxado datvirTvis pirobebSi. savsebiT gasagebia,

rom es udidesi zeda zRvaria, romelsac ar unda gada-

scdes sagadasaxado datvirTva saqarTvelos ekonomi-

kaze. ufro metic, yovelive zemoTqmulidan gamomdina-

re, saqarTvelos ekonomikaze faqtobrivi sagadasaxado

datvirTva sasurvelia ar gadascdes laferis pirveli

gvaris wertils, e.i. 34 %-s, ris Semdegac sagadasaxado

datvirTvis gazrdam (Catarebuli analizidan gamomdi-

nare!) ekonomikuri daqveiTeba unda gamoiwvios.

The Issue of Determining Optimal Tax Burden for Georgian Economy on the Basis of Lafer’s “Nonclassical” Theory

A. Gabelaia

It is known that the problem of development of rational fiscal policy is considerably connected with the problem of determining an optimal level of tax burden of national economy, that means reaching certain consensus between such opposed criteria as economic growth and mobilization of necessary budgetary receipts.

The paper analyses the dynamics of the actual tax burden of Georgian economy in recent period and suggests development of the “nonclassical” version of Lafer theory which quite fits the reality of na-tional economy. In particular, in order to find out the maximum point of production and fiscal curves, applications of Matlab computer software are used.

87


uCa gogiSvili

ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universitetis

doqtoranti

saqarTvelom istoriuli ganviTarebis evropu-

li veqtori myarad gansazRvra da Sesabamisad, miznad

evrokavSirSi gawevrianeba daisaxa (Tundac xangrZliv

perspeqtivaSi). amasTan, mwvave diskusiis sagania is, Tu

ramdenad Seesabameba qveyanaSi mimdinare socialur-

ekonomikuri reformebi deklarirebul mizans.

nicaSi 2001 wels miRebuli evrokavSiris xel-

Sekrulebis me-6 muxlis pirveli abzaci ganmartavs, rom

evrokavSiri efuZneba: demokratiis, adamianis uflebebis,

samarTlebrivi saxelmwifos (kanonis uzenaesobis) da

ZiriTadi Tavisuflebebis principebs. esenia: saqonlis

Tavisufali moZraoba; adamianebis Tavisufali gadaad-

gileba (cxovrebisa da samuSao adgilis Tavisufali

arCeva); servisisa da momsaxurebis Tavisufleba; kapi-

talis Tavisufali moZraoba. imave xelSekrulebis 49-e

muxli ki gansazRvravs, rom nebismier evropul saxel-

mwifos, romelic aRiarebs zemoaRniSnul principebs,

SeuZlia ganacxados evrokavSiris wevrobis survilis

Sesaxeb.

socialuri dacvis evropuli

modelebi

88

uCa gogiSvili

evrokavSiris gafarToebis SesaZlebloba mis

yvela damfuZnebel dokumentSia dafiqsirebuli. 1992

wels miRebul maastrixtis xelSekrulebaSi weria, rom

wevrobaze ganacxadis Semotana “nebismier evropul sa-

xelmwifos SeuZlia”. Tumca, wevrobis kandidati qveyne-

bisadmi saTanado kriteriumebi mxolod 1993 wels, kope-

nhagenSi iqna miRebuli:

1. stabiluri saxelmwifo institutebi, romlebic

warmoadgens demokratiis, kanonis uzenaesobis, ada-

mianis da erovnul umciresobaTa uflebebis dacvis

garantias (politikuri kriteriumi);

2. qmediTi sabazro ekonomika, romelsac Zala unda

Seswevdes gauZlos evrokavSirSi arsebul konkuren-

ciis da sabazro Zalebis wnexs (ekonomikuri kriteriu-

mi);

3. im valdebulebebis aRebis unari, romlebic

evrokavSiris wevrobidan gamomdinareobs da politi-

kur, ekonomikur da savaluto kavSirebs iTvaliswinebs

(samarTlebriv-institucionaluri kriteriumi).

evrokavSiris ukanaskneli gafarToebis win, ekono-

mikur eqspertTa mier SemuSavebul iqna indikatorebi

centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis rogorc

evrokavSiris wevrobis kandidatebis, ekonomikuri do-

nis Sesafaseblad. esenia:

1. ekonomikuri wesrigis politika da institucio-ekonomikuri wesrigis politika da institucio-

naluri CarCoebi;

2. makroekonomikuri stabiluroba da kapitalis

bazris ganviTareba;

3. savaWro integracia da faqtorebiT aRWurva.

am sami, metad mniSvnelovani indikatoridan, Cveni

kvlevis sagania ekonomikuri wesrigis politika da misi

89


erT-erTi Semadgeneli nawili – socialuri politika.

aqve moviyvanoT mcnebaTa ramdenime mniSvnelovani

ganmarteba:1

ekonomikuri wesrigis politika miiswrafvis mia-

Rwios Sasabamisobas sazogadoebriv RirebulebaTa sis-

temasa da ekonomikuri wesrigis CarCo pirobebis for-

mirebas Soris.

socialuri politika aris saxelmwifos yvela

RonisZieba da qmedeba, romelic mimarTulia mosaxle-

obis ekonomikurad susti jgufebis cxovrebis safu-

Zvlebis ganmtkicebisaken. socialuri politikiT maq-

simalurad unda Serbildes sazogadoebaSi arsebuli

socialuri winaaRmdegobebi. mosaxleobis socialuri

dacva aris instituciurad uzrunvelyofili RonisZie-

bebis erToblioba, romlis mizania rogorc calkeuli

individebis, aseve socialuri jgufebis dacva socia-

luri riskebisagan.

socialuri riski aris imis albaToba, rom adamiani

SeiZleba aRar aRmoCndes materialurad uzrunvelyo-

fili ekonomikuri, fiziologiuri Tu demografiuli

mizeziT. socialuri riskebis saxeobebia: samsaxuris

dakargva; umuSevroba; avadmyofoba; invalidoba; dedo-

ba; moxucebuloba; marCenalis dakargva da sxva.

socialuri dacvis sistemis elementebiა: sapensio dazRveva (moxucebulobis, invalidobis); samedicino dazRveva; warmoebaSi ubeduri SemTxvevebisgan dazRveva; umuSevrobis dazRveva; socialuri daxmareba da sxva.

mosaxleobis socialuri dacva evropuli

„socialuri keTildReobis saxelmwifos“ iseTive

fundamenturi komponentia da ganmasxvavebeli 1 რევაზ გველესიანი, ირინა გოგორიშვილი: ეკონომიკური პოლიტიკა. სახელმძღვანელო, ორ ნაწილად; გამომცემლობა „უნივერსალი“, თბილისი, 2009.

90

uCa gogiSvili

Tavisebureba, rogorc sazogadoebrivi d ekonomikuri

cxovrebis organizaciis demokratiuli da sabazro

principebi. XIX saukunis bolos daarsda da ganviTarda

aucilebeli socialuri sadazRvevo da socialuri

daxmarebis institutebi evropaSi, moxda etapobrivi

gadasvla industriulii tipis ekonomikaze, sadac es

institutebi TamaSoben mniSvnelovan rols ekonomikis

modernizaciaSi, socialuri daZabulobis Semcirebis gziT,

rac aris demografiuli da ekonomikuri cvlilebebis

Sedegi. evrokavSiris qveynebis mosaxleobis socialuri

dacvis modelebis gaTvaliswinebiT, pirvel rigSi,

yuradRebas ipyrobs is garemoeba, rom erTi SexedviT,

maTSi ufro meti gansxvavebaa, vidre msgavseba: yoveli

qveyana individualurad irCevda da axorcielebda

Tavis socialur politikas. TiToeuli saxelmwifo,

Tavisi specifikidan gamomdinare, ayalibebda sakuTari

socialuri dacvis models.

socialuri dacvis ekonomikur modelSi SeiZleba

vigulisxmoT organizaciis Camoyalibebuli principebi

da misi programebis funqcionireba ama Tu im qveyanaSi.

rasakvirvelia, nebismieri tipologia SeiZleba

ganvixiloT, rogorc gamartivebuli sqema, romelsac

ar SeuZlia mTlianobaSi asaxos arsebuli socialuri

programebis mravalsaxeoba, romelic gansxvavdeba iseTi

parametrebiT, rogoric aris dafinansebis saSualebebi,

SemoTavazebuli momsaxurebis xarisxi da mosaxleobis

CarTvis xarisxi.

socialuri politikis modelebis tipologiebis

Camoyalibebis mcdelobebs aqvs xangrZlivi tradiciebi

SedarebiT kvlevebSi. ase, magaliTad, britaneli

91


mkvlevaris riCard titmusis klasifikaciaSi iyo

Cadebuli saxelmwifo xarjebis donis kriteriumi

socialuri dacvis uzrunvelyofis miznebisaTvis. imis da

mixedviT, Tu rogori midgoma gamoiyeneboda „darCenili“

Tu „institucionaluri,“ r. titmusi gamoyofda

socialuri dacvis or models. is saxelmwifoebi,

romlebSic socialuri dacva finansdeba „narCenis“

principiT, moqalaqeebisaTvis warmoadgens minimalur

socialur garantiebs da socialuri momsaxurebis

kompleqts. saxelmwifoebi, romelTa socialuri dacvis

sistema damyarebulia „institucionalur“ principze,

uzrunvelyofs mosaxleobas sakmarisi socialuri

mxardaWeris doniT. pirvel SemTxvevasTan SedarebiT,

meore SemTxvevaSi socialuri momsaxurebis moculoba

ufro farToa da grZelvadiani1.

didi popularoba moipova tipologiam, romlis

avtoria danieli politologi da sociologi

goSta esping-anderseni. mas safuZvlad udevs iseTi

kriteriumebi, rogoricaa socialuri politikis adgili

erovnul prioritetebs Soris, saxelmwifo CarTvis

gadanawilebis procesebis xarisxi da a.S. man, kvlevisas

gaiTvaliswina ara mxolod saxelmwifo xarjebis

moculoba, rogorc klasifikaciis kriteriumi, aramed

e.w. „dekomodifikaciis“ faqtoric. es aris, yvelasaTvis

sakmarisi donis socialuri uzrunvelyofis SeTavazebis

gziT, saxelmwifos mier individuumis sabazro

wnexisgan gaTavisuflebis xarisxi. qvemoT moyvanili

cxrili gviCvenebs dekomodifikaciis dones (indeqss)

1 Titmuss R.M. Essays on the Welfare State. – London, 1976. – P.272.

92

uCa gogiSvili

evrokavSiris zogierT qveyanaSi.

dekomodifikaciis done (indeqsi) evrokavSiris

qveynebisaTvis1

cxrili 1.

qveyana indeqsi qveyana indeqsi

irlandia 23,3 avstria 31,1

didi britaneTi 23,4 belgia 32,4

italia 24,1 niderlandebi 32,4

safrangeTi 27,5 dania 38,1

germania 27,7 SvedeTi 39,1

fineTi 29,2

cxrilidan TvalnaTliv Cans, rom dekomodifikaciis

done (indeqsi), anu saxelmwifos mier individuumis

sabazro wnexisgan gaTavisuflebis xarisxi dabalia

irlandiaSi, did britaneTsa da italiaSi, xolo

gansakuTrebiT maRalia – daniasa da SvedeTSi.

mosaxleobis socialur dacvis mixedviT g.

esping-anderseni gamoyofs socialuri saxelmwifos

sam ZiriTad tips: liberalurs, konservatiuls da

socialur-demokratiuls2.

pirvel jgufSi (liberaluri) esping-andersenma

Seitana saxelmwifoebi, romlebsac aqvs socialuri

programebis SezRuduli moculoba. saxelmwifo an

pasiurad, mxolod minimaluri Semosavlis garantirebis

1Esping-Andersen G. The Three Worlds of Welfare Capitalism. d Princeton, 1990.2 Esping-Andersen G. The Three Worlds of Welfare Capitalism. –Princeton (N.J.), 1990; Esping-Andersen G. Die drei Welten des Wohlfahrtskapitalismus. Zur Poli-Zur Poli-tischen Oekonomie de Wohlfahrtsstaates//Welten des Wohlfahrtskapitalismus. Der Socialstaat in vergleichender Perspektive.- Frankfurt,1998.

93


gziT an aqtiurad, kerZo socialuri dazRvevis sqemebis

subsidirebis meSveobiT, xels uwyobs sabazro midgomebis

ganviTarebas socialur sferoSi. socialuri dacvis

samTavrobo programebis xelmisawvdomoba, rogorc

wesi, SezRudulia da iwvevs socialuri statusis

daqveiTebas, radganac socialuri momsaxurebis mopoveba

dakavSirebulia saWiroebis SemowmebasTan.

meore jgufi (konservatiuli) iseT saxelmwifoebs

aerTianebs (germania, avstria, italia, safrangeTi),

sadac liberaluri sabazro TviTregulirebis ideebi

arasodes iyo privilegirebuli. liberaluri tipis

saxelmwifoebisgan gansxvavebiT, konservatiuli

tipis saxelmwifo aRiarebs moqalaqeebis garkveuli

keTildReobis uzrunvelyofis valdebulebas

paternalisturi mosazrebebidan gamomdinare, romelic

moiTxovs sabazro ekonomikis pirobebSi socialuri

Sedegebis koreqtivebs. aRniSnul modelSi kerZo da

profesiuli dazRveva umniSvnelo rols asrulebs,

radganac aq socialuri dacvis umTavresi komponenti

socialuri dazRvevaa, amitom gadamanawilebeli

funqciebi dayvanilia minimumamde. rogorc wesi, aseTi

tipis saxelmwifoebi yalibdeboda eklesiis gavleniT,

amitom, maTTvis damaxasiaTebelia tradiciuli

ojaxis mxardaWera. Sedegad, aramomuSave qalbatonebi

ganTavisuflebuli arian savaldebulo socialuri

dazRvevis sistemidan, xolo saxelmwifo saojaxo

politika da socialuri dacva orientirebulia dedobis

mxardaWerisaken ojaxuri daxmarebebis meSveobiT.

mesame jgufs (socialur-demokratiuli), romelic

mcirericxovania Semavali qveynebis raodenobiT

(SvedeTi, naklebad dania da fineTi) saxeli ewoda imis

94

uCa gogiSvili

gamo, rom am qveynebSi social-demokratia socialuri

reformebis mamoZravebeli Zala iyo. imis magivrad,

rom mieRoT dualizmi saxelmwifos da bazars Soris,

muSa da saSualo fenas Soris, social-demokratebi

cdilobdnen SeeqmnaT iseTi socialuri saxelmwifo,

romelic uzrunvelyofda ara moqalaqeTa minimaluri

moTxovnilebebis Tanabrobas, aramed, cxovrebis

maRali standartebis gaTanabrebas. am miznebisaTvis

iyo Seqmnili socialuri dacvis erTiani sistema,

romelic uzrunvelyofda yvela moqalaqisaTvis

socialuri momsaxurebis SedarebiT Tanafardobas.

aRsaniSnavia, rom es modeli gamodevnis bazars da

damyarebulia saerTo solidarobaze. rogoc esping-

anderseni aRniSnavda, „yvela imyofeba mogebaSi, magram

yvela damokidebulia erTmaneTze, radganc yvelas aqvs

aRebuli pasuxismgebloba, rom ixados fuli“.1 aseTi

saxelmwifos socialuri politika mimarTulia rogorc

bazris, aseve tradiciuli ojaxisagan gaTavisuflebaze.

aseTi politikis mizania ara ojaxze damokidebuleba,

aramed individualuri damoukideblobis maqsimizeba.

am mimarTulebiT aRniSnuli modeli liberalizmis da

socializmis specifikuri gaerTianebaa. amis Sedegia

is, rom saxelmwifo iRebs pasuxismgeblobas moxucebis,

invalidebis da bavSvebis zrunvaze. ojaxebis socialuri

transferebiT uzrunvelyofis meSveobiT saxelmwifo

dainteresebulia ara mxolod maTi keTildReobis

gaumjobesebiT, aramed qalebis samuSaoze gasvlis

xelSewyobiT da ara maTi - diasaxlisobisaTvis.

social-demokratiuli reJimebis aSkara maxasiaTebelia

Sromisa da keTildReobis gaerTianeba. erTi mxriv,

1 Esping-Andresen G. Die drei Welten des Wohlfahrtskapitalismus. Zur Politi-schen Oekonomie die Wohlfahrtsstaates//Welten des Wohlfahrtskapitalismus. Der Socialstaat in vergleichender Perspektive. – Fankfurt, 1998. – S.45.

95


aseT saxelmwifos aqvs midrekileba iyos sruli

dasaqmebis garanti, meore mxriv, misi sakuTari

keTildReoba damokidebulia am miznis miRwevaze. Zalian

ZviradRirebuli socialuri dacvis sistemis Seqmnis

pirobebSi, socialur - demokratiul saxelmwifos

SeuZlia usafrTxod iarsebos mxolod im SemTxvevaSi,

Tu socialuri problemebi minimumamde Semcirdeba,

xolo Semosavlebi maqsimalurad gaizrdeba. gasagebia,

rom aseTi situacia SesaZlebelia mxolod maSin, roca

mosaxleobis didi nawili muSaobs da mxolod mcire

nawili cxovrobs saxelmwifos daxmarebis xarjze.

aRsaniSnavia, rom esping-andersenis tipologia

ar iTvaliswinebs rig faqtors, romelic axasiaTebs

samxreT evropul qveynebs, sadac socialuri dacvis

sistema nawilobrivaa ganviTarebuli (saberZneTi,

espaneTi, portugalia, nawilobriv italia) da arsebobs

araformaluri, arasaxelmwifoebrivi socialuri

daxmarebis formebi (eklesia, ojaxi). mniSvnelovan

xarvezad esping - andersenis koncefciaSi, agreTve,

SeiZleba CaiTvalos misi uyuradReboba socialur

sistemebSi arsebuli iseTi winaRmdegobebisa da

niuansebisadmi, rogoricaa dafinansebis saxeobebi,

socialuri momsaxurebis dafarvis xarisxi da sxva.

evrokomisiis 1995 w. oqtomberis angariSsa da

Semdgom aqtebSi dafiqsirebulia gacilebiT ufro

daxvewili tipologia, romelic agebulia mraval

faqtorze. am tipologiis mixedviT, evrokavSiris

qveynebSi dominirebs socialuri dacvis oTxi ZiriTadi

ekonomikuri modeli: kontinenturi (anu bismarkis),

anglosaqsuri (anu beverijis), skandinaviuri da samxreT

evropuli1 (ix. cxrili 2).1 Europaeische Komission. Soziale Sicherheit in Europa. – Luxemburg, 1995. – S.195; Hanesch W. Sociale Sicherung im europaeschen Vergleich// Aus Politik und Zeitgeschichte. – Bd.34-35/98.-S.3-10.

96

uCa gogiSvili

socialuri dacvis ekonomikuri modelebi

evrokavSiris qveynebSi

cxrili 2.

kontinenturi

(bismarkis

modeli)

anglo-

saqsuri

(beverijis

modeli)

skandi-

naviuri

modeli

samxreT -

evropuli

(rudi-

mentuli

modeli)

ZiriTadi

pasuxis-

mgebloba

saxelmwifo saxel-

mwifo

saxel-

mwifo

ojaxi

da

eklesia

solida-

robis saxeoba

koleqtiuri ufro

individ-

ualuri

sazoga-

doebrivi

ojaxuri

Semosavlebis

gadana-

wilebis

done

SezRuduli saSualo maRali SezRu-

duli

SeTavazebuli

socialuri

momsaxurebis

done

diferen-

cirebuli

saSualo/

maRali

saSualo/

maRali

dabali

socialuri

momsaxurebis

dafarvis

xarisxi

yvela

dasaqmebuli

yvela

moqalaqe

yvela

moqalaqe

ZiriTadad

Raribebi

dafinanseba sadazRveo

Senatanebi

gadasa-

xadebi

gadasa-

xadebi

sadazRveo

Senatanebi

da sxva

wyaroebi

marTva sadazRveo

TviTmmar-

Tvelobis

organizacia

saxel-

mwifo

saxel-

mwifo/

prof-

kavSiri

sadazRveo

TviTmmar-

Tvelobis

organi-

zacia

97


ganvixiloT TiToeuli modeli. pirvelia

„kontinenturi“ modeli, romelsac xSirad misi

fuZemdeblis kancler otto fon bismarkis pativsacemad,

„bismarkis“ modelsac uwodeben. igi amyarebs mkacr

kavSirs socialuri dacvis donesa da profesiuli

moRvaweobis xangrZlivobas Soris. mas safuZvlad

udevs socialuri dazRveva, romlis momsaxurebac

finansdeba ZiriTadad damsaqmebelTa da dazRveulTa

mier Setanili TanxebiT. otto fon bismarkma

safuZvlebi moamzada im periodisaTvis progresuli

socialuri kanonmdeblobisaTvis, romelic momavalSi

gaxda samagaliTo sxva industriuli qveynebisaTvisac.

swored maSin iyo Seqmnili socialuri dazRvevis sami

dargi, rac dRemde arsebobs germanuli socialuri

dacvis sistemaSi: siberisa da invalidobis dazRveva,

janmrTelobis dazRveva, ubeduri SemTxvevebis dazRveva

warmoebaSi.

germaniis garda, aRniSnuli modelis ZiriTadi

principebi axasiaTebs safrangeTs, avstrias da

beneluqsis qveynebs.

am models safuZvlad udevs profesiuli

solidarobis principi, rac gulisxmobs sadazRveo

fondebis arsebobas, romelebic paritetul sawyisebze

imarTeba daqiravebuli muSebisa da mewarmeebis mier.

isini akumulirebas uweven socialur gadaricxvebs

xelfasidan, saidanac xorcieldeba sadazRvevo

gadasaxadebi. aseTi sadazRveo sistemebis dafinanseba,

rogorc wesi, ar xorcieldeba saxelmwifo biujetidan,

radganac biujetis universalurobis principi aseTi

socialuri dacvis modelTan winaaRmdegobaSia.

Tumca, socialuri saxelmwifos arsebobis

98

uCa gogiSvili

Tanamedrove pirobebSi, romelsac uamravi socialuri

programis qseli axasiaTebs, es socialuri dacvis

modeli, rogorc wesi, yovelTvis ar aris dafuZnebuli

aRniSnul principze. amitom, sazogadoebis

naklebuzrunvelyofili wevrebisaTvis, romlebsac

ar aqvT SesaZlebloba miiRon sadazRveo socialuri

anaricxebi garkveuli mizezebis gamo (magaliTad,

aucilebeli sadazRveo staJis ararsebobis gamo),

nacionaluri solidaroba realizdeba socialuri

daxmarebis sistemis safuZvelze. am SemTxvevaSi saqme

exeba damxmare meqanizmebs, romlebic ar emTxveva

ZiriTad logikas „bismarkis“ modelSi. miuxedavad

aucilebeli socialuri sadazRveo principis

arsebobisa (magaliTad, germaniaSi socialuri

dazRvevis aucilebloba kanoniTaa gawerili), igi

mainc srulad ar xorcieldeba. es dakavSirebulia

xelfasis zRvruli donis arsebobasTan, romlis

zemoTac socialuri dazRvevis reJimi savaldebulo ar

aris (SesaZlebelia mxolod nebayoflobiTi dazRveva),

an dakavSirebulia anaricxebis limitirebasTan (am

SemTxvevaSi savaldebulo socialuri dazRvevis

farglebSi anaricxebi iwarmoeba mxolod zRvruli

xelfasis farglebSi, xolo socialuri gadaxdebi

gamoiTvleba am donis mixedviT). ase, rom am models

safuZvlad udevs aqtuaruli samarTlianobis principi,

rodesac sadazRvevo gadaxdebis sidide, upirveles

yovlisa, ganisazRvreba sadazRveo Senatanebis

safuZvelze. dasawyis etapze, XIX saukunis bolos,

socialuri dacvis germanuli sistema anviTarebda

konkretulad am models. dReisaTvis socialuri

daxmarebis sistemis mniSvnelovan ganviTareba iwvevs

99


am modelis modifikacias da socialuri dacvis

dafinansebis sabiujeto wilis zrdas.

socialuri dacvis meore, anglosaqsuri modeli

evropaSi warmodgenilia did britaneTsa da irlandiaSi.

mas safuZvlad udevs ingliseli ekonomistis u.

beverijis moxseneba, wardgenili didi britaneTis

mTavrobis winaSe 1942 wels.1 beverijis mier wamoyenebul

debulebebze mniSvnelovani gavlena iqonia keinzis

ideebma imis Sesaxeb, rom sazogadoebrivi warmoebis da

dasaqmebis dinamika ganisazRvreba gadaxdisunarianobis

moTxovnis Sedegad, da Sesabamisad, Semosavlebis

gadanawilebam dabali Semosavlis mqone socialuri

jgufebis interesebidan gamomdinare, SesaZlebelia

gazardos masobrivi myidvelis moTxovna.

beverijma SemogvTavaza socialuri dacvis

organizaciis Semdegi principebi: pirvel rigSi,

sayovelTaobis (universalurobis) principi, riTac

socialuri dacvis sistema vrceldeba yvela moqalaqeze,

romelsac sWirdeba materialuri daxmareba. meore rigSi,

socialuri momsaxurebis da gadaxdebis erTgvarovnebisa

da unifikaciis principi, rac gamovlindeba erTnairi

sididis pensiiT, SemweobiT da samedicino momsaxurebiT,

da aseve, maTi miwodebis pirobebiT. pirobas - „Tanabari

Semweobebi Tanabari SenatanebisaTvis“, beveriji Tvlida

socialurad samarTlianad, amitomac, xSir SemTxvevaSi

sruldeboda pensiebis da daxmarebebis Tanafardobis

principi, Semosavlebis daxarjul raodenobis

miuxedavad.

am models safuZvlad edo idea imis Sesaxeb, rom

nebismier adamians, miuxedavad imisa, igi mosaxleobis

1 Beveridge W. Full Employment in a Free Society. – London, 1944.

100

uCa gogiSvili

ekonomikurad aqtiur nawils ekuTvnis Tu ara, aqvs

ufleba hqondes minimaluri socialuri dacva.

Sesabamisad, socialuri gadaxdebis damokidebuleba

SenatanebTan mimarTebiT, ewinaaRmdegeba adamianebis

Tanasworobis ideas. beverijis koncefciis arsia is,

rom TiToeul moqalaqes garantirebuli aqvs garkveuli

Semosavali, romelic daakmayofilebs minimalurad

sakvebis, cxovrebis da samedicino momsaxurebis

TvalsazrisiT. ase, rom ganawilebis samarTlianobis

principi am modelSi aris fundamenturi, radganac am

SemTxvevaSi saqme exeba ara profesionalur (rogorc

bismarkis modelis SemTxvevaSi), aramed nacionalur

solidarobas.

aseTi socialuri dacvis sistemebis finansireba

sruldeba rogorc sadazRveo SenatanebiT, aseve saerTo

gadaxdebiT. ase, magaliTad, saojaxo Semweobebis da

janmrTelobis dafinanseba xdeba saxelmwifo biujetidan,

xolo sxva socialuri daxmarebebi - dasaqmebulebis

da damsaqmeblebis sadazRveo Senatanebis xarjze.

„bismarkis“ modelisagan gansxvavebiT, es modeli moicavs

socialur dazRvevas arsebiTad dabali socialuri

gadaxdebiT da socialur daxmarebas, romelic am

sistemaSi asrulebs gadamwyvet rols. damaxasiaTebeli

momentia aseve Semosavlebis Semowmebis farTod

gavrceleba (“means-testing”), romelic aucilebelia

daxmarebis misaRebad.

aRsaniSnavia, rom „beverijis“ modelSi arsebobs

zogierTi gansxvaveba sxvadasxva qveynis mixedviT.

magaliTad, inglisSi jandacvis nacionaluri sistema

uzrunvelyofs yvela moqalaqesaTvis (miuxedavad maTi

Semosavlebis donisa) ufaso samedicino momsaxurebas,

irlandiaSi ki ufaso samedicino momsaxurebiT

sargebloben mxolod dabalSemosavliani moqalaqeebi.

101


socialuri dacvis mesame, e.w. „skandinavuri“ modeli,

damaxasiaTebelia daniis, SvedeTisa da fineTisTvis.

socialuri momsaxureba da gadaxdebi gansazRvrulia

rogorc samoqalaqo uflebebi, moqalaqes aqvs Tanabari

uflebebi, rac finansdeba socialuri uzrunvelyofis

gadasaxadebidan. sxvanairad rom vTqvaT, socialuri

dacvaSi igulisxmeba ara saxelmwifos wyaloba,

aramed moqalaqis kanonieri uflebebi. gamonaklisia

umuSevrobis dazRveva, romelic gamoiyofa saxelmwifos

socialuri dacvis sistemidan da dafuZnebulia

nebayoflobiT principze. gansxvavebuli skandinaviuri

modelis niSanTvisebaa sxvadasxva socialuri riskis

da cxovrebiseuli situaciebis farTo speqtri, romelic

sazogadoebis mxardaWeras moiTxovs. socialuri

momsaxurebis miReba, rogorc wesi, qveynis yvela

moqalaqisTvisaa garantirebuli da ar iTvaliswinebs

dasaqmebas da sadazRveo Senatanebis gadaxdas.

mTlianobaSi, am modelis mier SemoTavazebuli

socialuri dacvis done sagrZnoblad maRalia. es

misaRwevia aqtiuri gadanawilebiTi politikiT, romelic

mimarTulia Semosavlebis gaTanabrebaze. am modelis

funqcionirebis aucilebeli winapirobaa uaRresad

organizebuli sazogadoeba, romelic viTardeba

erTgulebis institucionaluri sazogadoebis

keTildReobis principebis safuZvelze.

socialuri dacvis sistemis finansireba,

romelic mocemul models ekuTvnis, xorcieldeba

ZiriTadad saerTo dabegvris xarjze. miuxedavad

amisa, gansakuTrebul rols asrulebs dasaqmebulisa

da damqiraveblis sadazRveo gadasaxadebi. socialuri

dacvis erTaderTi nawili, romelic gamoyofilia

saerTo sistemidan, aris umuSevrobis dazRveva,

romelic nebayoflobiTia da imarTeba profkavSirebiT.

102

uCa gogiSvili

am bolo dros daqiravebuli personali ZiriTadad

ganTavisuflebuli iyo dasazRvevo Senatanebis

gadasaxadidan da socialur dacvis sistemaSi

iRebdnen monawileobas zogadi gadasaxadebis gadaxdis

meSveobiT. magram XX saukunis bolo aTi wlis manZilze

gamoaSkaravda daqiravebuli momuSaveebis wilis

etapobrivi zrdis tendencia sadazRveo safinanso

programebSi da sadazRveo gadasaxadebis zrda

xelfasidan. am tendencias aqvs adgili mewarmeebTan

mimarTebaSic im dros, roca saxelmwifo socialuri

gadasaxadebi bolo wlebSi mniSvnelovnad Semcirda.

meoTxe modeli - samxreT evropis qveynebi (italia,

espaneTi, saberZneTi da portugalia) warmodgenilia

„rudimentuli“ socialuri dacvis modelis saxiT.

igi am saxelmwifoebSi, socialur - ekonomikuri da

struqturuli cvlilebebis gavleniT, bolo 15-20 wlis

manZilze warmoiqmna. wina modelebTan SedarebiT, es

modeli SesaZlebelia iyos interpretirebuli rogorc

ganviTarebadi, gardamavali, da amitom am models ar

aqvs mkveTri organizaciuli saxe. amitomac, am modelis

„rudimentuloba“ aRiniSneba ucxoeli mkvlevarebis

mier, rogorc misi mniSvnelovani gansakuTrebuloba.1

rogorc wesi, am modelisaTvis damaxasiaTebeli

socialuri momsaxurebis done SedarebiT dabalia da

scialuri dacvis amocana xSirad ganixileba, rogorc

naTesavebis da ojaxis zrunva. amitom, ojaxi da

samoqalaqo sazogadoebis sxva institutebi TamaSoben

mniSvnelovan rols. socialuri politika ZiriTad

SemTxvevebSi pasiuria da orientirebulia calkeuli

kategoriis moqalaqeebis Semosavlebis dakargvis

kompensirebaze. am modelisaTvis damaxasiaTebelia aseve

1 Hanesch W. Sociale Sicherung im europaeischen Vergleich//Aus Politik und Zeitgeschichte.-Bd.34-35/98 .

103


socialuri danaxarjebis asimetriuli struqtura.

ase, magaliTad, italiaSi es vlindeba Semdegnairad -

ZiriTadi socialuri xarji aris sapensio uzrunvelyofa

(mSp-s 14,7%, roca saSualo evropuli done aris - 12,5%),

magram ojaxis, dedobis da ganaTlebis socialur

mxardaWerasa da dasaqmebis politikaze ixarjeba

gacilebiT naklebi (daaxloebiT 1%).1

zogadad, evropuli sistemebis socialuri dacvis

ZiriTadi Tvisebaa didi moculobis xarjis gaweva

socialur programebze. ase, magaliTad, 1990-iani wlebis

bolos evrokavSiris qveynebis socialuri xarji

Seadgenda saSualod mSp-s 27%-s, maSin roca aSS-Si

mxolod _ 13 %-s, xolo iaponiaSi - 12 %-s.

aRsaniSnavia, rom evropul qveynebSi Catarebuli

socialuri gamokiTxvebis Sedegad, respondentebis

umravlesoba, gamoTqvs azrs, rom sazogadoebis iseTi

wevrebisaTvis, romlebic garkveuli mizezebis gamo

Tavs ver uzrunvelyofen, saxelmwifo unda iyos maTi

cxovrebis minimaluri standartis garanti. ase, rom

socialuri programebis sistemebis arseboba, romelic

mimarTulia socialuri riskebis Semcirebisken,

evropelebis umravlesobis mier ganixileba rogorc

dRevandeli saxelmwifos mTavari komponenti.

miuxedavad imisa, rom igi Zviri siamovnebaa, mniSvnelovan

gavlenas axdens makroekonomikuri maCveneblebis

stabilurobaze da aqvs unari Seamciros ekonomikuri

zrdis tempebi. amis gamo, mravali evropuli qveyna

cdilobs reformireba moaxdinos Tavisi socialuri

dacvis sistemis da aseve amcirebs gadasaxadebs im

mizniT, rom moaxdinos adaptireba Secvlil socialur-

ekonomikur mdgomareobasTan. cxadia, socialuri dacvis

1 Pensions in Europe: Expenditure and Beneficiaries/Eurostat/Theme 3 – 8/2004. –Luxemburg, 2004. –P.2.

104

uCa gogiSvili

prioritetebi momavalSic daikavebs centralur adgils

sazogadoebaSi.

socialur - ekonomikuri procesebi ganixileba

socialur samarTlianobasa da ekonomikis

efeqtianobasTan mimarTebiT. Tu klasikosebi da

neoliberalebi (a. smiti, f. haieki, m. fridmeni)

upiratesobas aZlevdnen ekonomikur efeqtianobas, vidre

socialur samarTlianobas, pragmatuli midgomis

momxreebi (j. rolzi, j. biukeneni) mniSvnelovan rols

socialur - ekonomikuri procesebis regulirebaSi

aniWebdnen socialuri samarTlianobis principebs.

j. keinzis ekonomikuri analizis safuZvli ki aris

procesebi, rac xels uwyobs ekonomikuri zrdis da

socialuri problemebis urTierTqmedebas, amave dros

socialuri dacvis sistema aris mniSvnelovani faqtori,

romelic ganapirobebs ekonomikur zrdas.

Tanamedrove socialuri dacvis sistemis

formireba dakavSirebulia industrializaciis

procesTan, ramac gamoiwvia saxelmwifos mxridan

socialuri procesebis regulirebis zrda da

socialuri dazRvevis Camoyalibeba, rac moicavda

damsaqmeblebs, saxelmwifos da Sesabamisi samoqalaqo

da Sromis samarTalis gaformebas.

dReisaTvis evrokavSiris calkeuli qveynis

socialuri dacvis sistema inarCunebs Tavis avtonomias,

rac Tavis mxriv, amuxruWebs evrointegraciis

procesebs. miuxedavad amisa, bazrebis gaerTianeba

qmnis „socialuri dempingis“ saSiSroebas. evrokavSiri

afiqsirebs Tavis programebsa da dokumentebSi

socialuri standartebis SenarCunebis princips, rac

ukve miRebulia evrokavSiris sxvadasxva saxelmwifoSi.

am SemTxvevaSi evrokavSiri ar cdilobs areguliros

yvela socialuri dacvis nacionaluri sistemis aspeqti.

105


evrokavSiris zogadi normebi gansazRvravs mxolod

minimalur socialur standartebs (is dafiqsirebulia

qartiaSi - dasaqmebis ZiriTadi uflebebi 1989w. da aseve

ivaliswinebs garantirebuli Sromisa da dasvenebis

reJims da maqsimalur samuSao kviris xangrZlivobas

da a.S.), romlis qvemoT nacionaluri mTavrobebi iReben

pasuxismgeblobas, rom ar daiweva socialuri dacvis

done.

dRemde saqarTvelos centralur socialur pro-

blemad siRaribis daZleva saxeldeboda, xolo socia-

luri politikis seqtorul speqtrSi jandacvis, gana-

Tlebis, mecnierebis, kultrurisa da sportis reformi-

reba ganixileboda.

`vardebis revoluciis~ Semdeg, saqarTvelos mTa-

vrobis samoqmedo programis mixedviT, mosaxleobis ke-

TildReobis gasaumjobeseblad mTavrobis Zalisxmeva

mimarTuli iyo, erTi mxriv, swrafi da farTo efeqtis

mqone ekonomikuri zrdis uzrunvelyofisaken, da meore

mxriv, siRaribis winaaRmdeg mimarTuli calkeuli so-

cialuri programebis ganxorcielebisaken.

xelisuflebis mier SemuSavebuli mosaxleobis

socialuri dacvis koncefciis mTavari momentebi iyo:

kanoni adgens SemTxvevebis garkveul raodenobas (sa-

pensio asakis miRweva, ojaxis marCenalis dakargva da

sxva), rodesac moqalaqes ufleba eZleva miiRos qveya-

naSi ekonomikuri mdgomareobis Sesabamisi daxmareba

saxelmwifosgan.

2012 wlis saparlamento arCevnebis moaxloebasTan

erTad, politikurma partiebma win wamoswies socialu-

ri sakiTxebi da gansakuTrebiT, dasaqmebis problema.

Tumca, unda iTqvas, rom maTi gancxadebebi ufro popu-

listur qmedebebad aRiqmeba da samwuxarod, arc erTi

maTgani ar gvTavazobs realur gzebs arsebuli (ufro

106

uCa gogiSvili

zustad ararsebuli) socialuri sistemis reformire-

bisTvis (CamoyalibebisaTvis). rogorc Cans, saqarTve-

lom ganviTarebis garkveuli etapebi unda gaiaros, rom

momwifdes socialuri dacvis romelime evropuli mo-

delis misaRebad. fineli mecnieri da sazogado moRva-

we p. kuusi ambobs: “ganviTarebuli, industriuli sazo-

gadoebis pirobebSi saxelmwifo socialuri politikis

buneba icvleba: Tu aqamde mis mizans warmoadgenda mxo-

lod “sustebis” da “gaWirvebulebis” dacva, axla ukve

igi orientirebulia mTels erze da Camoyalibebulia,

rogorc erovnuli monapovari.1

European Models of Social Defense

U. Gogishvili

Georgia has firmly decided to take the European path, but it still under discussion how much the ongoing social and economic reforms meet the requirements of the European Union.

Hence, we consider it’s important to study and analyze the models of social defense in the EU countries, their experience, achievements and the problems they face.

The article discusses the classification of Richard Titmus, a British researcher and the typology developed by Gosta Esping-Andersen, a Danish sociologist. However, the paper mainly focuses on a more comprehensive typology given in the report of European Commission in October, 1995 and in later documents, according to which, there are four dominant economic models of social defense in the EU countries: continental (or Bismarck’s), Anglo-Saxon, Scandinavian and South European.

1 Pekka Kuusi: This World of Man, Published 1985 by Pergamon Press in Oxford , New York .

107


DdaviT nergaZe

iv. javaxiSvilis saxelobis Tsu-is

marketingis kaTedris doqtoranti

saqarTvelo mTlianad da gansakuTrebiT

kavkasionis samxreTi kalTebi, metad mdidaria

nairsaxeobis mineraluri wylebiT. saqarTvelos

miwisqveSa wylebis bunebrivi resursebis maragi 21.7km3-s

Seadgens, rac mTeli teritoriis zedapiruli Camonadenis

41% - ia. ZiriTadad eseni dabali mineralizaciisa da

sasmelad gamosadegi wylebia.

wyali, es erTi SexedviT, umartivesi qimiuri SenaerTi,

sicocxlis safuZvelia dedamiwaze. bunebis Semadgeneli

nawilebidan arc erTi ar TamaSobs samyaroSi iseT did

rols, rogorc wyali.

saqarTvelos mineraluri wylebi uZvelesi

droidan gamoiyeneboda samkurnalod. amis dadasturebaa

arqeologebis mier aRmoCenili Zveli, kaptaJuri nagebobebis

naSTebi borjomSi, Tbilissa da sxva adgilebSi, rac imaze

metyvelebs, rom jer kidev civilizaciis dasawyisSi

mineraluri wylebi gamoiyeneboda rogorc bunebrivi

samkurnalo saSualeba, რomlis mecnieruli moxmarebiT

mravali sneuleba ikurneba da xSirad saswaulsac

axdens iq, sadac mecnierebis mier gamomuSavebuli

farmakologiuri saSualebebi uZluria. mineraluri

wylebis Semadgenlobis formireba mimdinareobs

sxvadasxvagvar pirobebSi. isini dedamiwis siRrmeSi

moedinebian niadagis sxvadasxva fenaSi da amis Sedegad

xsnian sxvadasxva marils da iTviseben mas. wyali

mineraluri wylis resursebi

saqarTveloSi

108

daviT nergaZe

SeiZleba miviCnioT „bunebriv mineralur wylad“

mxolod maSin, Tu igi akmayofilebs Semdeg moTxovnebs:

bunebrivad sufTaa, ar Seicavs mavne mikroorganizmebs,

aqvs stabiluri mineraluri Sedgeniloba, debiti da

temperatura. saqarTvelos mineralur wylebs Soris gansa-

kuTrebul yuradRebas ipyrobs რაჭის mineraluri wyle-

bi. aRniSnul teritoriaze 44 saxeobis mineraluri

wyalia aRmoCenili, aqedan 28 - sofel uwerisa da 16

daba- Sovis teritoriaze. swori gamoyenebisa da marT-

vis pirobebSi uwerisa da Sovis mineraluri wylebi Sei-

Zleba ufro strategiuli mniSvnelobis iyos, magram es

warmoudgenelia centraluri xelisuflebis Sesabamisi

politikisa da mwyobri programebis gareSe. Sesabamisi

satransporto da sastumro infrastruqturis ganvi-

Tarebis pirobebSi iq arsebuli kurortebis datvirT-

va sruliad SesaZlebelia Siga turizmis resursebiT.

buneba da landSafti xels uwyobs rogorc adgilobri-

vi, aseve saerTaSoriso turizmis ganviTarebas. kurort

Sovis mineraluri wyaroebi qimiuri Semadgenlobis

mixedviT SeiZleba daiyos sam jgufad: pirvels mie-

kuTvneba hidrokarbonatul-kalciumiani tipis wylebი, meore jgufis wylebi hidrokarbonatuli natrium-magni-

um-kalciumiania, romelic sasmelad ixmareba da xasi-

aTdeba dabali temperaturiT. mesame jgufisaa sustad

mineralizebuli wylebi, romlebsac dabali temperatura

aqvs da, amavdroulad, sasiamovno sasmelia. სofel glo-

laSi amoedineba cnobili mineraluri wyali „mTis

raWa’“.1

uwera didi xania ganTqmulia sasmeli mineraluri

wylebiT. მას miekuTvneba hidrokarbonatuli wylebi,

romelSiac sakmao raodenobiTaa Tavisufali naxSirJangi

_ CO2 da rkiniani wylebi. uweris ზონის wyaroebs 1 www. Statistics.ge

109


miekuTvneba agreTve _ Soubnis, laCtisa da Walis

mineraluri wyaroebi, romlebic TavianTi TvisebebiT

(Tumca, sakmaod gansxvavebuli qimiuri SemadgenlobiT)

uweris mineralur wylebs uaxlovdeba. kurort uweris

mineralur wyaros warmoadgens e. w. gvritas, anu „kuWis

wyali,“ romelic didixania cnobilia rogorc saukeTeso

სaSualeba kuW-nawlavis daavadebaTa samkurnalod.

aRsaniSnavia is, rom 28 dasaxelebis mineraluri wyali

uweraSi TviTdinebiT moedineba.

„raWis wyaroebi“ namdvili wyaros wyalia, რომელიც შeicavს sicocxlisaTvis aucilebel yvela

minerals da sasmeli wylis yvelaze maRal standarts

Seesabameba. raWaSi მლნ boTli mineraluri wylis

warmoeba SeiZleba. dReisaTvis es potenciali mxolod

aramineraluri sasmeli wylis („raWis wyaroebi“)

segmentSia warmodgenili.

kurorti borjomi erT-erTi Tvalwarmtaci adg-

ilia saqarTveloSi. „ borjomi“ vulkanuri warmoSobis

mineraluri wyalia, romelic amodis 8–10 km. siRrmidan. kurortze arsebobs 10 daxuruli WaburRili. mecniere-

bi da eTnografebi მსჯელობენ borjomze, rogorc `kli-

matur fenomenze~ _ bakurianis mTebidan monaden Zalze

sufTa wyalze, romelic qmnis gansakuTrebul ekosiste-

mas. misi bunebrivi simdidre praqtikulad SemorCenilia

iseTive saxiT, rogorc miwis qveS. msoflio aRiare-

bas borjomis mineralurma wylebma saukunis 20-ian

wlebSi miaRwia. mravalmxrivi kvlevით dasturდebა, rom “borjomis” mineraluri Semadgenloba ar Secvlila

1830 wlidan. borjomis regularuli miReba abalansebs

tute–mJavianobas (pH), aregulirebs nivTierebaTa cvlas,

mkurnalobs qronikul gastrits, kolits, wylulovan

daavadebebsa da sxv.

naturaluri mineraluri wyali „likani“formirdeba

1500 metris siRrmeze, sadac aqtiuri hidroTermuli

110

daviT nergaZe

procesebi bunebrivad ajerebs mas gaziT. „likani“ aris

naturaluri, gazirebuli, hidrokarbonatul-natriumiani

mineraluri wyali. gamoiyeneba qronikuli gastritis, ku-

Wisa da Tormetgoja nawlavis wylulovani daavadebebis,

nivTierebaTa cvlis darRvevebis da sxva daavadebebis

dros. borjomis xeobaSi sof. zanavSi zRvis donidan 750

metrze amoedineba mineraluri wyali “zanavi”

kurorti nabeRlavi mdebareobs Coxatauris

raionSi, sof. nabeRlavSi, qimiurი Semadgenlobis mixedviთ მინერალური წყალი „ნაბეღლავი“ miekuTvneba mom-

Javo, hidrokarbonatuლ–ნatriumiani, naturaluri wylis

kategorias. nabeRlavi borjomisagan gamoirCeva magnium-

ionis samjer ufro meti SemcvelobiT, xolo qloris

Semcveloba masSi samjer naklebia. sulfat-ionis Sem-

cveloba nabeRlavSi 130-200 mg/dm3, xolo borjomis wy-

alSi araumetes 3-10 mg/dm3. nabeRlavis mineralur wy-

als aqvs SesaniSnavi gemo da saukeTeso samkurnalo sa-

Sualebaa kuW-nawlavis, Tirkmelebis, RviZlis, sanaRvele-

saSarde gzebis, kolitis daavadebebisaTvis, nivTiereba-

Ta cvlis moSlisas, Saqriანი diabetisa da simsuqnis

sawinaaRmdegod. laboratoriulad nabeRlavis gawmenda

marilebidan SeuZlebelia, radganac is dakargavs Tavis

Tvisebebs.

kurorti zvare mdebareobs xaragaulis raionSi.

მინერალური წყალი „zvare“ miekuTvneba momJavo, naxSirm-

Java qloridul-hidrokarbonatul kalcium-natriumiani

wylebis jgufs 5-6 gრ/l mineralizaciiT. gamoiyeneba

saWmlis momnelebeli organoebis daavadebaTa sam-

kurnalod.

wyaro ̀ geva~ aris 170 m siRrmeze mdebare WaburRili

sofel nataxtarSi, Tbilisidan Crdilo-dasavleTiT 30

km-ze, zemodan 60 m-iani blokirebiT, rom ar moxdes misi

dabinZureba zedapiruli wylebiT. `gevas~ Semadgenloba

myaria da sisufTave garantirebuli. maRali siwmindis

111


gamo `geva~ rekomendebulia bavSvTa kvebaSic. . `squris~ mineraluri wyali md. ჭaniswylis xeoba-

Sia, walenjixis raionidan 19 km-is daSorebiT, sofel

jgalSi. igi aris sulfatur–qloriduli natrium kal-

ciumiani mineraluri wyali. saukeTeso saSualebaa kuW-

nawlaviT, RviZliT daavadebulTaTvis.

mitarbis wyaro mdebareobs kurort borjomTan ax-

los, mdinare mitarbulაs xeobaSi. igi aris naxSirorJan-giani da kaJmJaviani hidrokarbonatul, kalcium-natri-

umiani samkurnalo da sufris mineraluri wyali. igi

aris ufero, usuno, sruliad gamWvirvale wyali. sam-kurnalo TvisebebiT sairmis #1 wyaros wylis msgav-

sia.

kurort waRveris teritoriazea naxSirmJava

hidrokarbonatuli rkinis wylebi, romlebic gamoiyeneba

saWmlis momnelebeli organoebis, RviZlisa da sanaRv-

le gzebis sneulebebis samkurnalod, igi adidebs mJavi-

anobas, aZlierebs JangviT procesebs organizmSi, sisx-

lis Semadgenlobaze moqmedebs dadebiTad da sxv.1

imereTis sakurorto zonebis ganaSenianeba moxda

sabWoTa periodSi, თუმცა iaffasiani infrastruqturiთ . dRes maTi umravlesoba ver pasuxobs Tanamedrove ba-

zris moTxovnebs. unikaluri samkurnalo mineraluri

wylebi, hava da ulamazesi buneba saSualebas iZleva

axali, Tanamedrove moTxovnaTa gaTvaliswinebiT moxdes

maTi xelaxali ganaSenianeba. dReisaTvis imereTSi 53

sakurorto bazaa: sairme, nunisi, wyaltubo, simoneTi, su-

lori, sawire, samtredia, zvare, kvereTi, amaRleba da sxv.

kurorti სსirme mdebareobs baRdadis raionSi, wablar-

is wylis xeobaSi. “sairme,” „narzanisa“ da „borjomis“

tipis mineraluri wyalia. kurorti sairme mdidaria

mineraluri wylebis wyaroebiT, swored es aris ku-

rortis ZiriTadi bunebrivi samkurnalo mniSvnelobis 1 www.Statistics.ge

112

daviT nergaZe

faqtori. sairmidan 5-km-Si sakurorto adgil udab-

nos teritoriaze აღმოჩენილია axali mineraluri wya-

li “udabno ”,romelic Tavis fizikur-qimiuri da sam-

kurnalo TvisebebiT, sairmisagan gansxvavebulia. aqvea

balneologiuri kurorti zekari, romlis mineraluri

wyali mravalი daavadebის samkurnalod gamoiyeneba. kurorti amaRleba mdebareobs md. rionis marcxena sana-

piroze. aqvea mineraluri wyali „Wokiani“–naxSirmJa-va qloridul hidrokarbonatul kalcium–natriumiani Semcvelobis წყალი. wylis Semowmebis dros aRmoCnda,

rom მას aqvs Saqris Semcirebis unari, rac Zalze mniS-

vnelovania diabetiT daavadebulTaTvis. kurorti „si-

moneTi“, romelic mdebareobs Terjolis raionSi, funq-

cionirebs 1967 wlidan, 42 gradusiani mineraluri cx-

eli wyliT. „wyaltubos“ mravalprofiliani kuror-

ti, Tavisi unikaluri Termul–radonuli mineraluri

wylebiT, sxvadasxva saxეობis 60 daavadebas mkurnalobს. balneologiur kurort „samtrediis“ mineraluri

wylebi 65 gradusiani temperaturis mqonea, romlis

samkurnalo Tvisebebia sayrden–mamoZravebeli sistemis,

Zvlebis kunTebis, nervul–periferiuli sistemis qroni-

kuli daavadebebis, kanis sneulebebisa da hipertonuli

daavadebebis mkurnaloba. kurort „suloris“ miner-

aluri wylebi wyaltubos mineraluri wylebis tipisaa.

mis SemadgenlobaSi arsebuli bromis marilebi damamS-

videblad moqmedebs nervul sistemaze, ikurneba aTriti,

tromboflemiti da ginekologiuri daavadebebi. zemoT

CamoTvlili bunebrivi resursebis mosapoveblad da ga-

dasamuSaveblad imereTSi SesaZlebelia Tanamedrove

teqnologiebiT aRWurvili sawarmoebis Seqmna. swori

marketingisa da infrastruqturis mowesrigebis SemTx-

vevaSi TiToeuli maTgani popularuli gaxdeba msof-

lios turistul bazarze.1

1 www.Sakpatenti. org.ge

113


Seswavlilia qvemo svaneTis 42 mineraluri da

mtknari wyali. ასევე zemo svaneTis rkinian-naxSirmJava-

hidrokarbonatul-kalcium-natriumiani (civi narzanis)

tipis mineraluri da mtknari wyaroebi. svaneTis

mineraluri wylebis ganlageba, miuval adgilebSi

sinjebis aRebis siZnele da mouxerxebloba, metad

arTulebs maT Seswavlას da kerZod, gazuri Sedgenilobis

gamokvlevas. Seswavlilia yazbegis raionis mineraluri

wyaroebi, romelic ekuTvnis rkinian naxSirmJava-

hidrokarbonatul-kalciumian (civი narzanis) tipis

wylebs. yazbegis raionis mineraluri wyaroebi (kobis,

fanSeTis, sionis, baidaras, trusos da kasaris xeobebi)

ganlagebulia ZiriTadad mdinareების Tergisa da baidaris napirebze.

Tergis xeobis marjvniv, kobis midamoebSi gamodis

eqvsi mineraluri wyaro, siaxlovis miuxedavad, isini

erTmaneTisagan gansxvavdebა . es wylebi ganekuTvneba

civi narzanis tipis wylebs. baidaris marjvena napiras

ganlagebulia mineraluri wylebis mTeli jgufi.

baidaris xeobis yvela mineraluri wyaro ZiriTadad

naxSirmJava-hidrokarbonatul-kalciumiania. umetesad

wyaroebs aqvs mkveTrad gamosaxuli naxSirmJava kiriani

xasiaTi.

fanSeTis wyaroebi (cnobilia kidev gergeTis da

yazbegis wyaroebis saxelwodebiT) sofel yazbegidan 2

km–შია, რომელიც uyuradRebodაა datovebuli. auzi gaWu-

Wyianebulia da wyaroebis gamosavali yvelgan daWaobe-

buli. ფanSeTis wyaroebi unda mivakuTvnoT naxSirmJava-

hidrokarbonatul-natrium-kalcium-magniumian wylebs.

sxva wyaroebTan SedarebiT es wyaro ufro mdidaria

natriumiT da qloriT. აფხაზეთის yvela mineraluri

wyaro SeiZleba mivakuTvnoT qloridul-natriumian ti-

pis wylebs. avadxara mdidaria mTis wyaroebiT da nakad-

114

daviT nergaZe

ulebiT, romlebic erTვის mdinare avadxaras. avadxaraSi Seswavlilia oTxi mineraluri da xuTi mtknari wyali.

sofel fsxuSi Seswavlilia Svidi mineraluri da erTi

mtknari wyali.1

tyvarCelis radiaqtiuri wylebi uZvelesi droidan

aris cnobili Tavisi araCveulebrivi samkurnalo

TvisebebiT. zogierT mineralur წყალSi ინტერესს იწვევს dariSxanis maRali koncentracia. სავარაუდოა,რომ mineraluri wylebi dakavSirebuli aqamde ucnob

dariSxanis sabadoebTan xsenebul midamoebSi.1

Trusos xeobaSi, mdinare Tergis orive napirze, ganlagebulia uamravi mineraluri wyaro. oqroyanis

pirveli wyaro Zlier `duRs~, sionis mineraluri wyaro,

Tergis marjvena mxares, aseve Zlier gazirebulia.

oqroyanis wyaro Zlier mineralizebulia, riTac

uaxlovdeba baidaris xeobis wyaroebs. Trusos xeobis

wyaroebi mometebulad Seicavს rkinas.bunebrivi, mineraluri wyali da wyaros wyali ̀ bax-

maro~ amoedineba saqarTvelos mTiani regionis _ guriis

zedapirze. bunebriv mineralur wyal ̀ baxmaroს” gaaCnia sasiamovno bunebrivi gemo da Seicavs yvela bunebriv

minerals, romelic saWiroa adamianis jamrTelobisaT-

vis . samegrelos sakurorto potenciali warmodge-

nilia mravalferovani hidromineraluri resursebiT.

maT Soris erT-erTi unikaluriა mineraluri wyali

`lugela~ CxorowyuSi, romlis sasargeblo Tvisebebis

Sesaswavlad intensiurad muSaoben rogorc adgilo-

brivi, აseვე ucxoeli mkvlevarebi. “lugela“ ganekuTvneba

qloriduli wylebis jgufs. saukeTeso saSuale-

baa tuberkuloziT daavadebulTaTvis. lugela gamoi-

yeneba sisxldenisas, raqitis, organizmidan kalciumis

dakargvisas, antialergiulia, hepatitis, nefritis, stoma-1 www.statistics.ge

115


titis, motexilobebis da sxva daavadebebis dros.

mimdinareobs balneologiur kurort `nunisis~

aRdgena, romelic mdebareobs xaragaulis raionSi. adre, nunisis wyliT mosaxleoba kanis daavadeba-muns

mkurnalobda . misi Tbili gogirdovani abazanebi კი cnobilia rogorc Seucvleli saSualeba kanis qroni-

kuli daavadebebis da sxva paTologiebis samkurnalod.

martvilis raionSi, egrisis qedze mdebareobs mTis

klimatur-balneologiuri kurorti lebarde. aq amoedi-

neba mineraluri wyali “lebarde”.igi aris naxSirmJava

mინერალური wyali da gamoiyeneba sunTqvisa da saWmlis

momnelebel organoTa qronikuli daavadebebisaTvis.1

cageris raionSi, laSajuris xeobaSi amoedine-

ba mineraluri wyali “laSiWala”. es aris naxSirmJava

hidrokarbonatul-magnium-kalciumiani mineraluri wya-

li, gamoiyeneba sasmelad da abazanebisaTvis, saWmlis

momnelebel organoTa qronikuli daavadebebisaTvis.

qedis raionis sofel kokotaurSi, mTis წვერიდან moეdineba mineraluri wyali “kokotauri”. igi aris

sulfatur-hidrokarbonatuli, natrium –magniumian kal-

ciumiani samkurnalo wyali aWaraSia aseve adgilobri-

vi moxmarebis mineraluri wyali „gundauri“, romelic

saukeTeso saSualebaa qronikuli qolecistitis da

Saqriani diabetiT daavadebulTa samkurnalod. mare-

Tis xeobaSi mravladaa mineraluri wylebi - „uCamba“,

„wyalampara“, „ Subani“,“tomaSeTi“, „iakubauri“, „quTauri“,

„bogili“ da sxv.2

mineraluri wyali „bagiaTi, ” kavkasionis qe-

dis samxreT nawilSiა, moipoveba, ცისტერნებით გააქვთ

ჩრდილოეთ ოსეთში da იქ ჩამოისხმება minis taraSi.

qarTuli bazrisaTvis samwuxarod es wyali ucnobia.

gardabnis gzatkecilze, erT-erTi mosaxlis ezoSi

1 www.Statistics.ge2 www.Commersant.ge

116

daviT nergaZe

moedineba naturaluri mineraluri wylis ori wyaro-

“velis wyaro”. gamoiyeneba rogorc dasalevad, aseve aba-

zanebis saxiT. ადიგენის რაიონშია ფლატესა და ღაღვის მინერალური წყლები. mineraluri wylis “flates” sam-

kurnalo Tvisebebis Seswavla jer kidev XX saukunis

70-ian wlebSi daiwyo. 1996 wels damtkicebuli samedi-

cino kondiciით, “flate” aris hidrokarbonatul–მagnium–kalciumiani sufris samkurnalo wyali, Seicavs

bunebriv, specifikur komponentebs-kaJmJაvas, .gamoiyeneba qronikuli daavadebebis, Saqriani diabetis, nevrolo-

giuri warmoSobis cximovani cvlis moSlis, diaTezis,

padagras, cistitisa da rkinaanemiebis dros. mimdinare-

obs kvlevebi Ciyvis (farisebri jirkvlis) profilaqti-

kis dasadgenad.mineraluri wyali “leRva” sul axlax-

an gamoCnda, gamokvleulia da gamoiyeneba zogierTi

daavadebebis samkurnalod. „ლეღვას“ ჩამოსხმა დაკვეთით

მიმდინარეობს.abasTumnis samkurnalo wylebis istoria uZvelesi

droidan iwyeba. abasTumanSi sami wyaroa: „goliaTis wy-

aro“, „gvelis wyaro“ da „saymawvilo“. aRniSnuli wylebi

gamoiyeneba revmantuli daavadebebis, damblis, RviZlisa

da elenTis, qronikuli wylulebis, kunTebis atrofiisa

da sxva daavadebebis dros.

axalcixis raionის sof. uravelSi mdebareobs balne-

ologiurd klimaturi kurorti „uraveli“. ZiriTadi sam-

kurnalo faqtoria naxSirmJava hidrokarbonaტ natrium–kalcium–magniumiani mineraluri wyali. fasanauris raio-

nis sof. nadibanSi amodis mineralebiTa da rkiniT gajere-

buli wyali „veZa“, romelsac turistebi Zalian etanebian.1

amrigad, saqarTvelos teritoria gajerebulia

mravalferovani mineraluri wylebiT,aseve sasmeli

wylis resursebiT. am mxriv, igi 2,5-jer aRemateba msof-

lios, 2,4-jer evropas da 1,7-jer aziis saSualo maCven-1 ssip.saqarTvelos sakanonmdeblo macne, Tb.,2010.

117


ebels mosaxleobis erT sulze gaangarisebiT. amas-

Tanave, saqarTvelos wylis resursebis 30 % umaRlesi

xarisxis miwisqveSa sasmeli wyalia da aseTi SesaZle-

blobebiT qveyanas SeuZlia msoflio daakmayofilos

wyliT. sasmeli wylis problema dRiTidRe aqtualuri

xdeba. gasaTvaliswinebelia sasaqonlo produqciis war-

moebis saukunovani gamocdileba, mineraluri wylebis

tradiciuli bazris arseboba, qveynis siaxlove aziisa

da afrikis arabul qveynebTan, romlebic sasmeli wylis

deficits ganicdian. mecnierebi varaudoben, rom sau-

kuneSi am mxriv katastrofuli mdgomareoba Seiqmneba

rig qveyanaSi. am saqmeSi Zalze mniSvnelovania sare-

klamo saqmianobis gafarToeba da eleqtronuli vaWro-

bis organizacia, romelic xels Seuwyofs biznesis gan-

viTarebas da romelic warmoudgenelia globalur da

regionul procesebSi CarTvis gareSe. maRali saeqspor-

to potencialisa da stabiluri zrdis realuri per-

speqtivis gamo, saqarTvelos miwisqveSa sasmeli wylebis

industria erovnuli ekonomikis prioritetuli dargi

unda gaxdes. misi ganviTarebis uzrunvelsayofad, didi

mniSvneloba aqvs adekvaturi saxelmwifo politikis

Camoyalibebas, romelmac xelsayreli biznes – garemo unda Seqmnas. saWiroa gansakuTrebuli yuradReba mieqc-

es sawarmoo potencialis yovel Semadgenel nawils,

anu yvela resurs, romelic gamiznulia bunebrivi, Sro-

miTi da materialuri resursebis ekonomiur gamoyene-

baze da iZleva rogorc ekomomikur, aseve socialur

efeqts, radgan mineraluri da sasmeli wylebis bazari

dReisaTvis erT-erTiE umTavresi da mzardi moTxov-

nilebis bazaria. mineraluri wylebis bazris ganvi-

TarebisTvis metad saWiroa adgilobrivi mwarmoebeli

kompaniebisaTvis maqsimaluri xelSewyoba, grZelvadiani

sakredito sistemis amoqmedeba, sagadasaxado SeRavaTe-

bis daweseba, bazarze samarTliani konkurenciis uzrun-

118

daviT nergaZe

velyofa, sareklamo biznesis ganxorcieleba, ucxouri

produqtebis konkurentunarianobis ganmsazRvreli Zir-

iTadi faqtorebis Seswavla da gamoyeneba. dRes, rode-

sac qveyana nabij-nabij miiwevs sabazro urTierTobaTa

damkvidrebisaken, saTanado samsaxurebma mTeli Zalisx-

meva unda mimarTon mineraluri wylebis warmoebis asa-

RorZineblad, romelic ase uxvadaa saqarTveloSi.

Mineral Water Resources in Georgia

D. Nergadze

Drinking water problem becomes more and more pressing day by day all over the world. 30% of the Georgian water resources are high quality underground drinking waters. With its potential Georgia is the richest with water resources in the world. Geography of mineral water production and technological development can play a significant role in the growth of the country’s export that will be reflected on economic and social situation of the population.

Nowadays, when the country step by step moves forward to establish market relations, the relevant institutions should make every effort to revive the production of mineral waters. It is unfortunate that most of unique Georgian mineral waters are only available to local people and holiday visitors. Development of drinking water production and its inclusion in market relations will be profitable for the country’s economy.

119


Tamar kbilaZe,

ivane javaxiSvilis Tsu–is doqtoranti

qveynis ekonomikis mdgradi ganviTarebis misaRw-

evad saWiroa iseTi liberaluri sagadasaxado poli-

tika, romelic uzrunvelyofs ekonomikis yvela dargSi

samewarmeo aqtiurobis zrdas da qveynis mosaxleobis

keTildReobis amaRlebas. am mimarTulebiT aRsaniSna-

via saqarTvelos sagadasaxado sistemaSi ganxorciele-

buli reforma, romliTac gadasaxadebis raodenoba

Semcirda 21-dan 6-mde (2004-2008ww), aseve Semcirda saga-

dasaxado ganakveTebi. saqarTveloSi moqmedi sagadasax-

ado kodeqsis mixedviT, amJamad moqmedebs 6 gadasaxadi,

maT Soris, 5–saerTo-saxelmwifoebrivi da 1– adgilo-

brivi gadasaxadia: 1.damatebuli Rirebulebis gadasax-

adi; 2.saSemosavlo gadasaxadi; 3. mogebis gadasaxadi;

4.saaqcizo gadasaxadi; 5.qonebis gadasaxadi; 6.importis

gadasaxadi.

aRsaniSnavia, rom 2007 wels sagadasaxado kodeqsSi

Setanili Sesworebebis Sedegad, mniSvnelovani cvlile-

bebi ganxorcielda sagadasaxado sistemaSi. kerZod, 2008

wlis 1 ianvridan gauqmda socialuri gadasaxadi da

Seiqmna erTiani saSemosavlo gadasaxadi (2008w. - 25%;

2009 wlidan - 20%), xolo mogebis gadasaxadis ganakveTi

Semcirda 20%-dan 15%-mde. gadasaxadis ganakveTi div-

idendebsa da procentebze dReisaTvis Seadgens 5%-s,

nacvlad 10%–isa 2005 wels. garda amisa, saqarTveloSi

dainerga mniSvnelovani proceduruli da instituciuri

saqarTvelos ekonomika sa-

gadasaxado reformis pirobebSi

120

Tamar kbilaZe

siaxleni, sagadasaxado davebis ganxilvis gamartivebu-

li sistema, rac kidev ufro mimzidvels gaxdis qveyanas

mewarmeebisa da ucxoeli investorebisaTvis. dagegmilia

sagadasaxado sistemis Semdgomi liberalizacia.

axali sagadasaxado kodeqsi miznad isaxavs gad-

asaxadis gadamxdelTa ndobis amaRlebas saqarTvelos

sagadasaxado sistemisadmi. 2014 wlisTvis ki igegmeba

gadasaxadebis gauqmeba dividendebsa da saprocento

ganakveTebze, aseve, saSemosavlo gadasaxadi Semcirdeba

fizikuri pirebisaTvis 15%-mde. mcire da saSualo zomis

sawarmoebisaTvis gaTvaliswinebulia gamartivebuli ad-

ministraciuli procedurebi da SeRavaTiani sagadasaxa-

do reJimebi. zemoaRniSnulma reformebma xeli Seuwyo

ekonomikis zrdas iseTi ganzogadebuli maCveneblis

mixedviT, rogoricaa mTliani Siga produqti, romelic

mimdinare fasebSi 2005 wels 11,6 mlrd laridan, 2011 wels,

24,2 mlrd–mde gaizarda. mocemuli maCvenebeli 2005-2011

wlebSi saSualod yovelwliurad 13%-iT izrdeboda.

aseve mniSvnelovani zrdis tendenciiT xasiaTdeba

sabiujeto Semosavlebic. kerZod, misi moculoba 2005

wels 2,4 mlrd laridan, 2011 wels 6,8 mlrd laramde

gaizarda. saSualod yovelwliurad misi moculoba

19%–iT izrdeboda.

Aaxla vaCvenoT Tu rogor urTierTdamokidebule-

baSia qveynis mSp-sa da sabiujeto Semosavlebis zrdis

maCveneblebi.

rogorc cnobilia, mizez-Sedegobrivi damokide-

buleba - movlenebisa da procesebis iseTi kavSiria,

romlis drosac erT-erTis cvlileba -mizezi - iwvevs

meoris cvlilebas - Sedegs. Cvens SemTxvevaSi gvinda

vaCvenoT Tu rogori urTierTdamokidebuleba arsebobs

mTlian Siga produqtsa da sabiujeto gadasaxadebis

maCveneblebs Soris.

121


mSp–isa da sabiujeto Semosavlebis maCveneblebis

mizez-Sedegobrivi kavSirurTierTobebis gansazRvri-

saTvis viyenebT korelaciur-regresiuli analizis me-

Tods, romlis safuZvelze vaCvenebT kavSiris formebsa

da raodenobriv daxasiaTebas erTfaqtoriani regresi-

is modelebis gamoyenebiTa da kavSiris simWidrovis xarisxis maCvenebelTa daxmarebiT.

korelaciur-regresiuli analizis meTodi SeiZle-ba daiyos Semdeg etapebad: mSp - sa da sabiujeto Se-mosavlebze statistikis erovnul samsaxurSi arsebuli informaciis Segroveba;kavSiris formis amorCeva; mod-elis parametrebis moZebna;miRebuli Sedegebis analizi da interpretacia.

ekonomikur maCveneblebs Soris urTierTkavSris forma imaSi mdgomareobs, rom mravali maTgani SeiZleba gamoixatos ramdenime sxva maCveneblis namravlis an ja-mis saxiT.

avagoT cxrili, romelic gamosaxavs mSp -sa da sa-biujeto gadasaxadebis monacemebs 2005- 2011 wlebis mix-evdiT. (ix.cxrili 1).

mSp-isa da sabiujeto gadasaxadebis monacemebi 2005- 2011 ww.

cxrili 1

წელი

მშპ მლრდ.ლარი

მიმდინარე ფასებით (X)

საგადასახადო შემოსავლები

მლრდ ლარი(y)

2005 11.6 2.42006 13.8 3.12007 17 4.42008 19.1 5.82009 18 5.32010 20.7 5.82011 24.2 6.8

122

Tamar kbilaZe

rogorc vizualurad Cans (ix. grafiki 1), saqarT-

velos mSp - sa da sabiujeto Semosavlebs Soris damok-

idebuleba, zrdis tendenciiT xasiaTdeba, garda 2009

wlisa, roca ruseT–saqarTvelos omis Sedegad aRiniSna

maCveneblebis mcireodeni Semcireba. miuxedavad amisa,

mocemul SemTxvevaSi wyviladi korelacia wrfivi form-

isaa.

grafiki 1

grafiki gviCvenebs am maCveneblebs Soris damok-

idebulebas. (kavSiri sworxazovania, anu - maCvenebelTa

urTierTgadamkveTi wertilebi miaxloebiT an faqto-

brivad swor xazzea ganlagebuli). Sesabamisad, urT-

ierTkavSiris analizuri forma wrfivi funqciiT gam-

oisaxeba: xaayx 10 += .funqciis amosaxxsnelad avageT damxmare cxrili(2),

romlis meSveobiTac miviReT a0 da a1 parametrebis

mniSvnelobebi. miRebuli gaangariSebebi gadavamowmeT

statistikuri programis - SPSS-is daxmarebiT.

123


saqarTvelos mSp -sa da sabiujeto gadasaxadebis

monacemebis urTierTdamokidebulebis gaangariSebis

damxmare cxrili (2)

cxrili 2

x y (xy) ( xx − ) ( xx − )2 ( yy − ) ( yy − )2 (X2)

2005 11.6 2.4 27.84 -6.88571429 47.41306 -2.4 5.76 134.56

2006 13.8 3.1 58.28 0.31428571 0.098776 -1.7 2.89 353.44

2007 17 4.4 74.8 -1.48571429 2.207347 -0.4 0.16 289

2008 19.1 5.8 110.78 0.61428571 0.377347 1 1 364.81

2009 18 5.3 95.4 -0.48571429 0.235918 0.5 0.25 324

2010 20.7 5.8 120.06 2.21428571 4.903061 1 1 428.49

2011 24.2 6.8 164.56 5.71428571 32.65306 2 4 585.64

∑ 129.4 33.6 651.72 87.88857 15.06 2479.94

sadac:

nxyxy Σ

= , nxx Σ

= , nyy Σ

= , n

xxx

2)( −Σ=s ; ,

anu Cveni monacemebidan miviReT, rom :

nxyxy Σ

= = 93,10286

nxx Σ

= = 18,48571

nyy Σ

= = 4,8

xaya 10 −= = -1,63614

221

)(xx

yxxya−

⋅−= = 0,348168

amdenad, gantoleba Semdeg saxes miiRebs:

nyy

y

2)( −Σ=s

124

Tamar kbilaZe

xy = -1,63614 + 0,348168 X e.i saqarTvelos mSp–s 1 miliardi lariT gazrda

weliwadSi gamoiwvevs sabiujeto Semosavlebis 348 mln

lariT zrdas.

am gantolebis meSveobiT vipoveT mosworebuli

(ŷ) doneebi, rac cxrilis saxiT ase gamoiyureba(ix.

cxrili 3).

sagadasaxado Semosavlebi da misi mosworebuli

doneebi

cxrili 3

mosworebuli doneebis jami (∑ ŷ) udris 33.6-s, empiriuli doneebis jamic (∑y) 33.6-is tolia. es ki

miuTiTebs funqciis sizusteze, radgan akmayofilebs

amocanis minimizaciis pirobas (umcires kvadratTa

meTodis piroba)_ ∑ ( y - ŷ )2 = (33.6-33.6)2 = 0. ekonomikuri movlenebis efeqtiani analizis miz-

niT, mniSvnelovania vicodeT movlenaTa Soris urT-

ierTkavSiris simWidrovis xarisxi. arsebobs simWidro-

vis xarisxis Sefasebis ramdenime saxeobis korelaciis

წელი (y) (ŷ)2005 2.4 2.42006 3.1 4.92007 4.4 4.32008 5.8 5.02009 5.3 4.62010 5.8 5.62011 6.8 6.8

∑ 33,6 33.6

125


koeficienti: korelaciis wrfivi koeficienti, fexneris

koeficienti, spirmenis rangebis korelaciis koefici-

enti, determinaciis koeficienti, d. iulas asociaciis

koeficienti, k. pirsonis kontingenciis koeficienti, em-

piriuli da Teoriuli korelaciis damokidebuleba da

sxva. magram, yvelaze xSirad gamoiyeneba korelaciis

wrfivi koeficienti, romelic meryeobs -1 dan +1 mde.

korelaciuri kavSiris simWidrovis xarisxis dadgena

gulisxmobs gazomos, Tu rogor moqmedebs saSedego

movlenis ganviTarebaze,anu variaciis cvlilebaze miz-

ezobrivi faqtoris (wyviladi korelacia) an faqtoreb-

is (mravlobiTi korelacia) variaciuli cvalebadobani.

wrfivi kavSiris SemTxvevaSi, korelaciis simWidrovis

xarisxs, rogorc ukve aRvniSneT, gvixasiaTebs korel-

aciis wrfivi koeficienti, romelic SemuSavebul iqna

XIX saukunis 90-ian wlebSi ingliseli statistikosis,

biologisa da filosofosis karl pirsonis (1857-1936

ww.) mier. korelaciis wrfivi koeficientis gasaan-

gariSebel formulas aqvs Semdegi saxe :

zemoT motanili cxrilis mixedviT, sadac x -

saqarTvelos mSp–s moculobaa, xolo y - sagadasaxado Semosavlebis maCvenebeli, es monacemebi Seadgens:

nxyxy Σ

= = 93,10286 ; nxx Σ

= = 18,48571; nyy Σ

= =4,8

nxx

x

2)( −Σ=s = 3,543376;

nyy

y

2)( −Σ=s = 1,466775

korelaciis koeficienti Seadgens:

yx

yxxyrss⋅−

=δ x δy

126

Tamar kbilaZe

= = 0,841091

msoflios statistikuri aRricxvis Teoriasa da

praqtikaSi miCneulia, rom Tu koeficientis mniSvnelo-

ba 0–dan 0.3 -mdea, kavSiri sustia, 0.3-dan 0.6-mde- zom-

ieria, xolo Tu 0.6-dan 1-mdea, maSin kavSiri Zlieria.

Cvens magaliTze korelaciis wrfivi koeficienti r - 0.84-is tolia, rac Zalian Zlieria (84%-ia), anu mSp–sa

da sagadasaxado Semosavlis maCvenebels Soris mWidro

korelaciuri kavSiria.

aqedan ki is daskvna gamomdinareobs, rom gamarTu-

li sagadasaxado politika qveynis ekonomikuri zrdis

umniSvnelovanesi berketia.

Economy of Georgia in terms of Tax Reforms

T.Kbiladze

Economic growth of the country is achievable in terms of liberal tax policy. As a result of the tax reforms implemented in Georgia recently the number of taxes reduced from 21 to 6. Tax rates have been reduces as well. Currently the tax burden is 28 percent which is one of the lowest rates compared to many other countries.

On the current stage of Georgia’s economic development, economic growth indicator of the country closely correlates with the tax revenue growth rate. Correlation coefficient is 0.84 - which shows a very strong connection.

yx

yxxyrss⋅−

=δ x δy

466775.1*543376.38.4*48571.1810286.93 −

127

menejmenti, marketingi. turizmi

marketingis socialuri

pasuxismgebloba

iza gigauri


Tsu-is doqtoranti

Tanamedrove globaluri ekonomikis pirobebSi,

mzardi saerTaSoriso vaWrobis zegavleniT, sul ufro

meti yuradReba eTmoba marketingis eTikis sakiTxebs.

globaluri marketingis xanaSi, roca ufro da ufro

meti kompania Sedis saerTaSoriso bazrebze, eTikuri

sakiTxebi win wamoiweva, rac ganapirobebs korporaciuli

socialuri pasuxismgeblobis sakiTxebisadmi

yuradRebis gamaxvilebas, gansakuTrebiT, marketingis

konteqstiT. Teoretikosebi da praqtikosebi swavloben

da iTvaliswineben eTikuri marketingis, ekologiuri

“mwvane” marketingis, mizezTan dakavSirebuli

marketingis da socialuri marketingis sakiTxebs,

agreTve, mis gavlenas momxmareblebze, aqcionerebze,

sxvadasxva dainteresebul jgufebsa da kompaniis

finansur efeqturianoze.

marketingi mTavari biznesdisciplinaa, romelic

yvelaze metad zrunavs firmisa da garemos kavSirebze,

anu yuradRebas miapyrobs korporaciuli socialuri

pasuxismgeblobis centralur aspeqts. marketingis

disciplina ar aris statikuri, aramed ganixileba,

rogorc “cocxali organizmi”, romelic qmnis da iyenebs

axal koncefciebs, Teoriebs da meTodebs, raTa gavlena

128

iza gigauri

moaxdinos firmis qmedebebze.

miuxedavad imisa, rom marketingis definicia

da mniSvneloba Seicvala droTa ganmavlobaSi,

ucvleli darCa is faqti, rom marketingi aris

socialuri disciplina, romelsac adgili aqvs

sazogadoebriv, socialuri konteqstiT. magram

marketingis konteqstiT, jerac ar arsebobs

marketingis socialuri pasuxismgeblobis naTeli

gansazRvreba.amasTan, Zalian cota kvleva aanalizebs

marketingis rols korporaciuli socialuri

pasuxismgeblobis dizainsa da ganxorcielebaSi

. es ki warmoqmnis sirTuleebs marketingis socialuri

pasuxismgeblobis kvlevisas. Tumca, mniSvnelovania, rom

klientze marketingis orientirebulobam gadainacvla

dainteresebuli mxareebisken da aqedan gamomdinare,

marketingi ukve iTvaliswinebs ara mxolod kompaniis

momxmareblebis, aramed mTeli sazogadoebis

interesebs.

mkvlevarebi, vaalandi da sxvebi, warmogvidgenen

korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis

definicias marketingis konteqstiT: “korporaciuli

socialuri pasuxismgebloba aris dainteresebuli

mxareebis menejmenti, romlebisTvisac mniSvnelovania

pasuxismgeblobis mqone da upasuxismgeblo qmedebebi,

dakavSirebuli ekologiur, eTikur da socialur

fenomenTan imgvarad, rom Seiqmnas korporaciuli

sargebeli”.

1960-1970-ian wlebSi, rodesac marketingis

mkvlevarebma daiwyes korporaciuli socialuri

pasuxismgeblobis kvleva, isini fokusirebulni iyvnen

marketingis socialur movaleobebze da ara firmis

129

menejmenti, marketingi. turizmi

saerTo socialur rolze. Sedegadwarmoiqmnasocialuri

marketingis sfero, romelic specializebuli iyo

marketinguli saqmianobebis wvlilze socialurad

sasurveli qcevebisa da miznebis miRwevaSi.

amgvaradve, marketingis literaturaSi Seiqmna meti

codna marketingis menejerebis eTikuri aRqmis,

argumentaciebisa da gadawyvetilebebis miRebis

procesebis Sesaxeb. magram naklebi yuradReba

mieqca mTeli firmis eTikur pasuxismgeblobebs.

zogadad, warsulSi Catarebuli kvlevebi naklebad

iTvaliswinebda marketinguli Teoriisa da praqtikis

rols socialuri pasuxismgeblobis ganviTarebis

xelSewyobaSi mTeli organizaciis masStabiT. garda

amisa, warmatebuli marketinguli strategia yovelTvis

rodi ukavSirdeboda yvela dainteresebuli mxaris

moTxovnebisa da saWiroebebis dakmayofilebas, aramed

mxolod klientebze iyo kompaniebi orientirebuli. yvela

dainteresebul mxareze orientirebuloba ki niSnavs, rom

marketingi gamodis tradiciuli CarCoebidan (bazrebi,

konkurentebi da arxis wevrebi), raTa Seiswavlos da

mimarTos mcdelobebi yvela dainteresebuli mxaris

moTxovnebis dakmayofilebisken.

empiriuli kvlevebis Sedegad dadginda, rom, rac

ufro maRalia firmis wvlili socialur keTildReobaSi,

miT ukeTesia misi reputacia. xelsayreli reputacia

ki SesaZleblobas aZlevs firmas daawesos maRali

fasebi, miizidos saukeTeso aplikantebi da investorebi,

aseve, gazardos kompaniis wvdoma kapitalis bazarze.

reputacia mWidro kavSirSia brendis cnobadobasTan

da xels uwyobs brendis diferenciacias da

konkurentuli upiratesobis miRwevas. magaliTad,

130

iza gigauri

italiaSi, momxmarebelTa kvlevam imis Sesaxeb, aris

Tu ara kavSiri kompaniis socialuri orientaciis

aRqmasa da momxmarebelTa ganzraxvas Soris, SeiZinos

kompaniis produqtebi, daadastura, rom korporaciuli

socialuri pasuxismgebloba warmoqmnis ndobas, xolo

ndoba gardaiqmneba momxmarebelTa ganzraxvad, SeiZinon

produqtebi, anu zrdis brendis loialobas.

mkvlevarebma meiam da sxvebma, Seqmnes rvaetapiani

meTodologia marketingSi korporaciuli socialuri

pasuxismgeblobis gansaxorcieleblad:

1) organizaciuli Rirebulebebisa da normebis

dadgena.korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis

programa unda Seesabamebodes organizaciis

Rirebulebebs, normebsa da misias. arsebuli

Rirebulebebi da normebi gansazRvravs dainteresebul

jgufebs da dainteresebuli mxareebisTvis saintereso

umniSvnelovanes sakiTxebs;

2) dainteresebuli mxareebis dadgena.am etapze

mniSvnelovania dainteresebuli mxareebis saWiroebebis,

survilebisa da moTxovnilebebis gamocnoba. kompania

damokidebulia dainteresebuli mxareebis resursebze,

da piriqiT, organizaciis warmatebazea damokidebuli

dainteresebuli mxareebis keTildReoba;

3) dainteresebuli mxareebisTvis saintereso

sakiTxebis dadgena. es etapi moicavs imis gamokvlevas,

Tu romeli problemebi ainteresebT kompaniis

sxvadasxva dainteresebul jgufebs yvelaze metad,

razec organizaciam unda gaamaxvilos yuradReba

korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis programis

farglebSi;

4) korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis

131

menejmenti, marketingi, turizmi

mniSvnelobis Sefaseba. am etapze pirveli sami etapi

erTiandeba, raTa dadgindes korporaciuli socialuri

pasuxismgeblobis konkretuli gansazRvreba, romelic

gansakuTrebiT Seesabameba organizaciis interesebs.

es zogadi definicia gamoiyeneba mimdinare praqtikis

Sesafaseblad da socialuri pasuxismgeblobis

konkretuli iniciativebis SesarCevad. funqciuri

sferoebi, rogoricaa marketingi, gamoiyenebs

korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis

saqmianobebis am gansazRvrebas, romelic dainteresebuli

mxareebis interesebs Seefereba;

5) mimdinare saqmianobis revizia. socialuri

revizia aris biznesis efeqtianobisa da socialuri

pasuxismgeblobis Sefasebisa da reportingis procesi.

Tumca, kontrolis ganxorcieleba SeuZlebelia

miRweuli socialuri miznebis gazomvis RonisZiebebis

gareSe. socialuri pasuxismgeblobis auditis

ori mTavari kiTxvaa: ras iyenebs organizacia

dainteresebuli mxareebisTvis mniSvnelovani sakiTxebis

gansaxorcieleblad da romel saqmianobebs sWirdeba

gaumjobeseba;

6) korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis

iniciativebis ganxorcieleba. es procesi iwyeba

im problemebisTvis prioritetebis miniWebiT, rac

gamoikveTa mexuTe etapze. aq aRsaniSnavia ori ZiriTadi

kriteriumi: organizaciis finansuri done da problemis

gadaudebloba;

7)korporaciuli socialuri pasuxismgeblobis

stimulireba.mniSvnelovania, rom biznesis Siga da gare

dainteresebulma mxareebma icodnen ganxorcielebuli

iniciativebis Sesaxeb. sazogadoebrivi urTierTobebis

132

iza gigauri

departamenti awvdis informacias dainteresebul

mxareebs, rogoricaa aqcionerebi, sainvesticio fondebi,

biznespartniorebi da TanamSromlebi. amave miznisTvis

gamoiyeneba kompaniis internet gverdebi da tradiciuli

reklamac;

8) dainteresebuli mxareebis ukureaqciis miReba.

dainteresebuli mxareebisgan ukukavSiris misaRebad

gamoiyeneba kmayofilebis an reputaciis Sesaxeb

gamokiTxva. dainteresebuli mxareebis ukureaqcia

SesaZloa gamoyenebul iqnes, rogorc korporaciuli

socialuri pasuxismgeblobis menejmentis procesis

pirveli sami etapis gadafaseba grZelvadian

perspeqtivaSi. gamokiTxvam SesaZloa gamokveTos

axali da mniSvnelovani dainteresebuli jgufebi

an aRmoaCinos maTTvis saintereso sxva problemebi.

marketingi ki exmareba organizacias korporaciul

socialur pasuxismgeblobasTan dakavSirebuli saerTo

Rirebulebebisa da normebis ganxorcielebaSi.

amgvarad, socialuri pasuxismgeblobis

gansaxorcieleblad marketingSi gamoiyeneba

dainteresebuli mxareebis modeli. radgan marketingma

gadainacvla klientze viwro orientaciidan

urTierTobebis menejmentisken da yvela dainteresebuli

mxaris sargeblobisken, es modeli organizaciuli

identobisa da reputaciis Seqmnis safuZvelia.

TiToeuli kompania funqcionirebs gansaz-

Rvrul socio-ekonomikur garemoSi ama Tu im

dainteresebuli mxaris interesebis gaTvaliswinebiT.

.klasikuri gansazRvrebis Tanaxmad, dainteresebuli

mxarea nebismieri jgufi an individi, romelic axdens

gavlens an ganicdis zegavlenas korporaciuli

133


miznebis miRwevis Sedegad. mTavari dainteresebuli

mxareebi arian individebi, organizaciebi

da adgilobrivi sazogadoeba, romlebsac

pirdapiri kavSiri aqvT kompaniis saqmianobasTan

da romelTa mudmivi monawileobis gareSec korporacia

ver gadarCeba. arapirdapiri dainteresebuli mxareebia

individebi da organizaciebi, romlebsac iribi

kavSirebi aqvT kompaniis saqmianobasTan. isini gavlenas

axdenen korporaciaze an ganicdian misi saqmianobis

zegavlenas, magram ar arian arsebiTebi kompaniis

gadarCenisTvis. maT ricxvSi Sedis saxelmwifo

marTvis organoebi, arakomerciuli da sazogadoebrivi

organizaciebi, profesiuli kavSirebi, aqtivistebi,

konkurentebi da masobrivi informaciis saSualebebi

(ix. sqema).

kompaniis dainteresebuli mxareebi�

kvlevebi adasturebs, rom marketingis mxardaWera

mniSvnelovania socialuri pasuxismgeblobis

saxelmwifo marTvis

organoebi TanamSromlebi

konkurentebi klientebi

mTavari dainteresebuli mxareebi

arapirdapiri dainteresebuli mxareebi

momwodeblebi da

biznespartniorebi

masobrivisainformac

io saSualebebi

mflobelebi arakomerciuli da

sazogadoebrivi

organizaciebi

adgilobrivi

sazogadoeba profesiuli

kavSirebi

aqtivistebi

kompania

arapirdapiri dainteresebuli mxareebi

134

iza gigauri

dizainsa da ganxorcielebaSi. korporaciulma

socialurma pasuxismgeblobam unda moicvas sxvadasxva

dainteresebuli mxare; organizacia unda usmendes

da pasuxobdes dainteresebul jufebs, romlebic

qmnian organizaciul urTierTobebs1. marketinguli

komunikacia ki dadebiTi korporaciuli imijis

gavrcelebas uwyobs xels iseTi instrumentebis

meSveobiT, rogoricaa reklama, stimulireba, sajaro

gamosvlebi da sainformacio biuletenebi. aseTi

tipis komunikacia informacias awvdis dainteresebul

mxareebs firmis iniciativebis Sesaxeb, rac ukavSirdeba

socialuri pasuxismgeblobis gansazRvrul sakiTxebs2.bevri kompania acnobierebs, rom momxmarebelTa

molodinebis zrda, TanamSromlebis moTxovnebis

cvlileba, mTavrobis kanonmdebloba da

zewola, investorebis daintereseba socialuri

kriteriumebisadmi avalebs marketings, gamovides

organizaciisa da misi momxmareblebis farglebidan.

aqedan gamomdinare, kompaniebi unda akmayofilebdes

rogorc TavianTi klientebis, aseve sxva dainteresebul

mxareebis moTxovnebs, korporaciuli socialuri

pasuxismgeblobis meSveobiT3.1 Lindgreen, A., Swaen, V. & Johnston, W. 2009. The Supporting Function of Mar-keting in Corporate Social Responsibility. Corporate Reputation Review. 12: 120–139.2 Maignan, I, Ferrel, O.C. & Ferrel, L. 2005. A Stakeholder Model for Implement-ing Social Responsibility in Marketing. European Journal of Marketing. 39 (9/10): 956-977.3 Lindgreen, A., Swaen, V. & Johnston, W. 2009. The Supporting Function of Mar-keting in Corporate Social Responsibility. Corporate Reputation Review. 12: 120–139.

135


amdenad, Tanamedrove samyaroSi, mxolod

mogebis maqsimizeba ki ar aris mTavari, aramed ufro

mniSvnelovania biznesis gadarCena da socialuri

saWiroebebis dakmayofileba. amitom, saWiroa

amJamindeli dainteresebuli mxareebisa da socialuri

saWiroebebis dabalanseba momavlis saWiroebebTan1.

kvlevebi adasturebs, rom Tu kompania

daakmayofilebs yvela dainteresebuli mxaris

moTxovnebs, SeZlebs Semosavlis da mogebis gadidebas,

riTic gazrdis gadarCenis SesaZleblobas grZelvadian

perspeqtivaSi2. garda amisa, eTikas da socialur

pasuxismgeblobas dadebiTi gavlena aqvs kompaniis

warmatebaze, radgan momxmarebeli msjelobs eTikurad,

rac, didi albaTobiT, mis yidvebze axdebs gavlenas3.

amasTan, socialuri pasuxismgebloba zrdis brendis

Rirebulebas da momxmareblis loialobas. amgvarad,

socialuri pasuxismgebloba marketingis konteqstiT

gansakuTrebiT mniSvnelovania bazarze kompaniis

waramatebisTvis.

1 Hildebrand, D., Sen, S. & Bhattacharya, C.B. 2011. Corporate Social Respon-sibility: A Corporate Marketing Perspective. European Journal of Marketing. 45(9/10): 1353 – 1364.2 Lindgreen, A., SwAen, V. & JohnSton, w. 2009. the Supporting Function oF MArketing in corporAte SociAL reSponSibiLity. Corporate reputation review. 12: 120–139.3 Singhapakdi, A. Karande, K., Rao, C. P. & Vitell, S. J. 2011. How Important are Ethics and Social Responsibility? – A Multinational Study of Marketing Profession-als. European Journal of Marketing. 35 (1/2): 133 – 153.

136

iza gigauri

Social Responsibility of Marketing I. Gigauri

The presented article discusses the theory of social responsibility of marketing. There is a need for marketing to develop stakeholder orientation rather than a narrow customer orientation. Stakeholder orientation in marketing goes beyond markets, competitors and channel members to understand and meet all stakeholder demands. Marketing communication can help spreading positive corporate reputation through promotion, advertisements, public speeches, newsletters or other instruments. Social responsibility can be an effective marketing tool for improving a public image of a company. It is not just profit maximization but business survival and the satisfaction of societal needs are more important. Hence, it is necessary to balance current stakeholder and societal needs with those of the future.

137


sofiko jvarSeiSvili


Tsu-is doqtoranti

turizmi msoflioSi erT-erT udides da yvelaze

swrafad mzard industriad iTvleba. turizmze modis

globaluri mTliani erovnuli produqtis 6% da Se-

syidvebze danaxarjebis sul cota 13%. unikaluria

turizmis zrdis tempi, riTac igi sagrZnoblad aWar-

bebs ekonomikis sxva dargebs, ukanasknel 60 weliwadSi

msoflio turizmis moculoba TiTqmis 50-jer gaiz-

arda (20 mln turistidan 1950 wels, 980 mln-mde 2011

wels).

turizms mravalgvari (politikuri, ekonomikuri,

socialuri, kulturuli, fsiqologiuri) sargeblis

motana SeuZlia. msoflio turizmis organizaciis

marketinguli samsaxuris monacemebiT, turizmis ganvi-

Tarebis Tanmdevi procesebia: dasaqmeba (maT Soris al-

ternatiuli, regionebSi, qalebisa da axalgazrdebis);

siRaribesTan brZola; saxelmwifo Semosavlebis zrda;

infrastruqturis ganviTareba; ekonomikis diversifika-

cia; adgilobrivi kulturisa da xelosnobis xelSew-

yoba; garemos dacvis xelSewyoba; patriotuli aRzrda

(Siga turizmi); saerTaSoriso urTierTgagebis Camoya-

investiciebi saqarT-velos turizmSi: realoba

da perspeqtivebi

138

sofiko jvarSeiSvili

libebis xelSewyoba.

turizmis industriis ZiriTadi maxasiaTebeli

niSani modurobaa. moTxovnasa da miwodebas Soris

urTierTdamokidebuleba adamianTa SemecnebiT urT-

ierTobebs, maT molodinsa da Rirebulebebs efuZneba.

aqedan gamomdinare, turizmis sferoSi saqmianoba eqvem-

debareba kulturul filtrs, romelic drois mixed-

viT cvalebadia.

saqarTveloSi 2011 wels, rTuli da arastabi-

luri gare faqtorebis miuxedavad, ekonomikurma zr-

dam 7 % Seadgina. im pirobebSi, rodesac msoflio

globaluri krizisidan gamosvlis tempi mosalod-

nelze dabali aRmoCnda, xolo evrozonis krizisma

aRmosavleT evropisa da centraluri aziis qveynebis

ekonomikuri zrda Seaferxa, saqarTvelos ekonomika

zrdas ganagrZobda. es ZiriTadad ganpirobebuli iyo

eqsportisa da turizmis zrdiTa da saxelmwifo in-

vesticiebis maRali doniT. garda amisa, sabanko sesx-

ebis matebis kvaldakval, qveynis Siga moTxovnileba

gaizarda. mniSvnelovnad imata fuladi gadaricxvebis

moculobam, aseve ucxouri pirdapiri investiciebisa

da sxva saxeobis kerZo kapitalis Semodineba krizisis

Semdgom kvlavac stabilurad izrdeboda. magaliTad,

saqarTvelos sagareo savaWro brunva 2007 wels 6444,3

mln dolaridan, 2011 wels 9246,9 mln-mde gaizarda.

139


ცხრ

ილი

1მა

ჩვენ

ებლ

ები\

წლებ

ი20

0620

0720

0820

0920

10

აბს.

%აბ

ს.%

აბს.

%აბ

ს.%

აბს.

%სა

სტუ

მრო

ების

ა დ

ა კე

მპინ

გები

ს მ

ომს

ახუ

რებ

ა12

3,4

100

144,

311

6,9

140

113,

4511

1,8

90,6

147,

511

9,5

რ

ესტ

ორ

ნები

ს, ბა

რებ

ის,

სასა

დილ

ოებ

ის

მომს

ახუ

რებ

ა

და

მზა

საკვ

ების

მი

წოდ

ება

357,

110

040

8,4

114,

348

4,6

135,

7052

9,2

148,

263

9,1

178,

9

სარ

კინი

გზო

ტრ

ანსპ

ორ

ტი

102,

110

090

,388

,485

,083

,25

86,0

84,2

110,

510

8,22

სხვა სა

ხმელ

ეთო ტ

რან

სპო

რტ

ი დ

ა სა

ზღ

ვაო დ

ა კა

ბოტ

აჟუ

რი

წყლ

ის

ტრ

ანსპ

ორ

ტი

424,

610

057

1,5

134,

5955

9,6

131,

7952

6,0

123,

962

4,4

147,

05სა

ჰაერ

ო

ტრ

ანსპ

ორ

ტი

121,

710

013

0,1

106,

9016

3,9

134,

6719

9,5

163,

920

5,6

168,

94სა

მოგზ

აურ

ო

ბიუ

რო

ების

ა დ

ა ტ

ურ

ისტ

ულ

ი აგ

ენტ

ების

სა

ქმია

ნობა;

ტუ

რის

ტებ

ისათ

ვის

დახ

მარ

ების

აღ

მოჩე

ნა

297,

610

032

0,5

107,

6929

298

,11

271,

591

,234

7,9

116,

90

სულ

ტუ

რიზ

მის

სფერ

ოებ

ში14

26,6

100

1665

,111

6,71

1725

,212

0,93

1724

,112

0,9

2075

,114

5,45

ქვეყ

ნის

მშპ

20,5

2510

025

,236

122,

9528

,318

137,

9626

,315

128,

230

,467

148,

43ტ

ურ

იზმი

ს სფ

ერო

ების

წილ

ი ქვ

ეყნი

ს მშ

პ-ში

7,0

100

6,6

94,2

86,

187

,14

6,6

94,3

6,8

97,1

4

saqar

TveloSi

turiz

mis s

fer

oeb

Si

mTliani

produqc

iis d

inamika (Ses

ada-

ris

i fas

ebiT

, mln

lar

ebSi)

140

sofiko jvarSeiSvili

rac Seexeba uSalod turizms, dReisaTvis ekonomi-

kuri aspeqti turistul biznesSi iZens gansakuTrebul

mniSvnelobas. Sesabamisad saqarTveloSi turizmis

sferoebSi mTliani produqciis dinamikas aqvs zrdis

tendencia. turizmi qveynis swrafad ganviTarebadi kom-

pleqsia. amitom, mudmivad mimdinareobs saerTaSoriso

bazarze muSaobis axali formebis Zieba. saTanado yura-

dRebis amaRleba mniSvnelovnad zrdis turizmis

seqtoris rols saqarTvelos erovnul ekonomikaSi

(ix. cxrili 1).

saqarTvelos xelisuflebas gacnobierebuli aqvs,

rom adgilobrivi infrastruqturis mSenebloba ara

mxolod mosaxleobis keTildReobis donis asamaR-

lebladaa mniSvnelovani, aramed ekonomikuri zrdis

xelSemwyob sakvanZo elementsac warmoadgens. gzebi,

wyalmomarageba da sanitaruli infrastruqtura jer

kidev mniSvnelovan reabilitacias saWiroebs qveynis

umetes nawilSi. bolo wlebSi qveynis mTavrobam re-

gionuli ganviTarebis ramdenime iniciativa wamoiwyo.

2010 wels mTavrobam regionuli ganviTarebis saxelm-

wifo strategia daamtkica, romlis mizania regionebSi

socialur-ekonomikuri ganviTarebisaTvis xelSemwyobi

garemos Camoyalibeba da cxovrebis donis amaR-

leba. mTavroba cdilobs xeli Seuwyos turizmis

mdgrad ganviTarebas perspeqtiul regionebSi.

ukanaskneli ramdenime wlis ganmavlobaSi tur-

izmis ganviTareba saqarTveloSi prioritetulad aris

miCneuli, radgan turizmi es aris industria, romelic

moicavs saqmianobis mraval saxeobas. turizmis indus-

triis yvela segmenti urTierTkavSirSia da damok-

idebulia erTmaneTze. magaliTad, samTo-saTxilamuro

kurortis warmateba damokidebulia turistebis saTx-

ilamuro trasebze Cayvanaze, maT sastumroebSi gan-

141


Tavsebaze, kvebasa da sxva momsaxurebaze, romelsac

turistebs SesTavazeben dasvenebis periodSi. amitom,

turizmi msoflios bevri ganviTarebuli qveynisTvis

didi Semosavlebis Semomtani sferoa.

ramdenad didia turizmiT miRebuli ekonomi-

kuri Sedegebi, SeiZleba moviyvanoT erTi magaliTi: Tu

1950 wels msoflio turizmisgan miRebuli Semosava-

li Seadgenda 2,1 mlrd dolars, 1998 wels man 444,7

mlrd dolari Seadgina, xolo dReisaTvis igi Seadgens

919 mlrd dolars . turizmis ganviTareba qveynisTvis

uzrunvelyofs: adgilobrivi Semosavlebis zrdas; qm-

nis axal samuSao adgilebs; ganaviTarebs turistTa

momsaxurebis yvela dargs, turistuli centrebis in-

frastruqturas; iwvevs xalxuri rewvis da kulturu-

li centrebis muSaobis gaaqtiurebas; ganapirobebs

savaluto Semosavlebis zrdas.

aRniSnulidan gamomdinare, turizmis ganviTare-

bis ekonomikuri efeqtianoba gulisxmobs erTmaneTis

paralelurad da erTmaneTTan kavSiriT socialur-

ekonomikuri kompleqsis ganviTarebas. saqarTvelo

dReisaTvis saerTaSoriso turistul mimosvlaSi

mokrZalebul adgils ikavebs, Tumca, ukanaskneli sami

wlis ganmavlobaSi, SeiniSneba matebis maRali tempebi.

aRniSnuli zrda Seexeba rogorc Semomsvlel, aseve

gamsvlel turistebs. momaval wlebSi mdgomareoba

kidev ufro gaumjobesdeba axali turistuli centre-

bis da infrastruqturis keTilmowyobiT da saqarT-

velos saerTaSoriso imijis gazrdiT.

2010 wlis monacemebiT, saqarTveloSi ganxor-

cielebuli ucxouri investiciebi turizmis, energeti-

kis, mSeneblobis, uZravi qonebis, transportis, kavSirgab-

mulobisa da safinanso seqtorebSi TiTqmis Tanabrad

iyo gadanawilebuli. sul 814,5 mln dolaris investi-

142

sofiko jvarSeiSvili

cia Semovida. investiciebi turizmSi niSnavs am sf-

eroSi grZlvadian finansur dabandebebs rogorc

qveynis SigniT, aseve qveynis gareT. mas aqvs erTi mizani

- dabandebuli kapitalis gamoyenebiT mogebis miReba.

sxva sityvebiT rom vTqvaT, investiciebi turizmSi, es

aris kapitalis dabandebis safuZvelze axali turis-

tuli obieqtebis Camoyalibebis procesi, arsebulis

modernizacia da restruqturizacia, romelsac aqvs

unari awarmoos da gawios garkveuli turistuli mom-

saxureba. investiciebi turizmSi aris im SemTxvevaSi,

Tu aris moTxovna da Sesabamisad miwodeba da gamy-

idvelebis da myidvelebis da sxva am investiciur pro-

cesSi monawileebis interesebi emTxveva erTmaneTs, anu

arsebobs interesTa balansi. Tu es pirobebi dakmay-

ofilebulia, maSin investiciebi turizmSi iqneba xel-

sayreli rogorc turizmSi monawile kontigentisaT-

vis, aseve turistebisaTvis. dReisaTvis yvelaze maRali

investiciuri aqtivoba turizmis sferoSi aRiniSneba

im qveynebSi, sadac turizmi aRiarebulia prioritetul

sferod.

qveyanaSi Seqmnili sirTuleebisa da msoflio fi-

nansuri krizisis miuxedavad, mTavrobis liberaluri

ekonomikuri politikis Sedegad, saqarTveloSi ekono-

mikuri sirTuleebis daZlevis procesi SeiniSneba. amis

Sedegad saerTaSoriso arenaze qveynis amaRlebuli im-

iji saSualebas mogvcems, 2010 welTan SedarebiT, meti

investicia movizidoT. 2011 wels saqarTveloSi 980,6

mln dolaris ucxouri pirdapiri investicia ganxor-

cielda, nacvlad 814,5 mln dolarisa 2010 wels.

rac Seexeba ucxouri pirdapiri investiciebis

dinamikasa da struqturas 2007-2011 wlebSi, monacemebi

moyvanilia meore cxrilSi.

143


ucxouri

pirdapir

i in

vestic

iebi

saqar

TveloSi

ekono

mikis

seqtoreb

is mix

edviT (ml

n dol.)

cxril

i 2

wleb

i20

0720

0820

0920

1020

11

maCveneb

leb

iაბ

ს.%

აბს.

%აბ

ს.%

აბს.

%აბ

ს.%

სულ

2014

841.

610

015

6396

2.4

77,6

265

8400

.632

,681

4497

40,4

9806

00.7

48,7

მათ

შო

რის

: სო

ფლ

ის

მეუ

რნე

ობა

, თევ

ზჭე

რა

1552

7.9

100

7844

.350

,51

2232

6.9

143,

886

31.9

55,6

1360

7.1

87,6

სამთ

ომო

პოვე

ბით

ი მრ

ეწვე

ლო

ბა86

170,

010

018

105,

221

,01

1502

3,4

17,4

353

436

62,0

3735

443

,3

დამ

ამუ

შავე

ბელ

ი მრ

ეწვე

ლო

ბა31

2070

.910

018

8287

.860

,33

1247

81.7

39,9

1753

3556

,218

0768

.357

,9

ენერ

გეტ

იკა

3625

81,1

100

2948

64,8

81,3

2130

,60,

5821

878

6,03

1583

08,9

43,7

მშენ

ებლ

ობა

1718

91,8

100

5672

5,3

33,0

1052

18,8

61,2

147

05,9

2,73

3482

3,1

20,3

სასტ

უმრ

ოებ

ი დ

ა რ

ესტ

ორ

ნები

2420

75.9

100

1819

39.2

75,1

537

542.

315

,50

1712

27,

0713

906.

85,

74

ტრ

ანსპ

ორ

ტი

და

კავშ

ირგა

ბმუ

ლო

ბა41

6694

.710

042

2690

.010

1,4

9843

2.0

23,6

221

5116

51,6

1309

06.3

31,4

უძრ

ავი

ქონე

ბა30

543.

910

027

7837

.790

9,6

1474

10.3

482,

611

9253

390,

412

2212

.740

0,1

ჯან

მრთ

ელო

ბის

დაც

ვა დ

ა სო

ციალ

ურ

ი დ

ახმა

რებ

ა45

8.3

100

550.

612

0,1

289.

163

,08

1182

.425

7,9

1780

7.4

3888

დან

არჩე

ნი 2 ს

ექტ

ორ

ები

2191

04.1

100

1042

25.8

47,5

659

843.

327

,390

431

41,3

9343

9.3

42,6

საფ

ინან

სო 3 ს

ექტ

ორ

ი15

7723

.110

010

891.

76,

949

663.

431

,48

1074

0668

,117

7466

.711

2,5

144

sofiko jvarSeiSvili

mTliani ucxouri pirdapiri investiciebis 90 % ekonomikis 4 umsxviles seqtorze gadanawilda, maT So-ris: 48 % mrewvelobaze, 23 % safinanso seqtorze, 12 % energetikasa da 8 % mSeneblobis seqtorze modis.

ucxouri pirdapiri investiciebis 67 % evrokav-Siris qveynebidan ganxorcielda.

saqarTvelo turizmis qveyanaa, risi safuZvelic misi bunebriv-geografiuli pirobebia, igi yovelwli-urad sTavazobs turistebs axal Selamazebul adgi-lebs. saqarTvelos mTavroba turizmis ganviTarebas did prioritets aniWebs. am seqtoris maRali poten-ciali da ucxoeli investorebisaTvis gamartivebuli pirobebi did SesaZleblobas aZlevs saqarTvelos yovelwliurad gazardos ucxouri pirdapiri inves-ticiebi turizmSi.

saqarTveloSi, mTeli wlis manZilze, turiste-bisaTvis mimzidvelia Tbilisi, mcxeTa, siRnaRi da aS. zafxulis sezonze ki yvelaze moTxovnadia baTumi, xolo zamTris sezonze turistebi mniSvnelovan yura-dRebas aniWeben mTian regionebs, kerZod, svaneTsa da TuSeTs. turistulad saintereso adglebia aseve qobu-leTi, quTaisi da a.S.

2010 wlis monacemebiT, saqarTvelos ewvia daax-loebiT 2 mln turisti. saqarTveloSi Camosuli ucx-oeli moqalaqeebis raodenobam 2011 wels Seadgina 2 822 363, rac 39 %-iT aRemateba wina wlis monacemebs. dsT-s qveynebidan aqtiurad Camodian saqarTveloSi azerbai-janelebi - 714418; somxebi - 699382 da rusebi - 278458, aseve dsT-s sxva qveynebis moqalaqeebi; samxreT aziis qveynebidan ZiriTadi stumrebi arian iranelebi 38 878; amerikis qveynebidan - aSS - 4155; aziidan Cinelebi - 6522; aRmosavleT xmelTaSua zRvis evropidan - Turqe-bi - 202 491, ebraelebi - 5991; evropis qveynebidan I ad-gilizea germania - 22 204, meoreze saberZneTi - 17 664, Semdgom modis didi britaneTi - 12 613, poloneTi - 12 082 da safrangeTi - 10 695 (ix.grafiki da cxrili 3).

145


saqarTveloSi Semosul turistTa dinamika (2000-2011ww)

2011 wels saqarTveloSi Semosul turistTa mTliani

raodenobis struqtura qveynebis mixedviT

cxrili 3

qveyana turistTa raodenoba % –iT

mTlianis mimarT

აზერბაიჯანი 714418 25

სომხეთი 699382 25

რუსეთი 278458 10

აშშ 4155 0,15

ირანი 38878 1,0

ჩინეთი 6522 0,23

თურქეთი 202491 7

ისრაელი 5991 0,212

გერმანია 22204 0,8

საბერძნეთი 17664 0,6

დიდი ბრიტანეთი 12613 0,4

პოლონეთი 12082 0,4

საფრანგეთი 10695 0,3

დანარჩენი ქვეყნები 826096 28,9

146

sofiko jvarSeiSvili

Semosuli vizitorebis mokle mimoxilviTac na-

Telia, rom saqarTvelo ukve moeqca saerTaSoriso

turizmis mzardi interesebis sferoSi da misma na-

kadebma Cvenkenac daiwyo gadmonacvleba. magram, qveyanam

rom maqsimalurad gamoiyenos arsebuli rekriaciuli

resursebi da turistuli potenciali, saWiroa tur-

izmis sferoSi arsebuli mravali problemis gadaWra.

mTavari isaa, rom saqarTvelos jerjerobiT ar SeuZlia

garesamyaros SesTavazos maRali donis turistuli

produqti, mdgomareobas arTulebs is garemoebac, rom

saqarTveloSi ucxoeli turistebisTvis dasveneba an

mogzauroba sakmaod Zviri jdeba. Camofrenisa da sas-

tumroebSi RamisTevis siZviris gamo, servisis donec da

turmomsaxurebis fasic didad aRemateba mis xarisxs.

Tumca, am bolo xans saqarTvelos turistuli bazari

metad mimzidveli gaxda iseTi brendebisaTvis, rogori-

caa sastumroTa qselebi: „redisoni“, „haiati“, „hiltoni“,

„kempinski“, „interkontinentali“ da sxva. es im aqtiuri

marketinguli saqmianobis Sedegia, romelsac turizmi-

sa da kurortebis departamenti da qarTuli turistu-

li kompaniebi axorcieleben saerTaSoriso turistul

gamofenebSi monawileobiTa da ucxouri investiciebis

mozidviT.

aqve aucilebelia yuradReba gamaxvildes im faq-

tze, rom saqarTveloSi dRes ZiriTadi aqcenti ga-

datanilia ucxoeTidan turistebis mozidvaze, Tumca,

aranaklebia saqarTvelodan sazRvargareT wamsvlel

turistTa raodenobac. TavisTavad sxvadasxva qveynis

monaxuleba-gacnoba adamianTa bunebrivi moTxovnile-

baa da amasac saTanado xelSewyoba sWirdeba. miT umetes,

rom sagareo turizmis swori organizebis SemTxvevaSi,

147


Cveni moqalaqeebic garantirebuli iqnebian xarisxi-

ani momsaxurebiT, usafrTxoebiT da saxelmwifoc

garkeveul sargebels naxavs (adgilobrivi turopera-

torebis dabegvris xarjze). problema dReisaTvis isaa,

rom sakmao raodenobiT damsvenebeli ucxoeTSi (Ziri-

Tadad – TurqeTSi, bulgareTsa da a.S.) mxolod imitom

miemgzavreba dasasveneblad, rom ufro iafad miiRos

ukeTesi xarisxis momsaxureba, vidre es saqarT-

veloSia SesaZlebeli. anu, realurad saqarTvelodan

finansuri resursebi mxolod imitom gaedineba, rom

ar SegviZlia uzrunvelvyoT sakuTari moqalaqeebi

konkurentuli, maRalxarisxiani turistuli momsax-

urebiT. cxadia, turistul biznesSi mdgomareobis

gaumjobeseba xels Seuwyobs am Tanxebis didi nawilis

isev saqarTveloSi darCenas.

saqarTvelos ekonomikuri winsvlisa da investicie-

bis mozidvis gaaqtiurebisaTvis, Zalze mniSvnelovania

biznes da profesiuli turebis mowyoba, rac xels

Seuwyobs sxvadasxva sferoSi adgilobrivi situaciis

gacnobas, sapartnioro urTierTobebis Camoyalibebas,

investiciebis droul da efeqtian ganTavsebas da sabo-

loo angariSiT, saqarTvelos ekonomikuri, profesiuli

da samecniero potencialis zrdas. am mimarTulebiT

Zalze aqtualuria saerTaSoriso konferenciebis, kon-

gresebis, forumebis, gamofenebis da a.S. mowyoba, gan-

sakuTrebiT, Tu amas perioduli da tradiciuli xa-

siaTi miecema, rac gazrdis qveynis prestiJs da sul

ufro met da seriozul monawiles moizidavs.

turizmi TavisTavad biznesis sakmaod momge-

biani sferoa da SeuZlia mniSvnelovani zegavlena

moaxdinos ara marto qveynis masStabiT Semosavleb-

148

sofiko jvarSeiSvili

is zrdaze, aramed stimuli misces turizmTan pirdapir

an iribad dakavSirebuli sxva sferoebis (kvebis da

msubuqi mrewveloba, mSenebloba, jandacva, sporti,

kultura da a.S.) ganviTarebas, dasaqmebas, investicie-

bis zrdas da a.S., Tumca, intensiuri ganviTarebis

gansakuTrebiT sawyis etapebze, aucilebelia finan-

suri resursebis fokusirebuli koncentracia tur-

izmis infrastruqturis raodenobrivi da xarisxo-

brivi TvalsazrisiT kritikuli masis Sesaqmnelad,

raTa Tavidanve moxdes potenciuri turistebisaTvis

mravalferovani da maRali xarisxis momsaxurebis

SeTavazeba.

Investments in Tourism Sector of Georgia: Reality and Perspectives

S. Jvarsheishvili

It’s widely known that tourism plays important role in peaceful coexistence of different countries and nations. It contributes to strength-ening of good neighbor policy, social and economic cooperation and dialogue between cultures.

With its geopolitical location and natural, historical and cultural resources Georgia has huge potential for tourism development. There-fore, it is important to maximally benefit from the favorable opportuni-ties offered by farther development of tourism.

Accordingly, the article analyzes the current investments in tour-ism sector of Georgia. The arguments are provided to prove the impor-tance and priority of tourism development in the country, perspectives of tourism development are discussed.

149


Tbilisis samSeneblo kompleq-

sis klasterizacia da kompania

`haidelbergcementis~ adgili

masSi

irina jelia

saqarTvelos teqnikuri universitetis

doqtoranti

Bbolo periodSi ekonomikuri Teoriis ganviTare-

baSi dadga etapi, rodesac adrindeli Sexedulebebis

Zireuli cvlilebebis safuZvelze yalibdeba uaxlesi

socialur-ekonomikuri azrovneba da iqmneba Sesabam-

isi Teoriul-meTodologiuri baza. es aris ekonomi-

kis Seuqcevadi globalizaciis Sedegi da mas unda

daeyrdnos globaluri sistemis yvela Semadgeneli

nawili, erovnuli ekonomikebis da maTi Semadgeneli

ekonomikuri subieqtebis CaTvliT.

ekonomikis globalziaciam kiTxvis niSnis qveS

daayena ekonomikis dargobrivi mowyobis vargisianoba

rogorc xisti, viwro, mouqneli formisa, da upirate-

soba klasterul gaerTianebebs mianiWa.

ase, rom klasteri da klasteruli politika ax-

ali fenomenia. jer misi arc universaluri formaa

damuSavebuli da praqtikuli nabijebic axla idgmeba.

amitom, am sakiTxze wera advilic aris da Znelic. ad-

vilia imitom, rom rasac dawer, gameorebasa da pla-

giatSi ar CageTvleba, Znelia imitom, rom rasac dawer

`wakiTxvad unda Rirdes~.

saqarTvelos jerjerobiT arc klasterebi aqvs

150

irina jelia

da arc klasteruli politikaa SemuSavebuli. Teoriu-

li planiT arsebobs ramdenime mecnieris (profesorebi

e. baraTaSvili, i. gagniZe, l. yorRanaSvili, n. bakaSvili,

r. sandroSvili, m. xarxeli, r. mamulaZe, T. abralava,

n. faresaSvili da sxvebi) publikaciebi, daculia ori

disertacia da dawerilia erTi saxelmZRvaneloc, ma-

gram yvela isini calkeuli mecnieris naazrevia da

erTianisistemis saxiT ar aris Camoyalibebuli qveynis

klasterul politikis safuZvlad rom gamodges.

rogorc aRvniSneT, saqarTvelos aseTipolitika-

saerTod ara aqvs. es sakiTxi ideis donezec ki ar dam-

dgara saqarTvelos mTavrobaSi. es maSin, roca msof-

lios bevr qveyanaSi am mimarTulebiT didi samuSaoa

gaweuli da mravali klasteruli iniciativa xorciel-

deba (fineTSi, iaponiaSi, SveicariaSi, germaniasa da a.S.).

klasterebis Seqmnis ori meTodi arsebobs: `qvevi-

dan _ zeviT~ da `zevidan _ qveviT~. imisaTvis, rom ar

dagviandes,anu klasterizaciis procesi droSi ar

gaiwelos, sjobia saqarTveloSi igi zevidan daiwyos.

e. i. saqarTvelos mTavrobis aparatSi unda Seiqmnas

klasteruli politikis centri, misi filialebi ki

gaixsnas saqarTvelos regionebis municipalur mmarT-

velobebSi. es centri daamuSavebs qveynis klasterul

politikas, Seqmnis sakanonmdeblo bazas, Seadgens

rogorc klasterul, aseve erToblivi kvlevis pro-

gramebs, Seqmnis klasterebis ganviTarebis stimulireb-

is sqemebs, gamoZebnis savaraudo dafinansebis wyaroebs

da a.S. igives gaakeTeben regionuli klasteruli cen-

trebi Tavisi regionis masStabiT.

aseTi struqtura, sasurvelia, pirvel rigSi, Seiqm-

nas q. Tbilisis regionSi, xolo pirveli klasteri

151


dafuZndes Tbilisis samSeneblo kompleqsSi. Tbili-

si SevarCieT imitom, rom igi Zlieri, ganviTarebadi da

perspeqtiuli regionia, Tbilisis samSeneblo kompleq-

si ki imitom, rom igi Tbilisis ekonomikis xerxemals

warmoadgens. es kompleqsi axlac struqturulad aw-

yobilia, muSaobs kargad da misi Casma klasteris Car-

CoebSi ar iqneba Zneli.

klasteruli politikis Camoyalibebis univer-

saluri meTodika ararsebobs. amdenad,saqarTvelos

mTavrobaSi Cven mier gasaxsnelad rekomendebuli

klasteruli politikis centrs Tavdapirvelad gau-

Wirdeba muSaoba, magram mas am kuTxiT SeuZlia gamoi-

yenos sxva qveynebis didi gamocdileba da es politika

aagos erovnul TaviseburebaTa gaTvaliswinebiT. am

politikaze dayrdnobiT amave centrma unda Seadginos

qveynisklasteruli ganviTarebis strategia.

msoflio masStabiT klasterebis dafuZnebaSi

qalaqebis meriebi metad aqtiuroben. sul axlaxan q.

odesis meriam daafuZna odesis sazRvao klasteri1. es-

magaliTi unda gadmoiRos Tbilisis meriamac da daa-fuZnos Tbilisis samSeneblo klasteri, romelSic

gaerTiandeba q. Tbilisis samSnebelo kompleqsSi Sema-

vali 74 samSeneblo organizacia, saSen masalaTa, kon-

struqciaTa da detalebis sawarmoebi, saproeqto saagen-

toebi da sxv. radgan Tbilisis samSeneblo klasteri

ukve arsebobs Canasaxovan mdgomareobaSi, vfiqrobT, იgi sazRvargareT cnobili 3 modelidan,2 unda dafuZndes

pirveli tipis modeliT. Cven mier transformirebuli

da qarTul pirobebs misadagebuli es modeli ase gam-

oiyureba:

1 Онофрей И.В. Моделирование транспортного кластера в Одесской области; კონფერენციის მასალები, თსუ, 2012, 6-7 აპრილი, გვ. 468.2 ბიზნესის მართვის კლასტერული პოლიტიკა, თბ., 2012, გვ. 222.

152

irina jelia

Tbilisis samSeneblo klasteris rekomendebuli

sqema

rogorc sqemidan Cans, Tbilisis samSeneblo klas-

teris erT-erTi ZiriTadi monawile iqneba kompania

`haidelbergcementi~, რომლის miwodebuli cementi da

betoni mSeneblobis `puria~. ყურადღებას გავამახვილებთ იმაზე, Tu rogor unda Sevides igi klasterSi da ra

strategia unda ganaxorcielos.rogorc cnobilia, klasterebis racionaluri

variantisSeqmna-ganviTareba unda efuZnebodes sam prin-

cips. esenia:

monawileTa pozicia;

ekonomikuri mdgradoba;

ekonomikuri stabiluroba.

es principebi exeba klasteris yovelmdgenels.

Tbilisismeria

Tbilisismeriisklasterizaciisce

ntri

teqnologiuritransferiscentri

saqarTvelosteqniku-riuniversitetismSeneblobisfakulteti (laboratoriebi, kaTedrebi),kerZosaavtorojgufebi, saproeqtosaagentoebi da sxv.

arqmSeninspeqcia, urbanizaciis da mSneblobisdeparta-menti, arqiteqturisadgilobrivisamsaxurebi da sxv.

TbilisissamSeneblokompaniebi

danarCenikontragentebi

momwodeblebi

kompania `haidelbergcementi~

samSenebloproduqciisgamsaRebelidistributorebi

153


swored am principebze avageT kompania `haidelbergce-

mentis~ strategia Tbilisis samSeneblo klasterTan

mimarTebით.

imis mixedviT, monawileebs ra adgili ukaviaT-

klasterSi _ sawyisi, Sualeduri, saboloo Tuk om-

binirebuli _ klasterebi jgufdeba teqnologiur,

sawarmoo-teqnologiur, sagnobriv, dargobriv da darg-

TaSoris klasterebad.

Tbilisis samSeneblo klasteris procesis 10-r-

golian sistemaSi kompania ̀ haidelbergcementi~ rogorc

cementis momwodebeli, ikavebs pirvel rgols, anu sawyis (V1) pozicias ( ). aseTi klasteri

teqnologiuria. amis garda, radgan kompania `haidel-

bergcementi~ maRalrentabelურია (18,1%), xarjebs am-

cirebs yovelwels (2011 wels 1 tona cementis damzade-

bis xarjebma Seadgina 102,5 lari, nacvlad 2008 wels

120,1 larisa), gayidvebis moculoba აშკარად იzrdeba (2011 wels man Seadgina 90092 aTასი lari, anu 19%-iTme-

ti, vidre 2008 wels),1 aqvs sawarmoo potencialis gamoy-

enebis maRali done da betonis da cementis maRal

konkurentunarianoba, ანუ ის ხასიათდება maRali ekonomi-

kuri mdgradobით (G1 _ situacia) da am mdgomareobiT

Sedis klasterSi.

kompaniis ekonomikis stabilurobaze მრავალი Siga da gare faqtori moqmedebs. Cven SevarCieT 14 faqtori,

SevqmeniT kompaniis specialistebisgan eqspertTajgufi,

CavrTeT isini gamokvlevaSi da vTxoveT miecaT am faq-

torebisTvis baluri Sefasebebi. miRebuli SedegiT (იხ. ცxrილი) aRmoCnda, rom yvelaze maRali saSualoqulebi

mieca Semdeg faqtorebs:

kompania ,,haidelgbergcementis~ masalebi

154

irina jelia

X12 _ regionis (e. i. Tbilisis) investiciuri mimz-

idveloba _ 14 qula;

X1 _ sawarmoo procesebis marTva da ganviTareba

_ 12,5qula;X4_sawarmoSi teqnologiebis danergva_ 11,5qula;X7 _ sawarmoSi kadrebis denadoba _ 11,34qula;X2 _ sawarmos mobiloba _ 11,17qula;X6 _sawarmoო potencialis gamoyeneba _ 11 qula;X11 _ sawarmos investiciuri mimzidveloba _ 10

qula;X9 _ ZiriTadi resursebiT uzrunvelyofa _

9,17qula.danarCeni faqtorebis gavlena gamoiricxa. miRebu-

li Sedegi niSnavs, rom kompania `haidelbergcementze~

აxlac da klasterSi misi monawileobis SemTxvevaSic,

es rva faqtori moaxdens masze gavlenas da misma xe-

lmZRvanelobam am faqtorebs unda miaqcios meti yura-

dReba.

amJamad, kompania `haidelbergcementi~ lideria

saqarTvelos cementis mrewvelobaSi, magram praqtika

gvarwmunebs, rom TandaTan arenaze gamosvlas iwyebს sxva firmebic. marTalia, maT აxla `haidelbergcemen-

tisTvis~ saTanado konkurenciis gawevis potenciali

ar gaaCniaT, magram momavalSi, anu ̀ haidelbergcementis~

Tbilisis klasterSi gaerTianebis dros, maT es po-

tenciali da masze `Tavdasxmis~ Zala SeiZleba gauCn-

deT. amitom, Cveni azriT, kompania `haidelbergcementma~

unda gaiTvalsiwinos momavlis es viTareba da Tavisi

klasteruli strategia mainc lideris poziciaze daam-

yaros. igiunda iyos SeteviTi an aqtiuri Tavdacvis, anda Zalebis demonstrirebis strategia.

155


kompania `haidelbergcementze~ eqspertTa mier

garemo faqtorebis gavlenis Sefasebebi

(balebiT)

Eqspertebi

#1 #2 #3 #4 #5 #6 saSua-loba-li

X114 10 11 15 13 12 12,5

X210 10 13 10 12 12 11,2

X35 6 7 5 4 5 6

X410 9 13 12 11 14 11,5

X55 5 7 4 5 6 5

X69 10 10 12 12 13 11

X79 9 13 14 12 11 11.34

X86 9 7 5 7 7 7

X95 8 10 10 10 12 9,17

X10_ _ _ _ _ _ _

X118 8 12 12 11 9 10

X1214 14 13 15 15 15 14

X13_ _ _ _ _ _ _

X14_ _ _ _ _ _ _

amJamad, kompania SeteviT strategias axorcielebs.

mas cementis patar-patara mwarmoeblebi lideris mim-

devrebis rolSi yavs Cayenebuli. vfiqrobT, klasterSi

muSaobisas mas ufro gamoadgeba ara SeteviTi, aramed

aqtiuri Tavdacvis strategia, rasac vasabuTebT Semde-

giT: roca Tbilisis samSeneblo klasteri Seiqmneba, masSi

`haidelbergcementis~ garda, Tavs moiyriს patar-patara

156

irina jelia

cementis sawarmoebic (kerZod, TbilisSi da TbilisTan

axlos ganlagebuli). აse, rom maT erT ojaxSi, erTi

`qolgis qveS~ mouwevT muSaoba da maT Soris konkuren-

cia ufro partniorul Sejibrebas daemsgavseba. cx-

adia, aseTi partnioruli TanamSromlobis pirobebSi, `haidelbergcements~ ar gauCndeba maTze„ Tavdasxmis“ da maTi CaZirvis survili. Tumca, amasTan, igi mudmi-

vad unda ecados SeinarCunos da gaamyaros dRevandeli

lideris pozicia, რასაც igi miaRwevs aqtiuri Tavdacvis

strategiis gatarebiT.

Clustering of Tbilisi Construction Complex and the Position of HeidelbergCement in the Cluster

I. Jelia

The article discusses the issue of setting up a construction business as a cluster. In addition, it is noted that construction clusters are new for Georgia, but the issue is intensively considered and working on all over the world.

The author considers that it’s necessary to establish a cluster center in the state administration of Georgia and its branches in the regional municipalities. In close cooperation these centers will develop cluster polices, strategies, elaborate the cluster programs, etc.

From the author’s point of view, one of the first clusters to be developed in Tbilisi is Tbilisi Construction Complex and suggests the possible cluster scheme and the position of the country’s leading cement manufacturing company “HeidelbergCement” in the cluster.

157


giorgi xiStovani

erekle pirveli

bremenis universitetis doqtorantebi

saqarTveloSi, bolo ori aTwleulis manZilze, sx-

vadasxva politikuri aqtoris mxridan ukve ramdenjerme

moxda specifikuri politikur-ekonomikuri ganviTarebis

modelis SerCeva1. maT Soris, 2003 wlidan yvelaze metad

e.w. „modernizaciis hipoTeza“2 dominirebs, romlis Zir-

iTadi maxasiaTebeli, Tavdapirvelad, mosaxleobis erT

sulze mSp-is zrdaa, ramac ukve Semdgom etapebze unda

ganapirobos qveynis demokratiuli ganviTareba. Sedegad,

qveynis politikurma elitam sakuTari ekonomikuri poli-

tikis prioritetebad, pirvel rigSi, ucxouri pirdapiri

investiciebis (upi) zrda, saxelmwifos sakuTrebaSi arse-

buli qonebis privatizeba da qveynis ekonomikis liber-

alizebis procesis daCqareba gamoacxada3.

korporaciis politikuri pasuxis-

mgebloba da misi gavlena kompanie-

bis ZiriTad finansur maCveneblebze

(qarTuli sadazRvevo

seqtoris magaliTze)

1 Christophe, Barbara (2006): Capitalism as Organized Chaos- The Political Econ-omy of Georgia under Eduard Shevardnadze, in: David Lane/Martin Myant, eds.: The Varieties of Post-Socialist Capitalism, Oxford; Papava, Vladimer (2005): On the theory of post-Communist economic transition to market, International Journal of Social Economics, Vol. 32 Iss: 1 pp. 77 – 97.2 Lipset, S.M. (1959): Some social requisites of democracy: economic development and political legitimacy, American Political Science Review 53, pp. 69–105.3 Papava, Vladimer (2006): The Political Economy of Georgia’s Rose Revolution, Orbis, Volume 50, Issue 4, Pages 657–667.

158

giorgi xiStovani, erekle pirveli

ganxorcielebuli reformebiT gamowveuli poziti-

uri Sedegebis arasruli CamonaTvali ase gamoiyureba:

mniSvnelovnad gaizarda qarTuli sagadasaxado samar-

Tlis aRsrulebis xarisxi1, rasac empiriulad, rogorc

wesi, sawarmoebis Rirebulebis zrda da korporatiuli

mmarTvelobis xarisxis gaumjobeseba mohyveba2; koruf-

cia, romelsac negatiuri gavlena aqvs qveynis ekonomikis

zrdaze, sawarmoebis Rirebulebaze, kapitalis xarjebsa

da korporatiuli mmarTvelobis3 xarisxze, 2003 wlidan

saqarTveloSi mniSvnelovnad Semcirda4; finansuri bazre-

bis gaxsna da misi liberalizacia saqarTvelos mTavro-

bis gacxadebuli politikaa, romlis samuSao instrumen-

tebi5 warmatebiT dainerga saqarTveloSi6, pozitiurad

korelirdeba qveyanaSi upi–s zrdasTan, gansakuTrebiT

e.w. Emerging Market-ebSi7 da aseve, iwvevs sawarmoebis Rire-

bulebis zrdas8.

1Papava, Vladimer (2009): The “Rosy” Mistakes of the IMF and World Bank in Georgia, Problems of Economic Transition, vol. 52, no. 7, November 2009, pp. 44–55. 2 Mihir A. Desai, Alexander Dyck, Luigi Zingales (2007): Theft and taxes, Journal of Financial Economics 84, pp. 591–623. 3 Lee Charles M. C. and Ng David (2009): Corruption and International Valuation: Does Virtue Pay?, THE JOURNAL OF INVESTING, Winter 2009, 23-41; Ng, David, (2006),"The impact of corruption on financial markets", Managerial Finance, Vol. 32 Iss: 10 pp. 822 – 836. 4Schwab, Klaus (2012): Global Competitiveness Report 2012-2013. 5 Djankov Simeon, La Porta Rafael, Lopez-De-Silanes Florencio, Shleifer Andrei (2002): THE REGULATION OF ENTRY, The Quarterly Journal of Economics, February 2002, pp. 1-37. 6 „Doing Business 2012“ (2011), informacia mopovebulia 2012 wlis 6 seqtembers eleqtronuli resursis misamarTidan: http://www.doing-business.org/reports/global-reports/doing-business-2012. 7 Agosin, Manuel R. & Machado, Roberto (2007): Openness and the International allocation of foreign direct investment, Journal of Development Studies, 43:7, pp. 1234-1247. 8Choong Tze Chua, Cheol S. Eun, Sandy Lai (2007): Corporate valuation around the world: The effects of governance, growth, and openness, Journal of Banking & Finance, 31, pp. 35–56.

159


ekonomikis calkeuli komponentis xarisxis ase-

Ti STambeWdavi gaumjobesebis miuxedavad, mTlianobaSi,

qarTuli ekonomikis ganviTarebis modeli garkveuli Tav-

iseburebiT gamoirCeva. Sedegad, ver xerxdeba ekonomikis

iseTi mniSvnelovani elementebis ganviTareba, rogoricaa

kapitalis bazari1, qveyanaSi Zalian mcirea inovaciuri

ekonomikis komponenti, Business Sophistication-is maCvenebliT

saqarTvelo msoflioSi erT-erT ukanasknel, xolo anti-

monopoliuri politikis efeqtianobis xarisxiT saqarT-

velo 144 qveynidan 141-e adgilze gvxvdeba2. am yvelafris

Sedegad, Vita Economy-is3 wili mSp-Si kvlav Zalian dabali

rCeba.

aRniSnulidan gamomdinare, Cveni kvlevis mizania, im

damatebiTi faqtoris dadgena, romelic nawilobriv axsnis

ekonomikis aseTi Taviseburi da calmxrivi ganviTarebis

models. winamdebare statiaSi moxdeba erT-erTi aseTi

ganmapirobebeli faqtoris, Corporate Political Responsbility-is (CPR) fenomenis gaanalizeba. ufro konkretulad, kvlevis

mizania, sadazRvevo seqtoris da am seqtorSi warmodge-

nili calkeuli kompaniis moklevadiani finansuri Sede-

gebis analizis magaliTze ganixilos zemoT xsenebuli

fenomenis qveynis ekonomikuri ganviTarebis modelze gav-

lena.

1950-iani wlebidan, samecniero literaturaSi dam-

kvidrda termini Corporate Social Responsbility (CSR), romelic

kompaniis qcevis normebis erTobliobas gulisxmobs4;

1 Christophe, Barbara (2006); Schwab, Klaus (2012): Global Competitiveness Report 2012-2013.2 Schwab, Klaus (2012): Global Competitiveness Report 2012-2013.3 Papava, Vladimer (2010): The Problem of Zombification of the Postcommunist Necro-economy, Problems of Economic Transition, vol. 53, no. 4, August 2010, pp. 35–51; Pa-pava, Vladimer (2002): Necroeconomics - the theory of post-Communist transformation of an economy, International Journal of Social Economics, Vol. 29 Iss: 10 pp. 796 – 805.4 Bowen, H. (1953): Social responsibility of the businessman. New York: Harper and Ro; Davis, K (1967): Understanding the social responsibility puzzle: What does the business-man owe to society? Business Horizons, 10(4), 45−50.

160


aRniSnuli qcevis normebis nebayoflobiTi Sesruleba,

kompaniebis mxridan sazogadoebis winaSe socialuri pa-

suxismgeblobis arsebobaze metyvelebs, xolo grZelvadi-

an perspeqtivaSi, aseTi qcevis Sedegad kompania, rogorc

wesi, finansur sargebels elis. sainteresoa, rom saqarT-

veloSi, misi bolo aTwleulis ganviTarebis process

Tan axlavs (politikur-ekonomikuri) anomalia, romelic

Zalian hgavs CSR-is fenomens, magram amavdroulad misi

veqtori, sul sxva aqtorebsa da sxva tipis valdebulebe-

bze aris mimarTuli. am fenomens SeiZleba Corporate Political Responsbility (CPR) vuwodoT da igi saxezea, rodesac bazris

rigiTi kerZo moTamaSe CPR-is farglebSi, dgeba aucile-

blobis winaSe, Seasrulos saxelmwifos mier dadgenili

da rogorc wesi, misTvis finansurad saziano politikur-

ekonomikuri aqtivoba/saqmianoba. ra ganapirobebs CPR-fenomenis arsebobas da ra tipis maxasiaTeblebi gamo-

arCevs mas� - Cven vTvliT, rom saqarTvelos magaliTze,

aRniSnuli sakiTxis Teoriuli da praqtikuli ganxilva

interess ar unda iyos moklebuli.

rodesac aseTi anomaliebis gaCenis gamomwvev miz-

ezebs veZebT, pirvel rigSi, aucilebelia istoriuli faq-

torebis ganxilva. aseTi tipis politikur-ekonomikuri

fenomenis gamomwvevi istoriuli faqtorebi SeiZleba sab-

WoTa command economy-is farglebSi arsebul totalur

saxelmwifo diqtatSi da Semdeg ukve, gvian sabWoTa kav-

Siris periodSi veZeboT, rodesac saqarTveloSi, ukve Sem-

subuqebuli „command economy”-is pirobebSi, ”sabWoTa bi-

znesmenebis” (e.w. „delecebis“) saxiT, sabazro ekonomikis

elementebi viTardeboda1. cnobilia, rom am tipis biznes-

menebis ZiriTad saqmianobas, naxevradlegaluri ekonomi-

1 Papava, Vladimer (2002): Necroeconomics - the theory of post-Communist transforma-tion of an economy, International Journal of Social Economics, Vol. 29 Iss: 10 pp. 796 – 805; Papava, Vladimer and Khaduri, Nodar (1997): On the Shadow Political Economy of the Post-Communist Transformation, Problems of Economic Transition, vol. 40, no. 6, October 1991, pp. 15-34.

161


kuri aqtivobis farglebSi saxelmwifosTan urTierTobis

dawyoba/awyoba warmoadgenda da advili warmosadgenia,

rom command economy-is saboloo CamoSlis Semdegac, orive

instituciuri aqtorisaTvis1, ganaxlebuli „TanamSrom-

lobis“ sasargeblo racionaluri aspeqtebi kvlav in-

teresis sagans warmoadgendes.

CPR-fenomenis aseve mniSvnelovani ganmapirobebeli

qveyanaSi arastabiluri politikuri situaciaa, rodesac

saqme gvaqvs arademokratiul socialur-politikur gare-

mosTan, e.w. hibridul reJimTan, sadac marTvis demokrati-

uli da avtokratiuli komponentebi erTmaneTs enacvleba2

da es garemoeba, Tavis mxriv, qveyanaSi arsebul ekonomi-

kur urTierTobebzec aisaxeba3.

Semdeg etapze aucilebelia, CPR-is qcevis normebis ZiriTadi maxasiaTeblebis CamoTvla: 1 განსაკუთრებით, ახალგაზრდა სახელმწიფოს კაპიტალიზმის გაურკვეველი მოდელის პირობებში.2 Levitsky Steven and Way Lucan A. (2010): Competitive Authoritarianism: Hybrid Re-gimes After the Cold War, Cambridge University Press. 3 თავად ასეთი ზოგადად არასტაბილური პოლიტიკურ-ეკონომიკური სიტუაციის განმაპირობებელი ფაქტორებია, მაგალითად, საკუთრების უფლებებთან დაკავშირებული არასტაბილური მდგომარეობა, განსაკუთრებით დაკავშირებული ბიზნესსაკუთრებასთან („მსოფლიო ეკონომიკის ფორუმი“-ს მიერ 2012 წელს გამოცემული გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსის მიხედვით, საქართველო საკუთრების უფლებების დაცვის კუთხით 142 ქვეყნიდან 131-ე ადგილზე გვხვდება); ქვეყნის სუსტი ინსტიტუციური განვითარება, განსაკუთრებით დაკავშირებული იმ ინსტიტუტებთან, რომლებმაც ქვეყანაში ბიზნესგარემოს გაუმჯობესება უნდა უზრუნველყონ, როგორიცაა ადგილობრივი ფინანსური ბაზრები, ეროვნული ბანკი, ქვეყნის სასამართლო ხელისუფლება, სხვადასხვა ტიპის აღსრულების სახელმწიფო სამსახურები და ა.შ („მსოფლიო ეკონომიკის ფორუმი“-ს მიერ გამოცემული გლობალური კონკურენტუნარიანობის ინდექსის მიხედით, საქართველო ფინანსური ბაზრის განვითარების კუთხით 142 ქვეყნიდან 93-ე ადგილზე და სასამართლო თავისუფლების კუთხით 142 ქვეყნიდან 99-ე ადგილზე გვხვდება (World Economic Forum, “Global Competitive-ness Report 2012-2013”, 2012); პოლიტიკურ-ეკონომიკური ან/და სოციალური ფაქტორები, როგორიცაა მაგალითად, მოახლოებული საპარლამენტო ან საპრეზიდენტო არჩევნები; ახალი ფორს-მაჟორული წესრიგი (მაგ.: რევოლუციური გზით გამოწვეული ხელისუფლების შეცვლა), რომელიც არსებითად ცვლის სახელმწიფოში არსებულ პოლიტიკურ ლანდშაფტს და ყველა ზემოთ ხსენებული ასპექტის, ანუ დემოკრატიული წესრიგის, ინსტიტუტების, საკუთრების უფლების დაცვის არა მხოლოდ ხარისხს, არამედ არსებობის საკითხსაც კი დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

162


1. rogorc wesi, CPR-is qcevis norma dakavSirebulia

investiciasTan, romelic CPR-i kompaniis mxridan finan-suri valdebulebis aRebas moiTxovs;

2. rogorc wesi, CPR-is qcevis gamovlena kompanias

moulodnelad uwevs, anu is xSir SemTxvevaSi aseTi val-

debulebis aRebisaTvis finansurad mzad ar aris da arc

valdebulebis aRebasTan dakavSirebuli riskebi aqvs wi-

naswar daTvlili. Sedegad, am tipis aqtivobas kompani-

isaTvis Tan axlavs kompaniis likvidobis problemebi;

3. rogorc wesi, CPR-is farglebSi gamovlenili aq-

tivoba ar warmoadgens kompaniis ZiriTadi saqmianobis

saxeobas. aqedan gamomdinare, kompania likvidobasTan

dakavSirebuli riskebis daZlevasTan erTad, konfrontire-

bulia konkretuli mimarTulebiT Know-How-s arqonasTan,

rac damatebiT arTulebs e.w. CPR-proeqtis ganxorciele-

bas.

aseve, CPR-is farglebSi kompania saxelmwifosgan

iRebs sxvadasxva tipis SeRavaTebs/waxalisebas, risi saSu-

alebiTac mas unda gauadvildes Tavisi CPR-is Sesruleba.

am tipis SeRavaTebi/waxalisebebi SeiZleba iyos: damate-

biTi saxelmwifo SekveTebi, saxelmwifos mxridan priva-

tizebis procesSi kompaniis privilegireba, adgilobriv

bazarze kompaniis monopolisturi poziciebis tolerire-

ba, saxelmwifos mxridan kompaniis konkurentunarianobis

gaumjobesebis xelSewyoba (mag. ucxoeli konkurentebis

adgilobriv bazarze gamoCenis winaaRmdeg mimarTuli sa-

gadasaxado barierebis SemoReba, kompaniisaTvis sasarge-

blo saxelmwifo regulaciis miReba an/da konkretuli

kompaniis SemTxvevaSi, arsebuli regulaciebis SedarebiT 1 იმის გათვალისწინებით, რომ „მსოფლიო ეკონომიკის ფორუმი“-ს მოხსენებაში საქონლის ადგილობრივ ბაზარზე კონკურენციის ხარისხით საქართველო 142 ქვეყნიდან 127-ე ადგილზე გვხვდება, ხოლო ანტი-მონოპოლიური პოლიტიკის ეფექტურობის ხარისხით - 141-ზე, ზემოთ ხსენებული „სახელმწიფო წახალისება/შეღავათების“ არსებობა კომპანიისათვის ბაზარზე თავის დამკვიდრების უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი ხდება და კიდევ უფრო მეტად აძლიერებს კომპანიების მხრიდან CPR-ის გამოჩენის მზაობას.

163


susti aRsruleba)1. yovelive zemoT aRniSnulidan gamomdinare, Segvi-

Zlia vivaraudoT, rom aseTi tipis СPR-valdebulebebis Sesrulebam rogorc dadebiTi, aseve uaryofiTi efeqti SeiZleba moaxdinos konkretuli kompaniis, mTliani in-dustriisa da qveynis ekonomikis grZelvadian ganviTare-baze. aseTi pozitiuri an negatiuri gavlenis arsebobis dadgenis mizniT, aucileblad migvaCnia, kvlevaSi im damatebiTi Teoriuli komponentis CarTva, rac aseTi valdebulebebis (CPR-is Sedegad Sesrulebuli aqtivobis) aRebis SemTxvevaSi, CPR-is gavlenis xarisxze damatebiT efeqts moaxdens. Cvens SemTxvevaSi, esaa Teoria politi-kurad dakavSirebuli kompaniebis Sesaxeb („Theory of Politi-cally Connected Firms“).

mravali saerTaSoriso kvleva1 gvTavazobs aSkara mtkicebulebas imisa, Tu ramdenad mniSvnelovani gavlena SeiZleba iqonios politikurma kavSirebma qveynis ekono-mikis da misi aqtorebis Performance-is ganviTarebaze. aqe-dan gamomdinare, xSiria kompaniaTa aqtiuri mcdeloba, maTTvis mniSvnelovani ekonomikuri miznebis misaRwevad, gaxdnen politikurad dakavSirebulni. ase, magaliTad, politikurad dakavSirebul sawarmoebs, rogorc wesi, ufro dabali kapitalis xarjebi2 (Capital Costs) aqvT, ris mizezadac, aseTi kavSiris arsebobis SemTxvevaSi ufro dabali riskis arseboba SeiZleba CaiTvalos da

1 Fisman, Raymond (2001): Estimating the Value of Political Connections, The American Economic Review, Vol. 91, No. 4 (Sep., 2001), pp. 1095-1102; Johnson, Simon; Mitton, Todd (2003): Cronyism and capital controls: evidence from Malaysia, in: Journal of Fi-nancial Economics, 67 (2), 351; Faccio, Mara (2006): Politically Connected Firms, THE AMERICAN ECONOMIC REVIEW, March 2006, pp. 369-386; Fan, Joseph P. H.; Wong, T. J.; Zhang, Tianyu (2007): Politically connected CEOs, corporate governance, and Post-IPO performance of China's newly partially privatized firms, in: Journal of Financial Eco-nomics, 84 (2), 330-357; Claessens, Stijn; Feijen, Erik; Laeven, Luc (2008): Political connec-tions and preferential access to finance: The role of campaign contributions, in: Journal of Financial Economics, 88 (3), 554-580.2 Boubakri Narjess, Guedhami Omrane, Mishra Dev, Saffar Walid (2012): Political connec-tions and the cost of equity capital, Journal of Corporate Finance 18, pp. 541–559.3 Leuz Christian, Oberholzer-Gee Felix (2006): Political relationships, global financing, and corporate transparency: Evidence from Indonesia, Journal of Financial Economics 81, pp. 411–439.

164


rac, Tavis mxriv, sawarmos Rirebulebis zrdas iwvevs3.

Chaney et al1. (2011) aRniSnaven, rom politikurad dakav-Sirebuli kompaniebisaTvis ufro advili da xelsayrelia e.w. Debt Capital-is mozidva. De Soto (1989) aRniSnavs, rom kompaniisaTvis mniSvnelovan sargebels, agreTve, SeiZleba, saxelmwifos mxridan misTvis calmxrivad xelsayreli regulaciebis miReba warmoadgendes; amasTanave, saxelm-wifo mflobelobaSi arsebuli iseTi kompaniebis mxridan, rogorebicaa, magaliTad, bankebi, nedleulis mwarmoebeli kompaniebi da msgavsi, aseT politikurad dakavSirebul sawarmoebTan mimarTebiT, privilegirebuli damokidebule-ba aRiniSneba2. Cvens SemTxvevaSi ki, aseTi politikuri kavSirebis damatebiT pozitiur efeqts, CPR-valdebuleb-is Sesrulebis procesSi kompaniisa da industriisaTvis maqsimaluri saxelmwifo waxalisebis miReba an/da mini-maluri CPR-is aReba SeiZleba warmoadgendes.

aseTi sargeblis xarisxi da intensiuroba ki, firme-bisa da qveynebis mixedviT meryeobs. ase, magaliTad, saer-TaSoriso kvlevis mixedviT3 msoflios safondo bir-Jebis kapitalizaciis 7.72% politikurad dakavSirebuli kompaniebi warmoadgenen (PCE). magram ruseTSi aseTi kom-paniebis kapitalizaciis wili, bazris mTliani kapital-izaciis maCveneblis 86.75% Seadgens4.

l. papava5 qarTuli ekonomikisa da misi kerZo aqtore-bis zombifikaciis safrTxeze wers. Cven am SemTxvevaSi, vagrZelebT mis azrs da mivuTiTebT safrTxeze, romelic ukve CPR-isa da politikuri kavSirebis pirobebSi, misi

1 Chaney Paul K., Faccio Mara, Parsley David (2011): The quality of accounting informa-tion in politically connected firms, Journal of Accounting and Economics 51, pp. 58–76.2 Backman, Michael (1999): In: Asian Eclipse: Exposing the Dark Side of Business in Asia. Wiley, Singapore.3 Faccio, Mara (2006): Politically Connected Firms, THE AMERICAN ECONOMIC RE-VIEW, March 2006, pp. 369-386. 4ეს ფაქტი გვაძლევს უფლებას, ვივარაუდოთ, რომ საქართველოშიც პოლიტიკურად დაკავშირებული კომპანიების რიცხვი ძალიან მაღალი იქნება.5 Papava, Vladimer (2010): The Problem of Zombification of the Postcommunist Necro-economy, Problems of Economic Transition, vol. 53, no. 4, August 2010, pp. 35–51.6 მხედველობაში გვაქვს თანამედროვე და კონკურენტუნარიანი აქტორები ქართულ ბაზრებზე.

165


terminologiiT e.w. vitaeconomy-is aqtorebs6 emuqrebaT

saqarTveloSi; konkretulad ki, gamovTqvamT eWvs, rom CPR-isa da politikuri kavSirebis pirobebSi bazarze fi-nansuri sijansaRe da menejmentis mier miRebuli swori gadawyvetilebebi aRar warmoadgens kompaniis warmatebis gadamwyvet faqtorebs. Cveni kvlevis hipoTezebia:

a. moklevadian periodSi, CPR-i negatiurad koreli-rebs rogorc kompaniis, aseve mTliani industriis finan-sur Sedegebze;

b. qarTuli ekonomikuri modeli, CPR-is pirobebSi, ara finansurad, aramed politikurad yvelaze susti kom-paniis STanTqmas/dasustebas uwyobs xels.

Case Study-s farglebSi, saqarTvelos jandacvis seq-torSi ganxorcielebuli masStaburi reformisa da masSi qarTuli sadazRvevo kompaniebis CarTulobis magali-Tze, moxdeba CPR-is fenomenis Seswavla/analizi. erT-er-Ti mniSvnelovani mizezi imisa, Tu ratom moxda kvlevis sagnad sadazRvevo seqtoris SerCeva, aris saxelmwifos Zlieri sabazro pozicia sadazRvevo bazarze, gansa-kuTrebiT, samedicino dazRvevis seqtorSi. es garemoeba ki, Tavis mxriv sadazRvevo seqtorSi CPR-fenomenis arse-bobis albaTobas zrdis:

cxrili 11.

saxelmwifos wili sadazRvevo

industriaSi

2009 2010 2011

38.9% 47.8% 44.1%

samedicino dazRvevis wili sadaz-

Rvevo seqtorSi

2009 2010 2011

68.6% 68.0% 62.5%

saxelmwifos wili samedicino

dazRvevis seqtorSi

2009 2010 2011

1 საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტი, საქართველოს ეროვნული ბანკი, სადაზღვევო კომპანიების ფინანსური ანგარიშები.

166


53.7% 68.4% 68.0%

pirvelad, saqarTvelos jandacvis hospitalur se-qtorSi masStaburi reformebis Sesaxeb msjeloba 1999 wels daiwyo, rodesac arsebul saavadmyofoTa sam kat-egoriad dayofa da maTi erTi nawilis gasxviseba mox-da1. 2004 wels, am gegmis ganxorcieleba Sewyda da 2006 wlis oqtombris TveSi Sromis, janmrTelobisa da so-cialuri dacvis saministrom da reformebis koordi-naciis sakiTxebSi saxelmwifo ministris aparatma, jan-dacvis seqtoris reformis axali koncefcia gamoaqveyna2. amas mohyva saqarTvelos mTavrobis 2007 wlis 26 ianvris dadgenileba3, romelSic ukve detalurad iyo msjeloba saqarTvelos hospitalur seqtorSi saxelmwifo qonebis privatizebis gziT gansaxorcielebel cvlilebebze. konk-retulad, es exeboda mTeli qveynis masStabiT arsebuli saavadmyofoebis investorze gasxvisebas, investoris mier maT ganaxlebasa da paralelurad axali saavadmyofoebis aSenebas4. proeqti 3 weli unda gagrZelebuliyo. Sedegad, 2009 wlis 29 ianvars, Sps „blok-jorjia“-sa da mis Svi-lobil kompaniebTan pirdapiri molaparakebis wesiT ga-formda nasyidobis xelSekruleba, romlis safuZvelzec am kompaniebs 1500 dolaris erovnul valutaSi eqvival-

1 პირველ კატეგორიას განეკუთვნებოდა საავადმყოფოები, რომელთა სახელმწიფო საკუთრებაში შენარჩუნებაც იგეგმებოდა. მეორე კატეგორიის საავადმყოფოების გასხვისება, პროფილის შენარჩუნების პირობით იყო გადაწყვეტილი. მესამე კატეგორიის საავადმყოფოების შემთხვევაში, იგეგმებოდა მათი პროფილის შეუნარჩუნებლად გაყიდვა („საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 7). 2 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 8.3 http://psidiscourse.ge/files/files/21may2010/1gengegma.pdf (ინფორმაცია მოპოვებულია ელექტრონული რესურსიდან 2012 წლის 5 სექტემბერს).4 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 8.5http://www.geworld.ge/View.php?ArtId=1787&lang=ge&Title=%E2%80%9Cblok-jorjiam%E2%80%9D-100-axali-saavadmyofos-proeqti-sabolood-daasamara? (ინფორმაცია მოპოვებულია ელექტრონული რესურსიდან 2012 წლის 5 სექტემბერს).

167


entis sanacvlod, gadaecaT proeqtis mixedviT gansaz-

Rvruli saavadmyofoebi5. daiwyo arsebuli saavadmyofoe-

bis remonti da marTva. paralelurad, daigegma qveynis

masStabiT axali saavadmyofoebis mSenebloba. samwuxarod,

finansuri sirTuleebis gamo1, kompaniam ver SeZlo axali

saavadmyofoebis mSeneblobis dawyeba da privatizebis es

masStaburi proeqti faqtobrivad, Cavarda2. Sedegad, 2010

wlis gazafxulze saxelmwifom „blok-jorjia“ da misi

Svilobili kompaniebi e.w. „asi saavadmyofos proeqti“-s

nawils CamoaSora3.

amavdroulad, 2010 wlis gazafxulze, saqarTvelos

mTavrobam sadazRvevo kompaniebs hospitaluri seqto-

ris ganviTarebis proeqtSi CarTva SesTavaza. Sedegad,

gamocxadda tenderi, romlis farglebSic saqarTvelo

26 lotad daiyo. tenderSi aTma sadazRvevo kompaniam mi-

iRo monawileoba. am procesis paralelurad, 2010 wels

saxelmwifom 3 wliT (2010, aprili - 2013, aprili) Secvala

2007 wlis bolos amoqmedebuli socialuri dazRvevis

vauCeruli sistema4, gamoacxada saxelmwifo samedicino

dazRvevis Ria konkursi da qveyana 26 samedicino raionad

dahyo5.

aseTi regulaciuri cvlilebis Sedegad, sadazRve-

vo kompaniaTa umravlesoba СPR-is (hospitaluri seqto-

ris ganviTarebis proeqtSi CarTva) gamoCenis aucileblo-1 „ექსპორტ-იმპორტ“ ბანკისგან (ჩეხეთი) ვერ აღებული საბანკო გარანტია და სესხი.2http://www.resonancedaily.com/index.php?id_rub=5&id_artc=467 (ინფორმაცია მოპოვებულია ელექტრონული რესურსიდან 2012 წლის 5 სექტემბერს).3 http://commersant.ge/index.php?id=4104 (ინფორმაცია მოპოვებულია ელექტრონული რესურსიდან 2012 წლის 5 სექტემბერს); 2011 წლის შემოდგომაზე სს „სადაზღვევო კომპანია ალდაგი-ბისიაი“-მ „ბლოკ-ჯორჯია“-ს აქტივების შეძენა გადაწყვიტა და 2011 წლის ნოემბერში შედგა საბოლოო გარიგება, რომლის შედეგადაც კომპანიამ შეძენილი აქტივები თავისი შვილობილი კომპანიის (სს „ჩემი ოჯახის კლინიკა“) ბალანსზე აიყვანა („ალდაგი-ბისიაი“-ს - 2011 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 30).4 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ჯანმრთელობის დაზღვევა საქართველოში, 2012, გვ. 13-155 ამჟამად სახელმწიფო დაზღვევის პროექტში ჩართულ მოქალაქეთა საერთო რაოდენობა თითქმის 800.000 ადამიანს უტოლდება.

168


bis winaSe dadga. sadazRvevo kompaniebisaTvis finansur

waxalisebas/sargebels ki, garda regionSi saxelmwifos

mier dafinansebul moqalaqeTa garantirebuli dazRvevisa,

sadazRvevo kompaniaTa ufleba warmoadgenda, yvela da-

narCeni maTTan dazRveuli piri, maT mier aSenebul saa-

vadmyofoSi gaegzavnaT da aseTi politikis saSualebiT,

maT mier anazRaurebuli sadazRvevo zaralis raodenoba

maqsimalurad SeemcirebinaT1.

saxelmwifom, samedicino dazRvevis Ria konkursis

Sedegad, cxra sadazRvevo kompania SearCia. SegviZlia gam-

ovTqvaT varaudi, rom sadazRvevo kompaniebisaTvis Ria

konkursSi gamarjvebis erT-erT pirobad, hospitaluri

seqtoris ganviTarebis proeqtSi CarTuloba iTvleboda,

radgan saboloo angariSiT, konkursebisa da tenderebis

Sedegebis mixedviT, regionebSi saavadmyofoebis mSenebeli

da moqalaqeTa damzRvevi, SemTxvevaTa 95%-Si erTi da ig-

ive sadazRvevo kompaniebi aRmoCnda2.

yvela zemoT xsenebuli garemoeba amyarebs Cvens

eWvs, rom jandacvis reformis farglebSi Tavi iCina CPR-is fenomenma. aqedan gamomdinare, Cveni „Case Study“ am fenom-1 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 16; შემდგომში აგრეთვე კარგად გამოჩნდა, რომ СPR-ის შემდეგ, საგრძნობლად შესუსტდა არსებული სახელმწიფო რეგულაციების აღსრულების ხარისხი, რამაც მზღვეველებს ბენეფიციარებისათვის მომსახურებაზე უარის თქმის უფლება გაუადვილა, რაც ნათლადაა ასახული 2012 წელს „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“-ს მიერ ჩატარებული კვლევაში, რომელიც ადასტურებს ჰოსპიტალური განვითარების პროექტში ჩართულობასა და ბენეფიციარებისათვის მომსახურებაზე უარის თქმის დინამიკის ზრდას შორის პოზიციურ კორელაციას („საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ჯანმრთელობის დაზღვევა საქართველოში, 2012, გვ. 19).2 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 4, გვ. 22; „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ჯანმრთელობის დაზღვევა საქართველოში, 2012, გვ. 17; ჩვენს ვარაუდს, რომ სადაზღვევო კომპანიათა პროექტში ჩართულობა მათი მხრიდან ე.წ. СPR-ის ტიპურ მაგალითს წარმოადგენს, ამყარებს ის ფაქტი, რომ ამ კომპანიების მიერ აშენებულ საავადმყოფოთა აბსოლუტურ უმრავლესობას 50, ან ნაკლები საწოლი გააჩნია და ცნობილია, რომ ასეთი ტიპის საავადმყოფოები როგორც წესი, წამგებიან დაწესებულებათა კატეგორიას მიეკუთვნებიან („საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 18).

169


enis ukeTesad Seswavlisa da misi kerZo kompaniebisa da

mTlianad industriis finansur mdgomareobaze gavlenis

dadgenis karg SesaZleblobas iZleva1.

kvlevis aqtualurobas aZlierebs is garemoeba, rom

saqarTvelos mTavrobis 2012 wlis 12 maisis #165 dadge-

nilebis mixedviT, 2012 wlis seqtembridan axali gafar-

Toebuli saxelmwifo dazRvevis programa amoqmeddeba.

programa damatebiT Seexeba saqarTvelos yvela pensioner

moqalaqes, 6 wlamde asakis yvela mozards da agreTve yve-

la students. programis Sedegad, saqarTveloSi saxelm-

wifos mier dazRveul moqalaqeTa raodenoba TiTqmis 2.1

mln adamians gautoldeba2. Sesabamisad, ufro farTomas-

Stabian programaze gadasvlamde, sainteresod migvaCnia

ukve ganxorcielebuli programis Sedegebis ekonomikuri

analizi.

Cveni kvlevis mizania qarTul sadazRvevo seqtorze

CPR-is fenomenis gavlenis dadgena. ufro konkretulad,

Cven vcdilobT, gavaanalizoT CPR-is fenomenis gavlena

seqtoris oTx ZiriTad moTamaSeze, romelTa mTliani Se-

mosavlebi seqtoris saerTo Semosavlebis 65%-s aRemateba

(seqtoruli diagrama 1, 2).

1 როგორც უკვე აღვნიშნეთ, CPR-ის ფენომენის ფინანსურ ეფექტზე დამატებითი როლი შეიძლება კომპანიების არსებულმა პოლიტიკურმა კავშირებმა ითამაშონ. ჩვენ გამოვთქვამთ ეჭვს, რომ ზემოთ მოყვანილი თავისებური საპრივატიზაციო პროექტის და „სოციალური დაზღვევის პროგრამის“ „მიქსის“ ფარგლებში, ბაზრის წამყვან მოთამაშეებს გაუჩნდებოდათ ძლიერი სტიმული, საკუთარი პოლიტიკური კავშირები CPR-ის შესრულების პროცესში თავის სასარგებლოდ გამოეყენებინათ. აქედან გამომდინარე, კვლევის ფარგლებში აუცილებლად მიგვაჩნია, დამატებით დავადგინოთ ოთხივე კომპანიის პოლიტიკური კავშირები და მათი ფინანსური მაჩვენებლების ანალიზის დროს, განვახორციელოთ CPR-ის შესრულების პერიოდში ასეთი კავშირებიდან მიღებული პოტენციური სარგებლის/შეღავათების გამოაშკარავება.2 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ჯანმრთელობის დაზღვევა საქართველოში, 2012, გვ. 26; პროგრამის ძირითადი მახასიათებელია, რომ მის ფარგლებში დაზღვეულ ბენეფიციარებს არ ექნებათ უფლება, დამოუკიდებლად შეარჩიონ მათთვის მისაღები სადაზღვევო კომპანია. ნაცვლად ამისა, სახელმწიფო კვლავ ღია კონკურსის წესით შეარჩევს მზღვეველ კომპანიებს („საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, საქართველოს ჰოსპიტალური სექტორი, 2012, გვ. 7).

170


es kompaniebia1: Aldagi-BCI (BCI)2, GPI Holding (GPI)3, Ime-di-L (L4), Irao5. 1 კვლევაში არ მოხვდა ბაზრის მეხუთე დიდი მოთამაშე, სადაზღვევო კომპანია „ალფა“. ეს გარემოება ორმა მიზეზმა განაპირობა: პირველ რიგში, შეუძლებელი აღმოჩნდა „ალფა“-ს შესაბამისი წლების ფინანსური ანგარიშების მოპოვება. მეორე მიზეზს კი, „ალფა“-ს მშობელი კომპანიაა. რომელსაც ქართული ფარმაცევტული სექტორის მსხვილი მოთამაშე, კომპანია „ავერსი“ წარმოადგენს. მიგვაჩნია, რომ „ალფა“-ს კვლევაში ჩართვის შემთხვევაში, ეს გარემოება კვლევის შედეგებზე უარყოფითად იმოქმედებდა, რადგან ფარმაცევტული სექტორის სადაზღვევო სექტორში ჩართულობა სულ სხვა მიზეზებით შეიძლება აიხსნას, ვიდრე ის გარემოებებია, რაზეც კვლევის ფარგლებში ჩვენ გვაქვს ყურადღება გამახვილებული. 2 სს „სადაზღვევო კომპანია ალდაგი-ბისიაი“ ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების პროექტში 2011 გაზაფხულზე ჩაერთო, მას შემდეგ რაც კომპანიამ „ბლოკ-ჯორჯია“-ს აქტივების შეძენა გადაწყვიტა. საბოლოო გარიგება 2011 წლის ნოემბერში შედგა, რომლის შედეგადაც კომპანიამ შეძენილი აქტივები (სულ 9 საავადმყოფო) თავისი შვილობილი კომპანიის („ჩემი ოჯახის კლინიკა“) ბალანსზე აიყვანა (სს „სადაზღვევო კომპანია ალდაგი-ბისიაი“-ს 2011 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 30). აღნიშნული პროექტის დასაფინანსებლად კომპანიას ING Bank N.V.-დან 2011 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით გახსნილი აქვს საკრედიტო ლიმიტი 10, 515 მლნ ლარის ოდენობით (2011 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, კომპანიას პროექტის ფარგლებში თითქმის 7 მლნ ჰქონდა ათვისებული). აგრეთვე, პროექტის ფარგლებში სს „სადაზღვევო კომპანია ალდაგი-ბისიაი“- ს შვილობილმა კომპანიამ, სს „ჩემი ოჯახის კლინიკამ“ აიღო გრძელვადიანი სესხი (თითქმის 27 მლნ ლარი) სს „თიბისი ბანკი“-საგან (სს „სადაზღვევო კომპანია ალდაგი-ბისიაი“-ს 2011 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 40, 72). 3 სს „სადაზღვევო კომპანია „ჯი პი აი ჰოლდინგმა“ ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების პროექტის ფარგლებში სახელმწიფოსთან გაფორმებული ვალდებულების საფუძველზე საქართველოს მაშტაბით 10 საავადმყოფოს მშენებლობა-რეაბილიტაციაზე აიღო ვალდებულება. აღნიშნულ პროექტში კომპანიის მთლიანი ინვესტიცია შეადგენს თითქმის 29 მლნ ლარს. პროექტის დასაფინანსებლად კომპანიამ 2010 წელს მშობელი კომპანიებისაგან (TBIH, Vienna Insurance Group) აიღო გრძელვადიანი სესხები („ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს 2011 წლის კონსოლიდირებული ფინანსური ანგარიში, 33-ე გვერდი). საავადმყოფოების მშენებლობაზე-რეაბილიტაცია დასრულდა 2012 წლის 1 აპრილს („ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს 2011 წლის კონსოლიდირებული ფინანსური ანგარიში, 47-ე გვერდი). 4 სადაზღვევო კომპანია „იმედი L“-მა 2010 წელს ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების პროექტის ფარგლებში სახელმწიფოსთან გაფორმებული ვალდებულების საფუძველზე საქართველოს მასშტაბით 11 საავადმყოფოს მშენებლობა-რეაბილიტაციაზე აიღო ვალდებულება (სადაზღვევო კომპანია „იმედი L“-ის 2011 წლის კონსოლიდირებული ფინანსური ანგარიში, 59-ე გვერდი). აღნიშნული პროექტის დასაფინანსებლად სს „საქართველოს ბანკმა“ „იმედი L“-ს დაუმტკიცა საკრედიტო ლიმიტი 30 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით. „სესხის ასათვისებლად, ჯგუფს უნდა დაეკმაყოფილებინა კაპიტალის შენარჩუნების წინასწარ დადგენილი კოეფიციენტი“ (სადაზღვევო კომპანია „იმედი L“-ის 2011 წლის კონსოლიდირებული ფინანსური ანგარიში, 36-ე გვერდი). 5 სადაზღვევო კომპანია „ირაო“-მ ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების პროექტის ფარგლებში სახელმწიფოსთან გაფორმებული ვალდებულების საფუძველზე, საქართველოს მასშტაბით 6 საავადმყოფოს მშენებლობა-რეაბილიტაციაზე აიღო ვალდებულება. აღნიშნულ პროექტში კომპანიის მთლიანი ინვესტიცია შეადგენს თითქმის 17 მლნ ლარს. პროექტის დასაფინანსებლად კომპანიამ 2011 წელს მშობელი კომპანიებისაგან (TBIH, Vienna Insurance Group) აიღო გრძელვადიანი სესხები (სადაზღვევო კომპანია „ირაო“-ს 2011 წლის კონსოლიდირებული ფინანსური ანგარიში, 33-ე გვერდი). საავადმყოფოების მშენებლობაზე-რეაბილიტაცია დაიწყო 2011 წელს და დასრულდა 2012 წლის 1 იანვარს. (სადაზღვევო კომპანია „ირაო“-ს 2011 წლის კონსოლიდირებული ფინანსური ანგარიში, 47-ე გვერდი).

171


seqtoruli diagrama 1. bazris wili - 2011 weli

(neto Semosavlebis mixedviT)1

seqtoruli diagrama 2. bazris wili samedicino

dazRvevis sferoSi - 2011 weli (Semosavlebis mixedviT)2

Cven ganvixilavT, Tu ra asaxva hpova hospitaluri

seqtoris ganviTarebis proeqtSi CarTulobam kompaniaTa

finansur maCveneblebze. kompaniaTa realuri mdgomare-

bis Sesaswavlad sxvadasxva saxeobis sazomebi gamoiyen-

eba, rac SesaZlebelia dayofil iqnes finansur da ara-

finansur parametrebad. arafinansur parametrTa jgufs

miekuTvebian organizaciuli, struqturuli da bunebrivi

faqtorebi. Cveni kvlevis dizainidan gamomdinare, aqcents

vakeTebT ra finansur indikatorebze, gaanalizebul iqne-

ba sazogadod miRebuli finansuri maCveneblebi: wminda

mogeba, amonagebi aqtivebze (ROA), Semosavali gayidvebidan,

aqtivebi, kapitali da levereji. finansuri cvladebisa da

ratio-s ganxilvis Semdeg, warmodgenil iqneba industriis

1 http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (sadazRvevo bazris finansuri maCveneblebi). 2 http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (sadazRvevo bazris finansuri maCveneblebi).

172


realuri ekonomikuri Rirebuleba, rogorc sidide, romel-Sic Tavi unda moeyara zemoT xsenebul indikatorTa er-Tobliobas. ekonomikuri Rirebuleba daTvlil iqneba e.w. Residual Income Model-is meSveobiT1.

wminda mogebis ganviTarebis dinamika gviCvenebs, rom industriisa (IND) da seqtoris oTxi didi moTamaSis wmin-da mogeba Event-mde2 ukanaskneli 3 wlis ganmavlobaSi, Ziri-Tadad, izrdeboda (grafiki 1). Event-is Semdeg oTxidan sami sadazRvevo kompaniis wminda mogeba mkveTrad Semcirda. Sedegad, viRebT situacias, rodesac Cavardnili saxelm-wifo saprivatizacio proeqtis Semdeg, seqtori, romlis wminda mogeba ukanasknel wlebSi zrdiT gamoirCeoda3, gaxda „iZulebuli“, Caenacvlebina ucxoeli investori da Sedegad, mkveTrad gaiuaresa misi erT-erTi ZiriTadi fi-nansuri maCvenebeli. aseT ekonomikurad gaumarTlebel qcevas, damajereblad xsnis CPR-is fenomeni. is faqti ki, rom erTaderTma didma moTamaSem bazarze, „aldagi-bisiai“-m, romelmac SeZlo da gansxvavebiT misi ZiriTadi konkurentebisa da mTlianad industriis maCveneblebi-sa, Event-is Semdegac moaxerxa sakuTari wminda mogebis zrdis SenarCuneba, ZiriTadad misi Zlieri politikuri

kavSirebiT SeiZleba aixsnas4. kerZod, SegviZlia vivarau-1 როგორც კომპანიათა კაპიტალის ხარჯები (cost of capital), გამოყენებულ იქნა Ald-agi BCI-ს „Weighted Average Cost of Capital“ (WACC), რომელიც ერთადერთი მოპოვებადი პროცენტი იყო სადაზღვევო სექტორის კომპანიებს შორის.2 Event-ში იგულისხმება სადაზღვევო კომპანიების ჰოსპიტალური სექტორის განვითარების პროექტის დე ფაქტო ჩართვა. აღნიშნული Event-ი იურიდიულად დაიწყო 2010 წელს, მაგრამ ზოგიერთი კომპანიის შემთხვევაში, მისი შედეგები რეალურად მხოლოდ 2011 წლის ფინანსურ მაჩვენებლებში გამოჩნდა. 3 უნდა აღინიშნოს, რომ სექტორის ზრდა ნაწილობრივ გამოწვეული იყო, 2007 წლიდან დაწყებული სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამების სახელმწიფო ბიუჯეტში გათვალისწინებით.4 „ალდაგი-ბისიაი“-ს სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე და „ალდაგი-ბისიაი“-ს მშობელი კომპანიის, სს „საქართველოს ბანკი“-ს გენერალური დირექტორი, ირაკლი გილაური, ახლო ნათესავურ კავშირში იმყოფება საქართველოს ყოფილ პრემიერ-მინისტრთან, ნიკოლოზ გილაურთან. აქვე შეიძლება აღინიშნოს, რომ სს „საქართველოს ბანკი“-ს ყოფილი გენერალური დირექტორი (2004-2007 წლებში), ვლადიმერ გურგენიძე, 2007-2008 წლებში იყო საქართველოს პრემიერ-მინისტრი. აღნიშნული ფაქტები საფუძვლიან ეჭვს აღძრავენ კომპანიის მხრიდან პოლიტიკური კავშირების არსებობაზე. „იმედი ლ“-ის შემთხვევაში საქმე გვაქვს პალიტიკურად დაუკავშირებელ ადგილობრივ კომპანიასთან; „ირაო“-სა და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს შემთხვევაში საქმე გვაქვს პოლიტიკურად დაუკავშირებელი საერთაშორისო კორპორაციების შვილობილ კომპანიებთან.

173

doT, rom swored aseTi politikuri kavSirebis Sedegad,

kompania proeqtis mxolod ukanasknel fazaSi (2011 wlis

noemberSi) CaerTo1.

grafiki 1. wminda mogeba (Net Income)2

msgavs situacias vxvdebiT ROA-s SemTxvevaSic

(grafiki 2). Event-is Semdeg, ROA bazris oTxi ZiriTadi

moTamaSisa da mTlianad industriis SemTxvevaSic mkve-

Trad mcirdeba. es faqti, rogorc mTliani aqtivebis mkve-

Tri zrdiT, aseve wminda mogebis mkveTri klebiT SeiZleba

aixsnas. agreTve sainteresoa, rom industriis, „imedi-L“-is da „irao“-s ROA, Event-is Semdeg uaryofiTi xdeba da uax-

lovdeba erTmaneTs. aqac Cans, rom yvelaze mcire vardna

ROA-s maCvenebelSi politikurad yvelaze metad dakav-

Sirebul „aldagi-bisiai“-s aqvs, xolo yvela maRali vard-

na, „imedi-L“-s da „GPI-holding“-s.

1ამასთანავე, „ალდაგი-ბისიაი“-ს მხრიდან მოხდა მხოლოდ იმ საავადმყოფოების მშენებლობა-რეაბილიტაციის მიზნით შეძენა, რომლებიც ქვეყნის ყველაზე მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებში (იმერეთი, სამეგრელო) მდებარეობს, სადაც, თავის მხრივ, თავმოყრილია სახელმწიფო პროგრამებით დაზღვეული მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი („ალდაგი-ბისიაი“-ს 2011 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 31).2 „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები).


174

grafiki 2. amonagebi aqtivebze (ROA)1

rogorc ukve aRvniSneT, CPR-is farglebSi sadaz-

Rvevo industriis hospitaluri seqtoris ganviTarebis

proeqtSi CarTvis erT-erTi mTavari stimuli, saxelmwifo

samedicino dazRvevevis programis principis cvlile-

baa. bazris oTxi ZiriTadi moTamaSis mTliani moziduli

premiis cvlilebis dinamika Event-mde da Event-is Semdeg

gviCvenebs, rom miuxedavad kompaniebisaTvis SeTavazebuli

sasargeblo saxelmwifo samedicino dazRvevis sistemisa,

kompaniebis da mTliani industriis Semosavlebi, nacvlad

imisa, rom gazrdiliyo, 2011 welsac ver daubrunda 2009

wlis maCvenebels (grafiki 3, 4).

TvalsaCinoa, rom „imedi-L“-i da „irao“ warmoadgens im or kompanias, romelmac Event-is Semdeg yvelaze naklebad

moaxerxa saxelmwifos mier SemoTavazebuli stimulis/

waxalisebis gamoyeneba. piriqiT, am kompaniebis Semosavle-

bi samedicino dazRvevis sferodan Event-is Semdeg „imedi-L“-is SemTxvevaSi, TiTqmis 75%-iT da „irao“-si TiTqmis

50%-iT Semcirda. am SemTxvevaSi, gasaTvaliswinebelia is

garemoeba, rom „imedi-L„-i iyo pirveli kompania, romelic

CaerTo hospitaluri seqtoris ganviTarebis proeqtSi.

amasTanave, es ukanaskneli yvelaze naklebad iyo politi-

kurad dakavSirebuli. savaraudod, swored am garemoebebma

1 „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები).


175

gamoiwvia „imedi-L„-is gakotreba, radgan proeqtma kompanias damatebiTi Semosavlebi ar moutana, rac saboloo anga-

riSiT, misi „aldagi-bisiai“-s mxridan SeZeniT dasrulda1.

moyvanili faqtebi kidev erTxel amyarebs Cvens varauds,

rom CPR-is farglebSi saxelmwifosTan yvelaze naklebad

dakavSirebuli kompania, yvelaze didi riskis qveS dgas,

rom iyos konkurentis mxridan STanTqmuli.

grafiki 3. kompaniebis da mTliani seqtoris Semosava-

li (wminda, gadazRvevis gamoklebiT da gamoumuSavebeli

premiis rezervis dakoreqtirebis Semdeg)2.

1ამას ემატება ის ფაქტი, რომ 2011 წელს სახელმწიფომ „იმედი-L“-ი სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ დაზღვეულ ბენეფიციარებზე გაცემულ პოლისებთან დაკავშირებით, განსხვავებით მისი კონკურენტებისგან, თითქმის 2 მილიონი ლარით დააჯარიმა („იმედი-L“-ის 2010 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 54). მხედველობაშია მისაღები 2011 წლის ეროვნული ბანკის ვიცე-პრეზიდენტის განკარგულებაც, რომლის მიხედვითაც განისაზღვრა მზღვეველისათვის ვალდებულებათა შესრულების დაზღვევის სახეობაში აღებულ ნეტო ვალდებულებებსა და საკუთარ კაპიტალს შორის ზღვრული თანაფარდობის წესი (იმელი-L-ის 2011 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 63). 2011 წლის დეკემბრისათვის კომპანია დადგა ფაქტის წინაშე, რომ ის ვერ ახერხებდა ახალი წესის დაცვას და მას ზემოაღნიშნული გარემოების აღმოფხვრამდე, ახალი ვალდებულებების აღების აკრძალვა ემუქრებოდა. ზემოთ ნახსენები ფაქტების შედეგად, 2012 წლის მაისში „ალდაგი-ბისიაი“-ს მხრიდან მოხდა „იმედი-L“-ის შეძენა, რასაც შემდგომ „იმედი-L“-ის კაპიტალის თითქმის 17 მილიონი ლარით გაზრდა და მისი გაკოტრებისგან გადარჩენა მოჰყვა („იმელი-L“-ის 2011 წლის ფინანსური ანგარიშგება, გვ. 64).2 http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები); http://nbg.gov.ge/index.php?m=489 (სადაზღვევო ბაზრის სტატისტიკური მაჩვენებლები).


176

grafiki 4. kompaniebis da mTliani seqtoris Se-

mosavali samedicino dazRvevidan (wminda, gadazRvevis

gamoklebiT da gamoumuSavebeli premiis rezervis dako-

reqtirebis Semdeg)1.

sadazRvevo kompaniebis aqtivebSi cvlilebebis di-

namika gviCvenebs, rom hospitaluri seqtoris ganviTare-

bis proeqtSi CarTvis Semdeg, oTxive kompaniis aqtivebis

zrdis tempi kidev ufro metad daCqarda (grafiki 5). aq-

tivebis zrda ZiriTadad, kompaniebis mxridan ZiriTadi sa-

Sualebebis zrdiT iqna gamowveuli. Semdgomi ori grafiki

(grafiki 6, 7) ki ukve gviCvenebs, rom ori kompaniis SemTx-

vevaSi („aldagi-bisiai“ da „ji pi ai holdingi“) aqtivebis

zrdas Tan sdevda sakuTari kapitalis zrdis procesi,

xolo danarCenma orma kompaniam („imedi-L“ da“irao“) ver moaxerxa rogorc kapitalis gazrda, aseve arsebuli Le-verage-is (Total Debt/Total Assets) maCveneblis SenarCuneba. is

faqti, rom „imedi-L“-ma da „irao“-m sakuTaris kapitalis

gazrda ver SeZles, erTi mxriv, qveyanaSi arafunqcionire-

badi kapitalis bazris arsebobiT aixsneba. meore mxriv, ki

kapitalis ver gazrda hospitaluri ganviTarebis proeq-

1 http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები); http://nbg.gov.ge/index.php?m=489 (სადაზღვევო ბაზრის სტატისტიკური მაჩვენებლები).


177

tis xasiaTma ganapiroba, rodesac kompaniebis mxridan

gamoCenilma CPR-ma uaryofiTad imoqmeda maT finansur

maCveneblebze da Sedegad, dainteresebuli potenciuri

investorebis kompaniis mimarT frTxili damokidebuleba

gamoiwvia1. msgavsi eWvi SeiZleba agreTve sakredito baz-

ris mxridan sadazRvevo kompaniebis proeqtSi CarTuloba-

ze gamoiTqvas, rasac, Tavis mxriv, am kompaniebis mxridan

kapitalis mozidvis procesis garTuleba unda gamoewvia.

am SemTxvevaSic, garda imisa, rom zogadad politikurad

dakavSirebuli kompaniebisaTvis kapitalis mozidva ufro

advilia (Chaney et al., 2010), mniSvnelovani momentad rCeba

is garemoeba, rom „aldagi-bisiai“ pirdapir iyo da rCeba

afilirebuli sabanko seqtorTan da aqedan gamomdinare,

SeiZleba vivaraudoT, rom erTaderTi aqtori, romelic

konfrontirebuli unda yofiliyo proeqtis dafinanse-

basTan dakavSirebul sirTuleebTan, „imedi-L“-ia.

grafiki 5. kompaniebis da mTliani seqtoris aqtivebi2

1ამ შემთხვევაში კომპანია „ირაო“-ს გაკოტრებისაგან გადარჩენის მიზეზია ის გარემოება, რომ „ირაო“ ძლიერი საერთაშორისო სადაზღვევო კომპანიის, „ვენის სადაზღვევო ჯგუფი“-ს შვილობილი კომპანიაა. ამ ფაქტმა კომპანიას მისცა შესაძლებლობა, ლიკვიდურობის მოკლევადიანი პრობლემები მშობელი კომპანიის ფინანსური დახმარებით დაეძლია. მსგავსი არგუმენტის მოყვანა შეიძლება „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს შემთხვევაშიც. 2 „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები).


178

grafiki 6. kompaniebis da mTliani seqtoris saku-

Tari kapitali1

grafiki 6. levereji (valdebulebebi/aqtivebi)2

1 „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები). 2 Leverage-ის გამოთვლის შემთხვევაში საინტერესოა, რომ ოთხი კომპანიიდან, ორმა („ალდაგი-ბისიაი“ და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“) უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში მოახერხა საკუთარი კაპიტალის გაზრდა, რამაც მას ჰოსპიტალურ სექტორის განვითარების პროექტში ჩართვის შემდეგ, აქტივების (ძირითადად, ძირითადი საშუალებების) მკვეთრი ზრდის პირობებში, სტაბილური Leverage-ის მაჩვენებელი შეუნარჩუნა. განსხვავებით ორი ზემოთ ხსენებული კომპანიისაგან, დანარჩენმა ორმა („იმედი-L“ და „ირაო“) ვერ მოახერხა საკუთარი კაპიტალის გაზრდა (პირიქით, Event-ის შემდეგ კომპანიების საკუთარი კაპიტალი შემცირდა), რის შედეგადაც მისი Leverage-ის მაჩვენებელი საგრძნობლად გაუარესდა. „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები).


179

rac Seexeba seqtoris ekonomikuri Rirebulebis

(Intrinsic Value) zrdis temps, man Event-is Semdeg sagrZno-

blad iklo (grafiki 7). agreTve mxedvelobaSi misaRebia,

rom 2010 wlis Semdeg, seqtoris ekonomikuri Rirebulebis

zrda ZiriTadad „aldagi-bisiai“-s Rirebulebis zrdiT

aixsneba (grafiki 8).

grafiki 7. mTliani industriis ekonomikuri Rirebuleba1

grafiki 8. mTliani industriis ekonomikuri Rirebuleba da

mas gamoklebuli „aldagi-bisiai“-s ekonomikuri Rirebuleba2

daskvnis saxiT, pirvel rigSi, mokled unda ganvix-iloT CPR-proeqtis gavlena sadazRvevo seqtoris da misi

1 „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები). 2 „ალდაგი-ბისიაი“-ს, „იმედი-ლ“-ის, „ირაო“-ს და „ჯი პი აი ჰოლდინგი“-ს ფინანსური ანგარიშები; http://nbg.gov.ge/index.php?m=488 (სადაზღვევო ბაზრის ფინანსური მაჩვენებლები).


180

ZiriTadi moTamaSeebis ekonomikur/finansur maCveneblebze.kvlevis Sedegebi gviCvenebs, rom Cven mier formuli-

rebuli pirveli hipoTeza dasturdeba da CPR-proeqtis Semdeg industriis Intrinsic Value-is zrdis tempi 25%-iT Sem-cirda. agreTve, ganxiluli kompaniebis mniSvnelovani fi-nansuri maCveneblebis umravlesoba (ROA, Net Income, Lever-age) sagrZnoblad gauaresda.

kvleva, Cven mier formulirebul meore hipoTezasac adasturebs. politikurad yvelaze naklebad dakavSire-bulma kompaniam (Cvens SemTxvevaSi imedi-L, romelsac proeqtSi CarTvamde, 2010 wlis monacemebiT bazarze yve-laze maRali moziduli premia da balansSi yvelaze maRa-li aqtivebi hqonda), CPR-proeqtSi CarTvis Semdeg TiTqmis srulad Seicvala aqcionerebi; kompania Zveli aqcio-nerebisgan misma pirdapirma konkurentma (aldagi-bisiai) SeiZina.

agreTve, cxadi xdeba, Tu ra dadebiTi efeqti SeiZle-ba hqondes CPR-proeqts bazris monawilisaTvis, romelic iTvleba, rom yvelaze metad „Politically Connected“–ia. ald-agi-bisiai, CPR-proeqtSi CarTvis Semdeg, 2012 wlis mdgo-mareobiT sadazRvevo bazris dominanti moTamaSe gaxda (proeqtis dawyebamde is ZiriTadi maCveneblebis umravle-sobiT bazarze me-3 an me-4 pozicias ikavebda).

am etapze, kvlevis Sedegebis ganxilvis Semdeg, Segvi-Zlia kidev erTxel davubrundeT saxelmwifos mier upi-ratesobaminiWebul modernizaciis hipoTezas. rogorc zemoT vaxseneT, ganviTarebis am modelis farglebSi, qarTuli saxelmwifo, pirdapiri ucxouri investiciebis (upi) zrdas, saxelmwifos sakuTrebaSi arsebuli qonebis privatizebasa da agreTve regulaciebis maqsimaluri Sem-cirebis gziT qveynis ekonomikis maqsimalur liberalize-bas da qveyanaSi ekonomikur aqtorTa Soris konkurenciis zrdas gegmavda. Cvenma kvlevam gviCvena, rom, mas Semdeg, rac erTpirovnulad SerCeulma ucxoelma investorma ver SeZlo nakisri valdebulebebis Sesruleba da qveyanaSi erT-erTi umniSvnelovanesi saprivatizacio proeqti Ca-varda, saxelmwifom regulirebis meqanizmebis amoqmede-bis Semdeg, „daavaldebula“ kerZo seqtoris moTamaSeebi


181

gamoevlinaT CPR-i da CarTuliyvnen maTTvis saziano bi-znesproeqtSi. proeqtis ganxorcielebis farglebSi, erTi mxriv, mkacrma saxelmwifo regulirebam 3 wlis vadiT faqtobrivad gaauqma isedac susti konkurencia sadaz-Rvevo bazarze da meore mxriv, Sesustebulma saxelmwifo regulirebam (gansakuTrebiT ki jandacvis sferoSi arse-buli regulaciebis aRsrulebis sustma reJimma) ufleba misca sadazRvevo seqtoris bazris moTamaSeebs, aRebuli valdebulebebis kompensireba dazRveuli moqalaqeebis uflebebis SezRudvis xarjze moexdinaT, ramac damatebiT jandacvis seqtoris momsaxurebis xarisxis kleba gamoi-wvia. rac Seexeba sadazRvevo bazars, politikurad yve-laze metad dakavSirebuli moTamaSe (aldagi-bisiai) misi yvelaze gavleniani moTamaSe gaxda, rac ZiriTadad bazris erT-erTi yvelaze damoukidebeli da warmatebuli kom-paniis (imedi-L) STanTqmis gziT moxerxda.

statiis saboloo daskvna ki unda iyos pasuxi kiTx-vaze – Tu ra tipis ekonomikur models viRebT saqarT-veloSi ganuviTarebeli kapitalis bazris, bazarze domi-nanti PCF-is da winaswar ganusazRvreli CPR-proeqtebis siWarbis pirobebSi. pasuxi unda veZeboT dinamikaSi, anu, Tu saqarTvelos saxelmwifom koreqtivebis gareSe gaagrZela Tavisi ekonomikuri politika da TiToeuli biznesseqto-ri kvlavindeburad darCa dayofili politikurad dakav-Sirebul da politikurad daukavSirebel kompaniebad, CPR-proeqtebis da aseTi dayofis pirobebSi dakavSirebuli kompaniebi bazarze yovelTvis moaxerxebs daukavSirebeli kompaniebis STanTqmas. am SemTxvevaSi, garkveuli periodis Semdeg, mTeli kerZo biznesi iqneba warmodgenili PCF-is saxiT da is aucileblad iqneba saerTaSoriso bazrebze arakonkurentunariani, radgan misi damkvidreba adgilo-briv bazrebze, umetesad arasabazro instrumentebis ufro efeqtianad gamoyenebis Sedegi iqneba. raRac momentSi, am ekonomikur models Schumpeter-is Creative Destruction-is (Schum-peter, 1942) sapirispiro qarTuli versia SeiZleba vuwodoT, rodesac adgilobrivi bazari drois ganmavlobaSi yvela im Tavis monawiles „uswordeba“, romelsac Creative Destruc-tion-i ganaxorcieleba da amiT qveyanaSi arsebuli kapi-


182

talisturi modelis sicocxlisunarianobis SenarCuneba SeuZlia.

samomavlod, sainteresod migvaCnia, gamokvleul iqnes sadazRvevo firmaTa Accaunting Quality (AQ), radgan CPR-is gavlena kompaniis finansur Sedegze swored AQ-is xar-jze SeiZleba iqnes manipulirebuli. aqedan gamomdinare, saintereso xdeba sadazRvevo kompaniebis AQ-is xarisxis gazomva. yovelive amas, momaval statiaSi warmovaCenT.

Corporate Political Responsibility and its Impact on a Company’s Financial Performance (Case of Georgian Insurance Sector)

G. KhishtovaniE. Pirveli

The paper studies the Corporate “Political” Responsibility (CPR) by considering the case of Georgia. The article also attempts to discuss the im-pact of CPR on the economic development of Georgia by analyzing Geor-gian insurance sector in general and in particular, the companies’ short-term financial results in this sector. In order to establish a positive or negative influence of the CPR on a company’s performance an additional theoretical component was introduced to the given research; for the purposes of the given article the theory of politically connected firms has been applied to the research. The outcomes of the study signal the truthfulness of the pre-formulated hypothesis; the pace of the growth of the intrinsic value of the industry after CPR project has slowed down. Moreover, as a result of CPR activities most of the financial indicators (ROA, Net Income and Financial Leverage) of the companies under discussion have deteriorated consider-ably. The research proved the second hypothesis of the authors right as well. Companies with less political connections were forced to carry out major changes in the composition of their shareholders as a result of the company’s decision to apply the CPR. The evidence also suggests that CPR impacts positive on those with strongest political connections. The conducted re-search confirms that once engaged in the CPR project the company with strongest political connections turned into a major player of the insurance market as of 2012.


183


qeTevan RuduSauri

ivane javaxiSvilis

saxelobis Tsu-is doqtoranti

msoflio ekonomikis integraciisa da global-

izaciis rTulma procesebma informaciis da misi xarisx-

is Sesafaseblad, saWiro gaxada kontrolis organoebis

audituri samsaxuriT Canacvleba, romelic momxmarebels

miawvdis specialistis kompetentur mosazrebas sameur-

neo-ekonomikur saqmianobaze, informacias finansuri

angariSgebis sisworisa da xarisxis Sesaxeb. amisTvis

aucilebeli gaxda ganviTarebul qveynebSi ukve aprobi-

rebuli audituri kontrolis saqarTveloSi SemoReba.

buRaltruli aRricxvis kontrolis tradiciuli momsax-

urebasTan erTad, auditi ekonomikur subieqts uwevs kon-

sultacias, aseve saeqsperto daxmarebas da SeimuSavebs

saWiro rekomendaciebs misi normaluri, efeqtiani da

marTebuli funqcionirebisaTvis.

saqarTveloSi `auditoruli saqmianobis Sesaxeb~

kanonis Tanaxmad, `auditori aris fizikuri piri, romel-

sac aqvs saqarTvelos teritoriaze auditoruli saqmi-

anobis licenzia~. audituri statusis mixedviT, igi aris

damoukidebeli eqsperti da Tavis saqmianobas axorcie-

lebs sakuTari pasuxismgeblobiT, faqtobrivi masalebis

da moqmedi normatiuli da sakanonmdeblo aqtebis mixed-

viT.

audits axorcieleben auditorebi da audituri

firmebi sameurneo subieqtis samewarmeo saqmianobis, sa-

jaro buRaltruli aRricxvisa da angariSgebis, dabegvr-

komerciuli bankis auditis

srulyofis mimarTulebebi

184

isa da sameurneo-safinanso saqmianobisa da sawesdebo

moTxovnebis utyuarobis, sisrulis, moqmed kanonmde-

blobasa da normativebTan Sesabamisobis dadgenis miz-

niT. auditur momsaxurebaSi Sedis, agreTve, buRaltruli

momsaxureba, eqspertiza da sakonsultacio momsaxureba

safinanso, dabegvris da sameurneo kanonmdeblobis sxva

dargebSi.

auditoris movaleobaa iseTi audituri procedure-

bis Catareba, razec SeTanxmdnen auditori, sameurneo sub-

ieqti da nebismieri mesame mxare, agreTve, daskvnis ward-

gena aRmoCenil faqtebze dayrdnobiT. finansuri angariS-

gebis auditis mizania SesaZlebloba mieces auditors

gamoxatos Tavisi mosazreba imis Sesaxeb, momzadebulia

Tu ara finansuri angariSgeba angariSgebis struqtu-

ruli safuZvlebis Sesabamisad yvela arsebiTi aspeqtis

gaTvaliswinebiT.

aqtualuria normatiuli regulirebis sistemaSi au-

ditis standartebis adgilis gansazRvra, rac dReisaTvis

sakmaod bundovania. erovnuli standartebis SemuSavebi-

sas auditur firmebs miecaT davaleba daewyoT muSaoba

standartebis moTxovnaTa Sesabamisad. winaaRmdeg SemTx-

vevaSi, damrRvevebi daisjebian. pirvel or SemTxvevaSi_

mkacri gafrTxilebiT, Semdeg ki_audituri saqmianobis

licenzis CamorTmeviT.

dRes saqarTveloSi audituri saqmianoba regu-

lirdeba saqarTvelos kanoniT _ `auditoruli saqmiano-

bis Sesaxeb~, xolo misi meTodologia, auditis saerTa-

Soriso standartebiT (ass). aRsaniSnavia is faqti, rom

standartebi ar aris erovnul tradiciebsa da Tavisebu-

rebebTan SesabamisobaSi.

bankebis auditoruli Semowmebisas cal-calke

unda Semowmdes maTi ekonomikuri saqmianobis sferoebi,

rogorc TviT sakredito sistema, aseve momsaxure meurneo-

ba. cxadia, auditur xelSekrulebaSi aucileblad unda

iyos Semowmebas daqvemdebarebuli sakiTxebis CamonaT-

qeTevan RuduSauri

185

vali. auditoris saqmianoba SeiZleba ganxorcieldes

Semdegi ZiriTadi mimarTulebebiT: sabanko saqmianobis

warmoebaze kontroli kanonebTan da normatiul doku-

mentebTan, bankis wesdebasTan, aqcionerTa da bankis gam-

geobis saerTo krebis gadawyvetilebebTan Sesabamisobis

TvalsazrisiT; kapitalis formirebebisa da ganlagebis

xarisxisa da mizanSewonilobis Sefaseba; bankis sakred-

ito resursebis, materialuri da SromiTi resursebis

racionaluri gamoyenebis Sefaseba, sabanko saqmianobis

sferos gafarToebis perspeqtivebis gansazRvra; bankis

finansuri simyarisa da konkurentunarianobis gamokvl-

eva misi balansis likvidobis xarisxisa da Catarebuli

operaciebis rentabelobis donis gansazRvris mizniT;

bankis aqcioneruli sakuTrebis daculobis uzrunvely-

ofaze kontroli.

auditori, Semowmebis dawyebisTanave, pirvel rigSi,

unda darwmundes sabanko balansis utyuarobaSi. amis-

aTvis erTmaneTs unda Seudardes analizuri da sinT-

ezuri aRricxvis monacemebi, raTa davrwmundeT naSTe-

bis utyuarobaSi da buRaltruli operaciebis Sesabamis

angariSebSi asaxvis sisworeSi. sabanko stabilurobis

erT-erTi mTavari maCvenebelia aqtivebis xarisxi. amitom

auditori unda darwmundes bankis aqtivebisa da saaq-

cio kapitalis sidideebis gansazRvris sizusteSi; man

unda gamoavlinos uimedo da saeWvo valebi, daadginos,

Tu ramdenad uzrunvelyofs aqtivebis daculobas Siga

kontroli.

Semdgomi Semowmeba SeiZleba Catardes Semdegi Tan-

mimdevrobiT:

salarosa da salaros operaciebis auditi.1.

sawesdebo fondis formirebis sisworis kon-2.

troli.

sakorespondento angariSebisa da buRaltru-3.

li angariSgebis mdgomareobis Semowmeba;

sakredito da saangariSworebo operaciebis 4.


186

kontroli;

bankis Semosavlebisa da gasavlebis analizi, 5.

gadasaxadebis gadaxdis sisworisa da droulobis Se-

mowmeba.

salarodan naSTebis moxsnis Semdeg unda Sedges

aqti naRdi fulis Tanxisa da misi Sesabamisobis Sesa-

xeb salaros Jurnalisa da buRaltruli aRricxvis mo-

nacemebTan. unda Semowmdes fulis SemosavalSi aRebisa

da Camoweris sisrule pirveladi dokumentebis mixedviT,

rac Tan erTvis salaros angariSebs. gansakuTrebuli

yuradReba unda mieqces bankis salaros dacvas, Sesabamis

aRWurvilobas da bankis sxva nagebobebis dacvis teqni-

kur saSualebebs, fulisa da faseulobebis daculobis

uzrunvelyofas.

unda Semowmdes bankis sawesdebo fondis kanoniere-

ba da drouloba, radgan igi warmoadgens bankis saqmiano-

bis sadamfuZneblo bazas, agreTve sarezervo, sadazRvevo

da savaluto fondebis kanoniereba, radgan isini qmnian

bankis sakuTar saSualebebs. Seiswavleba fuladi sa-

Sualebebis mozidvisa da gamoyenebis, resursebis yidva-

gayidvis operaciebi, mowmdeba saprocento ganakveTebisa

da sakomisio gadasaxadis doneebis dadgenis dasabuTeba.

unda gamovlindes, aseve, xom ar cdilobs banki wuTieri

Sedegebis miRebas myari Semosavlebis miRebis sazianod.

sakorespondento angariSis mdgomareobis analizi

mniSvnelovania imitom, rom igi warmoadgens bankis ga-

daxdisunarianobis sinTezur maCvenebels. am angariSis

uaryofiTi naSTi mowmobs imas, rom banki operaciebs

axorcielebs mis gankargulebaSi arsebuli sakredito

resursebis zemoT. am angariSze uaryofiTi naSTis ar-

seboba, xangrZlivi periodis ganmavlobaSi, amcirebs ban-

kis mogebas maRali sajarimo procentis arsebobis gamo,

romelsac amoiRebs erovnuli banki. sakorespondento

angariSis SemowmebasTan erTad unda Semowmdes buRal-

truli aRricxvis mdgomareoba. zogjer xdeba balansis

qeTevan RuduSauri

187

muxlebis nebayoflobiTi dajgufeba, Secdomebis Seswo-

reba buRaltrul JurnalebSi, sameurneo organizaciebis

memorialur orderebSi angariSebis debetebisa da kredi-

tebis arasworad miTiTeba. Semowmebas eqvemdebareba sa-

meurneo organizaciebis moqmedi angariSebis iuridiuli

gaformebis siswore da masze operaciebis dasabuTeba.

mizanSewonilia Catardes, agreTve, aRniSnul organiza-

ciebSi im sakiTxebis Semxvedri Semowmeba, rac Sedis ban-

kis kompetenciebSi (kreditis miznobrivi gamoyeneba da

uzrunvelyofa, salaros disciplina) da maTi finansuri

deficitis gamovlenis SemTxvevaSi, rac zarals miayenebs

banks, auditorma unda moiTxovos saqmiani urTierTobe-

bis Semowmeba amgvar klientTan.

sakredito resursebis gamoyenebis Semowmebisas

yuradReba unda mieqces sawesdebo fondis mdgomareobas,

balansis likvidobas, agreTve, savaldebulo rezervebis

normebis dacvas. unda gaanalizdes dadebuli sakredito

xelSekrulebebi masSi im RonisZiebebis asaxvis Tval-

sazrisiT, rac uzrunvelyofs saSualebebis droul da

srulad dabrunebas sesxis dasafaravad. aseTi SeiZleba

iyos sxvadasxva saxeobis girao, garantiebi da sxva val-

debulebebi, rac amcirebs sakredito risks. amasTan, unda

Sefasdes kreditis saprocento ganakveTis sidide, misi

gacemis teqnika da formebi.

unda Sefasdes bankis mier grZelvadiani kredite-

bis lizinguri da faqtoringuli operaciebis gamoyene-

bis SesaZleblobebi.

gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces ekonomi-

kuri zRvruli normativebis dacvas, rac uzrunvelyofs

sabanko sistemis stabilur funqcionirebas. es normati-

vebia:

_kapitalis sakmarisobis normativi, romelic gani-

sazRvreba bankis mTeli kapitalis SefardebiTi aqtive-

bis jamTan, romelic Sewonilia riskis gaTvaliswineba-

sTan;


188

_balansis likvidobis normativi, romelic ianga-

riSeba mTeli kapitalis SefardebiT bankis valdebule-

bebTan;

_savaldebulo rezervebis da sxva fondebis mini-

maluri sidide, rac deponirdeba centralur bankSi;

_riskis maqsimaluri zoma erT msesxebelze gaanga-

riSebiT.

bankis muSakebma sesxis gacemisas unda Seamowmon

msesxeblis finansuri mdgomareoba, gaaanalizon maTi sa-

kuTari da nasesxebi saSualebebis Tanafardoba, sawesde-

bo fondis sidide.

auditorebma gansakuTrebuli yuradReba unda miaq-

cion bankis likvidobas, anu mis unars droulad, srulad

da Seuferxeblad ganaxorcielos Tavisi valdebulebe-

bis dafarva.

erovnuli banki gansazRvravs komerciuli bankebis

saqmianobis regulirebis wesebs maTi likvidobis mxar-

dasaWerad, adgens ekonomikuri normativebis sidides. es

normativebia: savaldebulo rezervebis sidide, rac gan-

Tavsebulia erovnul bankSi, sawesdebo fondis minimalu-

ri sidide, bankis sakuTari saSualebebisa da aqtivebis

Tanafardobis zRvruli sidide da sxv.

komerciuli bankebi likvidobis asamaRleblad,

agreTve meanabreTa, mepaieTa, aqcionerTa interesebis da-

sacavad, qmnian savaldebulo fondebs. auditis dros

unda Semowmdes savaldebulo rezervebis, depozitebis

sadazRvevo fondebis, gakotrebisgan dasazRvevi fonde-

bis Seqmnis sisrule.

saangarisworebo urTierTobebis auditi saSuale-

bas iZleva gamovlindes angariSsworebis daCqarebis gze-

bi. kerZod, gadasaxadebis kalendaruli Tanmimdevrobis

Secvla sawarmosTan SeTanxmebiT, bankis pasuxismgeblo-

bis moxsna gasaxadebis dagvianebisTvis jarimebis dar-

icxvasa da gadaxdevinebaze, sagadasaxado moTxovniT an-

gariSsworebis SezRudva.

qeTevan RuduSauri

189

mizanSewonilia, yuradReba mieqces bankis dacvaze

gaweuli danaxarjebisa da Senobis saijaro gadasaxadis,

fuladi anabrebis indeqsaciaze danaxarjebisa da komer-

ciuli angariSianobis gamoTvliTi centrebis momsaxure-

baze danaxarjebis zrdis tendenciis Seswavlas.

mogebis daricxvisa da gamoyenebis kanonierebis au-

ditis dros gamovlindeba mogebis ganawilebaSi arse-

buli SesaZlo Secdomebi, gansakuTrebiT im SeRavaTebis

gaangariSebisas, rac dadgenilia dabegvrisaTvis. audi-

torma aucileblad unda ixelmZRvanelos saTanado ka-

nonmdeblobiT da normatiuli aqtebiT.

amis Semdeg auditorma unda gaaanalizos sabanko

saqmianobis momgebianoba. msoflio praqtikaSi igi ga-

nisazRvreba sabalanso mogebis SefardebiT sawesdebo

kapitalTan, Tumca, saqarTvelos ekonomikis pirobebSi,

arastabiluri ekonomikuri procesebis da maRali in-

flaciis gamo, am mizniT SeiZleba gamoyenebul iqnes ab-

soluturi maCveneblebic_sabalanso mogeba da bruto-

balansis aqtivebis jami. garda amisa, zogierTi ekonomi-

sti gvTavazobs amasTan erTad damatebiTi maCveneblebis

gaangariSebas: sabanlanso mogebisa da bankis sakuTari

kapitalis Tanafardoba, agreTve wminda mogebisa da ban-

kis sakuTari kapitalis Tanafardoba.

dasasrul, xazgasmiT unda aRvniSnoT, rom bankebis

funqciebis warmatebiT ganxorcielebisaTvis, aucilebe-

lia, bankebi imsaxurebdes sazogadoebisa im mxareebis

ndobas, romlebTanac saqmiani urTierTobebi aqvT. am-

denad, erovnuli Tu saerTaSoriso sabanko sistemis sta-

biluroba saerTo sazogadoebrivi interesis sagania, rac

aisaxeba im gzebSi, romlebiTac bankebi, sxva komerciuli

kompaniebisagan gansxvavebiT, yvela qveyanaSi eqvemdeba-

reba centraluri bankebisa da sxva oficialuri orga-

noebis zedamxedvelobas. bankebis finansur angariSgebas

amowmeben, agreTve, gare audituri kompaniebi. audituri

daskvna amaRlebs aseTi angariSgebis saimedoobas da


190

xels uwyobs sabanko sistemis mimarT ndobis zrdasac.

imis gamo, rom izrdeba sabanko saqmianobis mravalfero-

vneba rogorc erovnuli, aseve saerTaSoriso masStabiT,

bankis zedamxedvelebisa da gare auditorebis amocane-

bi sul ufro momTxovni xdeba. mraval sakiTxSi bankis

zedamxedvelebi da gare auditorebi erTi da igive sir-

Tuleebis winaSe dganan da maTi funqciebic urTierT-

Semavsebelia. zedamxedvelebi ara marto eyrdnobian au-

ditorebis muSaobis Sedegebs, aramed sul ufro metad

mimarTaven buRaltruli aRricxvis profesias maTi saze-

damxedvelo movaleobebis Sesrulebis xelSemwyobi da-

matebiTi amocanebis gansaxorcieleblad. imavdroulad

auditorebi mimarTaven aseve zedamxedvelebs im informa-

ciisaTvis, romelic am funqciebis rac SeiZleba efeqtia-

nad ganxorcielebas uwyobs xels.

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom safinanso ze-

damxedvelobis saagentom ise unda warmarTos Tavisi sa-

qmianoba komerciul bankebTan mimarTebiT, rom maT mier

ganxorcielebuli safinanso angariSgeba Seesabamebodes

gare auditorebis moTxovnebs.

Basic Directions of Improving Audit of Commercial Banks

K. Gudushauri

The article discusses main directions for improvement auditing of banks, such as improving control of legality or timeliness of a bank’s nominal capital, as it represents the basis of the bank‘s activities. Analysis of correspondent accounts is also very important as well, as it is synthetic indicator of a bank’s creditworthiness. While checking the usage of credit resources, attention should be paid to the nominal capital and balance li-quidity, as well as maintainance of mandatory reserves. Finally, it should be highlighted that society’s, as well as other stakeholders‘ confidence in banks is essential for successful functioning of banks.

qeTevan RuduSauri

191

axali wignebi: rogoria profesional-recenzentTa azri?

saqarTveloSi mimdinare ekonomikuri reformebi, qveynis

integracia msoflios ekonomikur sistemaSi, obieqturad

moiTxovs biznesseqtoris gafarToebas, mis daqvemdebarebas

msoflioSi Camoyalibebuli kanonzomierebebisa da

tendenciebisadmi. XX saukunis 90-iani wlebidan qveyanam daiwyo

liberalur, sabazro ekonomikur gardaqmnebze orientirebuli

cvlilebani. mravali aTwleulis ganmavlobaSi arsebuli

izolacionizmi da avtarkia Secvala rogorc ekonomikuri,

aseve kulturuli TvalsazrisiT Ria politikam, liberalurma

ekonomikurma wesrigma. bizneskontaqtebis gafarToebam

obieqturad moiTxova qveyanaSi damkvidrebuli saerTaSoriso

biznesis marTvis praqtikis radikaluri cvlileba, rac

aisaxa saerTaSoriso menejmentis Teoriuli da praqtikuli

aspeqtebis gamoyenebis aucileblobasa da maTi pragmatizmis

principebisadmi daqvemdebarebaSi.

ekonomikur sistemaSi mimdinare transformacia

logikurad moiTxovs biznesganaTlebis sferos

reorganizacias. sazogadoebisTvis obieqtur aucileblobad

iqca codnis gaRrmaveba saerTaSoriso biznesSi, menejmentSi,

marketingsa da sxva disciplinebSi. dasavleTis qveynebSi am

sferoSi wlebis ganmavlobaSi Camoyalibebuli is Teoriuli

debulebebi da praqtikuli codna, romelic umniSvnelovanesia

Cveni qveynis ganviTarebisa da msoflioSi integraciisaTvis,

farTod moTxovnadi gaxda. biznesganaTlebis prioritetuli

amocanaa biznesis saerTo safuZvlebis aTviseba, da Semdgom,

saerTaSoriso biznesisa da menejmentis TaviseburebaTa

Seswavla da praqtikuli gamoyeneba.

biznesis ganviTarebis qronologiidan gamomdinare,

saerTaSoriso menejmenti gaxda biznesis yoveldRiuri

saintereso da aqtualuri naSromi

saerTaSoriso menejmentSi*

* Teimuraz Sengelia. saerTaSoriso menejmenti, saxelmZRvanelo, redaqtori prof. S. veSapiZe, Tb., 2012, 724 gv.

192

saqmianobis obieqturi winapiroba. unda vaRiaroT, rom am

sferoSi qarTul enaze mniSvnelovani deficitia. gansakuTrebiT

rTul mdgomareobaSi aRmoCndnen umaRlesi skolis „biznesis

administrirebis~ mimarTulebis is studentebi, romelTa

kurikulumebi iTvaliswinebs `saerTaSoriso menejmentis~

swavlebas. am danaklisis Sevsebazea orientirebuli prof.

T. Sengelias sarecenzio wigni. Y

wignis avtori, ekonomikis mecnierebaTa doqtori,

iv. javaxiSvilis saxelobis Tsu-is sruli profesori,

saerTaSoriso biznesis kaTedris xelmZRvaneli T. Sengelia

gansakuTrebiT nayofierad ikvlevs biznesis iseT aqtualur

sferoebs, rogoricaa: globaluri biznesi, saerTaSoriso

menejmenti da marketingi, ekonomikuri globalizaciis

aqtualuri problemebi da sxva. amitom, prof. T. Sengeliasgan

ar yofila moulodneli im metad aqtualuri da pragmatuli

datvirTvis mqone problematikis Seswavla da warmoCena, rac

aisaxa mis wignSi _ `saerTaSoriso menejmenti”.

rogorc moculobiT, aseve Sinaarsobrivad, wigni

informaciatevadia da warmoadgens gansaxilvel sferoSi

uaxles mecnierul miRwevaTa warmatebuli gadmocemis

avtoriseul mcdelobas.

wignis arqiteqtonika da gamokvlevis logika srulad

eqvemdebareba dasavleTis praqtikaSi am xasiaTis Tanamedrove

gamokvlevebisadmi wayenebul moTxovnebs. is agebulia

dasavleTSi aprobirebuli saerTaSoriso menejmentis

swavlebis meTodologiis Sesabamisad. metad mniSvnelo¬vania

is, rom Teoriuli masala Sevsebulia praqtikuli situaciebis

(qeisebis) ganxilviT, CanarTebiT – `saerTaSoriso

gamocdileba~, sadac warmodgenilia saerTaSoriso

menejmentis praqtika sazRvargareT, sainteresodaa agebuli

savarjiSoebi internetresursebis gamoyenebiT da sxva, rac

xels uwyobs kursis srulyofil aTvisebas. yoveli Tavis

bolos warmodgenili qeisebisa da globaluri amocanebis,

praqtikuli savarjiSoebis sistema maqsimalurad amartivebs

Teoriuli masalis aTvisebas.

r. gociriZe, e. baraTaSvili, s. gelaSvili, r. manveliZe

193


gamokvleva iwyeba `saerTaSoriso biznesisa~ da

`saerTaSoriso menejmentis~ raobis axsniT, misi mniSvnelobis

warmoCeniT da sakvlevi problemis aqtualurobis dasabuTebiT.

avtori istoriul-qronologiuri TanmimdevrobiT

ganixilavs saerTaSoriso menejmentis ganviTarebis

etapizacias, rasac mkiTxveli logikurad saerTaSoriso

menejmentis problematuri sakiTxebiT dainteresebisaken

mihyavs. gamorCeulia wignis arqiteqtonikac, rac udavod

sakvlevi problematikis logikur-struqturuli agebulebis

warmatebuli magaliTia. aRsaniSnavia, rom avtori TiTqmis

yvela Temas ixilavs kulturis konteqstiT, fardod iyenebs

saerTaSoriso menejmentisadmi filosofiur, fsiqologiur,

eTikur, kulturologiur midgomebs.

wignis pirvel nawilSi _ `saerTaSoriso menejmenti

globalur doneze”, ganxilulia menejmentis samarTlebrivi

da politikuri aspeqtebi, eTika da socialuri pasuxismgebloba,

kulturuli determinantebis roli saerTaSoriso

menejmentSi, riTac mkiTxveli logikur-Tanmimdevrulad

erkveva globaluri menejmentis `anTologiur” arsSi,

misi definiciidan dawyebuli ganviTarebis tendenciebiT

damTavrebuli. wignis meore nawilSi - `saerTaSoriso

garemoSi efeqtiani urTierToba,” - mkiTxvels eZleva

SesaZlebloba gaerkves kulturebs Soris urTierTobebis,

maTi aRqmisa da interpretaciis, efeqtiani komunikaciebis

sakiTxebSi, rac logikurad qmnis molaparakebebis gamarTvisa

da saerTaSoriso doneze konfliqtebis marTvis swori

interpretaciis SesaZleblobas. mesame nawilia ̀saerTaSoriso

menejmentis SesaZleblobaTa swor gamoyenebas,~ aq avtori

warmoaCens saerTaSoriso menejmentis iseT pragmatul

problematikas, rogoricaa: strategiebi, ucxouri bazris

aTvisebisa da saerTaSoriso operaciebis amoqmedebis

SesaZleblobebi. Cveni azriT, yvelaze sainteresoa meoTxe

Tavi - `saerTaSoriso arealze adamianebis marTva~, sadac

avtori aanalizebs sxvadasxva kulturaSi motivaciisa da

liderobis, efeqtiani samuSao Zalis Camoyalibebis, misi

194

Sefasebis, waxalisebis, sxvadasxva kulturuli jgufis

marTvis sakiTxebs.

saerTaSoriso menejmentis Tematika gamokvleulia

dasavleTis mravalma cnobili mecnieris mier, romelTa

Soris arian: riCard meadsi, paul n. goderhami, Helen dereski,

devid alstromi da sxv., magram dRevandel realobaSi,

maTi naSromebis gverdiT, sapatio adgils ikavebs prof. T.

Sengelias naSromi. romelSic avtorma, ara marto ganixila

saerTaSoriso menejmentSi arsebuli midgomebi da moaxdina

maTi konstatacia, aramed mecnierulad gaiazra menejmentis

aqtualuri sakiTxebi, gamoyo problemebi da SemogTavaza

maTi gadaWris mimarTulebebi. udavod mosawonia isic, rom

avtori farTod warmoaCens sadiskusio sakiTxebs. wignis struqturuli da Sinaarsobrivi formirebis

procesSi monawileobdnen cnobili rumineli mecnieri,

profesori, kaTedris gamge a. grinbiCa, amerikeli mecnieri,

profesori p. gregori, odesis saerTaSoriso universitetis

kaTedris gamge, profesori i. kozaki da sxvebi.

wigni warmoadgens avtoris mier 2006-2011 wlebSi

gamocemuli „biznesis administrirebis safuZvlebisa“

da „globaluri biznesis~ saswavlo kursebis logikur

gagrZelebas, romlebSic warmodgenili swavlebis

meTodologia srulad pasuxobs dasavleTSi aprobirebul

am saswavlo kursebis aTvisebis praqtikas.

naSromis mimarT gvaqvs sasurvelobiTi xasiaTis

SeniSvnebic: calkeuli Tavis kvlevis procesSi avtori

masalis ganzogadebas axdens msoflio praqtikidan

gamomdinare, Tumca wigni mniSvnelovnad moigebda Tu masSi

warmoCndeboda qarTuli kulturuli fenomenis roli

saerTaSorso menejmentSi, kargi iyo mocemuli rangis

gamokvlevaSi saqarTvelo saerTaSoriso menejmentis aspeqtiT,

(Tundac perspeqtivaSi) yofiliyo warmodgenili; aseve

saWirod migvaCnia saerTaSoriso menejmentSi informaciuli

teqnologiebis jerovnad warmoCena da sxva.

naSromSi gvxvdeba terminologiuri uzustobebi

r. gociriZe, e. baraTaSvili, s. gelaSvili, r. manveliZe

195


da Sinaarsobrivad bundovani adgilebi. magaliTad,

,,msyidvelobiTi unari” (gv. 13 da sxvagan) nacvlad

,,myidvelobiTunarianobisa”, (gv. 13 da sxv.), ,,samuSao Zalis

Seqmna” (gv. 533) da a.S. Tumca, isic unda aRiniSnos, rom am

moculobis naSromSi (wigni moicavs 723 gverds) aRniSnuli

xasiaTis uzustobani SesaZlebelia gaiparos.

sarecenzio wigni gankuTvnilia studentebisaTvis,

Tumca, Cveni azriT, igi didad daainteresebs im menejerebsac,

romelTa biznesi saerTaSoriso urTierTobebs ukavSirdeba,

aseve im mecnierebs, romelTa kvlevis sfero biznesis

administrirebaa.

dasasruls, SegviZlia mivulocoT avtors esoden

warmatebuli gamocema da migvaCnia, rom am xasiaTis kvlevebi

fasdaudebel samsaxurs gauwebs rogorc studentobas,

aseve wignSi warmodgenili problematikiT dainteresebul

specialistebs.

r. gociriZe

saqarTvelos prezidentis TanaSemwe ekonomikuri

politikis dargSi, ekonomikis doqtori

e. baraTaSvili

stu-is sruli profesori, ekonomikisa da biznesis

marTvis departamentis ufrosi, ekonomikis

mecnierebaTa doqtori

s. gelaSvili

ivane javaxiSvilis Tsu-is sruli profesori,

kaTedris xelmZRvaneli

r. manveliZe

baTumis SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis

sruli profesori, ekonomikisa da

biznesis deparetamentis xelmZRvaneli

196

gardaicvala ivane javaxiSvilis saxelobis

Tbilisis saxelmwifo universitetis ekonomikisa da

biznesis fakultetis profesori, cnobili mecnieri da

pedagogi, omisa da Sromis veterani - pavle garuCava.

igi daibada 1923 wels, guriis sofel ianeulSi

(Coxatauris raioni). man warCinebiT daamTavra soflis

saSualo skola da swavla gaagrZela Tbilisis saxelm-

wifo universitetSi. batoni pavle, sruliad axalgaz-

rda (studenti), nebayoflobiT gamocxadda samxedro

komisariatSi da iTxova frontze gaSveba. Txovna daak-

mayofiles da misi studenturi cxovreba jariskacis

mZime cxovrebam Secvala. batoni pavle gmirulad ibr-

Zoda dasavleTisa da aRmosavleTis frontebze (germa-

niasTan da iaponiasTan omSi) meTauris rangSi, ramden-

jerme daiWra kidec.

omis damTavrebis Semdeg igi daubrunda Tbili-

sis saxelmwifo universitets, romelic 1950 wels

warCinebiT daamTavra. imave wlidan batoni pavle aspi-

ranturaSi agrZelebs swavlas, romelsac aseve warmate-

biT amTavrebs. 1954 wels mieniWa ekonomikur mecniere-

baTa kandidatis samecniero xarisxi. imave wlidan igi

muSaobas iwyebs Tbilisis saxelmwifo universitetSi

da kiTxulobs leqciebs momavali ekonomistebisaTvis

wamyvan saganSi „mrewvelobis ekonomika“.

pavle garuCava saswavlo da samecniero muSaobas

kargad uTavsebda aqtiur sazogadoebriv saqmianobas.

Rvawlmosili

pavle garuCava

197

igi 1963 wels ekonomikuri fakultetis sabWom airCia

fakultetis dekanis Tanamdebobaze. 2006 wels, 83 wlis

asakSi gavida damsaxurebul pensiaze. Tumca amis Semde-

gac ar gauwyvetia saqmiani kavSiri universitetTan.

didia batoni pavles wvlili momavali Taobis

aRzrdaSi. man, dekanobis periodSi, jer kidev gasuli sau-

kunis 60-ian wlebSi, fakultetidan SearCia 10 studenti

da sxvadasxva qveynis wamyvan umaRles saswavleblebSi

gagzavna swavlis gasagrZeleblad. niSandoblivia, rom

am jgufis yvela wevrma daicva ekonomikur mecniere-

baTa kandidatis samecniero xarisxi da mniSvnelovani

wvlili Seitana qarTuli ekonomikuri mecnierebis gan-

viTarebaSi.

baton pavles darCa SesaniSnavi Svilebi da

SviliSvilebi. igi iyo mzrunveli da mosiyvarule

meuRle, Rirseuli kolega da megobari.

batoni pavle garuCavas rogorc uaRresad pati-

osani, Sromismoyvare da keTilSobili adamianis, mkacri,

magram obieqturi da samarTliani pirovnebis naTeli

xsovna mudam darCeba misi megobrebis, kolegebisa da

aRzrdilebis gulSi.

megobrebi da kolegebi

198

xsovna naTeli

murman turava

gardaicvala cnobili qarTveli mecnieri,

statistikos-ekonomisti, ekonomikur mecnierebaTa

doqtori, profesori, saqarTvelos ekonomikuri da

biznesis akademiebis wevri, javaxiSvilis universitetis

Jurnal „ekonomika da biznesis“ pasuxismgebeli muSaki,

saqarTvelos JurnalistTa federaciis wevri - murman

turava.

igi daibada 1936 wlis 1 agvistos galSi,

inteligentis ojaxSi. iqve 1954 wels oqros medalze

daamTavra saSualo skolis sruli kursi da Cairicxa

Tbilisis saxelmwifo universitetis ekonomikis

fakultetze, romelic aseve warmatebiT daamTavra 1959

wels. 1960-1964 wlebSi igi saqarTvelos subtropikuli

meurneobis institutis maswavlebelia, 1964-1965 wlebSi

muSaobs „lenavtomattorgis“ inspeqtorad. 1965-

1968 wlebSi leningradis saxekmwifo universitetis

statistikis kaTedris daswrebuli ganyofilebis

aspirantia. 1975 wels daicva ekonomikur mecnierebaTa

kandidatis samecniero xarisxi da momdevno wels

mieniWa docentis samecniero xarisxi; 1991 wels

daicva ekonomikur mecnierebaTa doqtoris xarisxi,

xolo 1992 wels arCeul iqna profesorad, romel

Tanamdebobazec igi muSaobda Tbilisis saxelmwifo

universitetis statistikis kaTedraze 2008 wlamde

(am periodidan igi universitetis bevr saxelovan

moRvawesTan erTad „reformis“ abriT Camoaciles

saprofesoro muSaobas...). igi warmatebiT kiTxulobda

199

leqciebs ekonomikuri statistikis, finansuri

statistikis da sxva ekonomikur disciplinebSi.

man aRzarda ekonomist-statistikosebis mTeli

Taobebi, romlebic warmatebiT saqmianoben ekonomikis

sxvadasxva sferoSi. igi aseve eweoda warmatebul

samecniero muSaobas. mis kalams ekuTvnis 100-mde

samecniero naSromi, romelTa Sorisaa saxelmZRvanelo

da damxmare saxelmZRvanelo, monografia, statiebi,

praqtikuli xasiaTis naSromebi. murman turava iyo

sxvadasxva respublikuri da saerTaSoriso samecniero-

ekonomikuri konferenciebis monawile, amasTan, igi iyo

samecniero xarisxis maZiebeli mravali axalgazrdis

xelmZRvaneli, oponenti, sxvadasxva samecniero sabWos

wevri. igi damsaxurebuli avtoritetiT sargeblobda

profesor-maswavleblebsa da studentebs Soris.

bolo periodSi leqciebs kiTxulobda saqarTvelo-

ukrainis saerTaSoriso akademiaSi. gardacvalebamde

iyo javaxiSvilis universitetis Jurnal „ekonomika da

biznesis“ pasuxismgebeli muSaki. yovelive aRniSnulTan

erTad, profesori murman turava iyo poeturi niWiT

dajildovebuli pirovneba. mis kalams ekuTvnis araerTi

sayuradRebo esse, miniatura, leqsi, rac ibeWdeboda

rogorc qarTul periodul presaSi, aseve calkeuli

broSurebis saxiT. murman turavas darCa kargi meuRle,

ori Svili da SviliSvilebi.

dauviwyaria profesor murman turavas xsovna

mis kolegebSi, megobrebsa da sanaTesaoSi.

Jurn. „ekonomika da biznesis“ redaqcia

200

daibeWda ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis bazaze

kompiuteruli uzrunvelyofa -manana jixviSvili

ISSN 1987-5789

ekonomika da biznesieb.tsu.ge/doc/ekonomika 5-2012.pdfekonomika da biznesi seqtemberi-oqtomberi...

Documents