ekonomiks lm yunit 4 (2)

329

DEPED COPYYunit IV

330

DEPED COPY

331

DEPED COPY

YUNIT IVMGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA

AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO

PANIMULA AT GABAY NA TANONG

Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din na makilala ang ibat ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista, ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay.

Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?

Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.

PAMANTAYAN SA PAGKATUTO

Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap

Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito sa harap ng mga hamon at puwersa tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.

Ang mga mag-aaral ay aktibong nakikibahagi sa maayos na pagpapatupad at pagpapabuti ng mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.

332

DEPED COPY

Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod:

ARALIN 1: KONSEPTO NG PALATANDAAN NG PAMBANSANG

KAUNLARAN

Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran.

Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran.

Natutukoy ang ibat ibang gampanin ng mamamayang Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran.

Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran.

Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansa.

ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA

Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa.

Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino.

Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura.

ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA

Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang masiglang ekonomiya.

Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan.

Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya.

ARALIN 4: SEKTOR NG PAGLILINGKOD

Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod.

Napahahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa.

ARALIN 5: IMPORMAL NA SEKTOR

Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto ng impormal na sektor.

Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal na sektor.

Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng ekonomiya.

Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang kaunlaran.

333

DEPED COPY

ARALIN 6: KALAKALANG

PANLABAS

Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Economic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig.

Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito.

Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino.

GRAPIKONG PANTULONG

AGRIKULTURA

INDUSTRIYA

PAGLILINGKOD

IMPORMAL NA SEKTOR

KALAKALANG PANLABASKAUNLARAN

334

DEPED COPY

PANIMULANG PAGTATAYA

Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong

ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:A. likas na yamanB. yamang- taoC. teknolohiyaD. kalakalan

Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba nito.

Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa.

(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)

2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad sa balita na:A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng

pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing

ganap na maunlad ang bansa.C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang

Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat. D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat

gaya ng GDP.

3. Datapwat patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang napakatagal na problemang ito?A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang

mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno.B. Idinadaan na lamang nila sa samut saring protesta ang kanilang mga

hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan.C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man

o malaki, kayat nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at nararapat.

(K)

(U)

(U)

335

DEPED COPY

D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga maling nagaganap sa ating bansa.

4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa bansa?A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong

pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.D. Wala sa nabanggit

5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?A. pagmiminaB. pangingisdaC. paggugubatD. paghahayupan

6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito?A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihanC. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market

road)D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.

7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang ibat ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka?A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka.B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor

ng agrikultura.C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng

maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.

D. Lahat ng nabanggit

(U)

(U)

(K)

(P)

336

DEPED COPY

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.Talahanayan 2

Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya2005 2010 (In-Million Pesos)

SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011

8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-tubig sa ibat ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura.B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo.C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa

sektor ng agrikultura.D. Lahat ng nabanggit

9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?A. agrikulturaB. industriyaC. paglilingkodD. impormal na sektor

10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor?A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura

samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang

ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya.C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura

ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto.

D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.

(P)

(P)

(K)

337

DEPED COPY

11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo rito? A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng

mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao.B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay

nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa.C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at

masyadong mabilis na industriyalisasyon.D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na

rin ng mataas na pambansang kita.

12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal?A. agrikulturaB. industriyaC. paglilingkodD. impormal na sektor

13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa?A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa

ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth.

B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya.

C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas.

D. Lahat ng nabanggit

(P)

(K)

(U)

338

DEPED COPY

14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod?A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at

serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng

trabaho sa isang bansa.D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.

15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?A. agrikulturaB. industriyaC. paglilingkodD. impormal na sektor

16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa isang kahig, isang tuka. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor?A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang

tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.

17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod MALIBAN SA ISA. A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon

sa mga tao ukol sa masasamang bunga nitoB. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa

pamimirataC. kakulangan ng mapapasukang trabahoD. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal

na pamamaraan

(U)

(K)

(P)

(P)

339

DEPED COPY

18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isat isa ayon sa konsepto ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. trade embargo at quotaB. kasunduang multilateralC. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel

19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan

ng lokal na ekonomiya.B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahinD. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.

20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan at panig ng daigidig. Bagamat hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong

transnasyonalB. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihanC. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan

(P)

(U)

(K)

340

DEPED COPY

PANIMULA

Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito. Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kayat ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang ibat ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa. Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matukoy mo ang ibat ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito.

ARALIN 1KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN

Gawain 1: INSTA-SAGOT

Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan.

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.

341

DEPED COPY

Pamprosesong Tanong:

1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng iyong pansin? Bakit?

2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.

Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG

Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring mabuo mula sa mga larawan?

342

DEPED COPYGawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA

Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2. - Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa.

- Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang matutuhan.

- Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran.

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran.

Batay sa mga larawan, malinaw na ang buhay sa

Pilipinas ay ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

343

DEPED COPY

KONSEPTO NG PAG-UNLAD Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din sa salitang pagsulong.

Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag-unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa, ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang pagsulong.

Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko, paaralan, at marami pang iba. Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan, kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala.

Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad: ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa ibat ibang

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halinat umpisahan mo na.

344

DEPED COPY

pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.

Sa akdang Development as Freedom (2008) ni Amartya Sen, kanyang ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito. Upang matamo ito, mahalagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan.

Gawain 4: POWER OF TWO

Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na Power Thinking. Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa.

Gawain 5: TEKS-TO-SURI

Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto.1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag.2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at

makabagong pananaw nito?4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na

kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? Pangatwiranan.

5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.

Konsepto ng Pag-unlad

Kahulugan ayon sa Diksyunaryo

Kahulugan ayon kay Feliciano Fajardo

Kahulugan ayon kina Todaro at Smith

Kailan masasabing may pag-unlad?








Kahulugan ayon kay Sen

345

DEPED COPY

Gawain 6: OO O HINDI?

Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek () ang kolum na sinasang-ayunan mo.

PAHAYAG OO HINDI1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at

naglalakihang kalsada.2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa.3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at

makinarya.4. May pag-unlad kung may demokrasya.5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal.8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.

Pamprosesong Tanong:1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng

pag-unlad sa sumusunod na aspekto: kultural sosyal (lipunan) politikal

3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.

4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?

Mga Palatandaan ng Pag-unladPagsulong Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo. Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamay-ari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kauna-unahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa.

Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang ibat ibang palatandaan nito.

346

DEPED COPY Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.

Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa.

Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics, Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa nila ang mga ito.

1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig, kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa.

2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito.

3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng

Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012 (Billions of US dollars)Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014

Developed economies

Developing economies

Transition economies

347

DEPED COPY

ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo.

4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito, nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo.

Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZERItala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa

gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya nito.

Pag-unlad Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP), Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang bansa. Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya, pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.

Pagsulong ng Ekonomiya?

?

?

?

348

DEPED COPY

Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA

Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba.


1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag.3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?

Pagtibayin.

Human Development Index Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human Development Index (HDI) ay tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan, ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross national income per capita.

Kahalagahan ng HDI Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na

PAGSULONG PAG-UNLAD

349

DEPED COPY

ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1 (pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa nito. Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong 1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa. Sa pamamagitan ng mga pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa buong mundo. Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong 1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan, kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan. Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay. Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan (Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao.Pinagkunan: Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development, 11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014

350

DEPED COPY

Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER

Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng tekstong iyong nabasa. Upang higit na maunawaan ay sagutin ang mga pamprosesong tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa.


1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index?2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang

ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan.3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng ibat ibang

bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?

Gawain 10: JUMBLED LETTERS

Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba.1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human

development sa mga kasaping bansa nitoPNDU

2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.BAHBUM LU AQH

3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansaOTA

4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa

NHMUA OPETENDVMLE EDIXN5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi

ng UNDNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE

Panukat ng Pag-unlad Aspekto ng HDI Indicator

351

DEPED COPY

Gawain 11: KAHON-ANALYSIS

Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa loob ng kahon sa susunod na pahina.

Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART

Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa ibat ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations. Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na katanungan.Very high human

developmentHigh human development

Medium human development

Low human development

1 Norway2 Australia3 Switzerland4 Netherlands5 United States6 Germany7 New Zealand8 Canada9 Singapore

10 Denmark11 Ireland12 Sweden13 Iceland14 United

Kingdom15 Hong Kong,

China (SAR)16 Korea

(Republic of)

50 Uruguay51 Bahamas52 Montenegro53 Belarus54 Romania55 Libya56 Oman57 Russian

Federation58 Bulgaria59 Barbados60 Palau61 Antigua and

Barbuda62 Malaysia63 Mauritius64 Trinidad and

Tobago65 Lebanon66 Panama 67 Venezuela

(Bolivarian Republic of)

103 Maldives104 Mongolia103 Turkmenistan105 Samoa107 Palestine, State of108 Indonesia109 Botswana110 Egypt111 Paraguay112 Gabon113 Bolivia

(Plurinational State of)

114 Moldova (Republic of)

115 El Salvador116 Uzbekistan117 Philippines118 South Africa

145 Nepal146 Pakistan147 Kenya148 Swaziland149 Angola150 Myanmar151 Rwanda152 Cameroon153 Nigeria154 Yemen155 Madagascar156 Zimbabwe157 Papua New

Guinea158 Solomon Islands159 Comoros160 Tanzania (United

Republic of)161 Mauritania162 Lesotho

Ang mga tao ang tunay na kayamanan

ng isang bansa___________________________________________________________________________

Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang

nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa

ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay

_______________________________________________________________

Ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa

pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao.

________________________________________________________________________

352

DEPED COPY

Very high human development

High human development

Medium human development

Low human development

17 Japan18 Liechtenstein19 Israel20 France21 Austria22 Belgium 23 Luxembourg24 Finland25 Slovenia26 Italy27 Spain28 Czech

Republic29 Greece30 Brunei

Darussalam31 Qatar32 Cyprus33 Estonia34 Saudi Arabia35 Lithuania36 Poland37 Andorra38 Slovakia39 Malta40 United Arab

Emirates41 Chile42 Portugal43 Hungary44 Bahrain45 Cuba46 Kuwait47 Croatia48 Latvia49 Argentina

68 Costa Rica69 Turkey70 Kazakhstan 71 Mexico72 Seychelles73 Saint Kitts and

Nevis74 Sri Lanka75 Iran (Islamic

Republic of)76 Azerbaijan77 Jordan78 Serbia79 Brazil80 Georgia81 Grenada82 Peru83 Ukraine84 Belize85 The former

Yugoslav Republic of Macedonia

86 Bosnia and Herzegovina

87 Armenia88 Fiji89 Thailand90 Tunisia91 China92 Saint Vincent

and the Grenadines

93 Algeria94 Dominica95 Albania96 Jamaica97 Saint Lucia98 Colombia98 Ecuador100 Suriname101 Tonga102 Dominican

Republic

119 Syrian Arab Republic

120 Iraq121 Guyana122 Vietnam123 Cape Verde 124 Micronesia

(Federated States of)

125 Guatemala125 Kyrgyzstan127 Namibia128 Timor-Leste129 Honduras130 Morocco131 Vanuatu132 Nicaragua133 Kiribati134 Tajikistan135 India136 Bhutan137 Cambodia138 Ghana139 Lao Peoples

Democratic Republic

140 Congo141 Zambia142 Bangladesh143 Sao Tome

and Principe144 Equatorial

Guinea

163 Senegal164 Uganda 165 Benin166 Sudan167 Togo168 Haiti169 Afghanistan 170 Djibouti171 Cte dIvoire172 Gambia173 Ethiopia174 Malawi175 Liberia176 Mali177 Guinea-Bissau178 Mozambique179 Guinea180 Burundi181 Burkina Faso182 Eritrea183 Sierra Leone184 Chad185 Central African

Republic186 Congo

(Democratic Republic of the)

187 Niger

353

DEPED COPY


1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014?2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad?3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations

Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa?

4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan upang matamo ang pambansang kaunlaran?

5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang kaunlaran?

Gawain 13: SURIIN NATIN!

Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad. Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan, edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy ang antas ng kaunlaran nito.

Palatandaan Paliwanag

Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto. Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong iyong mababasa.

Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya na makatutulong sa pag-unlad ng bansa:

MAPANAGUTAN1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang

pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.

354

DEPED COPY

2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at sa trabaho.

MAABILIDAD1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba

ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad.

2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino. Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.

MAKABANSA1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa

pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.

2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating tangkilikin ang mga produktong Pilipino.

MAALAM1. Tamang pagboto. Ugaliing pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran

ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato ang may malalim na kabatiran sa mga ito.

2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad.

Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.

355

DEPED COPY

Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL

Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan mula sa binasang teksto.

1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito?

2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan?

3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong pagiging makabansa?

4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?

Gawain 15: KAPIT- BISIG!

Bumuo ng apat na pangkat. Unang Pangkat- Mapanagutan Ikalawang Pangkat- Maabilidad Ikatlong Pangkat- Makabansa Ikaapat na Pangkat- Maalam

Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:

Role Playing - para sa unang pangkat Jingle - para sa ikalawang pangkat Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat Pantomime - para sa ikaapat na pangkat

Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain 14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.

356

DEPED COPY

RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL

Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos

Nilalaman

Naipakita sa pamamagitan ng ginawang pagtatanghal ang pagsusulong sa sama- samang pagkilos para sa pambansang

kaunlaran.

30

Pagkamalikhain

Ang mga konsepto at simbolismong ginamit ay naging makabuluhan upang lubos na maipakita ang sama-samang

pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo sa pambansang kaunlaran.

20

MensaheAng mensahe ng ginawang pagtatanghal

ay direktang nakatugon sa mga estratehiyang inilahad sa aralin.

20

Pamagat

Naipaloob nang wasto ang konsepto ng sama-samang pagkilos tungo sa

pambansang kaunlaran sa pamagat ng ginawang pagtatanghal.

15

Pakikisangkot sa grupo

Ginawa ng bawat kasapi ng grupo ang mga iniatang na gawain para sa

ikagaganda ng pagtatanghal.

15

KABUUANG PUNTOS 100

Gawain 16: ANG PANATA KO

Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga gampaning inisa-isa sa iyong tekstong binasa, pumili ka ng isang gampanin. Gumawa ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba.

Pamprosesong Tanong:1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ?

Pangatwiranan.3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan,

maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?

357

DEPED COPY

Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA

Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain, inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L.

Gawain 18: MAGSURI!

Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong, bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. Tara nat magbasa!

EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless (Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014

Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa ibat ibang palatandaan ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng mga ito.

PAGNILAYAN

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

358

DEPED COPY

na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012, umangat daw ng 6.6% ang ekonomiya. Tu w a n g - t u w a ang pamahalaan s a p a g k a t ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angat ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala. Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacaang, maski si President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate. Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho. Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol. Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema. Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless Retrieved on January 5, 2014


1. Ano ang nilalaman ng editoryal?2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming

Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng ekonomiya ng bansa?

3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa bansa? Ipaliwanag ang sagot.

359

DEPED COPY

Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!

Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap na minsan ay makaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito.

Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon. Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong Mabuting Pilipino. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawat isa sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot ang mithiing ito. Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag-unawa at pagninilay sa ating aralin.

Akoy Isang Mabuting Pilipino Noel Cabangon

Akoy isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga

tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga

alituntunin

Tumatawid ako sa tamang tawiran Sumasakay ako sa tamang sakayan

Pumipila at di nakikipag-unahan At di ako pasiga-siga sa lansangan

Maaaring panoorin ang video sa Youtube upang masundan ang himig ng

awit.

http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfOuCzJl78

Bumababat nagsasakay ako sa tamang

sakayan (Nagbababa ako sa tamang babaan)

di nakahambalang parang walang pakialam

Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa kalsada

Humihinto ako pag ang ilaw ay pula

[chorus]

pagkat akoy isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko

Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin

Sumasakay at bumababa ka ba

sa tamang sakayan at babaan?

Ano- anong mga tuntunin at

alituntunin sa paaralan ang

sinusunod mo? sinusunod mo?

360

DEPED COPY

Di ako nangongotong o nagbibigay ng lagay

Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay

Akoy nakatayo doon mismo sa kanto At di nagtatago sa ilalim ng puno

Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan

Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan

Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan

Inaalagaan ko ang ating kapaligiran

[repeat chorus]

Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang

Kayat pag-aaral ay aking pinagbubutihan

di ako gumagamit ng bawal na gamot O kayay tumatambay at sa eskwelay

di pumapasok

Paano ka makatutulong sa pangangalaga ng ating kapaligiran?

Gaano kahalaga ang pag- aaral

sa iyo? Pangatwiranan.

Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan pagkat ito lamang ang tangi kong

kayamanan di ko ibinebenta ang aking kinabukasan Ang boto koy aking pinahahalagahan

[repeat chorus]

Akoy isang tapat at totoong lingkod ng bayan

Pabor o lagay ay di ko pinapayagan Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan

Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan

Ipinagtatanggol ko ang mamamayang Pilipino

Mga karapatan nilay kinikilala ko Iginagalang ko ang aking kapwa-tao

Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.

[repeat chorus twice]

Bakit mahalaga ang pagkakaloob ng tapat na serbisyo

sa mga tao?

361

DEPED COPY

Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang iyong natutuhan mula sa ating aralin.


1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag.

2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon nito sa pambansang kaunlaran?

3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting Pilipino? Pagtibayin.

Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!

Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.

362

DEPED COPY

RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN

Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos

NilalamanAng ginawang campaign slogan ay mabisang nakapanghihikayat sa mga makababasa nito.

20

Pagkamalikhain

Ang paggamit ng mga angkop at malalalim na salita (matalinghaga) ay akma sa mga disenyo at biswal na presentasyon upang maging mas maganda ang islogan.

15

Kaangkupan sa tema

Angkop sa tema ang ginawang islogan. 10

Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5

KABUUANG PUNTOS 50

MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain!

Transisyon sa Susunod na Aralin

Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Natalakay rin ang ibat ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa.

Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang ibat ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong sa bawat sektor.

Ngayon ay may sapat kang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawang iyong natutuhan mula sa mga gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod pang aralin! Napagtagumpayan mo ang unang aralin kaya mas paghusayan mo pa sa mga susunod na gawain!

363

DEPED COPY

PANIMULA

Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang ibat ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.

Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na!

ARALIN 2SEKTOR NG AGRIKULTURA

Gawain 1: KANTANG BAYAN ALAM KO!

Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa, naririnig o inaawit ang Magtanim ay Di Biro?Magtanim ay di biro Maghapong nakayuko Di naman makatayo Di naman makaupo Bisig koy namamanhid Baywang koy nangangawit. Binti koy namimintig Sa pagkababad sa tubig.

Kay-pagkasawing-palad Ng inianak sa hirap, Ang bisig kung di iunat, Di kumita ng pilak

Sa umagang pagkagising Lahat ay iisipin Kung saan may patanim May masarap na pagkain.

Halina, halina, mga kaliyag, Tayoy magsipag-unat-unat. Magpanibago tayo ng lakas Para sa araw ng bukas (Braso koy namamanhid Baywang koy nangangawit. Binti koy namimintig Sa pagkababad sa tubig.)

Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015

ALAMIN

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa.

364

DEPED COPY

Pamprosesong Tanong:1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting Magtanim

ay Di Biro?2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang Magtanim

ay Di Biro?3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.

Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!

Balikan natin ang awiting Magtanim ay Di Biro. Kumuha ng isang bagay sa loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito sa sektor.

Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa

upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.

Gawain 3: IDEYA-KONEK!

Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa-laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno, ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong sa ibaba.

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura.

Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura?

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.

365

DEPED COPY

ANG SEKTOR AGRIKULTURAHumigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak

at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan, malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino.

Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force)

2000-2010 (numbers in thousands)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Total Labor Force 30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289

Total Employed

27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489

Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260

Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364

Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865

Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp. Retrieved on October 12, 2014

Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura. Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon.

Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming), paghahayupan (livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry).

PAUNLARIN

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halinat umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.

366

DEPED COPY

Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa. Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang-gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi.

Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang paghahayupan ay nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailangan sa karne at iba pang pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon na nasa ganitong hanapbuhay.

Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga huling isda ay matatagpuan sa ating bansa. Samantala, ang pangingisda ay nauuri sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa ibat ibang uri ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat) (BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong 2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na ginagamit sa paggawa ng gulaman.

Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito. Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod sa mga nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan, pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.

367

DEPED COPY

Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa ibat ibang tanim kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala, nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para sa nasabing taon.

Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikultura ng Php1,247 bilyon (current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay malaking bagay sa Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pagkaing nagmula sa tubig at pagsasaka.

Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012GNI (at current prices): Php12,609 billion (at constant 2000 prices): Php 7,497 billion GDP (at current prices): Php10,565 billion (at constant 2000 prices): Php 6,312 billionShare of agriculture in GDP 11%GVA in agriculture and fishing

(at current prices): Php 1,247 billion (at constant 2000 prices): Php 695 billionDistribution by sub-sector: Crops: 50%:

palay 20% , corn 6%, coconut 4%, banana 5% sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%, others 9%

Livestock: 13%Poultry: 11%Fishery: 19%Agricultural activities and services : 7%

Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014

Kahalagahan ng Agrikultura Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.

Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upang mapalakas at maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod na kahalagahan:

1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na

368

DEPED COPY

mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng mga pagkain ng mamamayan.

2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto. Nagmumula sa sektor na ito ang mga hilaw na sangkap mula sa kagubatan, kabukiran, at karagatan na maaaring gamitin sa produksiyon. Halimbawa, ang puno na pinagmumulan ng goma ay gamit para sa paggawa ng gulong; bulak at halamang mayaman sa hibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa mga muwebles; at dahon at ugat para sa pagkain, kemikal, o gamot.

3. Pinagkukunan ng kitang panlabas. Isang mahalagang pinagkukunan ng dolyar ng Pilipinas ay mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na pinagmumulan ng kitang dolyar ang kopra, hipon, prutas, abaka, at iba pang mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng ibat ibang produkto.

4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon sa National Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag-alaga sa paghahayupan.

5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pag-unlad ng teknolohiya na ginagamit sa agrikultura at ang patuloy na pagliit ng lupa para sa pagtatanim dahil sa paglaki ng populasyon, ang mga sobrang manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod batay sa laki ng demand sa mga ito.

Sa pangkalahatan, ipinakikita nito na ang sektor ng agrikultura ay isang mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng bansa. Katuwang ito ng pamahalaan sa pagpapalakas at pagtugon sa mga pangunahing pangangailangan ng mamamayan mula sa mga pagkain hanggang sa mga sangkap ng produksiyon. Ang kasiguraduhang sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat tahanan ay maaaring may positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa pangangailangan ng bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan ng bayan upang makamit ang inaasam nitong kaunlaran.

Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.,Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www.google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=chrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014, Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412 2013_jrga_agri.aspPulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 12,2014.Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-growth-agriculture on August 13, 2014, National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.

369

DEPED COPY

Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP

Mula sa mga impormasyon tungkol sa sektor ng agrikultura, bumuo ng Concept Definition Map gamit ang modelo sa ibaba.


1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura? 2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang

sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.

Ano ito?

_________________________________________________________

______________________________________

Ano ang mga bumubuo dito?

______________________________________

______________________________________

Sektor ng Agrikultura

Ano ang mga kahalagahan nito?

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

370

DEPED COPY

GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin!

Batay sa iyong binasa, isulat ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing nakapaloob sa sektor ng agrikultura.


1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa

komunidad?3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng

agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit?4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng

bansa.

Suliranin sa Sektor ng AgrikulturaMalaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya.

Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa ibat ibang panahon. Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod:

A

G

R

I

K

U

L

T

U

R

A

GAWAIN _________________

____

GAWAIN _________________

____

GAWAIN _________________

____

GAWAIN _________________

____

371

DEPED COPY

Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin 1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php)

Period

At Current Prices At Constant 1985 PricesAgriculture, Fishery and

ForestryIndustry Service

Agriculture, Fishery and

ForestryIndustry Service

2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,4622001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,9822002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,7182003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,3132004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,4582005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,6162006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,5642007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,1372008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,1762009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,4862010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320

Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011.Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014

A. PAGSASAKA1. Pagliit ng lupang pansakahan.

Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan, komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran.

2. Paggamit ng teknolohiya. Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na

makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Ang makabagong kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang atensiyon ng pamahalaan.

372

DEPED COPY

3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran. Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan

sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147 na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong 2011.

4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor. Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulak upang

higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435, ang pagtutulungan ng ibat ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang-diin bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura. Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag-isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon, at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa, ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang makapagpautang sa mga magsasaka upang tugunan ang mga pangunahing pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba pa.

5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya. Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito

at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito ay nabanggit din sa website na oxfordbusinessgroup.com. Ang kawalan at pagbibigay ng bigat sa industriya ang nagpahina sa agrikultura. Mas binibigyan ng pamahalaan ng maraming proteksiyon at pangangalaga ang industriya. Dahil dito, nawawalan ng mga manggagawa at mamumuhunan sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa industriya dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at kita sa agrikultura.

6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng

bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World

373

DEPED COPY

Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon.

7. Climate Change.

Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang lakas noong 2013. Milyon milyong piso ang halaga ng mga nasirang kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima ng mundo.

B. PANGISDAAN1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda.

Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat. Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na isa sa mga pangunahing pagkain ng mamamayan.

2. Epekto ng polusyon sa pangisdaan. Binanggit din sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na

pagkasira ng Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon na nagmumula sa mga tahanan, agrikultura, at industriya. Ang mga dumi ng tao, mga kemikal na sangkap sa mga abono o pataba na gamit sa pagtatanim, at mga kemikal na mula sa mga pabrika ay pumapatay sa mga anyong-tubig ng bansa. Dahil sa polusyon, ang mga yamang-tubig ay naaapektuhan at maaaring makaapekto rin sa mga mamamayan sa pagdating ng panahon.

3. Lumalaking populasyon sa bansa. Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino

ay nagdudulot ng mataas na pressure sa yamang tubig ng bansa at sa lahat ng yamang-likas, sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy na pag-unlad, halimbawa sa teknolohiya, mahihirapang makaagapay ang bansa sa lumalaking pangangailangan ng mamamayan dulot ng pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap ang sapantaha ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay maaaring

374

DEPED COPY

magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng kumokonsumo.

4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda. Ang mga magsasaka at mangingisda ay isa sa may pinakamababang

sahod na natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na hikahos sa buhay. Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), hindi kataka-taka na sa lahat ng sektor, ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka (36.7%) ang may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay kapansin-pansin na mas mataas nang bahagya sa kabuuang populasyon ng mahihirap sa ating bansa (26.5%). Ang mababang kita sa uri na ito ng hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran.

C. PAGGUGUBAT 1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan.

Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa produksiyon tulad ng mga troso at mineral. a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na

ginagamit ng mga industriya. b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga

hayop kaya hindi sila makapagparami. c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang

pananim taon-taon. d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig

na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan. e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa.

Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang mga pananim na itinatanim dito.

Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www.google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+And+Briones%2C+R&oq=Philippine

ekonomiks lm yunit 4 (2)

Documents