EKONOMIKSI I

ZHVILLIMIT

ABSTRACT AUTORI ORIGJINAL: TODARO PERKTHIMI NGA STUDENTET: *PJESE TE PERKTHYERA NE GJUHEN SHQIPE

1

Faqe 564-593

TEORIA E TREGTISË NDËRKOMBËTARE DHE STRATEGJIA E ZHVILLIMIT

Teoria e re e tregtisë sygjeron një rol të mundshëm të intervenimeve qeveritare, por gjithashtu

sygjeron të ardhura më të mëdha nga liberalizimi I tregtisë – Paul Krugman.

-Megjithatë devijimi i modelit të vjetër mbrojtjes së përgjithshme me qëllim që të rriten industritë

e zëvendësimit të importit, do të ishte një gabim për të shkuar në një ekstrem tjetër të mohimit të

ndonjë sektori industrial. – Raporti I Panelit të Nivelit të Lartë mbi Financimin dhe Zhvillimin

(Komisioni Zedillo 2001).

Rezultati është një system bujqësor tregtar në të cilin suksesi varet më pak në përparësitë

krahasuese sësa në qasjen krahasuese të subvencioneve. – Kevin Watkins dhe Joachim von Braun,

2002-2003 IFPRI “Raporti Vjetor Ese”

12.1 Globalizimi i ekonomisë: Hyrje

Gjatë disa dekadave të kaluara, ekonomitë botërore janë bërë gjithnjë e më shumë të lidhura gjatë

tregtisë ndërkombëtare të zgjeruar në shërbime si dhe në mallrat primare dhe sto të prodhuara,

gjatë investimeve portfolio të tilla si kreditë ndërkombëtare dhe blerjet e stoqeve, dhe gjatë

investimeve të huaja direkte, veçanërisht në pjesën e korporatave multinacionale të mëdha. Në të

njëjtën kohë, ndihma e huaj është rritur shumë më pak në terma realë dhe është bërë shumë e vogël

nga tani në flukse shumë më të mëdha të të dyjave, kapitalit dhe remitancave. Këto bashkime kanë

shënuar një efekt në botën në zhvillim. Por, vendet në zhivllim janë duke importuar dhe eksportuar

më shumë nga njëri-tjetri si dhe nga vendet e zhvilluara, dhe disa pjesë të botës në zhvillim,

veçanërisht Azisë Lindore por gjithashtu sidomos në Amerikën Latine, investimet janë derdhur

nga vendet e zhvilluara të tilla Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Japonia. Ne do të

pasqyrojmë mënyrën se si vendet në zhvillim kanë qenë të ndikuara këto trended he shqyrtojmë

teoritë e efekteve të bashkimeve ndërkombëtare të zgjeruara për persoektivat e zhvillimit.

Globalizimi është një prej fjalëve më të frekuentuara të përdorur në diskutimet për zhvillim, tregti

dhe ekonominë politike industriale.

2

Si formë e nënkuptuar e botës, globalzimi është një process nga i cili ekonomitë e botës bëhen më

të integruara, duke udhëhequr në një ekonomi globale dhe gjithnjë e më shumë politikëbërësit e

ekonomisë globale, p.sh. përmes agjencive ndërkombëtare të tilla si Organizata Botërore e

Tregtissë (OBT). Globalizimi gjithashtu i referohet një zhvillimi të “kulturës globale”, në të cilën

njerëzit konsumojnë mallrat dhe shërbimet e ngjashme nëpër vende dhe përdorin një gjuhë të

përbashkët të biznesit, Gj. Angleze; këto ndryshime ndihmojnë integrimin ekonomik dhe për më

tepër janë të promovuar nga ana e tij. Por në kuptimin e tij kryesor ekonomik, globalizimi i

referohet hapjes gjithnjë në rritje të ekonomive në tregtinë ndërkombëtare, lëzijet financiare, dhe

investimet e huaja direkte, temat e këtij kapitulli dhe dy kapitujve në vijim. Rritja e bashkëpunimit

në të gjitha llojet përmes qeverive nacionale dhe firmave dhe drejtpërdrejt ndërmjet njerëzve është

një process që ndikon te çdokush në botë, gjë që deri tani ende duket më e qartë në vendet e

zhvilluara. Por globalizimi mundet në shumë mënyra të ketë një ndikim më të madh në vendet në

zhvillim.

Për disa njerëz, termi globalizim sygjeron mundësi ngazëllyese së biznës, të ardhura efikase nga

tregtia, rritje më të shpejtë të njohurive dhe inovacioit, dhe transferimin e njohurive të tilla në

vendet në zhvillim duke ndihmuar rritje më të shpejtë ose perspektivën e një bote gjithashtu të

ndërvarur për t’u angazhuar në lutë. Pjesërisht golbalizimi mund të jetë nga të gjitha këto gjëra.

Megjithatë për njerëzit tjerë globalizimi ngrit shqetësimet: që pabarazitë mund të theksohet

gjithashtu përmes dhe brenda vendeve, që shkatërrimi i mjedisit mund të përshpejtohet dhe që

dominimi ndërkombëtar i vendeve më të pausura mund të zgjerohet dhe dhe të mbyllet, që disa

njerëz dhe regjione mund të lihen më tej prapa. Laureati I çmimit Nobel Muhammad Yunus kapi

disa prej këtyre ndjenjave kur ai shkroi në vitin 2008, Tregtia globale është si një autostradë me

njëqind korsi ku kalon bota. Nëse kjo autostradë është e hapur për të gjithë, pa drita ndalimi,

kufizime të shpejtësisë, ose madje shënuesit e korsisë, sipërfaqja e tij do të merret përsipër nga

kamionët gjigantë nga ekonomitë më të fuqishme botërore. Politikat e përshtatshme dhe

marrëveshjet e janë të nevojshme për të parandaluar problemet e tilla potenciale.

Në këtë mënyrë globalizimi bart përfitimet dhe mundëristë si dhe kostot dhe rreziqet. Kjo është

e vërtetë për të gjithë njerëzit në të gjitha vendet por veçanërisht për familjet e varfëra në vendet

me të ardhura të ulëta, për të cilët aksionet janë shumë të larta. Gjithashtu përmbysja potenciale

është ndoshta më e madhe për vendet në zhvillim; globalizimi prezanton mundësitë e reja për

3

zhvillimin ekonomik me bazë të gjerë. Duke siguruar shume lloje të ndërveprimet me njerëzit në

vendet tjera, vendet e varfëra mund të përfitojnë nga globalizimi në mënyrë direkte dhe indirekte

përmes këmbimeve kulturore, sociale, shkencore dhe teknologjike, si dhe përmes tregtisë

tradicionale dhe financave. Një difuzion më i shpejtë i ideve produktive, të tilla si koha më e

shkurtër ndërmjet invacionit dhe adoptimit të teknologjive të reja përreth botës, duhet të ndihmojnë

vendet në zhvillim të arrijnë më shpejt. Me pak fjalë, globalizimi mundëson së paku si parim, për

vendet më pak të zhvilluara të absorbojnë në mënyrë më efektive njohurinë që është një prej

themeleve të pasurisë së vendeve të zhvilluara. Përveç kësaj siç shkroi Adam Smith më 1776

“Ndarja e punës është e kufizuar nga hapësira e tregut”. Sa më I madhë tregu, mundësi më të

mëdha për shitje, aq më të mëdha fitimet nga tregtia dhe ndarja e punës.“ Për më tepër, më e

stimulimi/mbështetja për inovacion është shumë më e madhe, sepse edhe përfitimi i mundshëm

është shumë më i madh.

Aspekti potencial negative i globalizimit është gjithashtu I madh për vendet e varfëra nëse ato

mbyllen brenda një modeli të varësisë, nëse dualizmi brenda vendeve në zhvillim sqaron, ose nëse

disa prej vendeve të varfëra janë tërësisht duke kaluar nga globalizimi. Kritikët kanë ngritur

shqetësimin legjitim se shumë njerëz që janë duke jetuar në varfëri mund të përballen me të gjitha

vështirësit për të dalur nga kurthet e varfërisë pa veprime shqetësuese publike – për shembull nëse

kapitali njerëzor bie poshtë minimumit të nevojshëm për t’u angazhuar në ekonominë globale.

Pjesëmarrja e investimeve ndërkombëtare të pranuara nga vendet më të varfëra ka qenë për një

periudhë afatgjatë në rënie në vend që të rritet. Të gjitha vendet mund të jenë të ndikuara nga

dobësia e rritur në lëvizjet e apitalit, si në krizat financiare të vitit 2008 të cilat u panë për të

vërtetuar, por më shumë vendet në zhvillim. Të gjitha vendet mund të eksperimentojnë disa

kërcënime të caktuara në identitetet e tyre kulturore, por më së shumti vendet në zhvillim.

Sigurisht, disa vende shumë të rëndësishme në zhvillim duke llogaritur për një fraksion të

popullsisë së botës, sidomos në Kinë dhe Indi, kohët e fundit kanë duke përdorur globalizimin si

një mundësi për të përshejtuar normën e tyre nga rritja më e shpejtë se në vendet e zhvilluara, duke

redukatuar nëkëtë mënyrë disa pabarazi ndërkombëtare. Por nga masat tjera, pabarazia mund të

jetë e theksuar në të dyja, përmes dhe brenda vendeve. Rëniet për dy dekada në Afrikë dhe

pabarazitë ekstreme që u hap deri në mes të bregdetit dhe brendësisë së Kinës janë rastë të

rëndësishme të shënuara.

4

Shqetësimet e përhapura dhe të kuptueshme rreth globalizimit janë të bazuara në faktin se valët

e mëdha të mëparshme të globalizimit të shoqëruara me periudhën koloniale, ishin jashtëzakonisht

të pabarabarta në efektin e tyre. Zonat e ndikuara më së keqi, të tilla si Afrika, janë duke u

rimëkëmbur. Argumenti se do të ekzistojnë përfitimet e përgjithshme të përhapura nga së paku

disa forma të globalizimit të sotëm duhet të bazohet në atë se cili është ndryshimi rreth kësaj vale

të tanishme. Nuk mjafton thjesht të thuash se valët e mëparshme ishin shoqëruar me nënshtrimin

dhë varësinë nga kolonizimi. Kritikët mund dhe janë të mendimit që globalizimi i sotëm është

vetëm sipërfaqësisht ndryshe. Një pretendim se gjërat janë ndryshe në këtë kohë duhet të qëndrojë

ose të bie në prova se tani ekzistojnë rregulla efektive të lojës për tregtinë ndërkombëtare, investimi

financiar, dhe ndihma për vendet e varfëra – se nëse jo, që këto rregulla janë të qëndrueshme, të

bindshme dhe janë të pakthyeshme duke u vënë në vend.

Proceset formale të liberalizimit të tregtisë kanë pasur rol kyç në inkurajimin e globalizimit deri

tani. Një varg I rëndësishëm I raundeve të negociatave tregtare ishte mbajtur nën Marrëveshjen e

Përgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë (GATT) e inicuar më 1948, e cila udhëheq përfundimisht

në krijimin e OBT-së më 1995. Rregullat e tregut të negociuar në rrethanat e favorshme të OBT-

së janë shembuj kyç se si rrethanat e lojës janë duke u krijuar deri tani, megjithatë rregullat nuk

kanë qenë të balancuara. Ato I anë përfituar më shumë disa vende por më pak vendet e varfëra

ende janë duke provuar të fitojnë një terren në rritje dhe zhvillimit përmes bujqësisë dhe duke u

përballur me barrierat e vendosura nga shumë vende duke promovuar më shumë përfitimet e hapjes

së ekonomisë: Mbrotja e tregtisë siç praktikohet nga vendet e zhvilluara në tendencë të rënies së

thellë në vendet në zhvillim të cilat janë më të varfëra sepse mbrojtja e vendeve të zhvilluara nga

importet e vendeve në zhvillim fokusohet në bujqësi dhe produktet themelore të prodhuara të tilla

si produktet e tekstilit. Tarifat e vendosura nga vendet e zhvilluara në importet e vendeve në

zhvillim – pse aktualisht jo shumë të larta nga standardet historike – ishin nga 2010 ende rreth

dyfishi I atyre të vendosura nga importet e vendeve tjera të zhvilluara. Dhe barrierat jotarifore janë

gjithashtu shumë të larta. Dëmi i kësaj taktike të bërë për vendet në zhvillim është i madh.

Për të krijuar një garë të drejtë si dhe rregulla efikase të lojës, nevojitet të bëhet edhe më shumë.

Marrëveshjet ndërkombëtare janë të nevojshme për nivelin e globalizmit duke vendosur një fushë

për të varfërit. Një pjesë e këtij nivelizimi të procesit përfshimin këmbimin ndërkombëtar dhe një

pjesë përfshin këmbimet vendore që mund të jenë lehtësuara nga komuniteti ndërkombëtar – për

5

shembull parandalimi I ndikimit të qeverive të korruptuara që ushtrojnë dhunë ndaj kpitalit

njerëzor, dhe rebeëve dhunues dhe shfrytëzues që qëndrojnë në fuqi gjatë tregtisë ndërkombëtare

në mallrat legale të tilla si diamantet (të minuara me punën e sllavëve) si dhe në mallrat e tilla si

narkotikët. Kodet e sjelljes së korporatave multinacionale lidhur me politikën dhe sjelljet tjera,

mund të zhvillohen më tej. Dhe kufijtë e arsyeshëm në zabtueshmërinë e të drejtave pronësore

ndërkombëtare duhet të jenë të miratuara, të tilla si ato rreth pajisjeve medicinale në emergjencat

e rrezikshme për jetën në vendet e varfëra që nuk mund të paguajnë rentën e monompolit, çmimet

që tejkalojnë kostot e prodhimit. Në kapitullin e 14 ju do të shihni që investimet e huaja direkte

nga KPM-të mund të kontribuojnë në zhvillim, por një vend gjithashtu përfundimisht ka nevojë

për firmat e veta modern të sektorit privat ose së paku një mënyrë të stimulimit të firmave

ndërkombëtare të trajtojnë vendin si shtëpi bazë.

Gjithashtu është pyetur nëse nuk mund të bëhet më shumë për vendet e varfëra, se sa thjesht

nivelizimi I fushës së lojës. Shumë avokatë të zhvilluar janë thirrur për më shumë hapje të sinqertë

dhe më të tregjeve të vendit të zhvilluar që të eksportojnë më shumë në vendet ë varfëra. Gjithashtu

duhet të thuhet se nëpërmjet rezultateve më të këqija të mundshme për një vend të varfër është për

raundin e tanishmë të globalizmit se nga të kalojë vendi tërësisht. Kjo është situatë kryesisht në

Afrikën sub-Sahariane – megjithëse një numër I vendeve kanë përfituar substancialisht nga

“boomi” i mallit të viteve të fundit. Sidoqoftë, u ndikua negativisht nga valët e mëparshme të

globalizimit, ky regjion ka qenë më pak I ndikuar nga vlerat aktuale përveç një barre të lartë të

borgjit.

12.2 Tregtia ndërkombëtare: disa çështje kyçe

Tregtia ndërkombëtare shpesh ka luajtur një rol qendror në përvojën historike të botës në zhvillim.

Në vitet e fundit, shumica e vëmendjes u fokusua në tregti dhe çështjet e zhvillimit në suksesin e

eksportit madhëstor dhe të kuptueshëm të Azisë Lindore, Koresë Jugore dhe ekonomitë tjera të

Azisë Lindore që drejtuan këtë strategji, dhe kanë qenë të ndjekura me sukses nga fqinji I tyre më

I madh, Kina. Përvojat e këtyre vendeve janë të rëndësishme në shpalosjen tregtare dhe përqindjen

e zhvillimit dhe do të ekzaminohet më vonë në kapitull. Në të njëjtën kohë përgjatë Afrikës,

Lindjes së Mesme, dhe Amerikës Latine eksportet e produkteve primare janë llogaritur

6

tradicionalisht në një përqindje të konsiderueshme të produkteve të brendshme bruto individuale

(për kokë banori). Në disa prej vendeve të vogla, një përqindje substanciale e të hyrave monetare

të ekonomisë rrjedhë nga shitjet e produkteve bujqësore jashtë vendit dhe produkteve tjera primare

ose mallrat e tilla si kafja, pambuku, kakao, sheqeri, vaj palme, boksit dhe bakër. Në rrethana të

veçanta të prodhimit të vajit të vendeve në Gjirin Persik dhe vendet tjera, shitja e produkteve të

naftës së papërpunuar dhe asaj të përpunuar përgjatë llogaritjeve botërore arriti në mbi 70% të të

ardhurave kombëtare të tyre. Por ndryshe nga prodhuesit e naftës dhe vendet e industrializuara si

Korea Jugore, Tajvani dhe tani Kina, e shumë vende në zhvillim duhet të varen ende nga eksporetet

e produkteve primare jominerale për një fraksion relativisht të madh të tregjeve të tyre të huaja

dhe çmimet për këto eksporte shpesh janë të paqëndrueshme. Zhvendosja e eksportit të produkteve

primare varet nga shkalla e rrezikut dhe e pasigurisë së vendeve. Kjo është një çështje e

rëndësishme sepse pavarësisht nga viti 2002 disa tërheqje pas krizave të vitit 2008, periudha

afatgjatë për çmimet e mallrave primare është në rënie si dhe e paqëndrueshme (siç do të

ekzaminojmë më vonë në këtë pjesë).

Disa vende Afrikane duke përfshirë Malin, Nigerinë, Burkia Faso, dhe Burundi vazhdojnë të

pranojnë 8% ose më pak përfitime nga eksporti I mallrave të tyre të prodhuara (asnjëri prej tyre

nuk pranuan më shumë se 3% të përfitimeve nga eksporti I lëndëve djegëse fosile më 2005).

Nigeria pranoi 98% të përfitimeve të saj nga lëndët djegëse fosile më 2005. Me të vërtetë, disa

vende në zhvillim vazhdojnë te pranonë dy të pestat e përfitmeve të tyre nga një ose dy produkte

bujqësore ose minerale jodjegës. Dhe siç është shënuar nga David Harvey dhe bashëautorët e tij,

“Për 40 vendet, produktiviteti I tri ose më pak mallrave shpjegon të gjitha përfitimet e eksportit.”

Dhe UNCTAD raportoi më 2006 se nga 141 vende në zhvillim, 95 janë më shumë se 50% të vaurua

nga eksporti I amllrave…në shumicën e vendeve të Afrikës sub-Sahariane, shifra është 80%.

Në kushte të varësisë nga eksporti I tyre, shumë vende në zhvillim mbështeten në përgjithësi

madje nga shtrirja më e madhe në importimin e lëndëve të para, makinerisë, mallrave kapitale,

mallrat ndërmjetësuese prodhues dhe produktet e konsumit në lëndë djegëse të zgjerimit industrial

të tyre dhe siguron rritjen e aspiratave të konsumit për popullin e tyre. Për shumicën e kombeve

në zhvillim, kërkesat për import tejkalojnë kapacitetin e tyre për të gjeneruar të ardhura të

mjaftueshme nga eksporti për shumicën për periudhën pas Luftës së Dytë Botërore. Kjo udhëheqje

për deficitet kronike në bilancin e tyre ta pagesave pozicionon përballë pjesës tjetër të botës. Kurse

7

deficitet e tilla nëllogarinë rrjedhëse ( një çrregullim I pagesave të importit mbi arkëtimin e

eksportit të mallrave dhe shërbimeve) ishte kompensuar në bilancin e tyre të pagesave nga një

tepricë në llogarinë e kapitalit (një arkëtim I huadhënies dhe investimeve të huaja private dhe

publike në çrregullimin e ripagesave kryesore dhe interest në kreditë formale dhe investimet), barra

e borgjit të ripagesës dhe investimeve të mëhershme ndërkombëtare shpesh të akute. Në një numër

të madh të vendeve në zhvillim, deficitet e ashpra në llogarinë rrjedhëse dhe atë kapitale ka çuar

në një zbrazje të rezervave monetare ndërkombëtare, jostabilitetin rrjedhës dhe një kopje të letrave

me vlerë në rritjen ekonnomike.

Në vitet e 80-ta dhe 90-ta, ky kombinim I rritjes së deficiteve tregtare, duke rritur kreditë e huajam

përshpejtoi lëvizjet e kapitalit dhe zvogëloi rezervat ndërkombëtare të udhëheura nga adoptimi i

përhapur I masave të ashpra fikale dhe monetare, veçanërisht në Afrikë dhe Amerikën Latine

(shpesh me përfshirjen e Fondit Monetar Ndërkombëtar) i cili duhet të ketë keqësuar më tepër me

hapjen e letrave me vlerë, rritjen ekonomike dhe rëndimin e varfërisë dhe papunësisë në shumicën

e vendeve në zhvillim. Këto koncepte të ndryshme të ekonomive ndërkombëtare do të shpjegohen

në më shumë detaje më vonë në këtë kapitull dhe në tjetrin. Këtu, poenat është thjesht që të bëhet

një tejkalim kronik i shpenzimeve të huaja mbi arkëtimet (të cilat nuk kanë të bëjën me

pamundësinë e vendeve në zhvillim të trajtojnë çështjet financiare por më tepër mund të jetë i

lidhur me dobësinë e tyre në trazirat ekonomike globale) mund të frenojnë në mënyrë të

konsiderueshme përpjekjet për zhvillim. Kjo gjithashtu mund të kufizojë shumë aftësinë e dobët

për të përcaktuar dhe ndjekur strategjinë e tyre ekonomike më të përshtatshme.

Shumë vende me borgje shkuan brenda tepricës tepricës që ata poshtë disa kredive të tyre. Në

shekullin e ri, një model i tepricave ka forcuar për shumicën, megjithëse në asnjë mënyrë për të

gjitha vendet në zhvillim. Vendet në zhvillim kanë kërkuar të shmangin përsëritjet e kushteve të

krizës në Amerikë Latine më 1980, Afrikës sub-Sahariane më 1980 dhe 1990, dhe Azisë Lindore

më 1997-98. Rënia e papritur e fitimeve nga eksporti gjatë krizave financiare të 2008-ës sigurojnë

një paraqitje të shkurtë të rreziqeve përgjatë ekonomisë globale, shpejt u kthyen drejt pabarazive

dukshëm të paqëndrueshme. Ky model bart rreziqet e ulëta; për shembull kjo do të thotë që vendet

në zhvillim janë duke eksportuar kapitalin në mënyrë efikase, dhe braktisin ekonomitë e prekshme

në një korgjim të mprehtë kur bilancet e pagesave kronike dhe më të mëdha dhe Shteteve të

Bashkuara janë në mënyrë të pashmangshme të rezervuara.

8

Por tregtia dhe financat ndërkombëtare duhet të kuptohen në një perspektivë më të gjerë sesa

thjesht rrjedha ndërshtetërore e burimeve të mallrave fiananciare. Nga hapja e ekononomive dhe

shoqërive të tyre në tregtinë globale dhe duke shikuar poshtë pjesës tjetër të botës, vendet në

zhvillim tërheqin jo vetëm trabsferin ndërkombëtar të të mirave, shërbimeve dhe burimeve

financiare, por gjithashtu ndikimet zhvillimore dhe antizhvillimore të transferit të teknologjive të

prodhimit; arsimi; shëndeti; dhe sistemet sociale; dhe vlera më të përgjithshme të modeleve të

përkryera dhe jetesës së vendeve të zhvilluara të botës. Ndikimi i këtyre teknologjive, kursimeve,

shoqërisë dhe transfereve kulturore të tilla në karaterin e procesit të zhvillimit mund të jenë ose në

përputhje ose në kundërshtim me objektivat më të gjera të zhvillimit. Shumica do të varen nga

natyra e strukturës politike, sociale dhe isntitucionale të shtetit marrës dhe prioriteteve të tij të

zhvillimit. Ndërsa më e mira për vendet në zhvillim është të krijojnë pikë së pari jashtë (si ekonomi

të vetme ose si blloqe) dhe të promovojnë më shumë eksportet, ose në mënyrë passive ose aktive;

theksojnë kërkimin nga brenda dhe të zëvendësojnë produktin e brendshëm me imoprte, si

propozim I mbrojtjes dhe nacionalizmit kulturor, ose të jenë njëherësh edhe në mënyrë strategjike

jashtë dhe brenda kërkimit të politikave në ekonomitë ndërkombëtare. Shtetet individuale duhet të

vlerësojnë situatat e tyre aktuale dhe të ardhshme në komunitetin e botës realisht në dritën e

objektivave të tyre specifike. Vetëm kështu mund të përcakojmë se sit ë dizajnojmë strategjinë më

të përshtatshme të tregtisë. Megjithatë pjesëmarrja në ekonominë botërore është e gjitha por e

pashmangshme, ekzistoujnë hapësira të mjaftueshme të zgjedhjes së politikës rreth asaj së çfarë

lloje të pjesëmarrjes të promovojnë dhe çfarë strategji politike të ndjekin. Siç do të shihni,

anëtarësia e OBT-së vjen me kufizimet në disa politika, por nuk mbetet një marrëveshje e madhe

e qëllimit për zgjedhjen e politikës për vendet në zhvillim.

Pesë pyetjet themelore rreth tregtisë dhe zhvillim

Objektivi ynë në disa seksione të ardhshme është të fousohemi në teoritë tradicionale dhe më

bashkëkohore të tregtisë ndërkombëtare në kontekst të pesë termavel themelore ose pesë pyetjeve

në rëndësinë e veçantë të vendeve në zhvillim.

9

1. Si ndikon tregtia ndërkombëtare në normën, sturturën dhe karakterin e rritjes ekonomike?

Ky paraqet debatin e tregtisë ndërkombëtare si jë mjet I rritje I vendosur në terma të

aspiratave bashkëkohore të zhvillimit.

2. Si e ndryshon tregtia shpërndarjen pasurisë dhe brenda një vendi dhe nëpërmjet vendeve

të ndryshme? A është tregu një forcë për barazinë ose pabarazinë ndërkombëtare dhe

vendore? Me fjalë tjera, si janë të shpërndara fitimet dhe humbjet dhe kush përfiton?

3. Nën cilat kushte tregu mund të ndihmojë një shtet të arrijë aojektivat e tij të zhvillimit?

4. A mundet jë vend në zhvillim që nga aksionet e veta të përcaktojë sa tregton ose cilat

produce ose shërbime I shet ?

5. Në dritën e përvojës së kaluar dhe gjykimit të ardhshëm, a duhet një vend në zhvillim të

adoptojë një politikë jashtë kërkimit (tregti e lirë, lëvizje të zgjeruara të kapitalit dhe

burimeve njerëzore etj.) ose një kërkim të brendshëm, mbrojtje e interesave të vetë-

mbështetjes ose disa kombinime të të dyjave, p.sh në formë të bashkëpunimit regjional

ekonomik dhe politikave strategjike të eksportit? Cilat janë argumentet për dhe kundër

këtyre alternativave dhe strategjive tregtare për zhvillim?

Qartë, përgjigjet ose përgjigjet e sygjeruara për këto pesë pyetje nuk do të jenë konstante

përgjatë ekonomive të ndryshme të botës në zhvillim. Të gjitha bazat ekonomike për

tregtinë ndërkombëtare qëndrojnë në faktin se vendet bëjnë dallimin ndërmet burimeve të

financave, preferencat dhe teknologjitë e tyre, ekonomitë e shkallë, institucinet ekonomike

dhe sociale, dhe kapacitetet e tyre për rrtije dhe zhvillim. Vendet në zhvillim nuk

përjashtohen në këtë rol. Ne fillaum me një përmbledhje statistikore të performancës dhe

modeleve tregtare të fundit të vendeve në zhvillim. Me poshtë një prezantim i thjeshtësuar

i teorisë bazë neoklasike të tregtisë ndërkombëtare dhe efekti i saj në efikasitet, barazi,

stabilitet dhe rritje ( katër pyetjet themelore ekonomike të lidhura me pyetjet qendrore të

nënvizuara këtu).ne pastaj sigrojmë një mendim të lidhjes së teorive të tregtisë së lirë për

vendet në zhvillim në dritën e të dyjave, përvojës historike dhe realiteteve bashkëkohore të

ekonomisë botërore. Ne pastaj ekzaminojmë një gamë të gjerë të politikave komerciale të

përdorura në vendet në zhvillim, duke përfshirë tarifat në import, kuotat fizike, promovimi

I eksportit përballë zëvendësimit të importit, përshtatjet e normave të këmbimit, pazarllëku

mbi licencimin e teknologjisë dhe hyrjen në treg, strategjia për përmirësimin e eksportit,

10

marrëveshjet ndërkombëtare të mallrave dhe integrimi ekonomik. Objektivi ynë është të

përcaktojmë kushtet në të cilat këto politika duhet të ndihmojnë ose dëmtojnë dendet në

zhvillim në marrëveshjet e tyre me botën e zhvilluar midis “optimistëve” dhe “pesimistëve”

të tregtisë, midis strategjive jashtë dhe brenda kërkimit të zhvillimit. Në fund, ne kërkojmë

për politika tregtare të vendeve të zhvilluara që të shohin në çfarë mënyra ato ndikojnë në

mënyrë direkte ose indirekte në ekonomitë e botës në zhvillim. Një shëmbull I famshëm I

përfitimeve të tregtisë botërore është I ilustruar në përfundim të këtij kapitulli, ku burimet

e kërkimit të suksesit të të ardhurave të larta të Tajvanit janë ekzaminuar.

Rëndësia e eksporteve të vendeve të ndryshme në zhvillim

Megjithëse figurat e përgjithshme për volumin dhe vlerat e eksportit të vendeve në zhvillim

janë tregues të rëndësishëm të modeleve të tregtisë për grupin si tërësi, rëndësia e

eksporteve në mirëqenien ekonomike të shteteve individuale është maskuar nga këto

statistika totale.

Tabela 12.1 është përpiluar për të siguruar një pasqyrë të rëndësisë relative të përfitimeve

nga eksporti I mallrave në vendet e ndryshme në zhvillim yë madhësive të ndryhsme dhe

në regjione të ndryshme. Me qëllim të krharasimit, tri vendet kryësore të zhvilluara janë

përfshirë në fund të tabelës. Vendët në zhvillim janë tipikisht më të varura në tregti sesa

vendet e zhvilluara, siç tregon tabela 12.1 jersa vendet e mëdha janë kutpohet më pak të

varura në tregti sesa vendet e vogla, në do madhësi të caktuar vendet në zhvillim tëntojnë

të shtrijnë një pjesë më të madhe të outputit të tyrë si eksportet e mallrave sesa që vednet e

zhvilluara ë bëjnë këtë.ne shohim se disa vedne të mëdha si Brazili dhe India të cilat kanë

pasur ekonomi jashtëzakonisht të mbyllura, tentojnë të jenë më pak të varura në tregtinë e

jashtme, në terma të të hyrave kombëtare sesa shumica relative e vendeve të vogla. Rekordi

më i madh i pjesëmarrjes së eksportit të vendeve në zhvillim në GDP valuta është pjesërisht

më pak përshkak të çmimeve relative më të larta në shërbimet jo të trëgtueshme në vendet

e zhvilluara sesa në vendet në zhvillim.

Elasticiteti I kërkesës dhe jostabiliteti në përfitimet nga eksporti

11

Shumica e studimeve statistikore të modeleve të kërkesës për grupe të ndryshme mallrash

shfaqin rastin e produkteve primare elasticitetin e të ardhurave të kërkesës që është

relativisht i ulët. P.sh është vlerësuar se 1% e rritjes së të ardhurave në vendet e zhvilluara

normalisht do të rrit importet e tyre të artikujve ushqimor me 0.6% dhe nga lëndët e para

bujqësore si goma dhe vajërat bimore nga 0.5% por rritja e importit të produkteve të

gatshme të prodhuara për rreth 1.9%. Si pasojë, kur të ardhurat rriten në vendet e pasura,

kërkesa e tyre për ushqim, produktet ushqimore, dhe materialet e papërpunuara nga vendet

në zhvillim shkojnw larte relativisht ngadalë, ndërsa kërkesa për produkte te përpunuara

rritet relativisht shpejt.

Ndërsa pothuajse e gjithë vëmendja shkon në eksportin e mallrave, ku ka pasur një rritje

të ngadalshme në pjesëmarrje e shërbimeve tregtare në eksportet e të dyja grupeve te

vendeve.

Termat e tregtisë dhe hipoteza Prebisch-Singer

Pyetja e ndryshimit të nieleve të çmimit relative për mallrat ë ndryshme na sjell jë

dimension tjetër sasior të rëndësishëm të produkteve tregtare përballur historikisht nga

shtetet në zhvillim. Teoria kryesore për rënien e termave të mallrave të tregtisë është e

njohur si hipoteza Prebisch-Singer, pas dy ekonomistëve të famshëm të zhvillimit të cilët

hulumtuan implikimet e tyre në vitin 1950. Ata argumentuan se ekzistonte dhe do të

vazhdonte të ishte një rënie afatgjatë në terma të tregtisë së eksportusve të mallravë primare

për shkak të një kombinimi të të hyrave të ulëta dhe elasticiteteve të çmimit nga kërkesa.

Udhëhequr së pari nga ekonomitë e Tigrave të Azisë Lindore, të Koresë Jugore, Tajanit,

Hong Kongut, dhe Singaporit dhe tani ndjekur nga shumë ekonomi tjera, duke përfshirë

Kinën, pjesëmarrja e llogaritur e eksporteve të mallrave nga mallrat e gatshme të prodhuara

është rritur fuqishëm në shumë vende në zhvillim.

12.3 Teoria tradicionale e tregtisë ndërkombëtare

Fenomeni I transaksioneve dhe këmbimit është jë component themelor I aktivitetit

njerëzor përgjatë botës. I nënkuptuar në të gjitha transakcionet si çmim. P. sh. 20 kg

12

cassavas (një bimë barishtore nga India Perendimore nga e cila prodhohet niseshte) janë

tregtuar për një metër pëlhurë, çmimi I nënkutpuar është 20kg të cassavas. Gjithashtu 20

kg të cassavas mund të këmbehen me njërën nga tenxheret e baltës, kjo vijon se tenxheret

e baltës dhe pjesët prej 1metër të pëlhurës mund të këmbehen në ktiterin bazë një – në –

një. Një system I çmimit tashmë është duke u bërë.

Përparësitë krahasuese

Pse njerëzit bëjnë tregti? Në parim, sepse është prfitabile të bëhet kjo. Njerëz të ndryshëm

posedojnë burime dhe aftësi të ndryshme dhe mund të dëshirojnë të konsumojnë të mira në

raporte të ndryshme. Në përgjigjen e pyetjes se çka e përcakton se cilat të mira janë tregtuar

dhe pse disa vende prodhojnë disa gjërsa ndërsa të tjerët prodhojnë gjëra tjera, ekonomistët

që nga koha e Adam Smith-it kanë kërkuar përgjigjen në terma të diferencave

ndërkombëtare në kosot e prodhimit dhe 3mimet e produkteve të ndryshme. Parimi i

përparësisë krahasuese pohon se një vend duhet, dhe nën ushtet konkuruese do të

specializohet në eksportin e produkteve që mund t’I prodhojë me kostone rekative më të

ulët. P.sh. Gjermania duhet të jetë në gjendje të prodhojë kamera dhe vetura si dhe fruta

dhe bimë në njësinë e kostos absolute më të ulët sesa Kenia, por për shkak se diferencat në

koston e mallit midis vendeve janë më të mëdha për mallrat e prodhuara sesa për produktet

bujqësorem do të jetë përparësia e Gjermanisë për specializimin në prodhimin e mallrave

të prodhuara dhe t’I këmbejë atom ëe produktet bujqësore të Kenia-s. ky është fenomeni I

diferencave në përparësi krahasuese që në përfitimet tregtare është vetëm midis shumicës

së partnerëve tregtarë.

Faktorët financiar relativ dhe specializimi ndërkombëtar: Modeli neoklasik

13

Teoria klasike e përparësisë krahasuese tëtregtisë së lirë është një model static I bazuar në

një faktor (kosto e punës) që komplet qaset në demosntrimin e të ardhurave nga tregtia.

Modeli I shekullit 19 I tregtisë së lirë, fillimisht I shoqëruar me David Rikordon dhe John

Stuart Mill dhe Bertil Ohlin, për të llogaritur brenda diferencave (kryesisht të tokës, punës

dhe kapitalit) në specializimin ndërkombëtare. Teoria neoklasike Hecksher-Ohlin (ose

raportet e ndryshme) teoria tregtare e faktorëve financiarë gjithashtu na mundëson të

përshkruajmë në mënyrë analitike ndikimin e rritjes ekonomike në modelet e tregtisë dhe

ndikimin e tregtisë në strukturen ekonomike kombëtare dhe në fitimet ose pagesat e

ndryshme në faktorët e ndryshëm të prodhimt.

Në përmbledhje, teoria e faktorit financiar bazohet në dy propozime kritike:

1. Produktet e ndryshme kërkojnë faktorë prodhimi në raporte relative të ndryshme. P. sh.

Produktet bujqësore në përgjithësi kërkojnë raporte relativiasht më të mëdha të punës

për njësi të kapitalit sesa mallrat e prodhuara, të cilat kërkojnë më shumë capital për

punëtorë sesa shumica e produkteve primare.

2. Vendet kanë financime të ndryshme të faktorëve të prodhimit. Disa vende si Shtetet e

Bashkuara kanë sasi të mëdha të kapitalit për punëtorë dhe prandaj janë dizajnuar me

capital të mjaftueshëm. Të tjerët si Kina, Egjipti ose Kolumbia, kanë më pak capital

dhe më shumë punëtorë dhe janë dizajnuar si vende me fuqi punëtore të mjaftueshme.

Në përgjithësi, vendet e zhvilluara janë relativisht me capital të mjaftueshëm (dikush

mundet gjithashtu të shtojë se ata janë të pajisur me fuqi punëtore të kualifikuar ndërsa

shumica e vendeve në zhvillim janë me fuqi punëtore të mjaftueshme)

Teoria e faktorëve të financimit shkon në një argument që vendet me capital të bollshëm do të

priren në specializimin e produkteve të tilla si automobilat, aeroplanët, elektronikë të sofistikuar,

mallrat e komunikimit, dhe kompjuterët, të cilat përdorin kapitalin në mënyrë intensive në

teknologjinë e prodhimit. Ata do të eksportojnë disa nga këto produkte capital-intensive në

këmbim të produkteve punë ose tokë-intensive si ushqimi, lëndët e para, dhe mineralet të cilat

mund të prodhohen më së miri nga vendet që janë relativisht mirë të pasura me punë ose tokë.

Kjo teori, e cila luajti një rol të sofistikuar në literaturën e mëhershme dhe këshila politike në

tregti dhe zhvillim, inkurajoi vendet në zhvillimit të fokusohen në eksportin e produkteve të tyre

primare punë ose tokë intensive. Ishte argumentuar që nga tregtimi i këtyre mallrave primare për

14

mallrat e prodhuara që vendet e zhvilluara ishin teorikisht më të përshtatshme t’i prodhojnë, vendet

në zhvillim mund të realizojnë përfitimet e pamasa potenciale që do të kishin nga tregtia e lirë me

vendet më të pasura të botës. Vëmendje e vogël I ishte kushtuar në këtë literaturë diversifikimit në

një objektivë ose përfitimet nga produktiviteti i zgjerimit të pjesëmarrjes së mallrave të prodhuara.

Për mekanizmin ku përfitimet nga tregtia janë transferuar nëpër kufijte kombëtarë nën hyrjen e

faktorit financiar është e ngjashme me hyrjen në koston klasike të punës. Mejithatë, në rastin e

faktorit financiar, me mundësinë e ndryshimit të kombinimeve të faktorëve për prodhimin e

mallrave të ndryshme, vendet kanë supozuar që të veprojnë fillimisht në disa pika në spiërfaqen

bankave (ose duke rritur koston oportune) kufiri I mundësive të prodhmit përcaktohet nga kushtet

e kërkesës së brendshme.

Për shembull, mendoni modelin standard dy vende, dy mallra. Le të jenë dy vendet “Vendet më

pak të zhvilluara” dhe “Pjesa tjetër e botës” dhe dy mallrat të jenë mallra bujqësore dhe mallra

industrial. Figura 12.1 paraqet përfitimet teorike të tregtisë së lirë me kufirin e mundësive të

prodhimit të brendshëm (pa tregti) të Vendeve më pak të zhvilluara në fig. 12.1 a dhe kufirin e

Pjesës tjetër të botës në fig. 12.1 b. pika A në kufirin e mundësive të prodhimt PP në Vendet më

pak të zhvilluara siguron ilustrimin. Me punësim të plotë të të gjitha burimeve dhe dhe nën

supozimet e konkurrencës së plotë, Vendet më pak të zhvilluara do të prodhojnë dhe konsumojnë

në pikën A, ku norma e çmimeve relative, Pa/Pm, do të jepet nga pjerrësia e vijës së ndërprerë,

(Pa/Pm)L, në pikën A. Ngjashëm, Pjesa tjetër e botës duhet të jetë duke prodhuar dhe konsumuar

në pikën në figuren. 12.1 b, me një normë të çmimit të brendshëm, (Pa/Pm)R, që ndryshon (mallrat

bujqësore janë relativisht më të kushtueshme, ose anasjelltas, mallrat industrial janë relativisht më

të lira) nga ajo e Vendeve më pak të zhvilluara. Vini re se me një ekonomi të mbyllur, të dy vendet

do të prodhojnë të dy mallrat. Megjithatë, Vendet më pak të zhvilluara, duke qenë më të varfëra,

do të prodhojnë një pjesë më madhe të produkteve ushqimore në outputin (më të vogël) total të

tyre.

Diferenca relative në kostot e prodhimit dhe çmimet në pikën A dhe A’ ( d.m.th pjerrësitë e

ndryshme të tyre) rrisin edhe një herë mundësitë e përfitimit tregtar. Si edhe në modelin klasik të

kostos së punës, norma e tregtisë së lirë ndërkombëtare, a/m do të vendoset diku ndërmjet

(Pa/Pm)L dhe (Pa/Pm)R, respektivisht normat e çmimeve të brendshme të Vendeve më pak të

zhvilluara dhe \pjesës tjetër të botës. Linjat a/m në të dy grafikët në figurën 12.1 paraqesin një

15

normë të përbashkët të çmimeve botërore. Për Vendet më pak të zhvilluara, ky pjerrësi a/m

nënkupton që ato do të marrin më shumë mallra bujqësore në terma të mallrave industrial është

më e lartë sesa në normën e çmimeve të brendshme të Vendeve më pak të zhvilluara. Kjo do të

jetë si pasojë e rialokimit të burimeve larg nga sektori i kushtueshëm capital- intensiv i prodhimit

dhe specializimi me I madh në prodhimin bujqësor punë-intensiv. Nën supozimet e konkurrencës

perfekte, kjo do të prodhojë në pikën B në kufirin e prodhimit të tij, ku kostot e tyre (oportune)

relative të prodhimit janë vetëm të barabarta me çmimet relative të botës. Pastaj mund të tregtojnë

të vetme a/m, linjat e çmimeve mbizotëruese ndërkombëtare, duke eksportuar BD produkte

bujqësore në këmbim të CD dhe importeve të mallrave të prodhuara dhe arrijnë në një pikën e

konsumit final C me më shumë nga dy të mirat se përpara tregtisë. Për të dhënë një shembull

numeric, supozoni që norma e çmimeve të tregtisë ndërkombëtare, a/m, ishte 2 me 1. Me fjalë

tjera, një pjesë e shitjeve të produkteve bujqësore me një çmim dy herë sa ai I një njësie të

produkteve industriale. Kjo nënkupton që për secilën njësi të bujqësisë që Vendet më pak të

zhilluara eksportojnë në pjesën tjetër të botës, kjo mund të importojë dy njësi të mallrave

industriale. Pjerrësia e linjës së çmimeve ndërkombëtare paraqet grafikisht këtë normë tregtare,

këto terma të tregtisë. Nëse Vendet më pak të zhvilluara eksportojnë BD bujqësore (të themi, 30

njësi), kjo do të pranojë DC mallra industriale (60 njësi) në kthim.

Ngjashëm, për Pjesën tjetër të botës, norma e re e çmimeve ndërkombëtare nënkupton më shumë

produkte bujqësore në këmbim të mallrave industriale sesa në çmimet e brendshme. Grafikisht,

norma e çmimeve ndërkombëtare ka një pjerrësi më të vogël sesa norma e çmimeve vendore të

Pjesës tjetër të botës (shih fig. 12.1 b). Prandaj pjesa tjetër e botës do të rialokojë burimet e

bollshme (tepërta) të kapitalit aq sat ë prodhojnë më shumë mallra industriale dhe më pak ato

bujqësore, sin ë pikën B, ku kostot relative të prodhimit vendor janë vetëm të barabarta me çmimet

relative botërore. Kjo pastaj mund të tregtojë BD(_DC) të këtyre mallrave industriale për DC

(_BD) të produkteve të Vendeve më pak të zhvilluara. Prandaj Pjesa tjetër e botës mund të lëvizë

jashtë kufijve të tyre të prodhimit dhe përfundojnë duke konsumuar në një pikë si C në fig. 12.1b.

Tregtia është e balancuar – vlera e eksporteve është e barabartë me vlerën e importeve për të dy

regjionet. Për më tepër, kjo ka rezultuar në rritjen e konsumit të të dy regjioneve, siç shihet nga

krahasimi i pikave C dhe C’ të tregtisë së lirë dhe pikave të jo-tregtisë A dhe A’ në fig. 12.1.

16

Konkluzionet kryesore të modelit neoklasik të tregtisë së lirë janë që të gjitha vendet fitjonë nga

tregtia dhe prodhimi botëror është rritur. Megjithatë, ekzistojnë disa konkluzione tjera në kushte

të këtyre dy konkluzioneve themelore. Së pari, për shkak të rritjes së costive oportune të shoqëruara

me zhvendosjen e burimeve midis mallrave me intensitet të ndryshëm të faktorëve të prodhimit,

specializimi i plotë nuk do të ndodhin sin ë modelin klasik të përparësive krahasuese. Vendet do

të tentojnë të specializohen në produktet që përdorin intensivisht burimet e tyre të bollshme. Ata

do të kompensojnë për burimet e tyre të pakta nga importimi i produkteve që përdorin më

intensivisht këto burime të pakta . Por, rritja e kostove të brendshme dhe prandaj çmimet në vlerën

e çmimeve të botërore do të parandalojnë realizimin e specializimit të plotë.

Së dyti, teknologjitë identike të dhëna të produkteve përgjatë botës, barazimi i normave të çmimit

të produkteve vendore me normën e çmimit të tregtisë së lirë ndërkombëtare do të tentojë

barazimin e çmimit të faktorit nëpër vendet tregtare. Normat e pagave, për shembull, do të rriten

në fuqinë bollshme punëtore të Vendeve më pak të zhvilluara si rezultat i përdorimit intensive të

burimeve njerëzore në prodhimin e produkteve bujqësore shtesë. Por çmimi i kapitalit të pakët do

të bie për shkak të prodhimit të pakësuar të mallrave industriale, të cilat janë përdorues të rëndë të

kapitalit. Në Pjesën tjetër të botës, çmimi I kapitalit të saj të pakët do të rritet në raport me fuqinë

punëtore të pakët si më e theksuar është vendosur në prodhimin e mallrave industriale capital-

9intensive dhe më pak në mallrat bujqësore punë-intensive.

Prandaj teoria klasike e faktorit financiar bën parashikimin e rëndësishëm që normat e pagave reale

ndërkombëtare dhe kostot e kapitalit do të tëntojnë të shkojnë gradualisht drejt barazimit. Shumica

e konkurencës së drejtpërdrejtë është në fuqinë punëtore me aftësi të ulët që vendet në zhvillim

kanë në raport me bollëkun e tyre; shumë punë prodhuese me kualitet të ulët në të vërtetë kanë

qenë të humbura plotësisht në vendet e zhvilluara, dhe rritja e pagës ka qenë në të mirë të

ngadalshëm nëse jo në rënien në terma realë. Në vitet e fundit, shumë punëtorë të prodhimit të

paguar shumë në shumicën e vendeve të zhvilluara kanë qenë të shqetësuar që tregtia e lirë dhe

konkurrenca më e madhe ndërkombëtare do të ulë pagat e tyre poshtë nivele të vendeve në

zhvillim. Megjithatë, në mesatare, me përjashtime të disa ekonomive të aziatike, hendeku i pagave

ndërmjet punëtorëve industrial të vendeve të zhvilluara dhe atyre më pak të zhvilluara ka mbetur

vazhdimisht i gjerë. Kjo është pjesërisht për shkak të aftësive më të larta dhe një pjesë në faktorët

plotësues të tillë si baza e më e lartë e njohurive të përgjithshme e ngulitur Brenda korporatave,

17

kështu pagat mund të mbeten më të larta konform me rezultimin e produktivitetit më të lartë. Por

disa pjesë janë të mundshmë për shkak të proteksionizmit.

Së treti, brenda vendeve, teoria e faktorit financiar parashikon që kthimet ekonomike te pronarët

e burimeve të bollshme do të rriten në raport me pronarët burimet te pakta pasi faktorë të bollshëm

janë përdorur më intensivisht në vendet në zhvillim, kjo në përgjithësi nënkupton një rritje në

pjesëmarrjen e të ardhurave kombëtare të marra nga puna. Në mungesë të tregtisë, shpërndarja e

punës duhet të jetë më e vogël. Kështu trended e tregtisë priren të promovojnë më shumë barazi

në shpërndarjen e të ardhurave të brendshme.

Në fund, duke mundësuar që vendet të lëvizin jashtë kufirit të mundësive të prodhimit dhe siguruar

kapitalin si dhe të mirat e konsumit nga pjesët tjera të botës, tregu supozohet të stimulojë rritjen

ekonomike. Nëse vendet e zhvilluara kanë përparësi krahasuese në prodhimin e mallrave kapitale

me aftësi të lartë, tregtia do të ulë çmimin e pajisjeve dhe makinerive dhe do të stimulojë investimet

dhe rritjen për vendet në zhvillim. Eksportet e vendit në zhvillim mësojnë nga konsumatorët e tyre

në vendet e zhvilluara, të cilët gjithashtu duhet të paralajmërojnë ata për produktet tjera që ata

mund të prodhojnë me përzierjen e aftësive të kombinuara tyre, si përvoja e treguar e Tajvanit.

Tregu gjithashtu i mundëson një vendi të sigurojë lëndët e para të shtrenjta vendore dhe

produketet tjera (si dhe njohuritë, idetë, teknologjitë e reja, etj.) me të cilat është relativisht më

pak e pajisur në çmimet më të ulëta të tregut botëror. Në këtë mënyrë mund të krijohen kushtet për

zgjerimin dhe rritjen e qëndrueshme të outputeve industriale të tyre.

Teoria tregtare dhe zhvillimi: argumentet tradicionale

Ne tani jemi në poztië të përmbledhim përgjigjet teorike në pesë pyetjet themelore rreth tregtisë

dhe zhvillimit të nxjerra nga modeli neoklasik i tregtisë së lirë.

1. Tregtia është një stimulus I rëndësishëm I rritjes ekonomike. Kjo zgjeron kapacitetet

konsumuese të një vendi, rritë prodhimin botëror, dhe siguron qasjen në burimet e

pamjaftueshme dhe tregjet botërore të produkteve pa të cilat vendet në zhvillim nuk do të

ishin në gjendje të rriten.

18

2. Tregtia priret të promovojë barazinë më të madhe vendore dhe ndërkombëtare nga

barazimi I çmimeve të faktorëve, ngritja e ta ardhurave reale të vendeve tregtare, dhe duke

bërë përdorimin efikas të secilit vend dhe burimet financiarë të botës (p.sh. rritja e pagave

relative në vendet me punë të mjaftueshme dhe uljen e tyre në vendet me fuqi punëtore të

pamjaftueshme).

3. Tregtia ndihmon vendet të arrijnë zhvillimin duke promovouar dhe shpërblyer sektorët e

ekonomisë ku vendet individuale posedojnë një përparësi krahasuese, nëse në terma të

efiçiencës së punës dhe faktorëve financiarë. Ajo gjithashtu I lejon ata të kenë përparësi të

ekonomisë së shkallës.

4. Në një vend të tregtisë së lirë, kostot dhe çmimet ndërkombëtare të prodhimit përcaktojnë

sa shumë një vend duhet të tregtojnë në mënyrë që të maksimizojnë mirëqenien e tyre

kombëtare. Vendet duhet të ndjekin parimin e përparësisë krahasuese dhe nuk provojnë të

ndërhyjnë me punët pa pagesë të tregut gjatë politikave qeveritare që ose promovojnë

eksportet ose kufizojnë importet.

5. Në fund, për të promovuar rritjen dhe zhvillimin, është e nevojshme një plotikë

ndërkombëtare me orientim nga jashte/eksporti. Në të gjitha rastet, vetë-mbështetja e

bazuar në izolimin e pjesshëm ose të plotë është pohuar të jetë ekonomikisht e dobët në

pjesëmarrjen në botën e tregtisë së lirë dhe të pakufizuar.

12.4 Kritika e teorisë tradicionale të tregtisë së lirë në contest të përvojës së

vendeve në zhvillim

Konkluzionet e teorisë së tregtisë tradicionale ndërkombëtare rrjedhin nga një numër I supozimeve

eksplicite dhe impliciteve që në shumë mënyra shpesh janë në kundërshtim me realitetin e

marrëdhënieve bashkëkohore ekonomike dhe ndërkombëtare. Kjo nuk është për të mohuar

përfitimet potenciale të një bote të tregtisë së lirë porn ë vend që të njohin se bota reale është e

rrethuar nga proteksionizmi kombëtar, politikat politikat e çmimeve jonkonkurruese

ndërkombëtare, dhe dështimet tjera të tregut.

19

Cilat janë supozimet kryesore dhe kritike të teorisë tradiocionale të faktorit financiar tregtar, dhe

sa janë shkelur këto supozime në botën reale? Cilat janë implikimet për përspektivat e tregtise dhe

financave të shteteve në zhvillim kur një vlerësim më real i mekanizmit aktual për ekonomitë

ndërkombëtare dhe marrëdhëniet politike është bërë.

Gjashtë supozimet themelore të modelit të teorisë neoklasike tradicionale duhet të shqyrtohen:

1. Të gjitha burimet productive janë fikse në sasi dhe konstante në cilësi nëpër vende dhe janë

përdorur plotësisht.

2. Teknologjia e prodhimit është fikse (modeli klasik) ose ngjashëm dhe lirisht në

dispozicion të të gjitha vendeve (modeli I faktorit financiar). Për më tepër, përhapja e

teknologjisë punon në të mire të të gjithëve. Shijet e konsumit janë gjithashtu fikse dhe të

pavarura nga ndiimi i prodhuesve (mbizotërn sovraniteti i konsumatorit ndërkombëtar).

3. Brenda vendeve, faktorët e prodhimit janë mobilë (të lëvizshëm) perfekt ndërmjet

ativiteteve prodhuese, dhe ekonomia si tërësi karakterizohet nga ekzistenca e konkurrencës

së përkryer. Nuk ekzistojnë rreziqe ose pasiguri.

4. Qeveria kombëtare nuk luan rol në marrëdhënie ekonomike ndërkombëtare; tregtia kryhet

midis prodhuesve atomikë dhe anonimë duke kërkuar në minimizimin e kostove dhe

maksimizimin e profiteve. Prandaj çmimet ndërkombëtare janë vendosur nga forcat e

ofertës dhe kërkesës.

5. Tregtia është e balancuar për secilin vend në çdo kohë, dhe të gjitha ekonomitë janë në

gjendje të përshtaten me ndryshimet e çmimeve ndërkombëtare me minimumin e

dislokimit.

6. Të ardhurat nga tregtia që rriten në çdo përfitim të vendit në nivel nacional të çdo vendi.

Ne tani mund të marrim një vështrim kritik për secilën nga këto supozime në contest të pozicionit

bashkëkohor të vendeve në zhvillim në sistemin ekonomik ndërkomvëtar. Disa prej këtyre

kritikave nga arsyetimi për të tjerët, teoritë neoklasike të tregtisë dhe zhvillimit, duke përfshirë

modelet e e tepricës, strukturaliste, dhe modelet Veri-Jug.

20

Burimet fikse, punësimi i plotë dhe imobiliteti ndërkombëtar i kapitalit dhe

punëtorëve të pakualifikuar

Rritja e tregtisë dhe e burimeve: Modelet Veri-Jug i tregtisë së pabarabartë Ky supozim

fillestar rreth natyrës statike të këmbimit ndërkombëtar-që burimet janë fikse, shfrytëzohen

plotësisht, dhe imobilitieti ndërkombëtar në funksionet e prodhimit të të njëjtit produkt funksionon

në mënyrë identike kudo-është në qendër të teorisë tradicionale të tregtisë dhe financave. Në të

vërtetë, ekonomia botërore karakterizohet nga ndryshimi I shpejtë, dhe faktorët e prodhimit nuk

janë fiks as në sasi as në cilësi. Kritikët theksojnë se është veçanërisht e vërtetë në lidhje me

burimet më vendimtare të rritjes dhe zhvillimit, të tilla si kapitali fizik, aftësitë ndërmarrëse,

kapacitetet shkencore, aftësia për të kryer hulumtime dhe zhvillime teknologjike, dhe përmirësimi

i aftësive teknike në fuqinë punëtore.

Prandaj, kjo vijon, që faktori relative financiar dhe kostot krahasuese nuk janë të dhëna por janë

në një shtet të ndryshimit të vazhdueshëm. Për më tepër, ato shpesh janë të vendosur nga

(përcaktuar), në vend se të përcaktojnë vet, natyrën dhe karakterin e specializimit ndërkombëtar.

Ndonjë shtet fillestar i burimeve jo të barabarta financiare duhet të jetë përforcuar për t’u

justifikuar. Në mënyrë specifike, nëse vendet e pasura (Veriu) si rezultat I forcave historike, janë

të pajisura relativisht mirë me burime vitale të kapitalit, aftësi ndërmarrëse, dhe fuqi punëtore të

kualifikuar, ata vazhdojnë specializimin ne produktet dhe proceset që përdorin këto burime

intensivisht mund të krijojnë kushtet e nevojshme dhe insentivat ekonomike për rritjen e tyre të

mëtejshme. Në të kundërtën, vendët e botës në zhvillim (Jugu), janë të pajisura me oferta të

mjaftueshme të fuqisë punëtore ta pakualifikuar, nga specializimi në produktet që përdorin

intensivisht fuqinë punëtore të pakualifikuar dhe për të cilën perspektivat e kërkesës botërore dhe

ternat e tregtisë duhet të jenë shumë të pafavorshme, shpesh e gjejnë veten të bllokuar në një situatë

stagnuese që përjetëson përparësinë e tyre krahasuese në aktivitetet e pakualifikuara, joproduktive.

Nga ana e saj kjo pengon rritjen e brendshme të kapitalit të nevojshëm, ndërmarrësisë, dhe aftësive

teknike. Se si disa dijetarë të vendeve në zhvillim kaë argumentuar në mënyrë efektive, efikasiteti

static mund të bëhet joefikasitet dinamik, dhe një proces kumulativ është vendosur në lëvizje në të

cilën tregtia përkeqëson tashmë marrëdhëniet jo të barabarta tregtare, shpërndan përfitimet më të

mëdha tek njerëzit të cilët janë tashmë relativisht të përjashtuar, dhe përjetësojnë moszhvillimin

e burimeve fizike dhe njerëzore që karakterizojnë shumicën e vendeve në zhvillim. Siç e thotë një

21

dijetar I mirënjohur I vendeve në zhvillim, “Me disa përjashtime, distance teknologjike ndërmjet

vendeve në zhvillim dhe atyre të zhvilluara është zgjeruar. Teoria neoklasike e tregtisë

ndërkombëtare, nga kërkimi ifunksioneve identike të prodhimit për produkte të ndryshme në vende

të ndryshme, supozon këtë problem më tutje.” Në vitet e fundit, disa ekonomistë kanë sfiduar

modelin neoklasik static me modele alternative dinamike të tregtisë dhe rritjes që thekson procesin

e faktorit akumulues dhe zhvillimit jo të barabartë gjatë linjave të sygjeruara në paragrafët e

mësipërm. Këto modele të quajtura modele të tregtisë Veri-Jug fukosohen në mënyrë specifike në

marrëdhëniet tregtare ndërmjet vendeve të pasura dhe atyre të varfëra, ndërsa modeli tradicional

ishtë sygjeruar të aplikohet në të gjitha vendet. Modeli tipik Veri-Jug argumenton, për shembull,

se financimet fillestare më të larta të kapitalin në Veriun e industrializuar gjenerojnë ekonomi të

jashtme në produktin e prodhuar dhe norma më të larta të fitimit. Kjo, në kombinim me rritjen e

fuqisë së monopolist, stimulon norma të rritjes më të lartë të veriore (në pajtim me Harrod-Domar

dhe modelet e rritjes së shpërndarjes së faktorëve të diskutuar më herët) gjatë akumulimit të

mëtejshëm të kapitalit. Si rezultat, rritja e shpejtë në Veri zhvillon një përparësi krahasuese

kumulative mbi Jugun më të ngadalshëm në rritje. Në qoftë se ne pastaj shtojmë elasticitete

diferenciale të të ardhurave nga kërkesa ( më të larta për “mallrat kapitale” Veriore sesa për

“mallrat e konsumit” Jugore) dhe mobiliteti capital në model (në formë të lëvzjes së shpejtë ta

kapitalit të modelit nga Jugu në Veri, siç ndodhi në vitet e 80-ta), baza e zhvillimit për pesimizmin

e tregtisë së botës në zhvillim do të zgjerohet më tej. Laureati I çmimit Nobel Paul Krugman dhe

teoricienët tjerë të tregtisë modern gjithashtu kanë futur modelet e përfshirjes së konkurrencës

joperfekte dhe arakteristika tjera më realiste.

Disa ekonomi, si Katër Tigrat e Azisë (Tajvani, Korea Jugore, Singapori, dhe Hong Kongu), kanë

pasur sukses në transformimin e ekonomive të tyre gjatë përpjekjeve të qëllimshme nga fuqia

punëtore e pakualifikuar në fuqinë punëtore të kualifikuar në prodhimin capital-intensive. Vendet

tjera aziatike, sidomos Kina, po ndjekin hapat e tyre. Megjithatë, për pjesën më e madhe të

vendeve të farfëra, mundësia e vet-tregtisë duke stimuluar ndryshimet e ngjashme strukturore në

ekonomi është më e largët pa aplikimin e politikave të mençura të zhvillimit.

Një tjetër shembull interesant i ri, lloji postneoklasik i modeleve të tregtisë ndërkombëtare është

paraqitur në avantazhin krahasues të vendeve të Michael Porter. Largimi themelor i mbrojtësit nga

standardi, teoria neoklasike e faktorit financiar është të parashtrojë një diferencë cilësore ndërmjet

22

faktorëve themelorë dhe faktorëve të avancuar të prodhimit. Ai argumenton se teoria standard e

tregtisë aplikon vetëm faktorët themelorë si burimet fizike të pazhvilluara dhe fuqia punëtore e

pakualifikuar. Për faktorët e avancuar, të cilët janë më të sepcializuar dhe përfshijnë punëtorët më

të trajnuar më aftësi specifike, dhe burime të dijes të tilla si institutet qeveritare ose private të

hulumtimit, universitetet kryesore, dhe shoqatat kryesore të industrisë, teoria standarde nuk

aplikohet.

Mbrojtësi konkludon se detyra kryesore me të cilën përballen vendet në zhvillim është të ikin nga

këmisha e forcës përparësisë kombëtare të faktorit shtytës…ku burimet natyrore, fuqia punëtore e

lirë, faktorët e vendndodhjes dhe përparësi tjera të faktorëve themelorë sigurojnë një aftësi delikate

të eksportit…(dhe janë) të prekshme në normën e këmbimit dhe në ritmet e e kostos së faktorëve.

Shumë nga këto industri gjithashtu nuk janë duke u rritur, si intensiteti i burimeve të ekonomive

të avancuar bie dhe kërkesa bëhet më e sofistikuar…Krijimi i faktorëve të avancuar është mbase

prioriteti i parë.

Papunësia, mosshfrytëzimi I duhur I burimeve, dhe hyrja në tepricë

Supozimi I punësimit të poltë në modelet e tregtisë ndërkombëtare, si modeli standard i ekuilibrit

të konkurrencës së përkryer të teorisë mikroekonomike, shkel realitetin e papunësisë papunësisë

së pjesshme në vendet në zhvillim. Dy konkluzionet mund të nxirren nga njohja e papunësia e

përhapur në botën në zhvillim. Së pari është që nënpërdorimi I burimeve njerëzore krijon

mundësinë e zgjerimit të kapacitetit të prodhimit dhe GNI në pak ose në kosto reale nga prodhimi

i produkteve për eksport dhe nuk janë të kërkuar në nivel lokal. Kjo është e njohur si teoria vent-

for-surplus e tregtisë ndërkombëtare. E formuluar së pari nga Adam Smith, ishte shpjeguar në

kontest të vendeve në zhvillim nga ekonomisti Birmanëz Hla Myint.

Në pajtim me këtë teori, hapja e tregjeve botërore në shoqëritë e largëta bujqësore krijon mundësi

jo të rialkojnë burimet e përdorura maksimalisht si në modelet tradicionale por më tepër që të

shfrytëzojnë tokën e nënpërdorur dhe burimet e punës për të prodhuar product më të madh për

eksportimin në tregjet e huaja. Sistemi kolonial I plantacioneve bujqësore si dhe komercializimi i

ekzistencës së bujqësisë në shkallë të vogël dhe nënpërdorimi i burimeve njerëzore. Në terma të

analizës sonë të mundësisë së prodhimit, argumenti vent-for-surplus mund të përfaqësohet nga një

23

ndërrim në prodhim nga pika V në pikën B në figurën 12.2, me rritjen e tregtisë konsumi I

brendshëm final kalon nga pika Vnë pikën C.

Ne shohim që para tregtisë, burimet e kësaj ekonomie të mbyllur të vendeve në zhvillim ishte

nënpërdorur. Prodhimi ishte duke duke ndodhur në pikën V, edhe Brenda kufijve të mundësisë së

prodhimit, dhe produktet primare OX dhe produketet e prodhuara OY janë duke u prodhuar dhe

konsumuar. Hapja e vendeve ndaj tregjeve të huaja (ndoshta si rezultat i kolonizimit) siguron

shtytjet ekonomike në përdorimin e këtyre burimeve të ndaluara (kryesisht toka dhe puna e tepërt)

dhe zgjerimin e prodhimit të produkteve primare të eksporteve nga OX në OX’ në pikën B në

kufirin e prodhimit. Norma e dhënë e çmimit ndërkombëtar Pa/Pm, X’-X produktet primare tani

mund të eksportohen në këmbim të mallrave të prodhuara për Y’-Y, me atë rezultat që pika e

konsumit final, C, është arritur me produktet e njëjta primare (X) duke u konsumuar si përpara por

me Y’-Y më shumë mallrat ë importuara tani në dispozicion.

Fatkeqësisht në afat të shkurtër, përfituesit e këtij procesi shpesh ishin ndërmarrësit kolonialë dhe

emigrant më tepër sesa vendasit e vendeve në zhvillim. Dhe në afat të gjatë, orientimi struktural i

ekonomisë së vendeve në zhvillim drejt eksportit të produkteve primare në shumë raste u krijua në

“enklavën” e eksportit dhe transformimi strukturor i frenimeve të nevojshme në drejtim të

ekonomisë më të diversifikuar.

Teknologjia fikse, e lirë dhe ne dispozicion dhe dhe pavarësia e konsumatorit

Vetëm disa burime të kapitalit janë duke u rritur shpejt dhe duke u bërë shpërndarë për të

maksimizuar kthimet e pronarëve të tyre përgjatë botës, ndryshimi i shpejtë teknologjik është duke

u ndikuar thellësisht në marrëdhëniet tregtare botërore. Njëri nga shembujt më të dukshëm të

ndimimit të ndryshimit teknologjik të vendeve të zhvilluara në pëfitimet nga eksporti të vendeve

në zhvillim është zhvillimi i zëvendësimit sintetik për shumë produkte primare tradicionale. Që

nga Lufta e Dytë Botërore, zëvendësimet sintetike për mallrat e tilla si goma, jute1, dhe lëkurat u

prodhuan në sasi të rritura. Pjesët e tregut të këtyre sektorëve të botës në zhvillim kanë rënë në

mënyrë të qëndrueshme.

1 Jute është një fiber e butë, rrjedh e një bime vjetër që rritet në vendet tropikale, dhe përdoret për të bërë pëlhura, litar etj.

24

Në anën tjetër, megjithatë, është argumenti se disponueshmëria e teknologjive të reja në mbarë

botën e zhvilluar në Perëndim u ka dhënë shumë vendeve të industrializuara rishtaz mundësinë

kapitalizojnë në shpenzimet e zhvillimit dhe hulumtimit perëndimor. Por së pari duke imituar

produktet e zhvilluara jashtë vendit porn ë kufijtë e hulumtimit teknologjik, disa vende me të

ardhura mesatare me capital njerëzor të mjaftueshëm (p.sh. NIC aziatik) mund të ndjekë ciklin e

produktit të tregtisë ndërkombëtare. Duke përdorur pargat e tyre relativisht të ulëta, ata lëvizin nga

prodhimi I teknologjisë së ulët në teknologjinë e lartë, duke mbushur boshllëqet prodhuese të lëna

bosh nga vendet më të industrializuara. Përfundimisht, shpresa është që të arrijme vendet e

zhvilluara, sin ë rastin e Japonisë, Singaporit, dhe Koresë Jugore. Kina ka zhvilluar një metodë të

mrekullueshme përmes kësaj strategjie.

Ky supozim i shijeve dhe preferencave fikse të konsumatorëve në mbarë botën duke diktuar

modelet e prodhimit tek prodhuesit atomikë është joreale. Jo vetëm kapitali dhe koroporatat shpesh

ndihmohen nga qeveritë e tyre, por preferencat dhe shijet e konsumatorëve shpesh janë krijuar dhe

përforcuar nga fushatat reklamuese që dominojnë tregjet lokale. Duke krijuar kërkesat për mallrat

e importuara, ndërmarrjet dominuese në treg mund të krijojnë kushtet për të rritur profitabilitetin.

Kjo është veçanërisht e rëndësishme në vendet në zhvillim, ku informacioni i kufizuar dhe

joperfekt në të dyja, prodhimin dhe konsumin krijon një situatë të tregjeve jo shumë të plota. Për

shembull, është vlerësuar se në shumë vende në zhvillim, më shumë se 90% e të gjitha reklamave

është financuar nga firmat e huaja duke shitur në tregun lokal.

Mobiliteti i brendshëm i faktorëve, konkurrenca e plotë dhe pasiguria: rritja e

fitimeve, konkurrenca jo e plotë dhe çështjet në specializim

Teoria tradicionale e tregtisë supozon se vendet janë në gjendje të përshtatin strukturat e tyre

ekonomike me ndryshimin e diktateve të tregjeve dhe çmimeve botërore.lëvizjet gjatë kufirit të

mundësive të prodhimit dukë përfshirë rialokimin e burimeve nga një industry në tjetrën duhet të

jetë e lehtë për t’u bërë në letër, por sipas argumenteve strukturaliste, të tilla si rialokimet janë

jashtëzakonisht të vështira për tu arritur në praktikë. Kjo është e vërtetë veçanërisht në vendet në

zhvillim, ku strukturat prodhuese shpesh janë të ngurta dhe lëvizjet e faktorëve janë kryesisht të

kufizuara. Shembulli më i qartë i kësaj është plantacioni dhe fermat e vogla tregtare bujqësore. Në

ekonomite që gradualisht janë bërë shumë të varura në disa eksporte të prdukteve primare, e gjithë

25

infrastruktura ekonomike dhe sociale (rrugët, hekurudhat, komunikimet, vendet e energjisë,

marrëveshjet e kredive dhe markteingut etj.) duhet të drejtohen në lehtësimin e lëvizjes së mallrave

nga vendet e prodhimit në depot e magazinimit për transferimin në tregjet e huaja. Me kalimin e

kohës, investimet kumulative të kapitalit mund të jenë zhytur brenda këtyre pajisjeve ekonomike

dhe infrastrukturore, dhe ata nuk mund të transferohen lehtë në aktivitete prodhuese të vendosura

kudo. Kështu shumë vende bëhen të varura në disa eksporte të produkteve primare, strukturat e

tyre ekonomike bëhen më të pandryshueshme, dhe ato janë më të prekshme në tregjet

ndërkombëtare të paparashikueshme. Kjo mund të marrë shumë vite që të transformojë një

ekonomi të pazhvilluar nga një produkt primar pothuajse ekskluzivisht, siguria ekonomisë së

oritnetuar në eksport në një zgjerim më të madh, struktura shumësektioriale. Më përgjithësisht,

kritikët strukturalistë agrumentojnë se të gjitha llojet e ngurtësive strukturore të gjeneruara

politikisht dhe institucionalisht, duke përfshirë joelasticitetet e nga oferta, mungesa e produkteve

ndërmjetësuese, tregjet monetare të fragmentuara, këmbimi i huaj i limituar, licencimi qeveritar,

kontrollet e importit, transporti i varfër dhe objektet e shpërndarjes dhe pamjaftueshmëritë e punës

menaxheriale dhe të kualifikuar, shpesh pengojnë aftësinë e një vendi në zhvillim t’u përgjigjen

sinjaleve të ndryshimit të çmimit ndërkombëtar në mënyrë të qetë dhe me më pak mosmarrëveshje

të modelit të tregtisë neoklasike.

Në këtë mënyrë proceset e brendshme të përshtatjes dhe rialokimit të burimeve të nevojshme për

të përfituar në ndryshimin e kushteve të ekonomisë botërore janë shumë më të vështira për

ekonomitë në zhvillim me pak të diversifikuara që të realizojnë ato për homologët e tyre të pasur

në hemisferën veriore. Dhe ende, mjaft interesante, vendet në zhvillim që fillojnë të zgjerojnë

kapacitetet e tyre në prodhimin me kosto më të ulët, mallrat e prodhuara punë intensive për

eksportimin në industry të tilla si tekstili, këpucët, mallrat sportive, kuletat, ushqimet e

papërpunuara, paruket, dhe qilimat shpesh kanë gjetur këto eksporte të ndaluara nga barrierat

tarifore dhe jotarifore te ngritura nga vendet e zhvilluara në kufizimin e hyrjes së mallrave të tilla

me ksoto më të ulët Brenda tregjeve të tyre. Kombet e Bashkuara vlerësuan në vitin 2001 se

kufizimet e tilla tregtare u kushtojnë vendeve në zhvillim së paku 100 miliard$ çdo vit – 2% të

GDP-së së tyre. Arsyet e dhëna zakonisht nga Veriu janë që kjo konkurrencë e kostos së huaj më

të ulët do të krijojë papunësi ndërmjet industrive të brendshme me kosto më të lartë të vendit të

zhvilluar dhe që problemet e përshtatjes së brendshme ekonomike janë gjithashtu serioze për të

lejuar një konkurrencë të tillë të huaj të papenguar! Dhe gjersa përmirësimet e dukshme janë bërë

26

gjatë OBT-së dhe pengesa e dyanshme në rritje në botën në zhvillim, veçanërisht për së paku

vendet e zhvilluara.

Për më tepër, nga duke supozuar kthimet e shkallës ose fikse ose zvogëluese (kostot e prodhimit

fikse ose në rritje si output i zgjeruar), teoritë e kostos së punës dhe faktorit financiar të tregtisë

neglizhojnë njërin nga fenomenet më të rëndësishme në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare.

Ky është efekti I depërtimit dhe zgjerimit të të ardhurave në rritjen e fitimeve të shkallës dhe

prandaj rritjen kostove të prodhimit. Rënia e kostove të prodhimit nënkupton thjesht që firmat e

mëdha ekzistuese janë në gjendje të nënvlerësojnë firmat e vogla dhe të reja dhe kështu përpjekja

e kontrollit monopolistic mbi tregjet botërore. Larg nga të qenit një përjashtim i I veçantë,

ekonomitë e shkallës janë factor I përbashkët në përcaktimin e modeleve të tregtisë. Ekonomitë e

prodhimit në shkallë të gjerë udhëheqin në kontrollin monopolistic dhe oligopolist të kushteve të

ofertës botërore (ashtu si e bëjnë ata në tregjet vendore) për një gamë të gjerë të produkteve.

Në shtesa, kontrolli i tregut monopolistic dhe ologopolist në mallrat e tregtuara ndërkombëtare, së

bashku me përhapjen diferencimit të produkteve, tregtisë intraindustriale, dhe ekonomive të

jashtme prodhuese, nënkupton që korporatate mëdha individuale janë në gjendje të manipulojnë

çmimet dhe ofertat botërore (dhe shpesh edhe kërkesa poashtu) në interesin e tyre privat. Në vend

të konkurrencës, ne gjejmë aktivitete prodhuese të përbashkëta dhe pazarllëqet oligopolistike

ndërmjet blerësve dhe shitësve si çmimi më i përhapur – dhe fuqia e përcaktimit të sasisë në

ekonominë ndërkombëtare. Por nga perspektiva e vendeve në zhvillim duke provuar të

diversifikojnë ekonomitë e tyre dhe veçanërisht të promovojnë eksportet industriale, fenomeni i

rritjes së fitimeve dhe deferencimit të produkteve (konkurrenca monopolistike), e kombinuar me

fuqinë joekonomike të korporatave të mëdha multinacionale (ndikimi i tyre politik me shumë

qeveri – Kapitulli 14), nënkupton që kombet e para të industrializojnë (vendet e pasura) shpesh

janë në gjendje të kenë një përparësi në këto ekonomi të shkallës dhe produktet e diferencuara në

përjetësimin e pozicionit dominant të tyre në tregjet botërore.

Kufizimi i dytë kryesor i supozimit të konkurrencës së plotë të modeleve të tregtisë është

përjashtimi I tij nga pasigura dhe rreziku në marrëveshjet e tregtisë ndërkombëtare. Kjo nuk mund

të jetë në interesin afatshkurtër të një vendi me të ardhura të ulëta që të investojë shumë në

promovimin e eksportit të produkteve primare, jostabiliteti i dhënë historic i tregjeve botërore për

mallrat primare në krahasim me këto për mallrat e prodhuara. Siç u theksua tashmë, koncentrimi

27

në një ose dy produkte primare vitale eksportet mund të luajnë në mënyrë shkatërruese me planet

e zhvillimit kur përfitimet nga këmbimi i jashtëm janë kryesisht të paparashikueshme nga viti në

vit.

Modelet e specializimit në procesin e zhvillimit ekonomik ende nuk janë kuptuar plotësisht, dhe

teoria na jep përgjigje të errëta. Në njërën ane, teoria tradicionale sygjeron që vendet në zhvillim

mund të fitojnë nivele më të larta të të ardhurave nga specializimi në botën ekonomike në përputhje

me përparësinë krahasuese dhe që të ardhurat e globalizimit, mundësia dhe përfitimet e bëra kështu

rriten. Në anën tjetër, si shtete të zhvilluara, ata fitojnë një varg teknologjish dhe aftësish dhe mund

të lëvizin përtej prodhimit të disa të mirave primare që të bëjnë konkurrencën në një varg të

mallrave relativisht të avancuara. Në fakt, një studim I kujdesshëm empirik nga Jean Imbs dhe

Romain Ëacziarg gjeti që koncentrimi sectorial në përgjithësi ndjek një model në formë të

shkronjës U në raport me nivelin e të ardhurave për kokë banori: “Vendet së pari diversifikojnë,

në kuptimin që aktiviteti ekonomik është më shumë në mënyrë të barabartë ndërmjet sektorëve,

por ekzistojnë, relativisht vonë në procesin e zhvillimit, një pikë në të cilën ata fillojnë

specializimin prapë. Dhë ky model shkon përtej tendencës për të lëvizur nga varësia në mallrat

primare vetëm për prodhim dhe shërbime. Implikimet e politikës gjithashtu mbeten të errëta. Por

rezultatet e tyre janë në përputhje me pikëpamjen që zhvillimi nuk është I shtyrë nga një process I

thjeshtë I të ardhurave nga specializimi.

Mungesa e qeverive kombëtare në marrëdhëniet tregtare

Në ekonomitë vendore, bashkëjetesa e regjioneve të pasura dhe të varfëra, të rritjes së shpejtë dhe

industrive stagnuese, dhe nga këmbëngulja e shpërndarjes regjionale të tepruar të përfitimeve nga

rritja e ekonomisë mund të jetë e gjitha, së paku në teori, të koncentrohet dhe zbutet nga

intervenimet e shtetit. Proceset kumulative të pabarazisë brenda shteteve nacionale nga të cilat

polet e rritjes mund të zgjerohen shpejt ndërsa regjionet tjera stagnojnë sepse mund të modifikohen

nga qeveritë gjatë legjislacionit, tatimeve, transferimin të pagesave, subvencioneve, shërbimeve

sociale, programet e zhvillimit regjional, dhe kështu me radhë. Por pasi që nuk ka një qeveri

ndërkombëtare efektive që të luajë një rol të krahasueshëm ndërmjet vendeve, fitimet shumë të

pabarabarta tregtare mund të bëhen lehtë të vetëqëndrueshme. Ky rezultat është përforcuar pastaj

nga pushteti I pabarabartë I qeverive nacionale në promovimin dhe mbrojtjen e interesave të tyre

shtetërore. Pavarësisht këshillës për vendet në zhvillim, vendet e zhvilluara mbrojnë industritë e

28

tyre të favorizuara gjejnë dobishmërinë ose politikën e volishme, si në Kombet e Bashkuara,

nxjerrja e industrisë së automobilave më 2009, për të përmendur vetëm si rast të profilit të lartë.

Mbrojtja e industrisë financiare në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar nuk mbron

vetëm sistemin financiar të brendshëm por edhe një industry që gjeneron punë me pagesë të lartë.

Qeveria gjithashtu ka luajtur një rol të fortë në rastet e shpejta të suksseshme. Sukseset e eksportit

madhështor të tilla Korea Jugore ishin në mënyrë jo të vogël të ndihmuar dhe mbështetur nga

qeveria në promovimin e industrive të eksportit. (Shikoni rastin e studimeve në kapitujt 4, 12, dhe

13.) Qeveritë shpesh janë lojtarë përkrahës intervenimet aktive të të cilave kë këtë zonë të politikës

industriale (udhëzimi i tregut gjatë koordinimit strategjik të investimeve të biznesit në rritjen e

pjesëmarrjes së tregut të eksportit) janë të dizajnuara në mënyrë që të krijojnë një përparësi

krahasuese ku nuk ekzistonte asgjë përpara pork u kërkesa botërore është e mundshme të rritet në

të ardhmen. Historia e rritjes industriale në Japoni në vitet e 50-ta dhe 60-ta me Ministrinë e

famshme të Tregtisë dhe Industrisë Ndërkombëtare (MITI) ëshë një shembull i cituar më gjerësisht

në politikën industriale. Ende për arsye të ndryshme shumica e vendeve në zhvillim jashtë Azusë

Lindore ose nuk ka tentuar, ose provuar por ka dështuar të arrijë, përparësitë potenciale për të

aplikuar këtë qasje në mënyrë sistematike. Kjo qasje në strategjinë e industrializimit e praktikuar

më gjerësisht në Azinë Lindore është ekzaminuar më vonë në këtë kapitull.

Qeveritë gjithashtu mund të përdor instrumente të ndryshme të politikës komerciale, të tilla si

tarifat, kuotat e importit, subvencionet e eksportit, dhe mund të manipulojnë më çmimet e mallrave

dhe kështu pozicioni i tyre tregtar karshi pjesës tjetër të botës. Për më tepër, kur qeveritë e vendeve

të zhvilluara ndjekin politika kufizuese ekonomike të dizajnuara për t’u marrë me çështjet e

thjeshta të brendshme si inflacioni ose papunësia, këto politika mund të kenë efekte të thella në

ekonomitë e vendeve të varfëra. Rezerva, megjithatë, nuk është e vërtetë. Politikat e brendshme

ekonomike të vendeve në zhvillim në përgjithësi kanë ndikim më të vogël në ekonomitë e vendeve

të pasura.

Qeveritë shpesh shërbejnë në fuqizimin e shpërndarjes jo të barabartë të burimeve dhe të

ardhurave nga tregtia duke rezultuar në diferencat në madhësinë dhe fuqinë ekonomike. Qeveritë

e vendeve të pasura mund të ndikojnë në çështjet ekonomike botërore nga politikat e tyre vendore

dhe ndërkombëtare, të formuara shpesh nga interest e tyre të përbashkëta. Pavarësisht rolit në rritje

të Organizatës Botërore të Tregtisë, nuk ekziston një superagjenci ose qeveri botërore për të

29

mbrojtur dhe promovuar interest e palëve të dobëta – posaçërisht së paku vendet e zhvilluara – në

çështjet e tilla ndërkombëtare. Një strategji tregtare dhe e industrializimit duhet të marrë parasysh

forcat e pushteti qeveritar të botës së zhvilluar.

Tregtia e balancuar dhe përshtatja e çmimeve ndërkombëtare

Teoria e tregtisë ndërkombëtare, si modelet tjera të ekulibrit të përgjithshëm të konkurrencës në

ekonomi, nuk mbetet vetëm një model i punesimit të poltë por gjitashtu një model në të cilin

produkti fleksibil vendor dhe ndërkombëtar dhe burimet e çmimeve gjithmonë përshtaten

menjëherë me kushtet e ofertës dhe kërkesës. Veçanërisht, termat e tregtisë (normat e çmimeve të

mallrave ndërkombëtare) përshtaten në barazimin e ofertës dhe kërkesës për produktet e

eksportuara dhe të importuara kështu që tregtia është gjithmonë e balancuar; që është, vlera e

eksporteve (çmimi herë sasia) është gjithmonë e barabartë me vlerën e imoprteve. Me tregti të

balancuar dhe pa lëvizjet ndërkombëtare të kapitalit, problemet e bilancit të pagesave kurrë nuk

rrjedhin në teorinë e pastër të tregtisë. Por në disa periudha, siç shihet në vijim rritja e shpejtë në

çmimet ndërkombëtare të naftës në vitet e 70-ta, deficitet e bilancit të pagesave dhe shterim pasues

i rezervave të huaja ( ose nevoja për të huazuar fonde të huaja që të mbujojnë deficitet e mallrave)

bëhen nja shkak kryesor shqetësues për të gjitha vendet, të pasura dhe të varfëra.

Rritja e të ardhurave nga tregtia për vendasit

Supozimi gjashtë kryesor dhe i fundit i teorisë tregtare ndërkombëtare, që përfitimet tregtare rriten

për shtetasit në vendet e tregtimit, është më i nënkuptuar sesa pesë të tjerët. Rrallë shkruhen. as

nuke duhet të jetë nëse ne pranojmë supozimin që faktorët janë ndërkombëtarisht imobil. Por ne

duhet të ekzaminojmë pikëpamjen e nënkuptueshme që nëse vendet në zhvillim përfitojnë nga

tregtia, janë njerëzit e këtyre vendeve që mbledhin përfitimet. Në këtë mënyrë çështja sillet rreth

pyetjes se kush zotëron me tokën, kapitalin, dhe aftësitë të cilat shpërblehen si rezultat I tregtisë.

A janë vendasit apo të huajt? Në janë të dy palët, në çfarë proporcione janë shpërndarë të ardhurat?

Në disa enklava të ekonomisë në vendet në zhvillim, të tilla si ato me miniera të kosniderueshëm

në pronësi të huaj dhe plantacionet operative, të huajt shpesh paguajnë qira shumë të ulëta për të

drejtën e përdorimit të tokës, sjellin në kapitalin e tyre të huaj dhe punën e kualifikuar, punëtorë të

30

pakualifikuar në lokalet me qira me pagat ekzistence, dhe kanë një efekt minimal mbi pjesën tjetër

të ekonomisë megjithëse mund të gjenerojnë të ardhura të rëndësishme nga eksporti. Varet shumë

nga pazarllëku i korporatave multinacionale dhe qeveritë e vendeve në zhvillim. Ekzistojnë ende

disa miniera në pronësi të huaj dhe ekonomitë e enklavat e plantacioneve dhe shumë “enklava të

prodhimit për eksport” (montimi i kompjuterit personal, prodhimi i këpucëve dhe lodrave, etj.) me

pak lidhje në ekonominë e gjerë nga ose për korporatat multinacionale. Prandaj, dallimi ndërmjet

produktit të brendshëm bruto (GDP), I cili është një masë e vlerës së outputit të prodhuar brenda

kufijve të caktuar gjeografike, dhe të ardhurat nacionale bruto (GNI), të cilat paraqesin masën e të

ardhurave aktuale të fituara nga vendasit e atij vendi, bëhen jashtëzakonisht të rëndësishme. Në

vitin 2009 Stiglitz-Sen-Fitoussi (“Sarkozy”) Komisioni për matjen e performancës ekonomike dhe

progresit social paraqiti “GDP është masa më e përdorur gjerësisht e aktivitetit ekonomik….

Megjithatë, shpesh është trajtuar sikur të ishte masa e mirëqenies ekonomike…prodhimi mund të

zgjerohet ndërsa të ardhurat bien ose anasjelltas kur merret parasysh… rrjedha e të ardhurave

brenda dhe jashtë një vendi.” Në masën që sektori eksporton ose për këtë çështje ndonjë sector I

ekonomisë, është në pronësi të huaj ose i drejtuar, GDP do të jetë shumë më I lartë sesa GNI, dhe

në të vërtetë më pak përfitime nga tregtia do të mblidhen për vendasit e vendeve në zvillim.

Me shtimin e kosrporatave multinacionale dhe rritjen e pronësisë së huaj të kompanive në një

gamë të gjerë të vendve, statistikat totale për përfitimet nga eksporti të vendeve në zhvillim (dhe,

vërtet, GDP) duhet të fhsehin faktin që qytetarët e e vet vendit, veçanërisht ata të grupeve me të

ardhura të ulëta, nuk mund të përfitojnë nga këto eksporte. Të ardhurat kryesore nga tregtia mund

të rriten më shumë për jovendasit, të cilët shpesh riatdhesojnë përmasa të mëdha të këtyre fitimeve.

Tregtia inter dhe intra industriale, që duke qenë e kryer duhet të duket si tregti ndërmjet vendeve

të pasura dhe atyre të varfëra. Por në fakt, industritë e tilla mund të kryhet ndërmjet vendeve të

pasura dhe vendasve tjerë të vendeve tjera duke operuar në vendet në zhvillim! Eksportet e

mallrave të prodhuara janë në përgjithësi më efektive në gjenerimin e zgjerimit të sektorit modern,

por disa aktivitete të eksportit të enklavave të prodhuara në vendet e varfëra mund të jenë thjesht

duke mbuluar faktin se një pjesë e madhe e përfitimeve ende janë duke u shkatërruar nga

ndërmarrjet e huaja. Me pak fjalë, performance e eksportit të një vendi në zhvillim mund të jetë

mashtruese perveç nëse ne analizojmë karakterin dhe strukturën e përfitimeve nga eksporti duke

sqaruar kush zotëron ose kontrollon faktorët e prodhimit të cilët janë shpërblyer si rezultat

zgjerimit të eksportit.

31

Disa konkluzione për teorinë e tregtisë dhe strategjinë e zhvillimit ekonomik

Ne tani mund të përpiqemi të sigurojmë disa përgjigje paraprake për pesë pyetjet e paraqitura më

herët në kapitull. Ne duhet theksojmë se konkluzionet tona janë të përgjithshme dhe të vendosura

në kontekst të diversitetit të vendeve në zhvillim.

Së pari, në lidhje me normën e interest, strukturën, dhe karakterin e rritjes ekonomike,

konkluzioni ynë është që tregtia mund të jetë një stimul i rëndësishëm për rritjen eshpejtë

ekonomike. Kjo është demonstruar mjaftueshëm nga përvojat e suksesshme gjatë gjysmës së

shekullit të kaluar për vendet si Kina, Malejzia, Tajlanda, Brazili, Kili, Singapori, dhe Korea

Jugore. Hyrja në tregjet e vendeve të zhvilluara (një factor I rëndëishëm për prirjen e vendeve në

zhvillim në promovimin e eksportit)mund të sigurojë një stimul të rëndësishëm për shfrytëzimin e

burimeve të papërdorura njerëzore dhe kapitale. Fitimet e zgjeruara nga këmbimi i huaj përmes

performancës eksportit të përmirësuar gjithashtu sigurojnë mundësinë nga e cila vendet në zhvillim

mund të agrumentojnë burimet e pamjaftueshme fizike dhe financiare. Me pak fjalë, kur mundësitë

për këmbim profitabil rriten, tregtia e jashtme mund të sigurojë një stimul të rëndësishëm për të

grumbulluar rritjen ekonomike.

Por siç vuri në dukje kapitulli i mëhershëm, rritja e outputit vendor mund të ketë ndikim të vogël

në zhvillim. Një strategji e rritjes e orientuar në eksport, veçanërisht në mallrat me disa lidhje dhe

kur një pjesë e madhe e fitimeve nga eksporti rritet për të huajt, nuk mundemi vetëm të

paragjykojmë strukturën e ekonomisë në drejtime të gabuara (duke mos plotësuar nevojat reale të

njerëzve lokalë) por gjithashtu përforcojnë dualizmin e brendshëm dhe të jashtëm dhe karakterin

jo të barabartë të kësaj rritje. Të gjitha varen nga natyra e eksportit, shpërndarja e përfitimeve të

veta, dhe lidhjet e veta me pjesën tjetër të ekonomisë dhe se si këto evoluojnë gjatë kohës.

Faktorët e tillë si ekzistenca e përhapur e fitimeve në rritje, shpërndarja shumë e pabarabartë

ndërkombëtare e aseteve dhe pushtetit, ndikimi i korporatave të mëdha multinacionale, dhe aftësia

e kombinuar e të dyjave, qeverive dhe bizneseve për të manipuluar me çmimet ndërkombëtare,

nivelet e prodhimit, dhe modelet e kërkesës janë vendimtare. Së bashku, ata na çojne ne

konkluzionin e përgjithshëm që shumë vende në zhvillim në të kaluarën kanë përfituar

disproporcionalisht më pak nga marrëeshjet e tyre tregtare me vendet e zhvilluara.

32

Duhet të jetë e qartë nga tani se përgjigja në pyetjen e tretë – kushtet nën të cilat tregtia mund të

ndihmojë një vend të zhvillim të arrijë aspiratat e zhvillimit – është të gjendet kryesisht në

mundësinë e vendeve në zhvillim – për shembull, si një komitet drejtues brenda negociatave të

OBT-së ose forumeve të G20 për nxjerrjen dhe mbrojtjen e koncesioneve të favorshme tregtare

nga vendet e zhvilluara. Siç e kemi adresuar shkurtimisht, proceset gjatë Organizatës Botërore të

Tregtisë dhe paraardhësve të vet, së bshku me programet dypalëshe, të tilla si “U.S Africa Groëth”

dhe “Opportunity Act” (AGOA) dhe “European Everything” por iniciativa “Arms” (EBA), siguroi

një ndihmesë por ende është një hap shumë I pakompletuar. Gjithashtu, masa e në të cilën eksportet

munden në mënyrë efikase të shfrytëzojnë burimet e pakta të kapitalit ndërsa duke e bërë

përdorimin maksimal të mjaftueshëm por tani sasitë e nënpërdorura të punës do të përcaktojnë se

nga cili nivel i përfitimeve nga eksporti përfiton qytetari I rregullt në vendet në zhvillim. Sërish,

lidhjet ndërmjet perfitimeve nga eksporti dhe sektorëve tjerë të ekonomisë janë vendimtare. Në

fund, shumica do të varen në atë se sa mirë një vend në zhvillim mund të ndikojë dhe të kontrollojë

aktivitetet e ndërmarrjeve të huaja private. Aftësia për t’u marrë në mënyrë efikase me korporatat

multinacionale në garantimin e shpërndarjes së drejtë të përfitimeve tek qytetarët lokalë është

jashtëzakonisht e rëndësishme. Këto çështje janë më të shqyrtuara më vonë në këtë kapitull dhe në

kapitullin 14.

Përgjigja në pyetjen e katërt – nëse vendet në zhvillim mund të përcatojnë se sa mund të tregtojnë

– mund të jetë vetëm teorike. Për vendet e vogla dhe të varfëra, opsioni e jotregtimit në të gjitha

llojet, duke mbyllur kufijtë e tyre për pjesën tjetër të botës, është natyrisht joreale. Jo vetëm që ata

nuk kanë burime dhe madhësi të tregut për të qenë të vetëmjaftueshëm, por por mbijetesa e tyre,

veçanërisht në zonën e prodhimit të ushqimit, shpesh varet nga aftësia e tyre për të siguruar të

mirat e huaja dhe burimet. Disa prej së paku 32 vendeve të zhvilluara përballen me kërcënime

vjetore të mungesës së madhe të bukës për të cilën ndihma ndërkombëtare nuk është një zgjidhje

por një nevojë. Nëse të tregtosh është ose të mbetet në izolim nuk është çështje; çështja e vërtetë

rezulton të jetë bilanci ndërmjet shitjes për tregjet e brendshme dhe eksportim dhe, nëse në kohë

të fundit është zgjedhur, nëse inkurajimi i eksportit nëpër gjithë bordin ose promovimi I setorëve

të targetuar.

Për më tepër, për shumicën e vendeve në zhivillim, systemi ekonomik ndërkombëtar ende ofron

burimin e vetëm real të pamjaftueshmërisë së kapitalit dhe njohurisë së nevojshme teknologjike.

33

Kushtet nën të cilat burimet e tilla janë marrë do të ndikojnë shumë në karakterin e procesit të

zhvillimit. Në fund, për vendet e pasura në burimet minerale dhe lëndët e para, veçanërisht ato të

cilat kanë qenë në gjendje të themelojnë një pozicion të pazarllëkut ndërkombëtar kundrejt

korporatave të mëdha që blejnë eksportet e tyre (p.sh. anëtarët e OPEC-ut), tregtia ka qenë dhe

vazhdon të jetë një burim vital zhvillimit financiar.

Pyetja e pestë – nëse në bilac është më mirë për vendet në zhvillim të kërkojë jashtë drejt pjesës

tjetër të botës ose brenda kapaciteteve të tyre për zhvillim – rezulton jo të jetë një pyetje ose- ose

për të gjithë. Gjersa duke shqyrtuar mundësitë fitimprurëse për pjesën tjetër të botës, vendet në

zhvillim mund të kërkojnë në mënyrë efektive mënyrat e zgjerimit të tregtisë botërore dhe shtrirjen

e ekonomive të tyre në lidhjet me njëri-tjetrin. Për shembull, duke bashkuar burimet e tyre, vendet

e vogla mund të kalojnë kufizimet e tregjeve të vogla indivuale dhe kufizimet serioze të burimeve

të tyre ndërsa mbajtja në një shkallë të rëndësishme të autonomisë duke ndjekur aspiratat e tyre

individuale të zhvillimit. Në këtë mënyrë, grupet e vendeve të vogla mund të kenë një mundësi më

të mirë të arritjes së asaj që Kina ka qenë në gjendje të bëjë në vitet e fundit: duke ngritur pushtetin

e pazarllëkut të tregut të vet të madh që të këmbëngul në marrëveshjen më të mirë nga eksportuesit

dhe investitorët e huaj potencialë. Kjo strategji ka kenë njëri nga faktorët më të përshtatshëm duke

ndihmuar Kinën të realizojë normat shumë të larta të rritjes në dekadat e fundit. Përfitimet janë

ende ato që do të ishin edhe nga zgjerimi I mtejshëm I tregtisë ndërmjet vendeve në zhvillim.

Megjithëse argumenti I mësipërm shpesh është I ekzagjeruar, shihet qartë që nëse rivalitetet

politike ndërregjionale mund të jenë të kalueshme, bashkëpunimi I rritur regjional ndërmjet

vendeve në zhvillim ofron një komponent të rëndësishëm të strategjisë së tregtise dhe

industrializimit. Në të vërtetë, pjesëmarrja prej 17% në vitet e 60-ta të mbi 40% në vitin 2000.

Politikat e qarta të vendeve në zhvillim, duke përfshirë zonat e tregtisë së lirë të tilla si ASEAN në

Azinë Juglindore dhe Mercosur në Amerikën Jugore, janë së paku pjesërisht përgjegjëse për këtë

tendencë. Sigurisht, tendenca gjithashtu reflekton sukseset e zhvillimit në Azi, shumica e këtyre

ekonomive kanë qenë duke u rritur më shpejt sesa në Amerikën Veriore dhe Evropë në vitet e

fundit. Përpjekjet e ripërtërira janë duke u bërë në Afrikë, përmes Uunionit Afrikan dhe NEPAD

në programet e rishikimit nga afër, por ekziston një rrugë e gjatë për të shkuar.

Jemi kthyer tani që të marrim në konsideratë përparësitë dhe mangësitë e politikave alternative

tregtare për vendet në shvillim në më shumë detaje.

34

Faqe 593-624

Strategjitë e tregtisë tradicionale për zhvillim: Promovimi i eksportit

kundrejt zëvendësimit të importit

Mënyra tradicionale për trajtimin e çështjeve komplekse të politikave tregtare të përshtatshme për

zhvillim është që të vendosë këto politika të veçanta në kontekst të strategjive të gjera të kërkimit

jashtë apo edhe brenda. Sipas Paul Streeton, "zhvillimi i politikave të jashtme tregtare ", thotë

"inkurajoni jo vetëm tregëtinë e lirë por gjithashtu edhe lëvizjen e lirë të kapitalit, punëtorëve,

firmave dhe studentëve...,korporatave multinacionale, dhe një sistem i hapur i komunikimit". Më

anën tjetër "zhvillimi i politikave të brendshme tregtare" thekson nevojën që kombet të

zhvillojnë mënyrat e tyre të zhvillimit dhe të kontrollojnë vet fatin e tyre. Kjo nënkupton politika

indigjene të inkurajimit " mësojmë duke bërë" në prodhim dhe zhvillimi i teknologjisë i përshtatur

nga ndihmat dhe burimet që posedojnë vendet. Sipas ithtarëve të politikave tregtare të brendshme,

në masë të madhe vetmbështetja është më mirë e realizueshme, sipas fjalëve të Streeton, vetëm

nëse ju e kufizoni tregtinë, lëvizjen e njerëzve dhe komunikimin dhe nëse i mbani korporatat

multinacionale , me produktet e tyre te gabuara dhe që duan stimulim të gabuar dhe prandaj si

rrjedhojë kemi teknologjinë e gabuar apo joadektuate. Një debat i gjallë në lidhje me këto dy

35

trajtime filozofike janë futur në literaturën e zhvillimit që nga viti 1950. Debati i vë tregëtarët e ri,

të cilët avokojnë strategjitë zhvillimore të jashtme në promovimin e eksportit të industrializimit,

kundër proteksionistëve, ku janë ithtarët e strategjive zhvillimore të jashtme të zëvendësimit të

importit.

Strategjitë mbizotëruese të mëvonshme të viteve 1970-ta, ishte dora e sipërme e fituar në vitet e

vona të viteve 1970, dhe posaqërisht në mes ekonomistëve perëndimorë dhe atyre të Bankës

Botërore në vitet 1980-ta dhe fillimi i viteve 1990-ta.

Në parim, dallimi në mes të këtyre dy strategjive zhvillimore tradicionale të tregtisë, është e

drejtuar në kuptim të avokimit për zëvendësimin e importit me eksportin, besimi që zhvillimi i

ekonomisë mund të inicojë zëvendësimin e produkteve më parë të importuara me produkte vendore

sidomos për të mirat elementare të konsumit (faza e parë- ZI ( zëvendësimi i importit), pastaj

përmes prodhimit vendos të vazhdohet edhe me zëvendësimin e produkteve më të sofistikuara (

faza e dytë- ZI)- e gjitha kjo përmes vendosjes së tarifave më të larta dhe kuotave për këto produkte

të importuara. Në periudhë afatgjatë, Zëvendësimi i Importit avokon dhe përmend përfitimet e

diversifikimit të brendshëm industrial (" rritja e balancuar"), dhe aftësinë për të eksportuar disa

produkte të cilat ishin të mbrojtura më parë përmes ekonomizimit të shkallës, kostos më të ulët të

punës, dhe eksternaliteteve pozitive duke bërë që çmimet vendore të jenë konkurruese me çmimet

botërore.

Nga ana tjetër, përkrahësit e " Promovimit të eksportit" e të dyja llojesh të mirash elementare dhe

ato të prodhuara hedhin në pah efiçencën dhe përfitimet nga rritja e tregtisë së lirë dhe konkurrenca,

zëvendësimin e tregjeve të mëdha botërore me tregjet vendore më të vogla, çmimet jostabile, dhe

efektet e mbrojtjes së kostove dhe sukseset e jashtëzakonshme të ekonomive të orientuara nga

eksporti siç janë: Korea Jugore, Taivani, Singapori, Hong Kongu, Kina dhe disa shtet tjera në Azi.

Ato vende pranojnë faktin se firmat në këto ekonomi kanë mësuar nga bashkëpunimi me firmat në

Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Japoni dhe shtetet tjera me ekonomi të zhvilluar që kanë qenë në

periudhë afatgjatë konsumatorë të tyre. Nganjëherë dallimi bëhet në mes të " promovimit të

fuqishëm të eksportit" , në kuptim të asaj se cilat politika janë përshtatur në mënyrë eksplicite për

zgjerimin e eksportit ( në përgjithësi, si psh. valuta e dobët), në vend të prodhimit për tregun

vendor; dhe "promovimi i dobët i eksportit" thekson rëndësinë e tregtisë së lirë në kuptim të asaj

që më e favorshme është promovimi i eksportit në krahasim me politikat e mëparshme të

36

zëvendësimit të importit ( të cilat kanë tendencë për të dekurajuar eksportet në terma relativë).

Përtej kësaj, shumë vende të Azisë gjithashtu kanë adoptuar një qasje të llojllojshme e cila i tërheqë

disa elemente nga të dy sektorët e targetuar të zhvillimit, gjë e cila do të sqarohet më vonë në këtë

kapitull.

Në praktikë, dallimi në mes të strategjisë së Zëvendësimit të Importit dhe asaj të Promovimit të

Eksportit, është më pak e theksuar sesa analiztët nënkuptojnë. Shumica e ekonomive të zhvilluara

kanë përfshirë të dyja strategjitë me shkallë të ndryshme të theksit në një kohë apo në një tjetër.

Për shembull, në vitet 1950-ta dhe 1960-ta strategjithë e industrializimit të brendshëm, të Amerikës

Latine dhe shtetev të Azisë si: Kili, Peruja, Argjentina, India, Pakistani dhe Filipinet ishin tejet në

orientuara në strategjinë ZI ( zëvendësimi i importit). Në fund të viteve 1960, disa nga vendet e

Afrikës Sub- Saharianesi Nigeria, Etiopia, Gana dhe Zambia kishin filluar të ndiqnin strategjinë

ZI, dhe disa vende më të vogla të Amerikës Latine e poashtu disa vende tjera të Azisë iu kishin

bashkuar asaj. Sidoqoftë, që nga mesi i viteve 1970, strategjia tjetër PE ( promovimi i eksportit )

kishte filluar që në rritje e sipër të adaptohet nga një numër i madh vendesh. Pasuesit e hershëm të

strategjisë PE- Korea Veriore, Taivani, Singapori dhe Hong Kongu- në këtë mënyrë iu bashkuan

edhe Brazili, Kili, Tailanda dhe Turqia, të cilat u hoqën dorë nga strategjia e mëparshme ZI. Duhet

theksuar, sidoqoftë se shumica e promotorëve të eksportit në Azinë Lindore kanë paraqitur faktin

se proteksionizmi është strategji sekuanciale në industri të caktuara, kështu që nuk është e drejtë

që t'i quajmë ata trgtarë të lirë, edhepse ata janë të orientuar në tregun e jashtëm. Përkundër këtij

sfondi ne mund të shqyrtojmë çështjen e strategjisë së jashtme të promovimit të eksportit kundrejt

strategjisë së brendshme të zëvendësimit të importit më në detaje duke aplikuar kategorizimin e

mëposhtëm të katërfishtë.

1.) Politikat primare të jashtme ( inkurajimi i bujqësisë dhe ekportimi i materiale bazë ).

2.) Politikat sekondare të jashtme ( promovimi i ekportit të prodhimit).

3.) Politikat primare të brendshme ( kryesisht produktet bujqësore të vet-mjaftueshme).

4.) Politikat sekondare të brendshme ( mallërat e prodhuara vet-mjaftueshëm përmes zëvendësimit

të importit).

37

Pastaj ne kthejmë vënmendjen tonë tek strategjitë eklektike, veçanërisht tek strategjitë e

industrializimit të orientuara në eksporte, dhe integrimit ekonomik Jug-Jug.

Promovimi i eksportit: Strategjitë e kërkimit të jashtëm dhe shqyrtimi i

barrierave tregtare

Promovimi i eksporteve primare dhe sekondare ka qenë një kohë të gjatë është konsideruar

përbërës kryesor i variablave strategjike të zhvillimit në periudhë afatgjatë. Territoret koloniale të

Afrikës dhe Azisë, me minierat dhe plantacionet në pronësi të huaj, ishin shembulli më klasik i

regjioneve me prodhime primare përmes strategjive të jashtme. Kjo ishte pjesërisht në kundërshtim

me strukturën ekonomike të këtyre enklavave dhe pjesërisht si anim i industrializimit të viteve

1950-ta dhe 1960-ta, vendet më të zhvilluara e vënë theksin në prodhimin e mallërave të prodhuara

fillimisht për tregun e brendshëm ( sekondare të brendshme) dhe pastaj për eksportet ( sekondare

të jashtme )

Produktet bazë- zgjerimi i eksportit: Kërkesa e Limituar

Siç është përmendur më parë në këtë kapitull, shumica e vendeve me të ardhura të ulëta ende

mbështeten në prodhimin e produkteve esenciale në shumicën e të ardhurave të tyre të eksportit.

Me një përjashtim të dukshëm të eksporteve të naftës dhe disa mineraleve bazë, eksporti i

produkteve bazë është rritur më ngadalë sesa tregtia e përgjithshme botërore.

Nga ana e kërkesës, duket të jenë të paktën pesë faktorë që punojnë kundër zgjerimit të shpejtë të

produkteve bazë ( primare), dhe veanërisht eksporteve të produkteve bujqësore. Fillimisht

elasticiteti i kërkesës së të ardhurave për produktet bujqësore e ushqimore, materialet bazë, është

relaitivisht e ulët krahasuar me elasticitetin e kërkesës për karburantet, disa minerale dhe për

produktete e fabrikuara. Për shembull elasticiteti i kërkesës së të ardhurave për sheqer, kakao, çaj,

kafe dhe banana vlerësohet në më pak se 1, në mes intervaleve 0.3-0.6. Kërkesa joelastike

nënkupton që vetëm një normë e lartë dhe e qëndrueshme e rritjes së të ardhurave për frymë ( per

capita) në vendet e zhvilluara mund të çojë edhe në një zgjerim modest të eksportit të këtyre

mallërave të veçanta nga vendet në zhvillim. ( Shumë nga eksportuesit e produkteve primare kanë

38

përfituar nga bumi në Kinë, që nga viti 2002, me përjashtim të periudhës së rënjes në 2008-2009

dhe kjo do të ndiqet me kujdes).

Së dyti, norma e rritjes së popullësisë në vendet e zhvilluara tani është afër nivelit të zëvendësimit,

kështu që një zgjerim i vogël mund të pritet nga ky burim. Së treti elasticiteti i kërkesës së çmimeve

për shumicën e mallërave primare është relativisht i ulët.

Kur çmimet relative të produkteve bujqësore bien, ashtu siç ishin shumicën e kohës gjatë pesë

dekadave të kaluara, elasticitetet e tilla të ulëta nënkuptojnë eksporte kombëtare më të ulëta të të

ardhurave totale.

Me përjashtim të naftës dhe disa mallërave të vogla, Marrëveshja ndërkombëtare e mallërave nuk

është paraqitur mirë. Marrëveshjet e tilla janë të destinuara për të caktuar nivelet e përgjithshme të

prodhimit, stabilizimin e çmimeve në nivel botëror si dhe të caktojë kuotën e aksioneve të

produkteve të ndryshme që prodhojnë vendet si: kafe, çaj, baker, plumb dhe sheqer.

Për të punuar në mënyrë efektive , ato kërkojnë bashkëpunim dhe kompromis mes

pjesëmarrësve . Marrëveshjet e mallrave gjithashtu mund të sigurojnë mbrojtje më të madhe për

kombe individuale eksportuese kundër konkurrencës së tepruar dhe mbizgjerimin

e prodhimit botëror. Mbizgjerimi i tillë i furnizimit ka tendencë për të ulë

poshtë çmimet dhe të zvogëloj rritjen e fitimeve për të gjitha vendet. Në periudhë afatshkurtër ,

marrëveshjet për tregtimin e mallërave bëjnë të pamundurën për të garantuar kombet pjesëmarrëse

që relativisht pjesa fikse e të ardhurave botërore të eksportit dhe një çmim më të qëndrueshëm

botëror për mallërat e tyre. Por propozimet nga Konferenca e Kombeve të Bashkuara për Tregti

dhe Zhvillim ( UNCTAD ) për krijimin e një fondi të përbashkët për të financuar " Tampon

rezervat ", për të mbështetur çmimet e disa mallrave bazë 19 (duke përfshirë

sheqer , kafe , çaj , boksit, jute , pambuk , kallaj , dhe vaj vegjetal ) të prodhuar nga

kombet e ndryshme në zhvillim kanë bërë pak përparim . Shumica e marrëveshjeve të mallërave

jo të naftës ose kanë dështuar ( kallaji ) ose është injoruar në masë të madhe nga prodhuesi( kafe

, sheqer ) . Edhe në skenarët më të mira , marrëveshje të tilla nuk mund të jenë

në fuqi për mallrat që prishen shpejt . Paramendoni duke u përpjekur për të operuar një stok rezervë

të bananeve.

39

Faktorët katërt dhe pesë që punojnë kundër zgjerimit afatgjatë të eksportit të produkteve primare-

zhvillimi i zëvendësuesit sintetik dhe rritja e mbrojtjes bujqësore në vendet e zhvilluara , janë

ndoshta më të rëndësishmet . Zëvendësuesit sintetikë për mallra si pambuku ,

goma , sizal , kallaji , gëzof , lëkurat , dhe bakri ( zëvendësuar nga fibra qelqi optikë për

rrjetet e komunikimit ) bashkë të veprojnë edhe si frena kundër çmimeve më të larta të

mallërave.dhe si burim i drejtpërdrejtë i konkurrencës në tregjet botërore të eksportit. Pjesa

sintetike e të ardhurave të tregtisë botërore të eksportit është rritur në përgjithësi me kalimin e

kohës ,ndërsa pjesa e produkteve natyrore ka rënë . Në rastin e mbrojtjes bujqësore ,

e cila zakonisht merr formën e tarifave , kuotave dhe pengesave jotarifore të tilla si ligjet

ndonjëherë arbitrare sanitare rregullojnë ushqimin dhe fibër importet , efektet mund të jetë

shkatërruese për zhvillimin e të ardhurave të eksportit për vendet

Politika e përbashkët bujqësore e Bashkimit Evropian , për shembull , ka rezultuar në masë të

madhe në subvencionet, të cilat e kanë dëmtuar konkurrencën e vendeve në zhvillim .

Nga ana e ofertës , një numër i faktorëve që punojnë kundër zgjerimit të shpejtë të zgjerimit të të

ardhurave nga eksporti i produkteve primare.

Më e rëndësishmja është ngurtësia strukturore e shumë sistemeve rurale të prodhimit në vendet në

zhvillim.

Ne përmendim ridigjitetin në kuptim të burimeve të limituara; klimës së pafavorshme; tokat e

dobëta; institucionet rurale të vjetruara, shoqërisë dhe strukturës ekonomike dhe modelet

joproduktive të zotërimit të tokës- Kapitulli 9. Çfarëdo qoftë situata e kërkesës ndërkombëtar për

mallrat e caktuara ( të cilat do të ndryshojnë nga mall në mall ) , zgjerim i vogël i eksportit mund

të pritet kur ekonomia rurale dhe strukturat sociale janë në kundërshtim të përgjigjeve pozitive të

ofertës nga fermerët ruralë të cilët kanë frikë për të rrezikuar . Për më tepër , në vendet në zhvillim

me strukturë bujqësore dualiste (dmth, ferma të mëdha me kapital intensive ekzistuese krah për

krah me mijëra fragmentarizime, fshatarë me produktivitet të ulët, ndonjë rritje në të ardhurat e

eksportit ka të ngjarë që do të shpërndahen në mënyrë shumë të pabarabartë në mes popullatës

rurale . Fermerët e vegjël kanë qenë në disavantazh në disa vende ( kryesisht në Afrikë ), në të

cilin bordet bujqësore të marketingut veprojnë si ndërmjetës midis fermerëve dhe tregjeve të

eksportit . Për fat të mirë , këto bordet janë shpërbërë në masë të madhe në vitet e fundit .

Rritja e eksportit të produkteve primare ka mbetur modest , pjesërisht për shkak të efekteve të

dëmshme të politikave tregtare të vendeve të zhvilluara (si subvencionet e sheqerit dhe pambukut

40

në Shtetet e Bashkuara) dhe politikat e ndihmës së huaj që i mposhtin çmimet e produkteve

bujqësore në vendet më pak të zhvilluara dhe dekurajojnë prodhimin. Për shembull ,politika

tregtare e Bashkimit Evropian subvencionon shitjen e viçave në vendet e Afrikës Perëndimore në

maskën e shkatërrimit të ndihmës së huaj për çmimet e kafshëve në ato vende.

Siç përmblidhet nga Kevin Watkins dhe Joachim von Braun i Institutit Ndërkombëtar për

hulumtime të ushqimit.

Fermerët e vegjël në vendet në zhvillim përballen me një varg akuzash nga disa

politika rurale në vendet e pasura.

Në pamundësi për të konkuruar ndaj konkurrencës së subvencioneve , fermerët e

vendeve më të varfëra në botë janë shpesh të shtyrë nga tregjet ndërkombëtare por

edhe të brendshme .

Rezultati është në sistemet tregtare bujqësore në të cilat suksesi varet më pak në

përparësitë krahasuese se në qasjen krahasuese të subvencioneve . Fermerët e vegjël

janë efektivë , inovativë dhe potencialisht konkurrues ,të kombinuar në mënyrë

kreative me punët jashtë fermës.

Por fermerët më të varfër në botë nuk mund të konkurrojnë me pjesën e pasur të

botës pasi që ato kanë pasuri që këto nuk i kanë.

Prandaj ne mund të konkludojmë , se promovimi i suksesshëm i eksporteve të

produkteve primare në vendet me të ardhura të uleta dhe për të mirën e të varfërve

nuk mund të ndodhë nëse nuk ka një riorganizim të strukturave sociale, rurale dhe

ekonomike përgjatë linjave të sugjeruara në kapitullin 9 për të rritur produktivitetin

e përgjithshëm bujqësor

dhe për të shpërndarë përfitimet më gjerësisht . Objektivi parësor i zhvillimit

të strategjive rurale është pranuar gjerësisht që të jetë i pari pë të siguruar ushqim

të mjaftueshëm për të ushqyer njerëzit lokalë pastaj mund të merren me zgjerimin e

eksportit.

Duke pasur parasysh strukturën e kërkesave botërore për produktet primare , mungesa e

ushqimit në viset rurale është si kërcënim dhe në këtë mënyrë dëshira e importuesve të

mundshëm përqëndrohet në prodhimin e produkteve bujqësore të vetë-mjaftueshme

,pashmangshmërinë e zhvillimit të mëtejshëm të zëvendësuesve sintetikë dhe( tragjik ) i

niveleve në mënyrë të konsiderueshme një mbrojtje më të ulët të bujqësisë midis kombeve të

41

zhvilluara në dritën e bisedimeve të ngecura të tregtisë dhe shtrirja e vërtetë e zgjerimit të

eksportittë produkteve primar në zhvillimin individual të shteteve është e limituar.

Zgjerimi i Eksporteve të mallërave të prodhuara

Zgjerimi i eksporteve të fakturuara është inkurajuar nga një rritje spektakolare e eksportit në

vende si Koreja e Jugut , Singapori , Hong Kongu ,Tajvani , dhe Kina . Për shembull , për

dekada të tëra , totali i eksporteve në Tajvan u rrit në një normë vjetore prej mbi 20 % , dhe

eksportet nga Koreja e Jugut u rritën me të shpejtë . Në të dy rastet , kjo rritje e eksportit është

bërë nga mallrat e prodhuara , të cilat kontribuan me mbi 80 % të të ardhurave përmes këmbimit

të huaj në të dyja vendet. Për botën në zhvillim si e tërë, eksportet e produkteve të fabrikuara

janë rritur nga 6% nga eksporti total i mallërave në vitin 1950, në pothuajse 64% në vitin 2000.

Nëse i marrim të dyja bashkarisht në vitin 2002, vendet me të ardhura të ulëta dhe të ardhura

mesatare, janë llogaritur 25.7%, i eksportit total të produkteve të fabrikuara. Kina urdhëroi një

rritje të shpejtë. Megjithatë vendet më të ardhura të ulëta, përbëjnë vetëm 1% të totalit botëror.

Suksesi i eksporteve në dekadat e kaluara, posaqërisht tek Tigrat e Azisë, kanë dhënë shtysë për

argumente nga fundamentalistët e tregut ( shih kapitullin 3 ), se rritja ekonomike është bërë më

mirë duke i lejuar forcat e tregut, ndërmarrjet e lira, dhe ekonomitë e hapura të mbizotërojë duke

minimizuar ndërhyrjen e qeverisë . Megjithatë, të dhënat nga Azia Lindore nuk e mbështetin këtë

pikëpamje e se si është arritur suksesi i eksportit. Në Korenë Jugore, Tajvan dhe Singapori ( sikur

Japonia më herët, dhe në shkallë të madhe edhe Kina në kohët e fundit), prodhimi dhe përbërja e

eksporteve nuk u la në dorë të tregut, por nga një ndërhyrje e planifikuar e qeverisë, duke e bërë

përdorimin mjaftueshëm të nxitjes së fitimit. Ne do të flasim prap për këtë çështje më vonë në këtë

kapitull.

Problemet e kërkesës për zgjerimin e eksportit të shumë mallrave të prodhuara, ndonëse një

ndryshim në përmbajtjen themelore ekonomike nha ato për produktet primare ende paraqesin

probleme të ngjashme për vendet në zhvillim.

42

Për shumë vite , ka ekzistuar mbrojtja e përhapur në vendet e zhvilluara kundër eksporteve të

prodhuara në vendet në zhvillim , e cila ishte pjesërisht rezultat i drejtpërdrejtë depërtimi i

suksesshëm i kostos së ulët të punës- prodhimi intensiv nga vende si Tajvani ,Hong Kong , dhe

Korea e Jugut gjatë viteve 1960 dhe 1970 . Dhe siç u tha më herët ,çmimet relative për shumicën

e mallrave themelore të prodhuara, kanë rënë gjithashtu . Barrierat tregtare industriale të shteteve

kanë qenë të gjera . Gjatë viteve 1980, për shembull , 20 nga 24 vendet e industrializuara kanë

rritur mbrojtjen e tyre kundër produkteve të prodhuara ose të përpunuara të vendeve në zhvillim .

Për më tepër, normat e tyre të mbrojtjes ishin dukshëm më të larta kundër eksportit të vendeve në

zhvillim, këto pastaj kundër vendeve me të ardhura të larta . Pastaj ekzistojnë barrierat jotarifore,

të cilat vendosen për të mbrojtur eksportet e mallërave të prodhuara nga vendet në zhvillim, që

prekun të paktën një të tretën e tyre. Shembulli më i mirë ishte Marrëveshja Multifibër, e cila ihste

në fuqi deri në vitin 2005, një sistem kompleks i kuotave kryesisht dypalëshe kundër eksporteve

të pambukut, leshit dhe produkteve sintettike të fibrit. Programi i Kombeve të Bashkuara për

Zhvillim, i vlerësuar nga MFA-ja me një kosto botërore prej 24 bilionë dollarësh në vit, humbje

në të ardhurat e eksportit për tekstile dhe veshje. Me përfundimin e MFA-së më së shumti ka

përfituar Kina, dhe disa vende të tjera ne zhvillim siç janë Bangladeshi, që kanë qenë në gjendje

të mbajnë pjesën e tyre të tregut. Iniciativat më të mëdha për hapjen e tregjeve të vendeve më pak

të zhvilluara, më të dukshme përmes Rritjes së Afrikës dhe Akti i Mundësive në Kombet e

Bashkuara dhe Gjithçka pos Armë në Bashkimin Evropian, vuri në dukje që më parë se ato janë

oferta dypalëshe më vonë mund të tërhiqen. Këto programe kanë pengesa të tilla si psh pengesat

në kohë, pasi që është shume kohë e shkurtër për të qenë efektive në nxitjen e investimeve ose që

kërkon dokumentacion të kushtueshëm siç ka theksuar eksperti afrikan Paul Collier.

Nëse pagat e punëtorëve në vendet e zhvilluara zhvendosen lartë( dhe tani shërbimet ) do të

vazhdojnë të lejojnë hyrjen papengesë të produkteve që kanë pagë të ulët punëtorësh, mbetet për

t'u parë. Rregullat e OBT-së ( Organizata Botërore e Tregtisë) kanë eliminuar shumë barriera

formale, por shumë barriera implicite mbeten të nënkuptuara.

Ritmi inkurajues i reduktimit të tarifës në kohën e Uruguajit dhe vitet e para të OBT-së në vitet e

fundit e ka ngadalësur këtë ritëm. " Hetimet" antidamping ishin rritur ndjeshëm duke filluar nga

viti 1999, në Shtetet e Bashkuara janë përdoruesit më të mëdhenjë të këtyre masave proteksioniste.

43

Edhepse numri i hetimeve të reja më pas ka rënë në vitet e hershme të shekullit të ri, ato mbeten

më e rëndësishme për arsenalin proteksionist. Për shembull me tu zhvilluar recesioni global në

vitin 2007, hetimet antidamping u rrit deri në fund të vitit 2009. Hetimet kundërvepruese janë

gjithashtu në rritje " Blej amerikan" dhe legjislacioni analog që bëri shumë publicitet në paketat

stimuluese gjatë krizës së vitit 2008 të cilat kanë ligjshmëri të dyshimtë mirëpo mund të kenë

ndikim të madh në investimet në vendet në zhvillim, të paktën për aq kohë sa ata mbeten në vend

dhe gjithashtu mund të funksionojë si pengesë në arsenalin proteksionist. Marrëveshjet Rajonale

Tregtare duke përfshirë edhe Marrëveshjen e Tregëtisë së Lirë e Amerikës Veriore dhe BE-ja mund

të ketë efekt diskriminues në eksporte tek vendet joanëtare. Analistët gjithashtu pyesin se sa kohë

Shtetet e Bashkuara mund të vazhdojnë të sillen si " konsumator i mjetit të fundit" në vazhdën e

deficiteve të saja të mëdha dhe deficiteve tregtare kronike dhe se si shtetet do të përgjigjen në

rënjen e pashmangshme të vlerës së dollarit amerikan, pastaj kjo lidhet me deficin tregtar pas

krizave financiare të befasishme, por në disa pika kjo mundësi e eksportit për vendet në zhvillim

mund të reduktohet. Ai gjithashtu ishte një dyshim se si shumë tregje të vendeve të zhvilluara do

të hapë deri në masën e parë në Shtetet e Bashkuara gjatë kësaj periudhe ( kj otemë më gjerësisht

është diskutuar në kapitullin 13). Ashtu si në rastin e prodhimeve bujqësore dhe prodhimeve tjera

primare, pasiguria e eksportit nuk ka asnjë arsye për kufizimin e zgjerimit të nevojshëm për

prodhimin e produkteve të nevojshme për t'i shërbyer tregjeve vendore. Një fushëveprim të madh

për përfitimet e tregtisë në prodhimtarinë e vendeve në zhvillim brenda kontekstit të integrimit

gradual ekonomik të ekonomive të tyre kombëtare. Tregëtia e mineraleve dhe produkteve

bujqësore Jug-Jug ka shënuar rritje të shpejtë të tregtisë së prodhimtarisë Jug-Jug. Investimet e

mallërave primare të Kinës dhe eksportet nga Afrika janë më të dukshme, por ekzistimi i zonave

të prodhimit në Afrikë që janë duke punuar nën kontraktimin me firmat kineze është gjithashtu i

rëndësishëm. Në anën tjetër antidampingu dhe ankesat tjera tregtare kundër Kinës nga vendet tjera

në zhvillim po rriten me shpejtësi.

Zëvendësimi i Importit: Duke kërkuar brenda por ende duke paguar

jashtë

Duke respektuar tregjet e dobëta botërore për produktet e tyre primare dhe nënshkrimet për besimin

e përhapur në magjinë e industrializimit dhe hipotezat e Prebisch-Singer, vendet në zhvillim u

44

kthyen në strategji për zëvendësimin e importit të zhvillimit urban industrial në dekadat e post-

Luftës së Dytë Botërore.

Disa vende ende e ndjekin këtë strategji për të dy shkaqet ekonomike dhe politike, edhepse presioni

nga OBT-ja, FMN-ja dhe Banka Botërore imponojnë kosto oportune të lartë në përpjekjet e tilla.

Siç kemi vënë në dukje më parë zëvendësimin e importit e përfshinë një përpjekje për të

zëvendësuar mallërat që janë duke u importuar, zakonisht mallërat e konsumit, me burime të

brendshme të prodhimit dhe furnizimit. Strategji tipike së pari është për të ngritur barrierat tarifore

ose kuotat në importet e sigurta të mallërave dhe pastaj të përpiqet për të ngritur një industri lokale

për të prodhuar këto mallëra- çështje të tilla si radio, biçikleta ose paisje shtëpiake. Në mënyrë

tipike kjo përfshinë ndërmarrje të përbashkëta me kompanitë e huaja, të cilat janë të inkurajuara

për të ngritur bimët e tyre prapa murit të mbrojtjes tarifore dhe për të dhënë të gjitha llojet e

stimujve të taksave dhe investimeve. Edhe pse shpenzimet fillestare të prodhimit mund të jetë më

i lartë dhe ish çmimet e importit, arsytimi ekonomik vë përpara krijimin e operacioneve prodhuese

të zëvendësimin e importit, përfundimisht do të jenë në gjendje të sjellin përfitime në shkallë të

gjerë të prodhimit me kosto më të ulet ( i ashtuquajturi argumenti i mitur i mbrojtjes tarifore të

industrisë) ose që bilanci i pagesave do të përmirësohet sikur se edhe mallërat e konsumit të

importuara do të pakësohen. Në shumicën e rasteve një kombinim i tillë i të dy argumenteve

llogaritet si i tejkaluar. Përfundimisht, shpresohet, e ashtuquajtura industria e posalindur do të rritet

dhe do të jetë e aftë për të konkurruar në tregjet botërore. Kjo pastaj do të jetë në gjendje të

gjenerojë shkëmbimin e jashtëm neto, i cili do të ketë kosto mesatare më të ulët në prodhimit. Le

të shohim se si teoria e mbrojtjes mund të përdoret për të demonstruar këtë proces.

Tarifat, Industritë e sapolindura dhe teoria e mbrojtjes Një mekanizëm kryesor i strategjisë së zëvendësimit të importit është ngritja e tarifave mbrojtëse

( taksat mbi importet) ose kuotat ( kufizime në sasinë e importeve) prapa të cilave industritë e ZI

janë të lejuara për të vepruar. Arsyeja kryesore ekonomike për mbrojtjen e tillë është argumenti i

Industrisë së porsalindur. Mbrojtja tarifore për mallërat e importuara është i nevojshëm, kështu që

argumenti shkon në mënyrë që të lejojë çmimin më të lartë të prodhuesve vendorë për të pasur

kohë të mjaftueshme që ta mësojnë biznesin dhe për të arritur një ekonomizim të shkallës në

prodhim, kurse ekonomitë e jashtme të mësojnë duke punuar në prodhimin e produkteve me kosto

më të ulët për njësi dhe çmime më të ulëta poashtu. Duke pasur më shumë kohë në dispozicion

45

dhe mbrojtje të mjaftueshme , ekonomitë e porsalindura do të rriten, do të jenë më kokurruese të

drejtpërdrejta me prodhuesit e vendeve të zhvilluara dhe si rrjedhojë nuk do të kenë më nevojë për

këtë mbrojtje. Në fund të fundit siç shihet në rastin e shumë industrive ZI ish të mbrojtura në

Korenë Jugore dhe Taivan, prodhuesit vendorë shpresojnë që të jenë në gjendje jo vetëm për të

prodhuar për tregun e brendshëm pa ndonjë pëngesë tarifore ose subvencione shtetërore, por

gjithashtu për të eksportuar mallërat e tyre me kosto më të ulët për pjesën tjetër të botës. Kështu

për shumë industri të vendeve në zhvillim, në teori, një strategji e ZI bëhet parakusht për një

strategji të PE. Kjo është për arsye se ndër të tjera ( duke përfshirë edhe dëshirën për reduktuar

varësinë e të arriturën e madhe, nevojën për të ndërtuar një bazë vendore industriale dhe lehtësinë

e rritjes së konsiderueshme të të ardhurave të taksave nga koleksioni i tarifave), 40 që

zëvendësimin e importit e bënë tërheqës për më shumë qeveri. Teoria themelore e mbrojtjes është

një çështje e vjetër dhe e diskutueshme e tregtisë ndërkombëtare. Ajo është relativisht e thjeshtë

për tu demonstruar. Shikojeni në Figurën 12.3. Pjesa e lartë e figuës tregon ofertën e brendshme

standardedhe kurbën e kërkesës për industrinë në fjalë ( të themi këpucë), në qoftë se nuk ka pasur

tregti ndërkombëtare- që është në një ekonomi të mbyllur. Çmimi i ekuilibrit për shtëpi dhe sasia

do të ishin P1 dhe Q1. Nëse ky vend pastaj do të hapte ekonominë e tij në tregtinë me jashtë, do të

ishtë një madhësi e vogël në relacion me tregun botëror do të thotë se do të përballen më një kurbë

të kërkesës horizontale krejtësisht elastike. Me fjalë tjera ai do të mund të shesë ( ose blejë), të

gjitha produktet që dëshiron me çmimin më të ulët botëror P2. Konsumatorët vendorë do të

përfitojnë nga çmimet më të ulëta të importit dhe si rezultat edhe sasi më të mëdha të blera, ndërsa

prodhuesit vendorë dhe punonjësit e tyre do të vuajnë në mënyrë të qartë sepse ata do të humbasin

bizneset e tyre nga ofertuesit e huaj me kosto më të ulët. Kështu për çmimin më të ulët P2, sasia e

kërkuar rritet nga Q1 në Q3, kurse sasia e ofruar nga prodhuesit vendas bie nga Q1 në Q2. Dallimi

në mes të asaj se çfatë prodhuesit vendorë janë në gjendje të ofrojnë në treg me çmimin më të ulët

P2dhe sasinë Q2 dhe ajo se çfarë konsumatorët dëshirojnë të blejnë Q3, është shuma që do të

46

importohet, paraqitet në linjën ab në figurën 12.3

Strategjia industrial e Zëvendësimit të Importit dhe rezultatet

Pas rënies së normës së interest, fitimet, dhe tarifat e menaxhmentit shumë prej të cilave vendosen

për tregtinë e jashtme dhe ato pak që mund të kenë mbetur realizohen tek industritë e pasura locale

me të cilët prodhuesit e huaj bashkëpunojnë dhe sigurojnë mbulesën e tyre politike dhe ekonomike.

Së treti zëvendësimi i importit është bërë i mundur me të shpejtë dhe shpesh qeveria ka

subvencionuar importin e mallërave kapitale dhe produkteve të ndërmjeme nga kompani të huaja

dhe vendore.Në rastin e kompanive të huaja në shumicën e rasteve janë blerë nga prindi apo motra.

Në këtë situatë ekzistojnë dy rezultate të menjëhershm. Në njërën anë ndodhen industritë me

capital intenzivqë janë ngritur, zakonisht duke pasur për bazë zakonet e konsumit të pasur, ndërsa

ka edhe një efekt minimal në punësim. Nga ana tjetër është larg nga përmirësimi i i balancës së

shteteve në zhvillim i situatës së pagesave dhe zbutjen e problemit të borxhuit, zëvendësimi i

importit shpesh përkeqëson situatën duke rritur nevojën për imputet e mallërave kapitale të

importuaradhe produkteve të ndërmjeme, ndërsa siç kemi vënë në dukje një pjesë e mirë e fitimeve

47

po humben jashtë vendit në formën e pagesave private të transferit. Një efekt i katërt i

dëmshëm i shumë strategjive të zëvendësimit të importit kanë pasur ndikimin e tyre në eksportet

tradicionale në produktet primare. Për të inkurajuar prodhuesit local përmes importtimit të kapitalit

të lirë dhe mallërave të ndërmjeme normat zyrtare të këmbimit ( normat në të cilat banka qëndrore

e një vendi është e përgatitur për të blerë monedha të huaja ), kanë qenë shpeshëherë artificialisht

të mbivlerësuara. Kjo ka pasur efekt në rritjen e çmimeve të eksporteve dhe në uljen e çmimeve të

importeve në kuptim të monedhës vendore. Për shembull në qoftë se kursi i këmbimit në tregun

e lirë në mes të rupit pakistanez dhe dollarit amerikan ishte 20-1por kursi zyrtar ishte 10-1, një

njësi që kushton 10 dollarë në Shtetet e Bashkuara do të importohet në Pakistan për 100 rupi (

duke përjashtuar shpenzimet e transportit dhe pagesat tjera të shërbimeve ). Nësse kursi i këmbimit

në tregun elirë ( kursi i këmbimit përcaktohet nga oferta dhe kërkesa për rupi pakistanez në termat

e dollarit ), mbizotëron fakti se një njësi do të kushtojë 200 rupi. Kështu kjo nënkupton se normën

e mbivlerësuar të këmbimit qeveritë e vendeve në zhvillim e kanë ulur në mënyrë efektive çmimin

e valutës së tyre në importe. Në të njëjtën kohë çmimet e eksporteve të tyre janë rritur për

shembull, në një këmbim me normë 10 në 1, importuesit amerikanë do të duhet të paguajnë 10

centë për çdo 1 rupi për njësi në vend se të paguajnë vetëm 5 centë nëse tregu do të ishte

hipotetikisht i lirë, raporti 20 me 1 do të kishte efekt. Efekti neto i normave të mbivlerësuara të

këmbimit në kontekstin e politikave të zëvendësimit të importit është për të inkurajuar metodat

ke prodhimit të kapitalit intenziv ( sepse çmimi i mallërave kapitale të importuara bie artificialisht),

dhe do të penalizojë sektorin e eksporteve të produkteve primare duke rritur artificialisht çmimin

e eksporteve në terma të valutave tjera. Ky mbivlerësim atëherë ndikon që fermerët lokalë të jenë

më pak konkurrues në tregjet botërore. Në kushtet e efektit të shpërndarjes së të ardhurave ,

rezultati i politikave të tilla qeveritare mund të jetë në drejtim të penalizimit të fermerëve të vegjël

dhe të vetë-punësuarve përderisa do të ndikojë në përmirësimin e fitimeve e pronarëve të kapitalit

vendor dhe të huaj. Mbrojtja industrial kështu ka efektin në tatimin e mallërave bujqësore në tregun

vendor dhe poashtu në dekurajimin e eksporteve bujqësore. Politikat e zëvendësimit të importitnë

praktikë kanë përkeqësuar shpërndarjen e të ardhurave në nivel local duke favorizuar sektroin

urban dhe grupet me të ardhura më të larta ndërsa ka diskriminuar sektorin rural dhe grupet me të

ardhura më të ulëta.

E pesta dhe e fundit, zëvendësimi i importit, e cila mund të jetë konceptuar me idenë e nxitjes së

rritjes së industrisë së porsalindura dhe industrializimit të vetë-qëndrueshëm duke krijuar lidhjen

48

“përpara” dhe “mbrapa” për pjesën tjetër të ekonomisë, që kanë penguar industrializimin. Shumë

foshnje nuk rriten, lënda për tu fshehur prapa tarifave mbrojtëse dhe dëshirëën e qeverive për t’i

detyruara ata që të jenë konkurrues duke ulur tarifat. Në fakt qeveritë në vetvete shpesh veprojnë

për të mbrojtur industritë që janë në pronësi shtetërore. Për më tepër duke rritur kostot e imputeve

për industritë e lidhurave ( ato që blejnë poutputet e firmave prodhuese si si inpute ose produktet

e ndërmjeme në procesin e tyre prodhues , të tilla si blerja e letrës së printerit nga një fabrikë letre

e mbrojtur nga politikat lokale) dhe përmes blerjes së inputeve të tyre nga burimet e jashtme të

ofertës në vend të lidhjeve të ofertës vendore të zëvendësimit joefikas i importit; firmat në fakt

mund të bllokojnë procesin e industrializimit tëpavarur të integruar.

Strukturat e tarifave dhe Efektiviteti i mbrojtjes- sepse programet e zëvendësimit të importit

bazohen në mbrojtjen e industrive vendore kundër importeve primare konkurruese kryesisht

nëpërmjet të përdorimit të tarifave dhe kuotave fizike, ne kemi nevojë për të analizuar rolin dhe

kufizimet e këtyre instrumenteve politike tregtare në vendet në zhvillim. Siç e kemi diskutuar

edhe më parë, qeveritë imponojnë tarifat dhe kuotat fizike në importe për një sërë arsyesh, për

shembull barrierat tarifore të jenë ngritur për të mbledhur të ardhurat publike. Në fakt duke pasur

parasysh vështirësitë administrative dhe politike të mbledhjes së taksave mbi të ardhurat lokale

përqindja fikse e taksave në importe, për shembull në porte apo kufinjshpeshëherë përbëjnë

mënyrat më të lira dhe më efikase për të rritur të ardhurat e qeverisë. Në shumë vende në zhvillim

këto taksa të tregtisë së jashtme janë një tipar qendror i sistemit të përgjithshëm fiscal. Barrierat

tregtare jotarifore, të tilla si kuotat fizike në importe si në automobila dhe mallërat tjera të

luksitedhepse më vështirë për për tu administruar mungesa e efikasitetit , mitmarrja dhe

korrupsioni ( për shembull në lidhje me dhënjen e licencave të importeve ) siguron një rrugë

efektive të kufizimit ntë hyrjes së mallërave të veçanta. Tarifat gjithashtu shërbejnë për të kufizuar

importin e produkteve që nuk janë bazike ( zakonisht janë produktet e shtrenjta të konsumit) . Nga

këto kufizime në importe të dyja edhe tarifat edhe kuotat mund të përmirësojnë bilancin e

pagesave. Dhe si ndryshim i normës zyrtare të këmbimit, tarifat mund të përdoren si mjet për të

përmirësuar kushtet e tregtisë së një vendi. Megjithashtë në një vend të vogël në zhvillim të paaftë

për të ndikuar në çmimet botërore të eksporteve të saj ky argument për tarifat ( ose zhvlerësimin

) ka pak vlershmëri. Së fundi, siç u tha më lartë, tarifat mund të formojën një komponentë integrale

të një politike të zëvendësimit të importit të industrializimit. Çfarëdo mjetesh që përdoren për të

kufizuar importin, kufizimi i tillë gjithmonë i mbron firmat vendore nga konkurrenca me

49

prodhuesit e vendeve tjera. Për shkallën e matur të mbrojtjes, ne duhet të pyesim se si shumë nga

këto kufizime shkaktojnë që çmimet e brendshme të importeve të tejkalojnë çmimet e tyre që do

të ishin po qe se nuk do të kishte asnjë mbrojtje. Ekzistojnë dy masa kryesore të mbrojtjes : norma

nominale dhe norma efektive. Norma nominale e mbrojtjes tregon shkallën në përqindje se cilat

çmime të brendshme të mallërave të importuara tejkalon çmimin që do të ishte në rast të mbrojtjes.

Kështu norma nominale e tarifave t i referohet çmimit final të mallërave dhe paraqitet në këtë

formë:

p’ - p

t = --------------

p

ku p dhe p’ janë çmimet për njësi të prodhimit në idustri me dhe përkatësisht pa tarifa. Për shembull

në qoftë se çmimi i brendshëm p, i një automobile të importuar është 5000 dollarë, ndërsa CIF (

kosto plus sigurimi dhe bartja), çmimi p, kur automobile arrin në portin hyrës është 4000 dollarë,

norma nominale e tarifës mbrojtëse t do të jetë 25%. Kjo është një lloj i tarifës e përshkruar si t0

në figurën 12.3.

Në të kundërtën, norma efektive e mbrojtjes tregon përqindjen me të cilën vlera e shtuar në një

fazë të caktuar të përpunimit në një industry vendore mund të tejkalojë gjendjen që do të ishte pa

mbrojtje. Me fjalë tjera, ajo tregon me çfarë përqindje madhësia e pagës, kamata, fitimet, dhe lejimi

i zhvlerësimit të pagës lejohet nga firmat lokale, si rezultat i mbrojtjes, dhe se a do të tejkalonte

këtë shumë në qoftë se firmat e njëjta do të përballeshin me konkurrencë të pakufizuar ( pa mbrojtje

tarifore ), nga prodhuesit e huaj. Norma efektive mund të përkufizohet si dallim në mes të vlerës

së shtuar ( përqindja e prodhimit) në çmimet e brendshme dhe vlera e shtuar në çmimet botërore,

e shprehur si përqindje në këtë të fundit,kështu që v dhe v’ janë vlera të shtuara për njësi të

prodhimit me dhe përkatësisht pa mbrojtje.

v’ - v

p = -------------

50

v

Rezultati mund të jetë pozitiv ose negative varësisht në qoftë se është më e madhe ose më e

vogël se v. Për shumicën e vendeve në zhvillim ky raport është shumë pozitiv. Dallimi kryesor në

mes të normave nominale dhe normës efektive të mbrojtjes mund të ilustrohet me anë të një

shembulli. Supozojmë një shtet pa tarifa në të cilin automobilat janë prodhuar dhe shitur me

çmimin botëror prej 10000 dollarësh. Vlera e shtuar nga puna në procesin përfundimtar është

supozuar të jetë 2.000 dollarë, dhe vlera e përgjithshme e inputeve të mbetura është 8.000 dollarë.

Për thjeshtësi supozojmë se çmimet e këtyre inpute jot ë punës janë të barabarta me çmimet

botërore. Supozojmë se është vendosur një tarifë nominale prej 10%, në importin e automobilave,

i cili e ngrit çmimin e brendshëm të automobilave në 11.000 dollarë, por i lë të pandryshuara

çmimet e njësive tjera të ndërmjeme , të importuara. Procesi i prodhimit të brendshëm të

automobilave mund të kushtojë 3.000 dollarë për njësi të punës, për dallim nga çmimi 2.000 dollarë

për njësi në kohën para vendosjes së tarifave. Teoria e mbrojtjes efektive nënkupton se në këto

kushte norma nominale e tarifës prej 10% në produktin final ( automobilat) ka rezultuar në një

normë efektive të mbrojtjes prej 50% për procesin lokal në drejtim të vlerës së shtuar për njësi të

prodhimit.Për çdo normë nominale të dhënë të tarifave, norma efektive është më e madhe ose më

e vogël në vlerën e shtuar e procesit; që është t/(1-a), ku t është norma nominale për produktin

final dhe a është vlera proporcionale e inputeve të importuara në tregun e lirë, ku këto inpute

supozohen të hyjnë pa doganë. Shumica e ekonomistëve argumentojnë se norma efektive është

concept më i dobishëm ( edhepse norma nominale ose norma ad valorem është më e thjeshtë për

t’u matur), për konstatimin e shkallës së mbrojtjes dhe inkurajimit të ofruar për prodhuesit vendor

me strukturën e tarifave të një vendi të caktuar. Kjo ndodhë për shkak se normat efektive të

mbrojtjes paraqesin efektin neto në një firmë ose kufizimet në industry si për inpute ashtu edhe

në outpute. Për shumicën e vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim norma efektive normalisht

tejkalon normën nominale, ndonjëherë më shumë se 200%. Për shembull, nivelet mesatare të

mbrojtjes efektive kanë tejkaluar 300% për Pakistan dhe Uruguaj, 100% për Argjentinë dhe Brazil,

50% për Filipine dhe 25% për Meksiko. Megjithatë normat efektive të mbrojtjes kanë rënë

ndjeshëm që nga mesi i viteve 1980.

Ndër implikimet e shumta të analizimit efektiv kundrejt strukturës së tarifës nominale në vendet

në zhvillim janë të një rëndësie të veçantë. Së pari është e qartë se shumica e vendeve në zhvillim

51

kanë ndjekur programet e zëvendësimit të importit me theks të veçantë në prodhimin vendor me

theks të veçantë në prodhimin vendor të mallërave finale të konsumit, në kushtet e ekzistimit të

një trëgu të supozuar. Për më tepër, prodhimi i mallërave finale është përfundimisnht dhe

teknikisht më i sofistikuar sesa prodhimi i mallërave të ndërmjeme kapitale. Pritshmëria ishte se

në kohë kërkesa në rritje dhe ekonomitë e shkallës në prodhimin e mallërave përfundimtare për të

krijuar lidhje të forta që qojnë në krijimin e industrive të brendshme. Gjithashtu është e qartë se

për shumicën e vendeve në zhvillim, rekordet e performancës kanë qenë zhgënjyese. Pjesë e arsyes

për këtë mungesë të suksesit ka qenë struktura tarifore e vendeve në zhvillim që kanë dhënë norma

jashtëzakonisht të larta të mbrojtjes efektive ndaj industrive të mallërave përfundimtare përderisa

mbrojtja më pak efektive ka qenë ndaj mallërave të ndërmjetme dhe kapitale. Rezultati neto

qëndron në tërheqjen e burimeve nga larg për prodhimin e mallërave të ndërmjetmë dhe në drejtim

të prodhimit jo të efektshëm final për shumë mallëra të konsumit. Lidhjet që nuk zhvillohen tek

importet e ndërmjetme shkaktojnë rritjene shpenzimeve dhe zhvillimi indigjen i industrive

kapitale të mallëra duke u fokusuar në efikasitet, kosto të ulët, pengimin e teknikave të punës

intenzive. Së dyti, edhepse normat nominale të mbrojtjes në importe në vendet e zhvilluara, për

dallim nga vendet në zhvillim mund të duket relativisht i ulët, normat efektive të mbrojtjes mund

të jenë të konsiderueshme. Siç është përmendur më herët në rastet e kakaos dhe sheqerit, lëndët e

para janë importuar zakonisht pa doganë, ndërsa për produkte të përpunuara si kafe pluhur, vaj

kokosi dhe gjalpë kakao, kanë tarifa nominale të ulëta. Teoria efektive e mbrojtjes sugjeron që në

kombinim me tarifat zero për lëndët e para të importuara, tarifat nominale të ulëta në produktet e

përpunuara mund të përfaqësojnë normat efektive më të lartëta të mbrojtjes. Për shembull nëse

aplikohet një tarifë prej 10% në vajin e kokosit të përpunuar ndërsa Copra ( kokosi i thatë ) mund

të importohen pa doganë, dhe nëse vlera e shtuar e nxjerrjes së naftës nga Copra është 5% e vlerës

totale të vajit të kokosit, procesi është në të vërtetë i mbrojtur 200%. Kjo pengon në masë të madhe

zhvillimin e industrisë ushqimore dhe industritë e tjera të përpunimit të lëndëve të para në vendet

në zhvillim dhe në fund të fundit shkurtimet e të ardhurave të tyre të mundshme nga vendet e

huaja. Normat efektive të mbrojtjes janë gjithashtu dukshëm më të larta sesa normat nominale në

vendet e zhvilluara, sidomos në ato mallëra ku vendet përfitojnë të ardhura të ulëta dhe mund të

jenë më konkurruese. Për shembull, deri tash së voni, norma efektive në pëlhuara, tekstile, veshje,

produkte druri, lëkurë dhe gomë e kanë më të madhe dyfish sesa norma nominale e produkteve të

njëjta në Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian. Në Bashkimin Evropian, normat efektive

52

për vajin e kokosit kanë qenë sa 10 herë norma nominale ( 150% në krahasim me 15%) dhe ato në

soje të përpunuara kanë qenë sa 16 herë norma nominale (160% në krahasim me 10%). Për të

përmbledhur argumentin standard për mbrojtjen tarifore në vendet në zhvillim, ka katër

komponente kryesore

1.) Detyrat mbi tregtinë janë një burim kryesor i të ardhurave të qeverive të shumicës së vendeve

në zhvillim sepse ata kanë një formë relativisht të lehtë të taksimit për të imponuar dhe edhe më të

lehtë për t'i mbledhur.

2.) Kufizimet e importit përfaqësojnë një përgjigje të qartë për bilancin kronik të pagesave dhe

problemet e borxhit.

3.) Mbrojtja ndaj importeve është e thënë që të jetë një mjet i përshtatshëm për nxitjen e

ekonomive të shkallës, eksternaliteteve pozitive, dhe industrive të pavarura përderisa tejkalimi i

gjendjes së varësisë ekonomike , në të cilën mënyrë shumica e vendeve në zhvillim e konsiderojnë

veten.

4.) Duke ndjekur politikat e kufizimit të importit, vendet në zhvillim mund të fitojnë kontroll më

të madh mbi fatet e tyre ekonomike duke inkurajuar bizneset e huaja që të investojnë në industritë

lokale të zëvendësimit të importit, duke gjeneruar fitim të madh dhe në këtë mënyrë potencialin

për kursim më të madh dhe një rritje ekonomike në të ardhmen. Ato gjithashtu mund të marrin

paisjet e importuara me çmime të favorshme dhe të sigurojë një treg të zhvilluar vendor për

prodhuesit vendor të mbrojtur. Eventualisht, ata mund të bëhen konkurrues për të eksportuar në

tregun botëror.

Edhepse këto argumente mund të tingëllojnë si bindëse dhe se disa politika mbrojtëse kanë

provuar përfitime të larta në botën në zhvillim, shumë prej tyre nuk kanë arritur të sjellin rezultatet

e tyre të dëshiruara. Mbrojtja është një mjet i politikës ekonomike që duhet të jenë marrur në

mënyrë selektive dhe me mençuri jo si një ilaç që do të aplikohet pa dallim dhe pa marrë në

konsideratë të dyja periudhat afat-shkurtër dhe afat-gjatë.

Normat e huaja të shkëmbimit, kontrollet e këmbimit, dhe vendimet për

zhvlerësim

53

Ne tashmë kemi diskutuar shkurtimisht çështjen e normave të huaja të këmbimit. Të përkujtojmë

se norma zyrtare e këmbimit të një vendi është shkalla në të cilën Banka Qendrore e atij vendi

është e përgatitur për të bërë shkëmbimet e monedhës së saj lokale për monedhat e tjera në tregjet

e huaja tëkëmbimit, nëtregje të miratuara. Normat zyrtare të këmbimit zakonisht janë caktuar në

drejtim të dollarit amerikan- sa Pesos, Real, Paund, Euro, Rupi, Bhat, ose Jen për dollarë. Për

shembull, kursi zyrtar i këmbimit të Rand-it të Afrikës së Jugut për Dollarë amerikan në 1998 ishte

përafërsisht 5 Rand për Dollar, dhe Rupi indian ishte vlerësuar zyrtarisht përafërsisht 40 Rupi për

Dollar. Nëse një prodhues i Afrikës së Jugut dëshironte të importonte pëlhura nga një eksportues

Indian i tekstilit me një kosto prej 40.000 Rupi, ai do të ketë nevojë për 5.000 Rand për të bërë

blerjen. Megjithatë, pasi që pothuajse të gjitha transaksionet e huaja tëkëmbimit janë kryer në

dollarë amerikanë, importuesi i Afrikës së Jugut për 5000 Randit e tij do të duhet të blej 1000

dollarë sipas normës së huaj të këmbimit nga Banka Qendrore e Afrikës së Jugut dhe pastaj përmes

kanaleve zyrtare të transferopjëkëto dollarë tek eksportuesi Indian.

Normat e huaja zyrtare të këmbimit nuk vendosen domosdoshmërisht në ose afër çmimit të

ekuilibrit ekonomik për shkëmbimin me jashtë, shkalla në të cilën kërkesa e brendshme për një

valutë të huaj siq është dollari vetëm do të barazojë ofertën e tij në mungesë të rregullave qeveritare

ose në mungesë tëndërhyrjes. Në fakt, siç u tha më herët, historikisht monedhat e shumicës së

vendeve në zhvillim janë mbivlerësuar nga kursi i këmbimit. Sa herë që çmimi zyrtar i këmbimit

të huaj është vendosur në një nivel që në mungesë të kufizimeve apo kontrrolleve qeveritare do të

rezultojë në një rritje të kërkesës lokale ndaj ofertës në kuptim të shkëmbimit me jashtë monedha

vendase në fjalë është e thënë të mbivlerësohet.

Në situata të kërkesës tepërt, bankat qendrore të vendeve në zhvillim kanë tri opsione bazë të

politikave për ruajtjen e normës zyrtare të shkëmbimit. Së pari, ata mund të bëjnë përpjekje për të

rregulluar kërkesën e tepërt me anë të ndalimit të rezervave të tyre të shkëmbimit të huaj (ashtu

siq bëri Meksika prej 1991-1994 dhe Tajlanda, Malajzia, Indonezia, Filipinet prej 1995-1997), ose

duke marrë borxh shkëmbimin e huaj jashtë vendit dhe në këtë mënyrë shkaktohen borxhet e

mëtejshme (ashtu siq bënëshumë vende afrikane në vitet 1980 dhe Indonezia e Korea e Jugut vitet

1990). Së dyti, ata mund të bëjnë përpjekje të zvogëlojnë kërkesën e tepërt për valutë të huaj, duke

ndjekur politika tregtare dhe masat tatimore të dizajnuara për të pakësuar kërkesën për importe

(p.sh. tarifat, kuotat fizike, licencime). Së treti, ata mund të rregullojnë dhe të ndërhyjnë në tregun

54

e këmbimeve valutore duke bërë racionalizimin e ofertëssë kufizuar të shkëmbimit të huaj

qëështënë dispozicion te konsumatorët e “preferuar”.46 Racionimi i tillë zakonishtështëi njohur si

kontroll i këmbimit. Kjo politikë ka qenë e përdorur gjerësisht në botën në zhvillim, edhe pse ajo

është shumë më pak e zakonshme sesa ishte dikur.

Mekanizmi dhe funksionimi i kontrollit të këmbimit mund të ilustrohet me diagram me ndihmën

e Figurës 12.4. Nën kushtet e tregut të lirë, çmimi I ekuilibruar i këmbimit të huaj do të jetë Pe,

me një total të njësive M të këmbimit të huaj të kërkuar dhe të ofruar. Nëse, megjithatë, qeveria

mban një çmim artificialisht të ulët, të këmbimit të huaj (dmth, një mbivlerësim të monedhës

vendase) tek Pa, oferta e shkëmbimit të huaj do të arrijë vetëm njësitë M sepse eksportet janë

tëmbiçmuara. Por te qmimi Pa, kërkesa për valutë të huaj do të jenë njësitë M”, me rezultat se ka

një" kërkesë të tepërt "e barabartë me njësitë M" M. Me përjashtim të rastit kur të huajt janë të

gatshëm të japin hua ose të investojnë në atë vend për të bërë ndryshim, disa mekanizma do të

duhet të jenë hartuar për tëracionalizuarofertën e gatshme të njësisë M. Nëse qeveria vendos në

ankand këtë ofertë, importuesit do të jenë të gatshëm të paguajnë një çmim të Pb për shkëmbim të

huaj. Në një rast të tillë, qeveria do të bëjë një fitim prej Pb - Pa për njësi. Megjithatë, ankande të

tilla të hapura zbatohen rrallë, dhe ofertat e kufizuara të këmbimit të huaj janë të alokuara përmes

disa kuotave administrativeose paisje të licensimit. Mundësitë për korrupsion, evazion, dhe

shfaqjen e tregjeve të zeza nëkëtë mënyrë janë bërë të mundur sepse importuesit janë të gatshëm

të paguajnë sa më shumë Pb për njësi të monedhës së huaj.

55

Pse shumica e qeverive të vendeve në zhvillim në një kohë apo një tjetër zgjodhën një normë

zyrtare të mbivlerësuar të këmbimit? Shumë e kanë bërë këtë si pjesë e programeve të përhapura

të industrializimit të shpejtë dhe zëvendësimit të importit. Siç u përmend më herët, normat e

mbivlersuara tëkëmbimit reduktojnëçmimin e monedhës vendase të importeve nën nivelin që do

të ekzistonte në një treg të lirë për shkëmbimet e huaja (dmth, nga forcat e kërkesës dhe ofertës).

Importet më të lira, veçanërisht prodhuesit e mëdhënj dhe të mesëm tëmallrave, janë të nevojshme

për të nxitur procesin e industrializimit. Por normat e mbivlerësuara të këmbimit ulën edhe më

shumëçmimin e monedhës së brendshme të mallrave të konsumit të importuara, sidomos të

produkteve të shtrenjëta luksoze.

Vendet në zhvillim që dëshirojnë të kufizojnë importet e tilla të panevojshme dhe të kushtueshme

shpesh duhet të vendosin kontrolle të importit (kryesisht kuota fizike) apo për të ngritur një sistem

tëdyfisht ose norma paralele të këmbimit me një normë, zakonisht shumë tëmbivlerësuara dhe

ligjërisht të vendosura, tëaplikuara tek importet e mallrave kryesore dhe ato të mesme dhe të tjera,

shumë më të ulëta dhe të paligjshme (ose qarkullim I lirë), për importe të mallrave të konsumit

luksoz. Sistemet e tilla të dyfishta të shkëmbimit bëjnë qmimin e brendshmë të mallrave luksoze të

importuara shumë të lartë dhe duke ruajtur çmimin artificialisht të ulët dhe kështu duke e

subvencionuar qmimin e importeve të mallrave të prodhuara. Eshtë e panevojshme të thuhet,

sistemet e dyfishta të normave të shkëmbimit, si kontrollet e këmbimit dhe licencave të importit,

shkaktojnëprobleme serioze të administrimit dhe mund të nxisin tregjet e zeza, korrupsionin,

evazionin, dhe (duke rritur qiranë kur një kompani individual apo në mënyrë të organizuar i

përdorë burimet e saja për të marrë fitimin ekonomik nga të tjerët , pa e kthyer ndonjë pjesë të

fitimit në shoqëri (shih Kapitullin 11) 47

Megjithatë, monedhat e mbivlerësuara zvogëlojnë fitimin e eksportuesve vendas dhe të industrive

konkurruese tëimportit që nuk janë të mbrojtura nga tarifa të rënda dhe kuota fizike. Eksportuesit

marrin më pak monedhë të brendshme për produktet e tyre sesa do të merrnin nëtë ardhmen po të

mbizotronte norma e shkëmbimit të tregut të lirë. Për më tepër, në mungesë të subvencioneve për

eksportin për të ulur çmimin e valutës së huaj për eksporte, eksportuesit, kryesisht fermerët, bëhen

më pak konkurrues në tregjet botërore për shkak se çmimi i prodhimit të tyre është ngritur

artificialisht nga kursi i mbivlerësuar i këmbimit. Në rastin e importit konkurrues të industrive të

56

pambrojtura vendore, norma artificialisht e mbivlerësuar ul çmimin e monedhës vendase të

importeve të huaja të të njëjtit produkt (p.sh. radiot, goma, biçikleta, ose paisjeve shtëpiake).

Prandaj në mungesë të ndërhyrjes efektive të qeverisë dhe rregullimit të marrëveshjeve të

këmbimit të huaj të shtetasve të tij, normat e mbivlerësuara tëkëmbimit kanë një tendencë të

përkeqësojnë balancin e pagesave dhe problemet e borxhit të huaj, thjesht sepse ata lirojnë importet

ndërsa I bejnë eksportet më të kushtueshme. Deficitet kronike të pagesaveqërezultojnë kryesisht

nga transaksionet e tanishme përmes llogarive (eksporteve dhe importeve) ndoshta mund të

përmirësohen nga një zhvlerësim i monedhës. E përkufizuar thjesht, monedha e një vendi është e

zhvleftësuar kur norma zyrtare në të cilën banka e tij qendrore është e përgatitur për të shkëmbyer

monedhën vendase për dollar, është rritur në mënyrë të menjëhershme. Zhvlerësimi i monedhës,

në të kundërt, i referohet një rënie graduale të fuqisë blerëse të një monedhe vendase në tregjet e

huaja në krahasim me tregjet e brendshme; ndërsa vlerësimi i referohet një rritjeje graduale.48Për

shembull, një zhvlerësim i Rand-it Afrikës së Jugut dhe Rupit Indian do të ndodhte në qoftë se

normat e tyre zyrtare të këmbimit të rreth 5 Rand dhe 40 Rupi për dollari, të ishin ndryshuar për,

të themi, 8 rand dhe 50 rupi për dollar.

Duke ndjekurkëto zhvlerësime, importuesit amerikanë të mallrave të Afrikës së Jugut dhe Indiane

do të paguajnë më pak dollarë për të marrë produkte të njëjta. Por eksportet amerikane në Afrikën

e Jugut dhe në Indi do të bëheshin më të shtrenjta,duke kërkuar më shumë Rand ose Rupi për të

blerë, se që kërkoheshin më parë. Me pak fjalë, duke ulur çmimin në valutë të eksporteve të saj

(dhe në këtë mënyrë duke gjeneruar më shumë kërkesën e huaj), ndërkohëduke ngritur çmimin e

monedhës sëbrendshme të importeve të saj (dhe në këtë mënyrë uljen e kërkesës së brendshme),

vendet në zhvillim që zhvlerësojnë monedhën e tyre shpresojnë për të përmirësuar balancën e

tregtisë së tyre vis-à-vis me pjesën tjetër të botës. Kjo është një arsye kryesore pse zhvlerësimi

është gjithmonë një komponent kyç i politikave të stabilizimit të FMN kur monedhat janë "të

fiksuara".

Një alternativë ndaj zhvlerësimit të monedhës është që të lejohet që normat e huaja të këmbimit të

luhaten lirshëm në përputhje me kushtet e ndryshueshme të ofertës dhe kërkesës ndërkombëtare.

Në të kaluarën, normat e këmbimit fleksibile ose të luhatshme nuk mendoheshin si të

dëshirueshme, veçanërisht në vendet në zhvillim, shumë të varur nga eksportet dhe importet, sepse

57

ato janë shumë të paparashikueshme, janë subjekt i luhatjeve të gjera dhe të pakontrollueshme,

dhe të ndjeshëm ndaj spekulimit të monedhës së huaj dhe vendase.

Luhatje të tilla të paparashikueshme mund të bëjnë dëmtime për të dyja, planet zhvillimore afat-

shkurtëra dhe afat-gjata. Megjithatë, gjatë krizave globale të balancës së pagesave dhe borxheve

tëviteve 1980, shumë vende në zhvillim, përfshirë Meksikën, Argjentinën, Kilin, dhe Filipinet,

janë ndikuar shumë nga FMN-ja për të lënë normat e tyre të këmbimit të qarkullojnë lirshëm në

mënyrë për të korrigjuar pabarazitë e pagesave madhore dhe për të parandaluar humbjen e

vazhdueshme të kapitalit. I njëjti fenomen ka ndodhur përsëri për Meksikën në 1994 dhe për

Tajlandën, Filipinet, Korenë e Jugut, Malajzinë, dhe Indonezinë në 1997 dhe 1998 gjatë krizës së

monedhës aziatike. Në një çështje të disa muajve gjatë 1997, Bahti Tajlandez humbi një të tretën

e vlerës së saj kundrejt dollarit, dhe Pezo Filipineze, Ëoni Jug Korean, Ringgiti Malajzian, dhe

Rupiah Indonesian ranë me pothuajse 30%.

Sistemi aktual ndërkombëtar i qarkullimit të normave të këmbimit, i legalizuar formalisht në një

takim të FMN-së në 1976, përfaqëson një kompromis nëmes të një sistemi të fiksuar dhe fleksibil

të normave të këmbimit. Nën këtë sistem qarkullues “të menaxhuar”, monedhat e mëdha

ndërkombëtare lejohen të luhaten lirisht, por lëkundjet e qrregullta janë të kufizuara nga

intervenimi i Bankës Qendrore. Disa vende në zhvillim, duke përfshirë Kinën, megjithatë, kanë

vazhduar ti mbajnë në një nivel monedhat e tyre me ato të vendeve të zhvilluara, zakonisht dollarit

amerikan, por nganjëherë ndaj Euros ose një pakoje monedhash. Kenia vendosi të lidhë monedhat

e saj me lëvizjet e një indeksi të ponderuar të valutave kryesore të botës në vend se të lidhë atome

vetëm një monedhë të veçantë, si dollari amerikan apo Paund-i. Megjithatë, tendenca për shumicën

e vendeve në zhvillim është drejt një qarkullimi të menaxhuar të monedhave të tyre.

Një çështje e fundit që duhet të bëhet për zhvlerësimet e monedhës ka lidhje me efektin e saj të

mundshëm në çmimet e brendshme. Zhvlerësimi ka efektin e menjëhershëm të rritjes së çmimeve

të mallrave të importuara në terma të monedhës vendase. Këmishat, këpucët, radiot, dokumentet,

ushqimet, dhe biçikletat e importuara që dikur kushtonin x Rupi tani kushtojnë (1 + d) x Rupi, në

varësi të përqindjes së magnitudës sëzhvlerësimit d. Nëse, si rezultat i këtyre çmimeve më të larta,

punëtorët vendas kërkojnë të ruajnë vlerën e vërtetë të fuqisë së tyre blerëse, ata kanë gjasa për të

filluar kërkesat për rritjen e pagave.

58

Rritjet e tilla, nëse bëhen, do të rrisin kostot e prodhimit dhe kanë tendencë që të shtyjnë çmimet

lokale edhe më lartë. Spiralja Pagë-Qmim e inflacionit të brendshëm në këtë mënyrë mund të vihet

në lëvizje. Për shembull, duke ndjekur zhvlerësimet e detyruara nga FMN të monedhës gjatë krizës

Aziatike të vitit 1997,në vitin 1998 normat e inflacionit u rritën me shpejtësinga 11% në 35% në

Indonezi, nga 6% në 12% në Tajlandë, dhe nga 5% në 10% në Filipine. Shkallët e papunësisë u

dyfishuan, dhe punëtorët dolën në rrugë, duke kërkuar dhënien fund të shkurtimeve të vendeve të

punës dhe një rritje të pagave për të kompensuar fuqinë e tyre blerëse të humbur.

Sapër efektet shpërndarësetënjë zhvlerësimi, është e qartë se duke ndryshuar çmimin e brendshëm

dhe kthimin e mallrave "të tregtueshme" (eksporteve dhe importeve) dhe duke krijuar stimuj për

prodhimin e eksporteve në krahasim me mallrat vendase, nga zhvlerësimi do të përfitojnë grupe të

caktuara në kurriz të të tjerëve. Në përgjithësi, përfituesve urban të pagave, njerëzit me të ardhura

fikse, të papunët, dhe fermerët e vegjël dhe prodhuesit e vegjël urban dhe ruraldhe dhënësit e

shërbimeve të cilët nuk marrin pjesë në sektorin e eksportit do të jenë të dobësuar financiarisht nga

inflacioni vendas që në mënyrë tipike ndjek një zhvlerësim. Në anën tjetër, eksportuesit të mëdhenj

(shpesh pronarë të mëdhenj tokash dhe korporatat në pronësi të huaj) dhe bizneset e mesme lokale

të angazhuara në tregtinë e jashtme do të përfitojnë më së shumti.49 Për këtë arsye dhe të tjera,

problemet tregtare dhe financiare ndërkombëtare (p.sh., balanca kronike e deficiteve të pagesave)

nuk mund të shkëputet nga problemet e brendshme të vendeve në zhvillim (p.sh., varfëria dhe

pabarazia). Përgjigjet e politikave për të lehtësuar një problem mund të përmirësojnë apo

përkeqësojnë tëtjerët.

Përfundimisht, vini re se ndërsa normat neutrale të shkëmbimit nuk favorizojnë prodhimin as të

tregut të eksportit as të tregut të brendshëm, dhe ekonomistët e tregut të lirë priren të favorizojnë

atë për shkak të "nivel të barabartë të lojës" në këtë drejtim, në të kundërt, një normë e nënvlerësuar

e shkembimit është shumë promovuese për eksportin. Kjo është për shkak se ajo ngre çmimet

lokale që firmat marrin për mallrat që mund të eksportohen në krahasim me çmimet e mallrave jo

tëtregtueshme që janë shitur vetëm për blerësit vendas, kështuqë motivohen firmat të riorientohen

drejt tregut të eksportit. Nëse eksportet nxitin rritjen dhe nëse kjo rritje është e ndarë gjerësisht,

shumë ekonomistë të zhvillimit presin që në afat më të gjatë, zhvlerësimi -dhe ndoshta edhe

nënvlerësimi inormave të këmbimit- mund të ofrojnë përparësi të rëndësishme të zhvillimit.

Përkrahësit e politikave industriale (dhe kritikët të cilët e konsiderojnë atë të padrejtë) theksojnë

59

nënvlerësimin afatgjatë të Renminbi Kinez dhe nënvlerësimin më të hershëm të valutave të tjera

të Azisë Lindore, veçanërisht ato të Koresë së Jugut dhe Tajvanit; Ne kthehemi në këtë temë më

vonë në kapitull.

Optimistët e tregtisë dhe pesimistët e tregtisë: përmbledhje e debatit

tradicional

Ne tani jemi në një pozicion për të përmbledhur çështjet e mëdha dhe argumentet në debatin e

madh midis përkrahësve të tregtisë së lirë, strategjitë zhvillimore të jashtme dhe politikat e

promovimit të eksportit-optimistët e tregtisë-dhe avokatët e mbrojtjes më të madhe strategjitë

zhvillimore të brendshme dhe zëvendësimit të importit- pesimistët e tregtisë.50 Le të fillojmë me

shkollën e fundit të mendimit.

Argumentet e pesimistëve të tregtisë: Pesimistët e tregtisëkanë tendencë të përqëndrohen në

katër tema kryesore: (1) Rritja e kufizuar e kërkesës botërore për eksportet fillestare, (2) Keqësimi

laik në kushtet e tregtisë për vendet kryesore të prodhimit, (3) Rritja e "proteksionizmit të ri

"kundër mallrave bujqësore të prodhuara dhe të përpunuara nga vendet në zhvillim, dhe (4) prania

e dështimeve të tregut që të zvogëlojë aftësinë e vendeve në zhvillim për të lëvizur tek produktet

eksportuese me vlerë të lartë. Vlera tradicionale e eksporteve të vendeve në zhvillim tek vendet e

zhvilluara është rritur ngadalë sepse (1) Një ndryshim në vendet e zhvilluara nga teknologjia e

ulët, mallërat e materialeve intensive në teknologji të lartë, produktet intenzive e cila zvogëlon

kërkesën për lëndë të parë; (2) rritefikasitetin në përdorimin industrialtë lëndëve të para; (3)

zëvendësimi i materialeve sintetike për materiale natyrore të papërpunuara si gomë, bakër, dhe

pambuku; (4) elasticiteti i ulët i të ardhurave të kërkesës për produkte fillestare dhe të mallrave të

lehta të prodhuara; (5)rritja e produktivitetit në bujqësi në vendet e zhvilluara; dhe (6) nivelet

relativisht të larta të proteksionizmit për të dy bujqësinë dhe intensive në punë në vendet e

zhvilluara.

Kushtet e tregtisë mbetentë pafavorshme ose vazhdojnëtë përkeqësohen për shkak të (1) kontrollit

oligopolistik të faktorëve dhe tregjet e mallrave në vendet e zhvilluara të kombinuara me rritjen e

burimeve konkurruese të ofertës të eksportimeve të një shteti në zhvillim (2) një nivel

përgjithësisht të ulët të elasticitetit të të ardhurave të kërkesës për eksportet e saj.Rritja e

60

protectionizmittëri të botës së zhvilluar rezulton nga suskesi i numrit në rritje të shteteve në

zhvillim në prodhimin e një gamë të gjerë të të dyja, produkteve fillestare dhe atyre të dytësore me

çmime konkurruese të tregut botëror, e kombinuar me frikën e natyrshme të punëtorëve në

industritë e kushtueshme të vendeve të zhvilluara që ata do të humbin vendet e tyre të punës. Ata

I bëjnë presion qeverivetë tyre në Amerikën e Veriut, Evropë dhe Japoni të kufizojnë ose të

ndalojnë importet konkurruese nga vendet në zhvillim. Kjo formë ndryshon me kalimin e kohës.;

Propozimet e 2010 nga udhëheqësit e Francës dhe Italisë për "tarifate karbonit" që duhet të

vendosen mbi eksportet e vendeve në zhvillim që nuk e kufizojnë lirimin e gazeve serë janë një

shembull i kohëve të fundit: me siguri, proteksionizmi kundër vendeve në zhvillim nuk është e

vetmja mënyrë për t'i ndihmuar ata për të ulur emetimet e gazit serrë.

Prandaj pesimistët e tregtisë konkludojnë se mundësitë tregtare janë të kufizuara dhe madje

dëmtojnë vendet në zhvillim për katër arsye:

1. Rritja e ngadaltë e kërkesës për eksportet e tyre tradicionale do të thotë se rezultatet e zgjerimit

të eksportit në çmime më të ulëta të eksportit dhe transferimit të të ardhurave nga të varfër në

vendet e pasura.

2. Pa kufizimet e importit, elasticiteti i lartë i kërkesës tëvendeve në zhvillim për importe të

kombinuara me elasticitet të ulët për eksportet e tyre do të thotë se vendet në zhvillim duhet të

rritenngadalë për të shmangur balancin kronik të pagesave dhe krizave valutore;

3. Vendet në zhvillim kanë avantazhin e tyre "statik" krahasues në produktet primare, që do të

thotë se politikat e promovimit tëeksportit e tregtisë së lirë tentojnë të pengojnë industrializimin,

që është nga ana tjetër mjet i madh për akumulimin e aftësive teknike dhe talentet sipërmarrëse.

4. Pesimistët e tregtisë paraqesin liberalizimin e tregtisë në kuadër të OBT-së si i kufizuar në

praktikë, me ekonomitë në zhvillim -veçanërisht vendet më pak të zhvilluara- ku mungojnë fuqitë

e mëdha me burime tjera të nevojshme për të hyrë në tregjet e zhvilluara dhe të hapura.

Argumentet optimiste të tregtisë: Optimistët e tregtisë kanë tendencë për të minimizuar rolin e

kërkesës ndërkombëtare në përcaktimin e fitimeve nga tregtia. Në vend të kësaj, ata të

përqëndrohen në marrëdhënien midis politikave tregtare, performancën e eksportit, dhe rritjen

ekonomike.51 Ata argumentojnë se liberalizimi i tregtisë (duke përfshirë promovimin e eksportit,

61

zhvlerësim të monedhës, heqjen e kufizimeve të tregtisë, dhe në përgjithësi “duke marrë të drejtëne

çmimeve) gjeneron eksport të shpejtë dhe rritje ekonomike sepse tregtia e lirë ofron një numër

përfitimesh:

1. Ajo promovon konkurrencën, përmirëson alokimin e burimeve, dhe ekonomitë e shkallës zonat

ku vendet në zhvillim kanë një avantazh krahasues. Kostot e prodhimit janë ulur si pasojë.

2. Ajo gjeneron presione për efikasitet të shtuar, përmirësimin e produktit, dhe ndryshimit teknik,

duke ngritur produktivitetin dhe uljen e më tejshme të kostovetë prodhimit.

3. Ajo përshpejton rritjen e përgjithshme ekonomike, e cila ngre fitimet dhe promovon kursim dhe

investime më të mëdha dhe në këtë mënyrë shtyen më tej rritjen.

4. Ajo tërheq kapitalin e huaj dhe ekspertizën, të cilat janë në ofertëtë pakët në shumicën e vendeve

në zhvillim.

5. Ajo gjeneron shkëmbimin e huaj të nevojshëm që mund të përdoret për të importuar ushqim

nëse sektori i bujqësisë mbetet prapa ose vuan nga thatësira apo katastrofa të tjera natyrore.

6. Ajo eliminon shtrembërimet e kushtueshme ekonomike të shkaktuara nga ndërhyrjet e qeverisë

në të dyja, eksporti dhe të tregjet e këmbimit të huaj dhe zëvendëson ndarjen e tregut për korrupsion

dhe aktivitete e marrjes me qira që në mënyrë tipike rezulton nga një sektor qeveritar tepër aktiv.

7. Ai promovon qasje më të barabartë në burimet e pakta, gjë që përmirëson shpërndarjen e

përgjithshëm të burimeve.

8. Ajo I mundëson vendeve në zhvillim për të përfituar avantazhe të plota tëreformave në kuadër

të OBT.

Optimistët e tregtisë argumentojnë, më në fund, se edhe pse promovimii eksportit në fillim mund

të jetë i vështirë fitime të kufizuara -veçanërisht në krahasim me fitimet e lehtë të zëvendësimit të

importit në fazën e parë-mbi periudhën afatgjatë, përfitimet ekonomike priren të kapin momentin,

ndërsa zëvendësimi i importit përballet me kthimet e pakësuara me shpejtësi.

12.6 Çasja strategjike e Industrializimit të politikës së eksportit

62

Që nga mesi i viteve 1980, një tjetër linjë e rëndësishme e mendimit ka dalë në lidhje me

marrëdhëniet në mes të tregtisë dhe të zhvillimit.Qasja strategji e industrializimit është të

orientuara jashtë dhe optimistët për zhvillimin e udhëheqjes së eksportit por ende parashikojnë një

rol aktiv për qeverinë në ndikimin e llojit dhe renditjen e eksporteve si një vend përpiqet për të

prodhuar produktet më të avancuara, duke shtuar vlerë më të lartë. Qasja strategji e industrializimit

filloi kryesisht si një literaturë empirike por është zhvilluar si një teori që të ndihmojë të shpjegojë

pse një strategji intervencioniste në drejtim të eksporteve mund të përshpejtojë rritjen dhe mund të

përmirësoj rezultatet e zhvillimit më shumë se një qasje e rreptë e tregtisë së lirë. Teoritë e

zhvilluara në këtë qasje janë të fokusuara në identifikimin dhe korrigjimin e dështimeve të tregut

të hasura në procesin e industrializimit. Kjo tendosje e hulumtimit ka zbuluar se në vend se të

veprojnë në një bazë të tregut të lirë, të paktën katër nga pesë ekonomitëkryesore të orientuara nga

eksporti të Azisë Lindore, që tani kanë të ardhura të larta, në të vërtetë patën intervenime shumë

aktive të qeverisë për të nxitur eksportet industriale dhe të përpiqen për të lëvizur drejt më shumë

produkteve të avancuara duke gjeneruar vlerë të lartë të shtuar duke punësuar aftësi më të larta dhe

të teknologji më të lartë. Programet e tilla janë quajtur strategji e industrializimit ose më ngushtë

si politikaindustrial.52

Pse një ekonomi mund të jetë më e mirë duke përdorur politika të tilla, dhe pse këto politika mund

të jenë më të mira se alternativat në dispozicion për arritjen e objektivave të zhvillimit? Ka qenë

prej kohësh e njohur se ka dështimetëtregut në hulumtim origjinal dhe të zhvillimit; disa nga

përfitimet e këtyre shpenzimeve janë kapur nga firma të tjera. Kjo është arsyeja për programet

kërkimore qeveritare në vendet e zhvilluara (si Institutet Kombëtare të Shëndetit në Shtetet e

Bashkuara). Por dështimet analoge të tregut zbatohen për transferimin e teknologjisë nga vendet e

zhvilluaranëvendet në zhvillim. Në veçanti, nëse një firmë thith teknologji nga jashtë rajonit por

pastaj firma të tjera të përfitojnë nga të mësuarit, atëherë pa përkrahjen e jashtme, ne mund të

presim shumë pak transferimin e teknologjisë dhe përmirësim tjetër të fortë nga pikëpamja sociale.

Ky dështim i tregut është pjesë e shpjegimit për pse një strategji qeveritare e industrializimit e

përqendruar në thithjen e teknologjisë nga jashtë mund të përmirësoj efikasitetin. Pjesërisht,

qeveria mund të ndihmojë në zgjidhjen e një problemi të koordinimit. Më gjerësisht, është

argumentuar se politika mund të përmirësojë tregjet kur ata nuk janë të plotë; që është, çmimet e

tregut të kostove lokale si dhe shitjet japin sinjale për sipërmarrësit vetëm mbi produktet

ekzistuese, e jo për ato të reja. Ndryshe nga rregullimi konvencional, politikat industriale mund të

63

jenë të dizajnuara të bëjnë të pamundurën për të plotësuar forcat e tregut, duke ofruar stimuj për të

ndërmarrë aktivitete të qëndrueshme në një bazë pro-përfitimit që janë efikase për shoqërinë por

nevojiten disa inpute plotësuese dhe kushtet fillestare për të marrë në proces.

Pyetja, atëherë, është arsyeja pse një strategji industrializimi e orientuar nga eksporti mund të jetë

e rëndësishme. Sigurisht, për vendet e vogla, një arsye është për të siguruar një treg të madhësisë

adekuate. Por ithtarët argumentojnë se shpjegimi i plotë shkon përtej kësaj.Përdorimi i eksporteve

të prodhimittë rritjes së përmbajtjes teknologjike si strumbullari i performancës automatikisht

thekson objektivat me përfitime shumë të forta të zhvillimit. Përveç kësaj, tregu botëror i eksportit

është një arenë në të cilën performanca është e qartë, e shpejtë, dhe testuar rigorozisht duke e

mbajtur qeverinë, burimet dhe kapacitetet e informacionit e të cilës janë të kufizuara në thelb, e

fokusuar fort në problemet relevante dhe të menaxhueshme.

Në këtë drejtim, objektivat e eksportit si një mekanizëm I politikës së zhvillimit mbajnë avantazhin

e të qenit lehtësisht i dukshëm. Ky fakt ka kohë që është kuptuar nga autoritetet fiskale të vendeve

në zhvillimin, të cilët kanë tatuar eksportet pikërisht sepse ata janë të dukshëm dhe për këtë arsye

nuk i nënshtrohen evazionit fiskal që është aq i shfrenuar në botën në zhvillim. Ky shtrembërim

ka një efekt tëmirë-publikuar (nëse jo vetë-evidente) të paragjykimeve antieksport. Por ithtarët

theksojnë se vendet e Azisë Lindore vënë këtë "dukshmërinë fiskale" për të përdorur si pjesë

kryesore të sistemit të tyre të politikave industriale në një mënyrë që të përmbysin efektet negative

nxitëse të taksave të eksportit.

Megjithatë, literatura e ka theksuar edhe rëndësinë e vazhdueshme të mbështetjes së industrisë së

re. Pse nganjëherë kjo mund të jetë efektive? Së pari, empirikisht, zëvendësimi i importit shpesh i

paraprin promovimit të eksportit. Një studim me ndikim arriti në përfundimin se "periudhat e

zgjerimit të rëndësishëm të eksportit janë të paraprirë pothuajse gjithmonë nga periudha e

zëvendësimit të importit të fortë." 53 Kjo nuk do të thotë se mbrojtja të gjithë bordit është e

zbatueshme sot, edhe për vendete mëdha, por vendet e njohura kryesisht për nivelet e tyre të

eksportit, të tilla si Korea e Jugut, shpesh e kanë mbrojtur-për një kohë të kufizuar-industritë në të

cilat ata më vonë u bënë eksportues të suksesshme.

Vini re se pa vëmendjen e duhur për stimuj (për të dy, tregun dhe aktivitetetrentseeking), këto

politika të njëjta industriale mund të sjellin kundërproduktivitet. Vendet që nuk mund të gjejnë

64

vullnetin politik për të përdorur mbrojtjen si një instrument shumë selektiv dhe përkohësisht

rigoroze të politikës industrial, mund të jetë më mirë nëse e braktisin këtë instrument në tërësi.

Dëshmitë na tregojnë se Singapori, Tajvani, dhe Korea e Jugut kanë pasur strategji qeveritare të

industrializimit veçanërisht aktive dhe politika specifike industriale gjatë një periudhe prej disa

dekadash.Përvoja në Korenë e Jugut është shqyrtuar në rastin e studimit në fund të kapitullit të

ardhshëm. Politikat specifike ndryshojnë midis vendeve por kanë karakteristika të përbashkëta në

inkurajimin e aftësivevendëse, teknologjitë, dhe firmat dhe jo vetëm promovimin e punës intensive

në prodhim, por në mënyrë aktive dhe sistematike të kërkohet përmirësimi me kalimin e kohës.

Një tjetër tipar është bashkëpunim mes sektorit publik dhe privat, me qeverinë duke luajtur një rol

koordinues por me komunikim të vazhdueshëm efektiv dhe një përpjekje për të kuptuar kufizimet

me të cilat ballafaqohet sektori privat dhe si përmirësohet ai, dhe jo vetëm të bëhet përpjekje për

të menaxhuar industrinë.

Historitë e suksesit Aziatiko-Lindore janë karakterizuar në mënyrë interesante nga Colin Bradford:

Çfarë duket se i dallon përvojat e zhvillimit të Azisë Lindore nuk është dominimi i forcave të

tregut, lirisë së ndërmarrësisë dhe liberalizimi i brendshëm, por marrëdhëniet efektive, shumë

interaktive në mes të sektorit publik dhe privat të karakterizuara nga qëllimet dhe angazhimet e

përbashkëta tëmishëruara në strategjinë e zhvillimit dhe politikës ekonomike të qeverisë. Ndarja

në mes forcave të tregut dhe ndërhyrjes së qeverisë nuk është vetëm mbi tërheqje kjo

keqkuptondinamikën themelore në punë. Kjo është shkalla e përputhjes midis dy sektorëve- nëvend

të shtrirjes së konfliktit implicit ose eksplicit -që kanë qenë të rëndësishëm në rastet e suksesshme

të zhvillimit. Një strategji koherente e zhvillimit nuk ishte vetëm e formuluar por e ndjekur nga dy

të palët, qeveria dhe sektori privat në sigurimin e një shkalle të jashtëzakonshme të drejtimit të

përbashkët të energjive kombëtare në këto raste.55Në një ekonomi të globalizuar, mundësitëe rritjes

përmes eksportit duke u mbështetur në stimuj e tregut të lirë janë në disa mënyra më të mëdha, por

në mënyra të tjera më pak të forta se më parë. Për shembull, fundi i Marrëveshjes Multifibere

bëri atë më të mundshme që vendet me të ardhura të ulëta do ta keenëtë vështirë për të nisur një

program të eksporteve te mallrave të prodhuara nëpërmjet mjeteve tradicionale tëeksporteve të

tekstilit.Rritja e Kinës si "punëtori e botës" sugjeron se mund të bëhet më e vështirë për ta ndarë

në eksport e poashtu edhe në sektorë të tjerë. Në anën tjetër, me pagat që kanë filluar të rriten në

Kinë, mundësi të reja mund të shfaqen për rajone të tjera.

65

Kushtet për strategjinë e industrializimit gjithashtu ndryshojnë sot nga ato që mbizotëronin dekada

më parë në këtëinvestitorët e huaj janë shumë më të lëvizshëm dhe shpejt mund të lëvizin kudo që

pagat ose kostot e tjera të prodhimit janë më të ulëta. Por ashtu si Sanjaya Lall ka argumentuar,

"Rritja e mobilitetit nuk do të thotë se faktorët përhapën në mënyrë të barabartë mbi vendet e

varfra. Prodhimi efikas kërkon aftësi lokale për të plotësuar faktorët e lëvizshëm. Kështu

globalizimi ka nevojë për 'lokalizimin' efikas: Vendet duhet të sigurojnë nevojat teknike, aftësitë,

cilësi, dhe nevojat e sigurisëpër prodhimin konkurrues "Lall më tej argumentoi se:

Teknologjitë nuk mund të përdoren në mënyrë efektive nga ekonomitë në zhvillim vetëm me

hapjen ndaj tregtinë globale, teknologjisë, apo rrjedhës së kapitalit. Teknologjia nuk mund të

mishërohet plotësisht në makina, licenca, ose në njerëz: Ajo ka elemente të forta të nënkuptuara.

Këto elemente të nënkuptuara duhet kohë, investime dhe përpjekje: për të kuptuar, të përshtatur,

për të përdorur dhe për të përmirësuar teknologjitë-për të ndërtuar kapacitetet e reja. Një përpjekje

e tillë në përgjithësi përballet me tregun e përhapur dhe dështimet institucionale: brenda firmës, në

mes të firmave, dhe në mes të ndërmarrjeve dhe tregjet e faktorëve dhe institucioneve. Strategji

proaktive, shpesh selektive në natyrë, janë thelbësore për success.56

Ashtu siq dëshmia ka akumuluar, debati është zhvendosur. Në vend që të kundërshtojmë të gjithë

strategjinë e industrializimit të qeverisë, ajo është bërë një pamje e zakonshme për të njohur vlerën

e politikave që në mënyrë efektive përmirësojnë pozitën e të gjithë eksportuesve industrial por për

të shmangur atë që quhet "mbledhës i fitimit." Në praktikë, Lall argumenton, ky dallim është i

vështirë për të bërë sepse shpesh organizatat e reja, aftësitë, dhe infrastruktura janë specifike për

një sektor të caktuar. Por si një pikë të përgjithshëm fillestare, mbështetja qeveritare e arsyeshme

jo preferenciale por aktive për prodhimin eksportues si një politikë të zhvillimit ka fituar pranim

të gjerë.

Një çështje tjetër është nëse dhe në çfarë shkalle rregullat e OBT lejojë veprime të tilla të qeverisë.

Megjithëse mbështetja e përgjithshme për të gjitha industritë që nuk diskriminojnë është e lejuar,

dhe njëmbështetje e tillë vazhdon të praktikohet nga ekonomitë mjaft të avancuara dhe qeverive

mjaft të afta për ta bërë këtë, të tilla si Tajvani dhe Korea e Jugut, disa vende në zhvillim që mund

të përfitojnë nga eksportimi strategjik nuk janë të lejuara për ta bërë këtë. Ka, megjithatë, disa

përjashtime të rëndësishme në këto rregulla, sidomos për vendet më pak të zhvilluara. Ka disa zona

gri. Qeveritë mund të ndërtojnë infrastrukturën, dhe në një shkallë, kjo mund të jetë industri

66

specifike. Qeveritë mund të ndihmojnë një industri në zhvillim përsa kohë që ajo nuk i jep firmave

vendase një avantazh të rëndësishëm mbi firmat e huaja. Qeveria mund të promovojë disa kategori

të investimeve të huaja në sektorët e zgjedhur, formimin e kapitalit të specializuar njerëzor,

prioritetet e inovacionit, dhe marrëveshje e sipërmarrjeve të përbashkëta.

Një çështje e tretë është nëse qeveritë e tjera kanë kompetencën dhe autoritetin politik që Koreja e

Jugut e bëri gjatë periudhës së saj të menaxhimit aktiv të politikës industriale. Ku ajo mungon,

avokatët kanë argumentuar se Banka Botërore dhe agjenci të tjera duhet të ndihmojnë qeveritë për

të krijuar këtë kompetencë. Por disa vëzhgues argumentojnë se nëse qeveritë nuk kanë aftësitë e

nevojshme (dhe nuk janë në gjendje për të marrë asistencë ndërkombëtare për të zhvilluar aftësitë

e nevojshme), ata në fund të fundit mund të jenë më mirë duke përdorur strategjitë më pak

ndërhyrëse.

Për më tepër, ashtu si Dani Rodrik dhe të tjerë kanë vënë në dukje, një qeveri nuk duhet të marrë

përsipër të gjitha industritë, por vetëm një numër të vogël të tyre për t;i eliminuar kostot e

dështimit.. Ashtu si Rodrik e thotë atë, "Kryerja e politikës në një mënyrë që do të siguronte zero

dështim do të kishte po aq kuptim si një kompani farmaceutike të investonte vetëm në barnat që

janë të garantuara për të qenë profitabile që nga fillimi." 57 Rodrik rishikon shembuj të përmendur

në literaturësukseset e politikave të mëdha industriale, për shembull, në Kili dhe Uruguaj. Ai

propozon që mund të krijohen stimuj për agjencitë qeveritare, përfshirë dhe transparencën, që të

ndihmojnë për të siguruar se mbështetja për sektorët industriale është e kufizuar dhe e përkohshme.

Rodrik sugjeron se problemet e bërjes së politikës industriale -të tilla si njohuritë e paplotatë

qeverisë, shmangja e marrjes qira, dhe pushimi i mbështetjespër iniciativat e dështuara- nuk

janëkrejtësisht të ndryshme nga ato me të cilat përballen aktivitetetqeveritare në sektorë të tjerë si

arsimi, shëndetësia, sigurimet shoqërore, dhe stabilizimin makroekonomik. Dështimet e tregut në

këta sektorë janë të vështirë për të vëzhguar dhe të prirur për të marrë me qira, por roli i qeverisë

mbetet ende vital.

Nga hulumtimi i Rodrik-ut, parimet e tjera të përgjithshme janë që të fokusohen në aktivitete të

reja, jo në ato ekzistuese; për të përdorur benchmarking të qartë për të përcaktuar të drejtën për

mbështetje të vazhdueshme; Për të ndërtuar klauzolën e muzgut (ose afatet kohore për mbështetje);

për t'i dhënë autoritetin e politikave industriale agjencive me kompetencë të demonstruar më parë

që të mbikëqyren nga figurat e larta politike-që parasëgjithash e bëjnëkarrierën e tyre të varur nga

67

suksesinë politikat industriale; dhe të përdorin kanale aktive dhe transparente të komunikimit me

përfaqësuesit e sektorit privat. Në një sfidë me disa nga ithtarët e kësaj shkolle, Rodrik propozon

për të synuar aktivitete më të gjera dhe jo sektorët e ngushtë (për shembull, trajnimi në gjuhën

angleze,e jo të tilla si qendra të thirrjeve apo turizëm ).

Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se këto qasje kanë më shumë gjasa të jenë efektive

nëse sektorët publik dhe privat janë të aftë të punojnë së bashku mënyra të qëndrueshme të dy, me

objektiva të gjera të zhvillimit dhe me profitabilitetit për investitorët. Edhe pse konteksti i këtij

debati ka ndryshuar, me mjedis botëror shumë më konkurrues dhe ndryshimet në rregullat e

tregtisë, konsideratate politikës industriale do të vazhdojnë të jenë të rëndësishme në hartimin e

strategjive të eksportit të vendeve në zhvillim.

12.7 Tregëtia Jug-Jug dhe integrimi ekonomik

Integrimi ekonomik: Teoria dhe Praktika

Tregtia Jug-Jug përfaqëson afër një të tretën e të gjithë eksportit në botën në zhvillim.58 Eksportet

në Kinë kanë ofruar një mundësi të rëndësishme në vitet e fundit për disa vende në zhvillim. Shumë

ekonomistë tëzhvillimit të tillë si laureate I qmimit Nobel Sir Arthur Leëis kanë argumentuar se

vendet në zhvillim duhet të orientojnë tregtinë e tyre më shumë drejt njëri tjetrit.59 Variantet e kësaj

teme janë shqyrtuar nga shumë ekonomistë bashkëkohorëtë zhvillimit. Një argument, i avancuar

në 2006 nga Abhijit Banerjee, shpreh se është e vështirë për eksportuesit nga shumica e vendeve

me të ardhura të ulëta për të depërtuar në tregjet e zhvilluara për shkak të reputacionit. Është shumë

e kushtueshme për të krijuar dhe ruajtur një reputacion si një vend që eksporton produkte të

kualitetit të lartë. Kështu qëmund të jetë më mirë për të bërë tregti me ekonomi të tjera në zhvillim,

sepse efektet e reputacionit nuk janë aq të rëndësishme për të eksportuar në këto tregje. Ata

gjithashtu mund të punojnë së bashku për të vendosur standardet e cilësisë dhe tëcertifikojnë

arritjet e tyre, ashtu siq ka propozuar Pranab Bardhan.60

Një variant i fortë i hipotezës për tregtinë Jug-Jug është se vendet në zhvillim duhet të shkojnë

përtej tregtisë së madhe me njëri-tjetrin të lëvizin në drejtim të integrimit ekonomik. Integrimi

ekonomik ndodh sa herë që një grup i vendeve të të njëjtit rajon bashkohen së bashku për të

68

formuar një union ekonomik apo bllok rajonal tregtar duke e ngritur një mur tarifor të përbashkët

kundër produkteve të vendeve joanëtare ndërsa duke liruar tregtinë e brendshme midis anëtarëve.

Në terminologjinë e literaturës së integrimit, kombet që vënë tarifatë përbashkëta të jashtme ndërsa

lirojnë tregtinë e brendshme thuhet se kanë formuar një bashkim doganor.Nëse tarifat e jashtme

ndaj vendeve të jashtme ndryshojnë midis vendeve anëtare, ndërsa tregtia e brendshme është e lirë,

kombet thuhet se kanë formuar një zonë të tregtisë së lirë. Së fundi, një treg i përbashkët posedon

të gjitha atributet e një bashkimi doganor (tarifat e përbashkëta të jashtme dhe tregtinë e brendshme

të lirë) plus lëvizjen e lirë të fuqisë punëtore dhe kapitalit midis shteteve partnere.

Teoria tradicionale e bashkimeve doganore dhe integrimit ekonomik përqendrohet efektet e

burimeve statike dhe rialokimin e prodhimit. Por arsyeja më e thellë ekonomike për integrimin

gradual të ekonomive më pak të zhvilluara është një dinamikëafat-gjatë: Integrimi ofron

mundësinë për industritë që ende nuk janë themeluar si edhe për ata që kanë për të përfituar nga

ekonomitë e prodhimit në shkallë të gjerë që bëhet e mundur nga tregjet e zgjeruara. Në disa raste,

kjo është perceptuar si një përgjigje mbrojtëse për të zvogëluar qasjen për të eksportuar në tregjet

e tjera për shkak të proteksionizmit apo formimit të blloqeve të tjera tregtare të tilla si Bashkimi

Europian që devijojnë tregtinë në grupin e tyre. Integrimi mund të shihet si një mekanizëm për të

inkurajuar një ndarje racionale të punës në mesin e një grupi të vendeve, secila prej të cilave është

shumë e vogël për të përfituar nga një ndarje e tillë në vetvete. Në mungesë të integrimit, çdo vend

i veçantë nuk mund të sigurojë një treg mjaft të madh të brendshëm për të mundësuar industrive

vendore për të ulur kostot e tyre të prodhimit përmes ekonomive të shkallës. Në raste të

tilla,mënyrë tipike do të rezultojë industrializimi I importit zëvendësues, siç u tha më herët, në

krijimin e kostos së lartë, industri lokale joefikase. Për më tepër, në mungesë të integrimit, të njëjtat

industri (p.sh., tekstilet apo këpucët) mund të vendosen në dy ose më shumë kombe të vegjël fqinje.

Secili do të veprojë në më pak se kapaciteti optimal por do të mbrohen kundër importeve të

tjetritme tarifa ose pengesa kuotuse të larta. Jo vetëm që e bën rezultatin e tillë të dyfishuar në

burime të pakta e të humbura,por ajo gjithashtu do të thotë se konsumatorët janë të detyruar të

paguajnë një çmim më të lartë për produktin sesa po të ishin tregjet mjaftueshëm të mëdha për

volum të lartë, prodhimi me kosto të ulët të marrë vendin në një lokacion të vetëm.

Kjo çon në një arsyetim të dytë dinamik për integrimin ekonomik. Duke hequr pengesat për

tregtinë ndërmjet vendeve anëtare, mundësia e strategjisë së koordinuar industrial është krijuar,

69

sidomos në industritë ku ekonomitë e shkallës kanë të ngjarë të ekzistojnë. Shembujt përfshijnë

bimët e plehëruara petrokimike, industrinë e rëndë si hekuri dhe çeliku, mallrat kapitale dhe

industrinëe mjeteve për makina, dhe pajisjet mekanike për fermat e vogla. Por koordinimi i

zgjerimit industrial që i mundëson të gjitha shteteve anëtare për të përshpejtuar normat e tyre të

rritjes industriale duke caktuar industritë tek anëtarë të ndryshëm vendos partnerët më bashkimit

të plotë ekonomik dhe eventual politik.

Problemet e sovranitetit dhe vetë-interesit kombëtar godasin në këtë fazë. Deri më sot, ata e kanë

përshkuar logjikën ekonomike të një bashkimi të ngushtë dhe të koordinuar. Megjithatë, si vendet

në zhvillim, sidomos ato të voglat, vazhdojnë të përjetojnë kufizimet e zhvillimit në izolim

(autarky) ose pjesëmarrje të plotë në ekonominë shumë të pabarabartë botërore, ka të ngjarë që

interesi do të rritet në dekadat e ardhshme në përfitimet afatgjata të disa formave të bashkëpunimit

ekonomik (dhe ndoshta politik).Zgjerimi i fundit dhe thellimi i bashkëpunimit të Shoqatës së

Kombeve të Azisë Juglindore (ASEAN) është një rast i tillë.

Përveç këtyre dy argumenteve dinamike afatgjata për integrim, ka edhe kritere standarde

vlerësuese statike të njohura si krijim tregtar dhe devijim tregtar. Krijimi tregtar ndodh kur

barrierat e përbashkëta të jashtme dhe tregtia e lirë e brendshme qojnë në një ndryshim nëprodhim

me kosto të lartë në atë me kosto të ulët në vendet anëtare. Për shembull, para integrimit, si vendi

A dhe vendi B mund të prodhojnë tekstile për tregjet e tyre përkatëse lokale. Vendi A mund të jetë

një prodhues me kosto të ulët, por eksportet e saj drejt vendit B janë bllokuar nga tarifat e larta të

këtij të fundit. Nëse A dhe B formojnë një bashkim doganor duke eliminuar të gjitha pengesat ndaj

tregtisë së brendshme, industria e tekstilit me kosto të ulët e vendit A do ti shërbejë të dy tregjet.

Tregtia do të jetë krijuar në kuptimin se heqja e barrierave ka çuar në një ndryshim konsumine

vendit Btë tekstilevetë veta relativisht me kosto të lartë tek ato me kosto më të ulët të vendit A.

Në të kundërt, devijimi i tregtisë do të ndodhë kur ngritja e barrierave tarifore të jashtme shkakton

prodhimin dhe konsumimin e një ose më shumë shteteve anëtare të zhvendosen nga burimet e

ofertës me kosto më të ulët tëjo anëtarëve (p.sh. një vend të zhvilluar) tek prodhuesitanëtare me

kosto të lartë. Devijimi I tregtisë është konsideruar normalisht I padëshirueshëm sepse të dy, bota

dhe shtetet anëtare janë perceptuar të jenë më keq, si rezultat i devijimit të prodhimit nga

ofertuesitmë efikas të huaj tek industritë më pak efikase të brendshme të shteteve anëtare.

70

Megjithatë, disa avokatë parashikojnë përfitime dinamike analoge në disa prej argumenteve të

strategjisë sëindustrializimittë sapo diskutuara.

Disa avantazhe të tjera të veçanta varen nga kushtet lokale. Vendet e mbyllura në zhvillim mund

të shihen si vende më të sigurta për investime (në infrastrukturë si dhe industritë e eksportit) kur

ata bashkohen në një marrëveshje tregtare me një grup në të cilin të paktën një vend ka qasje në

det. Për vendet-ishull të vogla në zhvillim, grupime të tilla mund të ofrojnë një litar shpëtimi

tekmundësi më të mëdha. Disa vëzhgues besojnë se integrimi ekonomik rajonal zvogëlon shanset

e luftës apo konflikteve të tjera (ky besim ishte pjesë e idesë origjinale për krijimin e Bashkimit

Evropian dhe në një farë mase zgjerimin e saj të mëvonshëm në lindje).

Blloqet rajonale tregtare dhe Globalizimi i Tregtisë

Shumë anëtarë të Bashkimit Europian përdorin një monedhë të vetme, euron, kërkojnë koordinim

të ngushtë monetar dhe kështu krijojnë subjektin më të madh ekonomik në botë. Marrëveshja e

Amerikës së Veriut për Tregti të Lirë (NAFTA) përfaqëson një marrëveshje unike në të cilin vend

I madh në zhvillim, Meksika, I është bashkuar një blloku tregtartë vendeve tëzhvilluara, Kanada

dhe Shtetet e Bashkuara. (Kili, një NIC, është gjithashtu duke kërkuar anëtarësim.)

Dy blloqet të mëdha tregtare tani ekzistojnë në Amerikën Latine. Argjentina, Brazili, Paraguaj,

Uruguaj në 1994 përfunduan marrëveshjet për një zonë të tregtisë së lirë të quajtur Tregu Jugor

Cone Përbashkët, i njohur gjithashtu si Merkozurin.Blloku tjetër i Amerikës Latine, Grupi i

Andeve (i përbërë nga Bolivia, Kolumbia, Ekuadori, Peruja, dhe Venezuela), i themeluar nënjë

treg të plotë të përbashkët në vitin 1995. Vendet e Karaibeve dhe të Amerikës Qendrore në vend

të kësaj kanë një marrëveshje. Në Afrikë, lëvizjet janë në proces për të promovuar integrimin

rajonal ekonomik, duke përfshirë Komunitetin Afrikan të Zhvillimit të Jugut (SADC). Në sajë të

hekurudhore dhe lidhjeve ajrore të mirë zhvilluara, dhjetë anëtarët e SADC-Angola, Botsvana,

Lesoto, Malavi, Mozambik, Namibia, Afrika e Jugut, Sëazilandi, Zambia, Zimbabve -parashikojnë

mundësi të reja dhe shumë më të mëdha tregtare. Vendet e Afrikës lindore janë duke kërkuar për

të rigjallëruar grupimin e tyre të viteve 1970, e cila ra viktimë e politikave kombëtare të ndryshme.

71

Një pyetje e pazgjidhur në lidhje me këto blloqetregtare rajonale është nëse ato do

tëcopëtojnëekonominë botërore dhe do të drejtohen në kundërshtim me globalizimin e tregtisë.

Një tjetër shqetësim ka të bëjë me integrimin prapa barrierave tarifore mes vendeve në zhvillim në

faza të ndryshme të zhvillimit. Anthony Venables argumenton përmes teorisë tradicionale të

tregtisë që brenda bashkimeve doganore, "vendet me një përparësi krahasuese në mes tyre dhe

pjesës tjetër të botës bëjnë më mirëse vendet me një avantazh 'ekstreme' krahasuese. Si rrjedhojë,

integrimi midis vendeve me të ardhura të ulëta tenton të çojë në divergjenca të të ardhurave të

vendeve anëtare, ndërsa marrëveshjet midis vendeve me të ardhura të larta shkaktojnë

konvergjencë. "61 Kështu një bashkim doganor ndërmjet vendeve në zhvillim do të mund të

sigurojnë përfitimet e saj më të mëdha tek kombet me të ardhura të lartabrenda grupit .Venables

argumenton se vendet në zhvillim kanë gjasa më të mira duke hyrë në marrëveshjet Veri-Jug sesa

Jug-Jug. Disponueshmëria e marrëveshjeve Veri-Jug është në të mirë të shumë vende me të

ardhura të ulëta. Më në përgjithësi, rëndësia e kësaj teorie varet nga kushtet lokale të tilla si

mundësitë për përfitime dinamike dhe specifikat e marrëveshjeve Jug-Jug, të cilat në më të mirën

e tyre janë gati më shumë se thjesht vendosje e tarifave të përbashkëta. Paul Collier ofron një pike

fillestare të ekuilibruar kur ai argumenton se "integrimi rajonal është një ide e mirë, por jo prapa

barrierave të larta të jashtme." 62

Perspektivat për Bashkëpunimin Jug-Jug: Edhe pse mundësitë për të përfituar nga solidariteti

nëpër vendet në zhvillim janë përmirësuar në disa mënyra, perspektivat mbeten të pasigurta. Nga

njëra anë, vendet kryesore në zhvillim nuk kanë pasur kurrë kaq shumë pushtet në këshillat e

politikave ekonomike globale, duke përfshirë edhe G20 gjithnjë e më të rëndësishme, një

gatishmëri për të ushtruar të drejtën e vetos në OBT, fillimet e një ndryshimi të fuqisë në Bankën

Botërore dhe FMN, dhe ndoshta më e rëndësishmja që ka më shumë për të ofruar njëri-tjetrit-nga

teknologjia më e mirë për të transferuar, që të paguajnë çmime më të larta për produktet primare.

Dallimet e dikurshme të mprehta ideologjike midis shumë prej tyre e kanë ngushtuar-edhepse këto

duket se janë zëvendësuar në disa raste me dallime fetare. Në anën tjetër, gjatë dy dekadave të

fundit ka qenë vazhdimisht në rritje e pabarazive ndërmjet vendeve në zhvillim në normat e rritjes

dhe të ardhurat për frymë; kjo gjithashtu tenton të zgjerojë pabarazitë në prioritetet dhe interesat e

tyre.

72

12,8 Politikat tregtare të vendeve të zhvilluara: Nevoja për Reformë dhe i

rezistencë ndaj presioneve të reja proteksioniste

Është e qartë se një pengesë e madhe për zgjerimin e eksportit, qoftë në produktet primare ose

përpunuara, kanë qenë pengesat e ndryshme tregtare të ngritura nga vendet e zhvilluara kundër

eksporteve kryesore të mallrave të vendeve në zhvillim. Në mungesë të integrimit ekonomik apo

qoftëedhe mbështetjes të kësaj përpjekje, perspektivat për tregtinë e ardhshëm dhe

zgjerimittëkëmbimit të huaj varet kryesisht nga politikat e brendshme dhe ndërkombëtare

ekonomike të vendeve të zhvilluara. Për fat të keq, integrimi në mes anëtarëve të NAFTA dhe BE

vetë mund të përbëjë një nga pengesat më të mëdha për eksportet e botës në zhvillimt për në

Amerikën e Veriut dhe Evropë. Edhe pse reforma e brendshme strukturore dhe ekonomike mund

të jetë thelbësore për përparimin ekonomik dhe social, një përmirësim në pozitën konkurruese të

industrive në të cilat ekonomitë në zhvillim kanë një përparësi dinamike krahasuese do të jetë me

përfitim të vogël për ta apo të botës në tërësi aq kohë sa qasja e tyre në tregjet botërore të mëdha

është e kufizuar nga politikat tregtare të vendeve të pasura.

Politikat ekonomike dhe tregtare të shteteve të zhvilluara janë më të rëndësishmet nga perspektiva

e një vendinë zhvillim për fitimet e ardhshme të të ardhurave valutore në tri fusha kryesore:

barrierat tarifore dhe jotarifore të eksporteve të tyre; Ndihma rregulluese për punëtorët e

zhvendosur në industritë e vendeve të zhvilluara të demtuara nga qasje më e lirë në punën

intensive, eksportet me kosoto të ulët të vende në zhvillim; dhe ndikimi i përgjithshëm i politikave

të brendshme ekonomike tëvendeve tëpasura në ekonomitë në zhvillim.

Barrierat e reja tregtare protekstioniste,tarifore dhe jo tarifore(p.sh., taksa e akcizës, kuotat,

kufizimet "vullnetare" të eksportit, rregulloret false sanitare) të vendosura nga vendet e pasura

mbi eksportet e mallrave të vendeve të varfra kanë qenë pengesa të mëdha për zgjerimin

kapaciteteve e fitimeve të eksportit të këtyre të fundit , dhe krijimi i OBT-së ka eliminuar vetëm

pjesërisht këto probleme. Siç kemi theksuar, shumë tarifa, për tëdyja, mallrat bujqësor dhe jo-

bujqësor rriten me shkallën e përpunimit të produktit; kjo ndodh, ato janë më të larta për produktet

ushqimore të përpunuara se për ushqimet bazë (p.sh., vaj I kikirikëve në krahasim me kikirikët),

më të larta për, të themi, për këmisha sesa për pambukune papërpunuar. Këto tarifa të larta efektive

73

i kanë penguar shumë shtete me të ardhura të ulëta nga zhvillimi dhe diversifikimin e industrive të

tyre të eksportit të mesëm dhe në këtë mënyrë kanëkufizuar zgjerimin e tyre industrial.

Efekti i përgjithshëm i tarifave,kuotave, dhe pengesave jotarifore të vendeve të zhvilluara, ka qenë

ulja e çmimit efektive që e marrin vendet në zhvillim për eksportet e tyre, të zvogëlojë sasinë e

eksportuar, dhe të pakësojë të ardhurat e këmbimit të huaj. Edhe pse barra që tarifat e vendeve

tëzhvilluaraimponojnë mbi produktet fillestare dhe dytësorë të eksportit lëviz nga malli në

mall,është vlerësuar se ndikimi neto i barrierave tregtare në të gjitha produktet redukton të ardhurat

e këmbimit tëhuaj tëbotës në zhvillim më shumë se 100 miliardë Dollarë në vit nga 2000.

Marrëveshjae Plotë e Uruguajit e vitit 1995 ndjeshëm reduktoi pengesat tarifore dhe jotarifore në

shumë sektorë. Ajo gjithashtu themeloi Organizatën Botërore të Tregtisë në Gjenevë që zëvendësoi

Marrëveshjen 47-vjeçare tëPërgjithshme për Tarifat dhe Tregtinë. Të tri dispozitat kryesore nga

perspektiva e vendeve në zhvillim janë si më poshtë: 63

1. Vendet e zhvilluara të ulin tarifat në mallrat e përpunuara me një mesatare prej 40% në pesë

reduktime të barabarta vjetore. Vendet në zhvillim nga ana e tyre ranë dakord të mos rritin tarifat

nga "detyrimi”në reformat e fundit të tregtisë. Pavarësisht nga këto reduktime, vendet në zhvillim

ende përballen me tarifa që janë 10% më të larta se mesatarja botërore, ndërsa vendet më pak të

zhvilluara përballen me tarifat që janë 30% më të larta.64

2. Tregtiame produktet bujqësore u vendos nën autoritetin e OBT-së dhe është bërë liberale në

mënyrë progresive. Edhe pse është bërë përparim në fillim, subvencionet bujqësore më pas u

kthyennë maje.

3. Për tekstildhe veshje, kuotat e Marrëveshjes Multifiber, të cilat kohë të gjatë kanë penalizuar

eksportet e vendeve në zhvillim, ishin të ndarë në faza në 2005, me shumicën e reduktimeve

progresive që kishin efekt në fund të periudhës. Por tarifat mbi importet tekstile ishin reduktuar

vetëm në një mesatare prej 12%- Tri herë niveli mesatar I tarifave mbi importet e tjera.

Reformat patën kufizime të tjera të rëndësishme. Edhe pse tarifat janë përgjithësisht mjaft të ulëta

sipas standardeve historike, tarifat që " përshkallëzojnë" (që të rritet sasia e produketev të

përpunuara përpara se ato të eksportohen) mbetën në vend në shumë raste; Vendet me të ardhura

të vogla ende përballen me tarifa të larta në disa produkte kyçe në bujqësi, tekstil, dhe veshje; dhe

74

subvencionet jashtëzakonisht deformuese bujqësore ende shkaktojnë dëm të madh në shumë vende

në zhvillim. Ashtu si Programi i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara arriti në përfundimin:

Vendet në zhvillim, me tri të katërtat e njerëzve të botës, do të marrin vetëm një qerek në një të

tretën e fitimeve të gjeneruara-dhe shumica e të cilave do të shkojnë tek disa nga eksportuesit e

fuqishëm në Azi dhe Amerikën Latine.65

Në të vërtetë, në nivel familjar, Banka Botërore raportoi se tarifat tregtare të ponderuara,efektive

me të cilat ballafaqohen të varfërit janë shumë më të larta sesa ato me të cilat përballen të pasurit.

Të dy palët, ata që jetojnë me më pak se 1 dollarë në ditë dhe ata që jetojnë në mes 1 dhe 2

dollarënë ditë përballen me tarifat efektive edhe mbi 14%, ndërsa ata me të ardhura më të larta se

2 dollarë në ditë,përballen me tarifat tregtare tëponderuara vetëm pak më shumë se 6%

mesatarisht, siç tregohet në figurën 12.5.

Pjesërisht si rezultat, shumë qeveri të vendeve në zhvillim, si dhe kompanitë dhe qytetarët, besojnë

se ata patën një marrëveshje të keqe në negociatat e Raundit të Uruguajit që kulmuan në krijimin

e OBT-së. Ekziston bindje e përhapur në botën në zhvillim që vendet e pasura nuk e përmbushin

pjesën e tyre të marrëveshjes, duke dështuar për të hapur tregjet e tyre në mënyrë të drejtë.

Vendet në zhvillim ankohen se qeveritë dhe korporatat e botës së zhvilluar kanë avokatët më

efektive (dhe të shtrenjtë) dhe mjete të tjera për të detyruar vendet në zhvillim për të ndjekur

75

kërkesat e OBT, ndërsa kombet e varfëra nuk kanë burime për të detyruar kombet e pasura të bëjnë

të njëjtën.

Megjithatë, vendet në zhvillim tani përfaqësojnë rreth tre të katërtat e 153 anëtarëve të OBT(në

2009), duke përfshirë 32 nga 49 vendet e caktuara për vendet më pak të zhvilluara. Dhe ndërsa

India dhe Brazili paraqitën profil të lartë, rolet e zhurmshme në negociatat për tregtinë në kuadër

të GATT-it, me ndoshta tre dyzina vende të tjera në zhvillim duke marrë rol aktiv,relativisht i qetë

në shekullin e ri, situata ka ndryshuar dukshëm. Raporti i vetë drejtorit të OBT-së në viitn 2001

vuri në dukje se pas tetë raunde tëliberalizimittë tregtisë gjatë gjysmë shekullit të kaluar, barrierat

tregtare në tekstile dhe bujqësi mbeten në vend, mallrat më me ndikim në botën në zhvillim. Ashtu

si kombet tregtare të botës filluan shqyrtimin e një raundi të ri të negociatave mbi reduktimin e

barrierave tregtare, bota në zhvillim ishte duke këmbëngulur për një deklaratë më të madhe.

Ndryshe nga Banka Botërore dhe FMN, OBT vepron në konsensus, duke i dhënë vendeve të

varfëra një vote të barabartë dhe një veto efektive. Qeveritë e vendeve në zhvillim thonë se janë të

gatshëm për të zgjatur negociatat për atë që ata e quajmë çështjet "jo tregtare" e standardeve të

investimeve, të konkurrencës, ambientit, dhe të punës. Kështu vendet në zhvillim nuk duket të jenë

pa pushtet tëbisedimeve në qoftë se ata mund të mësojnë të përdorin atë në mënyrë efektive.

Raundi i tanishëm i negociatave u mbiquajt Raundi I Zhvillimit në Doha:Doha u vendos për qytetin

në Katar në të cilën është arritur marrëveshja në rend të ditës në nëntor 2001 dhe Zhvillimi u

vendos për angazhimin për tu përqëndruar më shumë në nevojat dhe aspiratat e botës në zhvillim

në këtë raund tëmarrëveshjeve të tregtisë. Nëse ky qëllim është arritur në fund të fundit mbetet për

t'u parë. Por këto bisedime kanë qenë në një rrugë pa krye për kohë tëzgjatur. Për shembull,

bisedimet në 2006 përfunduan në mosmarrëveshje në lidhje me reduktimin e subvencioneve për

fermat në vendet e zhvilluara, dhe bisedimet e 2008 u bllokuan mbi këtë dhe çështje të tjera lidhur

me qasjen në treg, dhe ashpërsia mbi masën e përdorimit të lejueshëm të vendeve në zhvillim të

"mekanizmave të veçanta mbrojtëse" për të mbrojtur fermerët e varfër në vende të tilla si India në

rast valëve të mëdha tëimportit.Perspektiva ishte me re pas dështimit për të përfunduar raundin

afatet që ishte rënë dakord. Që nga kriza ekonomike e 2008-ës, politikanët e kanë konsideruar atë

paqëllim që të shikohet si "lëshime" të zgjeruara në tregti. Kjo çoi në skepticizëm premtimine bërë

në nëntor të 2010 nga ana e G20 "për të përfunduar fundin e lojës" të raundit të Dohas në vitin

76

2011. Megjithatë, vendet në zhvillim do të vazhdojnë të luajnë një rol gjithnjë e më aktiv në

përcaktimin e agjendës për bisedime të tregtisë.

77

Faqe 638-675

Materiali i përkthyer nga:Ecconomic

Development Todaro Smith 11th Edition

Bilanaci i pagesave,borxhi,krizat financiare,dhe stabiliteti politik

Finanacat ndërkombëtare dhe investimet

Çështjet kryesore

Në këtë kapitull pasi kemi shikuar bilancin e llogarive të pagesave dhe trendet e fundit

të shteteve në zhvillim që tregtojnë bilancin,ne konrollojmë përmasat dhe efektet e krizës

së borxhit në shtetet në zhvillim.Fokusi ynë kryesor do të jetë se si krizat e borxhit të

madh shfaqen gjatë vitit 1980 dhe pse borxhi ka qenë një pengesë serioze e rritjes në

Afrikë disa vite pas goditjes së krizës,se si kriza u shfaq së pari në Amerikën Latine e

shumë më vonë në Afrikë,dhe programet e përshtatjes të shkaktuara nga FMN.Kriza e

viteve 1980 ka rëndësi për shkak të shtrirjes së saj në ndikimin e krizës e progresit të

zhvillimit të ngadalësuar të qindra shteteve ne zhvillim, dhe viteve të një studimi të

vëmendshëm të kësaj përvoje.Ne më vonë kontrollojmë pak nga krizat ndërkombëtare

që u shfaqën në shtetet ne zhvillim, pas dy dekadave fillimish kriza u shfaq në Azinë

Lindore në fund të viteve 1990-ta, dhe konsiderojmë se si ndikimi negativ I krizës se

borxhit ndërkombëtar do të kufizojë qytetaret e shteteve në zhvillim.Si përfundim nga

rishikimi I krizës financiare të vitit 2008 që filloi në SHBA, por që ka pasur ndikim të madh

në të gjitha regjionet në zhvillim.Mësimet 13.1 dhe 13.2 permbajnë histori të shkurtra të

FMN-se, respektivisht të Bankës Botërore.

78

Në kapitullin 14 ne kemi zgjeruar analizat tona në rolin e tregjeve financiare për të

kontrolluar rrjedhen ndërkombëtare të burimeve financiare, që përbëhet nga (1) rrjedha

investimeve direkte të huaja private, primare nga korporatat moderne multinacionale; (2)

rigjallerimet e fundit private financiare “investimet e protofolit” ne mbështetjen e

organizimit ose rinovimit “zhvillim I aksioneve dhe bonave të tregut” (3) rrjedha e

remitancave nga emigrantët që punojnë jashtë; (4) rrjedha financiare publike dhe burimet

teknike në formën bilateral dhe multilateral të shtesës së huaj; (5) rritja e rëndësishme e

financave private dhe asisitencës teknike në formë të programeve të organizatave

joqeveritare; (6) më e vështira, por ndoshta më e rëndësishmja-aspektin e shtesave që

ndihmojnë në ambientin e pas luftës.

Bilanci i llogarive të pagesave

Faktorët e përgjithshëm

Shtrirja e analizave tona mbi tregtinë e mallrave të thjeshta qe kanë të bëjnë me rritjen

ndërkombëtare te burimeve financiare, që na lejon të kontrollojmë bilancin e pagesave të

shteteve në zhvillim.Bilanci i pagesave në tabelë është i dizajnuar që të përmbledhë

transaksionet financiare të shteteve në botën e jashtme.Kjo ndahet në tri komponente siq

edhe shihet nga përmbledhja e tabelës 13.1.Vërejmë tabaelat e bilancit të pagesave janë

ndomjëherë të paraqitura në formë të korigjuar që ndan llogarinë aktuale në dy

pjesë(quhet llogaria kapitale dhe aktuale) dhe emërtimi që këtu quhet llogari llogaria e

kapitalit llogari financiare.Ne kujtojmë qasjen tradicionale e llogarisë së bilancit të

pagesave sepse në shumicën e literaturës sa i përket borxheve të vendeve në zhvillim

vazhdimisht është trajtuar dhe zakonisht është paraqitur në këtë formë.Llogaria është e

përqendruar në importin dhe eksportin e mallrave dhe shërbimeve,të hyarat nga

investimet,për shërbimet e pagesave të borxhit,dhe në remitancat dhe transferet neto

publike dhe private.Veçanërisht zvogëlimi i valutës së importeve nga eksportet(bilanci I

trgëtisë së mallrave kapitulli 12) dhe pastaj shtohet rritja e të hyrave nëpërmjet

investimeve neto të marra nga jashtë(p.sh dallimi në mes interest dhe pagesave të

79

dividentës në fondet e jashtme obligacioneve në fondet e jashtme,obligacioneve dhe

depozitave bankara të zotëruara nga shtetet në zhvillim dhe të sjellura në vend, në

krahasim me ato që janë jashtë shtetit, dhe këto sigurime, nëse ndonjë i huaj në shtetet

në zhvillim i riatdheson fitimet nga korporatat multinacionale).Nëse I marrim në

total(a+b+c tabela13.1) heq produktin; D shërbimet e pagesave të borgjit që e rishfaq një

komponentë të madh të shteteve të varfëra që janë në borxhe të rënda.Deficitet e

llogarive aktuale dhe e shton produktin E, remitancat neto private dhe publike dhe

transferet si paratë të dërguara në shtëpi nga shtetasit që punonë jashtë shteteve në

zhvillim(p.sh meksikanët në SHBA, algjerianët në Francë, pakistanezët në

Kuvajt).Rezultati përfundimtar(a-b+c-d+e ne tabelën 13.1) rendimenti I bilancit të llogarise

aktual-bilanci pozititv quhet tepricë, dhe bilanci negative mungesë.Llogaria aktuale na

lejon të analizojmë ndikimin e politikave të reklamave të ndryshme fillimish në tregtinë e

mallrave por poashtu të hyrat nga investimet indirekte, sherbimet e borxhit të pagesave

dhe transfereet private.

Llogaria kapitale(llogaria financiare) regjistron vlera nga investimet e huaja direkte(më

së shumti nga korporatat multinacionale), kreditë e huaja nga bankat ndërkombëtare

private, kredite dhe grantet nga qeveritë e huaja(në formë të ndihmës së huaj) dhe

agjencitë multilaterale si FMN edhe BB.Zbresim një artikull jashtëzakonisht të

rëndësishëm veçanarisht për shtetet e mëdha dibitore: quhet “rrjedha e kapitalit resident”

në tabelën 13.1.Vendosja e rëndësisë së saj në perspektivë gjatë krizës së borgjit ti vitit

1980, shtetet e pasura nga shtetet në zhvillim dërguan shuma të mëdha të parave në

llogaritë bankare të shteteve të zhvilluara, pasuritë e ndërmarrjeve, dhe fondeve çmimi I

detyruar: ikja e kapitalit vlerrësohet të ketë lartësinë e vlerës sa gjysma e borgjit total të

disa shteteve dibitore që jane në pikën më të lartë të problemeve.Fatura e kredive dhe

investimeve private dhe publike nuk rritet dhe ka qenë një kontribues I madh në

përkeqësimin e bilancit të pagesave të shumë shtateve ne zhvillim.Ikja e kapitait është

gjithashtu një problem i vazhdueshem ku qeveritë autokratike kanë një fuqi te

lekundshme.Bilanci I llogarisë kapitale llogaritet si produktet G+H-I-J ne tabelën

13.1.Përsëri,bilanci pozitiv është suficit dhe ai negative deficit.

Përfundimisht llogaria e parave ose reverva e llogarisë ndërkombëtare(artikulli

L),është artikull i balancuat( “gabimet dhe pjesët e lëna,” artikulli M që kordinon

pabarazitë statistikore ,por shpesh përdoret si autorizim për fshehje te rrjedhës së

paregjistruar kapitale) qe është ulur( shfaq rrjedhen neto të rezervave të

huaja)kurdoqofshin shpagime totale në llogarinë aktuale dhe kapitale e tejkalon faturën

totale. Tabela 13.2 prezanton një diagram të thjeshtë të përmbajtjes positive(kredi) dhe

negative(debi) të artikujve të balancuar në totalin e pagesave.Shtetet akumulojnë

rezervat ndërkombëtare të parave në ndonjë ose në të gjitha format e prezantuara(1)

valuta e fortë e huaj(fillimisht dollarin amerikan, gjithashtu jeni japonez funtën e

sigutë,ose euron Eurpiane ) sidoqoftë ato shesin më shumë jashtë se sa që blejnë(2) ari

80

i minierave brenda vendit, ose I blerë dhe(3)depozitat me FMN-n që vepron si bankë

rezervë për bankat qendrore të shteteve të veçanta.

Historia dhe Roli i Fondit Monetar Ndërkombëtar

Në korrik të vitit 1944,përfaqësues të 45 shteteve në Bretton Woods,në Hampshire, të

planifikojnë kushtet e bashkëpunimit ekonomik ndërkomëtar të pasluftës. Shkatërrimi i

ekonmisë nga kriza e madhe në vitet 1930, e vazhduar nga rrënimet e luftës së dytë

botërore,kishte dërguar drejt kolapsit tregjet financiare ndërkombëtare dhe vazhdoi në

rënien e volumit të tregëtisë ndërkombëtare.Fondi monetar ndërkombëtar (Fmn, ose

thjesht fondi) dhe Banka Botërore u krijuan që të rindërtojmë tregjet mallrave dhe kapitalit

dhe të kthejnë ekonomitë europiane të shkatërruar nga lufta. Ata caktuan rolet e FMN-së

dhe të Bankës Botërore të cilat ishin krejt të ndryshme , megjithëse në disa drejtime

kishin qëllim të plotësojnë njëra tjetrën.Ishte menquria e përhapur në kohën e

konferencës se Bretton Woods e cila I stabilizoi tregjet ndërkombëtare të kapitalit ishte

domethënëse për rifillimin e gjallërisë në tregëtinë ndërkombëtare dhe investime. Ky

shqetësim udhëheqi FMN-n drejt vendosjes e cila u bë përgjegjëse që ta monitorojë dhe

stabilizojë sistemin financiar ndërkombëtar përmes financave afashkurtëra të deficitit të

bilancit të pagesave. Roli plotësues i Bankës Botërore fillimisht përfshinte financimin per

rindërtimin e infrastrukturës shtetërore megjithëse ky rol është rritur në mënyrë të

ndjeshme me kalimin e kohës(shih kutinë 13.2 në faqen 645).Më vonë, marrëveshja

ndërkombëtare e tarifave dh tregëtisë(GATT) ishte vendosur dhe udhëhequr për

themelimin e organizates tregëtare nderkombëtare(ËDO).Pjesëmarrësit e konferencës

së Bretton Woods vendosën një sistem fiks të normave të këmbimit me të cilin secili vend

ishte I nevojshëm të fiksoj vlerën e monedhave në dollarin amerikan, e cila ishte e

konvertueshme direkt ne ari 35$ për ons.Fillimisht,ishte përgjegjësi e FMN-së të

financojë bilancin e deficitit të pagesave që dalin si pasojë nga normat e varura të

këmbimit, rol I cili zgjati deri në vitin 1971,kur sistemi u braktis ku normat e këmbimit

fleksibil zunë vendin esaj.

Në vitet e 1970-ta një këmbim I recesionit botëror dhe i rritjes së çmimmeve të

karburanteve, dhe rënia e eksporteve për disa nga vendet e zhvilluara,udhëheqi drejt një

deficiti të madh të bilancit të pagesave në shumicën e këtyre shteteve.Financimi nga FMN

është I kushtëzuar në kuptimin që vendet marrëse të përmbushin kërkesat të bazuara për

qëllimin e huave, të njohura si kushtëzime.

Këto kushtëzime janë të menduara për rritjen e efikasitetit të burimeve të FMN-së

përmes sjelljes së volitshme inkurajuese në pjesën e borxhit të qeverive në përballimin

e problemeve të vazhdueshme në bilancin e pagesave.Sepse kushtet e kushtëzuara

shpesh janë konsideruara drakoriane,imponojnë mundim të madh në ekonimitë e varfëra

familjare në ekonmitë në borxhe,ata kanë mbetur në një diskutim të jashtëzakonshëm.Një

tjetër zhvillim I rolit të FMN ishte “mbikqyrja” e politikave makroekonomike të secilit vend

81

anëtar por në praktikë me një theks të veçantë në shtetet kryesore të zhvilluara në rritje

FMN involvohet në proceset e zhvillimit.Fondi gjithashtu e ka zgjeruar rolin e tij në

shërbimet e informative për depozitat për publikun dhe asistencë teknike për qeveritë e

vendeve në zhvillim.

Nga viti 1982, mospagimi i shpejtë nga borgi I rëndë vendet në zhvillim përjetuan

inflacion të lartë,tregje të dobëta të eksportit,rënie e kushteve të tregëtisë, deficit i madh

i qeverive ishte kërcënim të destabilizojë tregjet ndërkombëtare fianciare. Ashpërsimi i

krizës u intensifikua në vendet në zhvillim në mënyrë të shpejtë u tkurrën burimet e

fondeve private,reduktoi nevojën e likuiditetit në krizën e shërbimeve që të shmang

mospagimin dhe prandaj kërcënohej dështimi i sistemit ndërkombëtar të kapiatlit të

tregjeve,FMN ka marrë masat e jashtëzakonshme që të bëhet rregullimi.Një rol i ri ishte

instrument në rikonstrukturimin dhe financimin e borxhit të vendeve në zhvillim gjatë

krizës së borgjeve të viteve 1980-ta kriza e valutës aziatike e viteve 1997-1998, dhe kriza

globale fiananciare e cial filloi në vitin 2008. Në vitet 1997-1998 kriza financiare e Azise,

noramlisht në performancë të lartë të vendeve si Korea e Jugut Indonezia dhe Tailanda

duhej të huazonin nga FMN në kushtet e ashpëra për shkurtimet e shpenzimeve të

qeverive, rritjes së taksave, rritjes së normave të interest, dhe reformë të gjerë

strukturale.Gjerësisht pamja e mabajtur në këto vende dhe në mesin e kritikave të

jashtme ishte në jofokusin e FMN ,shkaktoi ashpërsi te madhe dhe recesione të

panevojshme kryesisht qeveritë përgjegjëse përgjatë gjithë Azisë dhe gjetiu punuan të

përshpejtojnë eksportet, të paguajnë huatë nga FMN,dhe të rrisin rezervat e valutave të

huaja si një nga faktorët e rritjes së trgëtisë së tepricave nga regjioni I Azisë Lindore.Kjo

gjithashtu rriti shqetësimet e FMN dëshironte të regjistronte më pak hyrje me huadhënësit

e shquar të saj.Nga viti 2006, pas disa viteve të stabilitetit relative roli i FMN ishte një

pyetje e re. Si i tillë zyrtrisht Mervyn King, si guvernator i bankës së Anglisë argumentoi

se FMN duhet tu jepte vendeve të mëdha në zhvillim sic janë Kina, India, dhe Brazili një

zë më I madh në qeverisje (nganjëherë quhet “aksionet dhe karriget” si mbikqyrje).

Propozimet e rritjes së FMN është “mbikqyrja” fletët e bilancit të zhvilluar siç dihet

shtetet në zhvillim kanë qenë një tjetër temë e debatit disa vëzhgues pajtohen se reforma

e FMN do të sigurojë shërbime globale publike nga publikimi I informative ekonomike dhe

analizave të pavarura,duke ofruar këshilla private për qeveritë e vendeve anëtare si

shërbime ndërqeveritare që përpjekjet bashkëpunuese të kapërcejnë dështimet e

kordinimit në aranzhimin e politikave dhe në rregullimin e mospagesave, si kreditor te

resoreve të fundit.Shumica e vendeve pasura duken të gatshëm të ngritin zërin për

zhvillimin e vendeveve kryesore por më pak të hapura që ti japin FMN autoritet më të

madh këshillues rreth ekonomive të tyre.Mundësia qe FMN të luajë sukseshëm rolin e

një banke qendrore të pavarur është qujatur nga disa vëzhgues edhe më e

dobët.Megjithëse ky debat ka ngecur gjatë krizës financiare të vitit 2008,FMN ishte

ezgjeruar përsëri në resurse dhe staf.

82

Një Ilustrim Hipotetik Deficitet dhe Borxhet

Një shembull numerik mund të jetë i dobishëm në këtë çështje.Në tabelën 13.3, tabela

e bilancit hipotetik të pagesave për vendet në zhvillim është portretizuar.Së pari,nën

llogarinë rrjedhëse, janë dhjetë milionë $ mallra tregtare negative bilanci përbëhet nga 35

milion të mallrave të arkëtuaranga eksporti(të cilat mbi 70%-25 milionë dollar-janë

përfitime nga bujqësia primare dhe produktet e lëndësnse parë), zbresim 45 milione $

pjesën më të madhe të prodhimit të konsumuar, mesatar, dhe pagesat e importit të

kapitalit të shërbimeve.Nga ky total ne kemi shtuar 5 milionë $ në pagesat për shërbimet

e firmave të huaja të anijeve dhe 1 milionë $ nga arkëtimet e hyra të investimeve duke

përfaqësuar interesat neto të transmetueshme në pronat e jashtme, duke zbritur 15

milionë $ nga borgji I pagesave të shërbimeve që këtë vit përfaqësojnë kostot e interesave

të akumuluara nga borxhi i jashtëm në shtetet në zhvillim dhe duke shtuar 2 milionë $

nga remitancat dhe transferet e arkëtuara të nxjerra nga pagesat e brendshme të

punëtorëve që jetojnë jashtë shtetit te cilët dërgojnë në shtëpi një pjesë të ftimeve të tyre.

Së bashku të gjithë këta artikuj të ciliët e rrisin deficitin e llogarisë rrjedhëse në 27

milionë $.Kthehemi tani në llogarinë e kapitalit, ne shohim se është një hyrje neto e 7

milionë $ të investimeve të huaja private, që përbëjnë 3 milionë $ të uinvestimeve direkte

të korporatave multinacionale ne formë të fabrikave të reja dhe 4 milionë $ në huazimet

private(nga bankat komerciale ndërkombëtare) dhe protofolet private(aksioneve dhe

obligacioneve) investimet e huaja individuale dhe fondet reciproke(shihet në kapitullin

14).Aty kemi edhe hyrjen neto positive 3 milionë $ nga huat publike në formën e ndihmave

nga të huajt dhe asistenca e agjensive te shumaneshme shënojmë se kemi të hyra bruto

prej 9 milionë $ në huazimet publike dhe grantet është pjesërisht I mënjanuar prej 6

milionë $ të llogarisë rrjedhëse që përfaqëson amortizimin(reduktim actual) ishkredituesit

kryesor.Siq shihet, në tabelën 13.4, e cila mbulon peridhën e krizës së borgjeve të viteve

1980-ta këto shifra ishin përmbytur në vitet 1980-ta-rrjedha e pagesëes së akumuluar të

borgjeve tejkaloi hyrjen e ndihmave si të hyra publike dhe rifinancimet e reja të kredive

bankare. Si rezultat 35.9bilion$ tranferet neto nga vendet e zhvilluara në vendet në

zhvillim në vitin 1981 u bënë 22,5bilion$ tranfere nga nga vendet e varfëra në vendet e

pasura ne vitiet 1990( ato u kthyen në positive përsëri në vitet 1990-ta deri te problemet

e reja emergjente substanciale për disa vende në mes të viteve 1997

dhe2002).Rikthehemi në tabelën 13.3 , ne shohim një arsye të madhe të rrjedhes së

cuditsme të kapitalit të kapiatlit financiar nga vendet e varfëra në vendet e pasura ishin

në nivele shumë të larta nga rrjedhja e kapitalit për kokëtë banorit.Ky kapital I cili është

larguar është vlerësuar të arrijë shumën gati 100bilion$ gjatë pjesës së parë të viteve

1980-ta nga vetëm 5 vende pjesëmarrëse të përfshira(Argjentina,Brazili,Meksika,Filipinet

dhe Venezuela) dhe gati 200 bilion gjatë periudhës 1976-1985.Në tabelën 13.3 është e

listuar nje rrjedhje prej 8 milion$.Rezultat i bilancit pozitiv të llogarisë rrjedhës është

2milion$,bilanci total I llogarisë rrjedhëse ka një deficit prej 25milion$.

83

Çështja e deficit të pagesave

Disa çështje të politikave fillestare

Që të financojmë 25milion$ të bilancit të kombinuar negative të llogarive kapitale dhe

rrjedhëse,vendi ynë hipotetikisht duhet të barazojë poshtë 25milion$ nga pronat e

bankave qendrore të rezervave zyrtare të monedhave.Si të tilla rezervat konsistojnë në

ari,pak monedha të huaja dhe marrja e rregullave të vecanta të FMN-aë(keto do të jenë

të sqaruara shkurt).Rezervat ndërkombëtare shërbejnë për vendet me qëllime të njejta

që llogaritë bankare të shërbejnë për individët.Ato mund të terhiqen në faturat e pagesave

dhe borxheve,ato janë rritur me depozitat që përfaqësojnë eksportin neto të shitjeve dhe

hyrjeve të kapitalit,dhe ato mund të përdoren si shtesë të huazojnë rezerva plotësuese.

Prandaj ne shohim ,se bilanci i llogarisë aktuale+bilanci I llogarisë kapitale duhet të

mënjanohet nga bilanci i llogarisë së parave në dorë.Kjo është shfaqur nga ulja neto 25

milion$ në rezervat zyrtare monetare.Nëse shteti është shumë i varfër është e mundshme

të ketë shumë të limituar për këto rezerva.Ky bilanc i përgjithshëm i deficit të pagesave

prej 25 milion$ prandaj mund të ketë vend për presione të rënda në ekonomi dhe mund

të jetë një pengesë e madhe për kompetencat e vendeve që të vazhdojnë importin e

kapitalit të nevojshëm dhe mallrave të konsumit.Në më pak vende te zhvilluara të botës

të cilat duhet të importojnë ushqim për të ushqyer popullatën e uritur dhe posedojnë

rezerva të të limituara monetare,të tilla si deficit i pagesave mund të sjellin katastrofën

për miliona njerëz.Duke përballuar daljen ose deficitin e bilancit të pagesave të projktuar

dhe kombinuara të llogarive të aktuale dhe të llogarive të kapitalit,shtetet në zhvillim kanë

opsione të shumëllojshme të politikave.

Për një gjë,ata mund të kërkojnë të përmirësojnë bilancin e llogarisë së pagesave dhe

llogarisë aktuale duke promovuar rritjen e eksportit ose duke limituar importet(ose të

dyjat).

Në rastet e mëparshme,aty është një zgjidhje më tepër e përqendruar në rritjen e

eksporteve të produkteve primare dhe sekondare.Në rastin e fundit,politika e

zëvendësimit të importit(mbrojtja dhe stimulimi I industrisë së brendshme të zëvendësojë

paraprakisht importin e mallrave të prodhuar në tregjet locale ose tarifa selective dhe

kuotat fizike ose ndalimin e importimit për mallrt të vecanta duhet pranuar.Ose shtetet

mund të kërkojnë të arrinë objektivat e dyfishta stimulative duke ndryshuar normat zyrtzre

të kursit të valutave megjithese zhvlerësimi actual I ul cmimet e eksporteve dhe rrit

cmimet e importeve.Në mënyrë alternative ose të nëkohësishme do të mund të kërkojnë

kredi dhe asistencë nga BB dhe FMN.Tradicionalisht ka qenë e nevojshme që vendet

të ndjekin politika shumë kufizuese fiskale dhe monetare.Këto janë quajtur politika

stabilzuese nga FMN; dhe cilësohet rregullim strukturor nga Banka Botërore(shih kutinë

13.2) e cila ka bërë rregullimin strukturor të kredive si pjesë e procesit.Politika stabilizuese

84

dhe rregullimet strukturore,si paketë e dyfishtë në parakushtet për marrjen e

kredive,gjerësisht janë referuar si kushtëzime.Këto politika janë projektuar të reduktojnë

kërkesat e brendshme ashtu si dhe importet më të ulëta dhe të reduktojnë presionet e

inflacionit të cilat mund të kontrib ojnë në normën e kursit të mbivlerësuar e cila ka

ngadëlësuar eksportet dhe ka promovuar importet.Në vitet e fundit,këto institucione kanë

treguar disi më pak politika por akoma nuk është e qartë nëse ky trend do të

vazhdojë(shih kutinë 13.2)

Historia dhe roli i Bankës Botërore

Përgjatë këtyre viteve struktura instituciona e Bankkës Botërore ka ndryshuar në

mënyrë të konsiderueshme(gjerësisht referohen në qarqet e zhvillimit thjesh banka)

përbëhet prej 5 organizatave të ndara.Fillimisht, tetë gjitha bankat,huadhënia ishte

kanalizuar përmes Bankës Botërore për rindërtim dhe zhvillim(IBRD),dega e Bankës

Botërore u themelua si vazhdim I Bretton Ëoods(I prezantua në kutinë 13.1).Në kohe,

shqetësimi kryesor ishte rindërtimi I ekonomive të shkatërruara gjatë luftës së II

botërore.Kreditë janë ofruar me kushte komerciale për qeveritë huamarrëse ose

ndërmarrjet private të cilat kanë marrë garancitë qeveritare,por normat janë modeste për

shkak të vlerësimit për kreditë e larta bankare për huazime të veta.Kryesisht për shkak të

suksesit të palnit Marshall,rikonstrukturimi i Europës filloi të bëhej fakt I kryer I viteve të

vona të 1950-ta;koha në të cilën BB e kthen fokusin e saj primar drejt investimeve në

ekonomitë e varfëra.Në vitin 1960,agjencioni ndërkombëtra I zhvillimit(IDA) ishte

themeluar të sigurojë kredi koncesionale në vendet në të cilat të hyrat kapitale jnaë në

një nivel kritik.Këto kushte të favorshme përfshinë shlyerjen e borxhit në disa periudha

në kohë më të gjatë se kreditë e IBRD dhe pa interes.Kushtet e preferuara janë rezultat I

vlerësimeve për të ardurat e ulëta të vendeve që janë të paafta të huazojnë me normat

komerciale sepse ato janë më shumë ekonomi të dobëta dhe rikthimi I financimeve për

investim ka gjasa pak të ndodhë.Në viti 1956,korporta ndërkombëtare e financave(IFC)

ishte krijuar të jape në menyrë direkte si blerje për ndërmarrjet private.Përmes

mbishkrimit ose barazisë së pronave,është I aftë në marrjen e intersave të drejpërdrejta

në marrjen e huave të rris shpërblimet e investimeve të BB.Dy antërësimet më të vogla

janë Agjencia Grantuese e Investimeve Multilaterale(MIGA) dhe Qendra Nsërkombëtare

për marrëveshjen e investimeve kontektstuale(ICSID).

Në dy dekadat e para pas luftës së II botërore pjesa më e madhe e BB merrej me

huadhënie të cilat ishin përdorur të finanacojnë ndërtimin e infrastrukturës të lidhura me

energjinë dhe transportin,ose me shumicen e infarstrukturës së Europës që ishte

shkatërruar.Presionet në rritje që të rritet rrjedha e fondeve për shtetet e varfëra, për të

vazhduar ringritjen e ekonimisë së Europes,udhëheqja drej modelit të njejtë të

investimeve në shtetet në zhvillim.Ishte vërejtur ,se megjithatë ,investimet e

infrastrukturës dështuan të prodhojnë rikthimin e njejtë sin ë Europë kryesisht për shkak

85

të mungesës së institucioneve strukturore dhe punës së menqur.U bë e qartë se

riorganizimi I investimeve me prioritet të vecantë ishte I nevojshëm për regjionet në

zhvillim.Qe nga periudha e kaluar,fokusi i BB ka pësuar ndryshime periodike nga që ajo

që do të kishte qenë më e saktë të thuhej se banka ka shtuar më shumë aktivitete të cilat

kanë baraktisur ato të vjetrat.”Fokusi I dekadës” ëshhtë mënyrë e thjeshtë që e

karakterizon evulicionin e BB aktivitet I favorizuar nga disa ekonomistë të bankës. Në vitet

1950-ta, fokusi ishte në kapitalin fizik;banka filloi kreditim të njejtë për numrin në rritje të

shteteve në zhvillim për infrastrukturë, sic janë rrugët ,rrjeti elektrik, dhe më vonë gjithjë

e më shumë për investimet bujqësore që të ndihmojnë rritjen e eksportit.Në vitet e vona

të 1960-ta kur Robert Mc Namara u bë president i saj për herë të parë banka filloi të ketë

vëmendje direkte në reduktimin e varfërisë dhe kështu vendosi prioritet zhvillimin rural.Në

focus ishte në përmirësimin e qasjes në burimet e zhvillimit për fermeët e vegjël të cilët

kanë qenë të anashkaluar në projektet e mëhershme të zhvillimit;suksesi ishte i

kombinuar mirë sidoqoftë huadhënia bujqësore ra në mënyrë drastike në vitet

pasuese.Por u bë një punë e respektuar për të varfërit përgjatë viteve 1970-ta, dhe nga

banka u quajt periudha në fokusin njerëzor dhe shërbimet mjeksore.Por kritikët

argumentuan se këto përpjekje ishin të paefektshme për shkak të dështimit të punës

direkte me njerëzit që jetonin në varfëri dhe përfshinë kufizimet e tyre,dhe të merren vesh

me elitat të cilat minimizuan ose hargjuan burimet nga projektet.Në vitet 1980-ta, borgji

dhe financat ishin në focus.Në vitet 1970-ta, dhe në vitet e hershme te viteve 1980-ta,

shtetet në zhvillim morën sasi të madhe të borxhit.Banka filloi te koncentrohet ne

rregullime strukturore të kredive-kreditë e mëdha të cilat vinin me kritere të sigurta me atë

se çka vendi mund të bëjë me këto para, dhe çfarë lloji të politikave kanë nevojë ata të

implementojnë, pikësëpari fokusimi në liberalizim dhe privatizim.Aktivitetet e bankës u

bashkuan në një shtrirje të madhe me fondin në këtë periudhë dhe ishin kritikuar rëndë

nga disa ekonomistë të specializuar dhe nga vendet në zhvillim.P.sh, të varfërit ishin

dëmtuar me theks nga politikat si “mbulimi I kostos” per shërbimet të cilat në disa raste

në Afrikë dhe në vendet e tjera ishte pritur të rrisë tarifat e shkollimit dhe kujdesit

shëndetësor.Qëllimi I reduktimit të borxhit ishte shpesh i qartë;përfituesit fillestarë duhet

të përfshihen bankat e huaja “Rregullimi strukturor” ishte projektuar të promovojë

ristrukturimin fundamental të ekonomive të vendeve të rrënuara nga tregtia e

vazhdueshme dhe deficit buxhetor duke përmirësuar politikat makroekonomike me theks

në mobilizimin e brendhëm të kursimeve përmes politikave fiskale de monetare, duke

përmirëësuar efiçencën e sektorit public duke theksuar vendosjen e çmimeve alokimet e

investimeve publike dhe përmirësimin e efiçencës së ndërmarrjeve publike, përmirësimin

e produktivitetit të investimeve në sektorin publik duke liberalizuar tregtinë dhe politikat e

brendshme ekonomike, dhe duke reformuar aranzhimin e institucionve të mbështesin

rregullimin e institucioneve.Kritikat e programeve të rregullimit strukturor u bë për faktin

se ato shpesh shpien në rritjen e vështirësive për shtetet shumë të varfëra në rastet kur

kanë rezerva thelbësore të fituara nga progresi i mëhershëm ekonomik.Në mesin e viteve

86

të 1990-ta, banka rifilloi një fokus më të madh në varfëri.Presidenti James Wolfensohn,

në atë që banka e quante dekada sociale udhëheqi zgjerimin e fokusit në mbrojtjen

sociale.Dhe pas disa viteve në të cilat disa borgje të rënda të vendeve të varfëra panë

pak zhvillim dhe pak progress në pagimin e kredive dokument i srategjisë për reduktim

të varfërisë(PRSP) afrimi ishte prezantuar bashkë me FMN-në.Gjithashtu qëllimi të

permirësohen në këtë eksperiencë ka mbetur shumë i pababarabartë është e qartë sepse

është lidhje e dobët në buxhetin aktual.Sidoqoftë ngarkesat e borxhit kanë filluar të ulen

në Afrikë përgjatë viteve 2000-ta përmes disa iniciativave.Banka ishte nganjëher e

kritikuar në këtë periudhë për vendosjen e forcës së vogël në institucionet qeveritare në

nxitjen e zhvillimit siq janë kordinimi dhe politikat industriale.Në fillim të viteve 2000-ta

gjithashtu u pa një fokus në luftimin e korrupsionit dhe përmirësimin e qeverisjes në

përgjithësi dhe menaxhimi i programeve në veçanti.Aktualisht, banka është duke e

pozicionuar veten e saj në mallrat publike botërore duke u fokusuar në zgjidhjen e

financimit të krizave financiare, vaksionimin e sëmundjeve, dhe ngritjen e ngrohjen

globale, ku zyrtarisht në bankë shohin mundësitë për rritje të mandatit të saj.

Së bashku me FMN-në zgjerimi I votimeve të aksioneve dhe karriget e bordit janë në

axhendën e BB

Përveq kësaj shtetet në zhvillim mund të provojnë të përmirësojnë bilancin e tyre të

llogarisë së kapitalit duke inkurajuar më unvestime të huaja direkte ose investime

protofolio, duke huazuar nga bankat komerciale ndërkombëtare ose duke kërkuar me

shumë asistencë të huaj publike(aid).Por as investimet e huaja private as shumica e

asistencës së huaj private nuk vjen në formë të dhuratës(grante të plota).Arkëtimi I

ndihmave të huazimeve nënkupton domosdoshmërinë e pagesave të ardhshme te

shumës kryesore dhe të interesave.Në mënyrë të drejtpërdrejt invesimet e huaja

produktive si ndërtimi i fabrikave detyrojnë riatdhesimin e mundshëm në një proporcion

mjaft të madh te fitimeve të ndërmarrjes në pronë të huaj.Siq shihet ne kapitullin 14

inkurajimi i investimeve të huaja private ka implikime më të mëdha se sa transferi i

thjeshtë i financave ose burimeve të kapitalit fizik.Përfundimisht shtetet në zhvillim mund

të kërkojnë të modifikojnë impaktin e dëmshën të bilancit të dëmshëm të deficitit të

pagesave duke zgjeruar fondet e rezervave të tyre monetare.Një mënyrë e bërjes së

kësaj është përmes përvetësimit të pjeses më të madhe të “arit letër” ndërkombëtar e

njohur sit ë drejtat special të tërheqjes së(SDRs) tradicionalisht, në punën e sistemit

monetar ndërkombëtar, vendet me deficitin e tyre në bilancin e pagesave e kishin të

nevojsheme të paguajnë për këto deficite duke tërhequr rezervat e tyre zyrtare dy asetet

monetare kryesore, arit dhe dollarit amerikan.Por me rritejn e volumit dhe vlerës së

tregtisë botërore një asset I ri ndërkombëtar nevojitej të plotësoj aksionet e limituara të

arit dhe dollarëve.Si pasojë, në vitet 1970-ta FMN-së I ishte dhënë autoritet të krijojë të

drejtat e veçanta.Këto asete ndërkombëtare përmbushin disa nga funksionet e arit dhe

dollarëvebnë vendosjen e bilancit tëë llogarisë së pagesave.Vlera themelore e tyre në

87

shportën e monedhave (një peshim mesatar të vlerës së katër monedhave të Shteteve

të Bashkuara, dollari, euro,funta dhe jeni japonez) dhe pretendojnë përbërjen e FMN-

së.Ato ndoshta në këtë mënyrë të këmbimit të konvertimit të monedhave të vendosura

në transaksionet kryesore ndërkombëtare.Që nga nëntori I vitit 2010 së pari dollari

amerikan kishte vlerën 0.65 SDR.Reagimi I krizave financiare globale kishte ngritur vlerën

e SDr-së gati dhjetëfish ne 316 bilionë.

Momentalisht, FMN është duke shikuar një zgjidhje financiare ndërkombëtare nën

drejtimin e SDRs.

Për të patur një përmbledhje të disa koncepteve dh çështjeve bazike të bilancit të

pagesave që ka të bëjë me të dy mallrat tregëtare dhe rrjedhën ndërkombëtare të

burimeve financiare, ne mundemi të shqyrtojmë shkurtimisht disa trende të bilancit të

pagesave të vendeve në zhvillim dhe fokusin e vëmendjes tonë për të analizuar në detaje

problemet e borxhit.

Trendet në Bilanc dhe Pagesat

Për shumicën e vendeve në zhvillim,viti 1980 ishte një periudhë jashtëzakonihst e

vështirë në llogaritë e bilanceve dhe pagesave të tyre në pjesën tjetër të botës.Pra vitit

1980,strategjia e zhvillimit konvencional operativ e kishin vendet në zhvillim me deficite

të konsiderueshme të llogarisë aktuale për importet e kapitalit dhe të mirave mesatare

që ishte e nevojshme të sigurojë makineri dhe pajisje më të mëdha për idustralizim të

shpejtë.Më të shumta ishin fitimet e pagesave të eksportit por jo të gjitha nga kët

importe.Financimi për këtë deficit si pasojë e një burimi të madh të transfereve në

llogarinë kapitale në formën shtet për shtët(bilateral) ndihmat e huaja të investimeve

direkte private nga korporatat multinacionale, kreditë private nga bankat ndërkombëtare

për të dy qeveritë e vendeve në zhvillim dhe bizneset lokale, dhe kreditë ndërkombëtare

nga BB dhe agjencitë e tjera të zhvilluara ndërkombëtare.Tepricat në llogarinë kapitale,

ishte si kompensim tipik për llogarinë aktuale të deficitit kështu që ky fond ndërkopmbetar

ishte akumuluar.

Megjithatë gjatë viteve 1980-ta eksperienca e botës në zhvillim ishte një dëmtim i

konsiderueshëm në të dyja bilancet aktual dhe të kapitalit.Në tabelën 13.4 paraqiten

komponentët e transfereve neto të llogarisë kapitale(që përfshin gjitçka në tabelën 13.3

përveq investimeve të huaja private) rikthimi i ashpër i një fillimi negative në vitin

1984.Tranzicioni i përgjithshëm arriti shumën 68 bilionë dollar, si krahasim pozitiv 33.2

bilionë dollar bilanci i llogarisë kapitale në vitin 1978 me bilanc negative 35.2$në vitin

1988.Ndërkohë në një periudhë teprica e madhe e llogarisë rrjedhëse, që reflekton

tëresinë e OPECU-t lulëzimin e të ardhurave të eksportit të viteve 1979-1980, kthimi

negative i befasishëm u shfaq në vitin 1981 siç është ilustruar në tabelën 13.5, qëndroi

negative deri në vitin 2000. Një shqetësim I vazhdueshëm ishte bilanci pozitiv në kohët e

88

fundit(jashtë Afrikës )ishte me shumë i mundshëm deficit I tregëtisë së ShBA.

Eksportuesit e mallrave gjithashtu në kohët e fundit ishin rritur nga rritja e kërkesës në

një shkallë të lartë të vendeve në zhvillim,sidomos në Kinë.Arsyeja për rënien e bilancit

në llogarinë rrjedhëse në vitet 1980 përfshirë(1) rënie dramatike e çmimeve të përfshirë

naftën,(2)rënia globale në vitin 1981-1982,që e shkaktoi shtëngimi i përgjithshëm i

tregjeve botërore; rritja e mbrojtjes në botën e zhvilluar kundër eksportit të vendeve në

zhvillim(4) disa mbivlerësime të ashpëra të normave në mbivlerësim të ekonomive të

vendeve në zhvillim siç është Argjentina.Këto rezerva në vitin 2000 në tepricat e mëdha

të llogarisë rrjedhëse në të ardhurat e mesme të shumë shteteve.Në shumicën e rasteve

si pasojë e krizës financiare globale përkohësisht shhumë të vogël.

Llogaria kapitale kthehet në mënyrë dramatike në vitin 1980 si kombinim i rezultateve

të rritjes së shërbimeve të borxhit të obligacioneve në shtetet në zhvillim,rënia e madhe

e huadhënies nga BB dhe ikja massive e kapitalit.Gjatë viteve 1980-ta këta faktorë ktheu

se çka kishte ndodhur më parë me bilancet vjetore,burimet rrjedhëse nga 25bilion$ në

35 billion nga vendet nga zhvillimi në botën e zhvilluar.pas këtyre trendeve megjithëse

dilemat e eefekteve të mëdha negative të borxhit të vendeve në zhvillim-historikisht

problem I përsëritur me një mësim të rëndësishëm për politikat e vendeve në zhvillim.

Akumulimi i Borxhit dhe Krizat Emergjente të Borxhit

Bakgraundi dhe Analizat

Akumulimi i borxhit të jashtëm me fenomenin e vendeve në zhvillim në një shkallë të

zhvillimit ekonomik ku furnizimi me kursimet e brendshme është në rënie,llogaria aktuale

e deficitit të bilancit të pagesave është e lartë, ku importi i kapitalit është i rëndësishëm

për rritjen e burimeve te brendshme. Në fillimet e viteve 1970-ta borxhi i jashtëm i vendeve

në zhvillim ishte relativisht i vogël dhe kryesisht është një fenomen zyrtar shumic ae

kreditorëve janë të qeverive të huaja dhe instuticionet financiare ndërkombëtrae sic

janë:FMN,BB dhe bankat e zhvilluara rajonale.Shumica e kredive janë lëshuar(me

interest ë ulët) dhe qëllimet e zgjeruara për implementimin e projekteve të zhvilluara dhe

zgjerimin e importit për të mirat kapitale.Megjithatë gjatë viteve të vona të 1970-ta dhe

vitet e hershme të viteve 1980-ta, bankat komerciale filluan të luajnë një rol të madh në

huadhënien ndërkombëtare në reciklimin e tepricës të vëndeve të OPEC-ut”dollarët e

naftës” dhe ceshtjet e përgjitshme për qëllimet e kredive të vendeve në zhvillim të sigurojë

mbrojtjen e bilancit të pagesave dhe rritjen e sektorit të eksportit.

Sidoqoftë huamarrja nga të huajt mind të jetë e lartë e dobishme për të siguruar burime

te domosdoshme për të promovuar rritjen dhe zhvillimin ekonomik, ku menaxhimi I dobët

mund të jetë shumë I kushtueshëm.Në kohët e fundit,këto shpenzime i kishin tejkaluar në

një mase të madhe dobitë për shumë shtete në zhvillim.Kostoja kryesore ishte e lidhur

me akumulimin e shëërbimit të borgjit të jashtëm.Shërbimi i borgjit është paguar për

89

amortizim(likuidim i principalit) dhe akumulimi i interest; është ngarkuar me kontratë fikse

për hyrjen reale të brendshme dhe kursimin.Si madhësia e rritjes së borgjit ose si shkak

i rritjes se normës e interest janë të hyra dhe kursime.Me fjlaë të tjera shërbimet e

obligacioneve të borgjeve mund ti mas përmes përfitimeve të borgjeve importet e

cunguara,ose më tej të huaja të jashtme.Në rrethana të zakonshme shumica e

shërbimeve të obligacioneve të borgjit hasen në fitimet e eksportuara.Gjithsesi

marrëveshja e importeve duhet të ndryshojë ose normat e interest duhet të rriten në

mënyrë të konsiderushme,duke shkatuar ngritjen e pagesave të shërbimit të borxhit,ose

fitimet e eksporteve duhet të zvogëlohen,vështirësitë e shërbimit të shërbimeve të borxhit

ka mundësi të rriten.Së pari , është e nevojshme të kuptojmë konceptin fundamental si

tranferi bazik.Transferi bazik i një shteti është definuar si vlera neto e shkëmbimit të

huaj,hyrjet dhe daljet kanë të bëjnë me huanë ndërkombëtare është uniform si ndryshimi

në mes hyrjes kapiatle dhe neto pagesat e intersit në borxhin e akumuluar egzistues.Hyrja

e kapitalit neto është tjeshtë dallimi në mes hyrjeve bruto dhe amortizimi në borxhin e

kaluar tranferi bazik është një koncept i rëndësishëm sepse përfaqëson shumën e

shkëmbimit të huaj veçanërisht një vend në zhvillim është duke rritur ose humbur çdo vit

nga ngritjet kapitale ndërkombëtare.Siç do të zbuloni së shpejti, transferi bazik do të

kthehet negativisht për shtetet në zhvillim në viti 1980-ta, duke shkaktuar humbje të

shkëmbimit të huaj dhe rrjedhën kapitale.

Fn, shfaqet si normë e ngritjes së borxhit të jashtëm total,dh eta lëmë D të përfaqëson

borxhin total të akumuluar të jashtëm. Nëse d është norma e përqindjes së rritjes në atë

borgj total atëherë Fn=dD.

Sepse interesi duhet paguar çdo vit në borgjin e akumuluar, le ta lëmë R=norma

mesatare e interest atëherë rD mat pagesat e interesit total statistikor.Transferi bazik BT

është thjesht hyrja e kapitalit neto minus pagesat e interest, ose BT=Dd-rD=(d-r)D.

BT do të jetë positive nëse d>r, dhe shteti do të rrisë shërbimin e huaj.Gjithsesi,nese r>d

transferi bazik kthehet negative dhe vendi humb shkëmbimin e huaj.Çdo anlizë e zhvillimit

dhe perspektivës për krizën e borxhit kërkon një konstatim të faktorëve të ndryshëm që

shkaktojnë d dhe r te rriten dhe të bien.Në fazat e hershme të akumulimit të borxhit kur

një shtet në zhvillim ka realativisht borxhin total të vogël,D norma e rritjes,d, ka mundësi

të jetë e lartë.Gjithashtu , sepse shumica e akumulimit të fazës së parë të borxhit vjen

nga zyrtzri,(krahasuar me privatin) burimet në formën e ndihmës së huaj bilateral dhe

huaja e BB shumica është shkaktuar në termet koncesionare- që është në tregjet nën

nivelin e normës së interesit në periudhat e ripagesave të gjata.Si pasojë e, r është

plotësisht e ulët dhe në çdo rast më pak se d.Për aq kohë sa borgji akumuluar është

duke u përdorur për projekte të zhvillimit të produktit r me normat e kthesës në tejkalimin

e r,shkëmbimit të huaj të shtuar dhe rritjes së borgjit të huaj përfaqësuar nga transferi

bazik pozitiv nuk paraqesin problem për faturat e vendeve.Në fakt, siq kemi treguar në

kapitujt e mëparshëm, proçesi I akumulimit të borgjit për investimet e prodhimit në vendet

90

rurale dhe urbane përfaqësojnë një produkt esencial në çdo strategji në zhvillimin

afatgjatë.

Një problem serioz mund të vijë gjithsesi kur(1) borgji i akumuluar bëhet shumë i madh

pra ajo është norma e rritjes, d, natyrisht fillon të bie si rritja relative e amortizimit e hyrjeve

të reja bruto;(2) burimet e ndryshimit të huaj capital nga afati i gjatë “rrjedha zyrtare” fiks,

termet koncensionare në afatin e shkurtër normat e ndryshme të huave të bankës private

i vë normat e tregjeve qe shkaktojnë r të rritur;(3) shteti fillon të provojë bilanc të rëndë të

problemeve të pagesave të çmimeve të artikujve dhe tregjeve shpejt përkeqësohen;(4)

rënia globale ose goditjet e jashtme si ngritja e çmimit të naftës ngritja e hyrjeve të normës

së interest në SHBA që huatë e normave të ndryshme private janë të bazuara ose një

ndryshim I papritur në vlerën e dollarit në të cilin shumica e borgjeve janë të emërtuara,

të vendit;(5) humbja e besimit në aftësinë e shteteve që t’i ripaguajnë të rezultuara nga

pika 1,2,3,4, ndodh të shkaktoj që bankat ndërkombëtare private të heqin rrjedhën e tyre

të huave të reja; dhe (6) shkalla e konsiderueshme e kapitalit ishte konkluduar nga

banorët lokalë për arsye politike ose ekonomike pritja e devalvimit të valutave të dërguara

shuma të mëdha jshtë shtetit për të investuar në sigurimin financiar në shtetet e zhvilluara,

pasuria reale, llogaritë e bankës.Të gjashtë faktorët mund të kombinohen që d të jetë më

e ulët dhe ngritja e r në ekuacionin e transfereve bazike, me rezultatin neto ku transferi i

përgjitshëm bazik bëhet më i lartë negative, dhe rrjedha e kapitalit të pazhvilluar ne botën

e zhvilluar siq është shfaqur në tabelën 13.5.Kriza e borgjeve pastaj u bë një fenomen i

përforcuar dhe borgjet e rënda në vendet në zhvillim janë të kenë rënie në mënyrë spirale

dhe transferte bazike I kishin negative, u pakësuan rezervat e huaja,dhe ngecën në

prespektivat e zhvillimit.Historia e krizës së borgjeve të viteve 1980-ta kryesisht është

treguar nga analizat e thjeshta për faktorët që ndikuan në mekanizmin e transfereve

bazike ekucioni 13.2.Kundër këtij sfondi të analizave ne tani mund të shohim detaje të

veçanta të krizës së borgjeve të viteve 1980-ta dhe përgjegjësisë së politikave të viteve

1980-ta dhe viteve të hershme të viteve 1990-ta dhe në rastet në Afrikë dhe disa hyrje të

ulëta të ekonomisë gjate viteve të vona 90-ta dhe 2000.

Origjina e Krizave të Borxhit të Viteve 1980-ta

Fara e krizës së borgjit të viteve 1980-ta ishte mbjellur në periudhën e viteve 1974-

1979, që ishin një shpërthim i vërtetë në huadhënjen ndërkombëtare e paraprirë kryësisht

nga vendet e OPEC-ut në ngritjen e çmimit të naftës.Nga viti 1974 shtetet në zhvillim

filliuan të luanin një rol të madh në ekonominë botërore, kishin një rritje prej 6,6 % në vitet

1967-1973, Meksika, Brazili dhe Argjentina në Amerikën Latine, permes shteteve të tjera

importi kishte filluar të bëhej shumë i vështirë veçanërisht të mirat kapitale, nafta dhe

ushqimi.Duke ndjekur zhvillimin strategjik të jashtëm ata zgjeruan eksportin e tyre në

mënyre agresive.Ishte rritja e çmimit të naftës dhe recesioni botërorë për shtetet e

91

industrializuara shkalla e rritjes ra nga mesatarja 5.2 % në vitet 1967-1974 në mesataren

2.7%. në pjesën tjetër të viteve 1970-ta shumë vende në zhvillim e mbështesnin

përpjekjen në rritjen e shkallës së lartë të ngritjes së borgjit.Megjithatë huadhënia nga

burimet zyrtare veçanarisht huadhënia jokoncensionale rritjet në mënyrë të

konsiderueshme, ishin të pamjaftueshme të arrihet rritja e nevojshme.Përveç kësaj

vendet që kishun import të tepërt përderisa eksportet kishin ngurruar të lejojnë qasjen e

burimeve zyrtar të tilla si FMN-ja, kjo mund të pengojë ata drejt rregullimit të politikave të

vështira.Keshtuqë të hyrat e mesme të vendeve në zhvillim rishtas u indruistrializuan dhe

u kthyen në banka komerciale dhe huadhënësit e tjerë privat,të cilët filluan lëshimin e

kredive për qëllim të përgjithshëm të sigurë mbështetje për bilancin e pagesave.Bankat

komerciale, mbajnë pjesën më të madhe të tepricës së OPEC-ut(e cila është rritur nga 7

bilion $ në vitin 1973 në68 bilion$ në vitin 1974 dhe arriti kulmin në këtë periudhë në 115

bilion$ në vitin 1980) dhe duke e përballuar me kërkesën e ulët për capital nga rritja e

ngadalshme e vendeve të idustrializuara konkuruan në huadhënien e vendeve në

zhvillim relativisht tolerante dhe me kushte të favorshme.Figura 13.1 portretizon

mekanizmin përmes të cilit dollarët e naftës të OPEC-ut ishin ricikluar duke filluar nga

fitimet e eksportit të naftës të Lindjes se Mesme ishin depozituar në bankat Amerikane

dhe Europiane, të cilët pastaj huazuan këta dollar bë zhvillimin e huamrrësve publik

botëror dhe sektorit privat më shumë se 350 bilion$ ishin ricikluar nga vendet e OPEC-ut

në mes të viteve 1976-1982. Si rezultat i gjithë ketyre faktorëve, borxhi total i vendeve në

zhvillim ishte më shumë se i dyfishuar nga 180 bilion$ në vitin 1975 në 406bilion$ në vitin

1979, duke u rritur çdo vit në mbi 20%. Më e rëndësishmja, rritja e një pjese të borxhit

ishte tani në kushte jokoncesionale duke përfshirë maturimin e shkurtër dhe normën e

intersit të tregjeve, shpesh norma të ndryshueshme. Në vitin 1971, rreth 40% e borxhit

total të jashtëm ishte në kushte jokoncesionale. Kjo rritje në 68% në vitin 1975,dhe gjatë

vitit 1979, mbi 77% e borxhit ishte në kushte shumë të vështira. Megjithatë rritja

jokoncesionale e huazimeve nga institucionet zyrtare ishte pjesërisht përgjegjëse për këtë

rritje proporcionale, më shumë se trefishin e huazimeve tregjet e kapitalit luajtën rolin

kryesor.Së bashku, rritja e madhe e borxhit përqindja më e madhe e planifikimit në kushte

më të vështira ishte përgjegjëse për trefishimin e borxhit të shërbimit të pagesave, i cili u

rrit në 25 bilion$ në vitin 1975 dhe në 75 bilion$ në vitin 1979.

Pavrësisht nga rritja mjaft e madhe nga detyrimet për borxhet e shërbimeve, mundësia

e shumicës së vendeve në zhvillim të përmbushin borxhin e tyre për shërbimet e

pagesave në vitet e vona të 1970-ta mbeti kryesiht i padëmtuar. Ky ishte funksioni primar

i klimës së ekonomisë ndërkombëtare përgjatë kësaj periudhe.Ky kombinim i rënies së

çmimit të naftës si rezultat I inflacionit, normave të ulëta ose negative të intersit, dhe rritja

e fitimeve te eksportit ngushtuan deficitin e llogarisë aktuale drejt fundit të kësaj decade

dhe aktivizuan shtetet në zhvillim që të bëjnë zhurmë drejt rritjes së normave më të larta,

mestarisht 5.2% gjatë viteve 1973-1979,përmes huazimit masiv.Me pak fjalë, vala e

madhe e huazimeve ndërkombëtare e vazhduar nga goditja e parë e naftës ishte e madhe

92

përgjatë viteve 1974-1979. Atmosfera e pëlqyeshme e ekonomisë, lejoi vendet në

zhvillim për të ruajtur normat e rritjes së lartë relative me pak vështirësi të shërbimeve të

borxhit.Kjo gjithashtu lehtëson reciklimin e tepricave të mëdha nga eksportuesit e naftës

te importuesit e naftës përmes aktivitetit huazues të të bankave private ndërkombëtare

dhe ndihmoi në rënien e recesionit në vendet e industrializuara përmes sigurimit të rritjes

së kërkesave në disa pjesë të vendeve në zhvillim. Fatkeqëshisht, ky sukses ishte ishte

i shkurtër, dhe në fakt vala e madhe e huazimeve ndërkombëtare që ndodhi në vitet1974-

1979 ka hedhur bazë për të gjitha problemet të cilat do të vinin.Goditja e dytë e naftës e

cila kishte ndodhur në vitin 1979 solli një ndryshim komplet të kushteve ekonomike në

huadhënien e sukseshme botërore në periudhën e mëhershme.Tani vendet në zhvillim

u përballen me një rritje të papritur të çmimit të naftës duke shtuar pagesat e faturave të

importit i vlerësuar importet e të mirave industrial .Aty ishte gjithashtu një rritje e madhe

e normave të interest e shkaktuar nga politikat stabilizuese të ekonomive të vendeve të

idustralizuara dhe ulja e fitimeve nga eksportet për vendet në zhvillim rezulton në një

kombinim të rritjes së ulët për shumë shtete të zhvilluara dhe një rënie e mbi 20% në

çmimet e e ksporteve për mallëra primare.Për më shumë,vendet në zhvillim trashëguan

nga periudh e kaluar një borxh të madh dhe një obligim për shërbimet e borxheve i cili

ishte bërë edhe më I vështirë nga lulëzimi I normave të intresit dhe pasigurisë si rezultat

duke grumbulluar maturimin afatshkurtër.Përfundimisht, gjatë tërë periudhës së

akumulimit të borgjit, një nga trended më të rëndësishme dhe këmbëngulëse ishte një

rritje e frikshme e ikjes së kapitalit privat.Ishte vlerësuar se në mes viteve 1976 dhe 1985,

rreth 200 bilionë dollar kishin ikur nga vendet me borgj të rëndë.Kjo ishte ekuivalente me

50% të huazimeve totale nga vendet në zhvillim përgjatë periudhës së njejtë plot 62% e

rritjes së borgjit të Argjentinës dhe 71% të Meksikës vlerësohen të kenë rezultuar nga ikja

e kapitalit, në fakt disa hulumtues kanë argumentuar se në vitin 1985 nivei I borgjit të

Meksikës kishte qenë 12 bilionë dollar(më I madh se ai actual 96 bilionë dollar) pot ë mos

ishte largimi I madh I kapitalit privat.Duke u përballur me këtë situatë kritike, shtetet në

zhvillim kanë dy lloje të politikave ato ose mund të zvogëlojnë importin dhe imponojnë

masa restrictive fiskale dhe monetare, kështu pengojnë objektivin e rritjes dhe zhvillimit,

ose ata mund të financojnë zgjerimin e deficitit actual përmes huazimeve të

jashtme.Paftësia dhe nganjëherë jogatishmëria për t’u adaptuar si opcion I pare që d.m.th

zgjidhjen e krizës së bilancit të pagesave, shumë shtete ishin të detyruara në vitet 1980-

ta të mbështesin opcionin e dytë, në huamarrje edhe më të rënda.Si rezultat, servisimi I

borgjeve të mëdha të obligacioneve të mëdha u akumulua ashtu që këto shtete si Nigeria,

Argjentina, Ekuadori, dhe Peru kishin eksperienca negative të rritjes ekonomike në vitet

1980-ta dhe si pasojë përballoi vështirësitë e rënda në pagesa madje edhe interest në

borgjet e tyre të jashtme të fituara nga eksporti.Ato mund të ishin një huazim jo I gjatë I

parave në tregjet private kapitale ndërkombëtare.Në fakt, jo vetëm që bëri që huazimet

private të shterrohen, por në vitin 1984 vendet në zhvillim ishin duke kthyer 10.2 bilionë

93

dollar më shumë në bankat komerciale se sa që ishin duke I marr në kreditë e reja (shih

tabelën 13.4)

Në vitet 1990-ta situate ekonomike e vendeve në zhvillim ne një masë te

madhe.Shumë përvoja positive të transfereve neto, por pjesa tjetër kishte mbetur në

krizë, statistikat filluan të bëhen më të komplikuara pas mesit të viteve 1990-ta me të

ardhura të mesme të vendeve në zhvillim duke u mbështetur gjithnjë e më shumë në

investimet e huaja.Disa shtete ndoshat mund të kenë përvoja negative në trasferet

financiare neto.

Pëpjekjet për Zbutjen; Paqëndrueshmëria Makroekonomike,

Politikat Klasike të stabilizimit të FMN, dhe kritikët e tyre

Programi I stabilizimit te FMN

Një drejtim i veprimit ishte gjithnjë e më i mir por zakonisht i padëshiruar që përdorej

nga shtetet që përballeshin me paqëndrueshmëri serioze makroekonomike(inflacioni I

lartë dhe buxheti I rëndë qeveritar dhe deficitet e pagesave të huaja) një rritje të

obligimeve të borgjit të huaj ishin rinegociuar kreditë me bankat private

ndërkombëtare.Ideja themelore ishte të zgjatet periudha e pagesave kryesore dhe

interesave ose të marrë një shtesë financiare në kushte të favorshme.Megjithatë shtetet

debitore duhet të kishin marrëveshje me FMN para partneritetit me banka ndërkombëtare

duhet të pajtohen për rifinancim ose mund të shtyjnë afatin e kredive.duke u mbështetur

në FMN të imponojë përmes politikave stabilizuese procesi I njohur në kushtëzim, para

se të pajtoheshin të huazojnë fondet si tepricë e kuotave legale bankat private

interpretuan negociata të suksesshme me FMN-në si një shenjë se vendet që kanë

huazuar dhe bëjnë përpjekje serioze të reduktojnë deficitin e pagesave dhe të fitojne

kursin e jashtëm të nevojshëm për pagimin e kredive të mëhershme.Aty janë katër

komponenta kryesore të programit stabilizes te FMN:

1.Zhdukja ose liberalizimi I këmbimit të jashtëm dhe kontrollit të importeve.

2.Zhvlerësimi I normave zyrtare të këmbimit.

3.Programi i rreptë I brendshëm anti inflacion që konsistonte a) kontrollin e kredive

bankare të rritjes së normave të interest dhe kërkesave për rezerva. B)kontrolli I deficitit

të qeverise përmes frenimit ne shpenzime duke përfshirë zonat e shërbimeve sociale pë

rte varfërit dhe elementët kryesore të subvencioneve të ushqimit nëpërmjët rritjes së

taksave çmimeve të ndërmarrjeve publike; c) kontrolli i rritjes së pagës, veçanërisht

heqjen e indeksit të pagës d) duke shkatërruar disa forma të kontrollit të çmimeve dhe

promovimit të tregjeve të lira.

94

4.Mikëpritje më e madhe për investimet e huaja dhe hapje e madhe gjenerale e

ekonomise për tregti ndërkombëtare.

Në vitet e hershme të 1980-ta vendet me boxh të madh, u varfëruan shumë rezervat

e huaja duke përfshirë Meksikën, Brazilin, Argjentina, Venezuela, Bangladeshi dhe Gana

duhej t’i kthenin FMN-së siguri për shtimin e këmbimit të huaj.Nga viti 1992, dhjetë vende

kishin rregulluar huazime totale 37,2 bilionë dollarë të drejta e veçanta(e berabartë

përafërsisht me 27 milionë dollar nga FMN).Gjatë krizes së Azisë te viteve 1997, FMN

duhej të intervenonte në thelb me shuma të mëdha të parave qe të stabilizoj ekonomitë

e lëkundshme të Tailandës(3.9 bilione dollar huazime nga FMN),Pakistani(1.6 bilionë $),

Filipinet(435 milionë $) Indonezia (10 bilion $),Korea e Jugut(21 bilionë $),FMN-ja u bë

rishtas e aranzhuar në paketat e fondeve dhe stabilizimit në krizat e financave botërore

të dobëta veçanërisht në disa goditje të rënda në Evropën Lindore dhe shteteve t ëish

bashkimit Sovjetik në vitet 2008-2010.Për të marrë kreditë e tyre, dhe më e rëndësishmja

të negociojn kreditë shtesë të bankave private të gjitha këto shtete e kishin të nevojsme

të adaptojnë disa ose të gjitha politikat stabilizuese.Gjithashtu politikat duhej të ishin të

suksesshme në reduktimin e inflacionit dhe përmirësimin e situatës së bilancit të

pagesave për disa vende në zhvillim, të cilat mund të jenë politikisht të panjohura(siq

dëshmohet në trazirat anti FMN të Venezuelës,Nigerisë, Indonezia dhe Korea e Jugut në

vitet 1980-ta) sepse ato goditën zemren e përpjekjeve përmes disproporcionit të ndërtimit

të grupeve me të ardhura të ulëta dhe të mesme.Në mënyrë alternative ata kishin parë

më shpesh ërmes udhëheqësve në shtetet e zhvilluara se përfaqësojnë standardet e

dyfishta të politikave të rrepta rregulluese për borgjet e vendeve në zhvillim dhe jo

rregullim për buxhetin e lartë ose deficitin tregtar për borxhlinjtë më të mëdhejn botëror,

SHBA.Më në fund për shkak të politikave të imponuara të FMN nga një agjenci

ndërkombëtare ishte perceptuar nga këto shkollla të varura të thjeshtësohen në vendet

e pasura të industralizuara stabilizimi politik, zakonisht janë shikuar nga kjo shkollë masat

primare të projektuara të projektuara për të mbajtur financiarisht të varfërit dhe vendet e

varura në zhvillim ndërsa konvertimi( ruajtja) e strukturës së tregjeve financiare globale

për bankat ndërkombëtare dhe ivestitorët privat(dhe spekulatorët) nga vendet e

industrilizuara.P.sh zgjatja e kritikave të varura të FMN dhe programet stabilizuese,

Cherly Payer argumentoi funksionet e FMN në botën e zhvilluar dominonte sistemi global

I tegëtsië”si zgjedhje e instrumenteve të mëdha të imponuara financiare si rregull në

vendet e varfëra” dhe këto forma të krijimit ”zgjedhje ndërkombëtare” në të cilën problem

i bilancit të pagesave që janë përpjesëtuar në vend që të zgjidhen. Për më tepër

argumentimi i pagesaven të FMN në rritjen e vendeve në zhvillim në shkaktimin e

shteteve të borxhit nga instistucionet finanaciare ndërkombëtare ”shantazhi” ata( përmes

kërcënimeve të refuzimit të kredisë) në antizhvillimin e programit të stabilizimit.Kjo

ngarkesë e shtuar e borxhit të pagesave, në ngritjen e një rrethi vicoz në të cilën vendet

debitore duhet të shpejtojnë thjesht për të qëndruar në vend.Më pak vëzhgime radikale e

shohin FMN as pro as kundër por thjesht si një institute duke provuara që të zbatojnë

95

origjinalin nëse e diçka e vjetërsuar udhëzon të mbajë tregjet e kapitalit global të bashkuar

përmes ndjekjes së zakonove të politikave financiare ndërkombëtare afatshkurtëra.

Qëllimi primar është mirëmbajta të një”rregull” sistemi ndërkombëtar i shkëmbimit

dizajnuar të promovojë kompaninë monetare, të zgjerojë tregun ndërkombëtar kontrrolli

e infalacionit inkurajon stabilitetin e normave të shkëmbimit, dhe I ndihmon shtetet që të

përballen me bilancin aftashkurtër të problemeve të pagesave përmes dispozitave të

burimeve të pamjaftueshme të shkëmbimit të huaj. Fatëkeqësisht në një pabarazi të lartë

të botës së tregut,bilanci I problemeve të pagesave I shumë shteteve në zhvillim mund të

jetë strukturor dhe afatgjatë në natyrë, me rezultatin e politikave stabilizuese

afatëshkurtëra mund të na dërgojë lehtë në krizë aftagjatë të zhvillimit.P.sh në mes të

viteve 1982-1988 strategjia e FMN ishte testuar në 28 nga 32 vende të Amerikës Latine

dhe Karaibeve.Ishte e qartë se nuk punonte. Gjatë kësaj kohe Amerika Latine financoi

145 bilon$ për pagesat e borxhit, por në një kosto të stagnimit ekonomik duke e rritur

papunsinë, dhe rënia e të hyrave për kokë banori në 7%. Këto shtete”u rregulluan” por

nuk u rritën. Nga viti 1988, vetëm 2 shtete ishin mezi të afta të bënin pagesën e tyre.

Situata e njejtë mbizotëroi gati në të gjithë Afrikën.

Taktikat per Zbutjen e Borxhit

Kriza e borxheve të viteve 1980-ta, të inicuar nga moratorium deklaratës së Meksikës

në pagesat e borxhit në vitin 1982(që ishte gati të përsëritej në vitin 1995) në pyetjen për

stabilitetin dhe zbatueshmërinë e sistemit financiar ndërkombëtar. Frikërat ishin të

shprehura që një ose dy shtete të mëdha debitore(Brazili ,Meksika ose Argjentina)ishun

në kundërvajtje nëse një grup i shteteve debitore ishin bashkë në mohimin e borxhit të

tyre duke e formuar kartelën e debitorit, ose nëse më shumë shtete ndjekin iniciativën e

hershme të Perus të lidh shërbimet e borxhit të eksportojë fitimet,ekonomitë e shteteve

perëndimore mund të goditen rëndë.Duke përcjellur presionin krizës së borxhit shumica

e shteteve në zhvillim ishin të hequra nga tregu i kapitalit ndërkombëtar.Tatimet

emergjente në mes bankierëve ndërkombëtarë dhe zyrtarëve qeveritar të debitorëve të

shteteve të zhvilluara dhe shteteve në zhvillim ishin mbledhur në kapitalin financiar të

bptës kjo ndodhi sepse borgjet e Amerikës Latine I rritën asetet neto të bankave më të

mëdha të SHBA.Thashethemet e mospagimit të pashmangshëm që udhëhoqi

spiunët(treguesit) e blerjes së monedhës së dollarit, duke rritur vlerën e dollarit të tregjeve

në vitet 1983-1984, të bjë niveli të mir të vlerës së ndjekjes dhe shtimit madje më tepër

në emërtimin e dollarit ngarkesat e borgjit të vendeve në zhvillim.

Propozimi numerik për lehtësimin ose ristrukturimin të borgjeve të mëdha

ndërkombëtare kanë qenë të vendosura përpara.Këto kishin klasifikuar një shpërndarje

në terheqjen e drejt special ti rikonstrukturimit(në kushte më të mira për shtetet dibitore)

për shkak të rënies të pagesës kryesore të një dakordimi gjatë periudhës

konsoliduese.Më i dukshëm ishte aranzhimi i Paris Club, ofronte kushte të larta

96

koncensionale, që quheshin kushtet e Torontos.këto aranzhime bilateral për kreditë

publike I lejonin qeverive kreditore të zgjedhin nga tri alternative të opcioneve

koncensionale-mbylljen e pjesshme të krizës nga 1-10 të kredive non koncensionale,

reduktimi I shkallës së interest ose zgjerimi(25 vjet) përpjekja për pagesat-gjenerojmë

ruajtjen e rrjedhës së parasë për shtetet debitore.Për bankat komerciale, në vitin 1989

Brady Plan lidhjen e pjesshme të faljes së porgjit për huadhënësit e selektuar FMN, BB

për mbështetjen e garantuar financiare pagesta e kredive të mbetura më mire si zotime

për borgjet e vendeve të zhvillura në adaptimin e saktë të FMN-së në rregullimin e llojit

të programit, promovimi i tregjeve të lira mikripritja e investitorëve të huaj,riatdhesimi i

kapitalit jasht shtetit këto janë zbritjet(nganjëherë më tepër se 50%) i pasigurt për

investitorët e borgjeve të bankave komerciale private për vendet në zhvillim(më së shumti

korporatat e huaja) në tregtimin e tregjeve sekondare këto korporata të tregjeve debitore

të IOU për pronësimin e aseteve të shteteve lokale, fabrika çeliku ose kompani

telefonike.Bankat komerciale tani janë më të gatshme të angazhuara në transaksione

sepse interpretimet dhe rregullimet e reja të bankave të SHBA që t’I lejojë ata të merren

vesh për marrjen e kredive të humbura përderisa joreduktimi I vlerës së librit të kredive

të tjera të këtij shteti.Për shtetet në zhvillim pjesë që është e aftë përmes këmbimeve të

kapitalit të inkurajojë investimet private be pasurimin e monedhave lokale nga të dyja

investitorët e huaj resident për reduktimin e përgjithshem të borgjeve të

obligacioneve.Shumica e privatizimeve kanë ndodhur në Amerikën Latine, shtetet e

vendeve debitore mund të financohen përmes shkëmbimit të arazhmaneve.Një goditje e

lehtë e këtyre benifiteve, sidoqoftë, është fakt se investitorët e huaj janë blerje të larta të

shteteve që posedojnë asete reale të vendeve në zhvillim, si fabrikë çeliku, dhe

kompanitë e telefonit në zbritje të madhe.Studiuesit që brengosen për depërtimin e

vendeve të zhvilluara në ekonomitë në zhvillim ose keqësimin për tendencat e brendshme

janë shqetësim natyral nga këto borgje për shkëmbimin e pabarabartë.Në mes të viteve

1982 dhe 1992, llogaritë e tyre ishin mbi 3.6% e të gjitha këmbimeve të borxhit.

97

Vazhdimi i përkthimit të pjesës së Nartës

Narta Neziri

Që nga viti 2000, borxh për natyre per shkëmbime të reja janë përpunuar në disa

vende, duke përfshirë Guatemala, Kosta Rika, Kamerun, Peru, Kolumbi, Jordan, Gana,

Belize, Indonezi, dhe Xhamajka. Për shembull, në 2008, 20 $ milion është siguruar

përmes Fondacionit të Botës së Egër në një projekt për mbrojtjen e biodiversitetit

Madagaskar-së .

Problemi me shumicën e propozime për zbutjen e borxhit, duke përfshirë debtfor-

ekuitetit këmbime, është se ata kërkojnë bankat ndërkombëtare private për të iniciuar ose

miratojnë politikat. Shumica nuk janë të gatshëm për të marrë ndonjë hap që do të

dëmtojnë fletët e tyre të shkurtër të drejtuar bilancit. Më shumë i rëndësishëm, në

mungesë të njëanshme eshte hedhje poshtë e borxhit nga vendet në zhvillim (një politikë

që do të dëmtojë të dy, huamarrësve dhe huadhënësve në afat të shkurtër dhe afat të

gjatë), shumica e propozimeve (me përjashtim të borxhit-për-natyrën dhe këmbime të

ngjashme) nuk e zgjidh borxhin.

Problemi por thjesht te shtyjnë ditën kur borxhet bëhen shkak dhe shpërthen nje krizë

tjeter. Një propozim shpesh I sugjeruar është zhvillimi i institucioneve për unwinding

zhvillimin-vend borxhin kur ajo bëhet e paqëndrueshme, në një mënyrë disi analoge me

riorganizimin e borxhit nën falimentimit të korporatave.

Si Barry Herman, José Antonio Ocampo, dhe Shari Spiegel shprehën në studimin

e tyre 2010:

Shumë vende kanë projektuar regjime kombëtare per paaftësinë për të paguar për

korporatat qe pashpresë kane falimentuar, por edhe të kërkojë për të shpëtuar firmat që

me borxhe të reduktuara mund të mbijetojë. Objektivi në rastet e fundit, si me subjektet e

falimentuara sub-sovrane apo ekonomi familjare (e cila nuk mund të jetë "plagë up "),

është që të japë një shans të dytë, një" fillim të ri ", si dhe një" propozim të pastër. "ad

hoc, pjesshme, dhe në të mirë të sistemit të lirshëm të koordinuar për adresimin e borxhit

sovran

Krizat nuk i dorëzon rezultatet e tilla.

Të gjitha në të gjitha, kriza e borxhit nënvizoi ndërvarësinë dhe brishtësinë e sistemi

ekonomik dhe financiar ndërkombëtar. Ajo gjithashtu tregoi se nuk janë vetem ekonomitë

në zhvillim të prekshme ndaj rritjeve të vogla te normave të interes të SHBA por edhe se

98

vendet e zhvilluara do të mund të dëmtohet nga dështimet ekonomike ose politikat publike

të vendeve kryesore në zhvillim.

Megjithëse shumë vende në zhvillim mund të mbahen të paktën pjesërisht përgjegjës

për akumulimin masiv të borxheve, kushtet e pafavorshme ekonomike

Shpesh jane shkaqet qe në shumicën e rasteve e sjellin vendin jashtë kontrollit të tyre.

Në fakt, ky kusht i pafavorshëm “Klima ekonomike” është pjesërisht precipituar nga

vendet e industrializuara "

Politikat e stabilizimit ekonomik , të cilat çuan në normat e interesit fluturues, në mbarë

botën recesioni ekonomik, dhe rënie duke rezultuar në kërkesën për developingcountry

eksportet. William Cline vlerësuar, për shembull, se pothuajse 85% (401 $ miliardë) e

rritjes totale (480 miliardë) në borxhin e jashtëm të jo-vaj-eksportuese vendet në zhvillim

në mes të 1973 dhe 1982 mund t'i atribuohet katër faktorë jashtë kontrollit të tyre: OPEC

çmimeve të naftës rritet, rritja e interesit të dollarit.

Normat në 1981-1982,pesuan rënie në vëllime të eksportit nga vendet më të zhvilluar.

Si rezultat i recesionit në mbarë botën, dhe rënies dramatike te cmimeve te mallrave si

pasoje kane rezultuar ne perkeqesimin e kushteve te tregetis.

Përvoja e Meksikës, si vendi i pari në reduktimin e borxhit në fund të viteve 1980, është

përshkruar në detaje në Kutinë 13,3.

Meksikë: Kriza, Reduktimi i borxhit, dhe Lufta për rritjen e perterire.

Ne gusht 1982, Meksikë shkaktoi një krizë të borxhit ku ajo njoftoi se nuk mund të

paguante borxhin e saj dhe do të fillojë një moratorium prej të paktën tre muaj më pagesat

e borxhit ndaj kreditorëve privatë. Bankat e kreditorëve, të udhëhequr nga Citibank,

formuan një komitet këshillues. Meksikë kërkoi dhe marri ndihmë emergjente nga

Institucionet financiare Fondit Monetar Ndërkombëtar dhe SHBA.

Në fund të shtatorit te vitit 1982, Banka Botërore dhe FMN zhvilluan takim në Toronto

në një atmosferë me panik. Frika më e madhe ishte se stabiliteti I Sistemi bankar

ndërkombëtar ishte në rrezik .

Kriza përfshiu Amerikën Latine, Afrika, dhe të tjera vendet në zhvillim të tilla si Filipinet

dhe Jugosllavia. Një plan i sajuar per te shpetuar sistemi bankar çoi në atë që është

99

konsideruar shpesh si një humbje e dekadës (ose më shumë) të zhvillimit në Amerikën

Latine dhe Afrika.

Meksikë nuk ishte vetem vnedi I pari qe hyri ne krize ekonomike por ishte edhe I pari

ne zgjidhjen e tij (pavarësisht nga disa krizat më të vogla, veçanërisht e ashtuquajtura

Krizave Tequila e 1994). Pas reduktimit të borxhit dramatike në fund të viteve 1980 dhe

fillim të viteve 1990, flukset hyrëse të kapitalit kanë marrë zakonisht formë e kapitalit

afatgjatë dhe jo borxh.

Para 1973, borxhi i jashtëm i Meksikës, si dhe e shumices se vendeve në zhvillim ka

qenë relativisht i vogël, kryesisht zyrtar, dhe shpesh bazohet në kreditimin koncesionare.

Vendet e mëdha OPEC kishin nje fat te madhe nga rritja e cmimit te nafts ne vitin 1973

nga e cila paten levizje te madhe te parave të gatshme, dhe ato të depozituara në bankat

kryesore amerikane. Meksika dhe vende të tjera në Amerikën Latine ka pasur një kërkesë

të gatshme për këto fonde.

Si pasojë, Meksikë nuk ka kapacitet të shtuar prodhimin e per te shtuar eksportet e që

mund të gjenerojnë këmbimi valutor për të shlyer borxhin e pa nevojën për një rënie të

standarteve të jetesës.

Problemet në Meksikë ishin të acaruar nga deficitet dhe inflacioni.

Pas zbulimit te rezervave te nftes ne Meksikë filloi edhe me prodhimin e naftës dhe arriti

suksese ne 1977. Por këto para, gjithashtu, nuk u investuan me mençuri, dhe industria e

naftës ishte operuar me joefikasitetin e konsiderueshme. Exchangerate dëmtojë

eksportet e tjera, dhe industritë jo-naftës u lënë pas dore.

Nëse shoku i parë i naftës ka nxitur një valë ndërkombëtar kreditimit, shoku i dytë i

naftës, në 1979, shkaktoi një ndryshim të i këtij procesi si normat e interesit u rriten,

stanjacioni u reduktua me kërkesën për eksportet nga vendet ne zhvillimin, dhe nivelet e

larta të borxhit bënë huamarrje më te vështirë. Kur normat reale të interesit u rriten në

mënyrë dramatike pas 1979, barra e borxhit të Meksikës u bë i pambrojtur. Në fillim të

vitit 1982, pozicioni financiar i Meksikës u përkeqësua me shpejtësi.Vendi kishte nevojë

për të marrë hua rreth 20 miliard dollarësh në vit për të financuar kreditë e saj ekzistuese

dhe plotësojnë deficitin e saj të pritshme. Si vit i përparuar, kreditë bankare kanë qenë

më vështirë për të organizuar dhe me normë të lartë interesi. Inflacioni u rrit, dhe një seri

e zhvlerësimit te monedhës filloi.

Vitet e para të krizës ishin të ashpra për Meksikë. Një program per rregullim ekonomik

nën kujdesin e FMN-së rivendosi nje rendi ekonomik. Elementet e FMN tipik paketa

stabilizimit të përfshira liberalizimin e huaj-shkëmbimit dhe kontrollet e importit,

zhvlerësim, interes-normë rritet, reduktimi i deficitit, kufizimet e pagave, rënë kontrollet e

100

çmimeve, dhe një hapje të përgjithshme up i ekonomisë. Ajo u argumentuar gjerësisht në

Meksikë se rregullimi pa rritje do të pasonte, me pasojat negative të zhvillimit.

Të ardhurat reale pesuan renje në mënyrë dramatike 1982-1985.

Deri atëherë ishte bërë e qartë se pse zjarri ishte duke u përmbajtur, ajo nuk ishte duke

shkuar jashtë. Edhe pse deficiti publik-sektori ra nga rreth 17% në 8% si një pjesa e PBB-

së, vetë GDP-ja kishte rënë në mënyrë dramatike, dhe varfëria dhe pabarazia ishte rritur.

Në 1985, Sekretari amerikan i Shtetit James Baker kishte futur Plani Baker. Ideja ishte

për të marrë një rritje të renisë në vendet e debitorit në mënyrë që ata të mund të rritet

mënyra e tyre nga borxhi. Fondet e reja do të huazohen në borxhe.

Mexico u bë një nga vendet e para për të marrë pjesë në Planin Baker. Meksika u

aderuar në një debtrestructuring te madhe dhe programin e reformave ekonomia te vendit

në qershor 1986. Në fillim, nuk duket të jetë disa i kufizuar ne progres. Bankat komerciale

zgjeruar mbi $ 7000000000 në kredi dhe një re që mbulon marrëveshje riplanifikimin e

rreth 54 miliard $ të borxhit të papaguar. Në kthim,

Banka Botërore ka ofruar një kredi prej 500 milionë dollarë. Por Meksika ishte lënduar

rëndë nga rënia e madhe në Çmimi i naftës së mes te viteve 1980. FMN-ja ra dakord për

një të veçantë "Gatishmërisë" marrëveshje në të cilën ajo do ta bënte shtesë . Krediti i

disponueshëm në Meksikë ishte nëse çmimi i naftës do të bjerë nën 9 $ për fuçi. FMN-ja

gjithashtu ofroi kredi të konsiderueshme, që do të krahasohen me kredi të reja nga bankat

komerciale. Meksika u be me ndikim të gjerë te reformimi te tregut në këtë periudhë. Këto

banka kryejn vetëm një pjesë te kredive të parashikuara në Planin Baker. Bankat " Synimi

kryesor në këtë kohë kishin reduktimin e ekspozimin te tyre të borxhit ne një vend tjetër,

për të mos rritur atë.

Në mes të viteve 1980, Meksika u bë një pionier i debtfor-ekuitetit këmbime si një

instrument për reduktimin e borxhit. Në këto këmbime, kufizimet në DFI ishin krenare kur

investitoret e huaj paguajnë për aktivin duke paraqitur borxhin meksikan .

Borxhi amerikan në këtë periudhë kishte një zbritje mesatare prej rreth 50% të vlerës

nominale.

Investitori paraqet kredinë ndaj bankes qendrore, e cila lëshon monedhën lokale që

mund te përdoret vetëm për të blerë asetet e firmës vendore. Ndonjëherë firma mund të

jetë një ndërmarrje shtetërore, kështu transaksioni lehtëson privatizimin. Por borxhet për

kembim te kapitalit bartin rrezikun e pandarë e te gjeneruar me presione inflacioniste

sepse ato zakonisht përfshijnë këmbime të borxhit public për asetet private. Sepse banka

101

qendrore nxjerr fonde për investitor për të blerë një local aktiv , kjo paraqet një shtesë për

të holla të lartë.

Meksikë pezullui borxhin për ekuitetit në nëntor 1987 zyrtarisht për shkak të efektit te

inflacionist. Pjesë e arsyes se vërtetë mund të kenë qenë presionet politike për të kufizuar

pjesën e pronësisë së huaj dhe kontrollet në ekonomi, ndonëse këmbime të borxhit privat

për kapital privat vazhdoi të lejohet.

Në 1988, si strategji e humbi vrullin, Meksikë perdori një qasje të re për reduktimin e

borxhit.

Meksika do të shkëmbejnë disa borxhe të saj të perceptuar si rrezik të lartë, për borxhin

e ri të quajtur Aztec. Obligacionet që do të mbështeten nga bonot amerikane të thesarit

të blera nga Meksika si kolateral. Në mars 1988, rreth 2.5 miliard $ të obligacioneve u

shkëmbyen për 3600000000 $ në borxhe bankare, një zbritje mesatare prej rreth 33%.

Një total prej rreth 6700000000 $ është ofruar nga bankat, por Mexico refuzoi disa prej

këtyre ofertave. Nëse rezultatet ishin zhgënjyese në madhësinë e tyre, ata përfaqësonin

nje risi te rëndësishme në Planin Brady.

Përfundimisht, shumica e partive e kuptuan se rritja substanciale meksikane nuk do të

mund të rifillojë deri sa barra e madhe e borxhit është reduktuar ndjeshëm, jo vetëm

riplanifikim.

Meksika ishte vendi i parë për të negociuar per reduktimin e borxhit nën Planin e ri

Brady. Bankat u japen 13.6 "Borxhi urryer" dhe parandalimi i tij është një koncept në

teorinë e mbajtjes së drejtës ndërkombëtare që ashtu si kontratat e nënshkruara sipas

detyrimit janë të pazbatueshme, borxhi sovran I përdorur nga një Qeveri jodemokratike

në kundërshtim me interesat e popullit të saj duhet të konsiderohet i pavlefshëm. Borxhet

e tilla të urryer do të përfaqësonte borxhet personale te zyrtarëve të regjimit, e jo për

borxhet e shtetit që do të të jetë përgjegjësi e njerëzve të kombit.

Koncepti ka një histori të gjatë; ajo ishte e thirrur në mënyrë të nënkuptuar, megjithëse

pa pranin e emrit te saj, nga Meksika u ndjekur përmbytjet e frances të mbështetur te

perandori Maximilian dhe nga Shtetet e Bashkuara në emër të Kubës në negociata pas

Luftës spanjolle-amerikane 1898 (në të cilat Shtetet e Bashkuara përkrahen rebelët në

Luftën kubane te Pavarësisë perderisa fituan ndikimi afat-gjatë).

U argumentua në mënyrë eksplicite në 1927 nga studiuesi i ligjshëm Alexander Sack.

Diktatorët e dyshuar gjerësisht kanë plaçkitur fonde të konsiderueshme publike perderisa

shkaktuan borxhin e jashtëm dhe janë gjetur në çdo fushë në zhvillim; ato përfshijnë

Anastasio Somoza i Nikaraguas, Ferdinand Marcos nga Filipinet, JeanClaude Duvalier

të Haitit, Mobutu Sese Seko i Republikës Demokratike të Kongo (atëherë i quajtur Zaire),

dhe Franjo Tugjman i Kroacisë. Shumë nga këta urryen borxhin. Një koncept në Teorin

102

e të drejtës ndërkombëtare mbajtjes se borxhi sovran te përdorur nga një qeveri

jodemokratike në kundërshtim me interesat e popullit të saj duhet të konsiderohet të mos

jetë I papërgjegjësis demokratik e qeveritë pasardhëse. Tre opsione: (1) për të

shkëmbyer kredi për normë lundruese obligacione me kolateral në një zbritje 35%; (2)

për të shkëmbyer kredi për bono me të njëjtën vlerë nominale por normë të ulët interesi

fikse; ose (3) të japë ri paratë për të financuar pagesat e interesit meksikane, duke e

mbajtur vlera nominale te borxhit te paprekura. Në vitin 1990, 49% e bankave të

shkëmbyen 22000000000 $ në borxh për të ulër interesin, bonot normë fikse, dhe 41%

shkëmbyen 20 miliardë dollarë në borxhe për të zbritur normën lundruese obligative. Kjo

përbënte kreditorin Meksikës Bankat "" zbuluar preferencat "nga radhët e opsioneve.

Me kusht që Meksika ka vazhduar me shërbimi te reduktimit te borxhit me sukses,

lidhjet në depozitë në Uashington si kolaterali do të fitojnë interes që Meksika ka marrë,

të cilat mund të përdoren për reduktimin e borxhit ose të investimeve.

Borxhi meksikan ishte 63% e PBB-së në 1983, por ra në 32% deri në 1993 dhe 23%

në vitin 2003. Nuk ishte një krizë e madhe gjatë rrugës. Në 1994, Qeveria u përpoq për

të kryer një zhvlerësim të vogël . Por tregu e pa këtë hap si shumë të dhënë vonë, deficitin

e madh të llogarisë rrjedhëse dhe arriti në përfundimin se aksioni ishte një prelud për

shumë zhvlerësime të mëdha në të ardhmen e afërt. Spekulatorët, duke vepruar mbi

këto pritje, detyroi dorën e Qeveris, e cila le të noton Peso derisa ajo e kishte humbur mbi

gjysmën e vlerës së saj. Jostabiliteti I përhapur në të gjithë vende tjera shpiu në të

ashtuquajturën krizë Tequila. Nga mesi i 1996, më e keqja kishte kaluar, dhe Meksikë

provoi per të imunizuar krizat që tronditën Brazil, Turqinë, dhe sidomos Argjentina në vitet

e para të shekullit të njëzet e një. Edhe pse Marrëveshja e Tregtisë së Lirë të Amerikës

së Veriut dhe përfitimet e në kufi me ekonominë më të madhe në botë. Përparësitë e

dhëna të veçanta në Meksikë, PBB Rritja mbeti i ngadaltë, me një mesatare rreth 1.5%

në

frymë për periudhën 1990-2008. Dhe, edhe e rregulluar për paritetit të fuqisë blerëse, të

ardhurat mbetur vetëm 29% e atyre në Shtetet e Bashkuara. Dhe Meksika ishte prekur

më negativisht nga kriza financiare globale se shumica e vendeve në zhvillim, me një

rënie në GDP reale prej rreth 6,5% në vitin 2009.

"Borxhi i urryer" dhe Parandalimi i saj

Borxhi i urryer është një koncept në teorinë e mbajtjes së drejtës ndërkombëtare që

ashtu si kontratat e nënshkruara sipas detyrimit janë të pazbatueshme, borxhi sovran

përdorur nga një Qeveria jodemokratike në kundërshtim me interesat e popullit të saj

103

duhet të konsiderohet i pavlefshëm. Borxhet e tilla të urryer do të përfaqësonte borxhet

personale e zyrtarëve të regjimit, e jo për borxhet e shtetit që do të të jetë përgjegjësi e

njerëzve të kombit.

Koncepti ka një histori të gjatë; ajo ishte thirrur në mënyrë të nënkuptuar, megjithëse

emir I saj nuk ishte i pranishëm, nga Meksika u ndjek përmbysja e franceze të mbështetur

perandorit Maximilian dhe nga Shtetet e Bashkuara në emër të Kubës në negociata pas

Luftës spanjolle-amerikane e 1898 (në të cilat Shtetet e Bashkuara përkrahur rebelët në

Luftën kubane e Pavarësisë perderisa fituan ndikim afatgjate).

U argumentua në mënyrë eksplicite në 1927 nga studiuesi i ligjshëm Alexander Sack.

Diktatorët dyshuar gjerësisht se kanë plaçkitur fonde të konsiderueshme publike ndërsa

shkakuan borxhin e jashtëm qe eshte gjetur në çdo fushë të zhvillimt, ato përfshijnë

Anastasio Somoza i Nikaraguas, Ferdinand Marcos nga Filipinet, JeanClaude Duvalier

të Haitit, Mobutu Sese Seko i Republikës Demokratike të Kongo (atëherë i quajtur Zaire),

dhe Franjo Tugjman i Kroacisë.

Shumë prej këtyre regjimeve dhe të tjera të tilla si qeveria aparteidit të Afrikës së Jugut

të huazuara ndërsa edhe shpenzimet kryesisht në aparatin e represionit shtetëror.

Seema Jayachandran dhe Michael Kremer propozojnë krijimin e një trupi ndërkombëtar

te pavarur për të përcaktuar se cilat jane regjime të paligjshme dhe duke deklaruar si

ligjërisht të urryer ne çdo borxh.

Si i tillë, ky borxh nuk do të ishte një detyrim ligjor i qeverive pasardhëse. Sigurisht, disa

huadhënësve të paskrupullt mund ende te japin hua fondet në interes me norma të larta

nëse ata besonin regjimet që do të jenë te qëndrueshme. Por në përgjithësi, këto rregulla

duhet të kufizojnë aftësinë e diktatorëve 'të pre dhe shtypur ndërsa përmban borxhin e

vendeve të varfëra. Në të vërtetë, duke hequr në thelb të ardhme të mundshme të kredisë,

këto rregulla do të mund të çojë në norma të ulëta të interesit për qeveritë legjitime. Ne

mund të presim një rezultat më të mirë afatgjatë të rezultojë për popullin e vendeve në

zhvillim. Për të ndihmuar per të siguruar që asnjë kredi të mëtejshme te jete bërë për

regjime të konsiderohen të urryer, Jayachandran dhe Kremer nxjerr në pah, stimujt ligjore

qe do të mund të futen në të dyja anet, huadhënës dhe huamarrës.

Ligjet në vende të kreditorëve mund të jenë bërë për të mos lejuar konfiskimin e një

zhvillim e aseteve te kombit per borxhin e urryer. Dhe ndihma e huaj për pasuesin

Regjimet mund të ndalen në qoftë se ata vazhdojnë të paguajn borgjin urryer.

Shënim ne nuk do të duam qe regjimet e reja për të shlyer borxhet e shkaktuara nga

regjimet e mëparshme pasi ata kanë qenë të caktuar zyrtarisht si të urryer, sepse kjo do

104

të dëmtonte përpjekje për të arritur një ekuilibër të ri në të cilin kredive të tilla nuk janë të

zgjeruar në vendin e parë.

Jayachandran dhe Kremer sugjerojnë se koncepti do të mund të zbatohet në disa

mënyra. Për shembull, edhe nëse ne një gjykatë ndërkombëtare nuk janë themeluar

procedurar qe do të mund të ndiqet nga Këshilli i Sigurimit të OKB-së, dhe koordinimi

mund edhe të arrihet duke marre disa iniciativave të grupeve të respektuar OJQ-të dhe

udhëheqësit e opinionit apo përmes disa hibride të formal dhe joformal Mekanizmat.

Edhe pse institucioni i propozuar I borgjit te urryer do të jetë largpamëse, perceptimi se

disa vende afrikane të borxhit të mbajtur mund të karakterizohen si te urryer është

ndoshta një nga arsyet pse falja e borxhit për shumë vende dhe të ardhura të ulëta në

Afrikë ka fituar mbeshtetje ndërkombëtare.

Rezoluta e 1980-1990 Krizat borxhit dhe dobësitë e vazhdueshme

Bankierët komercial dhe financues në vendet e industrializuara deklaruan se kriza e

borxhit me nënshkrimin e një marrëveshje të ristrukturimit e llojit Brady me Argjentinë në

prill 1992 dhe me Brazilin, në korrik të vitit 1992. Por, për shumë vende, veçanërisht në

Afrikë, problemi mbeti tejet serioz.

Dhe kriza e borxhit mund të përsëritet. Kjo u zbulua gjallërisht në fund të 1994 dhe në

fillim 1995 kur Meksika, një nga historitë më të suksesshme të oraret e borxhit, ishte

detyruar të zhvlerësojnë monedhën e vet dhe të kërkojë kredi të veçantë të gatishmërisë

për të paguar detyrimet e borxhit afat-shkurtër. Pothuajse gjysma e investimeve private

të portofolit kapital që kishte rrodhi në Meksikë (dhe vendeve të tjera të Amerikës Latine

debitorit, duke përfshirë Brazilin, Argjentinën, dhe Venezuela) në fillim të viteve 1990 ishte

menjëherë e tërhequr. Meksikë u detyrua pastaj të deklarojë një program të ri shtrëngues,

më tej tashmë ishte përkeqësuar klasa e mesme dhe varfër. Ashtu si në 1982, bankat e

mëdha komerciale dhe investitorët Wall Street ishin të befasuar edhe një herë nga lëvizje

të Meksikës."Paratë e nxehtë" rrjedh qe ishte përshëndetur nga të gjithë si një ndihmë

në programin meksikan te reformave ekonomike tani shtohet në barrën e saj të

shkurtimeve si investitorët më tërhoqën fondet e tyre në kohën që ai mori ata për të

goditur çelësat e tyre kompjuterike. Efektive parazgjedhur të borxhit në 2001 nga

Argjentina, një tjetër histori e supozuar suksesi , tregoi se kriza e borxhit në vendet në

zhvillim mund të vazhdojë.

Frika nga jostabiliteti u rinovuar në 1997 dhe 1998. Korenë e Jugut, Indonezi, dhe

Tajlandë, së bashku me Rusinë, Brazil, dhe vende të tjera, huazuan nga FMN-ja në

105

kushte të forta shtrënguese. Në Korenë e Jugut dhe vende të tjera, diskutim public u

përqëndru në pikëpamjen se kursimit i kishte çuar në mënyrë të panevojshme ne

recesione të mëdha, dhe në përgjigje, qeveritë në të gjithë Azinë Lindore (dhe shumë

jashtë saj) ka punuar për të përshpejtuar eksporteve, paguaj kreditë e FMN-së, dhe në

masë të madhe zgjeruar rezervat në valutë gjatë dekadës mëvonshëm. Ky process u

përkrah në masë të madhe nga një dollar që u shihet gjerësisht si mbivlerësuar dhe

shenoi rekord shoqërues ne deficitet tregtare të SHBA, të cilat vazhduan të rriten. Bilancet

e kaluara dhe projeksionet e FMN-së nga vjeshtë 2010 janë paraqitur në Figura

13,2.FMN-ja e projektuar nga një zgjerim modest të zhbalancimeve në vitet e ardhshme.

Këto projeksione, duke përfshirë qëndrueshmërinë e çekuilibrave, janë të pasigurta.

Iniciativa HIPC nisma e parë për të adresuar problemet e shumë vendeve te varfera

ne borxhe (HIPCs) ishte nisur nga grupi i tetë i madh vendeve te industrializuara (Grupi i

Tetëshes, apo G8) në 1996. Ata të ngritur një Procesi i përpunuar për t'u kualifikuar për

lehtësimin e borxheve të zgjeruar përmes ndërkombëtar institucionet financiare, por nga

1999, vetëm 4 e 36 vendeve të varfra fillimisht kishte të drejtë te konsiderohet si e

kualifikuar.G8 pastaj ra dakord të lënë mënjanë përafërsisht $ 100.000.000.000 për "të

zgjeruara" lehtësimin e borxheve për vende të caktuar . Vendet HIPC se demonstruar,

për kënaqësinë e Bankës Botërore dhe FMN, se ata te dy janë duke ndjekur "politika të

shëndosha" dhe janë "të përkushtuar" për zvogëlimin e varfërisë. Angazhimi ishte që të

demonstrohet përmes çfarë erdhi varfëria si dhe strategjia e reduktimit. Por progresi në

kryerjen e këtyre fondeve ishte më e ngadalshme se sa pritej, dhe procesi PRSP

(diskutua më tej në Kapitullin 14)ku konsiderohej relativisht zhgënjyese. I

konsiderueshëm lehtësimin e borxheve për rajonin ende pikëlluarit sub-Sahariane të

Afrikës ishte premtuar në samitin e G8-së 2005, edhe pse kritikët kanë vënë në dukje se

angazhimee e bëra nuk janë ndjekur plotësisht përmes dhe reduktim të borxhit ka qenë

shumë i ngadalshëm.

Me pak fjalë, është bërë progres i madh për shumicën e botës në zhvillim, por shumë

vende mbeten të pambrojtur duke shkuar përpara.

Kriza financiare globale dhe Vendet në zhvillim

Duke filluar me krizën subprime peng në Shtetet e Bashkuara në 2007, bota u përball

me një krizë financiare globale në një shkallë të paparë që nga Great Depresioni. Ky

seksion përmbledh analizat e para të ndikimit të tij në ekonomin e zhvillimit.

Parashikimet ishin ende në fluks si ky tekst shkoi në shtyp në janar 2011. Pavarësisht

106

nga elasticitetin e rritjes ekonomike në shumë vende në zhvillim, ndikimet e mbetura në

botën në zhvillim kanë qenë të konsiderueshme, shërim ishte pasiguri paplota.Kriza çoi

në ul në të ardhurat e eksportit dhe rritja-ekonomike si dhe në dërgesat nga qytetarët që

punojnë jashtë vendit dhe investimet e huaja direkte (FDI), dy tema të mbuluara në

thellësi në Kapitullin 14. I fundit studimi tregon se merr disa vite të tërhiqem plotësisht

nga një krize e madhe financiare. Origjina e krizës ishte se Shtetet e Bashkuara, por

shumë vende janë duke u mbështetur në rritje të fuqishme të SHBA për zgjerimin e

eksporteve.

Periudha e zgjatur e shërimit të ngadaltë mund të ndikojë në shumë pjesë të botës.

historikisht, vendet qe përjeton krizën financiare kanë reduktuar rritjen e importit përnjë

periudhë të zgjatur.

Shkaqet e krizës dhe sfidat për preiudhen e rimekembjes ekonomistët nuk kanë arritur

ende një konsensus për shkakun e krijimit te krizës. Nje “BIG PICTURE”kirza nuk do te

kishte ndodhur nese nuk kishin ndodhur dhe shkuar keq disa faktore tjere. Në Shtetet e

Bashkuara, një faktor i lartë në shumicën e listave është derregullimi financiar që ishte i

shpejtë dhe i gjerë (dhe i pakujdesshëm per arsye te dizajnit dhe implementimi).

Derregullimi erdhi me shfuqizimin e rregullave të ndarë

Problemet dhe Politikat: International dhe Macro

Vendet varfera me shume borgje (HIPCs) Grupi I vendeve te varfera kishin nje nivel te

larte te borgjeve, sidomos kjo shihej nga raportet e fundit te dalura nga Banka Boterore

dhe FMN,status ky qe mund t'i bëjë ata të ligjshëm për ndihme boterore me qellim evitimi

dhe rregullimit te instrumeneteve financiare , mungesë të zbatimit te rregulloreve, dhe

normat e ulura artificialishtte interesti i mbetur.

Vende të tjera të zhvilluara, përfshirë disa në Evropë, kishte stabilitetin financiar paralel

. Problemet që janë të ekspozuar nga kriza. Rezultati ishte një system financiar i brishtë,

me një këst të lartë dhe komplekse dhe jo të plotë kuptohet financiar të letrave me vlerë.

Të ashtuquajturat Kërkesa të Basel III qarkullonte në shtator 2010, së bashku me një ligj

të SHBA kaloi në maj 2010 dhe legjislacionit të ngjashme në vende të tjera ishin se shihen

si hapa në drejtimin e duhur, por ndoshta jo të mjaftueshme për të parandaluar një krize

tjeter nën disa rrethana. Një faktor i mundshëm i dytë i madh në krizën ishte kronik

ndërkombëtar pabarazitë tregtare midis Azisë Lindore, sidomos Kina dhe vendet e

107

zhvilluara, veçanërisht Shtetet e Bashkuara, me kapital shoqërues derdhet në Shtetet e

Bashkuara. Kjo i ndihmoi per të mbajtur kapitalin e lirë dhe per te nxitur flluska strehimit

në Shtetet e Bashkuara dhe disa vende evropiane. Tani, për herë të parë në dekad,

problemet e borxhit sovran janë ngritur si mundësi në vende të zhvilluara, më të dukshëm

për të ashtuquajturin EU-5 (Greqi, Irlandë, Itali, Portugalia dhe Spanja) se si kohët e fundit

si fillim të viteve 1990, tre prej pese prej tyre ishin ende te klasifikuar si vendet në zhvillim.

Analistët financiarë privatë kanë spekuluar në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e

Bashkuar, përmes inflacion të lartë pakësojmë vlerën e borxhit të tyre. Në përgjigje të

krizës, shumë vende morën në "stimuli fiskal".

Programet e shpenzimeve qeveritare ishin për të mbështetur kërkesën shumë të dobët

dhe për të parandaluar fillimin e një depresioni. Shumica e ekonomistëve konsiderojne

se kjo përpjekje ka për të qenë e nevojshme dhe efektive, dhe dëshmi e mbështetur ne

këtë. Por kjo provohet politikisht, dhe u rrit frika se paqëndrueshmëria shihet në 5-BE dhe

mund të përhapet në vendet e tjera. Si Masa shtrënguese në disa vende te zhvilluara, më

dukshëm Mbretëria e Bashkuar, u mbështjellë jashtë, në një histori Ironia në 2010, FMN-

ja bëri thirrje vendeve jo të prerë përsëri në shpenzimet gati sa më shpejtë që shumë

qeveri kishin planifikuar, për shkak të dobësisë e kërkesës.

Kriza financiare ndërkombëtare që prej Luftës së Dytë Botërore ishin të shihet si

"origjinë" në botën në zhvillim. Kriza e borxhit të 1982 të krizës Tequila meksikan të 1994

dhe të Azisë Lindore . Sëmundje ngjitëse e 1998, problemet janë perceptuar si të

shkaktuar nga zhvillimi Ekonomitë 'tregjet e dobëta financiare dhe institucionet e

paqëndrueshme politike ekonomi. Me çdo krizë, vendet e prekura janë nën presion për

të hapur dhe liberalizimin e ekonomive të tyre. Si pjesë e kushtëzimit të FMN dhe Bankës

Botërore , marrëveshjet amerikane dhe të vendeve afrikane latine ishin të nevojshme për

të privatizuar ndërmarrjet shtetërore dhe për të zvogëluar industrinë foshnjore.

Mbrojtja e tyre e pas viteve 1980 dhe kriza e borxhit në vitet 1990. Vendet e Azisë

Lindore të tilla si Korea e Jugut, Tajlanda, Indonezia ishin të nevojshme .

Një përgjigje ishte një vendosmëri për të drejtuar tepricat e eksportit dhe ndërtuar

rezerva të mëdha të monedhës ndërkombëtare, një faktor i shtyre deri paralele deficitet

tregtare në vendet e zhvilluara. Megjithatë, duke pasur parasysh presionin e kaluar nga

vendet e zhvilluara për të adoptojnë politika të thënë për të zvogëluar rrezikun e krizave

financiare, ajo erdhi si një surprizë e madhe për shumë politikëbërësit në botën në zhvillim

që kjo krizë origjinën në Shtetet e Bashkuara.

Shtypi financiar ka shkruar gjerësisht në lidhje me shpejtësi të habitshme të

rimëkëmbjes, dhe në një farë mase roli kryesor i disa vendeve në zhvillim (më sidomos

108

Kina por edhe India, Brazili, dhe disa të tjerë), për të ndihmuar të udhëheqin rrugën nga

recesioni. Në mënyrë të qartë, gjërat mund të ketë qenë shumë më e keqe dy vjet në

kriza, studimet më ekonomike kanë arritur në përfundimin se paketave stimuluese

ndoshta mbajtur situatën nga marrja e shumë më keq.

Banka, së bashku me Fondin, ka treguar se rreziqet dhe dobësitë.

Në të vërtetë, ka të paktën pesë arsye për kujdes në këtë dhe middlescenario të

ngjashme parashikimet:

1.Ne Shtetet e Bashkuara ende ka një deficit të madh tregtar që nuk ka gjasa për

të arritur te ardhur në lartësi të saj të mëparshëm. Siç e kemi parë, vendet me banka të

mëdha Krizat kanë disa vite të importeve nën prirje; krizat e tilla janë me përvojë si në

Shtetet e Bashkuara dhe në disa vende evropiane. Rritja e importit nuk po kompletohet

në raste të tilla me rritjen e eksportit të reduktuar.Kjo e bën varësinë ndaj eksporteve drejt

vendeve të ardhura të larta, veçanërisht Shtetet e Bashkuara.

2. Deficitet fiskale janë gjithashtu të larta në pothuajse të gjitha vendet e OECD

me të ardhura të larta, dhe kur ata janë ulur, kërkesa agregate do të bjerë, përsëri duke

ulur tregjet e eksportit. Nuk ka më pak hapësirë për politikën fiskale për të reaguar me

stimul në rast të një krize tjetër sepse deficitit dhe nivelet e borxhit janë shumë me te larta

dhe kapacitet politik për stimul të ri mungon.

Mundësitë e politikave janë të kufizuar me normat e interesit në rreth zero. Me sektorin

e amvisërisë përballet nevojë për të rritur kursimet e veta. Normat e mëtejshme, kërkesa

e brendshme ka të ngjarë të jetë edhe më poshtë trendit për disa kohë, ndoshta disa vjet.

3. Perceptimet e tregut të rrezikut të mospagimit sovran është i lartë edhe pse, në

një ndryshim historik.

Deficitet me borxhin e lartë të akumuluar qeverisë ka çuar në një humbje të besim në

tregje. Nëse një tjetër ngrirje-up e kredisë ka ndodhur vetëm EU-5, Banka Botërore

projekton se kjo mund te kthehet në një rënie e horizontit të dytë të recesionit. Dhe një

default pasues apo i madh ristrukturimin e borxhit mund të kërcënojë aftësinë paguese të

bankave përtej kësaj, me potencialin për një kthim në krizë më të gjerë. Bailout e Irlandës

nënvizoi rreziqet.

4. Rreziku i deflacionit (e cila ndodhi gjatë Depresionit të Madh dhe në Japoni gjatë

"dekadë e humbur" e saj) mbetet shumë më e lartë se normale. Keto komponime na

qonje ne vështirësi të tjera që dalin nga një krizë e re. Lehtësimi sasior në Shtetet e

Bashkuara ishte një përgjigje ndaj këtij rreziku, por mund të çojë në një vlerë më të ulët

të dollarit-një shqetësim i madh I eksportuesit ne vendet e zhvilluara. Normat e ulëta të

109

interesit në Shtetet e Bashkuara për shkak të sasior lehtësimi gjithashtu ushqyer

rrjedhjeve të kapitalit në vendet me të ardhura mesatare, një përgjigje në disa nga këto

vende ishte për të imponuar kontrollet e kapitalit, efektet e plota të cilat ishin gjithashtu të

pasigurt.

5. Përfitimet e eksport në vendet me të ardhura (shih Kapitullin 12) janë ende të

pranishme. Mundësi për ta bërë këtë është për shkak të rritjes shumë të ngadaltë,

përkeqësuar kufizimet e kreditit, dhe ndoshta edhe një rritet në proteksionizmit, ritmin e

transferimit të teknologjisë dhe rritja mund të reduktohet.

Një tregues për të shikuar gjatë disa viteve të ardhshme është nëse në zhvillim vendet

mund të mbështeten më shumë në eksportet me njëri-tjetrin, si dhe të gjeneruara

kerkesat nga brenda. Në qoftë se ata mund të ndërtojnë mbi tendencat e fundit dhe të

bëjë këtë tranzicionit, zhvillimi mund të jetë më i shpejtë.

Mundësitë si dhe Rreziqet?

Në simbolet kineze, kriza është formuar nga simbolet për dy fjalë të tjera , wei, një

simbol për rrezik ose rrezik të madh, dhe ji, e cila mund të shërbejë si symbol i mundësive

ose pikë kthese. Ashtu si shumë përkthime të vështira, dijetarët dallojnë në çfarë ji do të

thotë në këtë përdorim.

KAPITULLI 13 Bilanci i Pagesave, borxhit, krizat financiare, dhe Politikave

Stabilizim me frikë çfarë do të ndodhë me tregjet për eksportet e tyre jetike? Por

nuk ka dyshim se shumë politikëbërësit në Kinë, dhe në vende të tjera me rritje të

shpejtë në zhvillim , erdhi edhe për të parë krizën si një mundësi e madhe dhe një

pikë kritike.

Eklipsi i dukshëm i G8 nga G20, një grup më të gjerë të kombeve të përfshirë vendet

kryesore në zhvillim, ishte një ngjarje historike. Shfaqja e Kines si një motor të mundshëm

rajonal të rritjes mund të lejojë më pak varësinë nga eksportet në tregjet perëndimore.

Dhe tashmë, disa kombe afrikane janë bërë entuziast për shfaqjen e Kinës si një investitor

të mallrave.

Por shpresat janë shoi në shumë pjesë të botës në zhvillim të hapura dhe qasje të

qëndrueshme në tregjet e zhvilluara të vendeve. Që nga kriza e 2008, politikanet kanë

konsideruar si paqëllim "lëshime" në tregti. Kriza gjithashtu zbuloi në vendet në zhvillim

se me gjithë sigurimet e rregullave të OBT-së, Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian,

dhe vende të tjera rajone se do te perdorin politikat proteksioniste dhe do te gjejne hapsire

politike per te mbrojtur tregun e vet.

110

Faqe 729-763

15. Politika Fiskale dhe Financiare për Zhvillim

Suksesi i reformave të tjera të tregut varet nga mirëqenia e sistemit financiar.

Banka Botërore, Raporti Botëror i Zhvillimit, 1996

Shumica racionale për liberalizimin e tregut financiar nuk bazohet as në të kuptuarit e logjikshëm

ekonomik se si këto tregje veprojnë e as në fushëveprimin e potencialit për intervenimit të qeverisë.

Joseph Stiglitz, Fitues i çmimit nobel për ekonomi

Vendosa ta themeloj bankën time. Qeveria mendoj se kjo ishte një ide qesharake; njerëzit e varfër

nuk mund të huazojnë para… Grameen është mekanizëm për integrimin e njerëzve në treg. Ofron

mundësinë që ti ta ndërtosh jetën tënde. Mikrokredia bashkon njerëzit.

Muhammad Yunus, themelues i Bankës Grameen dhe laureatë Nobel për paqe më 2006

Gjithnjë e më shumë po bëhet e ditur që sistemi financiar luan rol të rëndësishëm në procesin e

zhvillimit ekonomik. Qeveria ndihmon që kjo të bëhet e mundshme duke miratuar politika të

shëndosha makroekonomike, duke përfshirë politika të shëndosha fiskale, si dhe politika

monetare, duke vepruar për të krijuar tregje financiare aty ku ende nuk ekzistojnë, dhe duke

siguruar rregullime të kujdesshme të sistemit financiar. Në këtë kapitull, kemi parasysh rolin e

111

financimit dhe përmirësimeve në veprimet e sistemit financiar në procesin e përgjithshëm të rritjes

ekonomike, modernizimit dhe zhvillimit.

Ne do të shqyrtojmë rrugën e vështirë për stabilitetin makroekonomik në të cilën shumë vende në

zhvillim tani po kalojnë. Pastaj shqyrtojmë në më shumë në detaje sistemet financiare të vendeve

në zhvillim. Tanimë kemi pasur një vështrim mbi tregjet e aksioneve të vendeve në zhvillim dhe

kemi marrë parasysh pikat e forta dhe të dobëta të rolit të zgjerimit të tyre. Ne do shqyrtojmë

institucione të veçanta të tilla si bankat zhvillimore dhe shoqatat e kursim-kreditit rotativë

(ROSCAs). Ne do shqyrtojmë rolin e rëndësishëm të mikrofinancave në vendet në zhvillim,

veçanërisht pengesat nga e kaluara për zhvillimin e saj, mënyrat se si këto pengesa janë tejkaluar,

përfitimet e mikrofinancës për trajtimin e problemeve të varfërisë dhe zhvillimit vendor, dhe

kufizimet me theks në mikrofinanca.

Në këtë kontekst, do të shqyrtojmë pse është shpesh e vështirë për qeveri të shumë vendeve në

zhvillim ndjekja e politikave tradicionale financiare dhe monetare, si disa politika financiare kanë

shpie drejt kursimeve të ulëta vendore dhe jo efikasitetit të gjerë në sistemin e bankave komerciale,

dhe si struktura tatimore vepron kundrejt tentimit për të kthimin e baraspeshës financiare përmes

ngritjes në të hyra. Gjithashtu po shikojmë shkurtimisht problemet e administratës publike

(pengesë kryesore në shumë vende në zhvillim), shqyrtojmë debatin mbi privatizimin e

ndërmarrjeve shtetërore, dhe rolin e shpenzimeve ushtarake për promovimin dhe dobësimin e

zhvillimit ekonomik. Rast studimor i këtij kapitulli është shikimi në detaje i Bankës Grameen në

Bangladesh, pionier mikrofinanciar me ndikim global dhe arritje.

15.1 Roli i Sistemit Financiar në Zhvillimi Ekonomik

Në përgjithësi, bëhet një dallim në mes të sektorit të real dhe të sektorit financiar.

Kjo terminologji është për të ardhur keq sepse ai sugjeron se sektori financiar është

diçka më pak se reale. Kjo përshtypje vjen me përkrahjen nga pikëpamja se sektori financiar është

një shtojcë e thjeshtë për ekonominë reale. Ashtu si ekonomisti Joan Robinson në mënyrë të

shkëlqyeshme e thotë atë, "aty ku ndërmarrja udhëheq, pason financimi." 1 Natyrisht, ka diçka të

vërtetë për këtë aforizëm; në një masë të madhe, kërkesat për shërbimet financiare rrjedhin nga

aktivitetet e firmave jo financiare.

Por ka prova se financimi mund të jetë gjithashtu një faktor kufizues në zhvillimin ekonomik. Nga

nëna e varfër në Zambia cila tenton për të ushqyer familjen e saj me të ardhura nga ndërmarrja e

lodhur nga kredia e cila do të mund të ishte shumë më shumë produktive me kapital veprues duke

punuar për firma fillestare në Indi të cilat nuk mund të themeloheshin pa kapital privat dhe mund

përfundimisht të bëjnë ofertë publike tek një bujk në tokën më të pëlleshme në botë në Ukrainë i

cili nuk mund të mbjellë nga mungesa e kredisë për të blerë farën për një kompani këpucësh pronë

e familjes në Brazil që ka nevojë për qasje më të mirë për kredi me kosto më të ulët që të filloj të

eksportoj për firmën tregtare publike në Filipine e cila dëshiron të shes më shumë aksione për të

siguruar fonde për rindërtim, pra nevoja për financim mund të shihet kudo në botë në vendet në

zhvillim.

112

Hugh Patrick ofroi argumentin "fazat e zhvillimit të" që zhvillimi financiar krijon rritje në fillim

të zhvillimit modern, por sapo sistemi financiar të jetë themeluar, ajo kryesisht ndjek sektorin real.

Më shumë gjasa, kauzaliteti vepron në të dy drejtimet.2

Çfarë është kaq e rëndësishme për financim? Sektori financiar ofron gjashtë funksionet kryesore

që janë të rëndësishme si në nivel të firmës po ashtu edhe në nivel të ekonomisë në tërësi.3

1. Ofrimi i shërbimeve të pagesave. Është e papërshtatshme, e paefektshme, dhe e rrezikshme të

barten para të gatshme për të paguar për mallrat dhe shërbimet e blera. Institucionet financiare

ofrojnë alternativë efikase. Shembujt më të dukshëm janë çeqet personale dhe komerciale si dhe

shërbimet e kredit dhe debit kartelave; rëndësia e të gjitha këtyre po rritet, së paku në sektorin

modern, madje edhe në vendet me të ardhura të ulëta.

2. Harmonizimi i kursimtarëve dhe investitorëve. Edhe pse shumë njerëz kursejnë, sikurse për

pensionim, dhe shumë kanë projekte për investime, sikurse ndërtimi i një fabrikë apo zgjerimin e

inventarit të kryer nga një ndërmarrje e vogël familjare, vetëm ndonjë rastësi e rrallë do të ndodhte

që secili investitor do të ketë kursyer saktësisht aq sa nevojitet për të financuar një projekt të

caktuar. Prandaj, është e rëndësishme që kursimtarët dhe investitorët të takohen disi dhe të

pajtohen për kushtet e kredisë apo forma të tjera të financimit. Kjo mund të ndodhë edhe pa

institucionet financiare; edhe në tregjet shumë të zhvilluara, shumë nga ndërmarrësit e ri marrin

një pjesë të konsiderueshme të fondeve të tyre fillestare nga familja apo miqtë. Megjithatë, prania

e bankave, dhe më vonë e tregjeve kapitaleve ose të aksioneve, mund të lehtësojnë në masë të

madhe harmonizimin në një mënyre efikase. Kursyesit e vegjël thjesht depozitojnë kursimet e tyre

dhe e lënë bankën për të vendosur se në çka të investojnë.

3. Përpilimi dhe shpërndarja e informacioneve. Nga pikëpamja e gjithëpërfshirëse shoqërore, një

nga funksionet më të rëndësishme të sistemit financiar është përpilimi dhe shpërndarja e

informacioneve. Çmimet e aksioneve dhe detyrimeve përmes gazetave ditore të vendeve në

zhvillim (si përmes internetit çdo here e me shumë) janë shembull i zakonshëm; këto çmime janë

mendime të mijëra, në mos të miliona investitorëve bazuar në informatat që posedojnë lidhur me

këto firma të cilat huazojnë nga ta. Informatat që rezultojnë janë komponentët më të rëndësishme

për “kapitalin” e bankës edhe pse shpesh nuk njihen si të tilla. Në këtë kuptim, thuhet se tregjet

financiare përfaqësojnë "trurin" e sistemit ekonomik.4

4. Shpërndarja e kreditit në mënyrë efikase. Kanalizimin e fondeve të investimeve në përdorime

duke sjellë normën më të lartë të kthimit lejon rritjen e specializimit dhe ndarjen e punës, të cilat

kanë qenë të njohura që nga koha e Adam Smith, si thelbësore për pasurinë e kombeve.

5. Rreziqet e Çmimeve, bashkimit, dhe tregut. Tregjet e sigurimit ofrojë mbrojtje ndaj rrezikut, por

po ashtu edhe diversifikimi i mundshëm në tregjet e aksioneve ose në sindikalizmin e kredisë të

bankave.

6. Rritja e likuiditetit të aseteve. Disa investime janë shumë të jetë-gjatë; në disa raste,

hidrocentrali, për shembull mund të zgjasin një shekull apo më shumë. Herët ose vonë, investitorët

në raste të tilla ka gjasa të dëshirojnë të shesin investimet e tyre. Në disa raste, mund të jetë mjaft

e vështirë për të gjetur një blerës në kohën kur dikush dëshiron të shesë, për shembull - para daljes

në pension. Zhvillimi financiar rrit likuiditetin duke e bërë atë më të lehtë për të shitur, për

shembull, në tregun e aksioneve ose në një sindikatë të bankave apo kompanive të sigurimit.

Risitë teknologjike dhe financiare kanë nxitur rritjen moderne ekonomike. Të dyja ishin kushte të

nevojshme për revolucionin industrial si rryma nga avulli dhe uji që kërkojnë investime të mëdha

të ndihmuara nga risitë në sistemin bankar, financimin, dhe sigurimet. Të dyja janë të nevojshme

113

për vendet në zhvillim gjatë kohës kur ato të vazhdojnë orvatjen e tyre për zhvillimin ekonomik.

Por një sistem financiar që punon për zhvillimin gjithëpërfshirës dhe uljen e varfërisë duhet të jetë

i dizajnuar me kapitalin e vet, si dhe duke pasur parasysh efikasitetin. Dhe një sistem rregullator

të projektuar mirë është thelbësore për të reduktuar cenueshmërinë ndaj krizave financiare që mund

të shkaktojnë kosto të larta për pjesën tjetër të ekonomisë.

Dallimi mes sistemeve finaciare të vendeve të zhvilluara dhe vendeve në

zhvillim

Në kombet më të zhvilluara, politika monetare dhe financiare luan një rol të madh të drejtpërdrejtë

dhe të tërthortë në përpjekjet qeveritare të dizajnuara për të zgjeruar aktivitetin ekonomik në kohët

e papunësisë, bilancit pozitiv të kapaciteteve dhe për të kontraktuar aktivitete në kohën e kërkesës

së tepërt dhe inflaciont5. Thjeshtë, politika monetare vepron në dy variabla kryesore ekonomike:

furnizimi me para të grumbulluara në total që janë në qarkullim dhe niveli i normave të interesit.

Shprehur në terma tradicionale, furnizimi monetar (valuta plus kërkesa e bankës tregtare për

depozita) mendohet të jetë e lidhur direkt me nivelin e aktivitetit ekonomik në kuptimin që

furnizimi më i madh me para indukton aktivitet të zgjeruar ekonomik duke u mundësuar njerëzve

që të blejnë më shumë mallra dhe shërbime. Kjo në esencë është teoria monetariste e aktivitetit

ekonomik. Avokatët e saj mendojnë se duke kontrolluar rritjen e ofertës së parasë, qeveritë e

vendeve të zhvilluara mund të rregullojnë veprimtarinë ekonomike të kombeve të tyre dhe

kontrollin e inflacionit.

Në anën tjetër të çështjes monetare, përsëri shprehur në terma tradicionale, janë ekonomistë

Keynesian, që mendojnë se një furnizim i zgjeruar i parave në qarkullim rrit disponueshmërinë e

fondeve për kredi. Furnizim i fondeve për kredi që kalojnë kërkesën çon drejt uljes së normave të

interesit. Sepse investimet private supozohet të kenë lidhje të kundërt me sundimin e normave të

interesit, biznesmenët do të zgjerojë investimet e tyre me rënien normave të interesit dhe

mundësinë për kredi marrje. Më shumë investim nxisin kërkesën agregate, duke çuar në një nivel

më të lartë të aktivitetit ekonomik (më shumë punësim dhe një BPV më të lartë). Në mënyrë të

ngjashme, në kohën e tejkalimit të kërkesës agregate dhe inflacionit, qeveritë ndjekin politika

kufizuese monetare të dizajnuara për të zvogëluar zgjerimin e kërkesës agregate, duke ulur rritjen

e furnizimit kombëtar të parasë, duke ulur e ofertën e fondeve për kredi, duke rritur normat e

interesit, dhe në këtë mënyrë induktojnë nivel më të ulët të investimeve dhe me shpresë më pak

inflacion.

Edhe pse ky përshkrim i politikës monetare në vendet e zhvilluara në mënyrë të madhe thjeshton

një proces të ndërlikuar,6 ajo thekson dy aspekte të rëndësishme që shumica e vendeve në zhvillim

nuk e kanë. Së pari, mundësia e qeverive të vendeve të zhvilluara për të zgjeruar dhe të

kontraktojnë furnizimin e tyre me para si dhe për të rritur dhe ulur kostot e huamarrjes në sektorin

privat (nëpërmjet manipulimit të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë të normave të interesit), bërët e

mundur nga ekzistimi i organizimit të madh, ekonomikisht të ndërvarur, dhe funksionim në mënyrë

efikase të parave dhe tregut të kredisë. Burimet financiare vazhdimisht rrjedhin brenda dhe jashtë

nga bankat e kursimeve, bankat komerciale,

dhe ndërmjetësve të tjerë kombëtar publike dhe privat financiarë të rregulluara me ndërhyrje

minimale. Për më tepër, normat e interesit janë të rregulluara edhe nga kontrollet e kreditit

administrative dhe nga forcat e tregut të kërkesës dhe ofertës, kështu që ka gjasë të ketë konsistencë

114

dhe një uniformitet i afërm i normave në sektorë të ndryshëm të ekonomisë dhe në të gjitha rajonet

e vendit. Ndërmjetësit financiarë janë kështu në gjendje të mobilizojnë kursimet private dhe me

efikasitet të ndajë ato për përdorimet e tyre më produktive. Ky është një përbërës thelbësor në

promovimin e rritjes afatgjate ekonomike.

Për dallim, tregjet dhe institucionet financiare në shumë vende në zhvillim janë shumë të

paorganizuara, shpesh të varura nga jashtë, dhe të ndara në hapësira.7 Shumë banka komerciale në

vendet në zhvillim janë degë jashtë shtetit të korporatave të mëdha bankare private të vendeve të

zhvilluara. Prandaj orientimi i tyre, si ajo e korporatave multinacionale, mund të jetë më shumë në

drejtim nga jashts dhe më pak nga brenda. Aftësia e qeverive në vendet në zhvillim për të rregulluar

furnizimin kombëtar të parave është i kufizuar më tej nga hapja e ekonomive të tyre, në disa raste

varëse nga valutat e tyre me dollarin ose si alternativë me euron ose me grupin e valutave kryesore

të vendeve të zhvilluara, dhe fakti që grumbullimi i të ardhurave nga valutat e huaja është një

burim i rëndësishëm por shumë e ndryshueshme e burimeve të tyre të brendshme financiare. Edhe

furnizimi i parasë vetë mund të jetë e vështirë për t’u matur dhe më e vështirë për të kontrolluar

nën kushtet e zëvendësimit të valutës, ku valuta të huaja shërbejë si një alternativë ndaj valutës

vendase (p.sh., dollarë amerikanë në pjesën veriore të Meksikës)8. Ky është një problem

veçanërisht i rëndësishëm kur niveli i pritur i inflacionit është i lartë. Për shkak të informacionit të

kufizuar dhe tregjeve jo të plota të kredive, sistemi komercial bankar i shumë vendeve në zhvillim

ka mungesë të transparencës (zbulimin e plotë të cilësisë së portofolit të huave) dhe shpesh kufizon

aktivitetet e saj pothuajse ekskluzivisht për ndërmarrjet e mesme dhe të mëdha në sektorin modern

prodhues që konsiderohen më të besueshme. Shumë ekonomistë zhvillimit kanë arritur në

përfundimin se kjo mungesë transparencës, dhe fakti që shumë huamarrës nuk ishin të besueshëm,

ishte faktori kryesor në krizën e vitit 1997 për valutën dhe bankat aziatike, veçanërisht në Tajlandë

dhe Indonezi. Si rezultat, fermerët e vegjël dhe sipërmarrësit e vegjël indigjent si dhe tregtarët në

të dy

sektorët e prodhimit dhe të shërbimit formal dhe joformale duhet tradicionalisht të

kërkojë financim gjetkë - nganjëherë nga anëtarët e familjes dhe të afërmit apo

nga huadhënësi vendor dhe fajde, të cilët kanë norma të tepruara të interesit.

Rritja e mikrofinancës, duke përfshirë zgjerimin e saj gradual "upmarket"

për ndërmarrjet disi më të vogla që janë themeluar, ka bërë lëvizje modeste por të rëndësishme

në drejtim të adresimit të këtij problemi.

Prandaj shumica e vendeve në zhvillim kanë operuar nën sistem të dyfishtë monetar: në një treg

të organizuar monetar të vogël dhe shpesh e kontrolluar ose i ndikuar nga jashtë me detyrime të

kufizuara ligjore mbi normën nominale të interesit, duke u shërbyer kërkesave financiare të një

grupi të veçantë të bizneseve të klasës së mesme dhe të lartë vedore dhe të huaja në sektorin modern

industrial, dhe një treg të paorganizuar monetar të madh amorf, të pakontrolluar, shpesh i

paligjshëm, dhe shpesh kamator, tek të cilat individët më të ardhura të ulëta janë të detyruar të

drejtohen në kohë për nevojë financiare.

Ky është një tjetër manifestim i strukturës së dyfishtë të shumë ekonomive në zhvillim dhe

tendenca e tyre, e qëllimshme ose jo, për t’i shërbyer nevojave të elitave të pasura duke neglizhuar

kërkesat e e klasës relativisht të varfër. Një hap i mundshëm drejt eliminimit të këtij shtrembërimi

të madh të faktorit të çmimeve do të ishte heqja e kufijve artificialisht të ulët nominale të normës

së interesit në tregun e organizuar, si dhe hapat e tjerë të lidhur drejt liberalizimit financiar (p.sh.,

rënia e normës së këmbimit të valutës së huaj).

Normat e larta të interesit gjenerojnë më shumë kursime të vendore, ndërsa transparenca më e

madhe e dhe normat reale të interesit me orientim drejt tregut shpërndajnë më mirë fondet për

115

kredi tek projektet më produktive. Megjithatë, liberalizimi i tillë i koordinuar nga tregjet vendore

financiare dhe këmbimit të valutave të huaja nuk ka zgjidhur në mënyrë adekuate problemin e

kanalizimit të kredisë për investitorët dhe ndërmarrësit e vegjël 9. Kjo do të kërkojë më shumë

iniciativa të të reja të drejtpërdrejta. Do të diskutojmë edhe reformën e tregjeve financiare edhe

masat për përmirësimin e financave për ekonominë joformale në vijim të këtij kapitulli.

Në vendet në zhvillim, vendimet për investime shpesh nuk janë shumë të ndjeshme ndaj lëvizjeve

të normave të interesit. Për më tepër, një numër i vendeve më të mëdha në Amerikën Latine (p.sh.,

Brazili dhe Argjentina) në të kaluarën kanë ndjekur një politikë të rritjes industriale me financim-

inflacioni, në të cilën politika për zgjerim monetar në lidhje me deficite të mëdha buxhetore

rezultoi në norma reale të interesit negative (normat e inflacionit kalojnë nivelet nominale të

interesit). Ideja themelore ishte që normat e ulëta artificiale do të inkurajojë investime, deficitit

financuar dhe fiskal, dhe promovojnë rritjen e prodhimit industrial. Por mund të ketë kufizime të

rënda të furnizimit strukturor (elasticitet i ulët i furnizimit) pengon zgjerimin e prodhimit edhe kur

kërkesa për të rritet. Këto kufizime përfshijnë menaxhimin e dobët, mungesa e produkteve të

ndërmjetme esenciale (zakonisht të importuara), ngurtësia burokratike, kufizime të licencimit, si

dhe mungesën e përgjithshme të ndërvarësisë në sektorin-industrial. Çfarëdo qofshin arsyet,

ngurtësia strukturore furnizimit nënkupton se çdo rritje e kërkesës për mallra dhe shërbime të

gjeneruara nga krijimin e shpejtë të parave nuk do të përputhet nga rritjet në furnizim. Mirëpo,

kërkesa e tepërt (në këtë rast, për mallrat e investimit) thjesht do të rrisë çmimet dhe të shkaktojnë

inflacion. Në disa vende të Amerikës Latine, inflacion i tillë "strukturor" ka qenë problem kronik

i përkeqësuar nga ana e kostos së rritjes spirale në

pagat e punëtorëve që bëjnë të pamundurën për të mbrojtur nivelin e tyre të të ardhurave reale nga

indeksimi i rritjes së pagave me rritjen e çmimeve. Përpjekjet për të kontrolluar inflacionin me

norma fikse ose norma rënie të ngadalshme të këmbimit ka çuar në kriza të mëdha financiare në

Brazil në 1999 dhe në Argjentinë në 2001-2002.

Megjithatë, sistemet financiare janë një pjesë integrale e përgjithshme

sistemit ekonomik në vendet në zhvillim. Për shembull, në rast të mos stabilitetit të rëndë

makroekonomik të inflacionit të lartë të shoqëruar me deficiteve të mëdha buxhetore dhe tregtare,

ato përfaqësojnë një element kyç në çdo përpjekje për stabilizim të përgjithshëm. Për më tepër, siç

është përmendur më parë, sistemet financiare ofrojnë një shumëllojshmëri të shërbimeve të

nevojshme, duke përfshirë mobilizimin e kursimeve, ndarjen e kredive, kufizimet e rrezikut,

mbrojtjen e sigurimeve, dhe lehtësimin e këmbimeve të valutave të huaja. të fillojmë ekzaminimin

e strukturës së sistemeve financiare me një shikim në bankën qendrore.

15.2 Roli i Bankave Qendrore dhe Marrëveshjeve Alternative

Funksionet Bankës Qendrore të zhvilluar plotësisht Në vendet e zhvilluara, bankat qendrore, të

tilla si Bordit të Rezervës Federale në Shtetet e Bashkuara, kryejnë një sërë funksione bankare,

rregullatore, dhe mbikëqyrëse. Ato kanë përgjegjësi të konsiderueshme publike dhe një fushë të

gjerë të kompetencave ekzekutive. Aktivitetet e tyre kryesore mund të ndahen në pesë funksione

të përgjithshme:

1. Ofrues i valutës dhe menaxher të rezervave valutore. Bankat Qendrore shtypin të holla,

shpërndajnë bankënotat dhe monedha, ndërhyjnë në tregjet e huaja të këmbimit për të

rregulluar normën e këmbimit valutor me valutat tjera, dhe menaxhon me rezervat e

aseteve të huaja për të ruajtur vlerën e jashtme të valutës kombëtare.

116

2. Bankier për qeverinë. Bankat qendrore po ashtu ofron depozita dhe huamarrje për qeverinë,

derisa në të njëjtën kohë vepron si agjent fiskal i qeverisë dhe agjenci siguruese.

3. Bankier të bankave komerciale vendore. Bankat qendrore gjithashtu ofrojnë depozita dhe

huamarrje bankare për bankat komerciale dhe veprojnë si huadhënës për zgjidhët të fundit

për bankat komerciale me probleme financiare.

4. Rregullator i institucioneve financiare vendase. Bankat qendrore të sigurojë që bankat

komerciale dhe institucionet e tjera financiare kryejnë biznesin e tyre në mënyrë të matur

dhe në përputhje me ligjet dhe rregulloret përkatëse. Ato gjithashtu monitorojnë kërkesat

në raport me rezervat dhe mbikëqyrin zhvillimin e bankave lokale dhe rajonale.

5. Operatori i politikës monetare dhe të kreditit. Bankat qendrore tentojnë për të manipuluar

instrumentet e politikës monetare dhe të kreditit (furnizimin e parasë vendore, norma e

uljes së çmimeve, norma e këmbimit të valutës së huaj, kërkesat komerciale në raport të

rezervës bankare, etj) për të arritur objektivat kryesore makroekonomike siç është

kontrollimi i inflacionit, promovimi i investimeve, ose rregullon lëvizjet e valutës

ndërkombëtare.

Nganjëherë këto funksione kryhen nga organe të ndara rregulluese.

Bordet e Valutë Bordi i Valutës lëshon valuta vendase për shkëmbim më valuta të huaja

në një kurs fiks të këmbimit. Kjo ishte marrëveshja alternative për një bankë qendrore.

Edhe pse ajo siguron qëndrueshmërinë e kursit të këmbimit, e bën këtë me koston e

humbjes së pavarësisë për të ndjekur rolet tjera funksionale të bankës qendrore. Shumë

vende në zhvillim kanë trashëguar apo adoptuar një bord valutor në kohën e pavarësisë,

dhe të tjera kanë miratuar ato për të rivendosur stabilitetin pas periudhave të inflacionit të

lartë. Bordet e Valutës nuk krijojë të holla të reja, nuk kryejnë politika monetare, ose në

përgjithësi nuk mbikëqyrin sistemin bankar. Në kohët koloniale ato vepruan si agjentë për

bankat koloniale dhe u ngarkuar me përgjegjësinë e mbajtjes së një barazie të caktuar me

valutën e fuqisë koloniale. Një shembull më i fundit i një sistemi të tillë, u gjet në

Argjentinë nga 1991 deri 2002, ku pezo ishte fiksuar një-për-një me dollarin amerikan dhe

u mbështet në baza monetare me rezerva ndërkombëtare. Kur bordi u themelua në vitin

1991, qëllimi i tij ishte për të zvogëluar inflacionin duke kontrolluar furnizimin e parasë.

Dollari i fortë dhe papërgjegjshmëria fiskale (ndoshta me komplikime nga shtrirja e

rregullave konvencionale të bordit të valutës) çoi në dështimin e saj. Dështimi në

Argjentinë ka çuar në një humbje më të përgjithshme të besueshmërisë për efektivitetin e

këtij lloj sistemi.

Alternativat për bankën qendrore Ka disa alternativa të tjera për bankën qendrore standarde

11. E para, institucioni i bankës qendrore në tranzicion mund të formohet si një hap i

ndërmjetëm mes të bordit të valutës dhe bankës qendrore, me qeverinë duke ushtruar një

ndikim të fortë mbi aktivitetet e saj financiare. Megjithatë, gama e aktiviteteve të tilla,

kontrollohet nga parashkresat mbi pushtetet diskrecionale të autoritetit monetar. Ish-

kolonitë britanike dhe protektoratet siç janë Fixhi, Belize, Maldivet, dhe Butan janë

117

shembujt më të zakonshme të bankave qendrore në tranzicion. E dyta, një bankë qendrore

mbikombëtare mund të jetë krijuar për të ndërmarrë veprimtari bankare qendrore për një

grup vendesh më të vogla që marrin pjesë në një bashkim monetar, me gjasë edhe si pjesë

e një bashkimi doganor (shih kapitullin 12). Shembuj të sindikatave monetare me bankat

qendrore të rajonit përfshijnë Bashkimin Ekonomik dhe Monetar të Afrikës Perëndimore,

dhe Komunitetin Qendror Ekonomik dhe Monetar të Afrikës Qendrore, të cilat përdorin

versione të ndara por me vlerë në mënyrë të barabartë të Franc AQF-së. Një tjetër është

Unioni i Karaibeve Lindore të Valutës, i cili përdor dollarin Karaibeve Lindore (e

kontrolluar nga Banka Qendrore Karaibeve Lindore). Secila prej tyre është i lidhur me

valutat kryesore (me euron në rastet e para dhe dollarin e SHBA-së në këtë të fundit).

Themelimi i sindikatave të reja monetare është e mbushur me vështirësi politike dhe

teknike, por mund të ketë shembuj të ri në vitet e ardhshme. Komuniteti për Zhvillimi i

Afrikës Jugore ka shpallur objektivin e tij për një valutë të vetme nga 2018, megjithëse kjo

datë është e dyshimt; dhe Këshilli i Bashkëpunimit të Gjirit njoftoi një objektiv të një

bashkimi monetar, por progresi ka qenë shumë i ngadalshëm. Sigurisht, euro është adoptuar

si valutë e shumë vende evropiane, dhe menaxhimi nuk ka qenë pa probleme, veçanërisht

në vendet jo shumë kohë më parë që janë përfshirë në listat e vendeve ende në zhvillim, të

tilla si Greqia dhe Portugalia. Ka përfitime për sindikatat rajonale, por ato duhet të

krahasohen me kostot e fleksibilitetit të reduktuar. E treta, enklava valutore mund të

krijohet në mes institucionit qendror bankar në një vend në zhvillim dhe autoritetit monetar

të një partneri të madh tregtar, shpesh ish-pushtetet koloniale. Një marrëveshje e tillë ofron

një shkallë të caktuar të stabilitetit të valutës së vendit në zhvillim, por ndikimi dominues

i partnerit, me prioritetet e veta, bën enklavën pothuajse të varur si një koloni në lidhje me

politikën monetare. Shembuj bashkëkohorë përfshijnë ekonomitë që janë "dollarizuar",

term për miratimin valutës së dollarit amerikan, pa rol të bankës qendrore; Shembujt

përfshijnë Panaman, Ekuadorin, El Salvador, dhe Timorin Lindor. Valuta të tjera të tilla si

euro janë miratuar në mënyrë të ngjashme. Së fundi, në një institucion bankar qendror me

ekonomi të hapur, ku të dyja sikurse rrjedha e mallit dhe kapitalit ndërkombëtarë

përfaqësojnë komponentë të rëndësishme të aktivitetit ekonomik kombëtar, mjedis monetar

me gjasë mund të jetë subjekt i luhatjeve në mallrat botërore dhe tregjet financiare. Si

rezultat, institucioni bankar qendror do të jetë i angazhuar kryesisht në rregullimin dhe

promovimin e një sistemi financiar të qëndrueshëm dhe të respektuar. Shembuj të

institucioneve të tilla kanë përfshirë Singaporin, Kuvajtin, Arabinë Saudite dhe Emiratet e

Bashkuara Arabe. Tabela 15.1 përmbledh karakteristikat kryesore të këtyre katër

kategorive të alternativave të bankës qendrore në krahasim me bordin e valutës dhe bankës

qendrore.

Në dy dekadat e fundit, ka pasur një rritje në pavarësinë ekonomike dhe politike të bankës

qendrore në shumicën e vendeve në zhvillim. Shumë ekonomistë kanë identifikuar një

autonomi të tillë si një parakusht i rëndësishëm për efektivitetin e saj në kryerjen e roleve

të bankave qendrore tradicionale.

118

Autonomia ekonomike është përcaktuar si mungesë të dhënies së kredive të drejtpërdrejta

të qeverisë nga banka qendrore që është ose automatik, nën normat e interesit të tregut, apo

e pa kufizuar në kohë ose sasi; mungesa e pranisë së bankës qendrore në tregun primar për

borxhin publik; e drejta për të vendosur normat e interesit në mënyrë të pavarur; dhe

mbajtjen e përgjegjësisë për mbikëqyrjen e sektorit bankar. Autonomia politike e bankave

qendrore ka qenë e definuar si mundësi për të zgjedhur objektivat përfundimtare të politikës

monetare dhe të matet me atë nëse guvernatori i bankës dhe bordi i drejtorëve emërohen

në mënyrë të pavarur dhe për një afat të gjatë, nëse përfaqësuesit politikë janë të nevojshëm,

nëse politikat monetare mund të zbatohen pa miratime politike, dhe nëse rregullat

institucionale forcojnë bankat qendrore në konfliktet me qeverinë.

Studimi 2009 i FMN-së raportoi një prirje globale drejt niveleve relativisht të larta të

autonomisë së bankës qendrore duke përdorur indekset alternative për autonomi dhe

identifikoi katër pjesë përbërëse gjatë kësaj periudhe:

1. Nuk ka pasur një ndryshim në institucioneve bankare prej bordeve të valutës në asnjë bankë

qendrore shtetërore të vetme ose të sindikatave të valutës (bankat qendrore mbikombëtare).

2. Shumicës së bankave qendrore u është dhënë përgjegjësinë për të vendosur stabilitetin e

çmimeve ose të synojnë që inflacioni të jetë si një nga objektivat e tyre të politikës

monetare. Përveç kësaj, shumica e këtyre vendeve gjithashtu kanë autonomi në lidhje me

vendosjen e normës së politikave si ajo në lidhje me qeverinë. (Shkalla në të cilën kjo

autonomi matet korrespondon me praktikën aktuale veçanërisht me kalimin e kohës dhe në

të gjitha periudhat të problemeve financiare do të merren parasysh në vazhdimësi.)

3. Ka divergjencë në mesin e bankave qendrore në çështjen e mbikëqyrjes financiare. Shumë

banka qendrore në vendet në zhvillim kanë ruajtur rolin e tyre kyç mbikëqyrës. Por prioritet

i bankave qendrore më të madhe është arritja e stabilitetit të çmimeve afatmesme.

4. Pjesëmarrja në sindikatave të valutës (ose bankat qendrore mbikombëtare) ka rritur

autonominë e bankave qendrore në vendet e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim. Shembujt

përfshijnë në Bashkimin Evropian të Bankave Qendrore (ESCP), Bankën Qendrore të

119

Shteteve Perëndimore të Afrikës (BCEAO), Bankën e Shteteve të Afrikës Qendrore

(BEAC), dhe Bankën Qendrore të Karaibeve Lindore (ECCB).

Mirëpo, autonomia e bankës qendrore ende mbetet mjaft e kufizuar në shumë raste. Në

analizën e fundit, megjithatë, nuk është aq shumë struktura organizative e institucionit

bankar qendror apo shkalla e saj e autonomisë politike ajo që ka rëndësi. Më saktë, është

shkalla në të cilën një institucion i tillë është i aftë për financimin dhe promovimin e

zhvillimit të brendshëm ekonomik, përmes sistemit të saj komercial dhe të zhvillimit

bankar, në një mjedis ekonomik dhe financiar ndërkombëtar të karakterizuar nga nivele të

ndryshme të dominimit dhe varësisë. Bankat komerciale në vendet në zhvillim duhet të

marrin rol shumë më aktiv në promovimin e industrive të reja dhe financimin e atyre

ekzistuese sesa bankat zakonshme në vendet e zhvilluara. Ato duhet të jenë burime të

kapitaleve, si dhe burime të njohurive dhe shkathtësive të biznesit komercial që në mënyrë

tipike kanë mungesë të furnizimit vendor. Kjo është për shkak të dështimit të tyre për të

bërë këtë se institucionet e reja financiare, të njohura si banka zhvillimi, janë bërë një pjesë

e shquar e arsenalit financiar të shumë vendeve në zhvillim.

Roli i Zhvillimit Bankar

Bankat e zhvillimit janë institucionet e specializuara publike dhe private financiare që

bëjnë furnizimin afatmesme dhe afatgjata të fondeve për krijimin ose zgjerimin e

ndërmarrjeve industriale. Ato janë shfaqur në shumë vende në zhvillim sepse bankat

ekzistuese zakonisht fokusohen ose në të dhënien e kredive afatshkurtra për qëllime

komerciale (bankat komerciale dhe ato të kursimeve) ose, në rastin e bankave qendrore,

kontrollin dhe rregullimin e furnizimit të parave në mënyrë agregate. Për më tepër, bankat

ekzistuese komerciale vendosin kushte të kredisë që janë shpesh të papërshtatshme për

krijimin e ndërmarrjeve të reja apo për financimin e projekteve në shkallë të gjerë. Fondet

e tyre më shpesh u ndahen huamarrësve " të sigurt" (industrive të themeluara, shumica e të

cilat janë në pronësi të huaj ose të drejtuara nga familje të njohura vendore). Kapitalet e

vërteta për industritë e reja rrallë herë marri miratimin.

Për të lehtësuar rritjen industrial në ekonomitë që karakterizohen nga një mungesë e

kapitalit financiar, bankat e zhvillimit kanë kërkuar për të rritur kapitalin, fillimisht duke u

fokusuar në dy burime kryesore: (1) kreditë bilaterale dhe multilaterale nga agjencitë e

ndihmës kombëtar si Agjencia Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) dhe nga

agjencitë donatore ndërkombëtare si Banka Botërore dhe (2) hua nga qeveritë e tyre.

Megjithatë, përveç rritjes së kapitalit, bankat e zhvillimit është dashur të zhvillojnë aftësi

të specializuara në fushën e vlerësimit të projekteve industriale. Në shumë raste, aktivitetet

e tyre shkojnë përtej rolit tradicional bankar për kreditimit në të holla për konsumatorët e

besueshëm. Aktivitetet e bankave të zhvillimit shpesh përfshihen në mënyrë të

drejtpërdrejtë për sipërmarrësinë, menaxhimin, dhe promovimin në ndërmarrjet që ato

financojnë, duke përfshirë korporatat operuese industriale si dhe ato në pronësi qeveritare.

Rritja dhe përhapja e bankave të zhvillimit në botën në zhvillim kanë qenë të

konsiderueshme. Deri në vitin 2000, numri i tyre ishte rritur në qindra, dhe burimet e tyre

financiare i kishte fryer në miliarda dollarë. Për më tepër, edhe pse burimet fillestare të

kapitalit ishin të agjencive të tilla si Banka Botërore, agjencitë e ndihmës bilaterale, dhe

qeveritë lokale, rritja e financave bankare gjithnjë e më shumë është lehtësuar nga kapitali

nga investitorët privatë, institucional dhe individual, të huaj dhe vendas. Pothuajse 20% e

120

kapitalit aksionar të këtyre bankave ka qenë në pronësi të huaj, dhe 80% tjera të realizuara

nga investitorët vendor.

Pa marrë parasysh rritjes së tyre mbresëlënëse, bankat e zhvillimit kanë rënë nën kritika të

mëdha për përqendrimin e tyre të tepërt në kredi në shkallë të gjerë. Disa kompani të

financave në pronësi private (të kategorizuara edhe si banka zhvillimi) refuzojnë të marrin

në konsideratë kredi prej më pak se 20.000 $ ose 50.000 $. Ato argumentojnë se kreditë

më të vogla nuk e justifikojnë kohën dhe përpjekjet e përfshira në vlerësimin e tyre. Si

rezultat, këto kompani të financave pothuajse krejtësisht largojnë veten nga fusha e

ndihmës ndaj ndërmarrjeve të vogla, edhe pse një ndihmë e tillë është e një rëndësie të

madhe për arritjen e zhvillimit ekonomik të bazuar gjerësisht dhe shpesh mund të përbëjnë

shumicën e asistencës së nevojshme në sektorin privat. Prandaj mund të konkludojmë, se

më gjithë rritjen e bankave të zhvillimit, mbetet ende nevoja për të kanalizuar më shumë

burime financiare të sipërmarrësve të vegjël, që të dy sikurse atyre në fermë po ashtu dhe

në sektorin margjinal apo joformal të zonave urbane dhe aktiviteteve rurale, të cilat shpesh

janë të përjashtuara nga qasja në kredi me normat të arsyeshme të interesit 15. Në një

përpjekje për t'iu përgjigjur këtyre nevojave të huamarrësve në shkallë të vogël, shfaqet një

grup i tërë i marrëveshjeve joformale të kreditit në botën në zhvillim. Të shikojmë

shkurtimisht disa prej tyre.

15.3 Financat joformale dhe ngritja e mikrofinancave

Financat tradicionalisht joformale

Një studim në 2009 ka vlerësuar se 2.5 milion të rriturit nuk përdorin shërbimet formale

për të ruajtur ose për të marrë hua. Siç është përmendur më herët në tekst, shumë aktivitet

ekonomik në vendet në zhvillim vinë nga prodhuesit e vogla dhe të ndërmarrjeve. Shumica

nuk janë korporata, të palicencuara, ndërmarrjet të paregjistruara, duke përfshirë edhe

fermerët e vegjël, prodhuesit, artizanët, tregtarë, dhe tregtarët e pavarura që veprojnë në

sektorët informale urban dhe rurale të ekonomisë. Kërkesat e tyre për shërbimet financiare

janë unike dhe jashtë sferës së huadhënies bankare komerciale tradicionale. Për shembull,

shitësit në rrugë kanë nevojë për financa afat-shkurtër për të blerë inventarët, fermerët e

vegjël kërkojnë kredi tampon të valës mbi luhatjet sezonale të pasigurta të ardhurash, dhe

prodhuesit e shkallës së vogël kanë nevojë për kredi të vogla për të blerë pajisje të thjeshtë

ose të punësojë punëtorë që nuk i kanë familjar. Në situata të tilla, bankat tradicionale

komerciale nnuk janë të pajisur dhe të gatshëm për të përmbushur nevojat e huamarrësve

të vogël. Për shkak se shumat e përfshira janë të vogla (zakonisht më pak se 1,000 $), por

administrimi dhe kostoja e kujdesit janë të larta dhe gjithashtu disa huamarrësve informal

nuk e kanë kolateralin e nevojshëm për të siguruar kredi formal-sektoriale, bankat

komerciale thjesht nuk janë të interesuar. Shumica as nuk kanë zyre në fshatrat rurale,

qytetet e vogla, ose në periferi të qyteteve ku shumë nga aktivitetet joformale ndodhin.

Kështu shumica e huamarrësve jo korporativ kanë pasur forma tradicionale të financimit si

nga familja ose miqtë si një linjë të parë dhe pastaj me kujdes për të huadhënsit profesional

lokale, pengmarrësit(fajdexhit), dhe tregtarë si një rezerv. Burime e cekura më herët të

121

financave janë jashtëzakonisht të kushtueshme - huadhënësit e paravë, për shembull, mund

të ngarkojnë deri në 20% në ditë interes për kredi afat-shkurtër për tregtarët dhe shitësit.

Në rastin e fermerëve të vegjël që kërkojnë kredi sezonale, kolateralin e vetëm që ata kanë

mundësi për të ofruar tek huadhënës apo fajdexhit është tokë ose kafshët e tyre. Nëse këto

duhet të dorëzohet në rast të një dështimi, fermerët transformohen me shpejtësi në punëtorë

pa tokë, përderisa huadhënësit grumbullojnë madhësi të konsiderueshme të tokës, qoftë

për veten e tyre ose për ta shitur tek pronarët e mdhënjë lokal të tokave.

Një shumëllojshmëri e formave të financimit joformal ka dalë për të zëvendësuar

huadhënsit dhe fajdexhi në disa raste. Këto përfshijnë kursimet lokale, shoqatat e kredive

dhe skemat e kreditimit grupor. Në rastin e kursimeve dhe shoqatave të kredive (ROSCAs),

të cilat mund të gjenden në vende të tilla si: Meksika, Bolivia, Egjipti, Nigeria, Gana,

Filipine, Sri Lanka, India, Kina dhe Korea e Jugut, një grup deri në 50 persona zgjedh një

udhëheqës i cili mbledh një sasi të caktuar të kursimeve nga çdo anëtar. Ky fond është i

ndarë pastaj (shpesh në mënyrë të rastësishme por shpesh renditen edhe nëpërmjet ofertave

të brendshëm) në bazë të renditjes për secilin anëtar, si një hua pa interes. ROSCAs u

mundëson njerëzve për të blerë mallra pa pasur nevojë për të ruajtur shumën e plotë

pararakisht. Me Rosca, individët mund të bëjnë blerjet e tyre të planifikuara për gjysmë

kohe, mesatarisht. Shumë njerëz me të ardhura të ulta preferojnë të kursejnë dhe të marrë

hua në këtë mënyrë, normat e kthimit të pagesës janë jashtëzakonisht të larta, dhe

pjesëmarrja është shumë aktive. Duke vënë në dukje se disa ROSCAs janë formuar nga

femrat e martuara, Siëan Anderson dhe Jean-Marie Baland kanë propozuar që ato të

shërbejnë për qëllim tjetër të rëndësishëm, propozojnë që të financohen gratë të cialt kanë

mundësit e tregtisë të kufizuar në familjet e tyre. Sepse fondet e vëna në dispozicion përmes

anëtarësimit në Rosca nuk mund të nxirren derisa gruaja e fiton një kthesë për të marrë

shumën e vënë, ky kufizim pengon burrin e saj nga qasje në kursimet e saj në rritje për

konsum të menjëhershëm para se me qënë të mjaftueshme kursimet për të blerë gjërat e saj

të neojshme të tilla si një makin për qepje. Kutia 15.1 paraqet gjetjet e reja në jetën

financiare çuditërisht aktive të të varfërve.

Kutia 15.1 GJETJET Jeta financiare e të varfërve

Daryl Collins dhe kolegët e saj dokumentojnë aktivitetin befasues të ekonomi të varfëra

familjare që menaxhojnë financat e tyre. Ata intervistuan 250 ekonomi familjare çdo dy

javë për një vit, duke shënuar dhe hartimin e sjelljes financiare dhe shpenzimeve. Ata gjetën

një "goditje t të trefishtë të të ardhurave që të dyja janë të ulëta dhe të pasigurta, brenda

kontekstit ku mundësitë financiare për përshtatje të të ardhurave të ulta me shpenzimet janë

jashtëzakonisht të kufizuara." Të ardhurat e të anketuarve ishte të parregullt dhe të vështirë

për t'u parashikuar, me shumë pak mundësi për sigurim. "Një nga problemet më të vogla

të jetesës në dy dollarë në ditë," autorët shkruajnë , "Problemi është se ju nuk merrni pagesë

këtë çdo ditë. Dy dollarë në ditë është vetëm një mesatare e punës mbas orarit.

"Pasuritë janë shqetësim, me rrjedhë të lartë brenda dhe jashtë borxheve dhe kursimeve.

Ky " intensitet i rrjedhës së të hyrave" do të thoshte se "në Indi, familjet mesatarisht i

ndajnë mes 0,75 dhe 1,75 herë të ardhurat e tyre. . . . në Afrikën e Jugut, qarkullimi mujore

i rrjedhës së parasë ishte. . . rreth 1,85 herë e të ardhurave mujore. "Edhepse ata marrin më

pak se 1 $ në ditë nuk e konsumojnë të gjithë atë për shkak të rreziqeve të jetesës pa asgjë.

Të anketuarit i ruanin kursimet duke i fshehur në shtëpi, duke i lënë tek ndonjë fqi për

122

ruajtje, duke i dhënë kredi klientëve, duke paguar kredi të ulta, duke bler sigurimit të jetës,

dërgojnë të holla në shtëpi që më vonë të përfitojnë, dhe përballet me shumat e papaguara

të pagave. Shpesh në të njëjtën kohë ata huazuar duke marrë kredi kartel, përfitojnë nga

pagat e larta të ndonjë të afërmi, duke marrë borxh me qira, duke marrë kredi pa interes

nga fqinjët, duke marrë hua joformale me ose pa peng, shitjen angazhimeve të punës së

ardhme, duke blerë hua nga dyqanet e vogla, dhe kredi e klasës së parë ata i paguajnë në

mënyrë të paqëndrueshme. Mbi një vit "në Bangladesh numri mesatar i llojeve të ndryshme

të huamarrjesë ishte nën 10, në Indi pak më shumë se tetë, dhe në Afrikën e Jugut, 10."

Asnjë familje nuk ka përdorur më pak se katër lloje. Familjet përdorin shumë teknika për

të siguruar shuma të mëdha (për ta), duke përfshirë ROSCAs, klubet e kursimeve

joformale, njëkohsht huamarrje dhe kursim, dhe angazhimi i produktit të kursimeve. Por

të varfërit më së shpeshti marrin hua nga njëri-tjetri. Autorët kanë vërejtur se tërheqjet e

vogla janë shumë më të shpeshta se depozitat në kursime, dhe shumë më tepër të holla

derdhë jashtë bilanceve të kredisë, megjithëse kursim ishin të kudogjendur. "Për familjet e

varfra në studimin tonë strategjia kryesore ishte që të kenë njëri-tjetrin, duke përdorur një-

në-një kreditimin dhe huamarrjen në mes miqësh, familjarve dhe fqinjëve. "Edhe pse kredit

e tilla mund shihensi të përshtatshëm dhe fleksibile, autorët vurën në dukje se ata nuk kanë

besueshmëri, privatësi, dhe transparenca dhe kanë kosto të lartë të shpenzimeve.

Instrumentet financiare nganjëherë janë përkufizohet si të turbull: Në një shembull të

mrekullueshëm, paraja është "vendosur me" tek fqinji. A është kjo një kredi apo një

depozit e kursimeve? Vendosja mund të ndryshoj si pasoj e nevojave. Njerëzit që jetojnë

në varfëri shpesh preferojnë të marrin hua me interes të lartë se sa të hargjojnë kursimet,

ndoshta kjo për vetë-motivim: të anketuarit raportojnë se me interes të lartë, ata e dinë se

do të punojë shumë për të paguar kreditë shpejt; ata kujtojnë se sa e vështirë kishte qenë

për ta për të kursyer.

Autorët arrijnë në përfundimin se institucionet mikrofinanciare mund të përdorin njohuritë

e studimit për përmirësimin e " portofoljos së të varfërve", me produkte të reja për të

ndihmuar familjet që të menaxhojnë paratë në formë ditë-për-ditë, për të krijuar kursime

afatgjata, dhe të mundësojë huamarrjen për më shumë përdorime. Këto mund të ndihmojnë

në liberalizimin dhe zgjerimin e produkteve të tyre, duke marrë pak kursime dhe duke

dhënë kredi të vogla për ata që kërkojnë, kështu duke zgjeruar termin e angsazhimit të

kursimeve, dhe lejimin e kredive jobiznesore.

Burimi: Daryl Collins, Jonathan Morduch, Stuart Rutherford, and Orlanda Ruthven,

Portfolios of the Poor: Hoë the Ëorld’s Poor Live on $2 a Day (Princeton, N.J.: Princeton

University Press, 2009).

Institucionet mikrofinanciare

Mikrofinanca është furnizim i kredisë, automjetet i kursimeve, dhe i shërbimeve tjera

financiare të bëra veçanarisht për njerëzit e varfër dhe atyre në nevojë të cilët mund të

mos kenë qasje në to (financa) ose mund të marrin hua vetëm në kushte shumë të

pafavorshme. Institucionet mikrofinanciare (IMF) specializohen në ofrimin e këtyre

shërbimeve, në mënyra të ndryshme dhe sipas rregullave.

Në rastin e fshatit bankare, apo skemës grupore të kreditimit, një grup i huamarrësve të

mundshëm formon një shoqatë për të marrë fonde hua nga një bankë tregtare, bankë e

123

qeverisë për zhvillim, një OJQ, apo një institucion privat. Grupi pastaj shpërndan fondet

për anëtarët individualisht, përgjegjësia e të cilve është për të kthyer borxhin tek grupi.

Grupi vetë garanton hua për huamarrësit nga jasht; ai gjjithashtu është përgjegjës për kthim

të borxhit. Ideja është e thjeshtë: Duke u bashkuar në një grup, huamarrësit e vogël mund

të zvogëlojë kostot e huamarrjes dhe, për shkak që kredia është më e madhe, mund të

fitojnë qasje në kredi formal komerciale. Me përgjegjësi të përbashkët, anëtarët e grupit

kanë një interes të dhënë në suksesin e ndërmarrjes dhe prandaj ushtrojë presion të fortë

mbi anëtarët e huamarrjes për të shlyer në kohë kredin.Dëshmit tregojnë se normat e

ripagimit krahasohen në mënyrë të favorshme me huamarrësit e sektorit formal.

Hulumtimet ekonomik vazhdimisht kanë gjetur se disponueshmëri e kredisë është kyçe

për zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla. Shumica e ndërmarrjeve të vogla janë të

udhëhequra nga gratë. Por mungesa në qasjen në kredi, edhe pse sigurisht jo vetëm, prek

gratë (ndërmarrjet e vogla) huamarrëset, për arsye që variojnë nga mungesa e të drejtave

pronësore që rrjedhin nga praktikat kulturore lokale, por mungesa e kolateralit është

ndoshta më e rëndësishme. Le të shohim pak më afër se si kjo funksionon.

Tre faktorët të ndërlidhur kanë bërë të pamundur zbutjen e kufizimeve për kredimarrje nga

femrat për ndërmarrjet e vogla me të ardhura të ulta. Së pari, ndërmarrjet e vogla jo të

pasura shpesh kanë pak ose hiq kolateral. Së dyti, është e vështirë për huadhënësit

tradicional për të përcaktuar cilësinë e huamarrësit. Së treti, kredit e vogla janë më të

kushtueshme për tu procesuar për çdo dollar të huazuar.

Sistemi bankar në fshat kërkon që këto problem të zgjidhen nëpërmjet " ndikimit të fortë

të kolateralit." Ndërmarrjet e vogla janë organizuar në kooperativa të kredive, për të cilat

ky është fillimi i kapitalit të huazuar. Në një model tradicional, para se të kualifikohen për

një kredi, çdo anëtar i kërkohet të identifikojë disa anëtarë të tjerë apo anëtarët potencialë

të gatshëm për të bashkëkredituar me ta. Shpeshherë një anëtar i grupit bashkënënshkrues

merr një kredi, ndërsa asnjë anëtar tjetër nuk mund të marrë hua derisa huamarrësi i parë

është në prag të shlyerjes; dhe në asnjë rast, kreditorët e përsëritur nuk janë miratuar derisa

llogaritë e të gjithë anëtarëve kanë një pasqyrë të kënaqshme të kthimit të huas. Me kohën

kreditorët e mëdhenjë kanë fituar eksperienc, histori kreditore dhe janë identifikuar si

përdorues produktiv të kredive të mëdha. Anëtarët e dinë karakterin e anëtarëve nënshkrues

të grupit prandaj ata zgjedhin persona që mund të pritet ti bashkohen grupit me personat

tjerë të cilëve ata u besojnë dhe që janë të mundshëm të marrin hua përsëri. Bankat përdorin

informacione të "ngulitur" në fshat apo lagje për të marrë informata rreth huammarrësit

të mundshme dhe përfshinë fshatarët për të dhënë këto informata . Në të njëjtën kohë,

kolaterali i lënë është krijuar për presion tek anëtarët duke shtyr secilin anëtar në grup për

të shlyer huan. Emri i mirë i këtyre të afërmve dhe miqve të huamarrësit përfaqëson një

pjesë të kapitalit të kredimarrësve, që në rast dështimi ata vihen në rrezik për të paguar. Së

fundi, bankat e fshatit përdorin anëtar vullnetar të punës (sikur konsumuesit tradicional

koperativ), duke ulur kështu koston efektive të bankës. Anëtarët e Bankës zbulojnë që duke

marrë pjesë kështu vlera e kohës së kaluar në këtë mënyrë është më e vogël se vlera e

kredisë së zgjeruar. Një shembull i një IMF që e përdor këtë model është FINCA

International.

Një tjetër shembull i shquar i një IMF është Banka Grameen në Bangladesh, shqyrtuar në

rastin e studimit në fund të këtij kapitulli. Grameen përdor solidaritetin grupor dhe merr

avantazhin e mundësive për presion tek kolegët, duke lejuar rritje në kufijtë e huamarrjes

124

vetëm në qoftë se të gjithë anëtarët paguajë. Por Grameen aktualisht nuk ka kërkesë për

bashkënënshkrues .

Detyrim i përbashkët mund të luajë një rol kyç në uljen e normave të interesit për kredi të

vogla huamarrësit në disa raste bëjnë dallimin në besueshmëri (zvogëlimi i përzgjedhje

negative) dhe inkurajojnë përpjekje më të zellshëm për të fituar një siguri që huamarrësit

nuk trilloj falimentimin ose të arratisen (zvogëlimi i rrezikut moral). Kjo mund të realizohet

përmes solidarizimit më të vogël në grupe ose grupev të mëdha bankare në fshat. Por

detyrim i përbashkët gjithashtu sjell shpenzime për huamarrësit, të tilla si fleksibilitet të

ulët, humbja e kapitalit social për shkelje përtej kontrollit të një personi, dhe presioni i

kolegëve për të ndërmarrë aktivitete tepër të rrezikshëm. Megjithatë, me lëvizje gjithnjë e

më të zakonshme larg nga ato të përgjegjësisë së përbashkët ndërmjet institucioneve

mikrofinanciare, është e qartë se strategjitë e tjera mikrofinanciare jane jo duke u

mbështetur në kreditimin e grupit por të punë. Me "stimuj dinamik", huamarrësit e vegjël

janë bërë të ligjshëm për hua më të mëdha në të ardhmen nëse i shlyn kredi e vogla të

tanishme; në të vërtetë, kërcënim për të ndaluar kreditimit është në qoftë se huamarrësi nuk

ka shlyer kredin dhe mund të jetë efektiv në shumë rrethana. Një tjetër mekanizëm është

përdorimi i kësteve të shpeshta të shlyerjes, edhe pse kthimi mbi investimin mund të

gjenerohet gjatë intervale më të gjata.

Kjo në thelb mund të caktojë të ardhurat familjare të ndërmarrjeve jo të vogla ose burimev

të tjera të huamarrjes që veprojnë si garanci të mbyllura të kredive individuale (ose e

kredive të grupit që janë më pak të sigurt). Disa OJQ që përdorin kolateralin fleksibël, të

pranuar si një garancion të vlefshme për të huamarrësit, edhe nëse ata janë jo aq të vlefshme

për të huadhënësit. Shumë OJQ përdorin grupet e huamarrëse për qëllime përgjithësisht të

përbashkët: solidaritetit, ndarjen e ideve, përfitimin e informacionit në lidhje me problemet

e huamarrësit, për lehtësimin e ofrimit të shërbimeve të tjera (të tilla si edukimi ligjor),

dhe presion joformal për kthim të borxhit. IMF gjithashtu publikon sukseset dhe dështimet

në shlyerjen e borxheve për të fajsuar ata që nuk kanë plotësuar zotimet. Së fundi, OJQ

kanë target gratë që udhëheqin ndërmarrje për huadhënje; duke bërë kështu që të kenë

përparësi zhvillimore, por praktikuesit gjithashtu pretendojnë se gratë janë më të

kujdesshëm në investime, më të ndjeshme për bërjen publike të atyre që nuk i kanë kryer

zotimet, më shumë gjasa për të ndihmuar të tjerët në grup duke u solidarizuar, më pak të

ngjarë që të ketë mundësi që të marrin kredi jashtë grupit, dhe ka më pak të ngjarë që të

ketë mundësitë punojë jashtë, të gjitha këto ulin nxitjet e mos pagimit të zotimeve edhe pa

detyrimet aktuale të përbashkëta. Edhe pse suksesi i programeve financiare joformale është

mbresëlënëse, mbetet fakti se në të gjithë botën në zhvillim, shumica e të varfërve rurale

dhe urbane kanë pak ose aspak qasje në kredi. Derisa reformat ligjore të jenë miratuar për

ta bërë më të lehtë për ndërmarrjet e vogla qasje në sistemin formal të kreditit financimin

e gjejnë tek OJQ-ët apo mështetësit qeveritare për programet e kreditit që janë krijuar për

të shërbyer për nevojat e sektorit jo korporativ, sistemet financiare të shumicës së vendeve

në zhvillim do të mbetet ato që nuk reagojnë me kërkesat themelore të zhvillimit kombëtar

me pjesëmarrje.

IMF: Tri debatet e politikave aktuale Një debat në proces në komunitetin e kreditit të ndërmarrjeve të vogla është nëse

subvencionet janë të përshtatshme. I njohur si "ndarja mikrofinanciar," vë përball

debatin tek Grupi Konsultativ për të ndihmuar të varfërit (CGAP), një konsorcium i

125

donatorëve me seli brenda Bankës Botërore dhe donatorët e tjerë të zakonshëm kundër

OJQ-ve të tjera dhe të ekonomistëve akademikë. CGAP në mënyrë efektive argumentoi se

mund të arrijnë më shumë huamarrës, duke kërkuar qëndrueshmëri në mënyrë që dollarë

në dispozicion të shkojë më tej. Ky argument është i arsyeshëm për aq sa ai ecen, por nuk

ka asnjë arsye për të besuar se huamarrësit më të varfër mund të përballojë të paguajnë

normat e larta të interesit që kjo do të kërkonte kur kjo përkon me mundësitë e biznesit që

ata realisht i kanë. Më saktë, elasticitetin i interesit të kërkesa për kredi nga ana e të varfërve

nuk është afër zeros. Dhe të varfërit përgjithësisht u mungojnë mundësitë për të investuar

në projekte të lartë të kthimit. Kështu disa subvencion është e nevojshme zakonisht të

arrijnë tek të varfërit tanishëm edhe ndërmarrës të vogël potencial.

Por edhe kredi subvencionuse nuk janë garanci e produktivitetit të lartë dhe të ardhurave.

Disa studime kanë sugjeruar se më të varfërit e të varfërve nuk mund të bëhet më mirë nga

bankat e fshatit apo programe e tjera IMF dhe në të vërtetë ato mund të bëhen më keq në

qoftë se marrin borxh shtesë dhe janë joproduktiv, por për të cilën(hua) ata duhet të

paguajnë interes.

Sigurisht, kjo do të jetë thelbësore për të siguruar që këto programe të subvencionimit

kreditor janë drejtuar në mënyrë efikase, që kredia është ndarë për investime të duhura, dhe

se kreditit në të vërtetë përfundojnë në duart e familjeve të varfëra . Në këtë drejtim, debati

i dytë ka të bëjë nëse do të kombinohen mikrofinancat me programe të tjera. Përkrahësit

thonë se ajo mund të jetë e dobishme për të lidhin kredit për shërbime sociale të cilat janë

kërkuar vetëm nga të varfërit dhe natyrshme të kërkojnë koha për pjesëmarrje, për të paktën

tri arsye. Pjesëmarrje e parë e tillë e kërkuar mund të veprojë si një lloj mekanizmi i

shqyrtimit që sigurohet se huamarrësit jo korporativ nuk janë duke përfituar nga

subvencionet të destinuara për to. Së dyti, të varfërit në përgjithësi nuk mund të përdorni

kredi pa gjendje të mirë shëndetësore dhe arsimore. Zakonisht ekzistojnë të paktën disa

subvencion në program që ofrojnë sigurim shëndetsor ose shërbime arsimore së bashku me

kredi. E treta, shumë prej të varfërve duket mos e njohur rëndësinë e kapitalit njerëzor, dhe

disponueshmërinë e kredisë mund të veprojë si një "goditje" për ti regjistruar ata në

programet e shëndetësisë dhe arsimit. Por ajo mund të jetë më pak i kushtueshëm për të

mbajtur këto programe të veçanta, në përputhje me avantazhin varion krahasushmëria e

OJQ-ve të ndryshme, dhe disa huamarrës me të ardhura të ulëta që nuk kanë nevojë për

këto shërbime. Prandaj, ekziston një debat në rritje në komunitetin e mikrofinancës nëse

duhet integruar kredi me arsim, shëndetësi, apo programe të tjera.

Një debat i tretë i vazhdueshëm, i lidhur me dy debatet e para, nëse IMF duhet ti

nënshtrohen komercializimit, ku një OJQ (jo fitimprurëse) që siguron mikrofinanca është

konvertuar në një bankë për-përfitim. Kjo lëvizje ishte veçanërisht e theksuar në mesin e

viteve 2000. Përparësitë përfshijnë faktin se IMF janë të rregulluar si një bankë, dhe kështu

ligjërisht mund të pranojë depozita të kursimit, si dhe të japë kredi; dhe se IMF merr

disiplinën e tregut dhe një nxitje të shtuar për të ulur kostot dhe për të zgjeruar shkallën e

saj. Komercializimi është objektivin kryesor i të ardhmës te disa nga sektori mikrofinanciar

në mënyrë që përdorimin e IMF-ve ta shfrytëzojnë si mjet për zhvillimin e përgjithshëm të

sistemit financiar. Disavantazhet përfshijnë problemin që njerëzit që jetojnë në varfëri e

konsiderojnë në disa raste shumë të shtrenjta shërbimet; ose, se në qoftë se ata janë

shërbyer, me norma shumë të larta të interesit ata do të jenë të ngarkuar për të mbledhur

fonde. Vini re se ka disa alternativa që shpesh neglizhohen, që të rregullohet dhe të pranojë

depozita nuk do të thotë të ketë kërkesë për të qenë një shoqëri fitimprurëse në shumicën e

126

sistemeve ligjore; për shembull, banka Grameen është një union krediti në pronësi kryesisht

nga huamarrësit e saj. Edhe pse konvertimit, dhe hyrja, për përfitime në IMF është bërë një

trend i madh, ka shumë të ngjarë që institucionet mikrofinanciare do të vazhdojë të lënë

gjurmë të mëdha, me fitim-marrje apo institucione të tjera ndoshta të komercializuara që

shërbejnë nga larg ose në afërsi të kufirit të varfërisë; OJQ-të që ofrojnë mikrokredi për të

varfërit të cilët të drejtojnë një mikrondërmarrje me subvencione të mundshme duke

përfshirë pagesën e jashtëm të kohës së stafit; dhe shërbimet tranzitore për shumë të varfërit

të cilët nuk janë të gatshëm për të drejtuar një të vogla sipërmarrëse për të cilën kredia do

të ishte e dobishme, por ndoshta mund të bëhet kështu. Në fund të fundit, të gjithë njerëzit

do të kenë nevojë për shërbime financiare, por ndoshta vetëm një pakicë do ti duhet ose do

të dëshironi një kredi për të zgjeruar një biznes të vogël apo mikro. Përderisa punësimi i

rregullt bëhet më shumë si një rrugë për të dal nga varfëria, kredit për mikro-ndërmarrjet

do të luajnë një rol jetik.

Kufizimet e mundshme të mikrofinanca si një strategji e zhvillimit

Mikrofinanc ka potencial për disa kufizime të rëndësishëme. ishte konceptuar i parë dhe

është ende tregtohet kryesisht si financim për mikro-ndërmarrjeve, por shumica e njerëzve

ndoshta preferojnë një pagë të rregullt dhe pagën për drejtimin e një Mikro rrezikshme.

Edhe pse prova sistematik mungon, intervista me punëtorët e fabrikës në vendet në zhvillim

të tilla si Peru dhe Bangladeshi sugjerojnë se shumë janë ish microentrepreneurs që dhanë

deri ndërmarrjet e tyre në favor të një punë të rregullt. Shumica e njerëzve janë të gatshëm

të paguajnë për sigurim, dhe një pagë të parashikueshme ofron sigurim kundër vagaries e

të ardhurave të vogla sipërmarrëse. Në mënyrë tipike, edhe hedhur-off profesionistë në

vendet e pasura të shkojnë në punë të pavarur vetëm deri sa ata mund të gjejnë një punë të

përshtatshme zëvendësim. Kështu problemi kryesor mund të jetë mungesa e vendeve të

punës në dispozicion paguajnë një pagë të qëndrueshme ose të rrogave-një problem të

komplikuar më tej kur me porosi ende pengon gratë nga marrja në punë e jashtme që bëhet

në dispozicion. Në këtë masë, mikrokredisë si klasik konceptuar mund të provojë të jetë në

masë të madhe një "institucion kalimtar." Një shqetësim lidhur me këtë është se disa

microentrepreneurs ndonjëherë të rritet në mënyrë të mjaftueshme për t'u bërë bona fide

ndërmarrjet e vogla apo të mesme (SME). Braç gjeti se shumica e huamarrësve nga godinën

e saj të NVM-ve ishin sipërmarrësit të klasës së mesme, në vend se të diplomuarit nga

aktivitetet e saj mikrofinanciare. Sigurisht, njerëzit gjithmonë do të ketë nevojë forma të

tjera të ndërmjetësimit financiar të tilla si llogaritë e kursimeve dhe kredive të konsumit.

Dhe disa mikro-ndërmarrjet do të shkojnë në për të gjeneruar punësim shtesë. Nga njëra

anë, shumë financimi për mikrofinanca vijon nga besimi në vlerën e saj si një strategji

zbutjen e varfërisë, por shumë probleme fytyrë të varfër, disa nga të cilat nuk mund të

zgjidhen vetëm duke relaksuar kufizimet e kreditit. Me një pjesë tashmë të konsiderueshme

të aktiviteteve publike, filantropike, dhe OJQ-ve përshtatur për të mikrofinancës, është e

besueshme që aktivitete të tjera, të tilla si trajnimi bujqësore, bëhet relativisht underfunded

si rezultat. Në anën tjetër, disa praktikues kryesore argumentojnë se qëllimi i vërtetë i IMF-

127

ve nuk është për të ulur varfërinë, por për të stimuluar një sistem më të mirë financiar (dhe

me shpresë për të reduktuar varfërinë më të tërthortë). Ky është një qëllim i denjë, por

zhvillimi mikrofinanca nuk është e vetmja mënyrë për të arritur atë. Sistemet e

përmirësuara për rregullimin dhe mbikëqyrjen, modernizimi i sigurisë neto të sistemit

financiar, trajnimin e zyrtarëve financiarë të qeverisë, më mirë të mbledhjes së taksave për

të ulur deficitet fiskale, duke u fokusuar shërbime financiare në sektorin e NVM-ve, dhe

duke lehtësuar pjesëmarrjen e bankave të huaja të gjithë mund të bëjnë pretendime të

besueshme: sa më shumë kostos strategjitë e-efektive për përmirësimin e funksionimit të

sistemit financiar në vetvete. Mikrofinanca ka disa qëllime të denjë, dhe subvencionet

mund të ndihmojë dështimet adresë të tregut dhe probleme të varfërisë, por ajo nuk mund

të supozohet se mikrofinanca është mënyra më efektive për të shpenzuar pakta fonde të

reduktimit të varfërisë përpara një analizë të kujdesshme të ndikimit krahasuese të

aktiviteteve alternative është ndërmarrë. Me pak fjalë, mikrofinanca është një mjet i

fuqishëm, por ajo duhet të plotësohet me një rritje tjetër, uljen e varfërisë, zhvillimin e

sektorit financiar, kapitalin njerëzor, ndërtimin e infrastrukturës, dhe-të fundit, por nuk e

lë të politikave më pak-konvencionale krijimin vendeve të punës. Ndërkohë, qindra miliona

njerëz të varet pjesërisht në mikro-ndërmarrjeve, kështu duke ndihmuar ata që të bëhen më

efikase është një objektiv i rëndësishëm; dhe ofrimi i kreditimit, shërbimet për të shpëtuar,

dhe të sigurimit mund të japin përfitime të gjëra për njerëzit që jetojnë në varfëri.

15.4 Reformimi Sistemet Financiare

Liberalizimi financiar, normat reale të interesit, Kursimeve dhe Investimeve

Kufizimi i kredive për disa huamarrësve të mëdha, së bashku me të përhapura

Ekzistenca e inflacionit të lartë, deficite në rritje buxhetore, dhe norma negative reale të

interesit, çoi në një serioz "kriza e kredive" në mesin e vendeve në zhvillim gjatë viteve

1980. Të recesionet globale të 1981-1982 dhe 1987 ekspozuar në brishtësinë e shumë kredi

bankare zhvillim në mënyrë që deri në fund të dekadës, pothuajse gjysma e këtyre bankave

të raportonin 50% ose më shumë të kredive të tyre në borxh dhe një tjetër çerek kishin

norma delikuencës më të madhe prej 25%. Me normat reale të interesit për depozitat e

kursimeve në negative dhe pritjet e inflacionit vazhdoi dhe zhvlerësim kursit të këmbimit

kontribuar në fluturim të konsiderueshme të kapitalit, nuk është e çuditshme se disa

individë ishin të gatshëm për të shpëtuar. Përveç kësaj, bankat komerciale dhe ndërmjetësit

e tjerë financiarë kanë qenë objekt i kufizimeve të shumta të kreditimit dhe ballafaquar

tavanet interes-normë e detyrueshme për fondet loanable në nivele shumë më poshtë tregut

pastrimin rates.26 Këto tavanet artificiale e normave të interesit shpesh ishin vendosur nga

qeveritë që kërkojnë për financimin e tyre deficitet buxhetore përmes shitjes së

obligacioneve me interes të ulët për bankat tregtare private. Këto banka nga ana e tij është

dashur të mbështetet në kufizimin e kreditit në dispozicion përtej racionimi normale të

kreditit të vërejtur në ekonomitë e zhvilluara si një përgjigje për përzgjedhje negative.

Figura 15.1 tregon ndikimin e detyrueshme tavanet nominale interesi-normë në nivele nën-

tregut të kliringut. Me tavan interestrate në, e cila është nën RE normave të ekuilibrit të

tregut-pastrimin, kërkesa për fonde loanable, L2, në masë të madhe tejkalon furnizimin

dispozicion, L1. Kjo kërkesë e tepërt të çon në një nevojë për racionin e kufizuar të

furnizimit me-një fenomen i njohur si represionit financiare sepse investimi është i kufizuar

128

apo "shtypur" nga mungesa e kursimeve, e cila nga ana e rezulton nga të administruar

normat reale të interesit poshtë asaj që do të ndodhë në një mjedis të tregut . Në mungesë

të korrupsionit të drejtpërdrejtë në shpërndarjen e fondeve loanable L1, bankschoose më

komercial të akordojë kredi në dispozicion për disa huamarrësve të mëdha në mënyrë që të

minimizuar shpenzimet e përgjithshme administrative si një pjesë të kostos totale të

kreditimit.

Kështu Efekti neto i kontrolleve qeveritare mbi normat e kreditimit është se edhe më pak

kredi do të ndahen për investitorët e vegjël. Bankat mund të mbulojë kostot shtesë

administrative dhe rreziqet e shtuara të kredive të vogla vetëm duke e akuzuar norma të

larta interesi. Prandaj fermerë të vegjël dhe sipërmarrësit urbane nuk kanë rekurs, por për

të kërkuar financime nga tregu i paorganizuar e parasë, ku, si ne shohim nga figura 15,1,

ata janë të gatshëm të paguajnë normat e sipër-treg-pastrimin e RU.

Një zgjidhje e sugjeruar për këtë problem është për të liberalizuar sektorin financiar duke

lejuar normat nominale të interesit të rritet në nivele të tregut të kliringut. Kjo do të

shkaktonte normat reale të interesit të rriten në nivele pozitive dhe në këtë mënyrë hiqni

subvencionin qartë normës së interesit akorduar për të huamarrësve të preferuar (kërkuesit

qira) të cilët janë mjaft të fuqishme për të fituar qasje në kredi racionuar. Normat e larta

reale duhet gjithashtu të gjenerojnë kursim më së brendshme dhe të investimeve dhe të

lejojë disa huamarrësve të zhvendoset nga paorganizuar të kredisë organizuar market.27

Banka Botërore citon dëshmi nga vende të tilla si Tailanda, Turqia, dhe në Kenia, ku

liberalizimi i normave të interesit të gjeneruara më shumë kursim dhe investment.28

Megjithatë, të dhënat për efektet e reformës financiare në Kili gjatë viteve 1970 zbuloi

shumë mangësi të procesit. Këto përfshinin blerjen e bankave të shumta nga konglomerate

të mëdha, ose grupos, të cilët përdorën burimet e tyre të reja financiare për të blerë firmat

e privatizuara kohët e fundit apo për të zgjeruar kompanitë e tyre. Kur shumë prej firmave

të tyre përball humbje financiare, këto grupos desh të përdorë fonde shtesë për të shmangur

falimentimin. Kjo bëri sistemi kilian financiar veçanërisht të prekshëm kur kriza e borxhit

goditi në vitet 1980.

129

Reforma dhe liberalizimi i sektorit të organizuar parave prandaj ka asnjë ilaç për sistemet

financiare të vendeve në zhvillim.Suksesi i hershëm i Koresë së Jugut dhe Tajvani (dhe

para tyre, Japoni) me sisteme financiare që ekspozuara shumë nga atributet e represionit

tregon se intervenimi i mençur dhe selektiv qeveria mund të jetë një stimul për zhvillimin

industrial. Edhe pse ka prova se eliminimi i shtrembërimeve të konsiderueshme interestrate

mund të nxisë kursimin më të madh dhe rritje më të shpejtë ekonomike, reforma financiare

gjithmonë duhet të shoqërohet me masa të tjera më të drejtpërdrejta për t'u siguruar se

fermerët e vegjël dhe investitorët të kenë qasje në kredi të nevojshme. Për më tepër, siç

tregohet në seksionin tjetër, mbikëqyrja e kujdesshme e sektorin bankar dhe financiar është

i nevojshëm për të parandaluar përqendrim të tepruar nga elitat lokale. Siç e kemi cekur

edhe më parë në këtë tekst, "duke marrë çmimet e drejtë" është vetëm një hap, megjithëse

një e rëndësishme, në marrjen e zhvillimit të shërbyer nevojave të shumicës harruar.

Politika financiar dhe roli i shtetit

A do të thotë liberalizimi financiar që qeveritë e vendeve në zhvillim nuk kanë ndonjw rol

mbi politikat e sektorit financiar? Një përpjekje për të identifikuar se si këto qeveritë mund

të punojnë në mënyrë efektive në kontekstin e liberalizimit te tregjeve financiare, fituesi i

çmimit Nobel pwr ekonomi Joseph Stiglitz dhe bashkwautorwt e tij kufizuan shtatë

dështimet e mëdha të tregut që nënkuptojnë një rol potencial për ndërhyrjen e shtetit.

Argumenti i tij themelor është "se tregjet financiare janë dukshëm mw të ndryshme se

tregjet e tjera", "dështimet e tregut kanë të ngjarë të jennw më tw përhapur në këto tregje",

dhe se "arsyetimi për liberalizimin e tregjeve financiare është bazuar në një kuptim të

shëndoshë ekonomik se si këto tregje punojnë në fushëveprimin potencial për ndërhyrjen

e qeverisë”. Shtatë dështimet e tregut qw i ka dhwnw Stiglitz dhe bashkwautorwt kanw

mundwsi tw mwdha tw ndodhinw nw vendet nw zhvillim janw:

1. "E mirë publike" natyra e monitorimit të institucioneve financiare. Investitorët kanë

nevojë pwr informacion në lidhje me aftësinë paguese dhe tw menaxhimit të institucioneve

financiare. Ashtu si format e tjera të informacionit, monitorimi është një e mirw publik -

kushdo që ka kursimeve në një institucion të veçantë financiar do të përfitonte nga dija që

institucioni ka mundwsi ose nuk ka mundwsi pwr mos pagesw. Por sikurse tw mirat tjera

publike në njw ekonomi tw lirw tw tregut, ka një nënfurnizues që monitoron informacionet,

dhe si pasojë, depozituesit me rrezik potencial i twrhjekin fondet e tyre. Rezultati neto është

më pak burimet tw ndara nëpër këto institucione.

2. Eksternalitetet e monitorimit, zgjedhjes, dhe të kreditimit. Përfitimet shpesh janë kryer

nga huadhënësit të cilët mësojnë në lidhje me qëndrueshmërinë e projekteve të mundshme

nga monitorimit, përzgjedhjes, dhe kreditimit vendimet e huadhënësve të tjerë. Investitorët

mund gjithashtu të përfitojnë nga informacioni i gjeneruar nga investitorë e tjerë në cilësinë

e institucionit financiare. Ashtu si eksternalitetet e tjera pozitive (ose negative), tregu ofron

shumë pak informata, dhe burimet janë tw pashpwrndara ose të rishpërndara.

3. Eksternalitetet e përçarjes financiar. Në mungesë të sigurimit të qeverisë (nëse kanë apo

jo një politikë tw qartë), dështimi i një institucioni të madh financiar mund ta shkaktojë

njw luhatje kah sistemi bankar dhe ndërprerje afatgjatw të sistemit financiar në përgjithësi.

130

4. Tregjet në zhdukje dhe jo të plota. Në shumicën e vendeve në zhvillim, tregjet për

sigurim kundër një shumëllojshmëri e financiar (dështimit të bankës) ose fizik (p.sh.,

dështimi kulture) Rreziqet janë të humbur.Problemi themelor është se informacioni është i

papërsosur dhe i kushtueshëm për të marrë, kështu që një qeveri në zhvillim-vend ka një

rol të rëndësishëm në uljen e këtyre rreziqeve. Ajo mund, për shembull, të detyruar

anëtarësimin në programet e sigurimit ose të kërkojë institucionet financiare si dhe

huamarrësve të japë informacion shpjegues rreth aseteve të tyre dhe detyrimeve, dhe

kreditore.

5. Konkurrenca joperfekte. Konkurrenca në sektorin bankar në shumicën e vendeve në

zhvillim është jashtëzakonisht e kufizuar, do të thotë se huamarrësit potencial zakonisht

përballen me një numër të vogël të furnizuesve tw fondeve, shumë prej të cilave nuk janë

të gatshëm ose të paaftë për të pranuar klientët e rinj dhe të panjohur. Kjo është e vërtetë

pwr huamarrësit e vogla të sektorit joformal urbane dhe rurale.

6. Mos efikasiteti i tregjeve konkurruese në sektorin financiar. Teorikisht, qw tregjet e

përkryer konkurruese të funksionojnw në mënyrë efikase, tregjet financiare duhet të jenw

tw plotë (pa rreziqe pasiguruar) dhe informacioni duhet të jetë ekzogjene (të lirë në

dispozicion për të gjithë dhe jo i ndikuar nga veprimi i çdo pjesëmarrësi në treg). Qartazi,

ka avantazhe të veçanta për individët ose subjektet me informacion të privilegjuar në tregjet

financiare në vendet në zhvillim, si dhe sigurim të rrezikut është e vështirë, në mos e

pamundur, për të marrë. Si rezultat, tregjet e lira financiare nuk mund të caktojë kapital për

përdorime të saj më fitimprurëse, dhe nuk mund të ketë devijime thelbësore midis kthimeve

shoqërore dhe private për projektet alternative të investimit. Në raste të tilla, shembull

ndërhyrja-për qeveri të drejtpërdrejtë, duke kufizuar lloje të caktuara të kredive dhe

inkurajuar të tjerët-të kompensuar pjesërisht ose plotësisht e këtyre zhbalancimeve..

7. Investitorët painformuar. Në kundërshtim me doktrinën e sovranitetit të konsumatorit,

me supozimin e vet e njohurive të përsosur, shumë investitorë në vendet në zhvillim nuk

kanë edhe informacionin dhe mjetet e duhura për të blerë atë në mënyrë që të bëjnë vendime

racionale për investime. Këtu përsëri, qeveritë mund të imponojë kërkesat për dhënie

informacionesh shpjeguese financiare për firmat e listuara në bursat vendase ose të kërkojë

bankat, për shembull, për të informuar konsumatorët e diferencave midis normave të

thjeshtë dhe të përbërë të interesit ose të natyrës së dënimeve për tërheqje të hershme të

kursimeve.

Në secilin prej këtyre shtatë raste, Stiglitz dhe bashkwautorwt e tij argumentojnë, qw

qeveritë kanë një rol të duhur në rregullimin e institucioneve financiare, duke krijuar

institucione të reja për të mbushur boshllëqet në lloje të kredive të dhëna nga institucionet

private (p.sh., mikrokredi për fermerët e vegjël dhe tregtarë) , duke siguruar mbrojtjen e

konsumatorit, duke siguruar aftësinë paguese të bankës, duke inkurajuar konkurrencën e

ndershme, dhe në fund të fundit përmirësimin alokimin e burimeve financiare dhe

promovimin e stabilitetit makroekonomik.

Si në fusha të tjera të zhvillimit ekonomik, çështje kritike për politikën financiare nuk është

qw tregjet e lira tw jenw kundrejt ndërhyrjes së qeverisë, por më tepër për mënyrën se si të

131

dy të mund të punojnë së bashku (së bashku me sektorin e OJQ-ve) për të plotësuar nevojat

urgjente të njerëzve të varfër

Debati mbi Rolin e Stokut Monetar

Vitet e fundit kanë dëshmuar rritje të madhe në zhvillimin e aksioneve të vendeve tregjet.

Kjo ka pasur shpenzime, si dhe përfitime për zhvillim. Ajo është rritur luhatshmëria në

ekonomi si fondet kanë fluturuar në nga jashtë dhe edhe përmbytur më dramatike jashtë.

Në këtë seksion, ne bëjmë një vështrim në magazinë Tregjet në vendet në zhvillim dhe

konsiderojnë disa politikave të propozuara për të marrë shumica përfitimet nga këto tregje.

Ne gjithashtu të marrë parasysh disa nga kufizimet e në varësi shumë të rëndë në tregjet e

aksioneve si një motor i rritjes.

Disa studime kanë sugjeruar që zhvillimi i tregut të aksioneve mund të luajnë një roli shumë

konstruktiv në nxitjen e rritjes. Këto studime tregojnë se tregun e aksioneve e kaluara

zhvillimi më i madh (i matur nga secila kapitalizimit kaluar ose qarkullim në raport me

PBB-në) parashikon një rritje më të shpejtë të mëvonshëm ekonomike, edhe pas variablave

të tjera të njohura për të ndikuar në rritjen, të tilla si norma e investimeve dhe arsimi, janë

në rregull. Edhe më e habitshme, të dy bankar dhe zhvillimi i tregut të aksioneve janë gjetur

të ketë efekte pozitive të pavarura në rritje, duke sugjeruar se secili luan një rol disi të

ndryshëm në ekonomi. Një lidhje reciproke në mes zhvillimit të tregut të aksioneve dhe

rritjen ekonomike të mbanit të pritet nga shumë teori, duke përfshirë mendimit se financave

vijon industri. Prandaj, rritja industrial dhe rritja e tregut të aksioneve do të ndodhë së

bashku, por në këtë rast, rritja e tregut të aksioneve thjesht do të reflektojë rritjen e Sektori

i vërtetë.Fakti se ka rritje më të shpejtë pas zhvillimit të tregut të aksioneve më të madhe

tashmë është realizuar është mendje e shkakësisë, por nuk është përfundimtare. Kjo është

për shkak se thellësia e kaluara financiar është i lidhur me thellësi të ardhshëm: Vendet që

e kishte mirë-zhvilluara tregjet e aksioneve në të kaluarën zakonisht e bëjnë në i ardhshëm

si. Pra korrelacion midis rritjes dhe thellësi të kaluarën mund të vërtetë të të jetë nxitur nga

një faktor të tretë, të tilla si mbrojtja e pronës private dhe sundimi i ligjit. Megjithatë,

rezultatet sugjerojnë se tregjet e aksioneve kanë një rol të luajnë. Për më tepër, ne mund të

presim që tregjet e aksioneve të promovuar më të përgjithshme Disponueshmëria e

likuiditetit dhe diversifikimit të rrezikut të shërbimeve, mund të shërbejnë për të motivuar

sipërmarrësit që më vonë mund të shkojnë publik, dhe të sigurojë stimuj për menaxheriale

Performanca që e bëjnë më të lehtë për firmat të rrisin kapitalin në çfarëdo form.

Pyetja, pra, është, duhet qeveria të bëjë asgjë për të zhvilluar dhe nxitjen e tregjeve të tilla,

duke pasur parasysh pasigurinë e mbetur për rëndësinë i rolit të tyre? Nuk ka kuptim që në

mënyrë aktive të zhvilluar tregjet e aksioneve përveç rasteve kur i sigurt parakushtet janë

plotësuar. Së pari, duhet macrostability; investitorët nuk do të investojnë në kapitalin e vet

pa të. Së dyti, besueshmëria politikë është e nevojshme. Si do politikëbërësit mbaj

ekonomia stabilizuar, dhe se si ata do të reagojnë në një financiar Kriza për të parandaluar

një situate e veshtire? Dhe së treti, një nevojë për një bazë të fortë e brendshme-të fortë;

nuk ka asnjë pikë për të hapur një treg të aksioneve, nëse ka disa firma në të cilat jashtë

investitorët do të dëshironi që të merrni një të aksioneve të kapitalit të vet. Duke pasur

parasysh se këto parakushte janë në vend, është e arsyeshme që të pyes veten pse një Vendi

132

do të ketë nevojë për të nxitur tregjet e aksioneve; nuk do këto tregje të zhvilluar si rezultat

i forcave të tregut? Një arsyetim për një politikë publike promovuar zhvillimin e aksioneve

Tregjet mund të jetë për të balancuar anim efektiv ndaj financave të borxhit implicit në

politikën e deri më sot (për shembull, sigurimi i depozitave publik, ndërsa në mënyrë të

qartë e nevojshme, funksionon si një subvencion interesit, e cila tilts fushën e lojës larg nga

Tregjet e kapitalit). Edhe pse prova e përhapje apo përfitimeve të tjera të veçanta për

promovimi i zhvillimit të tregut të aksioneve është ndoshta jo të mjaftueshme për të bërë

një rast për subvencionet publike për të krijuar dhe zgjeruar tregjet e aksioneve, në shumë

vende politikëbërësve mund të konkludojmë se dëshmia është bindëse të mjaftueshme për

të eliminuar paragjykimet, eksplicit apo implicit, që ka vepruar kundër tregjet e aksioneve

në të kaluarën. Në këtë drejtim, lloji i parë i politikës së zhvillimit të tregut të aksioneve

mund të jetë

Heqja quajtur pengesë. Në vend se të promovuar tregjet e aksioneve të drejtpërdrejtë, e lëre

subvencionuar zhvillimin e tyre, kjo strategji do të heqë pengesat e tjera, gjenerimin e

zhvillimit të tregut të aksioneve më vete. Në praktikë, kjo zakonisht përfshin disa forma të

çrregullimit. Një duhet të jetë i kujdesshëm këtu, sepse, siç shihet më parë në kapitullin,

shumë rregullore u vënë në vend jo domosdoshmërisht sepse nuk ishte dështim i qeverisë

por për shkak të dështimit të mirëfilltë të tregut në sektorin financiar. Nëse disa rregullore

përgjigjen dështimit të tregut janë hequr, të tjerët mund të duhet të jenë të vendosur në

vendin e tyre. Megjithatë, rregulla të caktuara ndoshta nuk kanë efektin e retarding

zhvillimin dhe zgjerimi i tregut të aksioneve. Shembuj kryeministër janë riatdhesimi i

kapitalit Legjislacioni kufizuar fort sasinë e investitorëve të huaj fitimprurëse mund të

marrë nga një vend, për ekzistencën e kufizimeve të investuar direkt, kufizimet në

Pjesëmarrja ndërmjetësi i huaj, kufizimet e hyrjes mbi bankave investuese dhe

ndërmjetësimin që nuk janë racionale apo që inkurajojnë qira kërkimin, dhe dështimin për

të siguruar se rregulloret janë transparente dhe të zbatohen në mënyrë të barabartë.

Ndryshimi rregullore ka kostot e mundshme, si dhe përfitime dhe duhet të ndërmerret me

kujdes.

Ka probleme të tjera të rëndësishme me të duke u mbështetur shumë fort në tregjet e

aksioneve si strategji të zhvillimit. Së pari, tregjet e aksioneve të çojë në foreigninvestor

konsiderueshme Ndikimi mbi operacionet e brendshme-kompanisë. Në vendet në zhvillim,

një përqindje e madhe e aksioneve të kompanive të listuara zakonisht janë në pronësi të

huaj. Së dyti, tregjet e aksioneve mund të çojë në spekulime afatshkurtër që mund të

dominojnë tregtare dhe shtrembërojnë vendimmarrjen e menaxherëve, shpesh inducing një

horizont kohor të shkurtër. Së treti, relatedly, "paratë e nxehtë" që rrjedh në dhe jashtë e

një vendi të spekulojnë në Tregjet mund të prodhojë sëings monedhës të gjerë dhe të

destabilizojë ekonominë. Shumë pyetje mbeten në lidhje me rolin e ndërmjetësimit

financiar në të përgjithshme, dhe tregjet e aksioneve në veçanti, në zhvillimin ekonomik.

Kjo është Sigurohuni që të jetë një zonë aktive e diskutimit të politikave në vitet e

ardhshme.

133

15.5 Politika fiskale për Zhvillim

Stabiliteti makroekonomik dhe mobilizimi i burimeve

Politika Financiare merret me të holla, interes, dhe alokimit të kredisë; politika fiskale

fokusohet në tatimet dhe shpenzimet e qeverisë. Së bashku ata përfaqësojnë pjesën më të

madhe të aktiviteteve të sektorit publik. Shumica përpjekjet stabilizuese janë përqendruar

në shkurtimin e shpenzimeve qeveritare për të arritur ekuilibrin buxhetor. Por barra e

mobilizimit të burimeve për të financuar përpjekjet publike thelbësore zhvillimore duhet

të vijnë nga anën e të ardhurave. Huamarrja publik vendas dhe të huaj mund të plotësoni

disa boshllëqe e kursimeve. Në afat të gjatë, kjo është mbledhja efikas dhe i drejtë i

tatimeve mbi të cilat qeveritë duhet të bazojnë aspiratat e tyre të zhvillimit. Në mungesë të

tregjeve të mirë-organizuara dhe të kontrolluara në vend të parave, shumica e vendeve në

zhvillim kanë dashur të mbështetet kryesisht në masat fiskale për të stabilizuar ekonominë

dhe për të mobilizuar burimet e brendshme.

Tatimet: Vendet e drejtpërdrejta dhe indirekte e zhvilluara të OECD-së të mbledhur një

përqindje shumë më të lartë të PBB-së në formën e të ardhurave tatimore sesa vendet në

zhvillim të bëjë, siç mund të shihet në tabelën 15.2. Sipas një studimi të 2000 FMN-së, në

periudhën 1995-1997, vendet në zhvillim mbledhur 18,2% të PBB-në të ardhurat nga

taksat, ndërkohë që vendet e OECD-së i mbledhur më shumë se dyfishi këtë pjesë, 37,9%.

Vendet e zhvilluara mund të ketë kërkesë më të lartë për shpenzimet publike dhe gjithashtu

kapacitet më të madh për të gjeneruar të ardhura tatimore, dhe kështu shkakësia ngjarë

shkon në pjesë të madhe nga zhvillimi më të madh në nivele më të larta tatimore.

Por në atë shkallë që burimet qeveritare janë shpenzuar me mençuri, të tilla si në kapitalin

njerëzor dhe investimet e nevojshme infrastrukturore, disa të shkakësisë mund të kandidojë

në mënyrë tjetër si. Në mënyrë tipike, taksa-ato direkte vëna mbi individët privatë,

134

korporatat, dhe pronës-përbëjnë 20% deri 40% të të ardhurave totale nga taksat për

shumicën e ekonomive në zhvillim. Taksat indirekte, të tilla si import dhe eksport

detyrimet, taksa e vlerës së shtuar (butet), akciza dhe taksat e shitjes, përbëjnë burimin

kryesor të të ardhurave fiskale për shumicën e vendeve në zhvillim. Siç mund të shihet në

tabelën 15.3, vendet e zhvilluara të OECD përgjithësisht mbështeten më fort në taksat

direkte, por ky model është shumë më pak e theksuar në Evropë, ku mbështetja në tatimet

indirekte është pothuajse aq i madh sa për taksat e drejtpërdrejta. Nuk është e qartë nëse

tatimi i drejtpërdrejtë apo i tërthortë është më e mirë për zhvillimin ekonomik sepse ndikimi

i tyre në akumulimin në mënyrë kritike të rëndësishëm të kapitalit njerëzor është aq

komplekse. Shmangia mbështetja e tepërt e skajshme në çdo formë një e taksimit është një

qasje e arsyeshme duke pasur parasysh gjendjen aktuale të njohurive.

Sistemet e taksave (taksa direkte dhe indirekte të kombinuara) e shumë vendeve në zhvillim

janë larg progresiv. Në disa, të tilla si Meksika, ato mund të jenë shumë regresiv (do të

thotë se grupet me të ardhura më të ulëta të paguajnë një përqindje më të lartë të të

ardhurave të tyre në tatime sesa grupet me të ardhura më të larta).Sistemi tatimor është

përdorur shpesh si një instrument për të ndikuar stimujt për sektorin privat për të ndërmarrë

investime në aktivitete të ndryshme, të tilla si për të zbatuar politikën industriale të tipit

shqyrtuar në Kapitullin 12, seksioni 12.6.Qëllimi kryesor i taksimit është mobilizimi i

burimeve për të financuar shpenzimet publike. Çfarëdo që mbizotëron ideologji politike

ose ekonomike të vendit më pak të zhvilluara, progresi i saj ekonomik dhe social varet

kryesisht nga aftësia e qeverisë së tij për të gjeneruar të ardhura të mjaftueshme për të

financuar një program zgjerimin e thelbësore, jo të ardhurave të japin publike shërbimet e

shëndetit, arsimit, transportit, institucionet ligjore dhe të tjera, zbutja e varfërisë, dhe

komponentëve të tjerë të infrastrukturës ekonomike dhe sociale.

Shumë vende në zhvillim përballen me probleme të shpenzimeve të mëdha fiskale

deficitet-publike në masë të madhe në tepërt e të ardhurave-rezultojnë publike nga një

kombinim i programeve të zhvillimit ambiciozë dhe të goditjeve të papritura të jashtme

negative. Me rritje barrën e borxhit, rënie çmimet e mallrave, në rritje pabarazitë e tregtisë,

dhe në rënie hyrjet private dhe publike të huaja të investimeve, qeveritë zhvillimin e

vendeve të kishte pak zgjedhje, por për të nënshtrohen shkurtimeve të rëndë fiskale. Kjo

do të thoshte prerja shpenzimet qeveritare (kryesisht në shërbimet sociale) dhe rritjen e të

ardhurave përmes mbledhjes së taksave të rritura ose më shumë efikase.

Në përgjithësi, potencial tatimi i një vendi varet nga pesë faktorë:

1. Niveli i të ardhurave reale për frymë

2. Shkalla e pabarazisë në shpërndarjen e atyre të ardhurave

3. Struktura industrial i ekonomisë dhe rëndësinë e llojeve të ndryshme të aktivitetit

ekonomik (p.sh., rëndësia e tregtisë së jashtme, rëndësia e sektorit moderne, kapacitetit të

pjesëmarrjes së huaj në ndërmarrjet private, shkalla në të cilën sektori i bujqësisë është

komercializuar në krahasim me mjet jetese të orientuar)

135

4. Vendosjen social, politik dhe institucional dhe fuqia relative e grupeve të ndryshme

(p.sh., pronarët në krahasim me prodhuesit, sindikatat, fshat apo organizatat e komunitetit

të qarkut)

5. administrativ kompetencë, ndershmëria dhe integriteti i degëve të tatim-mbledhjen e

qeverisë

Ne tani shqyrtojmë burimet kryesore të ardhurave direkte dhe indirekte të taksave publike.

Ne pastaj mund të konsiderojmë se si sistemi i taksave mund të përdoret për të promovuar

një model më të barabartë dhe të qëndrueshëm të rritjes ekonomike.

Të ardhurat personale dhe pronësore

Tatimet tatimet mbi të ardhurat personale të japë shumë më pak të ardhura si një përqindje

e PBB-së në më pak i zhvilluar se sa në vendet më të zhvilluara. Në këtë të fundit, struktura

e tatimit mbi të ardhurat është thënë të jetë progresiv: Njerëzit me të ardhura më të larta

teorikisht të paguajnë një përqindje më të madhe të asaj të ardhurave në tatime. Ajo do të

jetë shumë i kushtueshëm administrativisht dhe ekonomikisht regresive në përpjekje për të

mbledhur taksat të konsiderueshme të ardhurat nga të varfërit. Por fakti mbetet se shumica

e qeverive në vendet në zhvillim nuk kanë qenë mjaft këmbëngulës në mbledhjen e taksave

borxh nga shumë të pasur. Për më tepër, në vendet ku pronësia e pronës është shumë i

koncentruar dhe për këtë arsye përfaqëson përcaktues të madhe të të ardhurave të

pabarabarta (p.sh., shumica e Azisë dhe latine Amerika), taksat e pronës mund të jetë një

mekanizëm efikas dhe administrativisht i thjeshtë si për gjenerimin e të ardhurave publike

dhe për korrigjimin e pabarazisë në shpërndarjen e të ardhurave bruto. Por në një anketë të

Bankës Botërore, në vetëm një nga 22 vendet e anketuara bëri të tatimit në pronë përbëjnë

më shumë se 4,2% të të ardhurave të përgjithshme publike. Për më tepër, përkundër

retorikës shumë publik për reduktimin pabarazitë në të ardhura, pjesa e taksave të pronës,

si dhe tatimi i përgjithshëm i drejtpërdrejtë ka mbetur pothuajse e njëjtë për shumicën e

vendeve në zhvillim gjatë dy dekadave të fundit. Në mënyrë të qartë, ky fenomen nuk mund

t'i atribuohet joefikasiteti tatimore-mbledhjen e qeverisë sa më shumë për fuqinë dhe

ndikimin e pronarë tokash të madh dhe të klasave të tjera dominuese në shumë vende të

Azisë dhe Amerikës Latine politik dhe ekonomik.Vullneti politik për të kryer planet e

zhvillimit duhet pra të përfshijë vullnetin për nxjerrjen e të ardhurave publike nga burimet

136

më të qasshme për të financuar projektet e zhvillimit. Nëse Ish mungon, kjo e fundit do të

jetë shumë. Corporate tatimet mbi të ardhurat Taksat mbi fitimet e korporatës, të dy

kompanitë vendase dhe të huaja në pronësi, shuma për më pak se 3% të PBB-së në

shumicën e vendeve në zhvillim, në krahasim me më shumë se 6% në vendet e zhvilluara.

Developingcountry qeveritë kanë tendencë për të ofruar një shumëllojshmëri të gjerë të

stimujve të taksave dhe koncesioneve të prodhimit dhe ndërmarrjeve komerciale. Në

mënyrë tipike, ndërmarrjet e reja dhe të huaja janë ofruar periudha të gjata (ndonjëherë deri

në 15 vjet) e lirimit nga tatimi dhe pas kësaj të përfitojnë nga ndihmat bujare të investimeve

të zhvlerësimit, të taksave të veçanta para të humbura, si dhe masa të tjera për të pakësuar

barrën e tyre tatimore. Në rastin e ndërmarrjeve të huaja multinacionale, aftësia e qeverive

në shumicën e vendeve në zhvillim për të mbledhur taksat të konsiderueshme është i

frustruar shpesh. Këto ndërmarrje të drejtuar në nivel lokal janë shpesh në gjendje të

zhvendoset fitime të kompanive partnere në vende që ofrojnë nivelet më të ulëta të tatimeve

përmes transferim çmimi (diskutuar në Kapitullin 14). Disa vende në zhvillim përdorin

prishet taksave të tilla më me masë dhe strategjike, megjithatë.

Tatimet indirekte mbi Mallra

Burimi më i madh i vetëm i të ardhurave publike në vendet në zhvillim është taksimi i

mallrave në formën e importit, eksportit, dhe detyrimet e akcizës (shih Tabelën 15,3). Këto

taksa, të cilat individët dhe

korporatat paguajnë në mënyrë indirekte përmes blerjes së tyre të mallrave, janë relativisht

të

e lehtë për të vlerësuar dhe për të mbledhur. Kjo është veçanërisht e vërtetë në rastin e

foreigntraded mallrave, të cilat duhet të kalojnë nëpër një numër të kufizuar të kufirit portet

dhe janë të trajtohen zakonisht nga një shumicë pak.Lehtësinë e mbledhjes taksa të tilla

është një arsye pse vendet me tregtinë e gjerë e jashtme në mënyrë tipike mbledhë një

përqindje më të madhe të të ardhurave publike në formën e importit dhe eksportit Detyrat

se vendet me tregtinë e jashtme të kufizuar. Për shembull, në të hapur ekonomitë me deri

në 40% të GNI rrjedhin nga tregtia e jashtme, një import mesatar detyra e 25% do të japë

një ekuivalent të ardhurave të taksave prej 10% të GNI. Në të kundërt, në vendet me vetëm

rreth 7% të GNI rrjedhin nga eksportet, të njëjtin Shkalla e tarifave do të japin vetëm 2%

të GNI në të ardhurat ekuivalente tatimore. Megjithëse kemi diskutuar importit dhe

eksportit detyrat në kuadrin e politikave tregtare në Kapitulli 12, ne plotësoj që detyrimet

e importit dhe eksportit, përveç përfaqësimin një burim kryesor i të ardhurave publike në

shumë vende në zhvillim, mund gjithashtu të jetë nj zëvendësim për tatimin mbi të ardhurat

e korporatave. Deri në masën që importuesit nuk janë në gjendje për të kaluar tek

konsumatorët vendas kostot e plota të tatimit, një import detyrë mund të shërbejë si një

taksë prokurë mbi fitimet e importuesit (shpesh një i huaj kompani) dhe vetëm pjesërisht

një taksë mbi konsumatorin vendor. Në mënyrë të ngjashme, një eksport detyrë mund të

jetë një mënyrë efektive e tatimit fitimet e kompanive të prodhimit, duke përfshirë i bazuar

në nivel lokal firmat shumëkombëshe që praktikojnë të transferimit të çmimit. por eksport

Detyrat projektuar për të gjeneruar të ardhura nuk duhet të ngrihen deri në pikën e

Prodhuesit dekurajuese lokale nga zgjeruar prodhimin e tyre të eksportit të ndonjë mase i

rëndësishëm.

137

Në përzgjedhjen e mallrave të taohen, qoftë në formën e detyra mbi importet dhe eksportet

ose taksat e akcizës mbi mallrat vendore, e përgjithshme sigurtë parimet ekonomike dhe

administrative duhet të ndiqet për të minimizuar Kostoja e sigurimit të ardhura maksimale.

Së pari, mall duhet të importohet ose të prodhuara nga një numër relativisht i vogël i

firmave të licencuara në mënyrë që Evazioni mund të kontrollohet. Së dyti, elasticitet

çmimi i kërkesës për mall duhet të jetë i ulët në mënyrë që kërkesa totale nuk është mbyten

nga rritja e Çmimet e konsumit që rezulton nga tatimi. Së treti, mall duhet kanë një

elasticitet të lartë të të ardhurave të kërkesës në mënyrë që sa të ardhurat rritje, më shumë

taksa të ardhurat do të mblidhen. Së katërti, për qëllime të kapitalit, është mirë të mallrave

të taksave si makina, frigoriferë, ushqime të importuara dashuroj, dhe aparateve shtëpiake,

të cilat janë konsumuar në masë të madhe nga grupet e sipërm me të ardhura, ndërsa heqjes

dorë tatimin mbi artikujve të konsumit të gjërë të tilla si ushqimet bazë, i thjeshtë veshje,

dhe shtëpiake enë kuzhine, edhe pse këto mund të kënaqë parë tri kritere. Urtësia

konvencionale në vitet e fundit ka qenë se kalimi te një tatim (TVSH) Vlera me bazë të

gjerë shtuar do të përmirësojë efiçencën ekonomike; inkurajuar nga agjencitë e zhvillimit,

këto reforma tatimore kanë qenë në përputhje me rrethanat ndërmarrë në shumë vende në

zhvillim. Megjithatë, kjo qasje ka qenë sfiduar kohët e fundit. Në veçanti, mirëqenia mund

të përkeqësua kur aftësia i ekonomia joformale të mbetet në mënyrë efektive pataksuara

prezanton shtrembërime të reja në economy. Ndikimi në akumulimin e kapitalit njerëzor

ngre më tej kompleksitetin.

Problemet e Administratës Tatimore Në analizë të fundit, një komb në zhvillim e Aftësia për të mbledhur taksat për programet

e shpenzimeve publike dhe për të përdorur sistemin e taksave si një bazë për modifikimin

e shpërndarjes së të ardhurave personale do të varet jo vetëm në miratimin e legjislacionit

përkatës tatimor por edhe në efikasitetin dhe integritetin e autoriteteve tatimore që duhet të

zbatojë këto ligjet. Me fjalë të tjera, si Joel Slemrod e ka vënë atë, ne duhet të konsiderojmë

"sisteme tatimore optimale" në vend se "taksat optimale" në abstrakte. Kështu "teknologji

e mbledhjes së tatimeve" duhet të konsiderohet, e cila përfshin koston e administratës

tatimore dhe zbatimin e pajtueshmërisë.

Aftësia e qeverive në vendet për të zgjeruar rrjetat e tyre tatimore në zhvillim për të mbuluar

grupe të lartë të ardhura dhe minimizuar evazionin fiskal nga individët vendas dhe të huaj

dhe korporatat në masë të madhe do të përcaktojë efikasitetin e sistemit të taksave në

arritjen e funksionit të saj të dyfishtë të gjeneruar të ardhura të mjaftueshme publike për

financave zgjerimin e programeve të zhvillimit dhe parandalimin e një barrë të

panevojshme mbi grupet e të ardhura të ulëta, në mënyrë për të reduktuar varfërinë dhe

pabarazinë e të ardhurave. Shumë do të varet, edhe një herë, nga vullneti politik që të

miratojnë dhe zbatojnë programe të tilla taksave progresive.

15.6 ndërmarrjeve shtetërore dhe Privatizimi

I lidhur me problemet e administratës publike në vendet në zhvillim kanë qenë aktivitetet

përhapura të ndërmarrjeve shtetërore (NSH), korporatat publike në pronësi dhe operohet

nga qeveria. Përveç pranisë së tyre tradicionalisht dominuese në shërbimet (gaz, ujë, dhe

rrymë), transporti (hekurudhat, linjat ajrore, dhe autobusë), dhe të komunikimit (telefon,

telegrafit dhe shërbimet postare), NSH-të kanë qenë aktive në sektorë të tillë kyç si i madh

138

të prodhimit në shkallë, të ndërtimit, financave, shërbimet, burimet natyrore, dhe bujqësia.

Ndonjëherë ata mund të dominojnë këto sektorë, veçanërisht në fushat e burimeve natyrore

dhe prodhuese. Pavarësisht privatizimit të gjerë (të përshkruar më vonë në kapitullin e) në

Amerikën Latine dhe Euroazi dhe të NSH-ve të vogla në shumicën e vendeve, pronësia

shtetërore e ndërmarrjeve të mbetet e zakonshme, dhe NSH-të përbëjnë një pjesë të

konsiderueshme të investimeve dhe të prodhimit industrial në shumë vende në zhvillim,

sidomos në Kinë dhe India, dhe në vendet më pak të zhvilluara. NSH-të kanë luajtur një

rol të madh në ekonomitë e vendeve në zhvillim, historikisht kontribuar një mesatare 7-15

për qind të PBB-së së tyre. Përveç kësaj, NSH-të përbëjnë një sasi të konsiderueshme të

investimeve në vendet në zhvillim, duke kontribuar deri në një e pesta e investimeve të

brendshëm bruto.

Duke pasur parasysh rolin strategjik ndërmarrjet shtetërore të luajtur në ekonomitë e

vendeve në zhvillim dhe kërkesave të tyre të burimeve të pakta, është e rëndësishme për të

kuptuar arsyet e krijimit të tyre dhe masat që mund të ndërmerren për të përmirësuar

efikasitetin e tyre dhe për të ndihmuar ata të përmbushin ekonomik i tyre dhe objektivat

sociale.

Disa arsyetimin për nevojën e krijimit të ndërmarrjeve shoqërore u sugjerua në Kapitullin

11. Njëra është vazhdimësia e pushtetit monopolit në shumë vende në zhvillim. Kontrolli

i qeverisë i drejtpërdrejtë ka qenë qëllim të sigurojë që çmimet nuk janë të vendosur lart

kostot margjinale të prodhimit të prodhimit. Për më tepër, siç është përmendur gjithashtu,

mallrat e caktuara që kanë një përfitim të lartë shoqërore janë dhënë zakonisht me një çmim

nën kostot e tyre ose edhe të lirë; prandaj sektori privat nuk ka asnjë nxitje për të prodhuar

mallra të tilla, dhe qeveria duhet të marrë përgjegjësinë për sigurimin e tyre.Arsyeja e dytë

për krijimin e NSH-ve është formimi i kapitalit, i cili është veçanërisht i rëndësishëm në

fazat e hershme të zhvillimit, kur kursimet private janë shumë të ulëta. Investimet në

infrastrukturë në këtë pikë është vendimtare, për të hedhur bazat për investime të

mëtejshme. Dhe NSH-të mbeten të rëndësishëm në fazat e mëvonshme në industritë që

kërkojnë fonde masive.

Mungesa e elementeve të iniciativës private për t'u angazhuar në aktivitete ekonomike

premtuese për shkak të faktorëve të tillë si pasigurisë në lidhje me madhësinë e tregjeve

lokale, burime të besueshme të furnizimit, dhe mungesa e teknologjisë dhe të kualifikuar

të punës është një arsyetim i tretë i madh për krijimin e ndërmarrjeve publike. Qeveritë në

vendet në zhvillim mund të kërkojnë për të zgjeruar punësimin dhe për të lehtësuar

trajnimin e forcës së tyre të punës duke angazhuar në prodhimin publik. Ata mund të

dëshirojnë për të rritur të ardhurat e eksportit duke krijuar industritë e eksportit, veçanërisht

ato që ndryshe mund të jetë në gjendje për të konkurruar. Për arsye të shpërndarjes së të

ardhurave, qeveria mund të kërkojë për të gjetur ndërmarrjet në rajone të caktuara,

veçanërisht në zonat e prapambetura ekonomike ku nuk ka stimuj private për krijimin e

aktiviteteve të tilla ekonomike. Arsye të tjera për krijimin e NSH-ve përfshijnë dëshirën e

disa qeverive për të fituar kontrollin kombëtar mbi sektorët strategjikë të ekonomisë siç

janë mbrojtja, mbi ndërmarrjet me pronësi të huaj (MNCs) interesat e të cilëve nuk mund

të përkojnë me ato të vendit, ose mbi sektorët kyç për qëllime të zhvillimit. Përfshirja

Qeveria mund të ndodhë si pasojë e falimentimit në një industri të mëdha private. Motivet

ideologjike mund të jetë një faktor shtesë në krijimin e ndërmarrjeve shtetërore.

Përmirësimi i Performancës së NSH-ve

139

Megjithë këto argumente, NSH-të kanë ardhur nën sulm të qëndrueshëm për gërryes

burime. NSH-të bëjnë kërkesa të konsiderueshme për financat e pushtetit, si edhe me kredi

vendas dhe të huaj. Në shumë raste, niveli i këtyre kërkesave është e lidhur me

profitabilitetit të ulët dhe joefikasitetit. Edhe pse është e vështirë për të përgjithësuar të

gjithë vendeve, të dhënat nga Banka Botërore për ndërmarrjet shtetërore në 24 vendet në

zhvillim zbuloi vetëm një tepricë të vogël operativ. Dhe një herë faktorë të tillë si pagesat

e interesit, çmimet e subvencionuara të dhëna, si dhe taksat dhe të prapambetura të

akumuluara janë marrë parasysh, NSH-të në shumë nga këto vende tregoi një deficit të

madh. Ndërmarrjet turke mesatarisht humbjet neto ekuivalente me 3% të PBB-së. NSH

meksikane tregoi një humbje neto prej 1,2% të PBB-së. Një studim i NSH-të në katër shtete

afrikane (Gana, Senegali, Tanzania, dhe Zambia) gjithashtu zbuloi performancë

përgjithësisht të dobët. Duke operuar në një deficit, ata provuar të jetë një shterim masiv

në burimet qeveritare. Nuk ishte edhe dëshmi se puna dhe produktiviteti i kapitalit kanë

qenë përgjithësisht më i ulët sesa në sektorin privat. Këto NSH-afrikane janë gjetur

gjithashtu të jetë më pak i suksesshëm në gjenerimin e punësimit si rezultat i paragjykimeve

të tyre ndaj intensiveness kapitalit.

Disa faktorë kontribuojnë në punën e përgjithshme të dobët të ndërmarrjeve shoqërore në

drejtim të përfitimit dhe efikasitetit. Ndoshta më e rëndësishme është se NSH-të ndryshojnë

nga firmat private në se ata pritet të ndjekin të dy golat komerciale dhe sociale. Sigurimi i

mallrave me çmime nën kostot në një përpjekje për të subvencionuar të publikut apo

punësimin e punëtorëve shtesë për të përmbushur objektivat kombëtare të punësimit në

mënyrë të pashmangshme zvogëlon profitin. Një tjetër faktor që ndikon negativisht

profitabilitetit dhe efikasitetin e NSH-ve është overcentralization i marrjes së vendimeve

të tyre, e cila lejon pak fleksibilitet për menaxherët në funksionimin e përditshme të firmës.

Një problem tjetër është burokratizimi i menaxhimit; shumë vendimmarrësit nuk janë

përgjegjës për punën e tyre, dhe pak nxitje është dhënë për marrjen e përmirësuar vendim.

Më tej, pavarësisht furnizimin punëtore të bollshme dhe mandatin e punësimit, qasjen në

kapital në normat e interesit të subvencionuar ka shpesh inkurajuar intensiveness

panevojshme kapitale, si në rastet e të katër vendeve afrikane cituar. Së fundi, në regjimet

shumë të korruptuara, NSH-të kanë dhënë një "tunel", përmes të cilit mund të jenë vjedhur

pasuritë publike.

Një mundësi për reforma është riorganizim me një fund-line më të madhe fokus për NSh-

së; një tjetër është transferimi i pronësisë dhe kontrollit nga publiku në sektorin privat, një

procesi të njohur si privatizimi. Në opsionin e ish-, decentralizimin e vendimmarrjes për të

lejuar më shumë fleksibilitet dhe sigurimin e stimujve më të mira për menaxherët mund të

rrisin efikasitetin e prodhimit. Ofruar kapital në normë të saj të tregut mund të eliminojë

paragjykimet ndaj intensiveness kapitalit. Alternativat përfshijnë përdorimin e menaxhimit

dhe të punonjësve stimuj, kontratat e menaxhimit të jashtme, marrëveshjeve të ndërtuar-

vet-veprojë-transferimit me firmat private, përdorimin e franchises dhe koncesionet në disa

sektorë, konkurrencë më të madhe exposureto, dhe privatizimin e pjesshëm.Efektiviteti i

këtyre alternativave për privatizimin e plotë ka qenë i pabarabartë në praktikë.

Privatizimi: Teoria dhe Përvoja

Mundësia e dytë, privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore në prodhimin dhe sektorët

financiare, varet nga hipoteza neoklasik se pronësia private sjell efikasitet më të madh dhe

140

rritje më të shpejtë. Gjatë viteve 1980 dhe 1990, privatizimi është promovuar në mënyrë

aktive nga donatorët dypalësh ndërkombëtar (USAID) dhe agjencitë multilaterale (Banka

Botërore, FMN). Shumë vende në zhvillim kanë ndjekur këtë këshillë, ndonëse shkalla e

marrëveshjes së tyre filozofik, në krahasim me presionet financiare të ushtruara nga këto

agjenci që financojnë, mbetet e paqartë. Përveç besimit se privatizimi përmirëson

efikasitetin, rrit prodhimin, dhe ul kostot, ithtarët argumentojnë se ajo frenon rritjen e

shpenzimeve qeveritare, ngre para të gatshme për të reduktuar borxhin e brendshëm dhe të

jashtëm publik, dhe promovon nismën individuale ndërsa shpërblimin e sipërmarrjes. Së

fundi, mbështetësit e privatizimit e shohin atë si një mënyrë për të zgjeruar bazën e

pronësisë dhe pjesëmarrje në ekonomi, duke inkurajuar individët që të ndjehen se ata kanë

një të aksioneve të drejtpërdrejtë në system.42 kulm i privatizimit ishte gjatë viteve 1980

dhe fillim të viteve 1990. Ndërmjet viteve 1980 dhe 1992, më shumë se 15.000 ndërmarrje

janë privatizuar në të gjithë botën, më shumë se 11.000 prej tyre në ish-Gjermaninë Lindore

pas ribashkimit. Në vendet në zhvillim, numri i kompanive të privatizuara arriti në 450 në

Afrikë, 900 në Amerikën Latine, dhe përafërsisht 180 në Azi. Meksika, Kili, dhe

Argjentina kanë çuar lëvizjen në Amerikën Latine. Midis vendeve të ardhura të ulëta,

shpejtësia e privatizimit ka qenë shumë më të kujdesshëm, me shumicën e transfereve që

vijnë në të vogla, firmat me vlerë të ulët. Në përgjithësi, kandidatët më të mirë për

privatizimin janë ato të shitur të parë.

Privatizimi ka qenë me sa duket i suksesshëm në promovimin e efikasitetit më të madh dhe

prodhimi më i lartë në shumë cases.43 por shumë aseteve të privatizuara janë përqendruar

në duart e grupeve të vogla të elitave vendore dhe ndërkombëtare. Për shembull, shumë

shitjet e ish-ndërmarrjeve shtetërore në Amerikën Latine janë kryer pa ofertave

konkurruese, shpesh në konçesionarin paracaktuar ("shitje zjarr") çmimet; korrupsioni

ishte pretenduar shpesh. Si rezultat, grupe të vogla të investitorëve me lidhje, të dy vendas

dhe të huaj, u pasuruar nga procesi. Dhe disa privatizimi zëvendësohet thjesht monopoleve

publike me monopole private, duke lejuar disa individë për të korrin fitime monopol që e

përllogaritur më parë të shtetit ndërsa qindra mijëra punëtorë humbën vendet e punës.

Privatizimi ka qenë gjithashtu i drejtuar në si një doze për deficiteve fiskale, por kur

kandidatët të lehtë për privatizim të jenë shteruar, qeveritë në vendet në zhvillim kanë

gjetur shpesh se problemet fiskale janë kthyer. Prandaj privatizimi ngre shumë çështje

komplekse. Ka pyetje të fizibilitetit, financimi i duhur, struktura e të drejtave ligjore dhe

pronësore, roli i elitave dhe grupet e interesit konkurrojnë (p.sh., zyrtarët publik dhe

burokratët kundrejt interesave private të biznesit vendas dhe të huaj), dhe nëse janë apo jo

privatizimi i përhapur promovon ose në fund të fundit dobëson strukturat dualiste

ekonomike, sociale, dhe politike ekzistuese. Nuk është e mjaftueshme që të pretendojnë se

privatizimi mund të çojë në fitime më të larta, të prodhimit më të madh, apo shpenzimet

edhe më të ulëta. Për një gjë, ndërsa performanca financiare e firmave në përgjithësi të

përmirësohet pas privatizimit, NSH-të krahasueshme në të njëjtin vend që nuk janë

privatizuar mund të tregojnë përmirësime të ngjashme, dhe një studim të firmave të

krahasohen në Egjipt ofruar dëshmi për këtë. Por çështja kryesore është nëse privatizimi i

tillë më mirë shërben interesave afat-gjata të zhvillimit të një kombi duke promovuar një

model më të qëndrueshëm dhe të barabartë të progresit ekonomik dhe social;prova deri tani

është më pak se compelling.44 Megjithatë, edhe pse ritmi i privatizimit ka ngadalësuar,

disa ndërmarrje të reja shtetërore janë duke u krijuar.Nevoja për privatizimin e ka shtruar

disa pyetje të vështira: Kush duhet të jetë në gjendje për të blerë NSH-të? Çfarëdo parti ka

141

të holla më të gatshme? Apo duhet tregut imperfections në të cilët mund të nxjerrë kapital

të menjëhershëm të merren parasysh? A ka rëndësi nëse blerësi është shtetas vendas apo

një shoqëri shumëkombëshe? Menaxherët dhe punëtorët në kompaninë ose qytetarët në

përgjithësi? Janë disa mënyrat e privatizimit politikisht më e lehtë për të kryer se të tjerët?

Mund qasjet kreative për rregullimin dhe marrëveshjet e transferimit të pronësisë financimi

zgjerojnë mundësitë? Privatizimi mund të kryhet në mënyrë të izoluar nga programet e

tjera, ose e bën atë duhet të jetë konceptuar si pjesë e një strategjie të integruar të zhvillimit?

A privatizimi thjesht do të thotë zvoglimin e gjatë vonuar të rolit të pronësisë së qeverisë,

apo është ajo miri zbatohet si pjesë e një nonownership riorganizuar dhe të përtërirë, roli

publik në zhvillim? tashmë nga mes të viteve 1990, ka pasur ligje ose rregullore në 50

vende në zhvillim (përfshirë ekonomitë në tranzicion) që ofrojnë stimuj, si dhe kufizimet,

për pronësinë e punonjësve (OE), shpesh, por jo ekskluzivisht, në iniciativat e privatizimit.

Këto dispozita ZA janë të ndryshme në natyrën dhe shtrirjen. Ata shkojnë nga duke kërkuar

për të kufizuar pronësinë e punonjësve në nivele modeste, të tilla si 10%, për të inkurajuar

pjesëmarrjen e punonjësve të pronësisë për të sa më shumë që 100% të kompanive të

caktuara. Disa nga çështjet janë hulumtuar më tej për rastet e Kilit dhe Poloni në Kutia

15.3.

Kutia 15.3 Privatizimi-Çfarë, Kur, dhe për kë? Kili dhe Polonia

Kili dhe Polonia kanë pasur përvoja të thella të privatizimit. Programi pioniere e

privatizimit në Kili mbetet ndër më me ndikim të gjerë në botën në zhvillim. Gjatë një

periudhe 18-vjeçare, disa 550 firma që punësojnë 5% të fuqisë punëtore të vendit u

privatizuan.Procesi ishte ndonjëherë ndryshohet shpesh. Shumë banka që ishin privatizuar

në vitet e mëparshme duhej të renationalized në rrëzimin financiar 1982. Privatizimi në

Kili vazhdoi gjatë disa faza të mbivendosjes. Në 1974 dhe 1975, disa 360 firma që ishin

shtetëzuar në fillim të viteve 1970 janë kthyer pronarëve të tyre të mëparshme; shumica e

pjesës tjetër të këto ishin reprivatized nga 1978. Kjo ishte shumë më e lehtë për të kryer se

rreth privatizimit të NSH-ve afatgjata. Nga 110 ndërmarrje të zhveshur në 1975-1983, një

pjesë e madhe ishin të NSH-të e themeluar në fillim të viteve 1970. Shumë të tjerë u

ekzistues kompanitë private në të cilat kjo qeveri kishte blerë aksionet. Nga viti 1978 deri

1981, privatizimi i shërbimeve sociale u zhvillua;Qeveria ka vazhduar zyrtarisht për të

ofruar shërbime sociale vetëm për grupet më të varfra dhe të fokusuar në subvencionimin

e kërkesës në vend se furnizimit. Nga 1981, ndërmarrjet publike përfaqësuar 24% të PBB-

së, nga 39% në vitin 1973. Në vitin 1983-1986, shumë ndërmarrje "shpëtuar" (shtetëzuar)

në rrëzimin financiare 1982-1983 u reprivatized. Tetë nga 15 korporatat më të mëdha në

Kili u privatizuan në 1980. Privatizimi nga mesi i viteve 1980 në është arritur nëpërmjet

ankandit publik, negocimit, shitjes në pension Fondet, "kapitalizmi popullor" (për

investitorët e vogla), dhe "kapitalizmi i punës" (të punësuarit). Shitjet e fundit dy llojet e

përfaqësuar rreth 20% të të privatizimit. NSH Edhe nuk planifikuara për privatizim kanë

qenë subjekt i riorganizimit të madh të brendshëm, me rezultat që efikasitetit dhe

profitabilitetit rritje. Kapitalizmi popullor kishte për qëllim për të përhapur pronësinë në

mesin e shumë investitorëve të vogla individuale, pjesërisht për të rritur popullaritetin dhe

pranimin e privatizimit. Për t'u bërë të ligjshëm për zbritje bujare, pjesëmarrësit duhej të

jetë tatimpagues pa taksa borxh. Dy banka të mëdha, Banco de Chile dhe Banco de

Santiago, u privatizuan sipas këtij plani. Nën kapitalizëm e punës, punëtorët do të mund të

142

marrë një përqindje të aksioneve në kompaninë e tyre deri në vlerën prej 50% të fondit

pensional të punëtorit, që të mund të marrë paraprakisht për këtë qëllim. Fondet e daljes në

pension do të mund të përdoret si kolateral për kredi qeveritare nën-treg për të blerë aksione

shtesë. Në daljes në pension, punonjësit mund të zgjedhin për të tregtuar këto aksione

përsëri për vlerën e fondit të pensionit të tyre, kështu që kjo i dha punëtorëve një investim

në thelb pa rrezik. Rreth 21.000 punëtorë, 35% e atyre të drejtë, morën pjesë; aksione të

tjera të blera nga grupet e punëtorëve ishin të organizuara si shoqëri investimi. Ndërmjet

viteve 1985 dhe 1990, një total prej 15 ndërmarrjeve shoqërore janë shitur duke përdorur

disa pronësinë e punonjësve, duke përfshirë edhe tre që u bë 100% punonjës në pronësi.

Tre të tjerët u bënë 44%, 33%, dhe 31% employeeowned, përkatësisht, dhe nëntë mbetur

pasur një mesatare prej pronësisë së punonjësve për 12%. Rezultatet ishin të favorshme në

rritjen e produktivitetit dhe tërheqjen e investimeve të huaja. Pavarësisht problemeve

serioze socio-ekonomike, Kili filloi privatizimin me të mirë-krijuar kornizave ligjore dhe

të kontabilitetit; tregjet e punës, kapitalit, dhe produkt plotësisht funksionale; dhe shumë

institucione social-ekonomike formale dhe joformale që janë marrë për të dhënë në

ekonomitë e tregut. Por në Europën Lindore, këto institucione sfond ishin shtypur në

mënyrë sistematike gjatë komunizmit.Plani polak i privatizimit u miratua në verën e vitit

1990. Hapi i parë në privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore ", për komercializimin," shpesh

kërkon miratimin e ministrisë përkatëse, menaxhimin, dhe punonjësit për të ngritur një

kompani të përbashkët të aksioneve që mund të shitet.Të aksioneve është vlerësuar në

mënyrë të pavarur, dhe punëtorët janë të lejuar pastaj të blerë deri në 20% të aksioneve me

çmim gjysmë. Në kompanitë capitalintensive, një kufi subvencion në bazë të pagave të vitit

të kaluar në kompani mund të jetë vendosur, duke e bërë disi më pak se 20% të aksioneve

kualifikueshëm Dreka. Kjo është bërë për të shmangur tepër të përqëndruar këto

subvencione midis një punonjës pak fat.

Një strategji alternative se shmangën procedurave administrative, duke aplikuar kryesisht

të firmave të vogla, ishte "Privatizimi përmes likuidimit." Kjo procedurë

lejohet buyouts leveraged që mund të përfshijnë punonjës të konsiderueshme dhe pronësinë

menaxhimit.Procesi është iniciuar kur drejtor menaxhues të firmës dhe këshilli e

punonjësve (një organ i zgjedhur përfaqësues) porosit një "analizë financiare

preprivatization." Nëse kushtet financiare paraqiten të favorshme, firmë peticione

ministrinë e qeverisë që kishte kontrollin mbi kompaninë nën qendror-sistemi i

planifikimit, i cili ofron një mendim për themelin e analizës

dhe sugjeron një strategji për privatizim.NSH vjetër është shfuqizuar, dhe firmë të re blen

disa asete por normalisht qera tjerët përsëri nga shteti.

Vlera e këto asete me qira përcaktohet në kohën e riorganizimit dhe nuk ndryshon gjatë

jetës së kontratës (edhe për të rregulluar për inflacion). Kjo përbën një subvencion të

konsiderueshëm për pronarët e rinj. Por e disa 250 kompanive që përfaqësojnë rreth 10%

të punësimit komercializuar deri në mes të 1992, vetëm 10% janë privatizuar plotësisht.

Dhe vetëm rreth 175 firma kishte vetë-privatizuar nga mesi i 1992, me të cilën kohë qeveria

është duke marrë parasysh një plan në shkallë të gjerë të privatizimit që do të organizojë

disa qindra kompanive që përfaqësojnë rreth 10% të punësimit industrial në një lloj të

mbyllura në fund fond të përbashkët. Kjo plan ngecur deri 1997, kur qeveria rifilloi planet

për të shitur 513 e prodhimit, ndërtimi, dhe kompanitë e vogla tregtare për publikun. Për

ekuivalentin prej 7 $ per kupon, qytetarët polakë mund të blejë aksionet e këtyre Kompanitë

e përmes fondeve të listuara investimit kombëtar në bursën e Varshavës.

143

Detyra e privatizimit në Europën lindore me çdo mjet ka qenë e frikshme, me pak burime

për të këmbimit. Në fillim të viteve 1990, ministri polak i privatizimit kishte vetëm 200

punonjës. Kjo në krahasim me 3500 në Treuhandanstalt, në krye të privatizimit në ish-

Gjermaninë Lindore.

Burimet: David Lipton dhe Jeffrey D. Sachs, "Privatizimi në Evropën Lindore: rasti i

Polonisë," Brookings Gazetat në Aktiviteteve Ekonomike 2 (1990): 293-341; William L.

Megginson dhe Jeffry M. Netter, "Nga shteti në treg: Një studim i studimeve empirike mbi

privatizimin," Gazeta e Letërsisë Ekonomik 39 (2001): 321-389; Stephen C. Smith, "Mbi

ligjin dhe ekonomi të pronësisë së punonjësve në privatizim në zhvillim dhe ekonomitë në

tranzicion," analet e publikut dhe të Bashkëpunimit Ekonomik 65 (1994): 437-468;

Stephen C. Smith, Beom-Cheol Cin, dhe Milan Vodopevic, "Incidenca e Privatizimit,

format e pronësisë, dhe performanca firmë: Dëshmi nga Sllovenia," Gazeta e Komparative

Ekonomi 25 (1997): 158-179; Banka Botërore, Teknikat e Privatizimit të ndërmarrjeve

shtetërore (Washington, DC: Banka Botërore, 1988).

15.7 Administrata Publike: resursit më të rrallë

Shumë vëzhgues do të argumentojnë se mungesa e aftësisë së administratës publike (dhe

privat) është burim i vetëm të rrallë publik në zhvillimin world.45 Problemi nuk është

vetëm mungesa e trajnimit apo përvojës. Ajo gjithashtu lind nga paqëndrueshmëria politike

të shumta vendeve në zhvillim. Kur pushteti është vazhdimisht në ndryshim duart,

konsideratat e efikasitetit dhe mirëqenies publike ka të ngjarë të jetë në vartësi të lojalitetit

politik. Për më tepër, më të mëdha grup i zyrtarëve të prekur nga një ndryshim të pushtetit,

aq më e vështirë do të jetë për të ruajtur vazhdimësinë në formulimin dhe ekzekutimin e

politikave. Administrata publike nuk ka gjasa që të funksionojë në mënyrë efikase kur

sundimi i ligjit është në fjalë, kur ka çrregullim publik, ose kur ka pak konsensus në çështjet

themelore. Kushtet akute të klasës, fisnor ose konflikt, fetar brenda një shoqërie zakonisht

do të reflektohet në menaxhimin dhe operimin e departamenteve qeveritare dhe agjencive

publike. Në një shoqëri shumë tradicionale, ku lidhjet farefisnore janë koncepte të forta

dhe të tilla si shtetësia dhe shërbimi publik nuk kanë marrë ende rrënjë të fortë, ka pak

lidhje për një sistem të meritës.

Në mënyrë të ngjashme, ku vlerat dominuese janë sektare, stimuj tradicionale për të kryer

në interes më të gjerë publik nuk mund të ketë më shumë apel. Shumë qeveri në vendet në

zhvillim mund të kenë qëllime të shërbimit civil të tjera se performanca: për të prishur

elitave tradicionale, të shtetëzojë shërbimin civil, në përputhje me korrektësi ideologjik,

për të reflektuar apo favorizojnë një raport etnik, ose të përfshijë ose të përjashtojë pakicat.

Shumica e qeverive janë organizuar edhe në formën tradicionale hierarkike. Por disa kanë

eksperimentuar me hierarkinë negative (nga poshtë për lartë), hocracy ad (marrëveshjet e

përkohshme), dhe polyarchy (bashkëpunimit me organizatat jashtë), kjo qenie e kaluar në

tentativë veçanërisht kur një formë e veçantë e ekspertizës është i përfshirë. Disa burokraci

në vendet në zhvillim janë relativisht të fryrë në fund dhe të pamjaftueshëm në krye. Ka

një mungesë kronike e menaxherëve të kualifikuar kompetentë të aftë për vendimmarrje të

pavarur. Sa më i madh numri i organizatave gjysempublike ngritur-më shumë ndërmarrjeve

shtetërore dhe industritë e shtetëzuar, organet kuazi-qeveritare, korporatat e zhvillimit, dhe

trajnimit institucionet-hollë kjo shtresë e menaxherëve është e përhapur. Në rastin e

industrive shtetëzuar, shumica eksperimente kanë qenë ekonomikisht shkatërruese dhe

144

kanë rezultuar në të gjitha llojet e tensionet brenda shërbimit civil qendror. Sistemet e

personelit në shërbimin publik zakonisht nuk janë të përshtatshme për rritjen e

kompleksitetin e menaxhimit të një ndërmarrje industriale. Pra sistemet e personelit

paralele janë ngritur, shumëzuar e sistemeve të shërbimit publik, aftësitë kullues, duke çuar

në pabarazive në afatet dhe kushtet e shërbimit, dhe duke rezultuar në mungesa e fuqisë

punëtore dhe probleme morale. Konsideratat politike shpesh ndikon në aftësinë për të

rekrutuar menaxherëve kompetente me special aftësitë teknike. Me pak fjalë, shtetëzimi në

shumë raste shpesh ka shtuar në barrës financiare të buxhetit të qeverisë. Komponent

administrativ në zhvillim-ekonomik jo vetëm në lidhje me projekt të veçantë në shqyrtim,

por edhe në lidhje me funksionimin e tërë ekonomik publik dhe privat sistem-nuk duhet të

jetë nënvlerësohet.