Ekonomski fakultet Univerzitet u Beogradu

Turizam kao deo nacionalne ekonomije

Igor KovačevićAsistent

Ekonomika turizma

Karakteristike razvoja turizma prethodne Jugoslavije

2

- Zauzimala je važno mesto na međunarodnom tržištu i uvrstila se do na 25. mesto vodećih turističkih destinacija

- Ostvaruje 1.1 % ukupnih prihoda međunarodnog turizma

- Ostvaruje 2.2% ukupnog broja turista

- 1.4 mil ležaja = 25.9% osnovni + 74.1% komplementarni (!!!)

- Najveći deo kapaciteta u Hrvatskoj (66%), Srbiji (8%)

- Prosečna veličina 233 ležaja

- Stepen popunjenosti 20.8%

3

Karakteristike turističke politike – ex Ju

Organizacija državnih organa za turizam

- Turistički savez Jugoslavije

- Privredna komora Jugoslavije

- Savezni komitet za turizam

4

Karakteristike turističke politike – ex Ju

Turistički promet

- 20.5 mil turista, 100.3 mil noćenja, dužina boravka 4.9 dana

-42 % su strani turisti koji su ostvarili 49% noćenja

- Hrvatska je imala najveći broj turista, pa sledi Srbija

- Primorska mesta ostvaruju 70% ukupnog prometa turista

- Izražena letnja sezona (71.6% broj noćenja)

5

Karakteristike turističke politike – ex Ju

Različite mere stimulisanja turističke privrede

- Regresi ugostiteljskim preduzećima za popuste koji su davali domaćim turistima na pansionske usluge od 40% do 60%

- Stimulacije inicijativnim turističkim organizacijama za izgradnju kapaciteta za smeštaj i ishranu domaćih turista

- Odobravanje kursne razlike za ostvareni devizni priliv radi razvoja inostranog turizma

- Poreske olakšice

6

Karakteristike turističke politike – ex Ju

Društveni plan razvoja

-Beneficirane kamate (smanjuju redovnu kamatnu stopu):

Dodatna – stimuliše izgradnju i modernizaciju osnovnih kapaciteta namenjenih stranim turistima

Uvećana dodatna

Anticipativna dodatna – kamata od 2.5% koja se obračunava unapred za ceo period, sa rokom vraćanja 15-25 godina

Regresna – odobravaju republike i opštine investitorima u ukupnoj visini od 2%

- Retencione kvote: mogućnost korišćenja 20-60% od iznosa deviznog priliva za sopstvene potrebe 7

Karakteristike turističke politike – ex Ju

Srbija danas

8

Uvod

Turizam je jedna od najdinamičnijih privrednih grana u svetu

Uprkos krizi, evidentan je rast prometa i prihoda od međunarodnogturizma

Izraženi multisektorski efekti razvoja turizma, kroz direktne, indirektnei indukovane uticaje, i to na BDP, zaposlenost, investicije i dr.

Turizam bitan aspekt razvijanja privrede

Turizam u svetu

Turizam je rastući i dinamičan deo globalne privrede

U poslednjih nekoliko godina nastavljaju se trendovi rasta irestrukturiranja tržišta:

• Više od milijarde inostranih turista (1.135 miliona turista)

• Prihod od turizma od 1.400 milijardi dolara (porast od 4%)

• Tržišne zvezde: Azija i Pacifik (u toku 20 godina prešle put odizuzetno nerazvijenih do uspešnih turističkih destinacija)

• Tržišni lider: Evropa (52% učešća u prometu, 46% u prihodima)

Ali, Evropa kao tradicionalno receptivno tržište ulazi u fazustagnacije životnog ciklusa

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012

% u

češć

e u

tu

rist

ičko

m p

rom

etu

Godina

Razvijene privrede Privrede u razvoju

Turizam u svetu

Odnos učešća u turističkom prometu razvijenih i nerazvijenih zemalja

Turizam u Srbiji

Turizam u Srbiji prolazi kroz snažno restrukturisanje ponude i izvoratražnje

Dolazi do značajnog slabljenja domaćeg turističkog prometa, a rastepriliv stranih turista

0%

50%

100%

Turistički dolasci

Turizam u Srbiji

Značajno je porastao broj dolazaka stranih turista sa 7% do 42%(165.676 u 2000., 696.045 u2007.,921.768 u 2013)

Značajno je porastao broj noćenja stranih turista sa 5% na 30%(431.093 u 2000., 1.475.675 u 2007., 1.988.393 u 2013)

Prosečna stopa rasta dolazaka stranih turista iznosi 14,11%

Eksponencijalni rast osvaren je u 2007. godini, kada je broj noćenjastranih turista u odnosu na baznu 2000. godinu povećan za 224%

Broj dolazaka domaćih turista ostvaruje prosečnu negativnu stopurasta od -3,44%

Turizam u Srbiji

2006-2008 ukupno ostvaren broj noćenja stranih turista rastao brže odbroja dolazaka, jer u periodima rasta standarda, izdaci za turizam rastubrže od nivoa rasta prihoda.

2008-2011 usled ekonomske krize smanjuje se broj noćenja stranihturista, što potvrđuje činjenicu da se usled smanjenja dohotka prvosmanjuju izdaci koji se zadovoljavaju iz diskrecionog dohotka

Bez privlačenja stranih gostiju turističke destinacije u Srbiji bi se suočile savelikim padom prometa

Pojačani devizni priliv lokalne turističke privrede i ulazak u zonurentabilnog poslovanja

Raste značaj turizma kao izvozne privredne grane

Paradoksi razvoja turizma Srbije

Opšti statistički pokazatelji govore o restrukturisanju prometa, sa domaćihna strane turiste, kao i rastu prihoda od turizma, i povećanju brojapreduzetnika

Ali, ako posmatramo statistiku broja zaposlenih dobijaju se kontradiktornipodaci

Broj direktno zaposlenih u turizmu se smanjio i u 2012. godini taj je brojna nivou od 53% broja zaposlenih u 2000. godini

Povećavanje broja privrednih subjekata, a smanjenje broja radnika?

Republika Srbija 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Usluge smeštaja i ishrane

37940 35908 30166 27869 26964 24736 24290 23644 22520 20863 20392 20306

Efekti razvoja turizma na ekonomiju Srbije

Napominjemo da domaća statistika prati samo direktni doprinos brutodomaćem proizvodu

Prate se samo usluge smeštaja i ishrane, što predstavlja parcijalnopraćenje ove delatnosti

Najmanje što je neophodno dodati su usluge transporta putnika, uslugeturističkih agencija, druge turističke usluge (vodiči, zabava, rekreacija)

Pa ipak, i tako parcijalno posmatranje pokazuje dinamiku razvoja turizma

Učešće usluga smeštaja i ishrane u BDP2001. 0,8%,2005. 1,0%2012. 1,1%. (36 milijardi dinara)

Efekti razvoja turizma na ekonomiju Srbije

Turizam je u Srbiji bio često citiran kao jedan od prioritetnih razvojnihsektora u privredi Srbije

Međutim, statistički podaci o učešću ukupnih troškova za razvoj, podsticaji promociju turizma Srbije ne pokazuju takvo opredeljenje (0.4%)

Uprkos ograničenim sredstvima, sledeći uputstva iz Strategije i usvojenihmaster planova, u međuvremenu unetih u Zakon o turizmu, Srbija jerazvijala devet odabranih turističkih proizvod

Turistički proizvodi

Kratki gradski odmori (City Break)Poslovni turizam (MICE)Događaji i manifestacije (Events)Kružne ture (Touring)Aktivni odmori (Incentives)Medicinski turizam (Spa i Welness)Seoski turizam (Rural tourism)Nautički turizam (Nauthical tourism)Planine i jezera (Nature based tourism)

Turistički klasteri

Beograd

Vojvodina

Jugozapadna Srbija

Jugoistočna Srbija

Investicije u razvoj turističke infrastrukture

Investiranje u razvoj turizma (komunikativna i receptivna infrastruktura)bazirano je na aktivnostima i javnog i privatnog sektora

Učešće javnog sektora se javlja u destinacijama koje se nalaze u inicijalnimfazama životnog ciklusa

Slučaj Stara planina:

• država investirala u kreiranje strateških i master planova, izgradnjubazičnih infrastrukturnih objekata, podizanje prvih, kao i izgradnju iregulisanje skijaške infrastrukture

• Država na sebe morala da preuzme najveće inicijalne troškove razvojadestinacije i time preuzme rizik.

• Sa druge strane, država je ovim investicijama kreirala povoljniju startnupoziciju za buduće investitore

Zašto investirati u turizam Srbije

Okretanje međunarodnog tržišta turizma Srbiji kao novoj destinacijama, ikvalitativna očekivanja tražnje u pogledu infrastrukture

Prepoznavanje potencijala srpskog tržišta od strane međunarodnih investitorakao i domaćih investitora, usled niske startne pozicije i ograničenog kapaciteta

Strateška i master dokumenta daju okvire razvoja prioritetnih destinacija, štoolakšava proces odabira razvojnog modela i modela rada

Nedovoljna prisutnost međunarodnih lanaca hotela daje mogućnost zadiversifikaciju portfolija unutar samog tržišta

Izražen razvoj kongresne industrije

Prioritizacija ostalih turističkih proizvoda čini da razvojni projekti izvanBeograda takođe budu interesantni stranim investitorima

Karakteristike srpskog investicionog tržišta

U velikim gradovima evidentan je razvoj hotela više kategorije (4*)

Nedostaci u postojanju brendiranih hotela od 3*, a čije investicije sepolako najavljuju

Domaći hoteli dodatno popunjavaju ostala tržišta izvan administrativnihcentara

U ostalim destinacijama takođe je moguće očekivati investicije u razvoj, alii rekonstrukciju hotelskog sektora, ili eventualnu privatizaciju

Karakteristike srpskog investicionog tržišta

U periodu 2011. do 2014. godine realizovane ili su u procesu realizacijeinvesticije koje su u potpunosti promenile strukturu turističkog proizvoda,pre svega Beograda, ali i ostalih destinacija

Do 2011. godine - brend tri međunarodna lanca (Hyatt Regency, HolidayInn i Best Western)

Od 2011.godine - Starwood - the Luxury Collection, FalkenstainerMichaeler Tourist Group, IHG Crowne Plaza, Rezidor Radisson Blue,Cortyard by Marriott, IHG Holliday Inn Express, Kempinski hotel

Nedostaci turizma Srbije

Visoki troškove ulaganja investitora u edukaciju osoblja kako bi sestandardi usluge doveli na međunarodni nivo

Nepovoljna politička klima prema turizmu, marginalizacija kao privrednegrane i neopravdano zanemarivanje uticaja

Primer:

U jesen 2013 godine Vlada je donela predlog da se stopa PDV na uslugesmeštaja poveća za neverovatnih 400%, i to sa 8% na 20%

Zaključak

Uprkos ambivalentnom stavu o razvoju i efektima turizma, turizam jesektor koji se u velikoj meri razvijao u poslednjih desetak godina

Čak i kao nepotpuni, zvanični podaci pokazuju pozitivne efekte razvojaturizma

Prema ovim podacima, trend rasta učešća usluga smeštaja i ishrane u BDPse nastavlja u 2012. godini i iznosi 36 milijardi dinara odnosno 1,1%

Najznačajnije rezultate turizam pokazuje u porastu deviznog priliva, koji jeprema podacima Narodne banke Srbije u 2013.godini bio 1.052.884.000dolara (7.2% ukupnog izvoza)

Državna podrška i nacionalni turistički marketing pratili su Strategijurazvoja turizma, pa je iz tih razloga, pad domaćeg turističkog prometa jeviše nego kompenzovan rastom inostranog

Zaključak

Ukupan doprinos turizma BDP-u Srbije (direktan, indirektan i indukovan)iznosio je 5.4% , a direktno od turizma je generisano 32.100 radnih mestai 48.100 indirektnih radnih mesta

Procene budućih ukupnih efekata koji je dao WTTC, daju argumente da seovaj sektor mora, u najmanju ruku, ravnopravno posmatrati sa ostalimsektorima srpske privrede

Zaključak

Turizam je do sada uživao snažnu investicionu podršku od strane države

U narednom periodu, ovaj vid državne podrške je moguće zameniti:• podrškom kroz institucionalne mehanizme• podrškom kroz međunarodne projekte• podrškom kroz pojačanu promociju i unapređenje prodaje srpskih

turističkih proizvoda

Ukoliko, medjutim, turistička privreda bude tretirana na način na koji se toradilo u drugoj polovini 2013. godine, velika je verovatnoća da ćepozitivna kretanja usmerenog rasta i razvoja iz proteklog perioda zamenitistagnacija i devijantni (divlji) neodrživ razvoj kroz aktivnosti siveekonomije

Ekonomski fakultet Univerzitet u Beogradu

Hvala

Igor Kovačević