Prof.dr.Sadik Bahtić

CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA Pojam ekonomskog razvoja predstavlja

jednu od najkomleksnijih društvenih kategorija jer podrazumjeva mnogobrojne ciljeve:

1. društvene,

2. ekonomske i

3. političke prirode.

Cilj razvoja je povećanje i poboljšanje životnog

standarda,povećanje slobode,i to slobode izbora i kontrole nad vlastitim životom

CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA Razvoj je paket promjena kojim se cjelokupni

društveni sistem prilagođava potrebama i željama pojedinaca i grupa.

Na toj osnovi identifikuju se 3-tri razvojna cilja:

1. Veća proizvodnja dobara neophodnih za život,poput hrane,stanova,zdravstvene zaštite i.t.d.

2. Povećanje životnog standarda i samopoštovanje pojedinaca i

3. Proširenje ekonomskog i društvenog izbora ,te smanjivanje straha.

CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA Najvažniji ciljevi ekonomskog razvoja su: 1. brz,uravnotežen i stabilan EKONOMKSI RAST

praćen strukturnim promjenama u proizvodnji,raspodjeli i potrošnji,

2. rast zaposlenosti,

3. rast efikasnosti,

4. ekonomska otvorenost-snažnije povezivanje s međunarodnom privredom,

5. ravnomjerna raspodjela i

6. porast životnog standarda.

EKONOMSKI RAST Ekonomski rast podrazumjeva: 1. Porast proizvodnje,

2. Porast proizvodnih kapaciteta i

3. Porast svih drugih sistema jedne privrede.

Ekonomski rast je porast ukupnog outputa privrede.

EKONOMSKI RAST Ekonomski rast ne znači ništa ako se on

ne odražava na kvalitet života ljuđi.

Ekonomski rast se kvantitativno izražava na različite načine, a najčešće pomoću pokazatelja stope rasta GDP per capita u određenom periodu - uglavnom na period od jedne (1) godine.

Ekonomski rast je najvažnija komponenta ekonomskog razvoja - nema ekonomskog razvoja bez ekonomskog rasta.

EKONOMSKI RAST Ekonomski rast se mjeri stopom rasta na

način, da se bruto domaći proizvod (BDP) stavi u odnos prema broju stanovnika određene države, a izražava se kao GDP per capita, odnosno, GDP po stanovniku.

BDP

EKONOMSKI RAST=----------------------------

Broj stanovnika

FAKTORI EKONOMSKOG RASTA Osnovni faktori ekonomskog rasta

su:

1. akumulacija kapitala, što uključuje sva investiranja u zemlju, opremu i ljudski faktor;

2. porast stanovništva i u vezi stim porast raspoložive radne snage;

3. tehnički progres, („znanje” i sposobnost njegove aktivne primjene).

ASPEKT STABILNOG EKONOMSKOG RASTA

Aspekt stabilnosti ekonomskog rasta podrazumjeva;

1. Odsustvo izraženih ciklusa ekonomske aktivnosti,

2. Održavanje što niže stope nezaposlenosti,

3. Stabilan nivo cijena-odsustvo INFLACIJE,

4. Povoljna situacija u odosima s inostranstvom(odsustvo spoljnotrgovinskog deficita i velikih ino zaduženja).

ASPEKT STRUKTURNIH PROMJENA

Strukturne promjene događaju se u svim djelovima ekonomske cjeline tokom procesa ekonomskog rasta ali su među njima najvažnije one koje se

događaju u PROIZVODNJI, RASPODJELI i POTROŠNJI.

RAST ZAPOSLENOSTI Rast zaposlenosti predstavlja jedan od

ključnih razvojnih ciljeva.

Visoka stopa zaposlenosti i ekonomski rast u tržišnoj ekonomiji znači:

1. Potpuno korištenje raspoloživih kapaciteta,

2. Rast životnog standarda i

3. Lakše rješavanje socijalnih problema,

Problem svih problema u BiH je zaposlenost.

ZAPOSLENOST O zaposlenosti se može govoriti iz

pozicije tri (3) međusobno povezana aspekta:

1. ekonomskog,

2. socijalnog i

3. psihološkog.

EKONOMSKI ASPEKT Ekonomski aspekt obilježava dva

momenta: 1. zaposlenost kao faktor razvoja i

2. zaposlenost kao faktor raspodjele i potršnje.

U prvom slučaju zaposlenost se javlja kao

stvaralac dobara a u drugom postaje izvor prihoda,omogućuje potrošnju i zadovoljava čovjekove potrebe.

ZAPOSLENOST Na radnom mjestu čovjek ostvaruje

socijalni,svaki kontakt i lične veze,a preko toga i neophodno SAMOPOUZDANJE.

Rad ljudima znači VENTIL za fizičku i

intelektualnu energiju(punjenje i pražnjenje) i omogućuje im da razviju svoje vještine i lične sposobnosti.

Sve su to važne ,bitne i neophodne

komponente čovjekovog zdravog života.

NEZAPOSLENOST Nezaposlenost predstavlja jedan od

najvećih ekonomskih problema savremenog svijeta.

Njime su pogođene, kako razvijene zemlje sa visokim životnim standardom i

razvijenom privredom, tako i one nerazvijene, siromašne zemlje i zemlje u razvoju.

NEZAPOSLENOST Nezaposlenost se ispoljava u najmanje tri(3) oblika:

1. gubitak dohotka koji ide s nezaposlenošću,

2. strah da će gubitak posla imati negavnih posljedica na nalaženje novog posla, na uspon u karijeri.

3. nezaposlenost nosi sa sobom znatne psihološke i emovne posljedice po radnike i članove njihovih porodica, koje se dalje ispoljavaju u povećanju učestalosti kriminala, mentalnih oboljenja, samoubistava i razvoda.

NEZAPOSLENOST NEZAPOSLENOST često ima izražene

negativne psihološko-socijalne efekte.

Ostajanje bez posla ili ne nalaženje željenog posla nepovoljno djeluju na psihološko stanje ličnosti.

Naučna ispitivanja pokazuju da postoji jasna veza između NEZAPOSLENOST i proširenosti DEPRESIJA,neurotičnih fobija i drugih manjih mentalnih poremećaja.

Ovo je naročito izraženo kod MLADIH NEZAPOSLENIH.

RAST EFIKASNOSTI

RAST EFIKASNOSTI-predstavlja jedan od najvažnijih ciljeva ekonomskog razvoja jer izražava odnos između vrijednosti dobijenog rezultata i vrijednosti utrošenih ljudskih i materijalnih resursa.

RAST EFIKASNOSTI- podrazumjeva ostvarivanje MAKSIMALNIH rezulata uz MINIMALNE troškove.

U ekonomiji postoje tri (3) E-E-E.

RAST EFIKASNOSTI U ekonomskoj teoriji navode se tri (3)

oblika ekonomske efikasnosti i to:

1. Proizvodna efikasnost,

2. Alokativna efikasnost i

3. Distributivna efikasanost.

1.Proizvodna efikasnost se definiše kao kriterij da se uz NAJNIŽE TROŠKOVE proizvede optimalna-najviša količina prizvoda. (C.K.po komadu).

RAST EFIKASNOSTI 2. Alokativna efikasnost se definiše

kao zahtjev da se resursi sa kojima se raspolaže

alociraju na proizvodnju onih dobara koje je moguće tržišno valorizirati(na tržištu prodati i naplatiti).

3. Distributivna efikasnost određuje se kao nastojanje da, uz uslov stabilnosti cijena

i dohotka, potrošači svoj raspoloživi dohodak troše namjenski i racionalno.

EKONOMKSA EFIKASNOST Ekonomska efikasnost se može posmatrati na različite načine :

1. Statičku i

2. Dinamičku efikasnost u zavisnosni da li se posmatra u određenom trenutku i u određenom vremenskom periodu.

STATIČKA EFIKASNOST Statička efikasnost izračunava

produktivnost rada, kapitala i ukupnu produktivnost, tj.mjerenje ekonomskog rezultata u odnosu na količinu upotrebljenih resursa.

Izražava se promjenama tog odnosa u

određenim vremenskim periodima.

DINAMIČKA EFIKASNOST

DINAMIČKA EFIKASNOST –se mjeri stepenom u kojem ukupni proizvod raste brže nego ulaganja u kapital i novo zapošljavanja.

EKONOMSKA OTVORENOST

U uslovima stalnog rasta ekonomsko tehnološkog progresa,uspješan ekonomski razvoj nameće i zahtjeva brzog prilagođavanja i reagovanjea domaće proizvodnje na promjene koje se dešavaju u okruženju i na međunarodnom planu.

Država koja je zatvorena i izolovana nema, niti može ostvariti ekonomski razvoj.

Znaći,preduslov za ostvarenje ekonomskog razvoja je otvorenost ,obilazak svjetskih sajmova i praćenje novih tehničko-tehnoloških otkrića i njihova primjena te stalna prisutnost na svjetskom tržištu.

EKONOMSKA OTVORENOST Tehničko-tehnološki progres ima snažan

efekat na sve razvojne aspekte:

1. uvećavanje kapitala,

2. tržišta,

3. kadrova i

4. naučno-tehničkih centara.

Proizvodnja se,naime u mnogim djelatnostima –granama više ne isplati ako nije MASOVNA, pri čemu je cilj optimalna količina proizvoda i mali troškovi.

EKONOMSKA OTVORENOST Na bazi masovne proizvodnje narastaju:

1. veliki centri moći u svijetu,

2. veliki proizvodni sistemi,

3. velika tržišta,

4. veliki i moćni bankarski koncerni,

5. vrlo razgranati naučno-istraživački centri koji privlače kadrove iz cijelog svijeta, posebno iz malih i nedovoljno razvijenih zemalja.

OBRAZOVANJE I GLOBALNI PASOŠ

EKONOMSKA OTVORENOST U uslovima masovne proizvodnje i

potrebe da se ti proizvodi prodaju ,stvara se veći broj ekonomskih saveza između pojedinih zemalja, to jest dolazi sve više do saveza i

integracija kao npr.CEFTA,EFTA itd.

Zemlje koje nisu članice takvih saveza imaju problem u plasmanu i razmjeni, pa su prinuđene da svoje proizvode plasiraju na manje atraktivna i udaljena tržišta, a što ima za posljedicu nekonkurentnosti.

EKONOMSKA OTVORENOST Mogućnost pojedinih država za savez su:

1. veličina zemlje,

2. slobodna tržišta,

3. bogatstvo u prirodnim resursima i radnoj snazi,

4. dostignuti nivo razvijenosti,

5. dostignuti stepen specijalizacije-posebno u industrijskoj proizvodnji.

6. ekonomsko i političko okruženje i povezanosti kojima određena međunarodna zajednica pripada.

RAVNOMJERNA RASPODJELA U savremenim uslovima poslovanja, sve više

dolazi do izražaja, jedan od važnijih ciljeva

ekonomskog razvoja RAVNOMJERNIJA RASPODJELA NACIONALNOG DOHOTKA.

Kriteriji i veličina učešća pojedinih subjekata u procesu raspodjele imaju bitnu ulogu u njihovoj ekonomskoj i ukupnoj društvenoj pozicoji.

Npr.Zapad-Jug,ex Jugoslavija (Trepča radi Beograd se gradi), danas raspodjela prihoda u F-BiH pojedini kantoni nezadovoljni s razlogom.

EKONOMSKA RASPODJELA Od najranijih društvenih zajednica do danas u

savremenim uslovima najrazvijenijih društava odnosi u raspodjeli su NEPREKIDNI IZVOR NEZADOVOLJSTAVA a koji se manifestuju kroz:

1. Neprekidne konfrotacije, 2. Politički i socijalni konflikti, 3. Dolazi čak i do ratova -raspada država.

Kroz ravnomjernu raspodjelu pojedinci ili društvene grupe nastoje da svoju poziciju u tim odnosima,zadrže,promjene ili poprave u težnji da time obezbjede svoj ekonomski i socijalni status,sigurnost i perspektivu.

EKONOMSKA RASPODJELA Nejednakosti u raspodjeli se ispoljavaju

u svojinskim pozicijama nad sredstvima za proizvodnju, koncetraciji kapitala i drugih proizvodnih faktora u rukama malobrojnih elita te nejednakosti na svim poljima(obrazovanj,znanju,zdravstvi itd.).

Idealna situacija jednakosti postojala bi kada bi svaki subjekt raspolagao istom količinom dohotka, odnosno svoga učešća u novostvorenoj vrijednosti.

LORENZOVA KRIVA

“LORENZOVA KRIVA”-pokazuje odnos između procenta stanovnika i procenta dohotka koji prisvaja određena grupa stanovništva.

Što je Lorenzova kriva dublja to je veća nejednakost.„

PORAST ŽIVOTNOG STANDARDA

Porast životnog standarda predstavlja zadovoljavanje potreba stanovništva.

Porast proizvodnje automatski dovodi do porasta životnog, a i društvenog standarda.

PORAST ŽIVOTNOG STANDARDA Za pojedinca ili grupu jedan od

najvažnijih ciljeva ekonomskog razvoja je porast životnog standarda i zadovoljavanje potreba

stanovništva.

Smatra se da ekonomski razvoj koji obezbjeđuje ubrzani porast proizvodnje, automatski i ravnomjerno dovodi do porasta životnog i ukupnog

društvenog standarda, odnosno KVALITETA ŽIVOTA CJELOKUPNOG STANOVNIŠTVA.

ŽIVOTNI STANDARD Bez obzira na različite mogućnosti i

pristupe definisanju kategorije životnog standarda tri (3) komponente su pri tome nezaobilazno moraju uzeti u obzir:

1. materijalni,

2. radni i

3. društveni uslovi života i rada članova zajednice.

ŽIVOTNI STANDARD Materijalni uslovi izražavaju

se u mogućnostima i stepenu zadovoljavanja potreba za određenom količinom i vrstama materijalnih dobara i usluga.

Ove potrebe se zadovoljavaju individualnom i zajedničkom potrošnjom.

ŽIVOTNI STANDARD Radni uslovi utiču na životni standard iz dva(2)aspekta: 1. S gledišta mogućnosti zapošljavanja(zaposlenost

obezbjeđuje dohodak,sigurnost i zadovoljavanje potreba a nezaposlenost ima suprotne efekte+uzrok raznim bolestima-depresivnost prije svega mladi);

2. S gledišta uslova rada kao što su: -stepen primjene savremene tehnike i tehnologije, -stepen inezivnosti rada, -optimalni ili minimalni uslovi(moderne hale,grijanje-

barake nema grijanja), -zaštita na radu, -dužina radnog vremena, -prava iz radnog odnosa itd.

ŽIVOTNI STANDARD Društveni uslovi su određeni

karakterom proizvodnog odnosa, odnosno vlasništvom nad sredstvima za proizvodnju, ali se, pri tome, mora voditi računa da se u savremenim uslovima, posebno razvijenih sredina, klasični odnos vlasnika kapitala i vlasnika radne snage u velikoj mjeri korigira u pozitivnom smislu (mogućnosti sticanja kvalifikacija i obrazovanja, različiti vidovi zaštite radne snage itd).

ŽIVOTNI STANDARD-INFLACIJA Inflacija i njen uticaj na životni

standard

Inflacija negativno utječe na životni standard stanovništva.

Riječ inflacija prvi put je upotrijebljena u SAD-u da bi se njome označio nagli skok cijena i novčanog opticaja u doba građanskog rata 1861-1865. godine, kada je vlada bila prisiljena da izda papirnati novac za finansiranje ratova.

ŽIVOTNI STANDARD-INFLACIJA Inflacija predstavlja kontinuirani rast

cijena ili kontinuirani pad vrijednosti novca.

Dvije su napomene bitne kada je riječ o definiciji inflacije:

1. inflacija se odnosi na rast opšteg nivoa cijena i

2. inflacija postoji kada je rast cijena nepovratan.

Inflacija je postala svjetski problem.

ŽIVOTNI STANDARD-INFLACIJA Četiri (4)osnovna pokazatelja inflacije su:

1. inflacija je posljedica viška tražnje u kome je suviše mnogo novca i suviše malo roba,

2. inflacija je pad vrijednosti novca mjeren rastom deviznog kursa,

3. inflacija je prekomjerni rast količine novca,

4. inflacija je neancipirani rast cijena kao posljedica šokova (na strani ponude i tražnje).

STRATEGIJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Strategije ekonomskog razvoja pokušavaju da daju odgovore na ključno pitanje: KAKO OSTVARITI DEFINISANE CILJEVE EKONOMSKOG RAZVOJA?

Može se konstatovati da postoji niz različitih puteva i mogućnosti za ostvarivanje razvojnih ciljeva.

Na bazi resursa sa kojima neka regija ili država raspolaže treba raditi strategije ekonomskog razvoja.

BiH iako je bogata s hidropotencijalom i proizvodnjom električne energije na nivou države još nemamo urađenu startegiju ekonomskog razvoja u energetici itd.

VRSTE STRATEGIJA EKONOMSKOG RAZVOJA

1. Monetaristička startegija razvoja,

2. Strategija otvorene privrede ili izvozno orjentisana startegija,

3. Strategija industrijalizacije,

4. Strategija poljoprivrednog razvoja ili strategija zelene revolucije,

5. Strategija redistribucije dohodaka i smanjenje siromaštva i

6. Startegija socijalističkog razvoja.

MONETARISTIČKA STRATEGIJA Ova strategija se bazira na jačanju tržišnih signala koji

doprinosi poboljšavanju efikasnosti u alokaciji raspoloživih resursa.

Glavni ciljevi Monetarističke strategije su: 1. stabilizacija tržišnih tokova i uspostavljenje

efik.trž.mehanizma. 2. unapređenje efikasnosti alokacije resursa u cilju

povećanja proizvodnje i životnog standarda, 3. dostizanje što višeg nivoa akumulacije-štednja u

funkciji povećanja proiz, 4. što efikasnije korišćenje kapitala da bi se na osnovu

akumulacije obezbjedila najveća moguća stopa rasta proizvodnje.

STRATEGIJA OTVORENE PRIVREDE-IZVOZNO ORJENTISANA

STRATEGIJA Ova strategija počiva na dominantnoj ulozi

privatnog sektora i tržišnog mehanizma u razvojnom procesu.

Ova strategija posebno stavlja akcenat na:

1. Ulogu vanjske trgovine(suficit-deficit), i

2. DSI-Direktna starne ulaganja kao pokretač razvoja .

IZVOZNO ORJENTISANA STRATEGIJA

U tzv.”OTVORENOJ PRIVREDI” kao vodeći sektor utvrđuje se IZVOZNA PRIVREDA.

Male ekonomije se ne mogu osloniti na ekonomiju obima ako računaju samo sa domaćim tržištem, ali je to moguće postići ako se istovremeno koristi domaće i svjetsko tržište kao neograničen izvor tražnje.

Država treba poticajima i subvencijama da stimuliše proizvodnju koja proizvodi proizvode za inostrana tržišta.

STRATEGIJA INDUSTRIJALIZACIJE Kod ove startegije naglasak je stavljen na brzi

razvoj prerađivačke industrije.

Strategija industrijalizacije ostvaruje se primjenom slijedećih koncepata:

1. naglašavanjem značaja proizvodnje trajnih potrošnih dobara prvenstveno namjenjena za domaće tržište i sa jakom carinskom zaštitom domaće proizvodnje,

2. naglašenom proizvodnjom kapitalnih dobara uz jaku podršku države,

3. orjentacijom industrijskog sektora ka izvozu davanje određenih vrsta poticaja i subvencija od strane države

STARTEGIJA INDUSTRIJALIZACIJE 4. naglašenim investiranjem u nove tehnologije

i podizanje produktivnosti rad,

5. jačanje manjeg broja većih regionalnih centara razvojau glavnim naseljenim gradovima-da se proces urbanizacije odvija pararelno s procesom industrijalizacije,

6. insistiranje na jakoj državnoj intervenciji posebno na liniji jačanja sektora industrije.

PRERAĐIVAČKA INDUSTRIJA Prerađivačka industrija je dio industrije koji

prerađuje,dorađuje i obrađuje mehanički,hemijski i na druge načine razne sirovine i polufabrikate.

Prerađivačka industrija obuhvata grane

proizvodnje koje prerađuju proizvode ekstraktivne industrije,poljoprivrede,šumarstva i razne sintetičke sirovine.

U prerađivačku industriju spadaju: metalna,

hemijska, tekstilna, grafička, drvna, prehrambena itd.

STRATEGIJA POLJOPRIVREDNOG RAZVOJA

Ova strategija jasan naglasak stavlja na jačanje poljoprivrede, odnosno proizvodnju hrane, prvenstveno žitarica kako bi se stanovništvu osigurala prehrambena sigurnost.

Ovu startegiju primjenjivale su uglavnom nerazvijene zemlje u uslovima gdje se primjenjivala pretežno radno intezivna tehnologija.

STRATEGIJA POLJOPRIVREDNOG RAZVOJA

Ova strategija prepoznaje se u ostvarivanju dva (2) njena cilja:

1. porast proizvodnje hrane dovešće do porasta njene ponude, što snižava cijene ovih proizvoda a to znači i niže troškove radne snage, a to dovodi do rasta profita u nepoljoprivrednim djelatnostima i

2. razvoj i potrebe poljoprivrede pokreću potražnju za nizom neophodnih repromaterijala(poljoprivredne mašine, alatke,đubriva,gorivo itd)a veći dohodak poljoprivrednog stanovništva povećava tražnju za finalnim proizvodima.

STRATEGIJA REDISTRIBUCIJE DOHODAKA I SMANJENJA

SIROMAŠTVA Ova strategija ima za cilj smanjivanje

nejednakosti u raspodjeli dohotka i umanjivanju problema siromaštva.

U nizu takvih mjera navode se: 1. stvaranje većeg broja radnih mjesta i produktivnije zapošlj. 2. razni vidovi socijalnih tranfera ka najsiromašniojim, 3. usmjeravanje investicija prema nerazvijenim područjima, 4. unapređenje zdravstvene zaštite i obrazovanja i 5. stvaranje uslova jednakih startnih mogućnosti za

siromašne kao i za bogate.

STRATEGIJA SOCIJALISTIČKOG RAZVOJA

Ovaj starteški koncept u relatvno dugom istorijskom periodu od 70-tak godina bio je primjenjivan u priličnom brpju ex-socijalističkih zemalja(SSSR i niz istočnoevropskih država).

Suštinski elemenat tog razvojnog koncepta i njegova razlika u odnosu na sve prethodno prikazane strategije odnosi se na karakter vlasništva nad razvojnim faktorima koji su u cjelosti ili svojim većim dijelom,kroz proces NACIONALIZACIJE,postali svojina države,dok je privatna svojina bila mala.

STRATEGIJA SOCIJALISTIČKOG RAZVOJA

U okviru ove uopštene slike postojale su izvjesne razlike u privrednim sistemima tih zemalja koje je moguće sistematizirati u četiri(4) tipa-modela:

1. sovjetski: krajnje centralistički rigidan,

2. samoupravni: s visokim stepenom decentralizacije,

3. kineski: veći naglasak na ruralnom razvoju,

4. sjeverno-korejski: veći stepen autarhičnosti.

POKAZATELJI EKONOMSKOG RAZVOJA

Neophodnost obnavljanja proizvodnje podrazumijeva i praćenje i utvrđivanje rezultata razvojnog procesa.

Ova mjerenja je moguće izvršiti na nivou pojedinih subjekata procesa društvene reprodukcije (mikro-nivo) ili na nivou zajednice kao cjeline (makro-nivo).

Na nivou pojedinačnih subjekata to se radi praćenjem i upoređivanjem prihoda, tj. rashoda.

POKAZATELJI EKONOMSKOG RAZVOJA

Postoje četiri (4) pokazatelja ekonomskog razvoja i to:

1. Vrijednosni (monetarni) pokazatelji ekonomskog razvoja,

2. Naturalni (nemonetarni) pokazatelji ekonomskog razvoja,

3. Ekonomsko-socijalni pokazatelji ekonomskog razvoja i

4. Naučno-tehnološki pokazatelji ekonomskog razvoja.

VRIJEDNOSNI-MONETARNI POKAZATELJI EKON.RAZVOJA

Najveći značaj za izražavanje i mjerenje ekonomskog razvoja imaju vrijednosni (monetarni) pokazatelji, tzv. ekonomski agregati, koji se utvrđuju sabiranjem, odnosno agregiranjem rezultata svih subjekata društvenog procesa reprodukcije.

DRUŠTVENO BOGATSTVO Društveno bogatstvo predstavlja

najobuhvatniji ekonomski agregat kojim se mjeri i izražava zbir svih materijalnih vrijednosti kojima, u određenom trenutku mjerenja, raspolaže neka zajednica (društvo - zemlja - regija) bez obzira na vrijeme i način njihovog nastanka, stvorene radom svih generacija, (zbog nemogućnosti komparacije, to je agregat bez vremenske dimenzije), a koji služi proizvodnji i potrošnji.

DRUŠTVENO BOGATSTVO Društveno bogatstvo obuhvata:

1. istraženo i procijenjeno prirodno bogatstvo zemlje (uobičajeno u užem smislu samo obradivo zemljište i zalihe šumskog fonda, a u širem smislu još i rudno bogatstvo, vode, flora i fauna),

2. proizvedena dobra - bogatstva proizvedena ljudskim radom u procesima proizvodnje (fondovi javnih dobara - ceste, luke, delekovodi, nasipi i si., objektivni uslovi proizvodnje iz kategorije sredstava za rad, proizvodne zalihe, nedovršene investicije, razni neproizvodni fondovi - škole, bolnice, stanovi i potrošna dobra u domaćmstvima),

3. saldo ekonomskih odnosa - dugovanja i potraživanja - sa inostranstvom.

DRUŠTVENI BRUTO PROIZVOD Društveni bruto proizvod predstavlja zbir

svih proizvedenih roba i usluga koje subjekti proizvedu u određenom vremenskom periodu.

Društveni bruto proizvod se iskazuje u dvije (2) varijante i to:

1. Nacionalni bruto proizvod i

2. Domaći bruto proizvod.

NACIONALNI BRUTO PROIZVOD 1. Nacionalni bruto proizvod -

GNP predstavlja zbir roba i usluga proizvedenih faktorima koji su vlasništvo subjekata određene zemlje bez obzira u kojoj se zemlji proizvodnja obavlja; u najnovijim publikacijama međunarodnih ekonomski institucija ovaj agregat se iskazuje i pod nazivom Gross National Income - GNI;

DOMADI BRUTO PROIZVOD

2. Domaći bruto proizvod (engl. Gross Domestic Product - GDP) predstavlja zbir roba i usluga proizvedenih unutar zemlje bez obzira u čijem su vlasništvu proizvodni faktori.

NACIONALNI-NARODNI DOHODAK Nacionalni - narodni dohodak predstavlja

agregat kojim se izražava dalje sužavanje i u odnosu na prethodni agregat, tj. društveni proizvod, pa obuhvata samo novostvorenu, odnosno dodatu vrijednost stvorenu u procesu reprodukcije.

S ciljem uporedivosti, ovi apsolutni iznosi dijele se sa ukupnim brojem stanovnika pojedinih zemalja

pa se tako izračunat iznos naziva „per capita" ili „po stanovniku".

Ovaj podatak se koristi kao jedan od najčešćih pokazatelja stepena ekonomske razvijenosti,

NATURALNI-NEMONETARNI POKAZATELJI EKON.RAZVOJA

Naturalni (nemonetarni) pokazatelji ekonomskog razvoja se često koriste za iskazivanje dostignutog nivoa poljoprivrednog i industrijskog razvoja pojedinih zemalja, posebno u okviru brojnih međunarodnih komparativnih analiza.

Najčešće korišćeni naturalni pokazatelji dostignutog nivoa ekonomskog razvoja neke zemlje govore o proizvodnji pojedinih

prehrambenih artikala (meso, šećer, mlijeko itd.), o proizvodnji strategijskih dobara (ugalj, nafta, čelik, đubriva> cement),itd.

EKONOMSKO-SOCIJALNI POKAZATELJI EKONOMSKOG

RAZVOJA Ekonomsko-socijalni pokazatelji navode se promjenama u:

1. stanovništvu,

2. zaposlenosti,

3. pokazatelji raspodjele bogatstva i siromaštva u društvu,

4. pojedinim oblicima socijalne zaštite,

5. izdvajanjima namijenjenim obrazovanju,

6. broju ljekara na 1000 stanovnika,

7. očekivanom trajanju života,

8. učešću troškova ishrane u raspoloživom dohotku domaćinstava,

9. uvjetima stanovanja,

10. položaju mladih i starih itd.

NAUČNO-TEHNOLOŠKI POKAZATELJI EKONOMSKOG

RAZVOJA Naučno - tehnološki pokazatelji

ekonomskog razvoja postaju sve

značajnija ilustracija dostignutog nivoa ekonomskog razvoja pojedinih zemalja.

Od polovine prošlog stoljeća pa sve do danas upotreba tehnologije i znanja počinje da daje bitan pečat ekonomskom razvoju pojedinih zajednica i da u sve većoj mjeri utvrđuje mjesto pojedinih zemalja na svjetskoj listi razvijenosti.

NAUČNO-TEHNOLOŠKI POKAZATELJI EKONOMSKOG

RAZVOJA Postoji veliki broj pokazatelja tehnološke dinamike

i kapaciteta pojedinih zemalja među kojima su najpoznatiji:

obim i struktura istraživačko - razvojnog rada,

naučno - istraživačka baza zemlje,

obim i oblici transfera tehnologije,

udio proizvoda novih tehnologija u izvozu,

patenti i razvijenost proizvodnje i tržišta tehnologije,

tehnološki i trgovinski bilans zemlje

DRUŠTVENO BLAGOSTANJE Definiranje pokazatelja“društvenog

blagostanja“polazi od stava da je „blagostanje društva“, ustvari blagostanje njegovih članova, jer je čovjek glavni cilj i smisao društvenog razvoja.

Samo države koje imaju održivi

ekonomski razvoj imaju društveno blagostanje.

DRUŠTVENO BLAGOSTANJE Društveno blagostanje neke zemlje mora da obuhvati

ove elemente;

1. sve materijalne uslove života i rada,

2. stepen svestranog razvitka ličnosti,

3. ukupnu raširenost mreže veza i način povezivanja među ljudima,

4. obim i metoda uključenosti svih članova društva u donošenje odluka o daljem društvenom razvoju,

5. razvijenost informacionog sistema,

6. stepen socijalne sigurnosti članova datog društva i

7. nivo formiranosti građanina svijeta".

POKAZATELJI EKONOMSKOG RAZVOJA

Sastavni dio u praćenju ostvarivanja rezultata ukupnog razvoja čine i potreba praćenja određenog broja signala koji pokazuju šta se događa, odnosno kako teče određeni konkretni razvojni proces.

Ovi signali se mogu sistematizirati u tri (3) grupe:

1. signali iz pozicije makropokazatelja,

2. signali tržišta i

3. signali iz okruženja.

SIGNALI SA POZICIJE MAKROPOKAZATELJA

Signali iz pozicije makropokazatelja 1. Kretanje stope akumulacije,

2. Kretanje prosječnog koeficijenta efikasnosti novih ulaganja

Da li je neki nivo kapitalnog koeficijenta u datom trenutku previsok ili nije moramo uvjek polaziti od izabranih prioriteta u razvoju(najveći izvoz, najveći stepen zaposlenosti, najveći pozitivni saldo u odnosu sa inostranstvom itd).

SIGNALI SA TRŽIŠTA Najveći broj signala o stanju i rezultatima ekonomskog procesa dolazi nam sa tržišta.

Među najvažnijim signalima sa tržišta su: 1. kretanje tržišnih cijena,

2. kretanje potražnje kratkoročnih novčanih kredita,

3. kretanje odnosa uvoza i izvoza-njihov odnos,

4. Kretanja zaliha gotovih proizvoda,

5. Kretanje nezaposlenosti,odnosno kretanje tražnje nove radne snage.

SIGNALI IZ OKRUŽENJA Zbog snažnog uticaja okruženja u savremenim

globalzacijskim procesima svaka zemlja mora da izgradi vrlo složen sistem signala za sve što se u okruženju dešava.

Tri (3)vrste signala su posebno značajna:

1. naučne prognoze o novim ekonomskim oblastima, novim pravcima razvoja i novim sistemom upravljanja razvojem,

2. nova naučna i tehnička dostignuća i 3. pojava novih struka i novih metoda izgradnje

stručnih kadrova.

CIKLUSI EKONOMSKE AKTIVNOSTI Tržišni oblik proizvodnje tokom

njenog cjelokupnog dosadašnjeg istorijskog razvoja karakterizira neravnomjerno kretanje u kojem se

smjenjuju faze uspona, zastoja i opadanja ekonomskih aktivnosti, a takvo kretanje se zbog periodičnog ponavljanja naziva ciklusima (grč. kyklos - krug).

FAZE CIKLUSA

Faze ciklusa 1. kriza,

2. depresija (zastoj),

3. oživljavanje (oporavak, uspon),

4. prosperitet (polet,“bum“, konjuktura).

FAZA KRIZE 1. FAZA KRIZE označava kraj jednog i početak drugog

ciklusa, uzrokuje druge faze i pruža osnov za razmijevanje cikličkog kretanja.

U većini slučajeva kriza nastaje neočekivano i brzo u doba visoke poslovne aktivnosti.

U vrijeme krize proizvodnja se naglo smanjuje, a taj pad praćen je nizom drugih simptoma o kojima je bilo riječi kod opisa krize hiperprodukcije.

Karakteristike faze krize su, pored navedenog, još i: velike zalihe neprodatih roba, pad prodajnih cijena, smanjeno korištenje kapaciteta, sužavanje investicione djelatnosti, likvidacija mnogih preduzeća i banaka, visoka nezaposlenost, pad profitnih stopa i preduzimačke dobiti itd.

FAZA DEPRESIJE 2. FAZA DEPRESIJE se nastavlja na fazu krize i

predstavlja period u kojem se veoma usporeno zaustavljaju negativni trendovi iz perioda krize i postepeno stvaraju neophodni uslovi za uspostavljanje ravnoteže i nastavak reprodukcije.

Tako se postepeno dovodi u ravnotežu odnos robnih i kupovnih fondova, stabiliziraju cijene, zaustavlja pad proizvodnje, stabilizira funkcija zajmovnog kapitala, prestaje opadanje zaposlenosti itd.

Ovo dovodi do novih investicija koje utječu na porast proizvodnje, zaposlenosti i potražnje.

FAZA OŽIVLJAVANJA 3. FAZA OŽIVLJAVANJA predstavlja nastavak

ekonomske aktivnosti na sve višem nivou.

Ova faza se odlikuje: 1. promjenom tehničko - tehnološke osnove

proizvodnje, 2. primjenom nove, efikasnije tehnologije i opreme

koji dovodi do veće produktivnosti rada, 3. potpunijim korišćenjem kapaciteta, 4. rastom potražnje za radnom snagom, 5. povećanjem broja zaposlenih, 6. rastom najamnina itd.

FAZA PROSPERITETA 4. FAZA PROSPERITETA nastavlja i uvećava ove

pozitivne trendove:

1. proizvodnja dostiže optimalan nivo,

2. proces investiranja se nastavlja,

3. formiraju se nova preduzeća,

4. raste zaposlenost, cijene i profiti;

Ova faza je najpovoljnija moguća ekonomska situacija za uspješno poslovanje

i u njoj se važno što duže zadržati.

CIKLUSI EKONOMSKIH AKTIVNOSTI Primjer dubokog poremećaja je period pred

drugi svjetski rat kada je bila „Velika ekonomska kriza“ (Velika depresija) u periodu od 1929 -1933.godine.

Taj poremećaj imao je slijedeće karakteristike:

ogromnu nezaposlenost,

ogroman pad prodajnih cijena,

ogroman pad međunarodne razmjene,

ogroman pad ne samo industrijske, nego i proizvodnje u većini djelatnosti.

REGULATIVNE FUNKCIJE DRŽAVE Država svoje funkcije obavlja na dva načina i to:

1. angažiranjem vlastitih materijalno - finansijskih sredstava;

U tom slučaju država se javlja kao:

a) proizvođač i

b) kupac-potrošač

2. država kao sila - na osnovu zakonskih odredbi - bez potrebe angažovanja vlastitih materijalno finansijskih sredstava;

BUDŽET Godišnji bilans prihoda i rashoda države naziva se

BUDŽET. Ukoliko su prihodi veći od rashoda postoji budžetski višak;-

SUFICIT, Ukoliko su prihodi i rashodi jednaki budžet je usklađen –

URAVNOTEŽEN, A u koliko su rashodi veći od prihoda postoji budžetski

DEFICIT(to znači da su preuzete obaveze veće od prihoda koji se obezbjeđuju).

Taj deficit se mora pokriti dodatnim sredstvima i to: kreditima domaćih banaka, kreditima mostranih banaka i finansijskih institucija, emitovanjem državnih obveznica ili emisijom novca.

BUDŽETSKI PRIHODI

Da bi DRŽAVA mogla da efikasno ostvari ovu svoju funkciju, mora da raspolaže i potrebnim finansijskim sredstvima i to :

Budžetski prihodi su : porezi, carine, akcize, kamate na državnu imovinu, transferi, viškovi javnih preduzeća i prihodi od prodaje javne imovine,itd.

BUDŽETSKI RASHODI Budžetski rashodi, odnosno vidovi državne

potrošnje su: Državne investicije (investicije od javnog značaja" ili

javni radovi, Transfemi rashodi: socijalno i zdravstveno osiguranje,

socijalna pomoć nezaposlenim, razne subvencije, isplata javnog duga i si.;

Rashodi za obrazovanje,zdravstvo i nauku; Plate državne administracije, Kupovina dobara i usluga, Kamate na javni dug, Transferi i subvencije.

DRŽAVA KAO SILA Mjere državne intervencije u obliku

države kao sile su: reguliranje kamatne stope i novčanog

opticaja,

reguliranje cijena,

reguliranje radnih odnosa,

reguliranje investicionih ulaganja,

mjere protiv monopolizacije,

vidovi planiranja itd.

REGULATIVNE FUNKCIJE DRŽAVE U okviru ukupne ekonomske politike

država vodi i:

politiku cijena,

politiku dohodaka (zarada),

politiku deviznog kursa,

politiku ekonomskih odnosa sa inostranstvom,

socijalnu politiku.

REGULATIVNE FUNKCIJE DRŽAVE

Država, također, ima regulativnu ulogu i u:

1. utvrđivanju pravila ponašanja na tržištima roba i usluga,

2. tržištu radne snage,

3. tržištu kapitala,

4. tržištu novca

5. na deviznom tržištu.

REGULATIVNA FUNKCIJA DRŽAVE U tržišnoj privredi došlo je do zamjene starih formi

regulacije novim, adekvatnijim promijenjenim uslovima.

Ta promjena se sastoji od dva (2) procesa i to:

1. Privatizacija je proces smanjivanja javne - državne svojine i njeno pretvaranje-transformiranje u privatnu i

2. Liberalizacija je proces kad država prepušta kontrolu preduzeća slobodnom djelovanju tržišta.

Privatizacija i liberalizacija su dva (2) procesa koja se u okviru ovih promjena najčešće sprovode zajedno.

FINANSIJSKI ASPEKTI EKONOMSKOG RAZVOJ

Ključni finansijski aspekti ekonomskog razvoja su:

1. pitanja raspolaganja određenom količinom kapitala,

2. sposobnošću njegovog uvećavanja i

3. njegovog efikasnog korišćenja.

Prema tome, centralni problem finansiranja razvoja je utvrđivanje najboljeg načina uvećavanja kapitala, njegove efikasne mobilizacije i alokacije.

FINANSIJSKI ASPEKTI EKONOMKSOG RAZVOJA

Uvećavanje kapitala je ekonomski

neophodan uslov ekonomskog razvoja,

Kapital - kapitalna dobra su rezultat

akumulacije kapitala,

Akumulacija (štednja) je dio

novostvorene vrijednosti - dohotka - nacionalnog dohotka - koji se izdvaja i služi razvojnim potrebama.

FINANSIJSKI ASPEKTI EKONOMSKOG RAZVOJA

Između ovih kategorija postoji utvrđen odnos:

Dohodak = potrošnja + akumulacija (štednja), odnosno,

Potrošnja = dohodak - akumulacija (štednja), odnosno,

Akumulacija (štednja) = dohodak – potrošnja.

Akumalicija je ulaganje u budućnost,ulaganje u blagostanje.

Akiumulacija je odložena potrošnja itds.

FINANSIRANJE RAZVOJA DOMADOM ŠTEDNJOM

Osnovni izvor finanasiranja na nivou pojedinih zajednica je DOMAĆA ŠTEDNJA.

Ekonomksi razvijene zemlje svoj razvoj po pravilu zasnivaju na investicijama koje finansiraju domaćom štednjom.

Nasuprot, u većini zemalja u razvoju daleko najveći problem finansiranja razvoja predstavlja nedovoljna domaća štednja.

Obim domaće štednje zavisi od: 1. veličine bruto proizvoda po stanovniku i 2. od stope nacionalne štednje.

FAKTORI KOJI UTIČU NA DOMADU ŠTEDNJU

Na nivou države sklonost štednji zavisi od sljedećih faktora :

1. veličine nacionalnog dohotka,

2. raspodjele dohotka,

3. postojanja odgovarajućih finansijskih institucija,

4. makroekonomskih mjera kojima se štednja stimulira,

5. sistema društvenih vrijednosti,

6. religioznih i čitavog niza drugih faktora.

DOMADA ŠTEDNJA Postoje tri (3) osnovna vlasnika dohotka,

odnosno sektora domaće štednje i to:

1. domaćinstava,

2. preduzeća i

3. država.

Štednja domaćinstva predstavlja osnovni izvor finansiranja ekonomskog razvoja u razvijenim, a i u nerazvijenim državama ima važno mjesto.

DOMADA ŠTEDNJA Dohodak kojim domaćinstvo u određenom

trenutku raspolaže teoretski može se usmjeriti u tri (3) smjera:

1. na potrošnju,

2. na štednju i

3. plaćanje poreza.

Nakon obaveze plaćanja poreza dohodak se usmjerava na potrošnju i na štednju.

ŠTEDNJA PREDUZEDA

Štednja preduzeća ima dva(2)

osnovna izvora: eksterni i interni.

1. Eksterni izvor obuhvata dioničarski

kapital,

2. Interni izvor se odnosi na reinvestirani profit i amortizaciju.

ŠTEDNJA DRŽAVE Štednja države se formira iz dva (2)

izvora:

1. višak budžetskih (proračunskih) prihoda nad rashodima i

2. iz štednje javnih preduzeća.

Kada država vodi politiku budžetskog suficita on može biti korišćen za finansiranje razvoja.

ŠTEDNJA DRŽAVE Drugi vid štednje države-štednja javnih preduzeća

je veoma skromna i u tržišnim privredama ova preduzeća se javljaju u slijedećim oblicima:

1. preduzeća koja su u većinskom vlasništvu države (željeznice, telekomunikacije, elektroprivreda),

2. preduzeća u mješovitom vlasništvu u kojima država ima kontrolu i odlučujući utjecaj na poslovanje,

3. javne korporacije u kojima predstavnici vlasti obavljaju ključne rukovodeće i preduzetničke funkcije.

VANJSKO FINANSIRANJE EKONOMSKOG RAZVOJA

Vanjsko finansiranje obuhvata sredstva koja

dolaze iz inostranstva kao dopuna domaćoj štednji,a koja se koriste za finansiranje ekonomskog razvoja.

Zemlje u razvoju zbog niskog dohotka po stanovniku i niske stope štednje nisu u mogućnosti da obezbijede neophodna sredstva za

finansiranje investicija iz domaće štednje i zbog toga su prinuđene da dio sredstava neophodnih za finansiranje razvoja pribavljaju u inostranstvu.

VANJSKO FINANSIRANJE EKONOMKSOG RAZVOJA

Angažiranje strane štednje u slučajevima promašenih investicija dovodi do problema u otplati dugova i do smanjenja stope privrednog rasta.

STRANA ŠTEDNJA Angažiranje strane štednje moguće je podijeliti na:

1. privatnu stranu štednju i

2. javnu stranu štednju-kapital.

Privatna strana štednja je motivirana

isključivo ekonomskim interesima kao što su:

1. maksimalizacija profita,

2. osvajanje tržišta i slično se po pravilu usmjerava na finansiranje određenih investicionih projekata.

OBLICI STRANE DIREKTNE ŠTEDNJE

Oblici strane privatne štednje su:

1. Direktne strane investicije (DSI),

2. Portfolio investicije i

3. Bankarski zajmovi i komercijalni krediti

DIREKTNE STRANE INVESTICIJE Direktne strane investicije predstavljaju

najpovoljniji oblik angažiranja strane privatne štednje u procesu finansiranja ekonomskog razvoja zemlje domaćina zahvaljujući sljedećim činjenicama:

1. uvoz strane štednje dodatno proširuje mogućnosti investiranja i stimulativno djeluje na inovacionu aktivnost,

2. podiže kvalitet znanja, podstiče konkurenciju na domaćem tržištu čime se djeluje na snižavanje troškova domaćih inputa, proizvoda i usluga,

3. stimulativno djeluju na konkurentnost domaćih roba u izvozu, 4. djeluju antiinflaciono na podstičući vanjski dug i budžetski

deficit, 5. zatim obuhvataju područje primjene savremenog menadžmenta,

tehnologije, kontrole itd.

MOTIVI DSI Osnovni i glavni cilj ulaganja je PROFIT-

oplodnja kapitala.

Najvažniji potciljevi, koji u svojoj osnovi opet za cilj imaju ostvarivanje maksimalne oplodnje angažirananog kapitala su:

1. težnja za osvajanjem novih tržišta,

2. niža cijena rada,

3. osiguranje izvora urednog snabdijevanja,itd.

Težnja sa osvajanjem novih tržišta je jedan od najvažnijih motiva stranih ulagača.

MKO KAO GLAVNI NOSIOCI DSI MNK predstavljaju glavnog nosioca

globalizacije svjetske ekonomije što se između ostalog može vidjeti i iz činjenice da je tokom 1999. godine 63.000 roditeljskih firmi posjedovalo širom svijeta 0ko 690.000 svojih filijala.

Sve ovo potvrđuje da MNK danas

predstavljaju generator globalizacije, ali i direktnih stranih investicija.

GLOBALIZAVIJA I DSI Fazu globalizacije svjetske ekonomije karakterizira prije svega rast

internacionalne trgovine usluga, kao i tržišta kapitala, čija je internacionalizacija posljedica liberalizacije u svjetskom kretanju roba,usluga i kapitala.

DSI su glavni pokretač globalizacije svjetskog tržišta.

Multinacionalne kompanije su glavna snaga brze globalizacije svjetske trgovine.

Što se tiče budućih pravaca ulaganja najveća ulaganja se očekuju u :

1.azijskim zemljama (posebno u Kinu), 2.zapadna Evropa, 3.sjeverna Amerika, 4.zemlje centralne i istočne Evrope.

PORTFOLIO INVESTICIJE Portfolio investicije u smislu međunarodnog

investiranja znače kupovinu stranih vrijednosnih papira (dionica, obveznica i dr.) koji su emitirani od strane domaćih deviznih subjekata.

To je indirektni oblik investiranja posredstvom kojeg se plasira višak štednje u inostranstvo.

Motiv portfolio investicija je sticanje profita, a ne i kontrole upravljanja.

U ovom smislu motivi portfolio investitora mogu se izjednačiti sa motivima štediša, tj. sticanja dohotka u obliku kamate ili dividende.npr.(KUVAJT,NORVEŠKA).

BANKARSKI ZAJMOVI I KOMERCIJALNI KREDITI

Ovo su zajmovi koji se daju po tržišnim

kamatnim stopama i ostalim komercijalnim uslovima stranim državama ili privatnim firmama.

Tokom 70-tih godina 20 vijeka veličina

direktnih stranih ulaganja u zemljama u razvoju bila je izraženija u odnosu na visinu bankarskih i komercijalnih kredita.

Bankarski zajmovi daju veću samostalnost i

fleksibilnost u pogledu načina korišćenja sredstava za zemlju koja ih koristi.

HVALA NA PAŽNJI