el sanatlari teknolojĠsĠ - megep.meb.gov.tr · pdf fileresim 1.3: zümrüt,...

49
T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ GELENEKSEL TÜRK GĠYSĠ AKSESUARLARI Ankara, 2012

Upload: lydang

Post on 01-Feb-2018

234 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

TC

MĠLLIcirc EĞĠTĠM BAKANLIĞI

EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ

GELENEKSEL TUumlRK GĠYSĠ

AKSESUARLARI

Ankara 2012

Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okulkurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve

Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak

oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel oumlğrenme

materyalidir

Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiĢtir

PARA ĠLE SATILMAZ

i

ACcedilIKLAMALAR ii GĠRĠġ 1 OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1 3 1 GELENEKSEL KIYAFETLER 3

11 Anadolursquoda Giyim 3 12 Osmanlıda Kadın Giyimi 4 UYGULAMA FAALĠYETĠ 7 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 8

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2 9 2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN AKSESUARLAR 9

21 BaĢa Giyilenler 9 211 Tepelik 11 212 Fes 13 213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı) 17 214 Tarak 17

22 Ayağa Giyilenler 18 221 Nalın Takunya 18 222 Ayakkabı 18 223 Ccedilizme 20

UYGULAMA FAALĠYETĠ 21 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 22

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3 23 3 TAKILAR 23

31 Kolye 24 32 Hamaylı 27 33 Bilezik 28 34 Yuumlzuumlk 29 35 Kuumlpe 30 36 Hızma 31 UYGULAMA FAALĠYETĠ 32 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 33

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4 34 4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR 34

41 Kemer 34 42 Koumlstekli Saat 36 43 BroĢ 37 44 Kese 37 UYGULAMA FAALĠYETĠ 40 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 41

MODUumlL DEĞERLENDĠRME 42 CEVAP ANAHTARLARI 43 KAYNAKCcedilA 45

ĠCcedilĠNDEKĠLER

ii

ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi

DALMESLEK Alan ortak

MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları

MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin

kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4016

OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur

YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek

MODUumlLUumlN AMACI

Genel Amaccedil

Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak

doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz

dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz

Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz

2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve

oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz

3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini

oumlğrenebileceksiniz

4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve

aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz

EĞĠTĠM OumlĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir

ccedilalıĢma ortamı

Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml

cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete

bağlı bilgisayar

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDĠRME

Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme

araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi

değerlendireceksiniz

Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan

seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile

kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir

ACcedilIKLAMALAR

1

GĠRĠġ

Sevgili Oumlğrenci

El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir

Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin

karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır

Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve

ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle

doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı

hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali

ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği

guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin

ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir

El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat

biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının

yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam

ettiren kalıcı belgelerdir

Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli

uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik

oluĢturmuĢtur

Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi

incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan

bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil

maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda

karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını

oluĢturmuĢtur

Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el

sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir

zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak

isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el

sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml

oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve

pazarlaması yapılmalıdır

El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve

becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini

yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir

Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve

aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları

GĠRĠġ

2

araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini

bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 2: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okulkurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve

Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak

oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel oumlğrenme

materyalidir

Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiĢtir

PARA ĠLE SATILMAZ

i

ACcedilIKLAMALAR ii GĠRĠġ 1 OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1 3 1 GELENEKSEL KIYAFETLER 3

11 Anadolursquoda Giyim 3 12 Osmanlıda Kadın Giyimi 4 UYGULAMA FAALĠYETĠ 7 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 8

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2 9 2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN AKSESUARLAR 9

21 BaĢa Giyilenler 9 211 Tepelik 11 212 Fes 13 213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı) 17 214 Tarak 17

22 Ayağa Giyilenler 18 221 Nalın Takunya 18 222 Ayakkabı 18 223 Ccedilizme 20

UYGULAMA FAALĠYETĠ 21 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 22

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3 23 3 TAKILAR 23

31 Kolye 24 32 Hamaylı 27 33 Bilezik 28 34 Yuumlzuumlk 29 35 Kuumlpe 30 36 Hızma 31 UYGULAMA FAALĠYETĠ 32 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 33

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4 34 4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR 34

41 Kemer 34 42 Koumlstekli Saat 36 43 BroĢ 37 44 Kese 37 UYGULAMA FAALĠYETĠ 40 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 41

MODUumlL DEĞERLENDĠRME 42 CEVAP ANAHTARLARI 43 KAYNAKCcedilA 45

ĠCcedilĠNDEKĠLER

ii

ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi

DALMESLEK Alan ortak

MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları

MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin

kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4016

OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur

YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek

MODUumlLUumlN AMACI

Genel Amaccedil

Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak

doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz

dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz

Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz

2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve

oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz

3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini

oumlğrenebileceksiniz

4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve

aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz

EĞĠTĠM OumlĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir

ccedilalıĢma ortamı

Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml

cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete

bağlı bilgisayar

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDĠRME

Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme

araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi

değerlendireceksiniz

Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan

seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile

kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir

ACcedilIKLAMALAR

1

GĠRĠġ

Sevgili Oumlğrenci

El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir

Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin

karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır

Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve

ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle

doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı

hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali

ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği

guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin

ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir

El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat

biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının

yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam

ettiren kalıcı belgelerdir

Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli

uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik

oluĢturmuĢtur

Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi

incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan

bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil

maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda

karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını

oluĢturmuĢtur

Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el

sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir

zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak

isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el

sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml

oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve

pazarlaması yapılmalıdır

El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve

becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini

yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir

Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve

aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları

GĠRĠġ

2

araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini

bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 3: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

i

ACcedilIKLAMALAR ii GĠRĠġ 1 OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1 3 1 GELENEKSEL KIYAFETLER 3

11 Anadolursquoda Giyim 3 12 Osmanlıda Kadın Giyimi 4 UYGULAMA FAALĠYETĠ 7 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 8

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2 9 2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN AKSESUARLAR 9

21 BaĢa Giyilenler 9 211 Tepelik 11 212 Fes 13 213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı) 17 214 Tarak 17

22 Ayağa Giyilenler 18 221 Nalın Takunya 18 222 Ayakkabı 18 223 Ccedilizme 20

UYGULAMA FAALĠYETĠ 21 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 22

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3 23 3 TAKILAR 23

31 Kolye 24 32 Hamaylı 27 33 Bilezik 28 34 Yuumlzuumlk 29 35 Kuumlpe 30 36 Hızma 31 UYGULAMA FAALĠYETĠ 32 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 33

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4 34 4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR 34

41 Kemer 34 42 Koumlstekli Saat 36 43 BroĢ 37 44 Kese 37 UYGULAMA FAALĠYETĠ 40 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 41

MODUumlL DEĞERLENDĠRME 42 CEVAP ANAHTARLARI 43 KAYNAKCcedilA 45

ĠCcedilĠNDEKĠLER

ii

ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi

DALMESLEK Alan ortak

MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları

MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin

kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4016

OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur

YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek

MODUumlLUumlN AMACI

Genel Amaccedil

Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak

doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz

dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz

Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz

2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve

oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz

3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini

oumlğrenebileceksiniz

4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve

aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz

EĞĠTĠM OumlĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir

ccedilalıĢma ortamı

Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml

cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete

bağlı bilgisayar

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDĠRME

Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme

araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi

değerlendireceksiniz

Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan

seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile

kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir

ACcedilIKLAMALAR

1

GĠRĠġ

Sevgili Oumlğrenci

El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir

Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin

karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır

Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve

ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle

doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı

hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali

ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği

guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin

ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir

El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat

biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının

yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam

ettiren kalıcı belgelerdir

Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli

uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik

oluĢturmuĢtur

Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi

incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan

bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil

maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda

karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını

oluĢturmuĢtur

Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el

sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir

zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak

isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el

sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml

oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve

pazarlaması yapılmalıdır

El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve

becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini

yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir

Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve

aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları

GĠRĠġ

2

araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini

bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 4: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

ii

ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi

DALMESLEK Alan ortak

MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları

MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin

kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir

SUumlRE 4016

OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur

YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek

MODUumlLUumlN AMACI

Genel Amaccedil

Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak

doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz

dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz

Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz

2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve

oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz

3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini

oumlğrenebileceksiniz

4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve

aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz

EĞĠTĠM OumlĞRETĠM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir

ccedilalıĢma ortamı

Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml

cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete

bağlı bilgisayar

OumlLCcedilME VE

DEĞERLENDĠRME

Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme

araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi

değerlendireceksiniz

Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan

seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile

kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir

ACcedilIKLAMALAR

1

GĠRĠġ

Sevgili Oumlğrenci

El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir

Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin

karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır

Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve

ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle

doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı

hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali

ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği

guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin

ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir

El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat

biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının

yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam

ettiren kalıcı belgelerdir

Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli

uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik

oluĢturmuĢtur

Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi

incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan

bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil

maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda

karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını

oluĢturmuĢtur

Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el

sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir

zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak

isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el

sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml

oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve

pazarlaması yapılmalıdır

El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve

becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini

yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir

Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve

aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları

GĠRĠġ

2

araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini

bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 5: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

1

GĠRĠġ

Sevgili Oumlğrenci

El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir

Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin

karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır

Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve

ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle

doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı

hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali

ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği

guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin

ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir

El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat

biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının

yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam

ettiren kalıcı belgelerdir

Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli

uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik

oluĢturmuĢtur

Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi

incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan

bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil

maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda

karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını

oluĢturmuĢtur

Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el

sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir

zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak

isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el

sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml

oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve

pazarlaması yapılmalıdır

El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve

becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini

yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir

Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve

aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları

GĠRĠġ

2

araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini

bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 6: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

2

araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini

bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 7: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

3

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz

Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız

Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız

Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

1 GELENEKSEL KIYAFETLER

Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının

suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de

ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev

tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir

Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur

Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri

ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle

moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim

vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin

ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır

11 Anadolursquoda Giyim

Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk

giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el

emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin

bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler

renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata

yansıtılmasıdır

Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu

beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve

vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir

Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin

oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1

AMACcedil

ARAġTIRMA

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 8: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

4

duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine

nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur

Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır

Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi

kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına

youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel

guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta

halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir

Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve

sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir

Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı

zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı

yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın

kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket

ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek

kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır

Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından

baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete

gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir

Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek

birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak

Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve

oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin

en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak

kullanılmaktadır

Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden

dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle

kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi

iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr

Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle

suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada

kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır

Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek

takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir

Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve

kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır

12 Osmanlıda Kadın Giyimi

Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 9: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

5

ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve

Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam

koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla

oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan

hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine

konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona

katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve

Mısırdır

Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir

Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz

iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu

Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti

Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya

getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt

yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır

Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması

iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların

mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen

parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır

Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en

az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir

imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir

Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar

ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine

huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik

boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu

ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 10: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

6

Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı

sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda

imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında

zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19

yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır

Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı

sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye

goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili

eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır

Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe

yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur

Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni

muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch

farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher

modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise

bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir

Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk

arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur

Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne

broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer

kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir

Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 11: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

7

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Elektronik ortamdan veya

ansiklopedilerden Tuumlrklerde

geleneksel giyim tarzlarını

araĢtırarak resim vb dokuumlman

toplayınız

Titiz ccedilalıĢınız

Muumlzelerden geleneksel giyim ve

kullanılan araĢtırınız resim

vbdokuumlman toplayınız

Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya

oumlzen goumlsteriniz

Bulunduğunuz youmlrede kullanılan

geleneksel giysileri araĢtırarak resim

vb dokuumlman toplayınız

Dokuumlmanların bulunduğunuz

youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına

dikkat ediniz

Topladığınız dokuumlmanlarla bir

klasoumlr hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

Titiz ccedilalıĢınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 12: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

8

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar

Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır

2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet

doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı

giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden

olmuĢtur

3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı

kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu

goumlruumllmektedir

4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar

giyerlerdi

5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında

kullanılmamıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 13: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

9

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız

Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN

AKSESUARLAR

21 BaĢa Giyilenler

Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan

kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır

Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde

giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla

birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından

baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada

duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo

denilmiĢtir

Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler

taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml

baĢlıklar kullanmıĢlardır

CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi

taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir

Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray

kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir

Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı

zenginliğimizin temel unsurlarından biridir

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2

AMACcedil

ARAġTIRMA

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 14: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

10

Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya

koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya

boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın

baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir

Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır

BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı

boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de

verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik

durumu hakkında da bilgi vermektedir

Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli

taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve

yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek

olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik

goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin

zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr

Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme

Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr

olduğunu goumlsterir

BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil

verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre

adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri

bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına

yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir

AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri

gelin baĢlarında goumlruumlluumlr

Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 15: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

11

Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık

211 Tepelik

Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı

ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine

oturtularak da kullanılmaktadır

Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil

oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır

Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden

bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler

zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır

Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar

sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri

uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı

dikkati ccedilekmektedir

Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler

yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar

bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte

etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla

kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 16: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

12

Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik

Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik

Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 17: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

13

Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık

212 Fes

Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile

yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak

suumlslenir

Resim 213 Fes Resim 214 Terlik

Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 18: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

14

Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes

Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes

Fes Suumlsuuml

Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru

takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle

suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından

farklılık goumlstermektedir

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 19: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

15

Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml

Alınlık

BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı

gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da

kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya

sakalduluk denir

Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık

Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 20: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

16

Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil

Yanak Doumlven

Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik

Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda

bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı

verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf

bastırdquo da denildiği belirtilmektedir

Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 21: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

17

213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)

Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk

ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda

gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır

Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)

214 Tarak

Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ

suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 22: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

18

Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)

22 Ayağa Giyilenler

221 Nalın Takunya

Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin

hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri

iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur

Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın

222 Ayakkabı

Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere

goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde

terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 23: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

19

Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni

Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni

Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 24: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

20

Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin

223 Ccedilizme

Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır

Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 25: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

21

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel takıları

araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız

Oumlzenli ccedilalıĢınız

Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları

araĢtırarak dokuumlman toplayınız

Yeterli araĢtırma yapınız

Youmlrenizde kullanılan halk oyunları

kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde

kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını

resimleyiniz

AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla

destekleyiniz

Topladığınız dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 26: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

22

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ

olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak

kullanılmıĢtır

2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde

boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır

3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden

etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ

kaybolmaya baĢlamıĢtır

4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan

takı ccedileĢididir

5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el

dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 27: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

23

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz

Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

3 TAKILAR

GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam

biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen

ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına

sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli

bir yere sahiptir

Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak

olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir

suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi

olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır

MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli

taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ

gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir

grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin

takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın

ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine

kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli

madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir

Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin

Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin

baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya

ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına

taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı

padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar

getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3

AMACcedil

ARAġTIRMA

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 28: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

24

Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir

sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek

takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni

Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de

ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve

muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan

Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam

Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan

Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla

bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher

kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır

Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın

yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak

amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da

inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak

taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray

beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel

iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin

kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr

Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van

Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve

Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin

ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına

hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son

devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya

ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur

Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir

boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen

isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini

belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk

kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen

kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği

uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan

aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır

Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları

birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya

mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

31 Kolye

Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup

aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 29: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

25

boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para

dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır

Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan

takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı

da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda

muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır

Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara

tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların

yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır

Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer

Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 30: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

26

Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)

Resim 37 Boyunluk

Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık

Modernize ccedilalıĢmalar

Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 31: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

27

Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye

Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık

Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye

32 Hamaylı

Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir

biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde

olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar

Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan

hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 32: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

28

koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir

tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka

zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır

Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi

taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır

Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı

Resim 318 Muska kabı

33 Bilezik

Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ

bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların

monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de

suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane

ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 33: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

29

Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )

Resim 321 Bilezik

34 Yuumlzuumlk

Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların

taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir

ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise

muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı

tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen

taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif

bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan

divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli

yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur

Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 34: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

30

35 Kuumlpe

Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da

tanımlanmaktadır

1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım

altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol

bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır

Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde

telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ

goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların

bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve

pullar da sarkmaktadır

Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı

goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli

incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı

geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise

ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil

yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli

inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir

Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve

halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır

Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 35: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

31

Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe

36 Hızma

Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir

Resim 328 Hızma (Van)

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 36: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

32

UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları

araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman

toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman

harcayınız

Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk

aksesuarlarını araĢtırarak resim vb

dokuumlman toplayınız

Elektronik ortam ansiklopedi vb

yeterli kaynak kullanınız

Youmlrenizde kullanılan geleneksel

ayak ve baĢ aksesuarlarını

ccedilevrenizdeki insanlardan ve

muumlzelerden araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla

destekleyiniz

Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 37: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

33

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak

hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir

2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe

Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık

oluyoruz

3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya

boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir

4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde

olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır

5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 38: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

34

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz

Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız

Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız

Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız

4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR

41 Kemer

Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların

genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır

Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin

tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı

goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında

kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan

oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan

oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir

Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak

eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri

telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve

kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından

zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır

Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer

OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4

AMACcedil

ARAġTIRMA

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 39: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

35

Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası

Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer

Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer

Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 40: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

36

Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası

Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası

42 Koumlstekli Saat

Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir

saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel

anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr

Resim 415 Koumlstekli saat

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 41: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

37

43 BroĢ

Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek

buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve

goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı

oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim

olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok

andırmaktadır

Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)

44 Kese

Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma

Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri

para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık

gibi ccedileĢitleri vardır

Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah

yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır

Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr

Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ

uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır

Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere

rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 42: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

38

Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi

Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi

Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 43: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

39

Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi

Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese

Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 44: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

40

UYGULAMA FAALĠYETĠ

AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız

ĠĢlem Basamakları Oumlneriler

Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek

aksesuarları araĢtırınız Resim vb

dokuumlman toplayınız

AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız

Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan

kemer keseleri araĢtırınız

AraĢtırmalarınızı resim yazı vb

dokuumlmanla destekleyiniz

Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya

hazırlayınız

Zamanı iyi kullanınız

UYGULAMA FAALĠYETĠ

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 45: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

41

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız

1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup

kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları

takılardır

2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln

veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir

3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha

ccedilok andırmaktadır

4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım

malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır

5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan

Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz

OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 46: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

42

MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen

bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız

1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır

2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm

arasında değiĢmektedir

3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve

taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir

4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını

oluĢturmaktadır

5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur

6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı

denir

7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni

denir

8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle

oumlruumlluumlr

9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan

bir saat tuumlruumlduumlr

10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların

baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız

Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz

MODUumlL DEĞERLENDĠRME

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 47: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

43

CEVAP ANAHTARLARI

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 YanlıĢ

4 Doğru

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Doğru

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 YanlıĢ

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI

1 inanccedillara

2 Orta

Asyarsquodan

3 gerdanlık

4 hamaylılara

5 divanhane

OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI

1 altından

2 kemer

tokaları

3 guumlmuumlĢ

4 keseler

5 bitkisel

motiflere

CEVAP ANAHTARLARI

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 48: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

44

MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI

1 YanlıĢ

2 YanlıĢ

3 Doğru

4 YanlıĢ

5 Doğru

6 Doğru

7 YanlıĢ

8 Doğru

9 Doğru

10 Doğru

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA

Page 49: EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ - megep.meb.gov.tr · PDF fileResim 1.3: Zümrüt, yakut,lal ve incili sorguç (18 yy.) 7 UYGULAMA FAALĠYET

45

KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982

DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma

Ankara1995

ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği

KAYNAKCcedilA