el sanatlari teknolojĠsĠ - megep.meb.gov.tr · pdf fileresim 1.3: zümrüt,...
TRANSCRIPT
TC
MĠLLIcirc EĞĠTĠM BAKANLIĞI
EL SANATLARI TEKNOLOJĠSĠ
GELENEKSEL TUumlRK GĠYSĠ
AKSESUARLARI
Ankara 2012
Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okulkurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve
Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak
oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel oumlğrenme
materyalidir
Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiĢtir
PARA ĠLE SATILMAZ
i
ACcedilIKLAMALAR ii GĠRĠġ 1 OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1 3 1 GELENEKSEL KIYAFETLER 3
11 Anadolursquoda Giyim 3 12 Osmanlıda Kadın Giyimi 4 UYGULAMA FAALĠYETĠ 7 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 8
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2 9 2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN AKSESUARLAR 9
21 BaĢa Giyilenler 9 211 Tepelik 11 212 Fes 13 213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı) 17 214 Tarak 17
22 Ayağa Giyilenler 18 221 Nalın Takunya 18 222 Ayakkabı 18 223 Ccedilizme 20
UYGULAMA FAALĠYETĠ 21 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 22
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3 23 3 TAKILAR 23
31 Kolye 24 32 Hamaylı 27 33 Bilezik 28 34 Yuumlzuumlk 29 35 Kuumlpe 30 36 Hızma 31 UYGULAMA FAALĠYETĠ 32 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 33
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4 34 4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR 34
41 Kemer 34 42 Koumlstekli Saat 36 43 BroĢ 37 44 Kese 37 UYGULAMA FAALĠYETĠ 40 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 41
MODUumlL DEĞERLENDĠRME 42 CEVAP ANAHTARLARI 43 KAYNAKCcedilA 45
ĠCcedilĠNDEKĠLER
ii
ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi
DALMESLEK Alan ortak
MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları
MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir
SUumlRE 4016
OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur
YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak
doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz
dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz
Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz
2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve
oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz
3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini
oumlğrenebileceksiniz
4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve
aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz
EĞĠTĠM OumlĞRETĠM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir
ccedilalıĢma ortamı
Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml
cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete
bağlı bilgisayar
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDĠRME
Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme
araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi
değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan
seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir
ACcedilIKLAMALAR
1
GĠRĠġ
Sevgili Oumlğrenci
El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir
Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin
karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır
Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve
ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle
doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı
hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali
ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği
guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin
ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir
El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat
biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının
yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam
ettiren kalıcı belgelerdir
Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli
uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik
oluĢturmuĢtur
Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi
incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan
bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil
maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda
karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını
oluĢturmuĢtur
Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el
sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir
zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak
isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el
sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml
oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve
pazarlaması yapılmalıdır
El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve
becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini
yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir
Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve
aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları
GĠRĠġ
2
araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini
bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okulkurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve
Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak
oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel oumlğrenme
materyalidir
Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiĢtir
PARA ĠLE SATILMAZ
i
ACcedilIKLAMALAR ii GĠRĠġ 1 OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1 3 1 GELENEKSEL KIYAFETLER 3
11 Anadolursquoda Giyim 3 12 Osmanlıda Kadın Giyimi 4 UYGULAMA FAALĠYETĠ 7 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 8
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2 9 2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN AKSESUARLAR 9
21 BaĢa Giyilenler 9 211 Tepelik 11 212 Fes 13 213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı) 17 214 Tarak 17
22 Ayağa Giyilenler 18 221 Nalın Takunya 18 222 Ayakkabı 18 223 Ccedilizme 20
UYGULAMA FAALĠYETĠ 21 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 22
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3 23 3 TAKILAR 23
31 Kolye 24 32 Hamaylı 27 33 Bilezik 28 34 Yuumlzuumlk 29 35 Kuumlpe 30 36 Hızma 31 UYGULAMA FAALĠYETĠ 32 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 33
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4 34 4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR 34
41 Kemer 34 42 Koumlstekli Saat 36 43 BroĢ 37 44 Kese 37 UYGULAMA FAALĠYETĠ 40 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 41
MODUumlL DEĞERLENDĠRME 42 CEVAP ANAHTARLARI 43 KAYNAKCcedilA 45
ĠCcedilĠNDEKĠLER
ii
ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi
DALMESLEK Alan ortak
MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları
MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir
SUumlRE 4016
OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur
YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak
doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz
dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz
Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz
2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve
oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz
3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini
oumlğrenebileceksiniz
4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve
aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz
EĞĠTĠM OumlĞRETĠM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir
ccedilalıĢma ortamı
Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml
cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete
bağlı bilgisayar
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDĠRME
Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme
araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi
değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan
seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir
ACcedilIKLAMALAR
1
GĠRĠġ
Sevgili Oumlğrenci
El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir
Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin
karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır
Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve
ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle
doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı
hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali
ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği
guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin
ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir
El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat
biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının
yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam
ettiren kalıcı belgelerdir
Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli
uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik
oluĢturmuĢtur
Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi
incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan
bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil
maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda
karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını
oluĢturmuĢtur
Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el
sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir
zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak
isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el
sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml
oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve
pazarlaması yapılmalıdır
El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve
becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini
yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir
Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve
aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları
GĠRĠġ
2
araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini
bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
i
ACcedilIKLAMALAR ii GĠRĠġ 1 OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1 3 1 GELENEKSEL KIYAFETLER 3
11 Anadolursquoda Giyim 3 12 Osmanlıda Kadın Giyimi 4 UYGULAMA FAALĠYETĠ 7 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 8
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2 9 2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN AKSESUARLAR 9
21 BaĢa Giyilenler 9 211 Tepelik 11 212 Fes 13 213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı) 17 214 Tarak 17
22 Ayağa Giyilenler 18 221 Nalın Takunya 18 222 Ayakkabı 18 223 Ccedilizme 20
UYGULAMA FAALĠYETĠ 21 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 22
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3 23 3 TAKILAR 23
31 Kolye 24 32 Hamaylı 27 33 Bilezik 28 34 Yuumlzuumlk 29 35 Kuumlpe 30 36 Hızma 31 UYGULAMA FAALĠYETĠ 32 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 33
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4 34 4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR 34
41 Kemer 34 42 Koumlstekli Saat 36 43 BroĢ 37 44 Kese 37 UYGULAMA FAALĠYETĠ 40 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME 41
MODUumlL DEĞERLENDĠRME 42 CEVAP ANAHTARLARI 43 KAYNAKCcedilA 45
ĠCcedilĠNDEKĠLER
ii
ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi
DALMESLEK Alan ortak
MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları
MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir
SUumlRE 4016
OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur
YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak
doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz
dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz
Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz
2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve
oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz
3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini
oumlğrenebileceksiniz
4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve
aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz
EĞĠTĠM OumlĞRETĠM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir
ccedilalıĢma ortamı
Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml
cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete
bağlı bilgisayar
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDĠRME
Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme
araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi
değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan
seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir
ACcedilIKLAMALAR
1
GĠRĠġ
Sevgili Oumlğrenci
El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir
Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin
karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır
Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve
ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle
doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı
hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali
ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği
guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin
ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir
El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat
biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının
yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam
ettiren kalıcı belgelerdir
Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli
uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik
oluĢturmuĢtur
Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi
incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan
bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil
maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda
karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını
oluĢturmuĢtur
Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el
sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir
zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak
isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el
sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml
oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve
pazarlaması yapılmalıdır
El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve
becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini
yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir
Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve
aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları
GĠRĠġ
2
araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini
bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
ii
ACcedilIKLAMALAR ALAN El Sanatları Teknolojisi
DALMESLEK Alan ortak
MODUumlLUumlN ADI Geleneksel Tuumlrk Giysi Aksesuarları
MODUumlLUumlN TANIMI Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarıyla ilgili bilgi ve becerilerin
kazandırıldığı bir oumlğrenme materyalidir
SUumlRE 4016
OumlN KOġUL Bu moduumlluumln oumln koĢulu yoktur
YETERLĠLĠK Geleneksel Tuumlrk giysi aksesuarlarını incelemek
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Geleneksek Tuumlrk giysi aksesuarlarının oumlnemini kavrayarak
doumlnem aksesuarlarını analiz edebilecek elde ettiğiniz
dokuumlmanlarla bilgilerinizi geliĢtirebileceksiniz
Amaccedillar 1 Geleneksek Tuumlrk kıyafetlerini oumlğrenebileceksiniz
2 BaĢa ve ayağa kullanılan geleneksel aksesuarları ve
oumlzelliklerini sıralayabileceksiniz
3 Geleneksel takıları ve takıların giysi suumlslemedeki yerini
oumlğrenebileceksiniz
4 Giysi uumlzerine kullanılan aksesuarları ve
aksesuarlarınoumlzelliklerini oumlğrenebileceksiniz
EĞĠTĠM OumlĞRETĠM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam Tarihicirc eserlerin bulunduğu muumlzeler aydınlık bir
ccedilalıĢma ortamı
Donanım Tepegoumlz fotoğraf makinesi ses ve goumlruumlntuuml
cihazları not almak iccedilin kacircğıt kalem dosya yazıcı internete
bağlı bilgisayar
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDĠRME
Moduumlluumln iccedilinde yer alan her faaliyetten sonra verilen oumllccedilme
araccedilları ile kazandığınız bilgileri oumllccedilerek kendi kendinizi
değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumlluumln sonunda size oumllccedilme aracı ( test ccediloktan
seccedilmeli doğru-yanlıĢ vb) kullanarak moduumll uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri oumllccedilerek değerlendirecektir
ACcedilIKLAMALAR
1
GĠRĠġ
Sevgili Oumlğrenci
El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir
Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin
karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır
Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve
ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle
doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı
hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali
ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği
guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin
ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir
El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat
biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının
yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam
ettiren kalıcı belgelerdir
Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli
uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik
oluĢturmuĢtur
Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi
incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan
bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil
maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda
karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını
oluĢturmuĢtur
Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el
sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir
zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak
isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el
sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml
oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve
pazarlaması yapılmalıdır
El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve
becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini
yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir
Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve
aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları
GĠRĠġ
2
araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini
bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
1
GĠRĠġ
Sevgili Oumlğrenci
El sanatları ulusların kuumlltuumlrel kimliklerinin en canlı ve anlamlı belgeleridir
Hammaddesi deseni ve uumlretim tekniği uumlretenin katkısıyla ait olduğu youmlrenin
karakteristiğini taĢımasıyla değer kazanır
Oumlzenle alın teri ve el emeğiyle oluĢturulan eserler ustaların duygu duumlĢuumlnce ve
ruhuyla buumltuumlnleĢmektedir El sanatı soumlzle ifade edilenden daha zengin bir anlam yuumlkuumlyle
doludur Ustaların hızlı ve huumlnerli elleri tarih boyunca iĢlemiĢ yaĢamı guumlzelleĢtirerek kalıcı
hacircle getirmiĢtir El sanatları insanımızın sevgilerini tutkularını sergileyen yapıtlardır Metali
ccediliccedilekle bezeyen bakırı Ģekillendiren ipliği ilmek ilmek dokuyan ahĢabı ve seramiği
guumlzelleĢtiren o huumlnerli eller geccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze ve geleceğe bağlayan duygu ve duumlĢuumlncelerin
ccedileĢmeleri ve koumlpruumlleridir
El sanatları insan emeğinin ve becerisinin en değerli eseridir Toplumların hayat
biccedilimini geleneklerini goumlreneklerini ve duygularını yansıtan en eski sanat dalı olmasının
yanı sıra o toplumun kuumlltuumlrel değerlerini kuĢaktan kuĢağa aktaran ve geliĢmesini devam
ettiren kalıcı belgelerdir
Geleneksel Tuumlrk el sanatları Anadolursquonun binlerce yıllık tarihinden gelen ccedileĢitli
uygarlıkların kuumlltuumlr mirasıyla kendi oumlz değerlerini birleĢtirerek zengin bir mozaik
oluĢturmuĢtur
Ccedilok zengin el sanatları potansiyeline sahip olan Tuumlrk milletinin kuumlltuumlr tarihi
incelendiğinde asırlar oumlncesinden bile yaratıcı guumlcuumlnuuml kullanarak madenlerden taĢlardan
bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek ccedileĢitli ihtiyaccedil
maddelerini yaptıkları goumlruumllmuumlĢtuumlr Orta Asyarsquodan Anadolursquoya kadar uzanan goumlccedil yolunda
karĢılaĢtıkları kuumlltuumlrlerden de etkilenerek guumlnuumlmuumlze kadar uzanan zengin el sanatlarını
oluĢturmuĢtur
Guumlnuumlmuumlzde baĢta enduumlstrileĢme olmak uumlzere teknolojide yaĢanan geliĢmeler el
sanatlarına olan ilgiyi zayıflatmıĢ ve suumlreccedil iccedilinde el sanatları yok olma sınırına gelmiĢtir Bir
zamanlar hiccedilbir ticari kaygı taĢımadan uumlretilen el sanatları alanında (guumlnuumlmuumlzde) ccedilalıĢmak
isteyenlere oumlnderlik yapabilecek sanatkacircrlara ve kaynaklara ihtiyaccedil vardır Birccedilok el
sanatında bu yokluğun izleri accedilıkccedila goumlruumllmektedir Kuumlltuumlr varlıklarımızın oumlnemli boumlluumlmuumlnuuml
oluĢturan el sanatı uumlruumlnlerimiz bilimsel youmlntemlerle korunmalı yaĢatılmalı tanıtımı ve
pazarlaması yapılmalıdır
El sanatlarıyla uğraĢanlar buguumln iki sorumluluk taĢımaktadır Birincisi bilgi ve
becerisiyle ona miras kalanların yaĢatılmasına katkı sağlamak ikincisi oumlzelliklerini
yitirmeksizin o sanat dalını modernize ederek gelecek kuĢaklara oumlğretmektir
Geleneksel giysi ve aksesuarlarımızı korumak geleneksel giysi ve
aksesuarlarımızınyok olmasını oumlnlemek gelecek kuĢaklara miras bırakmak iccedilin bunları
GĠRĠġ
2
araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini
bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
2
araĢtırmak en oumlnemli goumlrevimiz olmalıdırHerkes evinde bulunan antika eĢyaların değerini
bilmeli fotoğraflarını ccedilekip belgelemeli ve bu eserleri guumln ıĢığına ccedilıkarmalı sergilemelidir
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
3
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
Osmanlı ve Anadolursquoda geleneksel giyim tarzını oumlğreneceksiniz
Osmanlı saraylarındaki giyim tarzını araĢtırınız
Anadolursquoda giyim tarzını araĢtırınız
Youmlrenizdeki geleneksel giyim tarzını araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
1 GELENEKSEL KIYAFETLER
Oumlrtuumlnmek ve giyinmek gibi ihtiyaccedillar kumaĢ dokumacılığının
suumlslemeciliğingeliĢmesini sağlamıĢ boyama ve desenleme nakıĢlarla suumlsleme iĢlerini de
ortaya ccedilıkarmıĢtır Ġnce dokumacılık denilen iĢ kolunun uumlruumlnleri kumaĢlar hem ev
tezgacirchlarında hem de dokumacı esnafının loncaları iccedilinde uumlretilmektedir
Giyim insanların varoluĢundan guumlnuumlmuumlze kadar yemek iccedilmek kadar elzem olmuĢtur
Giyinme anlayıĢı zaman iccedilinde boumllgesel değiĢiklikler goumlstererek buguumlne gelmiĢtir Oumlnceleri
ilkel biccedilimde post gibi uumlruumlnlerden yararlanan insanlar zamanla teknolojinin geliĢmesiyle
moda kuumlltuumlr dinicirc inanıĢlar ve ekonominin etkisiyle buguumlnkuuml durumuna gelmiĢtir Giyim
vuumlcudu dıĢ etkilerden koruyan bir vasıtadır Suumlslenme arzusunu da yerine getirdiği iccedilin
ayrıca suumlslemelerle ve aksesuarlarla zenginleĢtirildiğinde guumlzel bir sanat sayılmaktadır
11 Anadolursquoda Giyim
Anadolu kadını suumlsleme ve suumlslenme konusunda oldukccedila baĢarılı olmuĢ en kuumlccediluumlk
giysi ccedileĢidini bile suumlslemiĢtir Sevincini uumlzuumlntuumlsuumlnuuml oumlzlemini ve oumlfkesini yansıttığı el
emeği goumlz nuruna doumlkerek ortaya ccedilıkardığı bu suumlsluuml giysileri ve aksesuarları bizlere zengin
bir kuumlltuumlr mirası olarak bırakmıĢtır Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler
renkler ve aksesuarlar Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata
yansıtılmasıdır
Guumlzel goumlruumlnmek her insanın yaradılıĢından gelen bir duygudur Dolayısıyla insanoğlu
beğendiği ve kendini guumlzel goumlstereceğine inandığı her nesneyi vuumlcudunda taĢımaya ve
vuumlcuduna takmaya oumlzen goumlstermiĢtir
Giysi ve aksesuarlar giyinme ve suumlslenme aracı olarak bir uumllkenin bir doumlnemin
oumlzelliklerini belirten bir objedir Her zaman uygarlığın değiĢimini yansıtır Anadolu
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash1
AMACcedil
ARAġTIRMA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
4
duumlnyanın en eski yerleĢim ve kuumlltuumlr merkezlerinden biri olarak duumlnyanın hiccedilbir boumllgesine
nasip olmayacak tarihicirc ve kuumlltuumlr zenginlikleriyle donanmıĢ medeniyetlerin beĢiği olmuĢtur
Bu kuumlltuumlr iccedilerisinde geleneksel giysilerimiz ve giysi aksesuarlarımız da yer almaktadır
Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet doumlnemi
kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı giyim tarzına
youmlnelmesine oumlzellikle erkek giyim-kuĢamının yok olmasına neden olmuĢtur Nadiren oumlzel
guumlnlerde giyilen bu kıyafetler guumlnuumlmuumlzde kiĢisel koleksiyonlarda ve muumlzelerde korunmakta
halk oyunları kıyafetleri olarak değerlendirilmektedir
Giysiler youmlrelere goumlre belirgin farklılıklar goumlstermekte boumllgelerinin coğrafi tarihicirc ve
sosyokuumlltuumlrel yapısının tuumlm oumlzelliklerini sergilemektedir
Tepeliği oyalı yazması valası boğgusu ile alınlık duluk penez taraklarıyla baĢ ayrı
zıbını yeleği cepkeni uumlccedil eteği arkalığı oumlnluumlğuuml Ģalvarı kuĢağı uccedilkuru peĢkiri ile uumlstuuml ayrı
yemeni ccedilarık potin terlik ccedilorap ve patiği ile ayağı ayrı ccedileĢitli zenginlik goumlsteren kadın
kıyafetleri ile fes kukulat takke gibi baĢlıklarla goumlmlek Ģalvar zıvga potur cepken ceket
ccedilizme ccedilarık yemeni kuĢak silahlık hamaylı pazubent koumlstekler ile suumlslenen erkek
kıyafetleri buguumlnkuuml halk oyunları gruplarının giysilerinde yaĢatılmaya ccedilalıĢılmaktadır
Giysilerin vazgeccedililmez aksesuarları olan oyalar suumlslemek suumlslenmek amacından
baĢka taĢıdıkları anlamlarla bir iletiĢim aracı olarak da kullanılır Ġğne mekik tığ filkete
gibi aletlerle yapılan oyalar (danteller) geleneksel sanatların en ince oumlrneklerindendir
Genellikle aynı tuumlr iplik kullanılan bu tekniklerde iplikler halkalanarak zincir ccedilekilerek
birbirine bağlanarak duumlğuumlm atılarak ve bazen de pul boncuk payet kullanılarak
Ģekillendirilir Bunlardan iğne oyaları motif kompozisyon ve teknik accedilıdan farklı ve
oumlzguumlnduumlr Tığ mekik filkete koza yuumln mum boncuk oyaları hacirclacirc gelin kızların ccedileyizlerinin
en oumlnemli parccedilalarıdır Oyalar guumlnuumlmuumlzde modern dizaynlı giysilerde de aksesuar olarak
kullanılmaktadır
Kullanılan malzeme teknik Ģekil ve bezeme oumlzellikleri ile kullanıĢ biccedilimlerinden
dolayı verdikleri mesajlar Anadolu takılarına ayrı bir anlam kazandırmıĢtır Bu nedenle
kadın inanccedil ve oumlzenle taktığı takıları ne zaman ve nasıl kullanacağını yaĢam biccedilimi
iccedilerisinde oumlğrenerek ve toplumun geleneklerine bağlı olarak suumlrduumlrmuumlĢtuumlr
Anadolu kadın takılarından baĢ suumlslemelerinde kullanılan zengin teknik ve motiflerle
suumlslenmiĢ tepelik fes suumlsuuml alınlık yanak doumlven kuumlpe gibi takılar bazı youmlrelerde bir arada
kullanıldığı gibi bazı youmlrelerde birkaccedilı fes uumlzerinde veya fessiz olarak kullanılmaktadır
Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok kadınların kullandığı erkek
takılarının ccedileĢitlilik bakımından kadın takılarına oranla daha az olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan tepelik kolye kıstı denilen gerdanlık hamaylı kuumlpe broĢ bilezik kemer ve
kemer tokaları gibi ccedilok ccedileĢitlilik goumlze ccedilarpmaktadır
12 Osmanlıda Kadın Giyimi
Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi Goumlrkemli giyecekler kemha (brokar) kadife ccedilatma (bir kadife tuumlruuml) seraser (altın
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
5
ve guumlmuumlĢ alaĢımlı telle dokunmuĢ ipekli kumaĢ) diba atlas canfes tafta vala ccediluha sof ve
Ģal gibi kumaĢlarla oluĢturulurdu Topkapı Sarayının sayıları 1550yi bulan giyimkuĢam
koleksiyonu oumllen padiĢahın uumlzerinden ccedilıkan ve sahip olduğu diğer giysilerinin saklanmasıyla
oluĢtu PadiĢah elbiseleri hazine eĢyası sayıldığından hazinede saklanırdı Oumllen sultan
hanedan mensubu yuumlksek ruumltbeli devlet memuru ve din buumlyuumlklerinin eĢyalarının tuumlrbesine
konulması bir gelenekti ve bu tuumlrbelerden toplanan giysiler de saraydaki koleksiyona
katılırdı Osmanlı sarayındaki ipekli ve pamukluların bir boumlluumlmuumlnuumln menĢei Hint Ġran ve
Mısırdır
Osmanlı sultanlarının kostuumlmuuml kaftanlar imparatorluk iccedilinde oumlzel bir yere sahiptir
Oumlnemli bir goumlrevi gerccedilekleĢtirenleri oumlduumlllendirmek iccedilin hediye edilen kaftanlar bir imtiyaz
iĢareti olarak da kumandanlara kılıccedilla beraber bayramlarda sadrazam huzurunda sunulurdu
Resim 11Osmanlı kadın kıyafetiResim 12Osmanlı doumlnemi kadın kıyafeti
Osmanlı beğenisindeki ccedilok renklilik birbirinden bağımsız parccedilaların bir araya
getirilmesi eğilimi muumlcevherin kullanım tarzında da kendini goumlstermiĢtir Oumlzellikle zuumlmruumlt
yakut safir firuze elmas inci mercan yeĢim sedef ve akik en ccedilok kullanılan taĢlardandır
Avrupa muumlcevher geleneğindeki aynı motifi tekrarlayan takımların Ģıklığının tamamlanması
iccedilin nerede ise bir zorunluluk olmasına karĢılık Osmanlı muumlcevher geleneğinde takıların
mutlaka birbiriyle uyumlu bir takım oluĢturması gerekmezFarklı motifleri sergileyen
parccedilalar her zaman sevilerek bir arada kullanılmıĢtır
Osmanlı kuyumcusu bir nakkaĢ gibi ince ince ccedilalıĢarak tasarımını taĢın biccedilimine en
az muumldahale ile yapmaya tasarımı taĢın biccedilimine uydurmaya oumlzen goumlstererek bir
imparatorluk sentezi olan Osmanlı ruhunu yansıtan natuumlralist ağırlıklı eserler vermiĢtir
Osmanlı devletinin guumlcuuml artık sınırları geniĢledikccedile muumlcevherlerde kullanacak değerli taĢlar
ve madenler giderek daha kolay sağlanır olmuĢ geniĢleyen topraklardan Osmanlı baĢkentine
huumlnerlerini sergilemek uumlzere Horasan Tebriz ya da Bosnarsquodan Balkanların değiĢik
boumllgelerinden veya Rus sınırlarından Guumlrcuuml ve Ccedilerkez boumllgelerinden gelen kuyumcu
ustalarının da katılımıyla muumlcevher uumlretimi giderek ccedileĢitlenmiĢ ve zenginleĢtirilmiĢtir
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
6
Osmanlı imparatorluğunun yuumlkselme ve duraklama doumlnemlerinde saraya bağlı sanatccedilı
sayısı da değiĢmiĢ ve oumlzellikle son doumlnemlerinde oldukccedila azalmıĢtır Oumlrneğin 16 yuumlzyılda
imparatorluğun en guumlccedilluuml olduğu doumlnemde sanatccedilı sayısı fazla iken 18 yuumlzyıl ortalarında
zergeran olarak sarayda sadece yedi kiĢinin ccedilalıĢtığı kaynaklarda belirtilmektedir 19
yuumlzyılda ise bu sayı gittikccedile azalmıĢtır
Osmanlı devletinin refah doumlnemlerinde kullanılmayan hazine eĢyalarının satıldığı
sıkıntılı zamanlarda ise para basılmak uumlzere daha ccedilok guumlmuumlĢ eĢyaların darphaneye
goumlnderildiği yine kaynaklarda verilen bilgiler arasındadır Ancak mukaddes emanetlerle ilgili
eĢyalara ise dokunulmayıp bunların sadece tamir ve ilavelerle korunmasına ccedilalıĢılmıĢtır
Saraya ait takı ve değerli eĢyaların bazen tozlandığı ya da rutubetten zarar goumlrduumlğuuml ve iĢe
yaramadığı gerekccedilesiyle fiyatları belirlenerek dıĢarı satıldığı da olmuĢtur
Pek ccedilok Osmanlı muumlcevherinin oumlzellikle de takıların guumlnuumlmuumlze ulaĢmama nedeni
muumlcevherin yuumlzyıllardır değiĢmez kaderinin sonucudur Muumlcevherler yuumlzyıllar boyunca kacirch
farklı gereksinimleri karĢılamak uumlzere bozdurularak paraya ccedilevrilmiĢ kacirch muumlcevher
modasının değiĢmesiyle yeni modaya uymak amacıyla değiĢime uğramıĢtır Guumlnuumlmuumlzde ise
bu eğilimin azalarak da olsa suumlrduumlğuuml soumlylenir
Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları kullanmak halk
arasında yaygın bir alıĢkanlık olmuĢtur
Osmanlı takıları arasında sorguccedil hotoz zuumlluumlfluumlk enselik saccedil bağı gerdanlık iğne
broĢ kuumlpe bilezik yuumlzuumlk muumlhuumlr halhal pazubent duumlğme zincir saat koumlstek kemer
kemer tokası olarak oldukccedila zengin bir ccedileĢitlilik goumlstermektedir
Resim 13 Zuumlmruumlt yakutlal ve incili sorguccedil (18 yy)
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
7
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Elektronik ortamdan veya
ansiklopedilerden Tuumlrklerde
geleneksel giyim tarzlarını
araĢtırarak resim vb dokuumlman
toplayınız
Titiz ccedilalıĢınız
Muumlzelerden geleneksel giyim ve
kullanılan araĢtırınız resim
vbdokuumlman toplayınız
Yeterli sayıda dokuumlman toplamaya
oumlzen goumlsteriniz
Bulunduğunuz youmlrede kullanılan
geleneksel giysileri araĢtırarak resim
vb dokuumlman toplayınız
Dokuumlmanların bulunduğunuz
youmlrenin oumlzelliklerini taĢımasına
dikkat ediniz
Topladığınız dokuumlmanlarla bir
klasoumlr hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
Titiz ccedilalıĢınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
8
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Giysilerde kullanılan desenler iĢlemeler suumlslemeler renkler ve aksesuarlar
Anadolu insanının duygu duumlĢuumlnce ve becerilerinin sanata yansıtılmasıdır
2 ( )Anadolu halkının yakın zamanlara kadar giydiği youmlresel giysiler Cumhuriyet
doumlnemi kıyafet inkılabıyla birlikte moda akımlarının da etkisiyle halkın zamanla Batılı
giyim tarzına youmlnelmesi oumlzellikle erkek giyimkuĢamının yok olmasına neden
olmuĢtur
3 ( )Tuumlrk takılarına genel olarak bakıldığında takıyı daha ccedilok erkeklerin kullandığı
kadın takılarının ccedileĢitlilik bakımından erkek takılarına oranla daha az olduğu
goumlruumllmektedir
4 ( )Osmanlı sultanları giyimkuĢama oumlnem verir luumlks kumaĢlardan dikilmiĢ kaftanlar
giyerlerdi
5 ( )Osmanlı doumlneminde saray modellerinin taklidi olan benzer takıları halk arasında
kullanılmamıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
9
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
BaĢ ve ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
BaĢta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Ayakta kullanılan geleneksel aksesuarları araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel baĢ ve ayak aksesuarlarını araĢtırınız
Oumlğrendiklerinizi sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
2 BAġA VE AYAĞA GĠYĠLEN
AKSESUARLAR
21 BaĢa Giyilenler
Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ olan
kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak kullanılmıĢtır
Tarih boyunca kadın her yerde ve her zaman guumlzel goumlruumlnmek iccedilin en iyi Ģekilde
giyinmiĢ ve suumlslenmiĢtir Giyim Ģekilleri iklim Ģartlarının da etkisi altında bulunmakla
birlikte nerede olursa olsun kadın oumlnce baĢ guumlzelliğine oumlnem vermiĢ suumlslemeye baĢından
baĢlamıĢtır Bu nedenle yuumlz guumlzelliği saccedil biccedilimleri ve baĢa giyilen baĢlıklarla bir arada
duumlĢuumlnuumllmuumlĢ bir atasoumlzuumlmuumlzde rdquoGuumlzelin baĢına ağanın aĢına ırgatın iĢine atın diĢine bakrdquo
denilmiĢtir
Tuumlrk kadınının giysi ve baĢ suumlslemeleri yuumlzyıllar oumlncesinde de dikkat ccedilekici oumlzellikler
taĢımıĢtır 18 yuumlzyılda saray kadınları uumlzeri elmas ve yakut gibi kıymetli taĢlarla suumlsluuml
baĢlıklar kullanmıĢlardır
CcedileĢitli kaynaklarda Tuumlrk kadınlarının giydikleri baĢlıkların inci elmas zuumlmruumlt gibi
taĢlarla suumlslendiği ccedilok sayıda oumlruumllen saccedil oumlrguumllerle incili kurdelelerin takıldığı belirtilmiĢtir
Saccedil oumlrguumllerine altın topuzlara elmas firkete ve tarak takma geleneği oumlzellikle saray
kadınlarında 1 Duumlnya SavaĢı yıllarına kadar suumlregelmiĢtir
Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır Kadın baĢlıkları folklor ve etnografı
zenginliğimizin temel unsurlarından biridir
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash2
AMACcedil
ARAġTIRMA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
10
Kadın suumlsuuml olarak baĢlıklar ccedileĢitli suumlslemelerle kiĢinin sosyal durumunu ortaya
koymaktadır BaĢlık boumllgelere ve giyenin durumuna goumlre ister altın ister guumlmuumlĢ veya
boncuklarla suumlslenmiĢ olsun gerek kız gelin yeni evli kadın gerekse dul veya yaĢlı kadın
baĢı olarak duumlzenlensin hepsinde esasta birlik vardır BaĢa oumlnce bir fes veya takke giyilir
Buna genelde ldquoarakccedilınrdquo veya ldquoterlikrdquo denir Her ikisi de teri emici anlamda kullanılmaktadır
BaĢlıklar terlik uumlzerine ccedileĢitli oumlrtuumller oumlrtuumlluumlp bağlanarak ve takılarla suumlslenerek yapılır Bazı
boumllgelerde kep Ģeklinde olabildiği gibi baĢlığa ccedileĢitli youmlntemlerle yuumlkseklik de
verilebilmektedir BaĢlıklarda kullanılan malzemeler ve aksesuarlar ailenin ekonomik
durumu hakkında da bilgi vermektedir
Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır Yıllar oumlncesinde oumlzellikle Ģehir kadınlarında baĢlıkları kıymetli
taĢlarla suumlsleme geleneği tamamen kaybolmuĢ uumlzeri buumltuumlnuumlyle altın kaplı baĢlıklar ve
yanaklıklar kullanılmaz olmuĢtur Buna rağmen Anadolursquonun pek ccedilok youmlresinde bir gelenek
olarak kullanılan kadın baĢlıkları malzeme ve goumlruumlnuumlĢ bakımından ccedileĢitlilik ve zenginlik
goumlstermektedir BaĢlığın hazırlanması bağlanması ve suumlslemeleri ile sonsuz bir becerinin
zengin bir kuumlltuumlruumln ince bir zevk ve sanatın uumlruumlnuumlduumlr
Saccedillar saccedillara yapılan oumlrguumller oumlrguumllerin miktarı ve suumlslemeleri ile bu suumlsleme
Ģekilleri boumllgeden boumllgeye değiĢmektedir Kacirckuumlller ve zuumlluumlfler kadının evli veya bekacircr
olduğunu goumlsterir
BaĢlıklar ise suumlslenip baĢa giyilen tas fes tepelik arakccedilının yanı sıra saccedila Ģekil
verilerek suumlsleme yapılan taccedil hotoz tozak vb gruplara ayrılır Bunlar yine boumllgelere goumlre
adları aynı olsa da Ģekil ve suumlslemelerde farklılıklar goumlsterir BaĢlıkların biccedilimleri ve suumlsleri
bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler BaĢa oumlrtuumllen oumlrtuumller oumlrtuumllerin kenarlarına
yapılan oyalar bile giyenin bekacircr niĢanlı evli dul olduğunu anlatabilecek niteliktedir
AĢiretlere obalara goumlre de farklılıklar goumlsterir BaĢlıklar ve baĢ suumlslemelerinin en zenginleri
gelin baĢlarında goumlruumlluumlr
Resim 21 GuumlmuumlĢ paralı baĢlıkResim 22 Altınlı baĢlık
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
11
Resim 23 Altınlı baĢlıkResim 24 Mercan taĢlı baĢlık
211 Tepelik
Tepelik hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan takı
ccedileĢididir Tepelikler fesin uumlzerine oturtularak takıldığı gibi fessiz serpuĢ gibi saccedil uumlzerine
oturtularak da kullanılmaktadır
Kuumlccediluumlk muumlcevher ccediliccedilekler yalnızca baĢa veya giysinin uumlzerine değil ince saccedil
oumlrguumllerinin arasına da iliĢtirilebilirBoumlylece goumlruumlnuumlmuumln tuumlmuumlnde hareketli pırıltılar sağlanır
Bunların yanı sıra taĢlarla bezeli ya da incilerle oumlruumllmuumlĢ tepelikler uzun saccedilların uumlzerinden
bele doğru salınan enselikler ile alın uumlzerinde ya da yuumlzuumln iki yanına sarkıtılan muumlcevherler
zuumlluumlfluumlkler Osmanlı kadını baĢ suumlslemelerinin en oumlnemlileri iccedilinde yer alır
Takı ccedileĢitlerinden tepelikler genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir Tepeliklerde saccedillara uzanan zincirler uumlzerinde guumlmuumlĢ para ve pullar
sarkmıĢ uumlzeri ise telkacircri granuumll kazıma kabartma gibi maden suumlsleme teknikleri
uygulanarak bitkisel bezemelerle suumlslenmiĢtir Dairesel formun uumlzerindeki motiflerin tekrarı
dikkati ccedilekmektedir
Tepeliklerin merkezinde bazen renkli bir taĢ bazen de suumlsleme teknikleriyle motifler
yer almaktadır Dairenin etrafında ise zincirlere tutturulmuĢ değiĢik penez ve boncuklar
bulunmaktadır Tepeliklerdeki merkez takıyı takan aĢiret ve topluluğu temsil etmekte
etrafında sarkan zincirler penezler boncuklar ise takan kiĢiyi nazardan korumak amacıyla
kullanılmakta ayrıca bolluk ve bereketi simgelemektedir
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
12
Resim 25 Tepelik uumlstten goumlruumlnuumlĢuumlResim 26 Tepelik
Resim 27Pullu tepelik Resim 28 TelkacircriguumlmuumlĢ tepelik
Resim 29 GuumlmuumlĢ tepelik (18 19 yy)Resim 210 GuumlmuumlĢ tepelik
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
13
Resim 211 GuumlmuumlĢ tepelik Resim 212 Tepelik ve alınlık
212 Fes
Bir ccedileĢit baĢlıktır Koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile
yapılan el dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır Tepesi renkli boncuklarla dairesel olarak
suumlslenir
Resim 213 Fes Resim 214 Terlik
Resim 215 Papak Resim 216 Fes ve alınlık
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
14
Resim 217 Oya ve yazma ile suumlslenmiĢ fesResim 218 Boncuklarla suumlsluuml fes
Resim 219 Pullu fesResim 220 Pullu ve oyalı fes
Fes Suumlsuuml
Anadolursquonun ccedileĢitli boumllgelerinde baĢ suumlslemelerinde fesin oumln kısmından yanlara doğru
takılarak kullanılan bir takı tuumlruumlduumlr Uumlccedilgen daire ve değiĢik motiflerin zincir ve penezlerle
suumlslenmesinden oluĢan fes suumlsuuml kullanılan malzeme ve suumlsleme teknikleri bakımından
farklılık goumlstermektedir
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
15
Resim 221 Boncuklu fes suumlsuuml Resim 222 Fes suumlsuuml
Alınlık
BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılardır Alınlık fesin alt kenarına tutturularak kullanıldığı
gibi bazı youmlrelerde ccedilene altından geccedilirilerek alnın her iki yanından fese tutturularak da
kullanılmaktadır Takının bu Ģekildeki kullanılıĢ biccedilimine bu youmlrelerde ccedilenelik veya
sakalduluk denir
Resim 223 AlınlıkResim 224 Alınlık ve yanaklık
Resim 225 Gelin baĢı (Bursa-Keles)
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
16
Resim 226 Tepelik ve sakaldulukluResim 227 Mercan taĢlı taccedil
Yanak Doumlven
Fesin yanlarında yanaklara sarkıtılarak kullanılan dairesel uumlccedilgen ve sembolik
Ģekillerde zincir penez ve boncuklarla suumlsluuml takılardır Bu takıyı takan kiĢi yuumlruumlduumlkccedile takıda
bulunan zincir ve penezlerin yanak uumlzerinde hareket etmesinden dolayı ldquoyanak doumlvenrdquo adı
verilmiĢtir Ayrıca yanak doumlvene takının zuumlluumlflerin uumlzerine takılmasından dolayı ldquozuumlluumlf
bastırdquo da denildiği belirtilmektedir
Resim 228 Yanak doumlven Resim 229 Yanak doumlvenli b
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
17
213 BaĢOumlrtuumlsuuml(Al BazıGrep Gelin Alı)
Kırmızı pamuklu kumaĢtan yapılır Kare formludur Beyaz metal pullar boru boncuk
ve puumlskuumlller ile suumlslenir Tepeliğin uumlstuumlne oumlrtuumllen albazıyı genccedil kızlar guumlnluumlk yaĢamda
gelinler ise oumlzel guumlnlerde kullanmaktadır
Resim 230 Al bazı (grep-gelin alı)
214 Tarak
Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların baĢ
suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
Resim 231 Taraklı altın taccedilResim 232 Taraklı taccedil
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
18
Resim 233 Saccedil iğneleri Resim 234 Saccedil iğneleri (18 yy)
22 Ayağa Giyilenler
221 Nalın Takunya
Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliktir Gelin
hamamında kullanılan nalınlar oldukccedila bezemelidir Ağaccedil uumlzeri sedef kakma telkacircri
iĢlemeli kadife kumaĢ kaplama olmak uumlzere ccedileĢitli tekniklerle hazırlanmıĢ tuumlrleri mevcuttur
Resim 235 Kadife nalın Resim 236 Nalın
222 Ayakkabı
Ayakkabıların da her doumlnemde boumllgeye goumlre değiĢen ccedileĢitleri vardır Bunlar boumllgelere
goumlre tuumlrluuml adlar alır (yemeni pabuccedil ccedilizme galoĢ kundura iccedili ayakkabı dıĢı terlik Ģeklinde
terlik kısmı ccedilıkarıldığında evde giyilen ayakkabı mest lastik gibi)
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
19
Resim 237 Puumlskuumllluuml yemeni Resim 238 Yemeni
Resim 239 Kenarı ip ile suumlslenmiĢyemeniResim 240 Kulaklı yemeni
Resim 241 ĠĢlemeli ccedilarık Resim 242 Ccedilarık
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
20
Resim 243 Tek renk galoĢ potin Resim 244 GaloĢ potin
223 Ccedilizme
Askerlikte savaĢa veya ava giderken erkeklerin giydikleri konccedillu ayakkabılardır
Resim 245 CcedilizmeResim 246 Uzun ccedilizme
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
21
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel takıları
araĢtırarak resim vb dokuumlman toplayınız
Oumlzenli ccedilalıĢınız
Ayağa giyilen geleneksel aksesuarları
araĢtırarak dokuumlman toplayınız
Yeterli araĢtırma yapınız
Youmlrenizde kullanılan halk oyunları
kıyafetlerini araĢtırarak bu kıyafetlerde
kullanılan baĢ ve yak aksesuarlarını
resimleyiniz
AraĢtırmanızı resim yazı vb dokuumlmanla
destekleyiniz
Topladığınız dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
22
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( ) Yuumlzyıllar oumltesinden guumlnuumlmuumlze kadar kuumlltuumlr hazinemizin bir kolu hacircline gelmiĢ
olan kadın baĢlıkları Anadolursquonun her boumllgesinde ortak bir gelenek olarak
kullanılmıĢtır
2 ( ) Kıyafetlerin ayrılmaz bir parccedilası olan baĢlıklar Anadolursquodaki youmlrelerin her birinde
boumllgesel ve yerel oumlzellikler taĢımaktadır
3 ( ) Suumlrekli değiĢen hayat Ģartları ve moda akımı kadın giyimini ccedileĢitli youmlnlerden
etkilemiĢ baĢlıklar ve baĢ takıları Ģehirlerde hızlı bir Ģekilde koumlylerde ise yavaĢ yavaĢ
kaybolmaya baĢlamıĢtır
4 ( ) Yanak doumlven hafif ccedilukur ve dairesel olup fesin uumlzerine yerleĢtirilerek kullanılan
takı ccedileĢididir
5 ( ) Alınlık koumlkboyası ile kırmızı bordo veya siyah renkte boyanan yuumln ile yapılan el
dokuması veya ccediluha kumaĢla kaplanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
23
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
Geleneksek takıları oumlğreneceksiniz
Geleneksel takıları elektronik ortam ve ansiklopedilerden araĢtırınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel takıları araĢtırınız
Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
3 TAKILAR
GeccedilmiĢi guumlnuumlmuumlze taĢıyan el sanatlarımız sosyal kuumlltuumlrel ve ekonomik yaĢam
biccedilimimizi yansıtan en kalıcı ve en anlamlı belgeler arasında yer alır Guumlnuumlmuumlze kadar gelen
ve buguumln muumlzelerde sergilenen depolarda korunan oldukccedila zengin bir maddi kuumlltuumlr mirasına
sahibiz Bu mirasın eserlerinden olan takılar Tuumlrk suumlsleme ve el sanatları iccedilerisinde oumlnemli
bir yere sahiptir
Anadolu kuumlltuumlruumlnuumln diğer sanat dallarında olduğu gibi takılarda da zengin bir kaynak
olduğu inkacircr edilemez Ġlkel ya da geliĢmiĢ Ģekliyle takı insanlık tarihi kadar eski bir
suumlsleme unsurudur Takılar suumlslemenin dıĢında inanccedillara ve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
Yazılı kaynaklarda takıların ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda kesin bir bilgi
olmamakla birlikte ccedilok eski ccedilağlardan beri kullanıldığı ccedileĢitli buluntulardan anlaĢılmaktadır
MOuml 7 binin ilk yarısına tarihlenen ldquoCcedilayoumlnuuml ve Ccedilatalhoumlyuumlkrdquo buluntuları arasında ccedileĢitli
taĢlardan kemik ve hayvan diĢleriyle deniz ve yumuĢakccedilaların kabuklarından yapılmıĢ
gerdanlıklar ile hayvan kuĢ ccediliccedilek gibi ccedileĢitli biccedilimler verilmiĢ takılar oldukccedila kalabalık bir
grup oluĢturmaktadır MOuml 3 binin yarısı ve ilk Tunccedil Ccedilağında Anadolursquoda ccedilok zengin
takıların varlığı Troya ve Alaca mezarlarında bulunmuĢ oumlrneklerle de kanıtlanmaktadır Altın
ve guumlmuumlĢ kuumlpeler saccedil suumlsleri gerdanlıklar bilezikler baĢları suumlsluuml iğneler levha uumlzerine
kabartma oyma kesme telden oumlrguuml ve burma som altından doumlkuumlm tekniği ile değerli
madenlerin iĢlenmesi takı yapımında yuumlksek bir duumlzeye eriĢildiğini goumlstermektedir
Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe Tuumlrklerin
Orta Asyarsquodan getirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık oluyoruz Osmanlı Doumlnemirsquonin
baĢlamasıyla da hem Ġslamrsquoın etkileri hissediliyor hem de gizemli Osmanlı kadınının ortaya
ccedilıkıĢı goumlruumlluumlyor Osmanlı kadını zenginliğini toplum iccedilindeki konumunu saccedillarının uccedillarına
taktığı altın takılarla belli eder peccedilesinin altında birbirinden guumlzel takılar gizlerdi Bazı
padiĢahların huumlkuumlmdarlıkları zamanında kadınların taktıkları fermanlara sınırlamalar
getirmiĢ olmaları Osmanlı kadınının takıya ne kadar yoğun bir ilgi goumlsterdiğinin kanıtıdır
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash3
AMACcedil
ARAġTIRMA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
24
Osmanlı geleneğinde kuyumculuk padiĢahlar tarafından sevilmiĢ ve desteklenmiĢ bir
sanat dalı olarak dikkat ccedileker Tuumlm sanat dallarının zirveye ulaĢtığı 16 yuumlzyılda gerek
takılarda gerekse muumlcevher eĢyalarında baĢyapıtların uumlretildiği goumlruumlluumlr Oumlzellikle Kanuni
Sultan Suumlleymanrsquoın saltanatının ilk doumlneminde padiĢahın hem kendi goumlruumlnuumlmuumlyle hem de
ccedilevresiyle ilgili benzersiz ihtiĢam arzusuna muumlcevhere buumlyuumlk oumlnem verilmesini ve
muumlcevher eĢyaların Osmanlı geleneğine yerleĢmesini sağlamıĢ bunda Kanuni Sultan
Suumlleymanrsquoın genccedilliğinde kuyumculuk eğitimi almıĢ olmasının yanı sıra uumlnluuml sadrazam
Ġbrahim PaĢarsquonın sanatsal beğenisinin etkisi olmuĢtur ĠhtiĢamdan hoĢlanan Kanuni Sultan
Suumlleyman iccedilin 1532 yılında Venedikli kuyumcu Caorlini ailesi tarafından değerli taĢlarla
bezeli taccedil biccediliminde bir miğfer hazırlandığı bilinmektedir Osmanlı sarayındaki muumlcevher
kullanımı Fatih Sultan Mehmetrsquoin Ġstanbulrsquou fethinden sonra artmıĢtır
Osmanlı muumlcevherinin ccedileĢitlenmesi kadar biccedilimlenmesi de her Ģeyden oumlnce sarayın
yaĢam tarzı ve beğenisiyle devletin durumuyla paraleldir PadiĢahın yuumlceliğini vurgulamak
amacıyla hazırlanan tasarımlarda yer yer ccedilok iri ccedilok goumlsteriĢli elmas zuumlmruumlt yakut ya da
inciler kullanılmasına rağmen tasarımcı belli bir duruluk ritmini yakalayabilmiĢ parlak
taĢlarla değerli madenleri Osmanlı beğenisinde buumltuumlnleĢtirmiĢtir Osmanlı muumlcevheri saray
beğenisi ve gereksinimleri temel alınarak tasarlanmıĢ bunun yanı sıra siyasal ve kuumlltuumlrel
iliĢkilerin sonucunda ortaya ccedilıkan yeni eğilimlerde benimsenmiĢtir Oumlzellikle batı etkilerinin
kendini goumlstermeye baĢladığı 18 yydan itibaren abartılı irilikte takıların ccediloğaldığı goumlruumlluumlr
Osmanlı doumlnemi kuyumcu atoumllyeleri Ġstanbul dıĢında Trabzon Samsun Sivas Van
Erzincan Erzurum GuumlmuumlĢhane Bitlis Diyarbakır Mardin Midyat ġam Halep Kıbrıs ve
Rumeli Prizzende de bulunmuĢtur Bu kentlerde yetiĢip ustalaĢan kuyumcular saray iccedilin
ccedilalıĢmak uumlzere baĢkente getirilmiĢlerdir Saray iccedilin ccedilalıĢan kuyumcu ustaları yurtdıĢına
hediye olarak gidecek takı ve eĢyaları da hazırlamıĢlardır Aynı Ģekilde oumlzellikle son
devrinde Osmanlı sarayında Avrupa dan da saraya hediye olarak goumlnderilmiĢ veya
ısmarlama olarak yaptırılmıĢ takıları kullanmak moda olmuĢtur
Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan kadın suumls eĢyaları aksesuarların buumlyuumlk bir
boumlluumlmuumlnuuml oluĢturmaktadır Kolye kelimesi her ne kadar boyun takılarının tuumlmuumlne verilen
isim olarak algılanmaktaysa da gerccedilekte bu takı grubunun sadece bir ccedileĢidini
belirlemektedir Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk
kıstı veya boğmak ccedilok oumlgeli olanlarada gerdanlık denilmektedir Youmlrede tespit edilen
kolyelerin ccediloğunluğu kıstı Ģeklindedir GuumlmuumlĢten uumlretilmiĢ bu kolyelerin genel oumlzelliği
uccedillarında değiĢik Ģekillerde ve boylarda zincirli veya zincirsiz para ve pullar (penez) sarkan
aynı formda plakaların yan yana sıralanmasından oluĢmasıdır
Bunların dıĢındaki kolyelerde de değiĢik formdaki plakalar bazen bu plakaları
birbirine bağlayan guumlmuumlĢ metal boncuklar halkalara tutturulmuĢ toplar penezler veya
mercanlar kolyelere oldukccedila zengin bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
31 Kolye
Gerdanlık boyunda kullanılır Boncuktan el ile dizilir uccedilları mercan boncuklu olup
aralarda goumlk boncuklar kullanılır Gelin iccedilin paralı gerdanlık boncuklar goumlk boncuk mercan
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
25
boncuk sedef boncuk arasına guumlmuumlĢ para altın para dizilerek (En az 5 değiĢik para
dizilmelidir) yapılır mutlaka duumlğuumlnde ve sonra takılır
Buguumln geliĢmiĢ teknolojiye rağmen antik ccedilağlardaki kadar gerccedilek sanat uumlruumlnuuml olan
takılara rastlanmaktadır GeliĢen teknoloji ve değiĢen toplumsal yaĢam biccedilimi giyim kuĢamı
da etkilemekte dolayısıyla kuumlltuumlrel değerlerimizin bazıları muumlzelerde ve sandıklarda
muhafaza edilmekte bazıları ise yok olmaktadır
Yok olmaya yuumlz tutmuĢ geleneksel kuumlltuumlr değerlerimizi yaĢatmak gelecek kuĢaklara
tanıtmak gerekmektedir Oumlzellikle folklor kıyafetlerinin suumlslemelerinde kullanılan takıların
yozlaĢtırılmadan youmlre oumlzelliğine uygun olarak yapılması ilgililer tarafından sağlanmalıdır
Resim 31 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı kolye ucu Resim 32 GuumlmuumlĢ kolye ve kemer
Resim 33 Gaziantep yuumlz goumlruumlmluumlğuuml gerdanlık Resim 34 Gerdanlık
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
26
Resim 35 Gıdıklık Resim 36 Gıdıklık (Bursa-Keles)
Resim 37 Boyunluk
Resim 38 Gerdanlık Resim 39 TaĢlı gerdanlık
Modernize ccedilalıĢmalar
Eski uumlruumlnlerden esinlenerek modernize edilmiĢ uumlruumlnlerdir
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
27
Resim 310 Boyunluk Resim 311 Boyunluk formunda kolye
Resim 312 Gerdanlık ve kuumlpe Resim 313 Gerdanlık
Resim 314 Gerdanlık (Bursa-Keles) Resim 315 Kolye
32 Hamaylı
Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olduğu kacircğıtları muhafaza eden bu takıların silindir
biccedilimli telkacircri olanlarının yanında ccedilok ince sigara tabakası veya uumlccedilgen muska Ģeklinde
olanları da vardır Boyuna takılan bu takı koltuk altından bele doğru sarkar
Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde olan
hamaylılara Osmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır Ġnsanların nazardan buumlyuumlden ve diğer
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
28
koumltuumlluumlklerden korunmak iccedilin kullandıkları iccedili boĢ olan hamaylılarda Ģekil ne olursa olsun bir
tarafından muhafaza iccedilin iccediline konulan kap bulunmaktadır Hamaylıların uccedillarında mutlaka
zincirli veya zincirsiz halkalarla tutturulmuĢ pullar mercanlar veya paralar yer almaktadır
Yuumlzeyleri ise oumlzelliğine goumlre maden suumlsleme teknikleri kullanılmıĢ veya mercan akik gibi
taĢlarla suumlslenmiĢtir Geometrik bitkisel bezemeler yoğunluktadır
Resim 316 Hamaylı Resim 317 Ayyıldızlı hamaylı
Resim 318 Muska kabı
33 Bilezik
Kadınların suumls eĢyası olarak en ccedilok oumlnem verdiği takılardan bilezik genellikle geniĢ
bileği saran accedilılıp kilitle kapanabilen Ģekillerde olup kilitlenecek boumlluumlmde değerli taĢların
monte edildiği bitkisel motifler yer almaktadır Ayrıca uumlzeri telkacircri ve granuumll tekniği de
suumlslenmiĢ kabartma motifleri de bileziklere ihtiĢamlı bir goumlruumlnuumlm vermektedir Divanhane
ccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
29
Resim 319 Ccediliccedilek motifli bilezik Resim 320 Bilezik (19 yy )
Resim 321 Bilezik
34 Yuumlzuumlk
Kadın ve erkeklerin suumlslenmek iccedilin taktıkları takılardır Evli niĢanlı bekacircrların
taktıkları yuumlzuumlkler birbirinden farklıdır Osmanlıda erkeklerin ok atmakta kullandıkları zehir
ve muumlhuumlr yuumlzuumlklerin yanı sıra genellikle tek taĢlı suumls yuumlzuumlklere de rastlanır Kadınlarda ise
muumlhuumlr yuumlzuumlklerden baĢka iri ve tek bir değerli taĢın ccediloğunlukla da elmasın kullanıldığı
tektaĢ yuumlzuumlkler ortadaki taĢın ccedilevresine bir ccediliccedilek motifi oluĢturacak biccedilimde dizilen
taĢlardan oluĢan guumll yuumlzuumlkler guumlmuumlĢ ya da altın yuvarlakccedila ccedilivi baĢı ve benzeri hafif
bombeli yuumlzeyin uumlzerine ortaya en irisi olmak uumlzere aralıksız mıhlanmıĢ elmaslardan oluĢan
divanhane ccedilivisi motifinden esinlenerek adlandırılmıĢ olan divanhane ccedilivisi ile mekik biccedilimli
yuumlzuumlkler Osmanlı yuumlzuumlk tiplerini oluĢturur
Resim 322 GuumlmuumlĢ ve altın Resim323 Zuumlmruumlt taĢlı yuumlzuumlkResim 324Zingir (16yy)
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
30
35 Kuumlpe
Kadınların suumlslenmek iccedilin kulaklarına taktıkları takılardır Kulak askısı olarak da
tanımlanmaktadır
1620rsquolerde Anadolursquoda kadınlar altın ve guumlmuumlĢ takılara sahipti Altın kuumlpe salkım
altın kuumlpe altın saccedil bağı altın bilezik altın yuumlzuumlk guumlmuumlĢluuml tarak incili zuumlluumlfluumlk altın kol
bağı gibi muumlcevherler kullanmıĢlardır
Kuumlpeler biccedilim olarak fazla ccedileĢitlilik goumlstermez Genellikle askılı olan kuumlpelerde
telkacircri ve granuumll tekniği yoğun olarak kullanılmıĢ Bazen renkli taĢlar bazen de taĢ
goumlruumlnuumlmuumlnde tanecikler ile suumlslenmiĢtir Kuumlpelerin bazıları hilal biccedilimde levhaların
bombeleĢtirilmesi sonucu meydana getirilmiĢtir Uccedillarında oumlzelliğine goumlre Ģekilli toplar ve
pullar da sarkmaktadır
Bir kadın takısı olan kuumlpenin az da olsa erkekler tarafından da kullanıldığı
goumlruumllmuumlĢtuumlr Kadın boynunun guumlzelliğini vurgulamak uumlzere tasarlanan damla biccedilimli
incilerden ya da zuumlmruumlt yakut elmas gibi taĢlardan oluĢan sallantılı kuumlpeler Osmanlı takı
geleneğinde oumlnemli yer tutar Ccedilift sallantılı kuumlpeler ldquo pay-ı ccedilift ldquo uumlccedil sallantılı kuumlpeler ise
ldquouumlccedilayaklırdquo olarak tanımlanır Ortası elmaslı veya mineli ccedilevresi accedilılmıĢ bir ccediliccedileğin taccedil
yapraklarını andıran fasulye biccedilimi dolgun bir oval olarak kesilmiĢ veya doğal damla biccedilimli
inci firuze yakut veya zuumlmruumlt sallantılı kuumlpeler bu takı tuumlruumlnuumln goumlsteriĢli oumlrneklerindendir
Ccediloğunlukla kuumlccediluumlk ve yalın olan inci sallantılı kuumlpeler ise oumlzellikle sıradan saray kadınları ve
halk tarafından ccedilok kullanılmıĢtır
Resim 325 Zuumlmruumlt ve elmas taĢlı Resim 326 Elmaslı zuumlmruumlt kuumlpe (18Yy)
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
31
Resim 327 GuumlmuumlĢ kuumlpe
36 Hızma
Buruna takılır Hızmanın sarkan Ģekline hizemdenilir
Resim 328 Hızma (Van)
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
32
UYGULAMA FAALĠYETĠ AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
BaĢa takılan geleneksel Tuumlrk takıları
araĢtırarak resim yazı vb dokuumlman
toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman
harcayınız
Ayağa giyilen geleneksel Tuumlrk
aksesuarlarını araĢtırarak resim vb
dokuumlman toplayınız
Elektronik ortam ansiklopedi vb
yeterli kaynak kullanınız
Youmlrenizde kullanılan geleneksel
ayak ve baĢ aksesuarlarını
ccedilevrenizdeki insanlardan ve
muumlzelerden araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı dokuumlmanlarla
destekleyiniz
Edindiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
33
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar suumlslemenin dıĢında helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipve geleneklere bağlı kalarak
hazırlanmakta aynı zamanda hiyerarĢik duumlzende de farklı oumlzellikler goumlstermektedir
2 Takıların her birinde eski uygarlıkların koumlkluuml takı gelenekleriyle goumlccedilebe
Tuumlrklerin helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgetirdikleri geleneklerin kaynaĢmasına tanık
oluyoruz
3 Genellikle tek oumlgeli boyun takılarına kolye boyunu saran takılara boyunluk kıstı veya
boğmak ccedilok oumlgeli olanlara da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipdenilmektedir
4 Boyuna ccedilapraz veya normal olarak takılan uumlccedilgen veya silindir biccediliminde
olan helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipOsmanlıda sıkccedila rastlanmaktadır
5 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipccedilivisi biccedilimi bilezik ve gerdanlıkta da uygulanmıĢtır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
34
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
Giysi uumlzerine takılan geleneksel aksesuarları oumlğreneceksiniz
Giysi uumlzerine takılan geleneksel kemerleri araĢtırınız
Muumlzeleri gezerek youmlrenizde kullanılan kemer ve keseleri araĢtırınız
Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaĢlarınızla paylaĢınız
4 GĠYSĠ UumlZERĠNE TAKILANLAR
41 Kemer
Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya altından uumlretilmiĢ olup kadınların
genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları takılardır
Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur Ancak suumlslemenin bazı kemerlerin
tokalarında yoğunlaĢtığı bu nedenle bazı tokaların kuĢaklara tutturularak da kullanıldığı
goumlruumllmektedir Kemer tokayla buumltuumlnleĢmesine rağmen diğer accedilıdan ele alındığında
kemerleri ayrı tokaları ayrı değerlendirmek yerinde olur Birbirine geccedilirmeli plakalardan
oluĢan kemerlerde genellikle telkacircri ve kabartma tekniği uygulanmıĢtır Ġki veya uumlccedil parccediladan
oluĢan takılar karĢılıklı tutturularak buumltuumlnleĢtirilmektedir
Kemer tokaları ise genellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln veya geccedilmeli olarak
eĢit iki parccedila hacirclindedir Yuvarlak elips badem veya daha değiĢik Ģekillerde olup uumlzerleri
telkacircri granuumll kabartma teknikleri uygulanmıĢ ve ccedileĢitli taĢlarla da suumlslenmiĢtir Kemer ve
kemer tokalarında bitkisel bezemeler yoğunluktadır Ayrıca bazı tokaların uccedillarından
zincirlerle tutturulmuĢ sarkan pullar da takılara farklı bir goumlruumlnuumlm kazandırmaktadır
Resim 41 Trabzon iĢi guumlmuumlĢ kemer Resim 42 FiĢekli telkacircri guumlmuumlĢ kemer
OumlĞRENME FAALĠYETĠndash4
AMACcedil
ARAġTIRMA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
35
Resim 43 Sivas merkez guumlmuumlĢ kemerResim 44 Altın kemer ve tokası
Resim 45 Altın kemer Resim 46 Kemer
Resim 47 Tokası telkacircri ile suumlslenmiĢ kemerResim48 TaĢlı kemer
Resim 49 Kemer tokasıResim 410 Telkacircrikemer tokası
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
36
Resim 411 TaĢlı guumlmuumlĢ kemer tokası Resim 412 Ġstanbul guumlmuumlĢ kemer tokası
Resim 413 Beze dikilmiĢ kemer tokası Resim 414 GuumlmuumlĢ kemer tokası
42 Koumlstekli Saat
Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan bir
saat tuumlruumlduumlr Koumlstekli denmesinin sebebi koumlstek denilen bir kılıfa konulmasıdır Genel
anlamıyla kurularak ccedilalıĢan mekanik bir saat tuumlruumlduumlr
Resim 415 Koumlstekli saat
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
37
43 BroĢ
Osmanlı takılarından broĢlarda ay ve yıldız lale guumll kabak ccediliccedileği menekĢe ccediliccedilek
buketleri dallar kuĢ kelebek arı gibi doğa motifleri sıkccedila goumlruumllen motiflerdir Pantantif ve
goumlğuumls suumlsuuml de denilen broĢlar genellikle duumlĢuumlk ayar altın uumlzerine elmaslar oturtulmuĢ takıyı
oluĢturan formlarda ise figuumlratif bitkisel ve sembolik motifler natuumlralist bir yaklaĢım hacirckim
olmuĢtur Ccediloğunluğu guumlmuumlĢ olan diğer takılara oranla bu takılar saray takılarını daha ccedilok
andırmaktadır
Resim 416 Ccediliccedilekli dal Resim 417 KuĢlu broĢ (19 yy)Resim 418 Kabak ccediliccedileği (19 yy)
44 Kese
Keseler iccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım malzemesi dokuma
Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılırlar Tuumltuumln kesesi ağızlık keseleri muumlhuumlr keseleri
para keseleri hamam ve yuumlz keseleri tarak ve kaĢık keseleri duvar suumlsuuml keseleri taraklık
gibi ccedileĢitleri vardır
Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da bitkisel motiflere rastlanır Kullanılan renkler genellikle sarı siyah
yeĢil kırmızı bej krem kahve ve turuncu olup beyaz renge ccedilok nadir rastlanır
Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle oumlruumlluumlr
Ġğne oyası keseler oumlzellikle damat iccedilin hazırlanır Hediyelik keseler kadife veya atlas kumaĢ
uumlzerine iĢlemeli kenarları oyalı olanların yanında tığ oumlrguumlluuml ver boncuklu olanları da vardır
Keseler uumlzerinde nazar sevgi uzun oumlmuumlr bereket helal kazanccedil dileğini ifade eden motiflere
rastlamak muumlmkuumlnduumlr Bu motifler goumlz ccediliccedilek buketleri hayat ağacı ibrik ve benzerleridir
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
38
Resim 419 Tuumltuumln kesesi Resim 420 Damat kesesi
Resim 421 Muumlhuumlr para saat kesesi Resim 422 Ġğne oyalı para saat muumlhuumlr kesesi
Resim 423 Tığ iĢi para kesesi Resim 424 Oyalı para kesesi
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
39
Resim 425 Tığ ĠĢi puumlskuumllluuml saat kesesi Resim 426 Tığ iĢi saat kesesi
Resim 427 DivaniiĢi oyalı tespih kesesi Resim 428 Hediyelik kadife kese
Resim 429 Boncuk iĢi para kesesi Resim 430 Taraklık
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
40
UYGULAMA FAALĠYETĠ
AĢağıda araĢtırma iĢlemini yapınız
ĠĢlem Basamakları Oumlneriler
Giysi uumlzerine kullanılan geleneksek
aksesuarları araĢtırınız Resim vb
dokuumlman toplayınız
AraĢtırma iccedilin yeterli zaman ayırınız
Muumlzeleri dolaĢarak youmlrenizde kullanılan
kemer keseleri araĢtırınız
AraĢtırmalarınızı resim yazı vb
dokuumlmanla destekleyiniz
Elde ettiğiniz dokuumlmanlarla dosya
hazırlayınız
Zamanı iyi kullanınız
UYGULAMA FAALĠYETĠ
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
41
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru soumlzcuumlkleri yazınız
1 Takılar arasında yer alan kemerler guumlmuumlĢ veya helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipuumlretilmiĢ olup
kadınların genellikle bindallı kaftan uumlccediletek gibi kıyafetlerinin uumlzerine de kullandıkları
takılardır
2 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipgenellikle kemerlerin birleĢtiği noktada buumltuumln
veya geccedilmeli olarak eĢit iki parccedila hacirclindedir
3 Ccediloğunluğu helliphelliphelliphelliphelliphelliphellipolan diğer takılara oranla broĢlar saray takılarını daha
ccedilok andırmaktadır
4 helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipiccedilinde taĢıdıkları malzeme kullanılıĢ alanları yapım
malzemesi dokuma Ģekillerine goumlre değiĢik amaccedillarla kullanılır
5 Boncukla oumlruumllmuumlĢ keselerde insan Ģekilleri tığ ve beĢ ĢiĢle oumlruumllmuumlĢ keselerde hayvan
Ģekilleri ve sıklıkla da helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliprastlanır
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise moduumll değerlendirmeye geccediliniz
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDĠRME
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
42
MODUumlL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cuumlmlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere cuumlmlelerde verilen
bilgiler doğru ise D yanlıĢ ise Y yazınız
1 ( )Yanaklık kulak askısı olarak tanımlanmaktadır
2 ( )Takı ccedileĢitlerinden gerdanlıklar genellikle dairesel formda olup ccedilapları 8 ile 16 cm
arasında değiĢmektedir
3 ( )BaĢ suumlslemelerinde kadınların alınlarına taktıkları ccedileĢitli metal inci boncuk ve
taĢlarla suumlsluuml zincir Ģeklinde takılara alınlık denir
4 ( )Kolye ve gerdanlık denilen boyuna takılan takılar kadın suumls eĢyalarının tamamını
oluĢturmaktadır
5 ( )Kemer toka ile buumltuumlnleĢen bir suumlsleme unsurudur
6 ( )Uumlzerinde ayet ya da duaların yazılı olan kacircğıtları muhafaza eden takıların hamaylı
denir
7 ( )Ağaccedil hammaddeden ıslak zemin uumlzerinde yuumlruumlmek iccedilin yapılmıĢ terliğe yemeni
denir
8 ( )Saat muumlhuumlr tuumltuumln ve para keseleri takım hacirclinde iğne oyasından ipek iplikle
oumlruumlluumlr
9 ( )Koumlstekli saat bir zincir vasıtasıyla elbisenin herhangi bir yerine takılarak kullanılan
bir saat tuumlruumlduumlr
10 ( )Saccedilı taramak saccedila Ģekil vermek iccedilin kullanılan rdquotarakrdquo aynı zamanda kadınların
baĢ suumlslemelerinde saccedilı tutturarak kullandıkları bir takı ccedileĢididir
DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize baĢvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDĠRME
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
43
CEVAP ANAHTARLARI
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-1rsquoĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 YanlıĢ
4 Doğru
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-2rsquoNĠN CEVAP ANAHTARI
1 Doğru
2 Doğru
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 YanlıĢ
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 inanccedillara
2 Orta
Asyarsquodan
3 gerdanlık
4 hamaylılara
5 divanhane
OumlĞRENME FAALĠYETĠ-4 CEVAP ANAHTARI
1 altından
2 kemer
tokaları
3 guumlmuumlĢ
4 keseler
5 bitkisel
motiflere
CEVAP ANAHTARLARI
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
44
MODUumlL DEĞERLENDĠRMENĠNCEVAP ANAHTARI
1 YanlıĢ
2 YanlıĢ
3 Doğru
4 YanlıĢ
5 Doğru
6 Doğru
7 YanlıĢ
8 Doğru
9 Doğru
10 Doğru
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA
45
KAYNAKCcedilA El Dokumacılığı Temel Ders Kitabı MillicircEğitim Basımevi Ġstanbul 1982
DEMĠR SOumlNMEZ Tuna El Dokumacılığı ve Ccedilarpana Dokuma
Ankara1995
ESENTEPELĠ MustafaTuumlrk Motifler NakıĢ Tekniği
KAYNAKCcedilA