elaborat procjene uticaja remedijacije tla …

Projekat "Upravljanje industrijskim otpadom i iš enje"

Projektna aktivnost: Izrada elaborata procjene uticaja na životnu sredinu i ažuriranje Izvještaja procjene uticaja na životnu sredinu i društvo kontaminiranog zemljišta i opasnog grita

Brodogradilišta "Bijela"

Referentni broj #: MNE-IWMCP-8428-CQ-CS-16-1.3.6.2

Avgust 2016

Projekt provodi AMBIENTE S.C. (Italija) u zajedni kom poduhvatu sa firmom DBA Progetti S.p.A. (Italija),

MEDIX Ltd. (Crna Gora) i Smart Environmental Solutions (SES) (Crna Gora)

ELABORAT PROCJENE UTICAJA REMEDIJACIJE TLA BRODOGRADILIŠTA BIJELA NA ŽIVOTNU SREDINU

ELABORAT PROCJENE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU

Izrada elaborata procjene uticaja na životnu sredinu i ažuriranje Izvjestaja procjene uticaja na životnu sredinu i društvo kontaminiranog zemljišta i otpadnog grita brodogradilišta "Bijela" REFERENCE NO.#: MNE-IWMCP-8428-CQ-CS-16-1.3.6.2 LOAN NO. 8428-0 ME

2

Dokument: Kontrolni list

Klijent (Nosilac projekta): Vlada Crne Gore - Agencija za zaštitu životne sredine (EPA)

Naslov izvještaja (naziv dokumenta): Elaborat procjene uticaja "Remedijacija tla lokacije brodogradilišta Bijela" na životnu sredinu

Projekat : "Upravljanje industrijskim otpadom i iš enje"

Projektna aktivnost: Izrada elaborata procjene uticaja na životnu sredinu i ažuriranje Izvjestaja procjene uticaja na životnu sredinu i društvo kontaminiranog zemljišta i otpadnog grita brodogradilišta "Bijela"

Refererentni broj #: MNE-IWMCP-8428-CQ-CS-16-1.3.6.2

Konsultant: AMBIENTE S.C.

Via Frassina, 21 – 5

4033 Carrara (MS) - Italy

DBA Progetti S.p.A.

MEDIX Ltd.

Smart Environmental Solutions (SES)

Pripremili Kontrola kvaliteta Odobreno

Prof. dr Petar Živkovi , dipl. ing tehn.

Mr Dragan Radonji , dipl. ing tehn.

Prof. dr Refik Zejnilovi , dipl. hem.

Ana Mišurovi , dipl. hem.

Mr Snežana Vuksanovi , dipl. biolog

Ivana Rai evi , specijalista zaštite živ. sredine

Milan Maraš, specijalista hem. tehnologije -

saradnik na projektu

Mr. Franco ROCCHI

Lider tima

Projekt menadžer (EPA)

Almina Bu an

Ms. Cristina LAZARO

Projekt menadžer

Mr. Nicola BERTOLINI

Direktor ugovora



3

S A D R Ž A J Rješenje o registraciji Ovlaš enje za projektovanje 1. OPŠTE INFORMACIJE 5 Rješenje o formiranju multidisciplinarnog tima 7 2. OPIS LOKACIJE 8

2.1. Plan katastarskih parcela za izvo enje projekta 8 2.2. Potrebna površina zemljišta 8 2.3. Pejzažne karakteristike 13 2.4. Seizmi ke karakteristike 13 2.5. Flora i fauna 14 2.6. Klimatske karakteristike podru ja 15 2.7. Naseljenost i koncentracija stanovništva 16 2.8. Zašti eni objekti i kulturno-istorijska dobra 16 2.9. Postoje i privredni, stambeni i objekti infrastrukture 16

3. KARAKSTERSTIKE PROJEKTA 17 3.1. Polazne osnove i preduslovi 25

3.1.1. Polazne osnove 25 3.1.2. Preduslovi 25

3.2. Opis radova 26 3.2.1. Pripremni radovi 26 3.2.2. Rušenje objekata i dislokacija objekata iz zone iskopa i neposrednog okruženja

27

3.2.3. Bazen za isušivanje i sabirni bazen za vodu 29 3.3. Prosijavanje i prepakivanje starog grita u vre ama 29 3.4. Konstrukcije koje sprje avaju izliv zaga ene vode u more 30 3.5 Iskop 33

3.5.1. Postupak iskopa tla sa (kontaminiranim) šutom i drugim materijalom 34 3.5.2. Iskop i sijanje (suvog) grita u podru ju neure ene deponije 35 3.5.3. Iskop i sijanje (vlažnog) grita u podru ju neure ene deponije 35

3.6. Zatrpavanje zone iskopa (ispod nivoa podzemnih voda) 36 3.7. Zatrpavanje zone iskopa (iznad nivoa podzemnih voda) 37 3.8. Imobilizacija otpadnog grita 37 3.9. Privremeni depo i transport velikih vre a 38 3.10. Tretman/odlaganje otpada 38 3.11. Završni radovi na remedijaciji 39

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA 40 5. OPIS SEGMENATA ŽIVOTNE SREDINE 45

5.1. Stanovništvo (naseljenost i koncentracija) 45



4

5.2. Flora i fauna 45 5.3. Klima 45 5.4. Kvalitet vazduha 45 5.5. Kvalitet morske vode 46 5.6. Nepokretna kulturna dobra i zašti ena prirodna dobra 48 5.7. Ispitivanje „0” stanja koje je uradio Centar za ekotoksikološka ispitivanja 48

6. OPIS MOGU IH ZNA AJNIH UTICAJA 50 6.1. Uticaji na kvalitet vazduha 52

6.1.1. Procjena i prora un emisija prašine i gasova pri radu mehanizacije na izgradnji

53

6.2. Prora un emisijskih i imisijskih nivoa buke uzrokovani radom gra evinskih mašina

54

6.3. Uticaj na kvalitet voda 55 6.4. Uticaj na zemljište 56 6.5. Uticaj na lokalno stanovništvo 56 6.6. Uticaj na ekosisteme i geološku sredinu 57 6.7. Uticaj na namjenu i koriš enje površina 57 6.8. Uticaj na komunalnu infrastrukturu 57 6.9. Uticaj na zašti ena prirodna i kulturna dobra i njihovu okolinu 58 6.10. Uticaj na karakteristike pejzaža 58 6.11. Uticaji u slu aju akcidenta 58

7. OPIS MJERA ZA SPRJE AVANJE, SMANJENJE ILI OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA 59 8. PROGRAM PRA ENJA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU 67 9. REZIME INFORMACIJA 71 PODACI O EVENTUALNIM TEŠKO AMA 77 PRILOZI 78



5

1. OPŠTE INFORMACIJE o Uvod o Podaci o nosiocu projekta o Glavni podaci o projektu o Rješenje o imenovanju multidisciplinarnog tima o Izvod iz sudskog registra za preduze e o Dokaz o ispunjenju propisanih uslova



6

o Uvod Vlada Crne Gore dobila je kredit (kredit br. IBRD 8428) od Svjetske banke za potrebe realizacije projekta „Upravljanje industrijskim otpadom i iš enje“ (Projekat) koji se odnosi na remedijaciju terena pet odabranih deponija industrijskog otpada, kao i teku e uklanjanje industrijskog opasnog otpada. Razvojni cilj Projekta je smanjiti rizik od zaga enja prirodnih resursa Crne Gore, kao i rizik po javno zdravlje koji postoje zbog kontaminacije sa pet deponija industrijskog otpada. Vlada Crne Gore koristi dio kredita za konsultantske usluge - Izrada elaborata procjene uticaja na životnu sredinu i ažuriranje Izvjestaja procjene uticaja na životnu sredinu i društvo kontaminiranog zemljišta i otpadnog grita brodogradilišta "Bijela" (projekat Referentni broj CG-IWMCP-8428-CK-CS-16-1.3.6.2). Ovaj zadatak je implementiran od strane firme AMBIENTE SC (Italija) u zajedni kom

eš u - konzorcijumu (JV) sa firmama DBA Progetti SpA (Italija), Medix doo (Crna Gora) i Smart Environmetal Solution (SES) (Crna Gora). U sadašnjoj situaciji, kontaminirana deponija u brodogradilištu Bijela ima nekoliko negativnih uticaja na životnu sredinu i na društveno-ekonomsko okruženje. Cilj remedijacije je da ograni i negativan uticaj sprovo enjem razli itih mjera ublažavanja uklju uju i buku, pove an saobra aj ili prašinu u vezi sa gra evinskim radovima u toku sprovo enja remedijacije. Vlada Crne Gore - Agencija za zastitu životne sredine podnijela je Sektoru za izdavanje dozvola zahtjev za odlu ivanje o potrebi procjene uzicaja na životnu sredinu za remedijaciju tla lokacije Brodogradiliša "Bijela", na katastarskim parcelama 766/1, 766/2 i 2934 KO Bijela, Opština Herceg Novi. Nakon sprovedenog postupka, u skladu sa Zakonom o procjeni uticaja na životnu sredinu, donijeto je Rješenje br. UPI - 1399/5, od 03.08.2016. godine, kojim se Nosiocu projekta nalaže da izradi Elaborat procjene uticaja za remedijaciju tla lokacije Brodogradilista "Bijela" na katastarskim parcelama 766/1, 766/2 i 2934 KO Bijela, Opština Herceg Novi.

o Podaci o nosiocu projekta a) NOSILAC PROJEKTA: VLADA CRNE GORE, AGENCIJA ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE

ODGOVORNO LICE: ERVIN SPAHI KONTAKT OSOBA: ALMINA BU AN ADRESA: IV PROLETERSKE BR 18

MATI NI BROJ NOSIOCA PROJEKTA: 02739789 BROJ TELEFONA: 020 446500 FAX: 020 446500

e-mail: [email protected]

o Glavni podaci o projektu b) NAZIV PROJEKTA: „REMEDIJACIJA TLA LOKACIJE BRODOGRADILIŠTA „BIJELA” “

LOKACIJA: Katastarske parcele br. 766/1, 766/2, 2934, KO Bijela ADRESA: Bijela bb, 85343, Opština Herceg Novi



7

Na osnovu lana 19 Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br.80/05) donosim

R J E Š E NJ E O formiranju multidisciplinarnog tima za izradu Elaborata procjene uticaja „Remedijacija tla lokacije brodogradilišta Bijela“ na životnu sredinu u sastavu:

1. Prof. dr Petar Živkovi , dipl. ing tehn. 2. Mr Dragan Radonji , dipl. ing tehn. 3. Prof. dr Refik Zejnilovi , dipl. hem. 4. Ana Mišurovi , dipl. hem. 5. Mr Snežana Vuksanovi , dipl. biolog 6. Ivana Rai evi , specijalista zaštite životne sredine

Saradnik: 7. Milan Maraš, specijalista hemijske tehnologije Multidisciplinarni tim, prilikom izrade Elaborata procjene uticaja, se mora u svemu pridržavati Zakona o životnoj sredini („Sl. list CG“, broj 48/08), Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu i drugih zakonskih i podzakonskih propisa koji regulišu ovu oblast. Imenovani ispunjavaju uslove predvi ene lanom 19 Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu. Za odgovorno lice u multidisciplinarnom timu odre ujem prof. dr Petra Živkovi a, dipl. ing tehn.

Preduze e „MEDIX“

Direktor

Ljiljana Vuksanovi , dipl. ecc

MP



8

2. OPIS LOKACIJE Jadransko brodogradilište „Bijela“ smješteno je u naselju Bijela, u Bokokotorskom zalivu, pokraj puta Herceg Novi – Risan. Brodogradilište je potpuno opremljeno za remont i rekonstrukciju brodova i drugih plovila svih vrsta i namjena nosivosti do 120.000 tona. Neke od aktivnosti obuhvataju uklanjanje stare farbe, premaza sa trupova starih brodova, kao i r e, putem pjeskarenja i nanošenja novih premaza i farbi. 2.1. Plan katastarskih parcela za izvo enje projekta Grit od pjeskarenja brodova u brodogradilištu „Bijela“ lagerovan je na dvije neure ene deponije (sjeverna i južna) i pet depoa (od A do E). Zbog deponovanja otpada na, uglavnom, nepoplo anim površinama brodogradilišta došlo je do miješanja razli itih frakcija otpada (opasnog/neopasnog). Deponija, tj. upotrebljivani grit nalazi se na kat. parcelama 766/1, 766/2 i dijelu kat. parcele 2934 (dio koji obuhvata obalu, ostatak te parcele ini jugoisto ni gat), a koje su upisane u Listu nepokretnosti 1683, KO Bijela kod Uprave za nekretnine-Podru na jedinica Herceg-Novi. 2.2. Potrebna površina zemljišta Brodogradilište je smješteno u urbanizovanom dijelu Bijele, a deponija i vre e sa gritom u okviru granica Brodogradilišta. Ovo brodogradilište je bilo najve e brodoremontno brodogradilište u jugoisto nom dijelu Jadranskog mora zauzimaju i površinu od 12 ha. Pored obalnog dijela ono zahvata i 35.000 m2 morskog akvatorijuma. Pristup predmetnoj lokaciji je omogu en preko pristupnog asfaltiranog puta, koji se povezuje na glavni magistralni put Risan-Herceg Novi. Na slici 1 dat je prikaz brodogradilišta „Bijela“, dok je na slici 2 prikazana lokacija predmetnog terena sa ozna enom zonom na kojoj je lagerovan grit. Na slici 3 prikazana je unutrašnjost lokacije sa depoima otpadnog grita kao i zaga enog tla.



9

Slika 1. Prikaz brodogradilišta

Slika 2. Zona koja je zaga ena gritom



10

a)

b)



11

c)

d)



12

e)

f)

Slika 3. Unutrašnjost lokacije Lokacija je smještana izme u mora sa južne strane i rezidencijalnog dijela Bijele sa sjeverne strane. Šira okolina lokacije je namijenjena za stanovanje i turisti ke usluge.



13

2.3. Pejzažne karakteristike Zona lokacije projekta i njene okoline spada u mješoviti pejzaž u antropogeno znatnije izmijenjenoj sredini. Pejzaž lokacije Bijele dominantno je ugrožen industrijskim postrojenjima na lokaciji, kranovima, brdima otpadnog grita i drugog materijala, starim usidrenim brodovima koji su na popravci ili tu zaostali, kao i stalna kontaminacija mora usled aktivnosti brodogradilišta, kanalizacionih ispusta, kao i pre iš avanjem zauljenih voda na lokaciji. U pogledu ugroženosti mora, ovaj dio zaliva je naro ito pod uticajem zaga enja s kopna i to zbog brojnih direktnih ispusta kanalizacije bez prethodnog tretmana, kao i sa mora usljed kretanja plovila. Posljedice ovakvog stanja su povremene pojave cvjetanja mora kao i prekora enja dozvoljenog kvaliteta vode za kupanje. Tome treba dodati i povremena zaga enja iz Jadranskog brodogradilišta „Bijela“. Trajno rješenje mogu e je samo odvodnjom otpadnih voda cijelog Zaliva u otvoreno more. Pored aerozaga enja od motornih vozile, tu su i ogromna isparenja TPH, VOC, naravno i PAH-a koji isparavaju sa zaga enih površina, a pove ana je i zaga enost esticama koje se raznose vjetrom sa lokacije. Buka se posebno javlja uz glavne saobra ajnice i intenzivna je posebno u ljetnjem periodu. 2.4. Seizmi ke karakteristike Prema seizmi koj karti podru je crnogorskog primorja, pa i podru je Herceg Novog, obuhva eno je 9o MCS skale (slika 4) kao maksimalnog intenziteta o ekivanog zemljotresa za povratni period od 100 godina sa vjerovatno om pojave 63 %. Zemljotres 1979. godine je uništio veliki dio Brodogradilišta Bijela. U periodu 1981-1982, zemljište je obnovljeno uporedo sa gradnjom novih sidrišta.



14

Slika 4. Karta seizmi ke rejonizacije Crne Gore

2.5. Flora i fauna Širu okolinu lokacije brodogradilišta Bijela ine ure ene zelene površine u kojima preovladavaju introdukovane vrste tipi ne za mediteransko podru je kao što su kanarska datula Phoenix canariensis, niska žumara Chamaerops humilis, pinjol Pinus pinea, primorski bor Pinus maritima, oleander Nerium oleander, krupnocvjetna magnolija Magnolia grandiflora, sirijska ruža Hibiscus syriacus, albizija Albizia julibrissin, glicinija Wisteria sinensis, petolisna lozica Parthenocissus quinquefolia, kamelija Chamellia japonica, pitosporum Pittosporum tobira, melija Melia azedarach, nješpula Eriobotrya japonica, juka Yucca sp., tamaris Tamarix sp., poincijana Caesalpinia gilliesii, hortenzija Hydrangea sp., ruzmarin, bršljan, šatirani keder… Vo ne vrste, a ujedno i ukrasne su

imak Zuzuphus zuzuphus, kaki jabuka Diospyros kaki, agrumi, masline, smokve, nar, zatim ukrasne vrste povr a arti oka Cynara scolymus i sl. Te su se biljne vrste prilagodile prili no nezahvalnim uslovima užeg obalnog pojasa, što uklju uje otpornost na posolicu, visoke temperature, sušu, te izloženost jakim vjetrovima. Ujedno su prisutne i autohtone vrste kao što su alepski bor Pinus halepensis i empres Cupressus sempervirens. Faunu uglavnom ine uobi ajene vrste sisara (poput na pr. slijepih miševa, Chiroptera i svi su zakonom zašti eni), ptica – golub (Columba livia domestica), vrabac (Passer domesticus), laste (Delichon urbicum, Hirundo rustica), srebrnasti galeb Larus cachinans, glodari - pacov (Rattus sp.), miš (Apodemus sp.), gmizavaca – gušteri (na pr. zidni gušter Lacerta muralis, Podarcis sp. i dr.), kornja a (Testudo hermanii) i rje e zmije, vodozemci). Me u brojnim beski menjacima, najbrojniji su insekti.



15

Lokacija brodogradilišta „Bijela“, koja je predmet ovog elaborata procjene uticaja nema status zašti enog prirodnog dobra. Na pomenutoj lokaciji nisu zabilježene rijetke, prorije ene, endemi ne i ugrožene biljne i životinjske vrste koje su navedene u "Službeni list Republike Crne Gore", br. 36/77 i 2/89 i "Službeni list Republike Crne Gore", br.76/2006. Tako e, na lokaciji koja je predmet Elaborata nema staništa i vrsta koje Bernska konvencija definiše kao prioritetna u zaštiti, a od interesa za EU. 2.6. Klimatske karakteristike podru ja Podru je Boke Kotorske se odlikuje mediteranskom klimom, koju karakterišu blage zime i topla ljeta. Vjetrovi U zavisnosti od distribucije vazdušnog pritiska koji je niži u toku ljetnjeg perioda, a znatno viši u zimskom periodu, na ovom podru ju se javlja nekoliko vrsta vjetrova. Bura je hladan i suv sjeverni vjetar koji duva u zimskom periodu iz pravca sjeveroistoka. Jugo – je vlažan vjetar, duva u toku hladnijeg dijela godine iz pravca jugoistoka. Od svih ostalih vjetrova, može se izdvojiti sjeverozapadni vjetar. U toplijem dijelu godine javlja se, za ovo podru je veoma karakteristi an vjetar – maestral koji duva na kopno iz pravca zapad – jugozapad. Insolacija Trajanje osun anosti kre e se oko 2430 sati u prosjeku godišnje ili 6,6 sati na dan. Mjesec jul ima najviši prosjek sa 11,5 sati na dan, a decembar i januar najmanji sa 3,1 sati na dan. Obla nost Prosje na godišnja obla nost je prili no visoka, tako da srednja mjese na i godišnja obla nost u 1/10 pokrivenog neba iznosi 5,0/10. Najviše obla nih dana ima u novembru, a najmanje u avgustu.

eš e vedrih dana je suprotno obla nosti, tako da imamo slijede i odnos prosje no godišnje vedrih 101,8 dana, obla nih 102,8 dana. Temperatura Najniža srednja mjese na temperatura je u januaru mjesecu i iznosi 8° - 9°C, a najviša srednja mjese na temperatura je u avgustu sa 24° - 25°C. U Herceg-Novom ima prosje no godišnje 105 dana sa temperaturom preko 25°C i 33 dana s temperaturom preko 30°C, dok samo 3,3 dana prosje no godišnje, temperatura se spušta ispod 0°C. Temperaturna kolebanja su mala. Razvoju zimskog turizma pogoduju relativno visoke zimske temperature. Vlažnost vazduha Optimalna relativna vlažnost za ljudski organizam kre e se izme u 45% i 75%. Srednja relativna vlažnost u Herceg Novom po godišnjim dobima ima sljede e vrijednosti: Prolje e - 69%; ljeto- 63%; jesen-71%; Zima-68% Vazdušni pritisak Vazdušni pritisak je niži ljeti, a viši u toku zimskog perioda. Apsolutni minimum za ovo podru je je 730.1, a apsolutni maximum 776,1. Srednji godišnji prosjek je 758,00.



16

Padavine Obilne padavine koje su poznata karakteristika ovog podru ja, rezultat su izraženih uslova reljefa. Srednja godišnja koli ina padavina za opštinu Herceg Novi je 1973 mm. Broj dana sa padavinama ve im od 1 mm u Herceg Novom, iznosi 128 godišnje, maksimum je u novembru, a minimum u julu. Srednja godišnja koli ina vodenog taloga iznosi 1990 mm. Snijeg je rijetka pojava u ovom podru ju. Vjetrovi U zavisnosti od distribucije vazdušnog pritiska koji je niži u toku ljetnjeg perioda, a znatno viši u zimskom periodu, na ovom podru ju se javlja nekoliko vrsta vjetrova. Bura je hladan i suv sjeverni vjetar koji duva u zimskom periodu iz pravca sjeveroistoka. Jugo – je vlažan vjetar, duva u toku hladnijeg dijela godine iz pravca jugoistoka. Od svih ostalih vjetrova, može se izdvojiti sjeverozapadni vjetar. U toplijem dijelu godine javlja se, za ovo podru je veoma karakteristi an vjetar – maestral koji duva na kopno iz pravca zapad – jugozapad. Morske mijene Obradom kontinualnog niza mareografskih registracija sa mareografa u Herceg Novom, utvr ene su srednje dnevne amplitude koje iznose 22 cm, dok amplitude viših, visokih, nižih i niskih voda iznose prosje no 27,9 cm, a maksimalna višegodišnja amplituda iznosi 106,5 cm. 2.7. Naseljenost i koncentracija stanovništva Lokacija projekta pripada priobalnoj zoni, na kojoj je do sada funkcionisalo brodogradilište „Bijela“. Obzirom da zona brodogradilišta obuhvata površinu oko 12 ha, to na njenoj lokaciji ima izgra enih objekata tipa hala-radionica, kancelarijskih prostora i sl., koji su koriš eni za potrebe djelatnosti na predmetnoj lokaciji. Što se same okoline predmetne lokacije ti e, u njenom zale u i sa bo nih strana nalaze se objekti koji su namijenjeni za stanovanje i za turisti ke djelatnosti. Okolina lokacije je naseljena, dok je šira zona podru ja stambenog i poslovno-turisti kog tipa i o njoj se može govoriti kao o zoni koja je sa srednjom gustinom naseljenosti, s tim što je u turisti koj sezoni na ovom podru ju prisutan ve i broj ljudi. Što se planiranog projekta ti e on ne e uticati na demografske karakteristike. 2.8. Zašti eni objekti i kulturno-istorijska dobra U okviru zone lokacije i njene bliže okoline nema zašti enih objekata, kao ni kulturno-istorijskih dobara na koje bi trebalo obratiti posebnu pažnju tokom izgradnje i funkcionisanja predmetnog projekta. 2.9. Postoje i privredni, stambeni i objekti infrastrukture Do lokacije projekta se dolazi preko pristupne saobra ajnice. U okviru postoje eg stanja na predmetnoj lokaciji postoje izgra eni objekti hala-radionica, kancelarijski prostori, kranovi, pokretni dokovi, trafostanice i sl. Što se infrastrukture ti e, ista postoji na itavom prostoru brodogradilišta, a koja e se koristiti i za potrebe planiranog projekta. U okolini predmetnog projekta nalaze se izgra eni stambeni objekti, kao i objekti namijenjeni turisti kim uslugama.



17

3. KARAKTERISTIKE PROJEKTA Rješenje remedijacije tla kontaminirane deponije otpadnog grita u brodogradilištu „Bijela“ odabrano je od strane Investitora (Klijenta) i definiše se kao „izvoz otpadnog grita sa obavezom tretmana odre ene koli ine grita na lokaciji Brodogradilišta“. Na slici 5 dat je prikaz brodogradilišta „Bijela“, sa depoima otpadnog grita, ozna eni od A do E, kao i neure enim deponijana na sjeveru i jugu (N i S).

Slika 5. Prikaz brodogradilišta „Bijela“

Predmet remedijacije odnosi se na sav stari otpadni grit koji se nalazi na depoima A, B i C, sav novi otpadni grit koji se nalazi na depoima D i E, sav priprovršinski materijal u prostoru neure ene deponije koji sadrži preko 50% otpadnog grita, sav otpadni grit i kontaminirani površinski sloj koji se javlja na depoima i u zoni remedijacije do maksimalne dubine od 0,10 m, svo zemljište u prostoru neure enih deponija i njihovog okruženja kod kojeg koncentracija naftnih ugljovodonika prelazi 5.000 mg/kg suve mase. Na osnovu Pravilnika o klasifikaciji otpada i katalogu otpada ("Sl. list CG", br. 59/13), otpadni grit se može svrstati u dvije kategorije: 12 01 16 * otpad od pjeskarenja koji sadrži opasne supstance 12 01 17 otpad od pjeskarenja druga iji od 12 01 16* Na bazi analiza koje je uradio Centar za ekotoksikološka ispitivanja (CETI), sav otpadni grit sa sadržajem ulja iznad 1.000 mg / kg, s.m.(suve mase) se kvalifikuje kao opasna otpadna supstanca. CETI zaklju uje da na osnovu eko-toksikološkog rizika po visokom sadržaju ZnO, sav stari grit od



18

pjeskarenja se treba klasifikovati kao opasni otpad, za razliku od grita koji je skoro korišten i koji sadrži znatno manje ZnO. Priprema lokacije na kojoj e se izvoditi radovi u skladu sa Zakonom o izgradnji objekata Crne Gore uklju uje, ali se ne ograni ava na, sljede e:

- Montaža ograde oko zone zahvata remedijacije (pokretna ograda, dimenzija 3,5 širine x 2,0 m visine, sa betonskom stopom i metalnim obujmicama). Ograda ima tri kapije koje imaju mogu nost zatvaranja i zaklju avanja. Ograda mora okruživati cijelo podru je remedijacije, sa izuzetkom dijela na vodi, kao i sprije iti ulazak neovlaš enih lica (uklju uju i radnike Brodogradilišta) u zonu remedijacije - Montaža dvije informativne table (bilborda) na ogradi - Montaža zone dekontaminacije (koja se dijeli na kontaminirani i isti dio) i jedinice za dekontaminaciju pored zone zahvata remedijacije. Jedinica za dekontaminaciju dijeli se na tri komponente: sobu za skidanje prljave odje e (prljava soba), prostor za pranje/tuširanje i soba za obla enje iste odje e. Prije ulaska u prljavu sobu, potrebno je o istiti cipele i izme u kadi sa vodom i fiksiranim etkama - Montaža privremenih gradilišnih objekata pored jedinice za dekontaminaciju. Izvo u se ostavlja mogu nost da iznajmi nove ili osposobi postoje e objekte kako bi ispunio navedene zahtjeve i dimenzije - Obezbje enje površine(a) za iš enje kamiona i opreme. Svi kamioni, automobili i oprema koji napuštaju zonu zahvata remedijacije moraju biti o iš eni od zemljišta, otpadnog grita i drugih materijala. Shodno tome, potrebno je instalirati perionicu za kamione. Perionica za kamione mora biti hidrološki odvojena od okolnih površina, mora imati konstantni dovod vode pod odgovaraju im pritiskom za iš enje ili ista pod velikim pritiskom. Mulj koji se taloži u zoni u kojoj se vrši iš enje kamiona potrebno je sakupiti i tretirati na na in na koji se tretira opasni otpadni grit - Uspostavljanje nekoliko privremenih depoa za smještaj prepakovanih velikih vre a, pored puta na gatu, postrojenja za sijanje i postrojenja za imobilizaciju. Podru je depoa mora biti vodonepropusno i mora imati mogu nost pokrivanja vre a u slu aju padavina, obzirom da kiša ne smije doprijeti do upakovanih velikih vre a - Montaža vodonepropusnog bazena za isušivanje u blizini skladišta opasnog otpada, površine najmanje 1.000 m2. Ostavlja se mogu nost Izvo u da bazen za isušivanje postavi na neko drugo mjesto, ukoliko se to uklapa u predloženu metodologiju radova i postupak iskopa. - Montaža vodonepropusnog sabirnog bazena za vodu, kapaciteta najmanje 50 m3 na donjem kraju bazena za isušivanje. Izvo može predložiti alternativno rješenje i dostaviti ga na odobrenje Radnom timu. - Montaža separatora za ulje i vodu, kapaciteta 20 m3/h. ist proizvod i vodu koja se isisavaju iz vode u iskopnoj jami potrebno je sprovesti preko separatora. ist proizvod se sakuplja u ba vama ili IBC jedinicama i odvozi sa lokacije od strane akreditovane kompanije, a voda se sakuplja u sabirnom bazenu za dalji tretman van predmetne lokacije u nekoj kasnijoj fazi. - Montaža postrojenja za imobilizaciju.

Radovi koje je potrebno sprovesti da bi se postigli ciljevi remedijacije svrstavaju se u sljede e kategorije:

1. Uklanjanje svog otpadnog materijala sa površine zone remedijacije koji nije otpadni grit ili kontaminirano zemljište.



19

2. Iskop ili odvajanje otpadnog grita iz ranije upakovanih vre a i podru ja neure ene deponije, uklju uju i i zemljište koje sadrži preko 5.000 mg/kg suve mase naftnih ugljovodonika i/ili više od 50 % otpadnog grita.

3. Sijanje materijala kako bi se odstranile krupne frakcije. 4. Novo pakovanje opasnog otpadnog grita i kontaminiranog zemljišta u velike vre e i izvoz do

postrojenja za tretman u inostranstvu. 5. Zatrpavanje iskopne jame (koja ostaje nakon iskopa otpadnog grita i kontaminiranog

zemljišta u podru ju neure ene deponije) ispod nivoa podzemnih voda istim pijeskom ili šljunkom.

6. Imobilizacija neopasnog otpadnog grita na terenu i zatrpavanje iskopne jame iznad nivoa podzemnih voda.

U tabeli koja slijedi dat je prikaz procijenjenih koli ina otpadnog grita i kontaminiranih materijala koje se nalaze na lokaciji:

Otpadni materijali Ukupno procijenjene tone Neure ena deponija grita 40 000

Neure ena deponija zemljišta 18 700 Depo B 18 950 Depo C 8 400 Depo A 40 900

Depoi D, E 12 200 Me uzbir 139 150

Ostali otpadni grit 2 498 Ukupno, otpadni materijal 141 648

Radovi koje je potrebno preduzeti tokom inicijalnih faza projekta su: uklanjanje svog otpada koji se nalazi na površini zone remedijacije, a da to nije otpadni grit ili kontaminirano zemljište. Ne

ekuje se da e ovi radovi izazvati neki preveliki uticaj na životnu sredinu jer se Izvo radova mora pridržavati gra evinskih procedura i standarda. O ekuje se da e ovim radovima nastati sljede i opasni materijali koji se moraju predati ovlaš enom sakuplja u takvih vrsta otpada:

Ostali otpad (uklju uju i smješu materijala) od mehani kog tretmana otpada koji sadrži opasne supstance 19 12 11* (M)

Apsorbenti, materijali za filtere, krpa za brisanje i zaštitna odje a, koji su kontaminirani opasnim supstancama 15 02 02* (M)

Mješavina otpada iz komore za otpad i separatora ulje/voda 13 05 08* (A)

Mulj iz separatora ulje/voda, 13 05 02* (A)

Gra evinski materijali koji sadrže azbest, 17 06 05 * (M)

Ostali otpad od gra enja i rušenja (uklju uju i miješane otpade) koji sadrži opasne supstance, 17 09 03 (M)

Mješavine ili odvojene frakcije betona, opeke, crijepa/plo ica i keramike koje sadrže opasne supstance 17 01 06* ili 17 09 03*



20

Ostali otpad nastao iz ovog procesa, otpad koji sadrži azbest i neopasni otpad tretirati u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, („Sl. list CG“, br. 64/11), Pravilnikom o postupanju sa gra evinskim otpadom, na inu i postupku prerade gra evinskog otpada, otpada, uslovima i na inu odlaganja cement-azbestnog gra evinskog otpada („Sl list CG“, br. 50/12) i Pravilnikom o na inu pakovanja i uklanjanja otpada koji sadrži azbest („Sl. list CG“, br. 11/13). Ovaj otpad odnosi se na beton (šifra 17 01 01), gvož e i elik (17 04 05), miješani otpad od izgradnje i rušenja (17 09 04), drvo (19 12 07) i zemljani i kameniti otpad (17 05 04)

Sljede e što je potrebno uraditi tokom remedijacije: Iskop ili odvajanje otpadnog grita iz ranije upakovanih vre a i podru ja neure ene deponije, uklju uju i i zemljište koje sadrži preko 5.000 mg/kg suve mase naftnih ugljovodonika i/ili više od 50% otpadnog grita. Može se o ekivati da e ovi radovi izazvati zna ajne uticaje na životnu sredinu, naro ito ako se ne izvode na pravi na in. Tokom iskopa i isušivanja grita i drugog kontaminiranog materijala mogu se pojaviti procjedne vode. Ovaj te ni otpad na bazama vode i vodenih koncentrata iz remedijacije podzemnih voda koji sadrži opasne supstance (šifra 19 13 07*) može se ili predati ovlaš enom sakuplja u ove vrste otpada ili obraditi tako da njegov kvalitet prije ispuštanja ispunjava kriterijume propisane Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, br. 45/08, 09/10, 26/12, 52/12 i 59/13). Tabela 1. Maksimalno dopuštene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim vodama, koje se smiju ispuštati recipijent („Sl. list CG“, 45/08, 9/10, 26/12, 52/12 i 59/13) Redni broj

Parametar

Jedinica mjere

Maksimalno dopuštena

koncentracija (MDK)

1 pH 6,5-8,5 2 Temperatura ºC 30 3 t , ne više od ºC 2 4 Boja mg/l Pt skale 5 5 Miris bez 6 Taložive materije ml/lh 0,5 7 Ukupne suspendovane materije mg/l 35 8 BPK5 mgO2/l 25 9 HPK mgO2/l 125

10 Ukupni organski ugljenik (TOC) mgC/l 15 11 Aluminijum mg/l 3,0 12 Arsen mg/l 0,1 13 Bakar mg/l 0,5 14 Barijum mg/l 3,0 15 Bor mg/l 2,0 16 Cink mg/l 1,0 17 Kobalt mg/l 1,0



21

18 Kalaj mg/l 0,75 19 Kadmijum mg/l 0,01 20 Živa mg/l 0,005 21 Ukupni hrom mg/l 1,25 22 Hrom 6+ mg/l 0,1 23 Mangan mg/l 2,5 24 Nikal mg/l 1,25 25 Olovo mg/l 0,5 26 Selen mg/l 0,03 27 Srebro mg/l 0,15 28 Gvož e mg/l 2,0 29 Vanadijum mg/l 0,05 30 Ukupni fenoli mg/l 0,1 31 Fluoridi mg/l 2,0 32 Sulfiti mg/l 2,0 33 Sulfidi mg/l 0,25 34 Sulfati mg/l 20 35 Aktivni hlor mg/l 0,05 36 Mineralna ulja mg/l 2,0 37 Ukupna ulja i masno e mg/l 10 38 Aldehidi mg/l 1,0 39 Alkoholi mg/l 1,0 40 Ukupni aromati ni ugljovodonici mg/l 0,05 41 Ukupni nitrirani ugljovodonici mg/l 0,025 42 Ukupni halogeni ugljovodonici mg/l 0,25 43 Ukupni organofosfatni pesticidi mg/l 0,025 44 Ukupni organohlorni pesticidi mg/l 0,025 45 Ukupne površinski aktivne supstance mg/l 4,0 46 Ukupni deterdženti mg/l 0,5 47 Radioaktivnost Bq/l 0,5

Iz ispitivanih uzoraka treba uzeti u obzir koncentraciju PAH-ova ukoliko je ve a od 1mg/kg suve mase, pogotovo alfa pirena jer oni prisutni uz prisustvo TPH-a. Otpadne vode koje se ispuštaju u javnu kanalizaciju ili recipijent ne smiju sadržavati:

zapaljive i eksplozivne materije; štetne gasove (vodonik sulfid, sumporne okside, azotne okside, cijanovodonik, hlor i sl.); vrste, viskozne materije i plutaju e materije kao što su: pepeo, trska, slama, otpaci metala,

plastike i drveta, staklo, krpe, perje, meso, životinjske utrobe, taloge koji nastaju pri pre iš avanju voda, ostaci dezinfekcionih sredstava i drugih hemikalija i boja, nedovoljno usitnjeno sme e i sl.;

kisele, alkalne i agresivne materije; otpadne vode iz zdravstvenih veterinarskih i drugih organizacija u kojima se može o ekivati

prisustvo patogenih mikroorganizama, bez prethodne dezinfekcije; radioaktivne materije;



22

u atmosferskom kanalu ne smije biti više od 0,03 mg/l rastvorenih ili gasovitih ugljovodonika;

ostale štetne materije. U zemljište se ispuštaju:

1) drenažne i atmosferske otpadne vode, ukoliko kvalitet tih voda zadovoljava grani ne vrijednosti iz stava 1 lana 5 Pravilnika i

2) komunalne otpadne vode, ije bi odvo enje do postoje e odgovaraju e površinske vode bilo ekonomski neopravdano, pod uslovom da: - kvalitet tih voda zadovoljava grani ne vrijednosti iz stava 1 lana 5 Pravilnika i - da je prethodnim ispitivanjem utvr eno da te vode ne e štetno uticati na zdravlje ljudi

u smislu posebnih propisa kojima je ure en kvalitet voda namijenjenih za ljudsku upotrebu.

Prethodno ispitivanje iz stava 2 ta ka 2 alineja 2 lana 5, obuhvata ispitivanje hidrogeoloških uslova lokacije na koju se ispuštaju otpadne vode, sposobnosti o uvanja kvaliteta površinskih i podzemnih slojeva zemljišta, kao i rizika od promjene kvaliteta i zaga ivanja podzemnih voda. Rješavanje odvo enja i tretmana otpadnih voda tokom procesa remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ predstavlja važan zadatak. Ovom fazom je, tako e, obuhva eno uklanjanje slojeva slobodne faze koji su uo eni tokom iskopa zemljišta u podru ju neure ene deponije, što se postiže kroz skidanje i usisavanje svake lake nevodene faze (LNAPL) na koju se nai e tokom iskopa zemljišta ispod nivoa podzemnih voda, kao i izgradnja privremenog zaštitnog zida koji e sprije iti izliv kontaminirane podzemne vode u more. Ovaj zid ostaje u upotrebi najmanje 3 godine od završetka iskopa, u toku kojeg perioda se o ekuje da novi vlasnik koncesije za Brodogradilište sagradi novi, stalni zaštitni zid. Laku nevodenu fazu i izdreniranu vodu iz bazena za isušivanje potrebno je odvojiti i predati ovlaš enom sakuplja u te vrste otpada. Ne o ekuje se da e sijanje otpadnog materijala za odstranjivanje krupnih frakcija izazvati nepovoljne uticaje na životnu sredinu, pod uslovom da se Izvo pridržava gra evinskih procedura i standarda, kao i uputstava za koriš enje mašina kojima raspolaže na terenu. Eventualni otpad koji nastane tokom ovog procesa može se zbrinuti na isti na in opisan u po etnim fazama, a procijenjene koli ine prikazane su u sljede oj tabeli.

Otpadni materijali Ostali otpad koji se transportuje van lokacije

tona % Neure ena deponija grita 4 000 10

Neure ena deponija zemljišta 1 870 10 Depo B 569 3 Depo C 252 3 Depo A 1 227 3


Ostali otpadni grit 250 10



23

Ukupno, otpadni materijal 8 534 Kada se završi sijanje, opasni otpadni grit i kontaminirano zemljište dobijeni u prethodnim fazama pakuju se u nove velike vre e, kod kojih težina napunjene vre e obi no iznosi od 1 do 1,5 tona, i vrši se izvoz opasnog otpada do postrojenja za obradu ili predaja neopasnog otpada ovlaš enom sakuplja u. Alternativna je isporuka u obliku rasutog tereta. Glavni uticaj na životnu sredinu u ovom slu aju predstavlja izazivanje prašine, što Izvo treba da sprije i postavljanjem odgovaraju ih sistema za zaštitu od prašine i mjera za ublažavanje uticaja od prašine. U ovoj fazi ne o ekuju se drugi nepovoljni uticaji. Procijenjene koli ine otpadnog grita koji se izvozi prikazane su u donjoj tabeli.

Otpadni materijali Izvoz

tona % Neure ena deponija grita 36 000 90

Neure ena deponija zemljišta 16 830 90 Depo B 18 381 97 Depo C 0 0 Depo A 36 097 88


Ostali otpadni grit 2 248 90 Ukupno, otpadni materijal 109 556

Predloženo je da se zatrpavanje iskopne jame ispod nivoa podzemnih voda popunjava istim pijeskom ili šljunkom. Predloženo tehnološko rješenje ne e izazvati neke posebne uticaje na životnu sredinu. Obaveza Izvo a je da provjeri mjesto porijekla i kvalitet istog pijeska/šljunka, na taj na in e pokazati da materijal ne sadrži opasne materijale koji bi mogli ugroziti morski ekosistem Bijele, kao i da ne sadrži prašinu koja može negativno uticati tokom transporta pijeska, utovara, istovara i prevoza unutar granica predmetnog terena. Imobilizacija otpadnog grita i zatrpavanje iskopne jame na lokaciji neure ene deponije: zatrpavanje vršiti imobilisanim neopasnim otpadnim gritom sa novih depoa D i E, otpadnim gritom sa depoa A i C koji se tako e može koristiti za imobilizaciju u zavisnosti od rezultata ispitivanja sadržaja, oblika i mobilnosti Zn koji se nalazi u gritu i zbog kojeg je grit trenutno okarakterisan kao „opasan“. Ukoliko se naknadnim laboratorijskim ispitivanjima potvrdi da je otpadni grit sa depoa A i C i dalje opasan, a samim tim neupotrebljiv za zatrpavanje iskopa, isti e biti izvezen sa ostalim otpadom, dok e se grit sa depoa D i E, zajedno sa grubozrnim pijeskom, koristiti za imobilizaciju i zatrpavanje iskopa. Procijenjene koli ine materijala za imobilizaciju prikazane su u tabeli koja slijedi.



24

Otpadni materijali Imobilizacija

tona % Neure ena deponija grita 0 0

Neure ena deponija zemljišta 0 0 Depo B 0 0 Depo C 8 148 97 Depo A 3 576 9

Depoi D, E 11 834 97 Me uzbir 23 558

Ostali otpadni grit 0 0 Ukupno, otpadni materijal 23 558

Tehnologija predvi a da imobilizaciju treba vršiti uz dodatak i miješanje cementnog maltera sa odabranim otpadnim gritom (optimalna koncentracija maltera procjenjuje se na 8%), Za primjenu imobilisanog grita u iskopano podru je mora se dobiti prethodna saglasnost Radnog tima Agencije za zaštitu životne sredine. Pod datim okolnostima, ne o ekuju se nepovoljni uticaji na životnu sredinu, ukoliko se Izvo bude pridržavao svih važe ih procedura rada, zahtjeva HSSE (zdravlje, sigurnost, bezbjednost i životna sredina) i uputstava za upotrebu mašina i opreme tokom procesa iz ove faze. Procjenjuje se da e radovi na remedijaciji ukupno trajati oko 1,5 godina, od ega e terenski radovi trajati godinu dana, s tim da iskusni izvo i mogu ubrzati proces istovremenim izvo enjem više faza i radova, što bi moglo smanjiti trajanje radova na manje od jednu godinu. Prednosti i nedostaci odabranog rješenja remedijacije prikazani su u slede oj tabeli.

Prednosti Nedostaci Eliminisanje direktnog kontakta ljudi sa otpadom uklanjanjem istog na izvoru. Siguran na in da se zaustavi nekontrolisano širenje kontaminacije u prostor luke. Siguran na in da se zaustavi širenje kontaminacije putem erozije vjetra/ formiranjem prašine. Automatsko poboljšanje stanja lokalne životne sredine

Troškovi iskopa, izvoza i imobilizacije materijala, kao i zatrpavanja iskopne jame. Rezidualna kontaminacija nakon izvršene remedijacije i dalje zahtijeva kontrolu i upravljanje tokom novog planiranja Brodogradilišta. Remedijacijom nije predvi ena remedijacija i bagerovanje grita i zaga enih sedimenta u moru.

Podru je u kojem se izvodi iskop i vrši remedijacija potrebno je o istiti od manjih objekata lošijeg kvaliteta i privremenih konstrukcija, kako bi se osigurali uslovi za brz i bezbjedan rad. Objekti koje je potrebno srušiti su:

- Skladište zauljenog otpada - Betonski plato ispred radionice Brododrvo - Betonski kanal za tehni ki pregled vozila - Betonski zaštitni zid - Stražarska ku ica



25

- Skladište zauljenog otpada od drveta - Drvena stražarska ku ica - eli ni stub – nosa reflektora.

Kada se remedijacija završi, teren je potrebno vratiti u prvobitno stanje, tj. teren se mora dovesti u postoje i nivo, dok odre ene konstrukcije na lokaciji koje su uklonjene za potrebe remedijacije nije potrebno obnavljati (npr.putne staze, zapušteni objekti ili privremeni objekti), sa izuzetkom betonskog puta i podzemnih instalacija koje vode do isto nog gata/stuba. 3.1. Polazne osnove i preduslovi 3.1.1. Polazne osnove Najvažnije polazne osnove/napomene su:

Lokacije u okviru Brodogradilišta na kojima e se vršiti iskop, prosijavanje, isušivanje, prepakivanje, skladištenje i/ili druge aktivnosti u vezi sa remedijacijom terena bi e

iš ene, od strane Izvo a, od svog površinskog vrstog otpada i šuta, ali se ne ograni avaju i na otpad od izgradnje i rušenja objekata (betonski šut), ba ve sa uljem, separator za ulje i vodu, metalni otpad, azbest, plastiku, gumeni otpad, komunalni vrsti otpad, drveni otpad i gra u, cijevi i kablove, itd.

Istraživanja o prisustvu neeksplodiranih eksplozivnih sredstava nijesu izvo ena na predmetnoj lokaciji.

Istraživanja o prisustvu azbesta na predmetnoj lokaciji (npr. u zemlji ili oronulim pontonima za brodove) nijesu sprovedena.

3.1.2. Preduslovi Izvo enje radova zasniva se na sljede im pretpostavkama:

Radovi se izvode na na in bezbjedan za ljudstvo koje se nalazi u zoni zahvata remedijacije i neposrednoj blizini, kao i za posjetioce

Radovi se izvode u skladu sa zahtjevima zaštite životne sredine Radovi se planiraju i izvode u skladu sa važe im zakonima Crne Gore i EU Radovi se izvode na na in koji ograni ava negativne uticaje remedijacije na poslovne

aktivnosti Jadranskog brodogradilišta Radovi se izvode na na in koji ograni ava negativne uticaje (prašina, miris, zvuk) na

naseljena mjesta u blizini lokacije Brodogradilišta Gradilišnu infrastrukturu i instalacije potrebno je zaštititi od eventualnih ošte enja koja

mogu nastati tokom radova na remedijaciji Transport kontaminirane zemlje i grita iz podru ja neure ene deponije vrši se preko

isto nog gata/ mola Brodogradilište je operativno u toku remedijacije vrsti otpad, bilo opasni ili neopasni, koji nastane tokom radnih aktivnosti Brodogradilišta

za vrijeme trajanja remedijacije, ne smije se lagerovati u zoni zahvata remedijacije niti e biti predmet radova na remedijaciji terena

Sav otpadni grit i kontaminirana zemlja izvoze se brodovima



26

Dozvoljeni utovar na brod je 7 dana u nedjelji Za vrijeme trajanja svih radova na remedijaciji terena, izvoz otpadnog grita i zemljišta vrši

se isklju ivo preko isto nog gata Betonski dio gata (betonski put koji vodi do gata/mola) duž površina za zatrpavanje bi e

(privremeno) van funkcije, srušen ili obezbije en odgovaraju om potpornom konstrukcijom tokom radova na iskopu, ali i ponovo sagra en nakon završetka radova na remedijaciji

3.2. Opis radova 3.2.1. Pripremni radovi Izvo je obavezan da izvede sljede e pripremne radove tokom remedijacije terena:

Ispitivanje sadržaja azbesta u tlu i šutu. Prije po etka radova na iskopu, Izvo je dužan ispitati prisustvo azbesta u tlu i gritu kako bi se utvrdile mogu nosti tretmana tla i grita (i njihovih mješavina), kao i definisale odgovaraju e mjere zaštite i zdravlja na radu. Ispitivanje zemljišta u podru ju neure ene deponije izvodi e se u skladu sa ASTM D7521-13 (standardna metoda za odre ivanje sadržaja azbesta u zemljištu). Upakovani otpadni grit bi e ispitan uzimanjem uzoraka i prosijavanjem odre enog broja reprezentativnih velikih vre a sa zaštitom od azbesta (15 komada ukupno). Potrebno je ispitati vrstu azbesta i udisajne frakcije. Sve uzorke analizirati u akreditovanoj laboratoriji. Istraživanja je potrebno provesti prije nego što Izvo podnese dokumentaciju za dobijanje dozvole za izvoz (u kontekstu Konvencije iz Bazela)

Izvo je, tako e, u obavezi da izvede i ostala prethodna istraživanja terena, koja su potrebna, prije podnošenja zahtjeva za dobijanje dozvole za izvoz (u kontekstu Konvencije iz Bazela).

Obaveza Izvo a je da geodetski snimi predmetnu lokaciju prije po etka radova. Potrebno je snimiti cijelo podru je remedijacije, kao i priobalnu zonu (minimum 40 m od trenutne linije obale) u mreži veli ine najmanje 15 x 15 m

Priprema lokacije na kojoj e se izvoditi radovi u skladu sa Zakonom o izgradnji objekata Crne Gore uklju uje, ali se ne ograni ava na, sljede e:

Montaža ograde oko zone zahvata remedijacije (pokretna ograda, dimenzija 3,5 širine x 2,0m visine, sa betonskom stopom i metalnim obujmicama). Ograda ima tri kapije koje imaju mogu nost zatvaranja i zaklju avanja. Ograda mora okruživati cijelo podru je remedijacije, sa izuzetkom dijela na vodi, kao i sprije iti ulazak neovlaš enih lica (uklju uju i radnike Brodogradilišta) u zonu remedijacije.

Montaža dvije informativne table (bilborda) na ogradi. Montaža zone dekontaminacije (koja se dijeli na kontaminirani i isti dio) i jedinice za

dekontaminaciju pored zone zahvata remedijacije. Jedinica za dekontaminaciju dijeli se na tri komponente: sobu za skidanje prljave odje e (prljava soba), prostor za pranje/tuširanje i soba za obla enje iste odje e. Prije ulaska u prljavu sobu, potrebno je o istiti cipele i izme u kadi sa vodom i fiksiranim etkama.



27

Montaža privremenih gradilišnih objekata pored jedinice za dekontaminaciju. Izvo u se ostavlja mogu nost da iznajmi nove ili osposobi postoje e objekte kako bi ispunio navedene zahtjeve i dimenzije.

Obezbje enje površine(a) za iš enje kamiona i opreme. Svi kamioni, automobili i oprema koji napuštaju zonu zahvata remedijacije moraju biti o iš eni od zemljišta, otpadnog grita i drugih materijala. Shodno tome, potrebno je instalirati perionicu za kamione. Perionica za kamione mora biti hidrološki odvojena od okolnih površina, mora imati konstantni dovod vode pod odgovaraju im pritiskom za iš enje ili ista pod velikim pritiskom. Mulj i otpadna kontaminirana voda koji se stvaraju u zoni u kojoj se vrši iš enje kamiona potrebno je da se sakupe i tretiraju na na in na koji se tretira opasni otpadni grit.

Uspostavljanje nekoliko privremenih depoa za smještaj prepakovanih velikih vre a, pored puta na gatu, postrojenja za sijanje i postrojenja za imobilizaciju. Podru je depoa mora biti vodonepropusno i mora imati mogu nost pokrivanja vre a u slu aju padavina, obzirom da kiša ne smije doprijeti do upakovanih velikih vre a.

Montaža vodonepropusnog bazena za isušivanje u blizini skladišta opasnog otpada, površine najmanje 1.000 m2. Ostavlja se mogu nost Izvo u da bazen za isušivanje postavi na neko drugo mjesto, ukoliko se to uklapa u predloženu metodologiju radova i postupak iskopa.

Montaža vodonepropusnog sabirnog bazena za vodu, kapaciteta najmanje 50 m3 na donjem kraju bazena za isušivanje.

Montaža separatora za ulje i vodu, kapaciteta 20 m3/h. Dobija se ist vrsti proizvod iz vode iz koje dobija poslije izvla enja vode preko separatora u iskopnoj jami. ist vrsti proizvod se sakuplja u ba vama ili IBC jedinicama i odvozi sa lokacije od strane akreditovane kompanije, a voda se sakuplja u sabirnom bazenu za dalji tretman van predmetne lokacije u nekoj kasnijoj fazi.

Montaža postrojenja za imobilizaciju. 3.2.2. Rušenje objekata i dislokacija objekata iz zone iskopa i neposrednog okruženja Podru je u kojem se izvodi iskop i vrši remedijacija potrebno je o istiti od manjih objekata lošijeg kvaliteta i privremenih konstrukcija kako bi se osigurali uslovi za brz i bezbjedan rad. Lokacije objekata prikazane su u Prilogu elaborata - grafi ka dokumentacija. Objekti koje je potrebno srušiti su:

Skladište zauljenog otpada Betonski plato ispred radionice Brododrvo Betonski kanal za tehni ki pregled vozila Betonski zaštitni zid Stražarska ku ica Skladište zauljenog otpada od drveta Drvena stražarska ku ica eli ni stub – nosa reflektora

Pored toga, odre en broj objekata koji se nalaze u zoni zahvata remedijacije potrebno je premjestiti na neko drugo mjesto u okviru granica Brodogradilišta. Izvo e ukloniti sve



28

privremene objekte iz podru ja remedijacije i premjestiti ih negdje drugo, ali u okviru spoljnih granica Brodogradilišta. Identifikovani su sljede i privremeni objekti:

Kontejneri (kade) u kojima se uva te ni i zauljeni otpad Rezervoar (tank) u kojem se uva te ni otpad Namjenske metalne konstrukcije, prstenovi, rezervoari, gumeni odbojnici, punilica za grit,

vitlo eli ni elementi – sekcije ( eli ni sklopovi za brod) Rušenjem i transferom stalnih i privremenih objekata nastaju sljede i tokovi otpada: Ostali otpad (uklju uju i smješu materijala) od mehani kog tretmana otpada koji sadrži: opasne supstance 19 12 11* (M) Apsorbenti, materijali za filtere, krpa za brisanje i zaštitna odje a, koji su kontaminirani

opasnim supstancama 15 02 02* (M) Mješavina otpada iz komore za otpad i separatora ulje/voda 13 05 08* (A) Mulj iz separatora ulje/voda, 13 05 02* (A) Gra evinski materijali koji sadrže azbest, 17 06 05 * (M) Ostali otpad od gra enja i rušenja (uklju uju i miješane otpade) koji sadrži opasne

supstance, 17 09 03 (M) Mješavine ili odvojene frakcije betona, opeke, crijepa/plo ica i keramike koje sadrže

opasne supstance 17 01 06* ili 17 09 03* Sav opasni otpad, što podrazumijeva i betonske platoe i zidove koji su vizuelno kontaminirani, potrebno je odvojeno sakupiti. Površinski opasni otpad (ne ra unaju i otpadni grit) preda e se ovlaš enom sakuplja u otpada u skladu sa veže im zakonima Crne Gore. Prije odvoženja otpada sa lokacije, Izvo je dužan da redukuje ukupnu koli inu opasnog otpada tako što e, tamo gdje je to mogu e, izdvojiti neopasne materijale kao što su gvož e i beton. (Kiša) voda koja se nakupila po otpadu može se isisati i sprovesti do sabirnog bazena za vodu na kraju bazena za isušivanje za grupni transport sa lokacije u kasnijoj fazi, uz strogo poštovanje uslova da nije dozvoljeno miješati razli ite vrste otpada (šifra otpada 19 11 03*). Osim opasnog otpada o kome je prethodno bilo rije i, na predmetnoj lokaciji nalaze se i razli ite vrste neopasnog otpada. Identifikovani su sljede i tokovi otpada:

Beton 17 01 01 elik i gvož e 17 04 05 Miješani otpad od gra enja i rušenja 17 09 04 Drvo 19 12 07 Zemlja i kamenje 17 05 04

Neopasni otpad može se privremeno lagerovati na podru ju cijelog Brodogradilišta. Izvo se može odlu iti da koristi betonski otpad (šifra otpada 17 01 01 samo), da ga drobi do veli ine zrna 63 mm, kako bi se u toku izvo enja radova na remedijaciji koristio za ispunu. Armatura iz armirano-betonskih elemenata se sije e na komade pogodne za transport i predaje ovlaš enom sakuplja u otpada, prema Planu upravljanja otpadom. Ostali otpad nastao od rušenja objekata predaje se ovlaš enom sakuplja u, koji e izvršiti dalju obradu i tretman u skladu sa propisima Crne Gore.



29

Otpad treba u potpunosti ukloniti sa lokacije na kojoj e se izvoditi radovi na remedijaciji terena. Selektovani otpad privremeno deponovati na depoe na lokaciji, koje za te namjene odredi Brodogradilište, a odobri Radni tim, i prije završetka radova predati ovlaš enim sakuplja ima otpada, odnosno ukloniti sa lokacije Brodogradilišta. 3.2.3. Bazen za isušivanje i sabirni bazen za vodu Za potrebe isušivanja vlažnog grita i vlažnog zemljišta iskopanog iz podru ja neure ene deponije potrebno je sagraditi bazen u blizini iskopnih površina. Depo za isušivanje prazni se u sabirni bazen za vodu. Izvo u se savjetuje da sagleda mogu nosti koriš enja objekata „Hemosan”-a za sakupljanje vode iz depoa za isušivanje, vode iz podru ja za iš enje kamiona, uklanjanje površinskog otpada i vode iz separatora za ulje i vodu.

Tokovi razli itih vrsta vodenog otpada ne mogu se miješati u sabirnom bazenu. Vodu iz sabirnog bazena potrebno je sakupiti kamionima- cistijernama u odre enim intervalima i odvesti sa lokacije na dalji tretman. Šifra otpada za vodu u sabirnom bazenu je 19 13 07* (te ni otpad na bazama vode i vodenih koncentrata iz remedijacije podzemnih voda koji sadrži opasne supstance). Procijenjena koli ina je 4% iskopanog materijala. 3.3. Prosijavanje i prepakivanje starog grita u vre ama Zbog stanja u kojem se trenutno nalaze velike vre e, predvi eno je prepakovati grit iz starih velikih vre a prije odvoza sa lokacije. Redosljed prepakivanja i/ili sijanja otpada na razli itim depoima nije propisan. Poželjan je što efikasniji plan rada i što kra a dinamika. Sve ošte ene i intaktne velike vre e ili sadržaj ošte enih velikih vre a potrebno je transportovati rovokopa em ili kiperom do postrojenja za prosijavanje. U cilju osiguranja uslova za bezbjedan rad, velike vre e koje su nasložene jedna na drugu u više od dva reda potrebno je kranom spustiti na tlo radi daljeg transporta. Stvaranje prašine tokom premještanja starih vre a svesti na minimum. Prije punjenja novih velikih vre a, grit je potrebno prosijati kako bi se odstranile krupne frakcije (> 40mm). Nabavka postrojenja/ure aja za sijanje je u odgovornosti Izvo a. Moraju se primijeniti sljede i preduslovi:

Kapacitet postrojenja za sijanje je najmanje 600 m3/dan Ukoliko se po etnim istraživanjima Izvo a pokaže prisustvo azbesta, mora se instalirati

pokretna traka ispred postrojenja za sijanje, kako bi se omogu ilo ru no prebiranje djelova koji sadrže azbest.

Ako je utvr eno prisustvo azbesta, postrojenje mora ispunjavati zahtjeve standarda ASTM E2394 – 11.

Veli ina sita je 40 mm ili manje. Postrojenje za sijanje postavlja se na površinu koja ima iste karakteristike kao i privremeni

depo (vidjeti poglavlje 3.9). Sva voda iz podru ja na kojem se vrši sijanje odvaja se i, preko taložnog bazena, ispušta u sabirni bazen.

Postrojenje za sijanje mora ispunjavati zahtjeve propisane dozvolama za industrijske aktivnosti Brodogradilišta ili, kada to nije slu aj, moraju se pribaviti nove dozvole za postrojenje za sijanje.



30

Prosijane krupne frakcije grita (procijenjena koli ina je oko 3% od ukupne koli ine otpadnog grita) potrebno je ili reciklirati ili transportovati i odložiti na akreditovanu lokalnu deponiju, a u skladu sa Planom upravljanja otpadom. Dio ovog otpada može imati azbest u svom sadržaju (pretpostavka: 10 % težine prosijanih krupnih frakcija), potrebno ga je prepakovati kao azbestni otpad u skladu sa Pravilnikom o na inu pakovanja i odstranjivanja otpada koji sadrži azbest („Sl. list CG“, br. 11/13) prije odlaganja do akreditovanog postrojenja. Nakon sijanja, grit se pakuje u nove velike vre e koje imaju mogu nost zatvaranja. Izvo može predložiti alternativni na in pakovanja, poput grupnog transporta, pod uslovom da transport grita brodom bude bez vidljivih formacija prašine. Nakon što se prosijani grit upakuje u nove velike vre e, stare vre e mašinski se iste i sabijaju u velike bale. Velike vre e sa opasnim otpadom bi e izvezene (šifra otpada 15 01 10*), a one koje sadrže neopasni otpad predaju se akreditovanom sakuplja u otpada na dalje odlaganje/tretman (šifra otpada 15 01 05). Da bi se procijenile koli ine, kalkuliše se da vre e sa starim gritom sadrže prosje no 1,25 tona, a da e nakon pražnjenja otpadnog grita njihova težina biti 3 kg. Izvo e grit transportovati brodom sa lokacije (izvoz) u velikim vre ama ili grupno ili na neki drugi na in, pažljivo izmjeriti težinu, staviti oznake, evidentirati i administrirati. U slu aju da je potrebno ponovo pakovati prosijani otpadni grit u velike vre e radi izvoza, nabavka i isporuka vre a je o trošku Izvo a. Velike vre e moraju biti izra ene od jakog polipropilenskog geotekstila za transport i skladištenje kamenitih materijala i opasnog otpada. Moraju imati mogu nost zatvaranja. Minimalne dimenzije su 91 x 91 x 115 cm, a kapacitet im je 1.000 – 2.000 kg. Potrebno je da vre e budu UN sertifikovane u skladu sa FIBC. Izvo je odgovoran za pakovanje, transport i odlaganje svih vrsta otpada prosijanih iz grita, uklju uju i i azbest. Poželjno rješenje je deponovanje sa odlaganjem azbesta u skladu sa Pravilnikom o na inu pakovanja i odlaganja otpada koji sadrži azbest. 3.4. Konstrukcije koje sprje avaju izliv zaga ene vode u more Ovim projektom predvi a se izvo enje sistema za zaštitu rovova sa balastom od velikih vre a. Izvo enje ove zaštitne konstrukcije za sprije avanje izliva kontaminirane vode u more obaveza je Izvo a. Pošto se pretpostavlja da kontaminirani grit postoji ispod zaštitnog betonskog zida na sjevernom dijelu gata (lokacija predstavljena na slici 6), ovaj dio postoje eg zida (60 m) e biti srušen. Kako bi se sprije io izliv vode iz zone iskopa, kao i upliv morske vode, potrebno je uspostaviti privremeni sistem zaštite rova (rovovska oplata) duž vodene linije kao privremenu vodonepropusnu barijeru (vidjeti slike od 7 do 11). Dno ovog sistema postavlja se na 0,50 m ispod nivoa mora, nakon planiranja dna iskopa i postavljanja polietilenske folije niske gustine (LDPE). LDPE folija postavlja se preko unutrašnjeg panela sistema za zaštitu rova kako bi se sprije ilo širenje ulja i kontaminirane vode. Radna visina sistema mora biti najmanje 2,5 m. Rastojanje izme u panela sistema je 1,5 m. Sistem je sa balastom od velikih vre a koje su napunjene prethodno prosijanim neopasnim gritom, istim pijeskom ili šljunkom. Specifikacija:

LDPE folija 0,50 m (polietilen niske gustine), rolna debljine 5 m, sa preklopom od najmanje 0,50 m, u skladu sa NEN-EN-13493:2005l

Sistem zaštite rova (Standard Box VB 100 ili sli no)



31

Dubina dna 0,50 m ispod nivoa mora Visina 2,50 m Dužina sjeverne strane oko 75-90 m, južne strane oko 85 m

Slika 6. Lokacija postoje eg zaštitnog zida kojeg je potrebno ukloniti (ozna eno crvenom bojom) prije izgradnje novog privremenog zaštitnog zida. Privremeni zaštitni zid je potrebno postaviti na

mjesto ozna eno plavom i crvenom linijom

Radove na iskopu po eti od mora. Iskop je potrebno zatrpati istim grubozrnim pijeskom ispod linije vode i imobilisanim neopasnim otpadnim gritom iznad linije vode, i to odmah nakon završetka iskopa. Privremeni zaštitni zid ne uklanjati nakon završetka radova na iskopu (remedijaciji)! Izvo je dužan sagraditi privremeni zaštitni zid na takav na in i upotrebom takvih materijala kojim e se posti i održivost konstrukcije najmanje tri godine od završetka radova na iskopu. Tokom ovog trogodišnjeg perioda od završetka radova na iskopu, o ekuje se da e novi koncesionar Brodogradilišta nastaviti sa planiranjem i ure enjem brodogradilišnih površina, kao i da e sagraditi stalni zaštitni zid (npr. kej, nasip).



32

Faze iskopa blizu linije mora

Slika 7. Faza 1: Iskop po eti u blizini zaštitnog zida, ukloniti postoje i zid

Slika 8. Faza 2: Iskop u blizini zaštitnog zida

Slika 9. Faza 3: Faza iskopa 1 u blizini zaštitnog zida



33

Slika 10. Faza 4: Faza iskopa 2 i zatrpavanje iskopa do 0.30 m iznad nivoa podzemnih voda blizu zida

Slika 11. Faza 5: Zatrpavanje iznad nivoa podzemnih voda blizu zaštitnog zida 3.5 Iskop Iskop se dijeli na dvije faze: 1. Prva faza iskopa odnosi se na uklanjanje materijala sa prostora neure ene deponije koji nijesu zasi eni, tj. materijala iznad nivoa podzemnih voda koji sadrže preko 50% otpadnog grita i /ili naftnih ugljovodonika u koncentraciji ve oj od 5.000 mg/kg suve mase. 2. Druga faza iskopa odnosi se na uklanjanje materijala koji jesu zasi eni, tj. materijala ispod nivoa podzemnih voda, kontaminiranog zemljišta koje sadrži preko 50% otpadnog grita i kontaminiranog zemljišta sa preko 5.000 mg/kg suve mase naftnih ugljovodonika, grani ni prag. Linija koja razdvaja fazu 1 –suva faza - i fazu 2 – vlažna faza- odre ena je na 0,30 m iznad nivoa podzemnih voda. Tokom posljednjeg istraživanja (jul 2015. godine) nivo podzemnih voda izmjeren u pijezometrima iznosio je 0,31 i 0,43 m iznad srednjeg nivoa mora. Za ovaj nivo podzemnih voda linija razdvajanja faze 1 od faze 2 se kre e od 0,61 do 0,73 m iznad srednjeg nivoa mora. U toku iskopa o ekuje se nastajanje tri toka otpada:

Otpadni grit od pjeskarenja (manje od 10% primjese zemlje) Otpadni grit od pjeskarenja pomiješan sa zemljom (> 50 % otpadnog grita)



34

Kontaminirano zemljište sa koncentracijom TPH > 5.000 mg/kg suve mase. Grit se klasifikuje kao opasan otpad i treba ga tretirati u skladu sa tim. Zemljište koje je zaga eno samo naftnim ugljovodonicima ili ugljovodonicima i malim procentom grita potrebno je odvojiti od otpadnog grita. Na granicama iskopa (osim duž sistema za zaštitu rova) potrebno je pridržavati se nagiba od 1:1 do dubine iskopa od maksimalno 4,0 m ispod nivoa terena. Predloženi nagib nije održiv na neki duži period i potrebno je što je prije mogu e ponovno zatrpati iskopano podru je. U slu aju da pad kosine ne omogu ava izvo enje punog iskopa materijala ispod nivoa podzemnih voda, Izvo je dužan predložiti alternativni pristup kako bi se odstranili svi potrebni materijali. 3.5.1. Postupak iskopa tla sa (kontaminiranim) šutom i drugim materijalom Za iskop zemlje sa šutom i drugim otpadom potrebno je koristiti kombinovanu mašinu ili rovokopa na gusjenicama. Radovi obuhvataju sljede e:

Prevoz materijala iz iskopa pokrivenim kiperom do postrojenja za prosijavanje koji ima sito veli ine otvora 40 mm kako bi se odstranile krupne frakcije.

Prosijani otpad se pakuje u obložene velike vre e. Velike vre e sa prosijanim gritom transportuju se na privremeni depo u okviru

Brodogradilišta, gdje se eka transport vre a do broda. Preostali materijal od prosijavanja sakuplja se ru no i odstranjuje u skladu sa svojim

osobinama. O ekuje se prisustvo sljede ih vrsta otpada: o Otpad od izgradnje/rušenja (beton, cigle). Šifra otpada 17 01 01. Sakupiti ga,

premjestiti na privremeni depo negdje na predmetnoj lokaciji i na kraju prevesti kamionom do obližnje deponije za gra evinski otpad.

o Metalni otpad. Šifra otpada 17 04 05. Sakupiti ga i predati Brodogradilištu koji e ga reciklirati i ukloniti u skladu sa svojim Planom upravljanja otpadom.

o Ostale vrste otpada u manjim koli inama, kao što su plastika, guma, azbest, drvo i sli no sakupljaju se na depoe u okviru lokacije. Šifre otpada 17 02 01, 17 02 03, 17 02 03, 17 06 05. . U skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom ("Sl. list CG", br. 64/11 i 39/16) posebno se mora vršiti odlaganje plastike u kontejnere 1,1 m3; 7m3 i 12 m3, ovo isto važi za izdvojeno staklo, gumu. Ukoliko je mogu e, azbest odvojiti ru no. Azbestni otpad sakupiti i skladištiti u skladu sa Pravilnikom o na inu pakovanja i odlaganja otpada koji sadrži azbest prije odlaganja na akreditovanu deponiju.

o U Tehni koj specifikaciji samo su date šifre otpada 17 09 04 (mješoviti otpad od izgradnje) i 17 06 05* (otpad od izgradnje koji sadrži azbest), budu i da kvantitativna podjela prosijanih vrsta otpada nije mogu a na osnovu postoje ih podataka, tada se ovaj otpad mora tretirati posebno kao „opsni otpad“.

Od Izvo a se o ekuje da napreduje prosje nom brzinom iskopa, uklju uju i sijanje, isušivanje, prepakivanje i transfer do privremenog depoa, u iznosu od 400 m3/dan za nezasi ena tla i otpadni grit.

Od Izvo a se o ekuje da napreduje prosje nom brzinom iskopa, uklju uju i sijanje, isušivanje, prepakivanje i transfer do privremenog depoa, u iznosu od 250 m3/dan za zasi ena tla i otpadni grit.



35

Ispod i okolo postoje ih depoa sa gritom (A-E), otpadni grit se nalazi na površini terena: Na depoima D i E na maksimalnoj dubini od 0,10 m. Potrebno je izvesti operaciju iš enja

ovog zaga enog dijela terena u prosje noj debljini sloja od 0,05 m (ukupno 2.800 m2, 140 m3, 238 tona) kao sastavnom dijelu remedijacije. Ovaj materijal se, tako e, prosijava i izvozi. Zatrpavanje iskopa vrši se istim pijeskom.

Pretpostavlja se da je površinski sloj terena ispod grita na depoima A,B i C zaga en zbog propadanja grita na tlo i fizi kog miješanja površinskog sloja sa gritom tokom donošenja i odnošenja otpadnog grita, do maksimalne dubine od 0,15 m sa prosje nom debljinom sloja od 0,10 m. Procjenjuje se da ukupna koli ina kontaminiranog zemljišta koje se mora ukloniti iznosi 11.300 m2 * 0,10 m = 1.130 m3 = 2.260 tona. Iskopano zemljište sa gritom transportuje se pokrivenim kiperom do postrojenja za prosijavanje i izvozi se. Zatrpavanje iskopa vrši se istim pijeskom. Nakon sijanja (npr. grita, zemljišta i mješavine grita i zemljišta), otpad se pakuje u nove velike vre e koje imaju mogu nost zatvaranja. Izvo može predložiti i drugi na in pakovanja, kao što je grupni transport, pod uslovom da transport otpada brodom bude bez vidljivih formacije prašine.

Izvo e grit transportovati brodom sa lokacije (izvoz) u velikim vre ama ili grupno ili na neki drugi na in, pažljivo izmjeriti težinu, staviti oznake, evidentirati i administrirati. 3.5.2. Iskop i sijanje (suvog) grita u podru ju neure ene deponije Za iskop grita u podru ju neure ene deponije potrebno je koristiti kombinovanu mašinu ili rovokopa na gusjenicama. Iskop se izvodi do dubine oko 0,30 m iznad postoje eg nivoa podzemnih voda (koji varira izme u 0,32 do 0,43 m iznad nivoa mora, shodno podacima iz Projekta - jul 2015. godine). Obaveza Izvo a je da omogu i što bolju separaciju grita od istog i kontaminiranog zemljišta tokom iskopa. To se mora utvrditi i redovnim ispitivanjem materijala. Iskopani grit/kontaminirano zemljište se transportuje pokrivenim kiperom, ili sli no, do postrojenja za prosijavanje koje ima veli inu sita otvora 40 mm kako bi se odstranile krupne frakcije. Prosijani grit transportuje se u obloženim velikim vre ama i lageruje na privremenim depoima. isto zemljište kroz koje se vrši iskop do slojeva sa gritom ili kontaminiranim zemljištem potrebno je smjestiti na privremeni depo i koristiti za zatrpavanje iskopne jame u kasnijoj fazi. 3.5.3. Iskop i sijanje (vlažnog) grita u podru ju neure ene deponije Grit u podru ju neure ene deponije od 0,3 m iznad nivoa podzemnih voda do ispod nivoa podzemnih voda e uglavnom biti iskopavan na na in opisan za suvi sloj grita, od dubine od oko 0,30 m iznad nivoa podzemnih voda do dubine iskopa. Nivo podzemnih voda nije dozvoljeno spuštati tokom iskopa. Iskopani grit se prvo stavlja na nasip na kojem se, tako e, nalazi i rovokopa . Ovim se postiže preliminarna drenaža iskopanog vlažnog zemljišta unutar iskopne jame. Rovokopa e raditi sa boka iskopnih rovova kako bi se obezbijedilo dovoljno prostora za rad. Na kraju svakog bo nog rada, zemlja koja se sakupi sa strana transportuje se vodonepropusnim kiperom. Kiper mora biti pokriven i izvrši e se transport do depoa za isušivanje materijala. Na kraju svakog bo nog manevra, otvoreni iskop zatrpava se istim materijalom koji se nabavlja sa lokacije (npr. kamenoloma) koji je najbliže Brodogradilištu.



36

Nakon isušivanja, grit se sije i pakuje u obložene velike vre e, odvozi se i deponuje na privremeni depo.

Slika 12. Šematski prikaz prenošenja zemljišta na nasip iskopne jame Obaveza Izvo a je da omogu i što bolju separaciju grita od istog i kontaminiranog zemljišta tokom iskopa. To se mora potvrditi i redovnim ispitivanjem materijala. Ukoliko je, tokom iskopa otpadnog grita ispod nivoa podzemnih voda, uo ena laka nevodena te na faza, potrebno je istu usisati pneumatskim pumpama koje imaju usisnu glavu ili automatizovani sistem za skidanje ulja (skimer). Ovaj takozvani „sakuplja otpada“ mora biti otporan na eksploziju i prazni e se direktno u separator za ulje i vodu.

ist proizvod iz separatora za ulje i vodu (šifra otpada 13 05 06) sakuplja se u buradima ili IBC jedinicama i odvozi sa lokacije na dalje odlaganje ili tretman od strane akreditovane kompanije. Voda koja dolazi iz separatora prebaca se u ba ve ili burad prije nego što akreditovana kompanija izvrši odvoz sa lokacije (šifra otpada 13 05 07).

isto zemljište kroz koje se vrši iskop do slojeva grita ili kontaminiranog zemljišta deponuje se na privremeni depo i koristi za zatrpavanje iskopne jame u kasnijoj fazi. 3.6. Zatrpavanje zone iskopa (ispod nivoa podzemnih voda) Zbog prisustva podzemnih voda preporu uje se zatrpavanje iskopa (starim ili novim materijalom) odmah nakon iskopavanja. Potrebno je napraviti pauzu samo toliku da se odvoji materijal za zatrpavanje od kontaminiranog zemljišta (vidjeti sliku 10). Zatrpavanje ispod nivoa podzemnih voda do 0,30 m iznad nivoa podzemnih voda izvodi se krupnozrnim pijeskom ili šljunkom uz sabijanje rolo-valjkom. Da bi se sprije ila ponovna kontaminacija, za zatrpavanje se mora koristiti nekontaminirani ( isti) krupnozrni materijal bez organskih materija. Izvo radova je dužan da napravi plan iskopa materijala, mjerenje koli ine prevoza i definisanja mjesta privremenog i kona nog odlaganja materijala.



37

3.7. Zatrpavanje zone iskopa (iznad nivoa podzemnih voda) Zatrpavanje sloja od 0,30 m iznad nivoa podzemnih voda do kote prvobitnog nivoa terena vrši se upotrebom otpadnog grita koji je prošao sito veli ine otvora 40 mm i koji je okarakterisan kao neopasan. Nakon prosijavanja grit se imobiliše. Novi neopasni otpadni grit sa depoa D i E koristiti u svrhe zatrpavanja rova. Tako e se može koristiti i neopasni otpadni grit sa depoa C, kao i dijela depoa A ukoliko dozvoljava njegov kvalitet sa stanovišta zaga enosti. Zatrpavanje iskopa iznad nivoa podzemnih voda vrši e se u slojevima od 0,30 m, uz kompresiju/zbijanje svakog sloja debljine 0,30 m vibrovaljkom. 3.8. Imobilizacija otpadnog grita Kako bi se iskoristila odli na fizi ka svojstva otpadnog grita u okviru granica predmetne lokacije, neopasni otpadni grit je potrebno koristiti za zatrpavanje iskopne jame iznad srednjeg nivoa podzemnih voda. U skladu sa lanom 9 Zakona o upravljanju otpadom Crne Gore, otpad koji je prošao kroz proces tretmana otpada, što uklju uje i reciklažu, može se ponovo kategorisati i ne smatra se više otpadom pod uslovom da:

1. Dobijena supstanca ili objekti se koriste u odre ene svrhe. 2. Postoji potražnja za ovom supstancom ili objektom. 3. Supstanca ili objekti ispunjavaju tehni ke zahtjeve kako bi se koristili u odre ene svrhe u

skladu sa zakonom. 4. Upotreba supstanci ili objekata nema negativan uticaj na životnu sredinu ili javno zdravlje.

Što se ti e posljednjeg uslova, ´dokaza da upotreba supstanci ili objekata ne e imati negativan uticaj na životnu sredinu ili javno zdravlje´, u Crnoj Gori ne postoji neka odre ena granica ili vrijednost rizika. Primijeniti holandski ‘Besluit Bodemkwaliteit’ za utvr ivanje podobnosti materijala u smislu kvaliteta životne sredine, koji jasno definiše grani ne vrijednosti za otpad koji se ponovno koristi u izgradnji. Otpadni grit skoro da ispunjava grani ne vrijednosti iz pomenutog holandskog standarda (dat u prilogu elaborata). Na primjer, luženje bakra prelazi grani nu vrijednost. Tako su i grani ne vrijednosti naftnih ugljovodnika (C10-C40) i PAH (ukupno) premašene u jednom dijelu otpada. Da bi se poboljšale karakteristike otpadnog grita, potrebno je imobilisati otpad i pretvoriti ga u granularnu formu. Imobilizacija neopasnog grita za zatrpavanje ostvaruje se uz dodatak cementnog maltera ili nekog drugog sredstva za vezivanje. Kako bi se dobila homogena smjesa, na lokaciju je potrebno instalirati postrojenje za miješanje kapaciteta oko 300 do 400 m3 na dan. Za potrebe projektovanja, kalkulisano je dodatkom cementnog maltera od 8% za potrebe imobilizacije otpadnog grita prije nego što se bude koristio kao materijal za zatrpavanje. Koja e se mješavina i vezivo koristiti zavisi od Izvo a, s tim što se moraju ispuniti sljede i preduslovi:

Imobilizacija otpada u granularni oblik. Imobilisani otpad ima dozvoljene grani ne vrijednosti navedene u prilogu elaborata. Imobilisani otpad ispunjava tehni ke uslove za zatrpavanje iskopne jame. Dodatak mješavini ne prelazi 12 %.



38

Prije zatrpavanja Izvo mora dokazati da imobilisani materijal ne prelazi grani ne vrijednosti koje su date u prilogu elaborata. 3.9. Privremeni depo i transport velikih vre a Prepakovane velike vre e sa prosijanim gritom ili prosijanim i isušenim zemljištem transportuju se od privremenog depoa u blizini iskopa do remontnog gata za utovar na brod. Podinski dio privremenog depoa mora biti prekriven LDPE folijom u sloju 0,5 mm (u skladu sa NEN EN-13493 - A1:2005), kako bi se sprije io upliv vode u dno iskopa. Tako e, na depou mora postojati mogu nost pokrivanja velikih vre a u slu aju padavina. Uloga prekriva a je da sprije i prokišnjavanje u podru je depoa i na njega se mora dobiti saglasnost od nadzora za zaštitu životne sredine. Depoi se prekrivaju svaki dan nakon završetka radova. Veli ina depoa zavisi od faze radova. Poželjno je da se velike vre e do broda prenose kranom koji ima takozvanu platformu za prenos velikih ve a (vidjeti sliku 13). Utovar na brod jedan je od logisti kih uskih grla (nedostataka) remedijacije. Optimizacija ove aktivnosti klju na je za dinamiku radova. Ovim projektom je predvi eno da se utovar vrši sa Isto nog gata, a da, pri tom, kran Brodogradilišta na Isto nom gatu radi i da je dostupan (isklju ivo) Izvo u.

Slika 13. Podizanje i transport velikih vre a uz pomo krana sa platformom Prije transporta ili utovara na brod potrebno je izmjeriti težinu svih velikih vre a (rezultate dati u kilogramima). Težina se mjeri na pokretnoj sertifikovanoj i baždarenoj kolskoj vagi ili uz pomo kalibrisane jedinice za mjerenje težine na kranu ili na brodu. Izvo svakodnevno dostavlja spisak izmjerenih težina nadzoru zaštite životne sredine. Svaku veliku vre u posebno ozna iti jedinstvenim brojem, a ta nu težinu, datum utovara i opis sadržaja unijeti na papir koji se prilaže u plasti noj koverti i ka i se za veliku vre u. Jedinstveni broj ispisuje se permanentnim markerom sa spoljne strane vre e. 3.10. Tretman/odlaganje otpada Nakon utovara velikih vre a na brod, otpad se transportuje u inostranstvo do postrojenja za tretman ili odlaganje (deponovanje), koja su dizajnirana, operativna i sertifikovana u skladu sa EU standardima.



39

Otpad se transportuje brodom u nekoliko navrata. Broj isporuka i zapreminu svake isporuke predlaže Izvo , koji se u skladu sa svojom ponudom prijavljuje za dobijanje potrebne dokumentacije za izvoz (Konvencija iz Bazela). Kako bi se izbjegli problemi poput kašnjenja, od Izvo a se o ekuje da, tokom tenderskog postupka, predvidi svu potrebnu dokumentaciju tako da se tokom izvo enja radova na remedijaciji terena ne pojavi potreba za dodatnom dokumentacijom za izvoz (npr. broj i zapremina isporuka navedenih u dokumentaciji mora biti dovoljna za izvoz). 3.11. Završni radovi na remedijaciji Lokaciju je potrebno ispuniti materijalom do prvobitnog nivoa terena, a svu podzemnu infrastrukturu ponovo montirati i povezati. Srušene objekte ili premještene konstrukcije nije potrebno nanovo graditi ili vra ati u prvobitno stanje. Jedini izuzetak su betonski put, kranske šine i prate a podzemna infrastruktura koja vodi kao Isto nom gatu/molu. Oni moraju biti vra eni u prvobitno stanje. Nadzor na gradilištu treba da da saglasnost na status gradilišta i preda isti vlasnicima/korisnicima.



40

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA Ministarstvo održivog razvoja i turizma Crne Gore i Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore (EPA), u junu 2012. godine, objavili su Procenu uticaja na životnu sredinu i društvo (ESIA) za sanaciju 5 lokacija za odlaganje otpada, koji su izabrani za sanaciju u okviru “Upravljanje industrijskim otpadom i iš enje”, a jedno od njih je i deponija otpadnog grita u brodogradilištu „Bijela“. Cilj procjene uticaja je bio da se smanje rizici na životnu sredinu i zdravlje stanovništva na odabranim lokacijama za odlaganje industrijskog otpada, i ja anje lokalnih institucionalnih kapaciteta za regulaciju i upravljanje industrijskim i opasnim otpadom. Realizacija projekta se

ekuje da bude finansijski podržana od strane Svjetske banke. Glavni rezultat pripremljenog zadatka je tehni ki dio tenderske dokumentacije za realizaciju projekta „Remedijacija tla lokacije brodogradilišta Bijela“ (projekat Referentni broj CG-IWMCP-8428-NCB-V-15-1.3.5), ura ena od strane Tauw & Witteveen+Bos, 2016. godine. U ovom poglavlju bi e dat pregled analiziranih alternativnih rješenja. Alternativa da se ne radi ništa zna i da se na ovom prostoru održi postoje e stanje, pri emu e sadašnji negativni uticaji iz zaga enog odlagališta u Bijeloj kontinuirano predstavljati rizik za životnu sredinu i ljude. Ovo rješenje nije održivo. Rješenje 1 - Potpuno uklanjanje svog grita i izvoz u postrojenje za tretman/ odlaganje Ovo rješenje podrazumijeva da e sav otpad klasi kovan kao opasni bi izveden u postrojenje za odlaganje ili reciklažu van teritorije Crne Gore. Neopasni otpad e se deponova na sanitarnu deponiju u Crnoj Gori. Materijal e bi transportovan u velikim vre ama. Gdje su velike vre e ošte ene, grit od sa marenja e ili bi dvostruko upakovan u vre ama ili e bi potpuno preba en u nove velike vre e. Procjenjuje se da e to treba da se uradi za sve trenutno upakovane vre e. Transport grita od sa marenja u otvorenim kontejnerima e doves do zna ajnog formiranja prašine tokom utovara i istovara, što je nepoželjno. Velike vre e e bi preba ene u postrojenje za tretman pomo u registrovanog vozila/broda. Postrojenje za tretman e potvrdi prijem otpada sa deklaracijom prijema i grit e obraditi u skladu sa dogovorenim radnim metodama. Obra iva e obradi grit kao što je dogovoreno u zahtjevu za obavještavanje. im se obrada završi, sve uklju ene vlade e bi obaviještene. Rješenje 2 - Odlaganje otpadog grita u Crnoj Gori Ovo rješenje obuhvata sljede e mjere:

1. Odvajanje opasnog i neopasnog otpadnog grita na licu mjesta 2. Odlaganje ili ponovna upotreba neopasnog otpadnog grita u Crnoj Gori



41

3. Odlaganje opasnog otpadnog grita na sanitarnu deponiju u Crnoj Gori. Me utim, planiranje odlaganja opasnog grita na sanitarnu deponiju nije mogu e jer su to deponije komunalnog otpada izgra ene u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom.

Prevoz otpada iz Bijele je iden an Rješenju 1, sa izuzetkom da e otpad ostati u Crnoj Gori i na taj na in nisu neophodne izvozne dozvole. Zbog velikog obima otpada i, na pojedinim mjestima, uzane putne mreže u Crnoj Gori, upotreba barži i vozova na djelovima trase može ublažiti uticaj transporta na životnu sredinu i poboljšati operativnu izvodljivost i smanjiti troškove. Rješenje 3 - Reciklaža grita na licu mjesta Alternativa izvozu grita je reciklaža grita na licu mjesta u brodogradilištu Bijela. U principu postoje dvije opcije za reciklažu grita na licu mjesta:

1. Imobilizacija grita sa vezivnim sredstvom dobijaju i granulat koji se može koristiti kao gra evinski/temeljni materijal

2. Imobilizacija grita koriste i ga kao ispunu (zamjena za pijesak) u betonu ili asfaltu Obje tehnike imobilizacije se naj eš e koriste i prihva ene su kao tehnike za tretman. Stvarni postupak imobilizacije i recept smješe zavisi od sastava grita (veli ine estica, kontaminacije, itd.) i moraju se utvrditi na osnovu materijala i testova procje ivanja. Projekat „Remedijacija tla u brodogradilištu Bijela“ (projekat Referentni broj CG- IVMCP - 8428 -NCB - V - 15-1.3.5) je istakao, procijenio i uporedio tri posljednje alternative za sanaciju brodogradilišta (Zadatak 2). Nakon pažljivog procesa „vaganja“ opcija u svrsi životne sredine, tehni kih, finansijskih i politi kih uslova, 29. juna 2015. godine, Vlada Crne Gore, koju zastupa upravni odbor projekta, kao najpogodnije rješenje odabrala je kombinaciju Rješenja 1 (izvoz otpadnog grita) i Rješenja 3 (tretman otpadnog grita na licu mjesta). Ovaj scenario podrazumijeva izvoz svog opasnog otpadnog grita i zemljišta kontaminiranog na nim ugljovodonicima preko 5.000 mg/kg. Neopasni otpadni grit e bi imobilisan na licu mjesta i koristi e se za dopunjavanje iskopanog prostora na brodogradilištu. Želimo da ukažemo Investitoru da zemljište ili grit koji u sebi sadrži više od 50 mg/kg suve mase do 5.000 kg TPH / kg/ suve mase predstavlja opasni otpad koji e sigurno zagaditi podzemlje ukoliko se ugradi u jame, a koristi se za zatrpavanje. Rješenje za remedijacione radove kao što je propisano od strane upravnog odbora, kao osnova za dizajn je formulisano kao: „Izvoz sa obavezom da se tretira odre ena koli ina grita na licu mjesta“. Koriš ena je sljede a mul kriterijumska analiza (MCDA - multi criteria decision analysis) da pomogne u izboru najboljeg rješenja:



42

Kriterijum Evaluacija 1. Prednosti i rizici za životnu

sredinu i društvo Smanjenje rizika po životnu sredinu i smetnje za lokalno stanovništvo

2. Tehni ka izvodljivost i rizici Raspoloživosti kapaciteta za reciklažu 3. Operativna izvodljivost Nivo složenosti remedijacionih radova i

logistike 4. Pravna izvodljivost Rizik ne dobijajnja potrebnih dopuštenja i

dozvola 5. Trajanje radova Procijenjeno vrijeme izvršenja do završetka

remedijacije Sljede a tabela pokazuje procjenu svakog rješenja koriste i MCDA:

Kriterijum Rješenje 1 Rješenje 2 Rješenje 3 1. Prednosti i

rizici za životnu sredinu i društvo

Smetnja od iskopavanja, prosijavanja i odvodnjavanja

Uporedivo sa rješenjem 1, ali dodatni saobra aj zbog kamiona ili vozova (za dio) zbog vožnje do deponije

KO u Crnoj Gori

Smetnje sli ne kao u Rješenju 1 , uz mogu nost dodatnog saobra aja kamiona do i od lokacije sa imobilisanim otpadom. Treba napomenuti da imobilizacija grita može dati neki (po etni) javni nemir jer se otpadni materijal ne uklanja

2. Tehni ka izvodljivost i rizici

Vjerovatno je da ne postoji postrojenje za tretman koje ima dovoljno kapaciteta da prihvati sav grit u jednoj isporuci; tako da e ponuda zahtijevati više isporuka

Na papiru sanitarne deponije imaju dovoljan kapacitet da prihvate otpadni grit, me utim, nije jasno da li su operateri deponije spremni da prihvate ove koli ine, Za alternativnu upotrebu u autoputu: Tek treba da se utvrdi da li e otpad biti prihva en kao gra evinski materijal

Potrebna je integracija sa reizgradnjom lokacije; nesigurno je da li je prodavac spreman da prihvati imobilisani grit i da li se sav grit može uvati na lokaciji

3. Operativna Izvodjlivo, ali samo Izvodjlivo, ali samo Kompleksna



43

izvodljivost ako se aktivnosti brodogradilišta privremeno prekinu oko Isto nog doka

ako se aktivnosti brodogradilišta privremeno prekinu oko Isto nog doka i ako se adekvatno isplanira transport

logistika sa limitiranim prostorom za izvšenje radova. Predvi a se zna ajan uticaj na operacije blizu Isto nog doka

4. Pravna izvodljivost

Kompleksna procedura za dobijane ekspertskog obavještenja

Ograni ena dopuštenja su potrebna ako se sav otpad može deponovati na sanitarnim deponijama, Ako ne onda je sli an postupak potreban kao u Rješenju 1. U slu aju transporta otpada za imobilizaciju van lokacije, potrebno je pregledati zakonsku regulativu Crne Gore

Nije potrebno ekspertsko obavještenje

5. Trajanje radova

Neizvjesno, ali najmanje 1 godinu do potvrde reciklaže

Radovi se mogu izvršavati paralelno. Trajanje se procjenjuje na 5-6 mjeseci, ali jako zavisi od transporta i planiranja izvo enja. I, u slu aju ponovnog koriš enja na autoputu, to zavisi od sposobnosti za primanje otpada

Neizvjesno, potpuno zavisi od planiranja reizgradnje lokacije, ali e bi potrebno najmanje godinu dana, u slu aju van-lokacijske reciklaže može biti i brže, ali zavisi od transporta i planiranja izvo enja

Metod rada u toku funkcionisanja projekta Funkcionisanje projekta bi e prilago eno specifi nostima posmatranog projekta.



44

Kako bi ciljevi zaštite životne sredine bili postignuti izvo enje radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ mora biti usaglašeno sa svim propisima iz domena životne sredine. Na osnovu ovoga mora postojati jedinstvena metodološka osnova sa jasno definisanim koracima za analizu ovih odnosa, koja poti e od neophodnosti ispunjenja osnovnih principa kompatibilnosti, uskla enosti nivoa analize i sukcesivne razmjene informacija. U smislu opštih metodoloških na ela Elaborat procjene uticaja je ura en tako, što su prethodno definisani: osnove za analizu uticaja, polazni podaci, planska i projektna dokumentacija. Ure enje pristupa i saobra ajnih puteva Tokom remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“, koristi e se postoje e saobra ajnice, tako da nijesu u fazi izrade Glavnog projekta i Elaborata procjene razmatrana alternativna rješenja. Monitoring Tokom remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ sve mjere predvi ene za smanjenje uticaja na životnu sredinu treba da budu pra ene i sprovo ene od strane ovlaš ene institucije. U tom smislu, potrebno je definisati mogu e uticaje na životnu sredinu i tako procijeniti efikasnost predvi enih mjera.



45

5. OPIS SEGMENATA ŽIVOTNE SREDINE 5.1. Stanovništvo (naseljenost i koncentracija) Kao što je ve ranije napomenuto, u zoni u okviru koje je predvi ena Remedijacija tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ postoje izgra eni poslovni objekti koji se koriste za potrebe rada brodogradilišta. Šira zona podru ja je turisti kog i stambeno-poslovnog tipa i o njoj se može govoriti kao o zoni sa ve om srednjom gustinom naseljenosti, obzirom da se radi o zoni koja ima dosta izgra enog prostora. Što se planiranog projekta ti e on ne e uticati na demografske karakteristike. Prema podacima Zavoda za statistiku (Monstat) o broju stanovnika u naselju Bijela, prema zvani nim preliminarnim podacima koji su dobijeni popisom stanovništva iz 2011.godine, pokazuju da Bijela ima 3.725 stanovnika. 5.2. Flora i fauna Podaci o flori i fauni šireg podru ja dati su u poglavlju 2.5. Ono što je važno napomenuti, jeste da se kontaminacija može odraziti na morske ekosisteme ili kvalitet vazduha zbog raznošenja grita vjetrom. Ovo je vrlo vjerovatno imaju i u vidu da su sezonski vjetrovi prili no esti u zalivu. Osim toga, Bokokotorski zaliv je veoma važna turisti ka destinacija Crne Gore, a obližnji Risansko-Kotorski je predložen za Smaragdnu mrežu. Me utim, na lokaciji koja je predmet Elaborata nema staništa i vrsta koje Bernska konvencija definiše kao prioritetna u zaštiti, a od interesa za EU. 5.3. Klima Podru je Boke Kotorske karakteriše se mediteranskom klimom, sa sušnim i vrelim ljetima i toplim zimama. Herceg Novi ima specifi nu mikroklimu, koja je rezultat južne izloženosti, blizine mora, kre nja ke podloge i planinskog zale a koje sprje ava prolaz hladne vazdušne mase. Herceg Novi ima u prosjeku 200 sun anih dana godišnje. U julu i avgustu ima prosje no oko 11 sun anih sati dnevno. Prosje na godišnja temperatura iznosi 16,2°C. Prosje na dnevna temperaturna fluktuacija je samo 4°C. Prosje na temperatura od maja do septembra je oko 25 °C, što omogu ava sezonu plivanja preko pet mjeseci, jer je prosje na temperatura mora prili no visoka i kre e se izme u 22 °C i 26 °C. Prosje na godišnja koli ina padavina iznosi 1930 mm. Relativna vlažnost vazduha je na najvišem nivou i iznosi 80 % u jesen. Najniži nivo - 63% izmjeren je u ljeto. 5.4. Kvalitet vazduha Donošenjem Pravilnika o na inu i uslovima pra enja kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br. 21/11) propisan je na in pra enja kvaliteta vazduha i prikupljanje podataka, kao i referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteta podataka, obezbje ivanje kvaliteta podataka i njihova validacija.



46

Kontrola i pra enje kvaliteta vazduha vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata služi kao osnov za predlaganje mjera za poboljšanje i unaprje enje kvaliteta vazduha. Godišnji izvještaj je izra en na osnovu prikupljenih i obra enih podataka iz Izvještaja programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore u 2014. godini, koji je realizovan u skladu sa Programom monitoringa za 2014. godinu. Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvr ivanju vrste zaga uju ih materija, grani nih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha („Sl. list CG“, br. 45/08, 25/12). U skladu sa Uredbom o uspostavljanju mreže mjernih mjesta za pra enje kvaliteta vazduha („Službeni list CG“, br. 44/10 i 13/11), teritorija Crne Gore podijeljena je tri zone, koje su odre ene preliminarnom procjenom kvaliteta vazduha u odnosu na granice ocjenjivanja zaga uju ih materija na osnovu dostupnih podataka o koncentracijama zaga uju ih materija i modeliranjem postoje ih podataka. Granice zona kvaliteta vazduha podudaraju se sa spoljnim administrativnim granicama opština koje se nalaze u sastavu tih zona. Opština Herceg Novi pripada Zoni održavanja kvaliteta vazduha. Kvalitet vazduha u Herceg Novom pra en je od 1998-2010. godine od strane CETI na kontinualnim poluautomatskim stanicama, kao i povremeno sa automatskim monitorskim vozilom u skladu sa Programom monitoringa vazduha u Crnoj Gori. Od uvo enja mreže mjernih mjesta, smanjen je broj lokacija tako da Program monitoringa vazduha u 2014. godini nije obuhvatio mjerenje imisije zaga uju ih materija u vazduhu za podru je Opštine Herceg Novi, pa samim tim ni za podru je Bijele. 5.5. Kvalitet morske vode More, kao dio životne sredine, je veoma bitan ekonomski, turisti ki i biološki resurs. Stoga, je održivo iskoriš avanje ovog resursa, veoma važno sa aspekta obnavljanja živog svijeta u njemu. Crnogorska obala je duga ka 300 km, i duž nje se nalazi šest opština u kojima ukupno živi 134 687 stanovnika, što ini 21.7% od ukupnog broja stanovnika u Crnoj Gori. Pritisak na morski ekosistem, iz godine u godinu, raste sa porastom broja turista koji dolaze na crnogorsku obalu u toku ljeta, broja brodova koji ulaze u teritorijalne vode Crne Gore, kao i nemarnim odnosom stanovništva koji živi uz samu morsku obalu. Agencija za zaštitu životne sredine u sklopu Programa monitoringa životne sredine prati i stanje morskog ekosistema, koje se sprovodi u skladu sa metodologijom MED POL programa i zahtjevima Evropske Agencije za životnu sredinu. Realizacija programa monitoringa morskog ekosistema, koji se realizuje od 2008. godine obuhvatao je i "hot spot" lokaciju Brodogradilišta Bijela pra enje kvaliteta morske vode, sedimenata i biološkog materijala u okolini brodogradilišta. Svi rezultati od 2008-2012. godine, dostavljeni su Agenciji za zaštitu životne sredine i ukazuju na zna ajnu zaga enost i ugroženost morskog ekosistema. Prema raspoloživim podacima, južni Jadran je najnezaga enije podru je Jadranskog mora i jedno od najnezaga enijih podru ja Mediterana. Priobalne vode Bokokotorskog zaliva ipak su ugrožene, kao i svi plitki djelovi Mediterana i svjetskog mora, bakteriološkim zaga enjem i procesom



47

antropogene eutrofikacije, kao zajedni kom posljedicom nepre iš enog te nog otpada, koji se upušta u morski akvatorijum. Detaljna ispitivanja akvatorijuma Bokokotorskog zaliva realizovana u okviru projekta ADRICOSM II, detaljno su prikazani u CAMP projektu koje je realizovalo Ministarstvo održivog razvoja i turizma u saradnji da UNEP MAP om. Tako e je realizacija projektnog zadatka koji se izvodi u okviru projekta „Definisanje metodološkog okvira za planiranje namjene morskog podru ja u Boko–kotorskom zalivu” temeljenog na Sporazumu o saradnji izme u Ministarstva održivog razvoja i turizma Centra za regionalne aktivnosti Programa prioritetnih akcija iz Splita. Predvi eno trajanje projekta je do kraja 2017. godine. Stepen eutrofikacije Proces antropogene eutrofikacije (oboga ivanje mora hranljivim solima uslovljeno djelovanjem ovjekovih aktivnosti sa kopna), danas je jedan od naj eš ih na ina zaga ivanja priobalnog mora.

U Boki Kotorskoj evidentna je eutrofikacija u unutrašnjim zalivima, tako da je i voda u Hercegnovskom zalivu izložena riziku od te pojave. Najve i stepen eutrofikacije na osnovu sadržaja hlorofila a i TRIX indeksa (ekstremno eutrofno-eutrofno) zabilježeni su u kotorskom zalivu kod Instituta za biologiju mora, u Risanskom zalivu i priobalnom dijelu hercegnovskog u tivatskog zaliva. Stepen eutrofikacije ne samo u priobalnim vodama Crnogorskog primorja, ve i u teritorijalnim i me unarodnim vodama zavisi prvenstveno od uticaja sa kopna, tj. konkretno od cjelokupnog kanalizacionog otpada, koji u ve ini slu ajeva bez pre iš avanja dolazi u priobalno more. Stepen zaga enja ostalim materijama Prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda ("Sl. list CG", br 2/07), vode Bokotorskog zaliva kategorisane su u A2, C, K2 klasu sa izuzetkom lokacija za uzgajalište školjki koje su A1, S, Š, K1. Kontaminacija morske vode koja se prati na "hot spot" i trend lokacijama uglavnom zadovoljava kriterijume A2 klase, osim povremeno vode tivatskog zaliva u blizini Porto Montenegra (nekadašnji Arsenal) i to sa pove anim koncentracijama Hg, PAHs, mineralnim uljima, As, Cd i TBT. Tako e vode u akvatorijumu Brodogradilišta Bijela imaju veoma sli ne karakteristike, kao i vode Kotorskog i Risanskog zaliva i sve prelaze u A3 klasu kvaliteta voda. Zaga enje Jadranskog mora naftom, moglo bi predstavljati jedan od zna ajnih problema u slu aju da se radi o pogonskom zaga enju sa brodova. Koli ina PAH (poliaromatski ugljovodonici) od 0,4 mg/dm3, rezultat je novih istraživanja ovog parametra u priobalnim vodama južnog Jadrana. U nekim djelovima Mediterana vrijednost PAH se kre e izme u 0,5 i 6 do ak 41 mg/dm3. Teški metali u sedimentima na otvorenom moru uglavnom se nalaze u rasponu koncentracija konstatovanih za Mediteran i ostala mora, dok je koncentracija kontaminenata u sedimentima u bokokotorskom zalivu zna ajno ve a. Glavni zaga iva i su deponovani grit u moru u Bijeloj i bivšem Arsenalu. Sedimenti brodogradilišta u Bijeloj zaga eno je teškim metalima: Hg, Cu, Ni, Pb, Zn, Cd, Cr, As, Sn, Se, organokalajnim jedinjenjima TBT, MBT, DBT, PAHs, PCBs. Nivo zaga enosti sa Pb, Zn, Hg, Cu, Cr, Ni, PAHs,TBT,PCBs u pojedinim uzorcima prelazi MDK CEFAS i MPC Netherland (EU) odnosno interventni nivo 2 koji predvi a njihovo jaruženje-bagerisanje. Sli no je



48

stanje i u sedimentima u okolini Porto Montenegra, dok su na lokacijama IBM u Kotoru, Risnu i Herceg Novom koncentracije uglavnom ne prelaze propisane holandske norme. Na osnovu ispitivanja u okviru Programa sistematskog ispitivanja sadržaja radionukleida u životnoj sredini Crne Gore, koji realizuje CETI d.o.o. i to na lokacijama Bar i Herceg Novi, registrovano je da su vrijednosti specifi ne aktivnosti radionukleida, osim za kalijum, daleko ispod propisanih vrijednosti za vodu za pi e (koristi se upore enje sa vrijednostima za vodu za pi e, jer kod nas ne postoje propisi za maksimalno dozvoljene koncentracije za ovu oblast). Radioaktivni kalijum u morskoj vodi je prisutan preko kalijum hlorida (KCl), kojeg u morskoj vodi procentualno ima znatno više nego u slatkim vodama. Neznatno odstupanje pokazuje i vrijednost specifi ne aktivnosti torijuma u morskoj vodi kod Herceg Novog. Morska voda u turisti kim i rekreacionim podru jima Bokokotorskog zaliva svojim kvalitetom povremeno ne zadovoljava kriterijume zahtijevane A1,S,K1 A2,C,II kategorije, zbog pove anog sadržaja NH3 i mineralnih ulja. Ovo se posebno odnosi na lokacije kod hotela Fjord u Kotoru, povremeno kod hotela Kamelija i Palma u Tivtu, kod plaže Sv. Matija i Sv. Stasije i Amfora u kotorskom zalivu, kao i plaže u Igalskom zalivu posebno krajem avgusta i po etkom septembra mjeseca. Pritom je registrovano pove anje sadržaja mineralnih ulja iznad MDK za A3 kategoriju u lu kom akvatorijumu Bijele. Ostali lu ki akvatorijumi zadovoljavaju kriterijume ove kategorije. Posebno ugrožena i potencijalno rizi na podru ja Na osnovu dugogodišnjih istraživanja mora, a posebno kontinuiranih istraživanja kvaliteta vode za kupanje i rekreaciju (od 1995. godine), mogu e je utvrditi potencijalno rizi na podru ja u prostoru morskog dobra, kod kojih bi u budu nosti moglo do i do odre enih neželjenih pojava, ukoliko se ne preduzmu preventivni koraci. Ovo se na prvom mjestu odnosi na podru je Boke Kotorske. Hercegnovski zaliv u najpovoljnijem je položaju s obzirom da direktno komunicira sa otvorenim morem. Poseban rizik za Hercegnovski zaliv predstavljaju brodoremontni zavod u Bijeloj i luka Zelenika, odnosno trajektni prevoz u Lepetanima. 5.6. Nepokretna kulturna dobra i zašti ena prirodna dobra

U neoposrednoj okolini prostora lokacije projekta nema objekata koji predstavljaju nepokretno kulturno dobro, a nema ni zašti enih prirodnih dobara. 5.7. Ispitivanje „0” stanja koje je uradio Centar za ekotoksikološka ispitivanja Centar za ekotoksikološka ispitivanja (CETI), Podgorica, uradio je Izvještaj o ispitivanju zemljišta i podzemnih voda na lokaciji Jadranskog brodogradilišta a.d. Bijela za potrebe izrade studije "0" stanja (mart 2016). Istražni radovi su obuhvatili sljede e:

prikupljanje i pregled podataka o podzemnim instalacijama istražno rotaciono bušenje do dubine od 8 metra (36 bušotina),18 bušotina do 4m dubine i

15 istražnih bunara do 3m dubine mašinsko razbijanje betonske površine uzimanje uzoraka i hemijska analiza uzoraka grita, zemljišta, podzemnih voda, sedimenta i

njihova kategorizacija i morske vode.



49

izrada dokumentacije o istražnim radovima i interpretacija podataka Uzorkovanje na lokacijama je izvršeno u cilju dobijanja jasne slike stanja o potencijalnom zaga enju tla na predmetnom podru ju. CETI je uzimao uzorke grita sa tri lokaliteta A, B i C koji su predstavljeni detaljno u Prvom dijelu Studije, dok je u drugom dijelu studije predstavljeno ispitivanje kontaminacije zemljišta. Rezultati iz Izvještaja o ispitivanju zemljišta/sedimenta br. 00-3109/1 pokazuju da su sljede i parametri na lokaciji brodogradilišta iznad interventnog nivoa 2. normiranog holandskim standardom: barijum, arsen, bakar, olovo, cink, nikl, kadmijum, hrom, živa, molibden, PAH, PCB i TPH za koje se preporu uje jaruženje-bagerisanje. Ukupno je analizirano 138 uzoraka zemljišta/sedimenta. Od 138 uzoraka zemljišta/sedimenta, 74 uzorka ima sadržaj TPH koji prevazilazi vrijednost od 50 mg/kg koliko iznosi tzv. target level prema holandskom standardu, dok 18 uzoraka ima sadržaj TPH iznad interventnog nivoa, odnosno iznad 5.000 mg/kg. Od 34 analizirana uzorka podzemne vode sadržaj mineralnih ulja u 22 uzorka prevazilazi vrijednost normiranu Uredbom. Visoke vrijednosti TPH u vodama su utvr ene na onim lokacijama gdje je sadržaj TPH u zemljištu/sedimentu visok. Rezultati istraživanja ukazuju da je predmetna lokacija potencijalni izvor zaga enja okolnog podru ja. Potencijalni izvori kontaminacije sa odlagališta otpadnog grita su: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupni poliaromati ni ugljovodonici (PAH), ukupni ugljovodonici i živa (ispitivanje sadržaja suvih materija, kao i procjednih voda). Navedene komponente su relativno imobilne. TBT se vezuje za organske komponente fito i zooplanktona, školjkama, ribama i dr. kao i neorganski sediment. Stepen vezivanja za sedimente na dnu e varirati u zavisnosti od lokacije, sadržaja organskih materija, granulacije i vrste materijala. TBT je izuzetno toksi an za mekušce, u analizama iz 2010. godine na ene vrijednosti su prelazile 20 puta uobi ajene vrijednosti za Mediteran, a 2011. godine ak 30 puta, s obzirom da Crna Gora nema normu za TBT u školjkama. Upravo zbog toga se moraju preduzeti mjere sanacije grita iz morskog akvatorijuma Bijele, koji je definisan sa visokim stepenom zaga enosti.



50

6. OPIS MOGU IH ZNA AJNIH UTICAJA Uticaji koji trenutno dolaze od brodogradilišta „Bijela" pobrojani su u tabeli 2. Kako stvari sada stoje, deponija kontaminiranog otpada ima nekoliko negativnih uticaja na prirodnu sredinu i društveno-ekonomsko okruženje. Cilj remedijacije je ograni iti negativne uticaje sprovo enjem niza mjera za smanjenje uticaja od buke, poja anog saobra aja ili prašine, a koji se mogu javiti tokom izvo enja radova na remedijaciji. Uticaj remedijacije na životnu sredinu bi e veoma zna ajan i pozitivan, s tim što se mogu o ekivati manji, kratkoro ni, negativni uticaji tokom sprovo enja radova. Svi uticaji koji se mogu javiti tokom gra evinske i operativne faze remedijacije obra eni su u Planu upravljanja životnom sredinom i Planu monitoringa/pra enja uticaja. Tabela 2. Procjena uticaja na životnu sredinu i društvo

Vrsta uticaja Opis uticaja Trenutni uticaj deponije

Mjere za smanjenje uticaja

Uticaj nakon remedijacije

1. Tlo – Izloženost ljudi i životinja u direktnom kontaktu sa kontaminiranim zemljištem i gritom (površinsko tlo)

Površina Brodogradilišta je veoma kontaminirana zbog pove anog nivoa toksi nih metala, i naftnih ugljovodonika, PAHs. Podru je je otkriveno, bez vegetacije, zatvoreno sa svih strana i nema slobodan pristup za ljude i životinje.

Zna ajno negativan uticaj

Kontaminirano zemljište i grit ukloniti sa lokacije

Pozitivan uticaj. tako što e rizik od direktnog kontakta sa ljudima biti eliminisan

2. Prašina - Izloženost ljudi i životinja kontaminiranoj prašini, eolski proces uklanjanja površinskih estica

Širenje prašine vjetrom se, uglavnom, o ekuje tokom ljetnjih mjeseci kada je teren suv, a vjetar duva naizmjeni no sa planina i mora. Brodogradilište je okruženo naseljenim objektima.

Zna ajno negativan uticaj

Kontaminirano zemljište i grit ukloniti sa lokacije

Pozitivan uticaj. tako što e rizik od direktnog kontakta sa ljudima biti eliminisan

3. Podzemne vode Podzemne vode se o ekuju u pravcu ka moru. Postoji mogu nost širenja kontaminacije prema moru. Podzemne vode se ne koriste za pi e, ali postoji nekoliko bunara iz kojih se crpi tehni ka voda. Dio zaga enog zemljišta (djelimi no u mješavini sa otpadnim gritom) bi e iskopan do ispod nivoa podzemnih voda; „iskop u mokrom“. Nakon ovog prvog koraka ka drenaži, zemljište se suši u bazenu za isušivanje. Voda iz bazena transportuje se van lokacije kamionima-cistijernama do postrojenja

Negativan zna ajno

Ukloniti kontaminirano zemljište pomiješano sa gritom i zemljište sa koncentracijom TPH ve om od 5,000 mg/kg, kod koga je TPH prisutan u slobodnoj fazi. Tokom iskopa koristiti separator (skimer) za skidanje uljne vode, kako bi se sprije ilo procurivanje ulja u tlo. Voda iz bazena za isušivanje transportuje se van lokacije kamionima. Uz to, radi e se izgradnja zaštitinog

Uklanjanje kontaminiranog zemljišta,

ekivane lake nevodene faze i dijela podzemnih voda ima e pozitivan uticaj na životnu sredinu.

ekuje se da e podzemne vode ostati kontaminirane i nakon remedijacije. Me utim, obzirom da e glavni izvor kontaminacije biti eliminisan, mogu je i postepen oporavak kvaliteta



51

za tretman. zida kako bi se sprije io izliv zaga ene vode u more. Zavisno od koli ina i dubine zaga enih podzemnih voda razmotri e se i izrada podvodnih barijera-injekcionih zavesa radi spre avanja uticaja na morski akvatorijum.

podzemnih voda. U svakom slu aju, ne predvi amo pogoršanje kvaliteta podzemnih voda.

4. Zatrpavanje iskopa

Iznad nivoa podzemnih voda, neopasni grit bi e podvrgnut imobilizaciji da bi se potom mogao koristiti za zatrpavanje iskopa. Ispod nivoa podzemnih voda, iskop se popunjava istim materijalom.

isti materijal (koji se obezbje uje sa lokacija van terena) za ispunu iskopa ispod nivoa podzemnih voda može se zagaditi u kontaktu sa kontaminiranim podzemnim vodama (koje nisu predmet remedijacije/tretmana).

Umjereno nepovoljan uticaj

Iznad nivoa podzemnih voda: za zapunjavanje iskopa koristiti neopasni grit. Za svaki slu aj, ovaj neopasni grit podvrgnuti imobilizaciji kako ne bi došlo do eventualnog curenja kontamitanata iz njega. Ispod nivoa podzemnih voda: materijal za zatrpavanje iskopa je takve prirode i teksture (šljunak i grubozrni pijesak) da se o ekuju samo ograni ene koncentracije kontamitanata zalijepljene za frakcije zemljišta. Štaviše, materijal za zapunu mora imati mnogo bolji kvalitet od iskopanog materijala. Za rezultat se dobija mnogo bolje stanje životne sredine.

Neograni en uticaj.

5.Preostala i rezidualna kontaminacija

Remedijacijom se ne može odstraniti sva kontaminacija, tj.ostaju zemljišta sa koncentracijom TPH do 5,000 mg/kg suve mase, morski sedimenti kontaminirani gritom nisu predmet remedijacije, podzemne vode nisu predmet remedijacije ali moraju biti predmet monitoringa, s obzirom na

Potencijalno veoma negativan

Pristup remedijacije je takav da se izaberu najgori izvori i vru e ta ke kontaminacije. Nakon završetka radova izvrši e se evaluacija dobijenih rezultata, a korisnik Brodogradilišta e definisati i primijeniti mjere za kontrolu/ upravljanje lokacijom

Mjere koje bude sprovodio korisnik Brodogradilišta smanji e rizike po ljude na lokaciji i životnu sredinu



52

mogu nost njihovog uticaja na morski akvatorijum, a cijelo podru je Brodogradilišta nije u potpunosti istraženo (što zna i da postoji mogu nost da je neka vrsta kontaminacije prošla nezapažena i da e se održati nakon remedijacije).

u budu nosti.

6. Indirektni uticaj Ne o ekuju se indirektni uticaji

- - -

7. Kumulativni uticaj

Ne o ekuju se kumulativni uticaji

- - -

8. Prekograni ni uticaj

Remedijacijom predvi en izvoz grita

Bezna ajan Izvoz opasnog otpada raditi u skladu sa Konvencijom iz Bazela, a finalni tretman/odlaganje u skladu sa EU zakonodavstvom

-

9. Socijalni uticaj Buka, prašina, ometanje saobra aja prilikom odvoza i dovoza materijala, isparenja naftnih derivata iz iskopanog zemljišta.

Potencijalno zna ajno negativan

Tokom izvo enja planiranih radova i transporta materijala bi e proizveden pove an nivo buke i uticaja na lokalno stanovništvo. Radove izvoditi samo u toku dnevnog radnog vremena, tj. od 07 – 19 h.

Nema negativnog uticaja, ali se

ekuje pozitivan uticaj na kvalitet okoline brodogradilišta.

10. Kulturološko naslje e

Remedijacija može imati pozitivan uticaj na koncepciju životne sredine u Bijeloj

Bezna ajan - -

Osim navedenih postoje ih uticaja, mogu i uticaji su prisutni i tokom izvo enja remedijacije tla na predmetnoj lokaciji. Prema tome, procjena uticaja treba da pokaže da se do kvantifikovanja mogu ih posljedica može do i kroz analizu uticaja tokom izvo enja radova. Tako e, veoma zna ajno je imati podatke o postoje em stanju životne sredine. 6.1. Uticaji na kvalitet vazduha Uticaji u toku izvo enja radova remedijacije Tokom izvo enja radova na predmetnom lokalitetu do i e do privremenog pove anja saobra aja usljed rada gra evinske mehanizacije.

Tokom remedijacije tla lokacije brodogradilišta Bijela može se o ekiva pove anje emisija gasova radom gra evinskih mašina kao i mineralne prašine, odnosno PM10 estica. Najve i uticaj ima e prosijavanje i pretakanje rasutog grita pomešanog sa opasnim materijama od pjeskarenja: teškim



53

metalima, esticama(PM, PM10), azbestnom prašinom kao organskim isparenjima. Tako e, uticaji na kvalitet vazduha mogu se javiti i usljed pojave azbestne prašine (oboljevanje od azbestoze-odnosno raka plu a zvanog Mesotolioma može se otkriti tek nakon 20-ak godina, što ga je svrstalo me u najve e probleme Medicine rada u svijetu.Zbog toga je od izuzetne važnosti zaštita svih radnika, kao i kontrola vazduha u okolini radilišta jer se radi o mikronskim esticama).

Na osnovu analogije sa ranijim prora unima emisija zaga enja vazduha usled gra evinskih radova i saobra aja može se konstatova da izvo enje radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta Bijela ne e zna ajno u ca na dugoro ni kvalitet vazduha u zoni izgradnje ili duž transportnog puta. Ovaj uticaj se može manifestovati kroz privremeno pove anje kratkoro nih koncentracija zaga enosti vazduha.

Za radove na iskopu, utovaru i transportu bi e angažavana sljede a mehanizacija: utovariva , bager i kamion. 6.1.1. Procjena i prora un emisija prašine i gasova pri radu mehanizacije na izvo enju remedijacije Prora un je sproveden na osnovu specifikacija i standarda koje moraju zadovoljavati pogonski motori radnih mašina i planiranog broja radnih sati mašina. Sve pogonske mašine moraju zadovoljavati norme standarda grani nih emisija EU Direktivom 97/68/EC kojom su za proizvo e definisani standardi. Implementacija propisa otpo ela je 1999. g. sa EU Stage I, dok je EU Stage II od 2001.godine. Primjena mnogo strožijih standarda dopuštenih emisija štetnih materija EU Stage III i Stage IV vezana je za 2006. odnosno 2014. godinu prema Direktivi 2004/26/EC. Ukupne emisije u nastavku su prora unate prema grani nim vrijednostima za vanputnu mehanizaciju tj. radnu opremu za standardizovane dopuštene emisije CO, HC, NOx i PM10. Tako, radne mašine koje e se koristiti na izvo enju radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta Bijela, treba da zadovoljavaju odrednice standarda EU Stage. U tabelama, kako slijedi, prikazane su maksimalne vrijednosti emisije štetnih gasova i prašine

esti nih materijala) usljed pretpostavke o angažovanoj mehanizaciji na izvo enju radova remedijacije tla lokacije brodogradilišta Bijela pri istovremenom radu svih mašina, a emisije su prora unate prema podacima o predvi enim radnim mašinama i njihovim radnim satima (prora un prema EU Stage IV). S obzirom da e prora unate emisije predstavljati maksimalne dozvoljene, stvarne emisije e biti manje. Stoga se prora unate emisije mogu posmatrati kao tzv. najgori slu aj (worst case) emisije izduvnih gasova. Tabela 3. EU standardi emisije izduvnih gasova za teška dizel vozila (g/kWh) Standard CO CH NOx PM Euro IV 1,5 0,46 3,5 0,02 Euro V 1,5 0,46 2,0 0,02 Emisija polutanata u izduvnom gasu angažovane mehanizacije date su u tabeli 4.



54

Tabela 4. Emisijske koncentracije zaga uju ih materija nastalih pri radu gra evinskih mašina Mašine Ef.radni sati Snaga

motora (kW) Broj mašina Emisija za ukupno vrijeme rada kg/ef.rada CO CH NOx PM10

Bager 180 164 1 103.32 5.60 59.04 0.738 Kamion 180 199 1 106.47 6.80 71.64 0.895

Emisija u kg/ukup.ef.vrijeme rada 209.79 12.40 130.68 1.633 Maksimalna emisija g/s 0.323 0.019 0.201 0.0025

Iz prikazanih rezultata je jasno da prezentovane koli ine zaga uju ih materija iz angažovane mehanizacije ne mogu izazvati negativne uticaje na kvalitet vazduha na ovom podru ju. 6.2. Prora un emisijskih i imisijskih nivoa buke uzrokovani radom gra evinskih mašina Emisije buke generisane radom mašina koje rade na otvorenom prostoru odre ene su Direktivama EU (2000/14/EC i 2006/42/EC), i primjenjene su u konkretnom slu aju na predmetnoj lokaciji. Tako e, primijenjeni su važe i zakonski propisi: Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“ br. 28/11, 28/12 i 1/14) i Pravilnik o grani nim vrijednostima buke u životnoj sredini, na inu utvr ivanja indikatora buke i akusti nih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke, grani ne vrijednosti buke u akusti kim zonama ("Sl. list CG", br. 60/11). Rezultati prora una imisijskih vrijednosti nivoa buke nastale radom gra evinskih mašina pri realizaciji projektom predvi enih radova na predmetnoj lokaciji, dati su u narednoj tabeli.

Tabela 5. Imisijski nivoi buke generisani radom gra evinskih mašina na izvo enju zemljanih radova

Izvor buke

Snaga u kW

Zvu na snaga

Lw

Imisijski nivoi buke na udaljenosti od izvora buke (m)

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

Bager 164 106 74 68 64 61 59 57 56 54 53 52 51 Kamion 199 109 77 71 67 64 62 60 59 57 56 55 54 Bager + kamion - 110 78 72 68 65 63 61 60 58 57 56 55

Imaju i u vidu da je vrijeme trajanja rada kamiona sa upaljenim motorom ograni enog vremena (dolazak na mjesto utovara i odlazak sa mjesta utovara), a da je rad bagera kontinuiran to se i generisani nivoi imisijske buke uglavnom odnose na rad bagera.

Shodno Pravilniku o grani nim vrijednostima buke u životnoj sredini, na inu utvr ivanja indikatora buke i akusti kih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke ("Sl. list CG", br. 60/11) i Rješenju o utvr ivanju akusti nih zona u Opštini Herceg Novi podru je Bijele pripada Stambenoj zoni u kojoj su grani ne vrijednosti nivoa buke za dnevne i ve ernje uslove 55dB i za no ne uslove 45dB.

Može se re i da e nivoi buke, u datim uslovima, biti iznad grani nih vrijednosti u pre niku od 110 m od izvora buke (za slu aj istovremenog rada bagera i kamiona). Naravno, treba imati u vidu i vrijeme trajanja re ene vrste radova, koji su limitirani na 20 radnih dana za izvo enje zemljanih radova. Posmatraju i predmetnu lokaciju na kojoj e se izvoditi radovi na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta Bijela, pretpostavka je da su najbliži objekti udaljeni više od navedene granice, u okviru koje e nivo buke biti pove an, što najviše zavisi od pozicije bagera.



55

b) Kvalitet vazduha umnogome zavisi od meteoroloških parametara i klimatskih karakteristika. Ovo zna i da e i kvalitet vazduha biti razli it u razli itim godišnjim dobima i pri razli itim vremenskim prilikama. c) Obzirom na položaj lokacije projekta ne postoji mogu nost prekograni nog zaga enja vazduha. 6.3. Uticaj na kvalitet voda U toku izvo enja radova remedijacije Obzirom da na predmetnoj lokaciji ima površinskih voda, a nivo podzemnih voda je visok, to je u dosadašnjem periodu kvalitet podzemnih i površinskih voda ve ugrožen. Me utim, i tokom izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“, kvalitet voda mogao bi biti ugrožen usljed ispuštanja ulja, maziva i goriva iz mehanizacije, koja se koristi u toku izvo enja radova, i to u toku redovnih servisa, ukoliko bi se isti obavljali na lokaciji projekta u fazi izvo enja radova. Obzirom da se tokom iskopa i isušivanja grita i drugog kontaminiranog materijala mogu pojaviti procjedne vode, to njihov neadekvatan dalji tretman može dovesti do ugrožavanja podzemnih i površinskih voda (more). Tako e, prilikom procesa remedijacije javlja e se otpadne vode iz procesa, koje usljed neadekvatnog tretmana mogu dovesti do ugrožavanja kvaliteta morske vode. Za prihvatanje otpadnih voda tokom iskopa predvi en je separator (skimer) za skidanje uljne vode, kako bi se sprije ilo procurivanje ulja u tlo. Planirani kapacitet separatora je 20 m3/h. Mulj iz separatora se predaje nadležnom preduze u. Periodi nost iš enja separatora bi e u skladu sa redovnim kontrolama tokom procesa remedijacije. Opisani tretman otpadnih voda garantuje zaštitu od zaga enja zemljišta, površinskih i podzemnih voda. Nakon izvo enja radova remedijacije Kao što je to dato u tabeli 2, nakon izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“, uklanjanje kontaminiranog zemljišta, o ekivane lake nevodene faze i dijela podzemnih voda ima e pozitivan uticaj na životnu sredinu. O ekuje se da e podzemne vode ostati kontaminirane i nakon remedijacije. Me utim, obzirom da e glavni izvor kontaminacije biti eliminisan, mogu je i postepen oporavak kvaliteta podzemnih voda. U svakom slu aju, ne predvi a se pogoršanje kvaliteta podzemnih voda, pa samim tim ni mora. b) Ne postoji mogu nost uticaja na prekograni no zaga ivanje voda kada je lokacija ovog objekta u pitanju.



56

6.4. Uticaj na zemljište U toku izvo enja radova na rušenju postoje ih objekata i remedijaciji tla a) Što se fizi kih uticaja na zemljište ti e (promjena lokalne topografije, erozija tla, klizanje zemljišta i sli no) rušenjem postoje ih objekata u zoni predvi ene remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ ne e do i do njihove promjene. Naime, lokacija projekta je na ravnom terenu i ne e dovesti do topografskih promjena, erozije tla i klizanja zemljišta. U toku faze rušenja postoje ih objekata uticaj na kvalitet zemljišta je mogu kroz neodgovaraju e skladištenje i rukovanje gorivom, uljem i mazivima koje koriste sredstva angažovana na rušenju, kao i neadekvatno odlaganje svih vrsta otpada koje se stvaraju u toku rušenja postoje ih objekata. b) Neadekvatno odlaganje otpada (materijal nastao rušenjem postoje ih objekata i svih gore navednih vrsta otpada koje e nastati tokom procesa remedijacije tla) može dovesti do devastacije prostora prilikom izvo enja projekta. Tako e, ukoliko se na lokaciji projekta vrši zamjena ulja i punjenje rezervoara kamiona i gra evinskih mašina gorivom može do i usljed prosipanja ulja ili goriva do zaga enja zemljišta. Ovaj uticaj je ograni enog vremenskog trajanja, odnosno do momenta završetka projekta. c) Pošto predmetna lokacija ne predstavlja poljoprivredno zemljište, to ne postoji uticaj na koli inu i kvalitet izgubljenog poljoprivrednog zemljišta. d) Na lokaciji nema mineralnih bogatstava, pa nema ni uticaja projekta na njih. e) Odlaganje otpada može imati uticaja na kvalitet životne sredine na lokaciji projekta ukoliko se ne bude vršilo njegovo adekvatno odlaganje. Tako je tokom izvo enja projekta sve definisane vrste otpada koje e nastajati tokom rušenja postoje ih objekata i tokom remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ biti uklanjane u skaldu sa važe im zakonskim propisima. Tako e je neophodno u toku funkcionisanja projekta komunalni otpad uklanjati u skladu sa zakonskom regulativom. Komunalni otpad e se deponovati u kontejnere, a transport i deponovanje komunalnog otpada do mjesta njegovog deponovanja vrši e komunalno preduze e. Mulj koji se stvara u toku rada separatora ulja, tako e može imati negativan uticaj, ukoliko se ne bi izvršilo njegovo adekvatno tretiranje i odlaganje. 6.5. Uticaj na lokalno stanovništvo a) U toku izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ do i e do pove anja broja ljudi na lokaciji, prvenstveno zaposlenih koji e raditi na poslovima remedijacije. b) Vizuelni uticaji ne e biti povoljni u toku izvo enja projekta, obzirom da e u tom periodu biti gradilište, ali e nakon završetka izvo enja projekta ovi uticaji biti pozitivni, obzirom da e velike koli ine grita biti uklonjene sa dijela prostora brodogradilišta „Bijela“. c) Mogu e emisije zaga uju ih materija date u prethodnim poglavljima pokazuju da je njihov uticaj na lokaciji i oko lokacije neznatan. U slu aju neadekvatnog rada projekta, u kumulativnom smislu, može do i do kumuliranja projekta sa efektima drugih objekata, ukoliko se desi akcidentna situacija.



57

Proces remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ ima e planirane efekte na ovo podru je, odnosno sprije e dalje ugrožavanje kvaliteta zemljišta, podzemnih i površinskih voda na ovom prostoru. d) Iz tehni kog opisa izvo enja projekta može se zaklju iti da e u ovoj fazi do i do pove anog nivoa buke koja nastaje usled rada mehanizacije i ru nih alata. Najve i nivo buke se može

ekivati u fazi izvo enja remedijacije. Obzirom na položaj lokacije uticaj buke sa lokacije ne e biti dominantan u odnosu na dosadašnje generisanje buke na ovom prostoru.

Važno je napomenuti da je ovaj uticaj ograni en na dnevne uslove. U toku izvo enja projekta na lokaciji e biti prisutna pojava vibracija usljed rada gra evinskih mašina i kretanja kamiona. Me utim, vibracije su periodi nog karaktera, jer traju dok se obavlja izvo enje projekta, odnosno dok radi gra evinska operativa, bez zna ajnijeg uticaja na okolinu. 6.6. Uticaj na ekosisteme i geološku sredinu a) Prilikom izvo enja projekta nema uticaja na gubitke i ošte enje biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa, jer se radi o lokaciji na kojoj nema životinjskih staništa. Mogu i su negativni uticaji na morski akvatorijum u slu aju prodiranja zauljenih voda u more ili pucanja privremene barijere tokom iskopa, kao i eventualno dodatno zaga enje gritom tokom prosijavanja i utovara u brodove. b) U toku izvo enja projekta ne e do i do gubitka i ošte enja geoloških, paleontoloških i geomorfoloških osobina. 6.7. Uticaj na namjenu i koriš enje površina a) Prostor lokacije brodogradilišta „Bijela“ pripada poslovnoj zoni. Prostor oko lokacije je izgra en i u njemu su objekti namjenjeni za stanovanje i turisti ke usluge. Prema tome, planirani projekat ne e imati uticaja na namjenu i koriš enje površina. b) Pošto se radi o lokaciji koja je poslovna, a koja je odre ena za remedijaciju, to realizacija projekta ne e uticati na upotrebu poljoprivrednog zemljišta. 6.8. Uticaj na komunalnu infrastrukturu a) Lokacija na kojoj je predvi ena remedijacija nalazi u okviru brodogradilišta „Bijela“, što pruža dobre uslove za odvijanje saobra aja u intenzitetu potrebnom za izvo enje radova remedijacije. b) Za potrebe projekta (potrebe zaposlenih i za potrebe izvo enja remedijacije) koristi e se voda iz postoje e vodovodne mreže ije koriš enje, kao neobnovljivog resursa, ne e imati zna ajne posljedice obzirom na dobru snabdjevenost ovog podru ja vodom.



58

c) Otpadne vode koje se javljaju u toku izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ tretira e se u skladu sa zakonskim propisima, što e sprije iti njihovo dalje ugrožavanje životne sredine. d) Prilikom procesa remedijacije stvara se komunalni otpad od zaposlenih na lokaciji. Komunalni otpad e se odlagati u kontejnere i odatle e se dalje odvoziti od strane komunalnog preduze a na mjesto njegovog deponovanja. Mulj koji e se stvarati u toku funkcionisanja separatora bi e preuziman od strane ovlaš enog preduze a sa kojim e Nosilac projekta potpisati ugovor. Sve vrste otpadnih materijala nastale tokom procesa remedijacije, koje su navedene u poglavlju Opis projekta, bi e privremeno odlagane na posebno mjesto u okviru servisnog dijela objekta u skladu sa zakonskim propisima, odakle e biti preuzimane od strane nadležnog preduze a. 6.9. Uticaj na zašti ena prirodna i kulturna dobra i njihovu okolinu Ne postoje nikakvi dokazi o zašti enim prirodnim, arheološkim i istorijskim dobrima na lokaciji projekta i zbog toga se ne posmatraju uticaji na njih. 6.10. Uticaj na karakteristike pejzaža

Prilikom izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ ne e do i do promjene karakteristika pejzaža. 6.11. Uticaji u slu aju akcidenta Akcidentna situacija tokom procesa remedijacije tla na lokaicji brodogradilišta „Bijela“ može se javiti usljed nesipravnog rada separatora ulja, kao i ukoliko se ne vrši upravljanje nastalim otpadnim materijalima na lokaciji projekta u skladu sa zakonskim propisima.



59

7. OPIS MJERA ZA SPRJE AVANJE, SMANJENJE ILI OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA Prilikom izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“, a u cilju obezbje ivanja optimalnog rada, zaštite životne sredine i zdravlja ljudi od eventualnog štetnog uticaja ovog zahvata, neophodno je sprovesti mjere u cilju spre avanja ili eliminisanja mogu eg zaga enja. Cilj utvr ivanja mjera za smanjenje ili spre avanje dodatnih zaga enja, tokom radova remedijacije, jeste da se ispitaju eventualne mogu nosti eliminacije zaga enja ili pak redukcije utvr enih uticaja. U cilju zaštite životne sredine neophodno je pridržavati se važe ih zakonskih propisa i normativa, a kojima su obuhva ena slede a podru ja: urboekologija, zaštita od požara, zaštita od buke, termotehni ka zaštita objekta i zaštita od zaga enja zemljišta, voda i vazduha. Tehnologija izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ i upotreba potrebne mehanizacije, moraju omogu iti o uvanje životne sredine i maksimalno smanjenje negativnih uticaja, kroz primjenu neophodnih mjera zaštite. U tom smislu neophodno je imati odgovaraju i Plan upravljanja zaštitom životne sredine. Svrha Plana upravljanja zaštitom životne sredine je smanjenje negativnih uticaja remedijacije na životnu sredinu do prihvatljivog nivoa, uz poštovanje mjera prevencije, kontrole i monitoringa. Naime, Planom upravljanja zaštitom životne sredine propisuje se poštovanje pravila po kojima se svi aspekti radova izvode u skladu sa važe im zakonodavstvom, uslovima dobijene dozvole i dobre prakse, kao i primjena mjera za smanjenje negativnih uticaja po životnu sredinu koje su definisane u dokumentu Procjena uticaja na životnu sredinu i društvo. Planom se teži sprovo enju odgovaraju ih procedura za kontrolu i zaštitu životne sredine tokom izvo enja radova. U nastavku su date tabele koje prikazuju plan mjera za smanjenje uticaja na životnu sredinu. Tabela 6. Pripremni radovi

Uticaj Mjera za smanjenje uticaja Prašina • Kontrola stvaranja prašine kod izvo enja radova, npr.

prskanjem vodom tokom sušnih perioda • Postrojenja za miješanje i sijanje instalirati što je dalje mogu e od granice radilišta (ali u okviru zone zahvata remedijacije) • Tokom sušnih perioda prskati vodom neasfaltirane površine po kojima se vrši transport • Utovar na kamionu koji napušta lokaciju mora biti prekriven kako se ne bi stvarala prašina • Radnici na prosijavanju moraju nositi zaštitne maske

Rukovanje uljem i gorivima koje Izvo koristi za vozila i mašine

Ulja i goriva držati na lokacijama namijenjenim za sekundarno skladištenje. Ba ve nije dozvoljeno postavljati direktno na tlo. Uraditi posebne tankvane za postavljanje buradi za ulja.

Rad sa kontaminiranim materijalom Upotreba li ne zaštitne opreme, obuka zaposlenih posebno za rad sa azbestnim materijalima, otpadnim



60

uljima, otpadom sa PCBs koji e se javiti nakon demontaže opreme koja je sadrži (pogledati NAP za PCBs)

Buka Uticaj buke se odnosi na upotrebu mašina kao što su buldozer, bager, vozila za prevoz otpada. Ograni iti radno vrijeme, npr. od 07-19 h.

Otpad Sve koli ine novog otpada koje se stvore tokom remedijacije potrebno je, u skladu sa kategorizacijom otpada, predati kompaniji koja je ovlaš ena za sakupljanje te vrste otpada.

Uticaji na društvo Ograni eno radno vrijeme, 07 - 19 h, sa ciljem da se izmjegne uznemiravanje stanovništva koje živi u okolini Brodogradilišta, kao i kumulativni uticaj transporta van lokacije, sa izuzetkom utovara na brod, ukoliko se dobije saglasnost Brodogradilišta.

Obuke iz zdravlja i zaštite na radu (ZZR)

Prije nego što krene sa realizacijom posla, obaveza Izvo a je da se pobrine o organizovanoj zaštiti svojih zaposlenih na radnom mjestu. Tako e, dužan je da organizuje odgovaraju e obuke, ne ograni avaju i se samo na rad sa kontaminiranim zemljištem i upotrebu li ne zaštitne opreme.

Tabela 6 jasno pokazuje sve neophodne mjere zaštite životne sredine, odnosno nekih njenih segmenata tokom izvo enja pripremnih radova. Predložene mjere zaštite garantuju adekvatnu zaštitu tokom pripremnih radova. Tabela 7. Iskop ili odvajanje otpadnog grita iz starih vre a i podru ja neure ene deponije, uklju uju i zemljište kontaminirano naftom

Uticaj Mjera za smanjenje uticaja Prašina • Kontrola prašine kod izvo enja radova, npr. prskanjem

vodom tokom sušnih perioda • Postrojenja za miješanje i sijanje instalirati što je dalje mogu e od granice radilišta (ali u okviru zone zahvata remedijacije) • Tokom sušnih perioda prskati vodom neasfaltirane površine po kojima se vrši transport • Obustaviti radove kada su jaki vjetrovi • Utovar na kamionu koji napušta lokaciju mora biti prekriven kako se ne bi stvarala prašina • Radnici na prosijavanju moraju nositi zaštitne maske

Neprijatni miris-isparenja naftnih derivata Kontrola mirisa (naftni ugljovodonici, PAHs..) koji se stvaraju tokom iskopa, prekrivanjem bazena za isušivnje no u i iskopom u rovovima ispod nivoa podzemnih voda Obavezna kontrola zapaljivih gasova u ljetnjem periodu. Stroga zabrana pušenja!



Rad sa kontaminiranim materijalom Upotreba li ne zaštitne opreme, obuka zaposlenih posebno za rad sa azbestnim materijalima, otpadnim uljima, otpadom sa PCBs

Voda Pokrivanje no u sabirnog bazena i bazena za isušivanje. Montaža sistema za zaštitu rovova.



61

Tretman otpadnih voda do zahtijevanog nivoa ili predaja ovlaš enom sakuplja u.


Otpad Sve koli ine novog otpada koje se stvore tokom remedijacije potrebno je, u skladu sa kateqorizaciiom, predati kompaniji koja je ovlaš ena za sakupljanje te vrste otpada.

Uticaji na društvo Ograni eno radno vrijeme, 07 - 19 h, da se izbjegne uznemiravanje stanovništva koje živi u okolini Brodogradilišta, kao i kumulativni uticaj transporta van lokacije.



*Zna ajna isparenja naftnih derivata, poti u i iz postrojenja za tretman zauljenih voda HEMOSANA, koji tako e može imati negativan efekat na životnu sredinu i zdravlje okolnog stanovništva Iz tabele 7 se vidi da prezentirane mjere zaštite tokom iskopa ili odvajanje otpadnog grita iz starih vre a i podru ja neure ene deponije, uklju uju i zemljište kontaminirano naftom, omogu avaju spre avanje dodatnih zaga enja na prostoru predvi enom za remedijaciju. Tabela 8. Prosijavanje materijala sa ciljem da se odstrane krupne frakcije

Uticaj Mjera za smanjenje uticaja Prašina • Kontrola prašine kod izvo enja radova, npr.prskanjem

vodom tokom sušnih perioda • Postrojenja za miješanje i sijanje instalirati što je dalje mogu e od granice radilišta (ali u okviru zone zahvata remedijacije) • Tokom sušnih perioda prskati vodom neasfaltirane površine po kojima se vrši transport • Obustaviti radove kada su jaki vjetrovi • Utovar na kamionu koji napušta lokaciju mora biti prekriven kako se ne bi stvarala prašina



Rad sa kontaminiranim materijalom Upotreba li ne zaštitne opreme, obuka zaposlenih posebno za rad sa azbestnim materijalima, otpadnim uljima, otpadom sa PCBs



Uticaji na društvo Ograni eno radno vrijeme, 07 - 19 h, da se izbjegne



62

uznemiravanje stanovništva koje živi u okolini Brodogradilišta, kao i kumulativni uticaj transporta van lokacije.



Shodno opisu projekta, odnosno faza koje su predvi ene za realizaciju remedijacije tla na lokaciji brodogradilišta „Bijela“, u tabeli 8 taksativno su navedene mjere zaštite na osnovu definisanih mogu ih uticaja. Predvi ene mjere zaštite moraju obezbijediti uslove da tokom izvo enja ove faze radova ne e do i do uticaja koji bi mogli ugroziti posotje i kvalitet životne sredine na lokaciji remedijacije, kao i na okolnom prostoru. U tabelama 9 i 10 prikazane su mjere za smanjenje uticaja tokom izvo enja radova na prepakivanju opasnog grita u velike vre e i izvoz do postrojenja za tretman, kao i mjere koje treba provesti tokom zatrpavanja iskopne jame ispod nivoa podzemnih voda istim pijeskom ili šljunkom. Tabela 9. Prepakivanje opasnog otpadnog grita u velike vre e i izvoz do postrojenja za tretman

Uticaj Mjera za smanjenje uticaja Prašina • Kontrola prašine kod izvo enja radova, npr. prskanjem

vodom tokom sušnih perioda • Postrojenja za miješanje i sijanje instalirati što je dalje mogu e od granice radilišta (ali u okviru zone zahvata remedijacije) • Tokom sušnih perioda prskati vodom neasfaltirane površine po kojima se vrši transport • Utovar na kamionu koji napušta lokaciju mora biti prekriven kako se ne bi stvarala prašina



Rad sa kontaminiranim materijalom Upotreba li ne zaštitne opreme, obuka zaposlenih, posebno za rad sa azbestnim materijalima, otpadnim uljima, otpadom sa PCBs

Voda Privremene depoe sa velikim vre ama prekriti LDPE folijom u slu aju atmosferskih padavina




Obuke iz zdravlja i zaštite Prije nego što krene sa realizacijom posla, obaveza



63

na radu (ZZR) Izvo a je da se pobrine o organizovanoj zaštiti svojih zaposlenih na radnom mjestu. Tako e, dužan je da organizuje odgovaraju e obuke, ne ograni avaju i se samo na rad sa kontaminiranim zemljištem i upotrebu li ne zaštitne opreme.

Tabela 10. Zatrpavanje iskopne jame ispod nivoa podzemnih voda istim pijeskom ili šljunkom

Uticaj Mjera za smanjenje uticaja Prašina • Kontrola prašine kod izvo enja radova, npr.prskanjem

vodom tokom sušnih perioda • Postrojenja za miješanje i sijanje instalirati što je dalje mogu e od granice radilišta (ali u okviru zone zahvata remedijacije) • Tokom sušnih perioda prskati vodom neasfaltirane površine po kojima se vrši transport • Utovar na kamionu koji napušta lokaciju mora biti prekriven kako se ne bi stvarala prašina



Rad sa kontaminiranim materijalom Upotreba li ne zaštitne opreme, obuka zaposlenih Flora i fauna Monitoring izvora pijeska, u cilju prevencije invazivnih

vrsta Buka Uticaj buke se odnosi na upotrebu mašina kao što su

buldozer, bager, vozila za prevoz otpada. Ograni iti radno vrijeme, npr. od 07-19 h.




Predložene mjere zaštite prezentirane u tabelama 6-10 obuhvatile su sve aktivnosti prilikom izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ u skladu sa Glavnim projektom. Predložene mjere moraju garantovati adekvatnu zaštitu životne sredine i treba da daju smjernice Izvo ima radova na koji na in se iste mogu primijeniti. Mjere zaštite od otpadnih voda Kada su otpadne vode u pitanju ta no je definisano Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, br. 45/08, 09/10, 26/12, 52/12 i 59/13) koji kvalitet otpadnih voda se može nakon odre enog tretmana ispuštati u javnu kanalizaciju ili recipijent. Otpadne vode koje e nastajati tokom procesa remedijacije tla na lokaciji brodogradilišta „Bijela“ treba predati



64

ovlaš enom sakuplja u ove vrste otpada ili ih obraditi tako da njihov kvalitet prije ispuštanja odgovara navedenom Pravilniku. Prilikom prolaska otpadnih voda kroz separator ulja stvara se odre ena koli ina taloga, koja zavisi od u estalosti odvijanja pojedinih operacija. U estalost va enja i odvoženja taloga i ulja iz separatora ulja potrebno je odrediti tokom njegove eksploatacije, kroz pra enje brzine stvaranja taloga tokom procesa remedijacije. Uklanjanje taloga iz separatora organizovati preko ovlaš enog preduze a u skladu sa propisanim režimom. Mjere zaštite zemljišta i podzemnih voda Od Izvo a radova prilikom procesa remedijacije treba zahtijevati da za svoje mašine koriste biorazgradiva sredstva za podmazivanje kao i biorazgradiva ulja za mjenja e kako bi se na minimum svelo zaga ivanje u toku izvo enja radova i slu ajnog izlijevanja ovih komponenti. Posebna pažnja mora biti posve ena aktivnostima koje su potencijalni zaga iva i:

- prevozi i sipanje goriva, - skladištenje opasnih materija i mineralnih ulja, - parkirni prostori za mehanizaciju i vozila.

U toku faze remedijacije treba definisati odgovaraju e skladištenje i rukovanje gorivom, mazivima i bojama. Moraju se izbjegavati istakanja supstanci opasnih po zemljište, površinske i podzemne vode, kao što su ulja i maziva, a u slu aju nekontrolisanog prosipanja treba preduzeti hitne akcije iš enja.

Odlaganje svih vrsta otpadnih materijala, bilo da se radi o opasnom ili neopasnom otpadu mora se izvesti planski, pri emu je neophodno da se uradi Plan upravljanja neopasnim i Plan upravljanja opasnim otpadom u skladu sa postoje im zakonskim propisima. Iako su podzemne vode dosadašnjim radom brodogradilišta i odlaganjem grita na lokacijama koje su predmet remedijacije ve kontaminirane, tokom izvo enja radova na remedijaciji neophodno je obezbijediti uslove tehnološkog procesa koji ne e dovesti do dodatne kontaminacije podzemnih voda. Mjere zaštite morske vode Na osnovu opisa tehnologije izvo enja radova na remedijaciji tla na lokaciji brodogradilišta „Bijela“, a pošto se radi o osjetljivom priobalnom podru ju, potrebno je da Izvo radova obezbijedi uslove koji e onemogu iti mogu a zaga enja morske vode (sprije iti dospijevanje otpadnih voda u more poštuju i opisani tehnološki proces remedijacije). Jedna od takvih mjera zaštite je postavljanje injekcione zaštite do ispod nivoa zaga enog zemljišta i podzemnih voda koji e sprije iti izliv kontaminirane podzemne vode u more.Tako e mora se projektovati na in

dugotrajnog prikupljanja zauljenih podzemnih voda njihovo crpljenje i tretiranje, jer e se spirati u dugom vremenskom periodu nakon završetka radova.



65

Mjere zaštite od otpadnih voda Spre avanju zaga enja od otpadnih voda koje nastaju tokom procesa remedijacije tla na lokaciji brodogradilišta „Bijela“, mora se posvetiti posebna pažnja. Kada su otpadne vode u pitanju ta no je definisano Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 09/10, 26/12, 52/12 i 59/13) koji kvalitet otpadnih voda se može nakon odre enog tretmana ispuštati u javnu kanalizaciju ili recipijent. Pored navedenog projektom se mora definisati na in zbrinjavanja otpadnih voda na konkretnoj lokaciji s obzirom na postoje e kapacitete prihvata i njihovog tretmana. U toku faze remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ moraju se predvidjeti i mjere koje se odnose na rješavanje odlaganja i dozvoljene namjene mulja nastalog prilikom rada separatora ulja i naftnih derivata. Neke od mjera ublažavanja planirane za fazu remedijacije su:

Najvažnija mjera spre avanja zaga enja u toku rada separatora ulja i naftnih redivata jeste pridržavanje uputstva za rad separatora i normalno njegovo funkcionisanje. Pri tome je neophodno obezbijediti probni rad separatora u cilju utvr ivanja parametara koji se odnose na stepen pre iš avanja. Ovo je obaveza isporu ioca opreme.

Otpadni mulj koji se stvara radom separatora mora biti predat ovlaš enom preduze u sa

kojim je Izvo radova dužan da potpiše Ugovor o preuzimanju. Upravljanje otpadom Komunalni otpad koji e se stvarati na lokaciji projekta odlaga e se u kontejnere i odvoziti i deponovati na mjesto njegovog deponovanja. Tretman komunalnog otpada podliježe Zakonu o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, br. 64/11). Obaveza je da Izvo potpiše Ugovor sa preduze em koje se bavi sakupljanjem, transportom i deponovanjem komunalnog otpada.

Prilikom rada separatora ulja i naftnih derivata stvara se višak mulja koji je neophodno periodi no uklanjati. Obaveza je Izvo a da ispita kvalitet mulja i definiše da li je mulj opasan ili nije, na bazi tih podataka definisati Ugovor sa ovlaš enom organizacijom o preuzimanju mulja. Uklanjanje viška mulja se mora povjeriti ovlaš enoj instituciji sa kojom je Nosilac projekta/Izvo radova dužan da potpiše ugovor o preuzimanju i zbrinjavanju u skladu sa Zakonom. Nosilac projekta/ Izvo radova je dužan da vodi evidencije o klasifikaciji, karakteristikama i koli inama otpada, kao i o drugim podacima i da istu dostavlja nadležnim organima. U poglavlju Opis projekta navedene su sve vrste otpada koje e nastajati prilikom procesa remedijacije, a na osnovu toga Nosilac projekta/Izvo radova je obavezan da uradi Plan upravljanja otpadom u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom u kojem e biti ta no definisane



66

koli ine pojedinih vrsta otpada, na in njihovog zbrinjavanja na lokaciji i daljeg preuzimanja od strane nadležnog preduze a. Ostale mjere zaštite Prilikom iskopa Izvo mora voditi ra una o stvaranju kontaminirane podzemne vode, te je razlog da se brzo izvrši vra anje zdravog vrstog materijala, vršiti ispumpavanje kontaminirane vode do bazena za tretman kontaminirane vode. Izvo radova je dužan da napravi plan iskopa materijala, mjerenje koli ine prevoza i definisanja mjesta privremenog i kona nog odlaganja materijala. Opasni otpadni grit zbog tehnologije rada mora se dva puta prebacivati prije ubacivanja u brodove. Izvo je dužan da prije po etka remedijacije uradi plan transporta , jer su motorna teretna vozila veliki zaga iva vazduha. Treba definisati ko daje saglasnost na plan transporta, Prije po etka izvo enja remedijacije potrebno je da Izvo uradi Plan upravljanja otpadom jer e on stvoriti više od 200 kg opasnog otpada i više od 20 t neopasnog otpada (Zakon o

upravljanju otpadom u lanu 26 predvi a da je Proizvo otpada dužan da uradi Plan upravljanja otpadom, ako na godišnjem nivou proizvodi više od 200 kg opasnog otpada ili više od 20 tona neopasnog otpada).



67

8. PROGRAM PRA ENJA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU Izvo enje radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“, shodno postoje im zakonskim propisima u Crnoj Gori, zahtijeva pra enje stanja životne sredine putem izrade Plana monitoringa. Monitorng stanja životne sredine neophodno je obezbijediti prije po etka radova na remedijaciji tla predmetne lokacije. Po etno stanje kvaliteta životne sredine na predmetnoj lokaciji, osim kvaliteta vazduha i buke, je ve ura eno i na osnovu njega je tokom procesa remedijacije pratiti mogu e uticaje izvo enja radova na remedijaciji na životnu sredinu. Zbog svega navedenog, a u cilju kvalitetnog sprovo enja mjera zaštite životne sredine u tabeli 11 dat je Plan monitoringa zaštite životne sredine, na osnovu kojeg je mogu e pratiti sve relevantne parametre koji mogu uticati na kvalitet životne sredine tokom izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“. Tabela 11. Plan monitoringa zaštite životne sredine Faza Uticaj Parametar estalost Lokacija Osnovno stanje

Vazduh - Prašina - Azbest - PM10

- Ugljovodonici i PAHs

Odgovaraju i licencirani nadrozi i/ili uzorkiva i i sprovodi se od strane akreditovane laboratorije

Unutar gradilišta i izvan njega u nizvodnom pravcu vjetra i naselja

Zemljište Kontrola kontaminacije okolnog površinskog sloja (polazno stanje i završno stanje)

Jednom na po etku i jedno po završetku radova - minimalno

10 uzoraka na rastojanju od 0 - 200 m od kontaminiranog terena, potrebno ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilcin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici i živa i PCBs

Zemljište i podzemne vode

Kontrola kvaliteta površinskog sloja zemljišta i kontrola podzemnih voda u zoni remedijacije (polazno stanje i završno )

Jednom na po etku i jedno po završetku radova

Uzimanje uzoraka u rasteru 20 x 20 m u zoni remedijacije. Bez bušenja kroz beton. ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilcin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja



68

TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici pijezometarske bušotine u podru ju nekadašnje neure ene deponije. Uzimanje uzoraka podzemne vode i ispitivanje sljede ih parametara: TBT (tributilcin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupni ugljovodonici i živa

Morska voda

Kontrola širenja kontaminacije (polazno stanje i stanje nakon završetka radova u akvatoriju luke brodogradilišta , kao i na plažama u neposrednoj okolini u pravcu H. Novog i u pravcu Kamenara

Jednom na po etku i jedno po završetku radova. Po potrebi i tokom izvo enja radova ako se za to ukaže potreba zbog nepovoljnih vremenskih ili drugih uslova.

Tri uzorka morske vode ispred zone zahvata remedijacije, potrebno ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici i živa

Sedimenti Kontrola kvaliteta sedimenata u podru ju isto nog gata (polazno i završno stanje)

Minimum jednom na po etku i jednom po završetku radova i po potrebi u slu aju akcidentnih situacija

10 uzoraka morskog dna. Lokacije uzorkovanja iz šireg podru ja. Ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici i živa i PCBs

Sve faze remedijacije

Vazduh - Prašina - Azbest - PM10

-- Ugljovodonici i PAHs

Monitoring se ne može vršiti vizuelno i fotografisanjem ve sa odgovaraju im

Unutar gradilišta i izvan njega u nizvodnom pravcu vjetra i naselja



69

licenciranim monitorima i/ili uzorkiva ima i realizovanim od strane akreditovane laboratorije

Otpad

Monitoring svih vrsta otpada i predaja istog ovlaš enom sakuplja u

Stalno Na terenu

Buka -Radni sati -Nivo buke

-Svakodnevno -Subjektivno Na granicama radilišta

Uticaji po društvo Anketiranje okolnog stanovništva

Na po etku i kraju remedijacije Lokalna opština

Zemljište Kontrola kontaminacije okolnog površinskog sloja (polazno stanje)

Jednom

10 uzoraka na rastojanju od 0 - 200 m od kontaminiranog terena, potrebno ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici živa i PCBs

Zemljište i podzemne vode

Kontrola kvaliteta površinskog sloja u zoni remedijacije nakon remedijacije

Jednom

Uzimanje uzoraka u rasteru 20 x 20 m u zoni remedijacije. Bez bušenja kroz beton. Lokacije uzorkovanja što bliže originanim lokacijama. ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici i živa Ukoliko je potrebna izrada dvije pijezometarske bušotine, iste locirai što je bliže mogu e originalnim lokacijama. Uzimanje uzoraka podzemne vode i ispitivanje minimum sljede ih parametara:



70

TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupni ugljovodonici TPH i živa

Morska voda Kontrola širenja kontaminacije (nakon završetka radova)

Jednom (nakon završetka radova na remedijaciji)

Tri uzorka morske vode ispred zone zahvata remedijacije, potrebno ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici i živa

Sedimenti

Kontrola kvaliteta sedimenata u podru ju isto nog gata nakon završetka radova (Ispitivanje sedimenata nakon završetka radova mora obuhvatiti širu lokaciju , jer se oni raznose talasanjem i morskim strujama)

Jednom

10 uzoraka morskog dna. Lokacije uzorkovanja što bliže originalnim lokacijama. Ispitati minimum sljede ih parametara: TBT (tributilin), arsen, barijum, bakar, cink, fluor, hrom, kalaj, kobalt, nikl, olovo, ukupna mineralna ulja TPH (alifatski i aromati ni ugljovodonici), PAH-ukupni policikli ni aromati ni ugljovodonici i živa

Nakon završetka radova na remedijaciji Ekosistemi (flora,

fauna, voda, zemljište) Procjena rizika od postojanja rezidualne kontaminacije

Jednom godišnje

Na terenu i okruženju

Pijezometarske bušotine Kvalitet vode

Stalno i u skladu sa utvr enim stanjem i dinamikom monitoringa hot spot lokacija

Bušotine ili istražni bunari

Predloženi Plan monitoringa obezbje uje pokrivanje širokog spektra efekata na životnu sredinu koji se mogu izmjeriti i upore ivati. Dobijene podatke upisivati i koristiti za informisanje, intervenisanje ili naznake vanredne situacije za odre eni segment na lokaciji. O svim rezultatima mjerenja obavezno se vrši obavještavanje javnosti na transparentan na in.



71

9. REZIME INFORMACIJA Rješenjem Agencije za zaštitu životne sredine, broj 02-UPI-1399/5 od 03.08.2016. godine, utvr uje se da je za projekat „Remedijacija tla na lokaicji brodogradilišta „Bijela““ na katastarskim parcelama 766/1, 766/2, 2934, KO Bijela, Opština Herceg Novi, iji je nosilac Vlada Crne Gore, Agencija za zaštitu životne sredine, potrebna procjena uticaja na životnu sredinu. Rješenjem se nalaže da nosilac projekta izradi Elaborat procjene uticaja remedijacije tla na lokaciji brodogradilišta „Bijela“ na životnu sredinu. Grit od pjeskarenja brodova u brodogradilištu „Bijela“ lagerovan je na dvije neure ene deponije (sjeverna i južna) i pet depoa (od A do E). Zbog deponovanja otpada na, uglavnom, nepoplo anim površinama brodogradilišta došlo je do miješanja razli itih frakcija otpada (opasnog/neopasnog). Deponija, tj. upotrebljivani grit nalazi se na kat. parcelama 766/1, 766/2 i dijelu kat. parcele 2934 (dio koji obuhvata obalu, ostatak te parcele ini jugoisto ni gat), a koje su upisane u Listu nepokretnosti 1683, KO Bijela kod Uprave za nekretnine-Podru na jedinica Herceg-Novi. Brodogradilište je smješteno u urbanizovanom dijelu Bijele, a deponija i vre e sa gritom u okviru granica Brodogradilišta. Ovo brodogradilište je bilo najve e brodoremontno brodogradilište u jugoisto nom dijelu Jadranskog mora zauzimaju i površinu od 12 ha. Pored obalnog dijela ono zahvata i 35.000 m2 morskog akvatorijuma. Lokacija je smještana izme u mora sa južne strane i rezidencijalnog dijela Bijele sa sjeverne strane. Šira okolina lokacije je namijenjena za stanovanje i turisti ke usluge. Zona lokacije projekta i njene okoline spada u mješoviti pejzaž u antropogeno znatnije izmijenjenoj sredini. Intenzivan proces urbanizacije glavni je nosilac degradacije pejzaža. U pogledu ugroženosti mora, ovaj dio zaliva je naro ito pod uticajem zaga enja s kopna i to zbog brojnih direktnih ispusta kanalizacije bez prethodnog tretmana, kao i sa mora usljed kretanja plovila. Posljedice ovakvog stanja su povremene pojave cvjetanja mora kao i prekora enja dozvoljenog kvaliteta vode za kupanje. Tome treba dodati i povremena zaga enja iz Jadranskog brodogradilišta „Bijela“. Širu okolinu lokacije brodogradilišta Bijela ine ure ene zelene površine u kojima preovladavaju introdukovane vrste tipi ne za mediteransko podru je kao što su kanarska datula Phoenix canariensis, niska žumara Chamaerops humilis, pinjol Pinus pinea, primorski bor Pinus maritima, oleander Nerium oleander, krupnocvjetna magnolija Magnolia grandiflora, sirijska ruža Hibiscus syriacus, albizija Albizia julibrissin, glicinija Wisteria sinensis, petolisna lozica Parthenocissus quinquefolia, kamelija Chamellia japonica, pitosporum Pittosporum tobira, melija Melia azedarach, nješpula Eriobotrya japonica, juka Yucca sp., tamaris Tamarix sp., poincijana Caesalpinia gilliesii, hortenzija Hydrangea sp., ruzmarin, bršljan, šatirani keder… Vo ne vrste, a ujedno i ukrasne su

imak Zuzuphus zuzuphus, kaki jabuka Diospyros kaki, agrumi, masline, smokve, nar, zatim ukrasne vrste povr a arti oka Cynara scolymus i sl. Te su se biljne vrste prilagodile prili no nezahvalnim uslovima užeg obalnog pojasa, što uklju uje otpornost na posolicu, visoke temperature, sušu, te izloženost jakim vjetrovima. Ujedno su prisutne i autohtone vrste kao što su alepski bor Pinus halepensis i empres Cupressus sempervirens.



72

Lokacija brodogradilišta „Bijela“, koja je predmet ovog elaborata procjene uticaja nema status zašti enog prirodnog dobra. Na pomenutoj lokaciji nisu zabilježene rijetke, prorije ene, endemi ne i ugrožene biljne i životinjske vrste koje su navedene u "Službeni list Republike Crne Gore", br. 36/77 i 2/89 i "Službeni list Republike Crne Gore", br.76/2006. Tako e, na lokaciji koja je predmet Elaborata nema staništa i vrsta koje Bernska konvencija definiše kao prioritetna u zaštiti, a od interesa za EU. Podru je Boke Kotorske se odlikuje mediteranskom klimom, koju karakterišu blage zime i topla ljeta. Lokacija projekta pripada priobalnoj zoni, na kojoj je do sada funkcionisalo brodogradilište „Bijela“. Obzirom da zona brodogradilišta obuhvata površinu oko 12 ha, to na njenoj lokaciji ima izgra enih objekata tipa hala-radionica, kancelarijskih prostora i sl., koji su koriš eni za potrebe djelatnosti na predmetnoj lokaciji. Što se same okoline predmetne lokacije ti e, u njenom zale u i sa bo nih strana nalaze se objekti koji su namijenjeni za stanovanje i za turisti ke djelatnosti. Okolina lokacije je naseljena, dok je šira zona podru ja stambenog i poslovno-turisti kog tipa i o njoj se može govoriti kao o zoni koja je sa srednjom gustinom naseljenosti, s tim što je u turisti koj sezoni na ovom podru ju prisutan ve i broj ljudi. Što se planiranog projekta ti e on ne e uticati na demografske karakteristike. U okviru zone lokacije i njene bliže okoline nema zašti enih objekata, kao ni kulturno-istorijskih dobara na koje bi trebalo obratiti posebnu pažnju tokom izgradnje i funkcionisanja predmetnog projekta. Rješenje remedijacije tla kontaminirane deponije otpadnog grita u brodogradilištu „Bijela“ odabrano je od strane Investitora (Klijenta) i definiše se kao „izvoz otpadnog grita sa obavezom tretmana odre ene koli ine grita na lokaciji Brodogradilišta“. Predmet remedijacije odnosi se na sav stari otpadni grit koji se nalazi na depoima A, B i C, sav novi otpadni grit koji se nalazi na depoima D i E, sav priprovršinski materijal u prostoru neure ene deponije koji sadrži preko 50% otpadnog grita, sav otpadni grit i kontaminirani površinski sloj koji se javlja na depoima i u zoni remedijacije do maksimalne dubine od 0,10 m, ukupno zemljište u prostoru neure enih deponija i njihovog okruženja kod kojeg koncentracija ukupnih mineralnih ulja TPH (naftnih derivata alifatskih i aromatskih) ugljovodonika prelazi 5.000 mg/kg suve mase. Priprema lokacije na kojoj e se izvoditi radovi u skladu sa Zakonom o izgradnji objekata Crne Gore uklju uje, ali se ne ograni ava na, sljede e:

- Montaža ograde oko zone zahvata remedijacije (pokretna ograda, dimenzija 3,5 širine x 2,0 m visine, sa betonskom stopom i metalnim obujmicama). Ograda ima tri kapije koje imaju mogu nost zatvaranja i zaklju avanja. Ograda mora okruživati cijelo podru je remedijacije, sa izuzetkom dijela na vodi, kao i sprije iti ulazak neovlaš enih lica (uklju uju i radnike Brodogradilišta) u zonu remedijacije - Montaža dvije informativne table (bilborda) na ogradi - Montaža zone dekontaminacije (koja se dijeli na kontaminirani i isti dio) i jedinice za dekontaminaciju pored zone zahvata remedijacije. Jedinica za dekontaminaciju dijeli se na tri komponente: sobu za skidanje prljave odje e (prljava soba), prostor za pranje/tuširanje i soba



73

za obla enje iste odje e. Prije ulaska u prljavu sobu, potrebno je o istiti cipele i izme u kadi sa vodom i fiksiranim etkama - Montaža privremenih gradilišnih objekata pored jedinice za dekontaminaciju. Izvo u se ostavlja mogu nost da iznajmi nove ili osposobi postoje e objekte kako bi ispunio navedene zahtjeve i dimenzije - Obezbje enje površine(a) za iš enje kamiona i opreme. Svi kamioni, automobili i oprema koji napuštaju zonu zahvata remedijacije moraju biti o iš eni od zemljišta, otpadnog grita i drugih materijala. Shodno tome, potrebno je instalirati perionicu za kamione. Perionica za kamione mora biti hidrološki odvojena od okolnih površina, mora imati konstantni dovod vode pod odgovaraju im pritiskom za iš enje ili ista pod velikim pritiskom. Mulj koji se taloži u zoni u kojoj se vrši iš enje kamiona potrebno je sakupiti i tretirati na na in na koji se tretira opasni otpadni grit - Uspostavljanje nekoliko privremenih depoa za smještaj prepakovanih velikih vre a, pored puta na gatu, postrojenja za sijanje i postrojenja za imobilizaciju. Podru je depoa mora biti vodonepropusno i mora imati mogu nost pokrivanja vre a u slu aju padavina, obzirom da kiša ne smije doprijeti do upakovanih velikih vre a - Montaža vodonepropusnog bazena za isušivanje u blizini skladišta opasnog otpada, površine najmanje 1.000 m2. Ostavlja se mogu nost Izvo u da bazen za isušivanje postavi na neko drugo mjesto, ukoliko se to uklapa u predloženu metodologiju radova i postupak iskopa. - Montaža vodonepropusnog sabirnog bazena za vodu, kapaciteta najmanje 50 m3 na donjem kraju bazena za isušivanje. Izvo može predložiti alternativno rješenje i dostaviti ga na odobrenje Radnom timu. - Montaža separatora za ulje i vodu, kapaciteta 20 m3/h. ist proizvod i vodu koji se isisavaju iz vode u iskopnoj jami potrebno je sprovesti preko separatora. ist vrsti proizvod se sakuplja u ba vama ili IBC jedinicama i odvozi sa lokacije od strane akreditovane kompanije, a voda se sakuplja u sabirnom bazenu za dalji tretman van predmetne lokacije u nekoj kasnijoj fazi. - Montaža postrojenja za imobilizaciju.

Radovi koje je potrebno sprovesti da bi se postigli ciljevi remedijacije svrstavaju se u sljede e kategorije:

1. Uklanjanje ukupnog otpadnog materijala sa površine zone remedijacije koji nije otpadni grit ili kontaminirano zemljište.

2. Iskop ili odvajanje otpadnog grita iz ranije upakovanih vre a i podru ja neure ene deponije, uklju uju i i zemljište koje sadrži preko 5.000 mg/kg suve mase naftnih ugljovodonika i/ili više od 50 % otpadnog grita.

3. Sijanje materijala kako bi se odstranile krupne frakcije. 4. Novo pakovanje opasnog otpadnog grita i kontaminiranog zemljišta u velike vre e i izvoz do

postrojenja za tretman u inostranstvu. 5. Zatrpavanje iskopne jame (koja ostaje nakon iskopa otpadnog grita i kontaminiranog

zemljišta u podru ju neure ene deponije) ispod nivoa podzemnih voda istim pijeskom ili šljunkom.

6. Imobilizacija neopasnog otpadnog grita na terenu i zatrpavanje iskopne jame iznad nivoa podzemnih voda.

Radovi koje je potrebno preduzeti tokom inicijalnih faza projekta su: uklanjanje ukupnog otpada koji se nalazi na površini zone remedijacije, a da to nije otpadni grit ili kontaminirano zemljište. Ne



74

ekuje se da e ovi radovi izazvati neki preveliki uticaj na životnu sredinu ukoliko se Izvo bude pridržavao gra evinskih procedura i standarda. O ekuje se da e ovim radovima nastati sljede i opasni materijali koji se moraju predati ovlaš enom sakuplja u takvih vrsta otpada:

Ostali otpad (uklju uju i smješu materijala) od mehani kog tretmana otpada koji sadrži opasne supstance 19 12 11* (M)

Apsorbenti, materijali za filtere, krpa za brisanje i zaštitna odje a, koji su kontaminirani opasnim supstancama 15 02 02* (M)

Mješavina otpada iz komore za otpad i separatora ulje/voda 13 05 08* (A)

Mulj iz separatora ulje/voda, 13 05 02* (A)

Gra evinski materijali koji sadrže azbest, 17 06 05 * (M)

Ostali otpad od gra enja i rušenja (uklju uju i miješane otpade) koji sadrži opasne supstance, 17 09 03 (M)

Mješavine ili odvojene frakcije betona, opeke, crijepa/plo ica i keramike koje sadrže opasne supstance 17 01 06* ili 17 09 03*

Ostali otpad nastao iz ovog procesa, otpad koji sadrži azbest i neopasni otpad tretirati u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, („Sl. list CG“, br. 64/11), Pravilnikom o postupanju sa gra evinskim otpadom, na inu i postupku prerade gra evinskog otpada, otpada, uslovima i na inu odlaganja cement-azbestnog gra evinskog otpada („Sl list CG“, br. 50/12) i Pravilnikom o na inu pakovanja i uklanjanja otpada koji sadrži azbest („Sl. list CG“, br. 11/13). Ovaj otpad odnosi se na beton (šifra 17 01 01), gvož e i elik (17 04 05), miješani otpad od izgradnje i rušenja (17 09 04), drvo (19 12 07) i zemljani i kameniti otpad (17 05 04)

Sljede e što je potrebno uraditi tokom remedijacije: Iskop ili odvajanje otpadnog grita iz ranije upakovanih vre a i podru ja neure ene deponije, uklju uju i i zemljište koje sadrži preko 5.000 mg/kg suve mase mineralnih ulja TPH i PAH-a kao naftnih ugljovodonika i/ili više od 50% otpadnog grita. Može se o ekivati da e ovi radovi izazvati zna ajne uticaje na životnu sredinu, naro ito ako se ne izvode na pravi na in. Tokom iskopa i isušivanja grita i drugog kontaminiranog materijala mogu se pojaviti procjedne vode. Ovaj te ni otpad na bazama vode i vodenih koncentrata iz remedijacije podzemnih voda koji sadrži opasne supstance (šifra 19 13 07*) mora se analizirati i predložiti tehnologiju tretmana ili da se predaje ovlaš enom sakuplja u ove vrste otpada. Ukoliko se opredijeli da se vrši tretman otpadne vode obaveza je Izvo a da kvalitet efluenta prije ispuštanja ispunjava kriterijume propisane Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, br. 45/08, 09/10, 26/12, 52/12 i 59/13). Rješavanje odvo enja i tretmana otpadnih voda tokom procesa remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ predstavlja važan zadatak.



75

Ovom fazom je, tako e, obuhva eno uklanjanje slojeva slobodne faze koji su uo eni tokom iskopa zemljišta u podru ju neure ene deponije, što se postiže kroz skidanje i usisavanje svake lake nevodene faze (LNAPL) na koju se nai e tokom iskopa zemljišta ispod nivoa podzemnih voda, kao i izgradnja privremenog zaštitnog zida koji e sprije iti izliv kontaminirane podzemne vode u more. Ovaj zid ostaje u upotrebi najmanje 3 godine od završetka iskopa, u toku kojeg perioda se o ekuje da novi vlasnik koncesije za Brodogradilište sagradi novi, stalni zaštitni zid. Laku nevodenu fazu i izdreniranu vodu iz bazena za isušivanje potrebno je odvojiti i predati ovlaš enom sakuplja u te vrste otpada. Ne o ekuje se da e sijanje otpadnog materijala za odstranjivanje krupnih frakcija izazvati nepovoljne uticaje na životnu sredinu, pod uslovom da se Izvo pridržava gra evinskih procedura i standarda, kao i uputstava za koriš enje mašina kojima raspolaže na terenu. Eventualni otpad koji nastane tokom ovog procesa može se zbrinuti na isti na in opisan u po etnim fazama. Kada se završi sijanje, opasni otpadni grit i kontaminirano zemljište dobijeni u prethodnim fazama pakuju se u nove velike vre e, kod kojih težina napunjene vre e obi no iznosi od 1 do 1,5 tona, i vrši se izvoz opasnog otpada do postrojenja za obradu ili predaja neopasnog otpada ovlaš enom sakuplja u. Alternativna je isporuka u obliku rasutog tereta. Glavni uticaj na životnu sredinu u ovom slu aju predstavlja izazivanje prašine, što Izvo treba da sprije i postavljanjem odgovaraju ih sistema za zaštitu od prašine i mjera za ublažavanje uticaja od prašine. U ovoj fazi ne o ekuju se drugi nepovoljni uticaji. Zatrpavanje iskopne jame ispod nivoa podzemnih voda istim pijeskom ili šljunkom ne o ekuje se da e izazvati neke posebne uticaje na životnu sredinu. Obaveza Izvo a je da provjeri mjesto porijekla istog pijeska/šljunka, kako bi dokazao da ne sadrži opasne materijale koji bi mogli ugroziti morski ekosistem Bijele, kao i da suzbije formiranje prašine tokom transporta pijeska, utovara, istovara i prevoza unutar granica predmetnog terena. Imobilizacija otpadnog grita i zatrpavanje iskopne jame na lokaciji neure ene deponije: zatrpavanje vršiti imobilisanim otpadnim gritom sa novih depoa D i E, otpadnim gritom sa depoa A i C koji se tako e može koristiti za imobilizaciju u zavisnosti od rezultata ispitivanja sadržaja, oblika i mobilnosti Zn koji se nalazi u gritu i zbog kojeg je grit trenutno okarakterisan kao „opasan“. Ukoliko se naknadnim laboratorijskim ispitivanjima potvrdi da je otpadni grit sa depoa A i C i dalje opasan, a samim tim neupotrebljiv za zatrpavanje iskopa, isti e biti izvezen sa ostalim otpadom, dok e se grit sa depoa D i E, zajedno sa grubozrnim pijeskom, koristiti za imobilizaciju i zatrpavanje iskopa. Imobilizaciju vrštiti uz dodatak i miješanje cementnog maltera u odabrani otpadni grit (optimalna koncentracija maltera procjenjuje se na 8%), a na primjenu imobilisanog grita u iskopano podru je mora se dobiti prethodna saglasnost Radnog tima Agencije za zaštitu životne sredine. Pod datim okolnostima, ne o ekuju se nepovoljni uticaji na životnu sredinu, ukoliko se Izvo bude pridržavao svih važe ih procedura rada, zahtjeva HSSE (zdravlje, sigurnost, bezbjednost i životna sredina) i uputstava za upotrebu mašina i opreme tokom procesa iz ove faze. Procjenjuje se da e radovi na remedijaciji ukupno trajati oko 1,5 godina, od ega e terenski radovi trajati godinu dana, s tim da iskusni izvo i mogu ubrzati proces istovremenim izvo enjem više faza i radova, što bi moglo smanjiti trajanje radova na manje od jednu godinu.



76

Podru je u kojem se izvodi iskop i vrši remedijacija potrebno je o istiti od manjih objekata lošijeg kvaliteta i privremenih konstrukcija, kako bi se osigurali uslovi za brz i bezbjedan rad. Objekti koje je potrebno srušiti su:

- Skladište zauljenog otpada - Betonski plato ispred radionice Brododrvo - Betonski kanal za tehni ki pregled vozila - Betonski zaštitni zid - Stražarska ku ica - Skladište zauljenog otpada od drveta - Drvena stražarska ku ica - eli ni stub – nosa reflektora.

Kada se remedijacija završi, teren je potrebno vratiti u prvobitno stanje, tj. teren se mora dovesti u postoje i nivo, dok odre ene konstrukcije na lokaciji koje su uklonjene za potrebe remedijacije nije potrebno obnavljati (npr.putne staze, zapušteni objekti ili privremeni objekti), sa izuzetkom betonskog puta i podzemnih instalacija koje vode do isto nog gata/stuba. Pored mjera utvr enih elaboratom koje se moraju izvesti u toku izvo enja radova na remedijaciji tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ utvr ene su mjere koje e se preduzeti u slu aju akcidentnih situacija. U skladu sa postoje im zakonskim propisima u Crnoj Gori, definisan je program pra enja stanja životne sredine (monitoring) u toku izvo enja remedijacije, kao i nakon završetka radova na remedijaicji. Monitoring je prikazan tabelarno, kroz Plan monitoringa zaštite životne sredine, koji se mora poštovati. Tako e, utvr ena je i obaveza Nosiocu projekta da obavještava javnost o rezultatima mjerenja. Na osnovu svega navedenog može se konstatovati da prilikom remedijacije tla lokacije brodogradilišta „Bijela“, primjenom navedenih mjera zaštite i realizacijom Plana monitoringa, ne e do i do dodatnog zaga enja voda, vazduha ili zemljišta što garantuju predložene mjere za spre avanje eventualnog uticaja u toku izvo enja radova ili u slu aju akcidenta.



77

PODACI O EVENTUALNIM TEŠKO AMA U toku rada na izradi ovog dokumenta Obra iva je koristio podatke o po etnom stanju kvaliteta zemljišta i podzemnih voda, koje je uradio Centar za ekotoksikološka ispitivanja d.o.o. Podgorica. Za ostale segmente životne sredine, Obra iva je imao odre enih teško a u smislu pribavljanja potrebnih podloga za analizu uticaja, pa su se iz tih razloga koristili raspoloživi podaci o postoje em stanju životne sredine šireg prostora, jer za posmatranu lokaciju nema konkretnih podataka. Imaju i u vidu da je na predmetnoj lokaciji u skladu sa projektnim zadatkom Nosioca projekta predvi ena remedijacija tla lokacije brodogradilišta „Bijela“ utvr eno je da nije neophodno vršiti posebna istraživanja na licu mjesta, pa su iz tog razloga opisi segmenata životne sredine preuzeti iz postoje e dokumentacije.



78

PRILOZI

elaborat procjene uticaja remedijacije tla …

Documents