elan edilmemish muharibe

15
ЕЛАН ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. МЦЩАРИБЯ?.. ШЯКИ ШЯКИ - 2005 - 2005 МУРАД МУРАД НЯБИБЯЙОВ НЯБИБЯЙОВ Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 1

Upload: murad-nabibayov

Post on 20-Mar-2016

216 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

Metbuat ve tarixi qaynaqlardan faktlar

TRANSCRIPT

Page 1: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

ЕЛАН ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ ЕДИЛМЯМИШ

МЦЩАРИБЯ?..МЦЩАРИБЯ?..

ШЯКИШЯКИ - 2005- 2005

МУРАДМУРАД НЯБИБЯЙОВНЯБИБЯЙОВ

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 1

Page 2: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№ 0 1 , а в г у с т 2 0 0 5 ШШ ЯЯ КК ИИ ББ ЯЯ ЛЛ ЯЯ ДД ИИ ЙЙ ЙЙ ЯЯ ЫЫ ИИ с я щ . 7с я щ . 7

Сизя еля эялмир ки, инди бизбу гябилдян олан суаллараъаваб ахтармагданса,щадисялярин кюкцнцарашдырыб тапмалы вяиндийядяк итирдикляримизи эеригайтармаг, вятянимизуьрунда ъанындан кечяншящидляримизин, дишиня гядярсилащланмыш вящшиляринщцъумлары заманы щялаколмуш сойдашларымызын рущугаршысында юзцмцзц тямизячыхармаг цчцн сюзцмцзцгяти демялийик?!

Вя тякъя СЮЗМЦ???Бялкя артыг щярякят етмяйин,сюздян ишя кечмяйин вахтычохдан чатыб?! Йяни Хоъалысойгырымына гядяр оланларыщяля нязяря алмасаг, бусойгырым вя ондан сонраермянилярин башымызаачдыглары бизя тарихи дярсолмадымы?.. Яэяр олдуса,онда бяс няйи эюзляйирик???

Совет империйасынынсцгуту яряфясиндя кечмишССРИ мяканында йаранмышхаосдан мящарятля истифадяедян ермяниляр юз мянфурниййятлярини йенидян щяйатакечирмяк цчцн мцхтялифцсуллара ял атдылар. Яввялъяонлар тарихян Азярбайъанамяхсус олан вя йалныз советщюкумяти гурулдугдан сонратяшкил едилмиш Даьлыг ГарабаьМухтар Республикасынынермяни торпаглары олдуьубарядя хариъи юлкялярин КцтлявиИнформасийа Васитяляриндядезинформасийалар йаймаьа вядцнйа иътимаиййятинин фикринимясялянин ясил мащиййятиндянйайындырмаьа ъалышдылар. 1988-ъи илдя ися нанкор гоншуларымызюлкямизя бюйцк мигйасдащцъумлар етмяйя гярарвердиляр.

"Гарабаь мцнагишяси"адландырылан, яслиндя ися гоншуЕрмянистанын елан етмядян(ЙЯНИ ДОЬУРДАНМЫ

ЕЛАН ЕТМЯДЯН???)Азярбайъана гаршы апардыьымущарибядя 20 миндян ъохинсан тяляф олмуш, 50 миндянъох инсан йараланмыш,тяхминян 4 мин ясир вя эировэютцрцлмцш, 1 милйон 100миндян чох сойдашымыз даимийашайыш йерини тярк етмякмячбуриййятиндя галмышдыр.Щярби тячавцз нятичясиндяАзярбайъан торпагларынын 20фаизи ермяниляр тяряфиндян ишьаледилмишдир.

М Ц Н А Г И Ш Я Н И НМ Ц Н А Г И Ш Я Н И НТ А Р И Х ИТ А Р И Х И

К Ю К Л Я Р ИК Ю К Л Я Р И

Щяля лап гядимзаманлардан, щарадамяскунлашдыгларындан асылыолмайараг, йашадыглары яразиниюзлярининки щесаб едянермяниляр, бу азмыш кими,гоншу республикаларын-Тцркийянин, Эцръцстанын,ялялхцсус Азярбайъанынторпагларына эюз дикибляр.Щалбуки тарихи сянядлярдяермянилярин инди йашадыгларыяразийя, о ъцмлядян,Азярбайъанын Даьлыг Гарабаьадланан бюлэясиня XVIII ясринявялляриндя кючцрцлдцклярибарядя тякзибедилмяз фактларвар. Беля ки, о вахтлар Ирандайашайан ермяниляринкючцрцлмяси планы 1827-ъи илдяРусийанын бу юлкядяки сяфириАлександр СерэейевичГрибойедовун рящбярлик етдийиЗагафгазийа дипломатийадяфтярханасында щазырланмышды.Грибойедовун о дюврдяГафгазда вя Тцркийядянгопарылмыш торпаглардаермянилярин сярщядбойубюлэялярдя йерляшдирилмясибарядя рус-ермянимцнасибятляринин кечмишиндянйахшы хябяри вар иди .

Р у с - е р м я н имцнасибятляринин кюкц щяляХ ясря, Кийев-Рус кнйазлыьыдюврцня эедиб чыхыр вя ХВII

ясрдя бу мцнасибятлярсийаси йюнцмдян даща даформалашмаьа башлайыр . Овахт ермяниляр I Пйотрунатасы, рус чары АлексейМихайловичдян хащишетмишдиляр ки, о, Ираншащынын ермяниляри сцрэцнетмясиня гаршы тя'сирлитядбирляр эюрсцн. Вязаман кеъдикчя, ермянихадимляри вахташыры олараг русщюкмдарларына белямцраъиятляр етмяйябашладылар. Щайларын галыгларыяввялъя I Пйотра, сонра ися IIЙекатринайа Иран шащынагаршы апардыглары мцбаризядя

онлара кюмяклик эюстярилмясибарядя хащишляр едирдиляр.Тарихи фактлара нязяр салсаг,эюрярик ки, чар Русийасыяввялъя Иранла щямсярщядбюлэялярдя сяксян мин казакйерляшдирмяйи нязярдятутмушду. Лакин Грибойедовунмяслящяти вя ъанфяшанлыьы илябу план щяйата кечирилмямишгалды вя кючцрцлмядяермяниляря цстцнлцк верилди.

Т ц р к м я н ч а ймцгавилясинин 15-ъимаддясиндя бу щал тясбитедилдикдян сонра, эенералПаскевичин 1828-ъи ил февралын29-да имзаладыьы ''ермяникючкцнляринин даща чох Иряванвя Нахчыван вилайятляриня, биргисмини ися Гарабаьакючцрмяк'' барядя тялиматыялиндя ясас тутан ГрибойедовИран щюкумятиндян ермяникючкцнляри иля баьлы сазишиншяртляриня ямял етмяйи тялябедирди.

А .С.Гр ибойедовундипломатик фяалиййяти дюврцндяИрандан Русийа щцдудларына,Аьрыдаь (Арарат) овалыьына вяШимали Азярбайъанторпагларына ермяниляринкючцрцлмяси хцсуси бир сящифятяшкил едир. Ермяниляря ъан

йандырмагда щядди-щцдудбимяйян, диэяр милли азлыгларыонларын айаьына вермякдя щечнядян чякинмяйянГрибойедов кими икинъисялащиййятли рус мя'мурунуинди дя тапмаг чох мцшкцлмясялядир.

Грибойедовдан сонракыдюврдя ися ермяниляриназярбайъанлылара гаршытюрятдикляри вящшиликлярин,гясдлярин, бир сюзлягятлиамларын сайы-щесабыолмайыб. Сон 100 ил ярзиндя,бцтювлцкдя Загафгазийахалгларына гаршы ачыг-ашкардцшмян сийасяти йцрцдян, бу

яразидя йашайан тцркдиллихалглара, хцсусян азяритцркляриня, еляъя дя эцръцляряолмазын ишэянъяляр веряндашнак партийасы йарандыьыэцндян ермяниляримцщарибяляря вя ганичиъилийятящрик етмишдир. Ермяниляринтцрк халглары цчцн горхулудцшмяня ъеврилмясининбашлыча сябябляриндян биридя щяля чар Русийасыдюврцндя рус щакимдаиряляринин онларащимайядарлыг етмяляриолмушдур.

С я н я д л я р и нарашдырылмасы ачыг-айдынэюстярир ки, ХХ ясриняввялляринядяк мцасирЕрмянистан яразисиндяйашайан ящалинин яксяриййятинийерли азяри тцркляри тяшкиледибляр. Йалныз ХХ йцзиллийинбиринъи рцбцндян сонра бурадаермянилярин артмасы мцшащидяолунур. Тарихи фактлара эюря,илк нювбядя 1894-96-ъы вя1914-16-ъы иллярдя тцрклярляермяниляр арасында башверян вурушмаларнятиъясиндя йцз минлярляермянинин Тцркийя вяИрандан Ермянистанакючмяси иля изащ олунур.

Биръя ону демяк кифяйятдирки, Русийайа бирляшдирилянзаман Иряван ханлыьынынящалисинин 73,8 фаизиазярбайъанлылар олуб.Мараглысы будур ки, ящалинингалан 26,2 фаизини исяермянилярля бирликдя кцрдляр,ассориляр вя диэяр халглартяшкил едиб. Сонралар"Ермяни вилайяти" ады верилянбу яразидя азярбайъанлыларынсайы эетдикъя азалмаьабашлады вя 1880-90-ъы иллярдятяхминян 50 фаизя енди.Дашнактстйун партийасыйарадылдыгдан сонра (1890-ъыил) ися ермяниляр "Ермяни

в и л а й я т и н д я н "азярбайъанлылары тамамиляговмаг мясялясинигаршыларына мягсядгойдулар.

Фактики олараг, ермянидашнаклары вя онларынщавадарлары тяряфиндяназярбайъанлыларын тарихи фаъияси -милли сойгырымы ики йцз ил яввял -1801-ъи илдя Газах вяШямшядил торпагларынынтутулмасы, 1804-ъц илдяЭянъянин ишьалы, еляъя дя1828-ъи илдя Тцркмянчаймцгавилясинин баьланмасы илябашлайыб вя индийядяк давамедир. ХIХ йцзиллийиняввялляриндя Азярбайъаняразисиндя баш вермиш Русийа-Иран мцщарибяляри юлкяйящяртяряфли зийан вурмаглайанашы, щям дя кцтляви сурятдяинсан тяляфаты иля нятиъялянди.Шимали Азярбайъанханлыгларында он минлярляадамын юлдцрцлмяси, ясирапарылмасы, йахуд башыныэютцрцб гачмасы ящалинин хейлиазалмасына сябяб олду.Мясялян, чар Русийасытяряфиндян зябт едилянядякГарабаь ханлыьында 10 минягядяр аиля йашайырдыса, 1812-ъиилдя щяйата кечирилянсийащыйаалма онларын 3 миндянбир гядяр чох галдыьыныэюстярди. Биринъи Русийа-Иранмцщарибясиндя мяьлубиййятяуьрайан Иран шащлыьы 1813-ъц илоктйабрын 13-дя ГарабаьынЭцлцстан кяндиндя сцлщмцгавиляси имзаламагмяъбуриййятиндя галды.Эцлцстан мцгавилясибаьландыгдан сонра йаранмышсцлщ шяраитиндя гачгынларын эеригайытмасы ящалинин Гарабаьторпагларында йенидянартмасына сябяб олду.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ[email protected]

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?..ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?..

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 13 и лдянчох вахт кеч и р… Бу сойгы р ымын мцял л и ф и -яср ляр ля башыны с ыьал л ый ыб диз имиз ин дибиндяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .Йашад ыь ымыз август ай ында ися цчрайонумузун (Физул и , Ъябрайы л вя Губадл ы )дашнак тю р - тюкцнтц ля р и т я ря ф индян " ишьа леди лмясинин" 12-ъи и лдюнцмцдцр…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан,бцтцн дцнйада горхаг вя ъы л ыз бир ми л лят к имитан ынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вах т и л я сярщяд ля р и Бюйцк Гафгаз ынШ има л я тяк ля р индян Фарс кюр фяз иня гядярузанан Одлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вянеъя дидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 2

Page 3: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ .11№ 0 2, с е нт й а бр - о к т йа б р 20 0 5

(Яввяли ютян сайымызда)

Лакин эери дюнянляр тякъяйерли азярбайъанлылар дейил,онларла бирликдя щям дя Ирандайашайан ермяниляр идиляр. Гысабир мцддятдя тякъя Гарабаьханлыьына Ирандан 4 миназярбайъанлы вя ермяни аилясикючцб эялмишди. Ейни заманда,Азярбайъана ермянилярин ахыныолмушду. 1804-1813-ъц вя1826-1828-ъи иллярдя баш вермишРусийа-Иран мцщарибялярининэедишиндя, щям дя сонраларермянилярин бюйцк кцтлялярляИран, Тцркийя вя ЪянубиА з я р б а й ъ а н д а нЗагафгазийайа, о ъцмлядян, янчох Гарабаьа кючцрцлмясинятиъясиндя бурада онларын сайыилбяил артырды. Тякъя 1826-1828-ъи иллярдя русларын Иранла апрадыьымцщарибя заманы Ирандан вяАзярбайъанын ъянуббюлэяляриндян Загаф-газийайа,о ъцмлядян, Гарабаьа 18 минермяни аиляси кюъцрцлдц.Сонунъу мцща-рибянин Русийацчцн галибий-йятля башаъатмасындан сонра ися икидювлят арасында баьланмышТцркмянчай мцга-вилясиняясасян ермянилярин манеясизолараг Иран ярази-синдян шимала,о ъцмлядян Гарабаьа компактщалында кючмяляриня эенишимкан верилди. Рус мянбяляринин(К.Н.Шавров, "Новайа угрозаРусскому делу о Закавказье:предстойашайа распродажаМугана инострантсам" -СанктПетербург, 1911, с. 59-60.)йаздыьына эюря, 1828-ъи илдян1830-ъу илядяк Загафгазийайа40 миндян чох Иран вя 84 минТцркийя ермяниси кючцрцлярякермянилярин сайынын ифрат азолдуьу Йелизаветпол иля Ирявангубернийаларынын ян йахшыторпагларында йерляшдирилиб вяонлара 200 мин десйатиндянчох хязиня торпаьы айрылыб.

Тарихи сянядляр бир даща сцбутедир ки, ХVIII ясрин сону ХIХясрин яввялляриндя Иряванящалисинин дя яксяриййятиазярбайъанлылар олуб. 1831-ъиилдя бу шящярдя 4484 няфяр

ермяни, 7331 няфяр азяр-байъанлы вя 105 няфяр диэярмиллятлярин нцмайяндяси йаша-йыб (З.Горгодйан, "ХорщртайинЩайастани бнагчутйуны" сонйцз илдя (1831-1931). Щрата-орагутйун мелконйан фонди.Йереван, 1932, сящ.94).И.Ф.Паскевич 27 ийун 1827-ъиилдя Нахчывандан чарын хариъиишляр назирлийиндя ишляйянНесселрода эюндярдийи йазылымялуматында вурьулайыр ки, Русгошунларынын Иряван яйалятинядахил олмасынадяк бурада 20отураг татар (азярбайъанлы -мцял.) тайфалары вар иди. Ермянимянбяляриндя дя эюстярилир ки,Ермянистанын Русийайабирляшдирилмясиня гядяр ШяргиЕрмянистан ящалисинин бюйцкщиссясини тцркляр тяшкил едибляр.1828-ъи илдя баьланмышТцркмянчай мцгавиляси Иран-дан вя Тцркийядян ермяниляринЗагафгазийайа ахышмасынаряваъ вердийи кими, азяр-байъанлыларын да перикибЕрмянистандакы ата-баба йурд-ларыны тярк етмясиня эятирибчыхарды.

Индики Ермянистан яразисиндяазярбайъанлыларын мяскун-лашмаларынын да тарихи чох гядимдюврляря эедиб чыхыр. Тякъябурадакы минлярля ъоьрафиадларда азярбай-ъанлыларынняфяси дуйулур. Эюйчя эюлц,Айгыр эюлц, Зянэязур, Афшар,Гарагойунлу, Зянэибасар,Озанлар вя башга йцзлярляазярбайъанлылара мяхсус йерадлары щяля Шярги ЕрмянистанРусийайа бирляш-дирилянядяк юзварлыгларыны горуйуб сахлайыблар.Тарихи арашдырмалара ясасян1932-ъи илдя СоветЕрмянистанындакы 2 шящяр вя2310 диэяр йашайышмянтягяляринин 1280-и азяр-байъанъа адландырылыблар. Щяттаонларын бир чох щиссясинин адлары1931-ъи илядяк горунубсахланыб.

ХХ ясрин яввялляриндя, 1914-1922-ъи иллярдя дя азяри тцркляриермяниляр тяряфиндян бир нечядяфя гятлиама мяруз галыблар.Тарихи сянядлярдя билдирилир ки,

1918-ъи ил августун 31-дящяйата кечирилян сойгырымлабаьлы Азярбайъан ДемократикРеспубликасы тяряфиндянфювгяладя комиссийа тяшкилолунуб вя щямин комиссийаермянилярин тюрятдикляри вящ-шиликлярля баьлы, 8 ъилди тякъяЗянэязур щадисяляриня щясролунмуш 36 ъилдлик, 3500сящифядян ибарят материалщазырлайыб. Комиссийанын апар-дыьы арашдырмалардан мялумолуб ки, 1917-ъи илин яввялиндянмартын 18-ня кими Иряванда 199кянд виран гойулуб, 135 минягядяр ящали гырылыб, дидярэиндцшцб. Щямин ил Зянэязурда109, Гарабаьда 117 кянд,

5140 ев даьыдылыб. Сюзцэедянматериалда Зянэязурдадаьыдылмыш 58 кяндин щяр бирищаггында айрыъа топланмышмялуматлара эюря, бу кянд-лярдя 1507 ев йерля йексанедилиб, 2254 няфяр гятля йетирилиб,304 няфяр ися дири-дири йандырылыб.1918-ъи илдя Андроникин башчылыьыиля азярбайъанлылара едилянщцъумлар нятиъясиндяЗянэязурда 115 кянд виранедилиб вя 10068 няфяр юлдцрцлцб.Ейни заманда, Губарайонунда 122 кянд даьыдылыбвя Азярбайъанын ъянубунда, оъцмлядян, Хойда, Сялмасдааналожи гятлиамлар тюрядилиб.Цму-миййятля, щямин дюврдя130 миндян артыг инсан ермянивящшилийинин гурбаны олуб. 1919-ъу илин мартында Бакыдадашнаклар тяряфиндян гятляйетирилянлярин сайы ися 15 минняфяря гядяр олуб.

Азярбайъанл ы лар ындепартасийасы вя

адлар ынермяни ляшдир и лмяси

Иряван торпагларынданазярбайъанлыларын узаглаш-маларына 1856-ъы вя 1876-ъыиллярдя Русийа Тцркийя мцща-

рибяляри сябяб олмушдуса,1918-1920-ъи иллярдя Ермя-нистанда дашнак щакимий-йятинин тюрятдийи ганлы гырьынларбу просесин кцтляви сурятдящяйата кечирилмясиня ряваъверди. Бу барядя З.Горгодйанйухарыда адыны чякдийимизкитабында йазыр: "Дашнакларын"тямизлямя" сийасяти нятиъя-синдя Ермянистандан узаг-лашдырылмыш (говулмуш - мцял.)тцрклярин сайы 1919-ъу илядяк200 мин няфяр, 1920-ъи илдя ися60 мин няфяр тяшкил едиб"(сящ.185). Хцсусиля вурьу-ламаг лазымдыр ки,Загафгазийада совет щаки-миййятинин гялябясиндян сонра

да Ермянистандан азярбай-ъанлыларын департасийа просесивахташыры давам етдириляряк1988-ъи илдя юзцнцнкулминасийа нюгтясиня чатды.1920-ъи илдян башлайараг"йенидянгурма" дюврцнядяказярбайъанлылар Ермянистан-дакы юз ата-баба торпагларынызор эцъцня кцтляви сурятдя тяркетмяк мяъбуриййятиндя галыб-лар.

1935-ъи илдян башлайарагЕрмянистанда Азярбайъандилиня мяхсус топонимляр ляьведилмяйя башланды. Кяндляр-дяки мясъидлярин яксяриййяти -Ирявандакы шящяр мясъиди,Щаъыноврузяли мясъыиди, Сярдаргаласы, карвансаралар, азяр-байъанлыларын гябирстанлыгларысюкцлцб даьыдылды. 1968-ъи илягядяр мяшщур азярбайъанлыкянди олан Улуханлынын ады дцздюрд дяфя дяйишдириляряк(Улуханлы - Няриманлы -Зянэибасар - Раздан - Масис)сонда Масис олду.1950-ъи илдянсонра ися азярбайъанъа оланбцтцн йер адлары ермяни-ляшдирилди. 1949-ъу илдя инди-йядяк мялум олмайан (дащадоьрусу дювлят сявиййясиндяачыгланмайан - мцял.) сябяб-ляря эюря азярбайъанлыларынйенидян Азярбайъана кючц-рцлмяси башланды.

Мящз бцтцн бу дейилянляринфонунда ермяниляр тяряфиндянАзярбайъан толрпагларынынщисся-щисся мянимсянилмя-синин, Гярби Азярбайъанда,Иряван ханлыьында, Зянэязурмащалында йашайан азяр-байъанлыларын кцтляви сурятдяговулмасынын вя гятлиамларынясасы гойулду. Беляликля дя ялдяетдикляри "гялябялярдян" дащада рущланан ермяниляр"дяниздян-дянизя" гядярузанан "Бюйцк Ермянистан"йаратмаг хцлйасына дцшдцлярвя юз бяднам ниййятляринищяйата кечирмяйя башладылар.

1988-1989-ъу иллярдяЕрмянистанда йашайан

азярбайъанлылара гаршысонунъу дяфя, юзц дя силащэцъцня бюйцк тязйиглярбашланды. 1988-ъи илин февралында- Даьлыг Гарабаь МухтарРеспубликасы рящбярлийининАзярбайъанын тяркибиндянчыхмаг барядя гябул етдийигярар ермянилярля азярбай-ъанлыларын илк тоггушмасынаряваъ верди. Дашнаксцтунпартийасы юз митллятинин шцурунуо дяряъядя зящярлямишди ки,ермяниляр дцнйада щяр шейин янйахшысынын йалныз вя йалнызонлара мяхсус олдуьуну иддиаетмяйя адят етмишдиляр. Мцасирермяни-азярбайъанлы конфликти-нин илк анларында ермянилярюзляриня мяхсус гышгыр-баьырлаАзярбайъанын реэионда гантюкцлмясинин вя тяъавцзцнсябябкары олдуьу барядя дцнйаиътимаиййятиня йаланинформасийалар чатдыра билдиляр.Фактики олараг ися "Гарабаьмцщарибяси" Гарабаьда дейил,Ермяниситанын пайтахты Иря-ванда - азярбайъанлыларынясрлярля йашадыглары доьматорпагларындан говулмасы илябашланды.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ[email protected]

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?..

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 13 и лдян чохвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .Йашадыьымыз октйабр айында ися Зянэи ланрайонунун дашнак тюр- тюкцнтцляр и тяряф индян"ишьал еди лмясинин" 12-ъи и лдюнцмцдцр…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъ ы л ы з б и р м и л л я т к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятяк ляр индян Фарс кюр фяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 3

Page 4: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№ 0 3 , н о й а б р - д е к а б р 2 0 0 5№ 0 3 , н о й а б р - д е к а б р 2 0 0 5 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ с я щ . 7с я щ . 7

(Яввяли ютян сайымызда)

Ейни заманда, Азярбайъанынтяркиб щиссяси олан ДаьлыгГарабаь Мухтар Вилайятиня(ДГМВ) айаг ачмыш дашнакемиссарлары бу яразидя йаша-йан ермяни вя азярбайъанлыларарасында милли нифаг тохумусяпирдиляр. Гарабаь ермяниляривилайятин Азярбайъандан гопа-рылыб Ермянистана бирляшди-рилмяси тялябини иряли сцрцрдцляр.Онларын мцлки ящалини кцтлявиитаятсизлийя чаьырышлары 1988-ъиилин февралында Азярбайъаняразисиндя илк инсан тяляфаты илянятиъялянди: 22-23 февралдаДГМВ-нин Ясэяран райо-нунда ермяни сепаратчыларыкечирян тядбирлярин бириндядашнак гулдурлары тяряфиндян икиазярбайъанлы - Аьдам сакинляриЯли Щаъыйев вя БяхтийарГулийев гятля йетирилдиляр. О вахтня совет щюкумятини идаряедянляр, ня дя дцнйа иъти-маиййяти баш верян щадисяйялазыми мясулиййятля йанашыб,дювлят дахили чякишмяляринщяллиндя зоракылыг тятбигедилмяси фактыны пислямядиляр.

Диэяр тяряфдян, Азярбайъантяряфи ермяни експансийасынагаршы лазыми мцгавимятэюстяря билмирди. Яввяла онаэюря ки, ермяниляр узун иллярбойу, щяртяряфли ишлянибщазырланмыш мякрли планясасында щярякят едирдиляр,азярбайъанлылар ися щяля дясовет халгларынын ябядидостлуьуна инанараг беляшейляри щеч аьылларына беляэятирмирдиляр. Бунун да башлыъасябяби о иди ки, азярбайъан-лыларын бир неяя нясли сонвахтларадяк 1918-1920-ъииллярдя ермяни дашнакларынынхяйаняти вя азяри тцркляринягаршы ганлы террора башламасыщаггында щеъ ня билмирди. Тарихтящриф олунур, адамлар ися бцтцнбунларын кечмишдя галдыьынацмид едяряк кющня йараларынгайсаьыны гопартмаг истя-мирдиляр.

Нящайят, 1987-ъи илиннойабрында кечмиш советдювлятинин рящбяри Михаил

Горбаъовун мцшавири, ермянимяншяли Аганбекйан Гарабаьермяниляринин юз мцгяд-дяратларыны тяйин етмякщцгугларына малик олдугларыбарядя ъяфянэ бяйанатла чыхышедир. Щятта Франсанын ермянидиаспорунун нцмайяндяляри иляэюрцшдя Нахчыванын даЕрмянистана бирляшдирил-мясиндян сющбят ачылыр.

1988-1989-ъу иллярдяАзярбайъан рящбярлийининтутдуьу сящв мювге, щади-сяляря сийаси вя щцгуги гиймятвермяйи баъармамасы даермянилярин ял-голунуначылмасына даща да ряваъверди. 1988-ъи илдя Ермянис-танда вя Даьлыг Гарабаьдаермяни сепаратъыларынын ъыхышларыбашлайанда ися азярбай-ъанлыларын яксяриййяти еляэцман едирди ки, мцнагишя юз-юзцня арадан галхаъаг,ещтираслар эетдикъя сюняъяк.Ейни заманда, инсанлар адятетдикляри дцшцнъя тярзиндян ялчякя билмирдиляр, чцнки гарышыгаияляляр щесабына гощумлуг,достлуг ялагяляри мювъуд иди.Ермяниляр ися бцтцн бунларынфяргиня вармадан Азярбай-ъана, еляъя дя бцтцн тцркдцнйасына гаршы дцшмянъиликсийасяти йеритмякдя давамедирдиляр.

1988-ъи ил йанварын 25-дяЕрмянистанда ермяни арагы-зышдыранларынын тязйиг вятящгирляриня таб эятирябилмяйян илк азярбайъанлыгачгынлар Азярбайъана цзтутурлар. Февралын 8-дяермяниляр Ханкяндидя (овахткы Степанакерт) ДГМВ-нин Азярбайъандан айрыл-масы иля баьлы имзалартопламаьа, 13-дя ися кцтлявишякилдя митингляр кечирмяйябашлайырлар. 1988-ъи ил феврал-март айларында артыгЕрмянистандан вя ДГМВ-дян азярбайъанлыларын зорэцъцня ъыхарылмасына стартверилир. Февралын 18-дя Ермя-нистанын Гафан районундан4 мин няфяр азярбайъанлыдепортасийа едилдикдянсонра 19-да Бакыда буна

гаршы етираз митинги кеъирилир.Февралын 28-дя исяермянилярин тяшкил етдийи вясябябляри артыг сцбутайетирилян "Сумгайыт фаъияси"баш верир. Щямин илин пайызындаДаьлыг Гарабаьда нювбяти миллигаршыдурма вязиййяти даща дакяскинляшдирир. Нойабрын 17-дяермяниляр тяряфиндян тюрядилянгяддарлыглара вя ГарабаьдаТопхана мешясинин вящши-ъясиня гырылмасына етираз оларагБакыда митингляр башланыр.Нойабрын сону - декабрыняввялиндя ися Ермянистандагейри-гануни йарадылмыш силащлыгцввяляр йерли щцгуг-мцщафизяорганларынын ямякдашлары илябирликдя 200 мин азярбай-

ъанлынын республикадан зорэцъцня ъыхарылмасына наилолдулар. Департасийа заманыГугаркда 80 азярбайъанлыгятля йетирилди.

СумгайытСумгайытщадисялярищадисяляри

1988-ъи ил февралын 28-дяСумгайытда баш верянщадисяляр щаггында ялавямялумат вермяйя ещтийаъдуйулур. Мараглы бурасыдыр ки,Сумгайытда щяля щадисяляря15-20 эцн галмыш, яввялдянъинайятин олаъаьыны билян варлыермяниляр яманят касса-ларындан юз пулларыны чыхарыбартыг шящяри тярк етмишдиляр.Сумгайыт фаъияси яслиндяермянилярин азярбайъанлыларагаршы тюрятдикляри ъинайятляри юрт-басдыр етмяк вя диггятийайындырмаг мягсядиля Ермя-нистанын юзцндя планлаш-дырылмышды. Онсуз да Азяр-байъанда йашайан сойдаш-ларыны икинъи нюв ермяни щесабедян Йереван онларын юлцмцняфярман вермишди. Щадисяляразярбайъанлыларын Ермянис-тандан кцтляви сурятдяговулмасындан щиддятлянян

сумгайытлыларын Йереванданэюндярилмиш вя азярбайъанъатямиз данышан аэентляртяряфиндян гызышдырыларагшящярин кцчяляриня чыхмасы илябашлады. "Сумгайытфаъиясинин" тяшкилатъысы исяАзярбайъан дилини гцсурсузбилян "Паша" лягябли ермянигулдуру Е. Григорйан сойадлыбириси олду. Щятта азярбай-ъанлыларла ермяниляр арасынанифаг салмаг мягсядиля о,азы алты ермянини юз яли илягятля йетириб Сумгайытящалисини дя ермяниляригырмаьа тящрик едян ъыхышларедирди. Бу ганиъян ъани юзгурбанларыны зорлайыр, башла-рына мин ойун аъыр, сонра ян

ийрянъ цсулларла юлдцрцрдц.Мящз онун апардыьы тяблиьатвя беш ермянини ъамаатынэюзц гаршысында вящшиъясиняюлдцрмяси Ермянистандамцхтялиф ишэянъяляря мярузгалан азярбайъанлы гач-гынларын Сумгайытда йаша-йан ермяниляря гаршы ъых-масына сябяб олду. Бунларынщамысы азярбайъанлыларынайаьына йазылса да, ъанивахтында йахаланыб шащид-лярин кюмяйиля ифша олунду.

Сумгайыт цзря илкин мящкя-мя сянядляриндя, ССРИпрокурорлуьунун, ССРИ ДахилиИшляр Назирлийнин мялумат-ларында азярбайъанлы ъина-йяткарларла йанашы, вурушмайабиринъи эиришян вя 6 ермяниюлдцрян Григорйанын да адыэюстярилирди. Лакин сонраларермянилярин щавадарларынын сяйинятиъясиндя бирдян-биряГригорйанын ады сюзцэедянбцтцн сянядлярдян ъыхарылды.

Мясялянин диэяр диггяти ъялбедян мягамларындан бири дяЕрмянистан вя хариъи ермяниаэентляринин Сумгайыт щади-сяляри барядя яввялъядянмцфяссял мялуматлара маликолмаларыдыр. Щадисялярин даш-накларын мянфур планына

ясасян кечирилдийиня даща биртякзибедилмяз сцбут: Щяминэцн Сумгайыта ШималиГафгаз вя Ростовдан хейлиъинайяткар цнсцрляр эялибдолмуш, дахили гошунларнамялум сябяблярдян эе-ъикмиш, шящярдя ися щара-данса кинооператорлар пейдаолмушдулар. Онлар Сумга-йытда баш верян щадисяниэеъя икян видео камераларлалентя ъякмиш вя бир эцнсонра щямин кадрлары дцн-йанын мцхтялиф юлкяляриндянцмайиш етдиряряк азяр-байъанлылара гаршы тяблиьатваситясиня ъевирмишдиляр.

Мяркязин Мяркязин

гызышдырыъы мювгейигызышдырыъы мювгейи

Ермянилярля долу оланМосква мятбуаты вя мяркязителевизийа сцлщсевяр, тямкинливя бейнялмилялчи Азярбайъанхалгы щаггында йалныз уйдурмамялуматлар йаймагла мяшьулиди. Ермяни екстремистляринин,дашнакларынын вя бир сюзлябяшяриййят тарихиндя аналогуолмайан ъинайятляр тюрядян-лярин йалан вя бющтанлары айагтутуб йерийир, азярбайъанлыларынися щагг сясиня гулаг асантапылмырды. Истяр совет щюкумятдаиряляри, истярся дя мяркязиинформасийа васитяляри ермяни-лярля азярбайъанлыларын щярякят-ляриня фярг гоймур, башгасыныняразисиня эюз дикян ермя-нилярля, юз торпагларыны, суве-рен щцгугларыны горуйаназярбайъанлылары ейниляш-дирирдиляр.

ССРИ-нин рящбяри М.С.Гор-баъов ися сессийаларда,гурултайларда ДГМВ мясялясимцзакиря едиляркян азярбай-ъанлыларын щагг уьрундамцбаризя апардыгларыны тясдигетмяли олдуьу щалда, щяр дяфяермяни екстремистлярининхейриня гярарлар чыхарыр вя ачыг-ашкар тяъавцзкарлары мцдафияедирди. Мящз Горбачовермяни лоббисиня хидмятэюстярян Аркади ВолскиниДГМВ-дя тяшкил едилмишВилайят Хцсуси ИдаряетмяКомитясиня башчы тяйинетмякля реэионда вязиййятиндаща да писляшмясиня эятирибчыхарды. Фяалиййят эюстярдийидюврдя ермянилярин тяшкилетдийи кеф мяълисляриндян биран башы ачылмайан Волскиняинки ермяни - азярбайъанлыгаршыдурмасынын щялл едил-мяси цъцн мцсбят аддыматды, яксиня, мцнагишяниндаща да эениш вцсяталмасында бюйцк рол ойнады.

(Арды вар)

М.Нябибяйов

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?..

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 13 и лдян чохвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .Йашадыьымыз октйабр айында ися Зянэи ланрайонунун дашнак тюр- тюкцнтцляр и тяряф индян"ишьал еди лмясинин" 12-ъи и лдюнцмцдцр…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъ ы л ы з б и р м и л л я т к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятяк ляр индян Фарс кюр фяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 4

Page 5: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№ 01(04) , февра л 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.11

(Яввяли ютян сайымызда)

"Ганлы Йанвар"-а апаран йол

1989-ъу илин сонунда артыгАзярбайъан халгына гаршы мислиэюрцнмяйян ъинайятинтюрядиляъяйи щисс едилирди. Щяминилин декабрында тяпядян-дырнаьадяк силащланмыш ермя-нилярля империйа ордусунунясэярляри бцтцн Азярбайъансярщяди бойунъа щцъумакечдиляр. Даьлыг Гарабаьермяниляриндя Совет Ордусунамяхсус "Землйа-землйа"ракетляринин олдуьу цзя чыхды.Артыг Чайкянд вя Шаумйанкянд районларынын яразисинявертолйотларла десант чыха-рылмасы барядя мялуматларйайылырды. Лачындан, Зянэи-ландан, Губадлыдан, Эядя-бяйдян, Газахдан Бакыйа бядхябярляр эялиб чатырды. Мяркязися бцтцн бунлара эюз йумур,ермянилярин Азярбайъана гаршыапардыглары тяъавцзкар вяишьалчы сийасятиня реаксийавермирди. Сюзцн ясил мяна-сында, тамамиля Москваданасылы вязиййятдя олан республикарящбярлийи ися, садяъя олараг,мяркязин щимайясиндя оландашнакларын тяъавцзцня гаршытутарлы тядбир эюрмяк игтидарындадейилди. Щяля бу бир йанагалсын, 1989-ъу илдя,ермянилярин сцрятля силащ-ландыглары дюврдя азярбай-ъанлыларда олан ади овтцфянэляири дя йерли щакимййяторганларынын эюстяриши иляйыьылмышды. Бу заман артыгреспублика ящалисинин тамнцфузуну газанмышАзярбайъан Халг Ъябщясихалга мцраъият етмякмяъбуриййятиндя галды вя халгюзц силащлы дястяляр йаратмагидейасыны иряли сцрдц. Августайында ясасян ещтийатда оланщярби гуллугчулардан вяЯфганыстанда ясэярлик кечмишвятяндашлардан тяшкил олунмушкюнцллц силащлы дястяляр вятянторпагларыны ермяни тяъа-вцзцндян горумаг цчцнмцнагишя зонасына йоладцшдцляр.Гарабаьын йашайышмянтягяляриндя вя сярщядбюлэяляриндя ися йерли сакинляртяряфиндян юзцнцмцдафиядястяляри йарадылырды. Азяр-байъанын кюнцллц дюйцшчцляривятян торпагларыны ъохмцряккяб шяраитдя - юлкядякимювъуд сийаси бющраншяраитиндя горумалы олмуш-дулар. Вятянин мцдафиясинитяшкил едян мцхалифят

гцввяляринин актив фяалиййятинятиъясиндя ися фактики оларагифлиъ вязиййятиня дцшмцшреспублика рящбярлийи щаки-миййяти ялдя сахламаг хатириняМилли Ордунун йарадылмасынадолайысыйла мане олурду. Диэяртяряфдян Азярбайъандазяифлямякдя олан мювгейинибярпа етмяк мягсядиля башдаМ.С.Горбачов олмагла ССРИ-нин щярби-сийаси рящбярлийиреспубликада эениш мигйаслыщярби ямялиййатларын апарыл-масына санксийа верди.

1990-ъы ил йанварын 13-дяАзярбайъан Милли МцдафияШурасы йаратмаг зярурятимейдана чыхды вя бу гурумунбашлыъа вязифяси силащлы дястялярдцзялдиб республиканынсуверенлийини, ярази бцтюв-лцйцнц горумаг вя дарадцшмцш халгы мцдафия етмяйибаъармайан, вятянин талейинябиэаня галараг даща да янэялтюрядян мювъуд рящбярлийинистефасыны тяляб етмяк иди. Онуда нязярдян гачырмаг олмазки, о вахт АХЪ лидерлярининяксяриййяти бу мцгяддясвязифяни йериня йетирмяк цчцнчанларындан кечмяйя белящазыр олдугларындан тягиблярямяруз галыр, бязиляри исящябсханалара атылырдылар. Бу дахалгла рясми щюкумят даиряляриарасында учуруму даща дадяринляшдирирди.

Ясрин ъинайятинящазырлыг

Ики гоншу Гафгазреспубликасы арасындайаранмыш мцряккяб вязиййятисадяляшдирмяк, щадисяляриобйектив гиймятляндирмякявязиня мяркяз даща чиркинйоллара ял атмаьа цстцнлцкверди. Азярбайъанлылара гаршыщярби ъинайятин реаллашдырылмасыцчцн Загафгазийа, Москва,Ленинград щярби даиряляриндян,Щярби Дяниз Гцввяляриндян,Дахили Гошунлардан, щямчининещтийатда оланлардан ъялбедилмиш 50 миндян чох щярбигуллугчудан ибарят ямялиййатгрупу йарадылды. 1990-ъы илйанварын илк эцнляриндян Бакыбухтасы Хязяр Дяниз ЩярбиДонанмасына мяхсусэямилярля мцщасиряйя алынды.Бакы гарнизонунда хидмятедян азярбайъанлы забитляр,прапоршикляр вя ясэяри щейятбцтцн ямялиййатлардан тяъридедилдиляр. Табел силащларынынинвентаризасийа олунмасыбящаня едиляряк республика

Дахили Ишляр Назирлийинин вяДювлят Тящлцкясизлик Комитя-синин ямякдашлары тярксилащедилдиляр.

1990-ъы ил йанварын 13-дяБакыда кечирилян митингдя АХЪбцтцн халгдан пайтахтдасакитлийин бярпа олунмасыныхащиш едяндя артыг билирди ки,гара гцввяляр араны гызыш-дырмаьа вя мисли эюрцнмяйянъинайят тюрятмяйя ъящдэюстярирляр. Щяля йанварын 2-дяАХЪ лидерляри Бакыдаермяниляря гаршы гясдщазырландыьыны ССРИ Дахилиишляр назиринин мцавиниЛесаускаса вя республикарящбярляриня хябяр вермишдиляр.Лакин бу гарышыглыьынтяшкилатчылары чох мащир адамларолдуьундан тяхрибатын гаршысыныалмаг гейри-мцмкцн олду.Шящярдя ермяни аиляляриня

щцъумлар тяшкл едилди. Мараглыися бу иди ки, пайтахтын 12 минликдахили ишляр ордусу баш верянгарят вя гятллярин гаршысыныалмаьа тяшяббцс беляэюстярмядян мцшащидячийячеврилмишди. Бу да ону сцбутедирди ки, щадисяляр яввялъядяндцшцнцлмцш вя йцксяксявиййядя щазырланмыш ссенарицзря щяйата кеъирилирди.

"20 Йанвар" фаъияси

Йанварын 15-дян сонра АХЧшящяря нязарят функсийасынытамамиля юз цзяриня эютцрмякзорунда галды вя ермяниляриншящярдян сакитликлячыхарылмасыны тяшкил едя билди.Мящз еля буна эюря дяйанварын 16-да, 17-дя вя 18-дя Бакыда щеч бир зоракылыг вяюлцм щадисяси гейдя алынмады.Бу ися мяркязин ъыздыьы алчагпланлары щяйата кечирмяйямане олдуьундан, араныгызышдыранларын васитясиляйерлиляр вя гачгынлар арасындазиддиййят йаратмаг цчцн йениплан щазырланды. Чцнки йанварын19-да Бакыйа щцъум етмякбарядя Москвада гярар гябуледилмиш вя бу мягсядля гошунщиссяляри артыг Азярбайъандайерляшдирилмишди.

Ейни заманда, ермяниляринарзусуйла империйа рящбярляритяряфиндян ссенариси йазылмышГанлы Йанвар щадисялярияряфясиндя Бакыдакы СоветОрдусу забитляринин аиляляринин

кючцрцлмяси иля азярбай-ъанлыларын миллятчилийини сцбутедян фактлар да щазырланырды.

ССРИ президенти М.С.Гор-бачовун фярманы иля 1990-ъы илйанварын 20-ня кечян эеъясаат 1-я 20-дягигя ишлямиш аьырзирещли техника вя мцасир одлусилащларла тяъщиз едилмиш 50миндян чох ясэяри щейятямалик гошун щиссяляриняАзярбайъан пайтахтына щцъуметмяк ямри верилди. Щяминфярманла совет рящбяри щям дясаат 00.00-дан Бакыдафювгяладя вязиййят еланедилмяси щаггында гярар гябулется дя, бу барядя шящярящалиси йалныз радио васитясилясящяр саат 7.00-да хябяртутду. Лакин артыг бу вахтадяксовет ясэярляри артыг шящярдя82 няфяр азярбайъанлыны одлусилащларла гятля йетирмиш вя 20

няфяри юлцмъцл йараламышдылар.Йаралылар да хястяханадащяйатла видалашмышдылар.Щцъумдан яввял ися, йанварын19-у ахшам саат 20радяляриндя совет ясэярляри,даща доьрусу Бакыны ишьалетмяк мягсядиля Ростоввилайятиндян вя Шимали Гафгазреэионундан сяфярбяр едилмишкриминал цнсцрляр тяряфиндянреспублика радио-телевизийаширкятинин мяркязи енержи блокупартладылмыш вя ящали бцтцнинформасийалардан мящрумолмушду.

ЩАШИЙЯ: Щяля йанварщадисяляриня гядярЕрмянистан артыг ДГМВ-йянязаряти юз ялиня алмышды.1989-ъу ил декабрын 1-дяЕрмянистан Али Советиндябиртяряфли гайдада вилайятинЕрмянистана бирляшдирлмясищаггында гярар гябуледилмишди. 42 эцн ярзиндяреэионун бцтцн мцяссисявя тяшкилатлары Ермянистанынхалг иясяррцфаты обйектлярисийащысына салынмышды. Бубарядя "Московскиеновости" гязетинин 7 йанвар1990-ъы ил тарихли сайындаДГМВ-дян ССРИ АлиСоветиня депутат сечилмишГалина Старовойтовайазырды: "Даьлыг ГарабаьынЕрмя-нистана интеграсийасыистига-мятиндя игтисади ,сосиал вя мядяни сащялярдя

реал ишляр щяйата кечирилир".Бу да ондан хябяр верирдики, ДГМВ-нин Ермянистанабирляшдирилмяси мясялясинярясми Москва артыг юзразылыьыны вермишди.

1990-ъы илин йанварында ДИН,ДТК вя ЩДД щиссялярининБакыда тюрятдикляри щярбиъинайятляря билаваситя ССРИ-нинмцдафия назири Йазов юзцрящбярлик едирди. Ян дящшятлисибу иди ки, Москванын вя йерлищаикмиййяти тямсил едянлярин"екстремист" адландырдыглары,щягигятдя ися танкларын, ПДМ-лярин, ЗТР-лярин габаьынаялийалын чыхараг юз халгыныбяладан гуртармаг мягсядиэцдян динъ ящалийя гаршыбейнялхалг алямдя гадаьанедилмиш силащ вя эцллялярдянатяш ачмаг ямри верянляр

индийядяк ня мясулиййятяалыныблар, ня дя буна эюряонлара "эюзцн цстдя гашын вар"дейян олуб. Щадисяляринэедишатында империйа ясэярлярийаралылара илкин тибби йардымэюстярмяк истяйян щякимлярявя диэяр тибб ишчиляриня гаршы даамансыз олуб, тяъили йардыммашынларыны да эцллябаранетмякдян ъякинмирдиляр. ГызылОрдунун ян чох вящшиликтюрятдийи йер Бакыда ГызылОрдуйа гойулмуш абидянинюнцндя олду. Бир эцн яввялщямин ордуда гуллуг едяназярбайъанлылар да эцлляйящядяф олурдулар. 20 Йанварэеъяси примитив цсулларладцзялдилмиш истещкам гурьу-ларынын йанында оланларданбашга, евлярин ейванларыначыханлар, пянъярялярдянбаханлар, автобусларда вядиэяр няглиййат васитяляриндящярякят едянляр дя “гызылясэярляр”ин атдыьы эцлляляря тушэялиб щяйатла видалашырдылар.

"20 Йанвар" тарихя азяритцркляринин башына ачыланян дящшятли репрессийа-лардан бири кими щяккедилды."Тамашасы" ермянидиаспорунун тящрики иляяввялъядян мяркязтяряфиндян гурулмуш буфаъия дя Азярбайъанынкоммунист рящбярляриниайылтмады.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 4-ъц щисся4-ъц щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и л вахткеч и р… Бу сойг ы р ымын мця л л и ф и - яс р ля р лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .Йашадыьымыз октйабр айында ися Зянэи ланрайонунун дашнак тюр- тюкцнтцляр и тяряф индян"ишьал еди лмясинин" 12-ъи и лдюнцмцдцр…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъ ы л ы з б и р м и л л я т к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятяк ляр индян Фарс кюр фяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 5

Page 6: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№ 02-03(05-06) , мар т 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.15

(Яввяли ютян сайымызда)

1990-1992-ъи иллярдящярби ямялиййатлар

"Ганлы Йанвар" фачиясиндянсонра ермяниляр юз мянфурниййятлярини реаллашдырмаг цъцнДаьлыг Гарабаь вя онунятрафында даща да фяаллашдылар.1990-1991-ъи иллярдя ермянитеррорчулары тяряфиндян бир нечядяфя Ростов-Бакы сярнишингатарында, Тбилиси-Бакы маршру-ту иля щярякят едян автобус-ларда, Красноводск-Бакы бяряняглиййатында чохлу инсан тяля-фаты иля нятиъялянян партлайышларщяйата кеъирилди.

1990-ъы илин икинъи йарысындамяркяз Гарабаьда тящлцкя-сизлик тядбирлярини щяйатакечирмяк цчцн Азярбайъанамцяййян сялащиййят верди. Бумягсядля щямин илин пайызындареспублика ДИН-ин тяркибиндя3000 няфярядяк шяхси щейятямалик олан Хцсуси ТяйинатлыМилис Дястяси йарадылды.

1991-ъи илин йанварында Йу-хары Гарабаьда ермяни силащлыгцввяляринин дахили гошунларынпостларына етдикляри щцъумларнятиъясиндя Фювгяладя Вязий-йят Району комендатурасынынбир нечя йцксяк рцтбяли забитигятля йетирилди. Азярбайъанынйашайыш мянтягяляри градгурьуларынын вя топларын атяшинямяруз галды. Йанварын 10-даДГМВ-нин ермяниляр йаша-йанГаладяряси кяндинин йахынлы-ьында, Шуша-Лаъын йолунун 6километрлийиндя сепаратчылар"Азярбайъан эянъляри" гязе-тинин мцхбири Салатын Ясэяро-ваны вя онунла бирликдя цчщярби гуллугчуну - И.Гойеви,И.Ивано-ву, А.Илларионову гятляйетирирляр. Йанварын 20-дя исяВилайят Дахили Ишляр Идарясининряиси эенерел-майор Ковалйо-ва суи-гясд едилди.

Сящиййя Назирлийинин мялу-матына эюря, йанварда 127няфяр щялак олмуш вятяндашгейдиййата алынынб вя 737йаралы тибб мцяссисяляринямцрачият едиб.

Апрелин 30-да ЕрмянистанынБорис вя Ерэеч кянляриндянйени щцъумлар башланыр вяазярбайъанлылар йашайанЭцрзялиляр кяндинин мцдафия-синдя дуран милис сержантларыС.Рящимханов вя А.Ящмя-дов шящид олурлар.

Щямин илин йазында ССРИМцдафия Назирлийи вя ДИН-дяермяни силащлы дястяляринин

Гарабаьдакы щярби базаларынынляьв едилмяси щаггында гяраргябул едилир. Лакин СоветОрдусу, дахили гошунлар вяреспублика щцгуг-мцщафизяорганлары ямякдашларынын гяра-рын йериня йетирилмяси цчцн бирэяапардыглары ямялиййатлар майын15-дя дайандырылыр. Августайында ССРИ-дя баш веряндювлят чеврилиши вя сийасирящбярлярин тамамиля башгаларыиля явяз едилмяси Гарабаьдавязиййяти даща да мцряк-кябляшдирир вя азьынлашмышермяниляр мювъуд шяраитдянмящарятля истифадя едяряк 2сентйабр 1991-ъи илдя вилайятиняразисиндя гондарма "ДаьлыгГарабаь Республикасы"нынйарадылмасыны елан едирляр.Сентйабрын орталарынданбашлайараг совет ясэярлярининщярби дястяйи иля 15 мин ермянисилащлысы вилайятдя йашайаназярбайъанлыларын чыхарылмасыцчцн сон тядбирляри эюрмяйябашлайырлар.

1991-ъи илин декабрында,ССРИ даьылдыгдан вя советреспубликалары мцстягиллик ялдяетдикдян сонра Гарабаьмцнагишяси йени мярщяляйя

гядям гойур. Вятян торпаг-ларынын мцдафиясиня галхан вясилащ сарыдан корлуг чякянкюнцллц азярбайъанлылар СоветОрдусу щиссяляри вилайятдянчыхарыларкян бюйцк мигдардащярби сурсат ялиня кечирянермяни гулдур дястяляри илявурушмалы олурлар. Бунабахмайараг декабрын 30-31-дя Гарабаьда цстцнлцказярбайъанлыларын тяряфинякечир. Лакин дювлятин ордуйаратмаг сийасяти вя ясэярлийясяфярбярлик лянэидийиндян шяраитэетдикъя ермянилярин хейриня

дяйишир. Бакыда ися йцксяксийаси даирялярдя щакимиййятуьрунда мцбаризя давам едир.1991-ъи илин декабрындан 1992-чи илин мартынадяк апарылансяфярбярлик кампанийасындаАзярбайъанын йени тяшкилолунан Милли Орлдусунанязярдя тутулан 20 мин няфярявязиня ъями 3614 чаьырышчыъялб едилир. Еля бу сябяблярдяндя 1992-ъи илин йанвар-февралайларында Аьдам кюнцллц щярбибирляшмяси фактики оларагфяалиййят эюстяря билмир. Мящзбу сябябдян йанварын 25-26-да Биринъи кяшфиййат баталйо-нунун "Дашалты ямялиййаты"уьурсузлугла нятиъялянир вящялак оланларла йаралыларын сайыйцзц ютцр.

Йанварын сонунда 366-ъымотоатыъы полкун дястяйи иля

ермянилярин Гарабаьда азяр-байъанлыларын тамамиля блокадашяраитиндя галан сонунъуйашайыш мянтягяляринящцъмлары башлады. Кяркиъащан,Шуша йахынлыьындакы вя Шуша-Хоъалы йолунун ятрафындакыкяндляр ермяни сепаратчыларыныннязарятиня кечди. Хоъалы шящярииля ялагяляр тамамиля кясилир вя4-ъц ордунун 23-ъц мотоатыъыдивизийасынын тяркибиндя олан366-ъы полкун ермяниляримцдафия етмяси дашнакларынгаршысында эениш имканларйаратды…

Ермянилярин Азярбайъанащцъумлары башлайан эцндянвятянин мцдафияси уьрундадюйцшляря атылан, Аьдамбаталйонунун командирмцавини Щаъы Якбяр Рцстя-мовун сюйлядикляриндян: "20Йанвар гырьынындан сонраермяниляр даща да азьынлаш-мышдылар. Онлар йоллары баьла-мыш, Даьлыг Гарабаьдайашайан азярбайъанлыларынвязиййятини лап ъятинляшдир-мишдиляр. Милли Орду щяля йохиди, кюнцллц юзцнцмцдафиядястяляри ися бир-бири иля дилтапа билмирдиляр. 1991-ъи илсентйабрын 8-дя Азярбайъан-да илк президент сечкилярикеъирилян вахт Аьдамдан -щцзр йериндян Хоъавяндя

гайыдан автобус ермяниляртяряфиндян эцллябаран едлди.Чятинликля дя олса йаралыларАьдам хястяханасына чатды-рылдылар. Октйабрын 4-дя исяартыг 750 кюнцллцдян тяшкиледилмиш дястя милли орду-музун илк баталйону кимирясми гайдада тясдиголунду. Ясэярляримиз илкэцндян Хоъавяндин, Аьдя-рянин вя азярбайъанлыларйашайан диэяр йашайышмянтягяляринин мцдафиясинягалхдылар. Бу о заман иди ки,дцшмянляр Имарят Гярвянди,Туь, Мешяли вя башгакяндляри яля кеъирмяк цчцнбцтцн васитяляря ял атырдылар.Артыг ермяниляр тяряфиндян1991-ъи ил октйабрын 30-дякИмарят Гярвянд вя Туь,нойабрын 18-дя Хоъавянд,

декабрын 2-дя Кярчиъащан, 7-дя Йухары Диваналлар, 10-даТодан, 17-дя Ъямилли, 23-дяМешяли кяндляри ишьалолунмуш, Гаракянд цзярин-дя вертолйот партладылмыш,Умудлу кянди мцщасиряйяалынмышды. Милли Ордунунформалашдырылмасында мцша-щидя олунан лянэимяляр исяАзярбайъанын даща чохиткиляр вермясиня эятирибчыхарырды".

Хоъал ы сойгыр ымы

1992-ъи ил февралын 25-дян26-на кечян эеъя ермяниляринДаьлыг Гарабаьда топлашмышшовинист, сепаратчы вя террорчущярби бирляшмяляри Ханкяндин-дя йерляшян кечмиш советимперийасына мяхсус 366-ъымото-атыъы алайын аьыр техникасывя ъанлы гцввясинин билаваситяиштиракы иля бяшяр тарихиндя мислиэюрцнмяйян ъинайят тюрятдиляр.Щямин эеъя ермяниляр Хоъалышящярини щяр тяряфдян мцщаси-ряйя алараг динъ ящалийя гаршыэениш мигйаслы щцъум ямя-лййатына башладылар.

Гудузлашмыш дцшмян вя366-ъы мото-атыъы полкун ясэяр-ляри шящярин силащсыз - ялийалын

ящалисиня диван тутараг,гадынлары, ушаглары, гоъалары вящятта сцдямяр эцнащсызкюрпяляри сцнэцдян кечирибганларына гялтан етдиляр.

Яслиндя инсанлыьа гаршытюрядилмиш бу ъинайятзаманы, цмумиликдя 613няфяр шящид олмуш, 487 няфярялил едилмиш, 150 няфяр исяиткин дцшмцшдцр.

О дящшятли эеъядя 1275няфяр динъ азярбайъанлы ер-мяни гулдурлары тяряфиндянэиров эютцрцляряк инсанаьлына сыьышмайан амансызишэянъяляря мяруз галмышлар.

ХХ ясррин ян бюйцкъинайяти олан Хоъалысойгырымы анъаг тарихдямяшщур олан Хатынфаъияси иля мцгайися

едиля биляр. Хоъалы фаъиясинин нятиъя-

лярини юз эюзляри иля эюрянфрансыз журналисти Жан ИвЙунет йазыр: "Хоъалы ятпафынаэетмяк цчцн Бакыда бизявертолйот айырдылар. Биз Хоъалынымцдафия етмяк истяйян йцзлярлядинъ сакинин - ушагларын, гадын-ларын, гоъаларын ейбяъяр щаласалынмыш ъясядлярини эюзляри-мизля эюрдцк. Ермяниляринбизим учдуьумуз вертолйотуда атяшя тутдугларындан башверянлярин щамысыны лентя алабилмясяк дя эюрдцкляримизтюрядилян вящшилийи тясяввцретмяйя имкан верирди.Тцкцрпядиъи мянзяря иди. Мяндцнйада баш вермишмцщарибяляр, фашистлярин гяд-дарлыьы барядя чох охцмцш вякинофилмляр эюрмцшям. Аммакичик йашлы ушагларын, кюрпя-лярин, щамиля гадынларынермяниляр тяряфиндян хцсусигяддарлыгла юлдцрцлмяси буъинайятлярин щеч бири илямцгайися олуна билмяз.”

Франсыз журналиситинин йаз-дыьына эюря, Хоъалыда башверян фаъия заманы динъсакинлярдян 435 няфяр гятляйетиирилмиш, 421 няфяр йара-ланмыш, 530 няфяр эировэютцрцлмцш вя 120 няфяр иткиндцшмцшдцр".

"Хоъалы фачияси" - ганлыщярфлярля бяшяр тарихиня йазыланбу дящшятли щадися бейнялхалгалямдя юзлярини зялил, язабкеш,щуманист, сцлщсевяр бир милляткими гялямя вермяйя чалышан,эуйа тарихян тцркляр тяряфиндянмцхтялиф тязйигляря, эенолсидямяруз галдыгларыны исбатламаьасяй эюстярян, яслиндя ися гузуъилдиня эирмиш ъанавар хислятлиермянилярин ич цзцнц, гяддар-лыьыны вя вящшилийини дцнйаичтимаиййятиня аъыб аьартды.

Мящз Хоъалы сойгырымыщяйата кечирилдикдян сонраЗагафгазийа Щярби Даиряси366-ъы полкун шяхси щейятиниХанкяндидян ъыхармаьагярар верди вя бу щярбищиссяйя мяхсус 25 танк, 87ПДМ (пийадаларын дюйцшмашыны), 28 зирещлитранспортйор, 45 артиллерийагурьусу вя минлярля кичикчаплы автомат силащермяниляря щядиййя олунду.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВnabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 5-ъи щисся5-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян арт ыгвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Апрел ин 2-дя ися Кялбяъярин дашнак тюр-тюкцнтц ляр и тя ря ф индян " ишьа л ед и лмяс ин ин"14-ъц и лдюнцмцнц йашайаъаьыг…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъ ы л ы з б и р м и л л я т к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятяк ляр индян Фарс кюр фяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Хочалы сойгырымынын чанлы шащидляринин сюзляриня эюря,Хочалы щадисяляри садячя олараг бир эечянин фачияси олмайыб, буфачия торпагларымыза, милли мянсубййятимизя, улу тарихикеъмишимизя, зянэин тябии вя мядяни сярвятляримизя эюз дикян,азярбайчанлыларын ата-баба торпаглары щесабына хяйалларындачанландырдыглары "Бюйцк Ермянистан" гурмаг истяйян бяднамгоншуларымызын тцркляря вя азярбайчанлылара гаршы апардыглары,яввялчядян дцшцнцлмцш ики йцз иллик тарихя малик бюйцк эеносидсйасятинин бир мярщялясидир. Щягигятдя ися, азярбайчанлыларда"ермяни хофу" йаратмаг мягсядиля тюрядилмиш "Хочалы фачияси",гоншуларына писликдян башга бир шей арзуламайан мянфурермянилярин тцркляря гаршы бяслядикляри дярин нифрятдян хябяр верир.

Аьдам баталйонунун командирмцавини Якбяр Рцстямовун

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 6

Page 7: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№06(09) , ийун 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.7

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

Шуша вя ЛачынынШуша вя Лачынынсцгутусцгуту

1992-ъи ил йанварын 25-26-даазярбайъанлыларын Шуша йахын-лыьындакы Дашалты кяндиндя щя-йата кечирмяк истядикляри ямя-лиййат мцвяффягиййятсизлийя дц-чар олдугдан сонра, ермянисепаратчылары иля бирликдя 366-ъыалайын вя Щадрутда йерляшян42-ъи сярщяд бюлмясинин силащлыгцввяляри тамамиля блокадашяраитиндя олан Азярбайъанкяндлярини ишьал етмяйя башла-дылар. Февралда ися йеня дящямин щярби щиссяляринкюмяклийи иля Ханкянди йахын-глыьындакы Кярчиъащан вя Шуша-Лачын йолунун ятрафындакыкяндляр зябт едлдиляр.

Щямин ил майын яввялиндяШушанын мцдафиясини тяшкиледян Шуша гарнизонунун1500-дян чох ясэяри щейятининйарысындан чоху Бакыда щаки-миййят уьрунда мцбаризя апа-ран гцввялярин сяйи нятиъясиндямювъуд игтидара гаршы мцба-ризядя истифадя олунмаг цчцнпайтахта чаьырылды. Шящярдя тяк-чя Шуша бригадасынын гярар-эащы, 3 йарарлы дюйцш машыныолан "Сябаил" танк баталйону,йерли милис ямякдашлары вя рес-публиканын 5 районундан эял-миш кюнцллцляр галдылар. Рес-публикадахили сийаси бющранданмящарятля истифадя едян ермя-ниляр Шушанын ишьал олунмасыпланыны оператив шякилдя щяйаракечирмяйя башладылар.

Империйа ордусунун аьырщярби техникасы иля силащланмышермяни щярбчиляринин 1992-ъи илмайын 7-дя Шуша шящяриня ири-мигйаслы щцъумлары башланды.Шящярин мцдафиясини тяшкиледян Азярбайъан силащлы гцв-вяляри ися тябии ки, гейри-бярабяр

дюйцшлярдя аьыр артиллерийагурьуларындан, танклардан вяПДМ-лярдян истифадя едяндцшмяни эери отуртмаг вяШушадан чыхармаг игтидарындаола билмязди. Одур ки, майын8-дя ящалиси 28 мин няфяр вяяразиси 1875 кв.км олан Шушаермяни сепаратчы гцввяляритяряфиндян ишьал олунду.Архадан щеч бир щярби йардымалмайан вя команданлыглаялагяси там кясилян Азяр-байъан гарнизону бир нечядяфя якс щцъумлар тяшкил етсядя, майын 10-да техниканындцшмян ялиня кечмямяси цчцнмящв едиб даь йоллары иляЛачына тяряф эери чякилмякмяъбуриййятиндя галды.

Щцъумлары давам етдиряндцшмян гцввяляри майын 18-дяШуша вя Эорус истигамятиндянтопларла вя град гурьулары илязярбяляр ендиряряк Лачыншящярини вя райондан кечянЕрмянистанла ДГМВ-ни бир-ляшдирян йеэаня автомобилйолуну зябт едя билдиляр. Бу-нунла да ермяниляр вахтиля 60мин азярбайъанлынын йашадыьыЛачына вя ени 20 км олан Лачындящлизиня йийяляндиляр.

ЩАШИЙЯ:ЩАШИЙЯ: 1992-ъи илинорталарында мцнагишя зона-сында нязярячарпаъаг дяря-ъядя дяйишикликляр мцшащидяолунмаьа башлады. Бу еля вахтиди ки, дювлятлярарасы разылаш-малар чярчивясиндя щярби инфра-структур, техника, мцхтялиф нювсилащлар, материал вя тядрис ба-залары Ермянистан вя Азяр-байъан арасында мцяййян нис-бятдя бюлцшдцрцлцрдц. Респуб-ликаларын яразисиндяки щярби об-йектлярин шяхси щейяти ися Руси-йайа кючцрцлцрдц. 1992-ъи илйайын сонунда Азярбайъан вяЕрмянистандан дислокасийаолунмуш Русийа щярби груплары- 4-ъц орду, 7-ъи гвардийаордусу, Загафгазийа Щярби

Даирясинин 34-ъц щава гцв-вяляринин щиссяляри, 19-ъу ЩГМордусу, Хязяр донанмасы, За-гафгазийа сярщяд даиряси артыгюз фяалиййятляриня хитам вер-диляр. 1992-ъи илдя щямин груп-ларда хидмят едян 200-дянартыг щярби гуллугчу юлдцрцл-мцш, минлярля фярарилик едянляргейдя алынмыш вя кифайят гядярщярбчи йени мцстягил дювлятляринмилли ордуларынын тяркибиня кеч-мишдиляр. Щярби сурсатлар бюлцш-дцрцляркян Ермянистанын пайы-на Кироваканда вя Йеревандайерляшмиш 15-ъи вя 164-ъц мо-тоатыъы дивизийайа, ики артиллерийаполкуна мяхсус олан 250 танк,350 диэяр зирещли техника, 350артиллерийа-миномйот системидцшдц. Техника вя силащларынАзярбайъана верилмяси исяРусийа щярби команданлыьынын

тяшкил етдийи саботажа эюрямцряккяб шякил алды. Авропадаорду вя силащланманын ихтисаредилмяси щаггында мцгавиляйяясасян Дашкянддя имзалан-мыш протокол бящаня едилярякАзярбайъан квотайа ясасянона чатасы 100 щярби тяййа-рядян мящрум едилди. Ийунун9-дан 10-на кечян эеъя РФ-инмцдафия назири П.Грачовунямри иля Азярбайъанда йерля-шян 60-ъы авиасийа полкундан(Ситал-Чай аеродромундан)гырыъы Су-25 вя 936-ъы авиасийаполкундан (Кцрдямир аеро-дромундан) ися бомбард-манчы Су-24 маркалы тяййа-рялярин Русийайа кцтляви учуш-лары тяшкил едилди. Бу заманаеродромларын аваданлыглары вятехникасы ися сюзцэедян полк-ларын шяхси щейяти тяряфиндянйарарсыз щала салынды. Бу ъцр

щалын бир дя тякрар едилмямясицчцн Азярбайъан тяряфи Эянъя,Насосны вя диэяр йерлярдякиаеродромлары нязарятя эютцрдц.Мящз бунун сайясиндя Дялляраеродромундакы 882-ъи авиа-сйа полкуна мяхсус 16 ядядМиГ-25РБ вя Су-24Р, 1 ядядИл-76 тяййарялярини Азярбай-ъанда сахламаг мцмкцнолду.

Шуша вя Лачыны ишьал етдик-дян сонра азьын дцшмян артыгДГМВ ятрафындакы районларащцъум планларынын щазырлан-масына эиришди. Лачын дящлизи иляЕрмянистандан Даьлыг Гара-баьа эеъя-эцндцз щярбисурсат дашынырды. Вилайятдя 100ващид зирещли техникайа малик 20мин няфярдян ибарят щярбибирляшмяляр йарадылды. Лакинбцтцн бу щазырлыьа бахмайа-

раг, ийунун 12-дя сящяр тез-дян Ханлар вя Нафталан исти-гамятиндян Азярбайъан щярбищиссяляринин Шаумйановск ра-йон мяркязиня ендирдийи эцълцзярбяляря ермяниляр таб эятирябилмядиляр. Йцксяк щцъум тем-пини сахлайан Азярбайъан ор-дусу аьыр артитллерийа гурьу-ларындан вя авиасийадан исти-фадя едиб 48 саат ярзиндяермяни силащлы гцввялярини ъяну-ба тяряф сыхышдырараг Шаум-йановскдан чыхарды вя ейнизаманда Ясэяраны ики тяряфдянмцщасиряйя алды. Ийунун 15 дяйенидян юз гцввялярини бярпаедян ермяниляр якс щцъцмакеъсяляр дя, онлар азярбай-ъанлыларын щцъумларынын гаршы-сыны анъаг 6 йашайыш мянтя-гясини вермякля сахлайа билди-ляр. Щярби ямялиййатлар району-нун шимал секторундан щцъу-

ма кечян азярбайъанлыларЙухары Гарабаьын Аьдярярайонунун дяринликляриня гядярирялиляйя билдиляр. Ийунун 17-дянийулун 9-дяк Азярбайъанын МиллиОрду щиссяляри ермяниляринмцдафиясирни йарараг районмяркязи Аьдяряни, ири йашайышмянтягяляри олан Маргушеван,Мараьа, Атерки артыг ишьал-чылардан тямизлямиш, Сярсянэсу анбарына нязаряти тяминетмишдиляр. Ийулун 9-да мцна-гишянин щялли истигамятиндяапарылаъаг бейнялхалг даны-шыглар яряфясиндя Азярбайъанынсийаси рящбярлийинин гярары иляМилли Орду щцъум ямялий-йатларыны сахлайыб Аьдяря - Сяр-сянэ ятрафында эюзлямя мюв-гейи тутмаг мяъбуриййятиндягалды. Паузадан истифадя едянермяниляр ися гцввялярини бярпа

едиб ийулун 15-дя якс щцъумакечдиляр. Нятиъядя онлар Аьдя-ряйя йахынлаша билдиляр. Авгус-тун яввялиндя Азярбайъанордусу йенидян якс щцъумакечяряк Сярсянэ су амбарынынязарятя эютцрцб, Аьдяря-Кялбяъяр автомобил йолунун121 км-лик щиссясини дцшмян-дян тямизлядикдян вя Тяртярчайыны кечдикдян сонра ъянубадоьру щярякят етмяйя башлады.Милли Ордумузун 83 эцндавам едян мцвяффягиййятляапардыьы ямялиййатлар нятиъя-синдя сентйабрын 2-дя Гара-баьын цчдя бир щиссяси дцшмян-дян азад едилди. Ермянилярбюйцк тяляфатла эери чякилмяйямяъбур едилирдиляр.

Цмумиййятля, ики ай йарымчякян йай кампанийасындадемяк олар ки, арасыкясил-мяйян щцъумлар нятиъясиндяАзярбайъан ордусу Аьдярярайонунун 60-а йахын йаша-йыш мянтягясини дцшмян-лярдян азад етди. Щямчинин,щяйата кечирилян щярби ямя-лиййатлар нятиъясиндя ишьал-чыларын чохсайлы ъанлы гцв-вяси, 50 зирещли техникасы, 16артиллерийа-миномйот гурьу-су мящв едилди. Ейни заман-да, 5 танк, 8 ПДМ вя 3 артил-лерийа гурьусу гянимят эютц-рцлдц. Лакин сонралар рес-публика дахилиндяки гейри-стабил вязиййят, Русийанынтязйигляри алтында мцдафияназирлийинин мягсядяуйьунолмайан шяртлярля атяшиндайандырылмасы щаггындагярар гябул етмяси шяраитинАзярбайъанын зийанына дя-йишмясиня эятириб чыхарды.Нятиъядя Азярбайъан фактикиолараг Гарабаьда ялдя етдийицстцнлцйцнц итирди.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВнabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 5-ъи щисся5-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян арт ыгвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Ютян ай, майын 7-си вя 8-дяися Лачын вяШушанын дашнак тюр - тюкцнтц ляр и тя ря ф индян"ишьал еди лмясинин" 14-ъц и лдюнцмцнц йаша-дыг…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъ ы л ы з б и р м и л л я т к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятяк ляр индян Фарс кюр фяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

(Яввяли 5-ъи сящифядя)

17 май 1988-ъи илдя анаданолан Гаффаров Анар Азяроьлунун сярхош вязиййятдя 04октйабр 2005-ъи ил тарихдя саат21 радяляриндя Шяки шящя-риндяки "Нярмин" шадлыг евинингаршысында иътимаи гайданыкобуд сурятдя позараг ъя-

миййятя гаршы ачыгъа щюрмят-сизлик ифадя едян гярязли щя-ряктляр етмякля ъинайят тю-рятмясиня сябяб онун щеч бирйердя ишлямямяси, тцфейли щяйаттярзи кечирян СядряддиновЕтибар Мирзяли оьлу вя гейрилярииля йахын мцнасибятдя оларагиътимаи файдадалы ямякля мяш-ьул олмамасы, спиртли ичкиляря

мейл етмяси, валидейн няза-рятиндян кянарда галмасы ол-мушдур.

Йеткинлик йашына чатма-йанлар тяряфиндян тюрядилянъинайятлярин гаршысынын алын-масы мягсяди иля районпрокурорлуьунун ямякдаш-лары тяряфиндян цмумтящсилмяктябляри вя диэяр тядрисмцяссисяляри иля ялагя йара-дылмыш, онлар арасында щц-гуги тяблиьат апарлылмасытямин олунмушдур.

Эяляъякдя йеткинлик йашына

чатмайанлар тяряфиндян тюря-дилян ъинайят щадисяляринингаршысынын алынмасы, бу сащядяапарылан профилактики ишлярзаманы йол верилян нюгсан вяганун позутуларынын арадангалдырылмасынын тямин едилмясицчцн Шяки шящяр Эянъляр вяидман идарясиня тядиматэюндярилмишдир.

Эянъляр вя идман идаряси,мяктябдянкянар ушаг тяшки-латлары, цмумтящсил мцясси-сяляри тяряфиндян азйашлыларынъинайят щадисялярини тюрядилмя-

синин гаршысынын алынмасы цчцнщямин тядрис мцяссисялярининрящбярляри тяряфиндян дярсдянкянар мяшьялялярин кечирилмясидиггят мяркязиндя сахланыл-малы, эянъляр тяшкилатлары йеткин-лик йашына чатмайанларын мцх-тялиф идман бюлмяляриня ъялболунмаларыны тяшкил етмялидирляр.

ВВААЛЛИИДДЕЕЙЙНН ЮЮВВЛЛААДДЫЫННЫЫНН ГГААЙЙЬЬЫЫССЫЫННАА

ГГААЛЛММААЬЬАА ББООРРЪЪЛЛУУДДУУРР

РЕДАКСИЙАДАН:Бу йазынын гязетимизя тягдим

едилдийи цчцн охуъуларымыз адын-дан Шяки Прокурорлуьунаминнят-дарлыьымызы билдиририк.

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 7

Page 8: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№07(10) , 01-15 ийу л 2006 ШШ ЯЯ КК ИИ ББ ЯЯ ЛЛ ЯЯ ДД ИИ ЙЙ ЙЙ ЯЯ СС ИИ сящ.7

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

1992-ъи илин пайызында мцна-гишя зонасында тяряфляр щц-ъумларын дайандырылмасына цс-тцнлук вердиляр. Щямин дюврдямювге характери алмыш щярбиямялиййатларда йалныз кяш-фиййатчылардан вя снайперляр-дян истифадя олунурду. Сент-йабрын сонунда артыг фяал-лашмаьа башлайан ермянилярАьдамын бир нечя йашайышмянтягясини вя октйабрын 2-дяХоъавянди тута билдиляр. Но-йабрын 16-да Аьдам шящяриняйахынлашан ермянилярин щцъум-лары дяф едилди. 23-дя ися Азяр-байъанын дахили гошунлары ши-малдан щцъума кечяряк ермя-нилярин Сырхавянддяки мцдафиямяркязини яля кечирсяляр дя,эцълц Рус ордусунун щимайя-си алтында вурушан ермяниляринзярбяляриня таб эятирмяйярякбир эцн сонра ораны тярк етмялиолдулар.

Кялбяъярин ишьалы

Ермянилярин експедисийакорпусу Лачын дящлизи васитясилямцнагишя зонасына чохлусайда щярби сурсат дашыдыгдансонра 1993-ъц ил февралын 5-дяаьыр зирещли техникадан, градгурьуларындан, миномйотлар-дан вя вертолйотлардан истифадяедяряк шимал истигамятиндяэенишмигйаслы щцъума башла-дылар. Чылдыран йашайыш мянтя-гяси дцшмянин ялиня кечди.Щярби ямялиййатларда ермяни-ляря Русийа ордусунун 128-ъиполкунун 127-ъи мотоатыъы диви-зийасынын ъанлы гцввяси иля бир-ликдя Дон вя Кубан казакдястяляринин муздлу дюйцш-чцляри дя кюмяк едирдиляр. Цчсутка давам едян дюйцшлярдя10 км шимала доьру щярякятедя билян ермяни щярби бирляш-мяляринин гаршысы Сярсянэ суанбары йахынлыьында азярбай-ъанлыларын якс-щцъуму нятиъя-синдя алынды. Февралын13-ц вя14-дя ися йенидян юз гцввясинибярпа едян дцшмян ордусуТяртяр-Кялбяъяр автомобил йо-луну кясиб су анбарынын ъянубвя шимал тяряфиндя йерляшянйашайыш мянтягялярини тутмаьамцвяффяг олдулар. Бундан сон-ра Ермянистан али щярби-сийасирящбярлийи Азярбайъанын Кялбя-ъяр районуну ишьал етмякгярарына эялди. Кялбяъяринъоьрафи мювгейи, Азярбай-ъанла ялагяляринин тамамилякясилмяси вя мцдафиясинин чохзяиф тяшкил едилмяси ермянилярин

району ишьал етмясиня эенишимкан йарадырды. Ейни замандаКялбяъяря йийялянмяк дцшмянгцввяляри цчцн Даьлыг Гара-баьа Лачын дящлизиндян башгадаща бир йолун ачылмасы демякиди.

1993-ъц ил мартын 27-дя ер-мяни ордусунун тяпядян-дырнаьадяк силащланмыш дястя-ляри Кялбяъяри ишьал етмяк цчцнюз мянфур ниййятлярини щяйатакечирмяйя башладылар. Ермя-нистанын хцсуси тяблиьат машыныися дцнйа ичтимаиййятинин диг-гятини мясялянин мащий-йятиндян узаглашдырмаг мяг-сядиля мцхтялиф юлкялярин кцтлявиинфомасийа васитяляриндя дезин-формасийалар йаймагла мяшьулиди.Ермяниляр бцтцн дцнйаныинандырмаьа чалышырдылар ки,онлар Азярбайъанда тюрят-дикляри вящшиликляри Даьлыг Гара-баьда йашайан ермяниляринтящлцкясизлийини тямин етмякнаминя едирляр вя щярби ямя-лиййатлар да билаваситя "ДГР-инюзцнцмцдафия гцввяляри" тяря-финдян щяйата кечирилир.

Чохсайлы танклардан, "Град"типли реактив артиллерийа гурьу-ларындан, Ми-24 маркалы дюйцшвертолйотларындан вя тяййа-рялярдян истифадя едян ермянищярби бирляшмяляри Кялбяъярядюрд истигамятдян - дцшмянинясас гцввяляринин йерляшдийиЕрмянистанын Варденис вяЪермук районларындан, Гара-баьын шимал-гярб щиссясиндянвя Лачын дящлизиндян щцъумакечдиляр. Щярби ямялиййатлардаермяниляр тяряфдян рус орду-суна мяхсус 127-ъи мотоатыъыдивизийанын бязи щиссяляри, 12хцсуси тяйинатлы бригада вяшяхси щейяти иля 10 танк даиштрак едирди. Щцъум башлан-дыгдан 72 саат сонра дцшмянгцввяляри ясас щцндцрлцкляри,Лачын - Кялбяъяр автомобилйолундакы стратежи ящямиййятлитунели яля кеъиряряк районмяркязини мцщасиряйя алдылар.Сайъа дцшмянин ъанлы гцввя-синдян хейли аз вя силащ-сурсатытцкянмиш Азярбайъан щярб-чиляри мцдафия мювгейиня ке-чяряк район сакинлярини ермя-нилярин мцщасирясиндян хиласетмяк цчцн шимала чякилмякмяъбуриййятиндя галдылар. Динъящали райондан АзярбайъанЩЩГ-нин вертолйотларынын кюмя-йиля арха ъябщяйя кючцрцлмяйябашладылдар.

Ганлы дюйцшлярдян сонра,апрелин 2-и ахшама йахын ер-мяниляр рус щярби бирляшмя-ляринин кюмяйи иля Кялбяъяри ялякечирдиляр. Азярбайъан силащлы

гцввяляринин шяхси щейятирайону Муровдаь васитясилятярк етмяли олдулар. Шиддятлишахта вя галын гарла юртцлмцшдаь йолларында азярбайъан-лыларын бир гисми щялак олду,яксяриййяти ися мянзил башынаялляри, йахуд айаглары донмушвязиййятдя эялиб ъыха билдиляр.

Кялбяъярин ишьалы иля фактикиолараг мцнагишянин йени мяр-щялясинин башланмасы щисс олу-нурду. Даща доьрусу, бунун-ла, Ермянистанын щярби-сийасирящбярлийинин АзярбайъанынДГМВ-йя аид олмайан ярази-лярини ишьал етмякля "БюйцкЕрмянирстан" хцлйасыны эерчяк-ляшдирмяк ниййяти юзцнц ачыг-ашкар бцрузя верирди. Щярбинюгтейи-нязярдян Кялбяъярямялиййатыны мцвяффягиййятлябаша чатдыран ермяни сепаратчы

гцввяляри Йухары Гарабаьдастратежи мювгелярини мющкям-ляндирмиш, ейни замандаДаьлыг Гарабаьла Ермянистаняразисини билаваситя бирляшдир-мишдиляр.

1993-ъц ил апрелин 6-даАзярбайъан щюкумяти бцтцнреспублика яразисиндя фювгя-ладя вязиййят елан едиб ъаьы-рышчыларын вя ещтийатда оланщярби гуллугчуларын ордуйасяфярбярлийиня башлады. Ейнизаманда щярби гцввяляринкоманданлыьына гаршыдакыйай мювсцмцндя якс щц-ъумларын тяшкил едилмяси ямриверилди.

Шимали Гарабаьда бир сырадюйцш ямялиййатларынын нятиъя-ляриндян рущланан ермяни си-лащлы гцввяляри ъянуб бюлэя-синдя дя активляшмяйя башла-дылар. Дцшмянин бир нечя дяфярайон мяркязи Фцзулийя етдийиэцълц щцъумлар АзярбайъаныГубадлы, Зянэилан вя Ъябрайылрайонлары иля бирляшдирян ком-муникасийа хятлярини тящлцкяалтында гойду. Лакин Азяр-байъан ордусунун якс щям-ляляри ися ермяниляри эери отур-дараг яввялки мювгеляринягайытмаьа мяъбур етди. Апре-лин 20-дя артыг сюзцэедянрайонларын яразиляриндя вязиййятсабитляшмиш вя тамамиля азяр-байъанлыларын нязаряти алтынакечмишди. Щямин вахтдан ети-барян ися бейнялхалг тяшки-лдатларын тювсийяси иля ъябщядясакитлик елан олунду.

Ермянилярин Шярги Азяр-

байъана щцъумлары фактикиолараг ДГМВ-ни юз ялинякечирмиш, бундан башгавилайятдян кянарда йерляшянЛачын вя Кялбяъяр районларыныда ишьал етмиш ермянилярин артыгДаьлыг Гарабаьла гоншу оландиэяр районлары зябт етмяйигаршыларына мягсяд гойдугларытамамиля айдын иди.

Апрелин орталарында дюйцшбюлэяляриндя мцнагишянин щяллийолларыны ахтаран бейнялхалгтяшкилатларын ишя гарышмасы няти-ъясиндя йаранан нисби сакитликийунун 12-дя ермяни сепа-ратчыларынын эениш мигйаслы щц-ъумлары иля сона чатды. Щяминдюврдя Ермянистан щакимгцввяляринин стратежи мягся-динин гондарма "ДГР"инмцнагишядя мцстягил тяряфкими иштирак етдийни исбатламаг

олдуьу ачыг-ашкар юзцнц эюс-тярирди. Ейни заманда, ермяни-ляр, тяряфляр арасында апарыланданышыглар просесиня манеолмаг вя ДГМВ-йя дахилолмайан районлары да ишьалетмяк мягсядиля фасилясизолараг щярби ямялиййатларыдавам етдирмяк гярарынаэялмишдиляр. Атдыглары буаддымла, онлар еля фикирляширдилярки, гаршы тяряфя капитулйасийашяртлярини гябул етдиря биля-ъякляр. Одур ки, Ермянистанщярби команданлыьы тяъили су-рятдя сяфярбярлик елан етмяклявя ещтийатда олан забитляринщесабына орду сыраларынын сайыныдаща да артырмаьа башладылар.Мцстягил Дювлятляр Бирлийининколлектив тящлцкясизлик щаггындаолан мцгавилясиня имза атанишьалчылар нювбяти щцъум ямя-лиййатларында Русийанын дяс-тяйиня бюйцк цмид бясляйир-диляр. Вя щягигятян дя Руси-йанын щярби мцтяхяссислярирадиотехника, авиасийа вякосмик ъищазларын васитясиля Ер-мянистанын няфиня оперативтактики планлашдырма вя кяшфий-йат характерли ишляри щяйатакечирдиляр.

Аьдяря вя Аьдамынсцгуту

Ийунун 12-дя сящяр тездянермянилярин експедисийа корпу-су Аьдам вя Аьдяря истига-мятиндя щцъумлара башлады.Гаубитсаларын вя реактив артил-

лерийа гурьуларынын атяши алтында75ЗЩМ, Ми-24 маркалы вертол-йотларын вя 6 мин щярби гул-лугчунун иштиракы иля апарыланямялиййатын мягсяди Азяр-байъанын реэионда олан щярбищиссялярини зярярсизляшдирмяк,силащ анбарларыны, щярби техни-канын тямир сащялярини, еляъя дящярби щоспиталы даьытмаг вяАьдамы мцщасиряйя алмаг иди.Илк цч эцн ярзиндя апардыгларыщярби ямялиййатлар нятиъясиндяшималдан 5 км, ъянубдан ися10-15 км Аьдама йахынлашанермяни ишьалчылары азярбай-ъанлыларын эцълц якс-щцъумларыиля гаршылашдылар. Шящярин юзц-нцмцдафия гцввяляри Аьдам -Бярдя автомобил шоссеси бо-йунъа дцшмяня зярбяляр ен-дириб цстцнлцйц яля алараг ер-мяни сепаратчыларыны эери отурда

билдиляр.Аьдамда уьурсузлуьа дц-

чар олуб, ийунун 18-дя яввялкимювгейиня гайыдан дцшмянордусунун команданлыьы щцъу-мун истигамятини Аьдяря райо-нуна йюнялтмяк гярарына эялди.Сурийадан эятирилмиш муздлуермянилярин дя иштирак етдийиганлы дюйцшлярдян сонра, ийу-нун 26-да дашнак ордусуАьдяряни ишьал етди. Бу гяни-мятдян даща да ширникляшян вящямин яряфядя Азярбайъанындахилиндя баш верян щярби-сийаси гаршыдурмадан истифадяедян ермяниляр няйин бащасынаолурса-олсун, тяъили сурятдяАьдамы ишьал етмяк планыныщазырладылар. Дюйцш ямялий-йатларыны йериня йетирмяк цчцнийул айынын яввялиндян башла-йараг Ермянистан силащлы гцв-вяляри 4 пийада полкуну (6минядяк шяхси щейятля), 2 танкбаталйонуну (60 танк), 5артиллерийа дивизионуну (120 топвя град гурьусу), 1 десантполкуну вя 1 вертолйот ес-кадрилйасыны (10-а гядяр Ми-24маркалы вертолйот) сяфярбяр етди.Алты дяфя далбадал эцълцщцъумлара мяруз галсалар да,Аьдамын мцдафиясини тяшкиледян Азярбайъан щярбчиляришящяри асанлыгла дцшмянятяслим етмяк фикриндян узагидиляр.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ[email protected]

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 5-ъи щисся5-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян чохвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индя о тур т -дуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизя гаршыгят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .майын 7-си вя 8-дя Лачын вя Шушанындашнак тю р - тюкцнтц ля р и т я ря ф индян " ишьа леди лмясинин" 14-ъц и лдюнцмцнц йашадыг…

.. . Ийулун да 7-си Аьдярянин, 23-ц исяАьдамын гясбкар ла р тя ря ф индян ишьа лолундуьу эцнлярдир . . .

. . .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бц-тцн дцнйада горхаг вя ъы л ыз бир ми л лят к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятякляр индян Фарс кюрфяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 8

Page 9: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№09-10(12-13) , 01-31 август 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.13

(Яввяли ютян сайларымызда)

Лакин Бакыда ъяряйанедян щадисяляр, юлкядя мц-шащидя олунан мцряккяб си-йаси вязиййят юз тясирини Аь-дамда эедян щярби ямялий-йатларда да эюстярди. Архаъябщядян щеч бир кюмякщисс етмяйян, силащ-сурсатчатышмазлыьы иля цзляшянмцдафия дястяляринин цзвляридцз 42 эцн фасилясиз олараграйонун щяр гарышы уьрундаюлцм-дирим савашына атылсаларда, ийулун 23-дян 24-ня ке-чян эеъя Аьдамы тярк етмякмяъбуриййятиндя галдылар.

Мящз Аьдам ермяниляринялиня кечдикдян сонра дашнак-лар даща да азьынлашмаьабашладылар. Азярбайъанын сийасимцстявисиндя баш верянляр дядцшмян дяйирманына су тюк-мякдян башга бир шей дейилди.

Доггуз эцндя икирайонумуз

ишьал олунду

1993-cц il avqustun 23-dяAzяrbaycanыn Daьlыq QarabaьMuxtar Vilayяtinin inzibati tяrk-ibinя daxil olmayan диэяррайонларымыз, Cяbrayыl vяFцzili, hяmin il avqustun 31-dяisя Qubadlы ermяni silahlыqцvvяlяri tяrяfindяn iшьal olun-du.

Ишьal nяticяsindя bu rayon-larыn 230 mindяn чox sakini юzdoьma ocaqlarыndan zorlaqovulуб, Азярбайъаnыn bцtцnяrazisinя sяpяlяnдиляр vяиндийядяк miskin qaчqыnlыqhяyat tяrzini sцrmяkdяdirlяr.Ишьal faktы yцzlяrlя yaшayышmяntяqяsinin, tarixi vя memar-lыq abidяlяrinin, muzeylяrin, birчox sяnaye, kяnd tяsяrrцfatыvя tikinti mцяssisяlяrinin,rabitя, elektrik qurьularыnыn,yollarыn vя kюrpцlяrin daьыdыl-masыna sяbяb oldu. 300-dяnartыq tarixi abidя, 242 цmum-tяhsil mяktяbi, 263 sяhiyyя,450-dяn чox mяdяniyyяt mц-яssisяsi hяmin цч rayonuniшьal olunmuш zonasыndaqalmышdыr. Hяrbi яmяliyyatlarыngetdiyi dюvrdя bu rayonlarыnsakinlяrindяn vя Milli Ordununhяrbi qulluq-чularыndan minnяfяrindяn чоху шяhid olmuш,чoxsaylы dinc vяtяndaшyaralanmыш vя шikяst qalmышdыr.

Ишьal faktы torpaqlarыnerroziyaya uьramasыna, tяbiisяrvяtlяrimizin talanmasыna,meшяlяriмизиn mяhv edilmяs-inя gяtirib чыxarmышdыr.

Бейнялхалг тяшкилатларын

фяалиййятсизлийи

Даьлыг Гарабаь Мухтар

Вилайяти вя онун ятрафында башверян мцнагишянин низамасалынмасы цчцн илк тяшяббцслярщяля ермяни ишьалъылары ДГМВ-нин ятрафындакы яразиляри зябтетмяйя чящд эюстярдийи дювр-дян башлайыб. Бу мягсядляБирляшмиш Миллятляр ТяшкилатыТящлцкясизлик Шурасы индийягядяр 822, 823, 874, 884 сайлыгятнамяляр гябул ется дя,сянядлярин щамысы ичра олун-мадан каьыз цзяриндя галыб.1992-ъи ил март айынын 24-дя исяо заман АТЯМ (Авропа Тящ-лцкясизлик вя Ямякдашлыг Мц-шавиряси) инди АТЯТ (АвропадаТящлцкясизлик вя ЯмякдашлыгТяшкилаты) адланан гурум Щел-синкидя хариъи ишлчр назирлярининилк ялавя эюрцшцндя эяляъякМинск групунун ясасыны гой-ду. АТЯТ-ин 1994-ъц ил Буда-пешт, 1996-ъы ил Лиссабон вя1999-чу ил Истанбул саммит-

ляриндя мцнагишянин щяллиистигамятиндя бир нечя мцщцмтяклифляр иряли сцрцлся дя онларынйериня йетирилмясиндя Ермя-нистан тяряфи щеч бир ямяли ишэюрмяк фикриндя олмады.Хцсусиля АТЯТ-ин 1996-ъы илдяЛиссабонда кечирилян зирвяэюрцшцндя Азярбайчанын мюв-гейи Ермянистан истиснаолмагла, дцнйанын диэяр 53дювляти тяряфиндян мцсбятгиймятляндирилмиш вя мцдафияолунмушдур. Мящз Лиссабонсаммитиндян сонра АТЯТ-инМинс групунун йени форматдатяшкил едилмяси мцвяггяти дяолса, онун фяалиййятиндя биръанланма йаратды.

АТЯТ-ин Минск групунунведийи тяклфлярин хроно-лоэийасы вя Ермянистанын бутяклифляря мцнасибяти аша-ьыдакы кими олуб:

1997-ъи ил ийун айынын 11-дягурумун щямсядрляри тяря-финдян мцнагишя тяряфляриня"Даьлыг Гарабаь мцнагишяси-нин арадан галдырылмасына даирщяртяряфли сазиш" адланан биринъисяняд тягдим едилди. Бу сяняддаща чох пакет щялл кими

таныныб вя бир пакетдя бир-ляшдирилян ики анлашмадан ибарятиди. Анлашмалардан биринъиси,силащлы мцнагишянин дайандырыл-масына, икинъиси ися, ДаьлыгГарабаьын статусунун мцяй-йянляшдирилмясиня щясролунмушду. Пакет щяллдя Азяр-байъаны тямин етмяйян вя щяляо вахт АТЯТ-ин Минск групу-нун щямсядрляринин диггятняъатдырылан бир сыра мягамлар вариди.

Щяр шейдян яввял сянядинБирляшмиш Миллятляр Тяшкилатынынмялум гятнамяляриня ясас-ланмасы вя щцгуги бахымданиъбари характер дашымамасынаразылыг доьурурду. Диэяр

тяряфдян, ишьал едилмиш ярази-лярин бошалдылмасынын статусмясяляси иля гаршылыглы шякилдяялагяляндирилмяси, яслиндя мц-нагишянин щяллини узун бирпросеся чевирмяк демяк иди.Беля ки, сяняддя мцнагишянинщялл едилмясинин дягиг меха-низми вя конкрет заман чяр-чивяси юз яксини тапмамышды.Ейни заманда, пакет тяклифдякиЛачын вя Шуша иля баьлы мцд-дяалары вя эяляъякдяермяниляри Азярбайъанын кеч-миш Шаумйан районуна гай-тарылмалары иля баьлы тяклифи дяАзярбайъан тяряфи бирмяналыгаршыламады. Диэяр тяряфдян,мцнагишя башлайана гядяр,Даьлыг Гарабаьын 56 йашайышмянтягясинин йерли ящалисинитяшкил етмиш 50 мин няфярдянартыг азярбайъанлынын эяляъякталейи Азярбайъан тяряфининдиггятиндян кянарда галабилмязди.

Пакет тяклифинин ДаьлыгГарабаьын статусу иля баьлыолан икинъи щиссяси ися реэионунАзярбайъанын тяркибиндя юзц-нцидаря статусу консепсийасыиля бир арайа сыьышмадыьындан

щяля о заман Азярбайъантяряфиндян етиразла гаршыланмышвя щямсядрлярдян бу мцщцммягама айдынлыг эятирмяктяляб олунмушду. Тягдимолунан сянядя Ермянистантяряфин етиразындан сонраМинск групу щямсядрляри1997-ъи ил сентйабрын 19-да"Даьлыг Гарабаь силащлы мц-нагишясинин дайандырылмасыщаггында сазиш" лайищясинимцнагишя тяряфляриня тягдиметмишдиляр. Щямин сянядинцзяриндя Минск групу щям-сядрляри тяряфиндян ялавя вядцзялишляр апарылмыш 2 декабртарихли сонунъу варантымятбуатда ъап олунмушду.

Мярщяляли щялл планы диэяр икитяклифля мцгайисядя Азярбай-ъан тяряфдян даща мягбулщесаб олунмушду. Чцнки буплан ардыъыл шякилдя силащлымцнагишя нятиъяляринин арадангалдырылмасына вя сонракымярщялядя АТЯТ-ин Минскконфрансында АзярбайъанРеспубликасынын тяркибиндяДаьлыг Гарабаьын статусунунмцяййянляшдирилмясиня йюнял-дилмишди.

Азярбайъан бу планы щяйатакечиряркян, биринъи мярщялядяАТЯТ-ин сцлщ мярамлы гцв-вяляринин реэиона йерляшдирил-мясини, щярби-техники характерлитядбирляр системи ясасындамцнагишя зонасында щярбиэярэинлийн арадан галдырылма-сыны, ишьал едилмиш Аьдам,Физули, Зянэилан, Кялбяъяр,Чябрайыл вя Губадлы район-ларынын азад едилмясини, бурайонлардан гачгын дцшмцшящалинин юз йерляриня гайыт-масыны, мцнагишя зонасындабцтцн ясас коммуникаси-йаларын фяалиййятинин нормаллаш-дырылмасыны, икинъи мярщялядяися, бир тяряфдян Азярбайъан

Республикасынын тяркибиндяДаьлыг Гарабаьын статусунунмцяййянляшдирилмясини, о биритяряфдянся Лачын, Шуша вякечмиш Шаумйан районларыятрафында вязиййятин низамасалынмасыны ясас тутурду. Щямдя бу заман щяр бир пунктунщяйата кеъирилмясинин дягигмеханизмини вя конкрет заманъяръивясинин мцяййянляшдирил-мяси вя бу принсипляри позантяряфляря санксийаларын тятбигинязярдя тутулурду. Тябии ки,диэяр тяклифляр кими "мярщялялищялл" тяклифиндя дя Азярбайъантяряфини гане етмяйян бир сырамцддяалар йох дейилди. Бу илкнювбядя Даьлыг Гарабаьын

азярбайъанлы ящалиси, Лачындящлизи вя с. мясяляляр иди. Ла-кин бу чатышмазлыглара бахма-йараг, Азярбайъан 1997-ъи илоктйабрын 1-дя "мярщяляли щялл"тяклифинин данышыглара башламагцчцн ясас кими гябул олун-масына юз разылыьыны билдирмишди.Ермянистанда да щадисяляр илквахтлар мягбул ссенари цзряъяряйан едирди: Сентйабрын 26-да Ермянистанын о заманкыпрезиденти Левон Тер-Петрос-йан мятбуат конфрансы кечи-ряряк "мярщяляли щялл" вариантыиля баьлы юз юлкясинин мювгейиниачыгламышды. Октйабрын 10-даися Азярбайъан-Ермянистанпрезидентляринин Стпасбургдакеччирилян эюрцшцндя бирэябяйанат гябул олунду. Щяминбяйаната ясасян, тяряфлярМинск групунун форматынынсахланмасына разылыг вермишвя щямсядрлярин "мярщялялищялл" тяклифини гябул етдикляринибилдирмишдиляр. Атяшкяс еланын-дан сонра илк дяфя оларагмцнагишянин арадан галдырыл-масы иля баьлы мцяййян цмидлярвя мцсбят мейлляр йаранмышды.

Лакин октйабрын 26-да"ДГР" адланан гондармагурумун "президенти"Гукасйан "Азад-лыг"радиосуна мцсащибя веря-ряк,"мярщяляли щялл" тяклифинингябуледилмяз олдуьуну бяйанетди. Гондарма республиканынгондарма президенти АТЯТ-инщямсядрлярини Даьлыг Гарабаьытяряф кими танымаьа, Азярбай-ъанла Даьлыг Гарабаь ара-сында бирбаша данышыглар тяшкилетмяйя чаьырырды. Онун фик-ринъя, бцтцн ясас проблемляри -Даьлыг Гарабаьын статусунунясас елементляри онун кечмишдюврцндяки тящлцкясизлийининтямин олунмасынын зяманят-лярини, бу данышыглар просесиндямцяййянляшдирмяк, сонра исяялдя олунмуш разылыгларынмярщяля-мярщяля щяллинякечмяк оларды. Гондармапрезидентин сонракы ачыгла-малары низамламанын ермянисистеминин ясас контурларыныцзя чыхартды. Бу схем беля иди:Шуша вя Лачын истисна олун-магла, диэяр ишьал олунмушяразиляр щесабына ДаьлыгГарабаьын Азярбайъанданшагули асылылыьы олмайан ста-тусунун ялдя едилмяси. Яслин-дя, щяр ъящятдян Ермянистанабаьлы олан Даьлыг Гарабаьын бу"мцстягил" тялябляри ермяниляринйени тяклифи дя янэяллямякистяйини ачыг-ашкар бцрузяверирди.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВnabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 8-ъи щисся8-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян арт ыгвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотур тдуьумуз е рмяни ля р нечянъ и дя фя б и зягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Августун 23-дя Фцзул и вя Ъябрайы л , 31-дяися Губад л ын ын дашнак тю р - тюкцнтц ля р итя ря ф индян " ишьа л ед и лмяс ин ин" 13 -ъци лдюнцмцнц йашадыг…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъы л ыз бир ми л лят к ими танынанермяни ляр Азярбайъан торпаглар ыны неъя зябтетмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималя тяк ля р индян Фарс кюр фяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щ исся -щ исся к имляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Ermяnistanыn Azяrbaycana hяrbi tяcavцzц nяticяsindя 20 min nяfяr azяrbaycanlы hяlakolmuш, 4866 nяfяr itkin dцшmцш, 100 min nяfяr yaralanmыш, 50 min nяfяr mцxtяlif dяrяcяli xяsarяt

alaraq яlil olmuшdur. Hяrbi tяcavцz Respublikamыzыn 17 min kv.km. яn mяhsuldar torpaqlarыnыniшьalыna, 900 yaшayыш mяntяqяsinin, 130939 evin, 2389 sяnaye vя kяnd tяsяrrцfatы obyektinin,1025 tяhsil, 798 sяhiyyя ocaьыnыn, 1510 mяdяniyyяt mцяssisяsinin, 5198 km. avtomobil yol-

larыnыn, 348 kюrpцnцn, 7568 km. su vя 76940 km. elektrik xяtlяrinin daьыdыlmasыna sяbяb olmuш-dur. Ermяni tяcavцzkarlarы iшьal olunmuш яrazilяrdя Azяrbaycanыn mяdяni irsini tяшkil edяn

mяdяniyyяt obyektlяrini xцsusi qяddarlыqla mяhv etmiшlяr. Яlя keчirdiklяri яrazilяrdя onlar 12muzeyi vя 6 rяsm qalereyasыnы, tarixi яhяmiyyяtli 9 sarayы qarяt etmiш vя yandыrmышlar. Nadir tar-ixi яhяmiyyяtli 40 min muzey sяrvяti vя eksponatы talan olunmuш, 44 mяbяd vя 18 mяscid tяhqiredilmiшdir. Daьыdыlan vя yandыrыlan 927 kitabxanada 4,600 (dюrd milyon altы yцz) min kitab vя mis-

ilsiz яlyazma nцmunяlяri mяhv edilmiшdir. Daьlыq Qarabaь bюlgяsindя vя яtraf rayonlardaAzяrbaycanыn milli mяdяniyyяt ocaqlarыna ermяni tяcavцzkarlarыnыn vurduqlarы ziyanы dяqiq

hesablamaq mцmkцn deyildir, чцnki talan vя mяhv edilmiш sяrvяtlяr nяinki Azяrbaycanыn, hяmdя bцtцn dцnya sivilizasiyasыnыn misilsiz mяdяniyyяt nцmunяlяridir. Яhaliyя vurulmuш mяnяvi -psixoloji zяrbя ilя bяrabяr, ilkin vя axыradяk mцяyyяnlяшdirilmяmiш mяlumata gюrя, Azяrbaycan

iqtisadiyyatыna 60 milyard ABШ dollarыndan чox hяcmdя ziyan dяymiшdir.

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 9

Page 10: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№11-12(14-15) ,01-30 сентйабр 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.13

(Яввяли гязетимизин ютян сайында)

Беля бир шяраитдя Ермяниста-нын о вахткы президенти ЛевонТер-Петросйан "РеспубликаАрменийа" гязетиндя "Мцщари-бя, йохса сцлщ: дцшцнмяк за-маны" адлы, програм характерлимягаля ъап етдиряряк, орадаашаьыдакы тезисляри юз силащ-дашларынын вя ермяни ичтимаий-йятинин диггятиня ъатдырмышдыр:

1.Биринъи, мцнагишянин низа-ма салынмайачаьы тягдирдя,Ермянистан Республикасы вяДаьлыг Гарабаь бир ил ярзиндянязяря ъарпачаг дяряъядязяифляйяъяк.

2. Бейнялхалг иътимаиййятДаьлыг Гарабаь ятрафындайаранмыш вязиййятля щямишяликбарышмайаъаг. Чцнки бу вя-зиййят тящлцкясизлийя вя реэи-онал ямякдашлыьа, щямчинингярбин нефт марагларына тящ-лцкя тюрядир.

3. Бизим мейдан охудуьу-муз бейнялхалг иътимаиййятДаьлыг Гарабаьын ялейщдарыдыр.Гарабаь мцщарибяни дейил,дюйцшц удуб.

Яввялчя пакет, сонра"мярщяляли щялл" тяклифлярини ряддетмякля вя сонра йенидянпакет щялли гябул едян ДаьлыгГарабаь тяряфи щям юзцнц,щям дя Ермянистаны намц-насиб вязиййятдя гойду.Щямин яряфядя Русийанын кцт-ляви информасийа васитялярининмцхбирляриня мцсащибя верянЕрмянистан президенти юзцнцн2 ясас тезисини иряли сцрмцшдц:

1. Яэяр Гарабаь бющраныарадан галдырылмазса, йалнызДаьлыг Гарабаьын дейил, Ермя-нистанын да стратежи вя игтисадивязиййяти йахшылашдырыла билмяз.Ермянистанын хариъи алямляялагяляри мясяляси щялл едил-мядян ермяни мллятинин вяермяни дювлятинин инкишафымцмкцн дейил.

2. Азярбайъанын яразибцтювлцйцнцн де-йуре горунубсахланмасы иля бир сырада ДаьлыгГарабаьын фактики мцстягллйининтямин едилмясинин Азярбайъантяряфиндян щяйата кечирилмясибашга охшар мцнагишялярин дящялли цчцн йени имканлараъандыр.

Бундан сонракы щадисяляринися щансы схем цзря ъяряйанетдийи мялумдур: 1998-ъи илйанварын 7-8-дя Йеревандакечирилян Ермянистан Респуб-ликасы Тящлцкясизлик Шурасыныниъласында Тер-Петросйанынмювгейи баш назир Р.Коъар-

йан, мцдафия назири В.Саркис-йан, Милли Тящлцкясизлик вяДахили Иишляр назри С.Саркисйан,щабеля Тящлцкясизлик Шурасыныниъласына дявят олунмуш гон-дарма ДГР-ин "президенти"Аркади Гукасйан вя "мцдафияназири" Бабайан тяряфиндянкяскин тянгид олунур.

1998-ъи илин нойабрындаАТЯТ-ин Минск групунунщямсядрляри Ермянистан -Азярбайъан, Даьлыг Гарабаьмцнагишясинин арадан галды-рылмасы иля баьлы юзлярининцчцнъц вя щямин ил сонунъутяклифлярини тяряфляря тягдиметдиляр. Ясасян русийалы щям-сядрин фяал иштиракы иля щазыр-ланмыш бу тяклифин Азярбайъантяряфиндян гябуледилмязлийияввялъядян бялли иди.Тяклиф дя,неъя дейярляр, мящз еля бунащесабланмышды. Мягсяд,Азярбайъанын эуйа конструктивмювге тутдуьуну нцмайишетдирмяк вя юлкямизи бей-нялхалг алямдян тамамилятяърид едяряк, тяклямяк иди.Лакин щямин дюврдя Азяр-байъан президенти ЩейдярЯлийев АТЯТ-ин Бакыда оланиърачы сядри, Полшанын ХариъиИшляр назири Б.Эеремекиинандыра билди. Вя нятиъяетибариля, АТЯТ-ин цзвц оланюлкялярин хариъи ишляр назир-ляринин 98-ъи иллн декабрындаСтокщолмда кечирилян иъла-сында Азярбайъанын тяъридолунмасынын гаршысы алынды.

"Цмуми дювлят" дя АТЯТ-инМинск групунун щямсядрля-ринин илк тяклифи кими пакетхарактери дашыйырды. Щяр шейдяняввял бу сяняд мцнагишянинмярщялялярля щяллини ясасэютцрян АТЯТ-ин Будапешт,еляъя дя Лиссабон саммит-ляринин гярарларына зидд иди. Щямдя щямсядрляр бу дяфя юзсяйляриндя даща да ирялиэедяряк, Даьлыг Гарабаьынстатусунун гябул едилмясини,силащлы гаршыдурманын дайан-дырылмасындан даща яввялнязярдя тутурдулар. Цстялик,щямин статус мцнагишяйя ъялбедилмиш юлкялярин парламент-ляриндя ратифкасийа олунмалыйды.Бу да, юз нювбясиндя,мцнагишянин щяллини истянилянгядяр узатмаг вя лазымимярщялядя ону сийаси алверваситясиня ъевирмяк цчцн гаршытяряфин, конкрет олараг,Ермянистанын ялиня кифайятгядяр эцълц имканлар вермишолурду. Бу сяняди щазыр-лайаркян щямсядрляр Ермя-

нистанда дахили вязиййятингейри-сабитлийини бящаня едя-ряк, юзляринин бир сыра мцлащизявя принспляриндян имтинаетмишдиляр. Иряли сцрцлян тяклифАТЯТ-ин Лиссабон саммитинин53 юлкянин дювлят вя щюкумятбашъысы тяряфиндян мцнагишянинщялли иля баьлы гябул етдикляриясас принсипляря дя зидд иди.Гейд етмяк лазымдыр ки, щяминдювлятлярин арасында АТЯТ-инМинск групунун щямсядрля-ринин тямсил етдикляри юлкяляр -Русийа Федерасийасы, АБШ вяФранса да вар иди.

Ортайа атылмыш "цмумидювлят" идейасынын бейнялхалгщцгуги базасынын олмамасы бирйана галсын, щямсядрлярин ирялисцрдцкляри формулировкалар Даь-лыг Гарабаьда мцвафиг атри-бутлары олан республика шяклиндядювлят вя ярази гурумуна

ъевирир, ейни заманда, "цмумидювлят" чярчивясиндя онабярабяр субйективлик верирди. Бузаман формалашаъаг цмумидювлятин сярщядляри кими, Азяр-байъан Республикасынын бей-нялхалг танынмыш сярщядлярининэюстярилмяси щяля Азярбай-ъанын юз суверен щцгцгларыныюз сярщядляри дахилиндя эеръяк-ляшдирилмяси демяк дейилдир.Нящайят, тяряфляр, о ъцмлядяндя Даьлыг Гарабаь, истянилянмягамда цмуми дювлятинтяркибиндян ъыха биляр ки, бу дащятта, беля бир дювлят йаран-дыгдан сонра да Азярбайъанынярази бцтювлцйцня йюнялмиштящлцкялярин эцндяликдян ъыха-рылмадыьыны эюстярирди. Мящз бумцлащизялярля, Азярбайъанщям о заман, щям дя сонра"цмуми дювлят" идейасыны гябулетмядийини гяти билдирди.

1998-ъи илин нойабрында бусонунъу "цмуми дювлят"тяклифини тяряфляря тягдим ет-дикдян сонра, АТЯТ-ин

Минск групу щямсядрлярининфяалиййяти, демяк олар ки,дайанмышды. 1998-ъи илин соники айы вя 1999-ъу ил ярзиндяонларын щятта, дипломатиктямас вя нязакят сяфярлярибахымындан да мцнагишятяряфляри иля демяк олар ки,щеч бир ялагяляри олмамышды.Йалныз 1999-ъу илин декабрайынын 14-дя Минск групущямсядрляри - Керри Ковано,Жан Жак Гайард вя НиколайГрибков 13 айлыг фасилядянсонра реэиона эялдиляр. Онларюз юлкяляринин бу Групдакыйени тямсилчиляри олдуьун-дан, щямин сяфяр дя сырфтанышлыг характери дашыйырды.Беляликля, 1999-ъу или МинскГрупунун фяалиййяти бахы-мындан тамамиля итирилмиш илщесаб етмяк олар.

2000-ъи ил барясиндя дя ейни

фикри сюйлямяк мцмкцндцр.Доьрудур, бу ил ярзиндящямсядрляр там тяркибдя икидяфя реэионда олублар. Беля ки,Азярбайъан президенти ЩейдярЯлийевин Австрийайа рясмисяфяри вя АТЯТ-ин фяалиййятдяолан сядри, Австрийанын ХариъиИшляр назири, ханым ФеррероВалднерин Бакыйа сяфяри заманымцнагишянин низамланмасы илябаьлы проблемляр АТЯТрящбярлийи ъяръивясиндя диггятмяркязиндя дайаныб. Лакинортада щеч бир йени тяклиф вяконкрет нятиъя олмадыьын-дан, яслиндя, 2000-ъи ил дяАТЯТ-ин Минск Групунунфяалиййяти бахымындан ити-рилмиш илдир. Йери эялмишкян,щямсядрляр юзляри дя бунуетираф едибляр. Онлар тяклифлимитляринин битдийини, мц-нагишянин арадан галдырылмасыйоллары иля баьлы щяр щансы йениидейа вя план иряли сцрмякдяъятинлик ъякдикляри щаггындадяфялярля вя ачыг шякилдябилдирибляр. Беляликля, Ермя-

нистан - Азярбайъан - ДаьлыгГарабаь мцнагишясининАТЯТ-ин Минск Групучярчивясиндя низама салынма-масы, бу групун кифайят гядярпринсипиал дясти-хятт тутабилмямяси, дунйа бирлийинининадла тячавцзкары танымагистямямяси нятичясиндя, овахткы мярщялядя бцтцнданышыглар, демяк олар ки,уьурсузлугла нятиъялянмишдир.

Президентлярин эюрцшц

Анъаг ону да нязярдянгачырмаг олмаз ки, 1999-ъуилин апрелиндян башлайарагДаьлыг Гарабаь мцнагишя-синин низама салынмасы исти-гамятиндя йени бир формайаранмыш вя яслиндя, АТЯТ-

ин Минск Групунун функсийа-ларыны юз цзяриня эютцрмцш-дц. Бу да Азярбайъанпрезиденти Щейдяр ЯлийевляЕрмянистан президенти Ро-берт Кючярйан арасындатямяли гойулмуш бирбашадиалог иди. Лакин чох тяяссцфки, ики президент арасындакечирилян чохсайлы эюрцшлярдя фитнякар ермяни сийасятиуъбатындан мцсбят нятиъявермямишдир. Щямин диало-гун инди Азярбайъанын йенипрезиденти Илщам Ялийевлядавам етдирилмясинин чохйахшы щал олдуьуна бахма-йараг, бу сющбятлярдя ермя-нилярин йеня дя тяхрибатхарактерли чыхышлары сяслянир,мцнагишянин динъ - даны-шыглар йолу иля щяллиня манеолан щярякятляр нязярячарпыр.

***Амма, щеч шцбщясиз ки,

президентлярин тямасымцнагишя тяряфляринин юзлярининбирбаша просеся мцдахилясибахымындан файдалы вяперспективли ола бляр. Яэярермяни тяряфи мясялянинмащиййятини бцтцн инъяликляринягядяр баша дцшцб дцнйаиътимаиййятинин тяклифлярини гябулется…

Диэяр тяряфдян, етираф етмяклазымдыр ки, беля бир диалогунбашланмасы Минск Групунунонсуз да нязяря ъарпмайанфяалиййятинин даща дазяифлямясиня эятириб ъыхар-мышдыр. Щазырда мцнагишянинарадан галдырылмасы цчцнмандат алмыш бу гурум дайени тяклиф вя идейаларыпрезидентлярин ющдясиня бура-хыб. Вя артыг мясялянинщяллиндя мараглы олан диэярдювлятляр вя цмумиликдя дцнйаиътимаиййяти дя мцнагишятяряфляринин сон сюзцнц эюз-ляйир вя Азярбайъанын гятигярар вериб ишьал олунмушторпагларынын эери гайтарылмасыистигамятиндя мцщум аддыматаъаьына инанырлар.

Ону да гейд етмяк йеринядцшяр ки, сойдашларымыз Ермя-нистандакы вя Гарабаьдакыата-баба йурдларыны тярк ет-дикдян сонра Азярбайъандадцнйайа эюз ачан ювладларымызартыг юзляринин йеткинлик дюврцнягядям гойублар вя онларынщяряси бир ИЭИДДИР!

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВnabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 8-ъи щисся8-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян арт ыгвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Августун 23-дя Фцзул и вя Ъябрайы л , 31-дя ися Губадл ынын дашнак тюр- тюкцнтцляр итя ря ф индян " ишьа л ед и лмяс ин ин" 13 -ъци лдюнцмцнц йашадыг…

.. .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг вя ъ ы л ы з б и р м и л л я т к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятякляр индян Фарс кюрфяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 10

Page 11: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№14-15(17-18) ,15 октйабр-15 нойабр 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.13

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

Шушада ермяни - мцсялман

давасы

(Ганлы гырьынын 100-ъцилдюнцмц тамам олду)

Ютян ясрин яввялляриндяТцркийядя "ермяни проблеми"-нин щялл олунмасынын мцмкцн-сцзлцйцнц анлайан ермянилярвя онларын Гярб щавадарларыпланларыны Гафгазда щяйатакечирмяк, эяляъяк дювлятляринидя бурда гурмаг ешгинядцшдцляр. Она эюря дя юзгцввялярини тядриъян Тифлисдя вяГафгазын башга шящярляриндямяркязляшдирмяйя, дайагмянтягяляри йаратмаьа, рус вяермяни дилляриндя гязетляр чапетдирмяйя башладылар. Лакинермянилярин лидери Арсрунигяфлятян эябярдийиня эюряонун вязифялярини Русийа ДювлятДумасынын депутаты оланБащадуров фамилийалы бир даш-нак юз цзяриня эютцрцб, щяйатакечирмяйя башлады. О, Арсру-нинин тяртиб етдийи програмы юзциля Петербурга апарараг русшовинистлярини дя юзлярининэяляъяк планлары иля таныш еляди.

Програмын еля илк бяндля-риндя эюстярилирди ки, артыг ер-мянилярля мцсялманлар бирйердя йашайа билмязляр, икимиллят арасында мцтляг гырьынсалыб, онлары бир-бириндян айыр-маг лазымдыр. Яэяр бу гырьынбаш тутса, бцтцн дцнйа биляъякки, доьрудан да, ермяни иляазярбайъанлынынки щеч вахттутмаз вя хариъи дювлятляр, илкнювбядя ися Русийа бу ишягошулуб, "проблем"и щялл едябилярляр. Програмда щям дяэяляъяк Ермянистан дювлятининяразиси вя сярщядляри мцяййян-ляшдирилмишди. Эянъя губер-нийасынын аран йерляри азяр-байъанлылара, даьлыг щиссяляривя Иряван губернийасы бцтюв-лцкдя ермяниляря верилмяли,вахты чатанда ися бу яразилярГарс вилайятинин сярщядляри илябирляшдирилмяли - "Бюйцк Ермя-нистан дювляти" йарадылмалы иди.Гафгаздакы шия мязщяблимцсялманлар ися дин гардаш-ларынын йанына - Ирана кючцбэетмялийдиляр. Бцтцн бунлар исярус империйасынын яли иля олмалыиди. Амма бурда ермянихорузунун гуйруьу да эюрц-

нцрдц. Бу планлар щяйатакечяндян сонра онларын Ру-сийадан айрылыб, мцстягил бирдювлят йаратмаг фикирляринируслар баша дцшдцляр вябунун гаршысыны алмаг щаг-гында дцшцнмяйя башла-дылар.

Щямин вахт ися рус-йапонмцщарибяси Русийанын мяьлу-биййяти иля баша чатмаг цзряиди. Диэяр тяряфдян дя империйащцдудларында йашайан бцтцнмиллятляр айылмыш, юз щцгугларынытяляб етмяйя башламышдылар.Русийа юлкя яразисиндя, хц-сусиля дя, Гафгазда башланмышбу просесляри империйа цчцнфялакятля нятиъяляняъяйини бил-дийиндян дцшдцйц сийаси бющ-рандан чыхмаг цчцн мцхтялифтядбирляря ял атды. Чар щюкумятияввялъя шовинист ящвал-рущиййялируслары йящудилярин цстцня гал-дырараг Русийанын бир чохйерляриндя йящуди гырьынларытяшкил еляди вя мягсядинягисмян чатды.

Ермяни-тцрк мцнасибятля-ринин кяскинляшдийи бирдюврдя Петербургда Русийаъанишинляринин мцшавирясичаьырылды. Гафгаз ъанишиниГолитсин чыхыш едяряк ермя-нилярля мцсялманлар ара-сында гырьын салмаг барядяюз фикрини вя планыны мцшавиряиштиракчыларына билдирди. Щамыонун фикрини бяйянибалгышлады.

Мцшавиря дя юз гярарынычыхарды вя бу гярарлары йериняйетирмяк цчцн чар ЫЫ Николайбцтцн ъанишинляря вя губер-наторлара эизли эюстяришляр верди.Гафгазда баш веряъякфаъиялярин режисорлуьуну исяГолитсиня тапшырды. Бумягсядля ермяниляр вя тцрклярарасында тяблиьат апармагцчцн щюкумят Петербургдан130 няфяр хяфиййя эюндярди вябеляликля, чар щюкумятинин кю-мяклийи иля ермяниляр яввялъяБакыда, сонра ися Нахчыванда,Иряванда, Ечмиядзиндя, Ъяб-райылда, Гарйаэиндя гырьынтюрятдиляр. Гырьын дальасыбюйцйцб, Шушайа кечди. Гязаряиси Пивоваров Петербургмцшавирясинин гярарларыныпрактики сурятдя йериняйетирмяйя башлады. О, яввялъябир нечя няфяр азярбайъанлыныэизли олараг йанына чаьырды,эуйа, бу йахынларда ермяни-лярин шящяри тутмаьа щазыр-лашдыгларыны билдирди. Ейни за-манда да бир нечя дашнаклидерини гябул еляйиб,

азярбайъанлылар барядя лазымисюзлярини деди вя бунунла дащяр ики милляти бир-биринин цстцнясалдырды. Беляликля Шушадаермяни-мцсялман давасыбашланды….

Ермяниляр давайа габаг-ъадан щазырлашыр, щяр эцншящяря щярби лявазимат эяти-рирдиляр. Шушалылар ися ермянилярисон дяряъя горхаг вяъясарятсиз щесаб етдикляриндяндашнакларын онлара гаршы чыха-ъагларына инанмырдылар. Азяр-байъанлылар "ермяниляр ара-сыратиъарят етмякдян башга щечняйя йарамырлар", "онлардаялиня силащ алмаьа ъцряти чатанбир няфяр дя йохдур", "ермя-нидян пящливан олмаз" сюзляринитез-тез йада салараг, юз шыдырыьыалверляри иля мяшьул идиляр.Диэяртяряфдян дя ермяниляр тез-тезмцсялманларын гулагларыначатдырырдылар ки, эуйа, онлар

йалныз "Русийадан мухтариййятистяйирляр" вя она эюря си-лащланыблар. Щям дя дейирляр ки,биз бурда азярбайъанлыларла йцзилляр бойу бир йердя йашамышыг,няйимизя лазымдыр ки, Бакыда,Нахчыванда гырьын олуб, бизяня дяхли, биз йеня гардашыг.

Лакин ермяниляр мцсялман-ларын башларынын алтына йастыггойуб, алтдан-алтдан юз ишляриниэюрцр, тез-тез гятлл яр тюрядир,щюкумят гуллугчуларына суи-гясдляр едирдиляр. Онлар дювлятидаряляриндя чалышан бир русу,бир лязэини вя бир нечя няфяразярбайъанлыны юлдцрдцляр. Щярюлцм ишиндян сонра ися ермяникешишляри мясъидя эялир, дуаохуйур, "сцлщ йарадыр", мцсял-манларын йас мяълисляриндяиштирак едир, башсаьлыьы верир,йаьлы вя фяндэир диллярини ишясалараг бу ишлярин тясадцфолдуьуну билдирирдиляр. Бир сюзля,ермяниляр азярбайъанлылары диш-ляриня вурур вя онларын бу ишлярябиэаня галдыгларыны дуйурдулар.О бири тяряфдян ися дашнакларщяр эцн бир йеря йыьышыр,йахынларда башлайаъаглары да-ваны мцзакиря едирдиляр.

Ермянилярин гаршыларына гой-дуглары мягсяд бцтцн азяр-байъанлылары сон няфяря кимигырмаг, ев-ешиклярини йандырыб

кцля дюндярмяк, шящяритамамиля юз ялляриня алмаг иди.Онлар эизлиъя юз тядарцкляриндяидиляр. Ермяниляр Шушайа эялянйолларын цстцндя, ялчатмазйерлярдя, щцндцр гайалардасянэярляр газырдылар. Дашнак-лар мцсялманларда олан си-лащлары яля кечирмяк цчцнбеля бир щийля вя биълик дя иш-лятмишдиляр: базарда 20 ма-ната сатылан тцфянэи 60 ма-ната алыр, 6 манат гиймятиолан тапанчайа 30 манатверирдиляр. Азярбайъанлылар исяермянилярин силащы беля бащаалдыгларыны эюрцб, евляриндякисилащ-сурсаты да ермяниляря са-тырдылар. Сонрадан ермяниляринбу щийлялярини баша дцшян бязизийалы шушалылар бир йеря йыьышыб,хейриййя ъямиййяти тяшкилелядиляр вя ъамаат арасындаизащат ишляри апарылды. Билдирилдики, ермяниляр азярбайъанлы-

лардан силащлары щийляэярликляалыблар вя бу эцн-сабащ щяминсилащлар онларын юзляринятушланаъаг. Бундан сонрахейриййя ъямиййятинин гярары илясилащ сатмаг гадаьан едилди.Щяр мящяллядя хцсуси адам-лара эюстяриш верилди ки,ермяниляря силащ, патрон,цмумиййятля, щярби лявазиматсатышынын гаршысыны алсынлар. Щярбир аиля башчысына ъидди тапшырылдыки, юзляри цчцн силащ алсын.Азярбайъанлылар дцнян ермя-ниляря сатдыглары силащларын явя-зиня, бу эцн даща бащагиймятя силащ-сурсат алмагмяъбуриййятиндя галдылар. Хей-риййя ъямиййятинин цзвляримящялля-мящялля, кяндбя-кянд дцшцб, ъамаата силащалмаьы мяслящят эюрцрдцляр.

Дава башланды

1905-ъи ил августун 8-и иди.Эеъя саат 2 радяляриндяШушада кцчялярин чырагларынайанаъаг тюкцб йандыран Кяр-балайы Щцсейн Мяммядщц-сейн оьлуну ермяниляр Шащлыгкюрпцсц йахынлыьында юлдцр-дцляр. Шуша гяза ряисиПивоваровун оьлу да бу гятлдяиштирак едирди. Сяс-кцйц еши-дянляр щадися йериня эяляндя

гатилляр онлара атяш ачыб,арадан чыха билдиляр. Ъамаатэюрдц ки, Кярбалайы Щцсейнган ичиндя чабалайыр. Биръядейя билди ки, цч ермяни вя биррус ону хянъярля доьрайыблар.Бу ящвалат щамыйа бярк тясиреляди. Сящяр тездян хейли адамДума Идарясиня эялди, юлдц-рцлян азярбайъанлынын ганыныйердя гоймайаъагларына андичдиляр. Лакин шящяр аьсаг-галлары ъаванлары сакитляшдиря вяйенидян ган тюкцлмясинингаршысыны ала билдиляр. Бир щяфтяшящярдя сакитлик йаранды.

Августун 16-да сящярсаат доггуз радяляриндя русясэярляри ермяни гябристан-лыьында бир ермянини юлдцрцб,шящяря хябяр йайдылар ки,эуйа ону азярбайъанлыларгятля йетирибляр. Дярщал килсязянэи чалынды, ермяниляр онунгаршысына топлашдылар. Ихтисасъа

диш щякими олан хейриййяъямиййятинин ямякдашы, даш-нак Масорйанс ермяниляригызышдырмаг цчцн чыхыш едярякдеди ки, еля бу саат алдыьымызмялумата эюря Зарыслы кян-диндя азярбайъанлылар дюрдермянини ганына гялтан еля-йибляр. Тез евляринизя эедин,силащларынызы эютцрцб, бизимишарямизи эюзляйин. Бир нечядягигядян сонра дашнакларщамысы силащланыб, йенидянкилсянин гаршысына йыьышдылар.Ермяниляри цч дястяйя бюлцб,тапшырыг вердиляр. Бир дястяКючярли мящяллясиня, бир дястяХялифяли гапысына, бир дястя исяшящяр мейданчасына йолланды.Галан силащлы ермяниляр исяяввялъядян газдыглары сян-эярляря долушуб, мцдафия мюв-гейи тутдулар. Онлара Тифлисдянэялмиш бир нечя йцз ермяни,эцръц силащлылары вя казаклар дакюмяк едирдиляр.

Дашнаклар ушаьа, арвада,гоъайа, хястяйя бахмадангабагларына чыханлары эцлляйятутурдулар. Еля щямин эцнцн илкгурбанларындан бири йолданкечян Гара адлы бир няфяр олду.Сонра йеня бир азярбайъанлыермяни эцллясиня туш эялди.Дашнаклар базара басгынедяряк азярбайъанлылары гырыб-чатмаьа башладылар.

Азьын ермянилярин Кючярлимящяллясиндяки вящшиликлярилап юлчцйяэялмяз олду. Он-лар дохсан йашлы Аббас бяйи,онун оьлуну, гардашы оьлу-ну, гуллугчуларыны вя гоншу-ларыны юлдцрдцляр, мейитля-риня вя мцлкляриня ися одвуруб йандырдылар. Щяляликазярбайъанлылар тяряфиндян щечбир мцгавимят эюрмяйян даш-наклар даща да азьынлашыб,ертяси эцн еля щямин мящял-лядя сяккиз еви дя гарят едиб,ода галадылар, сакинлярини гятляйетирдиляр. Шящяр мейданынатяряф эедян дястя ися базар-дакы азярбайъанлылары эцлляйятутмаьа башлады. Цмумиййятля,ермяниляр азярбайъанлылары хц-суси гяддярлыгла, язаб-ишэянъяиля юлдцрцр, сонра ися ме-йитлярини йа йериндяъя йандырыр,йа да кяндирля сцрцйцб, хян-дякляря долдурараг ъинайят-ляринин изини итирмяк цчцн цстцнцюртцрдцляр.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ,nabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 10-ъу щисся10-ъу щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян чохвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Октйабрын 29-да ися Зянэи ланын дашнактюр - тюкцнтц ляр и тяря ф индян " ишьал ед и лмяси -нин" 13-ъц и лдюнцмцнц йашадыг…

. . . Бу и л щям дя Шушада е рмян и ля р интюрятдикляр и вящши л ик ляр ин 100 и л и тамам олду.

. . .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бц-тцн дцнйада горхаг вя ъы л ыз бир ми л лят к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятякляр индян Фарс кюрфяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 11

Page 12: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№16- 17-18 (19-20-21),15 нойабр-30 декабр 2006 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.23

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

Ермянилярин бу вящшилик-ляриндян, гейри-инсани щяря-кятляриндян хябяр тутан азяр-байъанлылар шящярин ялверишливя мцнасиб йерляриндя -Вязировларын, Гарашаровларын,Эювщяр аьа Ъаванширин,Мяшяди Кяримин евляринингаршысында, Аьадядяли Тязямящяллялярдя сянэяр дцзял-дяряк щялялик мцдафия мюв-гейи тутдулар. Щямин сян-эярлярдяки дястяляря АхундМолла Шцкцр Мящяррямзадя,Мяшяди Абыш бяй Новрузов,Мирибращим Аьамирзадя, Яф-расийаб Щаъы Язим оьлу,Аббас бяй Талыб бяй оьлубашчылыг едирдиляр. Бу вя-тянпярвяр эянъляр ъясур,гейрятли оьланлары сяфяр-бярлийя алыр, силащландырарагшящярин мцдафиясиня эюн-дярирдиляр.

Даванын икинъи эцнц азяр-байъанлы иэидляр щцъума кеч-диляр вя ермяниляри хейли эерикячилмяйя мяъбур етдиляр.Лакин ермяниляр пярян-пяряндцшмцш гцввялярини бир йерятоплайа билиб, мцгавимятэюстярмяйя башладылар, бу-нунла беля чохлу тяляфат вер-диляр. Ертяси эцн шушалылар артыгБюйцк килсянин йахынлыьындадюйцшцр вя ермяниляри эет-эедя сыхышдырырдылар. Ятраф азяр-байъан кяндляринин дялиганлыларыда 700 няфярлик силащлы дястя илякюмяйя эялмишдиляр. Онлардашнаклара эюз ачмаьа имканвермир, габагларына кечянидярщал юлдцрцр, евляря дц-канлара од вуруб кцля дюн-дярирдиляр. Ермяниляр ялверишлимювге тутмаларына, дащащазырлыглы вя мцсялманларданон гат артыг олмаларына бах-майараг, шушалыларын щцъум-ларына таб эятиря билмир, "йа Яли"нярясиндян ващимяляниб, щей-рят вя дящшят ичярисиндяархаларына бахмадан гач-маьа цз тутурдулар. Гачаркянися чохларынын цряйи партлайырды.

Башларыны саламат гуртаранермянилярин бязиляри Дашалтыкяндиня гачыб, Чахмаг ме-шясиндя эизлянир, бязиляри исягачыб рус казакларына гошу-лараг ясэярлярин чарпайыларыалтында сыьынаъаг тапырды.Буэцнкц дюйцшдя ермянилярйашайан мящялляляр тамамилямцсялманларын ялиня кечди.Щямин вахт дурбинля дюйцшятамаша едян бир рус эенералы

азярбайъанлыларын неъя иэид-ликля вурушдугларындан тяяъ-ъцбляняряк демишди: "Бущцняр щеч йапонда даолмайыб. Щеч бир низамэюрмяйян бир миллятин белящцняр эюстяряряк сянэярляртутмасы чох гярибядир!" (МирМющсцн Нявваб "1905-1906-ъыиллярдя ермяни мцсялмандавасы". "Шуша" няшриййаты,1993.)

РУС ЩАВАДАРЛАРЫ

Артыг даванын дюрдцнъц эц-нц иди. Шушалылар ермяниляринсон гцввялярини дя дармадаьынедиб, онлары пярян-пярян сал-мыш, гялябя байраьыны килсяйясанъмышдылар. Дашнак лидерлярийеня дя биълийя ял атыб,телеграмла Русийа дювлятинямцраъият етдиляр ки, гырьыныйатырмаг цчцн Гафгазыншейхцлисламыны тяъили оларагШушайа эюндярсин. Телеграмвуруландан сонра ермяникешишляри, йцксяк рцтбяли русзабитляри вя чиновникляри ялляриняинъил вя аь байраг эютцрцб,щцзнлц мусиги сядалары алтындаэюз йашлары ахыда-ахыда Бюйцкмясъидя тяряф эялмяйя баш-ладылар. Онларын гаршысынамцсялман дин хадимляри вягоъалар - Мящяммяд аьаМцстящидзадя, Шуша гязагазиси Аьа ЯбдцррящимОруъзадя, Ъяфяр бяй Вязиров,Сялим бяй Рцстямбяйов,Мяшяди Абыш бяй Новрузов вябашгалары чыхдылар. Тяслимбайраьыны эюрян азярбай-ъанлылар атяш ачмадылар.

"Сящв етдикляри"ни бойун-ларына алан ермяниляр баьыш-ланмаларыны хащиш едирдиляр.Ермяни хялифяси вя рус щюку-мятинин нцмайяндяси Бара-новски чыхыш етдиляр. Хялифяермяни биълийини ишя салыб,йалвармаьа башлады: "Аманынбир эцнцдцр, мцсялманлар!Ермяниляр мцгяссир олсалар да,даща Шушада ермяни галмады!Инди бир овуъ ялсиз-айагсызермяни галыб. Бары онлара рящмедин!". Сонра о барышыг тяклифеляди. Беляликля дя, барышыг еланолунду вя бу эцндян ермя-ниляр азярбайъанлыларла "гардашкими йашайаъагларына" сюзверди. Лакин щеч бир эцнкечмямиш ермяниляр йеня дямцсялман мящляляриня атяшачмаьа башладылар.

Шушалылар мяъбуриййят гар-шысында галыб, щцъума кечдиляр.Ермянилярин сон няфясиндя

йеня дя кешишляр, дювлятгуллугчулары вя рус забирляриялляриндя аь байраг, инъилБюйцк мясъидя эялиб сцлщнишаняси кими байрагларын биринимясъидин минарясиня санъдылар.Онлар йенидян аьлайыб-сысгайараг баьышланмаларыцчцн йалварыб-йахармаьа баш-ладылар. Мцсялманлар ермяни-лярин тяклифини йеня дя гябулетдиляр. Сонра щамы даьылышыбэетди. Еля бу вахт ермяниляр биразярбайъанлыны юлдцрдцляр.Сябр касасы тамамиля долма-дыьындан шушалылар сцлщ шярт-лярини позмаг истямядиляр.Ермяниляр ися шящярин мцсял-ман мящялляляриня атяш ачма-ьа давам едирдиляр.

Гырьынын сон эцнц, авгус-тун 21-дя азярбайъанлылар ясиралдыглары ермяниляри саь-саламат сащибляриня тящвилвердиляр. Дашнаклар ися бунун

явязиндя Реалны Мяктябинтямириндя ишляйян 17 няфяриранлы фящлянин башыны кясдиляр.Мцсялманлар ися "лянят шей-тана" - дейиб, йеня дя сцлщцгоруйуб сахламаьы цстцнтутдулар.

Бу щадисядян бир нечя эцнкечяндян сонра 300 атлынынмцшайяти иля Гафгаз Шейхцл-исламы Шушайа эялди. Шящяр ящлиону бюйцк щюрмят вя ещтирамлагаршылады. Ертяси эцн ермянинцмайяндяляри онун щцзурунаэялиб бирликдя мясъидя вякилсяйя эетдиляр. Шейхцлислам,ермяни хялифяси вя щярбигубернатор чыхыш едяряк барышыгетмяйи, ямин-аманлыг йарат-маьы тяклиф етдиляр. Сонраандичмя мярасими олду.Ермяниляр анд ичиб сюз вердилярки, бу ики миллят арасындайарадылан сцлщц бир дащапозмайаъаглар. Беляликля, бешэцн давам едян гырьынермянилярин мяьлубиййяти илябаша чатды. Бу гырьында 20азярбайъанлы еви йандырылды вяонларла мцсялман юлдцрцлдц.Ермяниляр тяряфдян ися йцзлярлядашнак мящв едилди вя онларынйашадыглары мящялля, демяк

олар ки, тамамиля йандырылды.Эюркямли йазычымыз МяммядСяид Ордубадинин тябиринъядесяк, "Шушада ермянилярмцсялманлара бир зярбявурдулар, ики зярбя дя юзлярийедиляр."

Шушада тяхминян бир ил нисбисакитлик щюкм сцрдц. Лакин будавада удузан ермяниляр юзаъы мяьлубиййятляри иля барышабилмир, сюнмцш оъаьы кюрцк-лядиб, аловландырмаьа чалышыр,силащлы мцнагишяйя йенидянбашламаг цчцн бящаняахтарырдылар. Ялляриня фцрсятдцшян кими азярбайъанлыларыгятля йетирир, неъя дейярляр,эейишян кечи буйнузларыны юзчобанларынын чомаьына сцр-тцрдцляр. Кичик террорлардан бирнятиъя щасил олмадыьыны эюрянермяни лидерляри анлайырдылар ки,бу йолла азярбайъанлылара цстцнэяля билмяйяъякляр. Она эюря

дя онлар мцнагишяни гызышдырыб,бейнялхалг алямя чыхармагцчцн эизли сурятдя иримигйаслыщцъумлар щазырламаьа баш-ладылар. Гцввя топламаг цчцнТцркийяйя, Ирана, Ирявана,Тифлися, Ъянъяйя, Бакыйа вяермянилярин мяскунлашдыгларыдиэяр йерляря мяктублар эюн-дяряряк юз мягсядляриниачыгъа билдирир вя кюмякэюндярилмясини тяляб едирдиляр.

Щяимн вахтдан да Гара-баьдан кянарларда йашайанермяниляр мцхтялиф йолларла юздиндашларына мадди вя щярбикюмяк эюстярмяйя башладылар.Биринъи олараг Тифлисдян онлараермяни, щятта эцръц кюмяйяэялди. Гарабаьын, Зянэязурунермяни кяндляри дя йцзлярляадамы силащландырыб, Шушайайоллады. Аз бир вахтда онларГарабаьын пайтахтында йеддимин няфярлик мцхтялиф силащлыдястя вя щярби сурсат йер-ляшдирдиляр. Щятта шящяря бирнечя дюйцш топу да эятирдиляр.Фил гулаьында йатмыш азяр-байъанлыларын ися башы алыш-веришя еля гарышмышды ки, гон-шуларынын бу мякрли ниййят-ляриндян щеч хябярляри дя

олмамышды.Бу гядяр силащлы гцввяляри

олмасына бахмайараг, азяр-байъанлылара сарсыдыъы зярбялярвурмаг цчцн ермяниляр рус-ларын да кюмяйиндян истифадяетмяйя чалышырдылар. Няйинбащасына олурса-олсун, Шушайаялавя олараг рус ясэярляри дяэятирмяк истяйирдиляр. Она эюрядя Шящяр Думасынын башчысыКики Калантаровун сядрлийи илятяъили олараг бир мяслящят-мяшвярят иъласы чаьырылды вяермяниляр бу чиркин планларыныщяйата кечирмяк цчцн йолларарайыб-ахтармаьа башладылар.Еля щямин вахт шящяря хябярйайылды ки, эенерал Голошаповбир бюлцк гошунла Шушайа эялир.Севинъдян чичякляри чыртлайанермяниляр бу фцрсяти бир дащафювтя вермямяйи гярара алдылар.

Эенерал Голошаповким иди?

Шушада "Бюйцк дава"данйяни, биринъи ермяни-мцсялмангырьынындан сонра Голошапов,эуйа, сцлщ вя ямин-аманлыгйаратмаг цчцн Гафгаз ъани-шинлийи тяряфиндян Гарабаьаэюндярилмишди. Мцсялманларадярин нифрят бясляйян иблисхислятли бу эенерал Тифлисермяниляринин "хейир-дуасы" иляШушайа эялян кими тцркляринпсихолоэийасыны даща дяриндянюйрянмяк цчцн лювбяринигясдян азярбайъанлылар йаша-йан мящяллялярдян биринясалмышды. Вя илк эцнлярдянцздя юзцнц садялювщ вямцсялманлара дост кимиэюстярмишди. Садя, цряйиачыгвя эенишгялбли азярбайъанлыларися тцлкц кими щийляэяр вяъанавар кими гяддар олан бурус эенералына инаныр, онащюрмят бясляйирдиляр. Сящярдянахшама кими эцнцнцермянилярля ейш-ишрятдя кечи-рян, иши-пешяси анъаг йейиб-ичмяк олан бу "хиласкар"эенерал йзяриня дцшян вязифяни"йериня йетиря билмямишди",даща доьрусу, ермяниляр онутезликля яля ала билмиш вя о даъанла-башла юз диндашларынынхейриня ишлямяйя башламышды.

Голошаповун бу икицзлц вяхяйаняткар щярякяти азярбай-ъанлы ящалинин гязябиня ся-бяб олмуш вя онлар ермя-нилярин фитвасы иля эенералынтюрятдийи хошаэялмяз щяря-кятляр барясиндя йухарыдаиряляря мялумат вермиш-диляр. Ъанишинлик дя "эяляъякишляри"нин хатириня Голошаповащеч бир ъяза вермямиш, онуэери - Тифлися чаьынмагла кифа-йятлянмишди. Йериня ися Алфтанфамилийалы башга бир няфяр тяйинетмишди.

Алфтан инсанпярвяр вявиъданлы адам олдуьунданермяни-мцсялман мяся-ляляри иля баьлы ишляря дцзэцнвя обйектив йанашмыш, га-нун цзря щярякят едиб,мцхтялиф йерлярдя азярбай-ъанлылара гаршы вящшиликляртюрятмиш ермяниляри ъяримя-лямиш, тянбещ етмиш, эцнащ-карлара ъяза вермишди.

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ,nabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 11-ъи щисся11-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 14 и лдян чохвахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Октйабрын 29-да ися Зянэи ланын дашнактюр - тюкцнтц ляр и тяря ф индян " ишьал ед и лмяси -нин" 13-ъц и лдюнцмцнц йашадыг…

. . . Бу и л щям дя Шушада е рмян и ля р интюрятдикляр и вящши л ик ляр ин 100 и л и тамам олду.

. . .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бц-тцн дцнйада горхаг вя ъы л ыз бир ми л лят к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятякляр индян Фарс кюрфяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 12

Page 13: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№ 01-02 (22-23) , 01-31 йанвар 2007 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.13

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

Тязя губернатору яля алабилмяйян дашнаклар ися йенядя щийляйя ял атмыш, она шяр-бющтан йаьдырараг юз арвад-ларынын вя гызларынын адынданПетербурга - чара, Тифлися -ъанишин Воронтсов-Дашковавя онун арвады, графинйаВоронтсовайа мяктуб йаз-мышдылар ки, Алфтан, эуйа ер-мяниляря зцлм едир, тязйигэюстярир, мцсялманларындостудур вя саир вя илахыр.Щям дя дад едиб фярйад го-пармышдылар ки, яэяр Голо-шапов эери гайытмаса, рус-ларын Гарабаьда дайаьы оланермяниляр бураны тамамилятярк етмяли олаъаглар.

Ъанишин дя Алфтанын ишинийохламаг цчцн Шушайа комис-сийа эюндярмишди. Анъаг виъ-данлы щцгуг ишчиляри онунфяалиййятиндя щеч бир гцсуртапа билмямишдиляр.

Мцстянтиглярдян наразы га-лан ермяниляр йеня дя Петер-бург вя Тифлис щавадарларынынкюмяйи иля ъанишиня тясир эюс-тярмяйя башламышдылар.Ъанишинин кцлли мигдарда янамвя щядиййя алан арвады, кнйа-эинйа Воронтсова ермяниляринйанында дили эюдяк олдуьун-дан ярини йола эятиряряк Эянъягубернийасыны ики инзибатияразийя бюлдцрмцшдц. Ъанишиндя мяъбуриййят гаршысындагалараг идаряетмя цчцн губер-нийанын йарысыны Алфтана, ЙухарыГарабаь да дахил олмагла обири йарысыны ися Голошаповатапшырмышды. Вя беляликля дяермяниляр эенерал Голошапо-вун икинъи дяфя Шушайа эюндя-рилмясиня наил олмушдулар.

Икинъи эялиш

Анъаг Кики Калантаровунгаршысында чятин бир мясяля дядурурду: эюрясян, шящярдячохлуг тяшкил едян азяр-байъанлылар Голошаповун йе-нидян Шушайа эенерал-губер-натор тяйин едилмясиня голгойаъаглармы? Бу суал онучох дцшцндцрцрдц. Она эюрядя бир нечя щяммясляки илямяслящятляшяндян сонра нюв-бяти щийля ишлядяряк азябай-ъанлы зийалылара мцраъият еляди:"Шушада бу ики миллят ара-сында ядалятли сцлщ йаратмагцчцн бир рящбяр тяйин етмя-лийик. Мян чох дцшцндцкдянсонра беля гянаятя эялдимки, эенерал-губернатор вязи-фясиня Голошаповдан башга

бир кяси тяйин етмяк олмаз.Щярчянд ки, о яввялляр бизимермяни тайфасы иля йахшы до-ланмады, кяндлиляримизи тов-лады, казаклар кянд ящлининюврятляриня хяйанят етдиляр,амма ялаъ йохдур, онурящбяр тяйин едяк". (МирМющсцн Нявваб. "1905-1906-ъыиллярдя ермяни - мцсялман дава-сы". Бакы 1993.)

Шушалылар бу биъ ермянининсюзцнц йеня дя гяриблийясалмадылар вя онун ширин дилиняалдандылар. Эенералла бир дащаишляри олмайаъагларыны билдирди-ляр. Нящайят, бир нечя эцндянсонра Голошапов 400 няфярликгошунла Шушайа варид олду.Ермяниляр тянтяняли сурятдяонун пишвазына чыхдылар. "Халгы-мызын хиласкары, ермяниляринбюйцк досту, мязлумларын ата-сы, хош эялмисиниз" - дейяряк юзмящялляляриндя габагъаданонун цчцн айрылмыш хцсусиигамятэаща апардылар. Мяълистяшкил еляйиб, онун шяхсиндярус халгынын шяряфиня бадягалдырдылар. Эенерал да "йерлиящали" тяряфиндян чох гонаг-пярвярликля гаршыландыьына эюряюз тяшяккцрцнц билдирди.

Эенерал Голошаповун йа-шадыьы игамятэащда щяр эцнермянилярдян йыьылмыш пулларщесабына кеф мяълисляри гуру-лурду. “Гейрятли” ермяниляр дяцч няфяр сечмя щядди-булуьачатмамыш гызларыны она хидмятявермишдиляр. Бу гуллугчу гызларда бцтцн эцнц эенерала щяръцр хидмят эюстярир, онунбцтцн истяк вя арзуларыны йериняйетирирдиляр. Вахташыры верилянрцшвятляр вя ъаван гыз-эялинлярэенералы хошщалландырыр, бу"йазыг миллят"я олан ряьбятинибиря-беш артырырды.

Голошапов артыг Кики Калан-таровун сюзц иля отуруб-дурурду. Бир эцн бу щийляэярермяни фцрсятдян истифадя еля-йиб, юз фикрини эенерала билдирдивя русларын кюмяйиня цмидлиолдугларыны сюйляди. Голошаповяввялъя бир гядяр тяряддцдется дя бакиря ермяни гызла-рынын онун столунун цстцняхончада гойдуглары ири мяб-ляьдя пулу, даш-гашы эюряндявя Кики Калантаровун сонракывядлярини ешидяндя тут араьынынмястедиъи тясири алтында ширядюндц, дин гардашларына, йериэялярся, ъаныны да гурбан вер-мяйя щазыр олдуьуну билдирди.Ертяси эцн Голошаповун ямрииля нечя ай яввял мцсялманмящялляляриндя йерляшдирилмишрус ясэярляри вя топлары ермянимящялляляриня битишик олан

Кючярли мясъидинин ятрафындакычадырларда йерляшдирилди. Щям дяэенерал Ашаьы Гарабаьданмцсялманлара кюмяк эялмя-мяси цчцн Ясэяран йолунубаьлатдырды. Артыг ермяниляринниййяти щяйата кечмяк цзря иди.Онлар азярбайъанлыларын цзяри-ня щцъуму ийулун 12-ня план-лашдырмышдылар. Голошапов сюзвермишди ки, ямялиййата башла-йандан узаг башы ики эцн сонратцркляри йа тамамиля мящв едя-ъякляр, йа да шящярдян говубчыхараъаглар. Даща доьрусу,юлян юляъяк, гачан ъаныныгуртараъаг. Цстялик, фцрсятдцшмцшкян шящярин бцтцнэюзяэялимли тарихи абидялярини,хцсусиля дя, Базарбашындантутмуш Йухары Ъювщяр аьамясъидиня гядяр щяр йеридармадаьын едиб йандыраъаг.

Бунунла да о "гардашлыг мис-сийасы"ны йериня йетиряъяк. Сон-расы ися галыр ермяниляринихтийарына. Юзляри биляр, истя-йярляр мцсялманларла барышар-лар, истяйярляр дюйцшляри даваметдирярляр.

Голошаповун сюзляриниермяниляр мяммумиййятлядинляйиб, эенерала 10000манат да ялавя пул вердиляр.Щям дя рус ясэярляриня щяр биртоп атяши цчцн 15 манат,тцфянэ атяшиня цчцнся йяни,щяр бир эцлляйя 1 манат пулвермяйи вяд етдиляр.

Щийля

Бяс щцъума щансы бящаняиля башламалы? Эенерал белябир тяклиф иряли сцрдц: русясэярляри бир ермянини юлдц-рцб, башыны да кяссинляр вямцсялман мящялляляринин би-риня атсынлар. Ики рус ясэяри дящямин вахт азярбайъанлылартяряфдян ермяни мящяллясиняатяш ачсын. Яввялъядян юйря-дилмиш ермяниляр дя гышгырыб,бах, эюрцрсцнцзмц, азяр-байъанлылар неъя вящшиликеляйирляр, ермяниляри ня эцнясалырлар!? - дейя щай-щяширгопарараг Голошаповун йа-нына шикайятя гачыб, щади-сяни "эенерала чатдырсын".Галаны ися онун бойнуна.

Бу "бящаня иля" ермяниляргабагъадан газдыглары сян-эярляря долушдулар вя цч эцняввял юз яъяли иля юлмцш бирермяни дыьасынын бурун-гула-ьыны кясиб, нязярдя тутдугларыйеря атдылар. Бу вахт русясэярляри дя азярбайъанлыларынсянэярлярини мцщасиряйя алды-лар. Бир тяряфдян ермяниляр, биртяряфдян дя рус ясэярляригабагларына чыхан, эюзляриня

эюрцнян азярбайъанлылара атяшачмаьа башладылар. Эцнортавахты молла мясъидин минбя-риндя Гуран айяси охуйанзаман ора да атяш ачылды.Эцлляляр минбяря дяйяндямцсялманлар ъялд дцкан-базары баьлайыб, евляринягачдылар, силащларыны эютцрцб,сянэярляря долушдулар вя щярики тяряфдян атышма башланды.Бунунла да ийулун 12-дяермяни-мцсялман давасыйенидян гызышды.

Щцндцр бир тяпя цстцндядуруб, дюйцшляря тамаша едянэенерал Голошапов вя диэярйцксяк рцтбяли рус щярбичиновникляри ермянилярля бирликдятутдуглары план ясасында мц-сялман сянэярляриня тяряф эя-либ, онлары сакитляшдирмяйя

башладылар. Эенерал рийакарлыгладеди ки, ермянилярин казакларладавалары дцшцб, сиз мцсял-манларла киимн ня иши вар?

Азярбайъанлылар онун сю-зцня йеня дя алданыб, атяшикясдиляр, анъаг няся дуйуб-лармыш кими бу дяфя ещтийатыялдян вермяйиб, сянэярлярдянкянара чыхмадылар. Шяр гарышанвахт эюрдцляр ки, шящярин йухарыщиссясиндян онларын сянэяр-ляриня вя евляриня тяряф йеня дяатяш ачылды. Бир аздан ися хябярэялди ки, ермяниляр артыг цчазярбайъанлы юлдцрцбляр. Кю-чярли мящяллясини топа тутуб,евляри вя мясъиди йандырыблар.Мцсялманлар инди баша дцш-дцляр ки, эенерал Голошаповонлары алдадыб вя еля бу ишляритюрядян дя онун юзцдцр.

850 няфярлик рус гошуну 7минлик ермяни дястяляри илябирляшяряк шящярин мцсялманщиссясиня щцъума кечдиляр.Ермяни вя рус ясэярляринящярби тялиматы шяхсян эенералюзц верирди. Топ атяшлярининарасы кясилмирди. Ики эцн ярзиндямцсялман мящялляляриня 120топ мярмиси дцшмцшдц.Даванын икинъи эцнц ахшам-цстц дюйцшляр даща да шид-дятлянди. Артыг юлцм-дириммцбаризяси эедирди. Ермяни-русбирляшмяляри мцсялманларыузагдан шиддятли атяшя тутсаларда онларын мящялляляринясохула билмирдиляр. Еля бу вахтятраф кяндлярдян эялян йцзлярлясилащлы азярбайъанлы дюйцшчцюзлярини кюмяйя чатдырды вя "йаЯли" - дейяряк якс-щцъумладцшмян сянэярлярини яля ке-чириб, шящярин ермяни щиссясиняэирдиляр, онлары говуб, йаша-

дыглары мящяллялярдян чыхар-дылар.

Ермянилярин мяьлубиййяти

Арамсыз дюйцшляр цч эцндя давам еляди. Бу дюйцш-лярдя 18 няфяр азярбайъанлыщялак олду, 21 няфяр йара-ланды. Ермяни тяряфдян юлян-лярин сайы 700-я чатырды, йара-лананлар ися 287 няфяр иди.Рус гошуну да 31 няфяр иткивермишди.

Дюйцшляр ийулун 18-дяазярбайъанлыларын гялябясииля баша чатды. Басылдыгларыныэюрян вя вердийи сюзя ямяледя билмяйян Голошаповермяни вя рус кешишлярини дяэютцрцб, ялляриндя аь бай-раглар мцсялманларла барышыгцчцн Ъювщяр аьа мясъидиня

тяряф эялдиляр. Мясъидингабаьына йыьышан адамларынйанына чатанда эенерал йенядя тцлкцлцк едяряк дясмалчякиб аьламаьа башлады.Цзцнц онлара тутуб; "Биргуру барышыгдан ютрц иши бумягама чатдырдыныз" - дейя-ряк йенидян щюнкцрдц…

Мцсялманлар бир дащаалданараг барышыг елан етдилярвя бунунла да Шушада икинъиермяни-мцсялман гырьыны башачатды. Амма Азярбайъан хал-гына вя щюкумятя хяйанятетдийиня эюря эенерал Голо-шапов барясиндя йеня дяйухары даиряляря телеграмларвурулду, мяктублар йазылды,онун бяд ямялляри щаггындамялумат верилди. Дцздцр Голо-шапову Шушадан икинъи дяфяузаглашдырсалар да, она щеч биръяза верилмяди. Бу ися шуша-лылары дяриндян щиддятляндирди.Она эюря дя онлар яли минлярляинсан ганына батмыш бу гатилчар забитини вя бу гырьында ялиолан диэяр щюкумят мямурла-рыны арадан эютцрмяк фикринядцшдцляр.

"Дифай" партийасы Шуша шю-бясинин сядри Ябдцлкяримбяй Мещмандаровун эюстя-риши иля дифайчиляр яввялъяЪянъя губернаторунун мц-шавири Крешчинскини, рус щярбимящкямясинин прокуроруЛунйакини гятля йетирдиляр. Вясонра гярар чыхарылды ки,эенерал Голошапов да юл-дцрцлсцн. Щцсц адлы бир гара-баьлы баласы бу иши юз цзяриняэютцрдц вя 1906-ъы ил но-йабрын 1-дя верилян тапшырыьыйериня йетирди…

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ,nabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 12-ъи щисся12-ъи щисся

Хоъал ы сойгыр ымынындан арт ыг 15 и лядяквахт кечир… Бу сойгыр ымын мцял л и ф и - яср ляр лябаш ын ы с ыьа л л ы й ыб д и з имиз ин д иб индяотуртдуьумуз ермяни ляр нечянъи дяфя бизягаршы гят л иам сийасят ини щяйата кечирди ляр?. .

. . .Ютян айын 26-да ися Зянэи ланын дашнактюр - тюкцнтц ляр и тяря ф индян " ишьал ед и лмяси -нин" 15-ъи и лдюнцмцнц йашадыг…

.. . Бу и л щям дя ганл ы йанварщадисяляр инин16-ъы и л и тамам олур . . .

. . .Бяс сайы биз лярдян гат-гат аз олан, бц-тцн дцнйада горхаг вя ъы л ыз бир ми л лят к имитанынан ермяни ляр Азярбайъан торпаглар ын ынеъя зябт етмяйя наи л о лмушлар?. .

. . .Вахт и ля сярщядляр и Бюйцк Гафгазын Шималятякляр индян Фарс кюрфяз иня гядяр узананОдлар Йурдуну щисся-щисся кимляр вя неъядидиб парчаламышлар?. .

ШУША, 31 Март сойгырымындан сонраШУША, 31 Март сойгырымындан сонра

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 13

Page 14: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

№ 03-04 (24-25) , 01-28 февра л 2007 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ сящ.15

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

Елан едилмиш... йохсаелан едилмямиш?..

Инди чохлары ермянилярля би-зим арамызда баш верян савашы"Елан едилмямиш мцщарибя"адландырырлар. Яъяба, минлярляинсан щяйатына сон гойан,йцзлярля йашайыш мяскянинивиран едян мцщарибянин неъяадландырылмасынын ня фярги варки?.. Вя, эюрясян, елан едилмишмцщарибя неъя олур?..

Яслиндя ермяниляр бизягаршы мцщарибяни щяля 2 ясрбундан яввял - 1801-ъи илдяГазах вя Шямшядил торпаг-ларына щцъум етдикляри вящямин яразиляри тутдугларызаман елан етмяйиблярми?..Вя фактики олараг азярбай-ъанлыларын тарихи фаъияси дя - миллисойгырымы да еля о вахт, даш-наклар вя онларын щавадарларытяряфиндян Газах вя Шямшядилторпаглары тутуланда, 1804-ъцилдя Эянъя ишьал едиляндя,еляъя дя 1828-ъи илдя Тцрк-мянчай мцгавиляси баьланан-да башлайыб вя индийядяк да-вам едир.

Гисмян тякрарчылыьа йолвер-сяк дя, бизя еля эялир ки,ашаьыдакылары бир даща ха-тырламаьа ещтийаъ дуйулур:

ХХ ясрин яввялляриндя,1914-1922-ъи иллярдя дя азяритцркляри ермяниляр тяряфиндянбир нечя дяфя гятлиама мярузгалыблар. Тарихи сянядлярдя бил-дирилир ки, 1918-ъи ил августун 31-дя щяйата кеъирилян сойгырымлабаьлы Азярбайъан ДемократикРеспубликасы тяряфиндян фюв-гяладя комиссийа тяшкил олунубвя щямин комиссийа ермяни-лярин тюрятдикляри вящшиликлярлябаьлы, 8 ъилди тякчя Зянэязурщадисяляриня щяср олунмуш 36ъилдлик, 3500 сящифядян ибарятматериал щазырлайыб. Комисси-йанын апардыьы арашдырмалар-дан мялум олуб ки, 1917-ъиилин яввялиндян мартын 18-някими Иряванда 199 кянд вирангойулуб, 135 мин няфярядякинсан юлдцрцлцб, дидярэинсалыныб. Щямин ил Зянэязурда109, Гарабаьда 117 кянд,5140 ев даьыдылыб. Сюзцэе-дян материалда Зянэязурдадаьыдылмыш 58 кяндин щяр бирищаггында айрыъа топланмышмялуматлара эюря, бу кянд-лярдя 1507 ев йерля йексанедилиб, 2254 няфяр гятля йети-

рилиб, 304 няфяр ися дири-дирийандырылыб. 1918-ъи илдя Андр-оникин башчылыьы иля азяр-байъанлылара гаршы едилянщцъумлар нятиъясиндя Зян-эязурда 115 кянд виранедилиб вя 10068 няфяр юлдц-рцлцб. Ейни заманда, Губарайонунда 122 кянд даьы-дылыб вя Азярбайъанын ъяну-бунда, о ъцмлядян Хойда,Сялмасда аналожи гятлиамлартюрядилиб. Цмумиййятля, щя-мин дюврдя 130 миндян артыгинсан ермяни вящшилийинингурбаны олуб. 1919-ъу илинмартында Бакыда дашнаклартяряфиндян гятля йетирилянляринсайы ися 15 мин няфяря чатыб.

Иряван торпагларындан азяр-байъанлыларын узаглашмаларына1856 вя 1876-ъы иллярдя РусийаТцркийя мцщарибяляри сябяболмушдуса, 1918-1920-ъи илляр-дя Ермянистанда дашнак щаки-миййятинин тюрятдийи ганлы гыр-ьынлар бу просесин кцтляви су-рятдя щяйата кечирилмясиняряваъ верди. Бу барядя З.Гор-годйан йухарыда ады чякилянкитабында йазыр: "Дашнакларын"тямизлямя" сийасяти нятиъясин-дя Ермянистандан узаглашды-рылмыш (говулмуш-мцял.) тцрк-лярин сайы 1919-ъу илядяк 200мин няфяр, 1920-ъи илдя ися 60мин няфяр тяшкил едиб" (сящ.185).

Хцсуси вурьуламаг лазым-дыр ки, Загафгазийада советщакимиййятинин гялябясиндянсонра да Ермянистанданазярбайъанлыларын департа-сийа просеси вахташыры даваметдириляряк 1988-ъи илдя юзц-нцн кулминасийа нюгтясиняъатды.

1920-ъи илдян башлайараг"йенидянгурма" дюврцнядяказярбайъанлылар Ермянистан-дакы юз ата-баба торпагларынызор эцъцня кцтляви сурятдя тяркетмяк зорунда галыблар.

1935-ъи илдя ися Ермянис-танда Азярбайъан дилиня мях-сус топонимлярин ляьв едилмя-синя старт верилди. Кяндлярдякимясъидлярин яксяриййяти, Иря-вандакы шящяр мясъиди, Щаъы-новрузяли мясъиди, Сярдар га-ласы, карвансаралар, азярбай-ъанлыларын гябирстанлыглары сю-кцлцб даьыдылды. 1968-ъи илягядяр мяшщур азярбайъанлыкянди олан Улуханлынын ады дцздюрд дяфя дяйишдириляряк (Улу-ханлы - Няриманлы - Зянэибасар -Раздан - Масис) сонда Масисолду. 1950-ъи илдян сонра исяазярбайъанъа олан бцтцн йерадлары ермяниляшдирилди. 1949-ъу

илдян индийядяк мялум олма-йан (даща доьрусу дювлят сявий-йясиндя ачыгланмайан - мцял.)сябябляря эюря азярбайъан-лыларын йенидян Азярбайъанакюъцрцлмяси башланды.

Мящз бцтцн бу дейилянляринфонунда ермяниляр тяряфиндянАзярбайъан торпагларынын щис-ся-щисся мянимсянилмясинин,Гярби Азярбайъанда, Иряванханлыьында, Зянэязур маща-лында йашайан азярбайъан-лыларын кцтляви сурятдя говул-масынын вя гятлиамларын - яслин-дя ися мцщарибянин ясасыгойулду. Беляликля дя ялдяетдикляри "гялябялярдян" дащада рущланан ермяниляр "дяниз-дян-дянизя" гядяр узанан"Бюйцк Ермянистан" йаратмагхцлйасына дцшдцляр вя юзбяднам ниййятлярини щяйатакечирмяк цчцн няйя олурса-олсун ял атмаьа башладылар.

1988-1989-ъу иллярдя Ермя-нистанда йашайан азярбайъан-лылара гаршы артыг сонунъу дяфя,юзц дя силащ эцъцня бюйцктязйигляр башланды. 1988-ъи илин

февралында - Даьлыг ГарабаьМухтар Республикасы рящбяр-лийинин Азярбайъанын тяркибин-дян ъыхмаг барядя гябулетдийи гярар ермянилярля азяр-байъанлыларын илк тоггушмасынасябяб олду. Дашнаксцтун пар-тийасы юз митллятинин шцуруну одяряъядя зящярлямишди ки,ермяниляр дцнйада щяр шейинян йахшысынын йалныз вя йалнызонлара мяхсус олдуьуну иддиаетмяйя адят етмишдиляр. Мцасирермяни-азярбайъанлы конфлик-тинин илк анларында ермянилярюзляриня мяхсус гышгыр-баьырлаАзярбайъанын реэионда гантюкцлмясинин вя тяъавцзцнсябябкары олдуьу барядядцнйа иътимаиййятиня йаланинформасийалар ъатдырмаьа наилолдулар. Фактики олараг ися"Гарабаь мцщарибяси" Гара-баьда дейил, Ермянистанынпайтахты Йереванда, йяни Иря-ванда - азярбайъанлыларын яср-лярля йашадыглары доьма тор-пагларындан говулмасы иля баш-ланды.

Ермянилярин мцлки ящалини

кцтляви итаятсизлийя чаьырышлары1988-ъи илин февралында Азяр-байъан яразисиндя илк инсантяляфаты иля нятичялянди: 22-23февралда ДГМВ-нин Ясэяранрайонунда ермяни сепарат-чылары кечирян тядбирлярин би-риндя дашнак гулдурлары тяря-финдян ики азярбайъанлы - Аь-дам сакинляри Яли Щачыйев вяБяхтийар Гулийев гятля йети-рилдиляр. О вахт ня совет щюку-мятини идаря едянляр, ня дядцнйа ичтимаиййяти баш верянщадисяйя лазыми мясулиййятляйанашыб, дювлятдахили чякишмя-лярин щяллиндя зоракылыг тятбигедилмяси фактыны пислямядиляр...

Еля бу да мцщарибяниндолайысы йолла елан едилмясидейилдими?..

Аьдам сакинляри Яли Щаъы-йев вя Бяхтийар Гулийевинермяниляр тяряфиндян гятляйетирилмяси дя ермяниляринбизя гаршы мцщарибяйя баш-ламаг ниййятини бцрузявермирдими?..

Йахуд Сумгайыт щадися-ляри, Топхана мешясиндяАзярбайъанын тябиятиня гаршыщяйата кечирилян террор…ССРИ-нин пайтахты Москванынйцксяк хитабят кцрсцлярин-дян щеч кимдян горхуб-чякинмядян "бюйцк" дыьа-ларын цстцмцзя чямкирмяк-ляри, атдыглары бющтанлар вянящайят утанмазъасына Га-рабаьын ермяни торпаьыдырдейя щярзя-щярзя чаьырышларыбизя гаршы мцщарибянин артыгелан олундуьуну бяйанетмирдими?..

Бизим вязировлар да Азяр-байъандан кючмяк истяйиндябулунан ермяниляри диля тутур-дулар ки, эетмясинляр… эедян-лярдян ися бир-икисинин гайыт-масыны той-байрам едиб, биз-ляря эюзайдынлыьы верирдиляр…Мцяййян групларда бирляшянинсанларын да эюзцнц щаки-миййятя эялмяк истяйи елятутмушду ки, халга ермяниляринбизя гаршы мцщарибяйя башла-дыьыны елан етмяк, яли силащтутанларымызы сяфярбяр едибъябщя бюлэяляриня эюндярмякщеч кимин аьлына эялмирди.Яксиня, сапы юзцмцздян олубдцшмян дяйирманына су тюкянбалталар мцлки ящалидя олан овтцфянэлярини дя йыьыб ганичяндцшмян гаршысында бизи ялийалынгойду...

(Арды вар)

М.НЯБИБЯЙОВ,nabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 13-ъц щисся13-ъц щисся

Бу неъя таледир, гисмятдир, Аллащ?!Инсаны юлдцрмяк дейилми эцнащ?!Эедиб доьма Хоъалы ялимиздян?..Ады15 илдир дцшмяйир дилимиздян.

Айрылды анадан бала о эеъя,Сюйляйин унудаг о эцнц неъя?...Ал гана бойанды о эюзял кцчя,Хоъалы дярд олду цряйимиздя.

Ян гяддар миллятя биз шикар олдуг,Црякдя дярдимиз, саралдыг, солдуг.Кечди Хоъалымыз дашнак ялиня,Ахы биз кечилмяз чяпярдик, колдуг…

Дцшмянляр щязз алыр дцшмцшцк дярдяДава бирмяйяъяк, лап биз юлсяк дя.Чалышаг, тез гайтараг Хоъалымызы!Цзцмц тутурам иэидя, мярдя.

ХХООЪЪААЛЛЫЫ

ХанымИсмайыл гызыЩЯСЯНОВА,Ъумакяндорта мяктябининХ синиф шаэирди

Феврал ын 26-да Хоъал ы сойгыр ымынын 15-ъиФеврал ын 26-да Хоъал ы сойгыр ымынын 15-ъии лдюнцмц тамам олду…илдюнцмц тамам олду… Бу сойгырымын мцяллифи- ясрлярля башыны сыьаллыйыб дизимизин дибиндяотуртдуьумуз ермяниляр нечянъи дяфя бизя гаршыгятлиам сийасятини щяйата кечирдиляр?..

...Йанварын 20-дя ися дыьаларын ъанфяшанлыьы илясовет ордусунун халгымыза гаршы тюрятдийи ясринъинайятинин - Ганлы Йанвар фаъиясинин 17-ъиилдюнцмцнц йашадыг… Вя щяля дя юлкямизин ишьалолунмуш 20 фаизи ермяни тапдаьы аплтындадыр...

...Бяс сайы бизлярдян гат-гат аз олан, бцтцндцнйада горхаг, ъылыз вя йалтаг бир миллят кимитанынмыш бу - Вазэен-Андраник тюр-тюкцнтцлярибизляря гаршы тюрятдикляри ъинайят-ляря,Азярбайъан торпагларыны зябт етмяйя неъя наилолмушлар?..

...Вахтиля сярщядляри Бюйцк Гафгазын Шималятякляриндян Фарс кюрфязиня гядяр узанан ОдларЙурдуну щисся-щисся кимляр вя неъя дидибпарчаламышлар?..

Хоъалы фаъиясинин гурбанлары

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 14

Page 15: ELAN EDILMEMISH MUHARIBE

сящ.14 ØØ ßß ÊÊ ÈÈ ÁÁ ßß ËË ßß ÄÄ ÈÈ ÉÉ ÉÉ ßß ÑÑ ÈÈ № 05-06 (26-27), 01-20 март 2007

(Яввяли гязетимизин ютянсайларында)

Doьma ocaqlarыndan di-dяrgin salыnmыш bir milyo-нadяk qaчqыn vя mяcburikючkцn soydaшlarыmыzыn Вя-tяn qayьыlarы, problemlяrixalqыmыzыn цmummilli lideriHeydяr Яliyevin, Azяrbay-can dюvlяtinin gцndяlikprobleminя чevrilmiшdi. Bubir hяqiqяt idi ki, bцtцn hя-yatыnы Azяrbaycana vя xal-qыmыza hяsr edяn цmummilliliderimiz Heydяr Яliyevin яnbюyцk arzusu zяbt olunmuшtorpaqlarыmыzыn iшьaldanazad edilmяsi idi. O, bununцчцn var qцvvяsi ilя чalышыr,qaчqыn vя mяcburi kючkцnlяrinproblemlяrini daim diqqяtmяrkяzindя saxlayыrdы. HeydяrЯliyev xalqыn tяlяbiylя haki-miyyяtя qayыtdыqdan sonra Er-mяnistan-Azяrbaycan, DaьlыqQarabaь mцnaqiшяsilя яlaqя-dar ATЯT rяhbяrliyi, Minskqrupunun tяmsilчilяriylя keчir-diyi 200-dяn artыq, 80 юlkяnin

dюvlяt baшчыlarы ilя isя 500-dяnчox gюrцшlяrindя, beynяlxalqvя yerli qurumlarыn tяdbir-lяrindя bu problemя toxu-naraq, onu юlkяdя bir nюmrяliproblem adlandыrmышdы. Mяhzulu юndяrin diplomatiyasыsayяsindя Ermяnistan-Azяr-baycan, Daьlыq Qarabaьmцnaqiшяsinin яsas mahiyyяtidцnya ictimaiyyяtinя чatdыrыldыmцnaqiшяnin siyasi hяlli, iшьalolunmuш яrazilяrin azad edil-mяsi, qaчqыn vя mяcburi kюч-kцnlяrin doьma yurdlarыna qay-tarыlmasы ilя baьlы beynяl-xalqhцquq normalarыna uyьunqяrarlar - BMT TяhlцkяsizlikШurasыnыn 4 qяtnamяsi qяbuledildi. Eyni zamanda, ATЯT-in1994-cц ildя Budapeшt, 1996-cы ildя Lissabon, 1999-cu ildяИstanbul sammitlяrindя mцna-qiшяnin dinc vя siyasi yollarlahяlli istiqamяtindя tяdbirlяrmцяyyяnlяшdirildi, hяmчinin,ABШ Konqresinin mцstяqilAzяrbaycana yardыm gюstяril-mяsini qadaьan edяn яdalяt-siz 907-ci dцzяliшinin icrasы

dayandыrыldы. 1998-ci ildя Azяr-baycan Respublikasы Prezi-dentinin Sяrяncamыna яsasяn"Qaчqыnlarыn vя Mяcburikючkцnlяrin problemlяrinin hяlliцzrя Dюvlяt Proqramы" tяsdiq

edilmiш, 1999-cu ildя юlkяPrezidentinin Fяrmanы ilяdцnya tяcrцbяsindя ilk olaraqMяcburi Kючkцnlяrin SosialИnkiшaf Fondu tяшkil edildi.Иlham Яliyev юtяn bir il яrzindя

Ermяnistan-Azяrbaycan, Daь-lыq Qarabaь mцnaqiшяsininhяlli ilя яlaqяdar ErmяnistanRespublikasы ilя 3, ATЯT-inhяmsяdrlяri ilя 8, xarici sяfяr-lяri zamanы mяxtяlif юlkяlяrindюvlяt rяhbяrlяri ilя 20-dяn чoxgюrяш keчirmiш, юlkяmizinmюvqeyini qяti шяkildя bяyanetmiшdir. Azяrbaycan Respub-likasы Prezidenti cяnab ИlhamЯliyevin 2004-cя il 1 iyul tarixli298 saylы sяrяncamы ilя"Qaчqыnlarыn vя mяcburi kюч-kцnlяrin yaшayыш шяraitininyaxшыlaшdыrыlmasы vя mяшьul-luьуnun artыrыlmasы цzrя DюvlяtProqramы" tяsdiq edilmiшdir.Mяhz bu proqram vя oradanяzяrdя tutulmuш geniш tяdbir-lяr юlkяmizdяki qaчqыn vяmяcburi kючkцlяrя daim dюvlяtqayьыsыnыn bir daha яyani tяs-diqidir. Azяrbaycan Respubli-kasыnыn Prezidenti Илщам Яliyevyцksяk sяviyyяli beynяlxalq vяюlkяdя keчirilяn tяdbirlяrdяkiчыxышlarыnda юlkяmizin яrazibцtюvlцyц ilя baьlы dяfяlяrlяvurьulayыb ki, Azяrbaycanыnbir qarыш torpaьы belя heчkimя baьышlanmayacaq. Sцlhyolu ilя azad edilmяsя, istя-nilяn vasitя ilя azad edi-lяcяkdir.

М.НЯБИБЯЙОВ,nabibekov@mai l . ru

ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. ЕЛАН ЕДИЛМЯМИШ МЦЩАРИБЯ?.. 14-ъц щисся (сон...)14-ъц щисся (сон...)

Март ын 31-дя АЗЯРБАЙЪАНЛЫЛЫАРЫН СОЙГЫРЫМЫМарт ын 31-дя АЗЯРБАЙЪАНЛЫЛЫАРЫН СОЙГЫРЫМЫЭЦНЦДЦР.. .ЭЦНЦДЦР.. . Бу сойгырымы тюрядянляр дя - ясрлярля башынысыьаллыйыб, чюряйимизи йедиртдийимиз мянфур гоншуларымыз -ермянилярдир...

...Февралын 26-да Хоъалы сойгырымынын 15-ъи илдюнцмцнцйашадыг… Вя щяля дя юлкямизин ишьал олунмуш 20 фаизиермяни тапдаьы аплтындадыр...

...Бяс сайы бизлярдян гат-гат аз олан, бцтцн дцнйадагорхаг, ъылыз вя йалтаг бир миллят кими танынмыш бу -Вазэен-Андраник тюр-тюкцнтцляри бизляря гаршы тюрятдикляриъинайят-ляря, Азярбайъан торпагларыны зябт етмяйя неъянаил олмушлар?..

...Вахтиля сярщядляри Бюйцк Гафгазын Шимал ятякляриндянФарс кюрфязиня гядяр узанан Одлар Йурдуну щисся-щиссякимляр вя неъя дидиб парчаламышлар?..

Azяrbaycan Yazычыlar Birliyi Xocalы soyqыrыmыnыn 15-ci ildюnцmц яrяfяsindяbяyanat yaymышdыr. Bяyanatda xatыrladыlыr ki, Azяrbaycan dюvlяti, xalqыmыz, юlkяnin mцxtяlif icti-mai-siyasi qцvvяlяri, qeyri-hюkumяt tяшkilatlarы XX яsrin яn bюyцk cinayяt aktыna - Ermяnistanыnazяrbaycanlыlara qarшы apardыьы soyqыrыmы siyasяtinя siyasi vя hцquqi qiymяt verilmяsi ilя яlaqяdarbeynяlxalq qurumlara, dцnya dюvlяtlяrinя dяfяlяrlя mцraciяt etmiшlяr. Bu mцraciяtlяrdя vurьulan-mышdыr ki, dцnyada baш verяn hadisяlяrя, xцsusяn dя soyqыrыmы siyasяti kimi vяhшiliyя ikili standart-larla yanaшmaq hяm nюvbяti cinayяtlяrin cяzasыz qalacaьыna inam yaradыr, hяm dя bumeranqaчevrilir.

Sяnяddя tяяssцflя qeyd olunur ki, bяzi юlkяlяrdя Xocalы soyqыrыmыnыn vяhшi tяшяbbцskarlarы vяicraчыlarыndan biri olan Zori Balayan ermяni xalqыnыn gюrkяmli publisisti, yazычыsы kimi tяqdimedilmiшdir. Bяyanat mцяlliflяri Z.Balayanыn 1996-cы ildя чapdan чыxmыш "Ruhumuzun salnamяsi"яsяrindяn onun юzцnцn tцrk uшaьыna qarшы vяhшiliyini tяsvir edяn parчanы sitat gяtirmiшlяr.

Bяyanat "Dцnya nя vaxta qяdяr 1915-ci ilin uydurma ermяni soyqыrыmы haqqыnda hay-kцylяridinlяyяrяk zori balayanlarыn gerчяkdяn tюrяtdiklяri bu vяhшiliklяrя gюz yumacaq" sualы ilя bitir.

AzяrTAc

М.РЦСТЯМОЬЛУ

Мялуматы Москва Криминолоэийаинститутунун 90-ъы илдян бяри ща-зырладыьы статистик эюстяриъиляр дясцбут едир. Институтун апардыьы араш-дырмаларда билдирилир ки, "ермяни ма-фийасы" адланан ъинайяткар групларынМосква шящяриндя тюрятдикляри ъина-йятлярин сайы 91-ъи илдя 52 идися, бурягям 92-ъи илдя 102, 93-ъц илдя 182,2000-ъи илдя ися 700 олуб. Ютян илцчцн олан сонунъу статистика исярусларын ян нящянэ шящяриндя ермя-нилярин 1500-дян чох аьыр ъинайятщадисяси тюрятдикляриндян хябярверир.

Фактлардан эюрцндцйц кими, цму-миййятля МДБ мяканында баш верянгаты ъинайяткарлыьын инкишафында ермя-нилярин мцстясна ролу вар. Русийамедиасынын вердийи мялумата эюря,Москвада эцълц игтисади вя сийасидайаглара малик ясас беш ермянимафиоз групу фяалиййят эюстярир.Щадисялярин эедишаты ися ондан хябярверир ки, щямин груплар щаким елитанынщимайядарлыьындан кифайят гядяр исти-

фадя едирляр. Ермянилярдян тяшкил олун-муш ъинайяткар дястялярин дя чохунунРусийанын йцксяк сийаси даиряляри илягейри-легал ямякдашлыьы истисна дейил.Беля ки, сийаси дястяк олмадан кцллимигдарда малиййя вя диэяр вясаитлярямалик олан ермяни мафиоз групларыМосква кими мегаполисдя тюрятдиклярибяд ямялляря эюря чохдан зяряр-сизляшдирилярдиляр.

Йери эялмишкян, 1990-ъы илдя Бакыдавя Азярбайъанын диэяр бюлэяляриндятюрядилдян Ганлы Йанвар щадисяляризаманы да совет ордусу вя ДТК иляцнсиййятдя олан шяхсляр арасындаермяниляр мцстясна йер тутублар. О вахттякъя Кремлдя миллиййятъя ермяни олан29 дювлят мямуру чалышырды онларынщамысы дювлят телефонуна малик идиляр.Москва Вилайят Партийа Комитясиндя бурягям 53, РСФСР КПК-да ися 102олуб.

МЕЧОЙАНЫН МАФИЙАСЫ

Йухарыда гейд етдийимиз беш ясасмафиоз груплардан ян тящлцкялисиМечойан сойадлы бирисинин башчылыг етдийидястядир. 30 няфярдян артыг цзвц олан

бу груп Москвада автомобил сервис-ляриндя щюкмранлыг едир вя дайаг мян-тягяляри ясасян "Вега" мещманханысыиля "Болтимор" рестораныдыр. Дястя юзбашчысынын ады иля - "Мечойан мафийасы"адланыр.

СИЙАСИ ГАТИЛЛЯР

30-35 няфяр цзвц олан икинъи бюйцкъинайяткар дястяйя Мядятйан сойадлыермяни башчылыг едир вя бу дястяМосквада "Мядятйан групу" ады илямяшщурдур. РФ мятбуатында верилянмялуматлара эюря, ютян ясрин сонунъуониллийиндя Русийада тюрялдилян бир сырасийаси мотивли гятлляр бу дястянин цзвляритяряфиндян щяйата кечирилиб. Москванынмяшщур "Антиквар" фирмасынын вя "Гоар"консернинин президенти олан Мядятйанынбашчылыг етдийи ъинайяткар дястянин Адысилащ алвери вя гейри-гануни малиййяямялиййатлары апаранларын сырасында дачякилир.

НАРКОТИК АЛВЕРЧИЛЯРИ

Москвада ясас эялири наркотикмаддяляр сатышындан ялдя едян диэяр

еомяни ъинайткар дястяси "Ленинаканмафийасы"дыр. Фарзадйанын башчылыг етдийибу груп пайтахтын мяркязиндяки"Алесйа" кафесиня вя кцчя тиъарятиня дянязарят едир. Дястя цзвляринин якся-риййяти гадынлардан ибарятдир.

(Арды вар)

Daьlыq Qarabaь problemi цмуммили лидерин даим диггят мяркязиндя иди

Шякил “илан едилмийен ЩАРП” китабынын цз габыьындан эютцрцлмцшдцр

Бу йазынын щазырланмасында сон иллярдяГарабаьымызын тарихиня щяср едилмиш китаблардан,Кцтляви Информасийа Васитяляриндя дяръ олунмуш

мягалялярдян, мцхтялиф информасийа аэентликлярининмялуматларындан истифадя едилмишдир вя мцяллиф бцтцн

мянбяляря юз миннятдарлыьыны билдирир.

ЕРМЯНИ ЪИНАЙЯТЛЯРИЕРМЯНИ ЪИНАЙЯТЛЯРИЩяля 2000-ъи илдя Москва милиси РФ Дахили Ишляр Назирлийиня тягдим етдийи щесабатда йазылмышды ки, Русийанын

пайтахтында 150 мин гейри-легал сурятдя ермяни йашайыр вя онларын тюрятдийи ъинайятлярин сайы эцнбяэцн артыр...

Дыьаларын Русийада бурахдыглары тягвим

Elan ed.muh:Макет 1 30.01.2012 12:54 Page 15