elif hendem tez...iv i. g 1. kirim “ ” kelimesinin kökeni ˇ7*ˇ 3& & 1 5 &< # 7 ˙ 5 3 &

1570
T.C. - Elif HENDEM Yar. Doç. Dr. -2008

Upload: others

Post on 09-Aug-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • T.C.

    �������������

    ������������������

    ��������������������������

    ��������������- ��������� �����������������

    �������������

    Elif HENDEM

    ���!���"�Yar. Doç. Dr. #�$�%��!�����&��

    �����-2008

  • I

    �����������

    ����������� ................................................................................................................I

    ÖN SÖZ ........................................................................................................................III

    ����� ....................................................................................................................... IV

    1. ������������������ ..................................................................................... IV

    ������������������–1783 ......................................................................V

    Rus Yönetimi Dönemi ........................................................................... VI

    ���������������������������������������������������.......................................... X

    ����������������������������������������������������....................................... XI

    ������������������������� !�"#��������������������������������................................. XII

    $��������%&"������������������������������������������������������������������������������������������������'())

    �������*��������������....................................................................... XVIII

    +�#�,#���#���*�������������������������������.................................................. XIX

    Tercüman Dönemi ................................................................................ XX

    1905–1917 Dönemi ..............................................................................XXI

    1917-1944 Dönemi ............................................................................ XXII

    1944’ten Günümüze Kadar Olan Dönem ......................................... XXIII

    ���-�&�����.�#����������������������������������������������������������������������������������������������'')(

    /�������-����������%#���������&����#�0��1�lgi.................................. XXVI

    Çerkez Ali ........................................................................................ XXVI

    Huriye Edemova ............................................................................. XXVII

    2����������,3��#���,.���1����45������������������������������������������������''())I

    ������6�����-���#��������&��1����%#�#������������������������������������''()))

    �����������������7#�����3�����(�������%#�#� �����1����

    ,�������������������������������������������������������������������������������������������������''VIII

    ������������������%#�#� �����1����,�����������������������������������''()))

    ��������� .........................................................................................................XXX

    ����������7#����������������������������..................................................................... 1

    Türkiye Türkçesi Metin ................................................................................... 438

  • II

    Dizin ................................................................................................................. 881

    III. SONUÇ ................................................................................................................1528

    Kaynaklar ....................................................................................................................1532

  • III

    ÖNSÖZ

    ����������7#�, ����� -�����&�#�8���������#���, Türkiye, Özbekistan, Romanya

    ve Bulgaristan’da ��3����� ������ ������� ����!��&��� da �5��3������� �� ����� &���

    5����� ����������&��. �9:$8�� �������� +�#��� �5;��������� ������#���� "�3�����

    dönemde, ������ ������ +�#�3��������� �� =1�3� -���#�>� �&�� �5�������� çeviri

    �������

  • IV

    I. G���

    1. KIRIM ���������������

    “�����” kelimesinin kökeni ����7*����3�&��&����1���5&��������� .&������"����

    &����������&��������&#�������&�������

  • V

    �3�-����;7��� #��#��&��"�3� .*#���� �7���0�&���� #5��0��&�� ����I�&� �������

    ;��7�����3

  • VI

    &����� ��3������10 Sahib Giray ve Devlet Giray Han devirleri ise, tarihimizde önemli

    ����5��

  • VII

    1�� &*��&� �����8&���� ����-,#��� �������� sistemli "��� 3��&� #����#���

    .���3�&��� 1��75�� ����� �&�� özellikle -����0�� �*���� �#���� &��3����&��� ������

    ��������� �7��� 75� daha büyük bir sorun �#� ���� �5���� "��� 3��&� @��� �� &����

    .������#��� ��#������� ��3�����#� �� ������ ������ �*�������� �5;����������

    ���&�� �����#��&��17 �����, siyasî ve ekonomik "����#�������� ���"������

    �����&�

  • VIII

    meseleleriyle geni3�*7�&�;����5&����� ��#*���5��#����#������������"�����

    75���������� �����0�� &��&�3� 5����� ������;� ����� �����&�� 5����� &�� �� ������

    "�������� #��;� 5&������ #�;��&�. %#���� ����&���� "�� ��#����� ����� ������

    "��3������ ���&��&�"�����"���.�7�5�3����"����&���?�#;�����������#��#��&����.���

    ����3����������&���&����7�� Usul-i Cedid ���;������7��. Bütün milli fikirlerini ve

    �!5��� ;�5.������� ��������� �� ������� �7��� �::$8�� 1�7#����8&�� ��0�����

    Gazetesi’��� ����������� "�3�&��23 Bu tarihten ��������� #5����� ��&��

  • IX

    ��������������8&�����153�����*���� ����&���������153���� ����&����.���������

    Tatar, gerekse Rus ��� için tam bir terör &*������"�3�����28

    $� ��#��� �K�KM&�� 153����� �����M�� ���&�� �3.�� ����� �: Ekim 1921'de bir

    kararname ile ������@5�������������M������&�����153�����&����+�#���#������

    mücadele içinde o&������&��

  • X

    &�������#��&���K�������#8��&�����I0����K�/����������&����$�/K:���3��*��3����

    ��� 5�����

    �&��&����0��� 5��� ���B�� .��3� *7�&� ���.���3��� �� �K2F8����� 5��������� &5����

    "����� @5����� 1������ *7���&� �� .��3� 7�;�� �N��� &�3�� örgütlenme olarak dikkat

    7���� "�3�&��37 5 Eylül 1967de K����� ������������ ��#��� ��� #��.��� &�&���ni

    32 ��"���5��, Necip, a.g.e., s. 7233 Öner, Mustafa, 1�.�������;7����ürkçesi, TDK Yay., Ankara, 1998, s. XXIV.34 ���������3��&���������%&"�������� �tolojisi, a.g.e., s. 20 35 ��"���5��

  • XI

    belirt�� "��� !����� ���� &�&��� G����� "�� ������ ������� 5������ ����ne geri

    dönmelerine imkân #������5�&��38

    1989'dan itibaren ���������� dönenler yine mahallî yönetimin engelleriyle

    ���3��3�������� ������ �#����� �����8&��� 7����&����� �K:K� 4�#��� ������ ��&���

    �����8��&*�������������������� #���#���F�FFF8���3���39

    ������Özerk Cumhuriyeti

    ���D�"��� �KK�8&�E������8���"���� 5�����������Özerk Cumhuriyeti kuruldu.

    �2����������KK�8&� ,���0�������������������������8�� �5;�������������������������

    ��&�� ��&������ ��&������� "���0����� ���� &�� =������ ����������n Milli

    %.����� 1�&���#�>��� ������&�� �� ������ �����������0�#�8���� $$� ��3���� ��#����

    #7�����0�#�"�3�����������#��!�����������5���.����&��40

    ������ ������ ���� �0�#�� &���� ���&��� ������ ��������� �� "��������

    #����3���&����.�"�

  • XII

    �5�5���� �� #5#��� ;�5"������� ����� #�������� &�&� ������ .�"�� �&���� &�� �����3����43 Bir Türk ve

    Müslüman ha��� 5��� ������ ��������� ������ -�����&�#�’���� ���� ���&���44 1783

    ����&��������������8���

  • XIII

    �*���"������&��������0����� &"�� &��

  • XIV

    güney, do��H�&�

  • XV

    ��������������

  • XVI

    ������������&���&�$/�������!�����"������3��������&����

  • XVII

    1����� ����� &����&� 5&���� .�"�� ������ ����7#��&� &� &����� ���������

    5&����.*������Buna göre sözün birinci hecesinde bulunan ünlü ikincisini belirler. Yani

    "����0��0&���������0� �#

  • XVIII

    ���+�#�,#���#���*���

    3. Tercüman Dönemi

    4. 1905–1917 Dönemi

    5. 1917–1944 Dönemi

    6. 1944’ten günümüze kadar olan dönem.

    �������!��3� ��

    '(���#��&������"���������8&����.��?�ray ve Hüseyin �!�����/���#�r), Bora

    Gazi Gi�����?����H���+��������50����2���#��H

  • XIX

    1�� "�.��&�� ������ ���������� 3���� �� &"������ 5&��7�� &�3���� 5&������

    ����5���������������� "��&"���������������*����������&"���������"�����

    "�����#�������&����.������&����

    �������� ��9/� ����&�� I#����� ����8���� B�������� ������ .���#��� ������

    Türkç#�� �����&� I#����� ����7#����� ������ �����3����� @���#�� 5����� I#�����

    ��������"��5��������8&����������&�

  • XX

    C5�����8��� �� &��� #5��������� �����&�� ���� ������� ���&&���������������5"��0�8���&5�����5����&�3�������#5����.*7��"�����

    #����3��#� &� &������� ����� ���&� &���� &�� .*7���� sonucunda �����8&��

    �&��� �� &"�� .�3�� �9:$8��� �::F� ������ ��&��� #���� zorunlu "��� &��.������

    �����3

  • XXI

    7��3��3����� -����

  • XXII

    1905-�K�9� ���#��&�� .�3�� &"����� -��� ����� %&"������ �&���� ���� 1917

    ������� ���������������� #���#�� �� #5#��� ��������&�� ���� "��� &*����� "�3��.�0��

    5���� @5���� B����������� ��� ������&�� �����M&�� "��� 5���&��� ��&���� siyaseti

    ��.������� �K��M&�� #5���� �����M�� ������3������ &*���� "�3���3����� ������ �����

    ��&������ #�#����� ����� ��&���� *7�&� ���� ������ @5���� %&"�������� ��&����

    .������ 7��3������1��&*����� �������� ���#��&�

  • XXIII

    #����&� #5#��������.���&����&��3������� �3�������� #����3��&���� �K��8&��

    #5�����#��������������&������#�#������������&����*7�&�������������.�3�#���7��

  • XXIV

    önemli rolü ol��3����� �K/9M&� 7����� R���� 1������� ?���#�� ������ ����7#���

    ���������.87

    @�!&�� 45.�� �&� ��� ��&���������7���������

  • XXV

    ;#�� *�0� "�� &�.�&� ������������ "�3���� D�.����� �� #���#��&�� &���� �����

    7����������3�5���#�������������7#�����������������������3���.92

    K5����#�� �&55N�#��&�� ������� "�� &�.�� ������ ������ &����

  • XXVI

    5. ������%�6������7���$���������������$�8��#����

    Çerkez Ali

    ������ ����� 3�������� .�3�#��&� *���� �5� 5������� 3����&�� "���#�� 5���

    Çerkez Ali96 �����M��� 1�7#����� 3

    ������ 1������� �*���&, �K�/� ����&�� &5�&���

    I����3� "��� ������ 750���� 5��� 6���� �� 7����� #���3� �&���� ���������

    ������������#���� �����97 ��3���� L����#��#�M�&� +�#� !�5lojisi bölümünü

    &�3���&��� "������3���.98 �K��� #�#�� ��3����� #��.��&

  • XXVII

    Romanda ziraat mühendisi o��� 4����

  • XXVIII

    4����� "�� ���������� #5���� ��&�#��� ���� "��� ����� ������� 6��3����� "�3��

  • XXIX

    ����� ����� ���� ����� malum olmak, namaz ������ gi"�� "��3��� !������

    ���&��0��!�����dizinde eklerden sonra ���������&���

    ����������7#��&�.7��3�����������3�������7�����������-an, -gen; -�an, -

    ��� ��� �� ;����#�;� �#�!��� !��H� 5����� �������� -an, -gen; -�an -ken eklerinin

    ����3��#����*�������0����"����������&�0����#��������������3�����G7��3��������

    ���3������ �7����������� -an, -gen; -�an, -ken ekini belirtmek için “(zm.)”, partisip

    5�������������-an, -gen; -�an -ken ekini belirtmek için “(pr.H>��������3����

    Yine -may, -mey gerundium (zarf-!��H���� ��3��&������������5��#���3�����

    5�3������ -may, -mey ekinin (olumsuzluk ifadesi veren -ma, -me eki ile -�� 3��&����

    ������������"��3�#���5�3��3���H�����3��#����*�������0���P�)����;�3��&������������5��#���3�����5�3������-may, -mey eki

    ise “(zm.H>�3���&�"������3����

    ����������7#��&�.ecek zaman ve partisip .*��������������-ca�, -cek

    ekleri için d�����3������*�������0���������������#��������������3����

    �*�� �� �� ���#���� .���� ���&��0�� �5���� �� �5�#5������

  • XXX

    ��������

  • 1

    �����������������

    Çerkez – Ali

    C�������

    De��an cavun körse ����

    �����������������.

    (�ara�alpa� atalar sözü).

  • 2

    ��������

    Küz. Ba�����������ñki rozmarinler, ba���������ñki sal����� üzülmekteler. «A�

    ����� �����������ma�� �������� ��������talar. ���� �������� �� �������!� �"����� ��#��

    $!���������

    �!����� ��� iri yapra�lar aç�anlar. Birinci küz ya��"������ñ, tozdan

    ����� �"� ��%���lar öyle dülber sarar������ �� �oluñ�� ��%� ����ñe, duda����ña

    ��%�����ñ kele. Olar ��� küzniñ ����!�� – �ocaman da�� ��������ñ yapra�����5

    a����.

    Gazik biraz va��� �� �� ��ñ, közüñ ögü��� ��!�a manzara peyda ola.

    Çökürlenip �al��� ��!–�ambur �ara������, kiyik cidalar... ve niayet soñ�#� �ñ��#�

    çöl. Sov�oz merkezi va���a evelki At–çapar av���������! �. Rayon merkezinen At-

    ��%��ñ �������!��������������� yol. &�#� ��!�may. O saksavul, cin���, janta�10

    ösümliklerinen bezengen bar������ ������� �"�"�%� ���� ������ közden ���%�����

    kimerde ise kene közüñ ������ %����� ��%, güya dal���� �������� yalda��� ��� ����

    �������.

    At-çapar av�������ñ �'��ñ ����������������! �. Bu yerden o ya�ta ne köy

    bar���!���. �#�-�"����������!���.15

    Nadirov Be������� (��������� ��!������ �'! ���� ����� ������ ���. Oñ

    ���� �������� ��������� �!�� �� �������ñ aman-aman episi bu yerge toplan�����.

    )�#���� ������%� �������� ��� ��#���� ������� ���� ���� �eklediler. Uzun boylu,

    esmeri yüzlü� ��� çereli, lakin sa����� �"����� (������� ������ ������ ��%�����

    adamlar��� ���� közlerini tikti ve bir saniye aya� üstünde ���%� ����. *���ñ ne 20

    beklegenlerini, ne içün toplan�������ñ��%�������.

    –Selam, ne keldiñizder?- dedi o ��!������%.

    Adamlar indemediler. Nadirov idarege do��"� ������. Kabinetiniñ ��%"�

    ���� �������� ����� ��� %��!� ����%� ����� �����a ildi. *ñ ������ ���%"������

    Tolubay kirdi. Sov�oz partiya komitetiniñ �� ������ ���%"������ ���� ������25

    ���������� ��%�(�������a bütün ������ ��� ��! ������� �!����� can-göñül��� ������

    ete, oñnen a��� ��!�� �"�����!�� �����!����������-���� �!��ñ neticesini körmegence

    közüne yu�u kirmey. Nadirov özüniñ %������� �!����� ��������� %� � ��!"�. Ekisiniñ

    ����������, göñülleri ya��������. ���%"�����ñ boyu da Nadirovdan ���!���. Çoban

  • 3

    yurtunda do�% ösken ���������� �ñ ���"����"����+���(������ñ ��������"� ���30

    körünse de, öz a��� ���������� ��� ��������� �������ñ ürmetini ��#��. Eñ müimi

    !"��� ���"��ocaman ������ñ !�������������������ta ço�������-sa�����������

    d��� ���� (������� )�������� (��������� ��� �� ������ �ñle birlikte üç ����� �����

    �"���������!%� ���� ��.

    –)"���������� �!��������� ��� �����

    ����ñ kirsinler, - dedi direktor ���!����35

    indemey tur������%"������körip.

    –Olar��� ���� !��� ��� ���� )����yar Nadiroviç. Siz yeriñizde ����ñ#��

    ������ñ#�,

    –Ya �almasam ne ol��

    ��'��������üstümde �urul���?

    –Er kes özü������ �!������!���.40

    –Ya beceralmasa?

    –Sebebini bilmek kerek.

    –Ya�!����!. ����#�������, -���� ����.

    Yernazar �ulametov dir� ���ñ ça������� ����� ���. O bugünki va�iada er

    kesten ziyade özüni ������������. Do��". *ñ $���������"�����!������������. Baarge 45

    ya�� %� � ��� �oyun ���%�����. �al������ ���� ������#��tan keregi derecede �ozulap

    ���������. Et, yün %��� ���ma�����ñ, �arakül a����� �.#�yürsetmege acet �almay.

    (����',�/���������,�����"�������������bütün ��#������#���. Böyle ���������ñ#�

    ����#��ñ $�������������. 0�������������������!����%� ����!����������. �����

    içün Nadirov özü���!�����!����������% �"�'��������� ������. Lakin tek bu sebep 50

    degil edi.

    –��#� degilmi sizge, million g� ���� ��!� �����lar? Bu teklifni bizge

    bergenlerden birincisi siz özüñiz degil ediñ�#��� )�������� (��������,� )�!� �.������

    insan����#������������ , o �umlu�������$�������������, çobanlar öz ����������-sal

    ������

    � �"� ��#��� ������� ���!!��� �"��� $����������� ��!���, degen siz degil 55

    ediñizmi? �um çölü orta������ ��-�-��%���������������ñ������#ñ temelini tiktiñiz.

    *ñ ���-���� ������� ��!il so�a����� ����%� �������� ��#� degilmi sizge Begdiyar

    a��,�– dediler oña.

  • 4

    Nadirov ömür���� ��!� �!��� ���an adamlardan degil edi. 1����� �ñ ��!�

    sar�� yüzü ���. *�����#����������"��������!�����!���köterip, - ��#�, - dep bir 60

    söznen cevaplan�.

    ��#� olsa, yeriñizge ����%����ñ#. �!��ñiz. ������������#2

    Ministrlikte bu �adar ��$����.

    ����#���!������ñ �������������an cinayetçi kibi tura edi.

    –Ne ���%� ����ñ ������� - ����� (������� ��!� kötergeninen. – �!��� ����65

    sa����������� ayt, kirsinler!

    Sov��#ñ ��� ������ ��! ��� �� �� �adimlerniñ � ��������� ���� ���ñ

    kabinetine ���"!����. *���ñ ������� ��!� #������ � ��!� � ��� ��!� �gronom, ferma

    müdirleri, brigadirler ve uza� otarlardan kelgen bir �aç çoban bar ediler. Bu adamlar üç

    ��� ������� )�������� (���������ñ �� ��$��

    � �ñ !��siy davetnameleri ve körü!�%�70

    �"�����!'������ ���������-�-çapar��� ����������� �"���ñ��������cilik sov��#ñ temel

    ��!��������. Respublika ükümet������ñ bu mesul ve müim �!��� ������ ������

    köster�%��"��. Pek ço� %��������. �"�"��� ����������������������. ��������������.

    Etraftaki kol�ozlarda, otla��#�������������%��al���küçük $���������ñ imayesinde

    ol���������������������������������%����������#���������%�������vap bere 75

    bilecek kibi büyükten-büyük ��� �#��!�������� ������������ ��#��� ��������

    �������������������. )"��!����ñ ��!�����%"��� � köy ��#�������������������özüniñ

    eñ tecribeli �adimlerinden biri Nadirov Begdiyar Nadiroviçni tain etti.

    Ü������çinde ne yapma� mümkün ise, episi art�������%��. Sov�oz merkezi

    �"�"��. Uza� $�������ñ temeli ���"��. �������� ��%��� �����lar belgilendi ve daa 80

    nice-���� �!���� ��%��� ��� ��%����ta. Öyle ol����� (������� �"�'� �������� ��

    barma���������"���tti?

    �������'�����������������������%������. *����(������ñ �!��� ��������

    a����� ����-yañ�! ��$���� �!���%� �"� ������ �������. Kün ���"� ��!��� ���������� �"��

    �����%���!���$� ��������!���"��"�����������������������������. Yernazar böyle laflar���85

    ço� ��!"����. O adamlardan ep çetlep yürme��� ��!�. Ne ������ ��!��� ��� ��������

    ��� �ñ ����$�� ��%���� ���� ���� ��#� ��$� �!���� � ��������. ������� !"��� ��

    ����#��� ���� ���ñ �"���� ���. � �� ��� �����������#��ñ o��"�*��#����(������ñ

    birden-bir �#� 1�������� ������. Eki �uda. Biri direktor, digeri ferma müdiri. Kel-

  • 5

    ������� *��#���� � ���� $������� ��������� ���� 1������ ������������� �����"�� ������%�90

    kelgen soñ� �"� $����ñ ���%" ���� � ��� ������ ���!%� ��!���. ��!� �����ñ

    sevgisi��3!���������!�. Bir kün 1�����������������%� ����. –Medeniyetsiz adam

    eken Orazbay, -dedi o sürmeli közlerini sürtip.

    –Medeniyetni, �#��!�������!����'��'��ñ�����������ñ �"�"����� köresiñ?

    –����������.95

    –*�#���������������.

    –�����,

    –Yo�.

    –Kezemi?

    –Bilmeyim, a��������. ����������"!�an soñ �'�'

    �������!���.100

    –Bu seniñ zoruñdan olsa kerek, -dep kü�'�������������.

    –(�������"��!����.#'�� ����.

    –Ya daa nege sözüñ�� ����������ñ?

    –-���!"��������#�������������������$����������ñ#. Anam meni do��"�

    añlay, - �����1���nem.105

    Begdiyar Nadiroviç �#ñ ����%� ������ ������� �������. Divar boyu

    �.!����������� üstüne uzun aya����� ��#%� ����!���. �oltu�� ����� ���%� �� ��

    %"$����������������'��'��������������!�������ça��� etti.

    –1�����2� –dep ����� �� �!������ ��%� �� �� �#ñ �����. ��%"ñ

    perdelerini çetke �a�%� ������ ��#������ ���#� yüzlü, semiz, lakin özüni tertipli 110

    tut�an atlas ���������������%��������.

    –������ ���� -dedi. Nadirov kim kirgenini eslemey. Bu ���� ���ñ ����

    Galiya Abdulina edi. O krovat üstünde tertipnen tizilip �oyul����������������������%�

    $�����. ����� ���� ���ñ ��!�"�"�� ���%����%��. )��������(�������������%����sa,

    ���������&�������"��.115

    –�������1�senem belledim, - ��������������oltu���������%.

    –Seniñ���1������������!������������������������%���"�����#�- dedi Galiya

    ������!�����'yip.

    –��������"#�����������������ñ da, - dedi Nadirov suvu�����nen.

  • 6

    –O menim insaniyetligim, menim ya�!���� ��������� ���. 1������ öksüz120

    ���������%�������. -�������ñnen bir da�i������������ ������$���������ñ. Sen

    ���������ñ! *���ñ ��!��!��ü!'�����ñmi? �#ñ ���!����������������#����2..

    –���!�����1���������$�������������!����a���ñ medeniyetsizligine

    !� �������. Evlerinde radiola olsa, televizor gece-kündüz köster�%� �"���� ��#� ��������

    olsa, �um sa���������������������������� ��� �� �����ñ 1����ñe?!125

    –��������� �� � !"� ��#� ��������,� ��������� ���nñ özünde – �ñda,

    ���������������... Vay, vay!

    –���������2�����������!�������������������um taptap yürge� ����,

    ����������#������� �����!� �����������.

    –O da menim sayemde, maña !ükür de!130

    –1' '� etmesem gül kibi 1������#�����'���yüzü körmez edi.

    –Gül kibi ama, janta� yerine körmeyler.

    –Ne ol���!"��������ña bilmek mümkünmi, Galiya?

    Begdiyar Nadiroviçniñ ����#� ��!���� ��#��� &������ �%�� ����ñ ���� ��#�

    �. '%���"��. *ñ �����������������#����������ñ����'��'���köterdi. Çalar��

    �135

    �"�"���lan����'nlü köküsi üstüne ��!�� ���"�����.

    –Menim saç kestirgenim �������������ay? *�"#��������,

    –Say�������, belki ziyadedir.

    –O va������özüñ bilesiñ. Saç kestirmege, yeñ��#������ �������!�������'saade

    etmey edi. Ama bir-birimizni a��. ����$�#�� ������������!�����������lansalar 140

    da, soñ"����%������������#�������. -���1������ñ *��#�����"ñ����!�aca ba�a.

    Bugünki zamanda oña saç kestirtmey� ���� boyatmay, ��!���������. Bu ne demek?

    )"� #����� ������ ����!��� !����,� Tüb kiyimler ������ �� ������ ����!���, ne

    �adar naziklik, dülberlik bere. )�#��� ����������������!����ñlamay. ���1��������

    ��'������a. *���!����. Kiyinmek, körünmek istey. Sañ���"�!��������ñlatma���yüzü145

    barmay. Babam meni añlamay, dep ökünip a����.

    –Ya�!�&�����. Men o feodalnen la����������. Lifçikten añlamasa da, añla���

    !����������������ñ. (���������"������#�����%� �� ����$ñ far���������.

    Galiya Abdulina eriniñ a�#��� �öyle ��$� ���� �!������� ���. Begdiyar

    (��������� �"��� ��!��� ���� �.#� ���� ������. ����� külmedi. ���ñ mülayim150

  • 7

    ��$�����#� ������� ������������oña tesir etmedi. Tü�'���������������� � ������#"�%�

    ����. /�������#� �����%�����"��������� �� ����.

    ��� !����� �ñ kabinetinde, keç maalde adamlar a�#����� �"�� ����� ����

    indemey oturalar. Episiniñ di����� (��������. Lakin iç bir adam ondan evel söz

    ��!�������������������.155

    Nadirov sözge pek usta adam degil. Aytaca� !�������� ������%���� ezgelep

    oturmay. Do��"��-do��"����%���!���. ������ñ �!��öyle. Ço� soz����%�yürmege va���

    yo�. -��� �!� ������� �"����!� �����ususiyet. ��� ���� �!�özüniñ a�ibetinen yekünlene.

    ususan köy yerinde. Ya��"���ar ya���#���evel piçen çalma�, �urutma�� ��!���

    kerek. 4�! ��� �

    �����-����!���va����� ��������� � ��� . Böyle va����������!��160

    tez ve a������� ��������köylü �ñ yañ�!����do��"����� köre ��������.#�'#��! ��

    ���!�. Ama köylüniñ psi���������� �������� ������ ��!��� �'��'� ��!� ��$����� �ñ

    keyfini boza, ökesini �oz������ �!��%� �"���� ������� ���"��� ������� ��!�������

    mecbur ete. Nadirov böylelerden degil. *�����ñ yüzüne bir ba������ ��$��aydan

    ��!������� ����� ������!��� �� ������� �����#� ������� !����almay. Elbette, köylüniñ165

    arzu-istegini tü!'������ ������ eregi kibi bilgen reber köy �#������ ��� �'�'�

    ��!������ ����� ��� ����� ������ ����� � �����". )�������� (��������� ����� ����� #������

    ömürini köyde keçirdi. O Yañ-���������������köçebe ailede do��. ���ñ, �ususan

    ���"�����ñ ������������������tan körip ögrendi. ���"��'�'�����������#���

    ���� �um üstünde, �!����"#�"��um üstü������������������! yürdi. Eñ büyük zev��170

    �!� �����������. Soñra deve, daa soñundan at minip yürdi.

    Oktabr '�!i ��-������ �������� ��� ��� "����� ����. ������ )��������

    o�uma��� ��#����� ögrendi. Köy ��#�������� �����"�� �������� �������. Ço� ����

    tecribesini ilimnen ba����� %������� ��� ������� �!������� ���!�. �#�-�"�� ��!�"�����

    insan����#����������� ��ñ ebediy ���������. «Million-million gektar çöl bom-��!.175

    ����ayda mal cayratma������. Anda o kimseniñ �������� ����#� �����5 ba�-

    ba������ ����#���������%����#�� ��������#. ������ñ �.�'�����!�������

    soñu... » �!����"���������������������������– ��-��������������uza� �#�-�um

    ���������%� �������.

    Nadirov ���!�������������"�����������"�közler����'#�%����.180

    –Diñleyim sizlerni, ne demek isteysiñiz? – dedi o tekaran külümsirep.

  • 8

    –)�#�����!������������#. �� ����!��� isteymiz, - dedi otur��������������.

    –Lakin siziñle beraber, - dep ��!�������i.

    –0'����� ������� ���� !��� yo���� ��� !��� ��ñ�!�%� �"��� - dedi Nadirov

    Yernazarov�������$� �� ���#�����!��%.185

    –Ama bizim içün siz deñ�!���� � ��� ��#�)��������(��������� - dedi bir �aç

    ses.

    –)�#� ���� ��#�ñ tevsiyeñiznen keldik, endi b�#�� ��!��%� ����� � ����#�,� –

    dedi diger bir ses.

    –������ �������. Men iç bir yerge ketecegim yo�, ketmekni de tü!'������-190

    dedi Nadirov adamlar��� ������� ���%. – �!��%� ���� � �!����� ��#2� ��� ���� ���!�

    �!����� ��#. Bu sov�ozdan da büyügi�� ��! �������������#. ����!-����!��#�-�um

    ������ �����������#. Ketmek ketmemek meselesini men al etmeyim. Partiya

    �ayda yollasa, men anda olma� borclum. Añ��!���,

    –Yo�, añ��!����. )�#�����$ñ do��"�����ñ#. Kerek olsa epimiz ��%�������195

    ���%�%��������������#�- dedi artta otur�������������������.

    Nadirov küldi. *ñ ������� �"� �������ñ köstergen samimiylik duy�"�����

    �������"��"���#������%�����������.

    –Ya�!� ��������� ���!. Siziñ kibi ��������� ���!��� mümkün. Bugün

    ministrlikte menim �ula��� ���!� �"�����. 0����� �!��� ��'�� �"� �� küz��� ��!��%�200

    yañ���! ��������!���������!��� kerekmiz. Yañ-yañ����������������#. Biz, yerli �al�

    evel-�#����� ������ ���ñ#� ��� �!�%� ��!���#. Bu, elbette, ya�!� !��. Lakin meyva da

    �!����. Bizim bala-ça������#ñ yer-����!�ñ ne ekeninden �aberleri yo�. Biz de

    ��!�a yerlerde ol��� ���� ��!��� ���#�� ve yer-����!���� ����!����� � �����"�#.

    Sov��#�#ñ orta���� ���� ���. Suv bol. Ama ba����#�������, ba��#���. Bir 205

    so��� ��'

    � ���� ���� ����� ��'� ��#����� �����#. Bazar��� ���%� ���� � ��'� � � kün

    ���%� �����#. Uza� ��������#��� ���� ��������#� ���-����!�� ������� körmeyler,

    do��"�,��������#��� �"��������������������������������"��. ������������! ��

    degi�� ��� ����!� ���������� ������ kerek. Daa do��"�� �������ñ ����� ���������

    ��������� kerek...210

    –)"� ��� bilmeyim, Begdiyar Nadiroviç, - dedi ekinci çoban. – Menden et

    sorañ, yün sorañ, teri sorañ...

  • 9

    1"� ������ ��!����� ����� ���� ������ ��"����������� ne ise, episi a�#����

    ��%�külip yiberdiler. Bu külkü ����

    ñ ���������#�� bildirmek edi.

    –Pek do��"� )�������� (��������� - dep külküni kesti Yerpulatov. – Bizim 215

    topra�����#��������������azinedir. Sov��#�#���!������� ��ara�alpa�lar, �aza�lar

    ��!�������. Memleketimizniñ ��!������������������ �������������. Topra� olsa, suv

    olsa, ne içün ba�-ba����#�olmayca�. At-çapar yüz ��������������um içinde, '�!niñ

    ���!���!�����������������%-ya��%� ����. 1���� köresizmi, po�.� ��#���!����k içinde

    ����. Bu daa üç ���� ayat. Begdiyar Nadiroviç, elbette, ba���ba��������� � ��� .220

    Men institutta o�u�����/������������������ ������������%� ���� ba����������

    ��!�����. *���ñ ������������%������������. Belki biz öz sov��#�#�a o yerden

    ��#���� usta ba������������%�������#,..

    –Pek do��"� $� ��. Bu meseleni ya�!� �'!'�%� �������#. ������ ��!���� içün

    !���������"�����#. )�!��.%����� öz oca���������������"���#�����n�����ñzer, o 225

    bir yerde temel tikalmaz.

    /���ñ a�rebi on ekige ya��������. (���������������"��. *ñle bir kereden

    er kes aya��a �al��. Bu künler içinde "�"���� ��%��!"�� ������#. Küz�' � �!����ñiz

    a����� ���!� �ü!'�%-��!ñ#� - dedi Nadirov %��!�� ������. Soñra �apudan

    ��ayat�������#��� �������� ��6� - /�� ���� ����� �� ���������� ��� - dep �apudan 230

    ���. -������� !�����!%� �������� ���!%� '�'!ip maalle-maalle dar�������. Direktor

    uzun boyn"� ��#� �� �������. ����#��� ������ ������ �'!'ip ����. *ñ �aytaca��

    kelmedi. (������� �öyle azaplar��� �oy��

    � �� ����� �!��� ��%� ��'�� ����������

    ������� ���ñ#�����#��� ���*��#�������. Bu künge ������(��������"� �� �özü bile

    edi. 1�������� �����������. �������'����������� �����%� ����.235

    �������

    Seit-�#ñ bugün do��� künü. Ömürinde bir kere bu künni �ayd etmegen

    edi. Daa do��"������������. )"���������������������ñ da�������������������

    �����! ��7�-Erik köyünde dünya��� ����. -�������� ��$��� ����. Endi mektep ça���

    yetken Seit-�# ögey ana �olunda o�"%���!���. Mektepten �������/���-�#�������

    ����� �"�"�. )����� ���� �azsa, Seit-�#� ��� özüniñ ��� ����� ��%� ���. )�����240

    ba���������� �%�����/���-�#��� öz ma��� öz %�������������%���a. Baba da����

  • 10

    a���%� ������� ����� /���-�#� �� öz tarpiçigini ar����� ��%� �ña ar����!� ��%� ���.

    )����� ça��� ötmekniñ ���� �öyle sezgen bala bütün ömür��� ��"��� emekke

    ba�!��%� ����. Lakin, dünyada ne ������ �!������/���-�# içün eñ iyisi ba������ edi.

    Can-Erik özü büyük bir ba�����ñ���� köydir. ��!�������� ��������������� �� ����245

    a� ��������������������tatar evçigi �ocaman ceviz terekleriniñ ringolot ve yüzüm

    erikleriniñ, �andil sinap ve digenelerniñ, insan �"����� ������� ���� ���� ���iniñ

    yem-��!���������� �������küçük saraylar kibi a���%� �"����talar. Seit-8�#ñ ������

    ça�� ��������� içinde keçti. )�!����� ������ ����� �� ���iniñ ����� ��� ��� �� �����

    alma-armut ba���� orta���������! �. Köyniñ zengini Celal bey bu evni özüniñ ���250

    içün �urdur��. Uzun cam sofa, meclisler, ������ ������ � ��'� büyük oda,

    �abul�ane, müsafir�ane... A!����� �ñ ve teren ma��#���. Evniñ ����� �� ���-����

    güller ve ����$�� ���� ���� ������� güzel �������� �������� ve raatlanma� içün

    ������� ��!�� ������. Yüzü�� ���������� ������ �����%�������� ����ave içmek içün

    ma��"������!����� �����������!�� ��!��������������������������������!� ���...255

    Seit-�#� �"���� ������. )����� ��������� ���� ���!� ����. Özüniñ sevimli

    Mominesinen dünya��� ���������!��������������#ñ zar-zornen üç danesiniñ ���

    sa�������. Seit-�#ñ büyük a������ ��� �%������ ����-����� ������ �ara yerge

    oz�������. A��������������Memedemin a��ñ vaziyeti. Momine apteniñ �����������

    da �'! '� edi. Dünya��� ���������������������� ana içün tarif edilmez bir a����.260

    Bu a��� ���ñ#� ��� �������� �������. Oñ�� ���ñ#� ������ �������� ������ �atlanalar.

    1"ñ ��'� ����ñ mülaim yüzleri va���#� ���� gül kibi yana����ñ renki �aça, bir

    zaman seni esir etken nurlu közler�� �.�� ������ ������� �������� ������ ��a. Analar

    dünyadan böyle keteler. 1"ñ ��'������ñ ömür billa ���"�öpmek ��#���.

    Seit-�#ñ a�������urtnezir ve Nimetulla evge ögey ana kelip kirgeni kibi 265

    ��� ��������. Öz ya����� özleri ���"��%���!�����. Babadan ötmek ���������r, ögey

    anadan erkelik ���������. Lakin, ürmet-say��""�������. Er belada, zorlu�ta bir-

    birine ����"#����������-biriniñ ��!�"�"����"�����. Üçü üç ���������������!�������

    da, bir-birinden içek üzmediler. �urtnezir ilimge berildi. �!�� üçü o�uma�, felsefe

    satma�. )"� ������ ����� ���%� �ñ üstüne ����� �����. Nimetulla ise, mal delisi. O 270

    �����#� �"������. ��%"���� ���� �"#��� ��!-�� ��!� �oyu, eçkisi, tavu�� �������

    �ñ ��'� �� �� ��!��!� ���. �ol��#��� ��� ���� %�!���� ������� �$������ yayla���

  • 11

    ketip köyniñ ���������������!��. Öz �olunen �oyun sa�%�%��������%��!��. Esli-

    ��!�� ���������� .rgenini ögren��� ����ñ �� �� �#���������� ��!�� �orlu������

    ���������������������������� ������!��������� �alpa���� ����%� ���� �������������275

    !������������� ���������uma��� ����.

    ����"��������������#�����������-birinden bam-��!�a ol�� üç yigitniñ üçü de

    9����*����

    ñ ���"����������.

    Seit-�#� �ñ küçügi olsa da, boyu selbi kibi. Dersiñ ki, ba���� ������� ��'

    terekten-���� ��"#�%�yürgeni içün alla oña böyle boy bergen. *���!���!�� �������280

    ���ñ «������ «kiçkenem» degen erkeleyici �.#������ �!����. Ondan soñ erkelik

    körmedi. )"��.#�����ñ �ula����������������ñlama�talar. �"�"��� ���� küler yüzlü,

    b���� ���� �ñ ��"#� dülber bu yigitni köyniñ �������� ���������� 9���� *�������

    beñzetir ediler. Orta�� ����� �urtnezir boydan alça�ça olsa da, kü��!����� ��ñzegen

    ������ �������!���%�����!��. Büyük a����(����"�����%����������� lakin sa��������285

    keñ ca�"����������������. )�!���alpa� kiydimi, biraz �opay��� ������������ öz �!���

    ��%� ��������.

    Böyle��� ����#ñ ��!��� 7�-Erik kö�������� 9���� *����

    ñ üç ���"�

    ��!�%� ��!���. Bu gençler de er kes kibi öz do��"!���� ��� ���������ñ ����!�nen

    mera���%�.stüler. Nimetulla ���������ñ ������#�������������. *ñ bir ���!���290

    ziyade bem-beyaz sa���� ��� �����5 ucu yerde sü��� ����� ����� ��"� "��"���

    !�� közü ����� �'!� ���� �����. ���������ñ ����� ��������� ��"�%� ��ñlegen

    mera������������ � �������� �������. �� �� �ñ do���� ���� ���� ömür ���"� �� �

    �������� �!���� �������. �urtnezir ve Seit-�#����������5 tüsüni bilmeyler. Olar

    ���ñ#� �al���� �!�� ���� ��� �����ñ ayt������ �������. «Seit-�# �artb������295

    beñ#���� ����� �.#���� �ñ �ula����� �� �� �ñ����� ��� ������ ������#� �����ñ

    ikayelerini diñlemege mecbur eteler.

    ������!����san��� ���������������art ömürinde körip keçirgenlerini öyle

    parça parça aytma��� �����#� ���. Er alda müsafirler kel����� ��� körü!'����� ���

    ��"!�������� özüniñ mera��� � ��������� ��!��%-��!��%� ��!��%� ��� ço�"�� �������ñ300

    di��������%���������. (���������"�(�#���ö�'%�����!��. ���������ñ � �������������

    mera������. Nazim va���tap�anda bu ikayelerni bir tert�% ���� �������!�. Aradan

    ço� suvlar a��� ��� ������ ����. ������������!-����!��'����� �������� �� ����#����

  • 12

    !��������������������. Böylelikle bizim ���"�#��������'$�������aç defter tü!�%�����.

    Bu defterlerde Nazim öz ���������ñ a�#��� �!�� �� � ��������� ��#%� �������.305

    ����������������.

    Birinci defter. «O va�� köyniñ bütün �������7���������ñ ���"������!�. Veli

    �� ���� ��!��� � � b����� ���� �astalana. -��� ���tan vefat etken. 0�������� $��

    çubu����örülgen küçüçik evçikt�����������������!�����. 9���������ñ mañ������

    tökülgen can terlerni köre� �� ������������ !��� �����. -������al��������-bir 310

    ������!����üstüni örte, betini sürte, suv yuttura...

    –O��"������ yanma����azan �aynama������������������- d��������. –

    Meni �asevetlenme. 7��������������%� ����������������� ���. O bizge borc�a bir

    saan un bersin, bir o��a da et. Men sa����%� �"���������.dermiz. ���������� �! ��

    ������ñ��!��n bizge...315

    9���������ñ �����"�"���#�������an bu sözlerni Celal beyge aytma� içün

    ����-ögüne ba����%��"��������������!�����%%� ����.

    Beyniñ saray ba������ ���%� ����. -����������"����������büyük tertiple bir

    ������ �� ���� üç faeton kördi. Azbarda yüzü�� ���������� ������ �����aç adam otura.

    Olar özlerince keyflenmekteler. Veli biraz to�����. *ñ �ula��������aç ecnebiy söz 320

    ����. «Beyde müsafir olsa kerek» dep tü!����9���. -����������� körseler de, oña

    �ula� ��������. 9��������������� ���� ����. To����%� ����$�a ba��� ����� ���. O

    beyniñ �#�������� �"��� ��� köre���� ��%� ����#� ����� ����� ���� �������� ��� �����

    �����. Añ��!���� köre er kes müsafirlerniñ �atirini tapma� �!�����!�"����������

    kerek. )���� ����!-����!�������������� �"���� köterildi. Sofa��� ���. �abul�aneden325

    �#�� ��������� ���� �������� külkü ��� !�������� �!������. Kimerde bir royal telleri

    �����%� ���. )��� ����������� ������ ���%���!���. Royalniñ ����� ���� ����9����

    ��%"������ ��"#"�%�����������%������� ����. Üstü��������� ��#���� ���a bala�

    !����� ����������� teriden örül�������lar. O �apu tübünde bir saniye �adar ���%�

    ����. ����� gülpenbe ������ �����#���� ����� �"�"���� ���� ���. Zaldaki adamlardan 330

    7�������������!�������������������. ��������!�������-sekiz y�!��������barda�

    kibi bem-beyaz bir �#�� otura. *ñ ����� bütün di������ ���� ������ ���%�

    tur��

    � �ñ ����.���� �!��%����'lber �����"��. Bu �����ñ ��������� ��� . �#��

    Velini ��%"� ����� ���tal��� körgeni kibi �adife skemleden tü!��� ��������� ��%�

  • 13

    ba������ ���#� ����ñ "����� ������ �����%� ����#� %����������� ������ñ335

    eteklerini az����köter�%���!��!�������������� ����������������. )"�����!��körip

    �"#� �������7���������#���$�����$������!����"�%��#����isini ça����� istedi. Veli

    �ñ �������%���#��. ����������ñ sa�����"���%��������������!���6�- Beyim babam

    ölüm �������������"�����������a et bereceksiñiz, sa����%��"��������"�#�ödermiz,

    �����������! ���������- dep a��������.340

    Celal bey ürmetli müsafir������������#������. ����������������� �������� ����.

    ��%"ñ sol �����üstünde eçki aya������%������������"�"�� �� ������� ��'����

    ince �#��� çubu�� �"��� ���. )��� ��"��� közlerinen çubu�� �ol��� ����� �"�����

    ����. Derdine imdat beklep aya� üstünde telmirip tur���9����ñ eñsesine bir çubu�

    tü!��. Veli közler����"����� �����������������. – Közü����������$���2�– dep 345

    bey çubu����������kötergende Veliniñ ������#�� �"�"�%����. Celal bey ökesinden

    !�!����y çubu��������üstüne ��!����!"��������"����������afu sorap, cam sofa���

    ���. 1"� ������ ������ �#������ ���%� ����. O Veliniñ �olundan tutup �!��� �����. Veli

    ketmege istemedi. – Tez ol, eviñe ket a�ma�, babañ keçingen, - dedi �#������ �ñ

    �ula�a. Müsafirler ve bey endi odada yo� ediler. Veli �#������ñ �olundan �%���%�350

    royal üstünde tur����"�"�����������#-tez merdivenlerden tü!�%�����öke�����#������

    Celal beyniñ ����������%���� küçü���ñ ���#���� �����!%���. -%��#��� �ri

    aylan��� ����ñ betine bir çubu� daa tü!��. Bey közüni açar açmaz yelaya� Velini

    tapsañ al. -�������!-on da�i��� ����� ����#������������ñ ��!�"�"������.

    Celal beyniñ bugünki eñ �������� müsafirleri pan Pro�opçu�� �ñ refi����355

    Elizabetta Yavors�aya, �#� �����

    �� ������. *���� ���� ������� ���� ���������.

    �����

    ����#������������������������ �����$������� �#����������������. Bu

    yerniñ ���������ñ yüre����%� �����!�. #����������5 kelecek va������ögrenip

    ����. Ma�sus atlar, ma�sus at ta������ ������������ �#����. *������������� �#������

    ��%� ���� ��������� köster�� ����#�� ������ ��%� ����� $�� ������� ������ �������.360

    #������ �"��� ������� ��!%� ����. �����

    �ñ ��� ���� �� ����. ���#������ñ

    ��� ��ñ�!�����g�� !��������� ������ ��� ������� ���� �� ��� ���#�� ���� ��%�

    ça���.

    Pan 4�� �%�" � 7��! � (Ton�a - !���� �� &����� : orta������ büyük

    imeniyeniñ saibi. ���� �ñ ���������� ��ñlernen �oyun ba���. Özü ����� bir kere 365

  • 14

    kelip �#���������� köre, çoba���� ��! ���� ��� ��� � ���aflar��� �'�'-sürü mal yollay.

    ���#���������ñ�#������� ����#�� �������������%�özüniñ ��!-����!��!����� yoluna

    �oyma� içün uza� diyarlar��� ��%� ���. 4�� 4�� �%�" ñ Celal beynen dostlu�� ���

    �!��� �öyle ��!-����!� ��������� ��!���. 7����� ������ ��� ��!��� ����!� ����� %��

    Prokopçukta et ve za�ire. -�������� ���%� ������������� ���%��ayta. Er eki taraf bundan 370

    kar ete. Özüne keregini ala, kerekmegenini bere. � ��#������������������� ������

    ��!-����!������� ��-kete bir-birine ya���!�������������!���. Bu dostlu� ço� ��������

    beri devam ete. Bugün Celal beyniñ ��������%� �� �����ia müsafirlerge büyük tesir

    ��������. ���ñ#� ���#������ñ ��$��� ��#�. O da Mariannadan sebep olsa kerek.

    Marianna Veliniñ �uvu��� �������� ���%� ����. Bu köy �����ñ sülük kibi ��!����375

    üstüne ������%� �'! �� %���������� ���#� ��������� ��� ���!� ���� ����� közleri

    Elizabetta ���ñ di�����������%�����.

    –Bu tilenciler meni kimerde böyle a�aretleyler, - dedi Celal bey sergiler tübünde

    �ave süzip tur��� müsafirlerniñ ���� ������. – Olar ya�!���� �������

    ���%����������.380

    –Sen keyfiñni bozma, - dedi pan Prokopçuk ��!� %������� "#"� �"�"���

    tü�'��tap. – Olar bizde de yo� degiller. Kene bir �������urtulsañ ya�!. �%���

    baca����� ����� ����� ���� �����ñ �!�� yemini ya�����. O va��� 4�"�������� ����.

    ����%��������. Men barma�����kimsege a� tölemeñiz, dep emir yiberdim. özlerini

    öyle ������� ���!� ����%�%���������% yürdiler. Ço�"���� �"�ta bel bükeler.385

    –�"������� ��2�– ��%����������������. *�4�� �%�" ñ la�������ñlep daa

    ziyade efkarlansa kerek.

    –-���köpekniñ �������"�'�köyden �"�����2������ ��%����������öyle

    �������������ñ �#�������2�Emirimni bildir o melunlar��2

    Celal beyniñ ��"�� ���ñ#� /"����� ���� ���!���� ����. Lakin o bugün öz 390

    müsafirleriniñ �atirini tapma�����!�"����������"����ia������ �ula� asmay yüre

    edi. «�öyden �"�ñ#��������.#�����ñ �ula��� �������/"���������"#"���� ���

    anteriniñ eteklerini yerde süyrep, Celal beyniñ ����� ����.

    –Yeter, endi, beyim, köyniñ ������� �"�'� ���#�� ������minde. Sen alladan

    büyük degilsiñ. Özüñ�� �!��� �oy. al�ñ ����� ��� ��!��� - dep eriniñ kiyik 395

    közlerine mülaim-mülaim ba��. Suvade ����7���� beyniñ �������� �%��� ���. O tek

  • 15

    dülberliginen degil, özüniñ a��, nezaketi ve yüksek ����������� ��������

    su������������� ���ñ ürmetini �azana edi. *ñ beyaz, ince parma���� ma��������"�

    yosunñ ��%����"���� ��������ñ öke�����#�����!���.

    –)"�"�ñ#� �$��������� - ��%� �"� �#� � ������ ��!��� %�� 4�� �%�" ñ400

    ��!����������ñ ��!��������'t kibi beyaz, buz kibi sal������������'#�%����.

    –Yeter deysiñiz ama, ya betimni eslemeysiñiz ���� - ����� ���� %�!"��

    ma������%.

    –Esleyim beyim, esleyim. Bu tam�����ña pe �����!����������güzel, cesür etip

    köstere, - dep külümsiredi Suvade ���. Laf�a Elizabetta ��!"��6405

    –Kerçekten de bu tam�����#�������������güzellik bere. -���güzel adam������!���

    ����!������- dedi köz ��������������s�����#�����!��%.

    Celal bey buz kibi irip ketti. �"�%����#������ñ, Suvade ���ñ ellerini öpti.

    –��� !"� ��� güzel ����� ��%� ����� ����� - dedi Elizabetta uzun kirpikli

    közlerini süzerek ����������%.410

    –Ama menim betime çubu� tam��������!��#, - dedi pan külümsirep.

    –Sen aynecisiñ, oña yol bermezsiñ. Men bellesem o baladan ya�!��#��������"��

    - dedi tekrar Elizabetta.

    –Özüñ bilirsiñ, men ���!��������. Ne deysiñ bey?

    –Ketsin, közü������� ���"��.415

    Ertesi künü pan Pro�opçu�, Elizabetta, Marianna ve oz�������� ������ ������.

    Üç'��� $������� %�

    ñ �#�������� ����� küçük Veliçik otura edi. )���ñ �����

    solu�, keyfi yo�. ������������#��������"������aynaylar. *ñ ba�!���öyle körüle

    ki, güya kimniñdir üstüne çap������� ������ ����lama��� ������� �"��ma��� �stey.

    Faeton köyniñ �!����� �� ���� ��!� ��%� ���������#���� ����� �� ����9����420

    aya���� �"��� ��� ��������� ������ ���tatm��� ����� ����. Bala sekirip tü!��� ��� �ünevin

    ������ �������� �����ñ ��#��� ����$��� �"�"�%� ketti. )"� körip Elizabetta da

    $������������.

    9��������$���!���alan�����#��ñ orta����yükselip tur�����#���ara topra�

    ��������������������!������������.kürip a����������!���.425

    –)�����������tan öldiñ, baba!...

  • 16

    Faetonlar köçtiler. Veli özüniñ yañ� !�������� ������� ����� "#�� 7��! ��

    ��������#��� �� ����...»

    Bu yerde Memedemin a��ñ bo��#������!��������� �������. -������"����

    kiçkene �ona üstü�� �� %�����ñ tübünde �al��� ��� !������ ���� ���� �"�"�� �"��.430

    ����ñ od���� ���������#%�������/���-�#� ����.

    –(�� �"�%�����ñ#,� - dedi o indemey otur������������. –Siz menim do���

    künü�������!�����������sa yüz ���� masal diñlemege keldiñizmi?

    –Yü#� ���� degil o��"�� ��� ���sandam, �artbabaññ ����� ���������. O

    do��������� köz �"��. Demek �����������!",435

    –Aman, aman yüz ��������- dediler kenardan.

    –Bu da bir tari� ��������������������#���!��������aydan bileceksiñiz,

    –O ������ !���körgensiñiz baba, lakin menim do��� künümni unut���ñ#� -

    dedi Seit-�#�����!��.

    –Yo�, yo� ������""�����. Al berçi �"��

    ��"�����a, - dep Memedemin a���440

    divarda �adife ��%� ������ ��"��� �"���� �"��

    � .sterdi. �art közlüklerini ta��� ���

    �"��

    ñ ���$���������%�����!eyler ����.

    –�� köresiñ����"��artanañ ���������#%������������.

    O �"��

    ñ ���������������#������#������"�. 3;

  • 17

    ma������������! ����. �� �

    ������������$��� ������$�����!����������!���������

    ���%� ����������. Birevler kelip, kanallar �"�%� �"� �.������ ���-��!��� ��������

    çevirseler, digerleri kelip o�-���! �� �"�%� ������� ���� ���������. Böylece nesiller

    kelgen, nesiller ketkenler. �� ����-derya (Janadarya) ��� !������atlan��

    � ��� !����

    özüniñ keñ ba�����"��an. ������������� ����������!�"��a çevirilgen.460

    –Nadirov saba Yernazarnen körü!��� ��!����ñ $�������� ������� ��������.

    So������ ���%�1���������#� ����"��%�������������. 1������"#"�������������

    ����� ����p topla��

    � %��!çñ tü�'�� ���!����%� ��!�� ������"� çeçekli yavlu�

    ba�����. Üstüne ��!� ���� �iyafetini ya�! körsetken tar ����$�� !��

    � ������ �'ste

    çoraplar ve ���a ��"����������ara �#������ ����.465

    Nadirov ögde, keskin �ula� ����#������%�!.$����-����ñ �������"��. Arttaki

    �������!������"������������#���������-��������%!��������#���1�����������! �. Ekisi

    de indemeyler. Dün evde bitmey �al����������������ü!'������ ��� .

    Begdiyar Nadiroviç �#ñ ta�dirine parma� ������� �ara��� ����������

    degil. *ñ ol��-olaca�� ���� ������ ���. )���� ��� ��� !"� ����ñ o�up-büyümesine, 470

    ba���� ����� �"�%� ��!������ bütün küç ve ������������ �����������. Endi öz

    ma��������� ���! ��������"��%�göñül çezip otur�anda 1������ñ solu� �����

    körip �#�%������. Nadirov �#��� �öyle !��� �� ������ ���. «Orazbay ya�!� �����.

    1������ �� ����%� �����% öz ��#���� ����� ���. (���� ���� ��� ���� �aç ay keçer-

    ����#���!����������#�"�� ���,�)"ñ sebebi nede? Kim �������,»475

    )"�$� ������(������ñ �������������