elif hendem tez...iv i. g 1. kirim “ ” kelimesinin kökeni ˇ7*ˇ 3& & 1 5 &< # 7 ˙ 5 3 &
TRANSCRIPT
-
T.C.
�������������
������������������
��������������������������
��������������- ��������� �����������������
�������������
Elif HENDEM
���!���"�Yar. Doç. Dr. #�$�%��!�����&��
�����-2008
-
I
�����������
����������� ................................................................................................................I
ÖN SÖZ ........................................................................................................................III
����� ....................................................................................................................... IV
1. ������������������ ..................................................................................... IV
������������������–1783 ......................................................................V
Rus Yönetimi Dönemi ........................................................................... VI
���������������������������������������������������.......................................... X
����������������������������������������������������....................................... XI
������������������������� !�"#��������������������������������................................. XII
$��������%&"������������������������������������������������������������������������������������������������'())
�������*��������������....................................................................... XVIII
+�#�,#���#���*�������������������������������.................................................. XIX
Tercüman Dönemi ................................................................................ XX
1905–1917 Dönemi ..............................................................................XXI
1917-1944 Dönemi ............................................................................ XXII
1944’ten Günümüze Kadar Olan Dönem ......................................... XXIII
���-�&�����.�#����������������������������������������������������������������������������������������������'')(
/�������-����������%#���������&����#�0��1�lgi.................................. XXVI
Çerkez Ali ........................................................................................ XXVI
Huriye Edemova ............................................................................. XXVII
2����������,3��#���,.���1����45������������������������������������������������''())I
������6�����-���#��������&��1����%#�#������������������������������������''()))
�����������������7#�����3�����(�������%#�#� �����1����
,�������������������������������������������������������������������������������������������������''VIII
������������������%#�#� �����1����,�����������������������������������''()))
��������� .........................................................................................................XXX
����������7#����������������������������..................................................................... 1
Türkiye Türkçesi Metin ................................................................................... 438
-
II
Dizin ................................................................................................................. 881
III. SONUÇ ................................................................................................................1528
Kaynaklar ....................................................................................................................1532
-
III
ÖNSÖZ
����������7#�, ����� -�����&�#�8���������#���, Türkiye, Özbekistan, Romanya
ve Bulgaristan’da ��3����� ������ ������� ����!��&��� da �5��3������� �� ����� &���
5����� ����������&��. �9:$8�� �������� +�#��� �5;��������� ������#���� "�3�����
dönemde, ������ ������ +�#�3��������� �� =1�3� -���#�>� �&�� �5�������� çeviri
�������
-
IV
I. G���
1. KIRIM ���������������
“�����” kelimesinin kökeni ����7*����3�&��&����1���5&��������� .&������"����
&����������&��������&#�������&�������
-
V
�3�-����;7��� #��#��&��"�3� .*#���� �7���0�&���� #5��0��&�� ����I�&� �������
;��7�����3
-
VI
&����� ��3������10 Sahib Giray ve Devlet Giray Han devirleri ise, tarihimizde önemli
����5��
-
VII
1�� &*��&� �����8&���� ����-,#��� �������� sistemli "��� 3��&� #����#���
.���3�&��� 1��75�� ����� �&�� özellikle -����0�� �*���� �#���� &��3����&��� ������
��������� �7��� 75� daha büyük bir sorun �#� ���� �5���� "��� 3��&� @��� �� &����
.������#��� ��#������� ��3�����#� �� ������ ������ �*�������� �5;����������
���&�� �����#��&��17 �����, siyasî ve ekonomik "����#�������� ���"������
�����&�
-
VIII
meseleleriyle geni3�*7�&�;����5&����� ��#*���5��#����#������������"�����
75���������� �����0�� &��&�3� 5����� ������;� ����� �����&�� 5����� &�� �� ������
"�������� #��;� 5&������ #�;��&�. %#���� ����&���� "�� ��#����� ����� ������
"��3������ ���&��&�"�����"���.�7�5�3����"����&���?�#;�����������#��#��&����.���
����3����������&���&����7�� Usul-i Cedid ���;������7��. Bütün milli fikirlerini ve
�!5��� ;�5.������� ��������� �� ������� �7��� �::$8�� 1�7#����8&�� ��0�����
Gazetesi’��� ����������� "�3�&��23 Bu tarihten ��������� #5����� ��&��
-
IX
��������������8&�����153�����*���� ����&���������153���� ����&����.���������
Tatar, gerekse Rus ��� için tam bir terör &*������"�3�����28
$� ��#��� �K�KM&�� 153����� �����M�� ���&�� �3.�� ����� �: Ekim 1921'de bir
kararname ile ������@5�������������M������&�����153�����&����+�#���#������
mücadele içinde o&������&��
-
X
&�������#��&���K�������#8��&�����I0����K�/����������&����$�/K:���3��*��3����
��� 5�����
�&��&����0��� 5��� ���B�� .��3� *7�&� ���.���3��� �� �K2F8����� 5��������� &5����
"����� @5����� 1������ *7���&� �� .��3� 7�;�� �N��� &�3�� örgütlenme olarak dikkat
7���� "�3�&��37 5 Eylül 1967de K����� ������������ ��#��� ��� #��.��� &�&���ni
32 ��"���5��, Necip, a.g.e., s. 7233 Öner, Mustafa, 1�.�������;7����ürkçesi, TDK Yay., Ankara, 1998, s. XXIV.34 ���������3��&���������%&"�������� �tolojisi, a.g.e., s. 20 35 ��"���5��
-
XI
belirt�� "��� !����� ���� &�&��� G����� "�� ������ ������� 5������ ����ne geri
dönmelerine imkân #������5�&��38
1989'dan itibaren ���������� dönenler yine mahallî yönetimin engelleriyle
���3��3�������� ������ �#����� �����8&��� 7����&����� �K:K� 4�#��� ������ ��&���
�����8��&*�������������������� #���#���F�FFF8���3���39
������Özerk Cumhuriyeti
���D�"��� �KK�8&�E������8���"���� 5�����������Özerk Cumhuriyeti kuruldu.
�2����������KK�8&� ,���0�������������������������8�� �5;�������������������������
��&�� ��&������ ��&������� "���0����� ���� &�� =������ ����������n Milli
%.����� 1�&���#�>��� ������&�� �� ������ �����������0�#�8���� $$� ��3���� ��#����
#7�����0�#�"�3�����������#��!�����������5���.����&��40
������ ������ ���� �0�#�� &���� ���&��� ������ ��������� �� "��������
#����3���&����.�"�
-
XII
�5�5���� �� #5#��� ;�5"������� ����� #�������� &�&� ������ .�"�� �&���� &�� �����3����43 Bir Türk ve
Müslüman ha��� 5��� ������ ��������� ������ -�����&�#�’���� ���� ���&���44 1783
����&��������������8���
-
XIII
�*���"������&��������0����� &"�� &��
-
XIV
güney, do��H�&�
-
XV
��������������
-
XVI
������������&���&�$/�������!�����"������3��������&����
-
XVII
1����� ����� &����&� 5&���� .�"�� ������ ����7#��&� &� &����� ���������
5&����.*������Buna göre sözün birinci hecesinde bulunan ünlü ikincisini belirler. Yani
"����0��0&���������0� �#
-
XVIII
���+�#�,#���#���*���
3. Tercüman Dönemi
4. 1905–1917 Dönemi
5. 1917–1944 Dönemi
6. 1944’ten günümüze kadar olan dönem.
�������!��3� ��
'(���#��&������"���������8&����.��?�ray ve Hüseyin �!�����/���#�r), Bora
Gazi Gi�����?����H���+��������50����2���#��H
-
XIX
1�� "�.��&�� ������ ���������� 3���� �� &"������ 5&��7�� &�3���� 5&������
����5���������������� "��&"���������������*����������&"���������"�����
"�����#�������&����.������&����
�������� ��9/� ����&�� I#����� ����8���� B�������� ������ .���#��� ������
Türkç#�� �����&� I#����� ����7#����� ������ �����3����� @���#�� 5����� I#�����
��������"��5��������8&����������&�
-
XX
C5�����8��� �� &��� #5��������� �����&�� ���� ������� ���&&���������������5"��0�8���&5�����5����&�3�������#5����.*7��"�����
#����3��#� &� &������� ����� ���&� &���� &�� .*7���� sonucunda �����8&��
�&��� �� &"�� .�3�� �9:$8��� �::F� ������ ��&��� #���� zorunlu "��� &��.������
�����3
-
XXI
7��3��3����� -����
-
XXII
1905-�K�9� ���#��&�� .�3�� &"����� -��� ����� %&"������ �&���� ���� 1917
������� ���������������� #���#�� �� #5#��� ��������&�� ���� "��� &*����� "�3��.�0��
5���� @5���� B����������� ��� ������&�� �����M&�� "��� 5���&��� ��&���� siyaseti
��.������� �K��M&�� #5���� �����M�� ������3������ &*���� "�3���3����� ������ �����
��&������ #�#����� ����� ��&���� *7�&� ���� ������ @5���� %&"�������� ��&����
.������ 7��3������1��&*����� �������� ���#��&�
-
XXIII
#����&� #5#��������.���&����&��3������� �3�������� #����3��&���� �K��8&��
#5�����#��������������&������#�#������������&����*7�&�������������.�3�#���7��
-
XXIV
önemli rolü ol��3����� �K/9M&� 7����� R���� 1������� ?���#�� ������ ����7#���
���������.87
@�!&�� 45.�� �&� ��� ��&���������7���������
-
XXV
;#�� *�0� "�� &�.�&� ������������ "�3���� D�.����� �� #���#��&�� &���� �����
7����������3�5���#�������������7#�����������������������3���.92
K5����#�� �&55N�#��&�� ������� "�� &�.�� ������ ������ &����
-
XXVI
5. ������%�6������7���$���������������$�8��#����
Çerkez Ali
������ ����� 3�������� .�3�#��&� *���� �5� 5������� 3����&�� "���#�� 5���
Çerkez Ali96 �����M��� 1�7#����� 3
������ 1������� �*���&, �K�/� ����&�� &5�&���
I����3� "��� ������ 750���� 5��� 6���� �� 7����� #���3� �&���� ���������
������������#���� �����97 ��3���� L����#��#�M�&� +�#� !�5lojisi bölümünü
&�3���&��� "������3���.98 �K��� #�#�� ��3����� #��.��&
-
XXVII
Romanda ziraat mühendisi o��� 4����
-
XXVIII
4����� "�� ���������� #5���� ��&�#��� ���� "��� ����� ������� 6��3����� "�3��
-
XXIX
����� ����� ���� ����� malum olmak, namaz ������ gi"�� "��3��� !������
���&��0��!�����dizinde eklerden sonra ���������&���
����������7#��&�.7��3�����������3�������7�����������-an, -gen; -�an, -
��� ��� �� ;����#�;� �#�!��� !��H� 5����� �������� -an, -gen; -�an -ken eklerinin
����3��#����*�������0����"����������&�0����#��������������3�����G7��3��������
���3������ �7����������� -an, -gen; -�an, -ken ekini belirtmek için “(zm.)”, partisip
5�������������-an, -gen; -�an -ken ekini belirtmek için “(pr.H>��������3����
Yine -may, -mey gerundium (zarf-!��H���� ��3��&������������5��#���3�����
5�3������ -may, -mey ekinin (olumsuzluk ifadesi veren -ma, -me eki ile -�� 3��&����
������������"��3�#���5�3��3���H�����3��#����*�������0���P�)����;�3��&������������5��#���3�����5�3������-may, -mey eki
ise “(zm.H>�3���&�"������3����
����������7#��&�.ecek zaman ve partisip .*��������������-ca�, -cek
ekleri için d�����3������*�������0���������������#��������������3����
�*�� �� �� ���#���� .���� ���&��0�� �5���� �� �5�#5������
-
XXX
��������
-
1
�����������������
Çerkez – Ali
C�������
De��an cavun körse ����
�����������������.
(�ara�alpa� atalar sözü).
-
2
��������
Küz. Ba�����������ñki rozmarinler, ba���������ñki sal����� üzülmekteler. «A�
����� �����������ma�� �������� ��������talar. ���� �������� �� �������!� �"����� ��#��
$!���������
�!����� ��� iri yapra�lar aç�anlar. Birinci küz ya��"������ñ, tozdan
����� �"� ��%���lar öyle dülber sarar������ �� �oluñ�� ��%� ����ñe, duda����ña
��%�����ñ kele. Olar ��� küzniñ ����!�� – �ocaman da�� ��������ñ yapra�����5
a����.
Gazik biraz va��� �� �� ��ñ, közüñ ögü��� ��!�a manzara peyda ola.
Çökürlenip �al��� ��!–�ambur �ara������, kiyik cidalar... ve niayet soñ�#� �ñ��#�
çöl. Sov�oz merkezi va���a evelki At–çapar av���������! �. Rayon merkezinen At-
��%��ñ �������!��������������� yol. &�#� ��!�may. O saksavul, cin���, janta�10
ösümliklerinen bezengen bar������ ������� �"�"�%� ���� ������ közden ���%�����
kimerde ise kene közüñ ������ %����� ��%, güya dal���� �������� yalda��� ��� ����
�������.
At-çapar av�������ñ �'��ñ ����������������! �. Bu yerden o ya�ta ne köy
bar���!���. �#�-�"����������!���.15
Nadirov Be������� (��������� ��!������ �'! ���� ����� ������ ���. Oñ
���� �������� ��������� �!�� �� �������ñ aman-aman episi bu yerge toplan�����.
)�#���� ������%� �������� ��� ��#���� ������� ���� ���� �eklediler. Uzun boylu,
esmeri yüzlü� ��� çereli, lakin sa����� �"����� (������� ������ ������ ��%�����
adamlar��� ���� közlerini tikti ve bir saniye aya� üstünde ���%� ����. *���ñ ne 20
beklegenlerini, ne içün toplan�������ñ��%�������.
–Selam, ne keldiñizder?- dedi o ��!������%.
Adamlar indemediler. Nadirov idarege do��"� ������. Kabinetiniñ ��%"�
���� �������� ����� ��� %��!� ����%� ����� �����a ildi. *ñ ������ ���%"������
Tolubay kirdi. Sov�oz partiya komitetiniñ �� ������ ���%"������ ���� ������25
���������� ��%�(�������a bütün ������ ��� ��! ������� �!����� can-göñül��� ������
ete, oñnen a��� ��!�� �"�����!�� �����!����������-���� �!��ñ neticesini körmegence
közüne yu�u kirmey. Nadirov özüniñ %������� �!����� ��������� %� � ��!"�. Ekisiniñ
����������, göñülleri ya��������. ���%"�����ñ boyu da Nadirovdan ���!���. Çoban
-
3
yurtunda do�% ösken ���������� �ñ ���"����"����+���(������ñ ��������"� ���30
körünse de, öz a��� ���������� ��� ��������� �������ñ ürmetini ��#��. Eñ müimi
!"��� ���"��ocaman ������ñ !�������������������ta ço�������-sa�����������
d��� ���� (������� )�������� (��������� ��� �� ������ �ñle birlikte üç ����� �����
�"���������!%� ���� ��.
–)"���������� �!��������� ��� �����
����ñ kirsinler, - dedi direktor ���!����35
indemey tur������%"������körip.
–Olar��� ���� !��� ��� ���� )����yar Nadiroviç. Siz yeriñizde ����ñ#��
������ñ#�,
–Ya �almasam ne ol��
��'��������üstümde �urul���?
–Er kes özü������ �!������!���.40
–Ya beceralmasa?
–Sebebini bilmek kerek.
–Ya�!����!. ����#�������, -���� ����.
Yernazar �ulametov dir� ���ñ ça������� ����� ���. O bugünki va�iada er
kesten ziyade özüni ������������. Do��". *ñ $���������"�����!������������. Baarge 45
ya�� %� � ��� �oyun ���%�����. �al������ ���� ������#��tan keregi derecede �ozulap
���������. Et, yün %��� ���ma�����ñ, �arakül a����� �.#�yürsetmege acet �almay.
(����',�/���������,�����"�������������bütün ��#������#���. Böyle ���������ñ#�
����#��ñ $�������������. 0�������������������!����%� ����!����������. �����
içün Nadirov özü���!�����!����������% �"�'��������� ������. Lakin tek bu sebep 50
degil edi.
–��#� degilmi sizge, million g� ���� ��!� �����lar? Bu teklifni bizge
bergenlerden birincisi siz özüñiz degil ediñ�#��� )�������� (��������,� )�!� �.������
insan����#������������ , o �umlu�������$�������������, çobanlar öz ����������-sal
������
� �"� ��#��� ������� ���!!��� �"��� $����������� ��!���, degen siz degil 55
ediñizmi? �um çölü orta������ ��-�-��%���������������ñ������#ñ temelini tiktiñiz.
*ñ ���-���� ������� ��!il so�a����� ����%� �������� ��#� degilmi sizge Begdiyar
a��,�– dediler oña.
-
4
Nadirov ömür���� ��!� �!��� ���an adamlardan degil edi. 1����� �ñ ��!�
sar�� yüzü ���. *�����#����������"��������!�����!���köterip, - ��#�, - dep bir 60
söznen cevaplan�.
��#� olsa, yeriñizge ����%����ñ#. �!��ñiz. ������������#2
Ministrlikte bu �adar ��$����.
����#���!������ñ �������������an cinayetçi kibi tura edi.
–Ne ���%� ����ñ ������� - ����� (������� ��!� kötergeninen. – �!��� ����65
sa����������� ayt, kirsinler!
Sov��#ñ ��� ������ ��! ��� �� �� �adimlerniñ � ��������� ���� ���ñ
kabinetine ���"!����. *���ñ ������� ��!� #������ � ��!� � ��� ��!� �gronom, ferma
müdirleri, brigadirler ve uza� otarlardan kelgen bir �aç çoban bar ediler. Bu adamlar üç
��� ������� )�������� (���������ñ �� ��$��
� �ñ !��siy davetnameleri ve körü!�%�70
�"�����!'������ ���������-�-çapar��� ����������� �"���ñ��������cilik sov��#ñ temel
��!��������. Respublika ükümet������ñ bu mesul ve müim �!��� ������ ������
köster�%��"��. Pek ço� %��������. �"�"��� ����������������������. ��������������.
Etraftaki kol�ozlarda, otla��#�������������%��al���küçük $���������ñ imayesinde
ol���������������������������������%����������#���������%�������vap bere 75
bilecek kibi büyükten-büyük ��� �#��!�������� ������������ ��#��� ��������
�������������������. )"��!����ñ ��!�����%"��� � köy ��#�������������������özüniñ
eñ tecribeli �adimlerinden biri Nadirov Begdiyar Nadiroviçni tain etti.
Ü������çinde ne yapma� mümkün ise, episi art�������%��. Sov�oz merkezi
�"�"��. Uza� $�������ñ temeli ���"��. �������� ��%��� �����lar belgilendi ve daa 80
nice-���� �!���� ��%��� ��� ��%����ta. Öyle ol����� (������� �"�'� �������� ��
barma���������"���tti?
�������'�����������������������%������. *����(������ñ �!��� ��������
a����� ����-yañ�! ��$���� �!���%� �"� ������ �������. Kün ���"� ��!��� ���������� �"��
�����%���!���$� ��������!���"��"�����������������������������. Yernazar böyle laflar���85
ço� ��!"����. O adamlardan ep çetlep yürme��� ��!�. Ne ������ ��!��� ��� ��������
��� �ñ ����$�� ��%���� ���� ���� ��#� ��$� �!���� � ��������. ������� !"��� ��
����#��� ���� ���ñ �"���� ���. � �� ��� �����������#��ñ o��"�*��#����(������ñ
birden-bir �#� 1�������� ������. Eki �uda. Biri direktor, digeri ferma müdiri. Kel-
-
5
������� *��#���� � ���� $������� ��������� ���� 1������ ������������� �����"�� ������%�90
kelgen soñ� �"� $����ñ ���%" ���� � ��� ������ ���!%� ��!���. ��!� �����ñ
sevgisi��3!���������!�. Bir kün 1�����������������%� ����. –Medeniyetsiz adam
eken Orazbay, -dedi o sürmeli közlerini sürtip.
–Medeniyetni, �#��!�������!����'��'��ñ�����������ñ �"�"����� köresiñ?
–����������.95
–*�#���������������.
–�����,
–Yo�.
–Kezemi?
–Bilmeyim, a��������. ����������"!�an soñ �'�'
�������!���.100
–Bu seniñ zoruñdan olsa kerek, -dep kü�'�������������.
–(�������"��!����.#'�� ����.
–Ya daa nege sözüñ�� ����������ñ?
–-���!"��������#�������������������$����������ñ#. Anam meni do��"�
añlay, - �����1���nem.105
Begdiyar Nadiroviç �#ñ ����%� ������ ������� �������. Divar boyu
�.!����������� üstüne uzun aya����� ��#%� ����!���. �oltu�� ����� ���%� �� ��
%"$����������������'��'��������������!�������ça��� etti.
–1�����2� –dep ����� �� �!������ ��%� �� �� �#ñ �����. ��%"ñ
perdelerini çetke �a�%� ������ ��#������ ���#� yüzlü, semiz, lakin özüni tertipli 110
tut�an atlas ���������������%��������.
–������ ���� -dedi. Nadirov kim kirgenini eslemey. Bu ���� ���ñ ����
Galiya Abdulina edi. O krovat üstünde tertipnen tizilip �oyul����������������������%�
$�����. ����� ���� ���ñ ��!�"�"�� ���%����%��. )��������(�������������%����sa,
���������&�������"��.115
–�������1�senem belledim, - ��������������oltu���������%.
–Seniñ���1������������!������������������������%���"�����#�- dedi Galiya
������!�����'yip.
–��������"#�����������������ñ da, - dedi Nadirov suvu�����nen.
-
6
–O menim insaniyetligim, menim ya�!���� ��������� ���. 1������ öksüz120
���������%�������. -�������ñnen bir da�i������������ ������$���������ñ. Sen
���������ñ! *���ñ ��!��!��ü!'�����ñmi? �#ñ ���!����������������#����2..
–���!�����1���������$�������������!����a���ñ medeniyetsizligine
!� �������. Evlerinde radiola olsa, televizor gece-kündüz köster�%� �"���� ��#� ��������
olsa, �um sa���������������������������� ��� �� �����ñ 1����ñe?!125
–��������� �� � !"� ��#� ��������,� ��������� ���nñ özünde – �ñda,
���������������... Vay, vay!
–���������2�����������!�������������������um taptap yürge� ����,
����������#������� �����!� �����������.
–O da menim sayemde, maña !ükür de!130
–1' '� etmesem gül kibi 1������#�����'���yüzü körmez edi.
–Gül kibi ama, janta� yerine körmeyler.
–Ne ol���!"��������ña bilmek mümkünmi, Galiya?
Begdiyar Nadiroviçniñ ����#� ��!���� ��#��� &������ �%�� ����ñ ���� ��#�
�. '%���"��. *ñ �����������������#����������ñ����'��'���köterdi. Çalar��
�135
�"�"���lan����'nlü köküsi üstüne ��!�� ���"�����.
–Menim saç kestirgenim �������������ay? *�"#��������,
–Say�������, belki ziyadedir.
–O va������özüñ bilesiñ. Saç kestirmege, yeñ��#������ �������!�������'saade
etmey edi. Ama bir-birimizni a��. ����$�#�� ������������!�����������lansalar 140
da, soñ"����%������������#�������. -���1������ñ *��#�����"ñ����!�aca ba�a.
Bugünki zamanda oña saç kestirtmey� ���� boyatmay, ��!���������. Bu ne demek?
)"� #����� ������ ����!��� !����,� Tüb kiyimler ������ �� ������ ����!���, ne
�adar naziklik, dülberlik bere. )�#��� ����������������!����ñlamay. ���1��������
��'������a. *���!����. Kiyinmek, körünmek istey. Sañ���"�!��������ñlatma���yüzü145
barmay. Babam meni añlamay, dep ökünip a����.
–Ya�!�&�����. Men o feodalnen la����������. Lifçikten añlamasa da, añla���
!����������������ñ. (���������"������#�����%� �� ����$ñ far���������.
Galiya Abdulina eriniñ a�#��� �öyle ��$� ���� �!������� ���. Begdiyar
(��������� �"��� ��!��� ���� �.#� ���� ������. ����� külmedi. ���ñ mülayim150
-
7
��$�����#� ������� ������������oña tesir etmedi. Tü�'���������������� � ������#"�%�
����. /�������#� �����%�����"��������� �� ����.
��� !����� �ñ kabinetinde, keç maalde adamlar a�#����� �"�� ����� ����
indemey oturalar. Episiniñ di����� (��������. Lakin iç bir adam ondan evel söz
��!�������������������.155
Nadirov sözge pek usta adam degil. Aytaca� !�������� ������%���� ezgelep
oturmay. Do��"��-do��"����%���!���. ������ñ �!��öyle. Ço� soz����%�yürmege va���
yo�. -��� �!� ������� �"����!� �����ususiyet. ��� ���� �!�özüniñ a�ibetinen yekünlene.
ususan köy yerinde. Ya��"���ar ya���#���evel piçen çalma�, �urutma�� ��!���
kerek. 4�! ��� �
�����-����!���va����� ��������� � ��� . Böyle va����������!��160
tez ve a������� ��������köylü �ñ yañ�!����do��"����� köre ��������.#�'#��! ��
���!�. Ama köylüniñ psi���������� �������� ������ ��!��� �'��'� ��!� ��$����� �ñ
keyfini boza, ökesini �oz������ �!��%� �"���� ������� ���"��� ������� ��!�������
mecbur ete. Nadirov böylelerden degil. *�����ñ yüzüne bir ba������ ��$��aydan
��!������� ����� ������!��� �� ������� �����#� ������� !����almay. Elbette, köylüniñ165
arzu-istegini tü!'������ ������ eregi kibi bilgen reber köy �#������ ��� �'�'�
��!������ ����� ��� ����� ������ ����� � �����". )�������� (��������� ����� ����� #������
ömürini köyde keçirdi. O Yañ-���������������köçebe ailede do��. ���ñ, �ususan
���"�����ñ ������������������tan körip ögrendi. ���"��'�'�����������#���
���� �um üstünde, �!����"#�"��um üstü������������������! yürdi. Eñ büyük zev��170
�!� �����������. Soñra deve, daa soñundan at minip yürdi.
Oktabr '�!i ��-������ �������� ��� ��� "����� ����. ������ )��������
o�uma��� ��#����� ögrendi. Köy ��#�������� �����"�� �������� �������. Ço� ����
tecribesini ilimnen ba����� %������� ��� ������� �!������� ���!�. �#�-�"�� ��!�"�����
insan����#����������� ��ñ ebediy ���������. «Million-million gektar çöl bom-��!.175
����ayda mal cayratma������. Anda o kimseniñ �������� ����#� �����5 ba�-
ba������ ����#���������%����#�� ��������#. ������ñ �.�'�����!�������
soñu... » �!����"���������������������������– ��-��������������uza� �#�-�um
���������%� �������.
Nadirov ���!�������������"�����������"�közler����'#�%����.180
–Diñleyim sizlerni, ne demek isteysiñiz? – dedi o tekaran külümsirep.
-
8
–)�#�����!������������#. �� ����!��� isteymiz, - dedi otur��������������.
–Lakin siziñle beraber, - dep ��!�������i.
–0'����� ������� ���� !��� yo���� ��� !��� ��ñ�!�%� �"��� - dedi Nadirov
Yernazarov�������$� �� ���#�����!��%.185
–Ama bizim içün siz deñ�!���� � ��� ��#�)��������(��������� - dedi bir �aç
ses.
–)�#� ���� ��#�ñ tevsiyeñiznen keldik, endi b�#�� ��!��%� ����� � ����#�,� –
dedi diger bir ses.
–������ �������. Men iç bir yerge ketecegim yo�, ketmekni de tü!'������-190
dedi Nadirov adamlar��� ������� ���%. – �!��%� ���� � �!����� ��#2� ��� ���� ���!�
�!����� ��#. Bu sov�ozdan da büyügi�� ��! �������������#. ����!-����!��#�-�um
������ �����������#. Ketmek ketmemek meselesini men al etmeyim. Partiya
�ayda yollasa, men anda olma� borclum. Añ��!���,
–Yo�, añ��!����. )�#�����$ñ do��"�����ñ#. Kerek olsa epimiz ��%�������195
���%�%��������������#�- dedi artta otur�������������������.
Nadirov küldi. *ñ ������� �"� �������ñ köstergen samimiylik duy�"�����
�������"��"���#������%�����������.
–Ya�!� ��������� ���!. Siziñ kibi ��������� ���!��� mümkün. Bugün
ministrlikte menim �ula��� ���!� �"�����. 0����� �!��� ��'�� �"� �� küz��� ��!��%�200
yañ���! ��������!���������!��� kerekmiz. Yañ-yañ����������������#. Biz, yerli �al�
evel-�#����� ������ ���ñ#� ��� �!�%� ��!���#. Bu, elbette, ya�!� !��. Lakin meyva da
�!����. Bizim bala-ça������#ñ yer-����!�ñ ne ekeninden �aberleri yo�. Biz de
��!�a yerlerde ol��� ���� ��!��� ���#�� ve yer-����!���� ����!����� � �����"�#.
Sov��#�#ñ orta���� ���� ���. Suv bol. Ama ba����#�������, ba��#���. Bir 205
so��� ��'
� ���� ���� ����� ��'� ��#����� �����#. Bazar��� ���%� ���� � ��'� � � kün
���%� �����#. Uza� ��������#��� ���� ��������#� ���-����!�� ������� körmeyler,
do��"�,��������#��� �"��������������������������������"��. ������������! ��
degi�� ��� ����!� ���������� ������ kerek. Daa do��"�� �������ñ ����� ���������
��������� kerek...210
–)"� ��� bilmeyim, Begdiyar Nadiroviç, - dedi ekinci çoban. – Menden et
sorañ, yün sorañ, teri sorañ...
-
9
1"� ������ ��!����� ����� ���� ������ ��"����������� ne ise, episi a�#����
��%�külip yiberdiler. Bu külkü ����
ñ ���������#�� bildirmek edi.
–Pek do��"� )�������� (��������� - dep külküni kesti Yerpulatov. – Bizim 215
topra�����#��������������azinedir. Sov��#�#���!������� ��ara�alpa�lar, �aza�lar
��!�������. Memleketimizniñ ��!������������������ �������������. Topra� olsa, suv
olsa, ne içün ba�-ba����#�olmayca�. At-çapar yüz ��������������um içinde, '�!niñ
���!���!�����������������%-ya��%� ����. 1���� köresizmi, po�.� ��#���!����k içinde
����. Bu daa üç ���� ayat. Begdiyar Nadiroviç, elbette, ba���ba��������� � ��� .220
Men institutta o�u�����/������������������ ������������%� ���� ba����������
��!�����. *���ñ ������������%������������. Belki biz öz sov��#�#�a o yerden
��#���� usta ba������������%�������#,..
–Pek do��"� $� ��. Bu meseleni ya�!� �'!'�%� �������#. ������ ��!���� içün
!���������"�����#. )�!��.%����� öz oca���������������"���#�����n�����ñzer, o 225
bir yerde temel tikalmaz.
/���ñ a�rebi on ekige ya��������. (���������������"��. *ñle bir kereden
er kes aya��a �al��. Bu künler içinde "�"���� ��%��!"�� ������#. Küz�' � �!����ñiz
a����� ���!� �ü!'�%-��!ñ#� - dedi Nadirov %��!�� ������. Soñra �apudan
��ayat�������#��� �������� ��6� - /�� ���� ����� �� ���������� ��� - dep �apudan 230
���. -������� !�����!%� �������� ���!%� '�'!ip maalle-maalle dar�������. Direktor
uzun boyn"� ��#� �� �������. ����#��� ������ ������ �'!'ip ����. *ñ �aytaca��
kelmedi. (������� �öyle azaplar��� �oy��
� �� ����� �!��� ��%� ��'�� ����������
������� ���ñ#�����#��� ���*��#�������. Bu künge ������(��������"� �� �özü bile
edi. 1�������� �����������. �������'����������� �����%� ����.235
�������
Seit-�#ñ bugün do��� künü. Ömürinde bir kere bu künni �ayd etmegen
edi. Daa do��"������������. )"���������������������ñ da�������������������
�����! ��7�-Erik köyünde dünya��� ����. -�������� ��$��� ����. Endi mektep ça���
yetken Seit-�# ögey ana �olunda o�"%���!���. Mektepten �������/���-�#�������
����� �"�"�. )����� ���� �azsa, Seit-�#� ��� özüniñ ��� ����� ��%� ���. )�����240
ba���������� �%�����/���-�#��� öz ma��� öz %�������������%���a. Baba da����
-
10
a���%� ������� ����� /���-�#� �� öz tarpiçigini ar����� ��%� �ña ar����!� ��%� ���.
)����� ça��� ötmekniñ ���� �öyle sezgen bala bütün ömür��� ��"��� emekke
ba�!��%� ����. Lakin, dünyada ne ������ �!������/���-�# içün eñ iyisi ba������ edi.
Can-Erik özü büyük bir ba�����ñ���� köydir. ��!�������� ��������������� �� ����245
a� ��������������������tatar evçigi �ocaman ceviz terekleriniñ ringolot ve yüzüm
erikleriniñ, �andil sinap ve digenelerniñ, insan �"����� ������� ���� ���� ���iniñ
yem-��!���������� �������küçük saraylar kibi a���%� �"����talar. Seit-8�#ñ ������
ça�� ��������� içinde keçti. )�!����� ������ ����� �� ���iniñ ����� ��� ��� �� �����
alma-armut ba���� orta���������! �. Köyniñ zengini Celal bey bu evni özüniñ ���250
içün �urdur��. Uzun cam sofa, meclisler, ������ ������ � ��'� büyük oda,
�abul�ane, müsafir�ane... A!����� �ñ ve teren ma��#���. Evniñ ����� �� ���-����
güller ve ����$�� ���� ���� ������� güzel �������� �������� ve raatlanma� içün
������� ��!�� ������. Yüzü�� ���������� ������ �����%�������� ����ave içmek içün
ma��"������!����� �����������!�� ��!��������������������������������!� ���...255
Seit-�#� �"���� ������. )����� ��������� ���� ���!� ����. Özüniñ sevimli
Mominesinen dünya��� ���������!��������������#ñ zar-zornen üç danesiniñ ���
sa�������. Seit-�#ñ büyük a������ ��� �%������ ����-����� ������ �ara yerge
oz�������. A��������������Memedemin a��ñ vaziyeti. Momine apteniñ �����������
da �'! '� edi. Dünya��� ���������������������� ana içün tarif edilmez bir a����.260
Bu a��� ���ñ#� ��� �������� �������. Oñ�� ���ñ#� ������ �������� ������ �atlanalar.
1"ñ ��'� ����ñ mülaim yüzleri va���#� ���� gül kibi yana����ñ renki �aça, bir
zaman seni esir etken nurlu közler�� �.�� ������ ������� �������� ������ ��a. Analar
dünyadan böyle keteler. 1"ñ ��'������ñ ömür billa ���"�öpmek ��#���.
Seit-�#ñ a�������urtnezir ve Nimetulla evge ögey ana kelip kirgeni kibi 265
��� ��������. Öz ya����� özleri ���"��%���!�����. Babadan ötmek ���������r, ögey
anadan erkelik ���������. Lakin, ürmet-say��""�������. Er belada, zorlu�ta bir-
birine ����"#����������-biriniñ ��!�"�"����"�����. Üçü üç ���������������!�������
da, bir-birinden içek üzmediler. �urtnezir ilimge berildi. �!�� üçü o�uma�, felsefe
satma�. )"� ������ ����� ���%� �ñ üstüne ����� �����. Nimetulla ise, mal delisi. O 270
�����#� �"������. ��%"���� ���� �"#��� ��!-�� ��!� �oyu, eçkisi, tavu�� �������
�ñ ��'� �� �� ��!��!� ���. �ol��#��� ��� ���� %�!���� ������� �$������ yayla���
-
11
ketip köyniñ ���������������!��. Öz �olunen �oyun sa�%�%��������%��!��. Esli-
��!�� ���������� .rgenini ögren��� ����ñ �� �� �#���������� ��!�� �orlu������
���������������������������� ������!��������� �alpa���� ����%� ���� �������������275
!������������� ���������uma��� ����.
����"��������������#�����������-birinden bam-��!�a ol�� üç yigitniñ üçü de
9����*����
ñ ���"����������.
Seit-�#� �ñ küçügi olsa da, boyu selbi kibi. Dersiñ ki, ba���� ������� ��'
�
terekten-���� ��"#�%�yürgeni içün alla oña böyle boy bergen. *���!���!�� �������280
���ñ «������ «kiçkenem» degen erkeleyici �.#������ �!����. Ondan soñ erkelik
körmedi. )"��.#�����ñ �ula����������������ñlama�talar. �"�"��� ���� küler yüzlü,
b���� ���� �ñ ��"#� dülber bu yigitni köyniñ �������� ���������� 9���� *�������
beñzetir ediler. Orta�� ����� �urtnezir boydan alça�ça olsa da, kü��!����� ��ñzegen
������ �������!���%�����!��. Büyük a����(����"�����%����������� lakin sa��������285
keñ ca�"����������������. )�!���alpa� kiydimi, biraz �opay��� ������������ öz �!���
��%� ��������.
Böyle��� ����#ñ ��!��� 7�-Erik kö�������� 9���� *����
ñ üç ���"�
��!�%� ��!���. Bu gençler de er kes kibi öz do��"!���� ��� ���������ñ ����!�nen
mera���%�.stüler. Nimetulla ���������ñ ������#�������������. *ñ bir ���!���290
ziyade bem-beyaz sa���� ��� �����5 ucu yerde sü��� ����� ����� ��"� "��"���
!�� közü ����� �'!� ���� �����. ���������ñ ����� ��������� ��"�%� ��ñlegen
mera������������ � �������� �������. �� �� �ñ do���� ���� ���� ömür ���"� �� �
�������� �!���� �������. �urtnezir ve Seit-�#����������5 tüsüni bilmeyler. Olar
���ñ#� �al���� �!�� ���� ��� �����ñ ayt������ �������. «Seit-�# �artb������295
beñ#���� ����� �.#���� �ñ �ula����� �� �� �ñ����� ��� ������ ������#� �����ñ
ikayelerini diñlemege mecbur eteler.
������!����san��� ���������������art ömürinde körip keçirgenlerini öyle
parça parça aytma��� �����#� ���. Er alda müsafirler kel����� ��� körü!'����� ���
��"!�������� özüniñ mera��� � ��������� ��!��%-��!��%� ��!��%� ��� ço�"�� �������ñ300
di��������%���������. (���������"�(�#���ö�'%�����!��. ���������ñ � �������������
mera������. Nazim va���tap�anda bu ikayelerni bir tert�% ���� �������!�. Aradan
ço� suvlar a��� ��� ������ ����. ������������!-����!��'����� �������� �� ����#����
-
12
!��������������������. Böylelikle bizim ���"�#��������'$�������aç defter tü!�%�����.
Bu defterlerde Nazim öz ���������ñ a�#��� �!�� �� � ��������� ��#%� �������.305
����������������.
Birinci defter. «O va�� köyniñ bütün �������7���������ñ ���"������!�. Veli
�� ���� ��!��� � � b����� ���� �astalana. -��� ���tan vefat etken. 0�������� $��
çubu����örülgen küçüçik evçikt�����������������!�����. 9���������ñ mañ������
tökülgen can terlerni köre� �� ������������ !��� �����. -������al��������-bir 310
������!����üstüni örte, betini sürte, suv yuttura...
–O��"������ yanma����azan �aynama������������������- d��������. –
Meni �asevetlenme. 7��������������%� ����������������� ���. O bizge borc�a bir
saan un bersin, bir o��a da et. Men sa����%� �"���������.dermiz. ���������� �! ��
������ñ��!��n bizge...315
9���������ñ �����"�"���#�������an bu sözlerni Celal beyge aytma� içün
����-ögüne ba����%��"��������������!�����%%� ����.
Beyniñ saray ba������ ���%� ����. -����������"����������büyük tertiple bir
������ �� ���� üç faeton kördi. Azbarda yüzü�� ���������� ������ �����aç adam otura.
Olar özlerince keyflenmekteler. Veli biraz to�����. *ñ �ula��������aç ecnebiy söz 320
����. «Beyde müsafir olsa kerek» dep tü!����9���. -����������� körseler de, oña
�ula� ��������. 9��������������� ���� ����. To����%� ����$�a ba��� ����� ���. O
beyniñ �#�������� �"��� ��� köre���� ��%� ����#� ����� ����� ���� �������� ��� �����
�����. Añ��!���� köre er kes müsafirlerniñ �atirini tapma� �!�����!�"����������
kerek. )���� ����!-����!�������������� �"���� köterildi. Sofa��� ���. �abul�aneden325
�#�� ��������� ���� �������� külkü ��� !�������� �!������. Kimerde bir royal telleri
�����%� ���. )��� ����������� ������ ���%���!���. Royalniñ ����� ���� ����9����
��%"������ ��"#"�%�����������%������� ����. Üstü��������� ��#���� ���a bala�
!����� ����������� teriden örül�������lar. O �apu tübünde bir saniye �adar ���%�
����. ����� gülpenbe ������ �����#���� ����� �"�"���� ���� ���. Zaldaki adamlardan 330
7�������������!�������������������. ��������!�������-sekiz y�!��������barda�
kibi bem-beyaz bir �#�� otura. *ñ ����� bütün di������ ���� ������ ���%�
tur��
� �ñ ����.���� �!��%����'lber �����"��. Bu �����ñ ��������� ��� . �#��
Velini ��%"� ����� ���tal��� körgeni kibi �adife skemleden tü!��� ��������� ��%�
-
13
ba������ ���#� ����ñ "����� ������ �����%� ����#� %����������� ������ñ335
eteklerini az����köter�%���!��!�������������� ����������������. )"�����!��körip
�"#� �������7���������#���$�����$������!����"�%��#����isini ça����� istedi. Veli
�ñ �������%���#��. ����������ñ sa�����"���%��������������!���6�- Beyim babam
ölüm �������������"�����������a et bereceksiñiz, sa����%��"��������"�#�ödermiz,
�����������! ���������- dep a��������.340
Celal bey ürmetli müsafir������������#������. ����������������� �������� ����.
��%"ñ sol �����üstünde eçki aya������%������������"�"�� �� ������� ��'����
ince �#��� çubu�� �"��� ���. )��� ��"��� közlerinen çubu�� �ol��� ����� �"�����
����. Derdine imdat beklep aya� üstünde telmirip tur���9����ñ eñsesine bir çubu�
tü!��. Veli közler����"����� �����������������. – Közü����������$���2�– dep 345
bey çubu����������kötergende Veliniñ ������#�� �"�"�%����. Celal bey ökesinden
!�!����y çubu��������üstüne ��!����!"��������"����������afu sorap, cam sofa���
���. 1"� ������ ������ �#������ ���%� ����. O Veliniñ �olundan tutup �!��� �����. Veli
ketmege istemedi. – Tez ol, eviñe ket a�ma�, babañ keçingen, - dedi �#������ �ñ
�ula�a. Müsafirler ve bey endi odada yo� ediler. Veli �#������ñ �olundan �%���%�350
royal üstünde tur����"�"�����������#-tez merdivenlerden tü!�%�����öke�����#������
Celal beyniñ ����������%���� küçü���ñ ���#���� �����!%���. -%��#��� �ri
aylan��� ����ñ betine bir çubu� daa tü!��. Bey közüni açar açmaz yelaya� Velini
tapsañ al. -�������!-on da�i��� ����� ����#������������ñ ��!�"�"������.
Celal beyniñ bugünki eñ �������� müsafirleri pan Pro�opçu�� �ñ refi����355
Elizabetta Yavors�aya, �#� �����
�� ������. *���� ���� ������� ���� ���������.
�����
����#������������������������ �����$������� �#����������������. Bu
yerniñ ���������ñ yüre����%� �����!�. #����������5 kelecek va������ögrenip
����. Ma�sus atlar, ma�sus at ta������ ������������ �#����. *������������� �#������
��%� ���� ��������� köster�� ����#�� ������ ��%� ����� $�� ������� ������ �������.360
#������ �"��� ������� ��!%� ����. �����
�ñ ��� ���� �� ����. ���#������ñ
��� ��ñ�!�����g�� !��������� ������ ��� ������� ���� �� ��� ���#�� ���� ��%�
ça���.
Pan 4�� �%�" � 7��! � (Ton�a - !���� �� &����� : orta������ büyük
imeniyeniñ saibi. ���� �ñ ���������� ��ñlernen �oyun ba���. Özü ����� bir kere 365
-
14
kelip �#���������� köre, çoba���� ��! ���� ��� ��� � ���aflar��� �'�'-sürü mal yollay.
���#���������ñ�#������� ����#�� �������������%�özüniñ ��!-����!��!����� yoluna
�oyma� içün uza� diyarlar��� ��%� ���. 4�� 4�� �%�" ñ Celal beynen dostlu�� ���
�!��� �öyle ��!-����!� ��������� ��!���. 7����� ������ ��� ��!��� ����!� ����� %��
Prokopçukta et ve za�ire. -�������� ���%� ������������� ���%��ayta. Er eki taraf bundan 370
kar ete. Özüne keregini ala, kerekmegenini bere. � ��#������������������� ������
��!-����!������� ��-kete bir-birine ya���!�������������!���. Bu dostlu� ço� ��������
beri devam ete. Bugün Celal beyniñ ��������%� �� �����ia müsafirlerge büyük tesir
��������. ���ñ#� ���#������ñ ��$��� ��#�. O da Mariannadan sebep olsa kerek.
Marianna Veliniñ �uvu��� �������� ���%� ����. Bu köy �����ñ sülük kibi ��!����375
üstüne ������%� �'! �� %���������� ���#� ��������� ��� ���!� ���� ����� közleri
Elizabetta ���ñ di�����������%�����.
–Bu tilenciler meni kimerde böyle a�aretleyler, - dedi Celal bey sergiler tübünde
�ave süzip tur��� müsafirlerniñ ���� ������. – Olar ya�!���� �������
���%����������.380
–Sen keyfiñni bozma, - dedi pan Prokopçuk ��!� %������� "#"� �"�"���
tü�'��tap. – Olar bizde de yo� degiller. Kene bir �������urtulsañ ya�!. �%���
baca����� ����� ����� ���� �����ñ �!�� yemini ya�����. O va��� 4�"�������� ����.
����%��������. Men barma�����kimsege a� tölemeñiz, dep emir yiberdim. özlerini
öyle ������� ���!� ����%�%���������% yürdiler. Ço�"���� �"�ta bel bükeler.385
–�"������� ��2�– ��%����������������. *�4�� �%�" ñ la�������ñlep daa
ziyade efkarlansa kerek.
–-���köpekniñ �������"�'�köyden �"�����2������ ��%����������öyle
�������������ñ �#�������2�Emirimni bildir o melunlar��2
Celal beyniñ ��"�� ���ñ#� /"����� ���� ���!���� ����. Lakin o bugün öz 390
müsafirleriniñ �atirini tapma�����!�"����������"����ia������ �ula� asmay yüre
edi. «�öyden �"�ñ#��������.#�����ñ �ula��� �������/"���������"#"���� ���
anteriniñ eteklerini yerde süyrep, Celal beyniñ ����� ����.
–Yeter, endi, beyim, köyniñ ������� �"�'� ���#�� ������minde. Sen alladan
büyük degilsiñ. Özüñ�� �!��� �oy. al�ñ ����� ��� ��!��� - dep eriniñ kiyik 395
közlerine mülaim-mülaim ba��. Suvade ����7���� beyniñ �������� �%��� ���. O tek
-
15
dülberliginen degil, özüniñ a��, nezaketi ve yüksek ����������� ��������
su������������� ���ñ ürmetini �azana edi. *ñ beyaz, ince parma���� ma��������"�
yosunñ ��%����"���� ��������ñ öke�����#�����!���.
–)"�"�ñ#� �$��������� - ��%� �"� �#� � ������ ��!��� %�� 4�� �%�" ñ400
��!����������ñ ��!��������'t kibi beyaz, buz kibi sal������������'#�%����.
–Yeter deysiñiz ama, ya betimni eslemeysiñiz ���� - ����� ���� %�!"��
ma������%.
–Esleyim beyim, esleyim. Bu tam�����ña pe �����!����������güzel, cesür etip
köstere, - dep külümsiredi Suvade ���. Laf�a Elizabetta ��!"��6405
–Kerçekten de bu tam�����#�������������güzellik bere. -���güzel adam������!���
����!������- dedi köz ��������������s�����#�����!��%.
Celal bey buz kibi irip ketti. �"�%����#������ñ, Suvade ���ñ ellerini öpti.
–��� !"� ��� güzel ����� ��%� ����� ����� - dedi Elizabetta uzun kirpikli
közlerini süzerek ����������%.410
–Ama menim betime çubu� tam��������!��#, - dedi pan külümsirep.
–Sen aynecisiñ, oña yol bermezsiñ. Men bellesem o baladan ya�!��#��������"��
- dedi tekrar Elizabetta.
–Özüñ bilirsiñ, men ���!��������. Ne deysiñ bey?
–Ketsin, közü������� ���"��.415
Ertesi künü pan Pro�opçu�, Elizabetta, Marianna ve oz�������� ������ ������.
Üç'��� $������� %�
ñ �#�������� ����� küçük Veliçik otura edi. )���ñ �����
solu�, keyfi yo�. ������������#��������"������aynaylar. *ñ ba�!���öyle körüle
ki, güya kimniñdir üstüne çap������� ������ ����lama��� ������� �"��ma��� �stey.
Faeton köyniñ �!����� �� ���� ��!� ��%� ���������#���� ����� �� ����9����420
aya���� �"��� ��� ��������� ������ ���tatm��� ����� ����. Bala sekirip tü!��� ��� �ünevin
������ �������� �����ñ ��#��� ����$��� �"�"�%� ketti. )"� körip Elizabetta da
$������������.
9��������$���!���alan�����#��ñ orta����yükselip tur�����#���ara topra�
��������������������!������������.kürip a����������!���.425
–)�����������tan öldiñ, baba!...
-
16
Faetonlar köçtiler. Veli özüniñ yañ� !�������� ������� ����� "#�� 7��! ��
��������#��� �� ����...»
Bu yerde Memedemin a��ñ bo��#������!��������� �������. -������"����
kiçkene �ona üstü�� �� %�����ñ tübünde �al��� ��� !������ ���� ���� �"�"�� �"��.430
����ñ od���� ���������#%�������/���-�#� ����.
–(�� �"�%�����ñ#,� - dedi o indemey otur������������. –Siz menim do���
künü�������!�����������sa yüz ���� masal diñlemege keldiñizmi?
–Yü#� ���� degil o��"�� ��� ���sandam, �artbabaññ ����� ���������. O
do��������� köz �"��. Demek �����������!",435
–Aman, aman yüz ��������- dediler kenardan.
–Bu da bir tari� ��������������������#���!��������aydan bileceksiñiz,
–O ������ !���körgensiñiz baba, lakin menim do��� künümni unut���ñ#� -
dedi Seit-�#�����!��.
–Yo�, yo� ������""�����. Al berçi �"��
��"�����a, - dep Memedemin a���440
divarda �adife ��%� ������ ��"��� �"���� �"��
� .sterdi. �art közlüklerini ta��� ���
�"��
ñ ���$���������%�����!eyler ����.
–�� köresiñ����"��artanañ ���������#%������������.
O �"��
ñ ���������������#������#������"�. 3;
-
17
ma������������! ����. �� �
������������$��� ������$�����!����������!���������
���%� ����������. Birevler kelip, kanallar �"�%� �"� �.������ ���-��!��� ��������
çevirseler, digerleri kelip o�-���! �� �"�%� ������� ���� ���������. Böylece nesiller
kelgen, nesiller ketkenler. �� ����-derya (Janadarya) ��� !������atlan��
� ��� !����
özüniñ keñ ba�����"��an. ������������� ����������!�"��a çevirilgen.460
–Nadirov saba Yernazarnen körü!��� ��!����ñ $�������� ������� ��������.
So������ ���%�1���������#� ����"��%�������������. 1������"#"�������������
����� ����p topla��
� %��!çñ tü�'�� ���!����%� ��!�� ������"� çeçekli yavlu�
ba�����. Üstüne ��!� ���� �iyafetini ya�! körsetken tar ����$�� !��
� ������ �'ste
çoraplar ve ���a ��"����������ara �#������ ����.465
Nadirov ögde, keskin �ula� ����#������%�!.$����-����ñ �������"��. Arttaki
�������!������"������������#���������-��������%!��������#���1�����������! �. Ekisi
de indemeyler. Dün evde bitmey �al����������������ü!'������ ��� .
Begdiyar Nadiroviç �#ñ ta�dirine parma� ������� �ara��� ����������
degil. *ñ ol��-olaca�� ���� ������ ���. )���� ��� ��� !"� ����ñ o�up-büyümesine, 470
ba���� ����� �"�%� ��!������ bütün küç ve ������������ �����������. Endi öz
ma��������� ���! ��������"��%�göñül çezip otur�anda 1������ñ solu� �����
körip �#�%������. Nadirov �#��� �öyle !��� �� ������ ���. «Orazbay ya�!� �����.
1������ �� ����%� �����% öz ��#���� ����� ���. (���� ���� ��� ���� �aç ay keçer-
����#���!����������#�"�� ���,�)"ñ sebebi nede? Kim �������,»475
)"�$� ������(������ñ �������������