น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 39

ประวตของผแตง

ประวต ของท านสนทรภ ท านเป นกว เอกคนหน งของกร งรตนโกสนทร เกดเมอวนจนทร เดอน ๘ ขน ๑ คำา ปมะเมย ตรงกบวนท ๒๖ มถนายน พ.ศ.๒๓๒๙ ซ งตรงกบรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก (รชกาลท ๑) บดาเปนชาวบานกรำา อำาเภอแกลง จงหวดระยอง มารดาเปนคนจงหวดไหนไมปรากฏ ตงแตสนทรภยงเดก บดากลบไปบวชทเมองแกลง สวนมารดามสามใหมมลกผหญงอก ๒ คน ชอฉมกบนม ตอมามารดาไดเปนแมนมของพระองคเจาจงกล พระธดาของกรมพระราชวงหลง สนทรภจงเขาไปอยในวงกบมารดา ตอนยงเปนเดก สนทรภไดเลาเรยนทวดชปะขาว (วดศรสดาราม) โตขนกเขารบราชการเปนนายระวางพระคลงสวน ไมนานกลาออกเพราะไมชอบงานน ชอบแตการแตงกลอน และแตงสกวาเทานน

ความเปนมา

สนทรภแตงนราศภเขาทองในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว เมอราวปลาย

พ.ศ. ๒๓๕๓โดยเลาถงการเดนทางเพอไปนมสการเจดยภเขาทองทเมองกรงเกาหรอจงหวด พระนครศรอยธยาในปจจบน หลงจากจำา

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 40

พรรษาอยทวด ราช-บรณะหรอวดเลยบ

จ ด ม ง หมายในการแตง

เพ อ ไปนมสการพระเจดยภเขาทอง ในวดภเขาทองดวยเชอวามพระบรมสารรกธาต

บรรจอย

เนอหาจากคำาพรรณนาความรสกอาลยอาวรณพระบาทสมเดจพระพทธ

เลศหลานภาลยในนราศภเขาทอง ทำาใหเหนวาสนทรภยงคงจงรกภกดตอ

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 41

พระองคตลอดมาและไมเคยลมความสขทตนเองเคยไดรบจากพระมหากรณาธคณของพระองค สนทรภไดกลาวถงความสขหนหลงในสมยรชกาลท ๒ ในบทน

สนแผนดนสนนามตามเสดจ

ตองเทยวเตรดเตรหาทอาศย

แมนกำาเนดเกดชาตใดใด ขอใหไดเปนขาฝาธลสนแผนดนขอใหสนชวต

บางอยารรางบงกชบทศร

เหลออาลยใจตรมระทมทว ทกวนนกซงตายทรงกายมาเสนทางนราศภเขาทองเรมตนเลาการเดนทางทางเรอจากวดราชบรณะ กรง

เทพมหานคร จดหมายปลายทางคอพระเจดยภเขาทองทกรงเกาสถานททเดนทางผานคอ พระบรมมหาราชวง, วดประโคนปก, โรง

เหลา, บางจาก, บางพล, บางพลด, บางโพ, บานญวน, วดเขมา, ตลาดแกว, ตลาดขวญ, บางธรณ, เกาะเกรด, บางพด, บานใหม, บางเดอ, บางหลวง, สามโคก, บานงว เมอเขาเขตพระนครศรอยธยา ผานหนาจวนเจาเมอง, วดหนาพระเมร แลวจงเดนทางถงเจดยภเขาทอง

สวนขากลบ กลาวถงวดอรณราชวรารามเทานน ระหวางการเดนทาง เมอกวพบเหนสงใดทนาสนใจหรอสอดคลองกบความคดทตองการเสนอกจะนำามากลาวไว

ลกษณะคำาประพนธนราศภเขาทองแตงดวยกลอนนราศ มความคลายคลงกบกลอน

สภาพ แตเรมดวยวรรครบจบ ดวยวรรคสง ลงทายดวยคำาวา เอย มความยาวเพยง ๘๙ คำากลอนเทานน แตมความไพเราะและเรยบงาย ตามแบบฉบบของสนทรภ ใชภาษาทเขาใจงาย บรรยายความรสกขณะเดยวกนกเลาถงสภาพของความเปนมาของบานเมองในสมยนน

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 42

กลอนนราศ คอ คำากลอนทแตงขนเพอเลาเรองการเดนทางไปยงแหงใดแหงหนง โดยรำาพนถงการจากคนทรกไปยงแหงนน และไมจำาเปนวาคนทรกจะมตวตนจรงหรอไม การประพนธตองใชศลปะในการร ำาพนใหไพเราะกนใจผอาน กลอนนราศทนยมวาแตงดไดแก นราศของสนทรภ เชน นราศภเขาทอง นราศพระบาท เปนตน สวนนราศเรองอนทนบวาไพเราะดวยความ พรรณนา เชน นราศลอนดอน ของ หมอมราโชทย นราศรอบโลก ของ แสงทอง

กลอนนราศมลกษณะบงคบอยาง กลอนทวไป กำาหนดลกษณะเฉพาะ เชนเดยวกบกลอนเพลงยาว คอขน ตนดวยวรรครบ และลงทายบทดวยคำาวาเอย

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 43

อางอง

วรรณคดวจกษ ม.๑

นราศภเขาทอง

๏ เดอนสบเอดเสรจธระพระวสา

รบกฐนภญโญโมทนา ชลลาลงเรอเหลออาไลย

ออกจากวดทศนาดอาวาส เมอตรษสารทพระวสาไดอาศย

สามระดอยดไมมภย มาจำาไกลอารามเมอยามเยน

โออาวาสราชบรณะพระวหารแตนนานนบทวาจะมาเหน

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 44

เหลอรำาลกนกนานำาตากระเดน เพราะขกเขญคนพาลมารานทาง

จะยกหยบธบดเปนทตง กใชถงแทนสดเหนขดขวาง

จงจำาลาอาวาศนราศราง มาอางวางวญญาในสาคร

ถงนาวงดงหนงใจจะขาด คดถงบาทบพตรอดศร

โอผานเกลาเจาประคณของสนทร แตปางกอนเคยเฝาทกเชาเยน

พระนพพานปานประหนงศรษะขาด ดวยไรญาตยากแคนถงแสนเขญ

ทงโรคซำากรรมซดวบตเปน ไมเลงเหนทซงจะพงพา

จะสรางพรตอดสาหสงบญถวายประพฤฒฝายสมถะทงวสา

เปนสงของฉลองคณมลกา ขอเปนขาเคยงพระบาททกชาตไป

ถงนาแพแลเหนเรอทนง คดถงครงกอนมานำาตาไหล

เคยหมอบรบกบพระจมนไวย แลวลงในเรอทนงบลลงกทอง

เคยทรงแตงแปลงบทพจนารถ เคยรบราชโองการอานฉลอง

จนกฐนสนแมนำาในลำาคลอง มไดของเคองขดหทยา

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 45

เคยหมอบใกลไดกลนสคนธตระหลบ ละอองอบรสรนชนนาสา

สนแผนดนสนรสสคนธา วาสนาเรากสนเหมอนกลนสคนธ

ดในวงยงเหนหอพระอฐ ตงสตเตมถวายฝายกศล

ทงป นเกลาเจาพภพจบสกล ใหผองพนภยสำาราญผานบรน

ถงอารามนามวดประโคนปก ไมเหนหลกฦๅเลาวาเสาหน

เปนสำาคญปนแดนในแผนดน มรสนสดชอทฦๅชา

ขอเดชะพระพทธคณชวย แมนมอดมวยกลบชาตวานนา

อายยนหมนเทาเสาศลา อยคฟาดนไดดงใจปอง

ไปพนวดทศนารมทานำา แพประจำาจอดรายเขาขายของ

มแพรผาสารพดสมวงตอง ทงสงของขาวเหลองเครองสำาเภา

ถงโรงเหลาเตากลนควนโขมง มคนโพงผกสายไวปลายเสา

โอบาปกรรมนำานรกเจยวอกเรา ใหมวเมาเหมอนหนงบาเปนนาอาย

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 46

ทำาบญบวชกรวดนำาขอสำาเรจ สรรเพชญโพธญาณประมาณหมาย

ถงสราพารอดไมวอดวาย ไมใกลกรายแกลงเมนกเกนไป

ไมเมาเหลาแลวแตเรายงเมารก สดจะหกหามจตรจะคดไฉน

ถงเมาเหลาเชาสายกหายไป แตเมาใจนประจำาทกคำาคน

ถงบางจากจากวดพลดพนอง มามวหมองมวนหนาไมฝาฝน

เพราะรกใครใจจดไมยดยน จงตองขนใจพรากมาจากเมอง

ถงบางพลคดถงคเมออยครอง เคยใสซองสงใหลวนใบเหลอง

ถงบางพลดเหมอนพพลดมาขดเคอง ทงพลดเมองพลดสมรมารอนรน

ถงบางโพธโอพระศรมหาโพธ รมนโรธรกขมลใหพลผล

ขอเดชะอานภาพพระทศพล ใหผองพนภยพาลสำาราญกาย

ถงบานญวนลวนแตโรงแลสะพรง มของขงกงปลาไวคาขาย

นาโรงโพงพางเขาวางราย พวกหญงชายพรอมเพรยงมาเมยงมอง

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 47

จะเหลยวกลบลบเขตประเทศสถาน ทรมานหมนไหมฤทยหมอง

ถงเขมาอารามอรามทอง พงฉลองเลกงานเมอวานซน

โอปางหลงครงสมเดจพระบรมโกษฐ มาผกโบสถกไดมาบชาชน

ชมพระพมพรมผนงยงยงยน ทงแปดหมนสพนไดวนทา

โอครงนมไดเหนเลนฉลอง เพราะตวตองตกประดาษวานนา

เปนบญนอยพลอยนกโมทนา พอนาวาตดชลเขาวนเวยน

ดนำาวงกลงเชยวเปนเกลยวกลอก กลบกระฉอกฉาดฉดฉวดเฉวยน

บางพลงพลงวงวงเหมอนกงเกวยน ดเปลยนเปลยนควางควางเปนหวางวน

ทงหวทายกรายแจวกระชากจวง ครรไลลวงเลยทางมากลางหน

โอเรอพนวนมาในสาชล ใจยงวนหวงสวาดไมคลาศคลา

ตลาดแกวแลวไมเหนตลาดตง สองฟากฝงกแตลวนสวนพฤกษา

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 48

โอรนรนกลนดอกไมใกลคงคา เหมอนกลนผาแพรรำาดำามะเกลอ

เหนโศกใหญใกลนำาระกำาแฝง ทงรกแซงแซมสวาดประหลาดเหลอ

เหมอนโศกพทระกำากซำาเจอ เพราะรกเรอแรมสวาดมาคลาศคลาย

ถงแขวงนนทชลมารถตลาดขวญ มพวงแพแพรพรนเขาคาขาย

ทงของสวนลวนแตเรอเรยงราย พวกหญงชายชมกนทกวนคน

มาถงบางธรณทวโศก ยามวโยคยากใจใหสะอน

โอสธาหนาแนนเปนแผนพน ถงสหมนสองแสนทงแดนไตร

เมอเคราะหรายกายเรากเทาน ไมมทพสธาจะอาศย

ลวนหนามเหนบเจบแสบคบแคบใจ เหมอนนกไรรงเรอยเอกา

ถงเกรดยานบานมอญแตกอนเกา ผหญงเกลามวยงามตามภาษา

เดยวนมอญถอนไรจกเหมอนตกตา ทงผดหนาจบเขมาเหมอนชาวไทย

โอสามญผนแปรไมแทเทยง เหมอนอยางเยยงชายหญงทงวไสย

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 49

นฤๅจตรคดหมายมหลายใจ ทจตรใครจะเปนหนงอยาพงคด

ถงบางพดพดดเปนศรศกด มคนรกรสถอยอรอยจตร

แมนพดชวตวตายทำาลายมตร จะชอบผดในมนษยเพราะพดจา

ถงบานใหมใจจตรกคดอาน จะหาบานใหมมาดเหมอนปรารถนา

ขอใหสมคะเนเถดเทวา จะไดผาสกสวสดกำาจดภย

ถงบางเดอโอมะเดอเหลอประหลาด บงเกดชาตแมลงหวมในไส

เหมอนคนพาลหวานนอกยอมขมใน อประมยเหมอนมะเดอเหลอระอา

ถงบางหลวงเชงรากเหมอนจากรก สเสยศกดสงวาสพระสาสนา

เปนลวงพนรนราคราคา ถงนางฟาจะมาใหไมไยด

ถงสามโคกโศกถวลถงป นเกลา พระพทธเจาหลวงบำารงซงกรงศร

ประทานนามสามโคกเปนเมองตร ชอประทมธานเพราะมบว

โอพระคณสญลบไมกลบหลง แตชอตงกยงอยเขารทว

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 50

โอเรานทสนทรประทานตว ไมรอดชวเชนสามโคกยงโศกใจ

สนแผนดนสนนามตามเสดจ ตองเทยวเตรดเตรหาทอาศย

แมนกำาเนดเกดชาตใดใด ขอใหไดเปนขาฝาธล

สนแผนดนขอใหสนชวตบาง อยารรางบงกชบทศร

เหลออาไลยใจตรมระทมทว ทกวนนกซงตายทรงกายมา

ถงบานงวเหนแตงวละลวสงไมมฝงสตวสงกงพฤกษา

ดวยหนามดกรกดาษระดะตา นกกนากลวหนามขามขามใจ

งวนรกสบหกองคลแหลม ดงขวากแซมเซยมแซกแตกไสว

ใครทำาชคทานครนบรรลย กตองไปปนตนนาขนพอง

เราเกดมาอายเพยงนแลว ยงคลาศแคลวครองตวไมมวหมอง

ทกวนนวปรตผดทำานอง เจยนจะตองปนบางฤๅอยางไร

โอคดมาสารพดจะตดขาด ตดสวาดตดรกมยกไหว

ถวลหวงนงนกอนาถใจ ถงเกาะใหญราชครามพอยามเยน

ดหางยานบานชองทงสองฝง ระวงทงสตวนำาจะทำาเขญ

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 51

เปนทอยผรายไมวายเวน เทยวซอนเรนตเรอเหลอระอา

พระสรยงลงลบพยบฝน ดมวมนมดมดทกทศา

ถงทางลดตดทางมากลางนา ทงแฝกคาแขมกกขนรกเรยว

เปนเงางำานำาเจงดเวงวาง ทงกวางขวางขวญหายไมวายเหลยว

เหนดมดมหนมสาวเสยงกราวเกรยว ลวนเรอเพรยวพรอมหนาพวกปลาเลย

เขาถอคลองวองไวไปเปนยด เรอเราฝดเฝอมานจาเอย

ตองถอคำารำาไปทงไมเคย ประเดยวเสยสวบตรงเขาพงรก

กลบถอยหลงรงรอเฝาถอถอน เรอขยอนโยกโยนกะโถนหก

เงยบสงดสตวปาคณานก นำาคางตกพรางพรายพระพายพด

ไมเหนคลองตองคางอยกลางทง พอหยดยงฉชมมารมกด

เปนกลมกลมกลมกายเหมอนทรายซด ตองนงปดแปะไปมไดนอน

แสนวตกอกเอยมาอางวาง ในทงกวางเหนแตแขมแซมสลอน

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 52

จนดกดาวพราวพรางกลางอมพร กะเรยนรอนรองกองเมอสองยาม

ทงกบเขยดเกรยดกรดจงหรดเรอย พระพายเฉอยฉวฉววะหววหวาม

วงเวงจตรคดคะนงรำาพงความ ถงเมอยามยงอดมโสมนส

สำารวลกบเพอนรกสะพรกพรอม อยแวดลอมหลายคนปรนนบต

โอยามเขญเหนอยแตหนพดชวยนงปดยงใหไมไกลกาย

จนเดอนเดนเหนนกกระจบจอก ระดะดอกบวเผอนเมอเดอนหงาย

เหนรองนำาลำาคลองทงสองฝาย ขางนาทายถอมาในสาคร

จนแจมแจงแสงตะวนเหนพรรณผก ดนารกบรรจงสงเกสร

เหลาบวเผอนแลสลางรมทางจร กามกงซอนเสยดสาหรายใตคงคา

สายตงแกมแซมสลบตนตบเตา เปนเหลาเหลาแลรายทงซายขวา

กระจบจอกดอกบวบานผกา ดาษดาดขาวดงดาวพราย

โอเชนนสกาไดมาเหน จะลงเลนกลางทงเหมอนมงหมาย

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 53

ทมเรอนอยนอยจะลอยพาย เทยวถอนสายบวผนสนตวา

ถงตวเราเลาถายงมโยมหญง ไหนจะนงดดายอายบบผา

คงจะใชใหศษยทตดมา อสาหหาเอาไปฝากตามยากจน

นจนใจไมมเทาขเลบ ขเกยจเกบเลยทางมากลางหน

พอรอนรอนออนแสงพระสรยน ถงตำาบลกรงเกายงเศราใจ

มาทางทานาจวนจอมผร ง คดถงครงกอนมานำาตาไหล

จะแวะหาถาทานเหมอนเมอเปนไวย กจะไดรบนมนตขนบนจวน

แตยามยากหากวาถาทานแปลก อกมแตกเสยฤๅเราเขาจะสรวล

เหมอนเขญใจใฝสงไมสมควร จะตองมวนหนากลบอประมาณ

มาจอดทาหนาวดพระเมรขาม รมอารามเรอเรยงเคยงขนาน

บางขนลองรองลำาเลนสำาราญ ทงเพลงการเกยวแกกนแซเซง

บางฉลองผาปาเสภาขบ ระนาดรบรวคลายกบนายเสง

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 54

มโคมรายแลอรามเหมอนสำาเพง เมอคราวเครงกมใครจะไดด

อายลำาหนงครงทอนกลอนมนมาก ชางยาวลากเลอยเจอยจนเหนอยห

ไมจบบทลดเลยวเหมอนเงยวง จนลกคขอทเลาวาหาวนอน

ไดฟงเลนตางตางทขางวด จนสงดเงยบหลบลงกบหมอน

ประมาณสามยามคลำาในอมพร อายโจรจรจจวงเขาลวงเรอ

นาวาเอยงเสยงกกลกขนรอง มนดำาลองนำาไปชางไวเหลอ

ไมเหนหนาสานศษยทชดเชอ เหมอนเนอเบอบาเคอะดเซอะซะ

แตหนพดจดแจงจดเทยนสอง ไมเสยของขาวเหลองเครองอฏฐะ

ดวยเดชะตบะบญกบคณพระ ไชยชนะมารไดดงใจปอง

ครนรงเชาเขาเปนวนอโบสถ เจรญรสธรรมาบชาฉลอง

ไปเจดยทชอภเขาทอง ดสงลองลอยฟานภาไลย

อยกลางทงรงโรจนสนโดษเดน เปนทเลนนาวาคงคาใส

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 55

ทพนลานฐานบตรถดบนได คงคงไลยลอมรอบเปนขอบคน

มเจดยวหารเปนลานวด ในจงหวดวงแขวงกำาแพงกน

ทองคกอยอเหลยมสลบกน เปนสามชนเชงชานตระหงานงาม

บนไดมสดานสำาราญรน ตางชมชนชวนกนขนชนสาม

ประทกษณจนตนาพยายาม ไดเสรจสามรอบคำานบอภวนท

มหองถำาสำาหรบจดเทยนถวาย ดวยพระพายพดเวยนอยเหยนหน

เปนลมทกขณาวตรนาอศจรรย แตทกวนนชราหนกหนานก

ทงองคฐานรานราวถงเกาแสก เผลอแยกยอดสดกหลดหก

โอเจดยทสรางยงรางรก เสยดายนกนกนานำาตากระเดน

กระนฤๅชอเสยงเกยรตยศ จะมหมดลวงนาทนตาเหน

เปนผดมมากแลวยากเยน คดกเปนอนจจงเสยทงนน

ขอเดชะพระเจดยครมาศ บรรจธาตทตงนรงสรรค

ขาอสาหมาเคารพอภวนท เปนอนนตอานสงสดำารงกาย

จะเกดชาตใดใดในมนษย ใหบรสทธสมจตรทคดหมาย

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 56

ทงทกขโศกโรคไภยอยาใกลกราย แสนสบายบรบรณประยรวงค

ทงโลโภโทโสแลโมหะ ใหชนะใจไดอยาใหลหลง

ขอฟงเฟ องเรองวชาปญญายง ทงใหทรงศลขนธในสนดาน

อกสองสงหญงรายแลชายชว อยาเมามวหมายรกสมคสมาน

ขอสมหวงตงประโยชนโพธญาณ ตราบนพพานภาคนาใหถาวร

พอกราบพระปะดอกประทมชาด พบพระธาตสถตยในเกสร

สมถวลยนดชลกร ประคองชอนเชญองคลงนาวา

กบหนพดมสการสำาเรจแลว ใสขวดแกววางไวใกลเกษา

มานอนกรงรงขนจะบชา ไมปะตาตนอกยงตกใจ

แสนเสยดายหมายจะชมบรมธาต ใจจะขาดคดมานำาตาไหล

โอบญนอยลอยลบครรไลไกล เสยนำาใจเจยนจะดนสนชวน

สดจะอยดอนไมฝนโศก กำาเรบโรครอนฤทยเฝาใฝฝน

พอกรกรสรฉายขนพรายพรรณ ใหลองวนหนงมาถงธาน

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 57

ประทบทานาอรณอารามหลวง คอยสรางทรวงทรงศลพระชนศร

นราศเรองเมองเกาของเราน ไวเปนทโสมนสทศนา

ดวยไดไปเคารพพระพทธรป ทงสถปบรมธาตพระสาสนา

เปนนไสยไวเหมอนเตอนศรทธา ตามภาษาไมสบายพอคลายใจ

ใชจะมทรกสมคมาด แรมนราศรางมตรพศมย

ซงครวญครำาทำาทพรพไร ตามนไสยกาพยกลอนแตกอนมา

เหมอนแมครวขวแกงพะแนงผดสารพดเพยญชนงเครองมงสา

อนพรกไทยใบผกชเหมอนสกา ตองโรยหนาเสยสกหนอยอรอยใจ

จงทราบความตามจรงทกสงสน อยานกนนทาแกลงแหนงไฉน

นกเลงกลอนนอนเปลากเศราใจ จงรำาไรเรองรางเลนบางเอย ฯ

วรรณคดวจกษ ม.๑

น ร า ศ ภ เ ข า ท อ ง | 58