Elvi Sidheri

EMIGRANTJAroman

Elvi Sidheri EMIGRANTJAroman

Copyright © autori

Kolona: ProzëRedaktor i kolonës: Albatros RexhajDesign & Layout: Tahir Hoxha

Ky libër është i formatit eBook.

Botimet Filozofia Urbane

ISBN: 978-9951-641-63-0Prishtinë, 2013www.filozofiaurbane.comwww.librariaelektronike.com

Taksia po priste para stacionit të tramvajit të lagjes së madhe popullore Fëndëkzade në Stamboll.

Ngarkoheshin valixhet e emigrimit që qëndronin të mbushura e të gatshme për spostime të mëtejshme në udhëtimin e rradhës...prej vitesh tashmë.

Makina bashkë me dy udhëtaret Marianën e Artën,një bjonde e pashme me vajzën e saj adoleshente dhe shoferin gazmor turk i cili provonte aftësitë e tij inekzistente në gjuhë të huaja...dalëngadalë i afrohej aeroportit të madh e modern Ataturk Hava Limani.

Bashkëbisedimi me taksistin mbyllej me konkordimin e dyanshëm lidhur me fjalët e përbashkëta turke që përdoren edhe në gjuhën mëmë të dy udhëtareve...model “tenxhere”-“pilaf ”-“tepsi” etj!

Gruaja dhe vajza zbritën e iu drejtuan gate-it të tyre përkatës në dre-jtimin Selanik-Greqi pra ose Yunanistan siç kanë vendosur për habi t’i thonë turqit atij vendi.

Në pak kohë ishin në avionin e kompanisë nacionale turke dhe si pa e vënë re qyteti i madh,i bukur dhe ende mjaft mistik...mbeti pas.

Stambolli pati qenë streha e dy udhëtareve të mësipërme përgjatë 3 viteve të fundit,i ndodhur sidoqoftë larg një atmosfere të rënduar nga intriga e tradhëti të shumta dhe të papritura që patën shoqëruar jetën e Marianës papushim prej “ngjarjes tragjike”.

Me sytë gjysëm të mbyllura e kokën të mbështetur qetësisht në sedli-jen e butë të avionit,Mariana vendosi që të stakojë përkohësisht trurin dhe të “ndezi” në mendjen e saj muzikën e preferuar të cilën vetëm ajo mund t’a dëgjonte.

E ja ku koncerti për violinë i Mozartit zboi menjëherë çdo mendim të pakëndshëm nga skutat e memories së saj.

Ishte një metodë e suksesshme e cila e nxirrte të shëndetshme atë nga vuajtjet e shkaktuara si pasojë e peshës shpesh shtypëse të kujti-meve jo gjithmonë të mira që i silleshin vërdallë nëpër mendje.

Muzika ishte pasioni i vet më i madh dhe oazi i saj më i qetë.Ajo që fare e vogël njihte e shijonte pjesët violinistike të klasikëve të

mëdhenj me dhuntinë natyrale të muzikës të cilën e pati vënë re shumë herët e ëma Kristina dhe për këtë arsye pas konkursit prandaj dhe e regjistroi në Liceun Artistik të Tiranës.

Violina u bë për të jo vetëm instrumenti,por edhe shoqëruesi besnik i të gjitha kohërave.

Arta ndërkohë kërkoi të shkojë pak në tualet dhe ajo u çua për t’a shoqëruar ndërsa pasagjerët e avionit patën shansin që me këtë rast të admironin siluetat e hajthme e delikate të Marjanës dhe bijës së saj.

Të ngjashme si dy pika uji,me hapa të zhdërvjellët e tepër të lehtë,ato përshkuan korridorin e avionit përmes murmurimave të pasagjerëve.

5

Bjonde natyrale me flokët ngjyrë gruri të pjekur që i derdheshin mbi supe me krela shumë të lehta...e që krijonin një lloj aureole të praruar në fytyrën aq të veçantë e fine njëkohësisht.

Lëkura tepër e bardhë,e hollë,e lëmuar dhe me shkëlqim diellor,r-rezatonte një fisnikëri e klas të lindur.

Sytë në një blu të thellë...të qeshur,mërzitur apo nervozuar,të cilët përherë dinin të shprehnin pa ekuivok gjendjen e brendshme shpirtërore të Marianës.

...-“Mariankë e vogël ti më je,me syçkat ngjyrë qielli”!-thoshte një këngë e vjetër korçare dhe epiteti “syçka” asaj i pati mbetur qysh në fëmijëri e asnjëherë nuk do t’i largohej më.

Rrethuar nga një pyll qerpikësh të dendur e të gjatë si rrallëkush,-sytë tërhiqnin si me magnet dhe ndërronin nuancë sipas veshjes apo motit,pasi në ditë me re tendonin drejt grisë së errët e në të tjera me diell e kaltërta ndihej më e fortë dhe intensive.

Harmonia e të gjitha trajtave ishte ndoshta sekreti i hijeshisë unike tek Mariana.

Balli i drejtë dhe i lëmuar nën breroren e artë të flokëve,vetullat e harkuara lart e që kurrë s’e kishin njohur piskatoren,hunda e vogël,e drejtë,e hollë,që menjëherë të dhuronte impresionin e një njeriu të ndjeshëm.

Mollëzat të ngritura,përherë të ngjyruara natyralisht me një tis rozë,buzët e plota si petale ku e sipërmja qëndronte përherë e kërcyer ndërsa e poshtmja ishte më e mbushur dhe e shprehur...zbulonin varg-jet e dhëmbëve të bardhë e të ndritur të cilët zbukuronin buzëqeshjen e ëmbël të saj të çiltër e fëminore.

6

Me shtat mesatar,ku shpatullat,gjoksi,beli e gjithçka deri tek këm-bët,ishte në proporcion të admirueshëm brenda përmasave mjaft të lakmueshme.

Dekolteja marramendëse të cilën në shumicën e rasteve ajo përpiqej t’a fshihte me kujdes,ishte padyshim ndër pikat e saj më të forta.

E habitshme për një trup elegant...plotësia e gjoksit të saj si dhe ijet e formuara e të lakuara ëmbëlsisht me një hir të veçantë femëror.

Arta pati kërkuar të shkonte në tualet sepse si një adoleshente tip-ike,para se avioni të zbriste në aeroportin e Selanikut “Macedonia In-ternational”,ajo kishte dashur të ishte sa më e paraqitshme e t’i surpri-zonte për mirë Lussie-n dhe Miltiadhin të cilët po i prisnin atë dhe të ëmën në terminal.

Ishte rritur vërtetë shumë vogëlushja flokëverdhë e kaçurrelse e cila nga Kosturi ishte larguar tashmë pesë vjet përpara.

Në atë familje të ngrohtë greke,ajo pati qenë e përkëdhelura e të gjithëve edhe për shkak se tre fëmijët e tjerë të shtëpisë kishin rastisur djem.

-“Me siguri teta Lussie nuk do më njohë”!-po i thoshte të ëmës ndër-sa priste me padurim takimin me ta.

E gjatë,hollaqe,me format akoma të papjekura tërësisht nga mosha,por me tipare qartazi të bukura,femërore e me një pamje përherë të qeshur në fytyrë.

I ngjante fort mamit duke qenë sërish vetvetja.E sigurt që paraqitja e saj nuk do t’i zhgënjente kurrësesi mik-

pritësit,me batutat gati siç i kishte në majë të gjuhës,urdhëroi të ëmën “Ella” për të zbritur!

7

Mariana e ndoqi pas e bindur se ata nuk do t’a njihnin vajzën e saj...aq ishte zgjatur sikur t’a kishte tërhequr njeri për flokësh e nga vogëlushja me faqet buçko që ata ende do të kujtonin,nuk kishte mbe-tur më gjë.

Arta,Mariana,violina e pamungueshme dhe disa valixhe,së bashku shkelën tokën helene sërish pas gati 3 vjetësh që nga largimi për në Stamboll.

Teksa i drejtoheshin daljes nga aeroporti,Mariana shquajti fouris-tradën Niva ruse të Miltiadhit në buzë të trotuarit përballë hyrjes krye-sore të aeroportit e disa sekonda më pas vuri re Lussie-n me trupin e saj të madh e të bëshëm dhe kokën me kaçuben e flokëve të dendur e të kuqërremtë duke vrapuar drejt tyre.

Brenda një minute Lussie i përfshiu të dyja në krahët e saj dhe u tha në shqip “Mirë se erdhët”!

Pastruesja rome që prej vitesh shërbente në shtëpinë e saj e cila quhej Tixhe dhe ishte nga Kulla e Hirit në Korçë me origjinë,gjatë këtyre kohëve i kishte mësuar pronares së saj edhe nga pak shqip.

Milto gjithmonë një hap prapa të shoqes dhe një metër nën të për nga gjatësia,po kërkonte ndërkohë leje për t’i takuar të sapoardhurat.

-“Sa qenke rritur moj Arta”!-nisi të thoshte ai në greqisht.-“Po të presin me padurim Joani,Dhimitrisi dhe Damjani në shtëpi

në Kostur”.Lussie duke kujtuar një fundjavë kur Mariana dhe e bija patën

shkuar në Athinë vite më parë,iu drejtua kështu të dyjave:”Atëherë ikët tre ditë dhe m’u duk sikur më iku motra...tani që kam shtatë vjet pa ju parë,jam bërë për t’u lidhur”!

8

S’kishte nevojë të fliste më tepër pasiqë fytyra ia paraqiste emo-cionin,mallin e mbi të gjitha dashurinë që ndjente për to.

Dhe e vazhdoi mendimin e saj duke u shpjeguar se rrobat e tyre,por-si gjatë atij weekend-i në Athinë...edhe në këto vite të gjata,ishte kujde-sur t’i lante sistematikisht,t’i hekuroste,t’i stivoste,t’u vinte deodorant kundër molës dhe të djeshmen e kishte vënë Tixhen t’i pastronte sërish.

-“Gjërat i ke siç i ke lënë”-tha.-“Dhe apartamentin e vogël po ashtu”!Lussie kishte temperament të hapur,të ngrohtë,të zhurmshëm e

shumë të dashur.Çfarë ndjente e thoshte dhe s’dinte të mbante brenda as nervat e as

dashurinë.Por karakteristika kryesore e saj ishte se ajo qe vërtet një njeri shumë

i dashur.Milto nga ana e tij dukej më i tërhequr,kishte pak fjalë e shumë punë.Në sensin pozitiv të fjalës...ishte nën komandën e së shoqes dhe

“mbaronte” për familjen e vet duke qenë ndërkohë një person shumë punëtor.

Ndërsa Lussie fliste,ai pati marrë violinën e valixhet dhe i kishte sistemuar në bagazh,pati mbushur koshin frigoriferik me pije frutash të ftohta e akullore për t’u ngrënë e pirë me shije rrugës dhe në mo-mentin e parë që e shoqja heshti ai i ftoi të treja të hipnin në makinë e të shkonin për Kostur.

-“Selanikun s’keni ç’e doni tani e s’do rrimë fare”!-tha Milto me tak-tin e tij të njohur dhe kështu u nisën.

9

Makina rendte drejt Kosturit e Mariana dëgjonte me rradhë tërë të rejat e lagjes së tyre buzë liqenit me të njëjtin emër si qyteti i vogël e i këndshëm.

Rreth e rrotull pasi nuk patën kohë të shihnin sërish Egjeun buzë të cilit kishin jetuar për më shumë se 17 vjet të gjata,tashmë po shikonin t’u rrëshqiste anash makinës gjelbërimi dhe pastërtia e bimësia e pasur e zonës së Maqedonisë greke.

Lussie s’reshtte së treguari për fqinjën e saj Nikolinën,kuzhinieren tejet llafazane e cila së bashku me burrin e saj të qetë,këngëtar amator dhe fizarmonicistin e njohur të zonës të quajtur Kozma,tashmë ishin larguar në Athinë tek vajzat e tyre Agathia dhe Stavrulla.

Kjo gjë do të thoshte se restoranti i tyre që ndodhej në kat të parë të shtëpisë...tashmë ishte pronë e Miltos i cili ua kishte blerë dhe aty tani punonte Lussie e cila aftësitë e veta “legjendare” kulinarike kështu i kishte vënë edhe në shërbim të komunitetit përveçse për fëmijët e saj.

Oferta e madhe e mirëseardhjes qëndronte pikërisht këtu.Pra që Lussie i ofronte Marianës që të punonin së bashku në ku-

zhinën e lokalit.Entuziazmi i saj dhe gatishmëria për t’a mikpritur në të gjitha kup-

timet...e kishte lënë Marianën vërtetë pa fjalë,e skuqur deri në rrëzë të veshëve,ajo herë pas here vetëm belbëzonte...;”Shumë mirë Lus-sie,shumë mirë,ja kur të vemi do të shohim”!

Pastaj ndërhyri Milto për të thënë se ai tashmë kishte përgatitur e rregulluar të tëra dokumentat e kartat e nevojshme dhe për pak ditë puna mund të fillonte me të vërtetë.

Në mungesë të ndonjë dore sado modeste nga motër a vëlla gjaku,këtë ndihmë e mbështetje të rrallë,Lussie dhe Milto,të huaj nga

10

kombësia,por jo kurrësesi nga afrimiteti njerëzor,po e servirinin për të shumtën herë në disa vite,me një modesti të admirueshme që i nderon-te veçanërisht shumë.

Në biseda e përmallim e sipër,papritmas Kosturi dhe liqeni i tij magjik u shfaqën në horizont.

Ishte një qytet i vogël i ndodhur larg rrymave turistike që vërshojnë Greqinë rregullisht gjatë tërë vitit e sidomos në verë që nga Parga...gjer në Athinë,Pire,Patra,Korfuz e ishujt e shumtë të Egjeut.

Pra pakkush nga turistët e huaj kujtohej apo i binte rruga për në Kosturin buzë liqenit.

Më shumë vinin vetë grekët e lodhur nga vapa e pluhuri i Selani-kut,qytetit të madh më të afërt.

Kohët e fundit siç po thoshte Lussie kishin nisur të zbarkonin me shumicë sipas traditës së dikurshme edhe korçarët për pushime fund-javash.

Në të kaluarën siç tregonte Milto i apasionuar pas historisë dhe na-cionalist i fort helen,por aspak shovinist,qyteti kishte pasur popullsi greke,shqiptare,turke,vllehe,sllave,hebreje e rome.

Siç i pati rënë të lexonte vetë Marianës përgjatë jetës në atë qytet-,vizitorët e ndryshëm të huaj,në shekullin e nëntëmbëdhjetë Kosturin e kishin përshkruar si të banuar kryesisht nga shqiptarë dhe grekë,me një prapatokë fshatrash bullgarofone ndërkohë.

Mirëpo si shumëkund tjetër pas luftërave të ndryshme,grekët kishin përzënë kë të mundnin (me shqiptarët në krye) dhe sot qyteti banohej nga helenë ndër të cilët shumica me origjinë të dyshimtë shqiptare ose sllave.

11

Aq sa Milto shpesh me humor pas ca gotash verë që e bënte vetë në vreshtat e tij pranë ujërave të kaltra të liqenit,pohonte se:”Edhe aq grekë të pastër s’jemi sepse secili në familje kemi ndonjë kushuri shqip-tar,vlleh apo sllav”.

Shtëpia e Lussie-t dhe Miltos ku arritën pas pak,ishte një vilë tipike e qyteteve ballkanike me arkitekturë mesjetare,pra e ngjashme me ndër-time të tilla në Berat,Gjirokastër,Krushevë apo shumë lagje të vjetra të Stambollit.

Në fakt kishte qenë një shtëpi njëkatëshe e cila thuajse e gjitha shër-bente si studio fotografike për shkak se i ati i Miltos pati qenë dikur fotografi i vetëm i qytetit.

Gjyshi i tij ndërkohë këtë profesion fisnik e kishte ushtruar në Se-lanik gjatë kohërave të turbullta kur qyteti kalonte nëpër duar pushtue-sish të ndryshëm mes luftërave ballkanike.

Kur Milto ishte martuar me Lussie-n e cila vinte nga Athina dhe ishte bijë ambasadori,patën vendosur që florinjtë e kursyera nga babai i Miltos,t’i shpenzonin për t’a ribërë shtëpinë në një vilë 3 katëshe plus papafingot nën tarracë,por gjithmonë pa i lëvizur arkitekturës tipike vendase.

Po ashtu kishin marrë edhe kredi me anë të së cilës kishin rregulluar mobilimin dhe paisjen e pjesës së brendshme të saj.

Për vite të tëra kishin punuar për rregullimin e shtëpisë e në ndër-kohë nuk kishin pasur mundësi të bënin fëmijë derisa kjo punë ishte vënë në vijë.

Fëmijët kishin ardhur njëri pas tjetrit pas 10 vjet martese.3 djem me distanca shumë të vogla nga njëri-tjetri.

12

Më i madhi Joani 15 vjeç,dy më pak Dhimitrisi e dy të tjera Damjani i vogël sa edhe i shquar anembanë qytetit për prapësitë e tij.

Mariana i mbante mend ata siç i kishte lënë shtatë vjet më parë,Jo-anin bufalaq e shtatlartë si e ëma,po aq të dashur e gojëmbël si ajo.

Dhimitrisin më të hedhur,të dobët,shumë të zgjuar,me flokët e verdha e prenkat e kuqe në fytyrë,kurioz,me një “pse” për çdo gjë e me pasionin për violinën.

Damjanin e vogël shumë të bukur,që s’dinte të dilte nga uji ku krid-hej si peshk tërë ditën e ditës dhe ku njëherë ndenji aq shumë sa e kapi alergjia.

Ishte aq i vogël dhe kaq i ngjitur sa shpesh prindërit e tij vinin t’a merrnin nga ora dy e mëngjesit pasi e zinte gjumi krah Marianës.

Tani Joani që kishte dalë t’i priste gjithë mall,ishte zgjatur edhe më tepër,por njëkohësisht për habi qe holluar dhe i ati me humor thoshte se e kishte nga dashuria ndoshta!

Edhe Dhimitrisi qe zgjatur,por mish akoma s’kishte vënë.Damjani ishte rritur e zbukuruar edhe më shumë duke respektuar

pritshmëritë që vinin nga potencialet që pati shfaqur që bebush.Joani iu sul Artës bashkëmoshatares së tij me thirrjen e tyre të veg-

jëlisë “Jaja Arta” të cilës ajo ju përgjigj flakë për flake:”Papui Joan”!Të dy qysh në moshë të vogël për arsye ende të paditura ishin qua-

jtur anasjelltas “gjysh dhe gjyshe” mes njëri-tjetrit dhe shquheshin po ashtu për preferencën e theksuar për spagetit me shumë salcë dhe vezën e rrahur ala-shqiptare.

Dhimitrisi si fëmijë inteligjent dhe i drejtëpërdrejtë në bashkëbised-im,menjëherë pasi u përqafuan,i tha Marianës e së bijës që të mos “guxonin” të iknin prapë se do e merrte shumë malli!

13

Kurse Damjani në pesë vjet distancë akoma ishte brenda në liqen e po pllaquritej në cektirën e bregut duke uluritur se ishte aty dhe po i shihte.

Më pas sikur vitet mos të kishin rrjedhur fare,e ftoi Artën që sapo të mundte të kridhej edhe ajo në liqen sepse uji qe i ngrohtë si pasdite që ishte.

Lodhja e rrugës,vapa dhe të pesta vitet e kaluara u duk sikur për momentin u avulluan si me magji e Marianës po i dukej sikur kishte dalë në mëngjes po nga ajo shtëpi dhe po kthehej aty tani pasdite.

E tërë familja u fut në korridor pranë dhomës së tetka Verës së moshuar e cila ishte e ëma e Miltos.

Tani po flinte dhe nuk e shqetësuan pasi kishte orarin e pushimit të drekës.

Verës që kishte qenë shumë e lidhur me Marianën dhe Artën,nuk i kishte thënë kush gjë për ardhjen e tyre sepse patën menduar t’ia bënin surprizë.

Ajo vetë ishte me origjinë të përzjerë sllavo-shqiptare nga Edesa ose Vodeni sipas sllavëve e nga Llënga e Pogradecit.

Meqë të ëmën e kishte pasur “pe poradeci” shqip merrte vesh dhe gjithmonë Artës i kishte thënë se :“Unë jam plaka dhe kumandantja këtu”!

Të gjithë me kujdes që të mos bërtisnin shumë si greko-shqiptarë uluritës,hynë tek dhoma e ndënjies e Lussie-t.

Dhoma ishte e madhe,me shumë dritë dhe një faqe muri qe e tëra fasadë qelqi e cila shihte nga liqeni që ndodhej tre-katër metra më tutje.

E pajisur me shije,ajo ishte po aq e ngrohtë sa edhe banorët e saj,të zotët e shtëpisë.

14

Me moblije të stilit të vjetër ku shquante një bibliotekë muri e cila shërbente për libra,kinkalerira,qelqurina dhe foto të zgjedhura famil-jare e pamje të vjetra të qytetit të marra nga arkivi i familjes.

U ulën në kanapetë komode të cilave nga kafe tanimë u ishte ndër-ruar ngjyra në vishnje të çelur.

Tavolina e gjatë ishte shtruar e përgatitur si për ditë feste dhe pritej vetëm të zinin vend e të silleshin gjellët.

Spikaste gjithmonë këndi ballor i dhomës ku ndodheshin ikonat e Shën Mërisë dhe Krishtit bashkë me relike të tjera kishtare.

Lussie në këtë pikë i ftoi të dyja të freskoheshin pak mbasi vinin nga udhëtim i gjatë e më pas të uleshin në tavolinë ku pjesën e luanit do t’a zinte qingji i pjekur i ardhur apostafat nga Voskopoja.

Këtu Arta pyeti nëse duhej të ngjiteshin tek apartamenti i tyre i vjetër në kat të dytë dhe Lussie u përgjigj se tashmë vinte rradha e sur-prizës numër dy!

Ato do të vendoseshin në kat të dytë po,por të shtëpisë fqinjë e cila dikur kishte qenë e Nikolinës.

Meqë shtëpitë që ndodheshin të dyja buzë liqenit.ishin të ngjitura njëra me tjetrën...rruga s’ishte shumë e gjatë,mjaftonin pesë hapa të thjeshtë.

Dhomat ku do vendoseshin Mariana dhe Arta,gjendeshin përmbi lokalin ku tashmë punonte dhe drejtonte vetë Lussie e ku më parë pati punuar Nikolina me të shoqin Kozmain.

Lokali ishte ende i njëjti siç Mariana e mbante mend,asgjë s’dukej të kishte ndryshuar në kaq vite.

Tashmë quhej “Vila Limni”.

15

Shtëpia kishte formë “L-je” dhe ajo e Nikolinës ishte e mbështetur tek tjetra e Miltos,duke formuar kështu imazhin e kësaj gërme.

Lokali ndodhej në anën e brendshme të “L-së” prandaj shikonte nga oborri domethënë,kurse ballkoni dhe dhomat ku do të jetonin Mari-ana me Artën shihnin për nga liqeni ashtu si dhe dhomat e shtëpisë së madhe të Miltos.

Bashkë me Lussie-n u ngjitën në katin e dytë të shtëpisë ku do të qëndronin dhe panë se Lussie qysh më parë kishte vendosur gjithçka në vend,rroba,libra,foto e ç’të mundej,pasi pesë vjet më parë kur të dyja ishin larguar nga Kosturi...me vete patën marrë vetëm një tip valixhe të vogël udhëtimi të hedhshme në shpinë me shumë pak gjëra brenda.

Pra e gjitha çfarë kishte shpëtuar nga stuhia e Selanikut vite më parë,ishte për fat e për meritë të Lussie-s,e ruajtur dhe e paprekur në Kostur.

Krevatet qenë të rregulluar,ndërresat e hekurosura e të palosura i prisnin të dyja aty ashtu si dhe pantoflat e robdëshanët me peshqirët e larë në tualet.

Mariana ndërkohë dërgoi si fillim të bijën poshtë për darkën e mirë-seardhjes tek Lussie dhe Milto,ndërkaq vetë doli pak në ballkon...

Shezlongu i vjetër i cili përgjatë shumë viteve pati përkundur breza të tëra të familjes Papadakis bashkë edhe me Artën e vogël më vonë për pothuaj 3 vite të qëndrimit të tyre të dytë në Kostur...e priste tashmë në këndin e ballkonit mbi liqen,nën tendën me vija të bardha e limon.

Ishte një ftesë e parefuzueshme për Marianën e cila tanimë nisi të ndjente lodhjen e vërtetë jo vetëm të udhëtimit,por edhe peshën e 22 viteve kujtimesh qysh nga viti 90-të kur së bashku me të shoqin Pirron

16

dhe Jonën vajzën e madhe,kishin lënë Tiranën kaotike të ditëve të para demokratike e ishin nisur drejt një jete në emigracion në Greqi.

Ajo u ul dhe filloi të kolovitej si fëmijë mbi shezlongun e drunjtë të mbuluar me një kadife të butë në ngjyrë lejla.

Kërcitja karakteristike që vinte nga përkundja e shezlongut,rimonte ëmbëlsisht me valëzat e voçkla të liqenit të cilat e përfundonin udhën e tyre fiks tek bregu poshtë vilës.

Ishte një pasdite mesatarisht e nxehtë vere e fiku i madh ndënë shtëpisë i qëndronte ballkonit sipër duke dhuruar freski e hijeshi.

Përmes vazove të shumta me lule dekorative,shfaqej dielli me rrezet e tij që përthyheshin përmbi liqen duke dhënë një tablo të mrekul-lueshme dhe e tëra çfarë po shijonte në këtë moment,Marianës ende i dukej surreale dhe totalisht e pabesueshme si të ishte duke parë një film ku për habi ajo vetë ishte protagonistja.

Kërcëllima e shezlongut ishte si një ninullë që e çlodhte dhe e qetësonte.

Koha sikur kishte ndalur e ajo nisi të kotej në dremitje......nga e cila e zgjoi përkohësisht me shumë delikatesë Lussie që ishte

ngjitur në ballkon me lëngje Cola dhe sallatë të ftohtë frutash.-“Mos i hap fare sytë e rri sa të duash këtu,unë tavolinën nuk e ngre

deri nesër në mëngjes,mund të vish kur të duash,kurse me fëmijët mer-rem vetë,ti pusho,kaq”!-i tha ajo butësisht Marianës.

Vetë Mariana mundi vetëm të tundte kokën pasi loti që i shkiti në faqe tregonte gjithçka për mirënjohjen e thellë që ajo ndjente në ato çaste.

17

Kur Mariana mbi dy dhjetëvjeçarë më parë u diplomua në Akade-minë e Arteve për Violinë,e bija e saj Jona ishte pak më shumë se një vjeçe.

Gëzimi i këtij evenimenti nuk zgjati më shumë se ca orë sepse shtëpi të tyren nuk kishin dhe burri i saj Pirro për shkak të tranzicionit të egër post-diktatorial të sapofilluar,ishte i papunë.

Të tre ajo,i shoqi dhe vajza e vogël,qenë nisur për pak ajër të pastër nga Parku i Liqenit.

Bisedën që e kishin marrë e lënë në mes disa herë,e cila lidhej me faktin se çfarë do të bënin me jetët e tyre tani e tutje...vendosën seri-ozisht t’a zhvillonin atje nën hijen e pemëve dhe freskun e liqenit të vogël artificial.

Ishin tepër të rinj për të qenë kaq të lodhur dhe të depresuar e këtë gjë nuk donin më t’ia lejonin vetes.

I kishte ardhur momenti një vendimi kyç i cili do t’a ndërronte njëherë e mirë fatin e tyre.

Si shumë të tjerë edhe ata do emigronin!Nevojitej të zgjidhnin Itali apo Greqi?Opsioni i parë ishte më i rrezikshëm për jetën mbi të gjitha,për sh-

kak se kalimi i Adriatikut ilegalisht majë ndonjë direku anije,përbente një sfidë gati të pamundur.

Opsioni Greqi ishte më i kushtueshëm,sepse vërtetë do shkohej si njerëz me autobuz e viza të paktën të siguruara nga Kristina e ëma e Marianës e cila prej njëfarë kohe jetonte në Athinë bashkë me vajzën tjetër Nilën dhe të shoqin e saj minoritar Sokratin,por në këtë eventu-alitet shpenzimet do ishin të larta.

18

Si gjithmonë thonë se vendos rastësia sepse Jona e vogël sapo dëgjoi për çfarë bëhej fjalë bërtiti gjithë qejf:”Ke nëna Kristina-ke nëna Kris-tina”!

Kështu shumë më lehtë nga ç’mendohej e pa pasur nevojë për de-bate të gjata,falë ndërhyrjes energjike të “forcës madhore” të përfaqë-suar denjësisht nga Jona,u mor ky vendim i madh për prindërit e rinj.

E vogla e meritonte një akullore 5 lekëshe me kaush të cilën ia blenë pa e bërë të gjatë!

S’ishin të parët e as të fundit që po e ndërmerrnin këtë hap.Pirro i ra shkurt e tha:”Jemi të rinj...kemi krahë të shëndoshë dhe

tru në kokë,do punojmë,do jetojmë...është shumë më mirë sesa të zvar-ritemi këtej pa bukë”!

Ai kishte shtatë vjet që pati mbaruar për Inxhinieri Ndërtimi tek fakulteti në fjalë i cili atëherë ndodhej tek korpusi kryesor i Universite-tit Shtetëror të Tiranës.

Pirro ishte një person shumë social e i shoqërueshëm,kurdoherë me buzën në gaz e me fjalë të ëmbël,i kudondodhur nëpër organizime e festa rinore.

Me Marianën ishin njohur pasi megjithëse kishte mbaruar para saj studimet universitare,ai ende ishte prezent kudo ku zhvilloheshin kon-certe apo aktivitete të ndryshme argëtuese rinore.

Si portret ishte i gjatë,kuqs,me sy ngjyrë mjalti,me fytyrë të tërhequr,-flokë shumë të dendur kaçurrela gështenjë të hapur me një refleks të kuq.

Koka i shquhej lehtësisht edhe mes një turme po të ishte,prej ndriçimit të kuqërremtë të flokëve të tij,të cilat preferonte t’i mbante të gjata në kundërshtim me normat e moralit të diktaturës së proletariatit.

19

Ai vetë ishte i madhi i katër fëmijëve të Kastriot dhe Vitori Kodrës.I ati një nëpunës i respektuar shtetëror,kurse e ëma punonjëse e

thjeshtë poste.Kishte një vëlla pak më të vogël dhe dy motra të tjera.Vëllai quhej Llambi,ishte topograf ushtrie i martuar me Bajamen

gjeometre në NSHN (Ndërmarrje Shtetërore e Ndërtimit).Kishin një djalë të quajtur Agim dhe më pas do lindnin edhe një

vajzë që e quajtën Aulona për shkak të origjinës të së ëmës nga zona e Kurveleshit të Vlorës.

Më e madhja e motrave quhej Brisejda dhe bashkë me burrin e saj Bardhyl Deden patën mbaruar për Gjuhë-Letërsi.

Kishin një vajzë që quhej Ermira e më vonë do bënin dhe të dytën të quajtur Aida.

Motra e vogël quhej Vjollca e martuar në një fshat verior me Gjelosh Cukalin dhe me profesion agronome.

Edhe ata kishin një djalë të quajtur Nik e ca kohë më tej do bëheshin dhe me një vajzë që do e quanin Manjola.

Ndërkohë që Mariana ishte më e madhja e tre fëmijëve të Luigj dhe Kristina Bardhit.

Mbiemrin Bardhi ajo s’e kishte hequr as mbas martesës dhe e pati mbajtur me ligj edhe pas celebrimit pasiqë kjo kishte qenë dëshira e të atit para se t’a linte këtë jetë.

Ajo kishte një motër të vogël që jetonte në Greqi së bashku me të shoqin minoritar nga jugu dhe prindërit e tij Telemak i cili nga miqtë e familjarët thërritej “qirje Mako”,pra z.Mako dhe Lenin të ëmën e tij e vjehrrën e saj.

20

Të dyja motrat kishin në mes një vëlla që quhej Robert,por i cili qysh në vogëli ishte thirrur Bobi e në këtë mënyrë njihej nga të gjithë.

Ai kishte marrë për grua një vajzë të quajtur Valbona,por të njo-hur gjerësisht thjesht si Bona e kështu të dy bashkë përbënin dyshen e rrallë “Bobi & Bona”!

Vite më vonë do ju lindte edhe një vajzë të cilën do t’a quanin Xheni.Pas mbledhjes së mendjes për t’u nisur sido që të jetë për në Greqi...

pak kohë kaloi derisa një ditë veten e panë në periferi të Selanikut,në një zonë në ndërtim ku një shok fakulteti i Pirros pati emigruar pak muaj para tyre dhe kishte zënë punë e kështu ai do të përbënte kontak-tin e parë të nevojshëm për ta me qëllim që të sistemoheshin aty në një lloj mënyre.

Pirro si fillim do t’a niste “karrierën” e punës në emigrim si punëtor i thjeshtë ndërtimi në brigadën ku shef ishte bërë shoku i tij i grupit në universitet,Fisnik Saliasi me origjinë nga Skrapari.

U vendosën përkohësisht në një dhomë të një shtëpie ultraper-iferike ku deti Egje që lagte Selanikun nuk shihej as me dylbi...të cilën e ndanin me emgirantë të tjerë nga Shqipëria si ata vetë.

Që domethënë banjë e përbashkët e palarë dhe erë-këllirë 24 orë në 24!

Lavaman e lavapjatë të përbashkëta e zgjyrë të qelbura dhe një e vetëquajtur kuzhinë me kënd gatimi,po ashtu e përbashkët.

Fëmijë të vegjël që lodronin zhurmshëm në çdo orë brenda shtëpisë,gjumë të munguar,rradhë tek banja,gra zëçjerra nga nervat e djegura,ushqime të lira e të skaduara,kongres për të parë televizor që s’dihej kur qe prodhuar saktësisht aq i vjetër sa ç’ishte dhe nga i cili vinin fjalë në “elenika” që askush s’i kuptonte!

21

Por edhe brendapërbrenda shtëpisë plot emigrantë shqiptarë,flitesh-in dialekte nga pukjanishtja,tepelenishtja,skraparishtja,elebasanisht-ja,tironsshja,burrelishtja,martaneshistja...e gjer tek vlonjatshja e shumë të tjerë.

Një miks dialektor i paparë e padëgjuar ndonjëherë!Pas pak javësh në këtë ambient që Kristina e ëma e Marianës...e qua-

jti me një përçmim të thellë “vende dhe popuj” sadoqë të tërë megjithë diferencat dialektale qenë veçse shqiptarë,Fisniku gjeti zgjidhjen e artë dhe familjen e Pirros e shpuri jo shumë larg në Naousa ku miku i tij do punonte si brigadier në rinovimin e një ferme.

Pikërisht kjo punë përfshinte dhe një shtëpi shumë më për të qenë ku ata do jetonin e cila ndodhej jashtë qytetit të vogël mes vreshtave të rrushit të zonës.

Rinovimi i asaj ferme dhe i disa të tjerave pasi brigada e Pirros dhe Fisnikut ia mori dorën mirë kësaj pune,zgjatën për dy vjet gjatë të cilëve të tre anëtarët e familjes së re u mësuan me ambientin,njohën gjuhën etj.

Kristina u spostua nga Athina ku jetonte prej vitesh me vajzën tjetër dhe familjen e dhëndrit,u vendos në krah të Marianës dhe nisi të kuj-deset për rritjen e mbesës së saj Jonës.

Ndërkohë vetë Mariana filloi të punonte sezonalisht për vjeljen e rrushit apo edhe përpunimin e tij nga i cili më pas bëhej vera e njohur vendase origjinale e Naousës “Xinomavro”.

Ishte ky një qytet shumë i veçantë rreth 90 km nga Selaniku në perëndim të tij,i gjendur në zemrën e Maqedonisë greke.

22

Vreshtat e rrushit të Naousës shtriheshin në mbi 300 metra lartësi mbi nivelin e detit dhe prej tyre prodhohej verë e cilësisë shumë të lartë e cila ishte po ashtu marka dhe krenaria e të gjithë asaj krahine.

Vetë qyteti ndodhej në këmbët e maleve Vermios dhe ishte një vend ku përveç rrushit e verës,kultivoheshin edhe pjeshkët,qershitë,mollët dhe ku për shembull prodhohej edhe një marmalatë tipike autoktone që kudo nëpër Greqi njihej me emrin Naousa.

Po ashtu në atë zonë gjendeshin disa parqe natyrore me bimësi tepër të pasur e plotë gjelbërim si dhe gjithashtu qëndra turistike ski-jimi dimëror.

Pirros dhe Marianës ky qytet iu pëlqeu mjaft dhe po ashtu qëndrimi aty iu dha shumë dorë për stabilizimin e tyre përgjatë viteve të para të emigrimit.

Pirro punonte duke u nisur që në pesë të mëngjesit dhe kthehej vonë rreth orës nëntë ose dhjetë të darkës.

Drekën e merrte të mbështjellë me vetë në paketë nga shtëpia.Mariana kaloi me rradhë nga rrushi i vreshtave tek mollët,nga

mollët tek qershitë dhe më pas tek përpunimi i marmalatës së shijshme vendase.

Kjo donte të thoshte që edhe ajo në rastin më të mirë dilte në mëngjes në gjashtë e pasdite në gjashtë kthehej.

Me mirërritjen e Jonës,gatimin,punët e shtëpisë,psonisjen e ushqi-meve e çdo gjë tjetër merrej nëna Kristina.

Kristina ishte një përkthyese me profesion e cila njihte greqishten e vjetër,atë të renë,latinishten,italishten,frëngjishten,kishte një pasion të vërtetë për gjuhët e huaja,letërsinë dhe muzikën.

23

Ishte njohëse shumë e mirë e muzikës,i binte pianos,por në regjim nuk ia kishte përtuar të bënte punë krahu nga më të rëndat për arsye të kohëve të çmendura që kishin pllakosur vendin nën diktaturë.

Kristina kishte punuar si hekurthyese për vite të tëra në kombinatin e mermerit “Josif Pashko” në Tiranë.

Nuk dinte të ankohej,nuk e shihje kurrë me turinj të varur,ishte gjithmonë me pamje të qetë e të përmbajtur,kishte karakter shumë të ëmbël,tejet e thjeshtë,e shoqërueshme dhe e gjindshme për më tepër!

Shtatimët,tërë jetën e saj e dobët,me një fytyrë të zbehtë ku spikatnin dy sy të mrekullueshëm gështenjë të errët të mëdhenj e të ndritshëm plot shkëlqim e paksa të lëngëzuar...ata se ç’kishin një hije melanko-like,por e cila asaj gruaja i shkonte vërtet shumë.

Flokë të gjatë të errët me një refleks blu,të drejtë e të dendur që ajo i kapte thjeshtë me dy karfica pas veshit dhe verës kur bënte vapë i ngrinte prapa zverkut e i mbërthente me një kapse të madhe.

Trukun në fytyrë nuk e njihte e nuk mbahej mend të ishte dukur ndonjëherë me të kuq në buzë apo me laps për sytë ose pudër apo çfarëdolloj mjeti tjetër kozmetik.

Ishte realisht ndër ato gratë e rralla tashmë të zhdukura “Ujë e Sa-pun”!

Në trupin e hollë i spikaste gjoksi i bukur e i madh,këmbët elegante dhe vithet e kërcyera.

Kishte një zë të mrekullueshëm melodioz dhe e qeshura i tingëllon-te si një kumbim kristali prandaj edhe në moshë të avancuar atë ishte kënaqësi t’a dëgjoje teksa fliste e jo më kur ndonjëherë këndonte.

24

Mariana nuk e mbante mend të ëmën të kishte ngritur ndonjëherë zërin apo të bërtiste,të nervozohej sa të humbiste taktin asnjëherë të vetme.

...E tërë sjellja dhe qëndrimi i saj ishin të një butësie të veçantë femërore.

Siç nuk e mbante mend as të ankohej...sado të vështirë t’a kishte ditën,sado shumë të lodhej e të sforcohej,sado male me pengesa t’i dilnin para,sepse forca i buronte nga shpirti i madh dhe Kristinën e dobët e fine,nuk kishte gjë që t’a mposhtte dot!

Jona kanakarja e nëna Kristinës,mesa duket fizikisht diçka nga gjyshja e saj kishte trashëguar.

Ishte një vogëlushe që sado të hante...mish nuk vinte që nuk vinte!Që ishte tepër e urtë dhe e qetë,një fëmijë i mbarë me të vërtetë.Kur nëna e vinte në gjumë me nina-nana,Jona e shoqëronte atë duke

kënduar edhe vetë.Në fytyrë i dallohej një ngjashmëri jo e vogël me të gjyshen pasi

kishin të njëjtët sy të bukur,të njëjtat flokë të errët me shkëlqim,të një-jtën shprehje midis butësisë dhe melankolisë në portret.

Sigurisht çdo tipar tjetër ajo e trashëgonte nga Pirro,gjatësinë,-formën e fytyrës,hundën,gojën dhe mollëzat.

Nëna Kristina ishte fat për Jonën!Mënyra sesi gjyshja e ushqente mbesën,si i tregonte përralla,si

e lante,si e nxirrte për xhiro “da-da-da”...ishin të gjitha gjëra që nuk bëheshin për të kaluar rradhën,por të cilat ajo i bënte me shumë dashu-ri e përkushtim të pashoq.

25

Falë pranisë së nëna Kristinës Jona mësoi të fliste shumë shpejt me fjalë të plota e të rregullta dhe jo si të tërë bebushët e tjerë gjysma-gjys-ma,rraka-zhdraka.

Lidhja e të dyjave ishte me të vërtetë tepër e fortë,aq sa Mariana me Pirron për Jonën vinin përherë mbas nëna Kristinës!

...Mariana ishte përhumbur brenda vorbullës së kujtimeve që po i “udhëtonin” nëpër mendje dhe ajo nuk po mundte aspak t’i ndalte dot aty në ballkonin e shtëpisë mbi liqenin pranë të cilit pas kaq shumë vitesh ishte kthyer më në fund.

Pati rënë nata tashmë dhe kishte nisur të frynte një puhizë e freskët që dukej se vinte nga matanë ujërave liqenore,e cila përkundte me një përkëdhelje të brishtë varkat dhe kallamishtet aty rrotull.

Ndihej një si shushuritje vështirësisht e perceptueshme,por e cila përzihej këndshëm me zhurmat e qytetit jo edhe aq të zëshëm dhe bretockat “guak-guak-bërëse” në llucën e bregut.

Kujtimet kësaj rradhe Marianën e shpunë sërish në Tiranë,pikër-isht në ditën “D-Day” kur zbarkimi në plazhet e përgjakura të Nor-mandisë...për të dhe Pirron pati marrë në realitet formën e prezantimit zyrtar të saj para familjes së tij!

Mitralozët e pamëshirshëm,bunkerët dhe artileria e rëndë naziste,në këtë rast personifikoheshin padyshim duke mos u lënë asgjë prej gjëje mëngut gjermanëve që në ato ditë të zjarrta mbrojtën pëllëmbë për pëllëmbë brigjet franceze përballë avancimit aleat...nga familja e Pir-ros.

Përparim në “tokë armike” që në këtë rast do të mishërohej nga dyshja e re në hapat e parë të jetës së përbashkët,Mariana dhe Pirro!

26

Tanku i parë gjerman që hasën pa hyrë mirë në derën e apartamen-tit të madh tre dhoma e një kuzhinë tek zona e Rrugës së Dibrës ku banonte familja Kodra...ishte vjehërra “potenciale” Vitori (pasi ende s’ishte miratuar lidhja në fjalë).

...”Vitori t’u beftë nena dhe moj,moj vi-Vitori...Vitori t’u beftë nena dhe moj”!-kështu thoshin njëherë e një kohë vargjet e një kënge pop-ullore të jugut.

Këngë që s’kishte as lidhjen më të largët me gruan që mbante këtë emër të bukur,e cila u shfaq në derën që u hap para Marianës sapo ajo vuri këmbë në atë shtëpi!

“Topi bam...Muçua tutje”-thotë një shprehje tjetër jugore,kësaj rradhe labe...dhe pikërisht kështu u ndje Mariana e ngratë kur pa atë pritje prej tanku nazist të bërë koktej bashkë me një sfinks egjiptian që mishërohej në trajta njeriu tek vjehërra e saj e ardhshme.

Në këtë mënyrë kur për të mos iu ndarë gjuhës ushtarake...”topat krisën”,atëherë edhe Mariana pa-ç’pa dhe në mendje i erdhi shprehja tjetër shkodrane:”Këmbët e lehta e faqja e bardhë”,gjë që do të thoshte se impulsi i parë që i erdhi në tru si pasojë e pritjes “armike” që mori pa hyrë akoma në derë,ishte që t’ia mbathte me të katërta nga sytë-këm-bët!

Nuk e bëri dhe siç dolën lakrat më vonë,gabimi pati qenë “fatal”!As më shumë e as më pak se kaq!Ishte Pirro ai që e ndali vrapin e saj “arratisës” dhe qe sërish ai që

zhbllokoi situatën e nderë që ishte krijuar tek porta e shtëpisë,duke tejkaluar kështu mospërshëndetjen që iu bë nuses po aq sa edhe mo-surimin për dyshen e re që po shkelte për herë të parë tek ajo familje.

27

Në ndërkohë vetë Kastrioti,vjehërri ish-nëpunës i rëndësishëm në aparatin shtetëror,priste i buzëqeshur në krye të vargut që ishte rendi-tur si togë ushtarake gjatë gjithë korridorit hyrës.

E pikërisht nga goja e tij,Mariana dëgjoi shprehjen normale:”Mirë se erdhët-urdhëroni”!

Mariana nga familja e Pirros kishte pasur mundësinë që më parë të njihte vetëm motrën e tij Brisejdën e cila bashkë me të atin,përbënte “polin buzëqeshës” brenda togës së rreshtuar ushtarakisht në hyrje!

Tek anëtarët e tjerë të familjes,mbretëronte një stepje legjitime dhe të gjitha sytë e tyre qëndronin ngultazi të fiksuara si para një tabloje të Pikasos,mbi vajzën e re që ishte futur në ambientin e tyre.

Por në të njëjtën kohë,secila ndjesi e pjestarëve të asaj shtëpie,ori-entohej drejt qëndrimit që do të adoptonte Vitoria ndaj të porsa-ard-hurës!

Askush veç Kastriotit nuk bënte dot çap pa parë sesi do të sillej në vazhdim e zonja e madhe e shtëpisë.

Ajo grua të cilës më shumë me sarkazëm sesa me humor,i shoqi prej kohësh i thoshte Sulltanë!

Kështu pati ndodhur edhe qyshkur kjo familje vite më parë qe ven-dosur në atë pallat të ndërtuar nga krahët dhe puna e papaguar e të burgosurve politikë,fqinjët si fillim për një kohë të gjatë,patën mendu-ar derisa kishin arritur që të njiheshin pak më mirë me familjen Ko-dra,se gruaja e asaj shtëpie duhej të quhej vërtet Tana si shkurtim i emrit Sulltana.

Vitorisë sa s’i pati rënë pika në çaçkë të kokës,kur një vit pasi kishin hyrë në atë pallat dhe ishin vendosur në katin e tretë,bullica që banonte

28

përballë tyre e cila quhej Feride Lapsaj...i pati shkuar për vizitë me një tas plot me petulla të ngrohta dhe e kishte thërritur:”Ç’kemi me Tanë”!

Asaj i qe dashur shumë mund e djersë që të bindte më parë shkallën e saj,pastaj pallatin e në fund gjithë lagjen se emrin e vërtetë e kishte Vitori e jo Sulltana!

Puna si për dreq pati vajtur deri në Këshill të Lagjes,mbasi kishte pasur nga ata të “mirëinformuarit” (spiunër 5 lekësha)...të cilët këtë dualizëm emrash të saj,e patën denoncuar si “mikro-borgjezizëm” pasi dyshonin se ajo ndjente ndrojë nga emri popullor Tanë dhe preferonte një emër më fisnik si ai Vitori!

Kësaj çështje akoma para fundit të viteve 80-të,në kohë të varfëra me krizë buke të përgjithshme...ajo vetë dhe burri i saj me autoritet Kastrioti,nuk i kishin dalë dot në fund.

Gojët e liga të cilat ushqenin orë për orë të ashtëquajturën “Radio Pazari” (se në Pazar ushqime nuk është se kishte,ndaj dhe gjindja e uritur,lugën e zbrazur e mbushte rregullisht plot me llogje)...donin të thonin se prapa këtij “komploti” lidhur me emrin e Vitorisë,në realitet fshihej dora e gjatë e të shoqit i cili sipas kësaj akuze,kurrë nuk e kishte lëvizur jo më gishtin,por as thoin për të mbrojtur të shoqen nga këto spekullime të përditshme.

Kishte nga ata që betoheshin me “Be e Rrufe” e gjithashtu kishin gatishmërinë për të vënë qoftë edhe dorën në zjarr...se vetë Kastriotin e patën dëgjuar teksa në ndonjë rradhë buke,mishi apo peshku ku ven-te me ndonjë nga fëmijët e tij,të kishte pohuar në mes të sheshit dhe njerëzve të shumtë se...:”E shoqja e tij,as vetë s’e dinte sesi quhej”!

29

-“Unë kam tridhjetë vjet me të e s’e di ça emri ka tamam,jo më ju që keni pak vite që e njihni o njerëz të dashur”!-citohej nga rradhambajtës okularë të ishte shprehur ai publikisht.

Në këtë mënyrë,legjenda Vitori-Sulltana,mbante gjallë kureshtjen e shfrenuar të Rrugës së Dibrës dhe ethet e këtij misteri të denjë për librat më emocionues të verdhë (ato me krime e mistere të pazgjidhsh-me),kishin kapur me ngadalë edhe zonën e gjerë të Medresësë,Shkollën e Kuqe dhe kishte nga ata që betoheshin se deri tek Farmacia 10,për këtë punë kishin dijeni.

Të gjitha këto gjëra Mariana i pati dëgjuar qysh më parë nga Pir-ro,por në çastet e para të saj në atë shtëpi,mendjen e kishte tjetërkund.

Mikpritje më e ftohtë,një nuseje nuk mund t’i bëhej dot!Kjo ndërkohë që sidoqoftë Kastrioti dhe Brisejda po përpiqeshin

me çdo mënyrë që t’i jepnin pak atmosferë atyre momenteve të tensio-nuara ku gjithkush qëndronte si i ngrirë në vend e të gjithë i kishte zënë një nemitje e përgjithshme.

E vetmja që pati guxuar t’a çante akullin kishte qenë gjyshja e Pir-ros e cila pati hapur derën dy-kanatëshe që lidhte dhomën e bukës me dhomën e saj të fjetjes dhe pati dalë e ngazëllyer me një hap tepër të shpejtë për moshën e vet të thyer dhe direkt ishte përqafuar me nusen e re,duke i dhënë plot urime,puthje e bekime.

Kishte qenë pikërisht ajo që pati urdhëruar shtrimin e menjëher-shëm të tavolinës për drekë ku të gjithë do të uleshin të festonin dyshen e të sapofejuarve.

Gjyshja e Pirros ishte një grua shtatlartë,bardhoshe,me një vështrim të ëmbël pas syzeve të trasha.

Sytë e saj ngjyrë gri transmetonin dashuri e siguri.

30

Ajo ishte një grua me autoritet ndaj dhe u ul vetë në krye të tavolinës aty ku përherë kishte qëndruar dhe si gjithmonë krah saj zuri vend i biri,ndërsa të tjerët u ulën siç mundën.

Dukej haptazi që ajo dhe i biri kishin një sintoni perfekte mes njëri-tjetrit ashtu siç ndanin edhe një ngjashmëri shumë të madhe fizike.

Ardhja e saj jo vetëm që shkriu akujt,por edhe çtensionoi të birin Kastriotin i cili më pas erdhi në vete dhe mori sërish shpirt e nisi të sillej natyrshëm sipas karakterit të tij gazmor.

Brisejda mori përsipër servirjen e drekës me gatimin dhe përgatit-jen e së cilës po ajo vetë ishte marrë më parë.

Kjo ndërkohë që Marianës pas asaj pritje pak të thuash...”shkura-juese”,asgjë nuk i kalonte poshtë fytit dhe zemra i dridhej si e zogut pushverdhë.

i vetmi ushqim që gjatë asaj dreke mundi t’i kapërcente gjer në sto-mak,ishte një copë keku me arra,që Brisejda e kishte gatuar apostafat për të.

Në ngrënie e sipër secili për fat nisi të shihte pjatën e tij dhe bise-dat u bënë më normale ku batuat dhe gazi kishin burimin gjithnjë tek Kastrioti.

Gjë kjo që i mundësoi Marianës që të çlirohej pak nga stresi i atyre orëve dhe po ashtu nga vështrimet e të gjithëve,ndërsa të vetmit sy të cilët nuk i ndaheshin për asnjë moment të vetëm...ishin ata të vjehrrës së saj e cila e “monitoronte” me shikimin e vet “shkrepëtues” sekondë pas sekondi!

31

Një pyetje që Marianës i lindi në ato momente të para të njohjes me atë grua...asaj akoma nuk i kishte gjetur përgjigje edhe pas shumë vitesh!

A ndodhte që Vitoria t’i mbyllte apo kapsalliste ndonjëherë sytë...sepse vështrimi i saj nuk iu shkul qoftë dhe për një moment gjatë mbi pesë orëve të asaj pritje në atë shtëpi?!

Ajo që më tepër Marianës i bënte përshtypje ndërkohë,ishte pozi-cioni ulur,por duke qëndruar aq drejtë në vend sa dukej sikur atë grua t’a kishin futur kokë e këmbë brenda në gips ose sikur për më keq për mëngjes “të kishte ngrënë okllainë” me qumësht e me djathë!

Asnjë muskul i fytyrës asaj atë ditë nuk i lëvizi!Vitoria vetëm rrinte e shikonte me pamjen e sterrosur dhe gojën e

vulosur!Pas kaq kohësh Mariana ende pyeste veten se çfarë arsyeje e kishte

bërë të mos çohej e të ikte nga ai vend?Vjehërra e saj e ardhshme,që në fillim të fillimit e kishte dhënë

provën e madhe të forcës dhe të një çekuilibrimi psiqik apo të një armiqësie të betuar përjetë ndaj nuses së saj!

Ndoshta,pati menduar Mariana,ajo që e kishte bllokuar dhe e pati mbajtur aty,ishte dashuria për Pirron dhe mosha shumë e re e mbi të gjitha mungesa e përvojës në këtë fushë.

Frontin e drejtuar me pathos luftarak nga e vjehërra...atë ditë e pati përforcuar me vetëmohim dhe shpirt sakrifice edhe nusja e vëllait tjetër,Bajameja (të cilës Kastrioti i kishte bashkangjitur menjëherë sapo ia pati dëgjuar emrin,ndajshtimin “Lajthia”)!

-“Ua Pirro t’u beftë Bajameja,ti pate thenë se do e zgjidhje nusen inxhiniere dhe na more një artiste që i bie qemanes,ti pate thenë që

32

do e merrje brune dhe na e prure leshëverdhë”!-kështu ia pati nisur deklamimit të saj Bajameja nga Kurveleshi.

Por asaj gjyshja e Pirros sa hap e mbyll sytë ia pati prerë fjalën në grykë dhe qe shprehur se nusen e kishte si shpirt,të vogël,të bukur si drita dhe të mirë!

-“E ka pëlqyer Pirro,më pëlqen mua,është që sot vajzë e shtëpisë”!-kishte shpallur me vendosmëri ajo.

Vetë znj.B.Lajthia ishte një vajzë kurveleshase me të cilën Llambi kishte pasur njohje e marrëdhënie ca kohë para disa vitesh pa synuar asgjë serioze nga ana e tij.

Martesa e tyre “e lumtur” kishte mundur të realizohej kryesisht për shkak dhe falë ndërhyrjes energjike të Pirros,pasi vetë Bajameja nuk kishte lënë derë pa trokitur dhe mur e gardh pa kapërcyer me qëllim që ajo të bëhej gruaja e Llambit.

Ishin kohë që të martonte Partia dhe njeriu s’bënte dot shumë xhi-bla në të tilla raste!

Por Llambi kishte rastisur pak si kokëshkëmb e nuk pranonte kur-rësesi që të martohej derisa i vëllai i prekur si shpirt i ndjeshëm që ishte,e bindi mbas shumë negociatave të ethshme që me atë vajzë insis-tente të bënte edhe formalisht celebrimin.

Bajameja e cila në fshatin e saj të origjinës deri vonë ishte përqafuar ngrohtësisht me rrogozin,më tej kishte zbritur së pari në Vlorë dhe përmes burrit pati kapur edhe synimin final që ishte Tirana.

Kishte flokë si thekër të hapët të gjatë e të dendur,fytyrë po ashtu të zgjatur ku shquanin dy sy të vegjël të cilëve vështirë t’u përcaktohej saktësisht ngjyra.

33

Nuk dallohej për ndonjë specifikë të veçantë dhe armë të fortë të cilën e mprehu më tepër me kalimin e kohës,kishte një hipokrizi dhe keqanëri të lindur.

Ndërkohë në momentet që dreka po mbyllej,Brisejda i ishte afruar Marianës dhe e kishte ftuar atë në këndin e gatimit i cili ndahej me dy perde të rënda nga dhoma e bukës.

Aty i pati thënë asaj se Mariana ishte me fat që kishte zgjedhur Pir-ron si të fejuar sepse ai ishte vëllai i saj i preferuar me të cilin Brisejda edhe mburrej në shoqëri e që po ashtu ajo vetë e miratonte plotësisht zgjedhjen që i vëllai pati bërë duke marrë atë,ndërsa më pas ajo u bë edhe e para në atë familje që të fejuarve u pati bërë një dhuratë që kon-sistonte në një pjatë dekorative nga të Artistikes Migjeni.

Brisejda ishte një vajzë elegante,e veshur me shije,gjë për të cilën dallonte në shtëpinë e saj,me flokë të shkurtër kaçurrela nuancë mana-ferre,lëkurë të çelët,sy të bukur të gjelbër,hundë me majucë përpjetë dhe gojën me buzë të mbushura hijshëm.

Për mendimin e Marianës ajo ishte më simpatikja në atë familje,si karakter,por edhe si pamje!

Pas disa viteve të kaluar kryesisht në Naousa,Mariana dhe i shoqi bashkë me vajzën dhe nëna Kristinën u kthyen sërish në rrethinat e Selanikut pasi Pirro dhe brigada e tij e ndërtimit ishin angazhuar në disa kantiere të atij qyteti.

Kursimet e punës pa orar që të dy kishin bërë në Naousa,patën shër-byer që ata të prenotonin një apartament i cili do të ndodhej në një nga objektet e banimit që do të ndërtoheshin pikërisht nga brigada e Pirros dhe mikut të tij Fisnikut.

Prandaj tashmë edhe jeta e tyre do të zhvillohej vetëm ne Selanik.

34

Apartamenti i tyre si dhe gjithë ndërtesa u ngrit në kohë jo shumë të gjatë dhe kështu patën mundësinë të futen në shtëpinë e re e cila tashmë për herë të parë që kur patën ardhur në Greqi e për më tepër edhe qysh kur ishin martuar...do të ishte vërtetë i tyri!

Kjo sadoqë pagesën e tij,do t’a vazhdonin me kouta mujore për një periudhë akoma mjaft të gjatë.

Por apartamenti,siç e kuptuan kur hynë brenda tij,nuk ishte i për-bërë vetëm nga 4 mure,mbasi ende mungonte gati gjithçka për t’a bërë realisht të banueshëm,pra pllaka majolike për tualetin,pllaka të tjera për çimenton,parket për dhomat,lavapjatë,lavamanë,grila për dri-taret,pajisjet elektrike e shumë gjëra të tjera pa të cilat nuk i dilej dot.

Kështu edhe kthimi në Selanik,megjithëse ishte shumë më i përbal-lueshëm se ardhja e parë dikur në atë apartamentin e përbashkët me shumë emigrantë të tjerë si ata,i detyroi prapë që t’i hynin përpjekjeve me themel,duke punuar secili mbi 12 orë në ditë me qëllim që shtëpia të vinte në vete në afat sa më të pranueshëm.

Në një kohë që apartamenti i tyre i sapoblerë mbetej ende i zbrazur në pritje të kompletimit me të gjithë materialet që do t’a bënin të ba-nueshëm,Kristina ofroi si zgjidhje të përkohëshme largimin e saj mo-mental për në Athinë bashkë me Jonën e vogël tashmë 5 vjeçare,derisa punët të ishin vënë në vijë.

Në Athinë Kristina posedonte prej disa kohësh një apartament të vogël në lagjen Kalithea,të cilin ajo kishte arritur t’a blinte pasi në Ti-ranë kishte shitur që në vitin 91 apartamentin e saj dhe të Luigjit i cili ndodhej në qendër të qytetit prapa Bankës së Shtetit e po ashtu edhe shtëpinë private me kopësht,oborr dhe pus të prindërve të saj tek zona e Ali Demit.

35

Këtyre pasurive familjare të shitura,i ishte shtuar edhe një tokë në qytetin e saj të origjinës në juglindje të Shqipërisë dhe kështu më në fund ishte bërë e mundur të blihej i bekuari apartament në Athinë,pasi një dyshe rusësh me origjinë greke nga Odesa e Ukrainës kishte ven-dosur t’a shiste për shkak të emigrimit në SHBA.

Në këtë mënyrë u bë e mundur që Jona dhe gjyshja e saj,për gati 6 muaj të jetonin në Athinë së bashku ndërkohë që Mariana dhe Pirro rropateshin ditë e natë për të sjellë në vete shtëpinë e tyre të re.

Apartamenti i tyre,megjithëse ndodhej në një zonë tepër periferike të Selanikut,ishte i madh,plot dritë,me një arkitekturë të kohës.

Detaji i tij më i bukur,ishte një tarracë e madhe që përshkonte dhe lidhte dy dhomat e mëdha.

Meqënëse gjendej në katin e fundit,pra të pestin,pamja nga tarraca e tij ishte fantastike...sidomos netëve kur edhe në distancë të madhe nga qendra e qytetit që përqafonte detin,lagështia dhe aroma e Egjeut arrinte deri tek ata.

Veç dy dhomave të gjera e tepër të ajrosura,apartamenti disponon-te edhe një dhomë tjetër të madhe buke,e cila komunikonte me një dhomëz më të vogël që shërbente për gatim.

Pirro dhe Mariana kishin vendosur që ndarjen mes këtyre dy dhomave t’a bënin me vetratë me shina.

Salloni ishte mjaft i madh në formë katërkëndëshe,ku në të majtë e të djathtë të tij,qenë tualeti me banjën dhe përballë tyre ndodhej një depo që shërbente për portmantonë ku vareshin palltot,xhupat e kape-let,këpucë-mbajtësen dhe vazon ku rëndom liheshin ombrellat.

Paisjet e ndërtimit me të cilat u rregullua pjesa e brendëshme e shtëpisë,u gjetën me çmime të favorshme nga miq të Pirros me të

36

cilët bashkëpunonte në profesionin e tij,kurse mobiljet,tapetet,aba-zhurët,elektroshtëpiaket,u patën piketuar në Athinë nga Kristina tek disa tregje orendish shtëpiake të përdorura.

Për këtë qëllim Kristina kishte blerë qysh në Naousa nga disa punëtore sezonale polake dhe ruse,shtresa,mbulesa,kuverta të bëra me punëdore e që ishin tepër origjinale e cilësore.

Gjatë kësaj kohe,ndërsa Pirro vazhdonte me profesionin si inxhinier me brigadën e vet në ndërtim,Mariana iu fut punës tek një ndërmarrje që merrej me paketimin e perimeve të ngrira.

Vetë Mariana ndërkohë ndihej aq e lumtur dhe e kënaqur nga apartamenti sa nuk i peshonte aspak lodhja dhe pas një ditë të tërë në punë,ajo e kalonte gjithë natën duke u marrë me shtëpinë.

Lante e kruante llaçin,pastronte dritaret,dyert,pllakat,parketet duke kaluar nga zmerili me të cilin hiqte mbeturinat e llaçit nga pllakat...tek fërkimi me dyll i parketeve me qëllim që ato të ndrisnin sa më shumë.

Po dukej siç thoshte populli:”Nga fytyra 15 e nga duart 50 vjeç”!-pas gjithë atyre muajve punë të palodhur me shtëpinë.

E ajo kishte nisur të mendonte seriozisht se me ato gishta të fryra,të përcëlluara e të rrjepura si salçiçe...nuk do të mund t’i binte dot më ndonjëherë violinës sërish!

Ato patën qenë vërtetë disa muaj me një ritëm frenetik,gjatë të cilëve si Pirro e si Mariana kohë pushimi konsideronin vetëm orët e pakta të netëve të vona kur gjendeshin bashkë në shtëpi e kur me sytë gjysëm të mbyllur nga lodhja dhe pagjumësia e madhe e akumuluar,hanin ndon-jë sufllaqe të shijshme.

Për shkak të punëve gati 24 orëshe dhe prej mungesës së ushqimit ekselent të Kristinës që të dy i kishte mbajtur në formë më shumë se të

37

respektueshme përgjatë tre vjetëve në Naousa,Mariana ato kohë kishte humbur shumë kile dhe siç dikur thoshte gjyshja e saj e mençur...;”Asaj çupe i ndrinin kockat nën lëkurë”!

Një ditë në punë,një kolegia e saj greke gjithë humor i pati thënë teksa e kishte parë Marianën që t’i avitej me vrull lavamanit për të pirë ujë se...:”Mos u përkul shumë se do biesh në vrimë të lavamanit e s’do të të nxjerrim dot më,aq je holluar sa do humbësh si cironka në det”!

Por Mariana qeshte dhe rrëzëllinte nga gëzimi i shtëpisë i cili ishte më i madh se çdo lodhje,sforcim,mosushqim apo mungesë gjumi.

Ky ishte një problem rinie e ajo moshë bën që njeriu t’i përballojë të gjitha duke çarë shpesh edhe përmes privacioneve!

Një ditë apartamenti qe bërë i banueshëm e të fundit që u vunë në funksion ishin poçat elektrikë.

Moblijet dhe elektroshtëpiaket u kujdes vetë Mariana që t’i zgjidhte bashkë me të ëmën gjatë një jave në Athinë dhe më pas ishin Pirro me Fisnikun ata që me një kamion i sollën të tëra pajisjet në Selanik.

Në fund familja u fut triumfalisht në apartamentin e rregulluar si mos më mirë,ku zëri i vetëm protesues që ditën e parë,pati qenë ai i Jonës e cila nuk pati kuptuar përse televizori nuk kapte asgjë,sepse ende nuk ishte lidhur antena në tarracë.

Po ky apartament i ndërtuar nga e para me kaq sakrificë nga Pir-ro dhe Mariana,më vonë do të mundësonte ardhjen me dokumenta të rregullta në Greqi të familjes Kodra.

E gjithë kjo u bë e mundur falë shpirtmadhësisë së tepruar të Pirros dhe mirëkuptimit aspak largpamës të Marianës,të cilët pranuan këtë kompromis me qëllim që familja e tij të mund të fillonte ligjërisht em-igrimin duke evituar kalimet e rrezikshme nëpër shtigjet e ngrira e të

38

thepisura të malit të Gramozit apo ndonjë mënyrë tjetër të pakëshil-lueshme.

Kështu me akt noterial,gjysma e shtëpisë i kaloi Kastriotit babait të Pirros,i cili në këtë mënyrë bëhej bashkëpronar i një apartamenti në Selanik e kështu ai dhe fëmijët e tij përveç ftesave për të ardhur,pose-donin edhe një pronë të patundshme në Greqi,gjë që ua thjeshtësonte mjaft formalitetet burokratike të rastit.

Brisejda dhe i shoqi Bardhyli ishin prej dy vjetësh në Greqi e ata jetonin në Patra ku bënin si të gjithë emigrantët e tjerë punë ku të gjenin e të mundeshin.

Falë këtij gjesti më shumë se bujar të Marianës dhe Pirros,udhën për në Greqi e morën edhe Kastrioti së bashku me “kalorësen e fytyrës së vrerosur” Vitorinë,Llambin dhe të shoqen e fëmijët e tyre.

Marianës nuk i tha kush gjë drejtëpërdrejtë,por zëra i erdhën në vesh se e gjithë kjo manovër për t’u nisur familja megjithë pleqtë për Greqi,kishte si shkak disa “prapësi” të dyshuara të Llambit në ndër-marrjen shtetërore ku punonte,në të cilën përflitej se ai kishte manipu-luar me qëllim që të fitonte ndonjë lek vetë,privatizimin e disa tokave.

Prandaj dhe brenda natës u ngritën zgupthi të gjithë në Tiranë dhe me përjashtim të Vjollcës e cila ende jetonte në fshatrat veriorë,ia morën vrapit për t’u ndalur njëherë e mirë vetëm në Helladhë.

Këto zëra të mirëbazuar,zëra mbetën,por ajo që dihet me siguri është se Llambi më në Tiranë nuk u kthye!

Në vitet e mëpasme Llambi bashkë me familje u spostuan në Athinë ndërsa prindërit e tij kaluan menjëherë në Patra tek Brisejda ku Vitoria u vu në shërbim të rritjes së Ermirës mbesës së saj e me vonë edhe të Aidës së vogël.

39

Duhej pranuar që Kastrioti prej fëmijëve të vet ishte i dhënë veçanërisht pas Brisejdës të cilën e mbante si konfidente të tijën dhe që e vlerësonte më tepër,i merrte gjithmonë mendim dhe tek e cila kishte transferuar dashurinë e pamasë të cilën më parë kishte provuar për të ëmën e tij të dashur e të mirë.

Sipas mendimit të tij,ajo vajzë kishte trashëguar shumë nga intelig-jenca dhe maturia e së gjyshes së saj.

Nuk mund të thuhet se të dy babë e bijë ndërkohë,ndanin të njëjtin mendim kaq inkurajues edhe për dhëndrin!

Kjo sepse ai burrë me tipin e tij të veçantë ndryshonte nga klisheja e përgjithshme dhe dilte jashtë skemës së sjelljes,qëndrimit e të të qënit formal dhe konformist,por ata e pranuan edhe atë ashtu siç ai ishte sepse kështu respektonin me apo pa dëshirë personale...zgjedhjen e jetës që pati bërë vajza e tyre.

Brisejda me Bardhylin ishin njohur që në bankat e universitetit ndërsa miqësia e tyre kishte kaluar nga fazat e shoqërisë së ngushtë tek dashuria,gjë që si fillim ishte kundërshtuar me shpirt nga Vitoria që këtë djalë thatuq e sipas saj cinik,nuk donte t’a shihte rrotull lagjes e jo më në shtëpi të vet.

Bardhyli kishte vërtetë disa karakteristika të veçanta dhe s’është se shquhej për ndonjë temperament gazmor,të qeshur apo të shoqërue-shëm.

Në fakt ai zotëronte të tjera virtyte!Një zgjuarsi të rrallë dhe një vullnet të hekurt.Ishte njëri prej një grumbulli fëmijësh të një familje numeroze tiron-

sish autoktonë dhe i detyruar të punojë që nxënës për t’a fituar jetën,ai e njihte vlerën e të qënit dikush dhe të dalit nga anonimati!

40

Me mundim,duke punuar e studiuar njëkohësisht kishte mbaruar gjimnazin e më pas universitetin.

Nuk kishte kaluar kohë kot pa bërë gjë as një minutë të vetme në jetën e tij.

Lexonte shumë dhe kishte një bibliotekë të mirë të cilën e pasuronte dita-ditës.

Letërsia ishte pasioni i tij i vërtetë,si autodidakt kishte mësuar edhe disa gjuhë të huaja e ishte prirur edhe drejt të shkruarit të eseve,dram-ave,fjalorëve,pamfleteve deri tek artikujt e ndryshëm.

Ishte ndër të parët që mbështeti ndryshimet demokratike në Shqipëri,shkurt ishte një njeri shumë i përparuar për kohën në të cilën jetonte.

Që ai të realizonte aspiratat apo ëndërrat e veta,Brisejda kishte vënë në shërbim gjithçka të sajën ndërkohë!

Gjë që donte të thoshte se shtëpia për Bardhylin ishte ambient banimi dhe çdo përgjegjësi brenda saj i takonte Brisejdës e më tej edhe Vitorisë të cilat rrisnin vajzat dhe merreshin me të gjithë menaxhimin e jetës familjare.

Por kjo nuk ndodhte aspak për shkak se Brisejda ishte e detyruar që të pranonte një kondicion të tillë në këtë rol,por sepse ajo dëshironte me gjithë shpirt që i shoqi të çante përpara e të bëhej vërtetë dikushi!

Nuhatja e saj e pagabueshme femërore atë e kishte bërë të kuptonte se Bardhyli ishte efektivisht i aftë për të qenë një njeri i spikatur i cili dikur do të zinte vendin e vet aty ku e meritonte.

Kjo donte të thoshte po ashtu se Brisejda i kishte hequr vizën kar-rierës së saj!

41

Ajo vetë para se të nisej për në Greqi,pati filluar një rrugëtim mjaft premtues në fushën profesionale ku sipas gjykimit të përgjithshëm kishte shanse të forta për tejet e suksesshme.

Por si shumë të tjerë,për shkak të papunësisë,kaosit e amullisë si dhe mungesës së kushteve elementare për jetësë në vitet e para të demokracisë në Shqipëri,edhe ata morën udhën e emgirimit.

Kastrioti dhe Vitoria gjithësesi,nuk kishin si qëllim jetesën e për-bashkët me Brisejdën dhe të shoqin,jo për një kohë të gjatë të paktën!

Objektivi sidomos i Vitorisë prej vitesh mbetej i palëkundur si de-tyrë mbi detyrat,bashkëjetesa nën një kulm me të birin Llambi e për më tepër me nusen e tij vlonjate Bajamen,me të cilën ajo pati gjetur gjuhën e përbashkët sapo të dyja ditën kur qenë njohur,patën shkëm-byer shikimet e para vjehrrë-nuse.

Në këndëvshtrimin e saj origjinal,qingjat më të mirë të kopesë (2 prej fëmijëve Pirron dhe Brisejdën) ia kishin përlarë ujqit (Bardhyli dhe Mariana),tani i mbetej një qingj mashkull,pra Llambushi i cili e kishte gjetur sipas Vitorisë vërtetë gjysmën e tij të mollës,ndërsa qingji tjetër jetonte akoma maleve të veriut të Shqipërisë në punë të vet...e martuar tek njerëz të cilët ajo nuk i kundërshtonte.

Për këtë qëllim,Kastrioti kishte ndërmarrë një investim të konsider-ueshëm dhe kishte shitur shtëpinë e madhe tredhomëshe e një kuzhinë në Tiranë,dy toka që pati trashëguar nga e ëma në fshat e falë edhe disa “përpjekjeve” të tjera,kishte arritur të blinte një shtëpi në zonën e Pireut.

Qe një shtëpi private e vjetër që përpara ishte banuar nga dy pleq grekë me fëmijët në Australi,të cilët para se në moshë të thyer të nise-

42

shin për të jetuar tek njerëzit e tyre,e kishin bërë këtë transaksion fi-nanciar që u siguronte atyre një autonomi ekonomike në emigrim.

Në këtë shtëpi Kastrioti ëndërronte të bashkonte jo vetëm Llambin,por edhe të paktën Vjollcën me të shoqin.

E vetmja pengesë përbëhej nga dhëndri i dytë Gjeloshi i cili nuk lëvizte nga e tija dhe s’shkulej prej tokave të veta në veri të cilat i kishte ndërkohë me shumicë,pa marrë me vete edhe pleqtë,qentë dhe macet gjithashtu!

Kurse për Brisejdën nuk bëhej fjalë që të pranonte të transferohej në Athinë,për shkak se përveç mospërputhshmërisë totale të së shoqit me të ëmën,jeta e tyre në Patra kishte marrë tashmë formën e vet e po ashtu këtë eksperiencë greke,ata donin t’a shfrytëzonin vetëm si një trampolinë për t’u hedhur në Amerikë si përfundim.

Në këtë periudhë edhe familja e Marianës ishte plotësuar në Greqi.I ati i saj pati ndërruar jetë që përpara se të vinin ndryshimet

demokratike dhe e ëma Kristina me vajzën Nila kishin qenë ndër të parat që kishin kaluar kufirin jugor ligjërisht.

I fundit në familje që preku tokën helene,ishte Roberti i njohur botërisht si Bobi dhe gruaja e tij Valbona.

Vitet e para shtëpia e blerë me shumë sakrifica nga Kristina në Athinë,u shërbeu falas atyre si një rezidencë komode nga ku mundën t’a nisin normalisht jetesën në emigrim.

Të dy në Helladhë kishin ardhur me një synim mëse të qartë,i cili ishte që të ngrinin aty një palestër të tyren,pasi me profesion të dy qenë sportistë të njohur në atdhe.

Si fillim palestra do të shërbente kryesisht për aerobi,sipas trendit më në modë të kohës e më pas qëllimi i tyre ishte që t’a transformonin

43

në një minishkollë ku do të përgatiteshin fëmijët për t’u bërë volejbol-listë profesionistë.

Vitet e para kur nuk u duhej të paguanin shtëpinë,morën me pagesë një ambient të mjaftueshëm,ish hangar makinash të vjetra bujqësore jashtë Athinës dhe e transformuan në palestër aerobie ku shtëpiaket e dhjamosura mbipeshë të kryeqytetit helen,të cilat përtonin të shkonin në këmbë qoftë edhe deri në banjë,ushtroheshin çdo ditë me orë të tëra për të rënë në peshë.

Palestrën e quajtën pikërisht “Bobby & Bona”!Vetë Bobit i vinte përdorësh që gjithçka imagjinonte,më pas t’a

kthente në realitet.Kështu me dërrasa të vjetra e me materiale të dorës së dytë,e leu

dhe pastroi të gjithë ambientin,më pas krijoi trarët e ekulibrit,shkallët suedeze,kaluçat,psonisi nëpër miq të tij pesha,gira e çfarë mundi dhe e zbukuroi me piktura e karikatura komike të cilat vetë i kishte bërë.

Në pak vite palestra mori emër dhe jo vetëm bufaluqet femra,por edhe burrat e tyre barkderrë-bullafiqë shtuan frekuentimin në pal-estrën e Bobit dhe gruas së tij.

Në fakt Bobi tërhiqte sa me pamje e aq edhe me batuta pasi dinte me shumë humor që njerëzit t’i bënte sa hap e mbyll sytë për vete.

Ai kishte qenë padyshim një nga djemtë më të pashëm në Tiranë dhe në Athinë konkurrencë nuk kishte aspak!

Me shtat të lartë tek 1 metër e 90 cm,trup prej atleti antikiteti të mirëformuar,portret shumë tërheqës,flokë ngjyrë kamomili (si lëngu me të cilin e ëma ia shplante kokën deri kur ishte bërë 15 vjeç)...pakëz të dredhura,lëkurë ngjyrë gruri të çelur,sy të qeshur blu dhe çdo linjë

44

si të skalitur me daltë aq sa shpesh ai dukej si një skulpturë jetuese njerëzore.

Ai ishte një person me një bagazh të pashtershëm barcaletash plot humor të cilat i ruante dhe përdorte për çdo moment e çdo rast.

I vinte aq përdorësh të bënte për të qeshur të tjerët sa ia dilte edhe që grekëve t’ua thoshte shqip në dialekt tirons barcaletat e ata megjithëse nuk merrnin vesh asgjë,prapë të qeshnin e gajaseshin me të madhe!

Gruaja e tij Valbona e cila vetëquhej me insistim Bona për shkak të një antipatie misterioze ndaj emrit të saj të plotë,përveç gjatësisë tru-pore nuk shquhej fizikisht për gjë tjetër.

Thonë që në lagjen e saj të origjinës ku kishte lindur e ishte bërë e njohur me sportin,për të ende thoshin:”Na ishte njëherë një gocë e gjatë”!

Por djallëzia tek ajo ishte si në shtëpi!Pas një pamje në dukje të qetë,ishte bërë traditë që prej saj njeriu do

të priste medoemos ndonjë bombë të rradhës,të cilën ajo gjithmonë kujdesej t’a lëshonte urtë e butë me një portret shenjtoreje të çintere-suar në fytyrë.

Ajo posedonte një lakmi e uri proverbiale për të marrë e përvetësu-ar gjithçka të mundshme që sigurisht nuk i përkiste!

Me rastin e ardhjes së saj dhe Bobit në Athinë,Kristina pati vendo-sur të blinte tre pallto të leshta,të bukura dhe të modës,një të bardhë ngjyrë kremi për vajzën e saj Nilën,një të tillë blu për Marianën (se i shkonte me sytë) dhe një çiklamin për Bonën si nusja e re...puna qëlloi që ndërkohë Mariana mbeti thatë sepse këto dy të fundit i rrëmbeu Bona pa u menduar dy herë!

45

Qe vigjilja e Krishtlindjeve e nuk ishte traditë në familje që të grindeshin për çfarëdolloj arsyeje pranë kësaj feste të madhe.

Mariana që kishte parë t’ia “rruanin” paturpësisht poshtë hundës dhuratën e saj,sidoqoftë nuk reagoi sepse nuk kishte të dëshirë të pr-ishte sadopak atmosferën festive.

Ajo që ndërkohë ngriti zërin ishte Nila e cila iu drejtua të ëmës e nevrikosur:”Po pse o ma,të gjitha kjo do t’i marri”?

Me keqardhje Kristina kishte dhënë këtë përgjigje monumentale:”Ë shpirti i mamit,ajo vajzë më dhimbset,ka një lakmi dhe grykësi të tillë në bark,që Zot na ruaj ne s’ia shuajmë dot...ne të sillemi siç dimë,uro-jmë që ajo të bëhet si ne,jo ne si ajo”!

Nila ishte martuar dhe rregulluar prej kohësh me Sokratin të cilin Bobi me humorin e vet të njohur,e thërriste “Socrates” si një futbollist brazilian i viteve 80-të.

Gjë që shkaktonte përherë debat të ndezur mes dy kunetërve,sepse këtë epitet Sokrati origjinal e hidhte poshtë me pështirosje duke insitu-ar që Sokrati i lashtësisë kishte qenë grek dhe ai mbante pikërisht këtë emër me krenari e jo atë të një futbollisti “favelash” brazilian.

Dukeshin si macja me miun,por dy kunetërit ia kalonin mjaft mirë me njëri-tjetrin.

Të dy të gjatë,njëri bjond e tjetri brun,të dy sportdashës që ndiqnin edhe ndeshjet së bashku,të dy llupsa të shquar që “të thanin tavën” sa herë që shtrohej tavolina ku uleshin të parët e çoheshin të fundit,me një ndryshim të vogël që mes të dyve ai që gatuante vetë ishte Sokrati,kurse Bobi jo se nuk dinte,por përtonte!

Nila ndërkohë ishte e përkëdhelura si e vogla e vëllat dhe e tërë familjes.

46

Vajzë simpatike e cila gjithmonë kishte rënë në sy për hijeshinë,për veshjen shumë trendi dhe për notat “10” të rreshtuara pafund nga klasa e parë fillore në Tiranë gjer në vit të pestë të universitetit në Athinë.

Brune tipike,me flokë e sy të errët plot shkëlqim,linja të bukura e të rregullta dhe faqe “petulla” siç thoshte e ëma e cila vazhdonte t’a përkëdhelte edhe tashmë që ishte e martuar dhe me fëmijë.

Po të donte,në shtëpi Nila edhe punonte,kurse në punë “çahej në katërsh” duke bërë dy punë përnjëherësh.

Në darka apo festa të ndryshme ajo këndonte shumë bukur apo i binte fizarmonikës,ndërkohë që Bobi i binte vetë kitarës e Mariana vi-olinës.

Të tre fëmijët kështu kishin prirjen natyrale të muzikës,por edhe i binin disa veglave e këndonin,gjë që bënte që një festë ku ata ishin prezentë,të ishte përherë një koncert i vërtetë me shumë gaz e hare.

Si bashkëshortë ajo dhe Sokrati ishin aq të lidhur mes tyre sa kishin filluar të merrnin shprehitë dhe të folurën e njëri-tjetrit.

Distanca afër dhjetë vjet ndryshim moshe,nuk i pengonte fare që të ishin kaq të bashkuar.

Ky ishte edhe një burim humori i pashtershëm për Bobin që të dy i quante “fëmijë të lumtur”!

Vjehërri i Nilës quhej Telemak Janaqi,por nga të gjithë thërritej “qir-je Mako”.

Ishte një njeri që gjatë gjithë jetës kishte punuar në detyra të rëndë-sishme shtetërore dhe mbahej kaq me të madhe sa edhe kur fliste në vetë të parë,i drejtohej vetëvetes me “shoku” Mako.

Pas ndryshimit të sistemit e gjeti më të udhës të quhej “zotëri” domethënë “qirje” në greqisht për shkak origjinës së tij minoritare.

47

Ishte një njeri që përveçse fuste hundët pa e ftuar kush kudo dhe donte të dinte gjithçka,po ashtu kishte një pretendim të lartë për të drejtuar punët e të tjerëve edhe pse këta mund të mos t’a mirëprisnin një ndërhyrje të tillë!

Ishte një burrë i kamur që s’e kishte vrarë asnjëherë mendjen për çështje “tokësore” si lekët apo dhrahmitë!

Në Tiranë kishte zbritur bashkë me partizanët në vitin 1945-ë,ku edhe ishte lidhur me Lenin gruan e tij dhe të dy bashkë kishin bërë një jetë të qetë e komode pa iu hyrë kurrë ferrë në këmbë.

Në kontrast me të shoqin,Leni ishte bardhoshe dhe sykaltër,ndërsa ai i gjatë e shumë brun.

Ajo ishte po ashtu minoritare,por e lindur,e rritur dhe e shkolluar në Tiranë.

Pasioni i saj ishte thelbësisht gatimi dhe të haje tek teta Leni,ishte një privilegj të cilin çdokujt ia kishte ënda.

Humorin që të shoqit i mungonte,ajo e kishte natyral,ashtu si dhe taktin të cilin ai nuk e njihte aspak!

Me Kristinën Leni shkonte kaq mirë e të dyja rrinin aq shumë bash-kë sa nuk dukeshin fare si krushka,por më shumë si të afërme e famil-jare njëra me tjetrën.

Nila ndërkohë e përkëdhelur edhe tek burri ishte po aq sa ç’kishte qenë tek e ëma dhe i ati e fati i saj i madh ishte që veç Sokratit,prindërit e tij atë e donin shumë dhe e trajtonin përzemërsisht.

Në Selanik Mariana pas sistemimit përfundimtar të shtëpisë,kishte filluar të kërkonte një punë më të stabilizuar për veten e saj sepse shi-konte që punët që bënte po e dërrmonin dalëngadalë e perspektiva i mungonte gjithmonë e më tepër!

48

Profesioni i vet i jepte asaj shansin që t’a tregonte veten dhe të fitonte më shumë se mjaftueshëm duke mos u rropatur arave,vreshtave apo ullishteve,por duke ushtruar mjeshtërinë e saj nëpër lokale ose buzuqe të cilët në Selanik lulëzonin cep më cep.

Sigurisht nuk bëhej fjalë të luante Bahun apo Çajkovskin,as Mendel-sonin e Shubertin,por me muzikë,atë folklorike greke sërish do merrej e ashtu do t’a fitonte më mirë jetesën.

Violina kishte qenë investimi i një jete të tërë për të dhe tashmë prej vitesh ai instrument fisnik,me tingujt delikatë e harmonikë,dergjej këndeve të shtëpisë së saj i pluhurosur nga harresa!

Këtë ide të sajën ajo më pas edhe e diskutoi në momentin e parë kur iu dha rasti,me të shoqin Pirron e ai moment u bë i pari në jetën e tyre kur ata u përplasën seriozisht njëri me tjetrin të përfshirë në një debat shumë të ashpër.

-”Çfarë the”?-uluriti Pirro me një piskamë të padëgjuar më parë ndonjëherë!

-“Të ka lënë njeri pa bukë zotërote”?-“Unë punoj gjithë ditën dhe ti do dalësh si ato çingijet që harbojnë

horrat grekë”?-“Punë që s’bëhet,sa të jem unë gjallë,nuk ke për t’a bërë kurrë”!Megjithë mbrojtjen e gjallë të Marianës e cila insistonte se as do

të këndonte,as do kërcente,por vetëm do të ishte një instrumentiste në një orkestër ku të tjerë si ajo do i binin veglave si mandolina,ki-tara,buzuku,violinçeli,kontrabasi,fizarmonika ose tamburi....pra një mes shumë orkestrantëve do ishte dhe ajo,sërish ai nuk dëgjonte nga ai vesh!

Mariana hapi rrugë.

49

Kur herë tjetër kishin ndodhur skena të ngjashme,megjithëse të një intensiteti shumë më të ulët,ajo që më shumë e vriste Marianën ishte ftohtësia e Pirros i cili pakënaqësinë e tij e manifestonte duke mos e shqepur gojën për ditë të tëra.

Me kalimin e kohës ajo kishte vënë re se burri i saj qe mjeshtri i kyçjes së gojës sa herë nuk aprovonte ndonjë vendim apo veprim të sajin.

Po aq ai dinte edhe rezultatin e kësaj sjellje...në fund Mariana do të dorëzohej,sepse e tërë qënia e saj e ëmbël dhe e dashur nuk mundej t’a duronte këtë qëndrim të akullt të të shoqit dhe gjithmonë hapte rrugë duke lënë pasdore prioritetet e saj e shkelur mbi vete.

Sistemi që Pirro aplikonte për të detyruar Marianën të tërhiqej nga vendimet e saj shpesh të drejta,ishte muri i akullt që ai ngrinte midis tyre,aq sa edhe ato pak orë kur rrinte në shtëpi,ai i kalonte duke parë TV,luajtur me Jonën ose duke shfletuar ndonjë gazetë.

Të shoqes në të tilla raste,nuk i dedikonte qoftë edhe një fjalë.Kur këto situata nisën më vonë të shpeshtohen,ai merrte me vete

dy kuverta dhe zgjidhte divanin e dhomës tjetër për të fjetur pa asnjë shpjegim.

Kur fundjavave të tre dilnin për xhiro buzë detit bashkë me Jonën në zonën e mrekullueshme afër Lefkos Pirgos apo Kullës së Bardhë simbolit të Selanikut,ai shumë-shumë fliste me të bijën duke mos ia varur qëllimisht të shoqes.

Siç kuptoi më vonë Mariana,Pirro që në fillimet e tyre,kishte fshe-hur të mbyllur përbrenda një xhelozi të theksuar ndaj të shoqes,të cilën pas disa viteve martesë,nisi t’a shfaqte me anë të këtyre refuzimeve sa

50

herë vinte çështja tek mundësitë e saj reale për një punësim më dinjitoz dhe në lartësinë e kapaciteteve të veta.

Shembuj të kësaj xhelozie të pashkak Pirro kishte manifestuar herë pas here.

Kishin qenë gjëra që në kohët e para të lidhjes së tyre Mariana i kishte marrë me humor dhe s’u kishte kushtuar shumë vëmendje,duke i quajtur thjeshtë si lajthitje të vogla rinore.

Vetë Pirro,djalë me shumë shokë,e kishte konsideruar mëse nor-male takimin e përzemërt,telefonatat apo shkuarjen në festa bashkë me miqtë e mbi të gjitha ish-shoqet e fakultetit të tij,ndërsa kurrësesi qysh në ditët e para e njëjta gjë nuk kishte vlejtur për Marianën e cila vazhdonte studimet në Akademi me fëmijën e porsalindur dhe nga shoqëria e saj nuk shkëputej dot.

Mariana sillte ndërmend një episod që i takonte vitit të parë të mar-tesës.

Kishte dalë nga leksionet e pasdites dhe po kthehej për në shtëpi duke kaluar në trotuarin anë Parkut Rinia dhe në krahun përballë të bulevardit tek Hotel Dajti shikoi shokun e saj të kursit Drinin i cili sho-qëronte një grup turistësh.

Drini e kishte ftuar tek Taverna e hotelit shoqen e tij që të pinin diç-ka bashkë me grupin e hareshëm të turistëve nordikë.

Sapo Mariana po përgatitej të ulej me ta,ishte shfaqur pa pritur e pa pandehur,i fanepsur nga asgjëja Pirro i cili pa u përpjekur të ruajë qoftë edhe kortezinë më formale,e kishte tërhequr të shoqen pa asnjë lloj takti dhe e pati marrë me vete.

Atë ditë për herë të parë në martesë,Mariana kishte qarë!

51

Si pasojë e kësaj sjellje të tij,ajo nuk kishte pranuar të shkonte në shtëpi,por ishte drejtuar për tek i ati.

Atë kohë babai i saj nuk ishte fort mirë me shëndet dhe Mariana nuk do të donte kurrë t’a shqetësonte,por fyerjen që ndjente nuk e përbal-lonte dot e vetme.

Apartamenti i familjes Bardhi prapa Bankës së Shtetit,ngjitur me Kinema Republikën nga njëri krah dhe Postë Telegraf Telefonin nga tjetri,ndodhej në katin e dytë të pjesës ballore të pallatit,asaj që binte fiks kundruall Bankës.

I madh,shumë komod,me tre dhoma gjithë dritë,sallon me hapësirë sa një dhomë më vete dhe një ballkon të madh plot lule.

Ky vend mbetej edhe pas martesës së saj,”prapatoka” e Marianës sa herë ishte nevoja.

Aty rritej Jona,në shumicën e rasteve hanin së paku drekën ose darkën edhe Mariana e Pirro,laheshin e pastroheshin kur qe nevoja,n-groheshin në të ftohtë e freskoheshin kur bënte vapa e tmerrshme e verës tiranase.

Mariana dhe i shoqi,pas martesës kishin qenë të detyruar të jetonin në një dhomë me pagesë që përbënte katin gjysëm-nëndhé të një pal-lati të vjetër pranë stadiumit Dinamo.

E kishin pranuar atë zgjidhje jo fort entuziazmuese në pritje të ndonjë alternative më joshëse.

E gjithë rruga nga bulevardi i madh tek Banka,u përshkua gati me vrap.

Vajza e re sa herë që ishte e trishtuar dhe ndihej keq,dilte me një hap shumë të shpejtë që të shtronte idetë,nervat dhe trurin e nxehur paq.

52

E edukuar nga e ëma me metodën klasike që thoshte se nuk duhet ngritur zëri,nuk duhet t’a bësh veten objekt që të tjerët të merren me ty për asnjë arsye,nuk duhet të shfaqësh nervozizëm,por nga ana tjetër edhe e mësuar nga i ati që nuk duhet të lejonte kurrë t’a shkelnin për asnjë arsye në botë,ajo nxitonte drejt shtëpisë prindërore.

Për të parën herë në historinë e saj,ajo lejoi që e ëma dhe i ati t’a shihnin aq të dëshpëruar e të fyer teksa qante me dënesë.

-“Ç’ka ndodhur me ty moj çupë”?-pyeti Kristina sapo hapi portën.-“E mo,xhibla llaskash”!-foli Pirro në përpjekje për të shuar zjarrin

që tashmë kishte marrë flakë.Mariana iu hodh të atit në qafë pa mundur t’i shpjegojë asgjë pasi

vetëm qante.Mes ngashërimeve ajo belbëzonte:”Ndihem shumë keq,ndihem

shumë keq,më vjen keq babi.më fal”!Atëherë Luigji fjalëpak,mendjemprehtë dhe me një karakter të hek-

urt...pati vendosur që t’a marri veç dhëndrin në dhomën që ai e quante studio ku kishte librat e tij të shumtë dhe ku kujdesej për projektet e veta në arkitekturë.

Këtij burri trupmadh e të bëshëm,fizikisht e për nga pamja i ngjante më tepër Roberti,por edhe Mariana ishte denjësisht bija e tij,në tipare dhe vepra siç koha e faktoi më vonë.

Ai ishte një arkitekt i respektuar,një njeri me sens shumë të epërm disipline,i rregullt,i saktë,tepër kërkues ndaj vetes dhe të tjerëve,i nder-shëm në ekstrem,kishte reputacionin e një personi jashtëzakonisht të besueshëm i cili fjalës së dhënë nuk i dilte kurrë.

53

Në zgjedhjet jetësore të të tre fëmijëve të tij ai nuk kishte ndërhyrë fare dhe i kishte lënë të lirë të merrnin atë që donin për partner të ar-dhshëm.

Por kur Mariana pati prezantuar Pirron...ai kishte kundërshtuar për dy arsye themelore.

E para sepse në këndvështirmin e tij ishte akoma shumë herët për të bijën që të martohej pasi ende ishte në vit të parë të Akademisë së Ar-teve...dhe e dyta për shkak të konsideratës shumë të ulët për Vitorinë,-origjinën dhe familjen e saj,ndryshe nga Kastrioti për të cilin ruante vetëm fjalë të mira.

Kjo kundërshti e Luigjit ndaj krushkës e cila nuk është se u bë pengesë nga ana e tij për martesën e së bijës,e kishte burimin tek njohja personale e tij me familjen e Vitorisë dhe të atin e saj në një fshat të largët të juglindjes ku ai pati punuar për pak kohë në fillimet e karri-erës.

Babai i Vitorisë ishte quajtur Llazar ose shkurt Llazo dhe përpara se të mbylleshin me shul kishat,ai pati shërbyer si Dhjak në kishëzën “Shën Josifi” të fshatit.

Por ajo për të cilën ky njeri njihej përveçse nga banorët e zonës edhe nga kafshët e shpendët,ishte fakti që ai pati qenë një pijanec legjendar për të cilin kishin dëgjuar gjer në Leskovik e Përmet.

Vetë kisha ku ai pati shërbyer si dhjak,ndodhej në një kodër të gjel-bëruar përmbi fshat,të cilës pas 67-ës të rinjtë e zonës iu qepën sipas direktivave të Partisë e Udhëheqjes dhe e kthyen në brezare.

Ajo kishë mbi dyqind vjeçare u transformua në stallë delesh për barinjtë e zonës,por vetë Llazo nuk harronte që edhe pas demaskimit

54

publik të fesë,çdo paradite të ngjitej deri lart “i pajisur” me një shishe plot raki ose kur kishte...edhe verë shtëpie.

Luigji kishte qenë vetë dëshmitar në qendër të fshatit,kur rregullisht në perëndim të diellit Llazo zbriste me kollotumba nga maja e kodrës deri poshtë duke e marrë “bythazi” gjithë rrugën i pirë xurxull.

Kryetari i zellshëm tepelenas i këshillit të fshatit,të cilin e kishin prurë me detyrë partie që t’ua zbuste kurrizin vendasve të cilët në sytë e autoriteteve dukeshin ende shumë të dhënë pas fesë,Llazon e kishte marrë disa herë veç ku e kishte qortuar ashpër për vizitat e tij në ish-kishë dhe po ashtu e kishte ftuar të hiqte dorë nga pija.

Në këtë mënyrë në takimet qortuese shpesh publike para fshatit dhe tepelenasit të këshillit,Llazo mbrohej një javë po e një tjetër jo,se njëherë kishte lënë të bardhën (rakinë) e tjetrën të kuqen (verën)!

Sa kishte jetuar,ai njeri nuk ishte ndarë nga pija besnike,emrin e tij apo shtëpinë e harronte,por pijen kurrë nuk e tradhëtonte!

Si rrjedhojë edhe fëmijët e tij të shumtë meshkuj,kishin dalë po aq pijanecë e përtacë si babai i tyre.

Llazo kishte lënë pas shumë fëmijë për shkak se ishte martuar me dy gra njëra pas tjetrës,të cilat patën qenë edhe kushurira të para mes tyre.

Më pas djali i tij i madh në gjurmët e të atit kishte marrë e lënë dy gra duke mos e çarë fare kokën për fëmijët e vet dhe pinte si sfungjer që kurrë nuk fryhet.

Vitoria ishte e para e fëmijëve dhe e pati shpëtuar mirë lëkurën e saj duke u martuar shumë e re me Kastriotin.

Të gjitha këto fakte dhe historinë aspak premtuese të familjes së krushkës,Luigji i dinte dhe i kishte parë edhe personalisht,prandaj dhe

55

kurrësesi nuk pati dëshiruar që ky bagazh i pasur marrëzie dhe pije të hynte në jetën e së bijës nëpërmjet Pirros.

Me të tilla mendime Luigji e kishte ftuar dhëndrin për një bisedë aspak të ngrohtë në dhomën ku ndodhej studioja e tij e punës

-“Pirro më thuaj direkt dhe shpejt çfarë ka ndodhur mes jush sepse vajza ime nuk ka qenë kurrë kaq e prekur”!-i kishte thënë ai.

Pirro i detyruar nga ky insistim dhe i gjendur me shpatulla pas mu-rit,kishte hapur gojën dhe pati treguar një version shumë të zbutur të ngjarjes.

Me dy-tre pyetje plotësuese Luigji kishte arritur t’a merrte vesh për çfarë bëhej fjalë.

-“Pirro mos e zgjat se e kuptova!Unë nuk e kundërshtova martesën tuaj sepse respektova dëshirën e vajzës time,por edhe sepse besova që ti diçka nga babai yt të cilin unë e respektoj,ke trashëguar.Së dyti beso-va,besoj dhe do besoj tek vajza ime.E di mirë ç’fëmijë kam rritur!Ajo sot vjen tek unë duke qarë,mos mendo se kjo do të ndodhë përsëri!Ajo është e zonja e vetes,ka gjakun tim,nuk pranon diktat,nuk pranon pa-drejtësi e do të vijë dita që ti do t’a humbësh kështu siç e ke nisur”!

-“Po të doje një lopë...shkoje e blije në fshat,nuk zgjidhje vajzën uni-versitare në mes të Tiranës”!

-“Ç’mendove ti,që e ke marrë trofe kështu,që t’a lësh në bufe si relike të çmuar”?

Në fund i kishte thënë dhëndrit që të largohej e të mendohej mirë përpara se të kthehej prapë pasi e bija atë natë nuk do të lëvizte nga shtëpia e prindërve të saj.

Më pas ose do të kthehej me një ndjesë të pranueshme,ose fare mirë rrugët e vajzës së tij me të do të ndaheshin sa nuk ishte vonë!

56

Pirro kishte dalë menjëherë nga dera pa u ndjerë fare dhe Luigji pati thirrur të bijën jo vetëm për t’i treguar ajo variantin e vet të ng-jarjes,por edhe për t’i thënë atij sesi ndihej e për të diskutuar bashkë lidhur me perspektivën e martesës së saj në të tilla rrethana kur ajo dhe i shoqi përveç këtyre moskuptimeve,nuk posedonin akoma një shtëpi të tyren sado të vogël,kur ajo ishte akoma studente në universitet dhe me lekë e mbante i ati teksa shkollohej,kur ajo ende nuk ishte pranuar si duhet nga familja e tij etj.

Në kundërshtim me natyrën e tij fjalëpakë e kërkuese,ai përdori me të bijën një ton të ngrohtë e miqësor,sikur të ishte duke folur me një shoqen e vet.

I kujtoi asaj që në themel të çdo lidhje bashkëshortore është dashu-ria po aq sa edhe respekti reciprok,sepse origjinat,prirjet,aftësitë janë të ndryshme,por njerëzit kur martohen karakteristikat e tyre më të mira i vënë në shërbim të njëri-tjetrit me qëllim që lidhja të funksionojë.

Tek e fundit,Jona duhej të rritej pa parë përplasje e kontraste,në mënyrë që zhvillimi i gjithanshëm i saj të ishte i shëndetshëm.

-“Unë kam besim tek ti dhe tek aftësitë e tua,mos më zhgënje!Merr për vete ato vendime që të sjellin mirë!Mos u ndiko as nga rrethanat e as nga emocionet e çastit”!- i kishte thënë ai.

-“Çfarëdo që të vendosësh,unë jam me ty vajza ime!Çfarëdo që të ndodhi në jetë tani e paskëtaj,mos lejo kurrë asnjë person të afërt apo të largët,që të luajë me dinjitetin tënd”!

Në këto mendime e sipër,Mariana ndjeu ftohtë.Ishte errur plotësisht dhe nga liqeni vinte aroma e peshkut të për-

plasur nga valët në bordurat e xhiros përgjatë bregut.

57

Ajo mori një kuvertë dhe u mbështoll me të,aty tek ishte në shezlo-ng.

Kujtimet këtë rradhë e çuan sërish mjaft prapa në kohë......Nga refuzimi kategorik i të shoqit lidhur me mundësinë e saj për

t’u punësuar në një nga orkestrinat e ndonjë buzuku Selanikas,pati kaluar pak kohë,por Mariana nuk kishte hequr dorë nga dëshira e saj e fortë për të gjetur një punë për veten e vet.

Pirro insistonte që ajo të qëndronte në shtëpi duke u arsyetuar me faktin se ai fitonte mjaftueshëm për të tre,prandaj e shoqja nuk kishte asnjë arsye në idenë e tij që të kërkonte punë me aq ngulm!

Një ditë në gazetën lokale të njoftimeve,Marianës i mbeti syri tek shpallja e një oferte punësimi si ndihmës-rrobaqepëse në një atelie veshjesh për fëmijë e gra.

Ju përgjigj njoftimit me zemrën që i rrihte nga emocioni dhe arriti të linte një takim intervistë me pronaren e ateliesë.

Niqi ishte një mesogrua me siluetë të gjatë,forma të rregullta,tipare të mprehta e sy zhbirues ngjyrë kafe që shpërthenin nga zgjuarsia që aty reflektohej.

Ajo e priti me buzëqeshje Marianën në kthinën e saj që e quante “byro” në brendësi të ateliesë.

Butiku i saj ku ajo kishte dhe zyrën e vet,gjendej në zonën e vjetër të Selanikut,të quajtur thjesht Kastra.

Mariana u mendua një copë herë të mirë para se të shkonte për të aplikuar për këtë punë të cilën në situatën ku ajo ndodhej e shikonte si tejet të rëndësishme.

Ishte paradite dhe ajo nuk mund të paraqitej kurrësesi me veshje mbrëmje apo kostum serioz në atë takim përcaktues pune.

58

Për më tepër që bëhej fjalë për një vend vakant si “ndihmës-rrob-aqepëse” gjë që e përjashtonte “a priori” pispillosjen.

Pra i nevojtej të zgjidhte diçka të thjeshtë që të përkonte me motivin për të cilin po shkonte,me punën që aty do të kryente,por që në të një-jtën kohë të mos t’a paraqiste si “sheje” (zgjebse)!

Pasi hoqi e veshi disa bluza,funde e gjëra të tjera verore,ajo më në fund e mblodhi mendjen për një fustan të kaltërt mëndafshi me cërka të bardha,të imta si pika shiu.

Fustani derdhej në trup dhe me kindat e shpeshta sa i cikte pak gjunjët.

-“I këndonte në trup”!-do kishte thënë për këtë veshje gjyshja e saj Maria.

Ajo shtoi dhe një palë këpucë-sandale blu të lehta,të këndëshme e me pak takë.

Si përfundim,për të plotësuar veprën,tërhoqi flokët pas veshëve me dy kapëse të mëdha e ja ku ishte gati për t’u nisur!

-“Nga fitorja në fitorje”!-po i tingëllonte në kokë formula triumfal-iste e realizmit socialist!

Po të arrinte të siguronte këtë vend pune,më në fund pas gati 4 vjetësh në Greqi,do të shkëputej nga bujqësia e paketimet e perimeve dhe produkteve të tjera agrare.

Kështu hyri ajo e qeshur dhe e shpenguar,me një ndjenjë të lartë vetëvlerësimi e sigurie në dhomëzën e vogël plotë me skica e modele të zonjës Niqi (Kleoniqi).

Intervista doli të ishte në realitet kaq e këndëshme,gjithë batuta,të qeshura dhe rrodhi aq “gallatë” sa asaj nuk do ia kishte marrë mendja kurrën e kurrës!

59

Niqi ishte gjithçka përveçse ndonjë zonjë e rëndë apo padrone nga ato që shohin gjithëkënd vëngër nga lart-poshtë.

Gjallë në botë që jo!Biseda mes dy grave u zhvillua kaq lirshëm sikur ato të njiheshin

prej vitesh.Niqi ndjente një përçmim të lindur të cilin nuk bënte asgjë për t’a

fshehur për “ata të malit” siç ajo i quante katundarët apo banorët e qy-tezave të shumta përreth apo afër Selanikut.

Këtë antipati të saj të theksuar,ajo nisi t’a shprehi pasi mori vesh peripecitë e Marianës nga bankat e shkollës në Tiranë tek vreshtat e Naousës e më tej.

-“Korici mou”...pra “vajza ime” kishte nisur ajo t’i thoshte Mari-anës:”Që ti i bie mirë violinës nuk e vë në dyshim,po nga gërshërët fryn ndonjëçikë apo jo”?

-“Apo të të mësoj unë nga e para”?Mariana ndërkaq i ishte përgjigjur asaj pa humbur kohë...që edhe

pa pasur vetë ndonjë eksperiencë larg qepjes së getave,kopsave e trik-ove,sido që të jetë ajo dinte të mësonte shumë më shpejt nga ç’imag-jinohej.

Për më tepër,po t’a lejonte Niqi,asaj i pëlqente të skiconte vetë sido-mos veshje për fëmijë!

Ishte e premte rreth mesditës,Niqi e ftoi për një kafe në një lokal aty pranë buzë rrugëve të gurta të lagjes mbi Selanik ku dielli binte pingul aq sa dukej sikur do t’i shkërmoqte muret e shtëpive të vjetra.

Pas frapesë së ftohtë klasike të cilën vendasit si edhe djathin,ko-sin,sallatën,musakanë,frikasenë dhe kafen...i kishin vetë-emërtuar greke,e cila erdhi me një gotë të madhe sa një krikëll birre,Niqi e ftoi

60

Marianën të paraqitej të hënën e ardhshme në orën tetë të mëngjesit për të nisur nga puna.

-“Ti vërtet do të fillosh si ndihmës-rrobaqepëse,por njëkohësisht sa më shpejt të aftësohesh e të kuptosh se çfarë është natyra e punës,do të të marr në byro për të skicuar modelet e veshjeve për fëmijë,bashkë na presin plot ditë të bukura me një zanat që do të të hyjë në zemër e vetë nuk do të duash t’a lësh më,nga i cili do të marrësh edhe fitime të mira”!- i tha asaj Niqi para se të ndaheshin.

Pas raportit të hollësishëm që Mariana i bëri Pirros në zyrën e tij të punës në kantierin ku bashkë me brigadën e tij punonte,burri i saj ishte shend e verë dhe s’paraqiti asnjë kundërshtim.

Për të festuar evenimentin,darkën e asaj dite të tre bashkë me ko-legun e tij Fisnikun dolën për një darkë buzë detit në lagjen moderne Kalamaria.

Brenda disa muajve,Mariana ia mori më shumë se mirë dorën edhe skutave më të fshehta të profesionit të ri.

Ndërsa në fillim ajo pati bërë vërtet punën e ndihmëses fillestare,pra duke mbledhur copat e prera që binin në çimento,duke iu ofruar pen-jtë secilës nga rrobaqepseve në makinën e tyre të qepjes,duke zbritur copat e rënda nga raftet,duke pastruar mëngjes e mbrëmje lokalin para dhe pas punës e duke ardhur gradualisht tek vendi i vet pranë makinës qepëse...gjatë gjithë kohës Niqi e vëzhgonte vëmendshëm dhe kur u bind se i mjaftonte ky si stazh,e mori në zyrën e vet.

Kishte ardhur momenti i shumëpritur i promocionit!Për rrjedhojë edhe i rritjes së pagës!Detyra e Marianës tani do të ishte linja e prodhimit të veshjeve për

fëmijë.

61

Ajo do të kontrollonte të gjitha rrobat e qepura,në plus bashkë me Niqin do të dizenjonte modele në bazë të ideve që ajo kishte.

Siç dhe i pati thënë në fillim Niqi,ky zanat po e tërhiqte dhe Mariana nuk e bënte më vetëm për shkak të pagesës,por edhe sepse i pëlqente tashmë.

Me kalimin e muajve,me Niqin u bënë dhe mike të afërta e ambienti i punës për të u shëndrrua në një pjesë të dashur të përditshmërisë së saj.

Punonjëset a asaj ateljeje,duke punuar tërë ditën bashkë,ishin trans-formuar në konfidente të njëra-tjetrës dhe orët e gjata të punës,m-busheshin nga të rejat për fëmijët e tyre,prapësitë që djali i njërës apo vajza e tjetrës kishin bërë në shtëpi,shkollë apo lagje,me zënkat e xhelozitë e vogla familjare të secilës,gjellët që kishin gatuar të cilat kur i bënin të mira sillnin nga një pjatë edhe në punë etj!

Ishte ky një ambient gazmor e shumë real femëror brenda të cilit Mariana nuk ndihej fare si peshku jashtë ujit,pasi që në filllim askush nuk e kishte trajtuar si emigrante të huaj,por si një shoqe e kolege.

Ishin gra të thjeshta nga shtresa të ulta të Selanikut,të cilat nuk dinin apo donin të paragjykonin prejardhjen e origjinën e dikujt dhe po t’u silleshe me dashuri,po të shihnin thjeshtësi e dedikim tek dikush,ato të rrethonin me një ngrohtësi të natyrshme,aspak të shtirur.

Ishte e vërtetë që nuk shquheshin për ndonjë arsimim të theksuar dhe që nuk e njihnin etiketën formale,por e rrethonin Marianën e cila aty ishte e vetmja e huaj mes tyre,me një çiltërsi të pastër pa asnjë gram hipokrizie.

62

Siç ndanin gëzimet e problemet me njëra-tjetrën,po ashtu ndanin edhe ushqimet dhe bukën e prurë me vete nga shtëpia të cilat i shkëm-benin si edhe recetat e gatimit mes tyre.

Kafen e ftohtë e pinin gjithë ditën e ditës si të ishte ujë rubineti kurse për dietë s’kishin dëgjuar çfarë ishte e nginjeshin në biskota e amareta të cilat shkonin lumë.

Kur një veshje e veçantë që nxirrnin nga duart,u dilte më e bukur se të tjerat,atëherë vinte koha e “sfilatës” ku të parat që kishin nderin e të provuarit të krijimit në fjalë do të ishin vetë ato!

Më parë siguroheshin që Niqi të mos dukej në rrobaqepësi,kujdese-shin që njëra prej tyre të ruante portën dhe në rast nevoje të “bllokonte” shefen me justifkime të shpikura aty për aty që as vetë nuk i besonin...dhe 1-2-3 fillonte sfilata!

Sipas rregullit të pashkruar,të tilla shfaqje zhvilloheshin njëherë në muaj.

Privilegjin për të sfiluar para kolegeve e kishte një punonjëse e ndryshme çdo muaj dhe kështu ishin të kënaqura të gjitha duke u nd-jerë nga pak modele secila.

Niqi nga ana e saj nuk është se nuk i dinte këto gjëra dhe kur ndon-jëherë në shekull bëhej me nerva për diçka,i kthehej gjasme ashpër grave duke ua përmendur sfilatën dhe çfarë kishin veshur.

-”Po ju akoma s’keni mësuar të ecni moj të uruara”!-u thoshte ajo.-“Modelja nuk është 120 kile e nuk ecën si dhia e malit apo si banor

periferie që po kapërcen kanalin e ujërave të zeza”!-“Kur i vishni rrobat që qepni për mua,mësoni të ecni si njerëz të

paktën”-e mbyllte ajo fjalën dhe nervat i treste në të pamungueshmen

63

frape me qumësht e akull të ftohtë të cilën bujarisht ua ofronte edhe punonjëseve të saj!

Kështu erdhi dhjetë vjetori jubilar i lindjes së Jonës i cili u festua madhërisht në shtëpinë e Marianës.

Vajza e saj,qysh në ditët e para të punësimit të së ëmës tek kjo ate-lie,ishte bërë vizitore fikse e atij ambienti,aq sa të tëra aty e konsidero-nin si “imazhin” fëminor të rrobaqepsisë.

Shumica e linjave për fëmijë që krijoheshin aty,kishin si frymëzim Jonën dhe komentet apo shijet e saj të përpikta lidhur me atë çfarë dëshironte të vishte një vajzë e asaj moshe.

Ndryshe nga bashkëmoshataret e saj greke,Jona nuk shtonte kur-rë në peshë,nuk hante hamburger apo patatina,as “crackers” as ndonjë budallëk të këtij lloji.

Prandaj çdo veshje që mendohej në atelie së pari për të,plotësonte kërkesat e tregut normal jo “XXL”.

Aq ishin mësuar të gjitha me të,sa edhe emrin nuk ja thoshin Jona siç e kishte,por “Kleçka” siç e quante Kristina për shkak të oreksit të dobët të mbesës së saj.

Por Jona,përveç mendimeve e këshillave “të vyera” që jepte lidhur me linjat e veshjeve për fëmijë,jo rrallë edhe ngatërronte penjrat,thy-ente gjilpërat e makinave qepëse,i futej vetë prerjes me gërshërët që ishin më të rënda e të mëdhaja se ajo vetë dhe kështu çonte dëm metra të tërë copash të kushtueshme.

E atëherë Niqi e dëshpëruar thërriste:”O patronkë,me patronkë,unë puno e ti shkatërro”!

Datëlindja e saj e dhjetë u nda në dy pjesë paradite e pasdite.

64

E para u organizua bashkë me shoqkat e saj të shkollës,ndërsa e dyta u bë në shtëpi në shoqërinë e të gjitha kolegeve të mamit e babit dhe fëmijëve të tyre të cilët Jonën e kishin bërë si motër të vogël.

Vajza rritej e shkathët dhe e zgjuar,por ndërkohë deri 14 vjeçe ajo nuk kishte mësuar akoma të hante vetë pasi ushqehej rregullisht më shumë se tre herë në ditë nga nëna Kristina e cila jo rrallë e kishte nd-jekur edhe nëpër rrugicat dhe lulishtet e lagjes me bukë në dorë për t’i dhënë për të ngrënë,për shkak se ushqimi për Jonën ishte gjithmonë jo vetëm i panevojshëm,por edhe armik.

Atë fëmijë po ashtu,deri në të njëjtën moshë kurrë nuk e zuri gjumi pa dëgjuar një dyzinë përrallash njëherësh nga e gjyshja,të cilat i ndiqte deri tek fjala e fundit me kërshërinë më të madhe.

Me moshën që shkonte,në vend të flinte Jona,gjumi të parën në tre-gime e sipër e zinte Kristinën e kështu ndonjëherë edhe ngatërronte fundin e tregimit.

Në një rast për shembull tregimi i gjyshes së saj fliste për një peshk të vogël i cili po i përgjërohej me shpirt një balene për të mos u ngrënë prej saj...e nëna Kristina vazhdoi kështu e përgjumur:”Peshku i tha balenës...mos më ha se më shan nëna”!

Jona që e kishte syrin xixë,veshët pizgë e që s’po i flihej fare,ia plasi gazit dhe e pyeti Kristinën:”Po si do t’a shante nëna peshkun pasi ai të ishte kollofitur në bark të balenës”?

Përveç kësaj Jona ishte një vajzë shumë e zgjuar të cilës nëna Kris-tina ishte kujdesur që mënjanë alfabetit helen të cilin e mësonte në shkollë,ajo të njihte edhe atë latin të gjuhës së saj amtare shqipe.

Kështu e vogla paralelisht,ndryshe nga shumë fëmijë të tjerë emi-grantësh,mësoi që 6 vjeç të dyja alfabetet dhe në këtë mënyrë ajo nuk

65

kishte diferenca në të shkruar apo në të folur mes gjuhës së vendit ku jetonte e asaj të origjinës.

Për këtë qëllim nëna Kristina ishte pajisur që më parë me librat shkollorë të cilët i kishte porositur në Tiranë.

Për moshën që kishte,Jona shquhej për të folurën e rrjedhshme,me një fjalor të pasur dhe shprehjet e shumta frazeologjike që përdorte natyralisht.

Në të njëjtën mënyrë shkruante pa gabime ortgorafike në të dyja gjuhët e saj të përditshme,ishte një fëmijë i veçantë edhe kur luante.

Që tre vjeçe ajo merrte gjithë arkën e madhe me lodrat e veta dhe ndërtonte skena të cilat i ndërronte vazhdimisht si në një teatër të sa-jin personal kukullash,ku edhe zërat i bënte si secili nga personazhet që kishte thurur në fantazinë e saj tejet të zhvilluar,pra herë si dhel-pra,herë arushi,ujku,shqiponja e kali.

Ajo e modifikonte zërin sipas këtyre personazheve duka ua vënë atyre në gojë batutat që i vinin në mendje.

Ndërkohë Mariana bënte sikur punonte diku atje afër dhe hap-te veshët për të dëgjuar me kujdes shfaqjen teatrale që e bija vinte në skenë tek kanapetë e kuzhinës së apartamentit të tyre.

Në lodrat e saj të shumta më i preferuari ishte dhe mbeti Dupi,n-jë kërriç i vogël i verdhë,të cilit nëna Kristina i kishte kompozuar një këngë shumë melodike që tingëllonte pak a shumë kështu:”Lup-lup-lu-pi...eja dupi-dupi”!

Jona këtë këngë e këndonte vetë nga mëngjesi në darkë aq shumë sa edhe shoqet e saj në shkollë dhe bijat e kolegeve të së ëmës në atelie e mësuan përmendësh.

66

Por në këtë rast,për t’a bërë më të kuptueshëm këtë krijim të gjyshes së vet për shoqet e saj greke,Jona gjeti zgjidhjen shumë origjinale për t’a kënduar këngën kështu:”Lupis-lupis-lupis...ella dupis-dupis”!

Shoqkat e saj helene,habiteshin në këtë mënyrë me “ngjashmërinë” e madhe mes dy gjuhëve,pa kuptuar të vogla siç ishin në moshë,se fjalë me kuptim në atë këngë ishte vetëm “eja” që bëhej “ella” në greqisht dhe gjithçkaje tjetër Jona i kishte shtuar mprehtësisht nga një “s” në fund.

Jona shquhej po ashtu për një kuriozitet të shfrenuar e prirje të forta për eksplorim.

Kur kishte qenë e vogël në Naousa,ajo ishte mësuar të lodronte nëpër pyje,vreshta rrushi,lëndina,fusha e kodra përreth qytetit të vogël.

Në Selanik kjo dëshirë s’i ishte minimizuar megjithëse terreni ishte shumë i ngarkuar dhe metropolitan.

Gjë kjo që s’e pengonte Jonën që sa herë të mundej t’ia “mallarte” (ikte) vetëm nga t’ia jepte mendja e në këtë mënyrë të tmerronte të ëmën dhe gjyshen.

Mariana,Kristina,Pirro,shoku i tij Fisniku,Niqi,brigada e ndërtimit e të atit dhe shoqet greke apo shqiptare të së ëmës,e kishin matur cen-timetër më centimetër lagjen sa herë që Jona iu përvidhej apo vendoste të eksploronte kënde të panjohura ende për të.

Kulmi ishte njëherë kur ajo në moshën 9 vjeçare e vetme...me inicia-tivë dhe vetveprim kishte ikur aq larg deri tek sheshi i njohur “Aristo-teli”,zemra plot lokale,restorante dhe kafene e qytetit.

Kurrë Mariana nuk e mori vesh sesi e bija kishte hipur në autobuz,si e kishte gjetur vetë atë shesh etj?

-“Po nuk e njihja unë atë vend,ju s’ma kishit treguar,doja t’a shihja unë vetë,pse s’më çoni ju”?-i ishte përgjigjur ajo me një qetësi të ad-

67

mirueshme të ëmës,babait,gjyshes dhe miqve të tyre kur e kishin gjetur teksa ishte ulur përdhe mbi bar e po lëpinte një akullore me luleshtry-dhe bashkë me një spurdhjak tjetër djalë emigranti shqiptar me të cilin po konkurronin kush e kishte shtëpinë më të madhe!

Jona rritej me pekule si fëmijë i vetëm që ishte deri në atë kohë,por preferenca e saj e theksuar mbetej Pirro!

Kjo sadoqë e vogla rrinte me nëna Kristinën ose duke u kapur sa herë mundej pas fustanit të mamit të cilës s’i ndahej nëpër shtëpi gjithë ditën si rrodhe.

Babi ishte figura e vetme mashkullore që njihte nga afër,por ai për shkak të punës shpesh larg Selanikut,kur jo rrallë mungonte edhe 5 ditë në javë nga shtëpia,kishte filluar që herët t’i mungonte shumë jo vetëm gruas,por edhe të bijës.

Fundjava kështu për të ishte koha “me babin”!Të shtunën dilnin për xhiro rregullisht të dy babë e bijë pasi Mar-

iana i kishte larë e krehur për bukuri dhe ktheheshin në darkë të qel-bur,njollosur e djersitur sepse Pirro harronte që kishte vajzë e jo djalë dhe të dy çaheshin duke luajtur futboll për orë të tëra.

Të dielave Pirro nuk harronte që të bijën t’a merrte edhe në një nga stadiumet e qytetit,për të parë herë “PAOK-un”,herë “Aris-in” e herë “Iraklis-in”!

Ishte bërë një “tifoze ultrá” e vërtetë kjo vajzë që bashkë me të atin kthehej e ngjirur në shtëpi gjithmonë pasi kishte gërthitur sa i kishte dalë rryli i fytit nga vendi në stadium.

Po qe se Kristina me Marianën ia reduktonin akulloret Jonës në një ose dy në ditë,i ati asaj mund t’i blinte edhe dhjetë rradhazi sa t’i dhimbte barku!

68

Kur Mariana protestonte lidhur me këtë fakt,Pirro përgjigjej si shpirt i vuajtur,se ai vetë në vegjëli as “ingranazhet” me faqe çokollate sipër e krem në formë syri me një majë marmalate...nuk i kishte ëndër-ruar dot!

Të bijës tani nuk do ia ndalonte këto kënaqësi.Kur Pirro ishte me të bijën ai transformohej nga pamja e zymtë që

kishte filluar të shfaqte shpesh dhe bëhej i qeshur e i lumtur,ngjante më fëmijë se Jona!

Emrin ia kishte zgjedhur ai vetë sipas një marrëveshje të bërë me Marianën që parashikonte që fëmijës së parë t’ia vinte ai emrin e të dytit gruaja e tij.

Patën menduar për emra të pastër shqip,por edhe jo të gjatë,lehtë-sisht të shqiptueshëm e po aq të kuptueshëm,të cilët të kishin edhe një simbolikë dhe kuptim të tyrin.

Jona si emër kishte një kuptim të dyfishtë “Fëmija Ynë” dhe “Deti Jon”!

Në të njëjtën kohë emrave nuk duhej t’u hyhej në mes e të shkurto-heshin siç rëndom bëhej në Shqipëri!

Fati e deshi që atë vit kur Jona mbushi dhjetë vjeç,kërkesa e saj e cila tashmë ishte kthyer në një mani të vërtetë,për të pasur një vëlla,u bë realitet për shkak se e ëma kishte mbetur shtatzënë.

Por siç u zbulua nga ekografia e parë pas disa muajsh,embrioni që po zhvillohej në barkun e Marianës...ishte një vajzë!

Kjo gjë e bënte Jonën të mendonte seriozisht se mos motra që do të vinte,do t’i merrte lodrat,krevatin,rrobat e bukura...mamin,babin,gjy-shen e gjithçka tjetër që rreth saj rrotullohej dhe përbënte botën e vet të bukur ku ajo ishte “dielli” për këdo që i rrinte pranë.

69

Po i ati i shpjegoi se ajo vetë do të ndihej shumë më mirë dhe do të ishte me të vërtetë tepër e kënaqur me një motër të vogël,të cilën do t’a mësonte si të luante,si të hante,ç’këngë të këndonte!

...Jonës i pëlqente kur luante me kalamajtë e tjerë të bënte zyshën?-Ja ku do e kishte nxënësen brenda në shtëpi!

-“Pastaj bebat çuna janë të prapë,ulurijnë tërë ditën e s’të lënë as të flesh,kurse gocat janë të urta”!-e merrte me të mirë Pirro.

-“Pse e urtë kam qenë e vogël unë o ba”?-habitej Jona.Luigji i mençur do kishte thënë në këtë rast:”Tu u rrit,tu u çorodit

porsi zogu i gomarit”!Por këto gjëra Pirro sigurisht që nuk ia tha të bijës.Pirro vetë ishte shumë i lumtur që do bëhej me një fëmijë tjetër

dhe që tani po mendonte të linte pak kohë të lirë për t’u marrë me të bijën,pasi Jonën në kohën e vet nuk e kishte shijuar prej punës që i merrte gjithë kohën dhe energjinë.

-“Dua shumë që fëmija të të ngjajë ty!Të ketë sytë e tua,të qeshi si ti e të jetë si ti edhe në karakter.Të mos jetë si unë që mërinë e mbaj për-brenda dhe që jam si alkimisti që çmend të tjerët,por shkatërron edhe veten!Vajza të të ngjajë ty që edhe pas një stuhie...ti buzëqesh e je si një qiell i kaltër e i pastër pranveror”!

Këto ishin dëshirat e Pirros të shprehura me fjalë për vajzën e tij ende të palindur.

-“Unë jam i privilegjuar që kam një grua që m’a kanë zili të gjithë!Me barkun si poç,është edhe më e bukur se më parë”!-thoshte ai gjatë ditëve të shtatëzanisë të së shoqes.

Mariana ndërkohë,në të dy shtatëzanitë nuk kishte ndonjë ndry-shim në mënyrën e të ngrënit,të të sjellurit,të fjeturit etj.

70

Përjashto disa preferenca ushqimore të theksuara të cilat nuk i pati pasur më parë.

Kur kishte Jonën në bark...nuk ngopej së ngrëni qershi,të cilat i kërkonte në çdo orë të ditës e të natës mundësisht!

Kur shkonte në fakultet,qershitë i merrte me vete për t’i ngërnë gjatë pushimeve mes leksioneve.

Pjata tjetër që nuk i mungonte asnjë ditë,ishte “Tava e Kosit” që e ëma e thante fare!

Kështu Kristina çdo ditë do të bënte për të bijën tavë kosi me mish qingji.

Në shtatëzaninë me Jonën,Mariana ushtrohej në violinë dhe përga-titej për provime dhe për këtë arsye ajo vinte në lojë me humor nervat e të shoqit duke i thënë se vajzën do t’a quante Çajkovska për nder të kompozitorit të madh,në të kundërt do i vinte emrin Johana për të respektuar Bahun.

Kur Pirro rrudhte buzët e varte turinjtë,ajo i pëshëpëriste si një ëng-jëll i vërtetë në vesh:”Ç’ke ti se ia vë Volfganga emrin gocës...si Mo-zarti”!

Çështjen e emrit Mariana e dinte që i përkiste Pirros,por ajo e nd-jente se vajza e tyre do të ishte superinteligjente me një koefiçent të lartë intelektual.

Ajo do bëhej e bukur dhe elegante si thupra e violinës,me lëkurën si ajkë kosi dhe sytë si qershi.

Pse kot shkonte në shkollë me mamin (në bark) çdo ditë?Ai fëmijë kishte ndjekur leksione muzike pa lindur akoma e kur të

shihte dritën e kësaj bote,ajo do të kishte tashmë një bagazh të vlerë-sueshëm njohurish!

71

Të vetmen vështirësi që Mariana kishte ndjerë në shtatëzaninë e parë,ishte që pikërisht gjatë sezonit të provimeve ajo nevojitej të mëson-te e ulur në tavolinë,kur stili i saj ishte të studionte përmbys me kokën të mbështetur në duar,këmbët lart e librat të përhapur në të katër anët e dhomës.

Kurse poçi s’e linte të qëndronte ashtu siç qe mësuar.Vështirësia e dytë ishte që ajo ushtrohej në këmbë teksa përgatitej

në violinë dhe pas një kohë të gjatë qëndrimi të tillë fillonte të ndjente dhimbje.

Pas dhjetë vjetësh në shtatëzaninë e dytë,Marianës nuk i duhej më të shtrohej të studionte,thjesht do të shkonte e do vinte në punë.

Po qe se flitet për “vështirësi”,ishte se si në shtëpi e si në punë,atë donin t’a ushqenin me lopata!

Të ishte për Marianën,le t’a linin të hante vetëm mandarina,nuk donte gjë tjetër!

Por Pirro me Kristinën e detyronin të pinte qumësht dhe të mos ikte në mëngjes pa ngrënë vezën sepse e ëma me zgjuarsinë e saj karakteris-tike e shtynte të hante gjëra të shëndetshme dhe cilësore.

Fronti i vërtetë i luftës ishte atelieja.Aty me Niqin në krye,të gjitha gratë mendoheshin qysh në darkë

që t’i sillnin të nesërmen asaj nga një porcion ushqim të përzgjedhur.I gjithë folklori grek,legjendat që nga koha e Homerit,ishin shfletuar

për të parë çfarë i bën mirë të hajë një gruaje shtatëzanë në mënyrë që ajo të lindi një fëmijë të shëndetshëm,të fortë si hekuri,të bukur si yl-li,të zgjuar si Platoni,mendimtar si Sofokliu,popullor si Demosteni e të famshëm si Gjinovefa Anistonis (Jennifer Aniston)...krenaria e grarisë helene atje tej në Amerikë!

72

-“Të më bëhet me humor dhe e bukur si James Belushi”!-ua priste hovin me një tis të lehtë nacionalizmi shqiptar Mariana.

-“Se e kam edhe andejza nga anët e gjyshes time Marias”!-u thoshte ajo shoqeve duke nënkuptuar zonën e Qytezës përmbi Korçë.

Pirulla bufalaqe,që nuk dëndej dot së përlari bakllava apo çdo lloj ëmbëlsire tjetër me sherbet...ndërsa për të pastat e çokollatat e thata ishin thjesht kashtë pa shije,thoshte:”T’u bëftë vajza jote sheqer e ëm-bël,prandaj ha edhe ti pak bakllava,na merre dhe një çerek tepsie me vete në shtëpi po s’e hëngre dot këtu”!

Kur Mariana kundërshtonte pasi ishte nginjur në të ngrëna,nga mu-sakaja tek pudingu,koleget e “dënonin” duke e ulur në prehërin e gjërë të Pirullës dhe Niqi e ushqente vetë aty me “hape gojën-mbylle hun-dën” siç bënte ajo vetë me Jonën në shtëpi.

Ndërkohë Mariana ishte njëlloj si më parë,pra ajo ndihej e lehtë si pupël dhe kishte më tepër energji për të punuar,vetëm se herë pas here i vinte gjumë.

Kur asaj filluan t’i ngushtoheshin rrobat si pasojë e fryrjes së barkut dhe rritjes së bebit brenda tij...nisi automatikisht gara se kush do të bënte veshjen më të përshtatshme për të.

Që edhe t’i rrinte mirë,dhe të mos ngjante si thes,dhe të ndryshon-te nga barkalecet e zakonshme që kalonin megjithë barkun e tyre në shtatëzani para dritareve të ateliesë.

-“Se ku do dukemi që jemi neve stilistë,modhistë,ato që krijojnë modë pastaj”!-thoshte Niqi.

Ndodhte ndonjëherë që Marianës nga puna t’i enjteshin këmbët dhe të kthehej në shtëpi e lodhur,por sado t’i bërtiste Pirro e sado ajo vetë të ankohej,sërish pa vajtur në punë nuk rrinte dot sepse aty argëtohej

73

duke punuar e kështu pra asgjë nuk ndryshoi në ritmin dhe oraret e saj të përditshme!

Apartamenti që Pirro kishte ndërtuar vetë me brigadën e tij të ndër-timit,ndodhej në një kompleks banimi ku kishin ardhur me banim edhe mjaft shqiptarë të tjerë si ata.

Shumica ishin kolegë të Pirros,kurse të tjerët qenë emigrantë nga qytete të ndryshme të Shqipërisë të cilët jetonin e punonin në Selanik.

Mes fqinjëve të tyre ata kishin shumë miq të mirë,si për shembull Faik Gjolekën nga Delvina dhe të shoqen e tij Mozën nga Derviçani i Gjirokastrës,Lina Lukajn nga Tirana me vajzën e vet Megin,Laura Pe-trelën dhe Donika Metanin me familjet e tyre.

Faiku në Shqipëri kishte qenë aviator në Kuçovë,ndërsa në Greqi punonte mekanik në një ofiçinë afër pallatit të tyre.

E shoqja e tij Moza punonte në të njëjtën qendër tregtare si dhe Laura e Donika,pra tek City Gate,një kompleks biznesesh të ndrysh-me,marketesh,lokalesh,baresh,restorantesh,butiqesh,kinemash etj.

Ajo kishte mbaruar për biokimi dhe pati punuar në Universitetin Bujqësor të Kamzës deri kur bashkë me të shoqin dhe tre fëmijët e tyre,Ilirin,Eneidën dhe Elën kishin ardhur në Greqi.

Moza ishte një grua që shquhej për një zgjuarsi të spikatur dhe për prirje për të qenë shumë mikpritëse dhe e ngrohtë me miket e saj dhe këdo që i shkelte në shtëpi.

Ajo ishte me origjinë minoritare nga zona Dropull-Sarandë,por në Greqi vitet e para sidomos,kishte hequr picirrën për t’u ambientuar mes grekëve të një gjaku me të,të cilët e trajtonin më keq se ç’bënin me emigrantët e tjerë shqiptarë.

74

Në fillim ajo kishte bërë punët më të rënda,duke u kujdesur për të moshuarat e sëmura në shtëpitë e tyre dhe më vonë kishte shitur bukë që para se të agonte dita në disa furra të specializuara për kuleçër e ëmbëlsira mëngjezore.

Prej disa kohësh ajo ishte stabilizuar si kasiere tek një market i madh francez brenda kompleksit tregtar të sipërpërmenduar,punë të cilën siç shprehej vetë...:”E puth e vë në ballë krahasuar me ato që kam bërë”!

Mozës i shëndritnin sytë e kaltër dhe ajo dallohej për trupin e gjatë,këmbët e drejta dhe natyrën shumë njerëzore e të dashur.

Si rregull,dy-tre herë në javë,shoqet shqiptare të qendrës treg-tare,mblidheshin në shtëpinë e saj bashkë me Marianën,ku duke pirë kafe,flisnin për gjërat e ditës,të rejat,prapësitë e fëmijëve,notat e tyre në shkollë,kujtoheshin bashkë për Tiranën,lagjet e tyre të dikurshme,xhi-ron para Hotel Dajtit tek bulevardi i madh me pemë etj.

Luara Petrela,siç kuptohet nga mbiemri i saj,ishte një tironse “e thekme” e cila në fakt ishte piktore “de jure dhe de fakto” si dhunti e si profesion.

Ishte e martuar me Reshat Shehun nga Berati,i cili me një nuhatje të fortë në fushën e biznesit,kishte ditur të gjuante momentin dhe qysh në vitin 1991,pati hapur në Bilisht një fabrikë fasonerie ku prodhoheshin xhinse,këpucë dhe atlete,me teknologji greke.

Më pas këto mallra shiteshin nëpër Greqi pa e ditur askush përveç doganës se ato qenë prodhuar në Shqipërinë në tranzicion të asaj kohe.

Reshati pra,ishte një emigrant atipik,i cili kishte ardhur aty për të përmirësuar,përhapur dhe shtuar biznesin e tij.

Pirro që kur e kishte njohur nëpërmjet Laurës e cila ishte shoqe e vjetër me Marianën,pati nisur t’a çponte me humor duke e quajtur

75

“Baba Reshati” për shkak të fesë së tij bekatshiane dhe mbiemrit Shehu të po të njëjtit denominacion religjioz.

Për më tepër në ato vite,kreu i këtij komuniteti të respektuar e të urtë në Shqipëri,quhej Baba Reshat Bardhi!

Për Pirron dhe meshkujt e tjerë të pallatit të tyre,me vite të tëra ai u mbiquajt si “Baba Reshati” e për këtë arsye sa herë vinte koha e “Hashures” ose Sulltan Nevruzit,të gjithë niseshin për tek shtëpia e Laurës për të përshëndetur veçanërisht Baba Reshat Shehun!

Vetë Reshatit që shkurt quhej Shati,ky humor nuk është se i prishte ndonjë punë dhe ai sa herë e vinin në lojë në këtë mënyrë,kur i për-mendej hashurja për shembull,u sugjeronte që përse të mos hanin dhe një dorë paluze me gjalp e arra,lëre më pastaj po të bëhej fjalë edhe për hasude!

Meqë të tërë i shkonin me “lugë në brez” në të tilla festa,Laura tav-olinën e kishte gati dhe për të gatuar ia thoshte...e ç’të thënë se!

Ç’dëshironte shoqëria e burrit të saj,ajo e përgatiste në moment.Prej fërgesës me speca e tavës së dheut me mëlçi,tek kotoletat e

plëncit dhe kukurecët e shoqëruar denjësisht me “içik” raki.Baba Reshati sipas mendimit të përgjithshëm të asaj shoqërie shqip-

tarësh Selaniku,kishte pasur gjithë atë fat që kishte rënë në këtë grua aq të bukur e kaq të mirë!

Laura ishte përherë me humor të lartë,e qetë si një tironse e vërtetë,e shkueshme së tepërmi me njerëzit,dinte t’i përshtatej secilit ambient dhe e ruante për këdo nga një fjalë të “omël” në çdo situatë.

Flokët e gjata kaçurrela kafe si të qe afrikane për nga gjaku,ajo i thurte në formë gërsheti francez dhe në fytyrën vezake asaj i dallohesh-in sytë prej sorkadheje poshtë vetullave të holla.

76

Ajo kishte gjithmonë një tip nënqeshje të ndrojtur e cila e bënte edhe më tërheqëse,ndërsa kur fliste...“sh-në” asnjëherë nuk e shqipton-te dot qartazi duke e shëndrruar gjithmonë në “s”!

Ky ishte një ndër aspektet e shumta të ngarkesës së saj sensuale e cila shprehej përmes shumë formave të tjera origjinale si kjo!

Karakteristikë tjetër ajo kishte gjatësinë dhe linjat fine të trupit të saj.

Laura pa ndonjë përpjekje të veçantë kishte mundur të ruante trajtat e një gjimanzisteje të formuar e në lulëzim,pavarësisht se kishte një djalë 10 vjeçar të quajtur Enkel dhe që vetë ajo menaxhonte me sukses një lokal tek e njëjta qendër tregtare ku qenë të punësuara edhe shumi-ca e shoqeve të saj shqiptare.

Shoqja tjetër Donika ishte ndihmës dentiste,por që këtë profesion natyrisht në Greqi nuk e praktikonte dot,prandaj dhe pas disa vitesh të kaluara duke punuar në bujqësi,ia kishte dalë falë ndërhyrjes së mikeve të saj që të zinte një vend tek një dyqan veshjesh intime për gra.

I shoqi Petriti kishte qenë shef reparti tek fabrika e qelqit në Ti-ranë para rënies së sistemit monist dhe në Greqi punonte në brigadën ndërtuese të Pirros e Fisnikut.

Fëmijët e tyre Lymi (Myslym si emri i gjyshit) dhe Miranda,shkonin të dy në gjimnaz.

Donika ishte një “Zonjë Grua” të cilës i peshonte fjala kudo.Ajo në çdo moment e mjedis dallohej për urtësinë e saj,maturinë

dhe besueshmërinë që shfaqte sa herë të ishte e nevojshme.Në shoqëri të gjithë i kërkonin mendim dhe i besonin sekretet e tyre

e ajo kishte nga një vend të veçantë për secilën nga to.

77

Po t’i kërkoje Donikës ndihmë,ajo do bënte ç’është e mundur që të jepte një dorë dhe ca më tepër po të mundej!

Në shtëpinë e saj hynin e dilnin të tërë emigrantët,të njohur të saj apo njerëz të fisit të të shoqit,të cilët akoma nuk kishin zënë vend mirë në Greqi.

Donika kishte gjithmonë një pjatë gjelle për t’iu dhënë,një shtrat të shtruar ku ata të flinin,i priste me zemër dhe i përcillte me dëshirën që të rregulloheshin sa më shpejt.

Ishte një grua në pamje e thjeshtë,por me një shpirt shumë të madh e të fisëm.

Ermelinda Lukaj punonte si estetiste në një sallon bukurie të po asaj qëndre tregtare,në Tiranë ajo kishte përfunduar Akademinë e Arteve në degën e Regjizurës ku pati qenë pjesë e treshes së shoqërise me Mar-ianën dhe Laurën.

Ishte e divorcuar nga i shoqi dhe me vete në Greqi kishte marrë të bijën Megin dhe të ëmën Enriketën.

Ermelinda shkurt njihej si Lina.Ishte një vajzë praktikisht “për t’u pirë në kupë”,shumë e shkathët,që

bënte njëqind punë njëherësh,tepër e hareshme dhe po kaq e pashme!Kur ajo hynte diku,kjo gjë merrej vesh para se t’i shfaqej koka,prej

tringëllimës karakteristike të byzylykëve vargëzues që mbante nëpër duar.

E kur futej ajo brenda,ishte sikur të kishte hyrë një rreze dielli e fortë që të bënte përshtypje e të linte një impakt të pashlyeshëm.

Kishte flokë si krifë luani të lëshuara çrregullt me kaçurrela rebele që i vareshin si gjethet e pemës në pranverë,në mënyrë anarkike e pa asnjë kontroll përmbi ballë e sy.

78

Këto kaçurrela të përflakura si zjarri,asaj i krijonin një kontrast sur-prizues me ngjyrën e zbehtë të fytyrës së saj.

Familja e Linës kishte mbi një shekull në Tiranë,por ajo nuk harron-te të thoshte gjithnjë se ata ishin me origjinë të largët nga Kosova,nga ku qenë larguar për t’i shpëtuar “shkjaut” serb.

Ajo ishte shpirti gazmor i këtij grupi grash pasi lëre që nuk i push-onte kurrë goja dhe i shkulte gazit të gjitha,por edhe imitonte kë të mundej,tregonte barcaleta,kërcente,këndonte e bënte gjithçka për të krijuar një atmosferë të këndshme.

Sigurisht që edhe ajo kishte problemet e saj,por nuk qaravitej dhe nuk e jepte veten!

-“Prandaj kam bo Akademinë e Arteve una,që t’merrem me thonjtë dhe të pasmet gjithë dhjom ene celulit të ktyne grekeve”!-protestonte ajo!

Por menjëherë shtonte...-:”Zoti m’i shtoftë se ku kam për t’i gjet kto të bekumet Dhrahmi pastaj”!

Hapin për Greqi e kishte marrë pasi e motra e saj e madhe dhe e vetme Dorina me të shoqin Danielin,të cilët kishin ikur para saj,e kishin tërhequr edhe atë me vete.

Danieli pati punuar farmacist në Tiranë dhe të njëjtën gjë kishte arritur të bënte që nga dita e parë edhe në Greqi.

I ati kishte qenë dikur një pedagog i shquar dhe nga më të mirët e të njohurit në Fakultetin e Shkencave të Natyrës në Tiranë.

Me tipin energjik dhe mprehtësinë e tij,Danieli zgjodhi momentin e përshtatshëm për të marrë vendimin e duhur e kështu ishte ndër të parët që arriti në Selanik,ku si pasojë dhe punë gjeti më lehtë,falë edhe

79

marrëdhënieve që kishte pasur që në Tiranë me disa kompani farma-ceutike helene.

Ishte i pajisur me një sens të fortë humori,bënte miq gjithandej,por po aq shpërndante edhe ndere të cilat më vonë i ktheheshin dhe kështu ishte si veshka mes dhjamit përherë duke ditur t’a akomodojë veten në çdo rast dhe ambient.

Si temperament ai ngjante mjaft me Linën kunatën e tij,aq sa të dy dukeshin si motër e vëlla në sjellje dhe mënyrën plot sportivitet me të cilën e merrnin jetën.

-“Qeshni o njerëz qeshni”!-i këshillonte Danieli pacientët që vinin për të blerë ndonjë medikament në farmacinë ku punonte.

-“E qeshura tre herë në ditë me rekomandim doktori,do t’u bëjë më mirë se mjekimi që po e blini me dhrahmi këtu tek unë”!

Poshtë maskës së të qeshurës,ai fshihte edhe një shpirtmadhësi që e nderonte dhe sa herë dikush s’kishte mjaftueshëm për të paguar re-cetën e tij,Danieli i jepte atë që i nevojitej duke e lënë të paguante kur t’i kishte aq dhrahmi sa nevojiteshin.

Për këtë arsye farmacia e tij kishte gjithmonë punë dhe gëlonte nga njerëzit!

Sidomos në periudha epidemie virozash të ndryshme,katarresh stinore në dimër ose çrregullimesh të tretjes në verë,njerëzit vërshonin aty e Danieli kërkonte me kulturë “leje” nga klientët që të vente një vrap sa të hante një copë bukë ose siç e përkufizonte ai:”Të mbushte serbatorin stomak me ushqim,se ndryshe nuk punonte motori”!

Gruaja e tij ishte e qetë sa nuk i ndihej zëri,nuk pipëtinte e rrinte si zog i trembur i hutuar,aq sa të shumtë ishin ata që nuk e realizonin dot

80

në trurin e tyre se ç’lidhje kishte ajo me Danielin i cili kishte një sjellje e karakter tejet të ndryshëm nga i saji.

Ajo ishte me të vërtetë nga ato vajzat e mira që nuk duken,por bëjnë shumë!

-“Ça të flas unë,ku më lejn rradhë kto,ka i anë ky,ka tjetra kjo motra ime,ku kam rradh me fol unë ktu”?-thoshte ajo në takimet me shoqet e tjera të grupit.

Djali i Dorinës dhe Danielit quhej Marin,ishte 5 vjeç dhe rrinte me nëna Enriketën ndërsa prindërit i shihte vetëm darkave kur ktheheshin nga puna.

Si formë shumë orgjinale proteste ndaj këtij fenomeni diskrim-inues,ai kishte zgjedhur që atyre sa herë i takonte t’u drejtohej si “Xhax-hi Babi dhe Teta Mami”,pasi sipas tij s’po ia varnin fare.

Mama Enriketa,dikur një grua shumë e bukur,ruante akoma shëm-bëlltyra të atij shkëlqimi,teksa tashmë ishte një amvisë e rrallë dhe ku-zhiniere e pashoqe!

Prej pak vitesh në Selanik ishte transferuar edhe familja e madhe Cukali.

E para pati ardhur motra e Gjeloshit,Prenda megjithë familjen e saj.Prenda me qëllim që të zinte vend pa shumë andralla,i kishte rënë

shkurt duke e martuar të bijën me grekun e parë që i kishin zënë sytë dhe për më tepër ajo dhe gjithë pjestarët e familjes së saj ishin regjis-truar pa përjashtim si “Vorio Epirotë” të pastër 100%!

Kështu harta fantomatike e Epirit të Veriut falë këtyre epirotëve të humbur e të harruar të ekstremit verior të Shqipërisë ku pushteti i Bi-zantit,Turqve e rrezik as romakëve e qyteteve antike të “Magna Gre-

81

cia-s” nuk kishte arritur kurrën e kurrës,ajo pra kështu ishte zgjeruar skajshmërisht.

Përfitimet e këtij veprimi sa “heroik” në sytë e ithtarëve të “epi-rizmës” grekomane,aq edhe praktik për familjen e Prendës,patën qenë të shumta edhe për kushurinjtë e saj të parë,të dytë,të tretë e të katërt deri në majë të Vermoshit.

Fjala e hapur se ishte “bërë deti kos” dhe kishin plasur lekët e grekut e cila mjaftoi që kushdo atypari të regjistrohej si epirot,kishte ngritur në këmbë të madh e të vogël majë shkrepave dhe kush të mundej e kishte mbajtur vrapin për në Helladhë.

Të tjerë që nuk e patën marrë në konsideratë këtë opsion,sido që të jetë kishin kontaktuar Prendën ose njerëzit e saj (të cilët po specializo-heshin në ndërmjetësimin dhe koordinimin me autoritetet përkatëse epirote në Greqi për këtë punë)...me qëllim që së paku të nxirrnin ndonjë pension të majmë helen aty në majë të maleve të veriut të thellë shqiptar!

Prenda me një shpejtësi marramendëse,të nesërmen që kishte vënë këmbë në tokën greke,hoqi dorë vullnetarisht nga emri që mbante të cilin ia patën vënë prindërit qysh kur pati lindur dhe u vetëquajt Lefkothea!

Po kështu veproi edhe me të shoqin Gjekën (ish sekretar partie në kooperativën e tipit të lartë bujqësore të fshatit të vet)...i cili u transfor-mua në Kyriakos.

Po këtë fat patën edhe fëmijët e saj,të cilët me rradhë iu ngecën në dorë nga një greku ose grekeje të gjorë!

Djali i saj Lenci (tashmë Anesti) shkoi aq larg me pathosin e ri gre-kofil,sa u bë që në muajt e parë të jetës në Greqi,anëtar i një organizate

82

ende të panjohur dhe gjysëm ilegale të ekstremit të djathtë,pan-greq-iste e quajtur Hrisi Avgji...Agimi i Artë!

Para se kjo histeri kolektive filo-helene të kapte ndoshta edhe Le-zhën mbas malësive rreth Shkodrës,frenën oreksit eskpansionist gre-komadh,të shprehur nëpërmjet kësaj familje malësore vorio-epirote,ia vuri më në fund një nga burokratët e administratës lokale greke në Selanik,i cili merrej me çështjet e natyralizimeve të minoritarëve nga Shqipëria.

Kur Lefkothea ish-shoqja Prenda,kryetarja e dikurshme frontit në fshatin e saj,hyri në zyrën e këtij apartçiku helen,kërkesave të saj për të marrë brenda ditës...pasaporta greke për gjithë familjen e vet,pensione greke për tërë fshatin e mundësisht edhe gjithë zonën nga ishte me origjinë si dhe një mori priviligjesh të tjera që nuk gëzoheshin as nga shtetasit vendas grekë të Greqisë...përgjigja që ajo mori e la të shtangur në vend!

-“Ne moj zonjë,minoritarë nuk kërkojmë përtej lumit Shkumbin”!-i pati thënë lakonikisht asaj zyrtari në fjalë!

-“Andej nga jeni ju me origjinë,unë nuk jam fort i sigurtë në dini edhe shqip të flisni e jo më greqisht”!-kishte vazhduar ai me një qesën-di që i dallohej qartë nëpërmes fjalëve e tij.

-“Prandaj në doni të mos ju kthejmë prapa si kartë postale,harrojini këto budallëqe dhe thuajuni atyre bashkëfshatarëve tuaj që të mos u ngrihet shumë mendja se na e keni mbushur qytetin me njerëz nga ajo zonë,të cilët sapo zbresin nga autobuzi,direkt kërkojnë zyrën e Vorio-Epirotëve për t’u regjistruar ose për të shkëputur ndonjë pen-sion”!-e kishte mbyllur ai kështu këtë çështje.

83

Harta e pensioneve greke të minoritetit kështu,për një qime nuk kishte “marrë malet” e veriut shqiptar,por kjo gjë pak i kishte bërë përshtypje Lefkothea-Prendës tonë e cila gjatë kësaj kohe kishte mun-dur të tërhiqte në Selanik edhe dy motrat Marta dhe Shkurta megjithë familjet e tyre.

Emri Shkurte ju vihej vajzave të porsalindura në mënyrë që pas tyre të lindte një djalë,kuptimi pra ishte që vajzat të “shkurtohen” të mos lindin më e të vijë një djalë më në fund!

Të tillë emra gjendeshin në gjithë Shqipërinë,në variantet më qe-sharake si për shembull:”Pushime” që donte të thoshte “pushoni vajza së linduri tani”.

Kishte edhe “Mjaftime”,”Përfundime”,”Mbarime”,”Sose” dhe “Fështe”...pra që vajzat të fshiheshin me fshesë,të zhdukeshin e t’u vinte rradha për t’u lindur djemve.

Prapa Shkurtes,në familjen Cukali,kishte ardhur në dritë i vetmi djalë i shtëpisë,Gjeloshi!

I martuar me Vjollcën,ai së bashku me prindërit e tij Lizën dhe Dedën e fëmijët Nikun dhe Manjolën,bënin një jetë të qetë e të shtruar në vendlindje.

Pas një insistimi të gjatë të Kastriotit më parë dhe Lefkothea-Prendës së motrës më pas,Gjeloshi mori më në fund rrugën e emigrimit bashkë me gjithë familjarët e tij.

Pa ardhur akoma i vëllai në Selanik,Lefkothea-Prenda kishte orga-nizuar fejesën e vajzës së Gjeloshit,Manjolës me djalin e fqinjëve të saj helenë,të cilët posedonin edhe një restorant dykatësh me gatime karak-teristike greke.

84

Kështu ajo në këtë tratativë tregtare,siguroi si shpërblim edhe fut-jen e saj dhe të burrit të vet si partnerë në biznes me krushqit e rinj të mbesës së saj dhe kur Manjola zbriti në Selanik,vajza mori lajmin se tashmë kishte edhe një të fejuar grek.

Për të betonuar paktin financiar midis këtyre familjeve i cili po gatuhej nëpërmjet kësaj martese,dy të rinjtë pa u bërë ende celebrimi zyrtar,ngjizën një fëmijë që u bë kështu “vula” e kësaj lidhje shqipta-ro-greke.

Gjeloshi ashtu si edhe e motra e tij,në Shqipëri kishte pasur toka të shumta,që më parë i patën përkitur ish-kooperativës së asaj zone.

Shitja apo dhënia në përdorim kundrejt pagesës e këtyre pronave,bënë të mundur që ai të blinte një apartament në një lagje popullore të Selanikut.

Me të shoqen Vjollcën,si fillim ai u punësua tek restoranti i krush-qve dhe i së motrës.

Gjeloshi punoi me mish e me shpirt si shumë emigrantë të tjerë (pa u regjistruar si vorio-epirot si e motra) deri kur mundi të kursente aq fitime sa të blinte kuotën e lokalit që i përkiste prindërve të dhëndrit të tij grek.

Që atëherë lokalin e drejtuan bashkë vëlla e motër.Ardhja e Vjollcës në Selanik e jo në Athinë,shkaktoi zemërimin e

Vitorisë.Dëshira e saj dhe e të shoqit pati qenë që së paku këta fëmijët më të

vegjël,Llambin dhe Vjollcën t’i kishin me ta,para syve aty në Athinë ku jetonin.

85

Por Gjeloshi,megjithëse ishte shumë i pritur,i mirësjellur dhe i dashur me prindërit e gruas së tij,sërish nuk i bindej urdhërave të tyre e si një malësor i vërtetë nuk u nënshtrohej kapriçove të Vitorisë.

Kështu,po qe se Vitoria deri atëherë në Selanik nuk kishte vajtur më shumë se dy herë në vit,tashmë “mbinte e shkrinte” atje,për shkak të vajzës së saj të vogël.

Përgjatë viteve,të gjitha vizitat e befta të Sulltanë-Vitorisë përbënin për t’u shprehur butë...një makth të vërtetë për Marianën!

Në përgjithësi,kur ajo vinte Kristina ikte për në Athinë vetë dhe kështu dy krushkat evitonin të takoheshin me njëra-tjetrën në shtëpinë e Marianës.

Antipatinë e theksuar ndaj së resë dhe refuzimin e pozicionit të saj si gruaja e të birit,me një kokëfortësi absurde,Vitoria e kishte zbrazur edhe tek e vogla,pra tek Jona,të cilës të vetmin kompliment që i rezer-vonte ishte...:”Rracë e sat ëme,interesant kjo nuk paska asgjë si ne,nuk i ka ngjarë fare Pirros”!

Ndërkohë që kur kishte lerë dhe e kishte nxjerrë kokën e tij si “tullë shamot” me pjesën e prapme të drejtë si dërrasë e të paformë..nga barku i së ëmës,Agimi kishte qenë:”T’u beftë nëneja i vogël”!

Gjyshes ky shkatarraqi i vockël,i pari ndër nipat e saj...i cili kishte arritur të mbante rekordin origjinal dhe unik të të shkatërruarit të secilës lodër që i pati rënë në duar qysh në ditët e para jetës,ai pra asaj i kujtonte të birin Pirron e jo të atin e tij Llambin.

-“Po moj mama që të marrça të ligat,trupin e gjatë si Pirrua,këmbët si ai,qesh si xhaxhai i tij,flet si ai e t’a shikosh kur flë...moj mama për kokën tënde,tamam Pirrua i vogël kur e mbanje ti në prëhër duket”!-ia priste gjithë përdëllimë Bajameja vjehrrës së saj të dashur...a thua ti se

86

ajo jo vetëm kishte moshën e Vitorisë dhe e kishte parë Pirron të porsa-lindur në duart e së ëmës,por edhe nga fjalët e saj ndokënd do e “rrente menia” se ajo e dinte edhe sesi ai flinte natën!

Ishte kjo një strategji e preferuar vjehërr-nuse,që synonte në mënyrë shumë gallofe,të trashë dhe vulgare,që të tregonte se jo vetëm Mariana s’ishte që s’ishte e tyrja,por edhe që Jona nuk bënte pjesë në fis,pasi Pirros i ngjante kryekëput nipi e aspak e bija të cilën mesa duket lejleku e kishte prurë gabimisht në ballkonin e tij duke pas ngatërruar adresë!

Me këtë lloj sistemi gjyshja Vitori,kishte shkaktuar tek Jona një efekt topitës dhe vogëlushja që normalisht kërcente e lodronte tërë kohën,kur përpara i dilte ajo,i dukej si ujku dhëmbëmadh i përrallës së Kësulëkuqes.

Pirro e shihte me shumë keqardhje mënyrën sesi e ëma trajtonte Jonën dhe që ai ishte prekur i dallohej fare lehtë në fytyrë e të mos qe për të atin,nuk rrinte asnjë sekondë më në shtëpi në prezencë të së ëmës.

Por Kastrioti nuk e ndante Jonën nga nipat e mbesat e tjerë.Ai e donte,e përkëdhelte,i blinte lodra dhe mburrej e ndjente krenari

për zgjuarsinë e mbesës së vet.Në shumë pak raste kur Kristina ndodhej në Athinë dhe Jona ishte

vetëm në Selanik ndërsa prindërit e saj qenë në punë,ishte Kastrioti ai që e merrte mbesën për xhiro bregut të detit apo në zonën e tij më të dashur në Selanik,atë të Ladadikas,gjithë jetë,bare e uzeri (lokale me specialitet këtë pije greke pas të cilës ishte shumë i dhënë vetë ai).

Kastrioti ishte prototipi i gjyshit që të gjithë do të dëshironin t’a kishin në shtëpi dhe për këtë arsye Jona atë e donte vërtetë shumë...

87

pikërisht si fëmijët që me pastërtinë dhe çiltërsinë e shpirtit të tyre e ndiejnë se kush i do realisht!

Fakti që nusja e të birit ishte autonome dhe punonte gjithmonë duke sjellë jo rrallë në shtëpi po aq të ardhura sa i shoqi i cili gjendej ngan-jëherë në periudha zbrazëtie ku s’kishte punë për arsye të motit apo rivalitetit me firma të tjera ndërtimi që punësonin emigrantë të rinj për shumë më pak dhrahmi se në brigadën e tij,kjo gjë pra Kastriotit i pëlqente shumë.

Sa herë ishte në qytet,ai “depozitonte” të shoqen Sulltanën (Vi-torinë)...siç e quante ngahera tek e bija Vjollca dhe drejtohej bashkë me Jonën për tek atelieja ku punonte nusja.

Ai ishte bërë frekuentues i atij butiku (jo për të blerë gjëra),,,që kur pati shkuar aty për herë të parë me mbesën e vet.

Teksa kishte qenë duke pritur jashtë me Jonën që Mariana të mbar-onte orarin e punës,ajo kishte dalë e shoqëruar nga Niqi dhe Pirulla të cilat e kishin pyetur lidhur me atë “zotni burrë” që qëndronte përdore me vajzën e saj.

Mariana si e hutuar,s’e kishte parë të udhës që t’a cilësonte vetëm si të vjehrrin,duke menduar se kështu e largonte apo çvlerësonte figurën e tij dhe e kishte prezantuar thjesht me fjalën:”Babai”...pa e përcaktuar nëse ishte i saji apo i Pirros!

Më Vonë Brisejda i kishte treguar asaj,se i ati lidhur me atë episod i ishte shprehur se i lumtur si atë ditë rrallë e tek kishte qenë në jetën e tij!

Qysh atëherë ai e kishte bërë traditë që të shkonte të merrte nusen nga puna dhe aty për më tepër kishte zhvilluar një miqësi me Niqin me të cilën sa herë shiheshin,gërriceshin me humor.

88

Meqë ai përherë rrinte me një kapele republikë në kokë,ajo i drejto-hej me fjalët...:”Zoti Ministër” dhe ai ia kthente...”Zonja Gërmë”!

Ky epitet për Niqin,i kishte rënë në mendje Kastriotit,për shkak të mbiemrit të saj të vërtetë që ishte “Gramatikoi” mbi të cilin ai kishte krijuar nofkën “Gërmë-Shkronjë”!

-“Pse më thua Gërmë zotria jote”?-ankohej Niqi sa herë Kastrioti e quante kështu!

-“E ç’bëri Gramatika,ç’bëri Gërma,njëlloj është-to idhio”!-ia kthente ai.

Temperamenti i tij me tepër humor bënte përvete çdo njeri që ai takonte.

Me Jonën luanin e bënin ç’tu donte qejfi gjysh e mbesë sa herë rrinin bashkë e kështu për shembull një nga sheshet kryesorë të Selanikut,atë “Elefterias”,e “riemërtuan” si Elefteria Kodra,pasi Jona nuk e kuptonte se përse ky shesh nuk dispononte një mbiemër veç emrit që mbante!

Njëherë kur të dy u kthyen në shtëpinë e Pirros mbasi patën dalë tërë paraditen bashkë nëpër qytet,ai i pyeti nga kishin qenë dhe e bija me një sinqeritet çarmatosës i tha se patën bërë një vizitë tek “Elefteria Kodra”.

-“E kush është kjo gruaja”?-pati pyetur të atin Pirro,duke menduar se bëhej fjalë për ndonjë person fizik.

Pas tij në këtë rreng ranë të gjithë pjestarët e familjes që dëgjuan për të njëjtën gjë.

Kishte raste që Vitoria pyeste të shoqin se ku do të venin ai me mbesën dhe përgjigjen e merrte se ata do të takoheshin me Elefteria Kodrën që po i priste në pikë të diellit!

89

-”U bë burri plak,i mbetën dhëmbët jashtë”-thoshte me një fije xhelozie mes fjalëve Vitoria ndërsa mendohej se kush dreqin duhej të ishte kjo e mallkuara Elefteri Kodra me të cilën i shoqi takohej përditë kur ishte në Selanik.

Pas ca kohësh s’e kishte mbajtur më vendi dhe që me natë kishte mbirë si lulekungulli para derës së të birit,për të pyetur Pirron në mos ai kishte ndonjë dijeni të largët lidhur me atë grua misterioze me të cilën Kastrioti në prezencë edhe të mbesës së tij të mitur takohej aq shpesh!

-“Se mirë që shkon vetë,po merr edhe çupën me vete sa herë takohet me atë tyryfyçkën që greke s’do jetë se ka mbiemër shqiptar”!-i qahej ajo djalit.

-“Ja do jetë ndonjë kushurirë që s’e njohim,se ka dhe mbiemrin tonë”!-bënte sikur e qetësonte ai,duke e mbajtur gjallë vijën e humorit që kishte ndezur i ati.

Në ditët “e gjata sa më s’ka”,të cilat dukej sikur zgjasnin 72 orë në vend të 24 si normalisht,në të cilat Vitoria vendoste të “sulltanonte” në shtëpinë e Pirros dhe Marianës,hareja,hyrje-daljet dhe gëzimi në atë ambient zhdukeshin sa hap e mbyll sytë!

Shoqet e saj sa herë takoheshin me të,e pyesnin Marianën nëse:”I kishte ikur xhandari”...apo ishte akoma aty?

Kur ndonjë nga miket e veta “bënte gafë” t’i futej Marianës në shtëpi ndërsa atje ndodhej e vjehrra,atëherë trajtimi që do të merrte do të ishte i atillë sa të mos guxonte më as edhe t’i afrohej derës së saj pa u bindur mirë më parë që Sulltana Vitori nuk ishte terur për Athinë!

Vitoria sa herë vinte,nuk harronte të merrte me vete së pari “okl-lainë” me të cilën figurativisht ushqehej (pasi në atë pozicion sikur t’a

90

kishte ngrënë vërtet,rrinte)...e bashkë me të sillte edhe një zymtësi të vazhdueshme,rrinte tërë kohën e murrëtyer,e vrenjtur sa i shtinte frikën jo vetëm nuses e mbesës,fqinjëve të saj e lagjes,por kishte dyshime të forta që në të tilla ditë...edhe peshkimi në brigjet e Selanikut e deri në Halkidiki,ishte i dobët për shkak se të ngratët peshq qenë tmerruar nga kjo prezencë lebetitëse në qytet!

Filozofia e saj ishte që në shtëpinë e të birit,duhet të hynin vetëm njerëz të pastër moralisht e me origjinë të verifikuar nga fshati i saj e jo kurrësesi shoqëria e degjeneruar që kishte Mariana,gratë e argal-isura,të shthurura,me raste të ndara dhe nga burrat si Lina,por edhe miqtë e Pirros të cilët po ashtu nuk bënin një lek.

Sa për atë palo inxhinier Fisnikun që i sillej rrotull të birit si ariu mjaltit (jo se po ky “palo njeri” i kishte ofruar Pirros punë që kur ai kishte ardhur në Selanik)...ai po të ishte për të qenë do kishte mar-rë një grua për vete,por meqë me siguri ishte një gomar pa mend në kokë,prandaj kishte mbetur pa martuar!

Kështu mendonte e shante prapa krahëve Vitoria këdo që shikonte të futej në shtëpinë e Pirros.

Edhe kur qëllonte që t’a shqepte gojën dhe të bënte një përshëndetje formale,ajo u qëndronte miqve të tij apo të nuses,aq rëndë sa i bënte të ngriheshin sa më shpejt të ishte e mundur për t’i shpëtuar atmosferës mbytëse dhe të padurueshme që krijohej ndërkohë.

E meqë gjithmonë i binte të njëjtës gozhdë,kishte filluar që tashmë të jepte paradhënie urdhërat dhe menunë që nusja në shtëpi të vet duhet të përgatiste për miqtë që Vitoria do priste jo në Athinë tek shtëpia e Kastriotit ku banonte,por aty ku jetonte i biri,nusja dhe mbesa.

91

Kështu edhe ju shiste mend se “ja kush mbretëron këtu” edhe u tre-gonte me forcën e imponimit Pirros dhe të shoqes se kush duhet të ishte gjindja “e denjë dhe e panjollë” që duhet të shkelnin në shtëpinë e tyre!

Në të vërtetë kjo lojë i kishte shkuar “vaj” me nusen tjetër Bajamenë,e cila pa asnjë ngurim priste e përcillte në Athinë të gjithë bashkëka-tundarët pijanecë të zonës së Vitorisë e me atë rast edhe fshatarët e fisit të vet.

Të dyja jetonin për hir të hipokrizisë dhe u gufonte zemra të dëg-jonin komente sesa mirë ato mirëprisnin njerëzinë që hynte e dilte në shtëpinë e tyre!

Shtëpi që siç dihej në fakt ishte e Kastriotit,i cili jo gjithmonë kërcen-te nga gëzimi kur të panjohur të ndryshëm i uleshin në tavolinë duke ia çuar bukën në kurriz apo i zinin qoftë edhe krevatin e tij për të fjetur ata!

Në mund të thuash që ato dy gra ishin “si mish e thua” me njëra-tjetrën,ato ndër të tjera kishin një hobi të vërtetë i cili u ngrinte adrenalinën në nivele stratosferike e që konsistonte në disa vizita të modelit nazist “Blitz Krieg” në orën 6.00 të mëngjesit në shtëpinë e Pirros,ku qëllimi i vërtetë i këtyre operacioneve ndëshkimore,ishte të kapej “në flagrancë” mëkatarja Mariana,pa rregulluar krevatet,pastruar tavolinën apo mbledhur ndonjë thërrime mbi tapet,të rënë aty “krimi-nalisht” nga darka e mëparshme.

Në orën që ato ia behnin para portës së saj,as edhe gjeli më entuziast në gjithë Greqinë,nuk ëndërronte t’ia merrte këngës pasi me siguri do ia këpusnin qafën pa ia bërë të gjatë,aq herët ishte!

92

Shkeljet,kundravajtjet e kodit të moralit shtëpiak,thërrimet rebele të pambledhura,ndonjë tas me brumin e kekut të djeshëm që s’ishte larë ende,ndonjë shenjë gishti e Jonës nëpër dyer apo mure ose largqoftë një peshqir i rënë përtokë në çimenton e banjës,të gjitha këto ishin të barabarta me disa muaj thashetheme të papërmbajtura me të cilat do të englendiseshin vjehrrë e nuse derisa të vinte koha e vizitës tjetër.

Gjatë sesioneve të “jashtëzakonshme” të pleniumit të rradhës të “Komitetit Qëndror të Thashethemit” apo nëpër takimet e bordit të “Autoritetit të Vlerësimit të Virtyteve dhe Pastërtisë Morale”,ku gjith-një Sekretare të Para,Kryetare dhe anëtare ”laj-thaj” ato të dyja ishin...Vitoria dhe Bajameja gjenin brumë për dhëmbët e tyre duke llomotitur lidhur me shfaqjet e huaja mikroborgjeze,në kundërshtim të hapur me direktivat e partisë,që haseshin rëndom tek Mariana dhe apartamenti i saj e i Pirros!

Demaskimi publik i të pabërave të kësaj “qemanisteje mendjemad-he”,faktohej me prova të pakundërshtueshme të cilat shkonin deri në atë pikë sa të pohohej me një ndjesi pështirosjeje të fortë se ajo grua s’dinte as të bënte një “vezë sy” në tigan!

-“M’a ka lënë pa ngrënë djalkën tim që më ishte sa një mal... sa është bërë i hollë si kallamsheqeri,se akoma atë vetë e lan dhe e shpëlan mamaja,se të mos jetë e ëma ajo as të krehë flokët e veta nuk është e zonja”!-gjëmonte Vitoria!

Ekzagjerimet dhe abuzimet e Vitorisë,ishin të njohura brenda shtëpisë së saj,në familje e në fis,por vite më vonë Mariana kishte re-alizuar idenë se shpesh fajtore për një zgjatje të paarsyetueshme të “litarit” të vjehrrës,kishte qenë ajo vetë!

93

Lëshimet e shumta para saj,që në momentin e parë të takimit me të dhe pritjes armiqësore nga vjehrra,ishin mbledhur e qenë bërë pirg gjatë kohës që kalonte.

Po të kishte pas reaguar nusja që ditën e parë,Pirro do të kishte pa-sur detyrimin për të zgjedhur jo thjesht mes të ëmës e gruas të tij,por ai do të ishte vënë para një dileme me të cilën patjetër në njëfarë pike do të ishte nevojitur të përballej.

Pra që të largohej nga e shoqja,nga nëna e tij,apo midis dy opsione-ve të gjente e bënte të mundur një të mesme të artë ku secila prej tyre të kishte vendin e vet,pa shkelur mbi të drejtat e njërës apo tjetrës.

-“Mbrojtja më e mirë është sulmi”-kjo pati qenë deviza të cilën i kishin mësuar jo vetëm Marianës,por edhe çdo zboristi në kohët e stër-vitjeve ushtarake megallomane gjatë regjimit monist.

Përveç faktit që ashtu siç e dinte ajo dhe kushdo tjetër,askush nga “armiqtë” e shumtë imagjinarë,nuk do t’a çante lehtësisht kokën për të sulmuar kështjellën e socializmës (Shqipërinë enveriste),gjithësesi ajo frazë kishte qenë e drejtë dhe me rrënjë të shëndosha!

Por në realitetin e saj privat,Mariana përballë së vjehrrës ishte gjen-dur përherë në mbrojtje,pa kaluar asnjëherë vijën e mesfushës për të vënë në jetë qoftë edhe një sulm nga ana e saj.

Pas shumë ndodhish,ngjarjesh e përjetimesh,ajo ende nuk arrinte t’a kuptonte veten dhe “pse-në” e kësaj sjellje të pakuptimtë anemike jo-reaguese?

Ajo kurrë nuk pati qenë një njeri qullac në jetë e gjithmonë në një mënyrë a një tjetër kishte ditur t’i dilte Zot vetes edhe në situata total-isht në dukje të pafavorshme për të.

94

Kurse sa herë pati ardhur rasti tek Vitoria,por edhe i biri,ajo gjithnjë kishte bërë hapa prapa,kishte hapur rrugë para provokimeve të saj,-fyerjeve të njëpasnjëshme,fjalëve prapa krahëve,shpifjeve,sharjeve,m-bylljeve publike të gojës...por po aq edhe përballë shumë “skuthërive” të të shoqit apo makiavelizmave të tij të cilave nuk u kishte dhënë asn-jëherë përgjigjen e duhur duke u tërhequr përditë pak nga pak!

Lajtmotivi i vazhdueshëm i Kastriotit dhe Brisejdës,pra anëtarëve më normalë të anës së Kodrave,kishte qenë qysh kur ajo pati “nusëru-ar” në atë familje,se...:”Ajo (Vitoria) e ka gojën ca si të hidhët,po zem-rën e ka të bardhë e ty të lumtë moj bijë që nuk ia kthen”!

Kjo ndërkohë që ai vetë të shoqes i kishte bërë “rreshtoren” që ditën e parë kur e kishte njohur dhe po ashtu e bija sa herë e ëma kishte guxuar t’ia fyente burrin ose t’a kalonte ndonjëherë kufirin e të sjellurit me kulturë kundrejt Bardhylit,ajo Vitorinë e kishte “marrë para” pa u menduar dy herë!

Ndërsa Kastrioti rrallë ngrinte zërin,pasi në të vërtetë për t’i bërë me hije kundërshtarët ai dinte të përdorte një “sarkazëm vrasëse”,-karakteristikë tipike të krahinës së vet verilindore nga ku të parët e tij patën ardhur në Tiranë këtu e një shekull më parë,Brisejda ndërkohë të ëmës dinte t’i përgjigjej me një egërsi e brutalitet që e kalonte disafish atë të Vitorisë vetë.

Kurse Mariana ndjente një vlerësim të zbrazët e pa sens,sa herë që ata mosreagimin e saj përballë shkeljeve të rradhës nga Vitoria,e kom-plimentonin si një sjellje tepër të edukuar e me takt,të cilën vetë ata në lidhje me Vitorinë nuk e njihnin fare!

Kthimi i fjalës apo kundërvënia ndaj çmendurisë së Vitorisë,hynte në ekskluzivitetin vetëm të rrethit të ngushtë të atyre të dyve!

95

Mënjanë marrëdhënies me familjen e të shoqit dhe “gjëmbaçit në shpinë” Vitorisë,jeta e Marianës në përgjithësi rridhte siç ajo e kishte projektuar dhe ëndërruar.

Shtëpi që e kishin ngritur nga e para dhe pajisur e modeluar vetë sipas gustos së tyre personale,fëmijë që ata e adhuronin dhe një tjetër që ishte duke lindur,Pirro i kënaqur me jetën e punën e tij dhe Mariana me një profesion të cilin s’e kishte studiuar në shkollë,por që e bënte të lumtur dhe i jepte çdo ditë sodisfaksione të reja.

Kishin të dy një shoqëri që e patën zgjedhur vetë dhe me të cilën ndiheshin në sintoni të plotë.

Jetonin në një qytet të bukur,antik,të gjallë,me njerëz të butë e të sjellshëm,pa konfuzionin e pluhurin e Athinës,me një bregdet fantas-tik,plot rrënoja të lashta,bare të bukura e një kosto të jetësës mjaft më të përballueshme se në kryeqytetin grek ku në ndërkohë kishin emigruar anëtarë të tjerë të familjeve të tyre respektive.

Episodet e vogla të ndonjë shfaqjeje raciste nga gomerë të ndryshëm nacionalistë helenë,mbuloheshin nga lidhja e fortë brenda komunitetit të madh shqiptar në qytet,por edhe nga shumë miq grekë të cilët me dashamirësinë e e tyre lubrifikonin zërin e çjerrur armiqësor të patri-otëve të zëshëm helenë.

Në fund të fundit,jo më kot rreth 800 mijë shqiptarë gjendesh-in,punonin e jetonin në Helladhë,në të katër anët e saj në atë kohë.

Pas afërsisht dhjetë vjetësh në Greqi,Mariana kishte vënë re shumë gjëra interesante të cilat nuk kishte pasur mënyrë t’i dinte apo mësonte më parë.

Për shembull edhe brenda në Selanik ajo njihte vende,lokale,pal-late,shtëpi të vjetra,të cilat akoma i përkisnin pronarëve shqiptarë.

96

Shumë prej këtyre pronave,kishin mbetur të djerra,por të tjera ishin marrë pas viteve 90-të nga trashëgimtarët e tyre legjitimë shqiptarë,nga Shqipëria apo diaspora ku ata mund të kishin emigruar prej shumë dhjetëvjeçarësh.

Në qytet shqiptarë vendas kishte pak ose ata ishin asimiluar.Selaniku ishte qytet me një të shkuar të lavdishme,kishte qenë një

nga kështjellat e mëdha të Bizantit,ishte rrethuar nga vërshimet sllave e prej aty kishin pasur origjinë vëllezërit Kiril dhe Metodi,të cilët bar-barëve të pagdhendur u kishin falur shkrimin cirilik me të cilin shu-mica e tyre deri në skajet e Rusisë shkruanin akoma në ditët e sotme.

Selaniku deri në luftërat e fillimshekullit të njëzetë,kishte bërë pjesë në perandorinë osmane dhe aty patën jetuar shumë hebrenj me orig-jinë sefardite,pra të përzënë nga mbretërit katolikë të Spanjës pas bash-kimit të kurorave të Aragonës dhe Kastiljes,kishte pasur grekë,turq,sh-qiptarë e bullgarë të shumtë.

Qyteti qe quajtur Thesaloniqi nga dikush,Solun nga të tjerë e Selan-ik nga shqiptarët.

Aty kishte vepruar e jetuar Ataturku shqiptar,babai i popullit dhe shtetit modern turk,plaku i mençur Ismail Qemali,Hasan Prishtina,at-je kishin milituar edhe organizatat filobullgare që synonin bashkimin e saj zone me një shtet të madh sllav bullgar etj.

Luftërat ballkanike e patën shkretuar qytetin veçanërisht shumë e ai kishte humbur popullsinë e tij të madhe hebreje që pati përbërë ajkën e e tij ekonomiko-financiare.

Po ashtu pas kalimit të Selanikut përfundimisht në duar helene,prej aty ishin përzënë gjithë turkofonët e po aq edhe shqiptarët për në dre-

97

jtime të ndryshme,me shkëmbime popullsish në Turqi,në emigrim e në Shqipëri.

Tani qyteti quhej homogjen,pra 100% grek,por brenda tij ende rrih-nin zemra shqiptare ose afërsisht të tilla,kishte shumë vllehë greko-fonë,mjaft sllavë të greqizuar me identitet filomaqedonas ose filobull-gar etj.

Hebrenjtë që dikur kishin përbërë shumicën e banorëve të Selan-ikut,ishin zhdukur pa lënë gjurmë dhe atyre dërrmën e fundit pas grekëve,ua kishin dhënë gjermanët nazistë gjatë pushtimit në vitet 40-të.

Por shqiptarë vendas ende mund të takoje në zonat pranë Selan-ikut,përreth Kosturit,në krahinën e Follorinës,më tej në Thesali e gjithashtu në Atikë,ishuj,Peloponez e Çamëri.

Gjatë kohës kur kishin jetuar dhe punuar në Naousa,Mariana vetë pati njohur disa persona me origjinë të qartë shqiptare,të cilët ako-ma kishin kushurinj të tyre matanë kufirit në Shqipëri,sadoqë gjuhën nuk e flisnin dot më,por që njëkohësisht ndaj saj ishin sjellë shumë përzemërsisht porsa kishin marrë vesh kombësinë e vet.

Në këtë mënyrë,me përjashtimet e rastit,janë treguar mikpritës edhe arvanitasit e shumtë nëpër gjithë Greqinë,çamët ortodoksë në Pargë,-Janinë,Artë etj...me emigrantët tanë të cilët shkuan në Greqi pas viteve 90-të.

Pavarësisht sakrificave të shqiptarëve që aty emigruan,arsyeja që ata gjetën terren ku të punonin e jetonin me sukses,i detyrohej edhe prezencës kaq të madhe të gjakut shqiptar,të pastër apo në asimilim e sipër në Greqi.

98

Arvanitasit mirëpritën shqiptarët e Shqipërisë,kështu secila palë përfitoi,pasi diku gjuha shqipe u ngjall prapë e diku tjetër emigrantët tanë gjetën mundësi për të nisur një jetë të re.

...Në këtë kohë Bardhyli kishte gjetur një mundësi të cilën e pati shfrytëzuar sapo i qe shfaqur,për të shkuar në SHBA.

Por ai ishte nisur vetëm si fillim,duke pas menduar se do t’i nevojitej njëfarë kohe për t’a filluar nga e para atje.

Më pas pritej që t’i bashkoheshin aty edhe gruaja dhe vajzat e tij.Pas këtij zhvillimi me peshë jo të vogël në jetën e saj,Brisejda brenda

ditës bëri gati valixhet dhe mori vendim që të kalonte në Selanik ku do të ishte pranë të vëllait dhe të motrës.

Arsyeja e ndërrimit të ambientit nga Brisejda,ishte më e fortë se kaq.Pas largimit të së shoqit për Amerikë,ajo pati mbetur grua e re me

dy vajza të vogla në një qytet ku nuk kishte asnjë të afërm.Rasti u shfrytëzua nga disa vagabondë,horra e vjedhës ordinerë për

fat të keq shqiptarë,të cilët vërdalloseshin duke rënë nga një krim tek tjetri,për të ndukur apo vjedhur ç’të mundin jo vetëm nga grekët,por edhe nga emigrantët shqiptarë që aty jetonin e punonin.

Brisejda ishte ngacmuar disa herë prej tyre deri kur më në fund i telefonoi të vëllait në Selanik për t’i treguar se çfarë po ndodhte me të qëkur i shoqi qe larguar.

Pirro pa u menduar gjatë,u nis mengjesin e të nesërmes së bashku me disa punëtore të brigadës së vet për në Patra tek e motra dhe mbe-sat.

Kur arritën,gjëja e parë për të cilën “u kujdes” ishte që të “zdrugon-te” e t’u zbuste kurrizin këtyre hajdutëve që i kishin rënë në qafë të motrës dhe i kishin trembur mbesat.

99

Ishte ai që më pas e mori me vete në kthim Brisejdën në Selanik duke mos pranuar kurrësesi kundërshtim prej saj,pasi nuk mund të imagjinonte sesi mund t’a linte vetëm me dy vajzat aty.

Brisejda u vendos në një shtëpi të vogël në pak distancë nga aparta-menti i të vëllait.

Pirro nëpërmjet burrit të shoqes së Marianës,pra Laurës,arriti t’i gjente edhe një punë të motrës,si sekretare në një firmë me të cilën Shati bashkëpunonte.

Brisejda e dinte se koha e qëndrimit në Selanik do të ishte e shkurtër,për arsye se Bardhyli do t’i tërhiqte të treja shpejt në Amer-ikë,po sidoqoftë ajo nisi t’a vuante mungesën e tij dhe dobësohej ditë për ditë.

Sadoqë ishte e rrethuar nga vëllai dhe motra me famije,ashtu si dhe prindërit që filluan të rrinin gjithmonë e më gjatë tek ajo në Se-lanik,pavarësisht ngrohtësisë e dashurisë me të cilën familjarët e saj e mbështillnin,ajo nuk arrinte të ishte e qetë,nuk hante,nuk flinte e nuk i mbante dot nervat duke iu shkrehur shpesh vajzave të saj pa asnjë shkak.

Kishte menduar se e pati përgatitur veten mjaftueshëm për t’a për-balluar atë periudhë,por ndërkohë po vinte re se kjo gjë ishte diçka më e madhe se ajo,të cilën nuk mund t’a përballonte.

E ëma nuk linte rast pa humbur dhe mëngjes-drekë-darkë kënga e saj e preferuar ishte bërë sharja dhe anatemimi i dhëndrit të cilin asn-jëherë nuk e kishte honepsur!

Kastrioti që e mirëkuptonte veprimin e Bardhylit në përpjekje për të siguruar një jetë më të mirë,sidoqoftë ndihej keq për të bijën të cilën gjithmonë e kishte pasur pikë të dobët.

100

Kohën e kalonte duke i dhënë zemër vajzës dhe duke u kujdesur e përkëdhelur mbesat.

Ky ishte edhe momenti që Marianën dhe Brisejdën i lidhi në një miqësi shumë të ngushtë.

Të dyja kishin nisur që çdo gjë t’a ndanin bashkë e Brisejda pati fitu-ar besimin që çdo preokupim të vetin t’ia rrëfente Marianës dhe me të të hapej e të fliste për ato që e mundonin.

Ajo e dinte se Bardhyli nuk ishte fort tip social dhe nuk e imagji-nonte dot sesi ai do të ingranohej në një shoqëri materialiste dhe indi-vidualiste komplet të huaj pa pasur pranë të shoqen e cila kishte qenë gjithnjë mbështetësja dhe inspiruesja për t’a bërë atë të çajë përpara në jetë e profesion.

Kështu ajo vuante për të shoqin duke e imagjinuar atë të vetmuar e të abandonuar aty në të ftohtin e Detroitit në Amerikë.

Të dielave,herët në mëngjes,Brisejda i bënte zgjimin të vëllait si këndes e më pas e zbonte nga këndi i tij i ngrohtë në krevatin e madh,duke e detyruar të kalonte në dhomën tjetër për të vazhduar gjumin e “shenjtë” të së dielës në mëngjes të cilin ai e adhuronte dhe e kishte si një rit fetar.

Në dhomën e gjumit,dy kunatat që më tepër ishin bërë dy shoqe,e ndjenin veten në “privacy-n” e tyre dhe flisnin sa t’ua kishte ënda për çfarë të kishin dëshirë,për gjëra ndoshta edhe pa rëndësi,mjafton që Brisejda të hiqte nga mendja dominanten që kishte në tru për të sho-qin.

Përgjithësisht të dielat i kalonin tok duke ngrënë edhe drekë bashkë me kalamajtë herë tek shtëpia e njërës dhe herë tek e tjetrës.

101

Pasditeve dilnin të gjithë buzë detit ose në ndonjë lokal për akullore apo pije freskuese pasi sidoqoftë Selaniku të ofronte mundësi argëtimi e çlodhje me shumicë.

Gjatë javës,jo vetëm që të dyja e privatizonin telefonin fiks pasi flisnin disa herë në ditë nga mëngjesi në darkë,por shpesh edhe dilnin bashkë duke pirë kafen gjatë pushimeve të shkurtra të punës.

Po qe se tek shkolla e Ermirës e cila ishte pak më e rritur shkonte dhe kujdesej Pirro,tek shkolla tjetër e të voglës Aidës ndërkohë,dukej aq shpesh Mariana sa mësueset e kishin marrë atë për të ëmën e vajzës.

Në një rast,profesori i fiskulturës së Aidës,kishte treguar një interes paksa të ekzagjeruar për Marianën,gjë që pati sjellë reagimin e nxehur të vajzës e cila e kishte parë të udhës t’a sqaronte mësuesin e saj se ajo grua ishte nusja e dajë Pirros,i cili do të dërgonte punëtorët muskulozë të brigadës së tij për t’a bërë “pisitil” aq sa ai të mos ngrihej dot gjashtë muaj nga krevati!

Brisejda pasi e pati dëgjuar këtë ndodhi,ishte shqyer së qeshuri dhe akoma pyeste veten se nga kishte ngjarë e bija me atë gojë shpatë e gux-im të krisur që kishte!

Bardhyli i cili telefononte si fillim rregullisht çdo javë,me kalimin e kohës nisi t’i rrallojë telefonatat dhe kur merrte kërkonte vetëm të fliste me vajzat,duke u bërë bisht haptazi bisedave me të shoqen.

Më pas filloi të komunikonte ekskluzivisht me të bijat dhe paskëtaj “thagma” e vërtetë ndodhi kur ai nisi t’u binte telefonave të shtëpive të Pirros dhe Gjeloshit ku kërkonte t’i thërrisnin vajzat e veta që të fliste me to.

Vajzës së madhe Ermirës filloi t’i vinte erë e t’i digjte kjo gjë!

102

Ermira i lutej Zotit që ata të bashkoheshin sa më shpejt si më parë të katërt dhe ajo nuk donte të shkonte fare në Amerikë,mjaftonte që të vinte prapë babi e të jetonin sërish në Patra njëri me tjetrin.

Duke ndarë për të dy të njëjtën ndjenjë dashurie,vajza nuk mund t’i shihte dot mamin dhe babin pa njëri-tjetrin!

Ishte koha e përhapjes së internetit dhe Bardhyli gjeti të rastit t’i çonte një e-mail të thatë akull të ftohtë të shoqes,ku e njoftonte se kishte nisur praktikat e nevojshme për të tërhequr të dyja vajzat në Detroit.

Në ndërkohë asaj vetë i linte të kuptonte se ai kishte nevojë për një pauzë refleksioni,sepse atë jeta në vend të huaj e kishte çorientuar dhe kështu Bardhyli kishte humbur busullën e i nevojitej pak hapësirë për t’u menduar!

Në momentin që në kompjuterin e Brisejdës erdhi ky e-mail,ajo kishte qëlluar të ishte duke biseduar në kuzhinën e apartamentit të saj me Marianën,e cila vetëm nga shprehja dhe lotët në fytyrën e kunatës e kuptoi që bëhej fjalë për diçka serioze.

Pa patur kurajon t’i përshkruante kunatës atë që kishte lexuar,Brise-jda e kishte ftuar Marianën të shihte me sytë e saj përmbajtjen e e-mail-it.

Mes të dyjave,ajo që e kishte humbur fare fillin ishte Brisejda e cila qante dhe po lëshonte veten.

Mariana këtë finale e kishte pritur nga i gjithë evolucioni i ngjarjeve mes Brisejdës dhe të shoqit që kur ai ishte larguar.

Prandaj ajo ishte e qetë dhe mendonte me arsye të ftohtë!-“Ç’mendon të bësh”?-e pyeti kunatën.-“Atë që kërkon Bardhyli,ashtu do bëj si gjithmonë”-i ishte përg-

jigjur Brisejda.

103

-“Domethënë do t’i çoj vajzat e vetë do pres a do të dojë të më thërrasi edhe mua”!

Mariana ndjeu dhimbje e zhgënim sepse nuk mund të imagjinonte sesi një vajzë kaq e zonja,me dinjitet dhe inteligjencë,të lejonte një pa-drejtësi të këtyre përmasave.

Dashuria thonë se të bën të verbër dhe Brisejda me sjelljen e saj,të paktën në këtë rast e vërtetonte katërcipërisht këtë shprehje.

-“Po e pati grirë malli për vajzat,t’i hipi avionit e të vijë t’i shohi këtu”-e kishte këshilluar urtësisht ajo Brisejdën.

-“Fëmijët nuk janë “domain” i asnjërit prej prindërve dhe nëse ne flasim për kontribute lidhur me vajzat tuaja,është ca si shumë më i madh i yti”!

Praktikisht kishte qenë kështu Mariana ajo që pati frenuar dhe pen-guar një çarje finale të familjes së Brisejdës nga e cila do të vuanin vajzat e saj në rradhë të parë e ajo vetë nuk dihej sesa do t’a duronte dot po ashtu!

Të gjithë të tjerët pa përjashtim në familjen e saj,nuk dinin asnjë gjë lidhur me përmbajtjen e këtij e-maili.

Ajo që ata shihnin ishte sesi Brisejda dobësohej,nervat po e linin dhe koha e bashkimit të saj me burrin po zgjatej pak si shumë.

Çelësi magjik për zgjidhjen e situatës,u gjet nga Mariana nëpërm-jet Ermirës e cila falë këshillimit me shumë takt nga nusja e dajës së saj,mori përsipër t’i shkruante të atit një e-mail tepër të ngrohtë mes rreshtave të të cilit flitej edhe për vuajtjen e papërballueshme të së ëmës nga ndarja me të.

Nga ezaurimenti i fortë nervor,kishte pas vuajtur dikur edhe mam-aja e vetë Bardhylit ndaj kur lexoi atë çfarë gjithë dashuri i pati shkru-

104

ajtur e bija,ku flitej edhe për këtë gjendje të rënduar psikologjike të Brisejdës,ai kujtoi papritmas sesi vetë në moshën e të bijave tani,ishte ndjerë kur kishte parë të ëmën t’i tretej para syve nga lodhja nervore,pa mundur t’a ndihmojë!

Kjo shënoi edhe pikën e kthesës në qëndrimin e Bardhylit!...Në Athinë ndërkohë Bobi dhe Bona ishin zhytur kokë e këmbë në

punë.Ideja e palestrës e pati treguar veten të suksesshme dhe tanimë të dy

kishin kaluar në trajnimin e fëmijëve që mëtonin të bëheshin një ditë volejbollistë.

Kishin dy ekipe,ai me djemtë dhe ajo me vajzat e plus punës në pal-estër,ky impenjim i ri ua zinte çdo orë të ditës,ndërsa kohë u mbetej vetëm për të fjetur!

Ishin bërë dhe me një vajzë të cilës i patën vënë emrin Xheni dhe për të cilën si me gjithë fëmijët e tjerë të familjes,kohët e para ishte kujdesur Kristina.

Në familjen Janaqi,Sokratit i qe kujtuar t’i vinte edhe i vëllai Skerdi i shoqëruar nga gruaja e tij dhe vajza e vogël.

Për shkak të këtij evenimenti të paplanifikuar,i cili i prishi jo pak ekuilibrat nën kulmin e përbashkët të “qirje Makos”,ujërat u dukën të trazuara brenda asaj shtëpie gjer në atë moment mjaft të qetë.

Skerdi nuk kishte patur në mendje që të qëndronte gjatë në të një-jtin mjedis me vëllain e prindërit,por Sokrati dhe Nila pasi më parë e patën “pleqëruar” këtë çështje me Kristinën,dolën në përfundimin se do të ishin ata të cilët do të largoheshin për t’i lënë vendin të ardhurve rishtas.

105

Apartamenti i Kristinës kishte shërbyer më tepër si streha ku patën banuar për një periudhë disavjeçare Bobi me të shoqen dhe ku ishte lindur e rritur edhe Xheni,e bija e tyre.

Kjo gjë ishte mundësuar edhe falë vajtje-ardhjeve të shpeshta të Kristinës në Selanik ku ajo kalonte pjesën më konsistente të kohës pranë Marianës dhe vajzave të saj Jona dhe Arta e sapolindur.

Por së fundi,mbasi kishin arritur t’a vinin në vijë punën e tyre me palestrën dhe atë si trajnerë për fëmijë në volejboll,Bobi dhe Bona kishin hyrë në një shtëpi tjetër me pagesë të përmuajshme.

Në këtë mënyrë,si pasojë e asaj situate të papritur që u pat krijuar për Nilën dhe të shoqin,mbas ardhjes së Skerdit vet i tretë nga Ti-rana,shtëpia e Kristinës sërish u fut në punë për një nga fëmijët e saj.

Nila me Sokratin,paskëtaj nuk do të lëviznin më nga aty!Ngjarja e madhe e familjes së re Kodra,ishte ndërkohë lindja e va-

jzës së dytë.Ishte një fundpranvere shumë i bukur,i freskët pa plasur akoma vapa

tropikale greke që digjte me afshin e ajrit të saj afrikan,ambientin,qyte-tin dhe lëkurët e banorëve të tij.

Mariana ndihej e lumtur që pati mundur të lindte pa ardhur vera e vërtetë që të luante mendsh me temperatura tejet të larta.

Dukej se Arta kishte qenë një bebush i zgjuar,që kishte kapur si duhet momentin e përshtatshëm për të lindur,shumë pak ditë para valës së parë së të nxehtit të asaj stine.

Në Maternitet Marianën e kishin shoqëruar një delegacion i madh mikesh të saj shqiptare dhe greke,ndërsa asnjëra nuk dëshironte t’a humbiste rastin pas një pritje “telendisëse” disa mujore për këtë bebe!

106

Emrin fëmijës së saj,ia vendosi Mariana në sekondin që e pa,duke vërejtur se bebja kishte ca flokë të habitshme të dendura dhe të verdha si “Flori” e një turiçkë të vogël ngjyrë rozë që i buzëqeshte pa iu ngërd-heshur ose qarë së ëmës.

-“O floriri i mamit,Arta do quhesh”!- e kishte shpallur menjëherë vendimin Mariana para të gjithëve.

-“U tha-u bë”!-foli Pirro që kaq i çmendur ishte nga çakërdisja e lumturisë saqë në maternitet dhe gjithë rrugës për në shtëpi,kishte marrë t’u ofronte pije e çokollata,biskota dhe ëmbëlsira,kujtdo që i dilte para!

-‘Se jam bo me i goc sot”!- iu kumtonte ai lajmin njerëzve të cilët në shumicën e rasteve nuk e njihnin dhe nuk i njihte fare!

Aq ishte ngazëllyer,sa kishte harruar që ndodhej në Greqi dhe iu bërtiste në shqip me hare dhe gojën “vesh më vesh” të gjithë atyre që takonte në rrugë.

Por njerëzit në përgjithësi,si të mirën e si largqoftë të keqen e kupto-jnë dhe askush nuk i bëri fjalë urimeve,kërcimeve pupthi nga qejfi apo dhuratave që ai shpërndau me zemërgjerësi tek shumë të panjohur atë ditë të veçantë!

Ajo që u kuptua më vonë.ishte se “arka e kursimeve” që ndodhej në sirtarin e tretë të komosë së dhomës së gjumit,ku të dy mbanin fondet për raste të mëdhaja,ditën e lindjes së Artës,ishte tretur e thapsur to-talisht.

Pasi ishte ngjirur dhe pati ngrënë e kishte pirë me këdo që i ishte shfaqur përpara,Pirro erdhi prapë në maternitet,kësaj rradhe me një tufë të madhe lulesh në duar,një tortë gjigande dhe Jonën.

107

Jona po avanconte me një ngurim të rrallë drejt dhomës të së ëmës,ku kishte dëgjuar se ndodhej edhe një vajzë e vogël që thuhej të ishte e motra!

Nuk dihej se çfarë po bluante truri i saj sepse ndërkaq në fytyrë i kishte zënë vend një shprehje e padeshifrueshme që nuk të linte të kuptoje asgjë konkrete.

Jona në fakt,kryesisht nuk dinte si të sillej me atë krijesë që me sig-uri ishte e familjes së vet,por që ngjante aq e brishtë dhe e imët,sa ajo kishte frikë edhe t’a prekte!

Nga të tëra anët,gjindja aty rrotull e përbërë nga i ati,gjyshja dhe shoqet e mamit,po e shtynin që t’a merrte në krahë e t’a mbante pak të motrën,se i thonin edhe se ajo qënie e vogël duhej t’a njihte Jonën si motër që e kishte!

Zgjati dorën dhe e preku butësisht me një kujdes të jashtëzakon-shëm tek faqkat duke i përshpëritur me dashuri...”Bebi jam unë,bebi erdha unë,e pra foli motrës tani”!

Por bebi në idenë e Jonës të paktën,s’po “ia varte teneqen asiçik fare”!

Arta rrinte urtë,nuk qante,përtonte t’i hapte syçkat dhe për më tepër dukej sikur ia kishte rrasur gjumit për shtatë palë qejfe duke injoruar kështu të gjithë njerëzinë që kishte ardhur për t’a parë të vijë në jetë dhe mbi të gjitha edhe të motrën e cila po pataksej nga kjo sjellje indifer-ente e të sapolindurës.

-“Ça bo kjo o ma,unë erdha deri ktu e kjo s’do të më shofi”!-ngriti Jona zërin e revoltës drejtuar së ëmës.

-“Prit se ktu o n’maternitet,ka turp,o goc që sa ka dal nga veja,duro sa t’vi m’shpi e ke për t’a pa kur t’knoj dit e not që s’ka për t’fjet mama

108

ne babi jot për i vit t’paktën mi zemra vogël e teta Donikës”!-iu përgjigj asaj shoqja e së ëmës.

Në realitet fjalët e Donikës u treguan jo 100% por 150% të vërteta dhe kur e çuan në shtëpi,Arta ia kriste ulurimave si kur e lanin,si kur e ndërronin,si kur e vinin në gjumë,pra vetëm ulurinte,ashtu kot për sport se i pëlqente t’a bënte këtë gjë!

Ajo filloi që menjëherë të diktonte edhe rregullat e veta,pra që nuk pranonte në asnjë mënyrë të rrinte vetëm pasi medoemos dikush duhet t’a mbante e t’a përkundte në krahë.

Kur flinte,sërish dikush duhet t’a merrte hopa ose të paktën t’i qën-dronte afër në dhomë,sepse po të bënin gafë të largoheshin ca metra prej saj,ajo do të fillonte prapë të bërtiste aq shumë sa do zgjonte gjithë pallatin.

Pinte qumësht sa shqepej dhe në momentin kur e ëma mendonte se e bija ishte ngopur,ajo kërkonte prapë të pinte deri në mëngjes!

Kështu që Arta pati privilegjin të rrinte në krevatin e madh,në mes të dy prindërve,për shkak se kur bënin t’a çonin tek i veti,nuk rrinte aty qoftë edhe pesë minuta vetëm.

Për pak muaj,ajo u mësua me iniciativën e vet,që t’a kapërcente krevatin e vogël dhe duke u zvarritur këmba-doras shtyhej deri tek krevati i madh.

Mariana edhe po të donte,nuk e kishte mundësinë që t’i rrinte vajzës 24 orë afër dhe kështu nisi t’i thoshte Jonës që t’i bënte “roje nderi” të motrës pranë krevatit të saj.

Jona e mori seriozisht detyrën dhe shkoi deri aty sa Artës i krijoi këngë të veçante ku i bënte thirrje që ajo të ushqehej,mos gërthiste

109

shumë,të rritej se të gjithë e donin fort,mjafton që të mos i shurdhonte gjer në atë pikë me piskamat e saj karakteristike!

-“Shiko se edhe unë kam qenë e vogël,por nëna,mami e babi më kanë thënë se nuk kam qenë kështu siç je ti,isha e urtë dhe s’u çaja vesh-ët njerëzve siç bën ti”!-e këshillonte ajo si gocë e madhe që ishte,mo-trën e vogël.

Mënjanë këtyre zhurmave të përditshme e të përnatshme të sa-j,vogëlushja ishte fëmija më i këndshëm që mund të kishte parë syri!

Kishte për fat një shëndet shumë të mirë,një lëkurë aq të bardhë sa dukej si krem qumështi në një fytyrë si puding,me flokë të gjata të dredhura si ari,sy blu si thellësia e detit Egje,hundë të vogël të ngritur përpjetë,faqe poçka që nuk linte asnjeri t’ia prekte pasi i shtynte me vendosmëri e neveri njëkohësisht...dhe ishte bebushi i parë që njihnin prindërit e saj që të qëndronte 24 orë në 24 me një pamje aq serioze.

I vetmi ndër ata që ia dilnin misionit të pamundur për t’a bërë Artën të qeshi,ishte Pirro i cili pasi qe menduar natë e ditë,kishte artikuluar një plan që merrte formë me anë të një gudulisje të lehtë të së bijës të cilën ai e shoqëronte me një melodi dhe fjalët “bebi-bebi”!

Kjo fantazi për të thënë të drejtën tejet e cekët dhe e thatë e të atit,për habinë e të gjithëve,funksiononte dhe e bënte të shkrihej nga të qeshu-rat bebushen e vogël.

Po ashtu edhe nëna Kristina,përherë e lante Artën dhe kundërshtisë së lindur të mbesës për të veshur të “urryerat” çorape dhe pupa të cilat ajo i thurte me durim vetë me shtiza,i përgjigjej me këngën:”Pupkat e pupkat-o,lapkat-lapkat-o...o shpirti i vogël i nënës-o”!

Më pas ajo i bënte dhe një lloj mini-gjimnastike mbesës,duke ia shtriqur me delikatesë këmbkat dhe doçkat,gjë që prapë i shkaktonte

110

gajasje Artës,të cilës siç mësuan shpejt në shtëpi,i pëlqente ca si shumë t’a llastonin dhe në të njëjtën mënyrë,e kishte zët të mos ia varnin.

Me të mbushur gjashtë muaj,nxorrën nga depoja rrethoren që kishte qenë dikur edhe e Jonës dhe e shtruan me lodra pasi e patën mbushur plot dysheqe me pupla që e vogla të rrinte sa më butë e mos vritej.

Dhoma e bukës,në një faqe kishte një kënd të cilin e patën rregul-luar për fëmijët,që kishte pas qenë projektuar qysh në fillim për ka-lamajtë dhe ku në mure Pirro dhe Bobi patën vendosur etazherë,në të cilët rreshtoheshin librat me përralla,revistat me piktura dhe lodrat e vajzave.

Aty ndodhej edhe një divan,një kanape dhe një tavolinë fibre me ngjyrë mjalti ku gocat hanin bukë si dhe një cep plot me arka lodrash.

Muri i këtij këndi të shtëpisë,divani,kanapeja dhe tapeti në tokë,m-bulohej prej disa copash peliçesh në ngjyrë kafe dhe bezhë të cilat me largpamësi Mariana i kishte ricikluar nga mbeturinat e veshjeve që qepeshin e priteshin në atelie.

Kjo gjë pati dalë aq e bukur,sa fëmijët atij këndi kur u rritën i thoshin akoma:”Strofka e Ariut”!

Në rritje e sipër,Arta nisi të dallohet edhe për një seri të gjatë van-dalizmash shtëpiakë të cilave Mariana nuk dinte t’u vinte dot fre,m-basi pati menduar se duke mos pasur djalë,të tilla prapësira nuk do t’i ndodhnin ndonjëherë brenda shtëpisë së vet.

Librat me figura dhe përralla,revistat e ilustruara për fëmijë të cilat ishin ruajtur pa asnjë palosje apo rrudhë nga Jona,në një kohë rekord u shqyen e grisën me thonj e me dhëmbë,në copa aq të vogla si t’i kishte futur në makinë mishi,sa s’kishte “burrë nëne” t’i riparonte dot!

111

Meqë e vogla nuk i duronte dot fare pupat dhe çorapet edhe në palcë të dimrit,ajo i kafshonte ato si flllim me dhëmbë e më pas i çponte me gisht dhe iu tërhiqte fijen deri në dezintegrimin e tyre final.

Të gjitha lodrat e trashëguara të paprekura nga Jona apo të shumtat që ju patën blerë bujarisht nga të afërmit dhe miqtë e prindërve,Arta pati nderin dhe krenarinë t’i shkallmonte një nga një,duke u këputur arinjve kokat,qenve bishtat,majmunëve nxjerrë sytë,xhirafave shkulur këmbët,veturave gomat etj!

Banjën e parë të Artës në shtëpi pas daljes nga materniteti e kishte shoqëruar gjysh Kastrioti,i cili kishte ardhur rrufe nga Athina sapo pati dëgjuar lajmin.

Ishte aq i lumtur,sa për të rrallën herë Mariana vjehrrin ndërsa bebushja lahej...e kishte dëgjuar të këndonte bashkë me ulurimat e mbesës e cila si mjaft gjëra të tjera në jetë,edhe ujin s’para e honepste shumë.

Si rrallëherë ose më mirë e thënë,si asnjëherë më parë...dhe më pas,Vitoria jo vetëm që mori mundimin të vinte të shihte mbesën,por edhe propozoi t’a mbante ca ditë në Athinë Jonën.

Por edhe kjo ofertë “më unike se e rrallë” nga ana e vet,nuk gjeti realizim,për shkak se dy ditët e prezencës së saj në shtëpinë e Pirros,e tmerruan aq shumë Jonën,sa ajo kërcënoi deri me hyrje në grevë urie...dhe etje po të ishte nevoja,po qe se do t’a “internonin” në Athinë tek nëna Vitoria!

Jona në Athinë sido që të jetë vajti që vajti,por ndejti me nëna Kris-tinën duke shkuar buzëvarur për nga një vizitë ditore tek Vitoria,ku pati fatin të provonte kosin me sheqer,trishkën (3 vezë,3 miell,3 vaj,3

112

sheqer),lakrorin me spinaq dhe sallatën në tavë të përbashkët për gjithë tavolinën dhe ata që hanin në të.

Në Athinë,Kristina qysh kur kishte ardhur në Greqi,duke qenë një person shumë i çiltër dhe i lidhur me ambientin ku jetonte,pati zënë miqësi të shumta,ku spikaste ajo me një zonjë grua dhe burrin e saj ish ambasador,pra me Agllainë dhe Vagelisin.

Sidomos me Agllainë ajo ishte bërë shoqe për kokë!Miqtë e saj kishin dy fëmijë,pra djalin megjithë familje që jetonte

me ta dhe vajzën e cila ishte e martuar në Kostur.Jona kishte krijuar edhe vetë shoqëri me mbesën e Agllaisë nga i biri

dhe kështu ajo mezi ç’priste që të shkonte në Athinë dhe të luantë tërë ditën bashkë me shoqen e saj.

Nusja e Agllaisë ishte parukiere dhe posedonte një lokal për këtë qëllim,i cili ndodhej në katin e parë të shtëpisë së prindërve të së sho-qit.

Jona dhe shoqja e vet Aleksia,e kishin argëtimin më të madh di-tor,që t’i ngatërroheshin nëpërkëmbë nuses së Agllaisë dhe klienteve të saj të çoroditura nga ndërhyrjet lodracake të dy llasticave të vogla.

Aty Jona pati rastin të njihej me një botë deri atëherë të panjohur për të,një kontinent të ri të mistereve të bukurisë femërore,ende të pa-zbuluar.

Në atë sallon të vogël,ajo shikonte gra me një pamje të rëndomtë,që të krehura,të lyera e të trukuara asaj më pas i dukeshin si artiste të vër-teta filmash!

Kur futeshin në parukeri ato ishin siç do kishte pas thënë gjysh Lu-igji:”Ukubet m’u pa me sy”,kurse kur dilnin transformoheshin si me

113

magji,sikur ndonjë zanë përrallash t’i kishte prekur me skeptrin e saj çudibërës..në mjelma të hijshme!

E ku kishte të krahasuar zgjedhja aspak e vështirë në këndvështrim-in e Jonës,mes shtëpisë së ftohtë,të mërzitshme,të “mos-it” dhe të “nuk-ut” tek nëna Vitoria,apo tek nëna Kristina dhe shoqja e saj Agllaia me Aleksian dhe mamin e saj parukiere!

Sipas gjyshit tjetër Kastriotit,Vitoria para shumë vitesh kishte marrë titullin aspak fisnik:”Zonja Nuku që”!

Arsyeja e këtij emërtimi shpotitës si shumë të tjerë që ai shpikte të paktën njëherë një ditë për të shoqen,ishte karakteri refuzues lidhur me gjithçka i gruas së vet.

Aq shpesh e kishte dëgjuar Vitorinë t’a niste fjalinë me “Nuk” ose me një “nuku që...” sa Kastrioti e kishte gjetur të udhës që asaj t’i ngjiste edhe këtë epitet.

Vitet pas lindjes së Artës,ishin edhe ato të shtimit të frekuentimit të shtëpisë së motrës nga ana e Bobit dhe Bonës megjithë Xhenin pas tyre.

Preteksti për të zbritur deri në Selanik tek Mariana,kishte qenë dëshira për t’u parë më shpesh,apo për t’iu larguar ndopak rrëmujës ose në verë vapës së padurueshme të Athinës.

Në të vërtetë,bashkëshortëve na i pëlqente ca si shumë zona e Halk-idikit e ndodhur shumë afër (tek 12 kilometrat) me Selanikun ku ras-tësisht jetonte dhe motra e Bobit.

Kështu që,”një rrugë e dy punë”!Tërë shpenzimi i tyre në këto vizita që me kohën nisën të bëhen

përherë e më frekuente,ishte minimal dhe përfshinte vetëm karburan-

114

tin e makinës dhe uljen për ndonjë kafe nëpër lokalet apo plazhet e Halkidikit.

Pjesa tjetër e kohës kalohej tek Mariana,e cila bashkë me të shoqin përveçse kënaqej me prezencën e të vëllait dhe familjes së tij,bëhej co-pash që të gatuante gjithçka që Bobit dhe Bonës u mungonte në ditët e ngarkuara të punës,kur njihnin vetëm fast food-in si ushqim,për shkak të hapësirës së kufizuar që dispononin.

Për të thënë të drejtën,Bobi kishte një humor që shkulte edhe muret nga vendi dhe Pirro ardhjen e tij e priste gjithmonë me shumë dëshirë,ashtu siç edhe ditët e fundjavës kur ai qëndronte tek ata,kunati i tij vinte në shtëpi me kosha me ushqime,dhurata për Xhenin,bileta për stadium ku shkonin së bashku etj.

Ndërsa të dy bashkëshortët,në jetë të jetëve s’e kishin nxjerrë edhe njëherë dorën nga xhepi,qoftë për të sjellë sa për të thënë...ndonjë çokol-latë për Jonën ose Artën,sidoqoftë së paku Bobi arrinte që nëpërmjet humorit dhe batutave,të mbulonte kurnacërinë e vet të theksuar dhe po ashtu prezenca e tij në shtëpi,krijonte gjithnjë një atmosferë të gëzuar.

Kurse Bona,njëherë të vetme qysh kur e kishin njohur si gruan e ardhshme të Bobit,s’kishte buzëqeshur ose treguar një minimum afri-miteti me Marianën apo vajzat dhe Pirron.

Dukej sikur në idenë e Bonës,hyrje-daljet gratis në shtëpinë e Mari-anës,ishin një “detyrim madhor” ndaj saj dhe të shoqit!

Prandaj dhe nuk i lëvizte buza apo asnjë muskul në fytyrë (përveç nofullave kur hante) gjatë tërë fundjavave të kaluara tek kunata,për të shprehur ndonjëherë kënaqësinë për mikpritjen që i ofrohej,për tra-jtimin e ngrohtë që i bëhej,për kujdesin ndaj saj dhe të bijës,për dhura-tat e gjithçka tjetër.

115

E bukura ishte që Bona pikërisht në Selanik,kishte jo pak,por dy copë motra,tek të cilat rregullisht bënte nga një vizitë kortezie,ku askush nuk ishte në gjendje të dëshmonte nëse i kishin nxjerrë ndon-jëherë më tepër se një gotë të ndënjur uji dhe tek të cilat kurrë nuk kishte ngrënë dreka apo darka...e ku edhe kur e mbanin një herë në shekull për të fjetur...të nesërmen ia kriste vrapit për tek Mariana që pa gdhirë,me një uri prej lubie!

Për këtë arsye,stacion i detyruar për Bobin dhe bashkëshorten,në Selanik nuk kishte mundësi të ishte kush tjetër përveç “hotel restorant Marianës”!

Hotel që mbeti hapur dhe funksional për ta akoma për shumë kohë!Në këtë periudhë,Brisejda pati filluar t’a merrte vetën sërish pak

nga pak,pas një kohe relativisht të gjatë rënie dhe po bëhej gati eth-shëm për transferimin e afërt tek Bardhyli në Amerikë.

Sigurisht që për në SHBA do të nisej vetëm me veshjet e trupit,të vetat e të vajzave si dhe pasi të kishte seleksionuar objektet,kujtimet apo fotot më të rëndësishme dhe të bukura për t’i marrë me vete aty larg matanë oqeanit.

Siç dihet udhëtimi përmes avionit,nuk lejon transportimin e pe-shave tejet të rënda e prandaj asaj do t’i nevojitej që të linte prapa siç thoshte edhe vetë...:”Një pjesë jo të vogël të jetës së saj”!

Gjithësesi nostalgjia apo malli që e dinte se do t’a zinte për prindërit,vëllezërit e motrën,asaj i fashitej tek mendonte se së shpejti do të përqafonte prapë të shoqin dhe se në një mënyrë të pabesueshme asaj i pati shpëtuar familja nga një ndarje e dhimbshme që do të kishte qenë absolutisht shkatërruese për të personalisht,por edhe për vajzat dhe të afërmit e vet.

116

Një të dielë,të fundit para se ajo të nisej,Brisejda mori Marianën në telefon për t’i kërkuar të dilte pas 15 minutash që të priste Kastriotin me të shoqen se po vinin me taksi tek ajo.

-“Dil priti shpejt dhe kujdesu se babi është keq e desh më bëri in-farkt këtu”!- i ishte drejtuar ajo me shqetësim të kunatës.

-“Po pse çfarë ka,ç’pati ishte mirë”?-u habit Mariana.-“Ç’pyet moj Mariana,unë e dija që do bëhej kështu,por jo kaq keq”-

thoshte Brisejda e ngashëryer.-“Se edhe unë ç’të bëj tani,të rri apo të iki”!-vazhdonte ajo retorik-

isht.-“Po ik o gocë,mbyll telefonin dhe qetësohu njëherë se po dal unë

tashi me vrap që t’i pres e pastaj të them ndonjë gjë”!-e pati qetësuar kunatën Mariana.

Në momentin që mbaroi telefonatën me Brisejdën,ajo mori sa hap e mbyll sytë Pirron për t’i kërkuar që të kontaktonte një kardiolog i cili do iu nevojitej shpejt në shtëpi.

Pirro i tmerruar qe nisur me vrap për atje pasi i pati kërkuar shokut të tij Fisnikut që t’i gjente sa më parë një kardiolog të zotin e t’ia sillte aty.

Dhe afërsisht në të njëjtën kohë në shtëpi arritën të gjithë...Mariana që kishte pritur ardhjen e Kastriotit në gjendje të keqe me Vitorinë krah tij,Pirro i bërë dyll në fytyrë nga shqetësimi dhe Fisniku me mak-inën e tij me të cilën kishte shkuar në anën tjetër të qytetit për të marrë kardiologun.

Kastrioti vuante prej kohësh nga një “ischiemi kardiake” dhe arit-mi,kjo ishte edhe arsyeja për të cilën në Shqipëri ai pati dalë parakohe në pension.

117

Por vullneti i fortë,bënte që në gjithë ato vite ai t’ia kalonte mirë e të mos kishte asnjë shenjë rreziku ose dobësie për shkak të kësaj së-mundje.

Ai respektonte rigorozisht një dietë shumë të rregullt,hante vërtetë në mënyrë tepër të shëndetshme,duke kufizuar sheqernat,ynydrnat shtazore dhe brumërat me tepricë.

Në drekat dhe darkat e pafund që shtronte në shtëpinë e tyre Vitoria me lekët e Kastriotit për “miq e fiq” ose “për kuç e maç”...pra për kë të mundej,ai respektonte vetëm menynë e vet pa u ndjellur nga aromërat ose ushqimet e shijshme që mund të qenë shtruar në tavolinën në krye të së cilës ai qëndronte gjithmonë.

Ushqimi i tij përmbantë përherë shumë perime të llojllojshme,-supëra të ndryshme,sallata,presh të cilin e “adhuronte”,e priste në fillim të çdo të ulure në tavolinë me një kujdes të padëgjuar në copka të vogla rrumbullake dhe më pas e ngjyente në spec djegës të kuq,për të cilin deklaronte:”Ky është një depo e vërtetë natyrore e Vitaminës C”!...

...Çajrat ishin preferenca e tij madhore,i përgatiste vetë dhe i kishte njohur gjatë disa viteve studimi në Pragë nga miqtë studentë që kishte pasur aty.

Një lloj çaji i zbuste përqindjen e kolesterolit në gjak,një tjetër e ndihmonte lidhur me problemet e aparatit tretës,një çaj i shërbente si qetësues para darkës ose gjumit,tjetri i bënte mirë për zemrën e kështu varitetet e çajrave të tij ishin aq të shumta saqë vetëm ai mund t’i njihte e t’i dallonte njërin nga tjetri.

Kur merrej me zierjen e tyre,kishte pamjen e një “shkencëtari të çmendur” i cili provon formulat e ndryshme kimike!

118

Kështu ai kishte mësuar në Çeki,por jo rrallë eksperimentonte edhe vetë çajra të rinj që ia sillnin katundarët nga Mulleti ose Shën Gjergji pranë Tiranës,të cilët në disa raste i përzjente së toku.

Por dita kur të gjithë dilnin të tmerruar nga shtëpia,ishte ajo kur Kastrioti piqte me një “barrë qejf ” e me fishkëllimë në gojë,specat e kuq djegës direkt përmbi sipërfaqen e nxehtë të stufës me dru!

Tym e zjarr bëhej aneksi i shtëpisë dhe kollitjet,teshtimat e lotët nga sytë,zinin jo vetëm familjarët e vet,por edhe të gjorët fqinjë nëpër ball-kone apo ata që u kishte rënë rruga para derës së tij.

Specialiteti dhe njëkohësisht preferenca tjetër e tij kulinare ishin peshqit,por jo në kuptimin siç i pëlqejnë kujtdo (edhe grekëve që shquheshin për marrëdhëniet e ngrohta me detin dhe profesionin e peshkimit)...sepse Kastrioti nga peshku vlerësonte vetëm “kokën”!

Prandaj po t’i përmendje atij shprehjen e vjetër popullore:”Peshku qelbet nga koka”...ai do të përgjigjej pa u menduar gjatë:”U qelbsh vetë more gomar,se peshku kokën ka të mirë,jo halat apo luspat”!

Xhiro e përditshme e tij mëngjezore herët tek bregu i detit,e kishte miqësuar më të gjithë peshkatarët e regjur të zonës dhe sa herë dilte aytpari,ata ishin mësuar që zotëri “Otisit” (se emrin gjatë s’ia mësonin dot)..t’i ruanin kokat e peshqve që u kishin shitur klientëve të cilët nuk e honepsnin këtë pjesë,si dhe t’i jepnin peshq të freskët të sapozënë në det të hapur.

Kastrioti kishte në gjak një komunikueshmëri dhe aftësi për të qenë shumë i pëlqyeshëm për njerëzit dhe kurdoherë gjatë jetës,ai kishte di-tur të zinte miq të shumtë,pa dallim nga vendi apo qyteti ku kishte jetuar apo punuar.

Miqtë po ashtu dinte t’i mbante në ditë të mira e të këqija!

119

Kur gjendej në Selanik tek njëra nga të bijat ose tek djali,e kishte bërë si traditë që kapuçinon me gotë të madhe dhe shumë qumësht të së shtunës dhe të dielës paradite,t’a pinte tek Pirro të përgatitur nga duart e Marianës.

Mënjanë që kënaqej me mbesat aty,ai gjatë këtyre vizitave fundja-vore,zhvilloi edhe një miqësi të fortë me Kristinën e cila atje kalonte shumicën e kohës dhe kështu kapuçinon e Marianës e pinin bashkë.

I vetmi ndryshim ishte se Kristina e pinte shumë të ëmbël,kurse ai për arsye shëndetësore e donte pa sheqer fare!

Për gjëra të tjera,të dy kishin shumë humor dhe për mbesat e tyre ishin gjyshërit më të mirë në botë sepse shquheshin për një natyrë njerëzore në sjellje,qenë të komunikueshëm,dinin të flisnin,kishin gojë të ëmbël e shpirt të madh.

Kapuçino i përbashkët i së shtunës e të dielës mes Kastriotit dhe Kristinës,i lidhi aq shumë ata dhe u bë kaq i njohur saqë fjala arriti deri tek Vitoria e cila ra në kureshtje dhe vendosi t’a provonte edhe vetë.

Ardhja e Vitorisë,jo vetëm që nuk e prishi veçantinë dhe atmosferën e këtij “rituali” të fundjavave tek Mariana,por në të kundërt ndodhi e padëgjuara që asaj kjo gjë i pëlqeu jashtëmase sa ajo habitej me veten sesi s’e kishte njohur sa duhej këtë grua kaq të mirë,më parë!

-“Por kafen time,t’a bësh turke e të mesme”!-ia priste ajo me të një-jtën ftohtësi dhe shikim “nga lart poshtë” prej vjehrre të qëmoti nus-es,ndërkohë që zërin për habinë e të gjithëve,si rrallëherë në jetë të saj,e zbuste mjaltë vetëm kur kishte përballë Kristinën e cila do pranuar se këtij njeriu hermetik,i hyri në zemër!

120

“Një herë bie daci në kos” thotë populli dhe për Vitorinë kështu kishte ndodhur,por ky “maçok” nuk binte prapë aty ku thoshte shpreh-ja dhe sjellja e saj me këdo tjetër mbeti e pandryshuar!

Erdhi dita e shumëpritur për Brisejdën,kur bashkë me vajzat,atë i vëllai Pirro,Mariana dhe prindërit e përcollën për në aeroport.

-“M’a kini shumë kujdes babin,se nuk e di sa do e durojë këtë ikjen time”!-iu lut ajo të vëllait dhe kunatës,para se të hipte brenda në avion.

E priste një jetë sa e re aq edhe e ndryshme në Detroit me Bardhylin dhe vajzat!

Pa kaluar dy muaj nga shkuarja e saj përfundimtare,të atin nuk e mbajti zemra dhe një natë në të aguar,ai u largua me qetësi e pa u nd-jerë nga kjo botë.

Përveç sëmundjes së gjatë,Kastrioti nuk e kishte duruar mesa duke-j,mungesën e të bijës.

Ndër të tjera,po atë vit,pak më parë se e motra,nga Greqia qe lar-guar edhe Llambi me Bajamenë dhe Aulonën e vogël për në qytetin Groningen në Hollandë,ku jo rastësisht jetonin dy prej vëllezërve të gruas së tij,bashkë me familjet e tyre.

Prapa e kishin gjetur të udhës që të linin djalin e tyre Agimin,i cili vazhdonte shkollën e Marinës Tregtare dhe mëtonte të bëhej në të ar-dhmen një kapiten anije ose diçka e ngjashme.

Agimin nuk e kishte mikluar fare ideja e Hollandës sepse për veten kishte thurur projekte më të mëdhaja se një emigrim të ri nga fillimi.

Kështu që kur ndodhi kjo gjë me Kastriotin,dy prej fëmijëve të tij ishin larg tashmë.

121

Brisejda nuk mundi të vinte për shkak se kishte detyrimin para shtetit amerikan që të mos dilte nga vendi për disa vite deri në marrjen e shtetësisë.

Kurse Llambi u nis dhe erdhi megjithë shpurën (Bajamenë & Co) me vete.

Shërbimet e rastit lidhur me funeralin,pritjen e miqve,trajtimin e tyre,furnizimin e shtëpisë me gjithçka të nevojshme (ushqime,pi-je,kafe) etj,i morën përsipër që në fillim Pirro me të shoqen.

Kurse Vitoria nga ana e vet,zuri vend në krye të dhomës,u ngul pincë në poltronë sikur t’a kishin fiksuar me ndonjë bullon të madh,vari turinjtë pesë pëllëmbë dhe kujtdo që i dilte përpara,nisi t’i përsëriste të njëjtat formula të gatshme hidhëruese.

Ceremoniali i përzishëm që zgjati disa ditë me hyrje-dalje të shum-ta,u shenjua nga “injorimi” i qëllimshëm që Vitoria dhe jo më pak edhe Llambi,tashmë në mungesë të Kastriotit i cili pati qenë njeriu që dinte të mbante të pandryshuara ekuilibrat brenda familjes...nisën t’i bëjnë haptazi Marianës,së bijave e mbi të gjitha Pirros.

Llambi dhe e shoqja,morën menjëherë qëndrimin e të parëve të vendit,të cilët luanin rolin e “regjentëve” apo “vezirëve” në këmbët e “sulltanës Vitori”,kurse për të gjitha gjërat e tjera “banale” tokësore,pra shpenzime,dhrahmi,furnizim,proçedura burokratike,pritje populli et-j,duhet të kujdeseshin ekskluzivisht “dora e ulët” që në këndvështrimin e tyre,përfaqësohej nga Pirro me gruan.

E vetmja gjë që Llambi bëri vetë,ishte një ftesë në ambasadën greke në Tiranë për dikë të panjohur që pretendonte se kishte qenë mik me Kastriotin,i cili më pas erdhi dhe mbajti një fjalim “patetik” prej celule

122

ilegale të partisë...dhe më pas një foto familjare e tij,Bajamesë dhe Vi-torisë para varrit të të ndjerit!

Argjiri,pati qenë vërtetë dikur në kohë të luftës,ilegal dhe agjitator për llogari të Partisë.

Ai po ashtu shpërndante traktet në dyert e shtëpive të njerëzve rru-gicë më rrugicë dhe pas çlirimit pati pretenduar se ai dora vetë,kishte pas vjedhur në një aksion heroik edhe një shaptilograf italian!

Puna ishte se me Kastriotin ai qe njohur jo më herët se në vitet 70-të,pra tridhjetë vjet pas fundit të luftës dhe pallavrat me shumicë që tregoi atë ditë,ku fliste sesi Kastroti (që korrier partizan kishte qenë vërtet qysh 12 vjeç) pati qenë krahu i tij i majtë,gjatë aksionit “zul-mëmadh” të ndukjes së shaptilografit në fjalë,ishin siç dukej llogje në erë ose lajthitje të tij!

Kapakun final kësaj strategjie që Llambi dhe e ëma adoptuan në këtë ceremonial ndaj Pirros dhe të shoqes,ia vuri ardhja me vonesë disa orë pas varrimit të gjyshit,e Agimit,i cili pasi kishte harruar fare orarin dhe qe kujtuar vonë të vinte,pati blerë një qese me dy kg ullinj të vjetër e për t’a bërë skenën sa më “prekëse” u kujdes që në sy të të gjithëve,të gjunjëzohej para varrit të Kastriotit me një fytyrë të paraimpostuar si të “pllakosur nga dhimbja”...e aty më pas e lëshoi një kokërr loti sa një arrë kokosi,e cila u përplas me forcë përdhe!

Lotët dhe qurrat e së gjyshes,nuk përmbaheshin dot më.Në ajër ishte përzjerë kështu,një tis lotësh,jargavitje e përvuajtur

dhe pluhuri që ishte ngritur si shtëllungë nga toka,pas përplasjes aty të kokrrave të “breshërit” qaraman të Agimit!

-“Ja nipi i gjyshit që ju beftë nëneja,që m’u lemeris djali,nipi që e donte gjyshi veçan,që një e kam,që i ka prurë gjyshit dy kile ullinj,i

123

mençuri e bukuri i nënesë”!-përsëriste në pafundësi Vitoria para çdo-kujt që takonte pas ceremonisë mortore dhe në drekën përkujtimore,në tavolinë,para tasqebapit,gotës së rakisë e deri në fund tek hallva në kuj-tim të të ndjerit!

-“O kjo pikë e zezë me këtë mamanë time që ka lojtur nga mendja,po unë vetëm për këtë drekë kam blerë kuintalë me ushqime,kam pritur e përcjellë njerëzit mëngjes-drekë e darkë,kam kaq ditë që përballoj të gjitha shpenzimet e vjen ky morri vogël kaçarrumi nipi im me dy kile të qelbta ullinj të skaduar...dhe po bën sikur ka çliru Tironën i vetëm”!-po fliste duke turfulluar i nervozuar Pirro me kunatin e vet Gjeloshin.

-“Tashi vazhdoni vetë më tej,se unë ika”!-e kishte mbyllur bisedën Pirro,i nevrikosur si asnjëherë më parë.

Pati përplasur derën me forcë dhe qe larguar me hap të vendosur,me bindjen që nuk do të kthehej prapa,pasi në të vërtetë “ ullinjtë e Agim-it” dhe roli “lotëshkulës” që ai kishte inskenuar para varrit të gjyshit të vet,kishin përbërë pikën e fundit e cila më pas pati derdhur kupën e durimit të Pirros!

E të thuash ti,që Kodrat ishin një familje e mbajtur si tejet tradicio-nale,ku domosdo djali i madh duhej respektuar edhe normalisht e jo më kur ishte ai që merrte përsipër gjithçka si gjatë ditëve të ceremoni-alit të të atit.

Makina e Fisnikut i cili të gjitha ato ditë pati qenë në dispozicion duke ndihmuar sa mundej me çdo mënyrë,ishte parkuar nja 300 metra më larg dhe pak para se Pirro të arrinte aty që bashkë me shokun e tij të nisej,Gjeloshi kishte rendur pas tij për t’ia ndryshuar mendjen,që sikur edhe vetëm për hir të kujtimit të të atit,ai të paktën për momentin të mos largohej.

124

Kishte pasuar një diskutim i gjatë midis dy kunetërve dhe Fisni-kut,ndërsa në fund Pirro qe qetësuar relativisht dhe ishte kthyer në hapat e tij,por mbasi sidoqoftë më parë pati vendosur të largonte të shoqen dhe vajzat nga ai ambjent i intoksikuar e armiqësor ndaj tij dhe familjes së vet.

Mariana dhe Jona,u dukën sërish para Vitorisë dhe të tjerëve,vetëm për të dyzetat e Kastriotit!

Skandali i “ullinjve” nuk kishte qenë i vetmi që e kishte goditur thellë Pirron ato ditë!

Tek Llambi,e shoqja,i biri dhe Vitoria,ishin shfaqur hapur disa sjell-je dhe qëndrime të cilat ai ua njihte mirë që më parë,por që falë edhe autoritetit apo prezencës së Kastriotit,patën mbetur të fshehur prapa kuintave e nëpër dhëmbë për një kohë të gjatë.

Tanimë që i ati nuk jetonte,Pirro e realizoi shumë lehtë në mend-jen e vet,se asgjë nuk do të ndalte më “marrinë” e së ëmës dhe “ma-kutërinë” e të vëllait!

Shërbimit disa ditor që ai dhe Mariana i patën bërë me gjithë zemër kujtimit të Kastriotit,miqve që patën ardhur për të respektuar figurën e tij dhe të afërmëve të shumtë,Vitoria publikisht i qe përgjigjur me vargje gjithë patetizëm që i recitonte të gatshme para secilit njeri që takonte ato ditë e ku tregonte sesi asaj vetë na i pati rënë gjëma mbi kokë dhe mbaruar jeta!

Por në mes të kësaj dhimbje të papërballueshme,mbështetja e saj e vetme,patën qenë Llambi dhe e shtrenjta Bajame,bashkë me djalin e tyre zemërmadh “Agim Ullirin”...(siç pas ca vitesh e mbiquajti kushuri-rin e saj Arta,pasi u njoh me këtë histori “zemërçjerrëse”)!

125

Tragjedia e mirfilltë jetësore e Vitorisë,nisi pas humbjes së të sho-qit,por kjo gjë nuk kishte lidhje thjesht me mungesën fizike të tij,siç ajo deklamonte rreth e përqark.

Po i njëjti kanakar,pra Harallambi (...që ju beftë mamaja) siç e kishte të plotë emrin djalka i saj i shtrenjtë,pati idenë e ndritur t’a nxirrte në pak kohë për leckash me rraqe në krahë të ëmën e dashur nga shtëpia e Kastriotit në Athinë,të cilën ai e pati trashëguar ligjërisht tashmë.

Arsyen nuk u lodh fort t’a shpikte,pasi në dukje i vinte keq për mamanë e cila:”Nuk rrinte dot vetëm në shtëpi se na e hanin muret të gjallë dhe na e mbyste vetmia aty”!

Në të vërtetë,apartamentin që i ati pati blerë vite më parë me lekët e veta,falë punës së një jete dhe pronave të trashëguara nga prindërit,L-lambi e donte të zbrazur t’a kishte në dispozicion sa herë t’i nevojitej si shtëpi pushimi kur kthehej në verë ose për festat e fundvitit në Athinë.

Pra e ëma tashmë ishte e lirë si një “zog pylli” që të hapte flatrat e të fluturonte në qiejt e kaltër,pra të shkonte për të “bujtur” në atë moshë të thyer,tek e e bija Vjollca,tek një vëlla që kishte në Athinë apo një motër në Katerini e sigurisht në fund t’i ngecej Pirros të cilit mendohej se nuk do ia bënte zemra që të mos mbante mamanë.

Që në atë moment e tutje,ish-sulltanë Vitoria,u transformua prak-tikisht në një të pastrehë që endej sa tek një i afërm,tek tjetri!

Me lindjen e vajzës së dytë,Marianës i ishin shtuar angazhimet dhe përgjegjësitë në shtëpi,kështu që ajo nuk mund t’a mbante më si më parë ritmin e orareve të zgjatura në punë.

Nuk bëhej më fjalë që ajo të përballonte 8 orë e më shumë në ate-lie pasi gocat rriteshin,shtëpia donte kujdes dhe prioritetet familjare dilnin përmbi ato të fitimeve nga profesioni.

126

Si zgjidhje,pasi e bisedoi këtë gjë me Niqin,dolën në përfundimin se gjashtë orë paradite në punë do të mjaftonin,ndërsa pasditeve ajo do të përpiqej t’i kthehej profesionit të saj të parë,pra violinës.

Niqi edhe në këtë rast pati ndërhyrë për t’ia lehtësuar pak barrën duke i siguruar lidhjet brenda rrethit të saj të gjerë miqësor,me anë të së cilave ajo pati gjetur disa vajza të vogla të cilave nisi t’u japë leksione private violine tek shtëpia e vet.

Me këtë zgjidhje,Pirro ra dakort dhe ishte mëse i kënaqur,por po ashtu edhe Jona dhe Arta,qenë të lumtura pasi kishin mamin më tepër në shtëpi me to.

Për Marianën reduktimi i punës ishte një zgjedhje e detyruar edhe sepse prej disa kohësh Kristina nuk ishte më në formën e mëparshme dhe nuk kujdesej dot si dikur për të gjithë nipçet e mbeskat e saj.

Ajo kishte rritur Jonën,Artën,djalin e parë të Nilës,Arielin dhe Xhenin e Bobit,të gjithë me të njëjtën dashuri dhe përkushtim.

Por tashmë po e linin forcat dhe nuk ishte më dëshira që i mungon-te,por po i shteronte energjia.

Ishte ajo që për veten gjithmonë kishte pas thënë se:”Unë jam si shkop thane,i hollë,por tepër i fortë e s’ka gjë që të më përkuli”!

Tanimë Kristina dukej se po e kuptonte edhe vetë se energjitë po i konsumoheshin pak nga pak.

Për shkak të gjëndjes së saj shëndetësore,ajo pati vënë re preok-upimin që kishte përfshirë vajzat e saj Marianën dhe Nilën dhe për t’i qetësuar,me urtësinë e vet të njohur i merrte me të mirë;”Juve ju kam rritur,fëmijët tuaj po ashtu i rrita të gjithë,ç’keni me mua tani,i kam kryer gjithë detyrat e mia,besoj se e kam kaluar mirë klasën”!

127

Në këtë periudhë Kristina ndihej e pafuqishme për të dalë ose për të lëvizur nga Athina,kështu që shoqëri e përditshme për të ishte Agllaia dhe teta Leni,mamaja e Sokratit dhëndrit të saj.

Në këtë grup u fut shpejt edhe krushkë Vitoria,e cila tek Kristina tregoi një anë të karakterit të saj,të pazbuluar më parë.

E vërteta është që ajo për Kristinën ndjente një lloj admirimi dhe dhimbshurie që e bënin t’i rrinte asaj afër çdo ditë me orë të tëra,me buzën në gaz,duke i shërbyer e mos iu ndarë për asnjë çast.

Po ashtu Vitoria u afrua e më pas u lidh edhe me Nilën gjatë hyr-je-daljeve tek Kristina (në shtëpinë ku jetonte edhe e bija me burrin dhe djalin e vogël të tyre).

Në sytë e saj,vajza tjetër e Kristinës se ç’kishte diçka më të mirë se Mariana...ishte ku e ku më e ëmbël sepse i kishte ngjarë të ëmës dhe jo Luigjit hijerëndë e mendjemadh i cili Vitorisë s’ia kishte vërshëllyer fare në ato vite që ishin njohur.

-“Kokëshkëmb si i ati është kjo Mariana”!-mendonte Vitoria teksa krahasonte cilësitë e të dyja motrave dhe mamasë së tyre të cilën kishte mësuar t’a donte shumë si një shoqe të vërtetë nga ato të cilat ajo nuk i kishte patur të shumta në jetë.

Por ishte Leni që gjithmonë i kundërvihej këtyre pohimeve të Vi-torisë lidhur me Marianën.

-“Shiko moj Vitori,se jemi të dyja na jugu me origjinë...e duhetë të kuptonemi kur flasëm,puna është se tjatër ini yve me sitë të errëta e kafenjta e tjatër jemi na me sitë blu,si unë,Marianka e Luigji ndjesë pastë”!-thoshte Leni.

128

-“Na nuk i shfaqëm ndjenjat në të hapur si yve të tjerët,dukemi si të fohtë nga jashtë e jemi të nxehtë na brëna,kurse yve ini e kundërta tonë,të ftohtë na brëna e të përvëlojtur na jashtë”!

-“Por humori mënjanë,Kristina të dyja vajzat që i ka rritur me dorën e vetë,i ka për t’i pirë në kupkë,si këtë të timen që m’a ka marrë Sokrati e që është si shpirt...e si Marianën që ka marrë djali yt”!

Bobi që kur fuste kokën mes bisedës së tre grave,gjithmonë i shkulte së qeshuri me ndonjë batutë,ashtu siç ishte përherë duke mbllaçitur diçka në gojë,u thoshte se kot e kishin,se i vetmi i mirë,i bukur,i zgjuar,i zoti dhe i dashuri aty ishte vetëm ai dhe askush tjetër!

Prandaj Bobi ishte “një copë” e jo dy siç Kristina kishte bërë ato llaçkat motrat e tij.

Kur Vitorisë,Lenit dhe Kristinës u shtohej edhe Agllaia ose “greç-ka” siç i thoshte prapa krahëve më përçmim Vitoria,ajo shtonte se vetë kishte një copë djalë dhe një copë vajzë,por që sa bënte Lussie për të,-nuk e donte djali,megjithëse ajo bashkë me çunin jetonte në një shtëpi.

Pra rrofshin vajzat se për mamat nuk ka si gocat!“Të gjithë të vetën,mullisi erën”-thotë populli me anë të një shprehje

nga të shumtat që i atribuohen atij.Që domethënë se secili ka punët e veta,por mullisit i duhet vetëm

era sepse me ndihmën e saj punon mulliri ku njerëzit bluajnë grurin me të cilin do përgatitet buka që do mbushi barqet e popullit.

Ndodhte ndonjëherë,që dy motrat e Bonës,e cila vjehrrën s’e kishte vizituar njëherë të vetme gjithë atë kohë (thuhej të ishte shumë e zënë me punë,ndaj dhe niste mëkëmbëset ose emisaret e veta)...të vinin tek Kristina.

129

Atëherë pas kortezisë formale...”Si jeni,si keni qenë”?-vinte gjith-monë pyetja retorike...;”Pse nuk ia lë me dokumenta shtëpinë Bobit,se nuk është parë e s’është dëgjuar që shtëpinë t’a trashëgojnë vajzat e jo djemtë”!

Që në gjuhë vulgare do të transkriptohej kështu:”Ik tashi mi,na liro vendin se na duhet shtëpia për Bonën”!

Në fakt Bona dhe i shoqi,mundësinë për të jetuar në atë shtëpi (që kishte pronësi të ligjshme,pasi ishte e blerë)...e kishin pasur më parë,por vetë patën zgjedhur që të dilnin prej aty,për t’iu shmangur peshës apo përgjegjësive lidhur me Kristinën që po avanconte nga mosha.

Tani ajo që Bona dhe emisaret e saj nuk dinin dhe prandaj po iu dilte goja mbrapa ditë për ditë,ishte se Kristina apartamentin ia kishte dhuruar të bijës me anë të një akti noterial.

Pra kjo gjë ishte një çështje ligjërisht e mbyllur!Në këtë periudhë të vështirë për Marianën,ajo sidoqoftë gjente

kohën për t’u menduar e për të reflektuar.Sjellja e Vitorisë për shembull,për të përbënte një rebus të vërtetë

dhe dedikimi i saj i sinqertë me shpirt e jo siç e bënte kur priste e për-cillte njerëz shpesh të panjohur,me hipokrizi të thellë e buzëqeshje të shtirur,i kishte pështjelluar mendjen Marianës.

Pas kësaj eksperience,ajo mendonte se njerëzit ndoshta pa përjash-tim kanë të gjithë dritëhijet e tyre!

Çdo individ nuk do të duhej konsideruar totalisht i mirë ose kom-plet i keq.

Tek çdo person i mirë,mund të fshihet një dozë ligësie,sikurse tek çdo person i keq,një moment i vetëm zbulon një kënd të ndritur të qënies së tij.

130

Me aq sa dinte Mariana dhe sa e njihte Vitorinë,ajo grua s’kishte dashur ose ditur të donte askënd në jetën e vet.

Njeriut të vetëm që s’ia kishte nxirë ekzistencën,pati qenë burri i saj Kastrioti,të cilit gjasat më të mëdhaja ishin se më shumë i qe trembur sesa tjetërgjë!

Nga fëmijët e vet,atë që në mënyrën e saj e donte,ishte Llambi e mbi të gjitha gruaja e tij Bajameja,sepse ai dhe e shoqja përfaqësonin një tip “alter egoje” të saj ku ajo pandërgjegjshmërisht shihej e reflektuar dhe kjo gjë e ngrohte së brendshmi.

Ai djalë ndërkohë ishte një shëmbëlltyre e të ëmës edhe në sjell-je,mentalitet,egërsi,pafytyrësi,hipokrizi,tendencë për të dominuar të tjerët,për t’i shfrytëzuar e hedhur mënjanë si lecka të përdorura kur ata s’i duheshin më (gjë që me përpikmëri ia bëri edhe asaj vetë).

Modeli që ajo kishte plazmuar me kujdes tek i biri,u bë më i keq se ajo dhe i tejkaloi të gjitha parashikimet e pritshmëritë e saj,duke u bërë si ai nxënësi që ia kalon mësuesit të vet.

Mariana kujtonte akoma me buzë në gaz gjyshen e Pirros e cila i pati thënë në vitet e para që :”Më dhimbsesh moj vajzë se je e vogël dhe e parrahur nga jeta e këtë Vitorinë që sheh ti tani si Sulltanë të mad-he,kur m’a pruri im bir në shtëpi,u desh një minutë t’a kuptoja se ishte e pushtuar nga njëqind dreqër”!

-“Kështu që t’keqen nana,gjuha me të nuk gjehet,po besoj se ca un-ë,ca Kastrioti e ca Pirro,do e biem pak në vete”!

Ajo kishte vazhduar...:”Më vjen keq dhe për një gjë tjetër,ti nuk di të shtiresh,shihe atë tjetrën që i shkon pas të mbrapmes gjithë ditën e i thotë se e ka parë në ëndërr,i bën be për kokë të saj,e do atë më shumë se Llambin,vdes për të etj,kështu që ajo e ka marrë kështjellën

131

nga brenda,kurse ti tërë jetën tënde nuk do t’a fitosh këtë kështjellë se të paktën këto lojëra nuk i njeh”!

Lajkat e dala mode të Bajamesë,nuk i hante askush përveç Vitorisë në fakt.

Në Athinë edhe fqinjët e saj shqiptarë dhe grekë,e njihnin nusen dhe “furçat” që ajo i bënte vjehrrës.

Kur dilnin së bashku ose kur u shkonin miqtë për vizitë,Bajameja kujdesej që në prezencë të sa më shumë dëshmitarëve,të bënte të ditur se Vitorinë e kishte parë në ëndërr natë për natë,se ishte shqetësuar aq shumë sa i pati dhembur zemra (fqinjët ndërkohë pyesnin veten sesi qe e mundur që ajo të posendonte një zemër)...etj.

Shprehja e stërpërdorur ose kali i betejës i Bajamesë,ishte:”Mama për kokën tënde të vetonem (betohem)...mama të marrsha të ligat e tua,mama vdeksha unë për ty”!

Vitoria që e mbante veten me të madhe edhe për grua të ditur që “të jepte ujë në bisht të lugës” po të donte,këto pallavra i hante e gëlltiste si fiq të pabërë!

...Tashmë duke parë sjelljen e dashur të Vitorisë me të ëmën,ajo mendonte se për çfarëdo shkaku,arsyeje apo motivi që t’a shtynte të tregohej kaq e njerëzishme me Kristinën,Vitoria po bënte një vepër për të cilën Mariana ishte dhe do t’i qëndronte mirënjohëse.

Pak rëndësi kishte shkaku,gjëja me peshë ishte i gjithë kujdesi i sin-qertë që ajo po tregonte për nënën e vet.

...Në Selanik,kishte ardhur koha kur disa prej mikeve të afërta të Marianës po largoheshin tjetërkund për në Perëndim.

E para pati qenë Laura Petrela me të shoqin Shatin,që emigruan për në Çikago të SHBA-së.

132

Mbas saj,u nisën për Zvicër në Zyrih Dorina me Danielin dhe djalin e tyre Marinin.

Gjendja e dobët shëndetësore e së ëmës,i kujtonte gjithmonë e më shumë Marianës ndërkaq,gjyshen e saj Marian.

Emrin e vet ajo ia detyronte pikërisht gjyshes e cila e pati rritur siç Kristina pati bërë më vajzat e saj.

Maria e mbiquajtur “n’Dardharka e bukur” katërmbëdhjetë vjeçe pati zbritur në Korçë tek të afërmit dhe një vit më pas kishte vajtur në Tiranë.

Dardha të cilës vendasit e vërtetë i thonë ende “n’Dardhë”,për shkak se aty dikur qenë pas mbledhur shumë njerëz të cilët duke refuzuar konvertimin nga osmanët,kishin lënë të tjera vendbanime e qenë ng-jitur majë malit “nën ca dardha”,ishte një vend aq i bukur dhe i zhvil-luar,sa Korça për banorët e tij qe thjesht një fshat dhe gratë e atyshme sipas dardhareve ishin veçse “laqka ose nuse pe lecke”!

Dardha kishte pasur central elektrik që në fund të shekullit të 19-të.Kishte pistë vallëzimi,shtëpi të pajisura në mënyrë tejet moderne

për kohën,jetë mondane e cila diktohej edhe nga emigrantët e shumtë dardharë nëpër Amerikë,Kanada e Australi dhe banorët e saj qenë nga më të shkolluarit që diplomoheshin të gjithë jashtë në Perëndim.

Gratë jo vetëm që ishin të kulturuara e visheshin me shumë shi-je,por edhe ato në shumicë qenë të arsimuara si dhe vetë Maria që kishte frekuentuar shkollën femërore në Athinë dikur.

Si të gjitha n’dardharkat,Maria thurte,qepte,priste,pastronte e gatu-ante “lege artis”,pra perfektësisht!

N’Dardharët ishin edhe njerëz shumë krenarë për origjinën e tyre dhe patriotë të lindur.

133

Babai i Marias pati lënë Amerikën ku kishte studiuar për vite të tëra,për t’u kthyer në atdhe që të mbronte lirinë e vendit nga turq,grekë e bullgarë njëkohësisht.

N’Dardharët kishin hobi muzikën dhe kitarat (qitharat),mandolinat e fizarmonikat shoqëronin çdo festë të tyre.

Gratë n’dardhare shkëlqenin në gatim,por ashtu si në antikitet Spar-tanët qenë njohur për ashpërsinë e sjelljes dhe rregullave të tyre,ashtu siç banorët e Lakonisë së lashtë ishin shquar për fjalë të pakta kuptim-plota,kështu edhe dardharët...ishin proverbialë për shprehjen:”Si sëpa-ta e dardharit”!

Që do të thotë se n’dardharët e vërtetë nuk i bien fare rrotull një çështje,por drejt e në kokë,direkt në thelb të problemit pa e zgjatur shumë.

Mariana gjyshen e kujtonte jo vetëm për kuzhinën e saj speciale,r-regullin dhe pastërtinë deri në mani,por edhe për hijeshinë e saj mar-ramendëse!

Tek shtëpia e vjetër e gjyshërve të saj tek lagjia “Ali Demi” në Ti-ranë,ku gjithë klasa e saj mblidhej aty në atë oborr tek pusi poshtë kumbullës së madhe italiane dhe caracës e ku vilet e rrushit mund t’i këpusje me dhëmbë pasi vareshin lirshëm nga pjergulla,Marianës i vinte të qeshte kur shokët e shoqet i thoshin se:”Nuk ishte parë ndon-jëherë një gjyshe më e bukur se e veta”!

Sot e kësaj dite Mariana kishte në dhomën e gjumit përmbi komo,n-jë foto të gjyshe Marias shkrepur në një ballo solemne të kohës.

Ajo ishte një grua që më tepër të kujtonte skulpturat antike sesa një qënie të gjallë njerëzore dhe dukej sikur sapo t’a kishin sjellë nga Butrinti apo ndonjë amfiteatër i lashtë.

134

Edhe veshja e asaj mbrëmje e tillë ishte,me një rrobë “soirée-je” gri e çelur argjend,që puthitej pas trupit dhe mbaronte me një bisht të gjatë në fund.

Me njërin sup të zbuluar,pa asnjë bizhuteri si zbukurim përveç një byzylyku me gurë të çmuar në njërin krah në lartësinë e brrylit.

Flokët të gjatë e të valëzuar dhe të ngritura aq sa i krijonin një kurorë e cila i binte butësisht me shumë shije mbi zverk.

Linja perfekte të fytyrës ku kontrastonte lëkura mermer e bard-hë,me sytë që shkrepëtinin duke dhuruar mijëra vezullime shumëng-jyrëshe si dy brilantë “carbonado” (diamantë të errët të rrallë) dhe me një buzëqeshje të përmbajtur në portretin e saj plot sharm.

Pirro që në momentin e parë kur e kishte njohur,pati mbetur i shtangur dhe pa fjalë para Marias e pavarësisht se i përkiste një brezi ku e ku më të ri,ai i kishte puthur dorën asaj.

Mariana kishte qenë nën “patronazhin” e gjyshes,ashtu siç Jona në të vërtetë kishte pasur prezente nëna Kristinën përgjatë tërë periudhës së fëmijërisë së saj.

Maria pati qenë martuar tepër e re dhe siç tregonte vetë,atë kohë më shumë se të kuptonte ç’ishte jeta bashkëshortore,asaj më fort i pëlqente të luante me kukulla ose litar fshehurazi në qilar.

-“Ndoshta tët ëmë e kam përkëdhelur shumë,sepse me të kam qenë ende fëmijë vetë,kurse me ty dua të bëj më të mirën,mundet të jem pak më e rreptë,por ti të jesh më e përgatitur për jetën...se jetës moj çupë nuk i dihet,ka edhe të përpjeta edhe të tatëpjeta,duhet të dish t’ia dalësh në secilin rast e për këtë nevojitet të mësosh që tani”!-i ranë ndërmend kështu fjalët e gjyshes Marianës.

135

Marianës i kujtohej akoma sesi ditën kur Maria u nda nga kjo botë,e ëma e pati ftuar që të shtriheshin bashkë tek krevati i madh i gjyshes,siç nuk kishin bërë më që në fëmijërinë e saj të hershme...dhe aty e kishin gdhirë duke e kujtuar atë grua,pa qarë për të,por duke risjellë në mend-je çdo gjë të mirë të sajën,virtytet,pastërtinë e skajshme,krenarinë e mbi të gjitha zemrën e saj të artë!

Ndoshta Mariana sillte në mend këto gjëra,sepse e ndjente që një ditë Kristina do të largohej!

Ajo përgatitej për t’a përballuar këtë gjë me fisnikëri siç kishte bërë e ëma në kohën e saj.

Fillimi i viteve dymijë,ishte një eveniment edhe për familjen e Mari-anës,aq më tepër që në pak kohë,asaj dhe të shoqit i patën ndërruar jetë asaj e ëma dhe atij i ati.

Natën e ndërrimit të viteve,shekujve dhe mijëvjeçarëve,të katërt bashkë,megjithë Artën afërsisht 2 vjeçare,e kaluan në shoqërinë e Fisnikut dhe të tijëve,në një hotel modern të lagjes Kalamaria të qytetit të tyre.

Të dy burrë e grua mendonin dhe dëshironin që ai moment ndryshimi kohor,i cili shumë rrallë ndodh...edhe për ta të kishte domethënien e një hapi përpara,për t’a shkundur pak e hedhur prapa krahëve peshën e lodhjes dhe trishtimit nga ngjarjet e kaluara.

Ajo ishte një mbrëmje që premtonte shumë dhe doli realisht mjaft e bukur sepse jo vetëm ata,por kushdo tjetër qe i ndërgjegjshëm se po jetonin diçka me të vërtetë unike,që nuk do të përsëritej më,përveçse pas njëmijë vjetësh,kështu që njerëzit tregoheshin të dashur dhe të hareshëm me njëri-tjetrin edhe pa u njohur fare ndërmjet tyre.

136

Në tavolinë të vetmit fëmijë ishin vajzat e Pirros,për shkak se me Fisnikun patën ardhur e ëma,i vëllai dhe gruaja e tij,prandaj gocat mbetën gjithë natën në qendër të vëmendjes...duke e shijuar jashtëza-konisht këtë gjë.

Atë mbrëmje të shënuar,të dyja ato u tërbuan si kurrë më parë duke lodruar nëpër sallë,dalë në tarracën e madhe për të parë fishekzjarret e shumëllojshme që shpërthenin e ndriçonin përmbi turmën që kishte mbushur qendrën e qytetit,detin përballë tij dhe gjithë zonën,duke kërcyer e duke u shfrenuar sa ua donte qejfi.

Jona po rritej dhe dalëngadalë edhe për të po afrohej koha e gjim-nazit.

Vajza po fitonte dita-ditës edhe një kthjelltësi e pjekuri që rrallëherë haseshin tek një person i moshës së saj!

Jona ishte një nxënëse e mirë,që përqëndrohej kryesisht tek lëndët të cilat e tërhiqnin më tepër,por ndërkohë ajo kishte ditur t’i caktonte vetes edhe disa objektiva,njërin për të cilëve,që e kishte dhe prioritet,e ndoqi me këmbëngulje derisa e realizoi.

Shoqëria e saj aty në Selanik e mbi të gjitha shoqja e vet Aleksia në Athinë,kishin si synim transferimin për shkollim,si fillim në ndon-jë gjimnaz amerikan,për të vazhduar më pas edhe universitetet përtej oqeanit.

Këtë mendje kishte edhe vetë Jona.Për këtë arsye brenda në shtëpi ajo figurativisht i kishte vënë “zjar-

rin” të atit me qëllim që t’a ndihmonte në realizimin e kësaj ëndrre të madhe.

Aplikimet për të vazhduar gjimnazin në SHBA,Jona i bëri që herët bashkërisht me Aleksian e disa shoqe të tjera,ndërkohë që Marianës

137

dhe Pirros kjo dëshirë e vajzës nuk u dukej si e gabuar kurrësesi,por që sidoqoftë momenti për t’a ndërmarrë këtë veprim atyre me të drejtë u tingëllonte i parakohshëm.

Votën “pro” Jona e mori nga i ati,i cili duke e vlerësuar si të përgjeg-jshme të bijën,e konsideroi më të favorshëm përfitimin nga kjo inicia-tivë sesa riskun nga një shkëputje kaq e shpejtë nga familja dhe një ikje aq larg e saj!

Zgjidhja u gjet nëpërmjet Aleksias sërish,pasi shoqja e Jonës ishte vajzë e vetme dhe për të mos e lënë atë të pashoqëruar në Amer-ikë,prindërit e saj vendosën të transferoheshin bashkë me të.

Familja e Aleksias kishte të afërm në qytetin e Seattle-it.në verip-erëndim të SHBA-së,pra aty do të studionin edhe vajzat në të ardhmen.

Sipas formulës për të cilën diskutuan Pirro me të atin e Aleksias dhe Agllainë gjyshen e saj,Jona në Seattle do të shkonte me studime në të njëjtin gjimnaz si dhe shoqja e vet,kurse për të banuar do të qëndronte në të njëjtën shtëpi si ajo,kundrejt një pagese mujore të përcaktuar që më parë.

Në këtë mënyrë Pirro dhe Mariana merrnin garancitë e duhura që vajza e tyre adoleshente,nuk do të largohej dokudo pa kontroll në një vend të panjohur e të stërmadh si SHBA,por ajo do të jetonte nën të njëjtin kulm dhe nën tutelën e prindërve të shoqes së saj Aleksias,me të cilën do të ndante edhe shkollën që do të frekuentonte ashtu si dhe jetën e përditshme.

Kështu Jona impaktin me një realitet të huaj dhe totalisht të ri,do t’a kishte më të butë,por njëkohësisht emigrimi në një moshë aq të re për të,do të vinte më natyralisht ashtu e shoqëruar siç do të ishte nga njerëz të njohur si Aleksia dhe familja e vet.

138

Me të thënë e me të bërë,gjithçka u rregullua,u kryen formalitetet e nevojshme lidhur me dokumentacionin dhe sapo mbaroi shkolla e kaloi vera,koha për të shkuar për Jonën arriti!

Ishte viti kur Jona ishte bërë tashmë 15 vjeçe dhe përpara atë e priste një jetë e pavarur të cilën ajo e kishte projektuar,dashur e kërkuar me forcë,por që për të mbetej një sfidë e madhe për t’u përballuar me din-jitet e shpresueshmërisht me sukses.

Vajza ishte zgjuar herët atë natë,ndërsa mbrëmjen e shkuar kishte parë me zell filma në anglishte amerikane pa përkthim në shqip apo greqisht,për t’u mësuar më shumë me gjuhën e folur të cilën do e gjente së shpejti në SHBA.

Jona u vesh,i hodhi një sy të shpejtë të motrës që po flinte për “shtatë palë qejfe” dhe doli nga dhoma që kishte qenë e saja dhe e Artës për aq vite.

Në sallon u takua me Marianën,e përqafoi me dashuri duke i kërkuar të mos dilte për t’a përcjellë sepse për të dyja do të ishte shumë prekse ndarja,mori përdore të atin dhe iku!

Sesi kishte vajtur takimi mes saj dhe Pirros në aeroport,Mariana nuk e pyeti as të bijën e aq më pak të shoqin,por sigurisht ajo ishte e bindur që i lehtë nuk do të kishte qenë sidoqoftë.

Si Mariana e si Pirro,nuk do të kishin dashur kurrë që t’a linin të bi-jën të largohej kaq shpejt prej tyre,por në të njëjtën kohë me mendje të ftohtë ata e kishin realizuar idenë,që atë nuk mund t’a mbanin kundër vullnetit të saj.

Jona ishte e vendosur që të ndiqte ëndrrën e saj dhe tashmë pikër-isht këtë ëndërr e bëri realitet!

139

Fakti tjetër që i bëri të dy të pranonin dhe të ishin relativisht më të qetë,ishte që e bija e tyre nuk do të shkonte tek të panjohur,por do të jetonte në të njëjtën shtëpi me shoqen e vet dhe prindërit e saj të cilët ata i njihnin dhe i vlerësonin.

Largimi i Jonës u ndje shumë si nga Pirro,ashtu dhe nga Mariana.E vetmja që nuk kuptonte gjë dukej të ishte Arta tashmë 5 vjeçare e

cila pyeste çdo ditë:”Kur do kthehet nga skolia (shkolla) motra ime”?Artës dhoma e gjitha për vete,lodrat e së motrës,rrobat e saj,li-

brat,revistat,kompjuteri televizori i vogël e gjithçka tjetër që Jona nuk kishte marrë me vete,i shijonin shumë dhe e bënin të ndihej padrone e shtëpisë në mungesë të saj.

Ajo shkonte në kopësht dhe pasditeve mësonte bashkë me të ëmën violinën gjatë orëve të studimit të nxënëseve të saj.

Në atlelie ajo kishte zëvendësuar të motrën duke e tejkaluar shumëfish për nga rrëmujat dhe prapësitë që bënte.

Në të kundërt të Jonës të cilën nëna Kristina e pati mësuar të fliste me fjalë të plota e fraza të rregullta qysh të vogël,ajo nuk shqiptonte asgjë siç duhej derisa hyri në klasë të parë,pasi Mariana pati vendosur t’a linte të shprehej si t’ia kishte ënda pa i ndërhyrë fare.

Fjalitë e Artës formuloheshin kështu:”Kai (kali) ra ke jumi (lumi)”!-“Du nona”!-për makarona.-“Du me jug,jo me pujun”!-pra :”dua lugë e jo pirun”!-“Du pijaf,jo tatate”!-për të thënë se donte pilaf e jo patate apo:”Do

aj ke tanonina”!-për të treguar se donte të hante në tavolinë.-“Du paja”!-për përrallat e:”Në ashta”!-për përjashta,si dhe:”Pu-

benda”!-për brenda.

140

Kishte edhe nja njëmijë fraza të tjera si këto,pasi Arta pati krijuar një fjalor të sajin personal të gjuhës shqipo-bebushore.

Që shumë herët,ajo ia nisi t’a tregojë veten si një vajzë me tepër shi-je,ndërsa u bë menjëherë këshilltarja më e besuar e së ëmës për veshje e zbukurime.

Kur ndonjë rrobë nga ato që kishte veshur Mariana i pëlqente,ajo e miratonte përnjëherë me një:”Babuku”!-pra që donte të thoshte:”Shumë bukur”!.

Kurse kur veshjet s’ia mbushnin veçanërisht syrin,i thoshte:”Pit-pit,eçe-eçe”!-pra:”Prit tani dhe hiqe këtë se s’është gjë”!

Nga televizori ku shihte padyshim më tepër përrallat,ajo kishte të zhvilliuar gjithashtu një prirje për të ndjekur me ëndje emisionet e ndryshme me kafshë,pyje e natyrë në përgjithësi.

Në rrugë,sapo mësoi të eci me këmbët e veta,Arta u bë menjëherë tmerri i maceve dhe qenve të lagjes të cilët i kapte për bishti,i qëllonte me tulla dhe gurë,i flakërinte sa më larg të mundej,u shkulte qimet dhe i keqtrajtonte në çdo lloj mënyre ekzistente aq sa me këtë anë të karak-terit të saj,tejkalonte edhe djemtë më të këqinj të atyre anëve.

Kur bëmat e saj anti-animaliste arritën deri në veshët e gjyshe Vi-torisë,ajo nuk e vuri fare ujin në zjarr,pasi këto simptoma i kishte vëre-jtur më parë edhe tek nipi i preferuar Agimi,i cili thonin se në vegjëli dikur pati djegur rrjetin elektrik të shtëpisë së vet kur pati futur të gjal-la kanarinat e verdha zëmekura të së ëmës Bajamesë,në furrën e stufës me korent.

Po ky Agimi,njëherë në Pire,bashkë me disa çamarrokë shokë të ti-j,kishin kapur një mace të gjorë,që i patën lidhur një kanoçe të mbushur plot me gurë në bisht dhe të cilën më pas e kishin lëshuar të vraponte si

141

e çmendur nëpër lagje duke zgjuar çdokënd në orën dy të mëngjesit,n-ga mjaullima e të gjorës dhe zhurma e kanoçes që tërhiqte nga mbrapa nëpër asfalt e trotuare.

Këtë gjest të nipit,Vitoria e komentonte si një nga “trimëritë e Her-kulit” sa herë që i vinte rasti dhe mburrej kështu botërisht me shkath-tësinë e tij,prandaj edhe tek mbesa e saj Arta,ajo këto fenomene nuk i kundërshtonte.

Por për tjetërgjë Arta dhe gjyshja,nuk para merreshin vesh mirë.Vitoria ishte pas mësuar me Jonën,të cilës sadoqë gjyshja t’i sillej

egër,bërtiste ose qortonte,ajo nuk i kthente fjalë.Në të kundërt,Arta merrte flakë si fije kashte dhe që tre vjeçe i qe

kundërvënë fuqishëm gjyshes sa herë ishte shfaqur nevoja.Kur Vitoria i kishte thënë të ulej diku,ajo do të ishte ulur

tjetërkund,kur gjyshja do t’i thoshte të hante një gjë,ajo do të merrte diçka tjetër dhe mbi të gjitha,kur në ndonjë rast dreke të përbashkët me miq e kushurinj,Vitoria do e kishte urdhëruar të mbesën që t’i lironte vendin në tavolinë ndonjë “preshi në kopësht” miku të panjohur,Arta do të refuzonte me zë të lartë:”Kush e njef kët burrin,ktu do rri un-ë,mure vesht”!-aq sa miku në fjalë i turpëruar do zinte vend kokëulur ku të mundej.

-“Kujt t’i ketë ngjarë kjo vajzë që e ka kundërshtimin në majë të gjuhës”?-i ankohej ajo herë pas here Marianës lidhur me Artën.

-“S’e di mama,mendohu vetë njëherë se kushedi e gjen ti se ne nuk mundemi”!-i përgjigjej përherë me shpoti Pirro.

...Vera e njërit ndër vitet e parë pas ndërrimit të mijëvjeçarëve erd-hi kaq e nxehtë,sa në Selanik me të vërtetë “plaste gjinkalla” nga vapa sahariane!

142

Nga deti vinte një erë e përvëluar që fshikullonte fytyrën pa mëshirë si avulli i kusisë me presion.

Njerëzit nuk dinin nga të iknin dhe rrugët dukeshin si të fshira me fshesë pasi askujt nuk ia mbante që nga ora 9 e mëngjesit e deri në 7 pasdite të dilnin në atë pisk vape.

Për t’iu shmangur për ca ditë asaj vale nxehtësie si dhe për të hequr pak mendjen nga zbrazëtia e krijuar që prej largimit ca muaj më parë të Jonës për në Amerikë,Pirro i propozoi Marianës që po të mundte të vihej në kontakt me shoqen e saj dhe vajzën e Agllaisë,Lussie-n në Kostur.

Ideja ishte që të tre të kalonin nja pësëmbëdhjetë ditë të qeta verore buzë liqenit të vogël dhe të freskët të atij qyteti piktoresk.

Lussie i qe përgjigjur Marianës përnjëherë duke i ftuar të niseshin sa më shpejt dhe mundësisht të udhëtonin natën se ditën shkrinte edhe asfalti nga të nxehtit.

Ato dy javë do të shënoheshin si pushimet më të bukura në aq vite për ta.

Reth një dekadë e gjysëm në Greqi për Marianën dhe të shoqin,kishte kaluar me punë,punë dhe punë e kur s’kishte pasur punë,atyre u ishte dashur të rrisnin mes mijëra sakrificash vajzat dhe të merreshin me një mori problemesh të përditshme në familje dhe jashtë saj.

Kështu që kohë për pushime patën pasur në të rrallë dhe ato kishin zgjatur pak ditë e përgjithësisht ishin kaluar rrotull Selanikut ose në Athinë e ndonjëherë në jug të Shqipërisë.

Në Kostur i priti që në hyrje të qytetit Miltiadhi,burri i buzëqeshur dhe shumë i çiltër e zemërmirë i Lussie-t.

143

Patën udhëtuar pasdite me një linjë të rregullt autobusi dhe arritën aty në orët e para të mbrëmjes ku gjëja e parë që u bëri përshtypje,ishte një fresk i paimagjinueshëm për stinën dhe një ajër aq i pastër sa të lironte hundët.

Në breg të liqenit dremisnin me nge një grup kompakt mjelmash krenare që nuk po ua varnin as njerëzve të cilët kishin dalë për xhiro dhe u hidhnin biskota ose copa buke.

Lagjet kryesore të Kosturit ndodheshin tek istmi në hyrje të gadi-shullit që çante mespërmes liqenin e bukur në formë zemre.

Aty gjendej edhe shtëpia e Lussie-t me të shoqin.Gjithë qyteti kishte një arkitekturë mesjetare të vonë të pandryshuar

të cilën dukej të mos t’a kishte prekur kush prej të paktën 200 vjetësh.Shtëpi të gjitha të bardha me porta të larta dhe dritare të drunjta e

ballkone të ngushta,zbukuruar me vazo lulesh shumëngjyrëshe.Rrugica që përshkonin qytetin si arterje të holla,të shtruara me gurë

e ku shtëpitë ishin kaq afër sa banorët po të donin mund të toknin du-art nga dritarja në dritare.

Kosturi ishte i rrethuar me male dhe shumë gjelbërim,ndërsa pemët dhe ndërtesat pasqyroheshin mrekullisht si një tablo mjeshtërore e dorës pikturuese të natyrës...në ujërat e liqenit.

Dielli ndërkohë po perëndonte dhe vija e horizontit ishte ngjyer në të purpurt.

Kur Mariana,Pirro dhe Arta u futën bashkë me Miltiadhin në shtëpi,Lussie po rrekej të ushqente (tre djajtë e vegjël) Joanin,Dhim-itrisin dhe Damjanin,gjashtë,katër dhe dy vjeçarë të cilët bërtisnin sa kishin në kokë dhe qeshnin të tre me turiçkat e përlyer nga petullat gjithë çokollatë sipër.

144

Direkt e pa asnjë ceremonial,Arta u shtrua në tavolinë me tre shokët e rinj dhe që aty mes tyre nisi një miqësi që nuk do të ndalej më.

Për t’i pritur me nje shqipe të vjetër por të rrjedhshme miqtë,u ku-jdes tetka Vera,mamaja e Miltiadhit me origjinë të pjesshme shqiptare nga rrethinat e Pogradecit.

-“Mirëse na ardhët,u lumshin kembët,ryni mbrenda tani si në spitin tuajë”-iu drejtua ajo me mirësjellje atyre.

-“Qysh s’na keni erdhur më parë këndejza,më ka folur kjo nusja dhe Agllaia shumë për ju”!-vazhdoi tetka Vera.

-“Uluni të gjithë në veranda,sa të vijë kjo nusja ime t’u nxjerrë dark-ënë”!

Veranda në fjalë,ishte në të vërtetë një lloj plazhi privat para shtëpisë së tyre i shtruar me pllaka të mëdhaja guri,i mbuluar me një tendë lëvizëse që hiqej dhe vihej sipas dëshirës për t’u mbrojtur nga dielli,ku Miltiadhi kishte mbjellur hardhi rrushi të bardhë dhe të kuq dhe ku gjendej edhe një lisharëse për fëmijët,një tavolinë për të pirë kafetë apo ngrënë dreka-darka në verë dhe ku brenda në liqen qëndronte e lidhur varka e tyre me të cilën bënin xhiro sa herë ua kishte ënda.

Nga veranda në liqen zbritej nëpërmjet 3 shkallëve të vogla prej guri plot myshk.

Atë natë uji ishte i qetë,i shtruar vaj,blu i thellë,me ca valëza shumë të lehta që lëpinin ëmbëlsisht bregun.

Me sy të lirë edhe në gjysëm-errësirë shiheshin peshqit e vegjël që kërcenin mbi sipërfaqe herë pas here dhe dëgjoheshin në distancë zog-jtë apo insektet e natës,bulkthi,cinxëri,gjinkalla dhe zhuzhaku.

145

Nga diku më larg ndiheshin edhe tingujt e ndonjë lokali në fes-të,zërat e turistëve që këndonin stonueshëm në karaoke apo të tjerë që bisedonin hareshëm me zë të lartë rrugicave të qytetit.

Të tre i zuri menjëherë një gjumë kaq i këndshëm në mes të fres-kut,të mbuluar pabesueshmërisht për si qenë mësuar ata në Selanikun e vapët,me nga një kuvertë të lehtë,me derën e ballkonit hapur nga ku avitej aq qetësuese aroma e liqenit.

Gjumë të tillë s’mbanin mend prej vitesh!Të nesërmen Arta që si traditë në kohë pushimesh sidomos...çohej

si këndes që me natë e i zgjonte dhe prindërit sepse mërzitej vetëm,u ngrit vonë dhe s’donte të dilte nga krevati po të mos qe për erën nd-jellëse të ëmbëlsirës me krem dhe çokollatë që vinte nga kati i parë në kuzhinë ku po e përgatiste Lussie.

Mariana vetë pati zbritur poshtë që herët,pasi nuk kishte mundur dot t’i rezistonte tundimit për t’a parë qytetin në agim,me avujt që lëviznin mbi liqen,zogjtë që nisnin të këndonin dhe natyrën që përqa-fonte ditën e re.

Aty qe ulur në verandë dhe me një tas kosi të freskët shtëpie në dorë,kishte ndejtur ashtu duke soditur herë shtëpitë përreth e herë liqenin magjepsës.

E para fqinjë që i kishin zënë sytë...i pati buzëqeshur.Ato 15 ditë shkuan si pa u ndjerë dhe ishin një çlodhje e shumëpri-

tur për Marianën dhe të sajët.Kosturi më pas asaj jo vetëm që do t’i mbetej si një kujtim i pashlyer

në memorie,por edhe nuk do t’i ndahej më fatit të vet në të ardhmen e afërt dhe atë më të largët.

146

Pirro ndërkohë kishte njëfarë periudhe që pati nisur të punonte nëpër ishuj të tillë si Eubeja,ku për shkak të flukseve turistike gjatë tërë vitit,volum ndërtimor kishte përherë.

Për këtë arsye ai ndodhej shumë ditë e nganjëherë javë larg shtëpisë dhe njerëzve të vet.

Mariana pra,mbetej vetëm me Artën,ndërsa i shoqi punonte tjetërkund dhe vajza e madhe studionte tashmë në SHBA.

Në Selanik asaj kohën ia mbushte puna me orar të reduktuar në atelie,leksionet private pasditeve në shtëpi dhe shoqëria e mikeve të saj që nuk ishin larguar akoma.

Afër me pallatin e vet jetonin Moza dhe Donika,shoqet e saj shqip-tare dhe meqënëse Mariana po bëhej kohë e gjatë që ishte vetëm,a-to vinin me turne një ditë njëra e një ditë tjetra,për t’i bërë shoqëri mbrëmjeve.

Donika ishte një grua që e kuptonte vetë natyralisht se kur dikush kishte nevojë për përkrahjen e saj dhe në momentin që duhej,ajo dinte të shfaqej pa e kërkuar apo lutur njeri.

Rritur në një familje të madhe të Shqipërisë së Mesme,me shumë vëllezër e motra,ajo kishte marrë një edukatë që e bënte të vihej gjith-monë në mbrojtje të më të dobtëve ose atyre që ishin në nevojë.

I ati i vet para se të mbylleshin institucionet fetare,pati shërbyer si hoxhë i fshatit të tyre e për këtë arsye ai respektohej nga gjithë banorët e zonës,sepse dinte që secilit t’i jepte një këshillë të vlefshme,t’i thoshte një fjalë të mirë dhe t’a mbante derën të hapur për çdonjërin që trokiste aty.

147

Shoqja tjetër Moza,e cila lodhej tërë ditën në punë,darkave kur meg-jithë atë barrë rraskapitjeje vinte gjithësesi tek Mariana,ajo kërkonte menjëherë të shtrinte këmbët në kanape.

Bashkë shihnin ndonjë film ose bisedonin për punët,fëmijët dhe problemet e vështirësitë e secilës prej tyre,duke ia lehtësuar barrën e rutinës së përditshme njëra-tjetrës e mbi të gjitha vetminë Marianës.

Kur një mëngjes ra telefoni fiks i shtëpisë me një insistim alarmant që nuk dinte të pushonte,Mariana pati përshtypjen e fortë se kjo zile për mirë nuk mund të ishte!

Për ditë dhe netë të tëra ajo ndjente një lloj perceptimi sikur kapte një gjë në ajër e cila i tregonte se po përgatitej diçka aspak e mirë.

Gjendja e saj shpirtërore ishte rënduar shumë së fundi.Shpesh në punë i mbusheshin sytë me lot krejt pa shkak,nuk përqën-

drohej dot dhe e zinte një trishtim të cilit nuk i gjente dot një motiv të qënësishëm.

Ndoshta kjo ishte edhe arsyeja përse të paktën ato shoqe që banonin pranë saj,nuk dëshironin dhe bënin të pamundurën mos t’a linin vetëm natën.

Në çastin që ajo ngriti e preokupuar pa e ditur as vetë përse,recep-torin,nga ana tjetër i erdhi zëri i dridhur i Fisnikut i cili nuk po arrinte t’a mblidhte forcën për t’i thënë me fjalë atë që dinte...pra që burri i saj dhe miku i tij i një jete,nuk jetonte më!

Pirro prej kohësh vuante nga hipertensioni arterial për të cilin edhe mjekohej.

Ai nuk kishte moshë për diçka të tillë,por lodhja,sforcot në punë dhe jeta e vështirë në përditshmërinë e tij,e kishin konsumuar me ngadalë

148

derisa atë mëngjes herët,i morën jetën ulur në një lokal të vogël buzë detit të trazuar nga një stuhi në ishullin e Eubesë.

Të pajetë e kishte gjetur vetë Fisniku,i cili pati pikasur mungesën e tij në dhomën e punës që ndanin në atë ishull ku brigada e tyre punon-te në riparimin dhe restaurimin e disa shtëpive të banorëve të vjetër,au-toktonë arvanitas të Eubesë.

Pa besuar as edhe një fjalë nga ato që dëgjoi,me zemrën që i rri-hte,Mariana formoi numrin e Donikës.

Brenda 7-8 minutave shoqja e vet me bashkëshortin ishin para derës së saj.

Vajzën e vogël ia besoi Mozës dhe Faikut e pastaj të tre u nisën me Peugeot-në e vjetër franceze të Petritit.

Gjatë përshkimit të atyre gati 500 km që i ndanin nga ishulli i largët,-Petriti nuk po dinte të falte veten që s’i ishte gjendur pranë mikut të ti-j,pasi kur kishin ndarë detyrat midis tyre atij i pati rënë të qëndronte në krye të punëve në Selanik ndërsa Fisniku e Pirro qenë nisur për Eube.

Tërë kohën Mariana nuk nxorri asnjë pipëtimë të vetme ndërsa edhe orvatjeve të Donikës për t’a bërë të flasi,ajo i përgjigjej vetëm me disa lëvizje mohuese të kokës që donin të tregonin se ajo ende nuk e besonte si të vërtetë atë që pati dëgjuar në telefon.

Shumë orë të gjata kaluan gjersa arritën ne destinacion.I priste Fisniku dhe Kosta arvanitasi,pronari i vilës së fundit që

patën rikonstruktuar.Forcat që Marianën e kishin mbajtur deri aty,tanimë e lanë fare!E prapë ajo kishte vetëm lotë e asnjë fjalë.Formalitetet me autoritetet greke të qytezës ishullore,i morën për-

sipër Petriti me Fisnikun e ndërkaq Donika u kujdes të ulte Marianën

149

në një stol buzë detit ku përpiqej t’i jepte sadopak zemër në ato mo-mente të tmerrshme për të.

Binte një shi rrebesh,valët e djallëzuara të detit të nevrikosur,sulmo-nin me egërsi shkëmbinjtë në breg dhe stërkalat e çmendura që shkë-puteshin nga uji i shkumëzuar,godisnin papushim me furi tokën,dri-taret e shtëpive aty pranë,pemët dhe njerëzit,duke arritur lagështia e tyre deri në rrugë.

Retë ngjyrë plumbi kishin zbritur aq poshtë sa të dukej sikur i prek-je dhe shkrepëtimat ushtonin në distancë me vetëtima flakëruese që ndiznin qiellin e asaj dite.

Frynte një erë e ftohtë që të fshikullonte si një teh brisku e dukej si-kur do t’i merrte me vete të tëra...varka,bimësi,makina,njerëz e shtëpi...për t’i plandosur më pas në vorbullat e detit të çakërdisur.

Brenda ditës,në Eube pranë së motrës u nis dhe erdhi sa më shpejt që mundi edhe Bobi i bërë dyllë i verdhë në fytyrë dhe me një shqetë-sim që nuk e fshihte dot.

Kthimi në Selanik për Marianën ishte një lemeri e vërtetë,pasi përveç dhimbjes së papërshkrueshme,asaj iu desh që para derës së apartamen-tit të takonte një turmë të tërë të panjohurish,pra kushurinj të pestë të të ndjerit ose të njohur të largët të familjes së tij “lëng-stërlëngu” e bashkëkatundarë të Vitorisë të cilët jetonin në Greqi dhe që kishin dëgjuar ose ua patën kumtuar lajmin.

Pa shquar as edhe një fytyrë të njohur para saj,Mariana çau përpara dhe i futi çelësin derës që t’a hapte.

Kur qe nisur për Eube,pati qenë mëngjes dhe gjithçka në shtëpi ishte e pasistemuar,me gotat e qumështit akoma në tavolinë,bukën të

150

prerë në feta të lyera me gjalp,djathin jashtë,televizorin e ndezur,lodrat e vajzës nëpër kuzhinë,divanet e parregulluara etj!

Pa u hapur ende mirë dera,turma vërshoi brenda si të qe duke hyrë në ndonjë sallë kinemaje ose stadium.

Kurioziteti për ngjarjen,mesa duket e kishte tejkaluar disa herë tek ata njerëz respektin për të ndjerin të cilin supozueshmërisht po vinin të nderonin duke ngushëlluar familjen e tij.

Gjindja u sul shtazërisht brenda duke u plasur si kafshë mbi di-vane,poltrona apo kanape,duke përpirë ç’gjendej në frigorifer,duke ndezur llullat apo cigaret me duhanin më të dobët të tregut shqiptar apo grek dhe duke u shtruar në shtëpinë ku kishte ndodhur një fat-keqësi e këtyre përmasave,për të komentuar secili ngjarjen sipas kënd-vështrimit të tij,shpesh të një banaliteti ekstrem që arrinte deri në mak-abritet!

Donika e mbylli Marianën në dhomën e gjumit,ku pak më pas Niqi e cila kishte pritur aty afër pa u përzjerë me turmën amorfe të anonimëve vajtues,solli edhe disa veshje të errëta të përshtatshme për atë lloj situate.

Po Niqit dhe Mozës iu ra barra e përmbajtjes dhe shërbimit të masës së madhe të njerëzve që kishin pushtuar shtëpinë dhe që i gjuajnë të tilla raste,ashtu siç gjuajnë edhe dasmat për të bërë thashetheme nga më të ultat dhe për të ngrënë e pirë falas,për shëndetin e të martuarve apo kujtimin e të ndjerëve!

Arta e vogël ndërkohë ishte me fëmijët e Mozës,për momentin larg kësaj tragjikomedie humane që po zhvillohej në shtëpinë e vet.

Për t’u marrë me gjindjen,në pak kohë arritën edhe Nila me Bonën të cilat nisën të përgatisin e shërbejnë kafet e shumta.

151

Mariana e cila e pati humbur fare,pasi praktikisht i qe rrëzuar bota në kokë,vazhdonte të rrinte pa lëvizur deri kur në dhomë hyri me ven-dosmëri Niqi duke i thënë se :”E di që nuk ke as fuqi e as mendje,po duhet të vishesh që të dalësh para njerëzve se je akoma me këmishë nate”!

...Në të vërtetë Mariana kur kishte marrë lajmin porsa qe ngritur nga shtrati dhe të vetmet gjëra që kishte veshur,patën qenë xhupi dhe çizmet me të cilët kishte bërë vajtje-ardhje rrugën e ferrit (Selanik-Eu-be) e ashtu po qëndronte akoma.

Me Donikën,ajo kishte hequr me aceton manikyrin nga thonjtë dhe duke u shtyrë midis njerëzve të cilët as që ia varnin të zonjës së shtëpisë,gruas së të ndjerit,ishte futur në tualet ku kishte larë me shpe-jtësi flokët.

Ndërsa bashkë me Donikën sërish në dhomën e saj po thante kokën,pati ardhur Petriti me Fisnikun.

Puna ishte,që përpara ngjarjes Pirro në familje nuk kishte qenë për një kohë të gjatë dhe eurot e vetme prezente në shtëpi,ishin disa syresh “cash”,të rrogës së fundit të Marianës.

Që realisht nuk dilnin as për t’a shtyrë me kafe deri në fund të asaj dite.

Fisniku që normalisht ishte tipi i njeriut “fol e qesh”,ato momente dukej i prerë komplet e rrugës si asnjëherë në jetën e vet,kishte vjellë nga e keqja dhe nuk e mblidhte dot forcën që të ngushëllonte Marianën sepse qe edhe vetë në gjendje aspak të mirë fizike e morale.

Pa shumë fjalë i dha saj një tufë me kartëmonedha pasi ishte e sig-urtë që do t’i nevojiteshin me tërë ato njerëz,ceremonirat,makabritetet

152

gjasme të traditës,pra të pestat,të shtatat,të dyzetat e kushedi se çfarë më tepër,me lokalet,varrimin etj.

Fisniku pati qenë i lidhur si vëlla me Pirron dhe ai ishte i ndërgjeg-jshëm mbasi kishte dijeni për këtë gjë,se Mariana në shtëpi nuk dis-pononte kurrësesi fondet e nevojshme për t’u përballur me një ngjarje të këtyre dimensioneve.

Megjithatë sidoqoftë ai qe i vetmi që i doli asaj në krah në këtë kënd-vështrim,sepse askujt tjetër s’i ra mendja për këtë gjë përveç tij.

Për të njoftuar Jonën në anën tjetër të botës,u kujdes Nila të cilës iu desh të përdorte gjithë taktin e mundshëm në mënyrë që vajzës adoles-htente,të cilën e zgjoi nga gjumi,t’i tregonte me butësinë me të madhe që i lejonte pesha e asaj për të cilën do t’i fliste,se i ati nuk jetonte më!

Jona mori avionin e parë dhe erdhi.Përpara se e bija e të ndjerit të arrinte aty nga Amerika...me një kuis-

je patetike uluritëse,si një parodi e dobët e tragjedive të lashta të Eskil-it,në distancë 200 metra nga shtëpia,u dukën Vitoria dhe Vjollca!

E motra gërthiste në çjerrje e sipër sesi i qe zhdukur e shuar i vëllai i shtrenjtë dhe ndërkohë shkulte flokët,i binte kokës me grushta dhe bërtiste prapë!

Banorët e pallatit dhe të lagjes,të cilët gjatë gjithë asaj dite kishin qëndruar në heshtje respektuese,u lebetitën nga ato skena e klithma mesjetare të denja për epokën e gurit apo ndonjë fis afrikan të humbur nëpër pyje tropikale që nuk ka njohur civilizim.

Në atë zonë,fqinjët e tyre ishin më shumë emigrantë shqiptarë sesa grekë vendas dhe traditat e këtyre ngjarjeve përgjithësisht i njihnin mirë,por të tilla skena s’kishin parë e dëgjuar ndonjëherë.

153

I fundit nga rrethi i ngushtë familjar që erdhi aty,ishte Llambi me të shoqen.

Siç u mor vesh jo më larg se disa ditë më vonë,vëllai i shtrenjtë i të ndjerit,para se të shkonte për t’a qarë Pirron,kishte bërë së pari një vizitë tek noteri i familjes Kodra,ku kishte marrë edhe efektivisht pronësinë e gjysmës së apartamentit të të vëllait (atë pjesë që Pirro ia kishte kaluar fiktivisht në pronësi të atit vite më parë,me qëllim që ai dhe gjithë familja,bashkë me Llambin të vinin më lehtë në Greqi).

Hapi i dytë ndërsa i vëllai akoma dergjej pa jetë,pati qenë që ai të kalonte edhe nga banka ku Pirro me Marianën patën marrë kredinë me të cilën kishin blerë shtëpinë e tyre,që e paguanin me këste mujore.

Falë një marrëveshje direkte “nën dorë”,pra të papastër me drejtorin e filialit të asaj banke,Llambi e kishte kaluar në emrin e tij edhe kredinë dhe kështu brenda ditës ai ishte kthyer në pronarin në masën totale 100% të asaj shtëpie.

Pas tërë këtyre aferave të errëta,Llambi u shfaq i “prekur thellë” në derën e ish-apartamentit të të vëllait të ndjerë,të cilin tanimë e pose-donte vetë.

E para që i doli rastësisht përballë aty,qëlloi të ishte Arta e cila porsa pati ardhur me Faikun për t’u çmallur me të ëmën.

Arta sapo kishte rënë në mend të saj (aq sa mund të jetë e vetëdi-jshme një gocë 6 vjeçare)...kishte krijuar një lloj antipatie ndaj xhaxhait të vet të rëndë në sjellje,të ftohtë dhe shumë “pordhac” sipas saj!

Bajameja e para dhe Llambi më pas,u gjunjëzuan duke u rrekur t’a përqafojnë të voglën,thua ti se i pati prerë vërtetë malli për të,apo që po i gërryente ndonjë dhimbje therëse për babain e saj.

154

Arta ndejti gur në vend,as buzëqeshi,as lëvizi duart,por pa ia ndarë sytë gjithë vrer Llambit,u kthye nga ana tjetër dhe iku!

Thonë se kafshët dhe fëmijët e ndjejnë të keqen,i tillë dukej të ishte rasti edhe mes Artës dhe Llambit!

Pas kësaj sfide me të mbesën e vogël,Llambi sido që të jetë,nisi të shoqen që të merrte në dorëzim timonin e komandës së shtëpisë,pra të urdhëronte majtas-djathtas dhe të thashethemonte bashkë me pipir-ickat e tjera që hynin e dlinin pa i ftuar askush.

Vetë ai zuri pritë tek dera,ku filloi të priste një nga një të gjithë vizitorët dhe të merrte edhe ngushëllimet e rastit nga secili prej tyre,që domethënë se formulën:”Të rroni vetë,t’iu rrojnë fëmijët”!-ia dediko-nin atij dhe jo gruas apo fëmijëve të të ndjerit brenda në shtëpinë e tyre.

Në këtë mënyrë Llambi dhe bashkëshortja,nisën të përzgjidhnin edhe njerëzit të cilët vinin për ngushëllim duke i ndarë si partizanë e ballistë,pra të tanët e tyret.

Ndërsa bashkëkatundarët e Vitorisë,shoqëria e Llambit,fshatarët e pagdhendur të së shoqes,të njohurit e Vjollcës etj,priteshin me gjithë të mirat,uleshin në krye të vendit,u ofrohej mikpritje,pije,kafe,cigare marke e raki...nga ana tjetër i tërë rrethi shoqëror i Pirros së ndjerë,i Marianës,Bobit,Nilës dhe miqtë e tyre grekë e shqiptarë,injoroheshin qëllimisht,liheshin pa u shërbyer,nuk u flitej dhe i trajtonin me një ash-përsi të tillë,saqë shumicën prej tyre i detyronin të iknin me shpejtësi.

...Dhe e tërë kjo sjellje barbare,që shkelte rregullat elementare dhe etikën e kodin e mirësjelljes së ceremonialeve të tillë,ashtu si edhe vetë kujtimin e të ndjerit,me një guxim prej të marri,bëhej brenda shtëpisë së Marianës me shpenzimet e saj!

155

Motra e Marianës,Bobi dhe Bona të fyer e me nervat e prishura,u tërhoqën tek dhoma e fëmijëve për të mos asistuar më në këtë përd-hosje të ceremonive dhe emrit të të ndjerit si dhe përçmimit të hapur që i bëhej gruas e vajzave të tij nga Llambi & Co.

Stoikisht nëpër këmbë po qëndronin akoma Moza,Donika me të shoqin,Lina,teta Leni dhe Shati (burri i Laurës) i cili qe nisur men-jëherë nga Amerika për këtë qëllim.

Po ashtu pa u larguar prej aty qoftë edhe një sekondë,kishin ndejtur edhe kolegët e miqtë e Pirros,Fisniku dhe Petriti,të cilët nuk po py-esnin shumë as për injorimin e as për sjelljen harbute ndaj tyre.

Ata prisnin jashtë shtëpisë me orë të tëra,derisa njëri prej tyre sipas rradhës ngjitej lart për të pyetur Marianën nëse kishte ndonjë nevojë për t’ia plotësuar.

Marianës që me të vërtetë nuk e kishte mendjen,por që s’është se nuk e vërente se çfarë po kurdisej në kurriz të saj dhe të vajzave,sesi e trajtonin atë dhe njerëzit e vet apo sesi po ia katandisnin shtëpinë “si hani i Stamos” e si po shkelnin me këmbë kujtimin e Pirros,në një moment nuk duroi më dhe ia dha truri të reagonte dhe t’i kapte për leckash e t’i flakërinte të tërë nga shkallët ata njerëz profanë e të ligj.

Hovin ia ndali i vëllai i cili preferonte të shmangte një skandal të atyre përmasave,që në të vërtetë sa u shty ca ditë,pasi sërish ndodhi.

Jona qysh kur arriti nuk u ndje fare dhe tërë kohën rrinte pranë Bo-bit i cili përpiqej t’a sillte në humor me batutat e tij.

Të njëjtat skena bastarde u përsëritën papushim për ditë të tëra në shtëpi,varrim,lokale (të paguara një më një nga Mariana) dhe gjatë drekave e darkave për të panjohurit e shumtë që hanin,çaheshin e ng-injeshin në kujtim të Pirros.

156

Çdo ditë në mos ra shi i dendur,re të errëta nuk munguan sidoqoftë!Mariana me tërë atë që e kishte gjetur,mendonte se po të kishte qenë

Kastrioti ende gjallë,ata harbutë keqanë nuk do të livadhisnin në atë lloj mënyre,pasi ai do të kishte ditur me siguri sesi t’i ndalte e t’u vinte një fre.

Nervat e saj ishin copash dhe vetë tashmë nuk e dinte sesa do të mundej të vazhdonte kështu!

I qe dukur në fakt e habitshme një ditë,kur me një qetësi të rrallë për moshën e saj,Arta i qe drejtuar duke i kërkuar që të iknin shpejt për në Kostur tek teta Lussie!

Arta ia kërkoi me një këmbëngulje të fortë disa herë këtë gjë dhe siç doli puna më vonë,ajo mirë e kishte pasur.

Pa mbaruar akoma “të shtatat”,ndërsa në lokalin ku për të disatën herë qindra njerëz totalisht të panjohur për Marianën,patën ngrënë drekë me shpenzimet e saj gjasme për të përkujtuar të shoqin i cili as vetë s’do e kishte pasur idenë më minimale se kush dreqin ishin ata,L-lambi e thirri atë në sy të kamarierëve që të uleshin veçmas pasi se ç’na kishte diçka tejet të rëndësishme për t’i thënë.

Skuthi në fjalë,pati gjuajtur rastin e volitshëm kur Bobi kishte dalë një hop sa për të përcjellë shoqërinë e vet dhe në lokal gjendeshin përveç tyre edhe Vjollca,Jona,Arta dhe Agimi djali i tij.

Zunë vend në tavolinë ndërsa ajri ishte aq i tendosur sa tensioni pritej me thikë.

Dukej që shpërthimi i cili qe shtyrë për vite të tëra,mllefi i stërmadh i akumuluar nga Llambi,Vjollca etj,ndaj nuses së “papranuar” (e cila ndryshonte dhe kurrë nuk qe bërë pjesë e species së tyre)...do plaste në ato momente.

157

Llambi i ngrysur,me ballin e rrudhur nga inati dhe buzët e mbled-hura si noçkë derri të egër,iu drejtua me qesëndi Marianës dhe i bëri të ditur pa i rënë fare gjatë apo rrotull,se tashmë ai qe kujdesur që të trashëgonte gjysmën e shtëpisë së saj të cilën fiktivisht,si një gjest të pastër bamirësie,Pirro ia kishte kaluar të atit vite më parë.

Por kulmi erdhi kur ai tregoi me shumë krenari se qe marrë vesh edhe me bankën e tyre,që të merrte përsipër kredinë e shtëpisë.

Pra pronari i apartamentit që Pirro dhe Mariana kishin ndërtuar,r-regulluar e sistemuar nga e para,tashmë do të ishte me një të rënë të lapsit...Llambi.

Mariana s’pati kohë as të reagojë,pasi Vjollca me një shfaqje histerie të pahasur më parë tek ajo,si karakter prej bibe kallamishteje që pati qenë gjithmonë,u hodh me vrull të akuzonte kunatën për njëmijë e një të këqijat e kësaj bote!

Ajo kishte qenë fajtore se Pirro ishte lodhur,që ata pa qenë fare nevo-ja kishin marrë udhët e mundimshme të emigrimit (si dhe vetë Vjollca me të shoqin,Llambi,Brisejda etj),që ajo kishte 15 vjet që bënte vetëm pallë e asgjë më tepër,që vishej e pispillosej në kurriz të të shoqit,që jetonte si princeshë,që bënte pushimë përrallore,që e kishte marrë në qafë vëllanë e saj e shumë të tjera si këto!

-“Turp të kesh,turp të kesh”!-përsëriste ajo si një gramafon i prishur ndërsa dridhej si e sëmure nga trutë që ishte në të vërtetë.

-“Ik mi bibë e dreqit,mylle shkarpën”!-i bëri dalje menjëherë kunatës rishtazi të trimëruar Mariana.

Këtu fillin e bisedës e mori përsipër sërish Llambi me më tepër egër-si dhe prepotencë.

158

-“Po mirë unë,që më dhe duart zotrote,se nusja e urryer qenkam për ju,e di këtë gjë,po me vajzat e mia ça keni,si i nxirrni jashtë kësh-tu”?-i foli ajo kunatit.

Jona nga ana e saj përpiqej t’i ndante edhe të ulte gjakrat mes tyre pa sukses pasi xhaxhai nuk ndalej dhe s’e vërente fare mbesën.

-“Vajzat e tua që janë edhe mbesat e mia,tek unë kanë vend dhe mund t’a fusin kokën,mjafton t’a dinë se çfarë nëne të poshtër kanë”!-ia preu ai me një agresivitet maksimal që po transformohej në hakërrim kërcënues.

-“Copa gamorit ene debilit je vetë ti o Llambo,mamit tim t’i hash kakën e të lysh turinjtë se ne ke shpia jote s’vijmë as me ra kometa për-tokë,mure vesht tashi”!-i kërceu xhaxhait të saj i cili ishte zverdhur dhe pati ngrirë në vend si pasojë e këtij reagimi të papritur nga mbesa e vet gjashtë vjeçare,Arta!

Kështu u mbyll ajo drekë dhe një kapitull i plotë i jetës së Marianës.Bashkë me burrin,ajo kishte humbur shtëpinë ku pati derdhur

mundin dhe djersën e një jete të tërë,pozitën sociale siç do tregonin zhvillimet e mëpasshme,punën,shumë miq e të njohur e së shpejti edhe qytetin ku pati jetuar për gati 15 vite.

Me ose pa dëshirën e saj,do t’i duhej t’ia niste nga e para në të gjitha kuptimet.

I nevojitej t’a shtronte e t’a mblidhte veten,të qetësonte nervat,të gjente forcë të brendshme për t’u ringritur edhe njëherë nga hiri dhe llava që humbja e Pirros kishte lënë mbrapa.

Smira,xhelozia,lufta e paprinciptë dhe kundërshtia ndaj saj që e kishte shoqëruar Marianën që në fillim në atë familje,kështu do të për-fundonte!

159

Asnjë “happy end” për ndokënd,pasi megjithë “çartjen” entuziaste të Llambit apo Bajamesë dhe lajthitjet e qarta mendore të Vjollcës,sido-qoftë të gjithë në atë “betejë” të përditshme me zgjedhjen e bërë shumë vite përpara nga Pirro,diçka e patën humbur.

Llambi që tashmë përveç një jete komode në Hollandën e pasur,gë-zonte edhe 2 apartamente,njërin në Athinë (nga i ati) e një në Selanik (të grabitur ditën për diell nga i vëllai i ndjerë dhe nga e veja e dy vajzat e tij akoma të parritura mirë),në fakt një vëlla të vetëm që pati pa-sur,tashmë nuk e kishte më.

Vjollcës po ashtu sigurisht që as shfaqjet e çekulibrimeve të saj men-dore apo skenat diletante shekspiriane kundrejt kunatës nuk është se të vëllain do t’ia kthenin.

E humbur totalisht nga çdo anë dhe në secilin kuptim pati dalë edhe Vitoria e cila gjatë një jete nuk kishte ditur t’a donte djalin e madh,e kishte “mënjanuar” qëllimisht atë përballë Llambit,ia pati luftuar me çdo mënyrë nusen,s’ia kishte dashur e deri vonë as njohur për të gjakut të vet...vajzat e tij dhe mbesat e saj e në fund ndoshta pikërisht ajo e re-alizonte më shumë,më thellë e më dhimbshëm atë çfarë pati ndodhur.

Tashmë edhe dita e shtatë,e fundit e ceremonive direkte pas ng-jarjes ashtu si edhe e “përballjes finale” me Llambin dhe nepsin e tij të pashtershëm për të zotëruar gjithçka e gjithkënd,pati kaluar si një përmbytje universale gjatë së cilës bota e Marianës ishte vërshuar nga ujërat e rrëmbyer të të vjellave acide nga stomaku i djallëzuar i kunatit.

Universi ku ajo pati jetuar deri atë ditë,tashmë kishte ndërruar përfundimisht dimension dhe trajta e vjetër ku Mariana qe ndodhur gjer pak më parë,atë mesa duket nuk e nxinte dot më,forma e saj tani

160

ishte e ndryshme dhe asaj i dukej vetja si një pikturë që nuk hyn më në kornizën e vet të mëparshme.

Mariana ndjente veçse trishtim dhe asgjë tjetër!Kishte qenë e bindur që përmbi të gjitha kundërshtitë dhe pengesat

natyrore ose artificiale,të shkaktuara nga smira njerëzore apo ndonjë xhelozi abstrakte e natyrës së kësaj bote,dashuria e tyre sërish do të kishte triumfuar.

Njeriu është qënie misterioze,e komplikuar,por për shkaqe të pan-johura idiopatike të cilave s’u dihet burimi,ai ndërton ekzistencën e vet mbi urrejtjen ndaj tjetrit,sidomos kur ky fqinji ose i njohuri,mi-ku,shoku,vëllai,motra,kushuriri,konkurrenti...qëllojnë të jenë largqoftë të lumtur,harmonikë apo të suksesshëm e të plotësuar së brendëshmi!

Një personalitet i njohur italian...pas një fatkqësie të patregueshme të ndodhur në familjen e vet,qe shprehur kështu në një intervistë:”Të jesh i suksesshëm,i talentuar,i ndershëm,ca më shumë që të kesh kri-juar një familje të bashkuar...ky është një “MËKAT” që njerëzit nuk t’a falin dhe si pika e ujit e gërryen shkëmbin,në fund edhe xhelozia vret”!

Insistimi i fuqishëm i Artës për të ikur sa më parë në Kostur...e dety-roi Marianën të merrte një vendim sa drastik,aq edhe të pangjarë deri atëherë.

Përcolli më parë Jonën në aeroport,shkoi mbrapsh në shtëpi,nisi vëllain dhe motrën për në Athinë,mblodhi disa valixhe me gjërat më të rëndësishme që mund të transportoheshin me vete,mori përdore të bijën,mbylli derën pas saj dhe nuk e ktheu më kokën prapa.

Tek autobuzi e shoqëruan tre shoqet e veta,Donika,Moza dhe Lina,u ndanë të përlotura duke e kuptuar se ndoshta edhe për to,tashmë po mbyllej një epokë që i kishte parë së bashku nëpër vështirësitë e emi-

161

grimit kaq të lidhura njëra me tjetrën...Mariana u ul në sedilje pranë dritares e një udhëtim i ri nisi për të.

Lussie sigurisht që pati qenë në dijeni të ngjarjeve,qoftë edhe nga e ëma Agllaia e cila kishte qenë prezente përgjatë tërë ceremonive të atyre ditëve të trazuara.

Për t’i treguar se do të shkonin aty,ishte kujdesur Arta,e cila në celu-larin e mamit pati gjetur numrin e teta Lussie-t dhe kishte folur me të.

Kur bëhej fjalë për Kosturin,Artën s’e mbante vendi në çfarëdolloj kohe e aq më tepër në ditë të tilla ku edhe në moshën e saj ajo e kup-tonte fare kthjelltësisht se çfarë po ndodhte përreth.

Miltiadhi dhe Lussie i prisnin të dyja para derës,u përqafuan me mall dhe Arta u fut e përpara brenda në kërkim të shokëve.

Ndërkohë teksa ngushëllonin Marianën,ata përpiqeshin me të gjithë delikatesën e mundshme të zgjidhnin fjalët me kujdes,për të mos e ngarkuar atë me tepër emocionalisht se ç’ishte.

Pa bërë fare pyetjet e zakonshme të “traditës funebre”,pra:”Si ndodhi fije për pe”?

-“Po ça pati,mirë dukej”?-“Po përse krizë hipertensive,qëkur vuante,s’kishte shkuar tek dok-

tori,po mjekim nuk merrte”?-“Sa euro ia bletë arkivolin,kishte vend për gropë varri,iu dhatë

shumë euro varrmihësve të funeralit”?Të tilla pyetje makabre,që do të luanin mendsh edhe më të urtin dhe

të qetin e njerëzve,Mariana si dhe shumëkush në pozitën e saj në të tilla raste,i pati dëgjuar pafundësisht herë ato ditë.

Nga shtëpia ngjitur erdhi me një frymë edhe Nikolina e cila pasi bëri dhe ajo ngushëllimin e vet,pruri kafetë e rastit.

162

Në këtë minutë Mariana sapo kafeja i doli para syve,pa e vënë as vetë re,nisi të qajë me dënesë.

Pamja e kafesë,asaj kishte filluar dhe i mbeti më tej përherë e lidhur me kujtimin e hidhur të atyre ditëve!

E refuzoi me xhentilesë kafen dhe u futën të tërë brenda në dhomën e madhe të pritjes së Lussie-t.

Arta qe ngjitur lart ku po shihte televizor dhe po largonte mendjen nga ajo që pati kaluar,në shoqërinë e Joanit,Dhimitrisit dhe Damjanit të vogël.

Një orë më vonë pasi ishte takuar edhe me tetka Verën dukshëm të prekur,Mariana dhe Lussie,u nisën për një xhiro çlodhëse anës liqenit.

-“Përpara”!-pati qenë fjala e parë që kishte përdorur Lussie në nisje të bisedës mes tyre dhe këtë e kishte bërë në shqip.

Në shtëpinë e saj,tetka Vera kishte pjesërisht origjinë shqiptare nga e ëma dhe fliste një shqipe të vjetër me një tingull si nga vargjet e Naim dhe Sami Frashërit ose De Radës para 150 vjetëve,po ashtu edhe fqinja Nikolina,gruaja e kushuririt të parë të të shoqit,Kozmait,ishte një arva-nitase nga fshatrat e Athinës e cila fliste “arvanitikanë” qindravjeçare të stërgjyshërve të vet ende,sadoqë me pakkënd mund t’a përdorte përveç Verës.

E treta shqipfolëse në atë mes,kishte qëlluar të ishte pastruesja e lo-kalit të Kozmait,Tixhja shqiptare me origjinë rome nga Korça...e cila ndërkohë gjatë pushimeve të mëparshme të verës së vitit të kaluar,Mar-ianës kurrë s’i qe drejtuar në shqip,duke bërë sikur në dhjetë vjet në Greqi,t’a kishte harruar gjuhën.

Lussie pati zgjedhur qëllimisht fjalën shqipe “Përpara”...për t’i thënë Marianës që të shihte tani e tutje vetëm përpara!

163

Që të mos e linte veten pre të limontisë së dëshpërimit që i bën edhe personat më të aftë të bien e të mos dinë më të dalin nga kjo grackë.

-“Kështu këtë ecje ne mund t’a bëjmë çdo ditë,ti për t’u qetësuar e unë për të rënë ca në peshë”!-pati thënë ajo.

Marianës ngahera i kishte pëlqyer të ecte,ashtu vinte në vete dhe i sqaroheshin idetë në kokë,prandaj edhe ky propozim nuk kishte sesi të mos t’a gjente dakort.

Rreth mesnatës dhe pas një darke të kaluar mes tregimeve të Mil-tiadhit për historinë e qytetit dhe atyre të tetka Verës sesi pati punuar dikur si ndihmës fotografe pranë të shoqit,Mariana dhe e bija u ngjitën lart tek dhomat e tyre,të njëjtat ku patën ndenjur edhe gjatë pushimeve para afërsisht një viti.

E shtrirë në krevatin e madh me të bijën të cilën e zuri në çast gjumi pranë saj,Mariana u ndje në paqe,e qetë dhe e mbrojtur në një “nor-malitet” që nuk kishte besuar se me të vërtetë do t’a gjente sërish pas gjithë asaj drame që pati kaluar.

Në komodinë afër kokës së saj,ndodhej një libër i vjetër i viteve 60-të i cili pati qenë i Kristinës.

Ishte “Çifutja e Toledos” nga Lion Fojhtvanger.Ishte një nga tre librat e saj të preferuar në absolut,ku përveç tërë

hisorisë së shtjelluar mjeshtërisht nga autori,personazheve dhe at-mosferës që aty përshkruhej në mënyrë gjeniale,një shprehje e cila i atribuohej filozofit arab,të urtit dhe të diturit Musa,mikut të Jehuda Ibn Ezra-s,babait të “hermosa-s” Rakelë,dashurisë së jetës të mbretit Alfons të Kastiljas në kohë “rekonkuiste”...i erdhi ndërmend Marianës.

-“Vlen më shumë një gram paqe,sesa një ton luftë”!

164

Kishte pasur të drejtë para 8 shekujsh Musai i mençur siç dukeshin bathët.

Ditët e para mbas çmpirjes fillestare,ndërsa qetësonte trurin me kanalet e pandashme të RAI-t italian apo ndonjë TV shqiptar të përtej kufirit të afërt,përgatiste ndonjë gjë të veçantë sipas shijes së Artës për të ngrënë,dilte për ndonjë ecje bregliqenit me të bijën ose Lussie-n si dhe i ngrinin rrahjet e zemrës kur dëgjonte celularin të ngjallej (telefon fiks s’kishte më),Marianës sërish në mendje nuk i pushonin së ardhuri shumë “përse”!

Ajo ende nuk kuptonte dot sesi kishte ndodhur që karakteri i saj i pamposhtur,reaktiv,krenar e energjik,i qe nënshtruar e ishte farkëtuar për një kohë aq të gjatë,sipas formës së sjelljeve të njerëzve të të shoqit.

Po të ishte sjellë sipas trajtave të lindura të karakterit të saj të drejtë e të çiltër,pa gjurmë hipokrizie apo qëndrimesh tinzare,jeta ndoshta do të kishte rrjedhur ndryshe,konform pritshmërive natyrale të saj dhe të shoqit.

Luigji pati qenë një burrë i vërtetë,nga ata me “RR” të fortë,i ashpër kur qe nevoja,me një ndjenjë nderi të spikatur,i rreptë dhe i prerë,aq sa i dashur e i përkushtuar.

Por edhe ndaj tij Mariana pati reaguar kur ndonjëherë në të rrallë ishte ndjerë e prekur në të drejtën e saj legjitime!

E më pas i ati kishte ditur të hapte rrugë,i nxehur apo jo,duke e res-pektuar kurajon dhe sensin e drejtësisë që dallonte tek e bija.

Duke dashur të përshtatej në një ambient thelbësisht të ndryshëm nga bota e saj,duke bërë prapakthehu në çdo shtytje të brendshme e ndjesi reagimi ndaj imponimeve të pakuptimta të asaj familje dhe kul-turës të cilës ata i përkisnin,pra duke hapur përherë rrugë para tyre,ajo

165

dalëngadalë qe futur me këmbët e veta drejt e në një gropë thithëse nga ku pati shpëtuar për një qime pa u zhytur njëherë e përgjithmonë.

Por në çdo tërheqje të dhimbshme të saj,pas secilës gëlltitje e mos-folje,pas çdo fyerje,sharje e shkelje,ajo kishte gjykuar se një ditë ata njerëz do të zinin mend dhe do të pushonin së luftuari në atë përballje njëkahëshe vëllavrasëse të cilës i kishin hyrë me aq zell qafëmarrës e që rezultoi në fund me largimin e Pirros nga kjo jetë.

Por heshtja e saj,pranimi i asaj situate të padurueshme,kishte pasur si alibi bindjen apo qoftë dhe dëshirën që i shoqi njëherë të paktën të ngrinte krye ndaj familjes së tij dhe “burrë” përballë të shoqes të tregohej edhe me vepra e mos të mbetej vetëm tek premtimet e fjalët e zbrazëta.

Pirro,ai njeri që pati qenë padyshim dashuria dhe burri i vetëm i jetës së saj,personi që ajo pati dashur me shpirt,trup,ndjenja,mend-je,sy,prekje e vështrime...tanimë nuk jetonte dhe çdo supozim apo thellim në lidhje me të,askund nuk të çonte.

Dashuria do të mbetej,vitet e tyre të bukura,çastet e tyre unike kur qenë dashur,kur i patën përkitur njëri-tjetrit,kur qenë cekur shkaraz-i,kur ishin përkëdhelur,kur ajo e shikonte me sytë e lumtur,kur ai e fotografonte Marianën me flokët e lëshuara mbi supe ulur në tavolinën e kuzhinës mbi libra me radion e vjetër afër,kur Jona apo Arta iu kishin dhuruar të dyve të parat buzëqeshje...gjithçka që patën jetuar pra,ishte e tyrja,në këtë botë apo në tjetrën,pak rëndësi kishte kjo!

Mund t’iu kishin vjedhur shtëpinë,atë pasuri modeste,moblijet,lav-atriçen,frigoriferin,komotë,bufenë që të dy bashkë vite të shkuara e patën porositur me entuziazëm,krevatin e marinarit të gocave tek dhoma e tyre,grilat e dritareve sipas shijes së saj,banjën me pllakat që

166

pati zgjedhur ajo dhe furniturën që kishte dashur ai e që si normalisht kishte kushtuar më tepër se ç’duhej për shkak të shpirtit të tij shpesh bujar që shtynte ndokënd t’a vinte në lojë e të tentonte t’ia hidhte!

Mund t’u kishin marrë televizorët ku ai shihte ndeshjet e kategorisë së dytë daneze po të ishte nevoja (mjafton futboll të qe) e ajo kanalet italiane dhe jo grekun...si tironse e mirë që ishte!

Llambi kishte qenë aq grykës sa t’iu merrte paturpësisht edhe tavo-linat,stufën italiane që pati qenë paisja elektroshëpiake e parë që të dy kishin mundur të blejnë pas emigrimit,një sukses i jashtëzakonshëm për ta atëherë.

Ai “palaço burrë”,siç do t’a kishte quajtur me të drejtë Luigji po të qe akoma i gjallë (Llambi s’do kishte ditur ku të futej në atë eventu-alitet,pasi edhe në gjirizin më të humbur babai i Marianës do t’a kishte gjetur),nuk pati mundur të ndukë vetëm manjetofonin e vjetër të para 20 vjetëve,të cilin e kishin falur para pak kohësh tek një fondacion bamirës.

E patën blerë për Krishtlindjet e vitit 1991,si dhuratë për të tre dhe kishin patur rastin që t’ia tregonin Jonës tre vjeçare në rrugë kur u patën takuar me të dhe nëna Kristinën që ktheheshin nga kisha.

Praktikisht u qe rrëmbyer puna e palodhur dhe sakrificat e një jete,por shpirtin,kujtimet e tyre dhe vajzat...Mariana i kishte dhe do t’i kishte gjithmonë të vetat!

Për punë Marianës as që i kishte dalë koha të mendohej gjatë mar-rjes së vendimit për të shkuar në Kostur,por këtë gjë e pati diskutuar shpejt me Lussie-n e cila i premtoi se do të interesohej në disa drejtime për t’i gjetur asaj diçka konkrete që mund të lidhej me profesionin e vet si violiniste.

167

Me të thënë e me të bërë dhe puna në pak kohë për Marianën u gjet.Kozmai ishte kuzhinier për nga profesioni ashtu si edhe e shoqja

Nikolina,por në shpirt ai pati mbetur një muzikant me fizarmonikën e tij të pandashme dhe zërin e plotë burrëror prej basi me të cilin dinte të këndonte njëkohësisht këngët tradicionale të zonës në greqisht e vl-lahisht bashkë me një buqetë nga muzika më e zgjedhur e toskërisë shqiptare dhe pse jo dhe këngë të vjetra qytetare turke.

Ai ishte një studiues e qëmtues i folklorit karakteristik jo vetëm të Kosturit,por edhe të Follorinës,Edesës,Manastirit,Korçës,Devollit e deri në Janinë.

Dispononte njohuri të thella etnografike,kulturore e muzikore nga një rajon shumë i gjerë që e tejkalonte qytetin e tij të lindjes dhe po ashtu pëlqente,respektonte dhe kultivonte me ëndje edhe traditat e të tjerëve jashtë kombësisë së tij helene.

Ishte një artist në jetë,shpirt dhe vepra,ndaj dhe përçmonte megal-lomanitë shoviniste që jo rrallë shfaqeshin brenda shoqërisë greke.

Kozmai që para shumë vitesh pati krijuar një orkestër-grup folk-lorik të cilin vetë e drejtonte,ku lëvrohej pikërisht muzika tradiciona-le qytetare e Kosturit dhe jo vetëm dhe me muzikën e tij,pati xhiruar botën,duke dhënë koncerte gjer në Australinë e largët.

Nuk është se i mungonte violinistja,por sugjerimit të Lussie-t për t’a pranuar Marianën në orkestrinën e vet,s’i bëri bisht dhe e mori në grup pa e vënë as në provë më parë.

Në të vërtetë aftësitë muzikore të Marianës ai i pati njohur rastësisht një vit e ca më parë,kur atë e kishte dëgjuar teksa ushtrohej me violinë në verandën e Lussie-t pranë liqenit.

168

Kishte qenë një drekë e ngrohtë gushti,gjatë pushimeve të familjes Kodra aty,kur Mariana si papritur atë ditë ishte ndjerë me dëshirë për të luajtur pak në violinë dhe për t’a bërë këtë pati zgjedhur të dilte jashtë në oborr ku e magjepsur nga hijeshia dhe urtësia që gjeneronte nga ai liqen të cilin nuk ngopej së vështruari,ajo qe frymëzuar mjaftueshëm sa për të luajtur një pjesë të tërë solo nga koncerti për violinë (Dm,opus 47) nga Jean Sibelius.

Pati menduar se spektatorë të vetëm të kësaj shfaqje të saj do të kishin qenë vetëm peshqit e veckël të bregut,por në fund pati dëgjuar dy duar që duartrokisnin në sfond nga ana tjetër e murit ndarës mes verandës bregliqenase të Lussie-t dhe asaj të Nikolinës.

Pati kthyer kokën e skuqur me turp si ata fëmijët që kanë kërcyer mbyllur në dhomë pa e ditur që i sheh kush apo si një njeri që këndon poshtë ujit të dushit pa e vënë re se e dëgjojnë!

Kozmai i ulur në karrigen e tij të përjetshme plastike (nga ato të lokalit të vet) i pati buzëqeshur ëmbëlsisht me sytë e qeshur dhe pa i folur e kishte përshëndetur me kokë në shenjë aprovimi,si për t’i thënë:”Bravo,ja dole me sukses moj vajzë”!

-“Jam,jam i mirë,s’jam,s’jam i mirë e në jam i mirë,jam për veten time”!-kishte kënduar ai me zë të lehtë refrenin e asaj kënge të njohur korçare.

...E më tej i pati thënë në greqisht se edhe ajo si kjo kënga,e mirë qe kur i binte violinës!

-“Po tek kënga thuhet “i mirë”,pra në mashkullore,kurse “unë-ego” jam e mirë,femërore”!-i qe përgjigjur Mariana duke i preçizuar gjininë që nevojitej të merrte kënga në rastin e saj.

169

Kozmai nuk fliste shqip...ose më mirë ndoshta prej së shoqes arvan-itase,ai diçka me siguri kuptonte,por ajo që kishte rëndësi në këtë ras-t,ishte dëshira e tij e paepur për të kultivuar pa dallim origjine,këngët e secilit popull që në atë zonë jetonte apo pati lënë ndonjë gjurmë sado të vogël dikur.

-“Për kë po thua moj,për atë violinisten e peshqve”?-i pati thënë ai Lussie-t kur ajo i qe drejtuar me kërkesën për t’a marrë në konsideratë mundësinë që Mariana të bënte pjesë në orkestrinën e tij.

-“Po ajo kur e kam parë unë me këto sytë e mi që bën koncert falas edhe për peshqit,sigurisht që klientët e lokalit tim do t’i kënaqë,prova s’ka nevojë të bëjë se i ka bërë më parë edhe pa e ditur vetë”!-e kishte mbyllur bisedën ai.

Në këtë mënyrë punësimi i Marianës u zgjidh dhe puna e saj konsis-tonte në impenjime më të shpeshta përgjatë fundjavave apo verës kur vinin dhe turistët sezonalë dhe disa orë punë në ditë gjatë pjesës tjetër të javës,kur sidoqoftë muzikë tradicionale “live” dhe ushqime tejet nd-jellëse tek lokali i Kozmait dhe Nikolinës kishte gjithnjë.

Më vonë nëpërmjet njohjeve të Lussie-t dhe Miltiadhit në qytet-,Mariana arriti që të siguronte edhe disa fëmijë që nisën të vijnë tek ajo për leksione private violine,mes të cilëve vendin kryesor gjithmonë,si në shtëpi të vet që ishte,e zinte Dhimitrisi i vogël.

Kështu në pak kohë,jeta e saj dhe të bijës,për mrekulli të Zotit siç ajo shpesh mendonte,u shtrua dhe mori një drejtim të pabesueshëm vetëm gjer pak muaj më parë.

Arta nisi shkollën ku çdo ditë vente e kthehej bashkë me “pap-uin-gjysh” Joanin siç kishte nisur t’a quante,ndërsa Dhimitrisi shkonte

170

akoma në kopësht më vete,kurse Damjani qëndronte si mbret në shtëpi me tetka Verën.

Duke u ndodhur Kosturi fare pranë Korçës,nga ku Mariana e lindur dhe rritur në Tiranë,sido që të jetë kishte një dozë të theksuar orig-jine,ajo arriti të siguronte aty edhe tekstet shkollore shqipe të klasës së parë për të bijën,në mënyrë që t’i mësonte paralel të shkruante përveçse në greqisht,edhe në shqipen amtare.

Kristina që pati qenë një grua erudite me dijeni të shumëfishta gjuhësore,pra një poliglote e vërtetë,të njëjtën gjë kishte bërë edhe me Jonën,e cila tashmë shqipen e folur dhe të shkruar,e njihte po aq mirë sa greqishten që pati pasur gjuhë ambienti dhe shkolle e anglishten me të cilën komunikonte në Amerikë.

Të dyja vajzat i kishin rritur në shqip,pa përdorur brenda në shtëpi gjuhën e vendit ku jetonin.

Qenë përpjekur që të dyja t’i lidhnin sa më shumë me televizionet shqiptare,me librat në shqip dhe me gjithçka tjetër që t’i mbante në kontakt me gjuhën e tyre.

Ashtu si e motra,edhe Arta s’e pati fare problem dygjuhësinë mes shkollës në greqisht dhe abetares shqipe në shtëpi.

Sfida që Marianës i doli me të bijën,në të vërtetë ishte të mësuarit e saj me gjuhën letrare,pasi qe ambientuar me zhargonin tirons të prindërve dhe shqiptimin korrekt të fjalëve që përherë i kishte thënë gjysma-gjysma.

Kështu që vizioni largpamës i Kristinës e cila përherë pati insistuar se fëmija e ka trurin të etur dhe të gatshëm për të thithur informa-cion,pra edhe disa gjuhë njëherësh,domethënë që sa më mirë të orien-

171

tohen dijenitë,aq më tepër truri fëminor i përthith për t’i shtresuar më pas si duhet...pati qenë një teori e gjetur dhe tejet me vend siç dukej.

Dita e Marianës në këtë mënyrë kalonte mes leksioneve të violinës për nxënësit e saj të vegjël,provave dhe punës në lokal me orkestrën e Kozmait,mbikqyrjes dhe orëve të gjuhës shqipe me të bijën,xhirove me të pasditeve deri ku mbaronte zona e banuar e qytetit krah liqenit,n-dihmës në kuzhinën e Nikolinës etj...duke mos i lënë kohë trurit të vet për të menduar gjëra të pakëndëshme ashtu e zënë komplet me punë siç ishte.

Lokali i Kozmait dhe Nikolinës zinte katin e parë të shtëpisë së tyre dykatëshe dhe qilaret e saj poshtë.

Brenda qe i punuar i tëri prej druri të gdhendur,që nga faqet e mureve,shkallët në formë piruete,abazhurët,stolat,tavolinat,karriget,-banaqet e gjer tek ornamentet,dekorimet,harkatat që të krijonin men-jëherë përshtypjen e një muzeu të vjetër të hapur për frekuentim.

Përgjatë këndeve të sallave shtriheshin divane të mbuluara me velenxa të leshta shumëngjyrëshe të thurura me motive floreale si dhe nëpër faqet anësore ishin vendosur shpendë gjahu të ballsamo-sur,thëllënxa,fazanë,shqiponja,koka derrash të egër,lëkura dhelprash etj.

Nëpër tavolina qëndronin enë të punuara prej druri si poça,tasa,k-upa e lugë.

Kishte po ashtu edhe enë bakri e në çdo tavolinë kishte bucela të vogla të drunjta vere.

Kishte edhe veshje tradite të varura me shije anë e kënd ambienteve të lokalit,të endura me dorë si dhe kapele e shpata të ngulura në mur

172

aq sa të jepej ideja se ndodheshe brenda një muzeu të mirëpajisur e mirëmbajtur etnografik.

Të ekspozuara gjithandej ishin edhe çajnikë të vjetër,hekura me prush nga ata të qëmotit që punonin me thëngjill,mullinj të mëdhenj kafeje dhe kusi të vjetra sërish prej bakri.

Ishte një atmosferë e largët e një kohe tashmë të mbetur prapa,që falë punës e përpjekjeve të Kozmait dhe të shoqes,vinte sërish origji-nale dhe e paprekur tek klientët e lokalit,të cilët sapo vinin këmbë aty brenda,si me magji e gjenin veten të transportuar në një ambient të para një shekulli e më tepër,me shijet,aromat dhe muzikën e atëhersh-me,që e bënin këdo vizitor që gjatë disa orëve të përhumbej në atë ud-hëtim tingujsh e shijesh të së kaluarës.

Ndërsa Mariana aty kishte mundësinë që të luante vetë në violinë darkave ose fundjavave,kurrësesi sidoqoftë ajo nuk mund të mos vinte re edhe gatimet e pasura dhe të shijshme që u servireshin klientëve të tyre.

Kështu që sa herë kishte pak minuta kohë të lirë,Mariana gjente një arsye të pranueshme për të hyrë në kuzhinën e lokalit dhe për të sodi-tur Nikolinën teksa përgatiste ushqimet apo ëmbëlsirat.

Para se aty të vinte dhe Mariana,shtëpitë e Papadakis-ve,shquhesh-in për një kuzhinë të pasur greko..(të Greqisë Veriperëndimore siç ngulnin këmbë ata vetë)...turko-sllave!

Përveç ushqimeve greke,një pjesë e madhe e gatimeve vendase ishin me origjinë dhe shije të pakundërshtueshme turke e këtu veç tradicio-naleve “Kafe” ose “Musaka”,bënin pjesë edhe gjithë gjellët e tjera të njo-hura turke,si pitet,sarmat,japrakët,qoftet,mezet,tavat e ndryshme etj.

173

Në greqisht populli helen u pati vënë nga një prapashtesë dhe të stilizuara ato tingëllonin pak a shumë kështu:”Mezedes,sarmades,keft-edes etj”!

Kafja greke ndërkohë,e përgatitur në të njëjtën xhezve bakri si dhe nëna e saj turke,dallonte nga origjinalja për shkak të ngjyrës më të çelur si ajo e kakaos dhe po ashtu në aromë e shije ajo vinte pak më e ndryshme.

Po në të njëjtën mënyrë,grekët e përgatisnin të trashë dhe kremoze,duke mos harruar që me xhelozi t’a quanin:”Kafe greke”!

Qoftet apo buka e pjekur në shtëpi e ushqime të tjera,sidomos në zonën e Kosturit dhe Follorinës,shoqëroheshin dhe ngjyheshin domos-doshmërisht në një salcë të dendur të quajtur “Mahalo” që përbëhej nga miell gruri i skuqur në vaj ulliri të shuajtur me salcë domatesh të qëruara dhe të shtypura,hudhra,majdanoz,piperka të kuqe,spec djegës të tymosur,kripë e piper.

Ky ishte një specialitet që në tavolinat e zonës nuk mungonte kur-rë ashtu si edhe fasulet e përgatitura si gjellë,pllaqitë apo sallatat e ndryshme.

Sallata e preferuar karakteristike e qytetit,bëhej me fasule gjigante të errëta (si pllaqitë e Korçës,por me ngjyrë tjetër),qepë,një tufë ma-jdanoz,gogozhare të kuqe,speca të vegjël djegës,vaj ulliri me shumicë dhe uthull rrushi.

E përgatitur sallata mbahej 24 orë në frigorifer e më pas shërbehej e konsumohej me aq shije sa kushdo figurativisht “linte thonjtë” ose “lëpinte gishtat” me të.

Kishte edhe shumë varietete të përpunimit dhe gatimit të mishit të derrit,të viçit si dhe të peshkut nga liqeni.

174

Falë prezencës së tetka Verës dhe origjinës së saj të pjesshme sllave nga Edesa-Vodeni,në lokalin e Kozmait ofroheshin edhe mjaft special-itete si palaçinkat me mjaltë,krem,çokollatë ose djathë,plaskavicat dis-allojëshe (tip superqoftesh me djath kaçkavall,proshutë,hudhra,krem etj),sellsko meso (mish fshati,copka mishi në tavë dheu përzjerë dhe gatuar bashkë me çdo perime të mundshme),role mishi derri ose viçi të mbushura brenda me vezë të ziera,djathë,proshutë,karrota,piperka etj.

Mariana solli me vete edhe mjaft gjellë dhe specialitete shqip-tare si tavën e kosit me mish qingji,tavën e dheut tironse me të brendshme,qumështorin e ëmbël me petë të hapura vetë dhe krem pastiçier,pllaqinë origjinale të Korçës,gjelin e detit me qull me arra,-petullat tona me kos e vezë gjer tek vezët e rrahura me sheqer.

Lussie ndërkohë përveç kësaj kulinarie të gjerë ndërballkanase,kishte edhe prirje eksploruese kundrejt gatimeve në përgjithësi dhe në ku-zhinën e saj mund të gjeje libra gjellësh italiane,austriake,franceze e çfarëdo tjetër.

Aq shumë qe e dhënë ajo pas gatimit dhe zgjerimit të njohurive të saj në këtë fushë,sa dhurata e çmuar që Mariana vendosi t’i bënte asaj për Krishtlindjet e para që do kalonin së bashku,ishte një libër i pasur me recetat më të mira e të zgjedhura të kuzhinës turke,në anglisht e turqisht.

Të shikoje sesi qenë ushqyer sulltanët shallvaregjërë dhe gratë e bukura të haremeve të tyre të shumta,sesi ndonjë “Imam” kishte ba-jalldisur,pra i pati rënë të fikët nga shija e mahnitëshme e një tave me patllixhanë të mbushur,apo numrin e vezëve për gram miell në recetën origjinale të revanisë,kjo ishte për Lussie-n dhe çdo amvisë tjetër du-arartë para furnelash e tiganësh,një mrekulli e vërtetë.

175

Pra dhurata në fjalë u pranua dhe vlerësua maksimalisht.Këtë libër recetash turke me foto të ilustruara për secilin ushqim

dhe shpjegime të hollësishme rreth përbërësve,mënyrës së përgatitjes e historisë së çdo gatimi,që ishte i trashë sa një enciklopedi,Mariana ia pati porositur dikur Fisnikut në një nga udhëtimet e tij në Stamboll.

Gatimi ishte një “hobby”,dëshirë,punë (për Nikolinën) dhe zbulim i përhershëm ashtu si edhe shkëmbim njohurish kulinare e eksperi-encash midis tre grave dhe marrja me gjellët,ëmbëlsirat e sallatërat e ndryshme i dëfrente,lidhte dhe afronte më tepër ato me njëra-tjetrën.

-“Eja tuti ndë kouzina”!-hidhej me gëzim Nikolina si llafazane që me mëngjes,duke folur me arvanitikanë e saj të vjetër,por aq të bukur dhe të gjallë e të panjohur për një shqiptare Shqipërie si Mariana.

Në Selanik Mariana nuk kishte njohur vetë ndonjë arvanitas,por shpesh kishte hasur mbiemrin Arvanitis,Arvanitopullos,Arvanitakis,-pa u thelluar fort në atë punë,nëse bëhej fjalë për shqiptarët e vjetër apo jo!

Që kur kishte ardhur në Greqi ajo e dinte se në atë vend kishte shumë e shumë shqiptarë të vjetër dhe nga njerëzit e saj në Athinë pati dëgjuar për njohje të tyre me arvanitas të ndryshëm.

Edhe i shoqi disa herë pati punuar me brigadën e tij në rajone të populluar nga vendas arvanitas,të asimiluar ose jo.

Por kjo ishte hera e parë në kaq vite që Mariana një arvanitase e takonte vetë ditë për ditë dhe për më tepër me të po ushtrohej edhe në të folurit e të kuptuarit në dialektet e ndryshme të së njëjtës gjuhë (shqipes) që secila prej tyre njihte,atë të vjetrin e pandryshuar e të in-fluencuar mjaft nga greqishtja të Nikolinës dhe shqipen moderne të saj.

176

Meqë Nikolinës s’i pushonte goja “si motor i prishur”,domosdo që Mariana arvanitikanë do t’a mësonte edhe kinezisht të kishte qenë!

Ndërkohë Arta po poliglotizohej që në moshë të mitur,pasi pa bërë 7 vjeç,njihte shqipen mëmë,greqishten,italishten nga televizori ku e mbante e ëma gjithmonë dhe anglishten që po niste t’a mësonte me pi-katore ashtu si dhe ndonjë grimcë njohurie në sllavishten e tetka Verës.

Për fat në Kostur gjuha shqipe Marianës nuk po i mungonte mes bisedave me të bijën,”llafollogjisë” së pashtershme me Nikolinën,ko-munikimit me anën poradecare të tetka Verës dhe valëve të kanaleve shqiptare që vinin nga përtej kufirit.

Pikëpyetja e madhe për të dhe sidomos për Artën që në fillim mbetej “objekti misterioz” i përfaqësuar nga pastruese Tixhja!

Ajo vajzë në kapërcyellin mes të tridhjetave siç pretendonte vetë dhe të paktën 48 që thoshte siç e vlerësonte Nikolina ose dyzet e ca që këm-bëngulte Lussie...ishte një grua me flokë të errëta “si lesh arapi” siç do ishte shprehur në këtë rast gjyshe Maria.

Që do të thotë se kishte flokë aq të dendur me kokoridhe (kaçurrela të voçkëla).

Tixhja rrinte gjithë kohën me cigaren e varur në cep të buzës si një Clint Eastwood epoke në ndonjë film “Western” të viteve 60-të!

Ishte aq karakteristike për të cigarja sa ardhja e saj që nga një dis-tancë 150 metrash,diktohej fare thjesht nga era e fortë e duhanit që e paraprinte.

Kishte fatin të kishte një palë këmbë të bukura dhe për një arsye të tillë,dimër-verë,në vapë,shi apo akull,rrinte përherë me pantallona të shkurtra të cilat qëllimisht nuk ia mbulonin këto hire.

177

Për shkak të konsumit të ekzagjeruar të duhanit,zëri i qe trashur sa po të mos e shihje,do të mendoje se ishte një djalë që po fliste e jo ajo!

Tixhja punonte përditë tek lokali i Kozmait dhe me raste,për festa për shembull,bënte edhe pastrimet e përgjithshme të të dyja shtëpive e për hir të së vërtetës “i lëpinte me gjuhë” ato që pastronte,duke qenë nga kjo anë një korçare e vërtetë.

Kur gjatë ditës nuk kishte punë tek Kozmai,ajo e kalonte kohën në shtëpinë e Lussie-t ku ia shtronte me cigare dhe kafe turke “muhabetit” për shtatë palë qejfe.

Lussie ishte mësuar me prezencën e saj dhe çdo ditë nuk ia kursente kafetë e as bisedën e gjatë për thashethemet e tërë qytetit.

Tixhja deri para ardhjes së Marianës,kishte shërbyer si përgatitësja e vetme e lakrorëve ala-korçarshe,bakllavasë ala-shqiptare dhe ëmbël-sirave të tjera të traditës sonë me sherbet.

Problemi i Tixhes ishte se përdorte vajin për ëmbëlsirat,kurse Mar-iana gjalpin...i cili triumfoi!

Sa për lakror,Mariana me gjyshe dardhare,s’pyeste jo për një Tixhe,-po për gjithë “Kullën e Hirit” po të qe nevoja!

Kështu miti i pathyer i Tixhes që gjer ato ditë ishte njohur si hapësja më e mirë e petëve me dorë dhe hollues (petës),ra për të mos u ngritur më!

Kështu dhe vetë Tixhja zbriti një kategori më poshtë,pasi me bak-llava e petanikë apo lakrorë e qumështorë nuk konkurronte dot me Marianën.

Sido që të jetë Tixhja nuk dukej njeri i keq,po të mos qe për atë re-fuzimin e saj kokëfortë për të folur shqip.

Arta e provokonte sa herë mundej.

178

-“Parlez vous français madmoiselle”?-“Sprechen sie deutsch”?-“Turkçe konushan”?-“Parli italiano”?-“Voce fala portugues”?-“Do you speak english”?-“Dali me razbirate”?-Habla espanjol”?Shkurt çdo ditë të perëndisë,pasi kishte psonisur në internet bashkë

me papui-Joanin për ndonjë gjuhë të re,Arta i zinte pritë të gjorës Tix-he duke e pyetur nëse kuptonte atë që ajo i fliste.

Kur Mariana e merrte veç për t’a qortuar lidhur me këtë keqtrajtim të së ngratës,Arta i përgjigjej me një spontanitet që s’linte vend për shumë interpretime:”Po ja o ma,meqë s’di shqip e greke s’është,du me mor vesh ça flet iher”!

Si fillim Tixhja nxehej paq,por duke parë këtë fëmijë këmbëngulës që përditë i brofte përpara me të njëjtën pyetje në një gjuhë të re,me atë turiçkën ngjyrë rozë,flokët e verdha të gjata dhe sytë e kaltër të gëzue-shëm,s’i mbante dot mëri edhe po të donte dhe pas disa javësh insistim nga Arta që i binte të njëjtës gozhdë gjithnjë,ia ktheu më në fund në shqip:”A ç’më je një ti,djallushe e vogël,shih kur të të ha për drekë”!

-“T’hongërt kulufi”!-ia ktheu në sekondë Arta që për përgjigje nuk vuante!

E si Kolombi pas zbulimit të Amerikës,Arta vrapoi tek mami për t’i treguar me krenari se e kishte bërë Tixhen të fliste shqip.

179

Pas pranimit nga Tixhja të njohjes së shqipes (që siç dukej nuk e kishte harruar gjatë dhjetë vjetëve emigrim),shqipfolësit në atë ambi-ent u bënë pesë.

Kur Tixhja lante dritaret para ndonjë feste,ia merrte me këngë pi-jetoresh korçare “dashurie dhe rakije”!

S’ishte për t’u habitur prirja e saj e vazhdueshme për të til-la këngë,sepse në fakt Korçën e pati lënë e detyruar nga ndarja me dashurinë e rinisë së saj,të bukurin Altin,të ashtëquajturin “Banderas” të lagjes së vet.

Altini,një djalë me xhup lëkure me perçina,me rripin me tokëzën e madhe metalike,pantallona xhinse të ngushta tub dhe çizme kauboj (siç tregonte fotografia e tij që ajo e mbante gjithmonë me vete),nga Banderasi që pandehej se çoku ngjante,kishte vetëm flokët e dendur të gjatë që i ngrinte përpjetë me shumë kilogramë xhel të lirë turk.

Ai djalë i pati dhënë duart Tixhes kur ia kishte mbathur për në Gjer-mani pa e njoftuar fare atë,duke “rrëmbyer” Dallandyshen të quajtur ndryshe Dyshka,shoqen e ngushtë të saj.

Dyshka po ashtu pati qenë ndërkohë parukierja më në zë e lagjes së tyre dhe për t’a bërë edhe më të hidhur këtë histori,ditën e arratisjes së saj me të dashurin e Tixhes,ato të dyja qenë takuar.

Tixhja tek ajo “gadurrja” siç e quante ish-shoqen tradhëtare,kishte krehur flokët,patën bërë një dorë muhabet,kishin pirë kafen,patën folur edhe për planet e saj për t’u martuar me Altinin ndërsa ajo “ra-becka”,ajo “maraushka” që duhej shkelur me këmbë,ajo “flokëfshesa” që oksigjenonte kokën të cilën e kishte të errët si të sajën duke u shtirë si bjonde,ajo që “mos i mbettë fije leshi në kokë,që i rençin edhe vet-

180

ullat dhe qimet e hundës”...në të vërtetë përgatitej t’ia mbushte për në Gjermani me atë “turipastërmanë” e qelbur!

Komfortin shpirtëror tashmë Tixhja e gjente tek lajmet që i vinin di-rekt ekspres nga lagjia e saj në Korçë,ku i tregonin se në fakt ky Altinua nuk na kishte dalë të qe ndonjë burrë shumë i ndershëm.

Për të thënë të drejtën,Tixhes praktikisht i pati rënë “Bingua” kur ai pati zgjedhur Dyshkën në vend të saj dhe me të kishte ikur për Gjer-mani.

Asaj të shkretës i pati rastisur fati që të maste “centimetër për cen-timetër” trotuaret e Dyseldorfit,në një punë...”mjeshtërinë më të lashtë të njerëzimit” ku tutori i saj pati qenë për vite të tëra...kush tjetër veç Altinit!

Altini qe pasuruar si fillim e kishte blerë edhe një alamet Benzi posaçërisht për të shitur “pordhë” tek lagjia e vet në Korçë kur të vinte me pushime (pasi në Gjermani e mbante në garazh se s’kishte lekë as për t’i hedhur naftë)...dhe figurën e tij prej “Bosi” të vërtetë ia kishte dalë t’a bënte duke parakaluar vërdallë para shtëpive të të afërmëve dhe shoqërisë së tij në Shqipëri.

Por në pak kohë biznesi kishte rënë.Të tjerë bashkëatdhetarë patën çarë me guxim sypatrembur tregun e

trotuareve gjermane me një ofertë malli lindor,moldav,ukrainas etj,që pati shkatërruar ëndërrat e lavdisë së Altinit i cili një ditë e pati gjetur veten edhe në burg.

Nja dy vjet më pas,me Benzin e tij,por pa asnjë kacidhe në xhep qe kthyer në Korçë tek Kulla e Hirit dhe e kishte ricikluar veten me një biznes rrobash e gjërash të përdorura me origjinë sërish Gjermaninë.

181

Dyshka nga ana e vet,nga Gjermania nuk qe kthyer më dhe prej saj nuk kishte më lajme prej vitesh,sadoqë ekzistonin versione të ndryshme rreth një martese të saj fatlume me një gjerman.

Këtë histori Tixhja e tregonte me zell dhe shumë lot e tym cigareje të përzjerë me një dozë të fortë psherëtimash,të paktën njëherë në jave para filxhanit të kafes dhe fotos së Altinit të cilin mesa duket edhe pse e mallkonte...ende e dashuronte!

Tregimet dashurore të Tixhes e kishin apasionuar edhe Artën e vogël më shumë se seriali brazilian “Kloni” apo “Zhadja” siç e njihte populli.

Aq shumë ndihej ajo e tërhequr nga këto histori apo nga të qarat e përhershme ciklike të Tixhes për dashurinë e humbur,saqë kur Artën e pyesnin shoqkat në shkollë çfarë seriali televiziv ndiqte e ëma,ajo u përgjigjej çiltërsisht:”Tixhja dhe Altini”!

-“Ça është ky seriali,brazilian,meksikan apo argjentinas”?-hynte edhe zysha në bisedë.

-“Serial korçar është...apo tin Koritsa,por edhe gjerman”!-i sqaronte e buzëqeshur Arta.

Pa qenë e ndërgjegjshme Tixhja,historitë e saj,falë llapës së gjatë të Artës tashmë i dinin gjithë shoqet e veta të vogla dhe njëkohësisht Dyshka me Altinin ishin transformuar në personazhe të njohura edhe në këtë anë të kufirit.

Arta dhe shoqet kishin arritur deri aty,saqë kur shaheshin mes tyre përdornin të tilla terma:”Mos më bëj si Altini i keq” ose “Mbylle sqepin more Altin”!

Përveç “kunjave” dhe gërricjeve të vogla të pafajshme me Tixhen,Ar-ta kishte lidhur miqësi me të gjitha gjyshet,nuset dhe gratë e lagjes.

182

Mëngjeseve kur ajo dilte për në shkollë doemos që do të përshën-detej ose do të bënte një copë biesdë me teta Aretin e cila akoma pag-dhirë mirë dita,zinte vendin e saj të pamungueshëm poshtë dritareve të shtëpisë së vet buzë rrugicës.

Areti Paskalis ishte “krye llazoricka” e lagjes sipas Artës,ajo që kishte më tepër kureshtje për të ditur gjithçka për fqinjët,banorët,vizitorët e këdo që shkelte atypari ndonjëherë.

Me vetë Artën ajo qe njohur personalisht që në verën e shkuar kur patën qenë aty me pushime,kur pasi pati vënë re familjen tre anëtarëshe që kishte ardhur për të kaluar ca ditë tek Lussie,”miza e kuriozitetit” i qe ngjallur dhe një ditë s’e pati mbajtur veten e i kishte folur vajzës me floçka të verdha dhe turiçkën e ngjyer me çokollatë e cila po paraka-lonte përpara saj me një ecje që ngjante më shumë me një të kërcyer pa muzikë...se gjë tjetër!

-“Moj vajzë e vogël,eja pak këtu të të pyes diçka”!-e kishte thirrur ajo.

Më pas Areti qe përpjekur të informohej sa të mundej lidhur me Artën,të ëmën e të atin.

Që atëherë dhe pasi Mariana me të bijën kishin riardhur kësaj rrad-he për të jetuar në Kostur,përshëndetjet mëngjezore me Aretin,ishin bërë tashmë njëlloj si tasi i qumështit para se Arta të shkonte në shkollë për të,pra thjesht të pashmangshme!

Arta kishte një arsye më tepër për t’u mësuar me fqinjën kurioze...dhe kjo konsistonte në emrin e përbashkët ose të ngjashëm që mbanin me krenari të dyja.

Në të vërtetë kishte plasur një kontest mes tyre qysh herën e parë që ishin takuar lidhur me këtë temë.

183

Areti kur e pati pikasur afërsinë midis emrave të tyre kishte filluar të thoshte se vajza kishte emër grek,ndërkohë që Arta ia kishte kthyer se në të kundërt jo më që emri i saj nuk qe helen,por vetë e moshuara kishte emër shqiptar.

-“Ça emri grek paskam unë mi,ja shih ti e ke emrin fiks shqiptar Arta Paskali”!-këmbëngulte e vogla kaq shumë sa në fund para shpre-hjes aq të sinqertë e të pafajshme të “stampuar” në fytyrën e saj,Areti nuk kish sesi të mos pranonte së paku një armëpushim në këtë drejtim.

Ishte më shumë një paqe e armatosur ose një pakt mos-sulmi ai që të dyja respektonin çdo mëngjes kur shiheshin në të njëjtin vend,rreth të njëjtës orë dhe përshëndeteshin njëra në greqisht e tjetra në shqip.

Me kalimin e muajve në fakt rituali i përditshëm i shkëmbimit të batutave mes njëra-tjetrës u bë aq normal sa në hutim e sipër Arta nisi t’a përshëndeste “jasas” në greqisht Aretin dhe ajo t’ia kthente “qysh u gdhive” shqip vajzës.

Areti mund të harronte qumështin t’i digjej mbi stufë,peshqit pa ua ndërruar ujin në akuarium,macen pa ushqim e lajmet pa i ndjekur,por pa u parë e folur me Artën,në mos në mëngjes së paku në drekë kur ajo kthehej,ishte e pamundur të rrinte!

Ajo jetonte e vetme me të birin,një mesoburrë i ndarë prej kohësh nga e shoqja i cili nuk kishte pasur fëmijë nga martesa e dështuar në fjalë.

Por Areti megjithë natyrën e saj kureshtare dhe pak si grindav-ece,sërish ishte një njeri tepër i dashur që i donte jashtëzakonisht shumë fëmijët në përgjithësi e ata të lagjes së vet në veçanti.

-“Po mirë moj vajzkë,po ç’kuptim ka ky emri yt në gjuhën tënde,pa m’a thuaj pak që t’a di”!-e pati pyetur ajo një ditë Artën.

184

-“Domethënë që unë jam një gocë e ARTË,prej floriri,more vesh tashi”?-ia kishte bërë të qartë në sekondë ajo.

-“Ja e shikon emri im ka kuptim kurse i joti asnjë gjë s’domethënë fare”!-e mbylli këtë histori Arta.

-“Epo mirë nuk them gjë,vërtetë kuptimin të bukur e paska,më pëlqen kështu edhe mua”!-qe përgjigjur “diplomatikisht” teta Areti që kishte filluar të mos donte t’ia prishte kurrësesi vajzës së vogël qejfin.

Si me teta Aretin,Arta kishte bërë njohjet formale edhe me të tëra fqinjkat dhe gratë që banonin aty rrotull.

Për shembull një ditë vjeshte para se të nisnin shirat e stinës,në tarracën e shtëpisë ngjitur,patën hipur sipër disa punëtore që men-dohej të qenë shqiptarë për nga gjuha që flisnin,të cilët siç dukej do të meremetonin diçka aty lart.

Ishte një ditë gjithë diell,jo shumë e vapët,por sigurisht e vështirë për dikë që do punonte në lartësi nën ato rreze aq shëndritëse dhe pasqyrimin e tyre mbi ujin e kthjellët të liqenit.

Arta e kishte pushim si e shtunë që ishte dhe këtë rast do t’a kishte shfrytëzuar siç shpesh bënte fundjavave për t’u englendisur me televi-zorin dhe me kanalet e shumta të satelitit të cilin porsa e kishin blerë si pasojë e një këmbëngulje “orë e minutë” nga ana e saj (modeli i mizës së kalit,rol që ajo e luante shkëlqyeshëm sa herë dëshironte shumë ndonjë gjë).

Ose do të vente të luante pak basketboll me Joanin tek një kosh aty pranë shtëpisë ku ata luanin jo vetëm mes tyre,por edhe më fëmijë të tjerë të zonës derisa topi t’u përfundonte në liqen pas ndonjë pasi të gjatë apo tentative tre-pikëshi të gjuajtur tepër fort.

185

Ndeshjet e tyre poshtë koshit përgjithësisht zhvilloheshin të shtunave dhe të dielave,ndër të tjera në orën kur kushdo në lagje supozohej të qe duke fjetur gjumin e merituar të fundjavës...!

Zhurma e topit që përplasej çdo sekondë në tokë dhe në dërrasën e tabelës shqetësonte njerëzit,por për një arsye të pashpjeguar tërhiqte si me magnet mjelmat të cilat me shkitjen e tyre karakteristike nëpër ujë si të balerinave në skenë gjatë një baleti,i afroheshin bregut dhe ndiqnin me ëndje lojën e tyre.

Por ndërsa mjelmat vinin,në çastin që Arta u duk në atë rrugicë,-maceve,koteleve dhe maçokëve të atyshëm u ra “flama” dhe nisën të fshiheshin cepave,të gjëmonin vrimat e tubave,të hynin e strukeshin nën ndonjë varkë,të kërcenin nëpër të çara papafingosh apo ndon-jëherë edhe të migronin fare jashtë territorit të lagjes.

Arta nuk është se kundrejt maceve ushqente ndonjë ndjenjë armiqësore,por siç shfajsohej ajo gjithnjë duke paraqitur si parzmore të pathyeshme buzëqeshjen e saj “ëngjëllore” sa herë që pronari/pro-narja e ndonjë macke vinte të ankohej tek Mariana ose Lussie lidhur me keqtrajtimin e rradhës që ato kafshë do kishin pësuar nga ajo...:”Po unë s’desha ti bëja gjë o maaaaaaa,unë dua vetëm të luaj me to”!

Që në fakt donte të thoshte se kjo “lojë” me të gjorat mace jo rrallë konsistonte në vërvitjen e tyre për bishti në ajër aq shpesh sa i merresh-in mendtë edhe njerëzve që e shihnin këtë gjë e jo më kafshës së ngratë e cila pastaj mbasi qe lëshuar,binte ca metra më tej në tokë me gjuhën jashtë e mezi gjente forca për t’u ngritur prapë.

Njëherë edhe vetë Nikolina,megjithë shumë paralajmërime lidhur me prirjet paksa diktatoriale të Artës kundrejt maceve...i kishte çuar

186

asaj një kotele të bukur të bardhë për t’ia mbajtur pak derisa të mbar-onte punë në lokal me disa klientë të huaj.

Siç do të komentonte paskëtaj teta Areti...:”Kësaj i thonë si t’ia çosh me dorën tënde qingjin në gojë ujkut”!

Arta që i ishte betuar me gjithçka të shenjtë në këtë botë Nikolinës se mackës nuk do t’i cekte as një qime e jo më t’i bënte keq,në të vërtetë u kujdes që këtë premtim t’a mbante duke i rezistuar kështu edhe një tundimi tejet të papërballueshëm që i buronte përbrenda për t’u sjellë me kafshën e pafajshme si zakonisht.

Por ndërsa orët iknin dhe Nikolina nuk po dukej,erdhi koha për të ngrënë drekë dhe duke ditur që Lussie nuk pranonte kafshë të asnjë lloji brenda në shtëpi,vajzës i dilte një problem kardinal.

Çfarë do të bënte me kotelen?Ku do t’a linte?T’ia çonte apo jo Nikolinës në lokal,apo do t’a qortonin po t’a bënte

këtë gjë?Meqë Arta të menduarit gjatë nuk e kishte ndër preferencat dhe pri-

oritetet e saj jetësore,ajo gjeti një zgjidhje të çastit e cila aty për aty ju duk si më e përshtatshmja.

Pati ardhur e nesërmja kur në derë u shfaq Nikolina e shqetësuar bashkë me Marianën,të cilat me fytyra jo edhe aq të qeshura diçka po diskutonin midis tyre.

Kur hynë brenda,katër sy dhe dy gojë ju drejtuan Artës që ndërkohë po mbllaçiste me shije një petull të madhe të cilën sapo e kishte ngjyer në mjaltë.

-“Di gjë ti shpirti mamit se ku do jetë ajo kotelja e vogël që të la dje teta Nikolina”?

187

Natën e kaluar kishte rënë “shi me gjyma” dhe liqeni qe egërsuar me dallgë aq të mëdhaja sa Arta nuk kishte parë përveçse në Selanik dhe të cilat ajo ishte frikësuar se do të thyenin dritaret e shtëpisë dhe bashkë me ujë e peshq do t’u futeshin brenda.

-“Ups”!-mendoi Arta kur dëgjoi të përmendej kotelen.-“Si e harrova fare unë,ça budallaqeje që jam”!Kotelja e lartpërmendur nuk kishte qenë në fakt aspak e Nikolinës

dhe as e Kozmait,por e njërit prej klientëve të tyre më të mirë,ose më saktë e vajzës së tij të vogël me moshë pak më të madhe se e Artës.

Atë kotele vajza e tij e donte si një motër,e mbante me vete ngado që shkonte dhe e trajtonte më mirë se një njeri!

Kotelja qe rritur me ushqim të zgjedhur,me qumësht 3.7% yn-dyrë,me mish të grirë përzjerje derri-viçi e me gjithë të mirat.

Ajo flinte në krevatin e pronares së vet,shullohej për qejf tërë ditën në një kanistër ku posaçërisht për të shtronin edhe një jastëk të mbushur me pupla dhe rrotullohej duke tundur bishtin me krenarinë e duhur për një kotele të llastuar.

Pa i dhënë ende një përgjigje të ëmës,ndërsa shikonte shenjat e një shqetësimi të dukshëm në fytyrën e Nikolinës,Artës iu rikujtua edhe se ku dhe si e kishte lënë kotelen ditën e djeshme.

Si qe menduar një copë herë,duke parë që askush nuk po dukej për të “reklamuar mallin”...pra macen,ajo e kishte parë të udhës që kotelen t’a linte aty,por me qëllim që askush të mos reklamonte se ajo e kishte lënë t’i ikte,e pati kapur për bishti,kishte ngritur një copë gur në breg të liqenit dhe ia pati vendosur me kujdes përmbi bisht.

-“Tani do rrish urtë këtu deri sa të vijë teta Nikolina të të marri,dëg-jove mi qelbanikja vogël”?-i kishte folur ajo koteles dhe qe larguar duke

188

menduar se detyrën e saj e kishte kryer me nder,se maces s’i pati prekur me të vërtetë qimen dhe se për më tepër atë krijesë të parëndësishme e kishte lënë të sigurtë pa asnjë mundësi arratisje!

Pasdite e në darkë s’i kishte rënë kujt mendja të vinte t’a pyeste për të dhe për shkak të stuhisë së natës së shkuar,më pas ekzistenca e asaj kafshëze i qe fshirë nga memoria.

Ç’të kishte ndodhur tani me të?T’a kishin përpirë valët e liqenit,të qe mbytur?Arta ndërsa po bëhej gati të hapte gojën për të treguar vendndodh-

jen e maces,nisi t’a përfytyronte atë të shtrirë në grahmat e fundit (siç kishte parë në sa e sa përralla heronjtë e ndonjë historie)..,me gjuhën jashtë dhe sytë e zgurdulluar.

...Një pamje për të thënë të drejtën interesante kjo në këndvështrim-in jo edhe aq animalist të trurit të mitur të Artës,por totalisht e papran-ueshme për të ëmën dhe Nikolinën e cila për këtë arsye rrezikonte të humbte një klient tejet të rëndësishëm i cili e kishte marrë nja 30 herë në telefon qëkur kotelja kishte humbur pa lënë gjurmë.

-“E kam lënë aty poshtë te bregu o maaaaaaaaaa”!-kishte bërtitur Arta me një mallëngjim që do t’i kishte këputur shpirtin edhe njeriut më të pandjeshëm në faqen e tokës.

-“Po unë e lidha aty që të mos iki ajo o maaaaaaaaaa,unë s’desha t’i bëja gjë o maaaaaaaaaa”!-kishte shpjeguar Arta teksa Nikolina ia kishte krisur një vrapi prej rekordi olimpik duke i kapërcyer shkallët nga pesë derisa kishte arritur aty ku kotelja e vuajtur dergjej e lagur qullë,por akoma në jetë!

189

Ditë më vonë Arta nuk kishte munguar t’i thoshte të ëmës tashmë e bindur pas këtij eksperimenti të fundit të suksesshëm se:”Macet vërtet paskan shtatë jetë”!

Punëtorët mbi tarracë atë të shtunë,asaj ndërkohë se ç’i kishin bërë një përshtypje të veçantë!

Statusin e vet si emigrante në një vend të huaj ajo nuk e kishte marrë ndonjëherë seriozisht në konsideratë.

Sigurisht që gjuha që ajo fliste në shtëpi qe e ndryshme nga greq-ishtja që mësonte në shkollë me të cilën komunikonte edhe me njerëzit e tjerë,por ndryshimin gjuhësor me ambientin përreth Arta për fat si shumë gjëra të tjera,e kishte vlerësuar si diçka që atë e bënte më të “veçantë” e jo të margjinalizuar në ndonjë farë mënyre.

Por atë ditë,ata shqiptarë mbi tarracën e shtëpisë së fqinjëve i patën mbetur në mendje dhe kështu i qe qepur dritares duke i soditur paresh-tur.

Si patën kaluar ca orë,duke parë se s’e zinte vendi,kishte zbritur poshtë dhe pa i rënë fare derës së fqinjëve,u qe futur atyre brenda,u kishte buzëqeshur me çiltërsi,kishte vështruar mirë e mirë tavolinën e tyre të mbushur plot me “gjithë të mirat e perëndisë”...dhe pati marrë prej aty nën shikimin e hutuar të të zotërve të shtëpisë,ç’të mundte,

...Pra bukë të ngrohta,kruasanë,copa djathi,sallamë,salçiçe,qofte,pak sallatë,një shishe qumështi dhe pasi i pati kërkuar ndihmë edhe bash-këmoshatarit të saj,nipit të shtëpisë Angelosit,i kishte rrasur edhe atij në duar një shishe me Cola,ca panine të buta dhe një tas me marmalatë fiku e ishin ngjitur lart.

190

Taracë-punuesve shqiptarë u qe mekur zëri dhe patën ndërprerë punën e bisedat midis tyre kur dy fëmijët u qenë shfaqur aty sipër me duart plot e përplot me ushqime.

-“Unë jam Arta,ky gomari vogël është Ëngjëlli që këta i thonë Ange-los në greqisht...dhe unë jam shqiptare si mami me babin tim,jam nga Tirana e këto gjërat i keni nga babi dhe mami i këtij budallait këtu”!-u kishte thënë ajo bashkëatdhetarëve me një frymë duke i lënë të tërë gojëhapur.

-“Ke shpia ime s’kena gatu gjo akoma se mami im ka shku ke teta Ni-kolina se kan shumë pun sot,kshu që un vetëm ca petlla kisha për mjes sot,pranej hani kënaquni ktu se ne s’kena gjo...tani ne po ikim,paçim”!-qe mbyllur kështu takimi i tyre.

Në të njëjtën mënyrë,me apo pa ftesë Arta kishte hyrë në gjithë shtëpitë e asaj rrugice pa protestuar askush për këtë gjë.

Në shumicën e shtëpive banonin shoqka e shokë të vetët,por edhe aty ku s’kishte fëmijë,sërish Arta ishte e mirëpritur,sepse falë shkath-tësisë,llapës dhe sjelljeve të saj sa natyrale,aq edhe të prapa,ajo i kishte bërë për vete të gjithë.

Preferenca e saj sido që të ishte mbetej kuzhina e Nikolinës tek lo-kali i Kozmait.

Aty në shoqërinë vandale të Joanit dhe Dhimitrisit,nuk linin kusi pa gërmuar,gotë pa gremisur,garuzhdë pa përmbysur e tigan pa rrokulli-sur.

Ai qe vendi ku ata luanin “kukamfshehti” poshtë stufave,pas mu-sandrave prej druri në mure ose nën tavolina.

191

Petësat për të hapur byreqet apo lakrorët u shërbenin si shpata dhe heshta për luftë,kapakët e kusive të mëdha si mburoja dhe tasat si hel-meta ushtarake.

Arta e cila qysh në atë moshë tërhiqej nga historia,ashtu me kullesën e makaronave në kokë,një mbulesë tavoline mbi shpatulla në vend të një pelerine dhe një pirun të madh në dorë ndihej si mbretëresha ilire Teuta kurse Joanin e kishte pagëzuar si Tezeun dhe Dhimitrisin me një kurorë gjethesh të freskëta dafine mbi veshë...si Herkulin.

Paradite kur s’kishte klientë,ajo ndjente një dëshirë të pafrenueshme edhe për të kërcyer majë tavolinave të lokalit nga ku më pas imagji-nonte veten sikur të ishte duke i rënë violinës si mami,ndoshta para një publiku ose një salle mbushur me spektatorë.

Këto fantazime i zgjasnin në përgjithësi deri në momentin kur xhaxhi Kozmai pa e qortuar do të vinte t’i thoshte se përse përpara se të hipte mbi tavolinë nuk i pati hequr ato këpucët të paktën!

Një ditë ndërsa Arta lodronte e lumtur “varavingo” nëpër lokal,Koz-mai kishte qenë duke folur në telefon më një kushuri të tijin në Australi.

Në një çast i afërmi i pati kërkuar figurativisht Kozmait që t’i çonte një “grusht dhé” nga toka mëmë e Kosturit dhe kur Arta pati dëgjuar këtë frazë prekëse i qe afruar pranë telefonit dhe kishte bërtitur greq-isht në mënyrë që zëri i saj të dëgjohej edhe nga krahu tjetër i linjës...”Ja sa t’i shkund pak këpucët se tërë dhé i kam poshtë,çoji sa të duash atij burrit po deshe xhaxhi Kozma”!

Mariana në ndërkohë pyeste veten si qe e mundur të ishin kaq të ndryshme dy vajzat e saj nga njëra-tjetra?

192

Që pas lindjes nëna Kristina të voglën e pati quajtur “tërbaqka” dhe ky epitet qysh në fillim dallonte thelbësisht nga ai me të cilin qe njohur Jona në vegjëli të saj,pra si “kleçka”!

Pra problemi i vetëm i Jonës kishte të bënte me të ngrënin dhe asgjë më tepër.

Ajo pati qenë e urtë,e bindur,e dëgjueshme,rrobat nuk i shqyente,kë-pucët s’i qelbte,librat s’i griste,shtëpinë nuk e kthente përmbys dhe lo-drat nuk i shkatërronte!

Bënte ca si shumë numra kur duhej t’a ushqenin,por me kaq mbyl-leshin punët me të.

Nga ana tjetër me Artën s’ishte asnjëherë i sigurtë njeriu a binte e rrëzohej vetë,a plasej me kokë tek doreza e frigoriferit,a hidhte pjatat e thyente gotat,derdhte ushqimet nga të mundej mbi divanë e kanape,a prishte ndonjë bravë e derë...a çfarë?

Njeriu nuk ishte i sigurtë t’a linte një sekondë vetëm,ndërsa Jona gjithmonë pati ndenjur vetë e qetë pa bërë qoftë edhe një prapësi sa për numër.

Megjithatë për nëna Kristinën sadoqë Jona kishte qenë një fëmi-jë prototip që nuk hapte kurrë punë dhe Arta komplet e kundër-ta,prapëseprapë të dyja për të kishin qenë asgjë më pak se “thesaruqet e vogla”!

Arta jo për faj të vet,po gjithë ditën kishte të bënte me tre çuna të vegjël edhe më të tërbuar se ajo,të cilët e ëma Lussie nuk i ndalonte për asgjë edhe t’a kthenin jo shtëpinë mbrapsh,por tërë Kosturin me këm-bë përpjetë,prapë ajo nuk u fliste!

193

Kështu duke u rritur bashkë,tre djemtë dhe ajo u bënë njëri më i çfazuar dhe ngatarraq se tjetri,ku për nga niveli i bëmave sërish spi-kaste Arta!

Ajo rrihej e qelbej si çun,grindej si kaposh me kalamajtë e tjerë dhe kthehej nga shkolla me xhunga dhe e gërricur.

...Dalëngadalë erdhi dita e Pashkëve ortodokse.Një festë të tillë gjithë qyteti,por sidomos Lussie dhe familja e saj,e

kishin si një eveniment special,një ditë për t’u kremtuar në mënyrën më të denjë e solemne të mundshme.

Nga Athina patën ardhur posaçërisht për këtë arsye prindërit e saj Vagelis dhe Agllaia dhe po ashtu prezentë në tavolinën e Pashkëve ishin tetka Vera,fëmijët bashkë me Artën,Mariana,Miltiadhi dhe motra e tij lëneshë e thekur Hristavgjia dhe vetë Lussie e zënë me përfundimin e përgatitjes së ushqimeve të shumta.

Produkti ushqimor më i pritur i asaj dreke,pra “princi i tavolinës” sipas një tradite tashmë të vjetër të vendosur që pas vitit 90-të kur qe hapur kufiri,ishte mishi i qingjit të njomë nga lëndinat malore tërë bar të gjelbër të Voskopojës.

Qingjat e atij rajoni shqiptar qenë bërë prej vitesh të mirënjohur në zonat kufitare të Greqisë e thuhej se fama e shijes së tyre të rrallë pati arritur gjer në Maqedoni.

Vetë qingji si mish pati shërbyer ngahera si ushqimi simbol i Pash-këve mes shumë të krishterëve nëpër botë ndërkohë.

Por përpara zbarkimit të shumëpritur të mishit,tavolinën e “vizitu-an” një mori produktesh të tjera si qofte të ndryshme me lëng apo jo (të mbuluara me salcë të trashë dhe të yndyrshme Mahalo),një puré me

194

spinaq të grirë imët dhe të zier,përzjerë me beshamel,vezë dhe spërka-tur dendur me lëng limoni përsipër.

Nuk mundej të mungonte në një drekë festive si kjo edhe sallata vendase me fasule gjigande të errëta,vaj ulliri,qepë,speca të kuqe etj.

Sarmadhet,pra sarma turke,fletët e lakrës arme të mbushura me oriz,mish të grirë,piper të kuq,piper të zi dhe erëza,mbuluar mirë me salcë beshamel,ishin preferenca e fortë e të katër fëmijëve.

Për pjesën e brumit Mariana kishte ofruar ndihmesën e saj bujare dhe ishte futur që të djeshmen në mbrëmje në kuzhinë e prej atje nuk pati dalë derisa së bashku me Lussie-n s’kishin përfunduar përgatitjen e një lakrori të madh ala-korçar me kos,vezë,shumë gjalp dhe nisheste e petë të hapura aq hollë sa ato të bakllavasë.

E pamungueshme në një ditë të këtij lloji ishte edhe supa magjaricë me mish qingji,pikërisht gjella specifike e ditës së Pashkëve.

Djathrat e ndryshëm përbënin anën e delikatesave të tavolinës.Kishte disa lloje prej tyre,që nga djathi i fortë kaçkavall i një fshati

malor vllehësh aty pranë qytetit,tek djathi i bardhë dhe i butë “feta” i mbiquajtur grek sadoqë e prodhon dhe e ha i tërë Ballkani,deri tek djathi i rrallë e jashtëzakonisht i shijshëm i deles,të cilin Miltiadhi ua kishte pas porositur disa barinjve kohë më parë.

Xaxiqi helen (salca jonë e kosit e shtuar me të tjerë përbërës),ullinjtë e mëdhenj gjithë tul të mbushur brenda me riska speci të kuq dhe një puré patatesh me hudhra të shtypura,shumë vaj ulliri e limon,ishin an-tipastat e tjera që shërbenin për të hapur oreksin e festuesve.

Për ëmbëlsirë Lussie pati eksperimentuar me librat e saj të shumtë të kuzhinës dhe kështu kishte punuar një tortë ala-vieneze me krem çokollatë.

195

Mariana për të dhënë kontributin e saj i qe futur me dëshirë për-gatitjes së një “Zupi”,ëmbëlsirë tejet elegante e panjohur nga ato anë.

Për t’a ruajtur nivelin e një ëmbëlsire të tillë,ajo u mor vesh me Lus-sie-n që Zupi të shërbehej në disa kupa të mëdha e të praruara me fron të cilat në atë shtëpi qenë përdorur vetëm “rrallë e për mall” për të ngrënë ndonjë akullore artizanale.

Për të bërë një Zup në lartësinë e emrit të tij të lavdishëm (i cili në kohë të partisë,gjendej vetëm eksluzivisht nëpër pastiçeritë e Hotel Turizmave të qyteteve turistike shqiptare)...Mariana si fillim u mor me pandispanjën,pra vezë,miell dhe sheqer në proporcione të barabarta.

Pastaj kremin e dendur me qumësht,vezë,nisheste,vanilje e pak ka-kao.

Pandispanjën njëherë të pjekur dhe të shtruar në fundin e kupave tashmë,Mariana e njomi me sherbet dhe me pak liker Sherry.

Mbas këtij veprimi ajo hodhi kremin përsipër pandispanjës.Përmbi krem u shtruan të bardha vezësh të rrahura fort me sheqer

(meringa) dhe mbi to u vunë kokrra qershie të bëra “gliko” si dhe arra e bajame të grira.

Ky qe edhe Zupi i cili arriti të përgjysmonte suksesin e qingjit vosko-pojar atë ditë Pashkësh në tavolinën e familjes Papadakis.

Për pije qe zgjedhur si përherë vera e kuqe shtëpiake e përgatitur nga vetë Miltiadhi prej vreshtave të tij ndënë liqenit,të cilën e ruante me xhelozi si një antikuar i vërtetë në qilarin e freskët të shtëpisë.

Mënjanë të ngrënave të pasura,për të mbajtur gjallë atmosferën kuj-desej lënesha Hristavgji e cila si i pati pyetur me imtësi sa Marianën,aq edhe Artën lidhur me “lindje-jetë-mrekulli” të secilës prej tyre,më pas ia nisi këngëve kishtare që i njihte aq mirë përmendësh.

196

Hristavgjia nuk qe martuar kurrë,por dikur donin të thonin se pati pasur edhe një të fejuar “për kokë të të fejuarit” i cili siç dukej ia kishte mbathur nga sytë-këmbët një ditë prej ditësh.

Qysh atëherë Hristavgjia,restauratore e ikonave mesjetare për nga profesioni i saj fisnik,i qe dedikuar totalisht korit të fëmijëve në një kishë të qytetit.

Kjo gjë do të thoshte se ajo njihte këngë,psalme e rite fetare të vjetra,por s’e kishte idenë e jetës reale.

-“Hristos anesti” uroi ajo porsa u ulën të gjithë në tavolinë.-“Krishti u ngjall”-ia ktheu Arta flakë për flakë!-“Hristos voskresna”-e mbylli kontestin fetaro-gjuhësor tetka Vera

në sllavishten e babait të saj.Problemi me Hristavgjinë dhe përdëllimin e saj të theksuar fetar,-

nuk qëndronte aspak tek amëshimi i saj religjioz,por në faktin që “falë” dërdëllitjeve të veta,askush akoma nuk i kishte ngulur dot pirunin qin-gjit në ftohje e sipër apo lugën magjaricës “që t’a bënte me sy”!

-“Hristos anesti...hani tani”-gjeti rastin në një pushim paksekondësh të së motrës (ndërsa ajo po rrëkëlliste një gotë verë)...Miltiadhi,duke i dhënë fund kështu kësaj “kreshme” ose agjërimi të zgjatur para pjatave.

Pas kësaj ndodhie,ajo drekë Pashkësh kaloi e gëzuar me ushqim,pije dhe humor të mirë mes bisedave të ndezura midis Miltiadhit,Mari-anës dhe tetka Verës të cilët gjithësekush mbronin tezat e tyre lidhur me qënien apo jo të zonës së Kosturit me origjinë ilire apo helene (Dasaretët të kishin qenë fis ilir siç i njihte historia apo grek siç pre-tendonte Miltiadhi?)...si dhe lidhur me emrin e qytetit të cilin Milto e përkthente “gëzof kafshësh” në greqisht ndërsa tetka Vera “skelet” në sllavisht.

197

Vendin më të rëndësishëm në tavolinë,sido që të jetë nuk e zinte as qingji e as Zupi,por domosdo vezët e lyera me ngjyrë të kuqe të ndezur në çiklamin.

Ato ishin përgatitur me kujdes dhe sjellë me vete nga Agllaia që nga Athina dhe qenë vendosur në një kanistër të thurur kashte në krye të tavolinës.

Thyerja e tyre ishte pikërisht sporti i preferuar i fëmijëve atë ditë.Loja e tyre “kush e ka vezën më të fortë”,i bëri të hanë mbi 15 vezë

njëherësh,gjë që solli edhe bllokimin e oreksit të tyre dhe që si rrjed-hojë e zgjati drekën për disa orë më shumë derisa t’u hahej prapë e të merreshin me ushqimet dhe gjellët e tjera që u qenë shtruar përpara.

Kjo” lindje për së dyti” siç e quante Mariana shkuarjen në Kostur,në fakt iu kishte dhënë një dorë të fortë të dyjave.

Por ajo që u kishte ndodhur dhe që patën lënë pas në Selanik,ishte një hije e madhe që sadoqë nuk donin t’a kalonin nëpër mend,nuk u ndahej lehtë.

Jona nga ana e saj,ishte tronditur dhe prekur thellë nga ngjarja me të atin e gjithçka pasoi atë tragjedi.

Fati saj pati konsistuar në mundësinë për t’u rilarguar sërish men-jëherë për në Amerikë ku shkollohej dhe jetonte duke mos e lënë veten që t’i ngjiteshin pas zymtësia dhe helmet e atyre ditëve mbas asaj që pati ndodhur.

Në Seattle Jona vitin e parë të shkollës e kishte pasur të paguar 100% nga i ati i cili qe kujdesur që si fillim të paktën,të bijën t’a siguronte to-talisht në atë dhé të largët e të huaj.

198

Por duke filluar që nga viti i dytë,me mungesën e të atit dhe të fillu-arit nga e para për të ëmën dhe të motrën,Jonës i qe dashur që rreth të shtatëmbëdhjetave të vihej në kërkim të zgjidhjeve për vete.

Për fat kultura amerikane,pra “puna dhe fitimi mbi të gjitha”,e pranon dhe nxit impenjimin në punëra të vogla të nxënësve dhe stu-dentëve,kështu që edhe Jona s’bënte ndonjë përjashtim në këtë ras-t,brenda një shoqërie ku të gjithë punojnë si ajo amerikania.

Falë njohjeve të së ëmës të shoqes së vet Aleksias,Jona gjeti një vend pune part-time në një spital rajonal ku kishte për detyrë t’u qëndronte pranë të sëmurëve të moshuar,duke u lexuar ndonjë libër,mbushur një gotë ujë,shoqëruar ata për ndonjë xhiro në ajër të pastër në oborr etj.

Por Jona që e vogël fare pati qenë tepër e dhënë pas profesionit të parukieres dhe kjo e saja nuk qe thjesht një kureshtje fëminore,por ajo kishte zbuluar se puna në fjalë “i vinte për dorësh” vërtetë.

Fakti që qysh në vegjëli Jona dhe Aleksia patën kaluar shumë kohë duke lodruar brenda parukerisë së Efit,i pati bërë ato të zbulonin një e nga një të fshehtat e zanatit shumë natyralisht.

Aq qenë lidhur me këtë profesion,saqë loja e tyre e preferuar pati qenë gjithnjë krehja,prerja e flokëve dhe trukimi i kukullave me të cilat loznin.

Duke u rritur me kalimin e viteve,Jonës i qe pjekur në kokë ideja dhe dëshira për t’a përvetësuar sa më mirë dhe për t’a ushtruar në vazh-dimësi këtë profesion i cili e kishte rrëmbyer që herët.

Efi mendonte edhe për të bijën se Aleksia mund të bëhej avokate apo çfarëdo që të mbaronte në universitet,por ajo sërish të bijës do t’ia trashëgonte këtë zanat i cili siç thoshte vetë:”Kurrë nuk të linte pa bukë”!-sepse pa punë në këndvështrimin e saj të drejtë,mund të

199

mbeteshin inxhinierët,historianët,ekonomistët,por kurrësesi jo elek-triçistët,hidraulikët,mekanikët,kuzhinierët dhe pikërisht parukieret!

Për këtë arsye kërkesës së Jonës për të punuar si nxënëse-stazhiere pranë saj,Efi ju përgjigj me shumë kënaqësi pozitivisht,por me kusht që këtë gjë t’a bënte edhe e bija Aleksia.

Jona dhe shoqja e saj,si motra qenë rritur e siç ndanin midis tyre veshjet dhe sekretet e vogla të adoleshencës,librat e dashuriçkat e para,në të njëjtën mënyrë mësuan së bashku edhe profesionin.

Komunikimi me të bijën përgjithësisht për Marianën mundësohej nga lidhjet në internet e më rrallë nga telefoni.

Megjithë vështirësitë e mëdha fillestare pas largimit të befasishëm nga Selaniku ku kishte lënë pas (i kishin vjedhur në mes të ditës)...çdo gjë,pra punë,shtëpi e mundin e një jete të tërë,Mariana sërish qe përp-jekur të mbështeste financiarisht të bijën në emigrim.

Porsa pati filluar punë,ajo kishte ndarë një përqindje konsistente nga të ardhurat e saj mujore (me të cilat duhet të siguronte pagesën e apartamentit ku jetonte bashkë me Artën e vogël,ushqim,drita,ujë,n-grohje në dimër e gjithçka tjetër të jetës së përditshme)...për t’ia çuar Jonës.

Çdo muaj këtë shumë Mariana ia dorëzonte Lussie-t e cila merrej vesh më të vëllanë në Seattle dhe Jona kështu siguronte një ndihmë të mirë mujore të domosdoshme për nevojat e saj.

Në Kostur ndërkohë,Mariana po kujdesej që Artës t’i mësonte që shtatë vjeçe violinën dhe artin e rrobaqepësisë,përfshirë dhe dizenjim e stilim të veshjeve.

200

E kaluara e pati mësuar me të tatëpjetat dhe të përpjetat të cilat kur njëherë e një kohë ia kishte përmendur gjyshe Maria,ajo nuk është se i pati kuptuar siç duhej.

Tanimë Mariana synonte që ajo vetë,por mbi të gjitha vajzat e saj të qenë sa më të përgatitura në shumë drejtime për t’a fituar jetën.

Me Jonën vështirësia qëndronte derisa një ditë t’a mbaronte të mes-men,pasi në momentin kur do të hynte në universitet,me notat e larta që merrte,ajo do t’i siguronte vetes bursën e studimit dhe me punën që do të bënte plus tek Efi,do t’a kapte dhe ndoshta tejkalonte kuotën mujore që i nevojitej për të jetuar normalisht.

Vërtetë që do të lodhej jo pak,por në një lloj mënyre e ardhmja e Jonës dukej tashmë e kanalizuar në binarët e duhur.

Mendimi që së paku vajza e madhe ishte e sistemuar dhe me një per-spektivë konkrete aty në Amerikë,Marianës i jepte qetësi shpirtërore dhe një lehtësim të madh vërtetë.

Për sa e njihte të bijën,ishte e bindur se ajo do të dinte të çante për-para!

Megjithë dy punët ditore që Mariana detyrohej të bënte për të mba-jtur veten dhe të bijat,sidoqoftë Kosturi për të shënoi një epokë krejt të re rilindje,prosperiteti,humori të rigjetur,ngrohtësie familjare,nor-maliteti të shumëkërkuar e mbi të gjitha paqeje dhe qetësie.

Ai qytet jo shumë i vogël (qytezë me 50 mijë rezidentët e tij,përballë një milion e ca qytetarëve të Selanikut të madh) banohej nga njerëz të qetë,të dashur dhe mikpritës.

Ndoshta fakti që nuk ishte ndonjë qytet imdustrial i rëndësishëm pranë detit,porteve dhe rrugëve kryesore të komunikimit,kishte bërë që Kosturi të mos priste valë të forta emigrantësh jo vetëm shqiptarë.

201

Kështu që ardhja në lagje e Marianës dhe Artës,përbënte për çdo rast një lloj risie për të cilën edhe flitej mes fqinjëve të atyshëm.

Pikërisht për këtë shkak Marianës i binte nganjëherë mendja të re-flektonte lidhur me sjelljen e banorëve të zonës kundrejt saj dhe të bijës.

Sjellje që kishte qenë,ishte dhe do të qe “perfekte” në kuptimin më të plotë të fjalës.

Gjashtë muajt e parë pas ndarjes nga jeta të të shoqit,ajo rrinte ende e veshur me rroba të errëta katran për shkak të asaj që kishte ndodhur e meqë ashtu e kërkonte edhe tradita e vjetër në këtë aspekt.

Sadoqë qysh në ditët e para,këtë traditë e kishin kundërshtu-ar Jona,Nila,Donika,Moza,Lina e gjer tek Lussie aty në Kostur,sërish Mariana u kujdes që së paku një vit të respektonte këto doke në kujtim të të shoqit.

Megjithëse për muaj të tërë vendasit e shihnin të veshur në këtë formë,gjithësesi askush nuk e pyeti direkt Marianën lidhur me atë çfarë kishte ndodhur mbasi asnjeri nuk zgjedh të vishet në atë mënyrë thjesht për “hobby” e as për shije ekscentrike!

Qyteti dinte gjithçka e ndoshta mes veti njerëzit,fqinjët apo të njo-hurit e Marianës,këtë gjë e diskutonin,por gjithmonë duke bërë të pa-mundurën që të shmangnin thashethemet dhe të mos i binin absolut-isht në sy asaj.

Lidhur me Marianën dhe vajzën e saj të vogël,të mirënjohur në secilën shtëpi të lagjes dhe në shkollë për prapësitë,rrengjet dhe karak-terin e saj prej çunuqi që nuk i linte dy gurë bashkë,mbretëronte një lloj pakti i heshtur brenda komunitetit,i cili konsistonte në një dëshirë dhe impenjim për t’i mbrojtur ato nga fenomene të jashtme që mund të qenë shqetësues për to.

202

Familjarë të Miltiadhit,shoqëria e të dy bashkëshortëve Papadakis etj,nisën me ngadalë që të dyja t’i ftojnë me kortezi për ndonjë çaj,kafe ose ëmbëlsira së bashku dhe për të kaluar pasditet ose të dielat mes miqsh.

Mariana ndërkohë kishte krijuar lidhje miqësore edhe me shumë prej prindërve të fëmijëve të cilëve u jepte mësime në violinë.

Njëra prej tyre ishte dhe Melina,një grua tek të pesëdhjetat,e cila shquante për një pamje “très chic” dhe një kulturë të gjerë në shumë fusha.

Me profesion doktoreshë psikopediatre,me specializim të kryer në Nicë të Francës,ajo dallohej edhe për një prirje të fortë frankofone gjë që e bënte të shkonte në të njëjtën gjatësi vale me shijet e Marianës (e cila vetë këto i trashëgonte nga e ëma Kristina,filo-franceze e orëve të para në kohën e vet).

Shtëpia e Melinës në majë të kodrës nga ku qyteti dhe liqeni i Or-estiadhës shiheshin si në pëllëmbë të dorës,Marianës kur vajti aty për të parën herë,i bëri përshtypjen e atyre “Chalet-ve”,pra ndërtimeve al-pine,me gurë dhe dru aromëmirë,të cilat kur i viziton njëherë,të ftojnë më pas pandërgjegjshmërisht që të vesh aty pareshtur.

Dominante mbi kodër,kjo shtëpi bënte që pamja e liqenit e cila përf-tohej prej aty,të qe më e bukur sesa nga çdo kënd tjetër vrojtimi.

Mariana qe aq shumë e lidhur me liqenin i cili i bënte kaq mirë trurit të saj dhe ishte kaq qetësues,sa efektin e tij nuk ia jepte e nuk e zëvendësonte dot asgjë tjetër për gjendjen e saj shpirtërore.

Liqeni rivalizonte dhëmbë për dhëmbë me muzikën ose tingullin e dashur të violinës për nga relaksimi që shkaktonte tek Mariana.

203

Trauma e kaluar në Selanik,pati si rrjedhojë që në trurin e saj të formoheshin disa asocime të papranueshme lidhur me tre elemente të jetës së përditshme të cilat ajo nuk i pranonte dot më.

1)Veçanërisht deti me stuhi!2)Telefoni fiks dhe zilja e tij traumatizuese!3)Kafja në të gjitha format,llojet dhe shfaqjet e saj!Asnjëra prej këtyre ideve nuk qe ndopak e mbështetur në ndonjë

fakt konkret,por kjo nuk e bënte Marianën që të tregohej sidoqoftë më tolerante ndaj tyre.

Rruga drejt rehabilitimit të saj shpirtëror qe akoma e gjatë dhe e mundimshme sidoqoftë.

Veçoria tjetër e shtëpisë së Melinës,ishte një bibliotekë fantastike me libra nga autorë francezë apo direkt në gjuhën frënge.

Si pak “Retro” për nga shijet,Melina zotëronte një gramafon të vjetër,të madh të futur në një si komo me dy kanate.

Njërin kënd të dhomës së madhe të bibliotekës,Melina ia kishte kushtuar pllakave të vjetra të gramafonit dhe disqeve me muzikë franceze ku spikasnin Edith Piaf,Charles Aznavour,Yves Montand,por edhe gjeni të muzikës klasike si Hector Berlioz,Georges Bizet i operës “Carmen”,Jules Massenet e gjer tek muzika bashkëkohore franceze e përfaqësuar denjësisht nga Mylene Farmer dhe Patricia Kaas.

Sa herë që gjendej brenda asaj shtëpie,teksa kundronte me ëndje bo-timet e shumta dhe merrte herë pas here libra për t’i lexuar vetë (si për shembull një monografi në frëngjisht për të madhen Ava Gardner)...dhe një volum me poezi të zgjedhura nga Charles Baudelaire të cilin Mariana e pëlqente veçanërisht,asaj i shkonte mendja jo pa dhimbje

204

tek biblioteka e tyre në Selanik e cila dikur kishte zënë një faqe të plotë muri në dhomën e ndenjies.

Ato libra,pasuri e jetës së saj kulturore,tashmë përveç disave syresh të marra me vete në Kostur dhe nga Jona në Seattle,nuk dihej akoma se ku kishin përfunduar pas “pushtimit” të shtëpisë së tyre nga Llambi i pangopur.

Melina si psikopediatre me profesion,dinte të sillej në mënyrë të përshtatshme me Marianën,duke ia njohur shtigjet e shqetësimit të saj e në të njëjtën kohë,duke e perceptuar që pavarësisht vetëpërmbajtjes së admirueshme,ajo akoma me shumë përpjekje mëtonte të dilte nga një vuajtje e madhe.

Ajo kishte një zë me tonalitet mexo-sopranoje dhe si pak grekë apo greke,fliste ngadalë,me zë të ulët dhe fjalë të shkoqitura me kujdes.

Me dashamirësinë dhe taktin që e karakterizonte,Melina arriti shpe-jt të futej në rrethin miqësor të Marianës dhe Lussie-t e të treja nisën të ndanin bashkë xhirot anës liqenit,pasditet me ndonjë pije freskuese dhe diskutimet kulturore për libra,muzikë etj.

Kosturi në dimër vishej e mbulohej me një vello të acartë e cila zbardhte gjithçka nën të!

Shtëpitë e bardha të cilat gjatë stinës së verës falë ndërtimit me gurë mundësonin një freski maksimale në të nxehtë dhe ngrohtësinë më të plotë mes të ftohtit,ngjanin si të dala direkt e nga ndonjë përrallë e Andersenit apo vëllezërve Grim.

Tjegullat e tyre karakteristike me ngjyrë të kuqe,në dimër zbard-heshin si pjesa tjetër e shtëpive nga kjo ngjyrë “e dëbortë” dhe banorët herë pas here ngjiteshin me shkallë dhe të pajisur me lopata sipër për t’u marrë me shkundjen e largimin e borës së madhe e cila po të lihej

205

aty lart për një kohë të gjatë,do t’a kriste padyshim taracën dhe mund të shembte edhe vetë shtëpinë.

Rrugicat e gurta të qytetit qenë zënë nga akulli dhe pemët ishin të tëra aq të ngarkuara me borë sa degët nuk u dalloheshin më dot.

Liqeni në të tilla raste ndërronte ngjyrë nga blu në gri dhe të jepte përshtypjen se në njëfarë pike edhe mund të kishte ngrirë eventual-isht,por kjo gjë ndërkohë mbetej veçse një mirazh optik për banorët apo vizitorët të cilët hidhnin vështrimin drejt tij.

Shpezët tipikë të liqenit...lejlekë,pata,rosa,mjelma,pelikanë dhe pulëbardha kushedi se nga ia mbathnin për t’iu shmangur ngricës e Marianës shpesh i vente mendja tek ta,duke u vetëpyetur lidhur me strehën e tyre gjersa sërish të afrohej pranvera.

Por pavarësisht temperaturave të ulta dhe togjeve të akullit ndër rrugicat me gurë (dhe mundësisë së shpeshtuar frikshëm që ndokush të thyente kërbishten duke rrëshqitur padashur aty)...Mariana i gëzo-hej porsi një fëmijë kësaj bukurie të bardhë!

Së brendshmi ajo ndjente prehje dhe qetësim,borën e kishte shoqe të dashur,klimën e zemrës dhe siç pohonte me të qeshur Lussie,për të më mirë qoftë edhe se Kosturi që gjithësesi nuk shquhej si ndonjë kënd veçanërisht i vapët i Greqisë apo Ballkanit,do të kishte qenë sidoqoftë ndoshta pse jo edhe Groenlanda ose Ishujt Far’Oer!

“Dëbora zbardhi maletë dhe fushat tatëpjetë...njerëzia nukë dalinë dhe rruga mbet e shkretë”!-qe kjo një këngë e vjetër e cila i ishte kush-tuar me shumë dashuri dikur Korçës së saj të origjinës për nga mamaja dhe Mariana duke i spostuar këto vargje në realitetin shumë të ng-jashëm të Kosturit,vazhdonte rregullisht me kokëfortësi të padëgjuar,x-hiron e saj të çdo-paraditëshme mespërmes borës së lartë anës liqenit

206

të ftohur,natyrës së ngrirë gjer në grykë dhe peshqve të vegjël që një Zot e dinte se në ç’thellësi të ujërave ia kishin mbathur të fshiheshin deri në kthimin e klimës së ngrohtë.

-“Po mos dil me çupkë,ç’bën kështu se do ftonesh,do të zerë plevi-ti moj e uruar!Ja shikon njeri tjatër në rrugë s’ka,vetëm ti”!-e para-lajmëronte në shqip përditë tetka Vera,por Mariana çante përpara si shigjetë dhe nuk bënte qoftë edhe një çap mbrapa.

“Tombe la neige”!-qe një këngë nostalgjike,melankonike franceze e viteve 70-të,e kënduar nga Adamo të cilën Mariana e kishte pas njohur nga e ëma frankofone Kristina dhe teksti i saj i cili fliste për borën që binte papushim,rimonte jo pak edhe me gjendjen e vet shpirtërore në të njëjtën kohë.

“Gjithçka që shkëlqen nuk ështe flori i kulluar”,pra edhe pamja e qetë dhe e përmbajtur në dukje e Marianës,nuk donte kurrësesi të thoshte që ajo t’a kishte absorbuar totalisht pa asnjë pasojë humbjen e të shoqit.

Ecja e vështirë përmes erës së ftohtë dhe ngricës,përveçse ishte një sinonim metaforik i jetës së saj,e ndihmonte atë që t’a mbante trurin të ftohur,peisazhi dimëror kishte tek ajo një efekt çudibërës terapeutik më të mirë se njëqind piskologë të bërë bashkë dhe po aq edhe muzika asaj nuk i ndahej kurrë e përherë i qëndronte në tru si një shoqe që më besnike dhe prezente nuk bëhej dot!

Me cilat tinguj e shoqëronte ajo këtë peisazh të pakrahasueshëm?...Me “Këngën e Solveigut”,nga vënia muzikore në skenë prej Edvard

Grieg e një poeme dramaturgjike të Henrik Ibsenit të quajtur “Peer Gynt”.

Të ftohtin dhe traditën qytetase të të mosdalurit në palcë të dimrit...pas disa javëve vendosi t’a sfidonte ballëlartë vetëm Melina e cila me

207

këtë rast e gjeti të udhës që si shok të denjë të merrte me vete edhe qenin e bindur Pierre.

Pierre ishte një qen i cili më tepër ngjante me ndonjë ujk mali ose për t’a thënë më shkoqur,me një ari pylli aq i madh dhe leshator e më një palo gojë si krokodil moçali siç e kishte!

Problemi i tij ishte se ai shërbente si kafshë shoqërimi dhe i gjori aspak nuk e ndjente si të nivelit të vet,rolin e qenit eskimez nga ata që çajnë tejpërtej Alaskën ose Siberinë.

Mariana tashmë xhiron e saj filloi t’a bënte e mbrojtur më së miri nga të dyja anët nga Melina dhe Pierre,të cilit sapo i hasnin sytë ndonjë kalimtar të rastësishëm,i hipte gjaku në kokë dhe ia niste një të lehuri që “zgjonte të vdekurit nga varri” e që rrezik të dëgjohej gjer në Devoll në Shqipëri.

Por Marianën ai e donte dhe ky fakt përbënte një përjashtim të rrallë sa edhe unik për llojin e tij,pasi përveç të zonjës,gjesti i vetëm që ai pati njohur deri atëherë për ndonjë human tjetër,kishte qenë asgjë përveç ngërdheshjes dhe të lehurës kërcënuese në kulm me dhëmbët e mprehtë jashtë dhe gjuhën e shkumëzuar.

Si një psikologe thelbësisht për nga shkollimi dhe profesioni,Me-lina i njihte efektet e vetmisë e për këtë arsye nuk dëshironte t’a linte gjithësesi të vetme Marianën përgjatë xhirove të saj dhe kjo qe në të vërtetë arsyeja përse ajo iu ngjit pas e këtë sport nisi t’a praktikonte edhe vetë.

Mënjanë kësaj arsyeje të rëndësishme,të bisedonin të dyja për to qe një kënaqësi xhenuine,e cila buronte natyralisht nga mjaft shije të përngjashme,kultura franceze,muzika apo librat e letërsia.

208

Melina kishte kohë që mendonte se kishte të drejtë Lussie që ishte aq e dhënë mbas Marianës,sepse kjo shqiptare qe vërtetë një botë e thellë me gjithë misterin që ajo “fshihte” të cilin sa më shumë t’a njihje,aq më tepër të grishej kureshtja për t’a dekodifikuar edhe më shumë,për t’u futur në universin e vet dhe për t’u bërë pjesë e atij botëkuptimi të saj!

Ngjarjet e ndodhura në Selanik,patën pasur vetëm një pasojë nor-male (për aq sa mund të quhej e tillë) dhe kjo kishte qenë shkëputja përfundimtare e marrëdhënieve me njerëzit e të shoqit.

Gjë që nuk përbënte ndonjë ngjarje të veçantë e as ndarje dras-tike apo të papritur pasi përveçse ajo familje kurrë nuk kishte ditur apo dashur të pranonte vetë Marianën,ata njerëz po ashtu në mënyrë shumë cinike asnjëherë nuk i kishin konsideruar për të vetat as mbesat në venat e të cilave sidoqoftë rridhte pjesërisht (50%) edhe gjaku i tyre.

-“Asgjë të re nga fronti i perëndimit”!-thotë titulli i një libri kryeve-për të Remarkut...pra asgjë të re nuk kishte edhe nga Kodrat!

Lidhjet me të motrën vazhdonin jo edhe aq të ngrohta apo prezente sa ç’Mariana do të kishte pritur në të tilla rrethana.

Ose së paku ajo mendonte se nëse largqoftë do të kishte ndodhur një gjë e tillë me Nilën,Mariana vetë do të kishte qenë shumëfish më tepër prezente për të motrën.

Si motër e madhe,Mariana kishte luajtur gjithnjë një rol mbrojtës “hiperprotektiv” ndaj të dyve,por sidomos ndaj Nilës,më e vogla dhe e përkëdhelura e shtëpisë.

Kontaktin me të gjatë këtyre kohëve e mbante përgjithësisht tele-fonik dhe jo më tepër.

Bobi ndërkohë qe tërhequr gati totalisht nga skena me kulturë,pra që do të thoshte se nuk bëhej gati fare i gjallë me përjashtim të rasteve

209

kur qe e motra ajo që i binte telefonit të tij për t’a pyetur sesi ishte e si i shkonin punët në familje.

Pushime falas në Selanik e Halkidiki tashmë nuk dukeshin për të dhe të shoqen në horizont,as dreka-darka falas në shtëpinë e së mo-trës,as dhurata,as Krishtlindje e Pashkë apo ditëlindje të shtruara përherë nga e motra për të nuk kishte,ndaj dhe interesi i tij në këtë krah qe shuar sipas një llogarie të ftohtë dhe të thjeshtë matematike në të cilën kjo motër dilte tepër,si jo-interesante,kështu që zerohej fare pa i rënë shumë gjatë kësaj çështje.

Në këtë kohë,ato që akoma mendonin dhe preokupoheshin për Marianën ishin shoqet e saj të Selanikut,Donika,Lina,Moza,Niqi,Pir-ulla etj.

Secila prej tyre telefononte rregullisht dhe me anë të bisedave të gjata,përpiqeshin t’i jepnin zemër shoqes së tyre dhe t’i ngrinin asaj sadopak moralin.

Gjatë javëve të para në Kostur,Faiku,bashkëshorti i Mozës,kishte marrë makinën dhe qe ngjitur nga Selaniku në Kostur brenda ditës duke lënë edhe punën,për t’a paralajmëruar Marianën lidhur me ve-primtarinë e Llambit dhe Vjollcës & fis në Selanik,ku ata vazhdonin të ndosnin ambientin me tymnajën e shpeshtë të thashethemevë dhe ligësinë që përhapnin brenda komunitetit të madh shqiptar të atyshëm.

Faiku nuk kishte vajtur aty me qëllimin që Marianës së tronditur akoma thellësisht nga ngjarja,t’ia gërricte koren e plagës akoma të pambyllur,por pati pasur si synim që atë t’a bënte të ndërgjegjshme lidhur me agresivitetin e shtuar të të afërmëve të të shoqit,të cilët as dinin të kafshonin gjuhën edhe pas asaj që kishte ndodhur.

210

Në ndërkohë mee rastin e ditëlindjes së dytë në Kostur të Artës e cila tashmë mbushte 7 vjeç,aty u mblodhën të gjithë miqtë e tyre,duke përfshirë edhe Fisnikun,Donikën dhe Petritin nga Selaniku.

I tërë ky kujdes dhe ngrohtësi nga miqtë në Kostur,por edhe nga ata në Selanik,Marianën e ngrohte shpirtërisht dhe i jepte një shtysë të fortë për të shikuar përpara,duke e bërë po ashtu të besojë se kjo botë nuk kishte marrë fund totalisht dhe se e ardhmja ndoshta rezervonte akoma premisa të mira.

Mospranimi i verbër shoqëruar me urrejtjen patologjike me të cilën Mariana qe ndeshur tek familja e burrit të saj,e bënte atë të kujtohej edhe për historitë dhe përjetimet personale të së ëmës dhe gjyshes së vet.

Maria nuk e kishte njohur kurrë familjen e të shoqit në kohën e saj.Një grimë qe dashur që të mbylleshin kufinjtë shqiptaro-helen në

vitin 1939 dhe i shoqi pati mbetur në anën shqiptare larg të tijëve në krahun grek.

Koli kishte qenë me origjinë nga një fshat shqiptar pak larg kufirit në anën greke.

Fshati i tij shqiptar pati mbetur në Greqi si pasojë e ndarjeve ar-bitrare të linjave kufitare,ndërsa veç prindërve,vëllezërve e motrave,të gjithë të afërmit e tij,kushurinj etj,jetonin në Shqipëri.

Për dashuri ai pati zgjedhur të qëndronte në Korçë me Marian e cila më pas do të bëhej gruaja e vet pas shpërthimit të luftës italo-greke dhe mbylljes hermetike të kufinjve.

Nga 1945-a deri në fund të viteve 80-të,as Koli sa qe gjallë,as Maria e as Kristina nuk patën pasur dot asnjë kontakt me njerëzit e tyre pak metra larg kufirit në Greqi.

211

Kur më në fund Kristina dhe Nila morën rrugën e Greqisë të parat,ato nuk kishin gjetur më asnjë të afërm të Kolit në tokën e tij të lindjes,pasi siç qenë informuar nga fqinjët e tyre të dikurshëm,të tërë patën emigruar për në Melburn të Australisë duke refuzuar me këtë akt greqizimin e detyruar nga autoritetet helene,siç pati ndodhur me shumicën e banorëve të tjerë shqiptarë të fshatit.

Asimilim të cilit vërtet falë kësaj ikje i patën shpëtuar,siç Kristina pati rastin t’a konfirmojë edhe vetë,me anë të letërkëmbimit që ajo kri-joi me kushurinjtë e saj në Australi më vonë,ku vihej re se më mosh-uarit ende letrat i shkruanin në shqip,ndërsa më të rinjtë përdornin anglishten e sërish jo greqishten.

Pra Maria gjatë tërë jetës as për faj të vetin e as për faj të tyre,nuk e kishte njohur asnjëherë personalisht familjen e të shoqit,por prej tyre kishte vetëm ndonjë fotografi të vjetër epoke dhe tregimet e Kolit.

Kjo mungesë nuk kishte mundur në asnjëlloj mënyre t’a zbehte dashurinë shembullore që Maria dhe Koli patën ushqyer për njëri-tjetrin dhe për të cilën për vite të tëra pati folur me admirim gjithë Tirana.

Kristina ndërkaq,vajzë e vetme e rritur mes të mirave nga prindër të kujdesshëm,por mjaft tolerantë e të kohës,qe lidhur me Luigjin,djalë të fortë,me karakter të hekurt dhe me origjinë krenare nga një familje e madhe veriore.

Ndërsa kontesti në rastin e saj pati ardhur nga të dyja krahët.Nga të Kristinës sepse të sajët e konsideronin ende shumë të re për

impenjime serioze (ajo ishte pesëmbëdhjetë vjet më e re se i shoqi)...dhe nga të Luigjit,për shkak se familja e tij kishte një formim tradicion-

212

al tepër konservator e gjithashtu prej origjinës së saj toske dhe mosard-hjes nga një “derë e madhe” si e tyrja.

Pavarësisht këtyre kundërshtive fillestare,martesa e tyre sidoqoftë qe celebruar.

Por sjelljet sfiduese deri diku tendencioze kundrejt Kristinës nga disa pjesëtarë të afërt të fisit të Luigjit në ceremoninë e tij martesore,bënë që ai të mos i shihte më ata me sy.

Luigji kishte marrë menjëherë masat,qoftë edhe ekstreme sepse në të njëjtën kohë e njihte mirë sa karakterin e butë dhe paqëtues të së shoqes,aq edhe sjelljen dominante jo rrallë abuzuese të të tijëve dhe kështu kishte zgjedhur mirëqënien e gruas para tyre.

Pra edhe Kristina,donte-s’donte pjesën më të madhe të njerëzve të burrit,nuk i pa e nuk i njohu.

Por konfliktet,dramat e traumat,Luigji me vendosmëri e mendje të mprehtë ia kurseu gruas ashtu siç kurrësesi nuk diti të bënte Pirro me Marianën.

Në këtë moment Mariana po mendonte për një gojëdhënë fëmijërie që fliste për atë sesi kur një fëmijë vinte në këtë botë,tre zana paratho-nin fatin e mëpasshëm të foshnjes dhe përcaktonin cilësitë që do kishte i/e porsalinduri/a në jetë.

Ajo i përfytyronte këto zana duke profetizuar për të treja,Marian,Kris-tinën dhe Marianën...që do bëheshin gra të mira,punëtore,pastërtore,të dashura,por që do e kishin secila edhe nga një gjëmbac që do t’i çponte me raste.

-“Lamtumirë armë”!-sipas titullit të një libri madhështor të Ernest Heminguejit,pra e perifrazoi Mariana:”Lamtumirë familja Kodra,r-rugët tona tashmë u ndanë”!

213

...Dhe sipas gjuhës që do mësonte pas pak vitesh:”Çok Shyqyr”!-siç thoshin me shumë të drejtë në këto raste turqit!

Me ardhjen e vjeshtës,afrohej nga ana tjetër e kufirit nëpër zonat myslimane të Devollit dhe fushës së Korçës,Ramazani dhe festa e Ba-jramit.

Në Kostur këtë eveniment të gjatë sakrifice e respektonte “e vetme trime në luftë” Tixhja!

Nikolina kur kjo kohë vinte,këshillonte këdo që kishte të bënte me Tixhen,që asaj t’i ruhej!

-“Mos iu afroni Tixhes javën premenstruale të çdo muaji se ju “kaf-shon”,kaq nerva ka sa mund të shqyejë edhe tavolinat megjithë karri-get”!

Por po qe se kësaj vale nervozizmi Nikolina mund t’ia gjente zg-jidhjen me anë të ndonjë “flirti” të vogël dashuror pa rëndësi të veçantë për Tixhen,gjatë javëvë të Ramazanit,puna me të ishte dukshëm më e ngatërruar,mbasi asaj i duhej të rrinte tërë ditën pa pirë cigare,kafe,ujë apo alkool.

Tixhja pa ajër edhe mund të jetonte,por pa cigare kurrën e kurrës,g-jallë në botë që jo!

Kozmai ku ajo qe e punësuar,Tixhen e pati këshilluar miqësisht që agjërimin t’a merrte seriozisht meqë kishte vendosur t’i futej asaj pune,se me nerva nuk bëhej kjo gjë.

Pra ose të mos e quante cigaren si ndonjë humbje të madhe për aq kohë sa agjëronte,ose po të mos qe e zonja t’a bënte si e sëmurë nga duhani që ishte,t’a linte fare,ose sërish këtë akt t’a konsideronte si diçka shumë të lartë,si një afrim me Zotin që do t’a fisnikëronte në shpirt dhe do t’a zbuste karakterin e saj të ashpër.

214

Por Tixhja i donte “të dy kungujt nën të njëjtën sqetull”,pra edhe Ramazanin edhe duhanin!

Gjë që s’bëhej as me fe e as me njerëzi!Kështu të mjerat dritare që përplaseshin me forcë,pjata e gota që

përfundonin të thyera përtokë,brava dere të prishura e çdo punë që Tixhja e nxehur paq me veten dhe cigaret që i mungonin...e bënte siç thoshte Nikolina:”Me të pasme”!

Uraganit Tixhe pa duhan dhe kafe,i bënte ballë gjatë atyre ditëve,vetëm Kozmai i cili “nuk e vinte aspak ujin në zjarr” sepse sipas Nikolinës:”Ora e tij ishte gjithmonë dymbëdhjetë”!

Sa për vetë Nikolinën tërë ato ditë ajo shpërngulej tek Lussie,nga frika se mos në nerva e sipër Tixhja do e fshinte me fshesë duke e fla-karitur si dëng leshi brenda në liqen për t’i bërë shoqëri peshqve.

Kur Nikolina qahej përditë si shpirt i vuajtur përballë mikeve të sa-j,teta Agllaia ia kthente me shpoti:”Posi,posi,ç’fshesë e Tixhes të të zërë ty moj motër,nuk e ke parë sa të janë trashur mollaqet ty,ku të të kapi ajo e ngrata që të të hedhi në liqen”?

-“Pastaj mes shqiptarësh kuptoheni ju,nuk të hedh ajo në liqen se me ty e pi kafen çdo ditë të perëndisë dhe bashkë bëni llogje në shqip e greqisht sa merrni nëpër gojë gjithë qytetin,por edhe sepse i yti mishin t’a ha,por kockën t’a ruan”!-i jepte fund ngashërimave të Nikolinës,Agl-laia.

Nuk mjaftonte që Tixhes i çaheshin hundët për pak duhan,por 4 herë në ditë,me rradhë Arta,Dhimitrisi,Joani dhe Damjani i vogël që mezi lidhte fjalët,shkonin t’a çukisnin si qukapikë,duke e pyetur tinzash,gjasme me naivitet fëminor:”Teta Tixhe,aty tek shtëpia jonë ke

215

harruar një paketë cigaresh plot bashkë me ndezësin,e do të t’a sjellim neve këtu”?

Kur vinte Bajrami,Tixhja merrte një javë pushim dhe vente në lagjen e saj në Korçë ku kalonte festën dhe çmallej me familjen e siç thoshte vetë,përgatiste bakllavatë e tërë zonës.

-“Se jo se them unë,por një Korçë e tërë e di se si bakllavatë e mia,-nuk ka njeri në faqe të dheut t’i bëjë,as në Korçë jo e jo njëherë,por edhe në Përmet,në Kolonjë,në Leskovik e Pogradec...se andej nga Sk-rapari s’ia thonë fare,ato vetëm rakinë çoku e bëjnë”!-krenohej Tixhja kur qe kthyer nga ditët e saj të lavdishme korçare.

-“Po mirë”-e ftonte Nikolina:”Kush të mban zotrote,ja tek i ke raftet,merr ç’të duhet dhe na e bëj një bakllava edhe neve tani,pse vetëm kështu me fjalë duhet të besojmë ne ty”!

Tixhja vetëm për të hapur petë që nuk përtonte dhe përvishte llërët e i hynte hollimit të tyre.

Do pranuar që ishte mjeshtre në këtë punë,hiq pjesën që përdorte vaj për këtë gjë dhe që sherbetin për guston e Marianës e bënte ca si të hollë...por në fund kur ëmbëlsira qe pjekur dhe i ishte hedhur sher-beti,komplimentat për të qenë zemërgjera dhe secili i armatosur me pirun në duar sulmonte tepsinë pa pritur që bakllavaja të ndahej nëpër pjata.

-“Do t’a bësh Tixhen të jetë në humor dhe të qeshi,jepi të përgatisi bakllava se vjen në vete ajo dhe kënaqemi duke ngrënë të gjithë ne të tjerët”-thoshte Nikolina e gëzuar pasi pati gjetur formulën si të binte në qejf Tixhen.

-“Pika gruas,u plak e nuk zuri mend”!

216

Kështu kaluan afërsisht tre vjet në Kosturin që për to pati qenë si një “ndërhyrje hyjnore” pikërisht në momentin më të nevojshëm.

Ishte një ditë e hënë kur gjatë orëve të paradites në prova muzikore me Kozmain,Mariana mori rrugën drejt kuzhinës së lokalit për të folur me Nikolinën lidhur me një recetë gjelle që mendonte të eksperimen-tonin atë ditë së bashku.

Dera pakëz e hapur linte të dilnin copëza zërash nga brenda dhe fraza të llojit:”Ajo shoqja ime më tha që Mariana duket ashtu si e urtë,si e mirë,po shihe kur t’ju vërë zjarrin dhe juve,se ajo gruaja e shkretë Vjollca e di ç’ka hequr me të dhe atë pipirickën gocën e vet”!

Ky dukej padyshim zëri me theks të fortë duhani i Tixhes.-“S’ka njeri në Selanik që të mos e dijë që ajo e ka marrë burrin

në qafë,që ia ka nxirë jetën atij të ngratit kunatit të vet dhe ja...edhe kunatës që është shpirt njeriu Vjollcës,i kishte bërtitur në mes të pop-ullit në lokal,se është e lojtur nga trutë pale”!

-“E shkreta më thoshte mua,se edhe të bijën që e ka të vogël e kishte manipuluar aq shumë sa ajo gocë 6 vjeçe e kishte sharë xhaxhanë e saj dhe i qe hedhur me thonj në fyt në mes të restorantit moj motër,po pse janë gjëra normale këto”?-fliste Tixhja me këto deklamime diarreike që nuk kishin të reshtur,përballë Nikolinës që e shihte me një qesëndi dhe pakënaqësi të dukshme.

-“E mjaft tani se na çave dërrasat”!-ia preu në njëfarë pike Nikolina.-“Çfarë dëgjon ti tek Pazari në Selanik nuk dua t’ia di unë fare,mbaji

për vete dhe mos m’i zbraz këtu si trastat me patate kur vjen zotrote nga tregu përditë,se thashetheme çoku bëjmë ne,por jo të tilla pallavra”!-e mbylli përfundimisht bisedën Nikolina duke i vënë një gur përsipër kësaj teme.

217

...Ajo që ndërkohë Mariana nuk pati dëgjuar më tej ndërsa qe bërë erë dhe pati dalë me një frymë nga dera e lokalit për t’u ngjitur tek apartamenti i vet...qe vazhdimi i bisedës nga ana e Tixhes.

-“Po moj Nikolinkë se s’ta thashë të tërën,prit pak edhe mbaje mush-kën se s’mbarova akoma me shpirtkë”!

-“Une desha të të theshja edhe se kjo Vjollca me tinë,është një bibë vërtetë se e njoh prej kohësh edhe atë,se ka punuar me një të njohurën time dhe i ka çarë kokën të ngratës gjithë kohën.Pastaj edhe kur flet se ç’i dridhet koka tërë kohën që si e roitur duket,sikur s’është në vete gruaja”!-kishte nisur pjesën e dytë të bisedës Tixhja.

-“Ajo që s’të thashë me Nikolinkë është se ay Harallambua,thonin njerëzit se jo vetëm që shtatë ditë pas vdekjes së të vëllait pati vajtur t’i vidhte shtëpinë megjithë tërë katandinë së kunatës dhe e kishte lënë jashtë bashkë me mbesën e vogël,por pastaj si e pati shitur shtëpinë e futur një shuk të madh eurosh në xhep,ia kishte mbajtur në zyra e Fisnikut të kërkonte edhe përqindjen të Pirros në firma ku keshte punuar ay i gjori”!

-“Aty njëherë i qe qaravitur e qurravitur Fisnikut që ç’të të them-ç’të të them,kur i dëgjova edhe leshërat e kokës m’u ngjitnë përp-jetë”!-thoshte Tixhja.

-“Po ja moj motër,i kishte thënë burrit të huaj se ai dhe vëllai na patën qenë mish e thua dhe se tani ay donte që të merrte pjesnë të të vëllasë në firma e Fisnikut,se na paskërka dashur që të vazhdonte kësh-tu veprën e Pirros...e jo se donte prapë lekë i babëzituri,i ziosuri”!

-“Por ay Fisniku e kishte dëgjuar një copë herë dhe pastaj bam ia kishte plasur në fytyrë dhe e kishte përzënë prej atje me turp”!

218

-“Po ik ore kujt ia shet këto ti,pse tani të njoh unë ty,pse s’e di ça vëlla leshi je ti?Po ty Pirro iher në vit të shihte dhe atëherë kishte noj nder për t’i bërë turinit tat të qelbët,se vetëm kur kishte ndonjë nevojë zotëria jote e binte kokën për t’iu var ke mënga atij derisa të t’i rreg-ullonte punët dhe e qisshe tjetrin në pikë të vapës në verë,megjithëse e dishe që s’qe mirë nga zemra,e tërhiqshe zvarrë për të të rregulluar ndonjë dokument a ça të duhej ty”!-patën qenë këto fjalët e Fisnikut sipas raportimit besnik të Tixhes.

-“Ti e more në qafë tët vëlla,deshe me mor në qafë dhe tët kunatë,i ke vjedh shpinë asaj në mes të ditës,por ajo ça ke bo turini jot i ndytë me mbesat nuk t’falet asiher,ene kur ka për t’u rrit Arta ose Jona,ti ke për t’qenë e do m’kujtosh se s’do gjejsh ven ku t’futesh ore derr”!-i qe hakërryer Fisniku Llambit të trembur i cili sa nuk qe shkrirë njësh me poltronën ku ishte ulur.

-“Unë ftyrës tate mor copa mishit me dy sy,s’të jap asigjo,ene t’jesh i knoq që s’po të qis prej knej me shkelma,pranej dil jashtë e m’u hiq sysh para se me m’u ngrit nervat tamom”!

Ky pati qenë sipas fjalëve të Tixhes dhe tregimeve që kalonin gojë më gojë midis mërgatës shqiptare në Selanik,takimi “i përvëluar” mes Llambit dhe Fisnikut.

Për Llambin ky pati qenë dështimi i vetëm në strategjinë e tij për të gllabëruar çdo pasuri të të vëllait të pajetë dhe për t’ia pamundësuar me çdo kusht ekzistencën mbesave dhe kunatës që ende jetonin.

Kjo pjesë e tregimit aspak thashethem të Tixhes,Marianës i pati shpëtuar pasi në tronditje e sipër ajo pati marrë shkallët dhe qe ngjitur lart në apartamentin e vet ku kishte rregulluar me një frymë dy çanta as valixhe dhe ishte sulur me shpejtësi të dilte nga shtëpia.

219

Pranë derës ishte takuar pak edhe me tetka Verën të cilës shqetësimi dhe tensioni në fytyrën e Marianës i qe dukur lehtësisht i lexueshëm.

-“Çfarë ke moj vajzë,ku vete me kaq vërtik,të ka ndodhur gjë,thuaji tetka Verës si është puna e eja të ulemi të pimë diçka e flasëm se është më mirë ashtu,më dëgjo mua”!-i kishte folur shqip tetka Vera duke parandjerë që diçka jo-normale po ziente.

Mariana pa mundur dot t’a mbledhi veten,kishte sajuar në moment një arsyetim se gjasme do të shkonte tek shkolla e Artës t’i çonte asaj ca rroba të pastra se qe qelbur duke luajtur dhe ishte larguar pa e zgjatur shumë.

-“Ah ova devojka neshto krije od mene,znam jas-ah kjo vajzë diçka po më fsheh,e di unë”!-pati menduar Vera e shqetësuar në sllavisht,siç i ndodhte përherë kur diçka përbrenda i thoshte se ndonjë gjë nuk shkonte siç duhej.

Por as tetka Vera e ëmbël dhe e dashur,ajo grua që për Artën qe bërë si një zëvendësuese,apo e thënë më drejtë,një pasuese e nëna Kristinës me dashurinë,përkushtimin dhe dhembshurinë e saj,nuk pati mundur të frenonte hovin e çmendur të Marianës e cila në asnjë mënyrë nuk po e përballonte dot shfaqjen e sërishme të reminishencave të ngjarjeve të Selanikut tre vite më parë.

Në tru ndërsa ecte me hap të përshpejtuar drejt shkollës së të bi-jës,me idenë e çmendur në kokë e cila po i piqej vetvetiu për t’u larguar nga Kosturi,Marianës i tingëllonte uvertura e “Normës” së Bellinit.

Ajo muzikë i pati “mbirë” në kokë që në mëngjes,pa dëgjuar ende llapën e gjatë dhe të pakontrolluar (pjesën e parë që dëgjoi Mariana të paktën dhe jo të dytën,atë më të rëndësishmen,ku punët sqarohesh-in,kur ajo nuk qe më prezente prapa derës)...të Tixhes.

220

Shpesh Marianës i rastiste të ngrihej që me mëngjes me një melodi të caktuar në kokë.

Pa e kuptuar vetë asnjëherë shkakun dhe as lidhjen që mund të kishte ky fenomen me përditshmërinë e saj,muzika tek ajo i paraprinte ose i parathoshte ngjarje apo situata që asaj do t’i ndodhnin gjatë ditës në vazhdim.

Sipas natyrës së muzikës që Marianës i lindte në tru,ajo vetë mund t’a perceptonte sesi do t’i vijonte dita...siç kuptonte në këtë rast që kjo uverturë parathoshte një vrap pa drejtim drejt së panjohurës,në një ankth dhe deri diku panik!

Në të tjera raste,kur e dinte që dita përpara për të do të ishte realisht e ngarkuar dhe e vështirë,si një vrapim me pengesa,muzika që i trans-metonin neuronet e trurit të vet,i jepte forcë dhe i paratregonte se ajo do t’i kalonte të gjitha vështirësitë eventuale.

Siç tani po ikte me uverturën e “Normës”,kur pati ardhur në Kostur,e pati bërë këtë nën “Ave Marian” e Shubertit.

Kjo e fundit i sugjeronte fat të mirë dhe mbarësi,pra mbrothësi të plotë e qetësi në Kostur.

Për mirë apo për keq,jeta e Marianës me muzikën përbëhej nga një lidhje organike që as ajo vetë nuk e dinte se nga i buronte pasi që tre vjeçe muzika qe bërë pjesë e ekzistencës së saj.

Akoma asaj për të kujtuar ngjarje të kaluara prej kohësh,provime të dhëna me sukses në shkollë,darka intime apo biseda dashurie,më përpara truri i riprodhonte melodinë që ajo kishte pasur në ato mo-mente në kokë e më pas i kthjelltësoheshin kujtimet e detajuara të atyre ndodhive të jetuara.

221

Ndoshta po të bëhej një krahasim i këtij lloji,Mariana kishte vio-linën instrument,ashtu siç shoferi kishte timonin e makinës,dokto-ri stetoskopin,dirigjenti bagetën,piktori ngjyrat dhe telajon,minatori martelin...pra çdo profesionist këto objekte i kishte normalisht tejet të afërt,në një lidhje gati simbiotike organike mes njeriut dhe tyre,por kjo gjë shkonte mjaft përtej në rastin e saj...e ajo vetë këtij fenomeni nuk i jepte dot një shpjegim logjik.

Mbrëmja e asaj dite,nënë e bijë i pa sërish në Selanik.Ndjesia e parë për të dyja nuk qe aspak e ëmbël dhe vetë Mariana

sapo zbriti nga autobuzi e kuptoi menjëherë gafën e madhe që pati bërë duke u larguar në atë lloj mënyre pa u menduar dy herë.

Llogjet e Tixhes nuk qenë kurrësesi ndonjë gjë e re në atë shtëpi!Ndoshta ajo mund të kishte hyrë në dhomë dhe t’i kërkonte asaj

llogari lidhur me atë që po fliste?Mariana mund të qe menduar pak më tepër,të kishte dalë një xhiro

anës liqenit,të kishte soditur mjelmat dhe perëndimin e diellit,të kishte bërë njëmijë gjëra të tjera më te mençuara se pikërisht këtë që bëri!

Por “tasi qe derdhur” dhe tashmë në atë natë të errët,gjithë re e tërë shi rrëke,Marianës nuk i bëhej më të kthehej mbrapsh.

Siç mundi të kuptonte kohë më pas,këtë ikje prej budallai Mari-ana e kishte ndërmarrë sepse qartësisht,të qepurat e plagëve të para tre viteve,asaj nuk i qenë përtharë dhe dhimbja aspak nuk i pati kalu-ar,ndaj një përjetim të ri të të njëjtave gjëra,ajo nuk kishte mundur t’a merrte edhe njëherë përsipër.

Qe treguar e papjekur dhe e dobët për t’i rënë shkurt!Nuk kishte menduar për pasojat sepse impulsiviteti nuk të çon gjatë

dhe për të kurrë ai nuk pati qenë një këshilltar i mirë.

222

Edhe mundësi të dyta,shpesh nuk të jepen në jetë dhe Kosturi e njerëzit e atyshëm,të tillë patën qenë për Marianën dhe mbi të gjitha Artën ende të parritur mirë.

Gjëma e Selanikut kishte mundur të lihej pas,vetëm falë veprimit tepër të zgjuar të largimit të menjëhershëm për në Kostur kur përgjatë gjithë qëndrimit të tyre,asnjë hije e gjatë nuk i kishte arritur dot dhe të dyja kishin bërë përpara,qenë çlodhur e relaksuar,Mariana pati punuar e Arta qe shkolluar dhe e kishin nisur jetën nga e para mes miqsh e dashamirësish.

Por edhe që nuk po kthehej prapa me të njëjtin autobuz,sërish ishte një gabim edhe më i madh se ai i mëparëshmi i ikjes.

Të meditonte ulur aty në stolat e stacionit të autobuzëve,me shiun që binte çurg përjashta dhe të bijën që strukej nga të ftohtit me sytë e zgurdulluar nga habia,nuk të çonte askund,por Mariana e kishte hum-bur momentalisht fillin.

Tashmë i dukej se po të kthehej do të përballej jo vetëm me jehonën e thashethemeve të gojëve të liga,por edhe sikur të gjithë do t’a trego-nin me gisht dhe vetë Lussie do t’i kërkonte llogari se përse qe larguar ashtu pa i thënë gjë askujt,pa u dhënë besim atyre njerëzve që e kishin mirëpritur për aq vite duke e bërë të ndihet si në shtëpi të vet.

Mariana e dinte që Lussie dhe Milto do qenë prekur nga ikja e saj dhe sidomos e Artës të cilën praktikisht ua kishin shtuar tre djemve të tyre.

Nganjëherë gjërat,kur nuk përballesh me to,ngjajnë shumë më të vështira sesa kur u del përpara!

Me natën që përparonte dhe kokën që kishte nisur t’i dhimbte fort si rrallëherë,Mariana vendosi për momentin të mos mendohej më shumë

223

pasi nuk është se në këtë mënyrë po zgjidhte gjë konkrete dhe u nisën për të gjetur një vend ku të flinin.

Si 17 vjet më parë kur bashkë me Pirron patën ardhur në Greqi,ven-di ku futën kokën atë natë dhe për një kohë të gjatë më pas,ishte i njëjti i atëhershëm,pra e ashtëquajtura “rezidenca e Lumtúrit”!

Lumi siç e njihte gjindja për shkurt,ishte një mesoburrë tek të gjashtëdhjetat i cili qysh kur e kishte prurë kokën në Greqi nga Shishta-veci i origjinës,nuk dihej sesi pati rënë në posedim të asaj shtëpie per-iferike me shumë dhoma dhe pak oborr në një lagje të varfër të Selan-ikut.

Thuhej se atë godinë falë një marrëveshje të mençur,e kishte marrë në menaxhim nga pronari i saj grek,i cili ia kishte lënë në patronazh Lumit,për t’a përdorur si vend ku mundësisht shumë emigrantë një-kohësisht të gjenin strehë duke paguar shuma të majme po ashtu.

Thonin edhe se Lumi qe marrë mirë me trafik ilegal klandestinësh shqiptarë dhe jo vetëm,nga mali i Gramozit,Kapshtica,Kakavija e gjer në kufirin maqedonas nga zona e Follorinë-Manastirit dhe Gjevgjelia.

Vite të tëra të kaluara me këtë profesion dhe biznes tejet fitim-prurës,Lumin e kishin bërë që “të lundronte në lekë” dhe aty nga viti 2000,shtëpinë ia kishte blerë grekut për llogari të të cilit deri atëherë e pati administruar.

Për arsye të ndryshme,për mungesë fondesh dhe mundësish të tjera më të admirueshme,”rezidenca” e tij,ishte vendi ku Mariana dhe Arta u detyruan të qëndrojnë,kundrejt një pagese të kripur mujore për kushtet skandaloze të jetesës që u ofroheshin.

Lumi si njeri praktik që ishte mësuar të ishte falë eksperincës “rr-jepëse” me shumë emigrantë të vuajtur që i kishin kaluar tërë ato vite

224

nëpër duar,dinte të tregohej tejet fleksibël përsa i përkiste formës dhe kohës së pagesave.

Kjo do të thoshte që dhomat (pa banjë në shumicën e rasteve,pra me një të tillë të përbashkët në fund të korridoreve),i jepte me pagesë disa-orëshe,ditore,javore,mujore etj.

Mariana që në Selanik “për mendtë e kokës” pati ardhur me pak euro në xhep dhe jo shumë të tilla në llogarinë bankare,nuk mundej të siguronte kohët e para as një punë normale më tepër se pak ditëshe,e jo më fondet e mjaftueshme për ndonjë apartament sado të vogël,të cilin do nevojitej t’a paguante kudo për jo më pak se gjashtë muaj lekët në dorë.

Për këtë shkak,edhe tek Lumi,shpesh pagesën detyrohej t’a bënte javore ose edhe më pak derisa në njëfarë kohe gjërat morën një lloj sistemimi të atillë sa të mund t’i lejonte vetes muajin e plotë.

Lumi,ky shishtavecas goran,me gjuhë nëne shqipen dhe një dialekt arkaik të bullgarishtes që një Zot e di sesi kishte mbetur aty në majë të maleve kuksiane...çantës i thoshte “qantë”,xhepit - “gjep”,çarçafit- “qarqaf ”,çekiçit - “qekiq”,çizmeve – “qizme” etj,kurse qafës ndërkohë i thoshte për habi “çafë”!

Lumi nuk e çante kokën për askënd,aq shumë emigrantë të varfër,vuajtur e në nevojë kishte parë të parakalonin tek rezidenca e ti-j,sa edhe në kishte pasur ndonjëherë ndjenja në këtë këndvështrim,ato i qenë shuar fare tashmë.

Meqënëse profesioni i tij origjinal pati qenë ai i muratorit si tërë rraca e tij gorane,ai njerëzit i konsideronte thjesht tulla dhe tjegulla!

Pra këtë marrje me emigrantët ai e konsideronte si të qe duke shtru-ar llaçin me mistri...çfarë problemi po kishte ai se njerëzit e gjorë,edhe

225

me fëmijë të vegjël në krah po të ishin,po i nxirrte në rrugë në mes të natës,qoftë edhe për 5 euro më pak nga pagesa po të kishin,ky s’qe as-pak problemi i tij!

Lumi ishte i thinjur nga flokët,me pak tavëll në çaçkë të kokës (flokë të rëna domethënë),një turi tipik brejtësi,diçkaje mes miut të gjirizeve dhe urithit,pra që “Ratatouille” para tij dukej një miush bukurosh...dhe një tip ngërdheshje të stampuar në fytyrë që mund të përkufizohej si një “Risus sardonicus”,që donte të thoshte se vazhdimisht shtirej sikur ishte me buzën në gaz.

Me një lëkurë të errët të rreshkur nga dielli si letër e zhubravitur nga rrudhat e shumta,me sy të vegjël të djallëzuar si miut kur i shfaqet e arritshme copa e djathit.

I shkurtër dhe i dobët,veshur gjithmonë me një ngjyrë gri çelik,një veshje që Marianës i kujtonte fare qartë sekretarët e dikurshëm të Par-tisë.

Në momentin që ndihej me xhepin plot euro dhe kur viktimës së rradhës i kishte zhvatur një shumë të majme kundrejt një shërbimi dhe sjellje mizerabël,atë nuk e mbante më vendi dhe fërkonte duart pap-ushim “si Harpagoni tek Kopraci i Molierit” e brofte sakaq nga karrigia duke u hedhur lart pupthi nga sodisfaksioni se ia kishte hedhur edhe qyqarit të rradhës.

Qysh në fillim,pasi më parë pati kaluar një muaj të dëshpëru-ar rrugëve dhe cepave të qelbur anash Vardarit në Shkup,ku e kishte mbajtur hapin menjëherë pas rënies së kufirit,duke menduar se aty do t’a prisnin me krahëhapur për shkak të gjuhës sllave që fliste (por ku askush s’ia kishte varur teneqen,pasi autoritetet vendase qenë marrë me emigrantët nga zona e Prespës të cilët ishin nisur në masë për Ma-

226

qedoni dhe shteti ishte detyruar t’i sistemonte në ca shtëpi pushimi në Resnjë)...kur pati ardhur në anën greke,Lumi kishte marrë një vendim.

I zhgënjyer dhe i fyer thellë në ndjenjat e tij filosllave për shkak të pritjes “me këmbët e para” nga kushurinjtë sllavë të Maqedonisë,Lumi i kishte dhënë duart kauzës “sllave” për të përqafuar vetëtimthi atë he-lene!

Në pak kohë ai dhe gruaja e tij Hazbia,qenë futur brenda në legenin kishtar grek,ku ishin pagëzuar si ortodoksë helenë me ujin e bekuar nga prifti grek dhe “mirosjen” e tij me vajin e mirë.

Në legen patën hyrë si Lumtùri dhe Hazbie e kishin dalë të lagur gjer në të brendshme...si Kozmai dhe Magda.

Mbiemrin Lum-Kozmai e kishte pasur Sula në origjinal,ndërsa tashmë e mbante krenarisht si Sulis në trajtën e re helene.

Gjatë atij viti e ca që Marianës iu desh të “bujtte” tek “i lumi Kozma” ose “Shën Kozmai” siç ia ngjiti Arta atij direkt emrin (si mbesa e denjë e Kastriotit që ishte dhe nuk linte njeri pa një ndajshtim apo bisht),aty erdhën disa herë për vizitë,vëllai i tij dhe kunata nga Shkupi në Maqe-doni.

Tasimi dhe Melpomeni jetonin në Shkup prej mëse njëzet vitesh.Tasimi qe treguar më i zgjuar se i vëllai dhe para se të rrugëtonte për

në Maqedoni,ishte kujdesur që më parë në Shqipëri të regjistronte sa për t’u dukur një shoqatë filo-sllave.

Në Shkup qe nisur me këto dokumente në xhep dhe aty ishte paraqi-tur si kryetar i shoqatës në fjalë.

Shteti i dominuar nga sllavët në Shkup,e kishte pëlqyer këtë inicia-tivë dhe Tasimit i pati akorduar një apartament,nënshtëtësinë,punë për gruan,shkollë për fëmijët,pra një integrim total.

227

Për të mbajtur gjallë shoqatën,Tasimi përdorte 30% të fondeve shtetërore maqedonase (70% i “nevojiteshin” për nevoja të ndryshme personale,pra i vidhte),jepte viza për bashkëfshatarët etj.

Mbiemrin tashmë e kishte ndryshuar në Sulovski dhe nga ana tjetër aty në Shkup,gruaja e tij me profesion aktore diletante e trupës amatore të uzinës së autotraktorëve në Tiranë,qe zgjuar një ditë si greke për nga origjina.

Melpomeni në fakt ishte nga ca fshatra të Elbasanit ku greku nuk kishte shkelur as në lashtësi e jo më në kohëra moderne,ndërsa vetë ajo pati lindur në Përrenjas,ku i ati pati punuar në Komitetin e Partisë.

Por meqë i shoqi kishte të drejtën të thoshte se qe maqedonas,ajo i pati rënë lapsit njëherë dhe si kishte parë se po të pretendonte se ishte edhe ajo vetë sllave,s’do e besonte kush,atëherë i pati kthyer antenat nga Greqia.

Aq helene e ethshme qe bërë Melpomeni,sa njëherë në vit merrte udhën për Janinë,për të qenë pjesëmarrëse në ca kongrese patetike PanEpiriote!

Situata e saj në Shkup filloi të komplikohej kur sllavët e Maqedonisë nisën të kacafyten me grekët për shkak të emrit,historisë dhe bishtit të kalit të Aleksandrit të Madh.

Aty e gjora Melpomeni nuk diti më nga t’ia mbante,e gjendur në udhëkryq!

Kështu kur e pyesnin,ajo filloi prapë të pohonte origjinën shqiptare sepse në Shkup...të qënit greke nuk pinte ujë!

Shën Kozmai (Lumi) vetëm i shenjtë nuk ishte në realitet.

228

Për ditë e nganjëherë jave të tëra,Marianës megjithë Artën u duhej që nga dhoma e tyre të dilnin para orës 9 të mëngjesit dhe të kthehesh-in rreth orës dhjetë në darkë.

Kjo sepse kështu pagesa përgjysmohej dhe dhomën Lumi e përdorte gjatë ditës si ambient të paligjshëm prostitucioni.

Por në ditë të shumta si këto,jeta e Marianës bëhej praktikisht e pa-mundur,duke iu dashur të përballojë punët sfilitëse që duhej të bënte (pastrim-qërim peshku në port,larje pjatash,pastrim lokali etj) dhe të merrej me Artën.

Arta nuk e kishte ndërprerë shkollën,por kushtet e saj për të më-suar ishin bërë skajshmërisht të vështira dhe problemi kryesor mbetej sesi ajo të mos lihej vetëm kur dilte nga shkolla...dhe me të përdore të kaloheshin orët rrugëve të Selanikut gjer më darkë kur dhoma e tyre lirohej.

Marianës pas disa muajsh nga kthimi në Selanik,iu ofruan disa mundësi për të punuar si baby-sitter fëmijësh apo kujdestare grash të moshuara,me rrogë dhe kushte shumë më të mira për të,por të cilat u detyrua t’i refuzonte për shkak të së bijës.

Arta kishte një orar shkollor,por jo një shtëpi ku të kthehej e të rrinte ndërsa e ëma eventualisht do të qe e zënë me punë.

Prandaj çdo impenjim i Marianës varej kryekëput nga Arta!Edhe të kërkuarit e punës për të,qe bërë një sfidë më vete.Ajo kohët e para të ardhjes në Greqi,kishte kërkuar punë qoftë

edhe të rënda,por statusi i saj atëherë si e martuar dhe me një burrë në krah,pati qenë një botë tjetër para këtij të tanishmit.

Që do të thoshte se tashmë,në çdo aplikim pune,ajo ndihej dhe ishte efektivisht e rrezikuar nga abuzime,keqtrajtime,zgjatje duarsh etj.

229

Sa kishte qenë Pirro pranë saj,askush nuk pati guxuar as t’a shikonte me atë sy e jo më të ndërmerrte ndonjë veprim të mëtejshëm të pamen-duar,kurse tani sa herë që shkonte në një takim pune,ajo i druhej me shumë të drejtë sjelljeve të tilla.

Rezidenca e Lumit (Kozmait) ofronte kushte me të vërtetë “përral-lore”,me pesë e gjer në gjashtë yje me bisht (si kafja me fërnet) po të doje!

Pjesa më idilike e ditës aty,qe padyshim mëngjesi dhe darka tek rradha për të hyrë në banjë,e cila ndahej me kurdë,kinezë,afganë e ndonjë shqiptar të shkretë të ardhur vonë në Greqi.

Banja ishte bërë si maja e Everestit,pra që duhej pushtuar me çdo kusht...dhe pa dallim gjinie,rrace,feje e kombësie,burra e gra e mësynin pareshtur derën e saj të rrjepur,zhul nga gishtat e qelbur,me zhgarravi-na dhe mbishkrime që qenë shtresuar aq shumë mbi njëri-tjetrin sa nuk mund të lexoheshin më as me lupë.

Për t’u larë në dushin e prishur që ose lëshonte ujë tepër të ftohtë,ose të përvëluar,duhej të zgjoheshe në katër të mëngjesit që t’a gjeje të lirë.

Era e gjirizit qe kaq e fortë sa edhe po të fusje aty një lopë,me siguri do villte!

Aromat e trupave të palara,jashtëqitja e tharë cepave,shkuma e rënë megjithë qelbësirën e trupit,së bashku me qelizat e vdekura epidermale përmbi pllaka ku edhe kalçifikohej,krijonin një miks toksik të kraha-sueshëm me ajrin e Çernobilit pas shpërthimit bërthamor.

Për të shmangur pikërisht këtë ferr mbi tokë,Mariana e detyruar të përshtatej me kushtet,kishte zbuluar disa alternativa të tjera më joshëse.

-“Di necessità virtù”!

230

Kështu thonë fqinjët tanë italianë në Apenine,që do të thotë se nje-riu në raste nevoje,bëhet edhe i virtytshëm.

Shumë prej qëndrave tregtare të atij qyteti të madh,hapnin që në orën shtatë të mëngjesit dhe pothuaj të gjitha qenë të pajisura me banja moderne.

Me ujë të ngrohtë,të ftohtë,solucione,tharëse,sapun,shampo,letra higjenike,kartëpeceta,peshqirë etj.

Gjëra elementare të cilat Marianës në kushtet që ishte,i mungonin totalisht.

Pra në shtatë të mëngjesit,ajo dhe Arta i vizitonin këto qëndra duke hyrë aty të parat bashkë me pastrueset.

Kështu të dyja shkonin të paktën të krehura,me dhëmbë e flokë të lara,të pastruara,pasi aty edhe mund të fshiheshin e rregulloheshin siç qe nevoja.

Këtë rit e bënin rregullisht dy herë në ditë edhe në darkë para se të ktheheshin tek “i lumi Kozma”,përfshirë edhe ditët e diela.

Me këto vizita kaq të rregullta në tualetet moderne dhe të pastra të qendrave tregtare,shumë nga pastrueset u miqësuan me to dhe sa herë mundnin u jepnin nga një ndihmë të vogël Marianës dhe vajzës.

Ato prekeshin nga kjo grua e re shumë e edukuar dhe e bukur me vajzën e saj të vogël bjonde...pasi siç ndodh shpesh herë në botën e vërtetë,i varfëri ndihmon të varfrin e i pasuri të pasurin,një rregull uni-versal ky në çdo epokë!

Sidomos në fundjavë,Mariana ngulmonte që të mos e linte të bijën në “rezidencë” edhe kur dhomën e kishin të paguar 24 orë,për shkak se Lumi paraditet i shfrytëzonte për “dy orëshat”,pra për takime intime me pagesë.

231

Kështu që si zgjidhje ato kishin të ulurin pranë detit nëpër stola (në stinë të ngrohtë) ose në ndonjë lokal qendre tregtare ku Mariana mundej të paguante një pije freskuese për të bijën dhe ato orë Arta i shfrytëzonte për të bërë detyrat dhe mësuar.

Njëri lokal u bë edhe pika e tyre e takimit më frekuente gjatë atyre kohëve.

Ndodhej në katin e dytë të një qendre tregtare,prapa një fasade të qelqtë pasqyruese e cila shikonte për nga thellësia e një lagjeje pop-ullore të qytetit.

Kishte si menaxher një rumun,shef salle një rus,kamarierë dy shqip-tarë dhe një kurd e kuzhinier një grek minoritar nga Shqipëria.

Aty Arta ulej sapo kthehej nga shkolla që e kishte dy hapa larg,nx-irrte librat,fletoret e stilolapsin (me të cilin njollosej nga rrobat dhe ngjyente duart)...dhe merrej me mësimet e të nesërmes.

I gjithë stafi i lokalit paraqitej tek ajo në raport sipas nevojës së lëndës shkollore që do t’i duhej të studionte.

Arta i kishte hyrë në zemër të gjithë personelit,sepse praktikisht aty të gjithë emigrantë ishin.

Kështu në këtë mënyrë secili përpiqej t’a merrte me të mirë,t’a bënte për të qeshur dhe t’a ndihmonte për të bërë detyrat pasi ata vërtetë mund të punonin e qëronin patatet në kuzhinë apo të qenë kamari-erë,por në vendet e tyre kishin ndjekur shkolla të larta e fakultete.

Ymeri kurd nga Diyarbakiri në Turqi,në vendlindje kishte mbaruar me nota të shkëlqyera për matematikë (falë tij edhe Arta i ngriti rezul-tatet e saj të ulta në këtë lëndë).

Mircea rumuni fliste anglisht rrjedhshëm dhe e ndihmonte në këtë gjuhë të huaj atë.

232

Përveç kësaj ai kishte edhe një vajzë në moshën e Artës në Kostanca nga ku ishte me origjinë dhe kujdesin për këtë vogëlushe ai e konsid-eronte gati si një detyrim prej prindi.

Panajot minoritari nuk merrej me mësimet,por me stomakun (bar-kologjinë e Artës,siç e kishte quajtur),pasi gjithmonë përgatiste vetë nga ana e tij,pra falas ndonjë ushqim të shijshëm e proteinik për të.

Olegu rus nga Krasnodari i largët,ishte i pakapshëm në gjuhë-letërsi dhe e ndihmonte Artën në zhdërvjelltësimin e saj në shkrimin e greq-ishtes.

Kurse dy kamarierët shqiptarë,Rremë tironsi dhe Zef lezhiani,e ndihmonin të voglën në vizatim dhe histori (Rrema ishte arkitekt për nga shkollimi dhe Zefi kishte mbaruar për Histori në Shqipëri).

Prej më shumë se një viti,gjendja për Marianën ishte bërë gjithnjë e më e padurueshme.

Po qe se ajo mund t’a përballonte vetë atë situatë,Mariana nuk mundej më t’a shikonte të bijën në ato kushte çnjerzore,duke u larë banjave të huaja,studiuar lokaleve,pushuar stolave në park dhe të ngrënave (kur kishte) jashtë si dokudo!

Një ditë,ndërsa po çonte Artën në shkollë,befas ktheu rrugë dhe u nis për nga i njëjti stacion autobuzi ku pati ardhur një vit e ca më parë nga Kosturi.

Do të shkonin në Athinë,ndoshta tek Nila.Fjalët e së ëmës në fund kishin qenë:”Shikoni se unë ju kam bërë

tre.Tani që nuk do të jem më,duajeni,mbrojeni dhe përkraheni njëri-tjetrin”!

Mariana uronte nga thelbi i shpirtit që të paktën për Artën,i vëllai dhe e motra të kujtoheshin se e kishin mbesën e tyre.

233

Gjatë asaj kohe në Selanik,me të motrën kishte folur “rrallë e për mall”,sikur gjërat të rridhnin normal fare,me disa fraza të thata pa pikën e lëngut.

Bobi ishte gjithmonë objekt i zhdukur nga radarët!Sapo patën zbritur orë më pas në Athinë,e mbajtën frymën për tek

apartamenti i të ëmës aty,tashmë i banuar nga e motra.Ishte kohë dreke,kur dikush duhej patjetër të ndodhej brenda.Mariana i ra disa herë ziles së derës.Asgjë,asnjë pipëtimë.Askush nuk doli t’a hapë atë portë të bekuar.Të dyja zbritën shkallëve pa ndonjë habi të madhe në vetvete (e

priste edhe një mos-hapje dere Mariana,tashmë qe mësuar me këto sjellje).

Pak metra më tej,pranë një stende ambulante fruta-perimesh hasën Agllainë me ca shporta zarzavatesh në duar.

Ndërsa Mariana takonte Agllainë e përlotur,Arta me iniciativën që e karakterizonte,ishte nisur për tek shtëpia e dajës së vet Bobit jo shumë larg prej aty,në të njëjtin bllok pallatesh.

Afër shtëpisë së tij,ajo vuri re Bobin mbi motorin e tij zhurmëmadh.Daja ndaloi motorin,zbriti prej aty Xhenin,i foli asaj diçka në vesh

me turinjtë e ngrysur,e nisi për shtëpi dhe u drejtua nga mbesa në anën tjetër të rrugës.

Nuk e përqafoi Artën,i vari turinjtë edhe nja 7 pëllëmbë më shumë,-nuk e pyeti sesi ishte dhe e ftoi me kokë të ulej në një tavolinë lokali aty në trotuar në pikë të diellit.

Gjëja e parë për të cilën pyeti,ishte nëse Arta e dinte ku qe e ëma!

234

Si mori vesh se e motra po qëndronte me Agllainë (me të cilën Bobi s’kishte fare marrëdhënie të ngrohta,për shkak të kontradiktave të thel-la me të lidhur me sjelljen dhe qëndrimin e tij ndaj Marianës)...ai i ofroi një pijë të lirë (më të lirën 40 cent) mbesës për të pirë,tha nja dy llafe sa për “muhabet” dhe u ngrit duke i thënë Artës se kishte punë dhe i duhej të ikte.

Me kaq thjesht “avulloi”!Arta u çua nga tavolina,kuptoi që për dajën e saj të “dashur” ajo

përbënte një peshë (zbulim i madh për t’u bërë në lëkurën e saj nga një fëmijë gati dhjetë vjeç)...dhe u kthye tek Mariana.

Mariana qe shqetësuar fort nga zhdukja e së bijës dhe me Agllainë i kishin ndërprerë tërë bisedat lidhur me ato kohë kur s’qenë parë e dëgjuar...dhe ishin vënë të kërkonin vajzën.

Kur e pyetën Artën se ku kishte qenë,ajo u përgjigj si pa të keq që i pati rënë një xhiro rrotull lagjes sepse e kishte marrë malli.

Mariana gjeti një mënyrë për t’u shkëputur nga Agllaia e cila po bëhej gati të merrte dhe të bijën në telefon për t’i dhënë lajmin e gëzuar,duke i thënë se me të do takoheshin më vonë pasi të kishin vajtur tek Nila.

Në të vërtetë me Artën përdore,Mariana mori edhe njëherë rrugën brenda ditës për tek autobuzi i cili tashmë e zinte pa u ngjitur akoma në të.

Duke shkuar në stacion,Mariana po pyeste veten së pari dhe më pas Perëndinë e gjithëfuqishme,se çfarë turpërimi,rraskapitje,privimi apo cila uri,etje ose përçmim e prisnin akoma?

Ishin duke ecur të dyja në një rrugicë të errët shtruar me guralecë të lëmuar,kur përpara një lokali të hapur,një makinë u kaloi anash dhe di-

235

kush doli me gjysëm trupi jashtë dritares së parë duke tërhequr çantën e Marianës të cilën ajo e mbante të varur krah-qafë.

Në sekondë Mariana u plas në tokë dhe makina e tërhoqi një copë rrugë zvarrë,por rripi i çantës mbajti dhe vjedhësi e la prenë (çantën).

Në ato momente,kur po zvarritej në tokë me gomat që i fishkëllenin rrëzë veshit,e vetmja gjë që mendoi truri i saj ishte:”O Zot na ruaj nga ora e ligë”!

Perëndia vuri dorën në zemër mesa duket dhe vjedhësit u larguan duke xhiruar rrotat.

Personat që qenë ulur e po hanin tek lokali përballë,dolën me nxi-tim t’a ndihmonin dhe thirrën menjëherë patrullën e policisë.

Oficeri që mori dëshminë e saj dhe të klientëve të lokalit,sapo vërejti mbiemrin e saj në dokumenta,pra Bardhi (siç Mariana e pati mbajtur edhe pas martesës,meqë kjo ishte porosia dhe dëshira e të atit)...ai e pati pyetur Marianën nëse ajo kishte ndonjë lidhje farefisnore me një-farë Robert Bardhi,sportistin që banonte në atë lagje.

-“Jo,nuk e njoh,s’e kam dëgjuar ndonjëherë”!-qe përgjigjur thatë Mariana.

Kur Bobi s’kishte qenë deri tani pranë saj,përse do duhej që ai të ishte tani e tutje,apo vetëm për të rrahur gjoksin për gjëra të paqena?

Duke udhëtuar për Selanik,Mariana mori një vendim i cili mund të thuhet se në perspektivë ia ndryshoi jetën!

Të nesërmen,pas një nate si rëndom pagjumë tek “rezidenca”,me të dalë dielli,ajo kishte çuar Artën në shkollë dhe vetë me çantën leg-jendare në krah,kishte shkuar drejt e tek Donika në shtëpinë e saj.

Tërë atë kohë nuk qe vënë në kontakt me asnjë nga shoqet e saj të ngushta,të cilat i ishin gjendur pranë në çdo situatë e as me Fisni-

kun dhe këtë gabim e kishte bërë e shtypur siç ndihej nga njëmijë vështirësitë me të cilat bashkëjetonte.

Largimi i parë shumë i drejtë nga Selaniku pas “ngjarjes” dhe ai i dyti nga Kosturi,e kishin bërë Marianën të mos besonte më “as tek lëkura e vet”,për këtë arsye kishte “jetuar si nën rrethim” e hequr picirrën,por nuk u qe drejtuar as mikeve të veta të besuara.

Dikush do të mendonte se kjo ishte një krenari e sëmurë e kësaj gruaje e cila pranonte t’u nënshtrohej këtyre rrethanava të tmerrshme pa kërkuar ndihmë,por nuk ishte ashtu!

Ajo ndihej e tradhëtuar nga të gjithë,kur të tilla gjëra i vërente tek njerëzit e gjakut...çfarë mund të priste nga të tjerët?

Në këto raste vetja i ngjante me një kafshë pylli,që gjithë bishat duan t’a shqyejnë!

Prapëseprapë,me një hap jo vetëm të vendosur,por me një lirshmëri të madhe gjithashtu,ajo ngjiti shkallët me një mendje të qetë e tru të ftohur.

Në momentin që shtypi butonin e ziles,dera u hap dhe u shfaq trupi i madh i Petritit i cili pasi e përqafoi si t’a kishte motrën e vet...thirri me ulurimë të shoqen:”Ec mi Donike shif içik kush ka erdh”!

Si u kujdes që Marianën t’a ulte në tavolinën e pasur mëngjezore të mbushur “tumbllas” me gjithë të mirat,Petriti pa bërë zë,ia kërciti dhe doli me një frymë.

E gjeti duke lexuar gazetën e ditës Fisnikun dhe i tregoi të rejat e mëdha.

Në orën tetë të mëngjesit,të dy patën ardhur “flurthi” në shtëpi.Pa e zgjatur Fisniku priti Marianën të bënte një dush prej vërteti,në

një shtëpi prej vërteti me një banjë prej vërteti,sa ajo u ndërrua e veshi

ca rroba të Donikës dhe të dy dolën bashkë për të folur gjërë e gjatë një copë herë.

Fisniku vinte nga një familje e thjeshtë Skraparase.Kur ai pati qenë në moshën dhjetë vjeçare,papritmas kishte humbur

të atin dhe për këtë shkak e ëma e cila nuk gjente dot punë në Çor-ovodën e vogël provinciale si pasojë e një origjine të deklasuar të të shoqit (i deklaruar si kulak,ish-shtresë tregtarësh,armiq të popullit dhe partisë)...për këtë arsye pra e ëma qe ngritur dhe me të dy fëmijët e veg-jël përdore ishte nisur për në Tiranë ku qenë vendosur në ca baraka me llamarinë tek zona e Vorrit të Bomit ku ajo kishte një motër të martuar.

Vëllai i Fisnikut,Bujari ishte dy vjet më i vogël se ai,kështu që qysh në fillim burri i shtëpisë qe konsideruar Fisniku dhjetë vjeç.

Puna që kishte mundur të gjente e ëma në Tiranë,pati qenë ajo e thurëses së kurorave tek shërbimet funerale.

Fisniku për vite të tëra pati ndihmuar të ëmën të plotësonte normën duke shkuar tek ajo pas shkolle çdo ditë.

Kur ai qe bërë për të hyrë në gjimnaz,kishte filluar t’i binte baterisë nëpër lokalet verore të Tiranës në ndonjë lulishte apo park.

Me raste kishte riparuar edhe goma biçikletash,motorësh etj për të fituar ndonjë lek plus.

Që në shkollë të mesme kishte qenë shok me Pirron,patën pasur të dy një pasion për sportin,njëri për futbollin e tjetri për basketbollin dhe në universitet qenë regjistruar të dy në të njëjtën degë.

Bashkë patën dalë xhiro tek Dajti apo tek bordurat për të “gjuajtur” gocat e bukura tironse dhe po ashtu të dy kishin të njëjtat shije në muz-ikë,veshje,krehje etj.

238

Ndanin mes tyre jo vetëm jetën e përditshme,por edhe një botë të brendshme të ngjashme shpirtërore.

Ishin të dy zemërmirë dhe shumë të gjindshëm për këdo që ju kërkonte ndihmë,pra qenë bërë si vëllezër!

Në Greqi Fisniku pati emigruar ndër të parët shqiptarë që kishin va-jtur aty (pasi në ndryshim nga Pirro,kishte një shpirt të fortë iniciative dhe nuhatje për biznes) dhe me ardhjen e mikut të tij,i pati ofruar atij punë në brigadën e vet të ndërtimit.

Njëzet e ca vjet në Greqi me këtë profesion,e kishin transformuar në një biznesmen të suksesshëm dhe tashmë përveç brigadës së tij të njohur për punën e patëmetë në ndërtime të shumta në dhe përreth Selanikut,Fisniku qe zgjeruar duke krijuar edhe një firmë të special-izuar në shtrimin e rrugëve me asfalt,rregullimin dhe meremetimin e rrugicava të brendshme të lagjeve të qytetit,punët në porte të vog-la peshkimi si dhe posendonte një park makinash të tonazhit të lartë ngarkim-shkarkimi.

Suksesin në emigrim e pati ndërtuar tullë më tullë bashkë me Pir-ron dhe falë një pune që nuk njihte vend dhe orar,shi apo diell,në Se-lanik,Katerini apo ishujt e banuar me Arvanitas pranë Athinës.

Pas Pirros,drejtimin e firmës e kishte ndarë me Petritin dhe të vël-lanë Bujarin.

Por një intensitet i tillë punësh,tërë ato vite Fisnikut nuk i pati lënë hapësirë për ndonjë lloj jete private dhe marrëdhënien më të ngushtë edhe kur qe shtrirë për të fjetur,e kishte me dy telefonë celularë dhe një radiomarrëse të madhe me të cilët komunikonte vazhdimisht me punonjësit e tij.

239

Kujtdo që i drejtohej,e bënte këtë gjë me të gjithë xhentilesën e ras-tit,por të thënë në një zhargon të pastër tirons,qyteti që e kishte pritur që të mitur,rritur dhe bërë burrë;”Tito t’u bofsha,çoja ato tuba atyne poshtë se po rrinë kot nasi koti”!-i drejtohej Petritit kur qe nevoja.

-“Jaro s’o tu t’dal gjumi ty,se puno vllai për ty s’e ke keq”!-i thoshte çdo mëngjes në telefon të vëllait gjumash.

“Puno qorri ene ha horri”-qe deviza e tij për gjindjen përtace që e rrethonte.

-“O Kasem mor legen”!-i ankohej vazhdimisht njërit prej punëtorëve të tij historikë e i cili gjithmonë do të bënte nga një proçkë në punë.

-“Lio do ene promovim zotnia jote ë,po ça t’boj un ty të qafsha,po ti dy lek gjo s’e bo mor pis burr,ti s’puno fare merjahu,ti dy lek pun s’e bo.Se ju maj m’pun t’gjithëve un ju rrotat e dembelave se jom Nënë Tereza pranej”!-i thuhej mjeshtër Aliut,specialistit të përzjerjes së llaçit dhe betonit në brigadën e tij.

-“Shife.shife,shife,dreqi,dreqi,dreqi...ky ene do t’haj,ene do t’ia rri-sim rrogën,ene do pushime,ene do të drejta,ene do me flejt me grun n’shpi,po pun s’do me bo,se puno gamor Fisniku për të”!-diskutonte me Pirron dikur lidhur me shef Myrton,një burrë pak i shkuar nga mosha me origjinë nga Gjirokastra,të cilin në punë e mbanin më shumë për bamirësi,por i cili qe edhe pak përtac si tip.

Shpirtit të dhimbsur të Pirros i cili mund të ndihmonte këdo dhe të mbante falas në punë çdo emigrant shqiptar që i dilte përpara,Fisniku i përgjigjej kështu:”Më je bo si nona ime,pse re ne kena për t’a majt gjithë botën kalaqaf e,apo t’hajn t’gjith ene ne t’a lejm zorrën tonë that”!

Përgjithësisht megjithë karakterin më të drejtëpërdrejtë dhe të zhurmshëm se Pirro,me shokun e tij ai ndante të njëjtën ndjeshmëri

240

ndaj problemeve të të tjerëve dhe sidomos të shqiptarëve nevojtarë të atyshëm në emigrim.

Pirro qe i ekzagjeruar në këtë këndvështrim dhe për shembull,jo rrallë pati qëlluar që në ditë dimri të ftohta të paraqitej në punë pa pallto,xhup ose xhaketë.

-“Po ti re,ça m’ke ardh kshu si karkalec fluturak,apo t’ka zon vapa ka trut e kaptinës”!-e pyeste me shpoti shokun e vet Fisniku i habitur.

-“Ja takova rrugës atë Jovan Çukon nga Elbasani,ça më erdhi keeee-eq,s’e ke idenë o Fisnik sa keq më erdhi,qe bo burri botës blu prej të ftoftit,i dhashë nji xhaketë me u ngrof i shkreti se ka dy vjet në Greqi e s’ka gjet punë akoma,pastaj i mbusha telefonin celular me fol me ata t’shpis t’vet dhe i bleva ene ca byreqe ke i shqiptar me hongër...o Fisniko a kena ven për noj roje ktu ke puna,t’fitoj ca lek i shkreti”!-fliste Pirro me shpirtin në duar.

-“Po mor dajë,ti ke për t’më plas mu,ke për t’na qit me kpucë t’kuqe me kët ritëm,pse re 700 mijë shqiptar Greqie ne kena për t’i mor m’pun e”?-përgjigjej Fisniku.

-“Pse s’thu ti,falimentojm direkt ene maro ky muhabet,po po vllai s’e kena t’gjat kshu me ty”!-bënte sikur pezmatohej Fisniku.

-“Masnej hë se ja paske mush ene celularin atij Jovanit,hec t’a thër-resim tashi me pa a kena noj pun për të”!-mbyllej kjo çështje.

Të ëmën Semihanë e kishte marrë me vete që në fillim dhe e kishte gruan e jetës së tij praktikisht.

Vilën që pati ndërtuar në dalje të Selanikut,rrugës për Halkidiki,ia kishte lënë në dorëzim asaj.

Semi nuk pranonte pastruese të huaja brenda shtëpisë dhe çdo punë e bënte vetë.

241

-“Unë kam punuar tërë jetën,tashi do bëhem unë të urdhëroj njerëzit e huaj që vijnë të më pastrojnë shtëpinë,pse nuk di unë të pastroj vetë mor bir i nënës”!-thoshte ajo.

Edhe kur i biri i dërgonte pastruese për t’i rregulluar shtëpinë,ajo i priste me gjithë të mirat,u jepte të hanin e të pinin dhe më pas sërish i bënte vetë të gjitha punët,pasi siç edhe thoshte,ajo nuk e kishte harru-ar që punë pati bërë tërë jetën dhe nuk do të qe pleqëria ajo që do t’a ndalte!

Fisniku qe moshatar me Pirron,shtatmesatar,i hollë,kaçurrels dhe përherë me buzën në gaz e sy tejet të ëmbël e të qeshur me një mirësi që i reflektohej në tërë portretin.

Ngjante si kopje e të ëmës,të cilën mosha e pati mpakur dhe rrud-hur,por buzëqeshjen,sjelljen e dhimbsur me të gjithë dhe zërin prej va-jze të re nuk ia kishte hequr dot as koha.

Meqë padyshim ajo qe pika e dobët e të birit,dihej mirë se po të ndodhte që Fisniku të thoshte:”Për kokë të nonës”!-domethënë se ia kishin ngritur nervat në kulm.

-“O t’u bëfsha more Pirro,që ty të ka shokun më të mirë djali im,ti je njeriu më i mirë prej miqve të tij,është me fat që të ka ty pranë Fisni-ku”-i thoshte ajo gjithmonë me çiltërsi Pirros sa herë flisnin të dy në telefon ose kur takoheshin bashkë.

-“Je që je,thuaji këtij çunit tim që të kujtohet të hajë nganjëherë se përditë çfarë s’gatuaj për të dhe ky më vjen aq i lodhur në shtëpi sa nuk ka fuqi as të gëlltisi një lugë”!-i qahej Semi Pirros lidhur me të birin.

Momenti më relaksues për Pirron dhe Fisnikun,ishte loja me ba-tuta nga filmat shqiptarë në vite,prej “Skënderbeut”,tek “Shtigjet e Luftës”,”Rrugicat që kërkonin diell”,”Përballimi”,”Ballëpërballë” etj.

242

-“Këtu ka tradhëti burra”!-bërtiste Pirro si Ndrekë Luca në një film me sigurimsa.

-“Kohë të vështira ke zgjedhur për dasëm,o Safa Ymeri”!-ia kthente Fisniku.

-“Gjindje pa shkollë zotni hetues”-thoshte Pirro.-“Unë këtu nuk shoh arsy”!-buçiste Fisniku me fjalët e Gjergj Kas-

triotit në film.-“A don ti Gjin me i luftue turqit”!-pyeste Pirro.-“Duuuuuuuuu”!-përgjigjej Fisniku.-“Ha,ha,më mirë ti se ata”!-bënte Kadri Roshin në rolin e kulakut

antiparti Pirro.-“Gërmo Tare gërmo,se qenin e ngordhur do gjesh”!-e kthente men-

jëherë batutën me të njëjtin aktor Fisniku.-“Kët nusen do e morim n’çetë”!-thoshte Fisniku sa herë Mariana

vinte për ndonjë arsye tek puna e tyre.-“Dridhe një cingar nga duhani i Remës”!-i përgjigjej pa rënë fja-

la akoma në tokë,Mariana duke përdorur batutën e aktores labe që e kishin vënë pakuptueshmërisht të luante fshataren pezake në atë film.

-“E keni fejuar gjë djalin”!-pyeste Pirro.-“Kush e vrau kaporal Pelegrinin,po ushtar Moretin”!-hidhej me

zjarr Fisniku nga ana e tij.Kështu tërë ditën e ditës,majë pallateve në ndërtim dhe skelave të

muratorëve,hidhnin dhe prisnin të dy batuta filmash shqiptarë,pa ha-pur asnjëri rrugë dhe në lojën e tyre futeshin edhe punëtorët e të gjithë kalonin orë shumë të hareshme megjithë volumin e punës që kishin për të realizuar.

243

-“Kta punojn tu qesh kshu,ene punojn më mir t’a dish Pirro”!-po-honte me të drejtë Fisniku.

Atë paradite kur Fisniku e mori Marianën për tek një plazh i Halki-dikit,u ulën në një tavolinë poshtë ca pemëve ulliri shekullore.

Biseduan për orë të tëra dhe Mariana u hap duke u treguar e sin-qertë në gjithçka tha.

Shpjegoi përse qe larguar nga Kosturi,cili kishte qenë shkaku pra që “të merrte zjarr si pushka e jevgut”,çfarë e kishte detyruar që të mos trokiste për aq kohë në dyert e rrethit të saj miqësor në Selanik,çfarë kishte hequr tek rezidenca e “të lumit Kozma”,çfarë peripecish kishte kaluar për të gjetur ndonjë punë,me çfarë idesh qe nisur për Athinë,si e patën pritur aty,si e ndiente veten që gjithë atë kohë nuk pati mundur t’i siguronte të bijës një jetë normale,si e patën ndihmuar tek lokali i qendrës tregtare ku kishte kaluar aq shumë orë ditë për ditë me Artën dhe si ndihej si një individ pa peshë e pa vlerë!

Për të kjo ishte një metamorfozë e paimagjinueshme,sepse tërë jetën nuk qe ndjerë e tillë.

Siç asaj i pëlqente,Mariana kishte përpara një kupë me akullore e cila po shkrihej nga vapa dhe mos-konsumimi,kurse Fisniku pati porositur gotën e zakonshme të qumështit (pasi nga të ngrënat e përherëshme të parregullta,kishte probleme me stomakun).

Ndërsa Mariana fliste e fliste papushim,ajo harrohej dhe përhumbej brenda asaj që tregonte dhe kur ndonjëherë vinte në vete dhe shikonte nga Fisniku,sytë e tij dukeshin të mbushura me lot.

Fisniku e ftoi që të ishte më pak autokritike ndaj vetes dhe më shumë racionale.

244

I bëri thirrje të mos ndihej aspak nën presion dhe kurrësesi e vet-muar pasi ai siç kishte ndarë edhe “kafshatën” me Pirron,tanimë do t’a ndante edhe me të po të ishte nevoja.

Rrugës së kthimit nuk folën,por dëgjuan muzikë tradicionale tiron-se,nga këngët e vjetra të bukura të Hafsa Zyberit,Xon Zyberit,Fitnete Rexhës,Merita Hallilit dhe këngë të Shqipërisë së Mesme nga ato të Isuf Myzyrit të kënduara mjeshtërisht nga Albert Tafani dhe vëllezërit Zena.

Mariana nuk është se e dinte se ku do të venin në fakt,por ndihej shumë e qetë mbas kaq e kaq kohësh dhe mbi të gjitha e sigurtë dhe e mbrojtur.

Ndaluan përpara qendrës tregtare ku ndodhej lokali që për të dhe Artën pati qenë strehë për orë të gjata e tejet të vështira.

U futën aty dhe Fisniku i mblodhi të tërë pjesëtarët e personelit,të cilëve u dha dorën një për një,u përqafua me dy kamarierët shqiptarë dhe kuzhinierin dropullit dhe më pas të gjithëve u la nga një shumë të respektueshmë eurosh,u ofroi për të pirë çfarë të donin,ëmbëlsira dhe kafe.

Rremë tironsin,Zef lezhianin dhe Panajot dropullitin i porositi veçanërisht që për çdo nevojë eventuale t’i drejtoheshin atij pa asnjë ndrojtje.

Ndalesa e rradhës qe tek rezidenca e Lumi Kozma Sulisit.Fisniku pasi parkoi makinën,i kërkoi Marianës t’a priste pak sa ai të

mbaronte punë.Por Mariana kishte dalë tashmë para tij dhe menjëherë tek dera hasi

Magda-Hazbien e tromaksur.

245

-“Ku e ke atë derrin tët shoq mi baxhelle”?-pyeti Fisniku pa ia zgja-tur asaj.

Hazbia e bërë Magda qe një grua “një metër e një qebap” siç thonë në Shkodër,pra poshtë 1 e 40 centimetrave.

E dobët,pa fijen e mishit ku “i dukej ashti” siç i thonë gjithmonë shkodranët.

Kishte një turi të verdhë pa gjak,flokë të errët pak si në kafe si fije preshi,dy vija të holla që duhej të qenë buzë dhe që i jepnin pamjen e një nëpërke fytyrës së saj tejet antipatike me shikim të parë.

Por nga kjo qënie që peshonte më pak se një plesht,dilte një zë shpellari që njeriu habitej kur e dëgjonte.

Sapo Magda bëri të hapte gojën e helmatisur dhe të nxirrte tingujt e parë,Fisniku ia preu:”Mylle halen mi gadurrja keqe,se të myta me gëlboqe”!

Magda njëkohësisht duke murmuritur “Allah-allah” dhe bërë ins-tiktivisht kryqin me gishta,u bë mënjanë nga dera dhe iku sa më larg të mundej nga shtëpia duke parashikuar më të keqen e mundshme për të shoqin.

Vetë Magda-Hazbia kishte qenë në ato shumë vite,personi i dele-guar për të ashtëquajturat marrëdhënie publike në atë rezidencë.

Pra ishte ajo që u pinte edhe gjakun kur ia donte qejfi dhe xhepi,të gjorëve emigrantë,të cilët i nxirrte jashtë në mes të natës megjithë fosh-nje e fëmijë të vegjël në shi,borë e breshër.

Emigrantëve,kur s’kishin ç’tu paguanin Magdës dhe Kozmait,a-jo u konfiskonte gjithçka me vlerë,pra varëse ari,unaza,vathë,rroba të mira,celularë etj dhe pati shkuar aq larg sa jo rrallë vajzat e reja apo gratë t’i detyronte të kryenin marrëdhënie seksuale kundrejt pagesave

246

të larta që i inkasonte ajo personalisht në të tilla raste,me klientë që vetë ua gjente.

Nuk kishte qoftë një emigrant të vetëm që t’a kishte çuar halli në derën e tyre,që po të kishte mundësi,Magdën nuk do t’a denonconte së paku si shfrytëzuese prostitucioni.

Por për arsye të ndryshme,si mungesa e provave apo e lejeve të qën-drimit në Greqi,askush nuk merrej me të sepse njëherë të larguar prej aty,të tërë fatkeqët që patën kaluar nëpër duart e saj,shihnin punët e tyre.

Piskamat edhe ulurimat e Magda-Hazbies,trondisnin netëve lag-jen,më tepër sesa sirenat e zjarrfikëseve dhe policisë e vetë banorët grekë të lagjes nuk e duronin dot më prezencën e saj dhe të shoqit aty.

Lumi i cili në ato çaste vetëm i lumtur që nuk po ndihej ndërsa priste që furtuna t’a përfshinte dhe t’a vërviste pale se ku,qe ulur në poltronën e tij tek salloni i madh i katit të dytë të rezidencës,para një regjistri të zverdhur e të qelbur gjithë njolla ku qenë shënuar emrat e të tërë të pafatëve që u pati rënë rruga andej prej dy dhejtëvjeçarësh (se dyorëshat nuk regjistroheshin,të dhëna specifike për prostitucionin nuk mund të linin).

Kur përpara iu shfaq fytyra e egërsuar e Fisnikut dhe pas tij hapi i vendosur i Marianës,ai improvizoi një buzëqeshje vesh më vesh.

U uroi mirëseardhjen,ndonjë kafe apo çaj dhe i ftoi të uleshin.Pa mbaruar mirë fjalën,Mariana e parakaloi Fisnikun dhe iu hodh

në fyt Lumit,e ngriti nga poltrona me një forcë të pabesueshme për të dhe e plasi me kokë në murin aty afër.

Lumi nuk po e mblidhte dot veten gjer kur Fisniku nuk mundi t’i ndajë dhe t’a nxjerrë atë palo burrë të gjallë nga thonjtë e Marianës.

247

-“Po çfarë ke moj motër,ne kemi jetuar bashkë një vit e ca,vajzën tënde e kemi si të tonën”!-po përgjërohej Lumi.

-“Ti dhe ajo sharavidhja jote,t’a lani gojën me naftë kur flisni për gocën time mor derr pylli”!-i ulurinte Mariana.

Lumi i zënë ngushtë,nuk e zgjati,por ofroi një zgjidhje për të shpëtu-ar lehtë nga ajo situatë.

Ai qe i gatshëm që Marianës t’i kthente të tëra eurot që i qenë zhva-tur në atë hale publike të cilën ai e quante rezidencë.

Në këtë pikë,Fisniku pasi ia bëri me shenjë Lumit që t’a mbyllte go-jën,e mori Marianën përdore dhe e shoqëroi deri poshtë tek makina.

Se ç’u bë lart nuk po merrej vesh.Fisniku zbriti,u fut edhe ai në makinë dhe pa folur fare e shpuri

Marianën tek Donika.Një detaj asaj sidoqoftë nuk mund t’i shpëtonte.Ndërsa i jepte makinës,duart e Fisnikut qenë qartësisht të fryra,të

gërricura dhe me shenja gjaku!Ndërkaq gjithmonë ulur tek poltrona e tij,”i lumi Kozma” me buzën

e çarë,syrin e nxirë dhe ca brinjë të thyera e disa dhëmbë minus,men-donte se sido që të jetë,ia kishte hedhur paq kësaj pune.

Ajo që ai nuk dinte,ishte se për pak orë,para rezidencës së tij do të parkonin një grup makinash policie me një mandat arresti preventiv për të dhe gruan e tij ulkonjë,me akuzën e shfrytëzimit të ambienteve private për nevoja të paligjshme hotelerie (pasi nuk i paguanin prej mbi njëzet vjetësh taksa shtetit),për favorizim të emigrimit të palig-jshëm dhe po ashtu për trafikim qëniesh njerëzore dhe shfrytëzim të prostitucionit.

248

Kundër tyre,brenda ditës Fisniku dhe njohjet e tij me influencë brenda mërgatës shqiptare aty,kishin gjetur shumë emgirantë që patën kaluar ditë të zeza në atë rezidencë,të cilët qenë të gatshëm të depono-nin kundër tyre dhe kjo gjë ndodhi me shpejtësi.

Po aq edhe banorët vendas helenë të asaj lagjeje të varfër,të ciët nga-hera qenë ankuar për atë vrimë haleje nga e cila buronin vetëm të këqi-ja,por që askush nuk ua pati vënë veshin,tanimë gjetën rastin të denon-conin ato që dinin dhe që kishin parë prej vitesh të ndodhnin aty.

Një bashkim i rrallë mes shqiptarësh,grekësh,afganësh,kurdësh,ki-nezësh etj,u bë i mundur nga këto dy qënie që nuk meritonin të quheshin njerëz dhe shumëkush u drejtua në komisariatin e lagjes për të dhënë dëshminë e tij kundër tyre.

Pas disa ditësh,teksa bashkë me Fisnikun dhe Petritin patën shkuar tek rezidenca për të gjetur ndonjë nga sendet e shumta të tyre që sido-mos Magda-Hazbia ua pati vjedhur sa herë dilnin nga dhoma,Mariana dhe Arta panë t’u dilte përpara syve Tasimin i cili pati ardhur t’i gjente një avokat të vëllasë.

-“Po ç’u bëri moj motër ai ditëziu vëllai im që e morët në qafë të gjorin që nuk i ka bërë keq një mize në jetë të vet”!-nisi ai të qahet si i pa tek hynin në oborr.

-“Çuti bre ti magare,inaçe ke mu kazham da te tepa çiçkoto moj Fisnik,ajde begaj sega”!-ia ktheu Tasimit filo-sllav Arta në sllavishten e tetka Verës të cilën pas viteve të kaluara pranë asaj gruaje të dashur e shumë të afërt për të,tashmë e thante.

Që donte të thoshte:”Mbylle gojën ore gomar,se i thashë xhaxhi Fisnikut të të shqepi në dru,ik futja vrapit sa je në kohë”!

249

Pas aq shumë denoncimeve të tilla kundër tyre,Lum-Kozmai dhe Hazbie-Magda ranë në burg për një kohë shumë të gjatë,pasi autoritetet greke me ata deshën të bëjnë një shembull të fortë për të gjithë kate-gorinë e këtyre monstrave gjakpirës.

-“Sillu-përcillu,bjer në kunjë e lidhu”-do qe shprehur për ta Luigji po të ishte akoma në jetë.

Pra megjithë livadhisjen e gjatë,ky qe padyshim fundi i merituar i tyre.

Normal që nga gjërat e veta të vjedhura prej Magdës,Mariana nuk gjeti as gjurmët pasi qenë zhdukur e bërë erë.

Thuhej prej kohësh,se tërë objektet e konfiskuara apo sekuestruara e ndukura prej emigrantëve,Magda i shiste tek tregu i zi i Selanikut dhe ato më pas qarkulloheshin si mall i përdorur duke furnizuar dhe mba-jtur në këmbë kështu një rrjet të tërë të paligjshëm.

Dihej edhe se ajo pati hapur llogari të majme private në banka të huaja me këto fitime të gjakosura dhe siç u fol më vonë,duart mbi to i vuri Tasimi dhe Melpomeni!

Javën në vazhdim Mariana dhe vajza e kaluan tek Donika.Në ndërkohë Fisniku po kujdesej që në të njëjtin pallat,atyre t’u

siguronte një apartament të vogël dhomë e kuzhinë,pagesën e të cilit kishte vendosur t’a merrte vetë përsipër.

Donika jetonte bashkë me burrin dhe dy fëmijët e saj të rritur,Ly-min dhe Mirandën.

Miranda qe martuar me dëshirën e saj me një djalë nga Çerme-nika,emigrant në Selanik dhe ai,kurse Lymi sapo ishte fejuar me një vajzë me origjinë çame,familja e të cilës pati emigruar në Greqi pa i dalluar kush në kufi.

250

Apartamentin e tyre e kishin marrë thjesht tulla dhe llaç e më pas e patën punuar të gjithin vetë.

Tashmë ajo ishte me të vërtetë një shtëpi e ngrohtë,e këndëshme dhe tejet mikpritëse me hapësira të mëdhaja gjithë dritë,një ballkon të gjatë që përshkonte dy dhomat,të ndënjies dhe atë të gjumit,ban-jë të mirëpajisur dhe me kubaturën e duhur e një sallon të gjerë me një kthinë të veçantë për portmantonë e rafte në mur ku vendoseshin shtresa,mbulesa etj.

E tërë shtëpia ndrinte nga rregulli dhe pastërtia dhe në çdo orë që të shkoje,aty vinte aroma e diçkaje të mirë që gatuhej,pasi Donika e kishte pasion gatimin.

Ajo qe lidhur prej një kohe tanimë me disa fshatarë afër Selanikut dhe nga ata siguronte qumështin,djathin,vezët dhe fruta e perime të mira e të lira,ndërsa kosin ngulmonte që t’a zinte vetë në kushte shtëpie dhe po ashtu gjalpin e bënte duke rrahur ajkën e qumështit,kështu nx-irrte edhe dhallën dhe gjalpin.

Specialiteti që Donika e qante kur e përgatiste ishte lakrori me petë të pjekura,i spërkatur me ajkë qumështi dhe vezë.

Hasudja me gjalp dhe arra,fasulet të bëra të trasha si krem me spec të kuq të grirë dhe domate e kocka viçi,si dhe zogjtë e pulave të pjekur në furrë.

Gjithë javës kur Mariana dhe Arta qëndruan tek ajo,Donika të gjitha aftësitë e saj i shkriu në kuzhinë,përveçse u lidh me Linën dhe Mozën për të diskutuar mos i gjenin një punë normale shoqes së tyre në qen-drën tregtare ku punonin.

Për shkak të prezencës së Marianës dhe të bijës aty,tek Donika çdo pasdite mblidheshin edhe gjithë shoqet e tjera bashkë me Faikun e

251

Mozës dhe Fisnikun i cili vinte gjithmonë duarplot sa e bënte me turp të zonjën e shtëpisë.

Më pas shtroheshin darka përnatë,të cilat zgjasnin disa orë ndërsa secili përpiqej që në tavolinë të sillte sa më tepër humor dhe hare,me qëllim që Mariana dhe vajza të ndiheshin sa më mirë,komode e mes miqsh aty.

-“Hani,hani t’u trashen trutë”!-thoshte me të qeshur Moza teksa ndante me garuzhdë supën me mish viçi nëpër pjata.

Sapo dikush niste të protestonte,Lina ia priste direkt:”Hani,mos bëzani”!

Qe ky një ambient i munguar familjar i cili ishte si një balsam mrekullibërës për Marianën,së cilës me ngadalë po niste t’i kujtohej sërish se çfarë do të thoshte prapë fjala familje.

Ato ditë të gjitha shoqet bashkë,pasi mblodhën një shumë të ndershme eurosh nga njëra-tjetra,e morën me vete Marianën dhe një paradite të tërë e kaluan brenda qendrës tregtare duke i ribërë asaj garderobën (të zhdukur ose të mbetur në Kostur pas asaj ikje të befa-sishme),me çmime të favorshme si pasojë e njohjeve të tyre në secilin dyqan.

Pra e veshën nga e para prej kokës tek këmbët!Nga Kosturi Mariana qe larguar në rrëmbim e sipër me rrobat e

trupit dhe atë vit e gjysëm e kishte kaluar laj-thaj-vish të njëjtën gjë,pra një fund e një triko me një bluzë e asgjë më tepër.

Se bënte ftohtë apo ngrohtë,ajo ato rroba kishte.Edhe kur pati mundur të blinte ndonjë gjë të vogël,zëre se ia kishte

hedhur qenit,sepse në një moment do t’ia merrte me siguri Magda.

252

Shoqet e saj të zhurmshme,kishin kthyer raftet përmbys pa i marrë minimalisht asnjë mendim apo autorizim asaj,pasi shikonin vetëm atë rrobë që i shkonte së pari dhe që pastaj normalisht edhe i nevojitej.

Duke u nisur që nga këpucët dhe sandalet,tek getat,funde,bluza,x-haketa,trekuart,pallto,kapele,triko,syze dielli e gjer tek ndërresat dhe artikujt e ndryshëm kozmetikë pa të cilët asnjë femër nuk bën dot.

Të entuziazmuara së tepërmi,me zëra gazmorë ato i vinin rrotull Marianës si bletët zukatëse rreth kosheres.

-“Ia fusin kot ata që thonë se je bërë për të mos u njohur,aq shumë gjasme ke ndryshuar o Mariana”!-i thoshte Lina.

-“Por e qafsha armikun tënd,je dobësuar e je bërë si shkop”!-vazh-donte ajo fjalën e nisur.

Kur i erdhi rradha butikut të galanterisë ku asaj secila prej tyre i bleu nga një çantë dhe dy valixhe të mëdha moderne,Lina ia zbrazi çantën historike që mbante në krah,e cila kishte demonstruar edhe një nivel tepër të lartë besnikërie duke mos pranuar kurrësesi të vidhej dikur në Athinë,e mori atë dhe zbriti poshtë deri në breg të detit dhe e flakariti pa u menduar gjatë mes valëve.

-“Iku vapa me gushtin”!-tha ajo kur erdhi.-“Tani fitorje të reja na presin”!-e mbylli Lina temën duke imituar

ish-diktatorin si njeri nga shtresë e persekutuar e djathtë që ishte.Ndërkohë edhe Laura nga Amerika i kishte marrë të plota me saktë-

si të rejat lidhur me shoqen e saj Marianën.Qe kujdesur menjëherë të bënte dy gjëra në të njëjtën kohë.E para ishte që pati dalë dyqaneve të lagjes së saj në Çikago,ku pati

blerë çfarë rrobash t’i zinte dora për të,sidomos gjëra të ngrohta lëkure të vërtetë,për t’u përdorur në dimër,pra pallto,xhup të madh me kapuç

253

gëzofi me të cilin do qe dakort edhe ndonjë eskimez specialist në këtë fushë,çizme të gjata lëkure me push,gjëra të leshta,kapuç,doreza,shalle e çdo gjë të nevojshme dimërore.

Veshje që i nisi për tek adresa e Donikës me të cilën kishte komuni-kuar përditë,me postë të shpejtë.

E dyta që bëri bashkë me Reshatin,ishte që të vihej në kontakt me lokalin ku ajo vetë pati qenë menaxhere për vite të tëra,në mënyrë që aty të futej për të punuar në kuzhinë Mariana.

Me të thënë e me të bërë,edhe kjo gjë u realizua dhe Mariana pas një jave kishte një mal me rroba të reja dhe një punë që e priste.

Aq qejf i kishte këto rroba,saqë akoma nuk po vendoste t’u hiqte etiketat,sepse donte t’i shijonte ende ato dhe idenë e të pasurit të tyre edhe ca.

-“Po vishi mi goc se s’i kena mor për t’i pa”!-e shtynte me të drejtë Donika,por Mariana njëherë për njëherë nga ai vesh nuk dëgjonte.

Arta ndërkohë ishte ekskluzivitet i xhaxhi Fisnikut i cili e çonte në shkollë në mëngjes megjithë fouristradën e tij të lartë dhe e merrte në drekë.

Për ribërjen e garderobës së saj po aq inekzistente sa e të ëmës,u kujdes sërish Fisniku i cili vajzën e çoi tek atelieja e Niqit,ku pasi Artën e përqafuan të gjitha punonjëset me rradhë,Fisniku u la “carta bian-ca”,pra dorë të lirë që për të të qepnin çfarë të nevojitej ose ajo të dëshi-ronte.

Këpucë,çantë shkolle,lodra,laptop etj,po ashtu ishin përgjegjësi e Niqit që në këtë anë refuzoi t’i ndante shpenzimet me tjetërkënd.

254

Me hyrjen në apartamentin e tyre të ri dhe fillimin e shkollës së Artës,jeta u duk sikur për mrekullinë e të disatës herë për to,filloi sër-ish.

Mariana u sistemua në punë si ndihmës kuzhiniere tek lokali ku pati menaxhuar Laura dhe pas shkolle e pune,bashkë me Artën dhe jo rrallë Fisnikun,të tre ose me ndonjë shoqe me vete,shkonin për të pirë diçka tek lokali i Rremës,Zefit dhe Panajotit.

Sa herë që ndodheshin aty,Mariana nuk reshtte s’u thëni atyre,se ajo nuk do të lahej kurrë me mirësinë që të gjithë aty kishin shfaqur ndaj saj e sidomos kundrejt së bijës me një sjellje vërtetë të rrallë.

-“Sa pjata,gota,tasa ke shpëlarë ti Mariana këtu e sa patate ke qëruar në kuzhinë,je larë që ç’ke me të”!-thoshte me greqishten e tij të çalë Ymer kurdi,gjithmonë shumë i dashur me to.

Mariana ashtu siç pohonte ai,tërë ato kohë të vështira,për të shpër-blyer përkujdesjen e trupës punonjëse të atij lokali,qe ndjerë e detyruar të bëhej copash për t’ua kthyer sadopak nderin atyre.

E kështu çdo pasdite pati punuar falas me larje-shpëlarje,pastrim e qërim bashkë me ata.

Për jo më shumë se një muaj,të dyja rifituan shëndetin,hijeshinë,sh-këlqimin,sigurinë në vete dhe siç thoshte Niqi,qenë edhe më të bukura se më parë!

Niqi tashmë me moshë më të avancuar pasi e pati kaluar të tërë jetën e saj lidhur pas punës,familje nuk kishte pasur kohë dhe nge që të krijonte për veten e vet.

Siç thoshte vetë:”Unë e bukur nuk jam fare,e re nuk jam,sa të marr ndonjë copë plak pa dhëmbë e të rrjedhur të cilit t’i duhem vetëm për t’i larë të mbathurat,atëherë s’martohem fare dhe jam e qetë kështu”!

255

-“Për mbesë kam edhe atë Jonkën që s’ma var fare që kur ka ikur në Amerikë,por edhe këtë kungulleshkën e verdhë Artën dhe s’ka ç’më duhet tjetërgjë”!

Pra kështu i kishte dhënë zgjidhje punëve të saj Niqi.Në të vërtetë Jona atë grua të dashur e vlerësonte jashtëzakonisht

shumë dhe i kujtonte me mall kohët e kaluara në prehër të saj tek ate-lieja.

Ajo po ashtu numrin e telefonit të saj e kishte nga më të përdorurit dhe sa herë telefononte në Selanik të ëmën,ajo do i bënte një zile edhe teta Niqit.

Për të thënë të drejtën,me Niqin hapej më shumë sesa me të ëmën për disa gjëra,si për shembull lidhur me një dashuriçkë të re të sajën me një djalë nga Midwest-i amerikan,të quajtur Bert Schneider nga Milwaukee i shtetit federal të Wisconsin.

Jona po vazhdonte në Seattle fakultetin e shkencave sociale ndër-sa gjatë ditës punonte me kohë të pjesshme bashkë me Aleksian tek parukeria e Efit.

Notat e kishte si përherë aq të larta sa të siguronte bursën për në universitet dhe ndërkohë aty në SHBA mbante kontakte të shpeshta me hallën e vet Brisejdën me të cilën shkonin e vinin herë pas here.

Njeriu tjetër i afërt i saj nga ana e familjes së të atit,kishte mbetur Agimi (Ulliri sipas Artës),i cili qe martuar tashmë dhe jetonte në Kana-da me gruan e tij shqiptare nga Tetova,e lindur në Vankuver.

Dy qytetet e tyre qenë shumë afër në kufirin mes Shteteve të Bash-kuara dhe Kanadasë dhe kjo gjë bënte që kushurinjtë të frekuentohesh-in shpesh.

Gruaja e Agimit quhej Fortesa Mehmetisufi dhe bashkë ata qenë njohur gjatë një kroçere në detin Egje ku ai punonte si marinar në bord dhe ajo bënte pushuesen.

Në shoqërinë kanadeze Fortesa njihej si Tessy kurse vetë Agimi quhej nga shokët Jimmy.

Nga krahu i Kodrave,tanimë qe harruar se Jona ishte e bija e Mar-ianës dhe suksesi i vet,mirëintegrimi dhe shkollimi në Amerikë,qenë bërë si magnet për të tërhequr drejt saj këtë pjesë të fisit që gjer pak më parë atë vajzë e pati i injoruar totalisht.

Jona kishte trashëguar kulturën dhe modestinë në të sjellur të të atit dhe megjithëse nuk qe aq e cekët sa të mos e kuptonte riafrimin e fisit me të për shkak të interesit që rridhte nga pozicioni i saj,ajo sidoqoftë deri diku e kishte pranuar këtë gjëndje dhe veç Gimit me Brisejdën,n-ganjëherë komunikonte edhe me pjesën e mbetur të Kodrave.

Po aq edhe Bobi sidomos dhe gruaja e tij Bona,shihnin në pers-pektivë mundësi shfrytëzimi të mundshëm të Jonës shtetase amerikane tashmë,për ndonjë shkoilë me qëndrim falas për vajzën e tyre e cila në rrjetet sociale tashmë vetëquhej J.B (nga Xheni Bardhi).

Edhe Nila nga ana e vet,mbesën e merrte rregullisht në telefon dhe po ashtu njëherë bashkë me Sokratin dhe dy djemtë e tyre,patën kaluar një javë të bukur me Jonën tek Efi në Seattle.

Që të dy të motrën nuk e kishnin aspak në konsideratë prej kohësh,mbesën e vogël po ashtu nuk e merrnin parasysh prej vitesh,por Jona në sytë e tyre në ato momente qe shëndrruar në e “shfrytëzuesh-me”,pra falë këtij synimi ajo lajkatohej,komplimentohej dhe si rastë-sisht herë pas here sidomos nga “uncle Bobi” këshillohej mençurisht

257

që të ëmës mos ia varte shumë bidonat se puna e saj kishte perënduar tashmë njëherë e përgjithmonë.

...Për më tepër,në idenë origjinale të Bobit ajo e vogla (Arta) ishte koka e fortë e Luigjit që s’ha pykë e s’hap rrugë kurrë!

-“Ti shiko përpara se ato ferra nëpër këmbë janë”!Lidhur me qëndrimin indiferent të Bobit,Donika indinjohej dhe

fliste shpesh me Marianën.Dhe kur pasditeve pinin kafe ose ndonjë lëng freskues të dyja shoqet

bashkë me Niqin tek rruga mesdhetare “Leoforos Nikis” duke shkuar për tek zona e portit,këtyre ankesave legjitime të Donikës,Niqi u jepte fund duke e konsideruar me të drejtë Bobin “një çështje të mbyllur”.

E kur Mariana shprehej me shumë edukatë se i vëllai maksimumi mund të qe oportunist dhe paksa egoist...Donika i binte drejt e në temë duke thënë se e vërteta e zhveshur ishte se ai përbënte në fakt një për-jashtim nga rregulli i marrëdhënies vëlla-motër,me një lloj të veçantë “bukëshkalësie” të pahasur më parë.

Mariana në këto raste niste t’u tregonte shoqeve se ajo qe ndjerë fëmija më i lumtur i botës kur mami i kishte prurë në shtëpi vëllain nga materniteti.

Ishte qershor dhe të gjithë qenë transferuar tek shtëpia e vjetër e gjyshërve në rrugën e njohur Ali Demi.

Tek kumbulla mbi pus ndërsa zgjaste duart për tek pema ngjitur e caracës,Mariana kishte vështruar poshtë se mackës kuqaloshe Pisika dhe qenushit të bardhë Roli u qe shtuar edhe një personazh tjetër qa-raman i ri.

Bëhej fjalë siç i thanë pasi pati zbritur nga pema,për një bebush të quajtur Robert.

258

Ditët e para,bebin e quanin shkurt Berti,derisa ca javë më vonë Mariana e frymëzuar nga përrallat apo filmat për fëmijë amerikanë që shikonte përditë tek italiani,e pagëzoi atë personalisht si Bobi.

Dhe Bobi i mbeti atij emri në vazhdim.Lidhja mes dy fëmijëve erdhi dhe u bë kaq e ngushtë saqë Bobi qa-

raman e grindavec e mbyllte squpin vetëm kur shihte të motrën pranë dhe flinte vetëm kur krevatin ia përkundte ajo.

Asaj i kujtohej për shembull një episod kur Bobit po i dilnin dhëmb-kat (kicat) e nuk linte lodër pa kafshuar apo shqyer dhe dufin e shfryn-te tek cepat e krevatit të vet të vogël prej druri arre ku shenjat që kishte lënë të jepnin idenë e brejtjes në dru të një ketri dhëmbëmprehtë.

Mariana në shenjë solidariteti motëror me të vëllanë,sapo shikonte Bobin të brente dërrasat e krevatit,të njëjtën gjë bënte edhe ajo vetë,pra të dy nisin brerjen njëri nga ana e brendshme e tjetri së jashtmi.

Ai krevat i vogël që ishte ruajtur gjer vonë (ku qe përkundur edhe Nila më tej),ato shenjat e dhëmbëve të ketrushëve Bobit dhe Marianës,i kishte mbajtur për shumë kohë.

Kur pati lindur Arta shumë vite më pas,dhëmbët e saj nën shembul-lin largpamës të dajës së vet,i pati ngulur pa mëshirë edhe ajo tek anët e krevatit të saj duke e gërryer drurin si qukapik pylli.

Siç thoshte Niqi e mençur nga lartësia e përvojës së saj jetësore në të tilla raste:”Budalliqet trashëgohen”!

Po ashtu me mbesën e tij të vogël me të cilën qe armiqësuar qysh në moshë të mitur,Bobin e lidhnin edhe shumë prapësi të trashëguara.

Një shembull i paekuivok ishte edhe refuzimi nga të dy në vegjëli i banjës së përditshme në govatë.

259

Mariana kujtonte sesi tek oborri i gjyshërve në govatën e blerë apos-tafat për të,hidhnin ujë të ngrohtë dhe të dyja Maria e Kristina nuk ia dilnin dot t’a mbanin Bobin brenda në ujin e vakët me shampo (ku Maria hidhte edhe një vezë të freskët sepse thoshte se bënte mirë për lëkurën).

Bobi refuzonte me çdo mjet kredhjen e detyruar në ujë e sidomos nuk pranonte në asnjë mënyrë t’ia lanin kokën dhe si formë proteste tejet efikase në këtë rast kishte disa ulurima aq rrënqethëse sa ngrinte në këmbë tërë lagjen përreth.

Sa qe beb akoma ai ikte këmbadoras nga govata dhe zhgërryhej e qelbej më tepër si një derrkuc i vërtetë nëpër dheun dhe barin e obor-rit.

Kur u rrit pak (dhe u zbudallit siç thotë i urti popull) ia mbathte majë degëve më të larta të pemëve si një Tarzan i përrallave me Mari-anën që e ndiqte prapa si Xhejni i xhunglës dhe Kristinën e Marian me tigan në dorë (në vend të armës) që u venin pas si gjuetarë pylli.

Për të mos u larë Bobi fshihej në katin e dytë të shtëpisë prapa vazove me lule të larta të cilat i rrokulliste me rradhë për shkallësh poshtë duke i vënë si barrikada përballë avancimit të trupave armike drejt pozicioneve të tij (të ëmës dhe gjyshes).

Oborri kur lahej Bobi ishte realisht një fushë beteje dhe kjo lloj katastrofe aty nuk vërehej as kur ziheshin e shqyheshin midis tyre qeni Roli me macen Pisika.

Që t’a paqëtonte të vëllain,Mariana ofronte zemërgjerësisht kokën e saj për t’u larë sërish duke u bërë kështu shembull pastërtie për Bobi zhulsin.

260

Sa herë vinte ora e larjes së Bobit,qe e pashmangshme një bete-jë dhëmbë për dhëmbë nëpër tërë oborrin dhe shtëpinë,derisa më në fund i mposhtur nga uria (se i hahej drekë,kështu fundja qenë dorëzuar gjithë heronjtë legjendarë që nuk kishin hapur kurrë rrugë përballë armëve armike,por qenë tradhëtuar nga stomaku)...Bobi pra-nonte të lahej falë një kompromisi të dhimbshëm që parashikonte në marrëveshjen e armëpushimit mes palëve ndërluftuese edhe praninë në të njëjtën govatë ku do lagej ai...edhe të maces së majme Pisika dhe qenit trazovaç Roli.

Govata bëhej si një Pallat Pioneri me talente të reja,ku Bobi në pllaquritje e sipër këndonte,Roli lehte dhe Pisika mjaullinte ndërsa e gjora Kristina përpiqej t’i shpëlante të tre njëkohësisht.

Govata mbushej e zbrazej disa herë me ujin që valonte mbi stufën e kuzhinës dhe gjatë këtij proçesi të gjatë dhe të stërmundimshëm larje-je,i tërë oborri përmbytej nga uji i derdhur dhe përhapur andej-këndej.

-“Këtu do të mbijnë në tokë “kërpudhat Bobi”,do t’a shihni”!-thoshte me humor Mariana.

Mbasi Bobi mbushi tre vjeç,atë e çuan në kopshtin pa drekë të lagjes që ca orë në ditë të paktën t’u binin veshët në qetësi.

Aty ai zuri edhe shokun e ngushte Fredin i cili Bobin e ngjeshte dëng me gënjeshtra astronomike sesi për shembull babai i tij kishte lu-ajtur edhe D’Artanjanin,Herkulin,Napoleon Bonapartin e secilin hero filmash që ato kohë shfaqeshin tek kinemaja verore Republika.

Kur Bobi kthehej pasdite në shtëpi me brekët e mbushura dhe me një erë të qelbur të cilën e ëma nuk kishte sesi të mos e dallonte çfarë ishte,akuzës se përse qe menderosur,Bobi i përgjigjej me dy forma të gatshme.

261

E para qe kjo:”Nut e bëra unë,e pubëri maçotu tuq”!E dyta ishte e tillë:”Po Fredi s’e kishte mbaruar akoma tregimin se

babi vet kishte lujt Napoleonin dhe D’Artanjanin,tu prit t’mbaronte Fredi kaka shpëtoi vetë”!

Kristina e nxehur ia shkundte pak pluhurin pa pasoja të mëtejsh-me,por Mariana të vëllain e kishte të mbrojturin e vet dhe futej në mes duke marrë kështu edhe ndonjë shkulje të lehtë floçkash dhe ajo nga e ëma.

Një ditë prej ditësh,Bobin kishin harruar për shkaqe të ndryshme,t’a merrnin prej kopshtit dhe ai si djalkë me iniciativë i ishte futur vetë rrugës për t’u kthyer në shtëpi.

Bobi katër vjeçar kishte humbur pa ditur nga të vejë deri kur këtë fëmijë bardhosh e bukurosh,me flokë të verdha e syçka blu e pati gjetur një xhaxhi polici i cili e kishte çuar menjëherë në rajonin më të afërt të policisë.

Pyetjeve të xhaxha policëve të tjerë,ai u qe përgjigjur me qetësi se atë ditë të vetët e kishin harruar në kopësht,prandaj edhe qe nisur vetë për shtëpi.

Pyetjes së tyre se përse qe nisur vetëm e nuk pati pritur një copë herë më tepër,Bobi u ishte përgjigjur me justifikimin se i hahej bukë dhe s’priste dot.

Ky pohim i kishte lëvizur nga vendi policët të cilët e patën marrë me vete në mensën e tyre Bobin ku atë ditë menuja konsistonte në një gjellë me patate e mish dhe sallatë të freskët.

Bobi sallatën e kishte refuzuar menjëherë duke thënë se nuk qe go-mar të hante bar!

262

Kurse lidhur me gjellën kishte thënë se patatet i donte të “fata” pra të thata e jo me lëng në atë mënyrë.

Dhe sapo polici i pati ndarë një copkë panineje të vockël që t’a hante,Bobi menjëherë e kishte qortuar duke i sjellë në vëmendje xhax-hi policit se buka pritej me “fikë” pra thikë nga njerëzit me kulturë ashtu siç edhe patatja hahej me “pulun” pra pirun.

Policët qenë shkrirë të tërë së qeshuri me këtë birbon e vogël që edhe pse i kishin dhënë të hante gjërat më të mira,prapë po i kritikonte për mungesë kulture nga ana e tyre.

-“Po mirë more vogëlush,po si të quajnë ty njëherë,po shtëpinë ku e ke”?-e patën pyetur.

-“Shpinë s’e di ku e kam,po kam dy,një ke gjyshi dhe një ke babi”!-qe përgjigjur ai duke treguar me gishta numrin e shtëpive.

-“Emrin e kam Bobi Bardhi”!Dhe më pas me rradhë kishte dhënë gjeneralitetet e tij dhe të

prindërve,numrin e telefonit të të atit në punë dhe atë të tyrin të shtëpisë.

Policët të habitur nga inteligjenca,lezeti dhe llapa e pafre e këtij fëmije të bukur,kishin marrë direkt në telefon Luigjin tek puna dhe më në fund atij i qe dorëzuar i biri pasi ishte përqafuar me çdonjërin nga xhaxha policët.

Duke u rritur Bobi pati nisur të luante shumë me top dhe përherë në shtëpi kthehej me gjunj apo këmbë të çara aq sa qe bërë një fren-kuentues i rregullt i poliklinikës qëndrore bashkë me të ëmën.

Ngjarja tjetër për t’u kujtuar nga fëmijëria e tij,qenë “pestivalet” që ai dhe Mariana organizonin vetë në dhomën e tyre pasi kishin parë

263

SanRemon dhe brenda natës patën mësuar përmendësh gjithë këngët e atij festivali.

Përgjithësisht në këtë lojë njëri bënte si spiker prezantues dhe tjetri këndonte këngët.

Duke u rritur u bë edhe më ngatarraq si në shtëpi ashtu edhe jashtë saj,por ndërsa brenda edhe ia tërhiqnin ndonjëherë veshin,jashtë nuk guxonte t’a prekte kush me dorë pasi Mariana do të rrihte këdo që do i kishte dalë përpara të vëllait.

Në shtëpi edhe kur njëri prej tyre bënte ndonjë të pabërë,asnjëherë ata nuk spiunonin njëri-tjetrin dhe këtë rregull të artë e theu vetëm Nila e cila njëherë “denoncoi” vëllain për shkakun e një tasi plot me petulla ku ajo kishte ngrënë vetëm një dhe ai dhjetë!

Por edhe ajo e mësoi leksionin dhe nuk e shiti më Bobin.Si dënim për këtë gjest të dënueshëm,Nila për një vit të tërë ishte

lënë të bënte portieren në futboll nga i vëllai dhe pati ngrënë topa në turi me shumicë,ndaj dhe nuk kishte sesi të mos t’a kuptonte gabimin e bërë.

...Pas muajit të parë të rikthimit në jetën normale,Mariana bëri dy gjëra me rëndësi.

Së pari bleu me rrogën e parë tek lokali ku punonte në kuzhinë,një violinë të përdorur dhe së dyti bëri një vizitë tek atelieja e Niqit.

Përgjatë gjithë viteve të kaluara qyshkur aty pati punuar vetë,shumë kolege kishin lëvizur në të tjera punë dhe tashmë vendin e tyre e patën zënë punonjëse të reja.

Por Niqi dhe Pirulla nuk lëviznin e as miti i Jonës dhe Artës së vogël që u tregohej gjithë prurjeve të reja që aty gjenin punë.

264

Mariana që me Niqin takohej çdo pasdite në shtëpi,sidoqoftë aty pati shkuar për t’u shpjeguar me të lidhur me arsyen përse nuk e kishte pranuar ofertën e saj për t’u rikthyer në punën e vet të vjetër tek atelieja.

Kjo ishte një ofertë që edhe pas vitit të “ngjarjes” pati qenë gjithnjë e vlefshme dhe e hapur për të,ashtu siç Niqi ngulmonte se asnjë var-avingo Mariana dhe e bija nuk qe dashur të bënin gjatë atyre kohëve së koti,pasi jo vetëm puna,por edhe shtëpia e saj do të ishte përherë e hapur për to dhe Jonën po të qe nevoja.

Mariana nga ana e vet i kishte treguar Niqit se nuk pati ardhur tek puna e saj e dashur e dikurshme,për arsye se qe ndjerë aq e prekur dhe emocionuar nga kujdesi dhe përkushtimi i shoqeve të veta për të,sa edhe po të kishte pas marrë një ofertë nga një orkestër simfonike pro-fesioniste,ajo nuk do t’a kishte pranuar për të mos ua prishur shoqeve.

Mariana e kishte ndjerë falë intuitës së pagabueshme femërore qysh në intervistën e punës se kjo grua do të përbënte një aleate të qën-drueshme të saj ku ajo gjithmonë do të gjente mbështetje dhe komfort.

Si në raste të tjera të ngjashme në jetën dhe takimet që ajo kishte pasur e njohjet e kohë pas kohëshme që pati bërë,përshtypjet e para shpesh edhe kishin qenë vendimtare për fatin e mëtejshëm të mar-rëdhënieve të saj me miqtë e shoqet e veta.

Kjo a i atribuohej faktit që nga sytë e këtyre personave (sepse nuk thuhet më kot se sytë janë dritaret e shpirtit)...transmetohej ngrohtësi,besim dhe përkrahje reciproke...apo faktit tjetër akoma të paprovuar shkencërisht që tregon se këmbimi i valëve biomagnetike nga truri në tru,bën të mundur që njeriu të ndiejë përnjëherë simpat-inë dhe tërheqjen e shumëanshmë,apo të dyja këto bashkë,puna ishte

265

sidoqoftë se Mariana e kishte ndjerë që në momentin e parë se këtë njeri ajo do t’a kishte mikeshë për kokë!

Në këtë fazë të jetës rrotull saj i qe krijuar një rreth që formonte murin mbrojtës i cili nuk lejonte të këqijat që të depërtonin deri tek ajo dhe e bija dhe ky ishte një zhvillim jetik për nga pesha dhe rëndësia për të.

Kur ishte ndjerë e vetmuar disa herë tek rezidenca e Lumit e jo vetëm,ajo kishte humbur thellësisht besimin tek njerëzit dhe pati rrezi-kuar seriozisht që t’i dëmtohej siguria e brendshme dhe vetëvlerësimi.

Tashmë pas kaq provave të mbështetjes,ndihmës së pakursyer dhe afërsisë njerëzore të miqve të vet,ajo pati rifituar dëshirën për të jetuar dhe pikërisht këtë “mur mbrojtës” ajo nuk do t’a shkëmbente me asgjë në botë.

Pas afërsisht tre muajve nga rikthimi në jetën normale,një ditë këm-bët e çuan tek ish-puna e të shoqit ku ende ndodheshin zyrat e Fisnikut dhe Petritit.

Mariana ato kohë i pati shfrytëzuar për t’u çlodhur shpirtërisht dhe për t’i dhënë hapësirën e nevojshmë mendjes e trupit të saj të lodhur nga aq privime e mungesa,që të qetësoheshin siç duhej.

Por diçka nuk i luante nga mendja dhe kjo qe prezenca në Selanik e një pjese të ngushtë të fisit dhe rrethit shoqëror të njerëzve të të shoqit.

Ideja që mund t’i shihte,që ata edhe njëherë pa përtesë me siguri e “kishin mprehur shpatën për të grirë sallatën”...e preokuponte dhe nuk i ndahej asnjëherë.

I kujtohej akoma ndarja finale me ta pesë vjet më parë,kur Llambi qe mekur e nxirë si druri që i ka rënë rrufeja mbasi mbesa e tij e vogël e kishte marrë përpara atë specie burreci gjatë atij debati të ndezur.

266

Të tilla skena dramatike kurrësesi Mariana nuk donte më në asnjë mënyrë t’i përjetonte vetë e sidomos që të njëjtave t’u nënshtrohej sër-ish Arta.

Me këtë ide ishte nisur për tek Fisniku.Dhe këtë gjë i tha pa e bërë të gjatë kur u takuan.Fisniku e dëgjoi dhe pa u përgjigjur i kërkoi që t’a ndiqte tek makina.U nisën dhe shkuan buzë detit ku mund të flisnin më shkoqur e

gjatë për gjithçka.Ishin ulur aty në një stol me nga një Cola me pipëz secili në duar,kur

Fisniku i bëri të ditur asaj se edhe ai për të njëjtën çështje qe menduar disa kohë.

Këtë e kishte pleqëruar edhe me të ëmën e cila i kishte propozuar një zgjidhje që atij i qe dukur më e kënaqshmja.

Semihaja i kishte thënë të birit se Marianën dhe Artën qetësisht mund t’i ftonte të transferoheshin tek vila e tyre disakatëshe në dalje të Selanikut.

Ishte një shtëpi tejet e madhe dhe moderne ku gjithmonë pati ba-nuar vetëm ajo praktikisht pasi të birin nuk e linin punët shpesh as të vente për të fjetur aty.

Semi vetëm njerëz e shoqëri kërkonte pra,Pirron e kishte dashur shumë si njeri,Marianën e respektonte tepër si grua dhe për Artën si gjithë të tjerët linte kokën edhe ajo.

Kështu që të dyja aty qenë më shumë se të mirëpritura.Fisniku shtoi që prezenca e tij në shtëpi nuk do të ishte e nevojshme

dhe as e tepërt,pasi ai kishte ku të qëndronte në ndonjë nga apartamen-tet e tij në pallatet që ndërtonte.

Pra s’kishte asnjë pengesë për realizimin e kësaj lëvizje.

267

Por shqetësimi i drejtë i Marianës lidhur me fisin e të shoqit ishte po ashtu me vend.

Fisniku edhe në këtë rast tha të tijën,pra që askush nuk do të mundej t’iu prekte as majën e thoit asaj dhe të bijës sa të ishte ai aty,por po aq edhe për sa kohë Arta do posedonte çartjen e gjysh Luigjit dhe gojën shpatë!

Por një zgjidhje nevojitej gjithësesi.Nëse Mariana dëshironte të largohej për momentin nga Selani-

ku,kjo do të bëhej,por me organizim e jo “rramsi-bamsi” si herë tjetër.Nisën të shqyrtonin mundësitë se ku mund të shkohej në këtë even-

tualitet për disa kohë siç insistonte Fisniku,sa Mariana t’a ndjente veten mjaftueshëm të fortë për të mos e çarë më kokën për fisin Kodra.

Fisniku qe i gatshëm dhe i aftë që të dyja t’i niste edhe në Amerikë tek Jona,por ai nuk e shikonte të arsyetuar një zgjidhje të tillë,kur në Selanik e jo vetëm,Mariana kishte një rreth të gjerë dhe të admirue-shëm miqësor që i donte të mirën asaj dhe të bijës dhe për to kishte demonstruar se mund të bënte gjithçka.

Në Athinë njëherë për njëherë nuk bëhej fjalë të shkohej sepse vetë Fisniku Bobin të cilin aty jetonte,nuk e shikonte dot me sy dhe nuk e merrte më për burrë për shkak se siç ai thoshte:”Burri motrën nuk e abandonon asnjëherë,sepse pikat e dobta të burrit janë nëna dhe motra kudo dhe kurdo”!

Në këtë kontekst Fisniku i solli në vëmendje Marianës edhe mo-mentin kur pasi pati mbetur vetëm Brisejda mbas largimit të Bardhylit për në SHBA,Pirro kishte marrë me vete punëtorët e brigadës së tyre të ndërtimit dhe kishte shkuar gjer në Patra për t’a tërhequr të motrën.

268

-“Këtë bëjnë burrat,jo të mçifen si miu arave”!-e kishte mbyllur ai kapitullin e turpshëm Bobi.

Edhe Kosturi nuk konsiderohej për momentin për shkak se Mar-ianës i vinte jashtëzakonisht rëndë për mënyrën sesi i kishte lënë ata njerëz në shqetësim dhe qe zhdukur bashkë me Artën pa u thënë asnjë fjalë.

Fisniku gjeti rastin t’i tregonte se në Kostur në të vërtetë akoma qenë të shqetësuar për to dhe as Lussie,Milto apo Kozmai nuk e kishin kuptuar se përse ajo pati marrë Artën nga shkolla dhe qe larguar ashtu vetëtimthi pa dhënë një shpjegim.

Ajo që ata i vriste më tepër ishte ndjenja e dyshimit se mos ata vetë patën bërë diçka për t’a fyer apo prekur atë dhe rrjedhimisht ky të kishte qenë shkaku që e pati shtyrë Marianën të merrte atë vendim.

Shqipëria nuk merrej parasysh sepse kishte 20 vjet që qenë shkëpu-tur prej saj përveç televizionit që shihnin dhe ndonjë rasti kur patën shkuar aty me pushime.

Atëherë Fisnikut i ra në mend një zgjidhje e përkohëshme për të cilën ai do përpiqej që atë ditë.

Në fakultet me të dhe Pirron pati studiuar edhe një djalë nga Klosi i quajtur Muli (Mahmut).

Lidhjet me të i kishin mbajtur gjer në vitet 90-të dhe tashmë prej katërmbëdhjetë vjetësh ai jetonte në Stamboll.

Muli ishte i martuar me një grua të quajtur Bukurie Shani me orig-jinë nga fshatrat e Leskovikut.

Bashkë me të patën jetuar ca kohë në Klos ku ai punonte tek zyra e urbanistikës në komitetin ekzekutiv dhe ajo si mercologe në ndërmar-rjen tregtare.

269

Me ndryshimet demokratike ata patën ardhur në Tiranë ku kishin zënë një copë truall pa leje brenda territorit të kopshtit zoologjik mbi digën e liqenit artificial shumë pranë kafazeve ku ekspozoheshin para publikut ujqit dhe luani dhe nga ku përjetësisht vinte një erë kundër-muese e të gjorave kafshë që liheshin palarë dhe mishit të prishur që u jepnin për të ngrënë.

Në Tiranë Muli i shkathët qe marrë me shitje veturash të përdorura nga Gjermania dhe moblijesh të të njëjtit lloj e po ashtu me pjesë këm-bimi makinash të vjedhura jashtë shtetit.

Për gruan e tij ndërkohë,në të gjithë zonën fqinje deri tek kopshti botanik e në Selitë,fliteshin gjëra aspak të mira.

Shumëkush qe gati të pohonte me zë të lartë se Bukuria ia pati dred-hur dikur burrit me ndonjë të rëndësishëm në strukturat e partisë së qytezës së Klosit.

Në fund të vitit 1994 Muli ishte nisur për një udhëtim pune në Stamboll për të gjetur furnitor për disa pjesë specifike këmbimi dhe aty e kishte parë të udhës të qëndronte.

Tanimë Muli në Aksaray kishte hapur një agjenci real estate ndër-kohë që gruaja e vet ishte pronare e disa rrobaqepësive periferike të cilat furnizonin tregun e zi turk,por edhe disa dyqane të ndershme të zonës së njohur tregtare të Laleli-së në Stamboll.

Ky njeri i ra ndërmend Fisnikut si pika mbështetëse për Marianën sa për të filluar të paktën në qytetin kryesor turk.

Përvoja e saj e admirueshme në rrobaqepësi dhe stilim tek Niqi,-mund të bënte fare mirë që Mariana të gjente punë për aq kohë sa të ishte e nevojshme tek gruaja e Mulit dhe me Fisnikun u ndanë duke e lënë në parim se kësaj alternative do t’i bihej pas.

270

Muli i kishte disa detyrime të mira Fisnikut i cili e pati ndihmuar atë sa herë i pati dalë ndonjë punë në Greqi,i kishte gjetur klientë për disa shtëpi apo terrene e lokale në Stamboll etj.

Prandaj kjo ishte diçka që ai mendonte se mund t’a kryente lehtë.Dhe pasi foli për këtë gjë direkt në telefon me Mulin,mori si përgjig-

je disponueshmërinë e tij të plotë për të bërë gjithçka të nevojshme për Marianën dhe të bijën kur të vinin në Stamboll duke shtuar edhe se për të do të kujdesej sikur të bëhej fjalë për motrën e vet.

Si u diskutuan edhe njëherë detajet e kësaj lëvizje,Marianës i dilte sërish nevoja që lajmin t’ua bënte të ditur shoqeve të saj.

Gjë që në fakt nuk qe aspak e nevojshme pasi të tërë e dinin sepse Petriti ua kishte transmetuar tashmë të renë të gjithave.

Këtë rradhë ato qenë të ndërgjegjshme se s’flitej për një ikje të pa-menduar në drejtim të paditur dhe që ky ishte një largim i përkohshëm në një qytet jo shumë të largët.

-“Mos u mërzisni se pak kohë do jetë aty Mariana,sa të ndërrojë ajrin dhe t’ia mësojë ca turqishten Artës se pak gjuhë di ajo,e ka kështu si për kurs të shkuarën e s’ka dash t’a lejë gocën vetëm pranej”!-qeshte Donika.

Një ditë si patën mbledhur kësaj here disa valixhe,u nisën rregull-isht për në aeroport me makinën e Fisnikut ku qe futur edhe Niqi me Mozën,të shoqëruar nga makina tjetër e Petritit bashkë me Donikën dhe Linën e Faikun.

Kur po ndaheshin...Niqi e përqafoi Marianën duke i thënë të mos bënte më gomarlliqet e dikurshme që të zhdukej e mos çonte asnjë lajm dhe duke iu ankuar se po bënte mëkat që sërish po ia largonte Artën asaj.

271

Pas puthjesh e përqafimesh i priste avioni dhe pas një rruge ajrore jo shumë të gjatë (tepër të shkurtër realisht) qenë në aeroportin e Stam-bollit.

Aty pritej të kishte dalë t’i takonte Muli të cilin kur patën kaluar doganën me shpejtësi,nuk e panë askund.

As në tre orët e ardhshme ai nuk u duk dhe kur gjetën një telefon publik për t’i rënë një numri që kishin prej tij,nuk u përgjigj askush.

Meqë për të fjetur në aeroport nuk kishin vajtur,atëherë dolën jashtë pasi patën siguruar bagazhet në kasat që shërbenin apostafat për këtë qëllim,ku paguhej një shumë e caktuar për aq orë sa doje t’i lije.

Mariana të cilës i qe ndezur llampa e alarmit në tru,u tregua aq larg-pamëse sa t’i linte valixhet për një afat 24 orësh.

Ajo që dinin për Mulin,ishte se kishte zyrën në Aksaray dhe që agjencia e tij quhej pikërisht falë një zgjedhje shumë kreative “Ajans Muli”!

Morën një taksi tipike turke të një marke të panjohur me ngjyrën tradicionale të verdhë dhe i kërkuan në anglisht shoferit që t’i çonte në Aksaray.

Pak më vonë zbritën nga makina dhe e panë veten në një kryqëzim të stërmadh tramvaji,makinash,kamionësh e nëntokë të metrosë.

Të gjeje diçka konkrete atje dukej një mision i pamundur,aq më tepër që ora po shkonte tre e drekës dhe nata afrohej.

Nisën të pyesin në anglisht,por asnjeri nuk e dinte apo kishte dëgjuar për vendndodhjen e asaj agjencie.

Kur s’po ia dilnin në anglisht,u kujtuan të pyesnin në greqisht se pale dikush atë gjuhë mund t’a njihte.

272

Zgjidhje fatlume sepse vërtetë në hyrje të një agjencie turistike di-kush ua ktheu po në greqisht.

Ishte një djalë tek të tridhjetat i cili quhej Umut dhe që punonte kryesisht me turistë grekë përveçse familja e tij ishte me origjinë nga tokat e Greqisë dhe patën ardhur në Turqi pas shkëmbimit të popull-sive mes dy vendeve në vitet 20-të të shekullit të shkuar.

Umuti pasi u informua për gjendjen e tyre dhe atë çfarë u nevojite-j,mori gjithkënd në celular derisa arriti të gjente numrin privat të Mulit nëpërmjet dikujt që bënte biznes me të.

I telefonoi dhe i bëri të ditur se me kë ishte.Sipas tij Muli nuk i qe dukur shumë entuziast nga zëri dhe kishte

përsëritur në vazhdimësi të njëjtën fjalë:”Tamam,tamam,tamam”!“Tamam” në turqisht donte të thoshte “në rregull” dhe jo “pikërisht”

si në shqip.Pas nja gjysëm ore,me një hap përtac dhe fytyrë të pakënaqur Muli

erdhi më në fund.Pa i dhënë dorën askujt,ai shkëmbeu ca fjalë me Umutin dhe u

kërkoi Marianës me Artën që t’a ndiqnin.Pak më larg u ulën në një lokal ku qëndronte edhe një grua e gjatë,e

vyshkur dhe e thatë,si një degë fiku e kalbur.Ishte Bukuria e cila Marianës i kujtoi shtrigën tek përralla e Xinxi-

fillos.Këtë përshtypje ia përforconte më tepër jo vetëm “ngjyra pa ngjyrë”

në fytyrën e saj,por edhe një bastun që ajo e mbante për të lehtësuar çalimin.

Muli,një burrë i imët si fije bari,për t’a thënë në turqisht edhe pak “veremli”,me flokë ngjyrë kashte të rëna,sy mizë,lëkurë si letër zmeril

273

dhe ngërdheshje-buzëqeshje prej zvarraniku,pa folur dy fjalë iku për në zyrë dhe i la të flisnin me Bukurien.

Punët në mendjen e Marianës dukeshin qartë sesi qëndronin.Prandaj biseda formale që do pasonte nuk premtonte asgjë!-“Hë moj princesha e Pirros,ke ardhur të kërkosh bukë tek burri

im?Ku e ke atë Pirron mendjemadh që i jepte xhaketa e rroba Mulit si një gjynafqari në universitet,s’është ai tani,m’a more të keqen ti.Mjaft shiste mend me ty yt shoq.Tani dhe ti kaq e pate.E sheh këtë shkopin tim.Ja kështu do të bëhesh”!

-“Nuk vijnë gratë e bukura në Stamboll që të punojnë për një copë bukë tek rrobaqepësia ime për pak lira turke.Sa artiste e balerina kam parë unë këtu që e kanë rregulluar jetën me ndonjë “boss” dhe janë rehat fare tani.Po deshe t’a gjej unë edhe ty një të këtillë dhe fitimet i ndajmë së bashku”!-kishte mbaruar fjalimi i saj të cilin dukej se e kishte edhe seriozisht dhe që konfirmonte në vend fjalët lidhur me aferat e saj jashtëmartesore me funksionarët e partisë dikur në Klos.

Mariana që ishte akoma në këmbë e qetë pasi tashmë e priste një sjellje të tillë,mori me gjakftohtësi gotën e lartë të mbushur përgjysëm me raki ngjyrë të bardhë turke që Bukuria kishte porositur dhe pasi i dhuroi asaj një buzëqeshje mjaltë të ëmbël,ia plasi rakinë megjithë gotë në turi.

E shtyu edhe nga karrigia duke e hedhur në tokë,ktheu takat dhe u largua.

Nuk ishte fare e nervozuar,as e hutuar dhe as nuk i ankohej Zotit si më parë:”Po pse mua”!

Kishte parë mjaftueshëm në jetë...aq sa tanimë sjellje të tilla s’i bënin më asnjë përshtypje të veçantë.

274

Pastaj edhe nga reagimi që kishte patur,ndihej e lehtë si një pupël,porsi në shkollë kur jepte një provim të rëndësishëm.

Ndërsa ecnin në trotuar me të bijën që lexonte me zë të tëra tabelat e dyqaneve (mesa dukej po i interesonte dhe kjo gjuhë e re),Mariana po mendonte për dy gjëra.

Se për fat falë punës saj disa mujore dhe mbi të gjitha mbështetjes bujare të Fisnikut,kishte me vete aq fonde sa të përballonte kohët e para dhe se prapa nuk kthehej pa e kaluar këtë eksperiencë të nevo-jshme larg Greqisë.

Nuk kishin ku të shkonin tjetër në atë qytet njëzet milionësh,përveçse tek Umuti të cilit i kërkuan këshillë për ndonjë hotel jo të shtrenjtë,por të sigurt.

Pa u menduar shumë dhe me njohuri të forta në këtë fushë për sh-kak të profesionit të tij,Umuti i drejtoi nja dy stacione tramvaji më larg për tek një lagje popullore majë disa kodrave,e quajtur Fëndëkzade ku kishte shumë hotele me çmime të përballueshme,mjaftueshëm të sig-urta edhe për një nënë me vajzën e saj.

I përcolli tek stacioni i afërm i tramvajit,u përshëndetën dhe u nisën.Ishte një tramvaj modern,plot me njerëz që ndryshe nga Greqia nuk

shtyheshin,ku ndërkohë të parat fjalë që dalloi nga zëri në autoparlant Arta qenë “Çanta dhe Dikkat”!

Pra që do të thoshte të ruanin çantat.Mariana sidoqoftë të hollat të bëra tub,i kishte siguruar në xhepin

e vogël sekret të fundit xhins që pati veshur pas këshillave të shumta lidhur me faktin se në atë qytet nevojitej që të ruhej mirë nga kjo anë.

Stacioni i Fëndëkzades arriti shpejt dhe kur patën zbritur,menjëherë buzë rrugës panë shumë hotele.

275

I pari syresh së jashtmi dukej si luksoz prandaj dhe menduan se do të qe ca i shtrenjtë.

Vazhduan në një rrugicë më poshtë dhe hynë tek një tjetër.Ishte gjashtë katësh me fasadën ballore të gjithën prej qelqi.Tek recepsioni i priti buzagaz një djalë në etiketën kapur tek xhepi i

sipërm i xhaketës së të cilit lexohej emri “Halil”.-“Welcome,how can I help you”?-i mirëpriti ai.U morën vesh për një dhomë me dy shtretër,me banjë me vaskë dhe

dush,frigorifer e televizor brenda,nga dritarja e të cilës hapej pamja e tërë pjesës së poshtme të lagjes,taracat e lulëzuara të banorëve në katet e larta të ndërtesave përballë,minare të vogla xhamish etj.

Çmimi për një qytet dhe kushte optimale si këto,nuk ishte fare i kri-pur dhe po ashtu kishin edhe mundësinë e një tavolinë suedeze përf-shirë në pagesë për mëngjes (që donte të thoshte se njeriu hante gjithë të mirat në fillim të ditës dhe ishte i ngopur gjer më darkë).

Halili ndërsa shkëmbenin fjalët e para tregohej i mirësjellur me një rezervim normal tipik për punën e vet sidoqoftë,por qëndrimi i tij ndryshoi diametralisht pasi pa në pasaportë vendlindjen e Marianës “Tiranë”.

Pas një bisede të gjatë me të,të lodhura e tërë gjumë në sy hynë në dhomën e tyre në katin e katërt dhe pas një dushi të shpejtë e pak sodit-je të lagjes nga dritarja,ato fjetën.

Të nesërmen u zgjuan herët pa vajtur akoma ora nëntë.Në televizor mbasi shikuan pak program frankofon të TV 5 Inter-

national (kanali i vetëm jo-turk i ofruar)...e kaluan orën e mëtejshme duke ndjekur një koncert tepër argëtues të një këngëtareje të bukur bjonde turke e cila dukej sikur në jetë të kishte njohur personalisht Isuf

276

Myzyrin,sepse këngët e saj si të atij krijuesi të madh elbasanas të linin idenë të ishin.

Pas orarit “zyrtar” të mëngjesit,pra orës dhjetë,zbritën poshtë dhe u shqepën me ushqimet e shumta që i prisnin.

Halili ndërhyri tek përgjegjësit e sallës e cila ndodhej nëntokë dhe dritaret i kishte poshtë trotuarit ku ecnin njerëzit ngjitur hotelit...dhe ato mundën që të shfrytëzonin kështu të ngrënën mëngjezore.

Recepsionisti qysh një natë më parë i pati këshilluar “seriozisht” që në dhomë të mos linin gjë me vlerë se ku i dihej?!

Të holla dhe arturina s’qe e udhës të liheshin pa Zot,por mund t’i dorëzoheshin në mirëbesim atij tek “emanet-i”,pra kasa e sigurisë së recepsionit.

Po ashtu para se të dilnin atë ditë për ca xhiro të gjata njohëse dhe eksploruese nëpër Stamboll,Halili i mirësjellur me anë të një harte që më pas ua dha me vete,u shpjegoi atyre destinacionet kryesore të qyte-tit ku të shkonin,qendrat tregtare ku të blenin ndonjë gjë po të dëshi-ronin,marketet ku të furnizoheshin me ushqime,muzetë për t’u vizit-uar dhe lokacionet e pakëshillueshme për të mos u shkelur kurrësesi.

Në të vërtetë me një vendim të pathënë,por të zbatuar,si Mariana ashtu edhe Arta nja tre ditë i kishin shpallur gjithësesi pushim.

Pra as çarje koke me mendime të tepërta,as preokupim,por vetëm njëherë të paktën...pushim!

Në Stamboll kishte sa të duash gjëra për të bërë,për të parë,për të vizituar,për të njohur e për të ditur.

Dolën,morën tramvajin dhe ndalën në stacionin “SulltanAhmet” në zemër të zonës historike.

277

Ishte trajektorja e detyruar e çdo turisti që vinte në Stamboll vizita në ato monumente kulture të trashëgimisë më të shquar botërore.

Qe një ditë e ftohtë me erë të çmendur që frynte nga deti me aq forcë sa gati të merrte me vete.

Porsa zbritën nga tramvaji blenë dy kaushë me gështenja të pjekura (pak të shtrenjta me një çmim “special” vetëm për turistë të hutuar) dhe e morën në këmbë për tek monumenti i parë që dallohej në sfond,një alamet obelisku madhështor.

Vendi rreth tij gëlonte nga turistë të gjitha nacionaliteteve dhe rra-cave të botës.

Kinezë llafazanë,japonezë fotografibërës e pak më të fisëm në pam-je,amerikanë e kanadezë skaragjatë,bardhoshë (pa pigment) dhe të hutuar,spanjollë e italianë zhurmëmëdhenj,rusë hijerëndë nga ata të pasuruarit rishtas dhe shumë ballkanas,pra grekë,rumunë,bullgarë etj.

Shqiptarë patën hasur që natën e parë pranë hotelit të tyre në Fëndëkzade.

Kishte qenë dikush nga Berati ose aty rrotull që fliste me zë të lartë në celular me të afërmit e tij dhe u tregonte atyre si i vente puna pa menduar se ia kuptonte kush fjalët në atë qytet të huaj.

Pas obeliskut i hodhën një sy kalimthi Xhamisë Blu dhe e mbajtën hapin nga katedralja imponente e Shën Sofisë aty pranë.

Kisha e dikurshme e perandorit të lavdishëm ilir të Bizantit Justin-ian (i lindur në Dardaninë e lashtë),kishte pas qenë transformuar disa herë përgjatë historisë së saj legjendare.

Pati qenë me krenari kisha më e madhe e krishtërimit dhe mbas rënies në duar osmane të qytetit ajo kishte shërbyer për një kohë të gjatë edhe si xhami.

278

Më vonë autoritetet kemaliste të Turqisë moderne patën marrë ven-dimin largpamës që t’a bëjnë një muze tepër interesant ku secili vizitor mund të admironte anën kishtare,frazat arabe,kryqet,ikonat,citatet ku-ranore apo kubenë e minaret e saj.

I tërë sheshi midis saj dhe Xhamisë Blu ishte jashtëzakonisht i shfrytëzuar për qëllime turistike,me lokale të vogla tradicionale ku shërbeheshin çaji tipik turk me gota e vogla prej qelqi të ngushta në mes dhe sheqer në kubikë e po ashtu kafja e vërtetë turke e bërë dhe e servirur në xhezve dhe filxhanë bakri.

Vazhduan në këmbë për në zonën e Eminonu afër detit dhe Urës së famshme të Gallatës.

Kur ura në fjalë i doli përpara Artës,ajo psherëtiu si e lehtësuar:”Ja pse thoshkan se e ka këtë emër kjo ura,qenka shumë gallatë prandaj”!

Kati i parë i asaj ure mbi det,qe plot me lokale të vogla ku turistët si dhe vetë turqit hanin me ëndje produkte të shumëllojshme peshku,të tjerë përfitonin për të pirë diçka e vështruar horizontin e shumëkush hidhte grepat në det me nge dhe priste peshkun fatkeq të rradhës i cili do të kafshonte karremin.

Në atë zonë qe dhe tregu i madh egjiptian,pra ai i erëzave i cili ngja-sonte më tepër me një kënd Lindje të Mesme apo Indie në këtë cep të largët të Ballkanit turk.

Stacioni final i tramvajit ishte në zonën e Beshiktashit afër stadiumit të këtij ekipi futbolli të gërmuar në shkëmb me një arkitekturë shumë impresionuese.

Një rrugë e përpjetë të shpinte drejt lagjes së pasur dhe mondane ku ndodhej edhe qendra pulsuese e qytetit,pra Taksimi.

279

Hotele të shumta me pesë yje,shumëkatëshe e luksoze të jepnin mirëseardhjen aty.

Qenë lodhur prej të ecurave të gjata sa siç thoshte Arta “u nxirrnin këmbët tym”!

Por kurioziteti për të parë më shumë qe më i fortë edhe se refuzimi i këmbëve të tyre për të marshuar akoma.

Pas një bisede informative lidhur me atë çfarë ia vlente të shikohej aty rrotull me një polic të sjellshëm trafiku,vazhduan më poshtë.

Si kaluan sheshin qëndror mbuluar gjithë flamuj turq rreth një monumenti që dukej të kishte të bënte me ndoca heronj Turqie,u futën më në fund tek bulevardi tradicional i Taksimit.

Objekti më tipik dhe tërheqës i tij ishte padyshim tramvaji i vjetër i kuq që e përshkonte bulevardin tejpërtej për qëllime turistike.

Aty u përhumbën në turmën e stërmadhe të përbërë nga turq e turistë që venin e vinin nëpër dyqanet,butiqet,lokalet,restorantet,kaf-enetë,baret,galeritë e artit,kishat,sinagogat,xhamitë dhe konsullatat e shumta.

Megjithë antipatinë e thellë që të dyja provonin për peshkun si ush-qim,vëmendjen nuk pati sesi të mos ua tërhiqte “Ballëk Pazari” pra “Tregu i Peshkut” me aromërat e tij,vajin e skuqur,peshkun e ofruar të përcëlluar brenda hamburgerëve,senduiçëve,sallatave e njëmijë for-mave unike të përgatitjes që turqit dinin t’i bënin.

Në darkë u kthyen të rraskapitura dhe uritura në hotel sadoqë duhej pranuar se “betonizimi” që i kishin bërë stomakut në mëngjes,kishte rezistuar mirë.

Me fuqitë e pakta që u mbeteshin,patën kërkuar ndonjë dyqan të vockël lagjeje ku edhe blenë ca sallam turk,kos natyral dhe bukë për

280

pak centë lirash turke dhe sigurisht një bidon me ujë sepse ishte infor-macion publik që ujë rubineti në Stamboll nuk pihej.

Tre ditë shkuan shpejt si në një ëndërr.Qenë të çlodhura dhe ai qytet i kishte bërë totalisht për vete meg-

jithëse Mariana qahej nga kodrat hyp e zdryp që përbënin relievin e tërë Stambollit dhe po ashtu nuk patën gjetur akoma një lokal tradite ku të hanin ca gjellë të vërteta turke me porcione e çmime normale.

Zonat turistike të Stambollit ndiqnin sidomos në fushën kulinare një politikë zhvatëse kundrejt turistëve të shumtë që frekuentojnë me miliona atë qytet.

Që do të thoshte se kur dikush merrte udhën për Stamboll,duhet të kishte parasysh se pa njohur gjuhën turke apo dikë vendas aty,ushqim me porcione jo prej trumcaku ose harabeli (pra dy lugë e jo më tepër edhe kur në menu lexoheshin emra pompozë si Tavuk ose Tepsi me ndonjë ushqim)...dhe pa çmime stratosferike nuk do të gjente dot.

Ato ditë qenë miqësuar edhe me Halilin e recepsionit i cili siç kishte dalë në pah,pohonte të kishte edhe një origjinë jo aq të largët shqiptare ose “arnaut” siç e quante ai,nga viset e Kërçovës në Maqedoni.

Shqip nuk dinte asgjë përveç fjalës “Po” të cilën ndërkohë fare mirë mund t’a kishte mësuar edhe aty në punë falë kontaktit me turistë shqiptarë ndër vite.

Ishte i pamartuar e jetonte në një lagje të largët që bënte pjesë në qytet megjithëse ai vetë thoshte se:”Kur këtu në Fëndëkzade është me diell,aty tek ne bie shi e ndoshta dhe borë”!

Në shtëpi jetonte me të ëmën Ajxhen dhe të motrën e tij të fejuar e cila quhej Emel.

281

Pas pesë ditëve në Stamboll,erdhi koha që Mariana të mendohej për më tej.

Mulit i qe vënë kryqi,por Fisnikut njëherë që patën folur në telefon ajo nuk i kishte treguar asgjë.

Mariana i qe shumë mirënjohëse për gjithçka Fisnikut,por s’mund t’a linte veten që për çdo problem t’i drejtohej atij ose miqve të tjerë të saj.

Fisniku kishte bërë prej vitesh sa herë qe shfaqur nevoja edhe më shumë se ç’i takonte për Marianën dhe të bijën ndaj dhe asaj nuk ia bënte zemra që t’i kërkonte sërish ndihmë.

Për më tepër ajo në Stamboll pati ardhur me qëllim që t’a ndryshon-te për të mirë jetën e saj dhe kësaj rradhë këtë e shihte edhe si një bast me vetveten për të treguar se mund t’ia dilte kësaj sfide me kurajo dhe vetëmohim siç edhe më parë kishte bërë.

Ishte një paradite me shi të rrëmbyer,kur të tre u ulën tek bari i hollit të hotelit për të folur.

Halili shpjegimet e Marianës i dëgjoi me vëmendje para se të shpre-hej vetë.

Ajo i tregoi sesi dhe përse patën ardhur,si bashkëatdhetari Muli i kishte “prerë në besë” etj.

Po aq Mariana i bëri të ditur se pa e provuar veten në këtë qytet të madh,nuk do të kthehej mbrapsh!

Atij i kërkonin po të qe në dijeni t’u jepte ndonjë informacion lidhur me mënyrën sesi mund të gjenin shtëpi të lirë dhe të mirë po të ishte e mundur për të banuar.

282

E qartë që do dilte nevoja edhe për punë,por Mariana nuk kishte si të mendonte që të gjitha t’ia kërkonte Halilit sado i predispozuar për t’i ndihmuar të ishte ai.

Halili i dëgjoi të gjitha dhe pa lënë të kalonin shumë sekonda nxori celularin nga xhepi e foli me dikë që nga tingujt që dëgjoheshin dukej si grua.

-“Shkoni lart në dhomë e pushoni ose shihni televizor,por mos har-roni të fusni rrobat në valixhe se do vini me mua kur të mbaroj turnin tim”!- u tha ai.

Dhe vërtetë si kishte mbaruar punë,pas ca orësh Halili i thirri dhe bashkë u nisën duke ndërruar tre autobuzë për tek shtëpia e tij e cila ishte edhe më larg se ç’u pati thënë.

Kur arritën,e para foli Arta:”Unë kujtova se ishte si me shku në Halk-idiki nga Selaniku,kurse kjo paska qenë si me bo rrugën për Athinë o ma”!

Qe një mbrëmje e lagësht të diele.Lagjia majë një kodre,me rrugica të pashtruara dhe shtëpi të ulta

njëkatëshe me nga pak oborr të gjelbëruar përpara,dukej si dremitëse në pamje të parë.

Zëra gazmorë vinin vetëm nga një lokal i vogël jo shumë larg.Tek dera e oborrit i priste me buzën në gaz një grua në moshë të

mesme e cila duhej të ishte Ajxheja dhe pas saj një tjetër më e re,pra Emeli.

Sapo u afruan Marianën e përqafuan fort të dyja dhe Artën e morën hopa e s’e lëshonin si t’a kishin mbesën e vet.

Fjalët e vetme që kuptonte Mariana ishin “Mashalla-mashalla,shy-qyr” dhe kaq!

283

Pa vënë mirë këmbë brenda shtëpisë,Artës ia çpoi hundët një aromë e njohur dhe shumë e dashur për të,që vinte drejt e nga kuzhina.

Ajo ia nguli shikimin Ajexhesë dhe foli dy fjalë në turqisht:”Aksh-am-pilaf ”!

Një e qeshur e përgjithshme i përfshiu të tërë dhe qysh atë natë riti i “aksham pilafit” të Artës u bë traditë.

Ky ritual i ri nënkuptonte ndërkohë që një pjatë plot me pilaf për Artën do të rezervohej çdo mbrëmje nga Ajxheja.

Pas shtrimit të tavolinës për darkë (pilaf,qofte,kos,mantija shtëpie,sallatë perimesh të skuqura,domate,djathë të bardhë,kastrave-ca dhe speca e patllixhana me lakra të marinuara,ullinj etj)...nisën të bisedojnë.

Ajxheja iu tregoi nëpërmjet përkthimit të të birit në anglisht,se lag-jia banohej ekskluzivisht nga kërçovarë shqiptarë.

-“Hepimiz Arnavut”!-pra të gjithë shqiptarë jemi këtu thoshte ajo.Shqiptarët aty patën filluar të vendosen që në fillimin e shekul-

lit të njëzetë e më vonë qenë shtuar me valë të reja të përzënësh nga pushtuesit sllavë deri në vitet 60-të.

Shqipja ishte folur gjer në vitet 80-të nga më vjetrit,por më pas kishte humbur sepse siç dëshmonte vetë Ajxheja...kudo ku qenë ngu-litur shqiptarët e Turqisë,autoritetet i kishin regjistuar së pari si turq,i patën shkolluar vetëm në turqisht e nuk u kishin lejuar që doktorët,më-suesit,funksionarët e lagjes dhe klerikët t’i kishin shqiptarë.

Edhe Emeli që ishte bërë mësuese,gjuhën turke u jepte nxënësve.Ajxheja ishte tepër e pezmatuar nga mosnjohja e gjuhës së të parëve

dhe siç tregonte,ajo deri në fëmijëri ndonjë fjali edhe mund t’a formu-lonte në shqip.

284

Më pas me kohën kishte harruar gjithçka.Kurse prindërit e saj i kujtonte që midis tyre flisnin vetëm në

shqip,por jo me fëmijët ndaj dhe gjuha amëtare qe zhdukur pa lënë gjurmë.

Por origjina dhe gjaku i njëjtë i kishte mbajtur banorët e lagjes shumë të lidhur njëri me tjetrin.

Për të mos e prishur këtë rreth të mbyllur,jo rrallë ndokush nga ajo lagje edhe nusen sërish e kishte marrë nga trevat e origjinës,pra nga Kërçova,Dibra e Madhe ose Shkupi.

Pra tre gra aty shqipen e njihnin.Sevda nga Kërçova,Rufiania nga Dibra e Madhe dhe Nermini nga

Shkupi.Ajxheja kishte biseduar mjaftueshëm me të birin para se ato të vinin

dhe për të thënë të drejtën gjatë tërë darkës foli e qeshi,por asgjë nuk pyeti.

Artës i solli tre pjata pilaf dhe pastaj i bëri shpejt edhe një gotë me limon të shtrydhur për t’a ndihmuar që t’i treste.

Mariana ishte nga ana e vet më e tërhequr nga mantijat (që i dukesh-in dhe qenë një gatim i ngjashëm me tortellini-t italiane) dhe sallatrat e marinuara me perime.

Por limonit të shtrydhur edhe ajo nuki bëri fjalë.-“Miqtë në shtëpinë time unë i mbaj mbi kokë,që domethënë se sa

je tek ne,dihet që je njeriu jonë e vetëm mbrohesh dhe respektohesh”!-e mbylli me këto fjalë lapidare darkën Ajxheja duke treguar kështu edhe me fjalë përveçse me vepra mikpritjen e saj të admirueshme.

Burri i vet që nuk jetonte prej pak vitesh,pati qenë njeri shumë i respektuar mes banorëve të lagjes dhe në njëfarë mënyre aty ai pati

285

shërbyer si një tip kryeplaku të cilit të tërë i drejtoheshin për këshilla,n-dihmë ose ndërhyrje të tij kur ishte nevoja.

Qysh kur ai pati qenë gjallë,lagjia fliste se truri i tij në të vërtetë ishte Ajxheja dhe më pas koha e kishte konfirmuar pa asnjë fije dyshimi këtë fakt.

Tashmë vendin e njeriut më të respektuar dhe dëgjuar të zonës e kishte zënë plot meritë Ajxheja.

Ajo më parë kishte punuar si çentraliste në postën e lagjes e falë përkushtimit të saj dhe të të shoqit,ata kishin arritur që të dy fëmijët t’i studionin në universitet,vajzën për mësuesi dhe djalin për gjuhë të huaja në anglisht.

Ishin një familje me njerëz të thjeshtë,punëtore dhe të dashur.Fol e qesh ndenjën deri vonë zgjuar dhe të nesërmen Mariana u

ngrit nga ora e njëmbëdhjetë e ca me një ndjenjë të fortë turpi pse nuk qe çuar më herët se aq.

Arta flinte ndërkohë për shtatë palë qejfe pasi pilafi për të si gjith-monë kishte shërbyer si një qetësues natyror pa rival.

Fytyra e qeshur edhe në gjumë e së bijës e bënte të mendonte Mar-ianën se ajo po shikonte ndonjë ëndërr të bukur dhe për më tepër po ndihej mirë.

Ndjesinë e komfortit Mariana e kishte patur shoqëruese gjatë gjithë darkës e meqë percepsionet e veta dhe muzika e pamungueshme në tru asaj ia paraprinin çdo ngjarje me rëndësi në jetë.në këtë rast këto telepati i thoshin se gjithçka mesa dukej për fat do të shkonte siç duhej.

Vetë shtëpia e Ajxhesë i ngjante fort me atë të tetos së saj Katerinës në Tiranë shumë kohë më parë.

286

Shtëpiza e teto Katerinës gjendej në kryqëzimin e “21-shit” përballë ndërmarrjes botuese “Naim Frashëri” prapa një rajoni policie.

Njëkatëshe me tre-katër dhoma,verandë të vockël përpara,pak ob-orr,me gardh të thurur listelash të holla dhe shumë lule që ajo i mbillte vetë.

Fytyra e qeshur,ngrohtësia dhe sjellja e lirshme prej njeriu të shtëpisë tek Ajxheja,Marianës i kujtoi pikërisht teton e saj.

Katerina kishte qenë motra e gjyshes së vet ndërkohë dhe me të e lidhnin shumë kujtime.

Ajo personifikonte për Marianën një të afërme tejet të dashur,ndër-sa qoftë edhe në pasionin për gatimin që shfaqte Ajxheja apo mikprit-jen që ajo tregonte ndaj njerëzve ose mënyra sesi ajo i nxiste ata “hani pra hani se kam prapë sa të doni”...i sillte asaj në mend figurën e tetos të cilën po i bëhej sikur po e takonte sërish pas kaq vitesh.

Ajxhja e priste në kuzhinë ulur duke thurur me shtiza një shall.-“Këtë shallin do të t’a bëjë ty”!-i tha Emeli e cila sapo qe kthyer nga

shkolla,në anglisht Marianës.-“Kur i ka thurur shall me duart e veta që ditën e parë,zëre se e ka si

vajzën e vet”!-flitej nëpër lagje për këtë gjest,meqë aty rrotull si normal lajmi hapej me një shpejtësi rrufe dhe të gjithë dinin gjithçka për këdo.

Ajxheja e kishte lënë tavolinën të shtruar plot e përplot me gjithë të mirat e imagjinueshme,por vetë nuk pati ngrënë (përveç pirjes së kafes) pa u zgjuar miqtë.

-“Pse ha njeriu vetëm”!-ngulte këmbë Ajxheja duke respektuar këtë rit (të shenjtë) të mirënjohur në Turqi që nuk e parashikonte aspak të ulurit vetëm në tavolinë.

Se ç’i kujtonte diçka Marianës kjo gjë!

287

-“As qeni nuk pranon të hajë vetëm edhe ai do një shoqëri”!-kishte pas thënë edhe i ati Luigji në të tilla raste.

Marianën e ftoi të ulej pranë saj dhe nga xhepi Ajxheja nxori një palë çelësa.

-“Këto janë të shtëpisë aty ngjitur”!-i tha në anglisht Emeli.Bëhej fjalë për një shtëpi modeste të cilën e ndante vetëm një gardh

i hollë i veshur me lule kacavjerrëse,nga banesa e Halilit dhe Ajxhes e cila ishte në pronësi të xha Hyseinit,një banori të vjetër të lagjes i cili prej pesëdhjetë vitesh kishte pas shkuar të jetonte në një lagje aziatike të Stambollit dhe nga prej aty ku kishte krijuar edhe familje,nuk kthe-hej më.

Shtëpinë e tij gjithnjë e kishte dhënë për banorë të ndryshëm me pagesë mujore dhe menaxhimin e saj e bënte ngahera Ajxheja për llog-ari të tij.

U ngritën në këmbë dhe dolën për të shkuar t’i hedhin një sy në mënyrë që edhe Mariana të njihej me vendin ku mund të banonte.

U futën nga një deriçkë hekuri që mbyllej së brendshmi me një lloz,në një mini-oborr ku nuk mungonte një pemë kumbulle,mollë të egra dhe një pishë të cilat siguronin freski e ambient të këndshëm për banorët e asaj shtëpie.

Para hyrjes qenë edhe tre karrige me një tavolinë katrore ku Mari-ana përnjëherë e përfytyroi veten dhe Artën të ulura duke kuvenduar si nënë e bijë ose duke pirë diçka të ëmbël.

Shtëpia kishte një si hundë të dalë që përbëhej nga një verandë-sal-lon me një derë gjysëm druri e gjysëm qelqi jo-transparent,si dhe tua-letin.

288

Pasi zbrisje një shkallë futeshe në kuzhinën e cila mund të shërbente edhe si dhomë ndenjie apo pritje.

Ishte e madhe me një dritare të gjerë të pajisur me dy palë kanata prej druri të amortizuar nga koha e cila shihte për nga oborri.

Kishte edhe një dritarëz tjetër të vogël që komunikonte së brendsh-mi me dhomën e gjumit.

Një derë tjetër të shpinte tek dhoma ngjitur e fjetjes dhe përkundru-all derës së kuzhinës ndodhej një hapësirë që të çonte për tek depo e shtëpisë.

E tëra qe lyer me gëlqere të bardhë,ndërsa salloni ishte i shtruar me pllaka çimentoje dhe kuzhina kishte truall të ngjeshur mbuluar me llaç.

Kurse nga ana tjetër dhoma e gjumit ishte shtruar me “dhoga”,pra dërrasa të vjetra kushurira të varfëra të parketit modern.

Depo ishte e mbuluar me një linoleum bezhë i cili pale se çfarë fshi-hte poshtë tij.

Në depo qenë grumbulluar mobilje të vjetra të kalbura nga lagësh-tia,rafte,karrige të prishura etj.

Prezentë si orendi në shtëpi,qenë vetëm një kënd i mirë kuzhine me rafte e sirtarë sa të nxinte të gjitha enët e nevojshme,një kanape e vjetër dhe pak gjëra jo me shumë vlerë.

Të djeshmen pasi Mariana kishte vajtur të flinte,Ajxheja dhe Emeli kishin lidhur kokën dhe hundët me shami dhe i qenë futur punës me themel për t’a prurë në vete dhe pastruar pluhurin shekullor të asaj shtëpie.

Kuzhinën e patën shtruar cep e më cep me tapete një mbi një në mënyrë që të mos ndihej shumë lagështira e truallit,kishin sjellë nga shtëpia e tyre pak enë të domosdoshme për gatim,dy divane të vjetër për

289

të fjetur,mbulesa e shtresa për to dhe Emeli nga dhoma e saj pati prurë dhe një komo të madhe multifunksionale,një garderobë dykanatëshe e një manjetofon me radio.

Brenda ditës edhe Halili solli nga hoteli një kalorifer dhe një televi-zor të cilët ai me kolegët e tij i përdornin për t’u ngrohur dhe shikuar tek dhoma e tyre prapa recepsionit.

Dritaret i mbuluan me tyle dhe copa të trasha nën të cilat nuk de-përtonin as dielli dhe as sytë kureshtarë nga jashtë.

Shtëpia ishte e banueshme dhe aroma e rëndë e lagështirës dhe e mungesës së njerëzve prej një kohe të gjatë,brenda javëve të para u zh-duk.

Qysh atë ditë pasdite,të dyja nisën një kurs të përshpejtuar turq-ishteje me Emelin që këtë punë bënte edhe në jetë ndër të tjera.

Për ca muaj,pas një pune intensive,dinin aq turqisht sa të zhvillonin një komunikim të kënaqshëm me njerëzit.

Mariana megjithëse mbante me vete rezerva të respektueshme fi-nanciare (sepse kësaj rradhe ishte nisur me një plan)...gjithësesi kishte nevojë patjetër për të gjetur një punë.

Këtë çështje e diskutoi me Emelin e cila i propozoi që të shkonin bashkë të flisnin me shoqen e saj Sevdan,nusen kërçovare që punonte në rrobaqepësinë e vetme të lagjes.

Sevda i priti tek oborri i shtëpisë së vet me kafe në dorë.Ishte mjaft e pashme,e kolme,e re në moshë,me flokë të mesme ng-

jyrë ambre,të drejta e të lëshuara përmbi supe.Kishte fytyrë të mbushur ku shquante një gojë me buzë të plota

mishtore dhe një palë sy të thellë larushë nën dy vetulla të holla si shig-jetë.

290

-“Ua na ardhi motra,po si të kemi me xhan,ju lumshin këmbët”!-e përshëndeti Marianën në një shqipe të habitshme me theks tosk ajo.

Mariana pa u ulur mirë në vend,ia ktheu:”Po ti nga Kërçova apo Shqipëria vjen o Sevda”?

Aty u mor vesh fakti se Sevda dhe familja e saj në të vërtetë qenë nga shqiptarët e qytetit të kulturuar të Manastirit të cilët kishin emigruar në Kërçovë pas disa raprezaljeve kundër tyre nga sllavët e qytetit që u kishin djegur edhe shtëpinë njëherë.

-“Unë jam nga Manastiri moj motër,neve si korçarë flasim”!-kishte vazhduar ajo.

Sevda u dëshmua të ishte një vajzë flori që Mariana e pati në krah gjatë gjithë kohës së mëpasshme.

Falë saj u sigurua dhe puna në rrobaqepësi (thonë që ndërhyri edhe Ajxheja sadoqë këtë ajo nuk e përmendi asnjëherë vetë).

Kushti që Mariana të punësohej ishte që Sevda të sillte me vete edhe një makinë të re qepëse me shumë proçese qendisjeje (për të bërë mbulesa tavoline,çentro,peceta dhe sende të veçanta paje) për nevojat e zgjeruara të rrobaqepësisë.

Lekë të mjaftueshme për këtë qëllim s’kishin as Sevda,as burri i saj gazmor Fazlliu dhe aq më pak Mariana.

Kur nuk u gjet mënyrë tjetër,si ishin rrahur të tëra opsionet,u nis “fishek” për Stamboll Fazlliu tek e ëma të cilës me kërkesë-porosi të nuses i mori “hua” makinën fringo të re qepëse të saj.

Për shkollimin e Artës,e cila vitin s’mund t’a vazhdonte si normal-isht në mes të sezonit në një gjuhë që tani po niste t’a mësonte,u kujdes sërish Emeli e cila asaj i dha leksione falas gjer në verë,pasi i pati sigu-ruar të gjitha tekstet përkatëse shkollore.

291

Mbas një pune shumë voluminoze dhe këmbëngulëse nga Emeli që i rrinte Artës pincë mbi kokë për muaj të tërë,në verë ajo mundi të jepte provimet e shkollës dhe nuk e humbi atë vit.

Dy nuset e tjera shqiptare të lagjes qenë Nermin shkupiania dhe Rufiane dibrania.

Rufiania qe më e moshuar,mbi të gjashtëdhjetat dhe prej mëse tri-dhjetë vjetësh oborrin e vet që nuk e kishte fare të vogël,e kishte shën-drruar në serë lulesh të cilat i shiste në lagje dhe më poshtë në qytet.

Tregtia i pati ecur mirë dhe tashmë lulet ia blenin në buqeta,të rri-tura në vazo të madhësive të ndryshme dhe në poça të vegjël qelqi si rrënjë për t’u mbjellë.

Kur dilte në Stamboll ajo merrte me vete një bankinë me rrota dhe lëvizte nëpër lagjet turistike duke u shitur lule të dashuruarve,tur-istëve,grave të apasionuara mbas zbukurimit të taracave dhe ballkon-eve,lokaleve për t’i vënë në tavolinat e klientëve etj.

Aq famë kishte emri i saj në këtë fushë,sa tërë ditën serën e saj shtëpiake e vizitonin klientë nga gjithë Stambolli.

Si dibrane e mirë klientëve me një shprehje prej shënjtoreje,pasi e paguanin u përgjigjej si fillim ”Faleminderit shumë e Zoti ua shtoftë” në turqisht dhe pastaj shtonte në shqipe-dibrançen e saj të rëndë:”Shtej bith teqe”!

Ajo qe një grua me nuhatje të spikatur për biznes,dinte të bënte miq mundësisht me influencë duke u futur kudo,ishte pastërtore dhe e rregullt deri në mani e gjithashtu gatuante shumë mirë.

Gati çdo mëngjes kur shkëmbeheshin në rrugicën gjithë baltë ose pluhur me Marianën që shkonte nga njëra anë për tek rrobaqepësia ndërsa ajo vetë dilte për të shitur lule për në qytet,pa vajtur akoma ora

292

“7 pa ca” ajo pyeste sipas traditës më të mirë dibrane:”Si je me nanën...si shkove,si kalove”?

Dhe Mariana me sytë që nuk i qenë hapur ende mirë i përgjigjej:”Po ku të shkoja,ku të kaloja moj teta,në gjumë isha”!

-“Hajde me nanën se ashu pytet,na merre dhe kët lule çoje n’punë”!-dhe ikte për qytet megjithë lulet e saj të cilat pa përtesë i shpinte shtëpi më shtëpi sado larg të qenë,tek klientët e saj,aktorë të njohur,këngëtarë të famshëm,juristë,pronarë lokalesh,sportistë etj.

Rufianes i shoqi nuk i jetonte prej shumë vitesh,por edhe më parë ajo ishte detyruar t’ia dilte e vetme sepse ai tepër herët si mjaft turq të tjerë kishte emigruar në Gjermani.

Tani pesë djem të saj jetonin edhe ata në Gjermani ku kishin një lokal të tyrin të quajtur pikërisht “Pesë vëllezërit”.

Rufiania kishte dhe një vajzë në Turqi,të cilën e kishte të martuar në Antalja ku ajo bënte rregullisht pushimin e saj të vetëm vjetor,një muaj.

Ajo nuk kishte pranuar kurrë t’a linte lagjen për shkak se siç thoshte...njerëz më të dashur për fqinjë nuk gjente tjetërkund e sepse ishte aty ku puna i pati lulëzuar si mos më mirë.

Fëmijët e vet e thërrisnin të gjithë “nana” dhe jo “ane” në turqisht.E treta nuse shqiptare ishte Nermini e cila punonte tek libraria e

vetme e lagjes që e kishte quajtur “Eda” si emri i së bijës.Libraria kishte kryesisht tekste dhe artikuj shkollorë,fletore,vi-

zore,lapsa,goma,kompasë,ngjyra,çanta,prefëse e gjithçka që u nevojitej shkollarëve të vegjël.

Nermini fliste një shqipe të pakuptueshme që Marianës i kujtonte të folurën e romëve të hareshëm të “bregut të lumit” në Tiranë.

293

Problemi i saj nuk qëndronte tek fjalori shqip që nuk i mungonte por tek theksi i fort turk (pasi turqisht siç dukej ajo kishte folur shumë qysh në Shkup) dhe shpejtësia skëterrë me të cilën i shqiptonte fjalët.

Për shkak të faktit që ishte lindur e rritur në një lagje të përzjerë me popullsi shqiptaro-sllave në Shkup,ajo rezervat e stilolapsave dhe materialet e tjera me ngjyrë për të shkruar ose vizatuar,i quante “mina dhe municione”.

Kështu që Arta gjithnjë kur shkonte tek ajo për të blerë diçka,i dre-jtohej kështu:”Teta Nermin do më japësh dy-tre mina,pesë automa-tikë,një antitank,dy mitralozë,ca granata dhe një bombë dore”!

Nermini ishte dhe paksa jo e stabilizuar për nga sistemi nervor qëndror dhe mënjanë të folurës së përhershme logorreike,gjendja e saj shpirtërore ndërronte në çdo moment si një qiell vjeshtor.

Pra nuk dinte njeriu kur e shihte të qeshur e kur të nxehur apo duke u ngashëryer!

Mjaftonte një shkak sado i parëndësishëm paradoksal,që ajo ose të fillonte të bërtiste gjithë nerv ose të gajasej si bebe e gudulisur.

I shoqi që punonte në të zezë kambist tek dalja e lagjes,qe një burrë mjaft i qetë,fjalëpak dhe punëshumë.

Ishte ai në fakt që mbante familjen dhe peshën e dyqanit ku punonte e shoqja pasi merrej me furnizimin dhe gjetjen e të gjithë materialeve që ajo shiste.

Dy personazhe të tjerë mjaft të spikatur brenda lagjes ishin edhe pronari i lokalit të vetëm aty usta Mumtazi dhe i zoti i dyqanit të mishit i quajtur Bylent “kasapi”.

Tek lokali i usta Mumtazit shërbeheshin nga të gjitha,çaj,kaf-e,raki,verë,birrë,por edhe gatuhej ushqim i shijshëm tradite,njerëzit

294

kalonin darkat me biseda e lojëra si dhe aty organizohej çdo eveniment i lagjes si datëlindje,fejesa,përgatitej ushqimi i martesave etj.

Bylent kasapi ofronte mish lope,viçi,dashi,qingji,dele,keci,pule,gje-li fushe,gjeldeti,sallamëra të ndryshëm,mish të grirë,suxhuqe,qoftë të gatshme vetëm për t’u pjekur e gjithë të mirat e këtij produkti.

Ajo që tërhoqi Marianën tek ky shitës barkmadh dhe faqekuq me mustaqet një pëllëmbë,ishte mjeshtëria fantastike e tij në mënyrën sesi grinte mishin në çast për klientin.

Për këtë ai nuk përdorte fare makinë grirëse,por një thikë shumë të madhe dhe të rëndë në formë gjysëmhëne të cilës i rëndonte nga të dyja anët me shpejtësi dhe një preçizion matematik të atillë saqë mishi grihej shumë më imët sesa me makineri.

Bylenti kishte edhe një të mirë tjetër të madhe,që kockat e mbetu-ra nga prerjet e mishërave të ndryshëm gjatë ditës së punës,darkës i linte në cep të banakut për t’i marrë falas çdo banor i lagjes për të bërë supëra të shijshme e çfarë të donin me to.

Po ashtu edhe të brendshmet,qofshin këto mëlçi apo veshka,zem-ra,shpretka,zorrë apo plënca i ofronte përnatë me çmime të përg-jysmuara në fund të ditës.

Kështu nga dyqani i tij askush nuk dilte mërzitur e duarthatë,kishte apo nuk kishte lekë në xhep.

Usta Mumtazi ishte një nga ata njerëzit e fisëm të quajtur me të dre-jtë “zotni burrë” sepse e njihte shumë taktin dhe etikën jo vetëm me klientët e tij,por me të gjithë banorët e lagjes dhe prandaj ai qe një per-son të cilit shpesh i kërkoheshin këshilla të urta.

295

Bylent kasapi kishte një karakter impulsiv dhe ishte shumë i dashur e zemërmirë,por ndërkohë kur nxehej atij nuk i dilej përpara pasi rrezik mund të gjuante me ndonjë mjet pune!

Në një formë shumë të natyrshme,pak kohë u desh që Mariana dhe Arta të bëheshin pjesë integrale e lagjes dhe të gjenin aty terrenin e duhur për t’u shkëputur përkohësisht nga çdo reminishencë e kujti-meve shpesh të hidhura të së kaluarës.

Në të vërtetë nuk ishte e thjeshtë jeta për to!Lagjia ku jetonin ishte e pasur në shpirt e në sjellje,por po aq e varfër

në mjete e kushte dhe siç qenë rrugët e zonës të përpjeta e tërë gropa,-po ashtu edhe jeta e tyre po rifillonte një tjetër herë,përmes po kaq vështirësish.

Por dëshira e tyre për të bërë përpara,përputhej plotësisht me vizionin pozitiv të jetës që mbizotëronte midis gjithë banorëve të asaj lagjeje,nga këpucari tek baraka e vogël i cili Artës i kujtonte “usta Kun-gullin” tek Çipolino,gjer tek Tregu i Madh ca kilometra më poshtë në një zonë më të urbanizuar të qytetit ku shumica e banorëve shisnin produktet e tyre.

Tregu në fjalë me zhurmën,ngjyrat dhe larminë e prodhimeve që aty shiteshin,përbënte edhe mundësinë kryesore të punësimit të banorëve të lagjes,të cilët atje shisnin jo vetëm punimet e rrobaqepësisë,por edhe vezë pulash,mish,qumësht,gjalp,djath,fruta-zarzavate nga kopshtet e tyre,xhingla dhe enë të ndryshme bakri si dhe po ashtu edhe suveni-re dhe krijime druri të gdhendur,triko,kapele ose bluza të thurura me shtiza apo grep.

Pakkush kishte fatin të qe i shkolluar në mënyrë adekuate e si pasojë të punonte për shtetin në atë lagje.

296

Shkollat i patën frekuentuar të gjithë,por më pas në mënyrë të pae-vitueshme nevoja për punë pati predominuar dhe të pakët qenë ata që kishin arritur të diplomoheshin e të ndiqnin me sukses studimet e larta.

Por tashmë çdo familje studimin e fëmijëve e shikonte si prioritet dhe kursimi për llogari të shkollës së lartë të fëmijëve,tek banorët e lagjes,tejkalonte për nga rëndësia shpenzimin lidhur me kënaqësi të vogla të jetës,si pushimet,mobilimin e shtëpive,blerjen e një makine apo nevojat të tjera natyrale të përditshme.

Ndërkaq karakteristika më tipike aty ishte shpirti i theksuar i soli-daritetit mes njëri-tjetrit.

Ata jetonin edhe silleshin si të qenë pjesëtarë të një familjeje shumë të madhe ku të gjithë kishin përgjegjësi dhe detyra të përbashkëta dhe ku askush asnjëherë nuk lihej i vetmuar me problemin apo vuajtjen e tij ashtu si edhe të gjithë në raste gëzimi festën e kishin kolektive midis tyre.

Detyra e parë e rëndësishme që i dilte Marianës (dhe Artës,sadoqë nuk ia kërkoi njeri) ishte përshtatja e shtëpisë ku jetonin,me kushtet e një ambienti vërtetë të banueshëm.

Mariana ditët e para pati menduar se kompletimin me materialet e nevojshme,orendi etj,do t’a bënte sipas mundësive dhe rrogës që do të siguronte nga puna në rrobaqepësi,por ajo nuk kishte parashikuar akoma njohjet e të bijës.

Arta që në fillim qe miqësuar fort me fëmijët e dy familjeve më të varfëra të lagjes.

297

Gonxhagyli dhe Nedimi ishin kalamaj shumë shkatarraqë që qën-dronin gjithmonë veç të tjerëve dhe të cilët Artën e patën shikuar si “të rënë nga qielli” në lagjen e tyre.

Ajo u qe dukur e ndryshme nga fëmijët e tjerë,më e hapur,më e çiltër dhe e prirur për të qenë “thela e munguar” në grupin e tyre.

Nedimi dymbëdhjetë vjeçar,ishte një djalosh kuqalash,me fytyrën gjithë quka,me sy të gjelbër,hundë si patate të rrjepur nga dielli dhe njëçikë si veshllapush,prandaj herën e parë që u takuan Arta e përsh-kroi si “një djalë i përfshirë mes dy veshësh”...ose shkurt “Dumbo”!

Ai qe skaragjat,aq sa prindërit e vet e masnin njëherë në muaj tek korniza e derës ku linin mbi gjurmën e kokës së tij vizën me laps për të krahasuar zgjatjen e tij periodike,gjë që bënte që ai të mos ngopej kurrë së ngrëni,ndërsa përherë lëvizte me një rrapaçe buke sa një rrotë makine,të lyer me vaj ulliri dhe kripë në duar.

Gonxhagyli ishte një vajzkë e lezetshme brune sa më s’ka!Me flokë të errët si nata pa hënë,të rëndë e të fortë si bishti i kali-

t,normalisht të thurura me durim nga e ëma në dy gërsheta të trasha (si Pipi nordike,në versionin brun të Turqisë),ajo kishte edhe një palë syç-ka të mëdhaja,gjithmonë të hapura si në habi,aq sa i qëndronte përherë një shprehje pyetëse në fytyrë!

Përshtypja e parë e Artës lidhur me të kishte qenë ajo e një “Ka-traneje çorapegjatë” për shkak të tipareve të saj të errëta mesdhetare dhe të krehjes e sjelljeve të ngjashme me personazhin e “Pipi çorapeg-jatës” bjonde nordike.

Në moshë më të vogël e deri kur pati filluar shkollën,Gonxhagyli kishte ndenjur gjithnjë me gishtin e madh të dorës së djathtë ditë e natë në gojë.

298

Kjo kishte bërë që dy dhëmbët e saj të parë të qenë të mëdhenj dhe të dalë si ato të një lepurushi,ndërsa buza e sipërme i rrinte e ngritur lart.

Gonxhagyli nuk dinte të ecte si çdo fëmijë tjetër,por shkonte duke kërcyer e vrapuar,në kombinim të pamungueshëm me ndonjë të rrëzuar të rradhës...ndërsa këngën me zërin e saj të hollë si të një gard-aline nuk e hiqte kurrë nga goja.

Ajo ishte një fëmijë i shkathët dhe i gëzuar në çdo kohë,me shi apo me diell e ky aspekt i karakterit të saj dhe atij të Nedimit,Artës i pati lënë përshtypje shumë të mira.

Prandaj në muajt e saj të para në atë lagje,Arta për shkak se edhe në shkollë pa mësuar mirë turqishten nuk vente dot,paraditet i kalonte bashkë me shoqen dhe shokun e ri.

Bashkë i qenë qepur kodrave të thepisura mbi lagje,ishin larë bren-da përroit malor që rridhte aty pranë me një ujë kristal të akullt,si dhe në rezervuarin me ujë të pijshëm nga i cili furnizoheshin disa zona të banuara më tej,kishin shpikur përditë nga një lojë të re dhe qenë marrë edhe me një veprimtari gjer atëherë të panjohur për Artën.

Nedimi dhe Gonxhagyli,ashtu si edhe vëllezërit e motrat e tyre më të rritur,kishin si traditë daljen nëpër lagjet e kamura të cilat ndod-heshin disa blloqe më larg.

Ata vinin nga shtresa të varfëra dhe prindërit e tyre punonin ç’të mundeshin sidoqoftë pa ia dalë të siguronin të ardhurat e nevojshme për përballimin e jetës dhe shpenzimeve të shumta familjare.

Kështu që shpesh si zgjidhje optimale,fëmijëve u pati shkrepur ideja që në vend të shtrirjes së dorës për lëmoshë,të qëmtonin me kujdes

299

zonat e pasura rezidenciale në kërkim të sendeve,objekteve apo ushqi-meve të lëna nga banorët pikërisht për njerëzit në nevojë si ata.

Në këtë mënyrë të pajisur me një karrocë dore ata niseshin në drekë dhe ktheheshin vonë në darkë të ngarkuar me gjithçka patën psonisur.

Në kthinat ose cepat e lagjeve të pasura,ata gjenin enë të përdorura,-moblije,tavolina,karrige,komodina,rafte të vjetër e gjer tek tapetet,rru-gicat,shtresat,mbulesat,kuvertat e shumëçka tjetër të përdorshme për nevojat e familjeve të tyre.

Ajo që e habiti më tepër Artën kur u nis për herë të parë në një aventurë të tillë me ta,ishte lehtësia me të cilën ata dinin të gjenin atë që u hynte në punë.

“Asgjë nuk humbet,gjithçka transformohet”-citohej të kishte thënë Lavoisier-i dikur duke shpjeguar format dhe mundësitë e pafundme të shëndrrimit të materies.

Ky rregull i tij,gjente zbatim të plotë në këtë rast,nëpërmjet lënies dhe riciklimit të materialeve nga të pasurit dhe të varfërit,në një qa-rkullim të vazhdueshëm ku të tërë përfitonin diçka,i kamuri ndjesinë se i kishte bërë mirë dikujt dhe më pak i varfëri,gjërat për të cilat kishte më tepër nevojë!

Në rrugicat e shtruara me asfalt ose gurë të latuar të lagjeve të pa-sura,gjendeshin disa pika grumbullimi ku depozitoheshin gjërat e për-dorura.

Ekzistonte një lloj marrëveshje e pashkruar midis atyre që linin dhe atyre që vinin për të marrë diçka,që materialet,mobiljet,enët,orenditë ose ushqimet,të mos liheshin nëpër kazanë të rëndomtë e të qelbur plehërash,por në vende të paracaktuara për këtë qëllim,me higjenën e përshtatshme dhe kushtet minimale për konservimin e tyre.

300

Në këtë mënyrë edhe gjërat jetonin më gjatë derisa dikush të vinte për t’i tërhequr...edhe nevojtarët evitonin të ndjerin aq poshtë në sh-kallën hierarkike të shoqërisë njerëzore,sa ç’është ajo e të gërmuarit nëpër kosha mbeturinash.

Kur Arta nisi të mësonte në drekë me teta Emelin (Emel teyze siç kishte nisur ajo t’a thërriste turqisht) dhe të dali pasditeve në shoqërinë e Gonxhagylit dhe Nedimit,Marianës iu bë qejfi pasi mendoi se e bija ishte integruar shpejt me fëmijët e tjerë të lagjes.

Por çfarë Mariana nuk pati mundur kurrësesi të parashikonte,qenë ato që pasuan!

Arta përditë nisi të kthehet në shtëpi me nga një diçka të re me vete.Një ditë erdhi me ca shtresa e mbulesa (mëndafshi,pambuku,m-

bushur me lesh apo pupla),të cilat i solli bashkë me Nedimin ngarkuar në karrocën e tij.

Një herë tjetër pruri dy kusi të mëdha,një me presion dhe një tjetër shumë të madhe inoksi pa kapakun,të cilin s’ia kishte gjetur dot.

Brenda një kohe të shkurtër,shtëpia e tyre u plotësua në këtë mënyrë me pjata,tabaka,gota,lugë,pirunj,tasa të emaluar dhe plas-tikë,pesë-gjashtë kuverta të leshta dhe akriliku,rroba të ndryshme për t’u veshur ajo vetë dhe e ëma,lodra pellushi,rrugica dhe ushqime!

Mariana e mori menjëherë shpjegimin se ku e bija i gjente tërë këto sende bashkë me shokët e vet,por ajo nuk mundej të mos habitej prapëseprapë më këtë gjë!

Mbasi pati folur gjërë e gjatë lidhur me këtë fenomen me Sevdën,ajo kishte marrë vesh se kjo punë qe normale dhe mbi të gjitha nuk kishte asnjë rrezik sepse e praktikonin të gjithë e jo vetëm fëmijët dhe kjo ishte një metodë e njohur nga e cila përfitonin të tërë,duke përfshirë

301

edhe Fazlliun i cili të shoqes i sillte herë pas here me kamion moblije të vjetra,por shumë të mirëmbajtura me të cilat ajo kishte rregulluar me tepër shije shtëpinë e vet.

-“Çfarë ke që shqetësohesh Mariana?Kaq e vogël po t’a rregullon shtëpinë çupa,kur të rritet do të t’a bëjë flori siç e ka emrin ajo”!-e pati qetësuar Sevda Marianën duke ia shuar pikëpyetjet në ndërgjegjen e saj.

Sevda shtoi se për më tepër ajo e kishte porositur të shoqin që të kërkonte orendi të gjetshme në këtë mënyrë të cilat mendonte se mund t’i nevojiteshin Marianës,për shembull ndonjë poltronë ose kanape për në kuzhinë,divane etj dhe t’ia sillte asaj me kamionin e tij sapo t’i kishte siguruar.

Aq shumë qe mësuar dhe lidhur me këtë “punë” Arta,sa përpara se të nisej drekave me Nedimin dhe Gonxhagylin (Dumbon dhe Ka-tranen sipas saj),ajo përfytyronte me saktësi edhe ato sende që do të kishte më tepër dëshirë të psoniste atë ditë.

-“Sot o ma du me gjet i gjo t’omël,ose i dor makarona apo noj gjo me mish dhe noj palë xhinse për të vesh”!-i rrëfehej ajo të ëmës!

-“Aferim sana këzëm”!-pra të lumtë vajza ime,thoshte gjithë ad-mirim Sevda teksa e dëgjonte Artën të shprehte dëshirat e ditës.

Dhe pastaj i drejtohej burrit të vet Fazlliut dhe Marianës duke u thënë se kur të bëhej vetë me një vajzë (djalë medoemos sipas të sho-qit),do e donte të shkathët e të zonjën si Artën.

Jo rrallë ndodhte që Arta të kthehej në shtëpi vërtetë me një gjysëm tepsie bakllava apo me treçerek torte me krem të lënë nga dikush pas ndonjë ditëlindje!

302

Nuk kishte njeri që t’a frenonte lumturinë dhe entuziazmin e saj në ato raste.

Arta u gëzohej atyre gjetjeve sikur të kishte pas zbuluar e vetme një kontinent të ri,por Mariana e kuptonte se vajza e saj e rritur mes njëmi-jë vështirësish,midis njerëzish që e donin dhe shumë të tjerëve të cilët qysh foshnje e patën urryer e anatemuar,kështu ndihej e vlefshme me kontributin e saj për vete dhe për të ëmën dhe kjo ishte arsyeja reale e kënaqësisë së saj!

Në raste të tjera Arta vinte darkave në shtëpi me një kusi erëmirë në dorë,ku gjendej ndonjë gjellë e shijshme me perime dhe mish (tip turlie).

E ëma e Nedimit,njihej botërisht në lagje si një kuzhiniere tepër e aftë për të nxjerrë gjellë tejet speciale duke përdorur pak gjë!

Si e hidhnin gjellën në pjata,ajo vihej t’i shpjegonte të ëmës sesi dhe ku i kishin gjetur një për një përbërësit me të cilët mamaja e shokut më pas kishte bërë kryeveprën e saj të rradhës.

Domethënë që në një cep qenë gjetur patllixhanët,dikur tjetër një arkë me domate paksa të vrara gjelle,ca speca që porsa patën nisur të vjetëroheshin,qepë si të mbira dhe të lëngëzuara etj.

Në fund ishte gjetur dhe një qese me mish akoma të ngrirë të saponxjerrë nga friza e të lënë aty nga dikush për këdo të qe i uritur dhe ca salçiçe të mbetura tepër nga ndonjë kuzhinë restoranti.

Kështu qe rregulluar kjo tavë e mrekullueshme turlie e cila edhe në të ardhmen mbeti preferencë e Artës!

Një herë tjetër Arta dhe Gonxhagyli kishin gjetur të varura në një qese plastike,disa kile me miell orizi me të cilin e ëma e Nedimit pati

303

përgatitur me vezë,sheqer dhe gjalp,një lloj revanie që të shkrinte në gojë!

Arta tashmë gjithmonë e më tepër kishte nisur t’i thoshte të ëmës se mezi ç’priste që një ditë të rritej edhe pak sa të punonte edhe ajo dhe më në fund të mund të blenin një lavatriçe që Mariana të mos kishte më përse të lante me dorë.

Të paktën qysh prej largimit nga Kosturi,Mariana çdo gjë,që nga kuvertat e rënda e gjer tek ndërresat e përditshme i lante e shpëlante përherë me dorë dhe Artës i vinte keq që ato duar artisteje,të bardha,të lëmuara,të buta,me gishta të hollë e thonjtë si thelpinj bajamesh rozë,t’i shkatërroheshin nga dita në ditë!

Rroga normale që Mariana fitonte në rrobaqepësi,dilte me shumë kursim për të shtyrë muajin,pra pagesën e shtëpisë,ndriçimin,ujin dhe shpenzimet bazike për ato të dyja e jo për tjetërgjë apo për të vënë diç-ka mënjanë.

Pra lavatriçja,një nevojë larg të qënit luks,ishte e paarritshme për momentin.

Si fillim nuk kishin pasur as frigorifer dhe ushqimet Mariana për ca kohë i kishte mbajtur tek Ajxheja që mos i prisheshin derisa me kur-simet e para të saj e blenë një të tillë të përdorur në Stamboll.

Me ardhjen e stinës së ngrohtë,kumbulla dhe molla në oborr,në fil-lim çelën lule të bardha të bukura dhe më pas u mbushën me fruta të cilat binin vetë në tokë.

Vërtetë nuk qenë fruta për t’u ngrënë të freskëta (molla qe e egër),por sido që të jetë me to Mariana bëri marmalatë të përzjerë me mollë dhe kumbulla e nga oborri i Sevdës ajo këputi ca fiq dhe përgatiti prej tyre një gliko për të lëpirë gishtat dhe mustaqet!

304

Kur glikonë e lartpërmendur Mariana ia çoi Ajxhesë për t’a pr-ovuar,asaj i la aq shumë përshtypje sa me humor tha se do t’a ruante për dasmën e Emelit.

Tek pema e kumbullës dhe mollës së egër,ndodhej edhe një parcelë e lënë djerrë,që Mariana me ndihmën e palodhur të Sevdës e mbol-li me fara domatesh,patllixhanësh,piperkash,qepësh,sallate të gjelbër dhe majdanoz,mente e erëza të tjera si dhe mashurka-bishtaja të cilave u bëri një shërbim kaq besnik dhe të dedikuar sa u rritën e mbinë si mos më mirë.

Në këtë mënyrë në menunë e shtëpisë u shtuan edhe prodhimet “bio” të oborrit të tyre kurse në tavolinë kishte gjithmonë edhe një buqetë lulesh nga të kopshtit po ashtu.

Në darkë,pas punës së Marianës dhe studimeve e “kërkimeve” di-tore të Artës,të gjithë mblidheshin tek Ajxheja me Halilin dhe Emelin ose venin tek Sevda si dhe jo rrallë qëndronin edhe në shtëpinë e tyre megjithë miqtë,kështu që asnjëherë nuk qenë sidoqoftë të vetmuara në ndonjë lloj mënyre.

Lidhjet me Greqinë nuk ishin më tepër të shpeshta ndërkohë.Në fillim Mariana pati komunikuar me Fisnikun dhe shoqet e saj

aty,por koha që ecte dhe impenjimet e përshtatja në këtë ambient të ri,kishin sjellë automatikisht një rrallim të telefonatave ndërsa e-mailet elektronikë sidomos Arta i mbante akoma të shpeshta me të gjithë.

Fisnikut Mariana kishte vendosur që të mos i binte më shumë në qafë dhe për këtë arsye nuk i pati treguar asgjë në lidhje me Mulin dhe mënyrën sesi ai e kishte pritur,kurse shoqet ajo nuk donte në as-një mënyrë t’i shqetësonte dhe prandaj sa herë flisnin u përsëriste se shumë mirë ishte dhe nuk kishte ndonjë nevojë.

305

Në vjeshtë me mbjelljet e oborrit të saj Mariana përgatiti edhe sal-latat e shumta dimërore jetëgjata të marinuara dhe njëkohësisht aty në ajër të pastër hapi petët për të bërë makarona dore me vezë dhe gatiti trahananë me qumësht dhe kos.

Gjyshe Maria po t’a shihte,do t’a kishte ndjerë veten krenare për mbesën në këtë rast dhe ajo padyshim do të kishte kuptuar se mundi nuk do t’i kishte vajtur kot me këtë vajzë kështu.

Pas rreth shtatë-tetë muajsh nga ardhja e tyre në Stamboll,Fisniku sidomos kur ca kohë më vonë numri i tyre i celularit nuk iu përgjigj më,nisi të ndjente dyshime lidhur me fjalët qetësuese që Mariana i pati thënë sa herë që bisedonin bashkë.

Celularin megjithë numër e kishte kumbullosur Arta një ditë teksa luante “kukamçefti” me Nedimin dhe Gonxhagylin,pra diku i kishte rënë dhe i pati humbur si shumë sende të tjera me të cilat ajo dilte dhe nuk i kthente më në shtëpi (ombrellat për shembull,nga të cilat kishte çuar dëm të sajën,të së ëmës,të Emelit,një të Sevdës dhe një tjetër të Halilit).

Si duroi aq sa mundi,Fisniku u bë kureshtar gjer në atë pikë,ndërsa lajm prej tyre nuk merrte prej një copë here,sa i telefonoi Mulit në zyrë.

Kur Muli vetë nuk iu përgjigj,por i vuri në linjë një sekretare e cila e gjora nuk dinte as të gënjente siç nevojitej (pasi praktikisht Fisnikut i tregoi se Muli ndodhej aty pranë saj,po nuk donte t’i fliste atij),atëherë Fisniku vendosi që të nisej vetë.

Mulin ai e pati njohur qysh në rini dhe atij “thiu” nuk i besonte kur-rësesi,vetëm pati menduar se për shkak të shumë ndereve që i kishin bërë si vetë,ashtu edhe Pirro dikur,ai njeri do të kishte ditur të sillej denjësisht me Marianën në Stamboll.

306

Ide e gabuar siç po dukej puna!...Dhe meqë Fisniku ngahera që shquar për një nuhatje të gjithëansh-

me,këtu diçka vinte erë,sepse gjërat nuk mund të qenë normale me fshehjen e Mulit dhe zhdukjen e Marianës në të njëjtën kohë!

Të nesërmen Fisniku u paraqit në Aksaray fiks përpara agjencisë së Mulit i cili kur e pa nga një lokal aty ngjitur sa nuk i ra pika.

Kafja i ngeli në fyt dhe goja iu mek ndërsa kishte qenë duke folur me gruan e tij.

Po lutej me vete që Fisniku të mos e kthente vështrimin nga ata,por të hynte brenda në agjenci ose të shkonte tjetërkund për të pyetur më mirë.

Në atë eventualitet të bekuar,Muli së bashku me gruan e vet çala-mane do të mund t’ia mbathnin larg nga ai vend dhe nuk do të dukesh-in sheshit ca ditë të mira derisa ujërat të qetësoheshin dhe mundësisht Fisniku të qe kthyer nga pati ardhur.

Por ajo që ai nuk kishte llogaritur ishte se në ndërkohë Fisniku kishte vënë re pasqyrimin e tyre tek fasada e jashtme e qelqtë e derës së agjencisë dhe menjëherë qe drejtuar për nga ata.

-“E hëngrëm”!-patën qenë mendimet e fundit të Mulit përpara se Fisniku t’i arrinte me hap të nxehur dhe të shpejtuar.

-“Hapu dhé të futem”!-qe lutur edhe Bukuria po ashtu,duke uruar që në ato çaste kritike për të dhe të shoqin ajo pse jo,të ndodhej nja shtatë pash nëntokë,në mënyrë që askush të mos e shihte!

Gjëra që s’ndodhin këto në botën reale dhe për një arsye të tillë,meg-jithë këtë gjendje të tendosur së brendshmi,të dy qenë detyruar që të shtirnin zgërdhirjen e zakonshme para të sapoardhurit.

307

-“Uaaaaaa Fisniku,po ç’e mirë të pruri more i uruar këndej nga anët tona”?-qe rrekur të tregohej e shpenguar dhe mikpritëse Bukuria.

-“Se na kishte marrë malli,u bë gjithë kjo kohë pa të parë”!-vazh-donte ajo monologun si pa të keq.

-“Eja ulu,do një kafe a ç’dëshirë të kesh e pastaj të dalim njëherë an-dej nga Bosfori se t’a dish që sot a sa ditë të rrish këtu je i ftuari ynë,se burrin tim dhe mua ti na ke mbajtur në pëllëmbë të dorës sa herë kemi qenë në Selanik”!-e mbylli ajo fjalimin.

Kjo farsë ku Mulit nuk po ia mbante fare prapanica të bëhej pjesë (mbasi kishte ulur kokën në pritje të furtunës),e bindi më tepër po të qe nevoja Fisnikun se gjërat qenë edhe më keq se çfarë imagjinonte ai!

-“Këta derra do e kenë qelbur me Marianën”!-mendoi ai tashmë pa asnjëlloj dyshimi ne mendje.

-“Ku është Mariana me gocën,ça i keni bërë që ka muaj që nuk ko-munikon me njerëzit e vet dhe mua në Selanik dhe bëni mirë të flisni tani se ndryshe iu zhyta me kokë në WC të dyve si minj”!-i ra shkurt me tëmthat e fryrë nga nervat Fisniku.

Mirë e kishte se me atë rracë vemjesh nuk kishte vlerë të bisedohej më gjatë e me fjalë të denja për ndonjë qënie humane ose qoftë edhe katërkëmbëshe e jo zvarranike pa shtyllë kurrizore si ata.

-“Mariana...është kshu domethënë,ky ishte një moskeqkuptim,se ti e di Fisnik vëllai që si gjakun tim të kam,Mariana është edhe mend-jemadhe se një fjalë unë me humor dhe ajo mori vajzën e krisi dhe iku si era me shi,se këto artistet njeriu s’i merr vesh çfarë mendojnë e si veprojnë,ja edhe ne shumë të shqetësuar jemi që atë ditë,po nuk dinim si të vepronim prandaj nuk të kemi thënë gjë”!-po përpiqej Bukuria të shfajsohej duke u mbrojtur në të njëjtën kohë.

308

-“Ti mi shuruflle,mylle shpellën dhe më thuj tashi n’ven ça dini,ku është Mariana se t’a plasa turive sadoqë s’i kam gjujt asiher i gruje n’jet teme,po ka gjithmonë iher të parë,pranej bo mirë me u rujt ti”!-po i hakërrehej Fisniku që nuk po dinte më të kontrollonte veten para këtyre dy nënspecieve të papajisur me vertebra.

-“O Fisnik që të keqen Muli ty,mos ia vër re kësaj gruas time,se ajo po t’a hapi gojën budalliqe di me thon,po edhe nja dy dhëmbë ballorë të krisur i ka akoma se ia ka thy Mariana atë dite kur ia këllciti me i got të madhe rakie në ftyrë ksaj,i theu dhe hundën e unë e di ça kam shpenzu t’ia rregulloj”!-ndërhyri Muli për herë të parë në përpjekje për t’i ulur gjakrat e ndezur në maksimum.

-“E kam qelb,e di,po di me t’thon se Mariana para se t’vinte ke unë ka qenë te nji agjenci ktu afër,të çoj unë tash po deshe aty”!-tha ai sër-ish.

Fisniku pa asnjë dëshirë për t’i parë qoftë edhe një sekondë të shkurtër më tepër turinjtë e tyre bubulliu:”Ti mor spinoq,mor maj-mun cirku,ke për t’ardh tashi me mua aty ku the,ene qëlloi qe s’e gjejm Marianën,kom për të të bo fërtele që s’do e morësh mo veten!

Tek agjencia turistike aty afër,vërtetë e gjetën me shumë lehtë-si Umutin i cili të dyja i kujtonte shumë qartë megjithëse plot një vit kishte kaluar nga takimi me to.

Për më tepër ato kishin kaluar para gjashtë muajsh t’a takonin për t’a falenderuar edhe njëherë për ndihmën e madhe që u pati dhënë atë ditë dhe për këtë arsye ai e dinte historinë e tyre në Stamboll,pra lagjen ku tashmë banonin dhe hotelin ku si fillim patën qëndruar si dhe nji-hte recepsionist Halilin aty.

309

Me të dhënat e marra nga Umuti,Fisniku u nis përnjëherë pa hum-bur kohë për tek hoteli në Fëndëkzade.

Atje gjeti në krye të detyrës Halilin të cilit i tregoi kush ishte dhe e pyeti me rrënjë e degë lidhur me Marianën dhe Artën.

Si mori vesh që gjithçka qe në rregull,për herë të parë pas shumë kohësh,ai u ndje i qetësuar dhe direkt bashkë me Halilin u nis për në lagje.

Qe një ditë dimri me shi dhe erë të fortë.Kur arritën në lagje,balta u vinte gjer në gju dhe vija uji si përrenj

rridhin që nga maja e kodrës duke përmbytur oborret e shtëpive.Arta ishte në shkollë,kurse e ëma me ndihmën e Sevdas dhe Ajx-

hes po përpiqeshin të largonin ujin e qelbur nga kopshti me fshesa e kova,duke e hedhur përjashta në rrugë.

-“Keni nevojë për noj dor ndihmë zonja Mariana”!-pyeti me zë të kruajtur Fisniku dhe u fut me çizmet e tij prej lëkure origjinale brenda në llucën ku po punonin ato.

-“S’e bo keq Fisniko,hec se kena nevoj për ca dur ndihmë se na ka myt lluca ktu”!-iu përgjigj Mariana duke ia mbajtur lojën sikur të mos kishin plot një vit pa u parë.

Për nja tre orë të gjithë bashkë nuk u shkulën nga oborri derisa s’e kishin larguar tërë ujin dhe pastruar e tharë baltën dhe mbasi vunë edhe ca thasë me zhavorr si mbrojtje ndaj vërshimeve,më në fund u futën brenda të lodhur.

Me nga një filxhan çaji në duar i gjeti edhe Arta kur erdhi në shtëpi e shoqëruar nga Emeli dhe shoqka e saj e pandarë Gonxhagyli.

Surpriza më e bukur padyshim qe e saja dhe ajo i fluturoi në qafë Fisnikut sapo e pa!

310

-“I thosha mamit unë të t’merrte në telefon,sa mirë i qeka mush menia se s’qe tu m’nigju fare o xhaxhi Fisnik”!-bërtiste ajo me gëzim.

-“Epo kjo mami jot është içik si kokëfortë moj Arta e di ti,s’merr vesh ajo,po mu se ç’më tha i zog që të vija dhe erdha tashi”!-iu përgjigj të voglës Fisniku me buzën në gaz.

-“Shif tashi Arta,po rritesh ti e po bohesh goc e modhe sa i zdap,kësh-tu që kto punë mos ia lej mo mamit në dor,po merre telefonin e na e boj ka i zile vet kur t’a jep truni se xhaxhi Fisniku ka për t’ardh përiher me të taku”!-e këshilloi atë sërish Fisniku.

Atë mbrëmje tek Mariana u mblodhën të gjithë,pra Ajxhe-ja,Emeli,Halili,Sevda,Fazlliu,Rufiania,Nermin librarja,usta Mumtazi që solli pije dhe ushqime me vete nga lokali,Bylent kasapi i cili pruri ca kile mish pa kocka dhe Nedimi me Gonxhagylin e vogël,për të festuar dhe për t’u njohur me Fisnikun.

Si gjithçka tjetër,edhe ky prezantim me të porsaardhurin e fundit,në atë lagje bëhej në komunitet,ashtu siç aty ndaheshin të mirat dhe të këqijat midis banorëve.

Të nesërmen tërë lagjia kishte dëgjuar për ndodhinë e fundit dhe të gjithë qenë kuriozë sa më s’ka për t’a parë edhe me sytë e tyre këtë shqiptarin tjetër.

Kështu që kur në mëngjes Mariana,Arta dhe Fisniku do të dilnin për të kaluar një ditë në Stamboll së bashku,parakalimi nëpër lagje u bë duke u përshëndetur me këdo.

Fisnikut ndërsa shtrëngonte duart me të panjohurit e shumtë,po i dukej vetja seriozisht si nëpër paradat e dikurshme studentore të 1 Ma-jit përpara udhëheqjes.

311

Orë më vonë,të ulur në një lokal të bukur pranë pallatit të TopKapisë me pamjen e hapur dhe ëndërra-ndjellëse të Bosforit përballë,Mariana i tregoi Fisnikut fije e për pe pritjen e “ngrohtë dhe vëllazërore” të Mulit e veçanërisht gruas së tij Bukuries pa i fshehur atij asnjë detaj të vetëm.

Siç thoshte një këngë e vendit të origjinës së Bukuries;”...o guri i thatë,sa të mira (gadurre) i ke gratë,si të voglat edhe të mëdhatë”!

Tekst që i vishej perfektësisht edhe Bukuries në këtë rast.“Të shkuara,të kaluara ”-qenë të gjitha.Por Fisniku këmbëngulte që sadoqë Mariana pati pasur shumë të

drejtë në atë reagim ndaj atyre dy njerëzve,sërish ajo nuk kishte më asnjë arsye për të vuajtur më tepër se ç’pati hequr gjer më atëherë.

Ajo ditë kaloi nën një diell që doli si për mrekulli dhe largoi të gjitha retë përmbi qytet duke sjellë përkohësisht një copë pranvere në pal-cën e dimrit dhe të tre u vërtitën mes monumenteve e zonave më të frekuentuara të qytetit madhështor ku Mariana dhe Arta jetonin prej një viti.

E veçanta e ditës qe një udhëtim me anije nëpër Bosfor nën të dyja urat e larta të varura të cilat lidhnin anën europiane me atë aziatike të qytetit.

Meqë Mariana ngulte këmbë pa hequr dorë nga një vizitë edhe në Azi,si qenë kthyer një herë në breg në Eminonu,i hipën sërish një ani-jeje-traget nga ato të linjave të rregullta midis lagjeve të qytetit nëpër brigjet e ndryshme dhe morën rrugën për në lagjen piktoreske të Ysh-kydarit.

Impakti i parë që u bëri ai vend,ishte se me të vërtetë ndodheshin në Azi!

312

Kjo ngaqë banorët e atyshëm,ndryshe nga lagjia e tyre ose zonat qëndrore të Stambollit në përgjithësi,qenë të shkurtër,të errët,të veshur pa stil apo shije,të vrazhdë dhe aspak miqësorë si turqit e krahut euro-pian.

Si arsye kryesore kjo vinte ngaqë ajo nuk ishte kurrësesi një lagje turistike,por një zonë e këndshme e banuar me shtëpi të ndërtuara një mbi një si në kurriz të njëra-tjetrës rrëzë kodrës derisa zbrisnin gjer në breg të detit buzë rrugës së ngushtë automobilistike.

Si për t’i habitur më tepër,por edhe për të treguar sesa i madh qe Stambolli,në ndryshim nga zona e SulltanAhmetit ku patën qenë më përpara se të vinin...dhe ku dielli shkëlqente për shtatë palë qejfe,aty ku ishin tani,era ia kishte rinisur të frynte e acartë dhe e çmendur më keq se më parë!

Lokale,bare apo restorante hapur poshtë afër detit,nuk të zinin sytë dhe ato që mund të konsideroheshin të tilla,nuk kishin aspak ndonjë pamje shumë të besueshme për t’u frekuentuar.

Pas një ore xhiro në kërkim të ndonjë vendi për t’u ulur e pirë diçka të ngrohtë,ndërsa qenë tharë së ftohti për shkak të erës (mbasi kishin dalë të veshur hollë si pasojë e motit me diell në anën tjetër të qytet-it),më në fund u duk se Fisniku pikasi një restorant në distancë prapa këmbëve të njërës prej urave të larta mbi Bosfor.

Ishte një lokal me pezhishkat e dendura nëpër dritare dhe ngjyra të zbërdhylta i cili mbante me krenari një emërtim francez.

“Chez maitre Tofik”!-lexonte në hyrje.Pra:”Tek mjeshtër Tofiku”!

313

Fisniku të cilit nga ajo lagje i kishte ardhur në majën të hundës,bëri menjëherë shenjë për nga drejtimi i lokalit duke dashur të futeshin brenda.

Marianës pamja e rrënuar e atij vendi,i pati bërë një përshtypje as-pak të bindshme ndaj dhe po i rezistonte me ngulm tundimit për të hyrë aty.

As Arta nuk dukej shumë e entuziazmuar nga ky eventualitet,por edhe asaj i qenë lodhur këmbët dhe nevoja për t’u ulur pak,ia tejkaloi mospëlqimin lidhur me atë që po shikonte.

Kështu që vendosën t’a provojnë njëherë.Shtynë derën e cila bëri një “gërrrrrrrrrrr” rrënqethëse fiks si në fil-

mat e Alfred Hitchcock-ut dhe u gjendën brenda një ambienti të denjë për skenat e “Etheve të së shtunës mbrëma” të viteve 70-të të shekullit të kaluar...ku me siguri që Tony Manero i luajtur nga John Travolta do të qe ndjerë si në shtëpi të vet!

Ishte një restorant model “Dance Floor” ku siç komentoi Arta pakëz më vonë...“On the Dysheme” ish-Disc Jokey i para dyzet e ca vjetëve Tofik musteqja kishte pas çmendur turmat kërcyese me muzikën që vinte për ta.

Por ato kohë të bukura me shampanjën e shkuar “vu”,vajzat e këndshme çakërrqejf gjatë netëve të gjata dhe djemtë me pantallona “kauboj”,çizme me taka minimalisht pesë pont dhe këmishën e zbër-thyer gjer në mes të kraharorit e jakën përmbi xhaketë,tanimë qenë vetëm një hije e të kaluarës së parikthyeshme në atë vend të harruar nga Zoti dhe njeriu!

Mesa dukej,si patën përfunduar vitet e lavdishme të Diskos së shtatëdhjetës,lokali s’e kishte marrë më dot veten dhe nuk i qe përshtat-

314

ur tregut të ri të viteve tetëdhjetë me Heavy Metal e Michael Jackson e as nëntëdhjetës ose aq më pak mijëvjeçarit të ri.

Por Tofiku të cilit koha i qe frenuar (për të mos lëvizur më që aty) para katër dekadash e ca,nuk donte t’ia dinte dhe restorantin e tij e mbante hapur sadoqë asnjë vizitor nuk shkelte atje prej shekujsh.

Brenda qe ngado errësirë përveç pistës rrumbullake me drita posh-të,projektorë anash dhe të pamungueshmin glob rrotullues me ngjyra lart,kishte shumë tavolina përreth si dhe një llozhë si cazë më në vete dhe të mirëmbajtur në pozicion ballor ku dikur duhet të kishin ndejtur dyshet e dashuruara ose ata që nuk kishin dëshirë të provonin aftësitë e tyre vallëzuese.

Në një tavolinë të tillë zunë vend edhe Fisniku,Mariana dukshëm e pakënaqur dhe Arta e cila po argëtohej me këtë “ambient fantazmash” ku ajo mendonte se kishin hyrë.

Kur Tofiku me buzët gjer në vesh u shfaq (nga asgjëja si në një për-shpirtje të vërtetë filmi,pas ndonjë seance spiritualizmi ku thirren të shkuarit në botën e përtejme)...pranë tyre me tre alamet menush në duar,Marianës sa s’i pushoi zemra së rrahuri!

Vetë menutë nuk kishte arritur dot i ngrati as t’i pastronte mirë sepse akoma kishin njollat e yndyrës së shumë viteve përdorim mbi to dhe po ashtu ndonjë cep rrjete marimange të pahequr.

Menuja nuk parashikonte shumë asortimente ushqimore,por edhe zgjedhjeve gati të detyruara që klientët po bënin,Tofiku u përgjigjej me rradhë “Yok” ose “Hayër”,pra “S’e kemi-s’e kemi,jo s’e kemi”!

-“Su var më”?-pra nëse kishin së paku ujë,pyeti Arta dhe përgjigja ishte se meqë qenë në Stamboll edhe atë duhet t’a blinin.

315

Në fund u morën vesh pas shumë tratativash telendisëse,që të po-rosisnin “specialitetin e shtëpisë” që nuk figuronte aspak në menynë e para katër dhjetëvjeçarëve,por që thuhej të qe i mirë.

U fol për zogj pule me një tip sallate që nuk u kuptua mirë se çfarë qe saktësisht,por që supozohej se duhet të kishte ca djathë brenda dhe ndonjë pije freskuese për të lagur gurmazin.

Tofiku u nis me hap të përshpejtuar për në kuzhinë ku me ca uluri-ma po dukej se i urdhëroi diçka dikujt.

Ndërsa prisnin ndërkohë,Arta dhe Fisniku po kundronin me kër-shëri ambientin përreth dhe vunë për shembull re se mbi kokat e tyre qëndronte krenare në mur,një pikturë e madhe e një anijeje me vela të hapura në një det të egërsuar tërë valë shkumuese.

Tofiku,porsi njeriu-lakuriq i natës gjakpirës,nga një moment në tjetrin u rishfaq nga terri,kësaj rradhe prapa zverkut të Marianës me një disk nga ata të qëmoti në dorë.

I qe kujtuar profesioni i vjetër tjetrit...siç dukeshin bathët!-“Ja kur t’na vej noj muzik “On the Sokak” tashi,keni për t’a pa”!-nisi

të thotë Arta kur vërtetë nga podiumi i DJ-it dhe bokset anësore,erd-hën tingujt e fortë të një muzike të çjerrë diskotekash të lashta.

S’po kuptohej mirë nëse qenë “Bee Gees”,Diana Ross,Donna Sum-mer apo “Tridhjet ditët e ramazonit” të një plaku të lezetshëm pijanec tirons të dikurshëm!

Në fakt muzika qe një përzierje (jo e miksuar) zhurmash amor-fe ndoshta për shkak të vjetërsisë së disqeve dhe pajisjeve të cilave u kishte skaduar afati i përdorimit prej kohësh dhe prandaj nuk dëgjohej gjë normalisht.

316

Por Tofiku ynë,nuk qe nga ai lloj njerëzish që heqin dorë lehtë dhe si rrëmoi si miu në kërkim të ushqimit mes tërë disqeve të tij,më në fund gjeti njërin syresh që akoma punonte dhe e vuri.

-“Pardonne moi ce caprice d’enfant”!-u dëgjuan tingujt dhe fjalët e bukura të kësaj kënge franceze epoke nëpër lokal.

-“Po kët francezen me baluke që e kishte qejf ene Merhumi (En-veri)...nga e gjeti ky”?-qe reagimi i menjëhershëm i Fisnikut ndaj muz-ikës së Mireille Mathieu.

Nga krahu tjetër në fytyrën e Tofikut dallohej triumf dhe la-vdi,tashmë që kishte arritur mbas plot dyzet vitesh ndoshta,që sërish të vinte muzikë për dikë!

-“Ky burri qeka i letum fare ka trut”!-iu përgjigj Arta vërejtjes së Fisnikut lidhur me Tofik disc jokey-n.

Por Tofiku nuk pyeste aspak dhe ngrinte duart përpjetë e hid-hej-përdridhej si të qe bërë sërish në çast një djalë i ri si dikur.

Një buri e fortë makine nga jashtë lokalit,ua tërhoqi të gjithëve (katër veta qenë,se mos ishin shumë)...vëmendjen ndërkohë.

Bëhej fjalë për gruan trashaluqe të Tofikut e cila me një palë nerva të forta qe detyruar të ngrihej nga tavolina ku po hante për shtatë palë qejfe drekë dhe kishte ardhur pas urdhërit telefonik të së shoqit,të sillte me vete gjithçka qe pas shtruar në shtëpinë e tyre për të ngrënë.

Ajo kështu pati prurë një tavë të vjetër të shtrembër me krahë dhe qafa pule e ndonjë kofshë të mjerë gjysëm të kafshuar ose rrjepur nga fëmijët e tyre.

Po ashtu pati sjellë edhe një tip sallate pa emër të cilën e kishte sajuar shkel e shko në moment,me djathë,vaj ushqimor dhe ca erëza mbi të.

317

Si përfundim tek një barakë ambulante në rrugë pati blerë për pak cent lire turke ca si bukëza të vogla të ftohta dhe nja tre kanaçe me Cola.

Të gjitha i kishte vënë “rras-plas” në bagazh dhe pati zbritur nga sipër kodrës ku e kishin shtëpinë,për tek lokali.

Tofiku doli me të katërta jashtë për të marrë në dorëzim mallin në fjalë dhe pati kujdesin që në lokal të hynte ndërkohë nga dera e pasme në mënyrë që klientët e rrallë (dhe ndoshta të fundit në historinë e palavdishme moderne të lokalit të tij)...të mos bëheshin dëshmitarë të kësaj skene të turpshme mashtrimi në kurriz të tyre dhe porosisë kulinare që patën bërë.

Kjo pseudo drekë,atyre u kushtoi nja 30 euro të cilat po t’i kishin shpenzuar tjetërkund në ndonjë nga lokalet tipikë tradicionalë-famil-jarë turq...ose tek usta Mumtazi në lagjen e tyre,do qenë nginjur e shqepur nga të ushqyerit!

Por siç thotë populli:”Qejfi ha kumbulla të tharta (të pabëra)”!-kësh-tu dhe ata prej dëshirës për të parë Yshkydarin dhe anën Aziatike,për-funduan në derën e Tofik fosilit njerëzor!

Edhe pas shumë kohësh,Arta sa herë përmendej kjo aventurë azia-tike,këmbëngulte se në përshtypjen e saj,Tofiku nuk kishte qenë njeri i gjallë,por me siguri një fantazëm!

Për këtë arsye,në regjistrat e memories së tyre familjare,ajo mbeti “Takimi me fantazmën në Yshkydar”.

Ato ditë,Fisnik bey efendi,siç e quajtën të gjithë në lagje këtë burrë të fisëm porsi emri që mbante,pati rastin të njihej së afërmi me jetën e tyre në Stamboll.

318

Fisniku i cili flinte në Fëndëkzade tek hoteli ku punonte Halili,si-do që të jetë bënte të pamundurën duke u ngritur nga gjumi shumë herët,që të ishte në lagje në kohë për të shoqëruar Artën për në shkollë dhe pasi paradite merrej me punët e tij në Stamboll (shpirti i paepur i biznesit nuk i mungonte kurrë,edhe për pushime),drekave kthehej për t’a marrë atë pasi kishte mbaruar mësimi.

E vetmja që Marianën e kishte pyetur direkt lidhur me Fisnikun pati qenë Ajxheja.

Mariana i qe përgjigjur asaj se ai pati qenë shoku i ngushtë i një jete i të shoqit me të cilin kishin qenë realisht si dy vëllezër.

Ajxheja nga ana e vet,duke u kujdesur të mos i binte në sy Mari-anës,sidoqoftë këtë çështje e kishte pleqëruar pak edhe me të bijën e Sevdën duke pohuar me bindje që ky Fisniku sipas saj një mendje e kishte dhe po ashtu dukej burrë tepër i mirë.

-“Dashtë Zoti e ka për mirë këtë mendje ai”!-e kishte mbyllur këtë temë Sevda.

Fisniku qe bërë popullor në lagje,si çdo i ardhur rishtazi aty.Marrëdhënie të ngrohta ai kishte lidhur sidomos me usta Mumtaz-

in,në lokalin e vogël të të cilit rrinte shpesh.Për përkthim simultan midis tyre shërbente Arta dhe sido që të

jetë,Fisniku kujdesej sa herë shkonte që të përdorte të tërë arsenalin e turqizmave kulinarikë që njihte,kur bënte porosinë.

Pra kërkonte “ bardhak raki”,”meze”,”qofte”,”pilaf ”,”japrak”,”tasqebap”, “shishqebap” dhe një “çorbë paçe”!

Tek usta Mumtazi,me të ai luante “Domino” ose “Tavëll” dhe shkri-heshin së qeshuri me njëri-tjetrin megjithëse nuk kuptoheshin për nga gjuha.

319

Para se ai të largohej për t’u kthyer në Selanik,dolën me Marianën në Taksim për të pirë diçka bashkë.

...Si asnjëherë tjetër më parë,Fisniku ndërkohë pati insistuar që të dilnin vetëm ata të dy.

Antenat e Marianës kishin interceptuar zhvillime të reja nga Fisniku dhe ajo s’u habit fare kur mori ftesën për të dalë me të së bashku.

Për të parën herë pas jo më pak se njëzetepesë vjetësh,Mariana po ndihej sikur të ishte ftuar në një tip takimi “romantik”.

Ishte marrë vesh me Fisnikun që ai të vinte t’a merrte rreth orës pesë të pasdites.

Kur Mariana u kthye në shtëpi mbas pune,ishte ora tre e drekës.Arta nuk do të kthehej gjer në darkë për shkak se shkolla e saj or-

ganizonte ditët e poezisë ku e ëma e kishte çuar të bijën praktikisht me “shkelma” sepse ajo vajzë recitimin në publik e urrente me shpirt.

Si erdhi,Mariana bashkë me Sevdën dhe Ajxhen u ulën në kanape brenda në dhomën e bukës.

Ndërsa ato pinin kafen e zakonshme,Mariana rrinte e menduar mbi një gotë me lëng portokalli të shtrydhur nga vetë Ajxheja.

-“E,e...do të vishesh ti moj”?-pyeti Sevda.-“Po ja,s’kam nevojë të vesh ndonjë gjë të veçantë,do hedh pallton se

bën ftohtë dhe kaq”!-u përgjigj në çast Mariana.-“Të ka vdekur mendja ty me xhan,do të shkosh si dordoleckë në

Taksim,si nuse pe lecke të më vesh aty”!-iu kthye pak si me nerva Sevda ndërsa të njëjtën gjë po ia shpjegonte Ajxhes në turqisht.

Dhe Ajxheja vazhdoi:”Shiko moj bijë,që njeriu është i thjeshtë,kjo gjë përbën virtyt,sepse nuk është veshja që e bën njeriun,por e kundër-ta.Mirëpo edhe thjeshtësia ka një masë.Ti je me shkollë të lartë,ke lin-

320

dur e je rritur në kryeqytet,ke jetuar kohë të gjatë në një qytet të madh e të kulturuar si Selaniku dhe për raste e për festa duhet të dalësh si njeri.Mirë që burri i botës erdhi nga ana e anës dhe të gjeti këtu tek neve,në mes të baltës gjer në gju,po në kaq ditë edhe mund të visheshe njëherë si njeri”!

Ajxhes nuk ia kishte bërë kurrë fjalën dysh dikush në histori dhe normalisht që këtë rregull të artë nuk do t’a thyente Mariana.

Kështu që bashkë me Sevdën shkuan në dhomën tjetër për të zgjed-hur veshjen e përshtatshme.

Mariana pavarësisht se nuk i mbante përgjithësisht,kishte rroba me të vërtetë të bukura të cilat para se të vinte në Stamboll ia kishin dhuru-ar shoqet e saj në Selanik.

Po ashtu atje në Stamboll,qytet me prirje të forta tregtare ku mund të gjehej gjithçka për çdo shije dhe portofol,ajo kishte arritur t’i shtonte garderobës së saj edhe disa aksesorë të rëndësishëm.

Në fund të treja,pasi i shpërhapën mbi krevate gjërat e saj,ranë da-kort për një fund të kaltër kadife amerikan me kinda dhe riga,një bluzë golf pa mëngë...ngjyrë rozë e lehtë në jargavan me një mozaik gurësh të kaltërt të qepur në të si varëse,një xhaketë të shkurtër sportive kafe në lejla të cilën Fisniku ia kishte sjellë kësaj rradhe nga Selaniku,një pallto me peliçe të brendshme ngjyrë rozë në lejla dhe çizme lëkure të gjata kafe.

Për çantë u përzgjodh një tip borsete e ngushtë,e bardhë me rrëmba shumëngjyrëshe.

Flokët i la të lëshuara dhe të kapura me dy krehëra të mëdhenj mbi veshë.

Për vathë vuri dy të veckël me gurë të shëndritshëm të kaltër.

321

Në ndryshim nga një vit i tërë kur kishte dalë përditë “ujë e sapun” e parregulluar praktikisht,ajo trukoi lehtë sytë të cilët edhe pa laps po njëlloj shkëlqenin dhe leu buzët me një ngjyrë trëndafili të butë.

Për parfumin qe kujdesur Sevda e cila pati sjellë një të saijn me aromë të lehtë lulevjollcash.

Kur më në fund Mariana e transformuar në këtë mënyrë të den-jë për bukurinë e saj të rrallë,u shfaq në kopësht,kush po kalonte aty pari,u shtang në vend!

Usta Mumtazin erdhën t’a thërrisnin në lokal të shkonte të shihte një grua të bukur tek shtëpia e Marianës.

Mumtazi u nis me idenë fikse në kokë se bëhej fjalë pikërisht për Marianën në fakt,e cila e bukur ishte gjithmonë,por se ç‘përtonte të mbahej sipas mendimit të tij të drejtë.

Kur Mariana hipi në makinën e Fisnikut,Ajxhjeja nuk harroi që pas tyre të hidhte ca duar ujë të pastër për...”fat të mirë”,duke përsëritur me zë të lartë:”Mos iu paftë syu i keq”!

Fisniku i mbetur pa fjalë dhe i zverdhur dukshëm siç i ndodhte gjithmonë kur kishte emocione,vuri si zakonisht këngët me tekstet e të cilave i transmetonte Marianës fjalët të cilat ai nuk i shqiptonte dot vetë.

Mbasi përfundonte kënga e rradhës,ai pyeste Marianën nëse e kishte kuptuar mesazhin e tij?

Veprimi tjetër karakteristik që bënte,ishte kthimi i pasqyrës së për-parme nga ana e Marianës në mënyrë që të mund t’a shikonte atë më mirë përgjatë të tërë rrugës.

Pas një dyzine këngësh,arritën në Taksim për ku qenë nisur.

322

U ulën në një restornat luksoz ku Fisniku pati prenotuar sipas këshillës së Halilit me të cilin ato ditë ishte miqësuar fort...ndërkohë që ai vazhdonte gojëmbyllur.

Ishte një lokal me muzikë tradicionale turke “live” ku Mariana hyri përpara ndërsa ai si përherë qëndronte ca hapa të mirë prapa saj.

-“Po ti përse më le mua vetëm”?-pyeti e habitur Mariana duke vëre-jtur ngurimin e tij.

-“Ça më do aty ti mu?Të gjithë janë tu t’pa ty t’u bofsha,i bukri dheut jam un që t’më shofin mua ata”!-ia ktheu Fisniku si gjithnjë duke qe-shur.

Në të vërtetë këto hyrjet ceremoniale në ambiente të zgjedhura me Marianën,Fisnikut i pëlqenin shumë dhe ai e shijonte efektin admirues që shkaktonte pashmangshmërisht kudo,në turmë dhe në vende të mbyllura,prezenca magnetike e saj.

Përgjatë tërë darkës,ishte ajo kryesisht që foli,pra mori vesh edhe të rejat nga shoqet e saj në Selanik,si për shembull se Lina e kishte çuar të bijën Megin për studime në Zvicër tek Dorina dhe Danieli e tashmë qe akoma “single” me mami Enriketën.

Djali i madh i Mozës dhe Faikut pati fituar bursë studimi për arkitekturë në Paris si dhe Lymi i Donikës qe martuar me një vajzë çame nga Vlora.

Ndërkaq Niqi ishte shumë e përmalluar dhe nuk duronte më dot pa i parë atë vetë dhe të bijën.

Fisniku jepte shpjegimet e rastit e më tej mjaftohej me të vështruarit e fytyrës dhe gjesteve të saj.

E vetmja fjalë që i doli nga goja ishte:”Mariana mos m’a bëj edhe njëherë këtë se nuk e duroj,mos m’u zhduk më kështu”!

323

-“Pse mo”!-qe përgjigjur me humor Mariana pa ndonjë qëllim të veçantë të nënkuptuar.

-“Ti nuk e ke idenë se ç’do të thotë kjo për mua.S’ke për t’a kuptuar kurrë se çfarë përfaqëson ti për mua”!-ishin fjalët e rralla të Fisnikut.

Pas faktit të kryer të këtij deklarimi jo edhe aq të tërthortë,të dy qenë tërhequr në pozicionet e mëparshme,duke pas vendosur në hes-htje që t’a linin për momentin pezull avancimin e marrëdhënies së tyre.

Kishin një jetë të tërë që njiheshin dhe afërsisht e dinin se çfarë blu-ante tjetri në kokën e tij edhe pa pasur nevojë të flisnin shkoqur.

Të nesërmen Fisniku që dukej i rinuar dhjetë vjet,u nis për Selanik pasi u përqafua me të gjithë,pra edhe banorët e lagjes për të cilët qe bërë si i shtëpisë.

Mungesën e tij do t’a ndjenin më tepër sidomos Halili i cili ishte afruar shumë me të,usta Mumtazi që e kishte klient të rregullt dhe Bylent kasapi të cilin Fisniku e linte gjithnjë të dilte fitues në lojën e tavllës.

Me të vajtur Fisniku në Selanik,takimin e parë pa u çlodhur mirë,e pati me Niqin e cila mezi priste lajme nga Mariana dhe Arta.

Fisniku kishte bërë një përpjekje mbihumane që Niqin t’a mbante larg nga Stambolli duke i premtuar disa herë asaj se do bënte ai vetë gjithçka të nevojshme për t’i gjetur të dyja.

Kur u takuan,ajo po përplaste njërin pas tjetrit gishtat në tavolinë dhe përnjëherë brofi në këmbë për t’a pyetur lidhur me to.

Si e qetësoi dhe i shpjegoi si i qenë dukur dhe çfarë bënin e si jeton-in,Fisniku nxori diçka nga xhepi.

Ishte një biletë për Stamboll për pikërisht atë ditë.

324

Fisniku e pati blerë në aeroport duke menduar që njëkohësisht të gëzonte atë grua të mirë që ishte Niqi dhe po ashtu t’i bënte një suprizë të mirëpritur Marianës dhe Artës.

Si i ofroi asaj edhe që t’a shoqëronte në aeroport,u ndanë dhe Niqi mori udhën drejt Stambollit.

Pasditen vonë të së njëjtës ditë,me adresën e rrobaqepësisë ku punonte Mariana,Niqi arriti në lagje pa u tharë akoma në baltë shenja e gjurmëve të Fisnikut i cili sapo ishte larguar po atë mëngjes.

Niqi shtyu derën e rrobaqepësisë dhe i doli përpara Marianës e cila ia kishte shtruar bisedës me Sevdën.

-“Pou ise koricaqi mou”?-pra që donte të thoshte në shqip:”Ku je moj vajza ime”?

-“Ime edho”!-iu përgjigj Mariana e gëzuar...duke i thënë se aty ishte.Të dyja u përqafuan të përlotura dhe Niqi njëlloj si Fisniku nisi t’i

kërkojë që të mos e përsëriste të njëjtin budallallëk se këtë rradhë e kishte qelbur fare.

-“Mos më ik më ashtu se kam edhe njëfarë moshe dhe nuk i përbal-loj këto gjëra”!-po i ankohej Niqi.

-“Po Artën ku e kam”?-pyeti ajo më pas.Ditët e poezisë vazhdonin dhe Arta pa dëshirën e saj qe akoma

pjesëmarrëse.U nisën për tek shkolla e saj dhe pamja e Niqit për Artën ishte si një

rreze drite mes atij ambienti të mërzitshëm recituesish diletantë.Arta i ra mespërmes skenës që ishte improvizuar në sallën e pal-

estrës sportive të shkollës së vet,shtyu me arrogancë nja dy recitues të vegjël në vrap e sipër dhe i kërceu në qafë Niqit që mezi e mbajti hopa për pak çaste.

325

-“S’të mbaj dot se je rritur”!E bënë bashkë rrugën gjer në lagje me Niqin dhe Artën dorë për

dore që kishin nisur të llaparosnin midis njëra-tjetrës për gjithçka pati ndodhur gjatë atij viti.

Arta nuk iu shqit Niqit deri në dy të mëngjesit pa pushuar së foluri gjersa tashmë ia kishte treguar të gjitha,pra e kishte “zbrazur thesin” totalisht!

Aq shumë i qe ngjitur vajza Niqit sa Mariana nuk kishte mundur t’a bënte dot prezantimin e saj “zyrtar” përpara lagjes,duke u arsyetuar me shpjegimin e kuptueshëm për të gjithë se për momentin ishte Arta ajo që e kishte privatizuar të sapoardhurën.

Niqi nuk kishte aspak ndërmend të flinte në hotel dhe natën e parë e kaloi shtrirë përqafuar me Artën në divanin e saj.

Të nesërmen detyra për të sistemuar miken,iu ngarkua...kujt tjetër veç Fazlliut i cili iu bind “gatitu-qetësohu” të shoqes dhe pruri nga shtëpia e tyre një krevat portativ bashkë me shtresa-mbulesat e nevo-jshme të rastit.

Qysh prej kësaj vizite të parë Niqi e telefosi linjën ajrore Selan-ik-Stamboll me një itenerar të rregullt udhëtimi të përmuajshëm për tek Mariana dhe e bija.

Mbasi e patën kaluar ditën e dytë të saj në Stamboll,në shtëpi ose në oborr duke biseduar...dhe për darkë tek Ajxheja e cila shtroi pritje për nder të Niqit,të nesërmen të treja u nisën drejt qytetit për një dorë xhiro të shëndetshme.

Niqi atë ditë kishte pasur si qëllim kryesor përveç argëtimit sidomos të Artës,edhe gjetjen e ndonjë restoranti ku të gatuhej mishi i derrit.

326

Ajo grua që kishte pirë duhan (si turqit) deri në njëfarë moshe,por që paskëtaj pati gjetur forcën që këtë ves t’a linte (dhe prandaj përtypte fletë borziloku)...sidoqoftë pa mish derri të shijshëm nuk jetonte dot më shumë se dy ditë.

-“Po ju moj bijë...si keni ndenjur një vit këtu pa ngrënë ca mish der-rkuci moj të uruara”?-parashtronte ajo një pyetje të tillë retorike.

Kështu u nisën në këtë mision gati të pamundur në një qytet tejet të hapur dhe kozmopolit nga të tëra anët përveç kësaj,siç qe Stambolli.

Provuan njëherë në zonën e Fanarit pranë Patriarkanës Ortodok-se,por në lokalet rrotull saj,megjithë sjelljen e kulturuar të turqve,sër-ish për gica nuk bëhej fjalë.

Grekët e Fanarit siç u shpjeguan,e kishin lënë lagjen prej së paku pesëdhjetë vitesh dhe tashmë nga ata patën mbetur vetëm shtëpitë,sh-krimet,kishat dhe gjurmë të ndryshme të pashoqëruara nga ndonjë prezencë njerëzore.

Por në fund një pronar restoranti,u bëri të ditur duke i marrë si fshehtazi pas banakut,se kishte dy vende në qytet ku ky mish specifik mund të gjehej.

Flitej për Dollapderen dhe Nishantashin.Vendosën të shkonin për Nishantash dhe aty tek dyqani i vetëm i

mishit të këtij lloji,për fat e gjetën atë që kërkonin!Shitësi tipik turk,pra që lumturohet kur bën tregëti dhe sheh

klientë,mbasi u ofroi kafe,çaj ose lëng molle teksa prisnin që t’u përga-titej mishi,i mbajti edhe me pak bisedë gjersa të mbaronin punë.

Me 3 kile mish tul gici,u kthyen triumfatore në shtëpi.

327

Ndërsa po e marinonin derrkucin për t’a futur në furrë,Niqi po i tregonte Marianës sesa përshtypje të mirë i kishte lënë asaj Ajxheja një mbrëmje më parë.

I kishte lënë mbresa pritja e saj dhe për më tepër gatimi i mrekullue-shëm për të lëpirë gishtat që ajo pati përgatitur dhe shërbyer atë natë.

-“Po ty mi Niqi sikur nuk të pëlqenin këta turqit”!-i qe drejtuar pak si me shpoti asaj Mariana.

-“”Ëhë,po këta janë allvanosë,pra shqiptarë,ndryshe puna.Me shqiptarët jam mësuar unë se kam 17 vjet që të njoh ty”!-i qe përgjigjur direkt pa u menduar gjatë Niqi.

Vërejtjes së mençur të Marianës lidhur me mirësjelljen dhe aftësinë për të bërë tregëti të turqve,Niqi i ishte përgjigjur me pohimin e drejtë se bashkë me hebrenjtë,turqit nuk e kanë shokun për biznes dhe i rrinë punëve në kokë 24 orë më 24 po të jetë nevoja.

-“Jo si ne shqiptarë e grekë që duam pesë orë që të pijmë një copë kafe ose një teke raki a uzo”!-e kishte zgjeruar idenë Niqi.

-“Neve në Shqipëri kemi një shprehje për përtacët që e cilëson si “Dembel Stambolli”...dikë që nuk punon e shullohet tërë ditën.Unë nuk e di sesi janë në Anadoll a diku provincave të largëta,por këtu në Stamboll kjo shprehje nuk ka vend fare se këta punojnë porsi bletët”!-i kishte vënë kapakun kësaj çështje Mariana.

Fenomeni i pabesueshëm që pati ndodhur qysh pas ardhjes së Niqit,kishte qenë refuzimi i Artës e cila vinte në pikë të vrapit në shtëpi nga shkolla (tërë njolla e me rroba të qelbura)...për të dalë të luajë me Nedimin dhe Gonxhagylin të cilët tashmë i ftonte vetëm në oborr të shtëpisë që të takoheshin.

328

Vajza donte të rrinte me Niqin 100% të kohës dhe po të kishte mundësi e merrte atë me vete dhe do t’a kishte ulur edhe tek banka e saj në shkollë!

Kështu që përditë Niqi gatuante jo vetëm për të,por edhe për Ka-trane çorapegjatën dhe Dumbon e vogël,shokët e pandashëm të Artës.

Duke i parë ashtu gjithmonë bashkë,teksa Niqi i rregullonte asaj ku-vertat kur e kishte zënë gjumi ose e zgjonte në mëngjes për të shkuar në shkollë,vente t’a merrte kur mbaronte mësimin dhe ktheheshin bashkë të gjithë edhe me teyze Emelin,Mariana nuk mund të mos mendonte se e bija e kishte rigjetur një gjyshe sërish.

Niqi punët në atelie ia pati deleguar prej ca kohësh Pirullës dhe ajo tanimë kishte në dispozicion hapësirë edhe për vete sepse gjatë gjithë jetës pati punuar “si kalë” pa u ndalur një minutë.

Ishte natyrale që ajo tek Mariana dhe Arta të gjente dhe shikonte familjen e saj të munguar fundja!

Qe kjo një ndjesi e ndërsjelltë mes tyre.Edhe Mariana vetë,Niqin e kishte parë qysh gjatë takimit të tyre të

parë për intervistën e punës në rrobaqepësinë e ateliesë,si një person shumë të afërt familjar dhe me kohën pati filluar t’a konsideronte atë si një lloj nëne të dytë,të ngjashme në shumë këndvështrime edhe me Kristinën.

Fillimi i vitit të ri ndërkohë,Jonën e shikonte me fakultet të përfun-duar me sukses të plotë,me një punë të respektueshme krah Efit dhe shoqes së vet të përherëshme Aleksias...si dhe një lidhje të konsoliduar sentimentale me të fejuarin e vet Bertie-n.

329

Gjatë viteve të vështira pas ikjes së tyre nga Kosturi,Jona qe përp-jekur me të gjitha forcat dhe mënyrat që të ishte prezente dhë të ndih-monte të ëmën dhe motrën megjithëse ndodhej oqeane larg prej tyre.

Falë internetit lidhjet i kishin mbajtur të forta,por koha pa u parë drejtpërdrejtë ishte sidoqoftë tejet e gjatë,gati shtatë vjeçare.

Jona kishte kohë që donte të vinte në Stamboll dhe në momentin e parë që iu dha rasti,ajo e shfrytëzoi këtë mundësi.

Mariana që kishte një mall të pallogaritshëm për të bijën,po përga-titej sa më mirë për t’a pritur atë,por ato që nuk dinte...ishin planet e thella të cilat në “shtatmadhorinë” e të vëllait të saj Bobit,po thureshin me kujdes të veçantë.

Bobi dhe Bona biznesin e tyre sportiv e kishin zgjeruar dhe mirëm-bajtur me kalimin e kohës në Athinë,por sidoqoftë tentakulat e krizës së ashpër ekonomike patën përfshirë edhe punët e tyre me ngadalë.

Për këtë arsye,sidomos përsa i përkiste furnizimit me materiale sportive,Bobi kishte menduar seriozisht për të shfrytëzuar tregun e lulëzuar e aspak në krizë si dhe me çmime të favorshme të Stambollit.

Për këtë qëllim atij i dilte nevoja për të udhëtuar disa herë atje sa të njihej me tregun,furnizuesit,ambientin etj...dhe më vonë do t’i duhej të instalonte e të zhvillonte marrëdhënie të rregullta tregtare në atë qytet.

Prandaj si qe informuar ca hapur e ca tinzash si skuth i njohur që ishte,nga e mbesa e madhe lidhur me jetën e të motrës dhe mbesës së tij të vogël aty,Bobit i ishte ndezur llampa e posaçme në tru (për mar-rina)...dhe kishte hartuar planin e rastit.

Në idenë e tij “brilante”,e motra që ishte skartuar si mall pa Zot apo vlerë për vite të tëra,tashmë bëhej prapë deri diku e shfrytëzuesh-me,minimalisht si guidë për nevojat e tij nëpër skutat e Stambollit të

330

panjohur të cilin ajo supozohej se për shkak të jetesës atje e njihte...dhe mbi të gjitha,përse vallë shtëpia e saj të mos përdorej sërish si një hotel-restorant falas si dikur në Selanik kur ai dhe e shoqja bënin plazh në Halkidiki duke ndenjur “ha-pi-fli” tek Mariana?

Me këtë arsyetim në mendje,Bobi foli me të mbesën duke e konkor-duar me të ardhjen e tij të fshehtë në Stamboll të njëjtën ditë si dhe Jona.

Mariana nuk duhej të informohej,por mundësisht të vihej përpara faktit të kryer dhe t’a pranonte diktatin e të vëllait sikur asgjë të mos kishte ndodhur!

Gjërat shkuan vaj për të,derisa një ditë para se të nisej,Jona i tregoi të motrës në lidhje me faktin se kokën do t’a sillte andejpari edhe “un-cle” Bobi.

Kur Arta i tregoi të ëmës se çfarë po përgatitej në kurriz të tyre,Mar-ianës nervat iu ngritën në kulm si përherë kur dilte në skenë emri i të vëllait.

Por evenimenti i rrallë i ardhjes së Jonës mbas aq vitesh,nuk duhej lejuar kurrësesi që të errësohej nga lojërat e zakonshme mediokre të Bobit dhe interesat e tij patetike e meskine.

Kështu që ato i vunë gjumin përsipër çështjes “Bobi” dhe në mëngjes u vendos me shumicë votash për një zgjidhje kompromisi.

Në aeroport do të shkonin Arta me Niqin e cila sigurisht që do të ishte prezente në takimin pas kaq kohësh me Jonën,kurse Mariana do priste tek hoteli në Fëndëkzade ku punonte Halili.

Erdhi ora dhe nga “Gate” i fluturimit të saj,u duk teksa dilte Jona.

331

Kishte shkuar si adoleshente e njomë,si një “vashëz” e brishtë që akoma nuk kishte filluar të lulëzonte dhe tanimë po vinte një vajzë e re me tërë shëndritjen e bukurisë së saj.

Shumë e gjatë,tepër elegante,me konstruktin e Pirros dhe me flokë të errët me shkëlqimin blu e sytë e mrekullueshëm të gjyshes së vet Kristinës.

Fytyrën e zbehtë e të tërhequr,me buzët e mbushura sensuale si i ati dhe me tisin e butë melankonik në fytyrë sërish si të gjyshes së vet nga e ëma.

E veshur tepër klas dhe aspak trendy sipas idesë moderne,me një përdorim të përkorë të ngjyrave të bardhë dhe blu e një truk të lehtë thuajse të padukshëm,ajo ishte nga ato vajza të cilat të rrëmbejnë në vështrim të parë!

Niqi e cila Bobin e njihte si turi dhe vepra,porsa e kishte parë Jonën,pati rendur drejt saj me një hap të zhdërvjellët shumë të vendo-sur,duke u kujdesur në të njëjtën kohë që Bobit pak më tej t’i hidhte një shikim “drithërues” aq të hidhët,sa ai qe stepur në vend dhe nuk kishte guxuar të bënte qoftë edhe një hap përpara.

Ca metra më larg i priste Arta,me të cilën Jona ishte përqafuar shumë gjatë.

Arta i kishte rënë shkurt dhe të motrës i pati lënë adresën e hotelit në Fëndëkzade ku e prisnin “VETËM”,pra pa shoqërues dhe i kishte thënë asaj që të shkonte të merrej me dajën e vet që mesa dukej e priste edhe ai.

Pas pak më shumë se një ore,ndërsa kishte pirë një kafe dhe qe takuar me Bobin,Jona erdhi aty ku i thanë.

332

Mariana e priste para hotelit duke folur me Halilin në pritje të ka-lonte koha derisa të shfaqej e bija.

Jona me flokët e drejtë të gjatë të cilat ia shpupuriste era mirëseard-hëse e Stambollit,u duk në cep dhe vuri me elegancë buzën në gaz sapo pa fytyrën e mallëngjyer të së ëmës.

U përqafuan dhe qanë nga gëzimi të dyja një copë herë gjersa Niqi nuk i ndau duke u thënë se koha e të qarave kishte perënduar njëherë e mirë.

U futën në holl ku vajzën e takoi edhe Halili që nuk mungoi të vinte në dukje edhe ai ngashmërinë e dukshme në ëmbëlsinë e fytyrës...mes Jonës dhe Marianës.

Ndërkohë që Niqi mori Artën për të dalë të blinin diçka të lehtë për të ngrënë se asaj i hahej,Mariana dhe Jona u ulën për disa orë bashkë në një kënd të veçuar të hollit të hotelit.

Për çfarë të flisnin pas shtatë vjetësh kishin me tepricë,por po ashtu edhe dëshirë për t’u parë dhe ndenjur njëra me tjetrën,kishin po aq shumë.

-“Sa është rrit kjo o ma”!-tha Jona ndër të tjera duke iu referuar Artës.

Në darkë ishin të gjithë në lagje,ku Jona u prit me të njëjtën kërshëri si Fisniku apo Niqi përpara saj.

Tek Jona kishte edhe më tepër vëmendje për shkak të ngjashmërisë në shprehje,buzëqeshje e deri diku në sjellje me të ëmën Mari-anën,ndërsa sipas mendimit të banorëve,hë për hë me Artën ajo nuk është se dukej të ngjasonte.

Dy vajzat qenë të dyja të bukura sigurisht,por secila në llojin e vet të veçantë.

333

Ato ishin të ndryshme edhe në karakter,në temperament,ndërsa Arta ishte një natyrë e çiltër,por shumë e hedhur,me mënyrat e një djali të shkathët,lodracak dhe shumë të drejtpërdrejtë në reagime,pa u matur shumë apo frenuar gojën në rast nevoje,pra që sipas popullit e “thoshte tullë” atë që mendonte,ndërkaq Jona paraqitej e përmba-jtur,me shumë takt,deri në njëfarë pike e rezervuar e me pak fjalë dhe sillej si një vajzë e edukuar...me klas për më tepër.

Lagjia dhe shtëpia e së ëmës dhe motrës,Jonës nuk është se i lanë përshtypjet më të mira të mundshme për nga kushtet,urbanizimi et-j,por edhe atë vetë,pritja,sjellja dhe afria e banorëve të atyshëm e bënë të ndihej aq ngrohtë sa tashmë e pati të qartë arsyen përse Mariana pati zgjedhur të qëndronte atje sa kohë qe në Stamboll.

Problemi anësor i cili gjer të nesërmen paradite nuk u përmend apo diskutua fare,kishte domosdoshmërisht të bënte me Bobin i cili priste lajme diku në ndonjë hotel të qytetit.

Ky ishte tasti të cilin as Jona dhe aq më pak Mariana,për momentin nuk donin t’a shtypnin fare.

Por Bobi kishte një problem që kishte lindur si rrjedhojë e mos-funksionimit të idesë së tij fillestare të ardhjes njëkohësisht me Jonën.

E ky ishte hoteli ku ai po qëndronte.Qe një hotel aspak i lirë diku poshtë Taksimit,ku atë e kishte çuar

një shofer taksie me të cilin pati udhëtuar nga aeroporti...e Bobi me “xhepin dhe kuletën e vështirë e të mbyllur me zinxhir dhe dryn” nuk ishte nga ata tipa që duronin gjatë duke paguar vetë,aq më tepër shuma të tilla për të kaluar një natë sa ç’i duhej të bënte aty.

Prandaj si një orë e saktë zviceriane,zilja e tij u dëgjua në celularin e Jonës!

334

Bobi qe në pritje të lajmeve,mundësisht të llojit të vet të preferu-ar,pra që donte të thoshte se uronte që t’i kishte dalë mundësisht e tija prapë dhe mbesa të kishte folur,apo thënë më shkoqur,t’a kishte vënë përpara “vendimit të marrë” të ëmën (se për Artën s’pyeste kush se qe e vogël) dhe kështu të ishte realizuar me sukses plani për të cilin ai pati ardhur.

Por Jona,iu përgjigj vetëm shkarazi me biseda rrethanore dhe e mbylli telefonatën.

Arta që pati shikuar me bisht të syrit emrin në ekranin e celularit të së motrës,u ngrit nga vendi ku qe ulur dhe i kërkoi Jonës që të dilnin pak sa t’i tregonte lagjen njëçikë.

Dolën të dyja dhe Arta u kujdes që motrën t’a çonte së pari tek dyqa-ni i Bylent kasapit i cili pikërisht në ato çaste qe duke mprehur “hanx-harin” gati për t’i hyrë me kokë,therjes së një viçi të madh.

Arta u përqafua me Bylent “amxha-n” dhe si rastësisht i kërkoi atij që Jonës t’i tregonte tërë “arsenalin” e gjerë dhe të mirëfurnizuar të “armëve” të veta të punës,pra thika të gjithë madhësive e përdorimeve (njëra me e mprehtë se tjetra),ganxha me majë vrasëse ku varej kafsha e rrjepur...e gjer tek disa makineri ku grihej mishi dhe ku pritej në feta tejet të imta sallami ose proshuta.

Ndërsa Bylenti përplaste njëra me tjetrën dy thika (që lëshonin xixa në ajër)...sipas gjestit tipik që pret njeriu të shohë një kasap teksa e bën,të dyja u larguan për t’u ulur tek usta Mumtazi.

Përveç të zotit të lokalit,atë ditë atje ndodhej dhe djali i tij Erxhani rreth 17 vjeçar,i cili qëllimit të Artës i hyri shumë në punë,për shkak të njohurive të tij të mjaftueshme në anglisht.

335

Si u bënë prezantimet e rastit dhe Arta u krenua cazë me të mo-trën nga Amerika,të dyja nisën të bisedojnë mes tyre lidhur me dajën e “dashur” që dihej të ishte edhe ai në Stamboll.

Por ndërsa zhyteshin të dyja më thellë brenda detajeve të vizitës së tij të paftuar,Arta herë pas here e ndërpriste bisedën duke iu drejtuar usta Mumtazit në turqisht:”Xhaxhi Mumtaz,ça bëni ju po e ngacmoi dikush ndonjë fëmijë apo banor të lagjes tuaj”?-pyeste ajo si pa të keq.

-“E çajmë në dysh dhe ja japim Bylent kasapit që t’a rrjepi të gjallë e t’ua hedhi qenve pastaj”!-i përgjigjej usta Mumtazi me një fytyrë që nuk të linte aspak të dyshoje se ai po i ekzagjeronte në ndonjë mënyrë ato që thoshte.

Kur Jona e pyeti të motrën se për çfarë po flisnin me Mumtazin,duke vërejtur sidomos fytyrën e ngërdheshur të këtij të fundit,Arta i bëri shenjë Erxhanit që me anglishten e tij t’ia përkthente asaj fjalët e të atit.

-“If someone dares to behave not well towards anyone who lives in our neighborhood,my dad will cut them in two pieces and give them to Bylent the Butcher who will take their skin off and than will feed the dogs with their meat”!-e përktheu fjalinë një për një me anglishten mesatare që njihte Erxhani.

-“Çok iyi”!-i tha Arta Erxhanit duke nënkuptuar se ai e kishte bërë shumë mirë detyrën e tij.

Kur dolën sërish për xhiro nëpër rruginat e pashtruara të lagjes,tek-sa përshëndeteshin me çdo banor që hasnin,Arta i tregoi fije e për pe të motrës gjithçka mendonte lidhur me dajën e saj.

Kryesorja ishte që megjithë moshën e saj ende në hapat e parë të adoleshencës,Arta dinte të tregohej bindëse dhe Jona akoma kujtonte

336

për shembull kacafytjen e saj me Llambin tashmë 7 vjet më parë,prova të tjera nuk është se nevojiteshin.

Pra Arta po e bënte të qartë se Bobi nuk duhej të guxonte të dukej pranë tyre,as edhe ndonjë kilometër larg lagjes,sepse ku i dihej,usta Mumtazi,Bylent kasapi me thikën e madhe në dorë,Erxhani me shokët e tij të fortë lagjeje,të gjithë pra mund t’a merrnin këtë edhe si një pro-vokim dhe Bobin t’a konsideronin si “persona non grata”!

Jona nuk e hapi më në fakt gjatë qëndrimit të saj të mëtejshëm çësht-jen e pazgjidhur të dajës së vet para të motrës dhe Marianës.

Minimalisht edhe po të mos “e zdrugonte” kush dajën e saj,sido-qoftë ndonjë skandal i Artës po t’a shihte Bobin,nuk qe i mirëpritur fare për Jonën dhe në këtë mënyrë asnjëlloj bashkëpunimi mes tyre dhe tij nuk mund të ishte i përfytyrueshëm.

Jona me Bobin u takuan sërish dhe për këtë temë biseduan dhe më pas me bisht ndër shalë ai mori sërish rrugën mbrapsh për Athinë pa qullosur gjë konkrete në Stamboll.

-“Do ia ketë heq petllën fare dajës Jona kur t’i ket tregu për Bylentin me hanxhar në dorë”!-mendonte e kënaqur Arta e cila me dajën e vet kishte ende shumë të palara të tij për të sqaruar.

Ditët e tjera,me Artën në krye si guidë turistike,Jona bëri edhe tërë xhiron e vendeve interesante të Stambollit dhe të treja bashkë me të ëmën kryen edhe një vizitë të gjatë tek “KapallëÇarshia”,pra çarshia e mbyllur,mes mijëra dyqaneve të vogla të produkteve të arit,argjen-dit,ambrës,relikeve,suvenireve turistike,rrobave,kafeneve të vogla,qe-baptoreve me qoftet karakteristike me aromë shumë ndjellëse etj.

Jona u habit sidomos nga frekuenca me të cilën takonin pronarë dyqanesh ose shitës të cilët deklaroheshin me origjinë shqiptare,pra

337

me prindër nga Shkupi,gjyshe nga Tetova,dajë nga Gostivari,gjysh nga Resnja,hallë nga Prishtina e të afërm nga Deçani.

Pas një jave e ca ,erdhi koha që Jona të kthehej në Seattle.Kishte qenë një vizitë e shkurtër,por e shumëpritur prej të trejave.Kishin kaluar vite nga e fundmja herë kur qenë takuar bashkë dhe

shumë ujë ndërkohë pati rrjedhur nën ura.Ishte kjo edhe një mundësi rinjohjeje midis tyre ashtu si dhe ras-

ti që Jona të ëmës t’i fliste edhe zyrtarisht paksa më gjerësisht për të fejuarin e saj Bertie-n,marrëdhënien mes tyre,si qenë njohur me njëri-tjetrin,ç’mendonte ajo për të dhe detaje të tjera të lidhjes së tyre.

Nga ana e saj Mariana tërë ato vite mendjen e Jonës e kishte të qetë.Ky cep i trurit të Marianës ndihej i relaksuar,pasi Jona gjendej

shumë larg nga thashethemet dhe rrezatimet toksike të gjeneruara nga përplasjet,thikat pas shpine dhe tradhëtitë e spiunimet e zakonshme të njerëzve të babait apo prirjet shfrytëzuese të dajës së saj.

Ajo ndihej mjaft e lehtësuar dhe e kënaqur që vajza e kishte të ndër-tuar jetën në një vend si Amerika ku secili shihte punën e tij dhe for-mohej e brumosej me këtë kulturë dhe këtë mentalitet jetese.

Mariana e aprovonte gjithashtu zgjedhjen e të bijës dhe e uronte atë me gjithë shpirt që ajo të kalonte një jetë të qetë e të patrazuar me Bertie-n.

Disa muaj të tjerë mbas ikjes së Jonës për në SHBA,erdhi koha e festës së madhe dhe më të dashur për popullin turk,asaj të Bajramit të madh.

Lagjen e tyre e patën përfshirë ethet e festës prej kohësh.Ideja është se në turqisht,Bajram do të thotë pikërisht “Festë” dhe si

të tillë e shohin dhe e kremtojnë turqit atë.

338

E gjithë atmosfera qe e hareshme.Që më parë gratë e lagjes kishin punuar për të pastruar shtëpitë,ob-

orret,pjesët e rrugës përpara e gjithçka tjetër me themel,pra çdo gjë qe bërë të ndriste e “llapëtinte” dhe pastaj kushdo ishte kujdesur që të visheshin vetë bashkë me fëmijët e tyre me rrobat më të mira ku domi-nonin tek gratë dhe kalamajtë,ngjyrat e kuqe dhe të gjelbërta.

Të gjithë i bënin dhurata njëri-tjetrit dhe qëllimi i kujtdo ishte që këtë festë,më të rëndësishmen e vitit për ta,t’a prisnin me sa më tepër gëzim.

Qe kjo një periudhë vizitash dhe ishte në kënaqësinë dhe nderin e nikoqireve që gjithçka të mirë të gatuar në shtëpi,t’ia nxirrnin dhe ofronin mikut përpara.

Mariana me Artën qenë të ftuara normalisht tek Ajxheja me këtë rast.

I ftuar nderi në këtë festë,do të ishte kësaj rradhe i fejuari ushtarak i Emelit,i cili prej vitesh i shërbente atdheut në Afganistan si pjesë e misionit të rëndësishëm të NATO-s atje larg.

Murati ishte një djalë mbi të tridhjetat me trup të lidhur atletik dhe shumë i gjatë.

Qe bjond sa më tepër ngjasonte me një gjerman sesa turk siç ishte.Qe tip shumë i komunikueshëm dhe dallohej qartë që Emelin ai e

donte shumë dhe këtë dashuri ai përherë e shprehte haptaz pa dore-za fare,kurse foton e saj e mbante gjithnjë në xhepin e sipërm të xha-ketës,ndërsa prapa fotografisë në fjalë,ajo kishte shkruar me një ka-ligrafi tepër të bukur,me dorën e vet;”Përherë e jotja”!

Të pranishëm në tavolinën e Bajramit ishin mbledhur të gjithë,pra vetë Ajxheja ulur në krye të vendit e më pas Halili,Emeli,Murati,Mar-

339

iana,Arta,usta Mumtazi,Erxhani,Sevda,Fazlliu si dhe Rufiania lu-leshitësja.

Ajxheja i pati marrë tërë masat me qëllim që të shtronte tavolinën me gjellët më të përzgjedhura dhe festive të rastit,por në të njëjtën kohë të gjithë të ftuarit kishin prurë me vete edhe ndonjë specialitet që patën menduar se do t’a pasuronte larminë e pjatave.

Mariana u mendua më parë mjaft,si të kishte për t’u paraqitur në ndonjë konkurs kulinarie të lartë dhe më në fund vendosi për të kon-tribuar me dy asortimente.

Së pari dredhanikun e famshëm të Dardhës me petë transparente më të mira se ato të bakllavasë,të mbledhura rolé dhe të mbushura me arra të grira të dendura në gjalp të shkrirë lope dhe të përvëluara me sherbet të trashë,të cilit i qe shtuar edhe lëngu i një limoni në fund.

Brumin nga mielli më i mirë,për këto petë ajo e pati zënë me shumë të verdha vezësh dhe ato i pati punuar petë më petë duke i hapur me niseshte dhe petësin e hollë prej druri.

Për t’a pjekur ajo i kërkoi Sevdës një tepsi bakri dhe si e pati për-funduar përgatitjen e tij,pamja e dredhanikut të jepte përshtypjen e një gërsheti të thurur dhe të rrotulluar pas zverkut.

Kjo ëmbëlsirë pati qenë njëherë e një kohë,kryepjata e vërtetë e gjy-she Marias në festa të rëndësishme dhe ajo të shkrinte në gojë me aq delikatesë sa kushdo që e hante kishte edhe qejfin e madh që të ndjente privilegjin e rrallë për t’a provuar atë.

Sigurisht që gjysma e punës ishte përgatitja e cila të merrte disa orë të mira sa t’i hapje petët,t’i punoje një e nga një,t’i lije të thaheshin,t’i rregulloje me gjalp e arra,t’i rrotulloje për t’i bërë rolé...që të t’i hante syri dhe të ishin edhe estetikisht mirë.

340

Gjysma tjetër e vështirë e punës,përbëhej nga pjekja.Po qe se nuk piqej sipas parametrave të kohës,shkallës së nxehtë-

sisë,bërjes gati qysh më parë të furrës,gjithë mundi në atë eventualitet do të shkonte dëm sepse ashtu ëmbëlsira do të katandisej në një qull të pabërë mirë.

Për fat në kuzhinë Mariana kishte një stufë të madhe e cila ngrohte dhe piqte me dru zjarri dhe dihet prej të gjithëve që është pikërisht druri ai i cili realizon pjekjet më të mira,që nga picat,fokaçat,ëmbëlsir-at,lakrorët,tavat e baltës me mish,peshk ose perime etj,pra në absolut siç piqet ushqimi me dru,nuk bëhet dot në mënyrë tjetër.

Po ashtu edhe buka e shtëpisë e gatuar me furrë druri,është ku e ku më e shijshme se ajo e bërë me gaz ose korent.

Mariana e futi tepsinë e bakërt me dredhanik në furrën e ngrohur pesëmbëdhjetë-njëzetë minuta më përpara.

Drutë ajo i pati siguruar prej lisi nga fshati më i afërt matanë ko-drave pranë lagjes.

Zjarri nga druri i lisit mban gjatë,nuk digjet shpejt e me vrap si ahu apo plepi dhe nuk tymos (që ka rëndësinë e vet,sepse tymi i jep aromën e tij të pakëndëshme ëmbëlsirës)...dhe prushi i përftuar nga djegia e druve të lisit,është pikërisht terreni i domosdoshëm për të pjekur brumëra të cilët kërkojnë kohë të zgjatur gatimi.

Mariana e la dredhanikun të piqej duke u kujdesur që asnjëherë zjarri të mos ishte me flakë,por me prush thëngjijsh,pra që zjarri i cili i shkonte furrës të qe gjithmonë mesatar,pa u dobësuar në fikje dhe pa u forcuar në flakë.

Pas rreth pesë orësh e gjysëm,dredhaniku ishte plotësisht i pjekur,duke marrë gjithandej një ngjyrë të praruar.

341

Ai ngrihej lehtësisht me cep të pirunit nga poshtë,si i kulluar në gjalp që ishte dhe qe pjekur kudo njëlloj!

Mbasi e la të ftohet,Mariana i hodhi nga një nga një me durim garu-zhdat me sherbet të valuar përsipër.

Edhe këtë proçes e bëri me ngadalë gjersa e tërë masa e dredhani-kut,u ngop me sherbet duke e pirë atë gradualisht,pak nga pak.

Në fund i tëri u fry si sfungjer duke e dy-trefishuar volumin e tij.Ideja për specialitetin e dytë,i erdhi me sugjerim nga Arta.Në Turqi ai gatim njihej si një specialitet i huaj nën emërtimin “El-

basan Tava”.-“Po ti boje siç bohet o ma”!-e kishte shtyrë Arta të ëmën pasi dikur

të dyja versionin turk të tavës shqiptare të kosit,e kishin provuar real-isht dhe nuk u qe dukur i njëjtë me atë origjinalin që ne gatuajmë në Shqipëri.

Meqënëse Mariana e kishte mundësinë të gjente prodhime organike “bio” në fshatrat tej kodrave e po të mos ishte lënda e parë natyrale,e pandërhyrë me hormone të dëmshme dhe pa asnjë gjë artificiale...atëherë nuk përgatitej një tavë e rëndësisë së tillë siç nevojitej,ajo siguroi vezë të pulave që bredhin dhe kakarisin lirisht në oborret e fshatarëve,kos deleje që pritet me thikë aq i formuar dhe i dendur sa ç’është,gjalp fshati të bardhë dhe mish qingji të njomë (as distrofik e as të dhjamur tejmase).

Pasi pati gjetur këto përbërës të nevojshëm të cilët ishin sjellë nga fshati (me ndonjë vezë të thyer) nga Arta dhe miqtë e saj Nedimi dhe Gonxhagyli,në një tavë të thellë,ajo skuqi në gjalp fetat e mishit të qin-gjit me nja dy duar oriz të bardhë kokërr-rrumbullak.

342

I shtoi fare pak ujë,piper të zi,kripë e kur mishi dhe orizi morën një ngjyrë si të artë nga skuqja,i mbuloi me kosin dhe vezët e rrahura fort e nja dy lugë miell gruri sa për t’i lidhur së bashku,më pas shtoi sërish gjalpin e shkrirë.

I poqi në zjarr mesatar për pak kohë.Raporti i përbërësve të ndryshëm,pra vezë,kos,mish,oriz,gjalp,fre-

skia dhe cilësia e tyre,rradha e punës për çdonjërin dhe koha e pjekjes bashkë me nivelin e temperaturës përcaktojnë suksesin e këtij special-iteti dhe Mariana këto udhëzime të trashëguara brez pas brezi në famil-jen e saj (për këtë tavë qe shquar Kristina si e lindur në Tiranë që pati qenë)...i ndoqi me përpikmëri.

Me tavën e kosit dhe dredhanikun,Mariana dha kontributin e saj bujar për ditën e madhe të Bajramit ku e kishin ftuar.

Mes shumëllojshmërisë së kuzhinës së pasur turke me disa lloje qoftesh,pilafi,mantijash,supash të rënda me të brendshme mishi,per-imesh të marinuara,sallaturinash të freskëta,sarmash,djathrash,sux-hukësh,sallamesh,pulash,mishërash viçi,qingji etj dhe ëmbëlsirash të tipit kadaif me gjalp dhe xhelatinë frutash e kikirikë,revanie,tullum-bash të ndryshme nga ato që njeh Ballkani,tortash me krem dhe çokol-latë,prapëseprapë gatimet e Marianës zinin me krenari vendin e tyre të veçantë si dy delikatesa të rralla.

Festa ishte komplete,porsi nja karusel argëtimi,sepse përveç të ngrënave,të gjithë aty pinin,këndonin e kërcenin pa u ndalur,të çliruar pa ndejtur askush mbi gjemba si ata të ftuarit e ndrojtur.

Pas kërkesës së Sevdës dhe aprovimit të përgjithshëm nga të tërë pjesëmarrësit,Mariana vendosi të luajë edhe ajo diçka në violinë ndër-kohë.

343

Qenë tre pjesë të përshtatura për violinë.Një këngë e bukur shkodrane,pra “Turtullesha” e Ramadan Soko-

lit,”Kroi i fshatit tonë” me vargjet e pavdekshme të Lasgush Poradecit dhe zërin e Tefta Tashko Koços dhe “Ç’u dishrush me t’pa ty” e Fitnete Rexhës.

Melodia që tregon në vetvete një shpirt të pasur muzikor dhe kul-turor nuk ka asnjëherë nevojë për përkthim,ajo ngjit dhë bëhet men-jëherë e pëlqyeshme për veshin dhe shijen e kujtdo publiku artdashës.

Me këtë përzjerje kulinarike dhe muzikore,ajo ditë kaloi e gëzuesh-me,me valle,këngë,ushqime,pije dhe batuta të shumta deri në orët e para të mëngjesit.

Kjo ishte para ditës së Vitit të Ri të ardhshëm,festa e fundit për Mar-ianën dhe Artën në atë mjedis,me ata njerëz të mirësjellë e tepër të afërt megjithë thjeshtësinë e jetesës së tyre.

Pas Krishtlindjeve të cilat i festuan me Niqin pasi patën shkuar edhe në një nga kishat e shumta ortodokse të Stambollit për të marrë pjesë në ceremonitë e rastit,Vitin e Ri e kremtuan në brigjet e Bosforit pranë pallatit të Dollmabahçes dhe qysh nga në ora 12’00 të natës,brenda një anijeje të vogël duke bërë xhiro nëpër detin që përshkon ngushticat midis brigjeve përkundruall njëri-tjetrit të atij qyteti,bashkë me Fisni-kun i cili pati ardhur apostafat nga Selaniku,Niqin,Emelin dhe të fe-juarin e saj Muratin.

Ishte një Vit i Ri i paharrueshëm,special dhe çlodhës që Marianës iu duk sikur kësaj here vërtet i nënkuptonte të disatin dhe ndoshta finalin “Fillim të ri”!

Me këshillë të fortë të Niqit,por edhe insistimin e vazhdueshëm të Fisnikut,Mariana kishte nisur t’a merrte seriozisht parasysh kthimin

344

në Greqi dhe mbi të gjitha mundësinë së paku të kontaktit me Lussie-n dhe Miltiadhin.

Në të vërtetë vetë Niqi mes vajtje-ardhjeve të saj nga Selaniku në Stamboll tek Mariana dhe e bija,një ditë qe takuar me Lussie-n në Kostur,ku asaj i pati treguar gjithçka kishte ndodhur me saktësi.

Lussie pati dëgjuar të tërë tregimin me vëmendje maksimale dhe më pas fytyra e saj kishte rifituar buzëqeshjen plot mirësi që asaj i rrinte aq natyrale sa edhe fjalët e matura të të shoqit apo dashuria gati vëllazërore që djemtë e saj të vegjël patën treguar përherë kundrejt Artës.

Ajo ishte ndjerë e qetë,më në fund dukej t’a kishte kuptuar arsyen e atij largimi të pakuptimtë të Marianës tashmë katër vjet e ca më parë.

Dyshimi që atë dhe të shoqin e pati brerë përbrenda prej kohësh,u mor vesh për fat se pati qenë i pavend.

Pra ata nuk kishin bërë apo ishin sjellë në mënyrë të atillë që Mari-anën t’a preknin,nënçmonin ose fyenin në ndonjë lloj mënyre.

Si e mori vesh se çfarë patën përjetuar Mariana dhe Arta,ku kishin jetuar dhe me çfarë qenë përballur ato,sidomos menjëherë pas të ikurit nga Kosturi,pra tek rezidenca e Lumit,Lussie vuri duart në kokë nga dëshpërimi.

-“Ah moj Tixhe si nuk t’u mbyll ajo llapë kilometrike që më ke”!-mendoi dhe tha ajo në sy të Niqit.

Por Tixhja e gjorë,megjithë prirjen e saj të lindur për të marrë nëpër gojë çdo qënie të gjallë mbi tokë,tashmë dihej se nuk kishte pasur asnjë faj specifik në atë rast sidoqoftë dhe këtë e dinte si Mariana,Niqi apo vetë Lussie.

345

Niqi dhe Lussie përcaktuan detyrat dhe u morën vesh që të komu-nikonin vazhdimisht lidhur me të rejat e mundshme në të ardhmen e u ndanë me njëra-tjetrën.

Lussie nga ana e saj,pasi me Milton ato vite patën bërë një rikon-struktim të mirë të gjithë shtëpisë së tyre buzë liqenit,gjërat e aparta-mentit të Marianës i kishte kaluar të tëra të hekurosura,lara e palosura në një dhomë të katit të fundit të cilën e pati dedikuar për këtë qëllim specifik.

Mirëpo qëkur Kozmai bashkë me gruan e tij arvanitase Nikolinën qenë larguar për në Athinë tek vajzat e tyre me banim atje,shtëpinë e tyre e kishin blerë zyrtarisht Lussie me të shoqin.

Kështu hapej edhe mundësia që pjesa e banueshme e saj mbi lokal,të lihej për Marianën kur ajo një ditë të kthehej,sepse ajo do të kthehej,siç tashmë që ishte informuar edhe ajo lidhur me të rejat e fundit,men-donte me bindje tetka Vera.

...Mariana faleminderit perëndisë,miqve të mirë dhe forcave të sa-j,ndihej e realizuar dhe e plotësuar aty në lagjen ku prej tre vjetësh jetonin në Stamboll.

Puna që kishte gjetur në rrobaqepësi i jepte aq sa të bënte një jetë modeste,por të qetë...dhe vajzën e saj e shikonte teksa rritej mes shokësh dhe njerëzish të cilët përpiqeshin t’a mbanin në pëllëmbë të dorës sado të kufizuara t’i kishin mundësitë në atë lagje kurrësesi të pasur për nga treguesit e nivelit të jetesës.

Sevda për të qe bërë një shoqe e ngushtë,konfidente në bisedat e tyre private dhe një njeri që do të kishte përherë një rol në jetën e saj edhe më vonë,për këtë ishte e sigurtë Mariana.

346

Ajxheja,Emeli dhe Halili ishin transformuar në njerëz të afërt,si kushurinj të munguar,të cilët kompensonin denjësisht po aq sa shoqet e veta shqiptare në Selanik dhe familja e Lussie-t në Kostur,njerëzit e vërtetë të familjes,të cilët prej kohësh e kishin larguar të mbrapmen prej saj dhe Artës.

Në të ardhmen e gjithë ajo lagje,rrugët me pellgje,kodrat e gjelbëru-ara,shtëpitë modeste me oborret e vogla gjithë lule,usta Mumtazi apo Bylent kasapi,të tëra do t’i mungonin,por mesa duket sidoqoftë edhe Mariana tani po e ndjente se po vinte koha për t’u larguar dhe kthyer në Greqi.

Çdo ditë që kalonte,ajo bindej në vetvete përherë e më tepër,se edhe po të ishte Selaniku qyteti ku ajo sërish do të shkonte për të jetu-ar,prezenca aty e njerëzve të të shoqit dhe e rrethit të tyre armiqësor,-nuk do t’a shqetësonte më si më parë.

Po të ishte nevoja edhe me një pështymë do t’i mbyste ata,por jetën e saj dhe mbi të gjitha atë të së bijës ajo nuk do t’a kushtëzonte më për shkak të tyre.

Hapi i fundit u bë kur Niqi i dha Artës adresën e e-mailit të Joanit.Artës që i hanin duart për t’i shkruajtur “papuit” të saj,i çoi atij në

sekondë një e-mail ku e përshëndeste atë vetë si “jajaja” e tij që ishte...bashkë me tërë familjen,pra megjithë Lussie-n,xhaxhi Milton,Dhimi-trisin,Damjanin e vogël dhe patjetër tetka Verën.

Joani iu përgjigj përnjëherë i habitur prej e-mailit të “jajasë” së vet dhe pak më pas e pyeti Artën nëse ajo mund t’i jepte atij edhe ndonjë numër me të cilin të flisnin.

347

Si u dha numri,në telefon u dëgjuan me njëri-tjetrin “papui dhe ja-jaja” ndërsa anës tyre “përgjonin” me vëmendje nga njëri krah Lussie me të shoqin e nga tjetri Mariana dhe Niqi.

Mbas bisedës së fëmijëve,receptorin e morën nga secili krah,Mar-iana me Lussie-n të emocionuara dhe me një barrë ndjesish shumëv-jeçare të cilat ua rëndonin zërin teksa nisën të kuvendojnë.

Akulli qe thyer dhe nuk duhej më shumë kohë që kthimi në Kostur të kthehej në realitet.

Për Ajxhen lajmi i ikjes së tyre,nuk qe aspak surprizë.Ajo këtë gjë e pati pritur qysh kur ato të dyja qenë shfaqur në lagjen

e saj dhe Ajxheja në fakt prej njëfarë periudhe qe përpjekur t’a për-gatiste veten për këtë eveniment.

Por e lehtë për të nuk ishte fare gjithësesi.Ditët e fundit,tashmë kur muaji i majit po ia lëshonte vendin qer-

shorit dhe koha qe ngrohur paq,Arta më shumë qëndronte tek Ajxheja sesa në shtëpi të vet me të ëmën.

Mariana nga ana e saj përveçse çdo darkë qe edhe vetë tek fqin-jët,pjesën tjetër të ditës e kalonte me Sevdën,e cila së fundi shkonte edhe për të fjetur aty tek shoqja e saj,megjithë protestat e Fazlliut të cilit nisi t’i mungonte e shoqja.

Niqi kishte ikur për Greqi që përpara dhe po bënte gati apartamen-tin e ri të Marianës bashkë me Lussie-n dhe Tixhen duhanpirëse të regjur si gjithmonë (të cilën aty brenda nuk e lejonin të ndoste me erën dhe tymin e cigareve të veta ndaj dhe i kërcenin nervat,por sërish pra-nonte sepse sidomos kthimi i asaj të voglës e gëzonte pa masë).

Tixhja edhe mbas shkuarjes së Nikolinës me të shoqin në Athinë,punën e kishte mbajtur,për shkak se Lussie me të ishte mësuar

348

prej vitesh dhe ritualin e pirjes së kafesë,bashkë me bishtin e broçkul-litjeve të saj,nuk e imagjinonte dot me tjetërkënd.

Para se të niseshin,Mariana natën e fundit,mbajti për darkë dhe për të fjetur në shtëpinë e vet,Nedimin dhe Gonxhagylin,shokët për kokë të Artës,të cilët atë ditë e kaluan me lotë në sy dhe për të vetmen herë në jetën e tyre,u qe prerë edhe oreksi pale!

Deri tek hoteli ku punonte Halili në Fëndëkzade,një delegacion të lagjes në shoqërim të tyre,e solli Fazlliu me kamionin e tij.

Të gjithë ashtu të hipur mbi karrocerinë e kamionit,dukeshin vërtetë si dasmorë të cilët po përcillnin ose po merrnin ndonjë nuse të bukur dhe kur njerëzit i shihnin ashtu mbi makinën e hareshme të Fazlliut,u jepnin të gjithë nga një urim për trashëgim të denjë për rastin në fjalë.

U përqafuan të gjithë dhe Ajxheja,Emeli dhe Sevda nuk mundën t’i mbanin lotët dhe mallin të cilin që tani po e ndjenin të fortë për të dyja,si për Marianën ashtu edhe për Artën.

Usta Mumtazi dhe Bylent kasapi i këputën nga një puthur të ma-dhe Artës në ballë,kurse Nedimi dhe Gonxhagyli shoqes së tyre nuk ia lëshonin duart,duke mos dashur t’a lënë të largohet.

Rufiania ndërkohë e mori pak veç të tjerëve Marianën dhe i fo-li:”Vrej ktu me nanën tate”!

Nga brenda xhaketës që kishte veshur,ajo nxori papritmas një petës të hollë dhe i tha:”Na kët okllai se do t’duhet.Kur të t’mari ai Kreshniku a Fisniku qysh e ka emnin,po t’a trashi zanin,t’i bish m’kry.Se kshu do msoj pastaj”!

-“Unë s’po martohem me njeri moj teta Rufiane,pastaj jam e mad-he,kush do më rrafi”!-i qe përgjigjur me humor gruas së zgjuar Mari-ana.

349

-“Maces i kputen kryet qysh n’fillim,se pastaj t’a merr erën e s’të pyt ma”!-e mbylli temën mençurisht Rufiania ndërkaq.

Ishte ora dymbëdhjetë e mesditës tanimë....Mariana kishte bërë një nga të fjeturat prej ariu në letarg,më të

gjata dhe përfshirëse të jetës së saj aty ulur-shtrirë mbi shezlongun kërkëllitës të ballkonit të vet mbi liqen,nën tendën e vijëzuar bardhë e limon,mes nanurimës së valëzave gjumashe që fërkonin bregun poshtë shtëpisë.

Kur u zgjua,s’po e kuptonte dot menjëherë se ku ndodhej!Në Kostur,Tiranë,Selanik,Stamboll???Sipas liqenit,duhej të ishte në Kostur!Ktheu kokën anash dhe shqoi pak më tej në breg të liqenit Artën që

ndiqej,ndukej dhe luante me gërthitma e ulurima bashkë me tre mus-ketjerët,Joanin,Dhimitrisin dhe Damjanin.

-“Qenkam në Kostur”!-mendoi ajo si me gjysëm zëri,teksa u ndje e lodhur pas atij gjumi të pafund (17 orë afërsisht).

Edhe pse shtrirë,asaj po i dukej sikur kishte përshkuar kilometra të tëra më këmbë në një terren të thepisur.

Qoftë edhe brenda një ëndërre riepiloguese,parakalimi i tërë imazheve dhe ngjarjeve e historisë së jetës së saj qysh prej së paku njëzetepesë vjetësh,nuk paskësh qenë gjë e lehtë.

“Cërr-cërr”!-bënte celulari i saj i lënë shkujdesshëm në një cep të tavolinës së ballkonit.

E mori dhe pa numrin e Fisnikut.E hapi e ndërkaq dëgjoi jo zërin e tij por tingujt dhe fjalët e një

kënge.Ishte Albert Tafani dora vetë,që këndonte:”Sa pas dore më ke lon”!

350

Pas dy minutash të plota të mbushura vetëm nga kjo këngë,Fisniku doli pak në telefon sa për t’i thënë asaj:”O mi gjumashe,u zgjove tashi”!

Dhe menjëherë filloi kënga tjetër:”Tuj shëtit ndër ara t’gjana,në mes të barit të njomë,ne të dy na zuni vapa,ramë e fjetëm gjumë”!

Mbas përfundimit të këngës ai foli prapë:”Kishe shëtit n’ara të gjona ene ti më thanë,s’ke faj që fle tashi,e ke lon gjindjen me t’prit aty posht në shpi.Fli ti fli se mirë e ke”!

Gjindja poshtë që nënkuptonte ai,përbëhej nga Niqi dhe Agllaia e cila kishte ardhur direkt nga Athina,Nikolina dhe një surprizë që po vinte bashkë me Fisnikun.

Pas nja dhjetë minutash lart në ballkon u ngjit edhe Lussie me një tabaka me lëng frutash dhe nja dy amareta.

-“Ha Mariana se qëkur ke ardhur dje në Greqi s’ke ngrënë fare.Tani unë e di që ne nuk gatuajmë aq mirë sa turqit,por sërish mbahemi,aq keq nga kjo anë nuk jemi sa të mos ia varësh fare ushqimeve tona”!-i tha ajo.

-“Ke të drejtë Lussie,por kam bërë një gjumë ku m’u duk se pashë në ëndërr tërë jetën time qysh kur për herë të parë jam prezantuar me familjen e Pirros e gjer më sot”!-u përgjigj Mariana akoma pa i dalë mirë gjumi nga sytë.

Lussie i tregoi se ishte ngjitur disa herë përgjatë natës për t’a kontrol-luar,por ishte kujdesur që të mos t’a zgjonte,duke e parë ashtu të lodhur dhe si të përhumbur në atë përgjumje të thellë.

-“Tani që u zgjove,si po të duket pas pesë vjetësh Kosturi jonë i vogël”?-e ngacmoi Lussie.

-“Si një perlë,si një diamant i vogël i paçmueshëm më duket dhe është”!-ia ktheu Mariana pa u menduar qoftë edhe një sekondë.

351

-“Të lumtë që s’më ke zgjuar,bjere tani faqen këtu të t’a puth”!-i tha ajo Lussie-t dhe e përqafoi.

Pak më vonë si kishte bërë një dush,qe freskuar dhe veshur,ajo zbriti shkallët e drunjta shtruar me qilim,që kërcisnin lehtë në çdo hap dhe u gjend poshtë në lokal.

E para që e takoi ishte teta Agllaia e pas saj Nikolina.Në lokalin tashmë të Lussie-t,qenë mbledhur të gjithë anëtarët e

famijes së saj,si dhe disa nga fqinjët të cilëve ato vite u pati munguar sidomos Arta,pa zhurmat,poteren dhe sjelljet gazmore të së cilës,kush-do aty rrotull qe ndjerë më i zbrazur.

Lajmi i vetëm i pakëndshëm i ditës,ishte largimi nga kjo jetë i teta Aretisë,mikes së vyer të Artës,me të cilën patën ndarë përveç emrit të ngjashëm edhe një lidhje të fortë reciproke mes njëra-tjetrës.

Arta e cila pati vajtur që me mëngjes t’a kërkonte,diçka kishte vënë re që nuk shkonte,sapo pati vërejtur se Areti nuk qe ulur në stolin e saj të zakonshëm përpara shtëpisë,aty ku si gjithmonë “hetonte rrugën”,qëm-tonte çdokënd që hynte dhe dilte në rrugickën e tyre dhe përshëndetej me të gjithë.

Si kishte pritur një copë herë të gjatë,Arta s’kishte duruar më (durimi nuk ishte kurrësesi pika e saj e fortë) dhe qe kthyer në shtëpi ku kishte pyetur me këmbëngulje Tixhen se ç’bëhej me Aretin.

Lajmi pati qenë i rëndë për të,por për fat ishte kompensuar shpe-jt mbasi në ndërkohë tetka Vera ishte zgjuar nga gjumi dhe i patën treguar se kush kishte ardhur.

Pa pasur as kohën të mendohet shumë,asaj i qe shfaqur përpara syve Arta me turiçkën paksa të varur nga mërzia.

352

-“Uuu moj çupkë,po ku ini yve se na i bëtë sytë ujë na i bëtë”!-i pati thënë Vera Artës.

-“Kalimera,dobarden,mirmëngjes tetka Vera”!-i ishte përgjigjigjur asaj Arta në të treja gjuhët mëmë të Verës dhe më pas të dyja ishin përfshirë në një përqafim shumë të gjatë.

Pak më vonë,ndërsa të tërë qenë ulur në verandën pranë liqenit të shtëpisë së Lussie-t,më në fund pati arritur edhe Fisniku,uturima e makinës fuoristradë të të cilit qe dëgjuar prej së largu.

Kur Mariana pati dalë nga dera e shtëpisë për t’a takuar,ajo sigurisht që nuk priste të shikonte “surprizën” që ai kishte prurë.

Në vend të një torte,çokollatash ose të një buqete me lule,Fisniku kishte një sjellë me vete një alamet njeriu,pra Halilin.

-“Tani e kuptoj unë moj Mariana përse ia theve zemrën mamasë time dhe ikët ju nga balta e lagjes tonë,ku lluca aty tek ne e ku liqeni këtej nga ju,mirë e paske pasur,aferim të qoftë”!-qenë fjalët e para në turqisht të Halilit teksa takoheshin.

Kjo e re lumturoi më shumë nga të gjithë Artën ndërkohë,të cilës ardhja e Halilit i sillte një copëz nga përvoja në Stamboll e cila asaj megjithë ngushtësinë e theksuar ekonomike dhe kushtet e varfëra të jetesës,i kishte pëlqyer sidoqoftë së tepërmi.

U futën përdore me Artën në shtëpi dhe ajo ua prezantoi kështu të ardhurin e fundit nga përtej Egjeut dhe Marmarasë:”Bu benëm dayë”!

Pastaj shtoi në greqisht:”O thios mu ine”!...Dhe Mariana i tha në shqip tetka Verës dhe Tixhes:”Po thotë që ky

është ungji i vet”!-“Po këtë turkun nga e psonisi kjo aguridhka yte me Mariankë”?-py-

eti Vera e habitur.

353

Arta që i kishte veshët pipëz dhe dëgjonte kurdoherë kur dikush fliste për të,u përgjigj aty për aty:”Go najdov vo golemiot pazar od Is-tanbul”!

Pra që domethënë se ajo i kishte thënë Verës në gjuhën e të atit të saj sllav,se Halilin e kishte gjetur në tregun e madh të Stambollit.

Ajo që e mori më seriozisht ardhjen e Halilit,pati qenë pa asnjë dyshim Tixhja të cilën tashmë nuk e zinte vendi pa i rënë në ndonjëfarë mënyre në sy atij.

Pa i thënë askush gjë,ajo i shkundi raftet e pijeve si dhe banakun e lokalit,duke i çuar atij me rradhë,uzo,raki shqiptare,konjak,metax-a,whiskey,një gotë verë,nja dy birra,ca llokume,një pjatë me bakllava shtëpie,kikirikë,rrush kokërrmadh e ç’të mundej më tepër.

I gjori Halil nuk arrinte as t’a hapte gojën se menjëherë Tixhja do t’ia mbushte me ndonjë pije apo ushqim sakaq!

-“Po unë vetëm një kafe desha dhe pak ujë të freskët po të jetë mundësia,s’mi mban stomaku tërë këto të mira që po më jepni”!-rrekej Halili i pataksur të thoshte,por Tixhes të cilës i pati rënë në kokë për këtë djalë,nga një vesh i hynin dhe nga tjetri i dilnin ankesat e tij.

Veranda e Miltos atë ditë,gumëzhinte nga një përzjerje gjuhësh të shumëllojshme,pra nga një greqishto-shqipo-turqishto-sllavishto-an-glisht që kurrë më parë s’ishte hasur në Kostur!

Halili kishte ardhur për një arsye të qartë në Greqi.Kryesorja ishte që Fisniku nuk qe nga ata njerëz të cilët e lënë nder-

in e pakthyer dhe gjithë përzemërsinë dhe trajtimin e ngrohtë e të gjindshëm që Halili dhe të tijët kishin treguar kundrejt Marianës dhe Artës,ai nuk mund t’a lejonte pa e shpërblyer.

354

Në të vërtetë i ashtëquajturi shqiptar Muli,të dyjave u kishte kthy-er kurrizin,në mes të një metropol të stërmadh e të panjohur,natën,-pa mbrojtje apo qoftë edhe një vend ku të fusnin kokën,kurse Halili i cili për herë të parë i shihte në jetë,u kishte gjetur atyre jo vetëm stre-him,por i pati bërë praktikisht pjesë të familjes së tij.

Ky ishte një gjest që nuk harrohej lehtë,as nga Mariana dhe aq më pak nga Fisniku!

Kishte dhe arsye të tjera,por më pak të rëndësishme se kjo sido që të jetë.

Për shembull,Halili gjatë vizitave të shpeshta të Fisnikut tek Mariana dhe e bija në Stamboll,që bërë një mik shumë i mirë dhe i afërt për të.

Fisniku ishte një shpirt njeriu me këdo që njihte,i gjendur dhe mbështetës për të gjithë,por miqtë në kuptimin e vërtetë të fjalës ai i kishte të pakët.

Pas Pirros,Halili ishte i pari me të cilin atij siç thotë populli “i hahej biseda se i pajtohej gjaku”,pra që do të thoshte se ata kishin gjëra të përbashkëta me njëri-tjetrin,tipare e cilësi që i lidhnin fort,prandaj dhe u miqësuan.

Arsyeja tjetër ishte e një natyre të ndryshme.Vitin e fundit,periudhë krize të thellë ekonomike për Europën,botën

dhe mbi të gjitha Greqinë,sektori i ndërtimit pati pësuar rënie,ndaj dhe Fisniku e kishte hedhur vështrimin për nga sektori i turizmit dhe me të drejtë ai pati menduar dhe theksonte se ajo ishte fusha që do t’a ringrinte Greqinë nga hiri i rrënimit të ekonomisë së saj,sepse pa ose me krizë,turistë drejt Greqisë vinin përherë,për shkak të plazheve të mrekullueshme,historisë,traditës,Homerit,Eskilit e Platonit.

355

Për këtë qëllim ai kishte blerë ndërtesën e një hoteli të vjetër të lënë pasdore dhe të falimentuar në zonën e Halkidikit.

Atij hoteli ai synonte që tanimë t’i rijepte jetë,t’a meremetonte nga e para,t’a vinte në punë sërish dhe aty të përqëndronte një pjesë të mirë të investimeve të tij të ardhshme.

Por për t’a realizuar këtë sipërmarrje,atij normalisht do t’i nevo-jiteshin njerëz të punës,bashkëpunëtorë të përkushtuar dhe mbi të gjitha të besuar.

Përveç disa të njohurve të tij shqiptarë në Selanik dhe sigurisht mi-kut afatgjatë Petritit,Halili ishte nga emrat e parë që Fisnikut i patën rënë në mend.

Eksperienca e tij e çmuar shumëvjeçare si kryerecepsionist në disa hotele të Stambollit dhe Antaljas,Kemerit e Fetijes,do të ishte një plus më tepër në funksionimin e hotelit të ri.

Ajo që Halili nuk dinte dhe as që përfytyronte në ëndrrën e tij më të bukur,kur qe nisur për Selanik,ishte se Fisniku kishte vendosur që atij t’i ngarkonte detyrën e lartë të menaxherit të përgjithshëm të hotelit në fjalë.

Dreka e mirëseardhjes për Marianën dhe Artën u shtrua atje në ve-randë poshtë një tende të madhe ngjyrë blu.

Liqeni i dashur ua mbajti ison dhe nuk bëri një valë të vetme për t’i shqetësuar ndërkohë.

Ishte “vaj” siç i thonë në të tilla raste,pra i qetë,i kthjellët sa dal-loheshin edhe peshqit e vegjël që lodronin nën sipërfaqe dhe gurët e zallit në breg.

356

-“Shiko Mariana se i ka marrë malli të gjitha shoqet e tua në Selan-ik,çlodhu sot,po rri edhe unë këtu,kurse nesër po të jeni në formë,t’u çoj unë se ato ju presin me padurim”!-i tha asaj Fisniku.

Dhe vërtetë të nesërmen paradite,në mes të një vape që premtonte të shtohej shumë më tepër ndërsa i afroheshin Selanikut,ata u nisën.

Në hyrje të qytetit,ndërkohë që kishin ngecur në trafik,për shkak të fluksit të madh të turistëve të cilët drejtoheshin për në plazhe dhe në brendësi të Selanikut,Fisnikut i telefonoi e ëma Semihaja.

-“Mirë Semi,këtu e kam,po t’a kaloi tashi”!-u dëgjua Fisniku t’i thoshte të ëmës.

Mariana dalloi zërin karakteristik prej gjimnazisteje të Semihasë,e cila pa hyrje-dalje,pra drejt e në temë,i sugjeroi që të kthehej njëherë tek ajo e pastaj të vazhdonte me punët e veta.

Kështu që u drejtuan për tek vila e Fisnikut në periferi dhe aty “sh-karkuan” Marianën,ndërsa Arta ndenji me të.

Në dhomën e pritjes në kat të dytë të vilës,Marianën e priste Semi.Kjo grua e pakët,shtatvogël,por tejet energjike,kishte vendosur t’i

merrte vetë frerët e kësaj çështje në duar.Direkt pasi u përqafuan dhe takuan,ajo e nisi bisedën pa i rënë fare

anash.-“Shiko Mariana,unë të njoh që çupërlinë dhe si jam edhe në moshë

nëna jote,mendoj që ka ardhur momenti që të m’a dëgjosh një fjalë”!-i tha ajo.

-“Fatet tona,i imi dhe i yti,janë të ngjashëm.Ty të la burri me dy fëmijë të vegjël,sikurse mua në kohën time,po me dy fëmijë të mitur,në majë të Çorovodës,ku edhe të doja s’gjeja dot punë”!-kishte vazhduar ajo.

357

-“Ty të mbetën në kurriz njerëzit armiqësorë të tët shoqi dhe mua etiketa e gruas së kulakut.Për mua Fisniku dhjetë vjeç u bë vëllai në vend të djalit që ishte,m’u poq para kohe,nuk e jetoi dot fëmijërinë e tij dhe më doli në krah”!

-“Unë të njoha ty si të fejuarën e Pirros,të cilin e kam dashur si djemtë e mi qysh të vogël dhe derisa qe,Fisniku nuk ka patur dhe s’ka për të patur ndonjëherë shok më të mirë.Po të tëra këto ti i di.Ndaj unë sot dua të të rrëfej gjëra të panjohura për ty”!-kishte dalë ajo ngadalë në temë.

Më tej ajo filloi t’i tregonte Marianës një faqe të pazbuluar të his-torisë së saj,të Pirros dhe të Fisnikut.

Flitej pra për ditën që ata të dy e kishin pikasur Marianën së bashku në një koncert rinor të qytetit të studentëve.

Të dy ishin magjepsur mbas kësaj vajze me flokë të praruara,sy porsi deti dhe fustan të bardhë...dhe aty në çast kishin mundur të shkëmbe-nin vetëm pak fjalë me të sepse ajo u qe zhdukur ashtu siç uji rrëshket nga duart.

Së bashku e kishin kërkuar e gjëmuar në çdo cep të Tiranës,në çdo shkollë,në çdo lagje,në çdo ambient rinor pa sukses,ajo ishte tretur si vesa në mëngjes,si dëbora në diell.

Kur i kishin humbur fare të gjitha shpresat dhe kur ndërsa mendo-nin për të...ajo kishte filluar t’u dukej porsi një vegim apo mirazh i tru-rit të tyre,Fisniku krejt papritur e kishte pikasur atë tek hynte tek tuneli i pallatit afër shtëpisë së saj prapa Bankës së Shtetit në Tiranë.

Për një hop,me zemrën që i rrihet fort,ai kishte nxituar t’a arrinte.

358

Por ishte ndalur,për shkak se e kishte konsideruar më të drejtë dhe të udhës,që këtë lajm të madh t’a ndante më parë luajalisht me shokun e tij Pirron.

Shpejt të dy bashkë me Pirron,e kishin pritur teksa shkonte për në fakultet,pasi patën mësuar edhe ku ajo studionte.

I kishin folur të dy,sadoqë për të thënë të vërtetën,ai që pati biseduar kishte qenë Pirro sepse Fisniku për nga fjalët nuk ia thoshte shumë.

Pirro ishte më i prezantueshëm,i gjatë,i këndshëm dhe me një go-jëtari të zhvilluar.

Fisnikun përveçse si pamje,Mariana nuk pati as mundësi t’a njihte nga goja,ashtu i heshtur e jo “ezberr” si shoku i tij,siç ai vazhdimisht qëndronte.

Kështu lidhja dashurore filloi mes saj dhe Pirros,ndërsa Fisniku mbeti “shoku i...”!

Sipas fjalëve të Semihasë,vdekja e Pirros,për Fisnikun pati qenë një traumë e papërballueshme e cila atë e kishte sëmurur për një kohë të gjatë.

Ndaj dhe duke e njohur karakterin e të birit si dhe afërsinë e ma-dhe që ai kishte patur me Pirron,Semihaja e justifikonte tërë preokupi-min,kujdesin dhe përkushtimin që ndjente Fisniku për Marianën dhe vajzat e saj.

Kur ajo kishte vënë re me sytë e saj,sjelljen kafshërore dhe të pash-pirt të njerëzve të Pirros me Marianën dhe të bijat,Semihaja e pati këshilluar të birin t’i merrte ato në vilën e tyre.

-“Shiko moj bijë,se jo vetëm njerëzit e Pirros,por as shoqëria e tyre,-nuk t’a prek dot as fijen e flokut,sepse djali im vërtetë është rritur e bërë

359

burrë në Tiranë,por ai është nga Skrapari dhe e ka kokën shkëmb të fortë si malet e atyshme”!-i thoshte ajo Marianës.

Po ashtu dhe hezitimin e Marianës për të kaluar tek vila e të bir-it,Semihaja e mirëkuptonte,sepse ajo mund t’a vinte fare thjesht veten në pozitën e saj,prandaj edhe nuk pati insistuar më tepër në këtë dre-jtim.

Për Semihanë gjërat ishin bërë pastërtisht të qarta,kur në fillim të një viti të shkuar,Mariana dhe e bija kishin humbur çdo kontakt dhe qenë zhdukur nga radari.

Ajo i rrëfeu Marianës se nuk e mbante mend ndonjëherë t’a kishte parë të birin të shqetësuar në atë farë feje,sa nuk e mbante vendi.

Pati qenë pikërisht në ato ditë që duke u përpjekur t’a qetëson-te Fisnikun,ndërsa i thoshte të bënte pak durim se dikur Mariana do shfaqej sërish,që ai i kishte bërë të qartë se nuk mund të priste më.

Fisniku pati hapur zemrën para së ëmës,duke treguar se ai kishte një jetë që priste për të,pasi ishte bërë mënjanë njëherë për t’ia lënë Mari-anën shokut të tij të ngushtë dikur.

Të ëmës me të cilën ai nuk kishte rezerva apo mbante sekrete,ai i pati bërë të ditur asaj se Marianën e kishte gjënë më të rëndësishme në jetë!

Ishte ajo,pasonte një vakuum i madh dhe i thellë e më tej nisnin gjërat e tjera për Fisnikun,shumë më pak të vlefshme se Mariana.

Semihaja e nisur edhe nga bagazhi i dijes dhe i përvojës e njohurive të cilat mosha vetë të bën t’i fitosh në jetë,u shpreh kështu:”Shiko se koha ime ka ikur tani.Unë e mbylla jetën me dy fëmijë të vegjël dhe jetova për ta,ekzistenca ime u lidh vetëm me ata dy fëmijë.Kurse koha

360

jote është tjetër.Ti mund t’a rifillosh atë në krah të një burri që të do me të vërtetë,pa fjalë,por me shpirt e me zemër”!

-“Dëgjo moj bijë,bëhu dhe pak praktike.Tani ty ai mund të të duket si miku shumë i afërt i familjes.Por dashuria e tij është aq e madhe,sa mjafton...del e tepron për të dy.Është një dashuri e sprovuar,ndjenja e një jete.Me kohë do më japësh të drejtë dhe do fillosh t’a duash edhe ti atë”!- tha ajo.

Në të njëjtën kohë në anën tjetër të qytetit,një propagande të ng-jashme me po atë qëllim,po i “nënshtrohej” edhe Arta teksa po takohej pas kaq vitesh me shoqet e mamit të vet.

Ishin takuar të tëra tek shtëpia e Mozës,ku patën ardhur edhe Lina me Donikën për të parë Artën deri kur të vinte edhe e ëma pak më vonë.

-“Oh moj Arta,sa mirë qënke rritur prapë,po ti dukesh sikur zg-jatesh me pëllëmbë moj vajzë!Po me çfarë sporti merresh,pa na e thuaj njëçikë t’a dimë si je zgjatur e zhvilluar kështu ë”?-po e pyesnin atë.

-“Ë po si erdhët,si u shkoi rruga,xhaxhi Fisniku ju pruri”?-po i thoshin vajzës.

-“Jo ore,me avion erdhëm”!-u përgjigj Arta shkurt.-“Po vapë kishit”?-pyesnin prapë ato.-“Apo xhaxhi Fisniku kishte ndezur kondicionerin e makinës,sa i

mirë është ai,epo kush iu lë juve të vaposeni”!-po thoshte Moza duke e lëvduar pa doreza Fisnikun.

-“Po ai e nez ene për vete kondicionerin,s’qe tu prit me ardh ne që t’a vite m’pun ate”!-s’ia zgjati fare Arta e cila akoma nuk po kuptonte cilin tast po synonin të shtypnin qëllimisht shoqet e së ëmës.

361

-“Uuu marofsha un pas teje mi Arta,ene ne që kujtum se u ka rrit kjo.Po ti menietrangull paske ngel mi goce”!-ndërhyri Lina me të qe-shurën e saj tipike.

-“Se tashi ene u lodhët xhiro varavinga sa anej-knej,zini mo ven iher e qetsohuni,masnej i shofim gjonat e tjera se kena kohë”!-e tha të sajën edhe Donika.

Por Moza nuk i ndahej në asnjë mënyrë temës së saj të preferuar.-“Shife Arta me teta Mozën,nuk të pëlqen ty që të sistemoheni,të

rrini në një vend,t’i keni gjithë njerëzit që doni rrotull që të kudesen për ju.Se s’kemi të tërë fuqinë e xhaxhi Fisnikut që t’iu gjëmojmë gjer në Stamboll,jo për gjë tjetër”!-tha sërish Moza.

-“Hë pa më thuaj,të pëlqen”!-pyeti Moza.-“Po mi pse jo”!-ia ktheu Arta.-“Ç’thotë jot ëmë,i pëlqen të vijë këtu pranë nesh dhe xhaxhi Fisni-

kut”?-i tha Moza vajzës duke e adresuar prapë bisedën si rastësisht në drejtimin që ajo donte.

-“Për ju s’di ça me thon,po xhaxhi Fisniku me dash vje vet n’Kostur se s’e pengo gjo,se o ene burri modh tjetri”!-u përgjigj sërish me një naivitet të shtirë Arta.

Këtu u fut në bisedë Lina që diçka,një si tip porte të gjysëm-hapur në pohimet gjasme indiferente të Artës e pati vërejtur:”E ke vu re ti shpirti i vogël që Fisniku e ka shumë qejf mamin tat”?

-“Joooo mi,ça thu ti,me vërte”?-u hodh Arta që si mbesa e denjë e Kastriotit s’po dallohej a po ironizonte apo e kishte seriozisht atë që thoshte.

362

-“Po ju ça lodheni me mua kot iher,aty e keni Jonën,se o ene içik si më e modhe se un.Mos me dash me fol me te,keni teta Niqin ene iu ftillo ajo”!-e mbylli diskutimin Arta të cilën kjo temë e kishte lodhur ca.

Kur erdhi Mariana aty,të gjitha bashkë me Artën,u hoqën sikur (pas një marrëveshje të heshtur)...s’e kishin përmendur fare këtë temë.

Mikeshat u çmallën njëra me tjetrën dhe nisën të flisnin për ngjar-jet e reja dhe të panjohura që kishin ndodhur gjatë atyre tre viteve ku patën qenë të ndara.

Kur në mbrëmje Fisniku,Petriti dhe Faiku kishin ardhur t’i merrnin Marianën dhe Artën për t’i çuar në Kostur,dera nuk u qe hapur për një çerek ore sepse askush nuk i dëgjonte nga brenda për shkak të gallatës që të tëra po bënin me njëra-tjetrën me të qeshura dhe zë të lartë.

I shoqi i Mozës,pra Faiku,një burrë normalisht shumë i qetë dhe i përmbajtur,sidoqoftë kishte gjetur rastin e volitshëm të ngrinte zërin e protestës:”Po ku është parë kjo që të lihet i zoti i shtëpisë përjashta”?

Në kthim për Kostur,Fisniku kishte vënë muzikën e preferuar të tij dhe pa folur pati mbajtur ritmin e tingujve duke i rënë timonit si një baterist i regjur.

Si Mariana javët e para me insistimin e vetë Lussie-t ishte çlodhur dhe i qe përkushtuar pushimit,lëvizjes në gjelbërimin përreth Kostu-rit,xhirove anës liqenit,çmalljes me atë qytet i cili tashmë ishte bërë pjesë e pamohueshme e jetës së saj,takimeve të përditshme në darkë bashkë me Lussie-n tek shtëpia e Melinës majë kodrës,Fisniku nga ana tjetër i kishte hyrë me zell vënies në jetë të projektit të tij hotelier.

Njëherë ai si fillim kishte pasur si qëllim prurjen në vete,modern-izimin dhe sjelljen në parametra bashkëkohorë të hotelit,ndërkohë që më pas synonte edhe që disa si shtëpiza të vogla pushimi që ndodhesh-

363

in aty rrotull,t’i riparonte dhe t’i bënte edhe ato të shfrytëzueshme për përdorim turistik.

Kur erdhi koha për të zgjedhur stafin me të cilin ai do të duhej të plotësonte vendet e punës në këtë projekt,Fisniku mendoi për shumë njerëz e emra që njihte,por disa detaje ai gjithësesi vendosi që t’i disku-tonte më parë me Marianën.

Ai kishte menduar që në hotel,në rolin e menaxherit të përgjith-shëm të caktonte Halilin dhe kjo dihej tashmë.

Gjithashtu meqë sapo kishte mbaruar fakultetin për hoteleri-tur-izëm,Mariana i propozoi Fisnikut që të merrte Eneidën,vajzën e Mozës,si shefe të recepsionit të hotelit.

Në recepsion bashkë me Eneidën do të punonte në të ardhmen edhe vajza e Petritit dhe Donikës,Miranda e cila prej ca kohësh ishte papunë për shkak të krizës së madhe që kishte pllakosur përqark.

Si përgjegjës dhe shefa salle në restorantin e hotelit,i cili parashi-kohej të kishte dy të tillë,një shumë të madh në kat të dytë dhe një tjetër në formë taverne poshtë,plus një të treti sezonal në verë jashtë në lulishte të hapur,Mariana propozoi me miratimin e përnjëhershëm të Fisnikut,dy kamarierët shqiptarë të lokalit ku ajo dhe e bija patën kaluar shumë nga ditët e tyre të lemerisshme gjatë periudhës së Lum Kozmait,pra Rremë tironsin dhe Zef lezhianin.

Në kuzhinë vendin e punës e kishte të betonuar dhe çimentuar Pa-najot dropulliti,i cili ishte i vetmi propozim direkt nga Arta,e cila nuk e harronte kurrë sesa dreka e darka të shijshme falas kishte ngrënë prej tij në kohë të errëta kur stomaku i saj dhe i të ëmës ishin në dietë të detyruar të vazhdueshme.

364

Në bisedë e sipër,në dritë doli edhe një emër tjetër për kuzhinën,duke ditur se për një hotel të atij kapacitetit,lipsej më shumë se një kuzhinier.

Po sikur t’a provonin njëherë t’i bënin një ofertë usta Mumtazit?Për këtë mision u ngarkua me detyrë të posaçme Halili,i cili ngark-

esën ia zbrazi të ëmës Ajxhesë në Stamboll përmes linjës telefonike,duke vënë bast mbi influencën e saj të njohur mbi vendimet e Mumtazit,që përherë nuk e kishte fshehur admirimin e tij të shprehur kundrejt asaj gruaje.

Në përgjithësi,pjesën tjetër të personelit që patën zgjedhur me ku-jdes Fisniku dhe Mariana,e përbënin emigrantë shqiptarë banorë të lagjes së tyre të vjetër në Selanik,pra sidomos ata që kishin rënë në papunësi për shkak të krizës.

Usta Mumtazi,si u mendua mirë ca javë,duke u ndjerë vërtetë i mikluar nga oferta,pasi si gjithnjë nuk kishte mundur dot as t’i thoshte “jo” një këshille të Ajxhesë,më në fund pranoi të vinte edhe ai.

Më përpara u kujdes që lokalin e tij në qendër të lagjes,të cilin e kishte ngritur dhe mbajtur vetë për dekada me rradhë,t’ia linte zyrtar-isht të birit Erxhanit,i cili do të trashëgonte kështu punën një jete të të atit.

Niqi në ndërkohë ikte dhe vinte nga Kosturi në Selanik gjersa një ditë,si qenë ulur në ballkon përmbi liqenin me pak valë aty nga pasdit-ja e vonë me diellin në perëndim,ajo iu drejtua Marianës duke i bërë të ditur atë që kishte vendosur përfundimisht.

Pra ajo dëshironte që të jetonte me to!Niqi në fakt ishte pjesë e familjes së tyre,nuk kishte dyshim për

këtë,vitet,koha,përvoja,gëzimet dhe vuajtjet që Mariana,por edhe Arta patën ndarë me të,e bënin atë me të drejtë të plotë të tillë.

365

Prandaj edhe ajo e kishte pyetur Marianën pa shumë ceremoni:”Unë atelienë ia kam lënë t’a drejtojë Pirullës tashmë.Por pavarësisht se këto ditë puna ka rënë ca,prapë njerëzit edhe kur nuk qepin të reja,sido që të jetë të vjetra për të meremetuar kanë.Unë mendoj që në një të ar-dhme,mbasi Arta të ketë studiuar për stilim dhe modë,se edhe sy dhe shije ka që tani,atelienë t’ia kaloj asaj në pronësi”!

-“Për tani do të rri me juve ku të vendosësh ti të jetosh.Do në Kostur,do të rri këtu.Do në Selanik,do vij aty me ju.Ku të jetë pra”!-i kishte thënë ajo Marianës me të njëjtin sinqeritet që i dallohej gjith-monë në të shprehur,një tipar i përbashkët ky tek dyja,sepse edhe Mar-iana në jetë nuk njihte tjetër formë të ndryshme komunikimi nga kjo.

Mariana e kënaqur brofi menjëherë nga karrigia dhe iu mbushën sytë me lot.

-“Për zotin je e madhe Niqi.Gjë më të mirë nuk prisja sot të më thoshin”!-iu përgjigj Mariana e mahnitur.

Niqi posedonte edhe një shtëpi të stilit të vjetër në lagjen Kastra,aty ku ndodhej dhe atelieja e saj.

Po të dëshironin Mariana dhe Arta,mund të kalonin menjëherë aty.Por Marianës dhe aq më pak Artës nuk i lëvizej më nga Kosturi,m-

jaft gjatë kishin munguar prej aty.Vetë ideja që qenë kthyer dhe po jetonin sërishmi atje,nuk u ishte

bërë plotësisht e besueshme aq sa Arta zgjohej në mëngjes dhe dilte me vrap në ballkon për t’u bindur se ndodheshin pikërisht aty dhe jo në ëndërr.

Disa javë pas kthimit në Kostur,një paradite të diele,Mariana,Niqi dhe Lussie qenë ulur bashkë në verandë dhe po diskutonin mbi bisedën e paradokohëshme me Semihanë.

366

Niqi që në fillim ishte shfaqur komplet “pro” një oferte të tillë,por Lussie nga ana e saj po tregohej më e tërhequr në vlerësimin e kësaj mundësie lidhur me Marianën.

-“Kështu siç ka folur Semihaja për të birin,do të të flisja edhe unë ty,sepse në fund për atë përpiqet çdo prind që do t’a shohi sa më mirë fëmijën e vet.Për mendimin tim,Fisniku i përmbush më së miri të gjitha pritshmëritë,i ka kaluar të tëra testet e mundshme”!-pohonte me bindje të plotë Niqi e cila për më tepër nuk donte kurrësesi që Mariana të rrinte “single” siç pati vepruar ajo vetë me zgjedhje të lirë.

Lussie mendonte ndryshe.Që në fillim pati thënë se nuk kishte asgjë personale me Fisnikun i

cili gjithnjë i qe dukur burrë i mirë,por sipas opinionit të saj,Marianës i kishte takuar të vuante aq shumë në tërë këto vite tejet të gjata,saqë asaj i nevojitej vërtetë kohë e mjaftueshme fizike për të lëpirë dhe shëruar plagët e për t’a qetësuar njëherë e mirë shpirtin e vet të trazuar.

Kështu gjithmonë sipas idesë së saj,një lidhje serioze dhe një im-penjim i këtyre përmasave,në një marrëdhënie të ngushtë,do t’a vinte Marianën në një lloj mënyre,nën presion.

Mes këtyre medimeve divergjente lidhur me të,nga dy njerëz shumë të afërt dhe të dashur e të besuar për Marianën,ajo nevojitej të gjente të mesmen e artë,ku të përfshinte edhe ndjenjat e saj dhe më pas të mer-rte ndonjë vendim dikur.

Duke pasur besim të pakufizuar tek durimi dhe ndjenjat e sinqerta e të pastra të Fisnikut,Mariana këtë vendim-marrje për momentin kishte vendosur t’ia linte kohës dhe fatit,pa e sforcuar më tej vetveten në zg-jedhje të gabuara largqoftë.

367

Ardhja e tyre në Kostur,ishte marrë vesh sakaq edhe nga Nila në Athinë,e cila sadoqë me ngurimin e saj karakteristik,sërish kishte ni-sur deri diku të bëhej e gjallë me anë të ndonjë urimi,të e-mail-it apo ndonjë mesazhi telefonik,pa shkuar më larg sidoqoftë.

Bobi qysh prej grushtit të marrë në Stamboll,ku reagimi i mbesës së vogël,ia kishte hedhur në erë planet e tij për hotel falas,plus guidë turistike tek dhe nga e motra,nuk ishte ndjerë fare,megjithëse Mariana ishte tejet e sigurtë se edhe ai qe vënë në dijeni të zhvillimeve të fun-dit...direkt nga Jona me të cilën marrëdhëniet i kishte normale.

Perceptimi i fortë i pashpjegueshëm,nga ato gjërat e lindura që nje-riu nuk i arsyeton dot,por të cilat ekzistojnë dhe kanë bazë,Marianës i tregonte se e motra Nila,pavarësisht se nuk e lëvizte thoin për t’i dalë në krah me ndonjë gjë konkrete,mendonte sidoqoftë vazhdimisht për të.

Kështu shpesh ajo i dilte në gjumë në ëndërr Marianës,duke i bërë prezente atë që realisht e mundonte,shqetësimin që kishte.

Mariana me logjikë të ftohtë,e dinte që Nila i perceptonte vështirësitë e saj,por natyra e përkëdhelur që kishte,si pasojë e të qënit fëmija i vogël i familjes,e mësuar që vetëm të bëjnë për të e të mos sakrifikojë ajo për të tjerët,nuk e lejonte që mendimin e ngulët që kishte se e motra është në vështirësi,t’a shoqëronte me ndonjë veprim kontribues.

Por ashtu siç Mariana e ndjente që në thelb të qënies së saj,se Nila e dinte që kishte edhe një motër përveç të vëllait,ajo e kishte po aq katër-cipërisht të qartë si kristal,se Bobi i kishte hequr jo vizën,por një kryq të madh motrës.

Aq të madh sa për të kjo motër (Mariana) as në glob nuk figuronte!

368

Më tepër i dhimbsej atij Zeusi,maçoku i kuqërremtë që kishte në shtëpi dhe e mbante me pekule,motori sportiv italian apo makina gjer-mane që porsa kishte blerë,sesa e motra e madhe apo mbesa e vogël.

E të mendosh që rridhnin të dy nga e njëjta nënë dhe i njëjti baba!Mariana kishte lexuar aq sa të dinte se në asnjë rend shoqëror,që

nga më i ulti,pra ai primitiv dhe gjer tek ky i sotmi,nuk ishte parë që vëllai t’a shumëzonte me zero motrën,pa ndonjë arsye të qënësishme.

Se fundja mbretërit,për efekt të çështjeve të trashëgimisë së kurorës,-dikur në mesjetë edhe qenë vrarë,prerë,helmuar dhe eleminuar midis tyre edhe mes vëllezërish e motrash.

Por kjo përherë për një “kauzë” të madhe,mbasi ishte fjala për trashëgimi tokash,mbretërish,shtetesh,njerëzish,bujkrobërish e skl-levërish...po në këtë rast për çfarë?

Bobit as i rrezikohej kurora,as pushteti,as i shpëtonte nga kontrolli ndonjë principatë e as i prisheshin ekuilibrat themelorë gjeostrategjikë!

Këtë nihilizëm ndaj të motrës,Bobi siç dukej e kishte thjesht për sport ose kjo vinte nga pamundësia e tij për t’a shfrytëzuar më Mari-anën,si kur pati qenë keq në të kaluarën jo aq të largët e si tani kur ajo po e merrte prapë veten.

Mariana mbante mend,me të dëgjuar,që i patën treguar se Zoti kishte thënë që:”Të afërmit ua kam dhënë unë,por iu kam pajisur me mend që miqtë tuaj t’i zgjidhni vetë dhe t’i zgjidhni mirë”!

Pjesën e dytë të aforizmës së mësipërme,tërë jetën Mariana ishte përpjekur fort që t’a zbatontë gërmë për gërmë me përpikmëri.

Ishte e ndërgjegjshme Mariana që ajo nuk ishte më as gocë e vogël e as vajzë e re,e megjithatë...sa herë mendonte për sjelljen çnjerëzore të të vëllait,ajo gjithmonë e më tepër gjente bindjen,që po të ishin prindërit

369

e tyre gjallë,ajo vetë nuk do të hiqtë atë kalvar të gjatë dhe Bobi nuk do livadhiste dot kaq i lirë.

Sjellja e njerëzve të të shoqit,sa më tepër kalonte koha,aq më pak e habiste Marianën.

E kishin në “thua” atë armiqësi dhe këtë dinin të bënin,s’mund të pretendohej më shumë nga ata,por sjellja e njerëzve të saj të gja-kut,Marianën e revoltonte pamasë,e indinjonte dhe e bënte të ndihej thellësisht e prekur.

Ajo e kishte logjikën e kthjellët që të mos dëshironte ose largqoftë uronte të keqen e Bobit,por po ashtu qe më shumë sesa e vendosur që atë t’a mbante mundësisht një galaktikë larg jetës së saj,edhe sikur ai,si i pacipë që ishte,t’i kthehej si pa gjë të keqe,sikur asgjë të mos kishte ndodhur.

Edhe nëse ai bënte sikur nuk e mbante mend,Mariana nuk do t’a harronte në jetë të jetëve qëndrimin e tij,pak të thuash cinik,mizor dhe kafshëror ndaj mbesës së vogël kur ishin takuar në Athinë.

Këtë jo një ndjesë,nëse e bënte zotëria e tij Bobi formalisht,por tërë oqeanet e botës nuk e lanin dot.

Për këtë gjë me Artën nuk kishte se çfarë të diskutonte,sepse ajo ishte edhe më radikale me të drejtë kundrejt dajës së vet.

Të tilla mendime asaj ia bombardonin kokën veçanërisht netëve,kur një shqisë plus që ajo e zotëronte në ADN-në e vet njëlloj si e ëma Kris-tina dhe gjyshe Maria,i tregonte se me kthimin dhe me normalizimin e stabilizimin e jetës së saj,Bobi do i fanepsej përpara një ditë të bukur me diell si krapi që kërcen nga ujërat e liqenit.

-“Do e gatuajmë në tavë ma”!-komentonte Arta.

370

Nëse me mbesën më të vogël,Bobi i kishte urat të rrënuara,me tjetrën,sidomos qëkur ajo kishte vajtur në Amerikë dhe aty ishte shkol-luar e tanimë mbahej mbi këmbët e saj,marrëdhëniet ai kishte bërë të pamundurën për t’i forcuar sa më tepër.

Por edhe në këtë rast,Bobi prej vitesh,përveçse shikonte me kujdes interesin e tij kundrejt së mbesës,pra projektonte edhe një të ardhme me ndonjë përfitim të mundshëm nga prania e saj në SHBA,gjithësesi ai sa herë i qe shfaqur mundësia kishte shpifur ose pati tentuar sido-qoftë t’i bënte ndonjë lloj dëmi të motrës nëpërmjet përpjekjes për të influencuar Jonën.

-“Ajo është debile,e paaftë,s’di të bëjë asgjë,zihet me të gjithë aq shumë sa e ka luajtur mendsh edhe të bijën dhe e ka bërë më keq sesa veten,janë të dyja fiks si bijat e Luigjit kokëfortë”!-ishin frazat e tij të preferuara zakonisht.

Në majë të gojës sidoqoftë atij i kishte lëshuar rrënjë kjo shpreh-je:”Ajo s’ka ç’i duhet dreqit tani,ka mbaruar koha e saj”!

Këtë ide të iluminuar Bobi ia kishte transmetuar të zhveshur,pa doreza si Jonës,ashtu edhe Artës të fundit herë që e pati takuar në Athinë kur ajo ishte vetëm dhjetë vjeçe.

Por në të njëjtën kohë,këtë motër tashmë të shkuar dhe të perën-duar sipas tij nga trutë dhe rëndësia,Bobi akoma e përdorte sa herë i dilte rasti të takonte dikë që atë e njihte apo respektonte dhe në të tilla momente ai nuk nguronte aspak që të prezantohej si “vëllai i Marianës”.

Kishte ndonjë tip kontradikte në këtë mes...e kush e çante kokën,qël-limi në këndvështrimin e përhershëm të Bobit,gjithnjë i justifikon mjetet,edhe kur bëhej fjalë për t’i bërë luftë të qelbur të motrës në çdo front.

371

Për këtë arsye edhe Jonës,me të drejtë shpesh i bëhej sikur jetonte në disa universe paralele,pra në jetën e saj amerikane me thia Efin,Alek-sian dhe të fejuarin e saj Bertie-n...më pas në marrëdhëniet e veta me të ëmën dhe motrën e vogël,pastaj me lidhjen e pashkëputur me njerëzit e të atit,armiq të përbetuar të jo vetëm së ëmës,por edhe të motrës e në fund raportin me uncle Bobin,i cili sadoqë në dukje e diferencon-te veten nga të gjithë,në të vërtetë sillej po njëlloj si një mini-Llamb i familjes Bardhi.

Ndërkaq,në linjë krejt të kundërt me të vëllanë,Mariana asnjëherë nuk i fliste Jonës keq për të,as e shtynte të bijën që të ndërmerrte ndon-jë veprim kundër dajës së vet etj.

Kur Jona e përmendte vazhdimisht Bobin,meqë me të komunikonte shpesh,Mariana preferonte të heshtte,sepse vargu i gënjeshtrave të tij ishte aq i gjatë sa nuk ia vlente që ajo të konsumonte bisedën telefonike me të bijën për të cilën kishte shumë mall,për t’u marrë me pallavrat dhe bëmat e të vëllait.

Vetëm njëherë pati ndodhur që Mariana kishte reaguar dhe kjo në një nga momentet tejet të vështira dhe delikate që po kalonte në Selanik...kur Jona gjithë naivitet i pati thënë nga ana tjetër e rruzullit tokësor,se uncle Bobi,po t’i thoshte ajo,do t’i ndihmonte e çfarë nuk do të bënte për to.

...Mjaftonte që të vinin e t’i thonin në Athinë...se ai “do çahej në katërsh” për t’i përkrahur.

Marianës i qe djegur qarku dhe i ishin errur sytë.Kujtimi i përvojës së viteve të vështira me të vëllain,por mbi të gjitha

sjellja e pashembullt e Bobit me Artën,e detyroi Marianën të shprehet

372

për herë të parë hapur më të bijën e madhe dhe t’i tregojë asaj se çfarë mendonte dhe dinte.

-“Mos mo shpirti i mamit,marrëdhëniet tuaja janë e drejta jote,por mua mos më trego përrallat e dajës tënd se e njoh mirë”!-i pati thënë ajo e revoltuar së bijës.

Jona pas atij debati,i kishte mbajtur mëri të ëmës.Ndoshta nuk kishte faj vajza,e gjendur si sanduiç mes disa rrymash

të kundërta,të cilat përgjithësisht konvergonin në qëllimin për të shty-pur përfundimisht kokën e së ëmës dhe kujtdo që asaj i qëndronte pranë.

Të dëgjoje Bobin,ai ishte përpjekur pareshtur për të motrën,do i gjente strehim,punë e do e mbështeste atë pa u lodhur.

Sipas tij ai i kishte telefonuar asaj dhe ishte rrekur që t’a ndihmon-te,por “koka e të bijës së Luigjit” (burrit që kishte qenë edhe babai i vetë zotërisë në fjalë)...nuk dëgjonte.

E vërteta ndërkohë ishte totalisht,kryekëput e ndryshme,por Bo-bit kaq i interesonte,sa të shpërndante mashtrimet e tij në erë,me aq e kishte bërë detyrën.

Siç kishin qenë dëshmitare Mariana dhe Arta,Bobi qysh pak ditë pasi Pirro pati ndërruar jetë,ishte zhdukur nga faqja e dheut për to.

Gjer në vitet kur ato patën jetuar përgjithësisht të qeta në Kostur,-Bobi nuk e pati formuar njëherë numrin e të motrës,por edhe kur qenë lidhur me telefon,kishte qenë Mariana që e kishte marrë për t’a uruar për ndonjë festë,përshëndetur apo thjesht folur me të nga pak.

Athina me Kosturin janë larg si distancë,por bëjnë pjesë deri në provë të kundërt,në të njëjtin shtet,po ndërkohë përgjatë atyre tre vjetëve,vëllai i dashur dhe shumë i përdëllyer (siç i shfaqej Jonës sa

373

herë binte fjala tek Mariana)...nuk e pati marrë njëherë mundimin t’a çonte kokën gjer tek e motra ose mbesa e vogël.

Kulmi si normalisht pati arritur pas pritjes së egër dhe të padëgjuar që ai i kishte bërë Artës në Athinë,por Marianës gjithësesi në vesh-,broçkullitjet e të vëllait dhe shpifjet e paskrupullta të tij,i kishin ardhur nga burime të ndryshme serioze dhe të besueshme si nga vjehërra e Nilës,pra teta Leni ose nga Agllaia e cila banonte në të njëjtën lagje me Bobin.

Përveç punëve të Bobit,Marianës tashmë iu kujtua edhe një episod tjetër famijar që i pati ndodhur ca kohë më parë.

Një drekë në vitet e vështira të periudhës së “të lumit Kozma”,pra gjatë kohëve të qëndrimit tek rezidenca famëmadhe,teksa kishte lënë Artën në lokalin e zakonshëm duke rrufitur një pjatë spageti të përgat-itur nga xhaxhi Panajoti apostafat për të në kuzhinë,Marianës i qenë fanepsur ballëpërballë Violeta dhe i shoqi Mexhiti.

Kush qenë këta?Violeta ishte e bija e teto Katerinës,motrës së gjyshe Marias.Teto Katerina kishte qenë martuar me një italian të mbetur në Ti-

ranë pas pushtimit dhe kapitullimit të ushtrisë fashiste,të quajtur An-tonio dhe me profesion tregtar.

Pak vite mbas lindjes së Violetës,Antonio kishte vdekur.Italiani sa kohë pati jetuar,nuk i kishte bërë keq as mizës,pasi shihte

punën dhe familjen e vet pa u ngatërruar me askënd.Kishte pasur një temperamenti tipik jugor,pra tepër gazmor,kavaljer

dhe pati qenë gjithashtu një kuzhinier i përkryer.Ai vdiq duke lënë të shoqen të cilën e pati dashur shumë,me djalin

në bark dhe vajzën,Violeta dy-tre vjeçare.

374

Shqipëria në ato vite,kalonte momente nga më të errëtat e historisë së saj dhe shumë shpejt teto Katerinës iu desh të përballej me spiunët e lagjes,të cilët faktin e të qënit të Antonios italian,e përdorën për t’a nxjerrë Katerinën si armike të popullit.

Nuk kishte shumë rëndësi nëse ishin të faktuara apo jo këto spi-unime,sepse partisë-shtet aq i bënte për prova,mjaftonte të plaste fat-keqin/en e rradhës në burg,t’i internonte e t’u sekuestronte atyre pasu-ritë etj.

Siç kishte nisur,rryma të gjorën Katerinë,do e merrte përpara dhe do e degdiste diku pa kthim!

Të vetmit të afërm që ajo kishte në Tiranë,qenë e motra Maria dhe bashkëshorti i saj Koli.

E pikërisht ata u bënë streha,mburoja dhe siguria e saj.Thënë më ndryshe ishin ata që u transformuan në garancinë e gjallë

që ajo të mos konsiderohej si armike.Koli edhe duke mos qenë fare i lidhur me politikën ose strukturat e

partisë dhe regjimit,gjithësesi ishte një profesionist i respektuar nga të gjithë,pasi kishte punuar në ndërtimin dhe vënien e piramidave anem-banë nëpër kufinjtë e Shqipërisë.

Po ashtu ai qe pjesëmarrës me kontributin e tij,kudo ku ngrihesh-in objekte të rëndësishme industriale dhe jo vetëm,në një Shqipëri në rindërtim,prej Tirane e gjer në Pukë.

Pati punuar si në hekurudhat që shtroheshin,si në stabilimientet e përpunimit të lëndës drusore e si në fabrikat e para që nisën të ngrihen.

Pra Koli ishte një person i njohur si një punëtor i zoti dhe i palod-hur.

375

Ndërkohë karakteri i tij tepër i ëmbël,miqësor,i urtë dhe qënia per-son shumë i shoqërueshëm,e lidhte atë me miq kudo që shkonte.

Për të kunatën atij iu desh të shkonte personalisht e të fliste me funksionarë e njerëz me rëndësi të partisë-shtet,duke dalë ai vetë ga-rant për integritetin e Katerinës,por edhe të burrit të saj italian që nuk jetonte më.

Pra për kunatën ai u bë si të qe vëllai,kurse për fëmijët e saj,ai u transformua praktikisht në“baba”!

Mënjanë ndihmës së vazhdueshme sistematike për t’i mbajtur gjallë të tre,që donte të thoshte se ai kishte marrë përsipër që të kujdesej që ata të ushqeheshin,strehoheshin,ngroheshin,punonin e të shkollo-heshin,Koli u kujdes edhe që të dy fëmijët të mbaronin shkollat e larta gjersa dolën në jetë.

Nën ombrellën e Kolit dhe të Marias,Violeta dhe Paulini u rritën duke mos u ndjerë vetëm,të diskriminuar e pa të atin dhe ishin pikër-isht këta kushurinj të parë,të cilët Kristina i trajtoi dhe konsideroi gjatë tërë jetës së vet,si motrën dhe vëllanë e saj.

Vite më pas,kur Violeta erdhi në moshë për t’u martuar dhe “biogra-fia” vendoste...si për çdo eveniment jetik të njeriut nën atë regjim (si shkollim,jetesë,punësim)...ishte përsëri babi Koli,ai që “theu ngërçin” e krijuar nga refuzimi i familjes pro-pushtet të dhëndrit.

Sa ishin gjallë,të dy Maria dhe Koli,nuk i ndanë fëmijët e Katerinës nga vajza e tyre e vetme,Kristina.

Pati një periudhë të dhimbshme të jetës së Violetës,kur ajo u sëmur rëndë dhe ishte Kristina ajo e cila la pasdore çdo gjë të vetën dhe u ku-jdes për të me vetëmohim derisa kushurira iu përmirësua.

376

Pas viteve 90-të,djali i Violetës dhe burrit të vet Mexhitit,ishte bërë një tregtar e biznesmen i njohur dhe i suksesshëm.

Atë ditë kur papritur në atë qendër tregtare u takuan Mariana me Violetën dhe të shoqin,Aldo kishte ardhur për ca punë të tij në Selanik dhe me këtë rast pati marrë me vete për një xhiro turistike prindërit.

Kur pa Marianën,Violeta bëri një skenë tejet mallëngjyese:”Ua,moj çupë që ku nuk të kam kërkuar e s’kam lënë njeri pa e pyetur,ke humbur si sëpata pa bisht,s’kisha as numër telefoni ku të të merrja se kam qenë edhe shumë e shqetësuar,ja i kam thënë edhe Mexhitit që si t’ia bëjmë e si t’a gjejmë...se e kam vajzën e Kristinës që e kam dashur shumë,si mund të la unë pa e parë”?

-“I kam vajtur Bobit t’a pyes e nuk e dinte ku ishe,e kam pyetur Le-nin dhe ngrinte supet,s’dija ç’të bëja,kam qenë shumë e shqetësuar,s’më bën mirë për shëndetin”!-vazhdonte Violeta.

Si qenë takuar e kishin pirë diçka bashkë,Mexhiti kishte propozuar që të hanin edhe një drekë,gjatë së cilës ai me “zemërgjerësinë” e tij të spikatur,pati porositur për të katërt një picë të mesme më të vogël se një pjatë normale.

Violeta pati folur edhe me të birin në telefon dhe pas pak Aldo kishte ardhur edhe vetë.

Tejet i gjatë,shumë i gjerë,kokëmadh,me zë të trashë,Aldo të jepte përshtypjen e një lojtari të “wrestling”.

Rastin e tij,po të ishte akoma gjallë,Kastrioti do t’a kishte përshkru-ar besnikërisht,si të një personi “me shtatë atmosferë”,pra me mendim shumë të lartë për vetveten.

Aldo i kishte marrë Marianën dhe Artën më vete dhe patën bisedu-ar pak.

377

Si pati dëgjuar të gjithë historinë e atyre viteve,ai u kishte premtuar se do të lëvizte qiell e tokë për t’i ndihmuar dhe kishte nxjerrë nga ku-leta 100 euro,për Artën si dhuratë.

E kishin lënë bashkë që brenda një jave ose pak më tepër,të kontak-tonin njëri-tjetrin dhe të përcaktonin hapat e mëtejshëm,mbasi Aldo të ishte menduar se çfarë do të bënte për to.

Kaloi një javë,kaluan dy,kaluan edhe tre,por nga Aldoja asnjë shenjë nuk u duk e as u dëgjua.

Një muaj më vonë,në të njëjtin vend,pra tek po ajo qendër tregtare selanikase,Aldo u doli përpara Marianës dhe Artës me një fytyrë të hutuar,sepse siç dukej nuk priste t’i takonte,pasi aty duhej të ndodhej për ndonjë impenjim të vetin.

E zgjidhi praktikën me Marianën në pak sekonda,duke i thënë asaj t’i shkruante ndonjë e-mail sepse sipas tij qe shumë i zënë dhe iku.

E-mail apo jo,Aldo dhe të tijët,më nuk u panë e as u dëgjuan në të ardhmen dhe siç qenë shfaqur ashtu edhe humbën sërish në errësirë.

Mariana nuk është se prej tij apo të ëmës kishte pritur ndonjë dorë apo mbështetje konkrete,por lajkat e tyre dhe premtimet e mëdha me të rrahura gjoksi të përfshira,e bënë të reflektojë atë lidhur me fjalët e fundit të së ëmës që i pati thënë se vëlla e motër nuk kishte pasur,por Violetën dhe Paulinin i pati konsideruar si të tillë.

Në atë moment Marianës iu duk,sikur nëpërmjet tyre,e ëma nga qielli ndoshta po i jepte asaj një ndihmë të mirëpritur dhe shumë të nevojshme.

Por nuk qe e thënë të ishte kështu!Ata njerëz qenë po aq meskinë,mosmirënjohës,të varfër shpirtër-

isht,sa ç’Mariana i kishte njohur edhe më parë.

378

Ai takim atyre u kishte vlejtur vetëm për të shuar kuriozitetin mor-boz lidhur me jetën e saj.

Si kishin marrë vesh gjithçka donin,të kënaqur që nuk e patën parë atë në ditët e saj më të mira,ishin zhdukur pa lënë gjurmë,si urithë që largohen në guvat e tyre nëntokësore.

Nuk është fare racionale,por ndodh që kur njeriu e ndjen veten keq e pa rrugëzgjidhje,është i prirur të besojë tek mrekullitë,që të gjejë një motiv e të mbahet pas diçkaje,sa për të rezistuar.

Fatkeqësisht,në jetën reale,mrekullira nuk para ka,ose ato ndodhin,por janë të rralla.

Gjithësesi rasti i këtyre hipokritëve gjakprishur,absolutisht nuk kishte të bënte me asnjëlloj mrekullie!

...Ditët që kalonin në Kostur,po i rikthenin Marianës e cila pushon-te dhe meditonte ndërkohë,por edhe Artës stilin e munguar të jetesës bregliqenase që aq shumë u kishte shkuar për shtat më parë.

Arta kishte rigjetur të gjithë shokët e saj të vjetër të lagjes me të cilët ishte rritur dhe pati ndarë lojrat e shkollën fillore.

Me t’u kthyer,ajo e kapërceu mallin për Nedimin dhe Gonxha-gylin,të cilëve për të mbajtur kontaktin u kishte dhuruar edhe laptopin e saj me një gjest shumë bujar nga ana e vet dhe filloi sërish të mer-rej me sportet tipike të asaj zone,pra me not,me kredhje në ujë gjatë orëve të drekës,xhirove me varkë,koshave tek fusha e vogël e basketbol-lit pranë shtëpisë dhe ngjitjeve tek kodra që çante tejpërtej liqenin në fund të gadishullit ku shtrihej qyteti.

Artës nuk dukej t’i mungonin fare lidhjet e zakonshme për një fëmi-jë apo adoleshente tjetër të moshës së saj,me kushurinj apo teze e daja

379

ose të afërm të këtij lloji,që ajo efektivisht nuk është se i kishte (të gjallë po,prezentë jo)!

Në fakt Arta,me të vetën,këto role i kishte rishpërndarë sipas një rregulli hierarkik të cilin e kishte vendosur vetë.

Për emtë ajo kishte zgjedhur në Stamboll Emelin dhe në Kostur Lus-sie-n.

Pozicionin e admirueshëm të ungjit të saj,e kishte zënë prej shumë kohësh xhaxhi Fisniku,qysh përpara se ai të përpiqej t’i binte në sy dhe t’i hynte në zemër të ëmës.

Për gjyshe,Arta kishte pasur me shumë dëshirë nëna Kristinën dhe paralelisht për të,përherë këtë vend e kishte mbajtur prej kohësh,ose qëkur ajo kujtohej së paku,Niqi dhe askush tjetër.

Përsa i përkiste tetka Verës,ndoshta për shkak edhe të moshës ca si avancuar,të folurës së butë e të ngadaltë si dhe manierave të rafinuara shumë “vintage”,ajo Artës i ngjasonte më tepër me një stërgjyshe.

Një motër faleminderit mamit,babit dhe perëndisë ajo e kishte prej vërteti,pra Jonën.

Kurse padyshim që për vëllezër,që në fillim të tillë në mënyrë të ndërsjelltë ajo kishte ndjerë Joanin,Dhimitrisin dhe Damjanin,ashtu siç ata Artën e donin,trajtonin dhe konsideronin si motrën e tyre të vetme.

Pra të ashtëquajturit familjarë të tjerë,ata që supozohej me një hamendësim të gabuar t’i kishte realisht të afërm,ajo nuk i njihte sado-që ua dinte ekzistencën.

Por tashmë prej njëfarë kohe,një legjendë urbane,e krahasueshme me atë të prezencës së krokodilëve nëpër kanalet e ujërave të zeza të qyteteve të mëdha,qarkullonte brenda në familjen Kodra.

380

Arta as pesëmbëdhjetë vjeçare,ishte marrë në qafë dhe qe plagjuar nga e ëma!

Po t’u besoje bisedave të ethshme lidhur me këtë subjekt që zhvillo-heshin mes Vjollcës në Selanik dhe Brisejdës në Detroit,ose Bajamesë së Llambit në Hollandë dhe ndokujt tjetër nga graria e Kodrave,i binte se qysh pas të lindurit të vajzës së dytë,Mariana nuk qe marrë me tjetërgjë,përveç plagjimit të truve të Artës dhe mëkimit të saj me “fry-më të lartë armiqësore” kundër familjes ëngjëllore të Pirros.

Të rejat që vinin nga “fronti Kodra”...përherë i përflakur nga teoritë e konspiracionit me objektiv legjitim Marianën,asaj ia përcillnin shoqet e veta në Selanik,të cilat i dëgjonin në rrethin e tyre miqësor i cili diku puqej edhe me ndonjë anëtar/e të fisit Kodra në Selanik apo tjetërkund.

Kërshëria lidhur me jetën e Marianës,qysh mbas shkëputjes naty-rore të marrëdhënieve midis saj dhe atyre,ishte shtuar së tepërmi.

Kishin gati tetë vjet Kodrat që plasnin njëçikë si shumë që të di-nin detaje të reja dhe të freskëta nga jeta e saj,por burimet e informa-cionit,iu skarconin në këtë drejtim.

Jona e cila për shkak të mënyrës sesi qe brumosur karakteri i saj,i kishte mbajtur të hapura lidhjet me ta,gjithësesi nuk u kishte treguar kurrë atyre ndonjëlloj fakti apo të dhëne konkrete lidhur me vendn-dodhjen apo me çfarë bënin e si jetonin e ëma dhe motra.

Kështu që legjendat në krahun Kodra qenë të shumëllojshme.Ajo që ata e dinin me qartësi të plotë ndërkohë,ishte se kundër Mar-

ianës,tashmë dhe kurdoherë,çdo mjet lufte ishte i pranueshëm.Prandaj edhe vetë Jona të cilës tanimë i lëpiheshin si shpirtëra të

dëlirë e të panjollosur,për t’a ishte vetëm një nga qëllimet e shumtë të

381

cilët justifikonin mjetin i cili çonte gjithnjë tek goditja direkte,anësore apo e tërthortë e Marianës.

Jonën e kishin mënjanuar,veçuar e përçmuar sikur të mos qe fare mbesa e tyre në vegjëli të vet,ndërsa tani i vardiseshin asaj a thua ti se ajo ishte njeri tjetër dhe jo ai fëmijë që dikur praktikisht e kishin shpal-lur si pjellë të së ëmës,me lidhje shumë imta me të atin,birin e tyre.

Por qëkur Jona ishte rritur më vete në Seattle,qe shkolluar dhe kishte bërë përpara në jetë aty,ajo ishte zbuluar si mundësi për t’u përvetësuar prej tyre,duke vrarë dy zogj me një gur kështu,pra duke e marrë atë fig-urativisht nga e ëma dhe duke i bërë një dëm të drejtpërdrejtë Marianës në këtë mënyrë.

Arta që e vogël nga ana tjetër,i kishte treguar shenjat e forta të moskokëçarjes lidhur me fisin Kodra.

Difektet e saj karakteriale (sipas Kodrave),qenë konsideruar si të dedikueshme me moshën e saj të mitur dhe kështu ishte pritur që duke u rritur,ajo së paku të bëhej më asnjëanëse lidhur me kontestin e vjetër brenda dy krahëve të familjes së vet.

Kur tetë vjet më parë ajo e kishte shpëlarë në të shara xhaxhanë e saj të ngratë Llambin,të cilit më pas desh i ishte hedhur në grykë për t’a lënë pa frymë,halla e saj Vjollca mbi të gjitha,kishte artikuluar një teori të sajën private lidhur me Artën.

Ishte pra fjala për tezën e famshme tashmë të njohur të “plagjim-it” të së voglës nga e ëma,e cila sipas këtij këndvështrimi,po krijonte në laborator,një armik të ardhshëm të mirëpërgatitur mendërisht dhe fizikisht,kundër fisit Kodra.

382

Mbas përfshirjes edhe të Artës,qysh kur pati mbushur katërmbëdh-jetë vjeç para pak kohësh,në botën e rrjeteve sociale,asaj i patën vërsh-uar edhe ftesat për shoqëri kibernetike,nga të rinj të tjerë të fisit.

I pari që e pati kontaktuar kishte qenë Agimi nga Kanadaja,djali i xhaxhait të saj Llambit,i cili edhe i pati shkruajtur se e kishte këputur malli për të dhe të ëmën e ca dokrra të ngjashme.

Ftesës së Agim Ullirit siç e quante ende ajo,Arta i qe përgjigjur me një injorim të hapur dhe më tej s’qe marrë fare më me të.

Pas tij kishte dalë në skenë Niku,djali i Vjollcës,me të cilin duhej pranuar së në moshë të vogël,me aq sa mund të kujtonte të paktën,Arta kishte shkuar mirë.

Me Nikun ajo foli disa herë “online” një muaj e ca mbasi ishin kthyer në Kostur.

Mëngjeseve kur zgjohej nga gjumi,pasi ndiqte pak muzikë në televi-zor dhe zbriste menjëherë poshtë për të ngrënë ndonjë krepë me mjaltë ose djathë në lokal nga duart e florinjta të Lussie-t,Arta ndezte laptopin e ri që i kishte sjellë Jona nga Amerika dhuratë dhe fliste me Nikun,të vetmin kushuri gjaku të saj,me të cilin mbante ende marrëdhënie.

Edhe kohët e fundit në Stamboll,Mariana ishte përpjekur disa herë që të sondonte terrenin tek e bija tashmë plotësisht adoleshente,në ten-tativë për të kuptuar sesi ajo ndihej lidhur me fisin e të atit,tanimë që mund të thuhej se po rritej.

Mariana e dinte që të bijat,ishin të sajat,por edhe të Pirros dhe siç kishte bërë me Jonën të cilës s’i kishte dalë asnjëherë kundër kontak-teve të shpeshtuara që mbante me Kodrat,të njëjtën gjë,i pëlqente vetë apo jo,ajo synonte t’a bënte herët a vonë edhe me Artën.

383

Por njëherë që ishte hapur kjo temë në Stamboll,Arta e kishte kaluar bisedën në një kontekst tjetër,duke iu shmangur me mençuri përgjigjes.

Herën e dytë,pas riardhjes në Kostur,Arta i qe përgjigjur më qartë të ëmës,duke i pohuar se problemi i njerëzve të të atit për të nuk ekzis-tonte dhe ajo një familje të madhe e kishte edhe pa ata ose Bobin etj.

Mariana njëherë për njëherë si për shumë gjëra të tjera,kishte ven-dosur t’i jepte një pushim trurit dhe vetes,duke vërejtur me kënaqësi se Arta,mund të mos qe e pjekur për shumëçka,por këto çështje i men-donte dhe peshonte me një ftohtësi të rrallë dhe të patakueshme edhe tek një i rritur.

Arta pas disa të folurave me Nikun kushuririn e saj,qe bërë aq kuri-oze,sa një ditë pati menduar seriozisht të takohej me të.

Ishte mëngjesi i një dite fundvere.Qielli mbi Kostur ishte plot me re dhe mjelmat i qenë afruar bregut

dhe kishin zënë rradhë përpara shtëpisë së Lussie-t ku Mariana dhe Niqi me Tixhen që ishin ulur e po shulloheshin në verandë,po i ush-qenin ato shpendë të bukur dhe fisnikë,me copka buke.

Damjani,peshku i familjes Papadakis,ishte lëshuar në ujë sapo qe zgjuar nga gjumi dhe i pajisur me disa komardare të vogla krahësh dhe brezi,po notonte rreth e anash shtëpisë.

Arta foli me Nikun pak dhe e la me të,që pas disa orësh po të real-izohej ideja me përpikmëri,të takoheshin në Selanik diku tek Kulla e Bardhë.

Mbas një bisede me të ëmën,Mariana megjithëse paksa jo e bindur dhe me dyshime së brendshmi,i dha leje të bijës të shkonte në Selanik dhe të takonte Nikun me të cilin s’qe parë qysh prej tetë vjetësh si me këdo tjetër nga fisi i të atit.

384

Gjer në Selanik atë do t’a çonte Niqi,e cila me këtë rast do të kalonte njëherë edhe nga atelieja për të folur pak me Pirullën për diçka lidhur me punën.

Kur të mbaronte së takuari kushuririn e saj,Niqi do t’a merrte prapë Artën dhe bashkë do të ktheheshin në Kostur sërish.

-“E ka kushuri,pastaj sadoqë pak gomar,Niku djalë i mirë ka qenë”!-i tha Mariana Niqit para se ajo të nisej bashkë me Artën.

Disa orë më vonë,Arta si qe ndarë me teta Niqin,po priste kushuri-rin e vet në zonën e Kullës së Bardhë pranë detit Egje,aty ku Selaniku bëhej tërheqës sa më s’ka.

Niku,tetë vjet më i rritur erdhi pas pak.Kushurirën e tij të bukur me flokët e gjata bjonde të onduluara le-

htë,ai e njohu përnjëherë në mes turmës së turistëve që ishin mbledhur atje.

U takuan dhe Niku e ftoi të uleshin diku sa të çmalleshin njëri me tjerin një copë herë.

Kushuriri kishte shumë për të treguar dhe Arta e dëgjoi me ëndje pa u lodhur fare.

Vite më parë,megjithë njëfarë diference në moshë,Niku dhe Arta patën shkuar shumë mirë dhe i njëjti mirëkuptim,dukej se vazhdonte sërish midis tyre sikur koha të mos kishte ecur fare.

Shkoi një orë,dy e u bënë tre.Niqi që ndërkohë kishte mbaruar vizitën në atelie dhe kishte vajtur

nga puna,pak më andej në shtëpinë e saj në lagjen e vjetër historike Kastra,mes rrugicave me gurë si “ulickat” e pastra korçare dhe dyqanë-zave të vogla e mureve të kështjellës përmbi qytet,e mori ndërkohë në

385

telefon Artën për t’a pyetur nëse mund të vinte t’a merrte për t’u kthyer për në Kostur?

Arta iu përgjigj se do rrinte edhe pakëz me Nikun dhe Niqi nuk i bëri fjalë,e bindur se dy kushurinjtë kishin për çfarë të bënin tashmë që qenë takuar sërish pas shumë vitesh.

Surpriza e atij takimi për Artën,gjithësesi nuk ishte shfaqur akoma.Gjithçka mori formë dhe u materializua,kur prapa shpinës së saj u

dëgjuan hapat e rëndë të Vjollcës e cila po përparonte drejt tavolinës së tyre.

Artës nuk i lëvizi asnjë muskul i fytyrës teksa pa hallën e vet t’i dilte përpara si “fant spathi” siç po mendonte ajo me vete.

-“Erdhi kjo,t’shofim ça do”!-mendoi aty për aty ajo dhe i buzëqeshi Vjollcës të cilën ende e mbante mend me kokën e tundur çmendurisht dhe sytë e dalë nga orbitat si e shkitur nga trutë,gjatë takimit të fundit mes tyre.

-“Po ku je moj zemna e halls tande”!-u hodh t’a përqafonte Vjollca.-“A ke ken mir,po sa kenke rrit e kenke ba ma e bukur,si drita je ba

tash”!-po i thoshte tërë entuziazëm halla.Si u konsumuan formulat e zakonshme të parashikuara në takime

të tilla mes pjesëtarësh të të njëjtit gjak që nuk janë parë prej kohësh (arsyet e “të mostakuarit” bën sikur nuk i di kush në këto raste),Vjollca pas një serie të gjatë komplimentash për Artën dhe kur kishin bërë të tre edhe porosinë për disa pasta me krem për të ngrënë,nisi të dalë në temat e saj më të përzemërta...me ngadalë,por e vendosur!

Së pari e pyeti Artën se ku jetonin tani dhe ku patën qenë më parë.Arta ndërroi temë sa herë pyetjen e kishte konkrete dhe hallës së vet

nuk i tha gjë prej gjëje,duke folur kodra mbas bregut e pa thënë asgjë

386

të saktë apo të qartë (gjysh Kastrioti,i cili kishte pas qenë me origjinë nga një rajon verilindor,banorët e të cilit shquhen si njerëz që thonë gjithçka pa të lënë të kuptosh pikën e gjësë kur duan t’ia bëjnë trutë sallatë dikujt,ai pra tani do të ndihej vërtetë krenar për mbesën e tij).

Një të dhënë Vjollcës iu duk se e kapi vetëm kur Artës i ra telefoni celular dhe qëlloi t’a kishte marrë Emeli nga Stambolli për të folur dhe çmallur me të.

Turqishtja e kthjellët e Artës dhe kënaqësia në fytyrën e saj teksa fliste e bëri të kuptojë sipas saj diçka Vjollcën.

Gjithësesi,Arta kureshtjen e egër të hallës nuk është se e shuajti dhe në fakt ajo as që ushqente ndonjë dëshirë konkrete për t’ia bërë qejfin Vjollcës në këtë drejtim.

Kur vuri re se nuk po dot çante kështu,Vjollca vendosi t’a shfrytë-zonte tërë kohën që i mbetej përpara se Arta të ikte dhe doli më në fund në temën që më tepër i interesonte.

-“Hë Arta se tani ti nuk je më e vogël dhe disa gjëra neve edhe mund t’i flasim hapur”!-nisi ajo të fliste me të mbesën.

-“Ti je vajzë e bukur dhe e mirë,ke qenë shumë e vogël para tetë vjetësh dhe unë,po edhe xhaxhi Llambi,e dimë që ti nuk i mendoje ato që na the dhe bëre atëherë”!-vazhdoi ajo.

Arta që këto punë dhe strategji të Vjollcës si dhe gjithë Kodrave të tjerë,i kishte ndjerë me erë që shumë kilometra larg,qysh kur pati qenë shumë më e vogël,e mori vesh lehtësisht se ku po donte të dilte halla e vet,por vendosi t’a lejonte njëherë të fliste,se pale do ishte më gallatë më pas t’i përgjigjej asaj siç e kërkonte rasti që po paraqitej.

Aq shumë po i dukej tërheqëse kjo situatë Artës,sa edhe telefonatës së Niqit e cila tashmë kishte zbritur në qytet që të vinte për t’a marrë,a-

387

jo ju përgjigj duke e lënë me të që të rrinte aty me Nikun (dhe Vjoll-cën,për të cilën momentalisht nuk tregoi gjë) edhe një orë tjetër.

-“Ti je mbesa jonë Arta,kurse ajo mami jot e ka marrë në qafë babin tënd dhe ne e dimë këtë,se nuk i ndodh një burri ajo sëmundje,po të jetë i lumtur në shtëpi,por mami jot e ka lodhur aq shumë vëllain tim,-sa ai i konsumuar pastaj nuk mbajti dot më”!-nisi sërish “goditjen e përqëndruar” Vjollca,e cila kujtonte se tanimë e kishte futur zogun në kafaz dhe mund të thoshte çfarë të donte pa pritur reagim.

-“Kurse ti je vajzë e vogël dhe nuk ke faj,se ajo ty të ka plagjuar sepse ne e dimë që ti nuk mendon kështu Arta,por fajin e ka jot ëmë.Por tani që ti erdhe këtu që të takohesh me ne,unë këtë e kuptoj si shenjë pen-dese nga ti,se kështu megjithëse kaq vjet u largove nga gjiri ynë,ti tani po vjen prapë tek familja jote.Ne mamin tënd nuk mund t’a pranojmë kurrë,por ty të kemi të tonën dhe ti nuk ke përse të na kërkosh falje se ne e dimë që ti nuk i ke menduar seriozisht ato që na ke thënë”!-po thoshte Vjollca e cila kishte hyrë në superxhiro tashmë.

Në këtë pikë,Artës iu bë se kishte dëgjuar mjaftueshëm.Po ashtu edhe temën e bisedës ajo e kishte kapur dhe arsye për t’a

vazhduar atë farsë më tepër,nuk kishte.Kështu që,Arta ia bëri me shenjë Vjollcës që të pushonte dhe filloi

të fliste ajo tashmë.Kur Arta në përgjithësi donte t’a vinte dikë në lojë,asaj i dilnin në

pah më tepër genet e trashëguara nga gjysh Kastrioti i njohur gjerësisht për sarkazmën e tij të mprehtë.

Ndërsa kur ajo donte që t’i imponohej dikujt,në të tilla raste,tek ajo predominonin genet e forta të gjyshit tjetër Luigjit,i cili në jetë të

388

vet,nuk kishte hapur rrugë para askujt dhe asgjëje,në çfarëdo situate të kishte qenë.

Kështu që Arta deshi dhe e mori në dorë fillin dhe drejtimin e bisedës.

Mjaft kishte kullotur e llaparisur Vjollca!-“Po të jetë se ju të fisit Kodra kujtoni se mami im është një herë e

keqe,t’a dini se unë jam njëmijë herë më e ligë se ajo dhe po të men-doni se këtu ka plagjim,t’a keni të qartë që mamin e kam plagjuar unë atëherë dhe jo ajo mua”!-tha Arta me një ton tepër të ashpër,por në të njëjtën kohë edhe mjaft të shtruar.

-“Ju të fisit Kodra,e keni gabim kur mendoni se është mami im që e ka fajin,jam unë shumëfish më fajtore (me krenari) se ajo atëherë”!-tha Arta.

-“Mua nuk më manipulon e as më plagjon askush,këtë t’ia thuash edhe Llambit e kujt të duash”!-vazhdoi Arta me të njëjtën frymë siç e kishte nisur.

Vjollca ishte lebetitur dhe pati ngelur në vend me gojën hapur,faqen mbështetur mbi njërën dorë dhe ngjyrën të fshirë tashmë prej fytyrës.

-“Moj Arta,po unë Llambin e kam vëlla,siç e kisha dhe babin tënd,ç’të bëj unë tani,të heq dorë edhe prej vëllait thua ti”?-bëri të py-este Vjollca e cila tanimë e kishte vënë re qartësisht se tezat e saj kishin qenë të zbrazura nga çfarëdo kuptimi dhe që po ashtu edhe influenca e saj tek mbesa ishte e barbartë me zero.

-“Ti me Llambin bëni çfarë të keni qejf bashkë,unë me të s’kam punë,sepse NE (të fisit Bardhi,Arta e kishte shkëputur veten siç dukej nga trashëgmia Kodra)...kur e mbyllim njëherë një çështje,s’e hapim

389

më”!-iu përgjigj aty për aty vajza hallës së vet,duke i dhënë asaj të kup-tojë se figura e Llambit qe e parekuperueshme.

Pasoi një si tip heshtje,nga ato që pllakosin sa herë ka një ngecje dhe merret vesh se askush nuk ka ndërmend të lëvizi një centimetër nga pozicionet e veta.

Për të çbllokuar situatën,shërbeu zilja e celularit të Artës.Ishte Niqi e cila e merrte për të disatën herë që t’a pyeste nëse kishte

mbaruar sepse do të duhej të ktheheshin në Kostur dikur.Mbas njëzetë minutash Niqi pati ardhur,Arta qe ndarë sërish

ngrohtësisht me kushuririn e saj Nikun (ndaj të cilit sidoqoftë ajo po ndjente ca nerva,për shkak se ai i kishte organizuar atë takim të paprit-ur,pak si “kurth” me të ëmën e tij Vjollcën)...dhe si i kishte dhënë dorën edhe hallës,pati mbaruar edhe ky formalitet familjar.

Arta megjithëse në fillim të moshës së adoleshencës,gjithësesi kishte bindjen tejet të matur se Vjollcën nuk do t’a shihte më dhe gjithashtu që as halla e vet,nuk do bënte më asnjë përçapje t’i dilte asaj përpara.

Atë mbrëmje dhe natë,Arta i kaloi tek shtëpia e Niqit aty në lagjen karakteristike Kastra.

Pamja nga ballkoni anësor i shtëpisë së Niqit,qe vërtetë frymëmba-jtëse,poshte hapej gjithë horizonti i gjerë i qytetit,lagjet e tij të rregull-ta,sheshet e njohura dhe rrugët e tij,ndërsa deti Egje më larg,dukej si i pafund bashkë me pasqyrimin pluskues të dritave të Selanikut në të.

Niqi kishte një shtëpi të vjetër dykatëshe të stilit të njohur mesd-hetar,pra të bardhë,me portë të madhe druri,me grila persiane për t’u mbrojtur nga dielli,ballkon të mbushur me vazo lulesh shumëng-jyrëshe,tendë me vija të bardha e të kuqe,dritare me rrjetë hekurash në

390

katin e parë dhe si në çdo shtëpi të këtij lloji,tavolinë e karrige përpara në oborr.

Në brendësi shtëpia qe e veshur e gjitha me parket,me shkallë të drunjta,shtruar me qilima,rrugica dhe tapete të leshta punim artizanal me motive floreale,ku e bardha,e kaltra,e kuqja,e kafenjta dhe e verdha gërshetoheshin duke përbërë një kënaqësi dhe qetësim për sytë.

Kati i parë mbante dhomën e bukës,të madhe e tërë dritë,me dri-taret të zbukuruara me kortinaqet ngjyrë kremi të thurura me grep.

Poltronat,kanapetë dhe divanet,qenë të mbuluara me velenxa me thekë,të punuara në avlëmënd,me ngjyra të ngrohta e të qeshura.

Tavolina e madhe rrumbullake e mesit,ishte një vepër arti më vete e punës me dru arre dhe shkëlqente sikur porsa të qe bërë.

Karriget rreth saj,ishin të stilit “Rococo”,sikurse edhe kanapetë dhe poltronat.

Në këndet e dhomës,qenë vendosur komodina të larta me suprinë mermeri përsipër të cilat mbanin vazo me lule dekorative për ambiente të brendshme.

Në bufenë e cila zinte një faqe të plotë muri,ishin të ekspozuara setet porcelan,fajancë dhe kristal të pjatave,gotave,serviseve të çajit,kaf-esë,argjenturinat dhe relike të çmuara.

Ishin të gjithë objekte të vyera,të prodhimeve të vjetra të cilët Niqi i pati trashëguar nga familja e saj,pra porcelan kristal i pastër dhe arg-jend 100%.

Dhoma e bukës komunikonte me kuzhinën e cila për shkak të dri-tareve të zbukuruara me kortina tërë pala të vogla ...si dhe shumë kinkalerive të vëna aty,Artës i kujtonte një shtëpi përrallash (atë të gjyshes së Kësulkuqes për shembull).

391

Në katin e parë gjithashtu një hapësirë nën shkallë,ishte e pajisur me rafte për të vendosur rrangullat e nevojshme,si mjete pune,pajisje e pajime të ndryshme mirëmbajtjeje.

Në krahun e majtë të portës së madhe hyrëse,një dhomë e vogël shërbente si vend për të lënë këpucët,ombrellat,palltot,xhupat,kapelet etj.

Ngjitur me të ndodhej edhe banja e katit të parë.Në katin e dytë ishin katër dhoma gjumi,një banjë e rinovuar rishtas

dhe mjaft moderne,një dhomë që shërbente si garderobë dhe në sallo-nin e katit të dytë qe vendosur edhe një set poltronash dhe një televizor.

Sipër në papafingo,Niqi në vend të depove të dikurshme,tashmë kishte sistemuar dy dhomëza me një pamje fantastike të qytetit sapo hapej dritarja.

Për Artën intrigues qe bodrumi i shtëpisë i cili mbante tërë historinë familjare të Gramatiko-ve.

Aty kishte që nga albumet bardh e zi,tek diploma të zverdhura shkollash,korrespondenca të ndryshme,orendi të vjetra,enë bakri,lo-dra të dikurshme fëmijësh,shandanë epoke,instrumente muzikore,rr-jeta peshkimi e ç’t’i kërkonte zemra njeriut.

E tërë shtëpia vetëtinte nga pastërtia dhe nga një aromë tepër e këndshme lulesh.

Artës i pëlqente që njëherë në ca kohë,ndonjë natë tek ajo shtëpi t’a kalonte dhe këtë tashmë e kishte bërë traditë,aq sa edhe në lagjen rrot-ull,vajzën kishin nisur t’a njihnin,si mbeskën shqiptare të Niqit.

Niqi ndërkohë,sa herë që Arta thyente apo griste diçka ose kërcente si “djalli i Tasmanisë” përmbi divanë duke u nxjerrë sustat dhe zorrët të gjorëve,me ëmbëlsi kujdesej t’i thoshte asaj,se do të bënte mirë t’a

392

ngadalësonte pak ritmin e mos ua merrte shpirtin mobiljeve të ngrata se të vetat i kishte,ajo shtëpi e saja do të ishte në të ardhmen.

Për Artën,si dhe për Jonën më parë,Niqi kishte qenë padyshim një fat i madh në jetën e tyre.

Të dyja patën takuar kështu një gjyshe të dhimbsur,të urtë e të përkushtuar,e cila edhe po të kishte pasur vërtetë të njëjtin gjak me to,nuk do të mund t’i kishte dashur më tepër.

Për darkë Niqi i përgatiti Artës një nga ëmbëlsirat e saj të preferuara greke,pra “Thiples-in”.

Ishte një ëmbëlsirë me shumë përbërës që Arta e hante me ëndje sa herë vinte tek Niqi.

Bëhej me miell,sheqer,vezë,uzo,kanellë,vaj ulliri,lëng portokalli,m-jaltë,bajame të grira dhe të shtypura,susam e vaj për skuqje.

Zihej brumi me miell,vezë,uzo,lëng portokalli,sheqer,fryrës dhe vaj ulliri e pasi lihej të pushonte nja tridhjetë minuta,hapej në disa petë në formë rripash të ngushtë e të hollë të cilat përdridheshin disa herë rreth gishtit dhe skuqeshin në vaj të nxehtë.

Mbasi merrnin një ngjyrë të praruar,vendoseshin në një pjatancë ku u hidhej sipër mjalti,kanella,bajamet e grira dhe susami.

Megjithëse qe i ndryshëm nga preferencat e veta “të sherbetsh-me”,Arta këtë specialitet të ëmbël të teta Niqit,e rrufiste në çast sa hap e mbyll sytë,pa u ftohur mirë akoma.

Vetë Niqi ndërsa shikonte Artën të pastronte pjatancën nga thip-les-et,këtë ëmbëlsirë (ato pak copa që i mbeteshin) e hante duke sho-qëruar kafenë me to.

393

Mbrapa në Kostur,Mariana tashmë,pa ditur gjë për takimin e fun-dit misterioz të së bijës me hallën e vet dhe kunatën e saj,kishte nisur sërish nga puna.

Dhe çfarë pune se!Gatimi gjithmonë pati qenë “hobby” i vet numër një e tani kishte

mundësinë e artë që t’u ofronte talentin e saj,klientëve të shumtë shije-hollë të restorantit të Lussie-t.

Në fëmijëri,Mariana kishte pas qenë thërritur si edhe Jona,pra “kleçka” pasiqë nuk i pëlqente ushqimi,me të cilin i kishte gjithnjë marrëdhëniet të tensionuara.

Kristina që atë e kishte fëmijën dhe përvojën e parë në këtë kënd-vështrim,ndiqte stilin “luftarak” me të.

Që donte të thoshte:”Haje edhe pse nuk të pëlqen,sepse ushqimi të bën mirë dhe pa të nuk rritesh”!

Nëna Maria e ushqente me të gënjyer ndërkohë Marianën,duke për-dorur kështu një mënyrë shumë më dinake.

-“S’dua qepë të ngordhura (të ziera) në pjatë”!-ankohej Mariana po të shihte ndonjë fije qepe në gjellë dhe më tej kishte vërtetë rrezik që të villte.

Maria duke përdorur një dredhi të hollë,i grinte në rende qepët aq sa i bënte ujë dhe i thoshte mbesës të hante se qepë nuk kishte.

-“Haje moj çupë se për kokë të qenit Roli dhe të mackës Pisika,kjo gjellë nuk ka as qepë,presh apo spinaq”!-dhe Mariana i besonte e hante atë që i kishin vënë përpara pa bërë shumë llafe.

Teto Katerina nga ana tjetër,përgatiste vetëm ato ushqime të cilat e kuptonte se e mbesa i donte.

394

Për shembull ajo bënte ca petulla të quajtura “fjonçka” në tigan dhe të përvëluara më pas me sherbet.

Një fjonçkë e bënte si kalë,një tjetër me formën e një arushi,qingji e harabeli dhe teksa e ushqente Marianën,i tregonte asaj përralla me këto personazhe të botës shtazore duke i thënë:”Haje dhe patokun tani se mërzitet,ja edhe gjelin dhe mbarove”!

Teto Katerina qe e para dhe e vetmja që pati vënë re,se Marianës së vogël,nuk i pëlqente shumë të hante,por ajo në të njëjtën kohë kishte shumë kuriozitet të shikonte dhe të njihej me mënyrën sesi gatuhej dhe përgatitej secili ushqim i veçantë.

Mariana ishte një fëmijë i vogël që shfaqte interes:”Po këtë brumin si e punon?Po këtë petën si e hap?Po këtë salcën sa kohë duhet t’a lësh në zjarr”?

Katerina dalloi kështu këtë tipar ende të panjohur tek Mariana,e cila ia binte kujtdo në majë të hundës kur duhej t’a ushqenin,mbasi për t’ia dalë në këtë sipërmarrje,u duhej të djersinin shtatë palë këmisha,por gatimi asaj i interesonte e ç’të interesuar se!

“Syçka” (ndajshtimi tjetër i Marianës) rrinte në kokë të furnelave me tigane e kusi në zjarr mbi to,me të njëjtin kuriozitet siç shikonte filma vizatimorë në televizor.

Duke pas qenë rritur me tre specialiste gatimi si gjyshja,mamaja dhe tetoja,s’kishte sesi të mos e trashëgonte këtë dhunti edhe Mariana fundja!

Pirro kishte qenë njeriu më i lumtur në botë kur qe martuar me Marianën dhe kjo jo vetëm për shkak të bukurisë së saj të pashoqe,as prej shpirtit të vet të çiltër,por edhe si pasojë e të gatuarit të pakraha-sueshëm që ajo bënte përditë.

395

Shtëpia e tyre në Selanik,rrallëherë ishte pa shokë e shoqe të Pirros të cilët vinin për dreka ose darka të ftuar prej tij.

Të shtronte tavolina për miqtë,për Pirron si karakter tepër i sho-qërueshëm,ishte një kënaqësi,për shkak se gatuante Mariana.

Ishte ky një rast i papërsëritshëm për të,që të përfitonte për t’iu mburrur gjithë të njohurve të vet,se çfarë kuzhiniereje të rafinuar kishte për grua.

Fisniku ishte një “i abonuar” i zakonshëm i kuzhinës dhe frigoriferit të tyre,por edhe të tjerë nuk mungonin kurrë pranë gatimeve të Mar-ianës.

Leshi nga Puka,një i njohur i largët i Pirros,kur pati rastin të qe i ftu-ar tek ata,pasi hëngri gjëra të paprovuara më parë,si për shembull es-kallop derri,kroketa patatesh,lakror me peta të pjekura me qumësht,g-jalp dhe vezë,në fund pasi u dend mirë,tha:”Vetë e keni prodhuar këtë ushqim”?-sikur të ndodhej në ndonjë fabrikë.

Në fakt kërshëria popullore pati lindur përpara se Pirro të niste të ftonte njerëz në shtëpi.

Pirro qysh në periudhën e Naousa-s,nuk kishte vajtur qoftë edhe njëherë të vetme në punë,pa marrë me vete ushqimin e përgatitur nga e shoqja.

Dhe ishin pikërisht paketat që ai merrte me gatim të shijshëm shtëpie,ato që kishin ngjallur këtë kuriozitet lidhur me gatimin e Mar-ianës.

Pirro shpirtmadh,ishte edhe njeriu tipik që nuk hante kurrë vetëm dhe gjithçka e ndante rregullisht me të tjerët,kështu që ushqimet e të shoqes qenë provuar edhe nga të tërë shokët e tij dhe ishin vlerësuar maksimalisht prej tyre.

396

Marianës shoqëria e të shoqit,ashtu si edhe e saja,i pëlqente dhe dar-kat e përbashkëta me ta nuk e lodhnin,por përkundrazi e kënaqnin.

Ajo ishte e mësuar nga gjyshe Maria që për festa,datëlindje e ditë të shënuara,t’a kishte tavolinën plot me njërëz,ushqime të zgjedhura dhe tingujt e mandolinës e kitarës në sfond.

Për këtë arsye edhe puna e re bashkë me Lussie-n në kuzhinën e restorantit,Marianën e lumturonte dhe e bënte të rizbulonte receta dhe shije të vjetra e të harruara.

Njohuritë e saj kulinarike qenë rritur ndjeshëm falë eksperiencave në kuzhinën e Panajot dropullitit dhe nga jeta në Stamboll pranë Ajx-hesë,Sevdas dhe Emelit.

Kështu që kur ajo dhe Lussie u ulën për të bërë një si lloj planprojekt menuje,Mariana ofroi specialitete tipike,autentike shqiptare,italiane dhe turke.

Këto të shtuara në kuzhinën e pasur greke,krijuan një miks mëse të admirueshëm që pati një impakt dhe sukses të fortë më tej.

Laura nga Amerika ku ishte,i pati treguar edhe për ekspansionin e pandalshëm të kuzhinës kineze,japoneze e indiane.

Mariana nga ana e saj,akoma nuk e kuptonte përse njerëzit përqafo-nin kaq lëhtësisht,pa u menduar gjatë dhe pa qenë fare të detyruar,çdo trend mode,sadopak vlera të kishte ky i fundit.

Që kuzhina mesdhetare,pra e popujve që lagen nga deti Mesdhe,i-talianë,grekë,shqiptarë,kroatë,spanjollë,francezë,turq,marokenë,li-banezë e hebrenj...është më e mira në absolut,pra jo thjeshtë më e shi-jshmja,më estetikisht e arrira (pasi ha edhe syri...dhe goja),por edhe më e shëndetshmja,kjo është vërtetuar me kohë.

397

Jëtëgjatësia më e lartë në botë,haset diku në Sardenjë në Itali dhe në Francë e kjo gjë i dedikohet regjimit të jashtëzakonshëm ushqimor të tyre.

Disa elementë specifikë si vaji i virgjër i ullirit,limoni dhe tërë agru-met e tjera,mjalta,vera sidomos ajo e kuqja që shton rruazat e gjakut,d-jathërat,kosi e gjalpi dhe drithërat e ndryshëm (gruri,misri,orizi) e me rradhë frutat e perimet e vendeve të cilat lagen nga Mesdheu,kanë edhe vlera tepër të larta ushqimore,të stërpasura me të gjithë gamën e vita-minave të nevojshme për organizmin,mikroelementëve dhe antioksi-dantëve të domosdoshëm për zhvillimin e rracës njerëzore.

Në kullotat mesdhetare,me relievin e larmishëm nga malet në det,r-riten gjedhët dhe bagëtitë,pra lopët,viçat,derrat e dhentë me mishin e pasur në proteina dhe në hekur,të shijshëm si askund tjetër.

Po ashtu pulat,patat,rosat,shpezët e gjahut dhe si një pasuri më vete peshku i detrave,liqeneve dhe lumenjve të shumtë.

Peshku i cili është siç dihet një element i domosdoshëm për sh-kak se përmban Omega 3-shin,gjendet lehtë në pellgun mesdhetar dhe kushton lirë,pra është i arritshëm e i konsumueshëm nga kushdo.

Pra dieta mesdhetare përmban të gjithë elementët jetikë të domos-doshëm për mirëzhvillimin e organizmit tonë.

Kurse tani,neve për të qenë në modë ose për snobizëm,të hamë “su-shi”,kjo do të thotë që t’i japim vetes “parazitozë” e cila në mjaft raste ndërlikon dhe rrezikon jetën.

Po ashtu edhe një mori specialitetesh aziatikë,si ushqime me insek-te,krimba apo gjarpërinj,nuk hyjnë kurrësesi në konceptin tonë për të ushqyerit.

398

Mesdheu ka qenë ngahera një qendër qytetërimi i cili ka lindur e buruar nga secili breg i tij dhe tradita ushqimore mesdhetare është rr-jedhojë direkte e traditës dhe njohurive kulinarike të trashëguara brez pas brezi nga popujt e këtij bazeni,të cilat janë të drejta,të shëndetshme e që kanë rezultuar më të mirat për zhvillimin e species njerëzore,si-kurse edhe ndërthurja e përbërësve të ndryshëm,raportet mes yndyr-nave,karbohidrateve,proteinave e vitaminave,që bëjnë që këto ushqime t’i rezistojnë kohës e mijëvjeçarëve me sukses.

...E zhytur ndër të tjera edhe në të tillë psikologji ushqimore,Mariana i sugjeroi Lussie-t disa specialitete tipike të atdheut të saj Shqipërisë,pra qumështorin,tavën e kosit me mish qingji,pulën me rosnica,një pa-fundësi lakrorësh,kaposhin e detit me qull me arra dhe vaj ulliri,fërge-sat me speca,tavën e dheut me mëlçi etj.

Nga specialitetet italiane pastat,pra lazanjat,tortelinit,taljatelet,spag-etit.

Picat,fokaçat,pestot,ragutë,minestronet,involtinit,tiramisutë,kano-lit siçilianë,babatë napoletanë e gjer tek panetone milanez.

Nga specialitetet turke,sarmat,qoftet e shijshme dhjetëra llojëshe,-supën “ishkembe” me të brendshme,tavat me perime dhe një mori ëm-bëlsirash të mirënjohura si bakllava,kadaif,revani etj.

Këto ushqime të kombinuara me kuzhinën greke të Lussie-t,-mundësonin një përzjere të atillë shijesh,aromash dhe përvojash kulin-are,të cilat tërhiqnin si bletët pas lules,klientët e shumtë në restorantin pranë liqenit.

Me propozim të vetë Lussie-t u vendos edhe që megjithëse kjo gjë përkthehej në një sforcim plus për to,sërish edhe buka që do t’u ofrohej klientëve,do të ishte e përgatitur,zënë dhe bërë ekskluzivisht në shtëpi.

399

Do të ishte disa llojesh,me vaj ulliri,kokrra ullinjsh të shtypur brenda,e zënë me qumësht dhe vezë,e bërë me verë të bardhë,pak mjaltë,gjalp dhe vezë (kjo do të qe kryesisht buka e shërbyer mëngje-seve) dhe pikërisht ajo do të “udhëhiqte” si një nga kryespecialitetet e shtëpisë.

Me gatimin,një turn njëra e një tjetra,do të merreshin Mariana dhe Lussie,ndërkohë që drekave do të takoheshin dhe do të punonin bash-kë gjatë pikut të punës dhe frekuentimit.

Për ditë me më shumë klientë,Niqi dhe Agllaia kishin dhënë aprovi-min e tyre për t’u ardhur në ndihmë sa herë të qe rasti dhe nevoja.

Mirëmbajtja dhe pastrimi e rregullimi i shtëpisë dhe lokalit,i qe be-suar si gjithmonë Tixhes dhe për fundjavë orkestrina e Kozmait do të funksiononte me dirigjente Melinën në vend të shefit të vjetër i cili tashmë jetonte tek të bijat në Athinë.

Tanimë që Mariana kishte gjetur violinën e saj të vjetër (që e kishte lënë për aq vite në Kostur pasi kishte ikur)...e cila edhe pa qenë një “Stradivari”...ishte gjithësesi një violinë e çmuar,të dytën që pati blerë në Selanik,ajo ia kaloi Artës.

E bija dhe Dhimitrisi ishin nxënësit e saj të rregullt të pasditeve.Dalëngadalë u afrua dhe Joani dhe Lussie ishte detyruar t’i lutet

Marianës që sa për formë të mbante aty gjatë leksioneve të saj edhe Damjanin,i cili nuk pranonte t’u shkulej të tjerëve,megjithëse nga vio-lina nuk ia shkrepte fare.

Dita e Marianës ishte kaq e mbushur dhe e ngjeshur me aktivitet sa ajo prej kohësh nuk e mbante mend më që të binte të flejë dhe t’a zinte gjumi përnjëherë siç po i ndodhte tashmë.

400

Me afrimin e shkollës,Arta u bë gati t’a ndërronte edhe njëherë gjuhën e studimit.

E pati filluar në greqisht në shkollë e shqip në shtëpi me mami Mar-ianën dhe pastaj kishte vazhduar në turqisht për disa vjet në Stamboll e sërish po i rikthehej mësimit në greqisht.

Arta gjithësesi nuk jepte shenja kokëçarje nga kjo anë!Gjuhët ajo,megjithëse ende e parritur,i kishte një lloj “buke me

djath” me të cilën qe ambientuar natyralisht,pa e ndjerë këtë si peshë dhe mbi të gjitha pa i ngatërruar ato aspak njërën me tjetrën.

Përveç këtyre tre gjuhëve,ajo njihte mirë edhe italishten e televizorit që e ëma shikonte gjithmonë,anglishten gjuhë të dytë në shkollë dhe ca sllavisht nga tetka Vera.

Mariana kujtonte me dashuri të ëmën Kristinën e cila kishte pas ngulur këmbë që të dyja mbesave të saj,t’u mësonte njëherësh disa gjuhë sipas teorisë së pagabueshme se fëmija i vogël,e ka trurin të gat-shëm për të marrë sa më tepër informacion dhe për t’a thithur sa më shpejt atë.

E zënë siç qe gjithë ditën me punë,me shkollën e së bijës,me sho-qet,me qytetin dhe liqenin të cilët aq shumë i donte,Mariana e kishte vënë sërish në “stand by” çështjen Fisniku!

Asaj nuk i vinte as të vendoste gjë konkrete nga ai krah e as të lëvizte.Kjo sepse të gjithë peripecitë që pati kaluar,e bënin që tashmë të

donte të shijonte në kulm çdo çast e sekondë pa u menduar për më tepër,qoftë edhe për diçka aq sublime dhe të rëndësishme sa dashuria.

Ky ishte një status normaliteti që Mariana e kishte patur ëndërr t’a rifitonte dhe tani asaj nuk i bëhej t’a ndryshonte,pasi i dukej sikur do t’i shkërmoqej nëpër duar si plis dheu.

401

Fisniku nga ana e tij,siç kishte thënë edhe e ëma,ishte ca “kokësh-këmb Skrapari” dhe nuk është se kishte hequr dorë nga ajo apo aq më pak t’a flinte mendjen në këtë drejtim.

Thjesht ai po shqyrtonte rrugë të reja për të depërtuar tek zemra e saj.

Ishin të pamungueshme telefonatat e tij në gjashtë të mëngjesit (ku u bë si gjeli i shtëpisë duke i bërë asaj zgjimin para se të vente në ku-zhinë ose të shoqëronte të bijën për në shkollë).

Paskëtaj ai merrte në telefon gjatë tërë ditës gjer kur shkonte të flinte.Fisniku i kërkonte mendim Marianës për çdo gjë lidhur me punën

e veçanërisht për hotelin e ri.Normalisht pasi kishin biseduar për punët,Fisniku do t’i bënte

ndonjë telefonatë asaj edhe për drekë ku e pyeste çfarë kishte gatuar ajo (se po i vinte era e mirë gjer në Halkidiki) dhe i tregonte ç’po hante vetë,duke iu lutur dhe që t’i linin edhe atij ndonjë pjatë për çdo rast.

Kishte netë kur zëri i tij arrinte si i lodhur nëpërmjet telefonit celular dhe Mariana e pyeste:”Po ç’do që lodhesh kaq fort,apo të sëmuresh”?

Dhe Fisniku përgjigjej me gatishmëri me një shprehje të cilën e kishte në majë të gjuhës:”Po t’u bofsha,mu i rrog m’duhet për celular për t’fol me ty,pranej punoj”!

Jo rrallë Fisniku bënte me Marianën edhe lojën e tij të preferuar me anë të së cilës i tregonte asaj me fjalët e tekstit të këngëve që i vinte në telefon,ndjenjat e tij të cilat nuk dinte apo mundte t’i shprehte me gojën e vet.

Një fundjave,kur siç bënte shpesh,Fisniku erdhi t’i marri Marianën me Artën për t’i çuar në Selanik tek shtëpia e tij dhe ajo e Niqit në Kas-tra,ai i tregoi asaj me një barrë qejf...edhe zilen e vet të re të celularit

402

sipas melodisë së këngës:“Marianka e vogël ti më je,me syçkat ngjyrë qielli,kur më shikon,s’më saluton,e imja je Mariana”.

Ishte vërtet surprizë kjo sepse Mariana këtë këngë nuk e pati dëgjuar më si serenatë të dedikuar për të,qysh prej kohës së akademisë në Ti-ranë.

Fisniku që e pa se surpriza pati sukses,i tha:”Prit se kam edhe një tjetër”!

Ishte:“Syçka si ato tuat,nuk gjenden...”!Të gjitha serenatat e mrekullueshme korçare të epokës,Fisniku i

kishte përzgjedhur dhe shkarkuar në një CD,të pamodernizuara me debilitetet e tanishme si “rakija,vetmia,kamarierja,cigarja,vodka” etj.

Muzikës së bukur qytetare shqiptare,si edhe folkut tonë të rrallë e të admirueshëm,i ishte hyrë gjatë viteve të tranzicionit me kazëm dhe sqepar,për t’i shkatërruar e përçudnuar si mos o Zot,sa më nuk nji-heshin dot.

E vetmja që rezistonte stoikisht me krenari,ishte akoma polifonia labe.

“Vajzë e valëve” ishte një këngë që Mariana e donte veçmas të tjerave dhe e sjellë në versionin origjinal,ajo këngë më vete dhe isot ose val-let labe,e bënin Marianën të mendonte se në Shqipëri muzika jetonte ende dhe nuk qe mbytur nën turrën e hirit të qelbur të tallavave dhe kafshërive të ngjashme.

Fisniku që debulesën e saj për këtë këngë himariote e njihte,e pati vënë atë brenda CD-së me këngë serenata korçare që i kishte përgatitur.

Puna e hotelit kishte marrë rrugën e saj ndërkohë dhe në pak muaj ai u rikonstruktua e u bë gati për t’u vënë në funksion të plotë.

403

Që prej kompozimit të arkitekturës së brendshme,tek mobilimi i dhomave,holleve,sallave të restoranteve,bareve,interierëve e gjer tek muret e tablotë,Mariana kishte dhënë mendimin e saj me kërkesën specifike të Fisnikut i cili nuk donte të bënte asgjë pa e pyetur atë.

Në një vend si Greqia,që po kalonte një stanjacion të theksuar në ekonomi e sidomos në sektorin e bllokuar të ndërtimit,teksa grekët kruanin kokën si për të thënë dorëzueshëm:”E çfarë të bëjmë tani”?-nga ana tjetër shqiptarët,emigrantët e ardhur dikur nga Shqipëria pra,-po punonin me llërë të përveshura dhe ishin të vetmit të cilët nuk i kishin hapur rrugë krizës.

Hoteli erdhi në vete brenda një periudhe rekord.Punëtorët dhe punonjësit qenë të etur për punë dhe nuk u ndalën

derisa i mbaruan të gjitha meremetimet e nevojshme.Hoteli kështu pati ruajtur stilin e viteve shtatëdhjetë të shekullit të

kaluar,të gërshetuar me një prekje moderne e cila shtonte diçka,por njëkohësisht nuk e zbehte shkëlqimin dhe gjurmën e së dikurshmes.

Ngjyrat e lehta pastel të ngrohta të mureve,të veshjeve,të pol-tronave,të karrigeve,mbulesave të shtretërve,tendave në ballkone (me rregullimin dhe qepjen e të cilave u mor ekskluzivisht atelieja e Niqit)...hotelin e bënin më familjar,njerëzor e mikpritës në të njëjtën kohë.

Në banakun e recepsionit,printe Halili me Eneidën e pas tyre qën-dronte Miranda.

Në kuzhinë ndanin detyrat Panajoti me usta Mumtazin që shkonin aq fjollë me njëri-tjetrin sa të dukej legjendë e pabazuar ajo që thoshte se grekë e turq shqyhen e nuk duhen fare!

404

Këtu ndërhynte opinioni tepër kompetent i Artës e cila pohonte se ata të dy shkonin mirë për shkak se njëri sado minoritar,ishte nga Shqipëria dhe tjetri sado turk,ishte me origjinë shqiptare.

Në ndërkohë,sallat e restoranteve udhëhiqeshin me profesional-izëm nga Rrema dhe Zefi,që pas mbi pesëmbëdhjetë vjetësh emigrimi në Greqi,më në fund kishin gjetur një punë të denjë për aftësitë e tyre dhe të cilëve fati u pati buzëqeshur pikërisht kur më pak e prisnin,në mes të krizës.

Hoteli hyri në funksion në fund të verës,por qysh në ditët e para ai ishte një sukses i vërtetë,falë shërbimit të përkushtuar,publicitetit të zgjuar dhe çmimeve shumë konkurruese.

Njëzet e ca vjet në Greqi,Fisnikun e kishin mësuar sesi ecnin punët e veçanërisht biznesi në atë vend.

Ajo që kishte vërejtur ai së fundi,qysh kur kriza pati nisur,ishte se e vetmja gjë që nuk mungonte në Greqi,qenë përherë turistët.

Ata nuk qenë stepur kurrë,as nga grevat,bllokimet,protestat e dhunshme apo të gjitha idiotësitë e tjera të punonjësve dhe sindikatave helene.

Grekët dukej sikur në vend që të kërkonin ndonjë rrugëdalje jashtë krizës,dëshironin ndërkohë t’ia hapnin më tepër gropën vetes dhe ven-dit të tyre.

Por Fisniku nuk bënte pjese,megjithëse një copë të madhe jete e kishte kaluar në Greqi,pra në atë ambient,tek këta njerëz disfatistë vetëshkatërrues.

Hoteli i tij ishte që në fillim plot,sepse grevë apo jo,trafik apo rrugë të zëna,protesta ose ditë me shi,turistët ai do t’i merrte,shoqëronte,tra-jtonte dhe mbante me pekule në pëllëmbe të dorës si ujët e pakët,me

405

oferta,çmime të reduktuara dhe lloj-lloj promocionesh,në mënyrë që ata qëndrimin aty t’a shijonin aq shumë sa mundësisht të rrinin edhe ca ditë më tepër ishin që ishin.

Turizmin potencial Fisniku,mbasi e diskutoi këtë temë më parë edhe me Marianën dhe miqtë e saj në Kostur,e zgjeroi dhe kërkoi edhe në tregje të reja si atdheu Shqipëria,Maqedonia dhe Bullgaria,me turistë me të lehtë nga portofolet,por më të shpeshtë dhe të shumtë në numër.

Investimi në atë hotel,për Fisnikun,por edhe për vetë Marianën që u impenjua mjaft në çdo detaj të kësaj sipërmarrje,ishte një histori sukse-si,ku ndër të tjera punësim gjetën dhjetëra emigrantë shqiptarë,të cilët askund tjetër nuk do t’a kishin pasur këtë mundësi të artë në ato kohë krize totale.

Halili në Selanik,përveç promovimit në profesion dhe miqësisë së Fisnikut dhe Marianës,gjeti edhe dashurinë e jetës.

Qysh ditën e parë kur ai pati hyrë në zyrën e vet të menaxherit të përgjithshëm të hotelit,atij ia ra shpejt në sy Eneida.

E bija e Faikut dhe Mozës sapo kishte mbaruar fakultetin dhe këtë e kishte punën e parë serioze.

Eneida ishte një vajzë me një siluetë të hollë,flokë ngjyrë kobalti,sy të zgjuar porsi ullinj të pjekur,lëkurë gjithashtu si vaji i ullirit flori dhe sjelljet e një personi tepër të përmbajtur,të përkorë e të edukuar.

Halilin e kishte goditur drejt e në zemër shprehja prej një fëmije të rritur që kishte vënë re në fytyrën e saj.

Fizikisht Eneida i ngjante jo pak Faikut,por në ndërkohë i tërë tem-peramenti i saj qe kryekëput si i Mozës.

Halilit ajo i pati hyrë në zemër qysh në të parën sekondë që e kishte shikuar.

406

Së paku për të kjo ishte një dashuri me shikim të parë.Por ajo që mbante distancat,megjithë një kortezi të kulturuar në

marrëdhëniet midis tyre,ishte gjithnjë Eneida.Siç i thoshte Fisniku Marianës:”Kto të dy jan bo për për njoni-

tjetrin,kan për t’u rregullu bashkë”!Kur lajmet lidhur me dashurinë e turkut Halil (me origjinë shqip-

tare)...për Eneidën arritën deri tek shtëpia e Faikut,pika desh i ra në majë të kokës gjyshe Vasilikës,të ëmës minoritare të Mozës.

-“Pu,pu,pu ç’më gjeti moj motrani,moj shoqeni,u merova fare në pleqëri,ç’jam qarë kot gjer më sot nga Faiku unë,tani vete më merr çupa turkun tamam që i raftë flama i raftë”!-qahej Vasilika,por askush s’ia vinte veshin.

-“Po pse moj trutharë,pak shqiptarë e grekë kishe ti që të vesh të më molloisesh e kokolepsesh me turkun moj budallaçkë e lënë nga trutë”!-e qortonte ajo Eneidën e cila ndërkohë akoma nuk kishte pran-uar zyrtarisht dashurinë e Halilit.

-“Do të t’i trashin trutë me hallvë dhe pilaf e do të të vënë të hash me gishta se lugë e pirunj nuk njohin ata”!-i thoshte asaj Vasilika e in-dinjuar së tepërmi.

-“Do të të vënë të hash përdhe turqit ty si në katua (stallë bagëtish) se tavolinë e karrekëll s’kanë parë ndonjëherë me si ata”!-i qahej mbesës së saj.

Eneida e cila megjithëse nuk e pranonte ende,sërish qe mjaft e dhënë pas Halilit,në njëfarë momenti ia kthente të gjyshes:”Posi nëna,kanë edhe llambë me vajguri,rrogoz,shilte,as krevatin nuk e dinë ç’është dhe mishin e ziejnë në kusi për t’a ngrënë e shqyer me duar të zhveshura”!

407

Nga ana tjetër Fisnikut i bëhej qejfi për këtë dashuri të re dhe bënte humor lidhur me shokun e tij sa herë fliste për këtë temë me Mari-anën:”Kta jan bo si Halili me Hajrien tani”!

Aq e mori përzemër këtë ironi ai,sa vetë Eneidës prej ca kohësh i drejtohej:”Hec içik mi Hajrie,m’a thirr pak at Halilin tat”!

-“A gjerman,a gjerman,dogje gjithë Europën,e m’a le në këmbë Stambollin,që të mbinte ky Halilua e të më merrte mbesën mua,po të kishin firuar gratë në Turqi more që t’u firoftë e t’u nakatostë mendja,që erdhe m’a prure kokën këtej ti”!-ankohej e qahej Vasilika për të ditë të tëra.

-“Po rri o mama,ç’ke që mërzitesh ti,ne s’kemi dhënë akoma çupë për njeri”!-përpiqej t’a qetësonte Moza,por Vasilika e kishte nuhatur atë që po kurdisej.

-“Posi moj bijë,fli ti fli në këmbë si kali i karrocës,e proftas unë në sytë e saj,që Eneidës firifiu ia ka qejfi turkun”!-pohonte sërish Vasilika pa ia varur kush seriozisht.

Kjo ishte edhe tema aktuale dhe kryelajmi i ditës për të gjithë sho-qërinë e Marianës në Selanik.

Aq qe bërë i njohur ky lajm,sa çdo mëngjes teksa pinin kafen dhe Lussie nxirrte bukëzat e sapobëra me mjaltë nga furra,Tixhja i tregon-te asaj të rejat e fundit nga romanca shqiptaro-greko-turke “Eneida & Halil”.

Lussie kështu e kishte pagëzuar lidhjen “tërhiq e mos e këput” mes tyre,duke e bërë të duket si ndonjë emër seriali të dobët televiziv.

Arsyeja përse Tixhja llapte pa ia kërkuar kush nëpër tërë Kosturin e gjer në Korçë (kur vente atje) për dashurinë e dy të rinjve,ishte se asaj Halili na i kishte pas pëlqyer shumë që ditën e parë për vete.

408

I qe dukur ai si “Princi i kaltër” me kalë të bardhë i zbritur nga qielli apostafat për të!

Por na ishte zgjuar...“E përgjumura e bukur e pyllit”,pra Eneida dhe ajo cicirifka që ishte e vogël sa një kërnackë (miniqofte korçare),ia kishte zënë skenën Tixhes së gjorë e cila kishte mbetur thatë me dashurinë e saj të pakorresponduar.

-“U bë ajo rabecka t’a mbajë lidhur si kone,si qen pekinez hun-dështypur,si kone Halilin që më është si një yll revistash i bukur si dri-ta”!-thoshte tërë nerva Tixhja duke konsumuar trefish më tepër cigare se zakonisht.

Por gjithësesi të rejat e fundit në formë “Breaking News” flisnin për një çedim nga ana e Eneidës,një vrimëz të hapur në digën e indifer-encës së saj të shtirë kundrejt Halilit.

-“T’a futi Eneida mi Tixhe,s’ke ça me bo fare,ti e pe e para ene ajo t’a mur n’kthesë,mete that”!-e çponte Arta sa herë i vinte zogu në dorë.

-“Tixha fat-fat,sum fat”!-thoshte Damjani duke kopjuar rraka-zh-draka fjalët shqipe të Artës.

..Një e-mail përmbajtës i një poeme të Pushkinit,ishte ndërkohë hapi i fundit në rrugën e thepisur drejt zemrës së Marianës për Fisni-kun.

“Unë ju dashurova,dashuria nuk u shuajt kurrë në shpirtin tim,por nuk dua që prej dhimbjeve të mia,të zhyteni sërish në hidhërim.Unë ju dashurova fare heshtur,me kaq dhimbje,mall e xhelozi për ju,ju dashu-rova thjeshtë edhe pa fjalë,sa dhëntë Zoti,ju dashtë dhe tjetërkush kësh-tu”!

Fjalë këto që Fisniku shpesh,sidomos vitet e fundit i kishte mendu-ar,por kurrësesi vetë nuk mund t’i kishte shkruar.

409

E ku ka më mirë se vargjet e një poeti,për t’i dhënë jetë ndjenjave të tua më të thella dhe të fshehura,atyre që sytë e njeriut i shprehin,por goja nuk i thotë dot kurrë?

Ishte ky një veprim,një gjest surprizues për Marianën,që tek ajo dha efektet e duhura,tej çdo parashikimi,ndoshta edhe atij më optimistit të Fisnikut.

Marianës i shijonte tejmase çasti që po kalonte,qetësia e munguar dhe aq shumë e kërkuar në kohë të tjera,vëmendja dhe dashamirësia e njerëzve që e rrethonin të cilët ajo vetë i kishte zgjedhur.

Pati kaluar thuajse një jetë e tërë,gjatë së cilës Fisniku përherë pati qenë prezent afër saj,por ajo edhe tani pas kaq kohësh,atë nuk dinte t’a shihte në tjetër optikë,përveçse si:”Shoku i...miku i...”!

Vargjet që kishte lexuar,Marianën e kishin prekur duke e bërë që në të njëjtën kohë të kuptojë plotësisht nëpër rreshtat e asaj poeme ruse,gërmë për gërmë pasionin e një jete të Fisnikut,dashurinë,ëndër-rat dhe shpirtin e tij të madh,që gjithnjë patën konverguar nga i njëjti drejtim,pra i saji.

Ajo e-mailin e kishte lexuar siç rëndom bënte përherë,në mëngjes kur kontaktonte edhe me shoqet e saj në Selanik apo më larg,Laurën në Amerikë etj.

Më parë me Fisnikun e-mailin s’e patën përdorur në asnjë rast,sepse nuk qe nevoja për këtë gjë dhe celulari gjithësesi veçanërisht në mar-rëdhënien e tyre,detyrën e tij ndërlidhëse e kryente në perfeksion.

E zhytur në mendime dhe tepër e emocionuar,ajo e kanalizon-te gjithë presionin që ndiente,në përplasjen e enëve,në dërrmimin e qepëve teksa i priste në copëza të voçkla fare dhe në rrahjen fort në

410

sipërfaqen e tavolinës së kuzhinës së lokalit,të brumit me të cilin do të përgatiste fokaçat ala puljeze.

Duke përplasur fuqishëm rruzujt e brumit përmbi suprinën e mer-mertë të banakut të madh të gatimit,ajo murmuriste pa e vënë re,me zë.

-“Posi,posi e gjete ti tani”!-“Edhe Pushkinin kisha mëngut unë”!Lussie dhe Niqi,që trurin e saj paksa të tejnxehur atë paradite e

patën vërejtur,kishin dalë me vrap nga kuzhina sa qenë në kohë dhe po “spiunonin” sjelljen e habitshme të Marianës e cila dorë me një që diç-ka e kishte,sepse me atë hutim dhe atë barrë nervash,ajo nuk paraqitej ndonjëherë në punë,aq më tepër për t’u marrë me gatimin,një pasion i vërtetë jetësor për të.

Me faqet e skuqura flakë,gojën dhe ballin të zbardhur nga mbeturi-nat e miellit,flokët të kapura bisht në majë të kokës,ajo dukej sikur tek thasët me miell dhe nëpër katet e frigoriferit të lartë të kuzhinës,po kërkonte ndonjë përgjigje që i kishte humbur nga vëmendja.

Si asnjëherë tjetër,celulari i saj,tërë atë paradite e kishte “mbyllur squpin” dhe qëndronte i heshtur si shurdhmemec,as zile as “sms”,asgjë prej gjëje!

Fisniku e kishte hedhur tashmë hapin final dhe ”e kishte mprehur shpatën,për të grirë sallatën”siç mendonte ai vete...e ndërkohë rrinte në pritje të zhvillimeve të mëtejshme.

Brumin e rrahur paq si të qe armiku më i keq,Mariana e kishte lënë në një tas të mbuluar me kanavacë që të pushonte dhe të fryhej si duhej.

I ngrati brumë kishte ardhur dhe pati marrë dhenë mbi mermer,m-basi ishte fryrë aq sa kishte tejkaluar lartësinë e tasit ku e kishte futur Mariana.

411

Në këtë pikë,kur përveç brumit të keqtrajtuar “mizorisht” edhe qumështi mbi zjarr rrezikonte të njëjtin fund,në kuzhinë hyri me hap të vendosur Niqi (sepse Lussie-t s’ia mbante).

Niqi nervat dhe gjendjet e humorit,Marianës ia njihte me rrënjë e me degë dhe atë ditë e kishte kuptuar që diçka e rëndësishme vërtitej nëpër ajrin që ajo thithte.

-“Ç’të ka zënë ty që e shkatërrove dhe e hodhe përtokë kuzhinën fare sot”?

-“Mos do vesh të rrahësh edhe klientët në lokal tani,po ç’ke moj bijë,pa hë më thuaj njëherë”!-i foli Niqi.

-“Se një gjë ti e ke sot dhe është një diçka me “GJ” të madhe se prandaj me je çuar si me miza që pagdhirë”!-vazhdoi ajo e bindur në synimin e saj për t’ia nxjerrë edhe me grep po të dilte nevoja,të vërtetën nga barku Marianës.

Mariana që mesa dukej kishte nevojë mbi të gjitha vetëm për dikë me të cilin të hapej dhe të fliste,iu përgjigj Niqit me përkthimin në greq-isht të vargjeve të Pushkinit që në shqip i kishte dërguar atë mëngjes me e-mail Fisniku asaj vetë.

-“O ty të faleminderit nga thellësia e zemrës moj bijë,s’e dija që më doje kaq shumë,janë të tepërta për mua këto lavde,nuk i meritoj un-ë,ja për shembull pse nuk ia reciton dikujt,ndonjë burri nga Tirana të themi,me banim në Selanik dhe me emrin Fisnik”!-iu përgjigj Niqi me buzën në gaz pasi dëgjoi poemën në fjalë.

-“Epo ky burri që thua ti,m’i ka nisur mua këto vargje pra”!-u rrëfye Mariana me tonin e një vajze adoleshente të joshur nga ndonjë djalë me shpirt të pasur romantik.

412

-“Ua ç’na the e ç’na habite,s’ma kishte marrë mendja fare moj va-jzë”!-iu përgjigj me të njëjtin humor ironik Niqi.

-“Po unë se ç’kujtova se ato vargje qenë për mua moj bijë,por tani që kuptoj se janë për ty,aq më mirë,i lumtë atij rusit që i ka thurur dhe këtij shqiptarit që t’i ka çuar ty,zemra të dëlira,të pastra dhe plot dashu-ri e pasion kanë të dy”!-nisi të thotë Niqi.

-“Yyyyy,zemra e pastër që ka gjithë ditën që s’më merr mua fare në telefon se pret t’i jap ndonjë përgjigje dhe më bën presion”!-foli Mar-iana me një palë nerva që të transmetuara nëpërmjet fjalëve të saj,sa nuk çanin muret e kuzhinës.

-“Po përse moj bijë nuk e merr ti atë në telefon atëherë,i gjori burrë ka qysh në mëngjes që s’po e mban vendi me siguri”!-propozoi Niqi të cilës këto lojrat e zgjatura të dashurisë,nuk ishte se i pëlqenin shumë.

-“Edhe mishi,sado i mirë të jetë,po të rrijë shumë në frizë,do humbi shijen e do vjetërohet”!-tha Niqi.

-“Ti sadoqë shfryhesh tek unë,duhet t’a gjesh vetë përgjigjen a e do apo nuk e do,sepse ai nuk pranon më që t’a lësh të ngrirë në frigorifer ose frizë për t’a nxjerrë që andej kur të jesh gati apo të të jetë mbushur mendja ty”!-e mbylli mendimin Niqi.

Në atë çast,e pajisur me një petës të gjatë druri në dorë,në kuzhinë u fut dhe Lussie e cila ndërkohë kishte qëndruar aty pranë duke e dëgjuar fije e për pe të tërë diskutimin.

Si e pa ashtu të “armatosur”,Mariana foli:”Po tani mos më rrihni mua se nuk kam bërë gjë të keqe,do e vendos vetë fundja”!

Qeshën një copë herë të treja dhe Mariana doli në breg të liqenit me celularin në dorë.

413

-“Po ti me Pushkini i Vorrit t’Bomit ku je kshu”?-e pyeti ajo Fisni-kun porsa ai ia hapi telefonin.

-“Shif içik knej ka hymja lagjes nja 30 metra më larg”!-i tha ai.Dhe vërtetë kur ktheu andej kokën,Mariana pa Fisnikun që dilte

nga mbrapa murit të një shtëpie me celular në vesh dhe të gjithë dhëm-bët jashtë me një zgërdhirje të rrallë.

-“Ktu paske qen ti mor gabel,edhe unë që thashë se ishe tu vujt aty në Selanik tu punu dhe më erdhi keq për ty”!-iu hakërrye Mariana që ndërkohë edhe vetë e tradhëtonte atë që ndjente përbrenda nga sytë që i shkëlqenin edhe ashtu në një ditë gjithë diell.

-“Hec ktu tashi mor Arushi Silva,se në lagje paske qen gjith kohës”!-e thirri Mariana duke folur akoma në celular megjithëse tashme vetëm ca hapa i ndanin dhe dëgjoheshin shumë qartë edhe me zë të lirë.

-“Po Tahiro erdha”!-iu përgjigj Fisniku duke nënkuptuar kështu dyshen legjendare të cirkut dikur në Tiranë,pra të zbutësit Tahir dhe arushit të tij të quajtur Silva.

Ditë që të ishte dukur më e papërshtatshme për një takim galant,Mar-iana nuk kishte parë.

Ajo po ndihej si një karrotë ambulante,me flokët e pakrehura të ka-pura xhufkë majë kokës pikërisht si bishtat e karrotës,turirin e skuqur nga emocionet,nervat e dielli,si dhe një pudrosje të mirë me miell tip “00” kuzhine.

Për t’a kompletuar këtë kuadër idilik,që padyshim do të mbetej në analet e romanticizmit botëror,ajo qe veshur shkel e shko,me kopsat e mbërthyera gabim,pra një më lart e një tjetër më poshtë,fundin e ve-shur shtrembër dhe përpajsen e punës të bërë gjithë njolla të kuqe e të gjelbëra nga specat dhe preshët që kishte grirë përpara.

414

Sigurisht që ajo kundërmonte edhe era qepë,brumë të ard-hur,qumësht të ciknosur (djegur pak në fund të kusisë) dhe vaj ulliri.

Ishte kjo pamje,krejt tjetër nga çfarë dhe si Mariana do të donte të dukej në ato momente.

-“Qeke bo si turli perimesh sot mi Mariane”!-e përcaktoi përfundi-misht pamjen e saj me një përshkrim të denjë Fisniku.

-“Epo zotnia jote i ka shumë të nalta pretendimet,me dash me hongër noj paçe,ik e gjej noj greke po deshe,ndryshe kët turlinë ke laj-thaj”!-iu përgjigj Mariana jo vetëm vërejtjes së tij,por po aq edhe deklaratës së mëparshme të dashurisë nga ai.

-“E gjej mi e gjej,po kët llapën tate ka t’a kërkoj masnej,kush m’i jep kto përgjigje mu”?-ia ktheu në çast Fisniku me të njëjtin ton.

-“Unë spinoq e ti turli,hec se mirë jena bashkë,ushqim i shijshëm del ene me na përzi”!-e përfundoi ai mendimin “filozofiko-kulinar” përkufizues të marrëdhënies midis tyre.

Kur nja dhjetë minuta më vonë (pasi kishin kuvenduar pak aty në breg)...“spinoqi me turlinë” hynë në lokal,Niqi,Lussie dhe Tixhja i pritën me duartrokitje dhe orkestrina e Kozmait,që ishte thirrur me shpejtësi për të mos munguar në një eveniment të tillë,luajti për ta marshin klasik martesor.

-“Iku dhe kjo punë”!-mendonte ndërkohë Fisniku ndërsa djersë të ftohta i rridhnin çurg nga balli.

E reja u përhap me vrull si fillim brenda lagjes,ku diskutimin (sado-që në shqip) romantik mes Marianës dhe Fisnikut në buzë të liqenit,e kishin vështruar të gjithë ndërkohë.

Banorët teksa flisnin për këtë temë,në përgjithësi përveçse shpreh-nin kënaqësinë dhe sodisfaksionin e tyre lidhur me këtë ngjarje,ndër

415

të tjera thoshin:”Po mirë që foli ai se u plakëm duke pritur që t’i propo-zonte,sa të mefshtë paskan qenë këta burrat shqiptarë,ne grekët nuk durojmë kaq”!

Brenda asaj ditë,lajmi kishte arritur edhe Selanikun (jo me iniciativë të Marianës) dhe tashmë dijeni kishte e tërë shoqëria e tyre atje.

Fisniku i cili gjuhën e gjatë të shqiptarëve dhe grekëve e njihte mirë,u bëri thirrje të gjithëve që të mos llaparisnin me mamanë e tij sepse këtë gjë donte t’ia bënte vetë të ditur,por gjithësesi Semit gjithçka i ra në vesh që më parë.

Të nesërmen shtëpia dhe lokali i Lussie-t,prisnin vizita të shumta.E para,pasi pati dalë dhe kishte marrë për herë të parë qysh kur pati

ardhur në Greqi,një taksi,erdhi e vetme Semi për t’i uruar.-“Po ti Semi nga e more vesh,mos e kan dhon ene lajmet dje”?-e

pyeti i biri kur e pa të ëmën aty tek dera.-“Mua nuk m’i fshihni dot gjërat juve,kam burimet e mia të infor-

macionit unë”!-ia preu e ëma pa e zgjatur shumë dhe i përqafoi të dy.Semihaja ishte një grua e ëmbël dhe qeshur,që s’dinte të mbahej me

të madhe,sado mirë të ishte tani prej suksesit në biznes të të birit.Ajo përherë kishte urryer të shiste mend përqark si zonjë e rëndë

dhe autoritare.Siç thoshte vetë:”Ua,se mos kam lindur e pasur unë,e kam mbajtur

shpirtin me lakra aq sa kur e shihja bukën e kisha ditë feste”!Semit që nuk kishte qenë kurrë në Kostur,atje i pëlqyen së tepërmi

liqeni,freskia,qetësia,ajri i pastër,por edhe xhentilesa e banorëve të atyshëm kundrejt saj dhe të birit.

-“Qënkeni mirë këtu ju,vend i vogël,por shumë i bukur dhe këta grekët këndej vetëm qeshin,nuk janë tërë turinj dhe të ngrysur sikur

416

u janë mbytur gjemitë,si ata në Selanik”!-ua përshkroi ajo mbresën e parë nga Kosturi.

-“Më mirë në fshat se në qytet,siç ka knu edhe Isuf Myzyri ma,s’e ke keq ti”!-iu përgjigj i biri.

“Fshati i sat ...”!-mendoi direkt me vete Mariana të cilës po t’i kri-tikoje Kosturin ishte sikur t’i kishe fyer ndonjë të afërm,por u përmbajt dhe nuk foli...edhe sepse Semi si grua nuk kishte të sharë.

Mbas Semit,me rradhë erdhën të tëra mikeshat e saj,Donika me të shoqin Petritin,Moza dhe Faiku,si dhe Lina.

Pasdite arriti mbas orarit të punës edhe Halili bashkë me Mirandën që rrinte si mur ndarës “Berlini” mes tij dhe Eneidës.

Pa rënë nata Mariana priti edhe telefonatën e Laurës nga Çikago,ku siç po dukej edhe asaj i kishin shkuar të rejat e fundit.

-“Sum lajm i gëzuesëm”!-qe komenti i saj,me “sh-në” e zbutur të pamungueshme për të si shushuqe e njohur që ishte.

Ndërsa nisnin përgatitjet e martesës,që natyrisht do të qe hapi i mëtejshëm,vetë Mariana akoma mbetej njeriu më i hutuar në atë mje-dis.

Të përfshihej në bisedat planifikuese,në përcaktimin e datave konk-rete,në projektimin e çdo detaji të këtij evenimenti,asaj i dukej si diçka e largët dhe abstrakte.

Vetvetja i përngjante me një person të huaj që kundron reflektimin e situatave që e shohin protagonist,nga distanca me indiferencë.

Transmetimin e lajmit tek e motra e kishte marrë përsipër Arta ndërkohë.

417

Mariana ishte mjaft kureshtare lidhur me reagimin e të bijës,mbasi Jona për të të dhe jo vetëm,mbetej një tip ekuacioni me shumë vari-ante,në shumicën e rasteve i pakuptueshëm.

E tillë ishte shfaqur ajo që e vogël dhe vitet e largësisë fizike,ia kishin theksuar edhe më tepër këtë tipar të karakterit Jonës.

Me prirje të forta medituese dhe analitike,të ëmës Jona i kishte dhënë herë pas here idenë e një fëmije të rritur,një “filozofeje të vogël” siç do t’a kishte quajtur gjyshi i vet Luigji po të qe ende gjallë.

Jona kishte një tendencë që të filozofonte aq shumë,edhe kur nuk qe fare nevoja për këtë,sa shpesh gjente “qimen në vezë” kur s’ishte aspak rasti.

Vajza kishte qenë tepër e lidhur,pra “kanakaria” e të atit,të cilin e pati adhuruar në jetë dhe himnizuar (me të drejtë,pse jo?) më pas.

Prandaj Mariana shpesh mendonte se në realitet,ajo akoma nuk e kishte absorbuar komplet humbjen e të atit dhe ndoshta një gjë të tillë kurrë nuk do të arrinte t’a bënte plotësisht.

Pra si do të ishte reagimi i Jonës?Një Zot e dinte!Siç e referoi besnikërisht bisedën midis tyre Arta,kur i qe transmet-

uar e reja,Jona pati mbetur flegmatike,pa ndonjë koment të theksu-ar,sikur thjesht kishte pranuar faktin dhe aq.

Gjithësesi koha e dasmës,koinçidonte me vizitën e Jonës verën e ar-dhshme,kur ajo tashmë kishte vendosur që me vete të sillte edhe të fejuarin e saj zyrtar,Bertie-n.

Mariana kujtonte takimin e fundit me të bijën në Stamboll një vit e ca më parë.

418

Jona e pati perceptuar së largu,por deri ato ditë ajo gjithësesi ende nuk i kishte prekur dhe parë me sy vështirësinë ku kalonin gati për-ditë,e ëma dhe e motra e vogël.

Megjithëse nuk ishte njohur me rezidencën e të lumit Kozma,me banjat e qendrave tregtare,ditët e kaluara jashtë në vapë e shi tek stolat publikë nëpër parqe e sheshe,me urinë jo rrallë dhe mungesën e gjithç-kaje,Jona sërish aty në Stamboll kishte shikuar ku jetonin të sajët.

Lagjia që modeste ishte vërtetë,asaj i qe dukur tejet e varfër,shtëpia e tyre e vjeter,i kishte lënë përshtypjen e një gërmadhe që mezi mba-hej në këmbë dhe gjithë stili i jetës dhe vendbanimi i tyre,i pati dhënë idenë e një papajtueshmërie totale me to.

Nuk është se Jona kishte folur apo i pati shprehur të ëmës ato që vërtetë ndjente së brendëshmi,por e qara me dënesë para se ajo të rin-isej për Amerikë dhe kontributi i saj i konsiderueshëm financiar përg-jatë gjithë atyre kohëve të vështira,tregonin më mirë se fjalët e veta,-dashurinë që ajo ushqente për Marianën.

Urime të tërthorta Marianës i erdhën edhe nga e motra Nila,të cilës lajmin e gëzuar ia kishte thënë Agllaia në rastin e parë kur qenë takuar.

Për të sjellë përgëzimet në Selanik erdhi Leni,vjehërra e saj,e cila për Marianën si dhe dikur për të ëmën e saj Kristinën,ndjente një simpati të veçantë.

Mariana e priti teta Lenin tek shtëpia e Niqit në lagjen Kastra.Ato tre ditë që teta Leni ndejti në Selanik,ajo i kaloi bashkë me Mar-

ianën dhe Artën tek ajo shtëpi.Teta Leni pati qenë mikesha më e mirë e së ëmës aty në Greqi dhe

Mariana këtë gjë e vlerësonte së tepërmi.

419

-“Dy motra jeni,duhet të shkoni më mirë me njëra-tjetrën,ja Nila flet gjithmonë për ty,ka qenë përherë e shqetësuar...”!-thoshte teta Leni për nusen e vet.

-“Ja s’e ka zon gjumi”!-e priste me sarkazëm bisedën Arta,e cila familjarët e vet nga secila anë,i njihte me dhëmbë e dhëmballë sesi ishin,silleshin dhe vepronin kundrejt tyre.

Por teta Leni gjithësesi nuk mungoi të përmendte,ashtu si shkaraz-i,se Bobi me Bonën dhe dy copë motrat llafazane e sygërdhoqe të saj,-nuk reshtnin së llomotituri mbarë e prapsh.

Siç edhe e kishin në gen dhe traditë fundja,asgjë e re nga fronti i perëndimit me to!

-“Unë do të ndihesha e lumtur që ti të vije,je e ftuar nderi në dasmën time,mund të vish po të kesh dëshirë,me teta Agllainë dhe xhaxhi Vage-lisin.Shtëpia ime do të jetë gjithnjë e hapur për ty si këtu në Selanik e si në Kostur,kudo që të jem”!-i kishte thënë asaj Mariana.

-“Më vjen thellësisht keq që të t’a prish,sepse e di që ti nisesh vetëm nga e mira.E kam të qartë që ime motër me të vetën më do!Si edhe unë e dua fort atë.Kjo sidoqoftë nuk më bën të harroj indiferencën neg-lizhente të saj për afro dhjetë vjet”!-e pati vazhduar idenë Mariana.

-“Fëmijët e saj i ndiej si të qenë të mitë dhe të gënjej po të të them se nuk më merr malli për ta,por tani për tani gjërat dhe marrëdhëniet të rrinë kështu siç janë.Ti uroi nga unë Nilës gjithë të mirat e kësaj bote,të tjerat ia lëmë kohës”!-e kishte mbyllur këtë temë ajo.

-“Sa për Bobin,vëllain e dashur,ai bën mirë të mos më dali për-para,sepse atëherë do t’a shohi vërtetë sesa unë i ngjaj Luigjit,e ç’të ng-jarë se”!-pati shtuar Mariana.

420

-“Ai ishte vërtetë zotëri burrë,si i tillë jetoi edhe vdiq,kështu që Bobi t’a lajë mirë gojën kur t’a përmendi t’anë”!-nisi të fliste sërish teta Leni.

-“Ti moj vajzë iu ngjan të dyve,edhe mamasë edhe babait se i ke marrë më të mirat e tyre.Ishit kaq të mirë ti me Pirron sa u kishin aq zili tërë bota e iu morën mësysh.Sa herë më vete mendja tek ti,i lutem Zotit që të të japi fat të mirë,se mjaft ke hequr”!-thoshte ajo.

Në këtë pikë ndërhyri edhe Niqi e cila po e dëgjonte përkthimin simultan në greqisht të kësaj bisede nga goja e Artës dhe tha:”Fjala jote moj Leni,në vesh të perëndisë”!

Qysh pas zyrtarizimit të statusit të saj paramartesor,mbrëmjeve Mariana teksa sodiste liqenin,përthyerjet mbi të të ndriçimit të qytetit dhe shëmbëllimit të hënës që ndryshonte trajtë në qiell lart dhe tek reflektimi i saj në ujë,e çonte sidoqoftë mendjen domosdo tek Pirro.

Vite të tëra më parë,pas ngjarjes tragjike me të shoqin,menjëherë pas ardhjes shpëtimtare në Kostur,Marianës i qe fanitur si një vegim në dremitje Pirro.

Zërin ajo ia pati ndjerë,ndërsa imazhi i tij i qe shfaqur i vagullt.Me atë zë të plotë me një timbër kumbues ai i pati folur shkoqur:“F-

shiji sytë dhe qetësohu,të gjitha do të kalojnë,do jesh mirë dhe do të buzëqeshësh.Unë të siguroj për këtë”!

Ai kontakt perceptiv,shpirtëror,jashtë dimensionit të deshifrueshëm të komunikimit njerëzor,tek Mariana e pati dhënë impaktin e nevo-jshëm.

Që të nesërmen ajo ishte bërë vërtetë më mirë dhe kishte rifilluar të jetonte.

Tani në kaq shumë kohë distancë,ky episod i ra ndërmend sërish!

421

Me sytë drejt qiellit ajo hamendej se nga cili yll ndoshta mund t’a vështronte i shoqi?

Si ndihej ai për fatin e saj?A thua ishte qetësuar edhe ai tashmë kudo që të ndodhej?Pikërisht në atë çast,nga televizori i lënë tek një kanal tematik me

muzikë klasike italian në dhomën ngjitur,u dëgjuan tingujt e një kon-certi për violinë të Johan Sebastian Bahut.

Bahu kishte qenë puna e saj e diplomës njëherë e një kohë!Dhe ai mbetej i pazëvendueshëm për të,aq shumë qëndronte më lart

se gjithë gjenitë e tjerë të muzikës.Pirro atëherë pati qenë prezent në sallë për të ndjekur shfaqjen e saj

dhe për t’a mbështetur në mbrojtjen që ajo po i bënte diplomës.Nëpërmjet kësaj shenje,diku nga ndonjë pikë e papërcaktueshme e

universit,ai po i përgjigjej Marianës!Ditët e Vitin e Ri që po hynte,Mariana,Arta,Fisniku,Niqi,Semi dhe

Halili me Eneidën (të cilët tanimë ishin bërë një dyshe mjaft e konsol-iduar)...e kaluan në Shqipëri,në qytetin magjik të Sarandës.

Megjithë betonizmin e egër dhe të papërmbajtshëm,të cilit i qe nën-shtruar i tërë bregdeti fantastik dhe i virgjër shqiptar,prapëseprapë Sa-randa e kishte ruajtur veçantinë e hirit dhe sharmit të vet.

Duke qenë dimër,përveç sarandjotëve të kthyer nga emigracioni për festa pranë familjeve të tyre,vizitorë sipas traditës shqiptare e cila nuk parashikon sezon turistik jashtë verës,nuk kishte fare.

Mariana me Sarandën kishte një lidhje të saj shpirtërore,sepse aty ajo pati bërë muajin e mjaltit me Pirron.

Kur i pati dalë përpara syve Saranda,asaj i qe ndalur fryma dhe kishte mbetur pa gojë!

422

Aq e bukur i ishte dukur saqë sytë i qenë mbushur me lot nga mbre-sat e mrekullueshme që ai qytet i kishte lënë qysh në momentet e para.

Joni i kthjellët kristal me gurët nën të që ngjajnë si perla,guriçkat e bardha në breg,palmat,rrugët paralele që zbresin nga kodra dre-jt ujit,vilat ngjyrë kremi me grila të gjelbëra persiane,një aromë uni-ke e pahasshme tjetërkund e jodit,peshkut,algave,agrumeve,luleve e pemëve si dhe ajri i pastër që t’i hap mushkritë,e kishin bërë Marianën që përnjëherë t’a donte fort atë qytet dhe t’a listonte Sarandën në vendet e para të preferencave të saj.

Asaj i vinte tejet keq për efektin betonizues që pati pushtuar edhe Sarandën,por sido që të jetë,Mariana mendonte se sërish qyteti nuk e kishte humbur kurrësesi magjinë e vet.

Njerëzit në ndërkohë nuk kishin ndryshuar aspak!Të qetë,të qeshur dhe të mirësjellë,tejet të pastër,mikpritës dhe të

shtruar në të sjellur,vendasit i shtonin pikë plus qytetit të tyre.Natën e ndërrimit të viteve e kaluan në verandën e hotelit më të

madh,tek ish-turizmi i rikonstruktuar dhe modernizuar.Peisazhi sarandjot natën,ishte edhe më tërheqës dhe surreal e befa-

sues sesa ditën.Në sfond dukej bregdeti i gjatë i gjirit të Sarandës,i larë nën dritën e

mekur të hënës,të llampave neon të xhiros dhe të pasqyrimit të dritave të lokaleve të shumta plot jetë.

Pak më larg ndërkohë mund të shquhej lehtazi edhe ndriçimi i ishul-lit të Korfuzit me vezullimin e vendbanimeve të tij përballë Sarandës.

Çdo Vit i Ri për Marianën,së fundi të paktën,kishte qenë si një fillim i ri.

423

Ajo dëshironte me gjithë shpirt që edhe kësaj rradhe të qe kështu me të vërtetë,pra një fillim i mirë në të gjitha kuptimet!

Eneida e cila kishte siç thoshte dikur kënga “dy gëzime në një ditë” pasi ajo po e kalonte festën në qytetin e origjinës të së ëmës,krahë për krahu me të fejuarin,ishte veshur në të limontë.

E ndërgjegjshme se në lëkurën e saj me nuancë të ullinjtë,kjo ishte ngjyra e duhur që vërtetë i shkonte shumë,ajo sillej e shpenguar dhe nuk druhej që t’i rrotullohej Halilit si fluturza dritës,gjë që e bënte këtë të fundit,t’a humbiste edhe atë pak torua që i kishte mbetur në vend pas verës së shumtë që pati pirë atë mbrëmje.

Për Artën,Niqi kishte zgjedhur në katalog dhe pati qepur apostafat për të,një veshje mes sportives dhe klasikes,mëndafshi të kuq “Ticiano”.

Duke u rritur,vajza po zbukurohej gjithnjë e më tepër,aq sa Niqi për të thoshte:”T’ia rrëmbesh kokën e të ikësh me vrap”!

Tërë mbrëmjen Arta nuk qe ulur njëherë dhe vetëm kërcente,duke e lënë edhe të ëmën pa ngrënë sipas teorisë se s’kishin ardhur atje për t’u ushqyer,por për të dëfryer!

Vetë Mariana kishte zgjedhur të vishte një fustan të gjatë blu si të spërkatur me pluhur yjesh xixëllues dhe skarpina me taka të larta po ashtu me nuancë blu.

Në qafë,veshë dhe kyçin e dorës,ajo kishte vënë një komplet arturi-nash të përbërë nga një varëse e hollë fine me pllakëza prej floriri treng-jyrësh (bardhë,verdhë,kuqërremtë)...e cila mbante varur një kryq ari të vogël,që qëndronte këndshëm në mes gushës së saj.

Kishte po ashtu një palë vathë si rrathë të imët elegantë,tek njëri nga të cilëve varej një kryqëz fare i lehtë pupël si dhe një byzylyk të punuar me shumë klas,me disa gurë “aquamarine” ku përfshihej një tjetër kryq

424

i cili tundej vazhdimisht në ajër sikur të ishte një lavjerrës i qëmotshëm ore muri.

Ky komplet,pati qenë dhurata “serioze” e Fisnikut,e cila i ishte përkushtuar apostafat padyshim Marianës,por sidomos vitit shpre-sueshmërisht martesor (sipas dëshirës së paepur të tij të paktën)...që po fillonte atë natë.

Mariana nga ana e vet,pati menduar se do të vendoste varësen që pati marrë dhuratë nga Semi (një zemër ari,me gërmën “M” të gdhen-dur),por Fisniku kishte këmbëngulur fort që ajo të mbante vetëm sto-litë e tij atë mbrëmje!

Teksa gruaja e tij e ardhshme dhe Arta kërcenin papushim nën rit-min e muzikës,Fisniku qe zhytur në karrige dhe po dëndej së ngrëni e së piri,ndërsa kur e kur e hapte gojën edhe për të kënduar me zërin e stonuar totalisht (si të gjithë përreth tij në fund të fundit).

Fustani i Marianës ishte me dy rripa të hollë dhe vinte i prerë veref i ngushtë pas trupit e përfundonte në fund të këmbëve si bisht sirene.

Sipër kishte një bolero me peliçe fine të butë si push zogu rreth qafës dhe tek dorezët e mëngëve.

Nga të kërcyerit Mariana qe djersitur,kështu që boleronë e pati lënë të pushonte mbi shpinën e karriges së saj.

Fisniku ndërkohë,mundimin për t’u shqitur nga vendi,e merrte vetëm për t’i çuar boleronë sepse sipas tij ajo do ftohej.

...Muajt në vazhdim,sadoqë vetë Mariana e zënë mes shumë punësh,nga furnellat dhe tiganët deri tek violina,nuk gjente kohë për të menduar gjëra të tjera më romantike,kushdo përreth saj dukej sikur mendjen e kishte ekskluzivisht tek përgatitjet e martesës.

425

-“Po mua duket sikur do të më martojë lagjia”!-protestonte energ-jikisht Mariana me shoqen e saj të vetme “single”,pra Linën.

-“Po ne rast duam që të tërbohemi pak,këtë mundësi po prisnim,ti përse do e na prishësh qejfin tani ë”?-i përgjigjej Lina me të qeshur.

-“Po ti ça ke që s’je martu akoma vetë mi,m’a ngece mua tashi,har-run të tjerët që ti je kandidate para meje për kët pun”!-i kujtonte Linës “mëkatin” e saj Mariana.

-“Në mos njëri,tjetri moj tjetri,Melkën (Linën) do m’a marrë”!-kën-donte Lina me autoironi,duke kujtuar një këngë të Ollgës tek “Zonja nga qyteti”.

Me ethet përvëluese (zhiva afër dyzetës) të dasmës ishte infektuar pashërueshmërisht edhe Laura në Çikagon e largët amerikane.

Telefonatat e saj të përditshme të cilat pasoheshin nga e-mailet edhe më të dendura,i përcillnin Marianës dhe grupit të “Klubit të Selani-kut”...(jo patriotëve shqiptarë të Rilindjes Kombëtare,por mikeshave të saj me banim në atë qytet)...mënyrën amerikanë të organizimit dhe ritet martesore përtej oqeanit.

Për shembull Laura jepte mend kështu:”Cila është kënga që u ka bashkuar ndjenjat dhe shpirtrat ju të dyve”?- e pyeste ajo Marianën.

Paralel me të,në të njëjtin çast,me anë të një telefoni tjetër,burri i saj Reshati po i thoshte po ato gjëra Fisnikut.

Mariana zgjidhte këngën korçare:”Kur më del në rrugë nallonkat ç’m’i troket,leri nazet leri,se më qënke dyzet vjeç”!

Fisniku ishte më modest në përzgjedhjen e tij:”Artizane Lumës je...shoqen tande nuk e gjej,natë e ditë në vek punon,qylyma t’bukur prod-hon”!

426

Kur Marianës “ia spiunoi” Laura preferencën muzikore të Fisni-kut,asaj i hipën një palë nerva dhe shkoi të kërkojë shpjegim nga ai.

-“Ti mi goce,mi shpirto,për rrobashqepse u ke majt me ça maj men unë.Ke qen artizania e Selanikut,e Stambollit,ça faji kam unë?Mos me t’pëlqy kjo konga,kam ene tjera unë”!-e priste i qetë Fisniku furinë vrasëse të nervave të saj.

-“A e do at tjetrën...o mu ke guri që bo xixa,bashk me lalën shkojm për pipza”?-pyeste ai duke iu referuar një kënge të njohur tironse të Xon Zyberit.

-“A po i zgjidhni “wedding vows” të tuajtat”?-ishte sugjerimi në formë pyetje të rradhës nga mendja brilante në amerikanizim e sipër e Laurës e cila së fundi pas emigrimit në atë vend qe bërë nga mbrëmja në mëngjes,idiosinkrazike,pra mospranuese dhe mostretëse ndaj lak-tozës,gluteinës,mishit e gjithçkaje si një amerikane e mirë.

-“Po ik o goc,pse Mark Antoni u bona unë e...që t’rri e të maj ca fjalime tashi”!-thoshte Mariana.

-“Po për lokalin çfarë ngjyrash keni zgjedhur,çfarë dekori,çfarë buqetash me lule,si do jenë mbulesat,po orkestrantët si do të vishen,po kamarierët,po muret çfarë nuance do të kenë,i ke zgjedhur shoqërueset e tua të nderit,po Fisniku”?-i vinin Marianës si bombardim i shpeshtu-ar i “Luft Waffe-s” pyetjet në formë breshëri ala-amerikane të shoqes së saj të asimiluar totalisht nga kultura e atjeshme.

-“Ne këtu në SHBA martesat i celebrojmë në breg të oqeanit,majë ndonjë shkëmbi të lartë e të thepisur,me valët shkumuese që bëhen njësh me gurin ku përplasen dhe flokët e nuses që valëviten hijshëm në erë,teksa dhëndri përhumbet në sytë e të zgjedhurës së tij të jetës dhe pastori kishtar adventist ose i kishës së mëngjesit të dytë,të ditës së

427

tretë,të vitit të katërt,po mban fjalën e tij përdëllyese me theks të fortë mbi fuqinë shëruese të dashurisë”!-shpjegonte me ëndje dhe pathos të veçante Laura.

Fushatën e saj sensibilizuese paramartesore,Laura e kishte zgjeruar edhe tek shoqet e tjera të saj dhe të Marianës.

Lina me Mozën e linin të shprehej pa e ndërprerë,kurse Donikës këto amerikanata nuk para i pëlqenin dhe mendimin e saj nuk e mban-te për vete.

-“Nji,Mariana ka për t’u martu me rit civil në bashki,pranej pastori jot s’na hy m’pun fare”!-i thoshte ajo Laurës.

-“Oqean ktu s’kena fare se kena detin,për shkëmbinj s’jena keq,po do e bojn në sallë a restorant se maj shkëmbit i merr era gjindjen e jo mo tavolinën e gjonat e tjera,harrove ti,pse në film jena ne që t’a bojm ashu siç po thu ti,apo t’na mushen gjellët me ron”?-e mbaronte mendi-min e saj kategorik sa herë i jepej rasti Donika.

Laura hiqte dorë me dhimbje nga secili propozim i saj,përveç njërit.Pra nga skicimi i fustanit martesor të shoqes së vet,bashkë me të

gjithë aksesorët e nevojshëm për këtë eveniment sublim.Si piktore që ishte,nuk është se ajo nuk ia thoshte këtyre gjërave,në

të kundërt qe shumë e zonja dhe e aftë e atje në Amerikë Laura kishte nisur të shquhej në këtë fushë.

Pjesëmarrja e saj nëpër ekspozita të ndryshme të arteve figura-tive,ku me ndonjë pejsazh natyror,diku tjetër me ndonjë portret ose vizatime dore e piktura ose kompozime floreale,e kishte bërë të njohur dhe dëshira e saj ishte që të futej edhe në botën e stilimit po t’i krijohej mundësia.

428

Për të bërë veshjen e Marianës u ngrit “një grup pune” sipas propozimit shumë amerikan të Laurës.

Sigurisht që grupin në fjalë do t’a kryesonte kush tjetër përveç asaj vetë,ndërsa anëtaret do të ishin Lina,Moza,Donika,Niqi dhe Pirulla.

Kur u informua lidhur me ekzistencën e këtij “grupi subversiv”,pra sekret për sa dinte ajo,Mariana ngriti zërin dhe kërkoi të bëhej edhe vetë pjesë e tij,por nuk e lanë!

-“Po veshjen time s’duhet me e pa dhe provu unë ere,as me thon noj gjo si e du,ça forme,ça ngjyre,ça modeli”?-pyeste retorikisht Mariana,-pa ia vënë veshin kush.

-“Kena për t’a bo ne gati ene masnej ke për t’a vesh tu kërcy Naplo-nin po deshe”!-e mbylli këtë kontest me autoritet Donika.

Kur Mariana shkoi t’i ankohej Fisnikut lidhur me përjashtimin që i kishin bërë asaj shoqet nga përzgjedhja e veshjes së nusërisë,ai i dha një përgjigje të qetë,tipike për të.

-“Na eurot t’u bofsha,kërceji tajares (avionit) ene shko në Romë me t’a dash zemra,bli ça t’dush ti dhe hec mbrapsh prap,mos harro me m’u kthy”!

Ide të ngjashme me këtë pati pasur edhe Moza që ishte më praktike në zgjidhjet që i jepte pikëpyetjeve jetësore si puna e kësaj.

Edhe ajo i qe drejtuar të birit Ilirit i cili po bënte Masterin në Paris dhe i kishte kërkuar që duke u nisur nga disa modele që ajo do t’i çon-te,ai të zgjidhte një veshje ala-franceze martese.

Si përfundim,Mariana zgjodhi të mos shkonte vetë (megjithë dashurinë për Italinë dhe Romën në veçanti) t’a zgjidhte dhe blinte si-pas shijes veshjen e saj,as që t’a porosiste në kryeqytetin e shijes dhe të modës,pra në Paris,por t’ia linte fantazisë dhe kreativitetit të Laurës

429

dhe duarve të arta të Niqit e Pirullës qepjen e fustanit të nusërisë,duke imponuar kushtin e vet,që ajo të ishte pjesëmarrëse në projekt.

Mbas njëmijë e një (“Binbir” siç e thoshte në turqisht Arta,duke kujtuar përrallat që kishte dëgjuar në Stamboll)...tratativave dhe ski-cave të fluturuara në kosh të plehërave,u vendos që veshja të ishte prej mëndafshi,me linja të esëllta,pra të pangarkuara me gurë,tantella e fru-ta.

Në ngjyrë rozë-pudër,pa një bisht klasik fustani martese të stërg-jatë,por vetëm me një të tillë të paekzagjeruar.

Mëndafshi i butë,i lëmueshëm,pa shkëlqim dhe aspak i tejdukshëm mbështillte siluetën e saj tërësisht duke qëndruar lirshëm pa e shtrën-guar.

Fundi i fustanit përfundonte me krijimin e valëzave të vogla të lehta që zbulonin këpucët e larta “chic” nga përpara dhe prekte pakëz tokën nga pas.

Dekolteja e fustanit fiksohej në gjoks nëpërmjet një brezi tantelle në dukje shumë të thjeshtë,por tejet të rafinuar me tepër stil.

Fustani kurorëzohej me një bolero që ishte në realitet një tip shalli me mëngë të gjata në të njëjtin tonalitet ngjyre,prej të njëjtit mëndaf-sh,por më të hollë,paksa më transparent.

Absolutisht pa vello apo doreza të gjata,por ndërkohë me këpucë elegante me taka të larta,të cilat do theksonin zhdërvjelltësinë e ecjes mbi to nga përvoja e shumë viteve.

Kështu pas një pune krijuese me shije dhe një dozë “bon-ton-i”,re-zultati ishte një veshje e rafinuar,që Mariana e cila i pati kaluar të dyze-tat,do të kishte privilegjin t’a mbante me personalitet dhe hijeshi.

430

Stolitë që do të zbukuronin nusen u përzgjodhën në set dhe për-bëheshin së pari nga një diademë me tre rrathë të hollë të fiksuar mbi veshë nga të dyja anët e kokës me nga një lule me gurë të bardhë.

...Vathët po ashtu qenë të varur me të njëjtën lule të bardhë si edhe byzylyku i të njëjtit lloj i vënë në dorën e djathtë.

Vetë fustani kapej në të dy supet me nga një lule si të mëparshmet që e mbërthente nga secila anë.

Çështja e estetistes dhe trukatores ishte e zgjidhur qysh në nis-je,sepse s’kishte dyshim që Lina nuk pranonte të merrej tjetërkush me rregullimin e shoqes së vet përveç asaj.

Idetë e Linës lidhur me trukun dhe krehjen e asaj dite,përkonin edhe me dëshirat e Marianës.

Si parim e kishin lënë që flokët të liheshin të lirshme,thjeshtë vetëm të ngritura përmes diademës lart përmbi ballë.

Për në fytyrë Lina do të eksperimentonte me tonet e rozës së zbehtë në qepalla dhe mollëza,pak fard me shkëlqim gjithashtu në faqe dhe një të kuq buzësh nuancë trëndafili të çelët që më tepër do të shërbente si një shkëlqyes sesa si i kuq i trashë përgjatë ditës dhe do të zëvendëso-hej me një nuancë trëndafili të ndezur në mbrëmje,si dhe një trukim më të theksuar të syve.

...Ndërsa stina e verës po dukej në horizont,diskutimet më të gjalla kishin filluar të bëheshin lidhur me vendrealizimin e ceremonisë.

Opsionet ishin disa,por vendimi i parevokueshëm i Mari-anës,Artës,Niqit,Lussie-t,Melinës,Tixhes,Agllaisë,Nikolinës dhe për surprizën e të gjithëve edhe Semihasë,ishte që dasma të bëhej vetëm në Kostur.

431

Që mbas zyrtarizimit të asaj që mund të quhej “fejesë” e të birit me Marianën,ajo ishte dhënë aq shumë pas Kosturit,sa pati nisur që t’i ka-lonte pesë ditë në javë aty,pa të shtunën dhe të dielën kur kthehej në Selanik.

Arta ishte padyshim më e lumtura nga kjo lëvizje,sepse asaj tanimë i bëheshin jo një,por dy gjyshe në shtëpi,pasi teta Niqit i shtohej edhe Semi.

Semihaja e cila në mbi njëzet vjet në Greqi,kurrë nuk kishte mësu-ar më tepër se “kalimera” dhe “kalinihta” pra “mirëmëngjes-mirëm-brëma”,tashmë falë edhe miqësisë të menjëhershmë që lidhi me Niqin të cilën gjithësesi e kishte njohur qysh në Selanik,filloi edhe të prak-tikonte ca greqishten.

Me gisht në gojë nga ky veprim mbeti vetëm i gjori Fisnik!Të fejuarën e kishte në Kostur,tani i iku edhe e ëma dhe e lanë thatë!-“Po ti mi tradhëtare s’me le kur isha dhjetë vjeç e shko m’ikën

tashi”?-ankohej ai si shpirt i vuajtur para të ëmës.-“Si ia krise mi ia mallare për Kostur ashtu,po un ça do boj tashi,kush

m’gatu mu,do na lejsh pa hongër,kom për t’firu urie ene t’a shofësh masnej”!-paralajmëronte Fisniku seriozisht i indinjuar,por askush s’ia vinte veshin.

-“Mirë e keni ju që jeni mledh n’qymez aty,keni bo kongres grash edhe mu s’m’pyt njeri fare,rrota funit e qerres jom un s’keni faj ju”!-e pohonte me dhimbje këtë realitet ai.

Lussie turfullonte gjithë ditën si anije avullore sepse i duhej të gjente një mënyrë që të bënte vend për tërë të ftuarit dhe hapësirë brenda restorantit për këtë qëllim nuk kishte.

432

Si zgjidhje e kësaj pengese,u gjet përdorimi i verandës së madhe të tyre,por edhe plazhi i vogël pak metërsh poshtë shtëpisë së Marianës.

Në këtë mënyrë ishte e mundur që të fitohej një ambient më i gjerë dhe të ftuarit përveç restorantit do të rrinin edhe në ajër të pastër për t’u ulur,kërcyer,kënduar apo edhe kredhur në liqen po t’ua merrte mendja.

Sigurisht që pa Marianën në krah Lussie nuk do t’ia dilte kurrë me kuzhinën në një ditë aq të ngarkuar siç qe parashikuar të ishte ajo e dasmës,prandaj ky fakt i qe kthyer në stres të vërtetë të cilin ia lehtësoi si fillim Fisniku duke i premtuar se vullnetarisht do të vinin të ndih-monin në kuzhinë Panajoti dhe usta Mumtazi dhe për t’u servirur njerëzve do të qenë të gatshëm Rrema,Zefi,Halili,Eneida dhe Miranda.

Shërbimet e saj nuk mungoi t’i vinte në dispozicion edhe Tixhja,në kuzhinë apo ku të qe e nevojshme.

-“Unë për Mariankën që e kam edhe mbeskë pe Korçe,e jap shpirtin në kuzhinë,nëpër tavolina po deshët yve,tek pijet e ku të doni”!

-“Ke pijet jo se na rrumbullosesh”!-ia preu Arta kur e dëgjoi deklam-imin e sinqertë të Tixhes.

-“Sikur të na bësh ato bakllavatë e tua ti,e ke bërë detyrën tënde me nder”!-i tha tetka Vera asaj,sepse tashmë që ishte mëse e qartë se bakl-lava nga duart e Marianës në atë rast nuk do të kishte (nusja s’do merrej me hapje petësh),atëherë bakllavaja që i pëlqente kujtdo,mbetej jetime po të mos ishte për Tixhen.

...Organizimi i evenimentit ecte si një orë e përkryer zviceriane dhe secili bënte të tijën.

433

Sa më shumë ngrohej koha,çelnin lulet,gjelbëroheshin pemët dhe hynte me të gjithë madhështinë e saj stina e pranverës,aq më tepër afo-hej dita e martesës.

Për dasëm priteshin miq nga të tëra anët.E para në listë ishte normalisht Jona e cila do të sillte shpurën e saj

me vete nga Seattle,të përbërë nga i fejuari ende i panjohur fizikisht për të ëmën,pra Bertie,Aleksia shoqja e saj e pandarë,Efi dhe burri i vet Stavrosi,djali i Agllaisë.

Po nga Amerika do të vinin direkt nga Çikago edhe Laura me të shoqin Reshatin dhe djalin e tyre Enkelin.

Nga Parisi do të vinte djali i Mozës dhe Faikut,Iliri.Kurse nga Stambolli pritej të arrinin miqtë e shumtë të atyshëm të

Marianës,të prirë solemnisht nga Ajxheja.Pra Emeli me Muratin,Sevda me Fazlliun,Bylent kasapi (i cili u rrek

të sillte një qingj të tërë të sapotherur,por që ia “sekuestruan” në ku-fi,pasi ai i pati “uruar” doganierët që t’a hanin dhe të plasnin në vend meqë nuk po ia lejonin),Rufiania e cila kishte marrë me vete në kujde-stari edhe shokët çamarrokë të Artës,”Katrane çorapegjatën” Gonxha-gylin dhe “Dumbo” Nedimin,si dhe Erxhani (që i vuri drynin lokalit për pikëllimin e të gjithë pijanecëve dhe tavëll-luajtësve të regjur të lagjes)...djali i usta Mumtazit.

Mariana dhe e bija,marrëdhëniet me Stambollin edhe pas largimit prej andej i kishin ruajtur tejet të ngrohta dhe të pandërprera.

Një muaj mbasi qenë kthyer në Kostur,me insistimin e vazhdue-shëm të së shoqes,Fazlliu kishte pas ngarkuar në kamionin e tij,gjithë furniturën e moblijeve,shtresave,mbulesave dhe enëve të Marianës dhe

434

i pati sjellë ato me vetëmohim të admirueshëm gjer në kufirin midis Turqisë dhe Greqisë ku i kishte marrë në dorëzim Milto.

Nga Athina do të vinin edhe prindërit e nderuar të Lussie-t,Agllaia dhe Vagelisi si dhe bashkë me to,teta Leni.

Nga Zvicra vinte Megi,vajza e Linës e shoqëruar nga Dorina,Danieli dhe djali i tyre Marini.

Ishte ideja e dasmës tipike shqiptare në të cilën personat më të afërt,pra familjarët,marrin pjesë në ceremoni duke sjellë të gjithë njerëzit e tyre me vete.

Moza pra do të shoqërohej jo vetëm nga i shoqi Faiku,por edhe nga të tre fëmijët e saj,Iliri,Eneida dhe Ela,bashkë me të fejuarin e vajzës së madhe Halilin dhe gjyshe Vasilikën...(me turinjtë gjithnjë pesë pëllëm-bë si pasojë e pakënaqësisë kundrejt të fejuarit turk të mbesës).

Donika do të ishte e shoqëruar prej burrit të vet Petritit,djalit Lymit me nusen çame Bruna dhe vajzës Miranda me Bledin,bashkëshortin e saj me origjinë nga Çermenika.

Niqi nga ana e saj kishte ftuar Pirullën me familje si dhe të tëra pjesëtaret e ekipit që pati përgatitur fustanin e Marianës në atelie.

Rrema,Zefi dhe Panajoti kishin marrë edhe familjet e tyre megjithë fëmijë dhe po ashtu qenë të ftuar një pjesë e punonjësëve shqiptarë të hotelit dhe firmës së ndërtimit të Fisnikut.

Krahu i dhëndrit përfaqësohej nga e ëma Semihaja,i vëllai Bujari,-gruaja e tij si dhe të gjithë kushurinjtë dhe kushurirat e para nga Sk-rapari dhe Tirana,pra komplet familja Saliasi.

Pjesa e miqve me banim në Greqi,do vinin direkt ditën e dasmës,kurse të gjithë të tjerët,nga Shqipëria,Zvicra,Amerika,Franca dhe Turqia do arrinin më përpara.

435

Një javë para martesës,”klubi i Selanikut”,pra shoqet e Marianës që ishin përforcuar edhe me prezencën e rëndësishme të Laurës,vendosën që të qëndronin në Kostur si nëpër “zbore dhe aksione” tek apartamen-ti jo dhe aq i madh i shoqes së tyre.

Mariana në fakt posedonte një dhomë gjumi,një sallon,një ballkon dhe një dhomë ndenjie me një kuzhinë të vogël,por...kur ka zemër të mirë,gjehet dhe vendi!

U sistemuan si partizanët në shtëpitë e fshatarëve në kohë të luftës,pra ku të mundnin si sardelet nëpër konserva.

Në periudha normale,shtëpia e Marianës nxinte lirisht atë vetë që flinte e qetë në dhomën e gjumit e cila qe e pajisur me një krevat dopio dhe një divan shtrat,ndërsa tek dhoma e ndënjies,flinte Arta me Niqin secila tek njëri nga divanet e atjeshëm.

Në të dyja dhomat kishte nga një kanape të madhe treshe të cilat në rast nevoje hapeshin dhe dilte një shtrat prej tyre.

Në të ashtëquajturën “javë sulmi” siç e emërtoi atë Lina,për t’u ku-jtuar kohët e arta të Akademisë së Arteve në Tiranë,tek e cila patën studiuar të treja,ajo,Laura dhe Mariana,apartamenti i nuses së ardhsh-me,mundi të nxërë me sukses dhjetë copë gra dhe vajza.

Ndarja partizane u krye në këtë mënyrë,pra Mariana me Jonën tek krevati i madh në dhomën e gjumit,Niqi me Artën po aty tek divani shtrat,Semihaja në kanape në të njëjtin vend.

Dhoma e ndenjies u takoi të tjerave.Leni në kanape,Laura me Linën tek njëri divan dhe Donika me

Mozën tek tjetri.Kur këtë skenë pati rastin t’a vërente ca ditë më pas Ajxheja e por-

sa-ardhur nga Stambolli,tha:”Çok kallaballëk burada”!

436

Pra që donte të thoshte:”Shumë njerëz këtu”!Fisniku,Mariana,Lussie dhe Niqi qenë marrë me akomodimin e das-

morëve dhe Milto pati vënë në dispozicion gjithë shtëpinë e vet,ashtu si Melina pak më tej të sajën për të ftuarit.

Kapacitetet ekzistonin sidomos në Selanik për të pritur shumë njerëz po të qe e nevojshme,për shkak të hotelit në Halkidiki,vilës së madhe të Fisnikut dhe shtëpisë së Niqit,por si pasojë e “mendjes skiç” të Marianës,siç e quante ai,meqë ceremonia do zhvillohej tërësisht në Kostur (celebrim dhe festë),atëherë edhe miqtë aty do të rrinin.

Gjithësesi kjo javë e kaluar së bashku tek apartamenti i Marianës,do regjistrohej si një ndër kujtimet dhe përvojat më të bukura jo vetëm në mendjen e saj,por edhe të secilës nga mikeshat e veta.

Mes netëve të kaluara pa pikën e gjumit me të folura e tregime të vjetra dhe të reja të çdonjërës prej tyre,rradhës për t’u larë në mëngjes,diskutimeve dhe debateve pafund lidhur me çikërrimat dhe vogëlsirat e rëndësishme të organizimit të dasmës,jo vetëm që anëtaret e “klubit të Selanikut” ndiheshin si të kthyera në moshën e rinisë,por dhe Niqi,Leni e Semihaja po shfaqnin edhe ato një anë të karakterit që vetë e kishin harruar shumë vite më parë.

Leni kishte nisur të këndonte (dhe zërin e kishte akoma të bukur),Semihaja tregonte barcaleta (si i biri) dhe Niqi përqeshte ose imitonte këdo,edhe në shqip,me një mimikë perfekte aktoreske.

Laura kishte ardhur nga Çikago në versionin rrënjësisht të transfor-muar.

Kur pati ikur nga Selaniku,ajo qe larguar si një grua tipike mesd-hetare,me flokë të gjatë,të dendur pus të errët dhe me rrica e ndërkaq tashmë ishte kthyer me flokë të prera e të hekurosura dhe të hapura

437

në ngjyrë,me syze të ngushta optike me skelet ari dhe një pamje prej intelektualeje që më tepër të kujtonte një kimiste sesa një piktore siç ajo në fakt ishte.

Sërish mbetej e veçantë,shpirti nuk i kishte ndryshuar apo “anglo-saksonizuar”,po aq e dhënë,e përkushtuar,e ngrohtë dhe e vëmendshme.

Kur Mariana e pati pritur në aeroport,i kishte thënë:”Yyy,qeke bo si zysh mi hundëbizele”!

Në Kostur midis shoqeve dhe ambientit të saj natyror,i tërë “ajri i ftohtë” prej amerikaneje që kishte prurë dashje pa dashje me vete,Lau-rës iu shkri pa lënë qoftë edhe një gjurmë.

Shpirti amerikan asaj i shfaqej sidoqoftë në sensin e liderit që ajo ndjente,pasi i pëlqente të drejtonte gjithçka,që nga çfarë do të hahej në mëngjes e gjer tek pecetat që nevojitej të shtroheshin në tavolinë.

Sa për faktin se kush i mbante pantallonat në familjen e saj,kjo kup-tohej fare lehtë prej telefonatave mes saj dhe të shoqit;”Sssati e more atë që të thass,a hëngri Enkeli,ssskove ke Faiku”?

Ca ditë para martesës,Niqi shpalli publikisht edhe atë që mendonte prej kohësh të bënte.

Atelienë ajo kishte vendosur që ligjërisht t’ia kalonte Artës në të ardhmen,pasi ajo të kishte përfunduar shkollën e lartë të modës dhe dizajnit.

Por edhe shtëpinë e saj në lagjen e këndshme Kastra,ajo do ia linte Marianës dhe të bijave.

Niqi e kishte patur Marianën si “bijë në shpirt” që kur kjo shqiptare pati trokitur për punë,në derën e ateliesë së saj njëherë e një kohë.

438

Mariana e kishte bërë atë për vete me sinqeritetin,thjeshtësinë dhe njëkohësisht sigurinë e madhe e vetëbesimin që rrezatonte në fjalë dhe sjellje.

Ajo nuk i kishte bërë bisht as punëve të rëndomta në atelie,nuk qe mbajtur ndonjëherë me të madhe si me shkollë të lartë që ishte,mes atij grupi punonjësesh përgjithësisht pa ndonjë arsimim kushedi se çfarë.

Por ajo që i kishte lidhur pazgjidhshmërisht të dyja,ishte koha e gjatë që njiheshin dhe besimi i palëkundur që ushqenin reciprokisht njëra ndaj tjetrës.

E çiltër siç ishte,Mariana i rrëfehej Niqit sa herë dilte nevoja,për gjithçka pa përjashtim.

Nyja më e fortë në lidhjen e tyre,ishin gjithësesi padyshim Jona me Artën,të cilat figurativisht qenë rritur mes makinave qepëse dhe gër-shërve,dizenjove dhe penjërave e modeleve,në atelienë e Niqit,për të cilën ato vajza ishin më shumë se dy mbesa.

Fisniku tashmë para këtij fakti të kryer,mori veçmas Artën për t’a “qortuar”:”Po ju mi,ça më keni lon vetëm aty në Selanik,që vij rrotull nëpër shpi si qeni pa njeri”!

Javët përpara martesës ishin aq tepër të zëna për Marianën saqë ajo as zërin e Fisnikut nuk po e njihte më në celular.

-“Unë duhet me ardh më shpesh aty në Kostur se je tu m’harru më duket”!-thoshte ai.

Kur Fisniku e merrte në telefon,Mariana mbasi pak më parë kishte folur me Faikun ose Petritin,i përgjigjej:”Hë Tito ça ka,Faik ça har-rove”?

439

-“Kam harru kokën,apo m’a ke harru ti m’duket,pse Faiku po të dukem unë ty,apo Titi se s’gjajm fare jo për gjo”!-përgjigj me revoltë të lartë dhe të zjarrtë Fisniku.

Në ndërkohë fokusi i vëmendjes ca ditë rradhazi,pati qenë mbled-hur tek i fejuari i Jonës.

Bertie ishte i gjatë,bjond,lëkurë-bardhë si ajsbergët e Groenlandës dhe me pigment ngjyre që “ia kishte mallar” pra që ishte zhdukur,siç thoshte Arta.

Kishte sy të mëdhenj dhe të bukur blu,hundë paksa madhoshe vazh-dimisht të rrjepur nga dielli armik për të,gojë të madhe me buzë gjithë tul dhe një pamje më shumë nordike sesa gjë tjetër.

-“Të kishte atë kapelen me brirë,ky do ishte fiks viking”!-komenton-te Arta sërish.

Bertie ishte një amerikan “doc”,pra i vërtetë,me një dialekt të fortë,theks të veçantë të anglishtes që fliste,preferencë të çmendur për futbollin amerikan,fast-food-in,muzikën country etj.

Dyshimi i Artës konsistonte sidoqoftë tek mbiemri i tij.-“Ky është gjerman o ma”!-i thoshte ajo të ëmës prej ca kohësh.Dhe efektivisht mbiemri “Schneider” si gjerman tingëllonte.Por Bertie këtë gjë Jonës nuk ia kishte treguar kurrë dhe as ajo nuk

e kishte marrë mundimin që t’a pyeste.Origjina e tij e padyshimtë gjermane,qoftë edhe prej dy-tre brezash

në tokën amerikane,doli gjithësesi në pah një ditë prej ditësh.Ishte paradite dhe dielli shkëlqente fort mbi malet pranë Kosturit.Liqeni si gati përherë në stinë të ngrohtë,ishte i qetë dhe pasqyrë i

kthjellët dhe Arta,Mariana,Niqi e Jona qenë ulur në verandën poshtë shtëpisë së tyre duke kuvenduar e pirë ndonjë lëng të freskët.

440

Në ato momente Bertie-t i tringëlloi celulari dhe ai e njoftoi Jonën se ishte i ati,pra Larsi që po e merrte në telefon.

...-“Po ky vetë e ka mbiemrin Schneider dhe babi i quhet Lars o ma,gjermanë janë këta se ça do jen,kinezë apo meksikanë”?-s’pushonte Arta në lidhje me këtë temë që e kishte mjaft të preferuar.

Bertie nisi të fliste shtruar,por në të njëjtën kohë me një zë buçitës me të atin në anglisht,derisa në një çast Jona e pyeti për diçka dhe ai u kthye nga ajo.

Larsi nga ana tjetër e linjës,për shkak se mesa duket nuk po dëgjonte më të birin...lëshoi një fjalë specifike në formë britme që arriti e qartë tek të gjithë të pranishmit:”SCHEISSE”!

Arta mbasi e kishte shtyrë të ëmën si për t’i dhënë shenjë që t’a dëg-jonte pa u vënë re,i tha-“Epo s’jan gjermanë fare kta,duket”!

Teksa i shihte ashtu së bashku të treja nënë e bija pas kaq e kaq vitesh,mundimesh,ndarjesh,vështirësish dhe privimesh të shumëllo-jta,Niqi mendonte se secila prej tyre kishte një shkëlqim gati diellor.

Mariana ngjante si horizonti i përflakur nga një diell në perëndim!Jona ndriçonte fuqishëm si një diell në zenit,në kupë të qiellit!Arta dukej si dielli që sapo ka nxjerrë syrin nga prapa malit herët në

agim dhe premton një ditë rrëzëllitëse!Secila në magjinë e vet paraqisnin një tablo të pashoqe....Mariana po shijonte të dyja vajzat aq shumë sa nuk mund të rrinte

një moment vetëm pa to,u ngatërrohej nëpër këmbë gjithmonë dhe ishte përherë pranë tyre!

Të dielën,ditën e ngrohtë (por jo të nxehtë) verore të martesës,das-morët e shumtë u nisën për në bashkinë e qytetit.

441

Mariana dhe Fisniku kishin zgjedhur si dëshmitarë secili një prej bashkëshortëve,ajo Laurën dhe ai Reshatin.

Falë kësaj “zgjidhjeje amerikane” të kësaj çështje,ata ia kishin dalë që të mos linin vend për pakënaqësi mes të tjerëve,pra shoqërisë së tyre,ku kushdo do t’a dëshironte dhe meritonte këtë rol.

Shati dhe Laura fituan vetëm për efekt rruge më të gjatë,pasi u qe dashur t’a kapërcenin oqeanin Atlantik për të ardhur dhe prandaj askush nuk e vuri në diskutim zgjedhjen e tyre.

Të veshur në lartësinë e ceremonialit,ajo me një kostum elegant blu dhe ai me një kostum tjetër ngjyrë kremi,qenë aq të qeshur e gazmorë saqë tregonin nga dhjetë vjet më pak se mosha e tyre reale.

Nëpunësi bashkiak i cili i priti nusen dhe dhëndrin,kishte banim në lagjen e tyre dhe rrjedhimisht nuk kishte si të mos i njihte.

Pa shumë formalitete,brenda një kohe të shkurtër ai hyri drejtë e në temë.

-“Mariana Bardhi,e bija e Kristinës dhe Luigjit,lindur në Tiranë më 17 dhjetor 1968 dhe Fisnik Saliasi,i biri i Semihasë dhe Gëzimit,lindur në Çorovodë më 18 gusht 1961,që sot e tutje sipas ligjeve në fuqi e në emër të shtetit helen,ju shpall burrë e grua”!

Si i përfundoi këto fjalë ceremoniale sa edhe ligjore zyrtari civil shtetëror,salla shpërtheu në një britmë të përbashkët euforie të kraha-sueshme më atmosferën që krijohet në stadium pas një goli të shënuar pas mjaft përpjekjeve në minutën e fundit shtesë!

Dalloheshin midis të tjerëve Semihaja që qante nga gëzimi dhe Niqi e cila po hiqte me dorë ca palë djersë nga balli si të qe duke mendu-ar:”Kaloi edhe kjo punë,e sistemova Mariankën,ja e rregullova dhe këtë gjë”!

442

Mariana e lumturuar nga prania e madhe e të gjithë rrethit të saj miqësor të cilët për të patën vlerë shumë më tepër sesa thjeshtë miq dhe e të bijave që peshonin për të më shumë se i tërë ari i botës,g-jithësesi nuk i shpëtonte dot asaj ndjesisë së mungesës të së ashtëqua-jturës “familje amë”.

Vetëtimthi i ra ndërmend një e-mail shumë i bukur këtu e ca vite të mira më parë ku Bobi nga Athina i rrëfente të motrës projektet e tij të guximshme për palestrën,ekipet e volejbollit etj.

Mes të tjerash Bobi i cili më shumë fliste,por nganjëherë dinte edhe të shkruante,shprehej kështu:”Shumë gjëra me kalimin e kohës mund të harrohen motra ime,por tre syresh do të mbesin përherë.Bukuria jote unike “sui generis”,vitaliteti yt i pashoq dhe energjia e jote e pashtershme”!

Për fat jo tepër të mirë në rastin e tij,Bobi fjalët i kishte lënë eksklu-zivisht në atë letër dhe gjithçka në lidhje me të motrën,sipas tij tashmë i takonte arkeologjisë.

Me sytë e veshur nga emocioni,Mariana vështroi turmën e mbled-hur përpara bashkisë.

Ja tek qenë kandidatet për buqetën e famshme dhe nënkuptimin e këtij gjesti për çdo femër,vajzë të re apo grua.

Thonë ndërkohë se fati është i verbër,kapriçoz,shkon e vjen si dhe kur i teket ose gjëra të ngjashme,por Mariana mendoi “pafajsisht” që përse të mos e orientonte pakëz ajo sidoqoftë?

Mbasi e pati kalibruar mirë drejt vendit ku ndodhej Lina bashkë me kaçurrelat e saj të zjarrta,ajo ndeshi së pari në sytë “hetuese” të Donikës së cilës kurrë nuk i shpëtonte gjë,qoftë edhe qëllimet më të fshehura e të pathëna të të tjerëve.

443

Si qenë marrë vesh të dyja me anë të një shikimi të vetëm kuptim-plotë,Mariana hodhi buqetën e luleve të portokallit drejt e në krahët e Linës së habitur!

Mariana pati mësuar të qëllojë në shenjë (me automatik e pis-toletë prej vërteti e jo më një copë buqetë)...në kohët e zborit,gjatë trekëndëshit studim-stërvitje-punë prodhuese,që donte të thoshte në kohë të Partisë,universitet-stërvitje ushtarake dhe aksione hekurud-have apo brezareve e fushave të grurit.

Në zbor Mariana kishte spikatur si një qitëse e lindur dhe ndër-kohë shumëkush e mbante mend gjithashtu për gjumin e saj legjendar përmbi tokmak gjatë shtrimit të traseve!

Ajo,Laura dhe Lina ishin shoqe me datë të vjetër njohjeje.Vajza tirone (le e rrit),të treja liceiste tek liceu Jordan Misja në

rrugën e bukur gjithë pemë prapa godinës së Radio Televizionit Shqip-tar,ato patën hyrë në akademi secila sipas dhuntisë së vet natyrale dhe degës që kishin zgjedhur më parë.

Laura në pikturë,Lina në dramaturgji-regjizurë dhe Mariana për vi-olinë.

Me banim patën qenë Laura tek zona e stadiumit Dinamo ku së bashku bënin dikur xhiro rreth atij kompleksi futbollistik e gjer tek parku i liqenit me biçikletë,Lina tek një shtëpi private me oborr plot me lule,ballë për ballë me Kishën Katolike në rrugën e Kavajës dhe Mariana mbas Bankës së Shtetit tek disa pallate shumë moderne për kohën kur qenë ndërtuar.

Pallati me vija ngjyrë tulle dhe krem,binte së tepërmi në sy për arkitekturën e tij klasike,por njëkohësisht mënyra e ndërtimit të tij ishte një risi për atë periudhë.

444

Kur shkonin për në akademi,e para dilte Lina e cila mbasi pati thyer zemra tërë rrugës (me njërëzit që e shihin,admironin dhe s’i flisnin dot),thërriste Marianën që mezi zgjohej dhe më tej të dyja merrnin për nga Shallvaret,prisnin shkurt nga ura tek pallatet e aviacionit dhe shkonin tek Laura e cila ngrihej si këndes dhe i priste.

Pastaj duke i parakaluar Moskatet,merrnin nga lulishtja e statujës së Jeronim De Radës,vazhdonin për tek Libri Universitar gjer në bu-levardin e madh Dëshmorët e Kombit,për të arritur pak më tutje tek Akademia e Arteve.

Pasi treshja studentore,bjondja-kuqsja-brunia kishin lënë “Water-loo” të vërteta zemrash e sysh mashkullorë pas vetes,ato futeshin të ndërgjegjshme për hiret e tyre femërore aq sa edhe indiferente për ep-shin e pakorresponduar të llogoreve armike (mashkullore)...përmes shkallëve të mermerta brenda akademisë plot tinguj,gjallëri,art,-monologje,penelata e nota muzikore.

Thoshte një aforizëm italian se:”Le more si sposano,le rosse fanno l’amore e le bionde fanno tutt’e due le cose”!...-pra që:”Brunet marto-hen,kuqset bëjnë dashuri dhe bjondet i bëjnë të dyja këto gjëra”!

Fraza efektivisht njëfarë lidhje me realitetin e kishte.Buqeta për Linën pati qenë një dhuratë e pakërkuar,por mëse e

mirëseardhur!Ajo hidhej pupthi dhe kërcente tërë qejf sikur të ishte dymbëdhjetë

vjeçe:”E imja,e imja,mu m’ra e shifni”!-“Pse kujt do i bite buqeta re,Dorinës që iu ka bo çuni për t’u mar-

tu,apo ktyne tjerave që kanë burra ene kalamoj si zdapa”!-thoshte Dan-ieli me gëzim dhe humor.

445

-“Hec tashi se duhet me të ftillu ty se kena tjerë pastaj.Gocën tate Megin,ene pak u bo Marini...hë e shef si zgërdhihet,e mur vesh,i pëlqe-ka dreqit”!-insistonte sërish Danieli.

Por më e kënaqura nga të gjithë pas kësaj “rastësie fatlume”,ishte kush tjetër përveç mama Enriketës!

-“Me gëzim të shkoftë jeta Mariana”!-uronte ajo me gjithë shpirt.Marianës i kujtohej fare mirë sesi dikur në kohëra shkolloro-stu-

dentoro-zboriste,Enriketa kishte gatuar për të treja ato tek kopësh-ti i shtëpisë së saj gjellë nga më të shijshmet dhe pite të përgatitura ala-kosovare,pra të hapura me duar pa ndihmën e petësit si dhe supërat e veçanta me palcë kockash të prera me vezë e limon,që sipas saj u rrisnin vajzave aftësitë intelektuale kur kishin provime.

Tek kjo grua,pamja dhe brendia qenë në unison pasiqë ajo ishte aq e mirë së brendëshmi,sa edhe e bukur së jashtmi.

Reflekset e hijeshisë së gjyshes së vet,tashmë i qenë përçuar mbesës së saj Megit,nëpërmjet mënyrës me të cilën buzëqeshte,syve dhe ovales së këndshme të fytyrës.

Si të rinjtë e së sotmes,Megi gjithësesi qe holluar e zgjatur shumë dhe nga fëmija buçko e vajza e kolme siç e mbante mend atë dikur Mariana,tanimë e kthyer nga Zvicra,vajza ishte tjetërsuar e më tepër dukej si një modele sfilatash mode sesa ajo që pati qenë.

Po ashtu ishte rritur edhe Marini,i cili Marianës i kujtonte portretin e ëmbël e të ngrohtë të motrës së Danielit,Elidës.

Në ndërkohë tek lokali i Lussie-t,përgatitjet kishin arritur kulmin.Në qendër të tavolinës kryesore mbretëronte torta disakatëshe e

martesës,e punuar mjeshtërisht dhe me shumë përkushtim nga duart e arta të të dy shefave të cilat për këtë kryevepër të rrallë kulinarike,patën

446

bashkuar forcat dhe pasionin e tyre krijues,pra nga Panajoti dhe usta Mumtazi.

Një kusi sa e gjatë e gjërë bakri me kapakun porsi kupolë,rrinte në zjarrin e vakët në pritje për t’u shërbyer,ishte frikaseja me mish qing-ji,majdanoz,vezë,oriz dhe limon e bërë me kontributin e palodhur të grupit të dropullitëve,pra Mozës,teta Lenit dhe sërish Panajotit.

Fërgesat si antipasta speciale,qenë punuar nga pjesa tironse e për-faqësuar denjësisht nga Donika,Laura dhe Rrema.

Kishte prej tyre me domate,speca,gjizë,vezë dhe hudhra,të tëra të “mytme në voj ullini” siç do thuhej copë në dialektin përkatës.

Tava e Dheut shkëlqente si përherë me të brendshme mishi,g-jizë,vezë,spec të kuq të grirë,gjalp edhe vaj ulliri bashkë.

Specat tulshe të kuqe të fërguara në vaj ulliri,të bashkuara e të për-ziera me hudhrat e shtypura,majdanoz dhe të marinuara në uthull rrushi.

Tava e Kosit me mish qingji,shumë vezë,kos lope të yndyrshëm,g-jalpë,pak oriz,shumë pak miell dhe piper të zi.

Lakrorin e Korçës.qe përkujdesur më parë vetë Mariana me ndihmën e pakursyer të Tixhes,t’a bënte gati.

Ai ishte i butë si sfungjer,i bërë me kos,vezë,gjalpë dhe nisheste.Bakllavanë e kishte marrë përsipër dhe “qarë me lot” Tixhja!Dhe me lutjen specifike të Marianës,ajo si përjashtim të jashtëza-

konshëm,kësaj rradhe e kishte bërë me gjalpë e jo vaj sipas traditës që njihte dhe praktikonte rregullisht.

Ëmbëlsirat varionin në disa specialitete turke,greke ose shqip-tare,me sherbet,krem apo jo ndërkohë!

447

Që nga revania dhe tollumbat,gjer tek torronet dhe krostatinat e ti-ramisutë.

Binte në sy edhe qumështori i ëmbël mbushur me krem me qumësht e me vezë,krem karameli,pastat e ndryshme me çokollatë dhe akullore,parfe e kasata të ndryshme.

Kishte për shijen e kujtdo!Specialitetet e tjera qenë një miks perfekt pjatash italo-greko-turke.Alternoheshin kështu taljatelet ala-bolonjeze (që si të gjitha gatimet

italiane kishin edhe kontributin e Zefit)...me pilafin turk dhe sallatërat greke,xaxiqet,qoftet turke,roletë me mish sërish greke,rostot e mishit italiane,spagetit me pesto ose salcëra nga më të zgjedhurat,pulat e mbushura me arra dhe me qull,sipas traditës shqiptare,tasqebapi dhe shishqebapi turk me mish e perime të ngulura dhe të pjekura në shtizë përmbi prush,bukëzat dhe paninet e shtëpisë të përgatitura nga vetë Lussie me ullinj,vezë dhe djath etj.

Pjatancat me proshuta,sallam dhe djath,ku konkuronin djathërat e bardhë dhe kaçkavall shqiptarë,grekë ose turq.

Perimet e marinuara të shumëllojshme,rrepa të kuqe,lakra,lule-lakra,speca,kastraveca,domate e gjithashtu edhe specialitetet turke të perimeve të pjekura në tavë futur në furrë.

Për amatorët e peshkut,kishte peshk të freskët liqeni të skuqur,p-jekur apo në tavë.

Miqve dhe të ftuarve u ofroheshin edhe disa varietete verërash,rak-ish,uzosh,konjakësh,metaksash e plot të tjera.

Usta Mumtazi,Ajxheja,Sevda dhe Emeli,u kishin ndenjur në kokë me durim të gjitha ushqimeve të mrekullueshme turke,të cilat për të

448

qenë aq të mira dhe të rralla,kërkojnë punë,kohë dhe një talent natyral për t’u marrë me to dhe për t’i gatuar siç duhet.

Si normalisht me specialitetet greke qenë marrë Lussie,Niko-lina,Agllaia dhe Melina,kurse me ato italiane ishte marrë Zefi,Laura-,Lina dhe motra e saj Dorina bashkë me mami Enriketën.

Semihaja në bashkëpunim me Bylent kasapin kishin therur nga e para,rrjepur dhe pjekur në hell si qëmoti,një alamet qingji qumësh-tor,yndyra e të cilit mbushi plot e përplot dy kazanë,të cilit po ashtu i përdorën edhe të brendshmet për të bërë usta Mumtazi një paçe të vërtetë turke,ishkemben e së njëjtës origjinë dhe fërgesën shqiptare.

Nuk mungoi edhe një kukurec me këtë rast!Mëlçitë e freskëta u bënë tavë dheu pasi me to u mor Laura e cila

nxori nga duart një vepër të vërtetë arti të shijes.Kush kishte probleme me tretjen,mund të kafshonte ndonjë frutë të

freskët nëpër shportat e shumta të mbushura dingas me prodhimet më të mira të stinës.

Muzikën e pati marrë përsipër,sa i përket pjesës “live” Kozmai dhe kur qe fjala për atë të përzgjedhurën me CD,Melina e cila shquhej për gusto të veçantë në këtë fushë.

Dasmorët për çdo rast,përveç muzikës që u ofrohej,qenë të nxitur të këndonin vetë si...dhe sa t’ua kishte ënda apo donte qejfi ose mbante zëri,në tavolina apo në podium.

Kishte muzikë folklorike shqiptare,greke dhe turke,muzikë të lehtë dhe këngë sipas shijes së secilit.

Gjithësesi vëmendja e të gjithëve qe e fokusuar ekskluzivisht tek orkestrina e Kozmait,që luante shkëlqyeshëm me një virtuozitet të lartë,buzukun grek,por edhe këngë shqiptare e turke.

449

Piku sipas traditës më të mirë,arriti kur erdhi ora e të kërcyerës kolektive të “Napolonit” nga të martuarit si fillim dhe të gjithë të tjerët më pas.

Siç thoshte dhe vetë kënga e njohur tironse:”Kush kërcen Naplon-in,nusja megjithë dhondrin...o Marian-Mariana,faqet me nishana...”!

Këngë më të përshtatshme dhe me fjalë më të gjetura nominalisht e të duhura,s’kishte rastisur ndonjëherë!

Vetë “e kënduara”,pra nusja...pra Mariana (që po mendonte çfarë rastësie ishte puna e kësaj kënge të vjetër që lidhej sa me të personal-isht,aq edhe me gjyshen e saj Marian)...bashkë me Fisnikun nuk është se kërcyen shumë,sepse mbas “detyrës” për të hapur këtë këngë-val-le u ulën prapë,kurse të tjerët ia nisën dhe nuk mbaheshin më,shqip-tar,grekë apo turq të ishin aty.

-“Pis milet ballkani,s’din me pushu”!-tha Arta teksa e shihte gjindjen festive të harbohej totalisht,të nginjur në të ngrëna,të pirë për së mbari dhe vërtetë të gëzuar lidhur me atë eveniment për të cilin qenë ftuar.

Në pistë dallohej Bertie,që nuk dukej fare as amerikan e as gjer-man,por më shumë si shqiptar se tjetërgjë!

Pasi e “këputi në mes” të fejuarën e tij Jonën,ai iu avit Artës e cila mezi i doli nga thonjtë,ndaj dhe kur erdhi të ulej “me llapën jashtë” nga lodhja,ajo tha:“Ky t’a hiqka petllën fare,paska qen keq për t’kërcy tjetri,si me pas lind ke Ali Demi në Tiron,e jo në Amerik”!

Po aq,në mos më tepër,gëzonte dhe kërcente edhe usta Mumtazi,i cili i ishte qepur Ajexhesë,me tentativa joshëse të cilave ajo u kishte bërë bisht tërë jetën e saj.

Por usta Mumtazi ishte kokëfortë dhe i duruar e dorë nuk hiqte le-htë.

450

Nga të gjithë u vu re edhe harmonia e përkyer mes të “dashuruarve të shekullit” Halilit dhe Eneidës,që nuk shqiteshin njëri nga tjetri,për gëzimin e madh të Mozës nga një krah dhe Ajxhesë nga ana tjetër,por edhe për hidhërimin e pamasë të gjyshe Vasilikës,e cila nuk e kuptonte dot sesi edhe aty në Greqi,turqit ia kishin marrë mbesën.

-“Po përse moj Eneida vate e u mplekse me këtë birbo turk moj va-jzë,na rruat ne që të rritmë dhe të shkolluam,prapëseprapë tek turku re që re,s’gjete më të mirë se këtë”?-qahej ajo.

-“Po ti ç’ke moj nënë,ai nga Kërçova është me origjinë,e kemi shqip-tar të paktën”!-përgjigjej duke u përpjekur t’a marri të gjyshen me të mirë Eneida.

-“Po,po,u pika tya,ai s’di të kullandrisë dy fjalë shqip e ti çoç më tre-gon mua”!-fliste Vasilika që nuk hante pykë.

Në kujtim të një kënge të vjetër nga jugu i thellë,Vasilika i parodiz-oi mbesës këto vargje:”Mos llap lart e mbërdhé...këndoje sikundër qe!Pragshuar e derëhalé”!

Halili që Vasilikën e donte shumë për të thënë të drejtën,sadoqë ajo në çdo moment e shante “ik ore turk” (“po unë turk jam,se mos po më shan”-mendonte ai),ndodhej aty pranë kur u recituan këto vargje fyese.

-“Ça DERËHALÉ”?-pyeti ai gjysëm në shqip.Eneida duke e gënjyer sy më sy,iu përgjigj të fejuarit në an-

glisht:”Domethënë “Derë e Lartë”,po të komplimenton gjyshja”!-“S’ma merr mendja”!-tha aty për aty Halili duke vërejtur shprehjen

e thartuar të stampuar në fytyrën e Vasilikës.Jona kohën e saj e parcelizonte teksa përpiqej t’u bënte qejfin të

tërëve,mes Bertie-t,të ëmës,motrës,Niqit dhe mbi të gjitha shoqes së saj të pandashme,Aleksias.

451

Aleksia edhe në Amerikë nuk qe tjetërsuar aspak si temperament dhe ajo pati ngelur një vajzë e shkathët dhe tejet e hedhur,pra me pak fjalë një mesdhetare tipike me tempterament të ngrohtë,e cila në këtë dasëm të hareshme ndihej brenda “habitatit” të vet natyror.

Si edhe e ëma Efi,ajo pëlqente dhe kishte të dhëna të mira kanore,ndaj dhe iu ngjit mikrofonit e ia nisi të këndojë për orë të tëra,çdo këngë që njihte ose që i kërkonin të tjerët.

Përpara i vunë tekstet përkatëse dhe Aleksia e përforcuar nga Efi e më pas edhe nga Emeli,kënduan ç’u doli përpara.

Si nuk mbeti më këngë e asaj treve,vazhduan në Korçë,Shqipëri të Mesme,Vlorë,Shkodër,shkuan në Stamboll e dolën gjer në Anadoll,u kthyen mbrapsh muzikalisht në Greqi dhe kënduan gjithçka me një performancë të paharrueshme.

Për këngët shqiptare u mbështetën fuqimisht nga zëri i Mirandës që shkëmbehej në skenë me Linën ose Rremën i cili këndonte veçanërisht këngët tironse.

Spikati në skenë prapa mikrofonit për habinë e kujtdo,sidomos teta Leni.

“O moj korçare sa e bukur je...me ato naze porsi nuse e re...e kur më shkoje ti në bulevard,zemrat tona digjen flakë e zjarr”!-qe kënga të cilën ia dedikoi ajo posaçërisht Marianës...e shoqëruar nga të gjithë shqiptarët e tjerë të pranishëm në dasëm.

Me zërin e saj akoma të fortë dhe sensual,ajo nuk gabonte në as-një tingull,nuk kishte këngë në çfarëdo gjuhe që të mos e njihte,kurse vokali i saj kapte çdo notë deri në oktavat më të larta dhe përshtatej perfektësisht me të gjitha ato që këndonte.

452

Leni,një grua në moshë,ishte shëndruar në një vajzë të re faqekuqe e sykaltër e cila tërhiqte për mirë vëmendjen e të gjithëve.

Të ftuarit ajo i bëri përvete me pasionin me të cilin këndonte dhe mënyrën skenike të interpretimit.

Mariana teksa hante nga piruni i vet i cili qe vendosur në dorën e Fisnikut,mishin që ai më parë ishte përkujdesur t’a qëronte nga laprat apo dhjamrat e tepërt,po mendonte sesa ishin rritur jo vetëm vajzat e saj,por edhe të gjithë fëmijët e tjerë.

Ashtu si Jona kishte bërë “prokopi” siç do qe shprehur gjyshe Maria,në Amerikë,qe shkolluar,kishte marrë një profesion,pati ngritur bashkë me Aleksian dhe teta Efin një “own business” në traditën më të mirë amerikane,qe fejuar dhe tanimë e kishte vënë jetën përpara,g-jithësesi edhe fëmijët e tjerë secili kishin hedhur hapat e tyre.

Iliri ndodhej në Paris ku po kompletonte masterin në arkitek-turë,ishte rritur shumë ky djalë i gjatë,i qeshur,bardhosh e me sy blu i cili gjithmonë i pati ngjarë kryekëput së ëmës Mozës fizikisht,por edhe në karakter.

Mariana e dinte fare mirë çfarë sakrificash ai qe detyruar të bënte si djalë i madh i familjes së vet.

Në çdo verë gjatë periudhës së gjimnazit si dhe një vit të tërë mes shkollës së mesme dhe universitetit,Iliri kishte bërë punët më të rënda për të ndihmuar familjen.

Vajza tjetër e Mozës ishte shkolluar me sukses e tashmë pati gjetur njëkohësisht punën dhe dashurinë e Halilit.

Ela e vogël vazhdonte gjimnazin.Fëmijët e Donikës,Lymi dhe Miranda qenë të dy me shkolla të lar-

ta,të martuar dhe me një jetë të stabilizuar.

453

Megi i Linës po studionte në Zvicër ku po e nderonte të ëmën dhe Enkeli i Laurës në Çikago kishte mbaruar për shkenca politike dhe marrëdhënie ndërkombëtare.

I dukej Marianës se gjer tek shokët e vegjël të Artës,Nedimi dhe Gonxhagyli,ishin rritur dhe bërë më të bukur e të dashur.

Sadoqë ata vinin nga familjet më të varfëra të lagjes së tyre,banorët e saj me në krye (si përherë) Ajxhenë,po kujdeseshin që dy fëmijëve t’u siguronin studimin nëpër shkolla të mesme profesionale nga ku do të dilnin me një profesion falë të cilit do të hanin bukë tërë jetën.

Martesa e mamit të Artës,u kishte bërë atyre të mundur edhe ud-hëtimin e parë jashtë shtetit në jetë!

Ndërsa shihte të gjithë fëmijët e shoqeve të veta,të rritur dhe të real-izuar në jetë,Mariana përveçse ndihej mirë,nuk kishte sesi të mos men-donte sesa shumë ujëra patën rrjedhur nën ura qysh kur të tërë bashkë kishin ardhur në emigracion në Greqi.

Realisht këtyre fëmijëve,prindërit ua kishin siguruar një jetë më të mirë,pasi emigrimin e patën marrë përsipër pikërisht për hir të së ar-dhmes së tyre.

Mes haresë dhe gjallërisë së festës,Marianës i mbushej zemra me gëzim kur vërente se sa të hijshme i dukeshin shoqet e veta,me fytyrat e lumtura dhe veshjet e përzgjedhura apostafat për këtë eveniment.

-“Shiko sa të bukura i kam shoqet unë o Niqi”-foli ajo.-“Jeni rracë e pashme juve shqiptarët,por edhe ne grekët të mirë

jemi e po ashtu këta turqit në rregull janë së jashtmi...nga trutë vuajmë ne të gjithë moj shpirt”!-kishte sentencuar si zakonisht Niqi me mpre-htësinë e njohur të mendjes së saj.

454

-“Ngjitemi njëçikë lart Mariana që të t’a rifreskoj pak trukun”?-e py-eti Lina atë ndërkohë.

-“Që tashi dashke me m’a mor grun ti mu,prit se do vij ene un”!-u hodh direkt Fisniku.

-“Ça nevoje ka iher,mirë o kjo,ly-pa ly m’rregull o”!-vazhdoi ai në shtjellimin e idesë së vet lidhur me bukurinë e përherëshme të gruas së tij.

Këto fjalë të Fisnikut,Marianës i sollën në mend kujtime e ngjarje të kaluara me protagonist Pirron dhe të atin e saj Luigjin.

Martesa e Marianës me Pirron,djalin e ëndërrave të saj.qe zhvilluar në kohë krize të gjithëanshme për Shqipërinë.

Kishte akoma diktaturë proletariati,”demokratizim të mëte-jshëm të jetës së vendit”,kolektivizim të bagëtive,gjelave,pulave dhe ngastrave,por edhe një mungesë totale ushqimi të denjë për t’u quajtur me këtë emërtim.

Aq kishte pllakosur kriza sa nëpër Tiranë,nga një rradhë mishi tek një tjetër vezësh (të rralla),kishin nisur të qarkullonin barcaleta me këtë sfond shpotitës të një realiteti të egër.

Meqënëse njeriut i binte të mbante një rradhë kilometrike për gjysëm kile djathë dhe shtatë kokrra vezë,populli këtë fenomen e quajti tak-fak,si “Borëbardhën (djathi)...me shtatë xhuxhat (vezët)”!

Kurse mishi,që ishte rralluar dhe bërë i një shijeje të pangrënëshme (aq sa Mariana nuk e kapërdinte dot për në stomak dhe e mbllaçiste sa nga një krah i gojës,në tjetrin gjer në mëngjes kur akoma faqet i kishte të fryra prej tij)...sigurohej i “mbushur me dyllë” nga lëndinat përherë të gjelbëra të Brazilit dhe pampat e Argjentinës.

455

Problemi nuk ishte kurrësesi tek cilësia skandaloze e mishit në fjalë,por tek vjetërsia e tij “antike” dhe qëllimi për të cilin në origjinal ai duhej të përdorej!

Mishi thuhej në Tiranë,se nga funksionarët e shtetit monist shqip-tar,sigurohej tranzit pas kalimit nga Bullgaria dhe aty zyrtarët për-katës vendas,flitej se qenë habitur mjaft,sesi dhe përse këta shqip-tarët,përthithnin sasi kaq të jashtëzakonshme mishi të destinuar për kopshte zoologjike.

-“Sa shumë zoo-parqe që paskeni more shqiptarë!Sa mirë i mban-keni në pëllëmbë të dorës me ushqim të zgjedhur arinjtë,ujqit,d-helpërat,mjamunët e rriqebujt tuaj atje në Shqipëri”!-habiteshin inter-lokutorët e huaj që ua siguronin mishin e tillë shekullor të dërguarve të shtetit shqiptar.

Ajo që ata normalisht nuk dinin,ishte se në të vërtetë,Shqipëria vetë qe transformuar në një zoo-park të madh,ku njerëzit trajtoheshin pikërisht si “shtazë” dhe “kavje laboratori”,të cilët frymën duhej t’a mb-anin me tullona e një lloj mishi të tillë.

Në të tilla kohë mungesash totale jetike,ushqimi,lirie mendimi dhe shprehje,Mariana me Pirron patën zgjedhur të martoheshin.

E kishin bërë këtë me një ceremoni të thjeshtë mes rrethit shumë të ngushtë familjar dhe atij shoqëror.

Me një fustan të shkurtër të bardhë dhe flokët e gjata të mbledhura prapa zverkut,Mariana atëherë pati vënë për të parën herë në jetë të vet,një të kuq buzësh thuajse natyral.

Kristina këtë veprim e kishte vlerësuar me këto fjalë:”U,m’u rrit va-jza,sa e bukur qenke bërë”!

Kurse tek Luigji reagimi pati qenë diametralisht i ndryshëm.

456

-“Fshiji shpejt buzët...”!Këtu kishte ndërhyrë përnjëherë energjikisht Pirro në mbrojtje të

së shoqes:”Nuk ka për të fshirë asgjë Mariana.Unë dua që ajo të lyhet dhe rregullohet si të gjitha gratë e tjera”!-kishte thënë me vendosmëri ai,duke i bërë shenjë me dorë Luigjit që t’a ndalonte aty kritikën e tij.

Dhe për të parën dhe të fundit herë në jetën e tij,Luigji kishte hapur rrugë!

E rikthyer në kohën e saj,Marianës i kaluan ca mendime të hab-itshme nëpër mendje.

-“Po ky ç’pati,do më bëhet si Luigji tani”?-mendoi ajo për Fisnikun.Me pamjen ëngjëllore që i zinte vend në fytyrë sa herë që i ngri-

heshin mirë nervat,ajo iu drejtua në dukje me naivitet atij:”Ty nuk po të pëlqenka trukimi im kështu zoti Fisnik në emër dhe bëma të për-botshme”?

-“Apo zotnia jote ke gjë kundër trukut në përgjithësi”?Fisniku atë e njihte mirë nga kjo anë dhe si rrjedhojë nuk e hëngri

karremin në fjalë.-“Jo t’u bofsha,vej ça të dush,po thashë se meqë do hash,ça të

duhet,prapë ke për t’a prish prej ushqimit”!-u shfajësua ai.Bashkë me Linën ikën lart që të pushonin pak gjithësesi,të ndër-

ronte këpucët takë-larta me ndonjë palë sandale më komode dhe të çlodheshin ca.

Fisniku gruan e pritur aq shumë kohë,nuk e linte më vetëm,ndaj dhe iu ngjit të dyjave mbrapa e shkoi me to sipër.

Lart Mariana ulur në shezlongun e ballkonit të saj dhe Fisniku me Linën anash saj me nga një frape të madhe përpara,po vështronin das-

457

morët poshtë dhe miksimin e të folurave në gjuhë të ndryshme,muz-ikën,të qeshurat e fëmijëve dhe harenë e përgjithshme që mbretëronte.

-“Dasëm më gallatë s’osht pa nojher”!-tha Lina.-“Ja kena për t’pa taten tashi,ti ke met Lina,se t’ra dhe shansi sot”!-

iu përgjigj Mariana që qëllimisht ia kishte hedhur drejt e në duar asaj buqetën.

E skuqur,por edhe me sy ëndërrimtarë,Lina foli:”E ndoshta i ka hyp vërtetë kalit ai princi”!

Gjer atëherë ajo nuk e kishte marrë seriozisht në konsideratë atë opsion,në pritje që vajza e vet Megi të sistemohej përfundimisht.

Tani që e bija e kishte marrë rrugën e vet në jetë,Linës nuk i mbe-teshin më arsyetime për t’i bërë bisht kësaj teme.

-“Martesën tate kena për t’a bo ktu”!-dha vendimin Fisniku.E vetmja “beqare” e grupit të njohur të Selanikut,përveçse e treshes

së pandarë të Akademisë në Tiranë,nuk kishte më shpëtim dhe një ditë do e shihte veten sërish të martuar mesa dukej.

Martesa e parë asaj siç e dinin mirë shoqet e veta,i pati dështuar dhe që atëherë kur kishte qenë tepër e re,ajo qe përpjekur të shmangte përjetimin e të njëjtave andralla.

Pjesa më e rëndësishme e diskutimeve që zhvilluan të tre aty në ball-konin me pamje nga liqeni,kishte të bënte me udhëtimin “muaj mjalti” që të sapomartuarit do të bënin në Itali,”tokën e premtuar” të Marianës!

Ideja ishte që të niseshin për atje me makinë dhe të ecnin,shihnin e shijonin çdo qytet,qytezë apo objekt të Italisë që do t’u dilte para syve.

Mbas një “vetoje” të parevokueshme të Marianës (të pranuar me kënaqësi nga Fisniku),ishte vendosur që me to të vinte edhe Arta,fi-lo-italiane “e vjetër” edhe ajo.

458

Nëpër të gjithë “rrathët e ferrit” mespërmes të cilëve kishte qenë e detyruar të “kërcente” e ëma,ajo e pati pasur përdore Artën.

Dhe fëmija qysh kur ishte gjashtë vjeçare,pati përmbledhur një për-vojë aspak të rekomandueshme privimesh e sakrificash për dikë në moshën e saj.

Karakteri i saj (si gjysh Luigji,sipas “akuzave” që i bëheshin rëndom) i fortë prej çuni,shpesh e kishte mbajtur edhe të ëmën me kurajo për të rezistuar dhe për të shikuar përpara në kohë të vështira.

Mariana as që e çonte nëpër mend që në këtë udhëtim i cili vinte si një shpërblim qiellor pas gjithçkaje patën hequr dhe tërë atyre mundi-meve të patregueshme,që t’a linte Artën pa e marrë me vete.

Ajo nuk kishte fare nevojë të fliste shumë lidhur me këtë me Fisni-kun,sepse ai dinte gjithmonë shumë më tepër nga sa shprehej.

Artën ai e kishte dyfish të tijën,kurrësesi peshë,por prioritet të vet...një) sepse ajo ishte e bija e shokut të tij më të dashur dhe...dy) për sh-kak se ajo qe vajza e gruas me të cilën ai kishte lidhur jetën.

-“E pra ai princi që po më thoni ju,duhet t’a dijë se në pako ka edhe Megin po më mori mua”!-foli Lina.

-“Zotni dhondër,tashi je i lutur t’rrish içik në ballkon se kam për t’a rregullu prapë nusen”!-i kërkoi atij të largohej me shumë kulturë ajo.

Por Fisniku nuk hiqte dorë lehtë:”Me leje zyshë,t’jap fjalën se do rrij urtë,s’ka për t’mu ni zoni gojës,as frym s’jom tu mor,ka munsi t’shof ene unë içik se m’pëlqe shum kur rregullohesh ti”!

Në këtë kohë lart qe ngjitur edhe Laura dhe falë veprimit të saj en-ergjik,si amerikane që ishte bërë,ajo i dha një të rrotulluar çelësit të derës dhe Fisniku mbeti jashtë.

459

Mariana po qeshte ndërkohë me lot,për shkak se Fisniku akoma kërkonte ndihmë zhurmshëm nga poshtë ballkonit.

Ato qenë sërish të treja bashkë,liceistet e dikurshme të vogla,stu-dentet e mëvonshme dhe shoqet e pandashme.

As oqeani midis tyre dhe Laurës në Amerikë,nuk ia kishte arritur t’i ndante dot!

Ishin pjesë të jetës së njëra-tjetrës,si një trup që nuk rri dot pa zem-rën,veshkën e mëlçinë...edhe ato nuk jetonin dot pa qenë në një formë ose një tjetër bashkë.

Me atë rast,ishin që ishin u rregulluan nga e para të treja dhe kur u kujtuan që të hapin derën,vunë re se Fisniku nuk ndodhej prapa saj siç kishin menduar.

Ajo që ato nuk patën vërejtur,ishte se ai,me një gjest rinor të harruar prej tij që në kohë gjimnazi ndoshta,ishte kacavjerrur mbi pemën e fi-kut anës ballkonit të Marianës (aty edhe qe qelbur,gërricur e grisur nga pantallonat dhe xhaketa e dasmës)...e kishte kërcyer brenda në shtëpi nga dritarja e hapur e kuzhinës.

-“Ça më kërkoni aty jashtë ju,nje ku jom un”!-ua pati bërë ai të ditur grave praninë e vet.

-“Shife dreqin,tashi duhet me u mor me ktë,ça m’je gris e shqy si kalamoni keq o Fisnik”!-protestonte duke bërtitur Laura.

Si reagim Fisniku mori menjëherë në telefon burrin e saj Shatin të cilit iu ankua:”Kjo gruja jote o tu m’bërtit si kalamo kopshti mu o Sha-to,ka për t’më kap ene për veshi tashi m’duket,hec e nale içik ti se un s’kam ça me i bo ksaj kur i hypin kacabujt,o ene dy metra gru si shtyllë tensioni të lartë”!

460

Por Laura s’pyeste jo për të shoqin,por edhe për presidentin e Greq-isë,Shteteve të Bashkuara dhe të Shqipërisë mëmë po të qe nevoja,aq shumë i qenë ngritur nervat në ato çaste.

-“Duhet me të vesh ene ty tashi prapë,pse re del dhondri si alabak m’dasëm të vet?Ke ene gjith kët gru të bukur,pse me nji zhuls zhuzhak si puna jote do dali ajo tashi”?-pyeste retorikisht Laura atë dhe veten.

Kostumin e Fisnikut praktikisht e pati marrë lumi dhe në shtëpinë e Marianës ai kishte vetëm gjëra sportive ose xhinse.

Fisniku ndërkohë e ndau mendjen për të veshur rrobat e zakonshme për të,jashtë formalitetit të një dite të tillë.

Në versionin “casual” të të veshurit,brenda të cilit ai gjithësesi ndihej shumë më mirë,Fisniku u kthye poshtë mes miqve e të ftuarve të tjerë.

Me rrobat e veta tradicionale (të cilat i kishte si breshka zhguallin e saj) atij i erdhi edhe goja.

Kështu filloi të vizitonte të gjitha grupet e të ftuarve duke bërë hu-mor me ta dhe porsa ai largohej,aty rregullisht plaste gazi dhe e qeshu-ra e përgjithshme.

Ishte një dasëm vërtetë shumë e veçantë kjo!Shpejt të shoqit (të freskët në këtë rol),ju bashkua edhe Mariana dhe

të dy i morën me rradhë miqtë.Në kuzhinë gjetën mbi kusi ku ende valonin gjellët,mes avujsh dhe

tymi ushqimor,Panajotin dhe usta Mumtazin.Mariana i përqafoi së bashku,pa i ndarë fare njërin nga tjetri!-“Ja ku u rregullu ene puna e armiqësisë greko-turko-shqiptare”!-

më shumë qeshte sesa fliste Fisniku teksa e vështronte këtë skenë.-“Efkaristo poli dhe sërish shumë faleminderit nga zemra Pano,nga

unë dhe siç e di ti,veçanërisht nga Arta që nga ty ka ngrënë dreka-dar-

461

kat më të mira,në kohë të vështira,gratis gjithmonë se e di unë që pastaj ia paguaje vetë pronarit atë shpenzim gati të përditshëm ti”!-iu drejtua Mariana dropullitit duarartë në kuzhinë dhe zemërartë në jetë!

-“Çok teshekkyr ederim”!-e kishte paskëtaj falenderimin e tij usta Mumtazi i dashur.

Atij Mariana i kujtoi me fjalë shishet e përditshme falas të qumështit për Artën,qoftet e skuqura dhe të përgatitura nga vetë ai,supërat,dëner-in e shijshëm gjithë yndyrë kulluese,shishqebapët dhe gjithçka tjetër ai kishte gatuar shpesh për to në lagjen e tyre në Stamboll.

Usta Mumtazi ishte një burrë me autoritet dhe me fjalën që i pe-shonte mjaft rreth e rrotull...e kur ai pati shpërfaqur këtë lloj kujdesi dhe vëmendje ndaj Marianës dhe së bijës,atëherë sjellja e tij kishte pa-sur shumë influencë edhe për opinionin e të tjerëve në lagje.

Muri mbrojtës që ai dhe Ajxheja me të sajët patën ngritur përreth dy “të huajave”,kishte kontribuuar fort në unifikimin e qëndrimit ndaj tyre dhe në bërjen “njësh” me banorët e tjerë të asaj zone periferike.

Më tej kaluan nga Halili i cili kishte humbur si zakonisht në sytë e së fejuarës të vet dhe u përqafuan edhe me të dhe Eneidën sigurisht.

Të mos kishte qenë për të,gjithë aventura e tyre në Stamboll nuk do të ishte zhvilluar kurrësei në atë mënyre fatlume!

-“Të m’a mbash mirë Eneidën se e kam si mbesën time këtë,si gocën e motrës,more vesh”?-i foli atij Mariana në turqishten e saj e cila nuk është se shkëlqente edhe aq gjithësesi.

Takimi me këtë recepsionist të sjellshëm e të predispozuar për t’i ndihmuar si të mundej,pati qenë vërtetë kyç dhe vendimtar për to në Stamboll.

462

-“E dini që tek shtëpia juaj aty në lagje,janë akoma televizori dhe ngrohësi i hotelit tim në Fëndëkzade”?-pyeti me të qeshur Halili.

-“Nuk besoj se do të na harroni tani,do vini për festa ndonjëherë të paktën,kur të martoj Emelin,Halilin që m’a morët këtu në Junani-stan,por m’i gjetët edhe grua që ju bëftë nëna,ju bëftë”!-tha Ajxheja kur u takuan me të dhe Emelin,Bylentin me familje dhe Sevdën,Fazlliun dhe Rufianen megjithë dy fëmijët,Nedimin dhe Gonxhagylin të cilët gjatë kësaj vizite ajo i pati marrë nën patronazh.

-“A me nanën,a t’ra n’men okllaia që t’thash unë”?-e pyeti në vesh dibrania e zgjuar nusen e kësaj dasme shumëkombëshe.

Dhe Mariana iu përgjigj menjëherë:”Në dhomë të gjumit e kam lart”!

-“Ashtu me nanën,aferim”!-tha e kënaqur Rufiania.Sapo dëgjoi fjalën “okllai” të përzjerë me “dajakun”,Bylent kasapi

lëvizi nga vendi dhe u duk sikur gjeti “bukë për dhëmbët e tij”.-“Po dhe kur të jetë puna për dajak,m’a bëj një zile moj nuse se vij

megjithë hanxharin me vete,sëpatën e mprehur mirë dhe çengelat me majë ku varen karkasat e viçave”!-foli ai me një gatishmëri tejet të sin-qertë.

-“Ç’o tu thon ky bullari mi gru,se s’mor vesh turqisht un,po meqë o tu m’pa gjith inot,me mu e paska m’duket,ça i kam bo ktij unë re”?-nisi të pyeste Fisniku të cilit nuk i ndaheshin qoftë edhe për një sekondë sytë e zjarrtë të Bylentit.

-“Asht tu than se me hyp shumë nalt zotnia jote mor dhandër,vje Bylenti me t’i heq ca tulla edhe mahu kur t’bish pastaj”!-ia shpjegoi metaforikisht kuptimin e fjalëve të kasapit,Rufiania dhëndrit të habitur.

463

-Kta grekët për Zotin që jan të but,ça m’zuni mu që t’çova në Tur-qi ty,shif ça shoqinie m’ke zon aty,vje tjetri me hanxhar me vete me t’a ther burrin m’dit t’dasmës”!-i foli Fisniku me një humor paksa të sforcuar të shoqes.

-“Joooooooo,Bylenti re,ky o i omël mjolt,ça thu ti,s’e njef ti ate pranej”!-tha Mariana e cila shpirtin e madh të kasapit e njihte vër-tetë,ashtu si edhe kockat plot palcë që ai i jepte falas Artës çdo pasdite apo të brendshmet apo mishin e pulës me të cilët ajo gatuante përditë gjellëra të ushqyeshme.

Emeli ishte mallëngjyer e s’i gjente dot fjalët,por lumturia i lexohej lehtësisht në fytyrë,ndaj dhe për të veproi i fejuari i saj Murati,i cili për të porsamartuarit kishte rezervuar një përshëndetje ushtarake me dorën tek streha e kapeles (pasi me këtë rast kishte ardhur i veshur me uniformë ceremoniale).

Shoqen e ngushtë Sevdën sylarushe,Mariana e mori veç dhe i kërkoi që të mos largohej përnjëherë megjithë Fazlliun sepse Fisniku ishte ku-jdesur që atyre t’u bënte gati një nga dhomat më të mira të hotelit të tij në Halkidiki ku ata mund të qëndronin disa ditë.

-“Quaje këtë si muaj mjalti Sevda,se e di që në kohën e vet s’e ke bërë fare prandaj”!-ia shpjegoi Mariana shoqes së saj këtë dhuratë.

Për të ftuarit e vegjël,Nedimin dhe Gonxhagylin kujdesej Arta dhe tre musketjerët e Lussie-t,Joani,Dhimitrisi dhe Damjani.

Grupi i gjerë i shqiptarëve ia kishte shtruar me këngë dhe as shihnin e as që dëgjonin se çfarë bëhej e ndodhte përreth ashtu të përfshirë kokë e këmbë në festime siç qenë.

464

Nëpër gojët e tyre kalonin rradhazi motivet dhe tekstet e “Ra Faja prej fikut” ose “Do marr çiftenë,do dal për gjah”...”Mbolla një lule në ferrë” etj.

Kështu ndodhi që kur Mariana dhe Fisniku vajtën për t’i takuar,si fillim askush nuk i vuri re ata,por këngën që pati nisur të luante Koz-mai me orkestrinën e tij.

Kjo gjendje vazhdoi derisa dikush bërititi:”Kët nusen kena për t’a mor në çetë”!

Ishte Rrema ai që pati cituar këtë frazë nga një film me partizanë trima i kohës së realizmit socialist.

Fjalën e kishte padyshim për askënd tjetër përveç Marianës!-“Po unë mor trangull në çetë jam,ju m’jeni bo sa i bataljon ktu ene

s’jeni tu na e var fare teneqen ne që jena martu sot”!-bëri sikur po e kritikonte atë Mariana.

Në sfond,nga ca tavolina më tutje u dëgjua zëri i Shatit që nisi të këndonte këtë:”Malet me blerim mbuluar plot me bukuri......”!

Si të qenë të gjithë shkollarë filloristë,të tërë shqiptarët e pranishëm në sallë që këtë këngë partizane e njihnin si thonjtë e gishtave të tyre,u-luritën njëzëri:”BUM”!

Dhe këtë britmë e shoqëruan edhe me një të përplasur të grushtave mbi tavolina sa u drodh gjithë vendi nga themelet.

-“Po këta çfarë patën,mos u nxehën gjë,shqiptarë të çmendur”!-ko-mentoi Agllaia e cila s’e kishte kuptuar arsyen e asaj zhurme.

-“Mos nuk e ke bërë të mirë bakllavanë moj Tixhe se na turpërove në dasëm,ku të vemi të fshihemi tani se kur u ngrihen nervat këtyre,ec e dilu përpara.Mos e ke bërë me vaj moj e uruar se të thamë të gjithë

465

që të përdorësh gjalpin,pa lëre se unë s’e ha dot fare nga diabeti”!-vazh-donte Agllaia me dyshimin e saj.

-“Këta të tillë bakllava siç kam berë unë sot,nuk kanë ngrenë e nuk do të hanë tërë jetën e jetës,po lëre atë gjë se po këndojnë ca kengë me partizanë më duket,po kjo Marianka sikur nuk i donte fare komunistët më bëhej mua të ngratës,korba,po ç’e zuri këtë,u deh gjë,s’e kam parë as të pijë shumë sot”?-habitej Tixhja.

-“O moj që të kripsha trutë Tixhe,t’u mbyllt’e mendjes ty,pishina vodkë të është bërë,vetëm tek e pira të rri truri ty,po leri të këndojnë çfarë të duan njerëzit,partizanë e çfarë pastaj”?-ndërhyri në shqip tetka Vera.

-“Kako mi e çudna ova zhena”!-fliste ndërkohë si me vete Vera duke iu referuar Tixhes,pra duke menduar sesa e habitshme ishte ajo grua.

-“Jo po të kendojnë kengë ballistësh tani”!-nuk e la të mbaronte fjalën Tixhja.

-“Tixhe ne e çudna,lluda e”!-hyri në bisedë dhe doli sa hap e mbyll sytë prej saj Arta që falë tetka Verës edhe në sllavisht mirë ishte.

Pra thuhej pa e marrë vesh e interesuara se Tixhja nuk ishte e hab-itshme,por pak si e shkitur!

Mariana e cila një vesh përveçse nga kënga e njohur partizane e cila akoma ushtonte mes bashkëpatriotëve të saj,e mbante edhe nga biseda në zhvillim këtej nga krahu tjetër,foli edhe vetë:”Mos u mërzit me Tix-he se bakllavanë tënde,këta nuk e kanë provuar dhe nuk do t’a provojnë as në tre jetë,do t’a shohësh”!

Si ndejti pak me Tixhen,Mariana u afrua tek Rrema dhe Zefi të cilët të kapur përqafe me gratë e tyre qenë bërë pjesë e “blerimit që kishte mbuluar malet”,këngës së sipërpërmendur pra.

466

-“Keni shkëlqyer ju të dy sot”!-u thanë atyre Fisniku dhe Mariana.-“Jemi shumë krenarë për ju”!-“Ua shpërblefshim e në dasëm të kalamajve tuaj tani”!-“Asigjo shefo,ne detyrën kena bo,masnej Marianën e kena tonën

ene Artën po ashtu,ti je tu na majt me pun,ça u deshte me bo ne ndry-she”!-u përgjigj Rrema edhe në emër të Zefit.

U takuan dhe përqafuan (sidomos Fisniku) edhe me të tërë punon-jësit shqiptarë të firmës së vet të ndërtimit ose të hotelit dhe më pas ishte rradha e kushurinjve të tij nga Skrapari.

Pika e tyre e përbashkët ishte një tipar që e kishin të njëllojtë në atë fis,pra flokun kaçurrel të çdo ngjyre të qe ai dhe gjithashtu pamjen shumë gazmore të të gjithëve.

Ja ku erdhi rradha e “klubit të Selanikut”!Si përherë gjatë atyre më tepër se dy dhjetëvjeçarëve në Greqi,ata të

tërë përbënin njerëzit më të afërt,pra ”familjen” e Marianës siç tashmë ishte bërë “de facto” edhe Fisniku.

Donika e mori e para fjalën,parapritëse e situatave siç ajo gjithmonë pati ditur të ishte:”Ju urojmë në emër të të gjithëve!T’ju shkoi jeta marë e mirë,t’lyn fare mo.T’plakeni bashkë!T’kena shumë festa e t’mblidhe-na me njoni-tjetrin veçse për gzime!Ju na keni knoq shpirtin e qofshi t’lumtur tashi e tutje”!

Duke dashur të pengojë një fjalim të rastit “të përlotur” nga Mari-ana,Donika vazhdoi:”Leje me fol burrin tashi,nuset e qëmotit s’folin”!

Fakti ishte që më shumë se rregullat e etikës së dikurshme nuse-dhëndër,Donikës e cila shquhej për prakticitetin e saj,i interesonte që truku mjeshtëror që Marianës i pati bërë Lina,mos rrënohej sërish.

467

Përveç kësaj,asaj lotët,sikur edhe nga gëzimi në fytyrën e bukur të shoqes së vet,nuk i pëlqenin më,shumë pati qarë ajo deri atë ditë,mjaft ishte!

Si i la për pak pjesën shqiptare në festimin e vet,Mariana vrapoi për tek Kozmai i cili si përherë i binte fizarmonikës ulur-shulluar në karri-gen e vet në qendër të skenës.

Për të thënë të vërtetën,mosha i kishte avancuar dhe tanimë ai nuk dukej me të njëjtën çehre të gjallë si dikur,por shpirti i pati mbetur i njëjti,gazmor,i qeshur dhe tepër muzikor në jetë e vepra!

-“Të trashëgohesh moj violinistja e peshqve”!-e uroi ai.-“Të pata thënë që përveç peshqve në liqen duhej të luaje diçka edhe

për njerëzit,ja tani do t’i biesh violinës edhe për burrin që lum që të ka”!-i tha.

Nikolina arvanitasja e cila ndodhej aty pranë të shoqit,ia mori këngës “Ti je luleja e malit,pse ia more mentë djalit,ti je luleja e avlisë,-bukuria e shtëpisë”!

Këtë këngë dhe të tjera e kishin kënduar në “arvanitika” njerëzit e saj brez pas brezi dhe sot ajo po ia dedikonte Marianës.

Pasi mbaroi së kënduari bashkë me të shoqin,Nikolina e mbylli kështu:”Arvanitë me kamar,kudo ven jan të par”!

Kështu ishin edhe shqiptarët të të njëjtit gjak me arvanitasit,kudo që shkonin ishin të parët dhe Nikolina gëzohej jo pak nga ky fakt.

Kur Mariana shkoi tek Niqi e cila dukej shumë e mendueshme,gru-aja e dashur i tregoi se nuk e kishte mendjen në të thella,por vetëm se që tani po niste t’a merrte malli për të dhe Artën meqë për ca kohë do të iknin për muajin e mjaltit nëpër Itali.

-“Po ke Jonën këtu,pse mërzitesh”?-e qetësoi Mariana.

468

Jona ndërkohë do të rrinte njëçikë në Greqi,po aq sa do të qëndro-nin edhe Efi dhe i shoqi Stavrosi bashkë me Aleksian tek Agllaia në Athinë.

Bertie-t ambienti i pati pëlqyer pa masë dhe parashikohej që të dy,të rrinin gjatë në Selanik tek shtëpia piktoreske e Niqit,por njëkohësisht asgjë nuk i pengonte të qëndonin në Kostur ose Halkidiki.

Mund të shkonin ku t’ua kishte ënda!Ndërkohë mbas orës dy të mëngjesit Mariana dhe Fisniku u ngjitën

lart për të kaluar orët e fundit gjer kur të niseshin për udhëtim.U larguan ndërsa festa akoma ziente,gjindja kërcente dhe askush

nuk kishte në mendje të shkulej nga vendi,derisa të porsamartuarit të kishin filluar rrugën e gjatë të “muajit të mjaltit”.

Vonë me të ftuarit dhe miqtë e kushurinjtë,qenë bashkuar edhe gati të gjithë fqinjët e banorët e lagjes të cilët gjer atëherë kishin soditur nga dritaret e ballkonet ndodhitë gazmore të kësaj dasme të veçantë multi-nacionale.

Me ngadalë festa qe përhapur nga shtëpia në shtëpi,kishte “infek-tuar” tërë zonën dhe ishte transformuar në një eveniment special,i kremtuar nga kushdo rezident i atyshëm.

Si u ngjit në apartamentin e saj,Mariana vrapoi për në këndin e preferuar,pra ku tjetër veç ballkonit që shikonte paksa skiç drejt liqenit dhe plazhit të vogël me guralecë përballë tij,ku preheshin varkat e bardha dhe zogjtë e shumtë që patën bërë strehë mbi to.

Tashmë në verë,kori i pandashëm i bretkoskave pranë bregut të ce-kët,nuk mund të mungonte dhe kënga e tyre dukej sikur t’i kishte hyrë një gare dhëmb për dhëmb me zhuzhakët,bulkthët natorë,gjinkallat,cinx-ërat,pllaq-plluqet e peshqve të vegjël poshtë e lart sipërfaqes së liqenit

469

të shtruar pa valë,shushurimës së gjetheve të pemëve,erës së lehtë që lozte me flokët e Marianës dhe atmosferës së përgjithshme që ndihej si një lloj orkestre frymore e cila dukej sikur asaj i interpretonte me virtu-ozitet të rrallë,nina-nanën më të suksesshme të kësaj bote.

-“Mua po më flihet Fisnik,e di që do nisemi shpejt,por tashi du me flejt,kam nja dhjetë ditë që anasjelltas më ka harru dhe e kam harruar gjumin”!-foli ajo me qepallat që sa vinte dhe i rëndoheshin më tepër.

-“Fli mi nuse fli,ka kush meno për kto gjona,makinës un do i jap”!-ia kthehu Fisniku i cili humorin e lartë nuk e kishte humbur asnjëherë në jetë të vet e jo më në ditën e dasmës.

Pastaj ai u fut brenda për t’i sjellë asaj një kuvertë të thurur prej leshi të hollë me thekë,me kuadrate të bardha,blu,të gjelbra dhe të kuqe,që ajo darkave dhe mëngjeseve e hidhte krahëve porsi një shall të madh.

Ishte kjo një dhuratë “e lashtë” që asaj kohë më parë i pati bërë zemërgjerësisht Nikolina e cila e kishte punuar vetë në traditën arvan-itase të fshatit të saj.

Me kuvertën e lartpërmendur në duar,Fisniku doli sërish në ball-kon dhe nisi t’i tregoi shpinës së Marianës (shezlongu ku ajo qe ulur-shtrirë shikonte nga liqeni dhe ai fliste teksa po ia hidhte kuvertën asaj nga prapa krahëve)...lidhur me udhëtimin që do të bënin,itenerarin dhe gjithçka ai pati menduar me përpikmëri për ndalesat dhe vizitat e ndryshme.

Në të vërtetë udha deri në Igumenicë qe cazë e gjatë dhe njëfarë turi turistik më vete do të ishte edhe kjo copëz rrugë deri në portin e rëndësishëm ku do t’i kërcenin megjithë makinën e tyre tragetit për në tokën italiane në Bari.

470

-‘S’ke nevojë të lodhesh fare sepse valixhet i ka bërë gati Semi me Niqin dhe janë tashmë në portobagazh,prandaj ti pusho gjersa të vijë ora që të shkojmë”!-thoshte Fisniku,pa qoftë edhe një fije gjumi në sy.

Të mos kishte qenë tullë në një gjumë më të rëndë se letargu i ariut në mes të dimrit,Mariana do t’a kishte pyetur veten dhe të shoqin,se si pati ndodhur që ai nuk i kishte folur në dialekt të pastër tirons,por meqë nuk dëgjoi gjë,edhe objeksion të tillë nuk bëri rrjedhimisht.

Fisnikut nga emocionet dhe adrenalina e asaj dite të jashtëzakonsh-me,i qe kthyer në bazë edhe gjuha letrare siç dukeshin bathët!

-“A je për ndonjë pastë me krem,copë torte me çokollatë,parfe,krem karamel apo ça të dush ti”?-po rrekej t’a pyeste ai,pa vënë akoma fare re,se ajo edhe të donte nuk ia vinte dot veshin pasi tani me siguri do të qe duke parë ndonjë ëndërr të bukur,me siguri të lidhur me dasmën e vet.

-“Po tashi ja vare hejbet që ditën e parë burrit mi nuse”?-pyeti Fisni-ku si vërejti më në fund se qe bërë gjysëm ore që ai dërdëlliste me she-zlongun dhe ajo nuk “denjonte” t’i përgjigjej.

Kur ai zgjati kokën nga përpara për të shikuar çfarë realisht kishte shkaktuar këtë heshtje nga ana e saj,pa se Mariana po flinte si një qingj i vogël.

“Qingji i vogël pse mendueshëm,be...be...be”!-mendoi Fisniku dhe u mbështet në mur duke e vështruar atë.

Në kohëra zboresh ushtarake,aksionesh dhe idiotsishë të ngjashme moniste,Mariana dikur ishte bërë legjendare për gjumin e thellë të mëngjeseve,kur të mos çohej njeriu në orën tre para agimit të diel-lit,dënimi që e priste ishte një marshim i detyruar kilometrik,trenazh

471

(pra ulje ngritje nëpër transhe) dhe zvarritje zhgërryese me turinjtë brenda në llucën më të qelbur.

Fytyra e saj në gjumë,pati qenë aq e paqtë,kaq e buzëqeshur,e largët sikur të vinte nga një tjetër botë,si të qe rrëzuar një kometë prej një planeti distant e të panjohur,sa oficerëve që normalisht përfaqësonin shtresën më të indoktrinuar të ushtrisë popullore,nuk ua bënte zemra që atë t’a zgjonin e aq më pak që t’a dënonin.

-“Si i bohet,si t’a çoj unë në krevat ktë,kush e zgjo tashi nga gjumi”?-vetëpyetej Fisniku pa i dhënë dot asnjë zgjidhje kësaj çështjeje madhore për momentin.

Si u mendua mirë një copë herë dhe si pa se ora po përparonte drejt kohës për t’u nisur,atëherë ai vendosi t’a marrë në krahë gruan e vet dhe e çoi atë me të gjithë delikatesën e rastit,duke u kujdesur që të mos nxirrte ndërkohë as pipëtimën më të lehtë,në kanape më parë dhe më pas në krevat.

Rroba e mëndafshtë e dasmës,ra butësisht përmbi qilimin e bukur artizanal prej leshi përtokë dhe ai i veshi Marianës një këmishë nate të kaltërt.

Me pak mundim arriti t’i heqi asaj edhe diademën nga flokët e më tej edhe bizhuteritë,vathët dhe byzylykun dhe e shtriu ngadalë në krevat.

Edhe sikur të tëra këto lëvizje Fisniku t’i kishte bërë me vrull dhe pa atë vëmendje si ndaj ndonjë vazoje të mrekullueshme antike me vlera të paçmuara,sërish ajo nuk do të qe zgjuar nga gjumi i qetësisë ku tashmë po përkundej prapë pas një dekade të plotë (ishte plotësisht e vërtetë se herën e fundit Mariana kështu kishte fjetur vetëm gjatë vizitës së parë në Kostur me Pirron dhe Artën).

472

I mbështetur në cep të shtratit të madh me njërin grusht nën tëmtha,Fisniku vështronte Marianën në gjysëm-errësirë dhe mendon-te.

Ballkoni i lënë dy-kanatësh i hapur,lejonte zërat,tingujt dhe har-enë,muzikën e aromat e ushqimeve që të vinin deri aty lart ndërkohë.

Tanimë ai edhe dasmën e vet po dukej se po e sodiste si një spekta-tor i jashtëm.

Së fundi Fisniku e kishte pyetur me sinqeritet të shoqen,lidhur me atë që ajo,prej atij momenti e tutje dëshironte të bënte.

-“Si thua tani,ku të pëlqen të punosh,do vish me mua tek firma ime,në Halkidiki në hotel,do rikthehesh tek atelieja e Niqit...se s’je nga ato gra që rri në shtëpi ti,jo për gjë se e di unë”?

-“Qeke bo serioz sot shefo,se kur nis zotnia jote të flasi në gjuhë letrare,ka i gjo gjithmonë,ku është bishti i dardhës në këtë rast,m’a shp-jego dot tashi që mos lodhem shumë vetë se s’ia kam as ngenë”?-i pati thënë atij Mariana.

-“Po jo mo shpirt,unë për të mirë e kam!Se ti po deshe bo pall ene rri gjithë ditën në shtëpi me Semin dhe Niqin,po s’ma merr mendja...se të njoh mirë”!-kishte folur ai.

-“E di ça bo,mos më lëviz fare që këtej,as Kosturin,as liqenin,as Lus-sie-n,as Milton,as kalamojt e tyne,as tetka Verën,as lagjen,as punën ke kuzhina e lokalit,s’dua t’i ndërroj më!Jam shumë mirë kështu siç jam”!-qe përgjigjur thjeshtë Mariana me sinqeritetin të cilin e kishte në gjak,por që shpesh në jetë i kishte prishur jo pak punë në një botë “sysh e faqesh” si kjo ku jeton njerëzia sot.

-“Pasi m’a rrëmbeve plakën (Semin),tashi s’do me lëviz prej knej ti,e di mi e di,edhe me dash ti me hik,s’të le Arta se s’shkulet ajo nga Kostu-

473

ri e di unë,as Lussie s’të lejon të largohesh gjithashtu”!-kishte folur Fisniku i dorëzuar para evidencës së qartë.

-“Të dy gratë e jetës sime,janë të vetmet në botë që s’ia varin fare luksit dhe komoditetit,si drejtuese të ndershme partie po më dukeni,-po ato shiteshin sikur s’kishin gjo ene vetë boshin pallë (porsi “arnat” e rrobave të shokut Enver,i cili vetë jetonte në Bllok mes gjithë të mirave kur populli i tij vdiste urie)...kurse ju e keni me vërte”!-pati thënë ai.

-“Une s’kam pse me t’a prish,do të rrish këtu,ashtu do bëjmë,edhe Semit i pëlqen Kosturi,e di që kuzhinës ti s’i ndahesh dot po ashtu,në rregull mi shpirt kështu do e lemë atëherë”!-e kishte pranuar realitetin Fisniku.

Kosturi,liqeni,natyra dhe puna e gjithë njerëzit aty,kishin qenë simbol i një të linduri të dytë e të tretë nga e para për Marianën dhe Artën,ajo këtë gjë e dinte fort mirë dhe nuk mundej kurrësesi që t’a nënvlerësonte apo më keq,t’a neglizhonte.

-“Muzikën e kam pasionin dhe shpirtin tim,rrobaqepësia më dha dorë që të realizohesha si njeri në vend të huaj,kurse kuzhina më qetëson,më heq tensionin,stresin dhe andrallat e tepërta,më bën të ndihem mirë dhe prandaj nuk dua t’a lë tani”!-thoshte Mariana gjithnjë e më e bindur teksa fliste për këtë zgjedhje të saj.

-“U pa puna domethënë,do më shkojë jeta mua në makinë varavin-go mes Selanikut dhe Kosturit mi goce,po ça me i bo,i ka dashnia kto gjona”!-e pati mbyllur këtë temë Fisniku.

-“Juve kur t’ua japi truni e dini të dyja se vila ime është e juaja,si edhe shtëpia e Niqit në Kastra,Arta dikur do studiojë në Selanik dhe ka për të pasur dy vende ku të rrijë po deshi”!-kishte thënë ai.

474

Ndërsa e shikonte,Fisniku habitej sesi çdo gjurmë lodhje ishte fshirë nga portreti i saj!

Vite të tëra ferri,dukej të qenë lënë prej saj prapa sikur ndonjë dush i ngrohtë t’i kishte shpëlarë e marrë me vete si ndotje të tepërta.

Duke parë nga Mariana,Fisniku mendonte se po të kishte ndodhur që në një jetë tjetër ai të kishte qenë piktor,atëherë këtë pamje të së sho-qes së përgjumur,të denjë për tablonë e një pikture me një shije tejet të rafinuar,do t’a kishte pagëzuar padyshim si “Pafajsia”!

-“Zot të faleminderit,kjo grua është dhurata jote për mua,nuk di si e kam merituar,Zot ça më ke falur ti mua”!-ishin fjalët që iu endën nëpër shtigjet e mendjes së tij Fisnikut në ato çaste.

Ai e ndjente frymëmarrjen e lehtë në gjumin e saj të patrazuar,ndër-sa aroma e veçantë e trupit të së shoqes ia qetësonte shpirtin.

E kishte aq pranë dhe sërish ai nuk guxonte t’a prekte dot!Me buzën e sipërme të kërcyer lart,ajo i dukej sikur për diçka edhe

ashtu në të pandërgjegjshmen e gjumit,donte t’a pyeste,teksa qerpikët e gjatë,të harkuar dhe të shpeshtë lëviznin pavullnetshëm sikur mezi të qenë duke i përmbajtur perceptimet e ideve të pavetëdijes së saj ëndër-rimtare.

Drita e mekur e hënës së re porsi drapër,përthyhej ëmbël mbi mollëzat e ngritura dhe rrëshkiste ngadalë drejt konturit të përkryer të mjekrës së saj.

-“Mos ndrysho kurrë Mariana,të lutem mos ndrysho”!-i fliste dhe njëkohësisht i përgjërohej ai pa zë asaj.

Bardhësia e mermertë e lëkurës së Marianës dhe lëmueshmëria prej foshnje në çdo centimetër të trupit së saj nga maja e kokës tek gishtat e këmbëve,paraqisnin një trashëgimi të unicitetit dhe vlerave të bukurisë

475

femërore për Fisnikun...dhe mëkat më të rëndë se dëmtimin e tyre ai nuk mundej kurrësesi që të imagjinonte.

Akoma sot e kësaj dite ai nuk e kishte kuptuar se çfarë mrekullie qiellore pati ndodhur që as balta e lagjes periferike të Stambollit,as rezidenca prostituore e të lumit Kozma,as punët me orar cfilitës,as përçmimi,lufta e pakompromis dhe urrejtja e fisit të të shoqit (Pirros),as zilia,silurimi dhe abandonimi nga të sajët,as netët në qiell të hapur,nën shi e borë,në vapë apo erë,asgjë pra bukurisë së pakrahasueshme të Marianës nuk i kishte hequr dot asnjë pikë të vetme në secilën dukuri apo veçanti të saj të jashtëzakonshme,sa dhe të pagjetshme tek tjetër njeri!

-“E imja je Mariana”!-këndoi me vete sipas vargjeve të këngës me emrin e së shoqes Fisniku...dhe Mariana përfundimisht ishte e tija me të vërtetë tani!

476

477

Shënime për autorin

Elvi Sidheri nga Tirana, 32 vjeç.Me profesion përkthyes, flet rrjedhshëm Anglisht, Frëngjisht, Ital-

isht, Spanjisht, Portugalisht, Kroatisht, Maqedonisht, Bullgarisht dhe punon edhe me Gjermanishten dhe Rumanishten.

Ka studiuar për Fizioterapi dhe ky është romani i tij i parë.

9 789951 641630

ISBN 978-9951-641-63-0