Endokrini sistemi

Žlezde sa unutrašnjim lučenjem

Endokrinologija je nauka koja se bavi izučavanjem anatomije,fiziologije i patologije žlijezda saunutrašnjim lučenjem .Riječ endokrinologija je grčkog porijekla i nastaje od riječi “endon” i “krinein”,što u slobodnom prijevodu znači ,oslobađati se ,odnosno izlučivati se u nešto . ,kao i“logos” što znači raspravljanje. Još je Claude Bernar 1855 prvi ukazao u svom poznatompredavanju u College de France na pojam “unutrašnja sekrecija”.

Većina žlijezda sa unutrašnjom sekrecijom je do danas poznata ,a to su :· hipofiza (prednji i zadnji režanj)· štitna žlijezda· paraštitna žlijezda· gonade (sjemenik i jajnik)· nadbubrežne žlijezde(srž i kora)· endokrini dio gušterače· pinealna žlijezda (epifiza)· timus

Funkcije organizma regulisu dva osnovna kontrolna sistema :1. nervni sistem2. endokrini ili hormonalni sistem .

Hormonski sistem djeluje na različite metaboličke funkcije organizma ,kontrolirajući bilo brzinukemijskih reakcija u ćelijama ,bilo transport materija kroz ćelijske membrane ,bilo neke drugefunkcije kao što su rast ili sekrecija .Neki učinci hormona djeluju u vrlo kratkom vremenu dok drugima treba za aktivaciju više vremenaali kada počnu djelovati ,djelovanje traje više dana ili mjeseci (godina).Između hormonskog i nervnog sistema postoje brojne međusobne veze.Na primjer; sržnadbubrežne žlijezde i neurohipofiza luče hormone samo kada ih podraže pogodni nervniimpulsi .Adenohipofiza luči malene količne hormona u stanju mirovanja dok pri povećanjuaktivnosti nervnih ćelija hipotalamusa , luči znatne količine hormona .Već je rečeno da su produkti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem supstance koje se nazivajuhormoni .Naziv hormon je uveo Starling .Hormon je grčkog porijekla i znači nadražiti sanamjerom da označi proizvode žlijezde sa unutrašnjim lučenjem .

1

· Priroda hormona

Hormon je hemijska supstanca koju jedna ćelija ili grupa ćelija luči u tjelesne tekućine i kojafiziološki djeluje na druge ćelije tijela .Hormoni se mogu podijeliti na :a.) lokalni hormonib.) opći hormoni

U lokalne hormone ubrajaju se NR:acetil-holin što se oslobađa na završecima parasimpatičkih iskeletnih nervnih vlakana ,sekretin što se oslobađa u zidu dvanaestopalačnog crijeva a potomkrvlju prenosi do gušterače gdje uzrokuje vodenastu sekreciju , holecistokinin što se oslobađa utankom crijevu te se prenosi do žučnog mjehura gdje izaziva kontrakciju ;kao i mnogidrugi .Očigledno je da ovi hormoni djeluju lokalno ,pa odatle i ime lokalni hormoni .Opći hormoni su oni koje luče posebne endokrine žlijezde ,a prenose se putem krvi i izvodefiziološka djelovanja na udaljenim mjestima tijela .Malen broj općih hormona utječe na sve iligotovo sve ćelije tijela .Tako djeluje hormon rasta adenohipofize i tireoidni hormon štitnjače.Ostali hormoni djeluju mnogo više na neka specifična tkiva nego na druga .Na primjer,kortikotropin iz adenohipofize specifično podražuje koru nadbubrežne žlijezde ,a hormoniovarija (jajnika) djeluju na endometrij materice (uterusa).Tkivo na kojem se ispoljava specifičnodjelovanje hormona naziva se ciljno tkivo (“target “ tkivo ) .Lučenje hormona je uvijek optimalno .Ovome najviše doprinosi negativna povratna sprega kojaregulira način i količinu lučenja hormona .

· Negativna povratna sprega u kontroli sekrecije hormona

Različitim kliničkim ispitivanjima je primjećeno , da se sekrecija nekog hormona počinjesmanjivati odmah čim taj hormon počne ispunjavati fiziološku funkciju .Tome je razlognegativna povratna sprega .Svaka žlijezda sa unutrašnjim lučenjem ima težnju da vrši prekomjernu sekreciju hormona . Ali,čim hormon obavi normalan fiziološki učinak ,prenosi se žlijezdi na neki način obavijest da sesekrecija obustavi .Obrnuto ,luči li žlijezda premalo hormona ,fiziološki učinci tog hormona ćese smanjiti .Zbog toga se inhibicijsko djelovanje povratnom spregom smanjuje ,a to dozvoljavažlijezdi da ponovno započne lučenje adekvatne količine hormona .Na taj se način sekrecijasvakog hormona kontrolira u skladu sa potrebama tijela u pogledu tog hormona .Hormoni su po kemijskom sastavu:

1. Steroidia.Kora nadbubrežnih žlijezda(kortikosteroidi,aldosteron,estrogeni,progesteron).b.Sjemenik (testosteron,estrogeni)c.Jajnik (estrogen,progesteron)

2

2. Proteini i polipeptidia.Prednji režanj hipofize (Polipeptidi – ACTH( adrenokortikotropni hormon ) ,STH( somatotropnihormon – hormon rasta) , LTH (luteotropni hormon –podstiće razvoj žutog tijela ) , MSH(melanostimulirajući hormon –podstiće razvoj melanocita –pigmentne ćelije) , Glikoproteini -TSH(tireostimulirajući hormon ), FSH (folikulostimulirajući hormon ),LH (luteinizirajući hormon)b.Zadnji režanj hipofize(oktapeptidi)-vazopresin,oksitocin.c.Paraštitne žlijezde: parathormon.d.Štitasta žlijezda : tiroksin,trijodtironin,tireokalcitonin.e.I drugi .

3. Amini male molekulske težinea.Hormoni srži nadbubrežne žlijezde (kateholamini -adrenalin i noradrenalin).

4. Nezasićene masne kiseline : prostaglandini

ŠTITNA ŽLIJEZDA -GLANDULA THYREOIDEA

Sinonimi: Štitnjača ,štitasta žlijezda,štitna žlijezda

Štitnjača je žlijezda sa unutrašnjim lučenjem čiji hormoni imaju udjela u funkcionisanju cijelogtijela .

· Embriologija:

Štitnjača nastaje iz sluznice ždrijela u četvrtoj sedmici embrionskog života .

· Anatomija:

Štitna žlijezda je neparna žlijezda smještenau prednjem donjem dijelu vrata ,ispred grkljanja a iznad grudne kosti . Teška je 20-40 g , ima dva režnja povezana središnjim suženim dijelom što joj daje oblik slova H. Kodnovorođenčadi njena težina iznosi 1-3g ,a kod odraslih varira od 10-20-40g.Žlijezda je veća uvrijeme menstruacije kao i za vrijeme trudnoće .Kod sjevernih naroda štitnjača je teža nego kod

3

naroda koji žive na jugu .Štitna žlijezda je spojena vezama sa okolnim organima i tkivima , tako da može pratitipodizanje i spuštanje grkljana i dušnika .Tireoideja se dijeli na više režnjeva:dva bočna režnja (desni i lijevi ),suženje (isthmus ) ipiramidni režanj koji predstavlja nestalni dio žlijezde .Ponekada mogu postojati nestalne,sporedne ili akcesorne štitne žlijezde koje predstavljaju čvrsto tkivo ,a koje su udaljene odrežnjeva žlijezde .Inače štitna žlijezda je izdjeljena vezivnim tkivom na veliki broj režnjića.Svaki režnjić se dijeli naizvjestan broj mješkova (folikula) koji su ispunjeni koloidom .Veličina folikula je različita ameđusobno su razdvojeni vezivnim tkivom ,krvnim i limfnim sudovima .Štitna žlijezda je dobroprokrvljen organ , koji se snabdjeva krvlju preko gornje i donje tireoidne arterije a ponekada ipreko nestalne arterije štitne žlijezde .Venska drenaža se obavlja preko tri venska stabla i to prekogornje , donje i srednje vene štitnjače .

· Fiziologija štitne žlijezde

Štitna žlijezda čovjeka je specifičan organ odgovoran za izgradnju aktivnih hormonskihsupstancija , koje se inače mogu stvarati i u drugim tkivima u sasvim malim količinama .Osnovna funkcija štitne žlijezde je spajanje joda sa proteinom u izgradnji hormona .Osnovni produkti tireoidne žlijezde su hormoni :-Tiroksin (T4)-Trijodtironin (T3)-tireokalcitonin (TCT)

Za normalno stvaranje tireoidni hormona čovjeka potreban je dnevni unos joda u organizmuu količini od 100-200 mikrograma .(dug).Dva su glavna izvora joda u organizmu : jod dobveniz unijete hrane i vode (male količine joda se apsorbiraju preko pluća i kože),i jod dobivenrazgradnjom i dejodinacijom hormona i neorganskih jodnih jedinjenja .Sama sinteza hormonaodvija se u četiri faze .Peta faza predstavlja lučenje već sintetiziranih hormona .Membrane tireocita(ćelije štitne žlijezde) ima sposobnost za uvlačanje joda unutar ćelije putemaktivnog sistema tzv, jodne pumpe .Aktivan transport joda je potreban zbog nesrazmjere jodau serumu i joda u ćeliji (odnos 1:20) .Za uvlačenje joda u ćeliju troši velika količina energije kojase dobije iz adenozin trifosfata (ATP).Uvlačenje joda stimuliše i tireotropni hormon (TSH) .Oslobađanje joda iz jodida obavlja se u ćeliji .Neaktivni oblik joda se pretvara u reaktivni oblikpomoću vodonik peroksida kao oksidativnog sredstva i peroksidaze kao katalizatora .Zatim slijedijodinacija tirozina , to jest aktivni jod se vezuje za tirozin .Tako se formira monojodtirozin (MJT) idijod tirozin (DJT) u tireoglobulinskim molekulama ..Ovi jodinisani tirozini su fiziološki neaktivni,ali kada se dva molekula DJT spoje nastaje T4 (tiroksin),a ako se spaja jedan molekul MJT sa

4

jednom molekulom DJT nastaje T3 (trijod tironin).radikali koji ,ukoliko se ne spoje uodgovarajući hormon , dejodišu se putem specifičnih enzima ,a oslobođeni jod se najvećimdijelom koristi za ponovnu sintezu hormona . T3,T4 oslobađaju se iz tireoglobulinskih molekulaputem enzima , a da bi ušli u cirkulaciju vežu se se za proteine plazme ,uglavnom alfaglobuline (tiroksin se vezuje za globuline (TBG),a znatno manje za prealbumin .Postoji većiafinitet TBG za T4 nego za T3 .Postoji samo mala količina slobodnog tiroksina u krvi i ona jefiziološki aktivna .T3 i T4 pošto uđu u ćeliju dejodišu se, a slobodni jod se koristi za sintezu ili seeliminiše mokračom .

· Način regulacije sekrecije hormona štitne žlijezde

Lučenje hormona reguliše se prema odgovarajućoj potrebi organizma.Regulatorni mehanizam jeusko povezan sa sekrecijom TSH (tireotropni hormon).Tako ,ako je koncentracija T4 u krvismanjena ,ovo smanjenje dovodi do stimulacije adenohipofize na veće lučenje TSH .Povećanolučenje TSH utječe na tireoideju na povećano izlučivanje T3 i T4 kako bi se zadovoljilepotrebe organizma .Ako su koncentracije T4 u krvi prešle granicu potreba organizma ,ondadolazi do inhibitornog utjecaja na lučenje TSH . Napokon nameće se zaključak o postojanjupovratne sprege između hormona štitne žlijezde i TSH koji stvara adenohipofiza . Lučenje TSHi njegova sinteza su pod kontrolom TRH (tireotropin rilizing hormon ) koji se stvara u hipotalamusu .Za normalno lučenje štitne žlijezde potrebno je da je očuvana hipotalamusno.hipofizno-tireoidnaosovina .

· Uloga hormona štitne žlijezde (T3 i T4 )

Djelovanje hormona štitne žlijezde nije trenutačno .Kliničkim ispitivanjem je ustanovljeno da jena primjer za djelovanje tiroksina(T4) potreban duži latentni period kada nema djelovanja nametabolizam čovjeka ,a kada počne djelovanje ono se povećava , te dostiže maksimumdjelovanja tek oko 12 dana od uzimanja tiroksina .U kasnijem periodu djelovanje se postepenosmanjuje što može trajati između 15 i 60 dana .Hormoni štitne žlijezde imaju važnu ulogu u regulaciji metabolizma:a.Povećavaju bazalnu potrošnju kisika i stvaranje topline, povećavaju sintezu bjelančevina,povećavaju minutni volumen srca, ubrzavaju razgradnju kolesterola i smanjuju njegovu količinu utijelu, povećavaju metaboličko odstranjivanje steroidnih hormona, vitamina B i mnogih lijekova.b.Drugi glavni učinak hormona štitaste žlijezde odnosi se na rast i sazrijevanje. Kod ljudi potičuokoštavanje, rast kosti u dužinu, potiču stvaranje hormona rasta, sudjeluju u razvoju središnjegživčanog sustava. Potiču budnost, žustrost, reagiranje na različite podražaje, osjet sluha, osjećaj gladi,pamćenje i sposobnost učenja.Normalan osjećajni život također ovisi o primjerenoj dostupnosti ovih hormona . Važnu ulogu

5

imaju i u razmnožavanju i reproduktivnim funkcijama muškarca i žene, održavanjunormalne trudnoće itd.

Djelovanje tiroksina na metabolizam pojedinih hranljivih materija

Ad.a.1. Djelovanje na metabolizam ugljenih hidrata

Tiroksin djeluje na metabolizam ugljenih hidrata na dva načina : prvo pospješuje apsorpcijuglukoze iz probavnog trakta i , drugo povećava razgradnju glukoze u ćelijama .

Ad.a.2 Djelovanje na metabolizam masti

Djelovanje na metabolizam masti je indirektno i to na taj način što se poslije konzumiranjaugljenih hidrata skraćuje period razlaganja ugljenih hidrata a kako tijelu treba energija ona sedobija povećanim razlaganjem masti .Ukoliko bolesnik uzima prevelike količine ugljenih hidratai pored davanja tiroksina , dolazi do odlaganja masti u tkiva .U slučaju da se uzima nedovoljnougljenih hidrata dolazi do mobilizacije masnih kiselina te stvaranja energije anaerobnimmetabolizmom iz masti .Veće količine tiroksina u krvi smanjuju količinu masti koja se nalazi u krvi .,a smanjuje i količinumasti u jetri .Obrnuto ,smanjenje količine tiroksina u krvi povećava količinu masti koje kolajukrvlju i to holesterola,fosfolipida i triglicerida .,a mast će se prekomjerno odlagati u jetri .

Ad.a.3.Djelovanje tiroksina na metabolizam proteina

Tiroksin pospješuje i anabolizam i katabolizam proteina zbog povećane aktivnosti enzima ućelijama .S obzirom da tiroksin pospješuje metabolizam ugljenih hidrata i masti za produkcijuenergije ,u slučaju smanjene rezerve pomenutih supstanci tiroksin pospješuje iskoristljivostbjelančevina za proizvodnju energije .

Ad.a.4.Djelovanje na metabolizam vitamina

Kako tiroksin povećava količinu mnogih i različitih enzima u čijoj izgradnji sudjeluju vitamini ,totiroksin povećava potrebu za vitaminima . Secernira li se tiroksin u većoj količini nastaje deficitvitamina .Razvoju deficita najviše podliježu tiamin (B1 vitamin),B12,u manjoj mjeri ostali vitamini

6

B kompleksa (B6,PP faktor i vitamin C ).Manja količina tiroksina je potrebna za pretvaranjeprovitamina A u vitamin A , te kod bolesnika sa smanjenim lučenjem tiroksina dolazi do noćnogslijepila i kseroftalmije .

Ad.b.1. Djelovanje na bazalni metabolizam

Budući da tiroksin povećava metabolizam većine ćelija u tijelu (izuzev mozga,slezene,retine ipluća),pretjerane količine tiroksina dovode do povećanja bazalnog metabolizma i do 100 % uodnosno na normalno lučenje tiroksina .Kod hipertireoze bazalni metabolizam se povećava za40-60% .a kod hipotireoze bazalni metabolizam se također smanjuje za 40-50 % .Sl.3 Prikazuje kakav je odnos između dnevnih potreba za tiroksinom i bazalnogmetabolizma .Potrebne su extremne količine tiroksina da bi se izazvao visok bazalnimetabolizam .

Ad.b2. Djelovanje hormona na tjelesnu težinu

Ako se stvaranje tiroksina jako poveća ,tjelesna težina će gotovo uvijek opadati ,a ako senjegovo stvaranje jako smanji ,tjelesna težina će gotovo uvijek rasti .

Ako su promjene u stvaranju tiroksina umjerene tjelesna težina neće se baš uvijekpromijeniti .S obzirom da tiroksin povećava apetit , ponekad može prevagnuti povećanimetabolizam.

Ad.b.3 Djelovanje na kardiovaskularni sistem

Tiroksin povećava metabolizam ,pa tkiva trebaju više hranljivih materija .Zato se kodhipertireoze i hipotireoze (samo obrnuto ) javljaju promjene na kardiovaskularnom sistemu :1.Protok krvi i minutni volumen kod hipertireoze su u porastu ,dok je kod hipotireoze protok krvii minutni volumen umanjen .2.Frekvenca rada srca kod porasta metabolizma (hipertireoza) je ubrzana , dok je kodhipotireoze frekvenca rada srca usporena .3. Kod hipertireoze volumen krvi je u porastu vjerovatno zbog vazodilatacije krvnih žila dok je kodhipotireoze volumen krvi u opadanju ..

7

4.Primjetan je porast arterijskog pritiska zbog porasta minutnog volumena (hipertireoza).5.Umjereni porast razine tiroksina povećava snagu srca u sistoli .Kod ekstremnog porastakoncentracije tiroksina dolazi do slabljenja snage srca u sistoli (katabolizam bjelančevina usrčanom mišiću sa dekompenzacijom srca).

Ad.b4. Djelovanje hormona na disanje

Zbog porasta metabolizma ,potrošnje kiseonika ,aktiviraju se svi mehanizmi koji dovode dopovećanja frekvence disanja i dubine disanja .Ad.b.5.Djelovanje hormona štitne žlijezde na probavni traktTiroksin povećava apsorpciju hranljivih materija,povećava lučenje probavnih sokova,povećavamotilitet gastrointestinalnog trakta .Kao posljedica pojačane aktivnosti štitaste žlijezde javlja seproljev .Kada tiroksina nema nastaje zatvor .Ad.b.6.Djelovanje na centralni nervni sistemTiroksin ubrzava rad mozga .izaziva extremnu nervozu,zabrinutost ,tjeskobu i paranoju .Kodhipotireoze rad mozga je usporen ,pacijenti su bezvoljni ,usporenog mišljenja i djeluju višepospano i umorno .Ad.b.7.Djelovanje na funkciju mišićaPojačane aktivnosti tiroksina izazivaju mišićni tremor (podrhtavanje prstiju ).

· Odnos štitne žlijezde i drugih endokrinih žlijezda

Povećano lučenje tiroksina povećava sekreciju većine drugih endokrinih žlijezda .Tako zbogpovećanog metabolizma,utroška glukoze povećava lučenje inzuline .Tiroksin povećava mnogemetaboličke aktivnosti vezano za stvaranje kosti , zbog čega povećava potrebu za paratireoidnim hormonom .

Ad.1.Djelovanje tiroksina na lučenje hormona nadbubrežne žlijezdeTiroksin povećava lučenje glukokortikoida iz kore nadbubrežne žlijezde na slijedeći način .Tiroksin inhibira lučenje TSH(tireotropina) iz adenohipofize ,usljed čega nastaje povećano

8

lučenje ACTH koji povećava lučenje glukokortikoida u nadbubrežnoj žlijezdi .

Ad.2.Djelovanje tiroksina na spolne žlijezde

Za normalno funkcionisanje spolnih žlijezda potrebno je normalno lučenje tiroksina .Kod muškaraca se gubi libido ukoliko tiroksina nema ., a ako tiroksina ima previše nastajeimpotencija .U žena ako nema dovoljno tiroksina nastaje menoragija(pretjerano krvarenje) i polimenoreja.(učestalo krvarenje).U nekih žena mogu menstruacije postati neredovite .a katkada ih nema(amenoreja).Kod hipotireoidnih žena libido opada .Kod hipertireoidnih žena javlja seoligomenoreja( znatno manje krvarenje) ,a katkad nastaje i amenoreja .· Dijagnostički algoritam za ispitivanje štitne žlijezde1.Anamneza-klinički pregled2.Hematološki testovi : SE,KKS,Hb.Fe3.Biokemijski testovi : Šuk.hepatogram,urea,kreatinin,holesterol.trigliceridi .4.Hormonalni status štitne žlijezde : Određivanje T3,T4,TSH.5.Testovi sa radiaktivnim jodom J 131.Svi ovi testovi se dijele na :a.Serološke testove (testovi za dokazivanje antijela protiv ćelija tireoideae)b.Testovi za funkcionalno ispitivanje štitne žlijezde - testovi za ispitivanje neorganske fazemetabolizma joda (fiksacija,klirens,eliminacija joda mokračom ),testovi za određivanjeradiokativnog joda J 131 vezanog za plazmine bjelančevine (PBJ),zatim test vezivanja tireoidnihhormona za plazmine bjelančevine (TBG) , test za dokazivanje tireohipofizne veze ,stimulacionitestovi i drugi testovi .5.Ultrazvuk6.Scintigrafija štitaste žlijezde (ispitivanje morfologije i topografije žlijezde sa J 131.)Ova dijagnostička metoda služi za prikazivanje građe i funkcije štitnjače.Gama-kamerom se prikazuje nakupljanje i organifikacija tehnecij-99m-pertehnetata i radioaktivnogjoda. Najvažnije primjena scintigrafije štitnjače je za procjenu napipanog čvora. Čvorovi se premaovom prikazu dijele na- " hladne", odnosno nefunkcionalne koji nakupljaju radiofarmak slabije od okolnog tkiva- "vruće", odnosno funkcionalne, koji se intenzivnije prikazuju od okolnog tkivaScintigrafija štitnjače daje podatke o veličini strume ili čvora u štitnjači, položaju tkiva štitnjače na vratui ispod prsne kosti, tkivu štitnjače na drugim mjestima u tijelu te o ostatnom tkivu štitnjače nakonterapije, za dijagnozu difuzne hipertireoze (Basedowljeva, Gravesova bolest), subakutnog tireoiditisa,apscesa, Hashimotova tireoiditisa.7.Citološko ispitivanje.8.Biopsija žlijezde sa patohistološkim ispitivanjm

9

Hipotalamus 

Hipotalamus luči hormone koji kontrolišu lučenje hormona hipofize.

Epifiza

Mala endokrina žlijezda u mozgu koja luči melatonin.

Hipofiza 

Hipofiza je endokrina žlijezda veličine graška smještena u udubljenju, turskom sedlu (Sella

turcica), klinaste kosti na bazi lobanje. Spojena je pomoću infundibuluma sa

hipotalamusom. Kod čovjeka se sastoji iz dva režnja:

prednjeg (adenohipofiza)

zadnjeg (neurohipofiza)

Kod nekih životinja se nalazi i srednji režanj (pars intermedia) koji

izlučuje melanocit stimulirajući hormon (MSH).

Paraštitna žlezda (paratiroidea) 

Parna žlijezda – dve gornje i dve donje su priljubljene uz zadnju stranu štitne žlijezde. Luči

parathormon koji reguliše količinu kalcijuma i fosfora u krvi i kostima.

10

Štitna žlezda (tiroidea) 

Nalazi se priljubljena uz prednju i bočne strane grkljana i dušnika. Na rad štitne žlijezde

utiče adenohipofiza preko TSH. Tiroidea luči tiroksin, trijodotironin i tirokalcitonin, hormone

za čiju je sintezu neophodan jod. Tiroksin i trijodotironin utiču na fizički i psihički rast i razvoj.

Tireokalcitonin snižava nivo kalcijuma u krvi i zajedno sa parathormonom i vitaminom D

reguliše okoštavanje kostiju.

Nadbubrežne žlezde

Nalaze se na gornjim polovima bubrega. Sastoje se iz dva dijela: kore i srži, koji se

međusobno razlikuju i po porijeklu i po funkciji.

Kora luči sljedeće grupe hormona:

mineralokortikoide: aldosteron, kortikosteron, koji regulišu promet minerala (posebno

natrijuma i kalijuma) i vode, čime održavaju homeostazu; nazivaju se hormoni koji

čuvaju život;

glikokortikoide: među njima je najaktivniji kortizol; regulišu promet ugljenih hidrata,

proteina i lipida;

androgene i estrogene hormone koji utiču na razvoj polnih organa u dječijem uzrastu.

Srž nadbubrežne žlijezde luči adrenalin i noradrenalin. Njihovo dejstvo je slično dejstvu

simpatičkog nervnog sistema – ubrzavaju rad srca, povećavaju krvni pritisak itd.

11

Endokrini pankreas 

Između žlijezdanih mješkova egzokrinog pankreasa raspoređena su Langerhansova ostrvca

koja se sastoje od 3 tipa ćelija α, β i γ, od kojih β ćelije luče inzulin (insula = ostrvo), a α

lučeglukagon. Ova dva hormona deluju antagonistički na metabolizam glikoze – insulin

smanjuje, a glukagon povećava koncentraciju glikoze u krvi. Pri nedostatku insulina dolazi

do hiperglikemije(povišen nivo šećera u krvi) što izaziva šećernu bolest Dijabetes.

Polne žlezde

Glavni članci: Testisi i Jajnici

Rad polnih žlijezda je pod uticajem adenohipofize.

Endokrina uloga testisa ogleda se u aktivnosti Lejdigovih ćelija koje

luče testosteron i androstedion (manje količine). Testosteron u pubertetu dovodi do rasta

polnih organa (primarne polne odlike) i razvića sekundarnih polnih odlika.

Jajnici luče estrogene i progesteron. Estrogeni u pubertetu utiču na razvoj polnih organa i

sekundarnih polnih odlika. Oba hormona regulišu menstrualni ciklus. Progesteron ima ulogu

i u trudnoćikoju održava dok se na obrazuje placenta. Tada placenta preuzima ulogu

održavanja trudnoće lučenjem ovih hormona.

12

Ostali organi koji luče hormone

U ove organe spadaju srce (ANP i BNP), mišići (trombopoetin), koža (kalcidiol), masno tkivo

(leptin), želudac (gastrin, sekretin, somatostatin i

dr.), duodenum (holecistokinin), jetra (angiotenzin,

somatomedin), bubrezi (renin), posteljica (progesteron, estrogen i dr.), materica (relaksin,

prolaktin).

ZAKLJUČAK :

Endokrinologija je nauka koja se bavi izučavanjem anatomije,fiziologije i patologije žlijezda saunutrašnjim lučenjem .Riječ endokrinologija je grčkog porijekla i nastaje od riječi “endon” i “krinein”,što u slobodnom prijevodu znači ,oslobađati se ,odnosno izlučivati se u nešto . ,kao i“logos” što znači raspravljanje .Većina žlijezda sa unutrašnjom sekrecijom je do danas poznata ,a to su :· hipofiza (prednji i zadnji režanj)· štitasta žlijezda· paraštitasta žlijezda· gonade (sjemenik i jajnik)· nadbubrežne žlijezde(srž i kora)· endokrini dio gušterače· pinealna žlijezda (epifiza)· timus

13

Funkcije organizma reguliraju dva osnovna kontrolna sistema :

a.nervni sistem

b.endokrini ili hormonalni sistem .

Ova dva kontrolna sistema regulacija funkcija u organizmu često ne djeluju odvojeno već jemeđu njima prisutna korelacija .Produkti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem su supstance koje se nazivaju hormoni . Njihovauloga , prema današnjim saznanjima medicinske nauke , je najvećim dijelom ispitana a mnogi sei sintentski dobijaju što ima veliki značaj prilikom liječenja bolesnika .Da bi zadovoljio funkcije neophodne za funkciju cijelog tijela organizam teži da produktiendokrinih žlijezda-hormoni budu u optimalnim vrijednostima .Regulacija lučenja hormonažlijezda sa unutrašnjim lučenjem vrši se putem negativne povratne sprege .Jedna od žlijezda sa unutrašnjim lučenjem čiji produkti djeluju na na funkciju cijelog organizmajer štitna žlijezda .Štitna žlijezda je neparna žlijezda smještena u donjem dijelu vrata ,ispred dušnika a iznadgrudne kosti . Težina žlijezde je od 10-40g .Štitna žlijezda luči :- trijodtironin (T3)- tiroksin (T4) i- tireokalcitonin .

Hormoni štitne žlijezde imaju važnu ulogu u regulaciji metabolizma:a.Povećavaju bazalnu potrošnju kisika i stvaranje topline, povećavaju sintezu bjelančevina,povećavaju minutni volumen srca, ubrzavaju razgradnju kolesterola i smanjuju njegovu količinu utijelu, povećavaju metaboličko odstranjivanje steroidnih hormona, vitamina B i mnogih lijekova.b.Drugi glavni učinak hormona štitaste žlijezde odnosi se na rast i sazrijevanje. Kod ljudi potičuokoštavanje, rast kosti u dužinu, potiču stvaranje hormona rasta, sudjeluju u razvoju središnjegživčanog sustava. Potiču budnost, žustrost, reagiranje na različite podražaje, osjet sluha, osjećaj gladi,pamćenje i sposobnost učenja.

14

Normalan osjećajni život također ovisi o primjerenoj dostupnosti ovih hormona .Važnu ulogu imaju i u razmnožavanju i reproduktivnim funkcijama muškarca i žene, održavanjunormalne trudnoće itd.

Lučenje hormona štine žlijezde je pod nadzorom prednjeg režnja hipofize .Osovina TSH-štitnažlijezda (T3.T4)-TSH .Regulacija se vrši putem negativne povratne sprege.Zbog razvoja medicinske nauke , različitih tehnologija i informatike današnja saznanja o štitnojžlijezdi ,njenoj anatomiji,fiziologiji i dijagnostici su značajno uznapredovala , tako da je većinapatofizioloških promjena na štitnoj žlijezdi poznata i dostupna zdravstvenoj struci tako i širojčitalačkoj publici .Bolesti štitne žlijezde su poslije rata u BiH u značajnom porastu (posebno se to odnosi naporast malignih oboljenja štitnjače kao i porast oboljelih od autoimunog tireoiditisa ) .Razlog tome je promjenjen način života , svakodnevni stres , radijacija,korištenje lijekova kojismanjuju ili povećavaju resorpciju joda i sl. .Žene imaju veću sklonost obolijevanja od bolestikoje napadaju štitnu žlijezdu a posebno je povećan rizik od obolijevanja karcinoma štitnežlijezde za žene dobi >45 godina kako je to pokazano na slici broj 9.Ne treba zanemariti intenzivan razvoj polikliničkih i bolničkih dijagnostičkih kapaciteta,njihovadostupnost većini građana što je dovelo do ranijeg otkrivanja bolesti štitne žlijezde , njihovogadekvatnog liječenja .Danas možemo reći da i pored svekolikog utjecaja hormona štitne žlijezde na cijeli organizam ,oboljenja štitnjače se skrining pretragama ,pravilnom dijagnostikom , terapijom i praćenjem mogudržati pod kontrolom ćime se produžava životni i radni vijek oboljelog uz visok standardkvalitete života .

15

Literatura:

1.Stefanović i saradnici,Interna medicina2.Stefanović i saradnici ,Klinička fiziolog

ostalo,

3.Sodeman ,Patološka fiziologija4.Guyton ,Medicinska fiziologija5.L. Wartofsky. Bolesti štitnjače u: Harrison Principi interne medicine, ur: Ž. Ivančević i sur.Placebo, Split 1997.Autor : Dr Gazić O.Nijaz

16