engage * analyze * inform background paper “พลิกเส้นทำ...

Background paper ส ำหรบงำนสมมนำ

“พลกเสนทำงพฒนำ... สถำปนำควำมมงคงใหมใหประเทศ”

วนท 6 พฤจกำยน 2555

เสนทางสความมงคง

Engage * Analyze * Inform

ดร. เศรษฐพฒ สทธวำทนฤพฒ

ศรกญญำ ตนสกล

| 2

Background Paper | เสนทำงสควำมมงคง

“เมอวนท 31 กรกฎาคมทผานมา ทำงสถำบนอนำคตไทยศกษำไดจดงำน

สมมนำเรอง “อนาคตไทย .... เราเลอกได” โดยมวตถประสงคเพอ

ก าหนดวาระ (Agenda) ของการพฒนาประเทศไทย โดยหนงในสวาระ

ทไดถกกลนกรองออกมาจากงานสมมนาในครงนนกคอเรอง กำร

ยกระดบมลคำผลตภณฑ (moving up the value chain)

ส าหรบงานสมมนาในหวขอ “พลกเสนทางพฒนา …สถาปนาความ

มงคงใหมใหประเทศ” ทจดขนในวนน มวตถประสงคเพอตอยอดในเรอง

ของการยกระดบมลคาผลตภณฑ (moving up the value chain) วา

เราควรจะท าอยางไรเพอใหประเทศไทยสามารถบรรลวตถประสงคในเรอง

ดงกลาว อยางไรกด การแกไขปญหาอาจจะตองท าภายใตมตท

หลากหลาย ภายใตความรวมมอในการผลกดนจากหลายภาคสวน และ

จากหลากหลายสาขา ไมวาจะเปนภาครฐ ภาควชาการ ภาคเอกชน และ

ภาคประชาชน และนเปนทมาของการจดงานสมมนาในวนน

| 3


Moving up the value chain: โจทยส าคญของการไปสความมงคง

กำรไปส “ควำมมงคง” ไมใชเรองงำย

การเปนประเทศทมรายไดปานกลาง (middle income countries) นนไมยาก แตการจะยกระดบเปนประเทศทม

รายไดสง (high income countries) นนไมงาย ในป 1960 มประเทศทถกจดอนดบวามรายไดปานกลางทงสน

101 ประเทศ โดยหลงจากนนจนถงป 2010 ประเทศทสามารถกาวขามและยกระดบตนเองเปนประเทศทมรายได

สงมเพยง 13 ประเทศเทานน ประเทศไทยไดกลายมาเปนประเทศทมรายไดปานกลางตงแตป 1976 ตามหลง

ประเทศมาเลเซยทเรมมรายไดอยในระดบปานกลางเรมตงแตป 1969 ในขณะทประเทศในเอเชยอยางสงคโปร

ฮองกง และไตหวน ไดกลายเปนประเทศทมรายไดสงตงแตป 1987 สวนเกาหลใต เรมตงแตป 1995 (รปท 1)

รปท 1 – แสดงระดบรายไดของประเทศตางๆ

| 4


เรำตอง move up the value chain เพอไปสควำมมงคง

เราตองยกระดบมลคาผลตภณฑ (Moving up the value chain) เพอกาวไปสความมงคง หวใจหลกกคอเราตองม

การสรางนวตกรรม ไมวาจะเปนนวตกรรมทเปนผลตภณฑ หรอนวตกรรมดานการกระบวนการผลต เพอ “หน” จาก

การแขงขนกบประเทศทมคาแรงต ากวา ตวอยางทดคอ ฮนได บรษทจากเกาหลทเรมเปดตลาดรถยนตในสหรฐอเมรกา

เมอป 1985 ดวยรถยนตเลกเพยงรนเดยว คอ ฮนได เอกเซล (Hyundai Excel) ในราคา 4,995 เหรยญดอลลารสหรฐ

ซงราคานยงไมถงครงของราคาโตโยตา โคโรลลา ทวางตลาดในเวลาเดยวกนดวยซ าไป แตภายในเวลาไมถง 30 ป

ฮนไดสามารถพฒนาผลตภณฑของตนเองอยาง ฮนได แอกเซนท (Accent) ใหมราคาตางจากโตโยตา โคโรลลาเพยง

11% และยงสามารถขยายตลาดรถยนตของตวเองขนไปยงตลาดรถยนตขนาดใหญ จนถงตลาดรถยนตระดบพรเมยม

อยางฮนไดเจเนสส (Hyundai Genesis) ซงมราคาสงกวารถยนตในตลาดพรเมยมเหมอนกนของโตโยตาอยาง

แอฟวาลอน (Avalon) (รปท 2)

รปท 2 - แสดงการเปรยบเทยบราคาของรถยนตรนตางๆ ของฮนได และโตโยตา

| 5


ประเทศไทยยงมปญหำอยมำกในกำร move up value chain

ในชวงหลายปทผานมา ราคาสนคาทไทยผลตและสงออกเพมขนไมมากนก โดยเฉพาะราคาของสนคาสงออกหลกของ

ประเทศ อาทเชนเครองคอมพวเตอร อปกรณและสวนประกอบ แผงวงจรไฟฟา รวมไปถงรถยนตและสวนประกอบ

รถยนต ซงลวนแลวแตเปนสนคาประเภทมลคาสงออกสง แตราคากลบเพมขนเฉลยปละไมถง 3% ในชวงสบปทผานมา

(รปท3)

รปท 3

เมอพจารณาเปนรายสนคา โดยดดชนราคาสงออกสนคาประเภทหนวยความจ าของคอมพวเตอร (Computer data

storage) พบวาราคาสงออกของประเทศเกาหลใตเพมสงขนถง 4 เทา ในขณะทราคาสงออกของประเทศไทยเพมขน

เพยง 1.5 เทาเทานนในชวง 7 ปทผานมา (รปท 4)

รปท 4 - ดชนราคาสนคาประเภทหนวยความจ าคอมพวเตอร

| 6


เรองของกำร move up value chain ไมใช “เรองไกลตว”

เรองการเพมมลคาผลผลต ไมไดส าคญเฉพาะกบผลตภณฑทใชเทคโนโลยแบบซบซอนเสมอไป แตเปนสงจ าเปน

ส าหรบการพฒนาสนคาแทบทกชนด และมผลตอชวตความเปนอยของประชาชนในวงกวาง ตวอยางเชน สนคา

เกษตรประเภทกงสดขนาดเลกทมราคาอยท 55 บาทตอกโลกรม ซงถาน ามาแปรรปเปนกงแหงจะสามารถขายไดใน

ราคากโลกรมละ 240 บาท สรางมลคาเพมขนถง 4 เทา ในขณะเดยวกน กงแชบวยสดราคา 170 บาทตอกโลกรม

หากน าไปตมแลวสงออกจะมราคาเพมขนเปน 300 บาทตอกโลกรม แตถาหากน าไปแปรรปเปนเกยวกง จะมราคาตอ

กโลกรมสงถง 1,121 บาท สรางมลคาเพมขนกวา 6 เทา ทงน อตสาหกรรมกง จดเปนอตสาหกรรมทม

อตสาหกรรมทเกยวเนองมากมายทงแบบตนน าและปลายน า มผประกอบการรวมกนทงสน 17,060 ราย โดยมการ

จางงานรวมกนทงสายการผลตทงสนประมาณ 700,000 คน (รปท 5)

รปท 5 – แสดงใหเหนถงอตสาหกรรมกง และการแปรรปกงเพอเพมมลคา

| 7


แลวประเทศอนท าอยางไรเพอ Move up value chain

กำร move up the value chain คอ กำร “กำว” ไปท ำกจกรรมอนใน

กระบวนกำรผลตทมมลคำเพม (value added) สง

การเพมมลคาผลตภณฑ คอการปรบเปลยนต าแหนงในสายการผลตไปท ากจกรรมอน ๆ ทใหมลคาเพมสงกวา ทงน

ในกระบวนการผลตตลอด Value chain การผลต (manufacture) และการประกอบสนคา (assembly) จะให

มลคาเพมทต าทสด แตหากตองการเพมมลคาผลผลตอาจจะท าไดโดยการกาวยอนกลบไปเรมทกระบวนการพฒนา

สนคาผานการออกแบบ (design) การวจยและพฒนา (R&D) และการสรางนวตกรรมใหมๆ (Innovation) หรอ

อาจจะกาวไปขางหนาโดยพฒนาสนคาผานการตลาด (marketing) โลจสตกส (logistics) การสรางแบรนด (brand)

(รปท 6)

รปท 6 – แสดงใหเหนถง Value Chain ทงกระบวนการ

| 8


ลองดตวอยางของ iPhone ซงเปนสนคาทใชเทคโนโลยชนสง มการสรางแบรนด และท าการตลาดอยางเขมขน ซง

แนนอนวา Apple ไดรบสวนแบงของมลคาในสดสวนทสงมากเมอเทยบกบบรษทผผลตชนสวนหรอบรษททประกอบ

สนคา เปนททราบกนดอยแลววา iPhone นนประกอบขนในประเทศจน และมชนสวนหลายชนทผลตในประเทศจน

แตจากรปท 7 จะพบวาสวนแบงทประเทศจนไดรบนนเปนเพยงคาจางแรงงาน ซงคดเปนสดสวนเพยง 1.8% ในขณะท

Apple ซงท าหนาทออกแบบ วจยและพฒนาผลตภณฑ ไดรบสวนแบงมากถง 58.5% นอกนนเปนสวนแบงส าหรบ

บรษทของประเทศอน ๆ ทรบผลตชนสวน เชน เกาหลใต ญปน อย และบรษทจากประเทศไตหวน อยางบรษท

Foxconn ซงท าหนาทประกอบชนสวน (รปท 7)

รปท 7 – แสดงถงสดสวนมลคาในการผลตและจ าหนาย iPhone

| 9


ใมมประเทศใดทจะไปสควำมมงคง และ move up value chain ไดโดยไมมกำร

เพม R&D และนวตกรรม

ไมมประเทศไหนทจะไปสความมงคงและพฒนาการยกระดบผลตภณฑของตวเองได โดยไมใหน าหนกและความส าคญ

กบการวจยและพฒนาและการสรางนวตกรรม จะเหนไดชดวาประเทศอยางเกาหลและไตหวนใหความส าคญกบการ

วจยและพฒนาอยางจรงจง โดยการจดสรรงบประมาณคาใชจายในดานนทสงขนตามระดบรายได

ในระหวางป 2000 ถงป 2008 ประเทศเกาหลใตไดเพมสดสวนคาใชจายเพอการวจยและพฒนาจาก 2.3% ของ GDP

เปน 3.36% ของ GDP ไตหวนเพมจาก 1.94% เปน 2.77% ในขณะทประเทศจนเพมจาก 0.9% ของ GDP เปน

1.47% แตส าหรบประเทศไทย สดสวนของคาใชจายในเรองนกลบลดลงจาก 0.25% ในป 2000 เปน 0.21% ใน

ป 2007 หากเปรยบเทยบกบประเทศจนซงมระดบรายไดตอหวใกลเคยงกบประเทศไทย จะพบวาจนมสดสวนการใช

จายดานการวจยและพฒนาทสงกวาไทยถง 7 เทา ส าหรบประเทศเพอนบานของเราอยางมาเลเซย กมสดสวน

คาใชจายดานการวจยและพฒนาทสงกวาไทยถง 3 เทา (รปท 8)

รปท 8

| 10


กำรสรำงแบรนดเปนอกวธทจะ move up value chain

การสรางแบรนดของตวเอง กเปนอกหนงวธทจะยกระดบมลคาผลตภณฑ จะเหนไดวาจนไดรบสวนแบงของ

มลคาเพมจากการผลตโนตบค เลโนโว (Lenovo) คดเปนสดสวนมากกวา 20% ในขณะท จนจะไดสวนแบง

มลคาเพมของสนคาเพยง 1.8% จากการผลต iPhone 4 หนงเครอง นเปนเหตผลหลกทจนพยายามจะสรางแบรนด

ของตนเอง ในปจจบน (ป 2012) แบรนดสนคาจากประเทศจนซงตดอนดบ Top 100 สนคาแบรนดระดบโลกม

มากถง 12 แบรนด จากเดมทเคยมเพยง 2 แบรนดในป 2006 (รปท 9)

รปท 9

| 11


Box : เสนทำงกำรพฒนำของประเทศในเอเชยตะวนออก

ในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 แนวทางการพฒนาเศรษฐกจของญปนจะเนนการสงออก การปกปองตลาด

ภายในประเทศ และไมพงพาทนจากตางชาต ท าใหอตสาหกรรมญปนเนนการรวมตวของบรรษทขนาดใหญใน

แนวดงเพอผลตสนคาอตสาหกรรมททดแทนการน าเขา การมเครอบรษทขนาดใหญ หรอทเรยกวา “ระบบ

Keiretsu” ไดสรางความไดเปรยบใหกบญปนใหสามารถแขงขนไดในตลาดโลก ไมวาจะอยในรปแบบของ Keiretsu

แนวราบ ซงไดแกเครอบรษททผลตสนคาอตสาหกรรมหลกแทบทกประเภท เชน เหลก รถยนต เครองจกร รวมถง

บรการทางการเงน (เชน Mitsubishi, Mitsui เปนตน) หรอรปแบบของ Keiretsu แนวดง ซงบรษทในเครอไมได

รวมทนกน แตบรษทผผลต บรษทซพพลายเออร และบรษท sub-contractor มความสมพนธทเขมแขงรวมกน

เดนตามโมเดลการพฒนาอตสาหกรรมแบบญปนอยางชดเจน คอ เนนการสงออก แตในขณะเดยวกนกมการ

ปกปองอตสาหกรรมภายในประเทศ ในยคแรกของการพฒนาอตสาหกรรม (1961-1973) เกาหลใตเรมตนดวยการ

สงออกสนคาอตสาหกรรมเบาอยางสงทอ รองเทา และอาหาร จากนนในชวงป 1973-1979 จงไดเรมเบนเขมไป

พฒนาอตสาหกรรมหนกอยางปโตรเคม เหลก และอตอเรอ เพอทดแทนการน าเขา โดยมรฐบาลเปนแกนกลางใน

การชน าแนวทางและควบคมการพฒนาอตสาหกรรมอยางใกลชด ในชวงนเองทเกดการสรางบรรษทขนาดใหญทม

การรวมตวในแนวดง ซงหากญปนม Keiretsu เกาหลใตกจะม Chaebol ซงเปนเครอบรษทขนาดใหญทผลตสนคา

อตสาหกรรมแทบทกชนด ซมซง กเปนหนงใน Chaebol ทไมไดผลตเฉพาะเพยงโทรศพท หรอ Smart phones

แตยงมอตสาหกรรมตอเรอ เซมคอนดกเตอร สถาบนการเงน กอสราง เคมภณฑ ฯลฯ สงทแตกตางจากระบบ

Keiretsu ของญปน คอ เกาหลใตตองพงพาซพพลายเออรจากญปนเปนหลก

มแนวทางในการพฒนาอตสาหกรรมทแตกตางและตรงกนขามไปจากโมเดลของญปนและเกาหลใต ไตหวนเปน

ประเทศทไมไดมบรษทขนาดใหญซงเปนทรจกในระดบโลก (ยกเวน ACER) แตมภาคธรกจ SME ทเขมแขง

ไตหวนเปนฐานการผลตขนาดใหญทรบจางผลตสนคา (Original Equipment Manufacturing) ใหกบบรษทอน

แตตงแตทศวรรษท 1990 เปนตนมา ไตหวนเรมยายเงนทนและเทคโนโลยไปทจนเพอสรางฐานการผลตแหงใหมซง

มตนทนแรงงานทถกกวา แตยงคงสงสนคาใหกบคคาเดมจากประเทศตะวนตก (ดรายละเอยดเพมเตมจาก Box:

Moving up the value chain :บทเรยนจากไตหวนสประเทศไทย)

เปนประเทศทมโมเดลการพฒนาทคอนขางแตกตางจากทกประเทศ แตมบางสวนทคลายคลงกบโมเดลของไตหวน

จนไมไดมบรรษทขนาดใหญ ไมมแบรนดสนคาทเปนทรจกทวโลกมากนก (ยกเวน Lenovo และ Haier) และเนน

การเปดรบ FDI จากภายนอกเปนตวขบเคลอนเศรษฐกจหลก ถงแมวาจนจะมขอไดเปรยบจากความสามารถใน

การผลตสนคาราคาถก แตสวนแบงมลคาเพมทไดนนนอยมาก (ดรปท 9) ซงจนเองกดเหมอนจะรบรถงปญหาน

ทงน จนใหความส าคญกบเรองของการศกษา โดยเฉพาะอยางยงดานวทยาศาสตร (ดงรายละเอยดทปรากฏอยใน

แผนพฒนาฉบบท 12) และไดมการพฒนาคณภาพการศกษาจนท าใหจนม 42 มหาวทยาลยทตดอนดบ 1 ใน 500

มหาวทยาลยทดทสดของโลกในป 2012 เพมขนจาก 16 มหาวทยาลยในป 2004 ในรายงานของ World Bank

ไดประมาณการไววา ใน ป 2030 จนจะมจ านวนแรงงานทจบมหาวทยาลยเพมขนเปน 200 ลานคน ซงมากกวา

จ านวนแรงงานของประเทศสหรฐอเมรกาทงประเทศ

ญปน

เกำหลใต

ไตหวน

จน

| 12


แลวประเทศทมระดบรายไดปานกลางอยางจน มาเลเซย และไทย มแผนทจะไปสความมงคงอยางไร

...แลวประเทศอน ๆ ในเอเชยทมระดบรายไดปานกลาง อยาง จน และมาเลเซย ไทย มการวางแผนทจะน าไปสความมงคง

อยางไร เราลองมาด และเปรยบเทยบแผนพฒนาประเทศของแตละประเทศด

เรำเรมดวยวสยทศน

จากการศกษาแผนพฒนาเศรษฐกจ ของประเทศจน และมาเลเซย เปรยบเทยบกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาตฉบบท 11 ของไทย พบวา วสยทศนในระยะยาวของประเทศจนและมาเลเซย มความชดเจน และมจดเนนท

เดนชดมากวา วาจะใหล าดบความส าคญกบเรองใด ในขณะทวสยทศนในแผนฯ ของไทยยาวประมาณ 1 ยอหนา 1

(รปท 10)

รปท 10 – แสดงถงวสยทศนของประเทศจน มาเลเซย และไทย

แลวแตละแผนพดถงอะไรมำกทสด 1

วสยทศนระยะยาวป 2570 ของไทย

“คนไทยภาคภมใจในความเปนไทย มมตรไมตรจตบนวถชวตแหงความพอเพยง ยดมนในวฒนธรรมประชาธบไตย และหลก

ธรรมาภบาล การบรการสาธารณะขนพนฐานททวถง มคณภาพสงคม มความปลอดภยและมนคง อยในสภาวะแวดลอมทด

เกอกลและเอออาทรซงกนและกน ระบบการผลตเปนมตรกบสงแวดลอม มความมนคงดานอาหารและพลงงาน อยบนฐานทาง

เศรษฐกจทพงตนเองและแขงขนไดในเวทโลก สามารถอยในประชาคมภมภาคและโลกไดอยางมศกดศร”

| 13


จรงอย ทวธการเขยนแผนฯ อาจไมไดเปนการวดวาใครจะพฒนาประเทศไดดกวา แตมนอยทวาใครเขยนเกงกวากน

แตถาตองการทจะสะทอนความแตกตางของแตละแผนฯ เราสามารถพจารณาจากค าศพททใช หากดจากรปท 11-13

ซงเปนรปทแสดงใหเหนวาค าศพทค าใดบางทปรากฏอยในแผนพฒนาของแตละประเทศ ซงไดแกจน มาเลเซย และ

ไทย โดยค าศพททมตวอกษรขนาดใหญแสดงวามการใชบอยครงกวาค าศพทอน ทงน ผลลพธทออกมาจะพบวาการ

เลอกใชค าศพทในแผนฯ ของทง 3 ประเทศไมแตกตางกนมากนก

ส าหรบแผนฯ ของจน ค าทใหญทสดคอค าวา Development สวนค าอนๆ ทเนนไดแกค าวา improve, public,

system, strengthen เปนตน สวนแผนฯ ของมาเลเซย จะมความตางออกไปตรงทค าศพททปรากฏขนเดนชด คอค า

วา Economic, Growth, Investment, Private, Government เปนตน แสดงใหเหนถงจดเนนของการด าเนน

นโยบายของมาเลเซยทจะเนนไปทการขบเคลอนโดยภาคเอกชนเปนหลก

รปท 11 : China: 12th 5 year plan (2011-2015)

รปท 12 Malaysia’s Economic Transformation Program (ETP)

ส าหรบแผนฯ ของไทย ค าศพททมขนาดใหญไดแกค าวา Development, Economic, Social, Society, Resources

ในขณะทเราแทบจะมองไมเหนค าวา Innovation เลย

| 14


รปท 13 Thailand : 11th plan (2012-2016)

| 15


ขอแตกตำงอกอยำงกคอ ควำมชดเจนในแงของกำรเอำแผนไปปฏบต

ความแตกตางทส าคญอกอยางคอ ควำมชดเจนและเนนไปทกำรน ำแผนไปปฏบต ในสวนของกลยทธในการพฒนา

อาจจะไมไดมความแตกตางกนมากนก ทงน แผนฯ ของมาเลเซยและจนจะมการระบเรองของภาคเศรษฐกจท

ประเทศใหความส าคญอยางชดเจน มการวางแผนโครงการทจะมารองรบอยางเปนระบบ รวมทงก าหนดใหม

เปาหมายหลกของการพฒนานน นอกจากน ยงมการวางแผนทพรอมใหเกดการปฏบตไดจรง รวมทงมตวชวดท

สอดคลอง สวนแผนฯ ของจนกใหความส าคญกบการศกษาดานวทยาศาสตรเปนเปาหมายหลก และมการก าหนด

ตวชวดทชดเจน ในขณะท แผนฯ ของไทยไมมการระบชดเจนถงภาคเศรษฐกจหลกทจะใหความส าคญเปนพเศษ

ไมไดมการพดถงโครงการตาง ๆ ทจะมารองรบ ในสวนของเปาหมายกมการกลาวถงตวชวดหลายตว แตไมไดระบ

ตวเลขเปาหมายแตอยางใด (รปท 14-17)

รปท 14 กลยทธของแตละประเทศไมแตกตางกนมาก …

| 16


รปท 15 – แตทตางคอการเนนใหน าแผนไปปฏบตได

รปท 16

| 17


รปท 17

ถำลองดใหละเอยด จำกกำรเทยบตวอยำง จะยงเหนควำมแตกตำงไดชดในแงของ

กำร implementation

ขอตวอยางเรองแผนพฒนาภาคการเกษตร ซงเปนดานทประเทศไทยควรจะสงเสรมใหเกดการยกระดบมลคาผลตภณฑ

ซงในแผนฯ ของไทย มการระบ 5 เปาหมาย 8 ตวชวด และ 7 แนวทางในการพฒนา แตเราพบวาสงยงขาดไปคอ

“เทาไหร” - แผนฯ ระบเปาหมาย ระบตวชวด แตไมไดระบตวเลขเปาหมายทตองการไปถง

“อยางไร” - แผนฯ ใหแนวทางในการพฒนา วาเราควรจะท าอะไร แตไมไดระบวาจะตองท า “อยางไร”

“ใคร” - แผนฯ ขาดความชดเจนในเรองสายความรบผดชอบ (Accountability) (รปท 18)

| 18


รปท 18 แสดงตวอยางแผนพฒนาดานเกษตรกรรมของไทย

ในขณะทแผนการพฒนาภาคการเกษตรของมาเลเซยมการระบ 4 เรองหลก หนงในนน คอ เรองการท าตลาดสนคา

พรเมยม โดยมการตงเปาหมายอยางชดเจน เชน มการระบไววา ตองสามารถสรางรายไดเพมขน 2.89 หมนลานรงกต

และสรางงานใหได 74,600 ต าแหนงภายในป 2020 มโครงการทจะมารองรบซงมการระบตวชวด และตวเลข

เปาหมาย ตวอยางเชน โครงการพฒนาผลตภณฑจากสมนไพรทเนนการลงทนดานการวจยและพฒนาในสมนไพร 5

ประเภท เพอพฒนาเปนผลตภณฑยา และอาหารเสรมจากสมนไพรเพอวางขายในตลาดโลก ทงน ผรบผดชอบ

โครงการคอ รฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและอตสาหกรรมการเกษตรของประเทศมาเลเซย (รปท 19)

รปท 19 แสดงตวอยางแผนพฒนาดานเกษตรกรรมของมาเลเซย

| 19


อกอยำงทมำเลเซยท ำไดด คอกำรวเครำะหจดออนของผลตภณฑผำน value

chain เพอปดชองวำงทมอย

อกหนงตวอยางทแผนฯของมาเลเซยท าออกมาไดด คอเรองการวเคราะหจดออนของผลตภณฑผาน Value Chain โดย

มการก าหนดแผนงานเพอแกไขจดออน และปดชองวาง (gap) ทเกดขน (รปท 20)

รปท 20

| 20


แลวประเทศไทยควรท าอะไร

ภำคเอกชน ภำครฐ และภำควชำกำรตองท ำงำนรวมกนอยำงใกลชด

และบรณำกำร

ประสบการณจากตางประเทศชใหเหนชดวา ปจจยทจะน าไปสผลส าเรจในการสรางนวตกรรมและเพมมลคาผลตภณฑ

คอความเชอมโยงกนระหวางแตละภาคสวนอยางเขมแขง โดยแตละภาคตองเลนบทบาทในการสงเสรมซงกนและกน

ตวอยางทดในประเทศไตหวน คอ การทรฐบาลไดจดตงสถาบนวจยเทคโนโลยอตสาหกรรมเพอวจยและพฒนา

เทคโนโลยขนพนฐานใหเอกชนไดน าไปใช ซงเกดประโยชนมากกบธรกจ โดยเฉพาะ SME ซงไมสามารถจะท าการวจย

พฒนาไดดวยตนเอง (ด Box Moving up the value chain: บทเรยนจากไตหวนสประเทศไทย)

| 21


Box : Moving up the value chain บทเรยนจำกไตหวนสประเทศไทย

ไตหวนมลกษณะหลายอยางทคลายคลงกบประเทศไทย เชน โครงสรางอตสาหกรรมของไตหวนเตมไปดวยบรษทของกลม

เครอญาต กจการครอบครว และ SME โดยบรษทเหลานผลตสนคาและบรการขนกลางใหกบธรกจอนๆ ในทางตรงกน

ขาม เกาหลใตและญปนทมกจะมเครอบรษทขนาดใหญทมการรวมตวตามแนวดงและแนวนอน อยาง “แชโบล” (Chaebol)

และ “เคเรทส” (Keiretsu)

สงไตหวนไมเหมอนกบประเทศไทย คอ SME ของไตหวนนนมการใชเทคโนโลยชนสงและมความสามารถในการแขงขนใน

ระดบโลก ในงานศกษาเกยวกบนโยบายดานนวตกรรมของไตหวนไดมผตงขอสงเกตไววา “ความทาทายส าคญทผวางแผน

เศรษฐกจไตหวนตองเผชญคอ จะท าอยางไรทจะยกระดบเศรษฐกจทมความรความช านาญต า มสถาบนวจยไมเพยงพอ และ

ยงขาดแคลนนกวทยาศาสตรและวศวกร ใหกาวไปสเศรษฐกจทอยบนพนฐานของเทคโนโลยชนสง” จากขอความขางตน ถา

เราแทนทค าวา “ไตหวน” ดวยค าวา “ไทย” เรากจะพบวาสงทไตหวนตองเผชญนน เปนสงทประเทศไทยตองเผชญเชนกน

ดงนนวธทไตหวนใชในการยกระดบมลคาผลตภณฑจงเปนตวอยางและบทเรยนทนาสนใจส าหรบประเทศไทย ตวอยางเชน

รฐมบทบำทในเชงรกเพอสรำงปจจยพนฐำน: ทรพยำกรมนษย และเทคโนโลยพนฐำน : การปรบปรงคณภาพการศกษา

โดยเฉพาะอยางยงดานวทยาศาสตรและวศวกรรม เปนนโยบายทไดรบความส าคญในระดบ ชาตมาตงแตชวงป 1960’s

แตเนองจากบรษทในไตหวนสวนใหญเปนบรษทขนาดเลกและไมคอยมนกวจยมากเทาใดนก ไตหวนจงไดจดตง

Industrial Technology Research Institute (ITRI) ในป 1973 เพอท าหนาทพฒนาเทคโนโลยทสามารถประยกตใชไดใน

หลายอตสาหกรรม และถายทอดเทคโนโลยเหลานใหกบเอกชนรายใดกตามทตองการน าไปใช ITRI เปนกลไกส าคญท

ท าใหไตหวนกลายเปนผน าตลาดเซมคอนดกเตอรของโลก แลบ (Lab) ดานอเลกทรอนกสของ ITRI ถอเปนตนก าเนด

ของบรษทผผลตเซมคอนดกเตอรรายแรกของไตหวน ซงไดแกบรษท United Microelectronics Corporation (UMC)

ปจจบน UMC มโรงงานและส านกงานอย 10 แหงทวประเทศไตหวนเพอท าการผลตแผงวงจรไฟฟา มพนกงานมากกวา

10,500 คน และมมลคาบรษทเกอบ 5 พนลานเหรยญสหรฐ

ควำมเชอมโยงทกอใหเกดกำรผลตเชงพำณชยทมประสทธภำพ : ความเชอมโยงระหวางหนวยงานวจยของรฐบาลและ

อตสาหกรรมของไตหวนมความเขมแขงผานสถาบนอยาง ITRI รวมไปถงโครงการวจยรวมกนระหวางรฐบาลและเอกชน

อยางไรกตาม ความสมพนธระหวางอตสาหกรรมและมหาวทยาลยนนยงออนแอ

กำรถำยทอดควำมรควำมช ำนำญจำก FDI ไตหวนนนแตกตางจากเกาหลใตและญปนตรงท FDI จะมบทบาทส าคญใน

การชวยพฒนาอตสาหกรรมตนน าดวยอปกรณและเทคโนโลย (เปนรปแบบเชนเดยวกบประเทศไทย) นอกจากน ชาว

ไตหวนในตางประเทศกมบทบาทส าคญทไมเปนทางการในการชวยพฒนาอตสาหกรรมเชนกน

กำรสรำง hub และคลสเตอร นอกจากความส าเรจในการพฒนาอตสาหกรรมเซมคอนดกเตอร ไตหวนยงประสบ

ความส าเรจในผลตภณฑทเกยวกบคอมพวเตอร เชน motherboard, โนตบค เปนตน ทงน ภาคธรกจดาน IT ม

จดเรมตนมาจากอทยานวทยาศาสตร Hsinchu ซงกอตงขนเมอป 1980

| 22


แตส าหรบประเทศไทยการสนบสนนจากภาครฐนนยงไมมาก เหนไดจากการจดสรรงบประมาณเพอการวจยและพฒนา

มากขน ในปงบประมาณ 2556 รฐจดสรรงบประมาณใหกบยทธศาสตรการพฒนา วทยาศาสตร เทคโนโลย การวจย

และนวตกรรม เพยง 0.8% ของงบประมาณรวม ในขณะทกระทรวงวทยาศาสตร และเทคโนโลยไดงบประมาณ 8,962

ลานบาท โครงการรถคนแรกกลบไดงบประมาณถง 24,720 ลานบาทในปงบประมาณ 2557 ซงโดยรวมแลวโครงการ

นจะไดรบการจดสรรงบประมาณเปนเงน 32,095 ลานบาทเมอรวมงบป 2555-57 แทนทรฐจะน าเงนไปอดหนนการวจย

และพฒนาในสายการผลตรถยนต กลบน าเงนไปอดหนนใหมการบรโภครถยนตเพมขนแทน

“เรำตองเชอม links ระหวำงรฐ วชำกำร และเอกชนทยงขำดหำยไป ควำมเชอมโยงและ

ควำมรวมมอระหวำงภำคยงขำดอยในหลำยสวน โดยเฉพำะอยำงยงในภำคเศรษฐกจท

เรำมศกยภำพทจะพฒนำได”

| 23


เรำตองผลตคนทตลำดตองกำร

ปญหาทเกดขนในภาพรวมคอ ระบบการศกษาผลตแรงงานทตลาดหรอเอกชนไมไดตองการ บณฑตจบมาท างานไม

ตรงวฒหรอสายงาน คาจางทแทจรงของคนจบมหาวทยาลยไมเพมขนในชวง 10 ปทผานมา เหลานสะทอนใหเหนถง

คณภาพของแรงงาน

ยกตวอยางกรณของอตสาหกรรมอาหาร ซงเปนอตสาหกรรมทเราฝากความหวงวาประเทศไทยจะเปน Food Hub ของ

โลก แตประเทศไทยกลบไมไดผลตบณฑตในสาขานมากนก ในปทผานมา อตสาหกรรมอาหารเองกมความตองการ

นกวทยาศาสตรดานอาหาร (Food science) เพอท างานวจย โดยมการจางบคลากรดานงานวจยมากถง 1,213 คน

ซงนบเปนอตสาหกรรมทมบคลากรดานการวจยมากทสด แตกลบไมสรางแรงจงใจใหคนอยากเขามาท างาน โดยการ

จายเงนเดอนเรมตนเพยง 12,000 บาทตอเดอน

| 24


เรำตองผลตงำนวจยทตลำดตองกำร

ตวอยางทเหนชด คองานในสาขาคอมพวเตอรและอเลกทรอนกสทผลตสนคาสงออกหลกของไทย ซงมมลคาสงออกคด

เปน 28.35% ของมลคาสงออกโดยรวม โดยมหาวทยาลยผลตบณฑตในสาขานในสดสวนทสงเมอเทยบกบสาขาอน ๆ

แตกลบสามารถผลตงานวจยในสาขานออกมานอย ในขณะทการจางบคลากรดานการวจยในสาขานมเพยง 36 คน

(เมอเทยบกบบคลากรดานการวจยในอตสาหกรรมเฟอรนเจอรทมอย 180 คน)

ในทางกลบกน เรามการท าวจยดานการแพทยมาก จ านวนรายการการจดสทธบตรดานการแพทยนนม 20 รายการใน

5 ปทผานมา แตกลบไมเกดการน างานวจยมาตอยอดเพอใหเกดผลในเชงพาณชย สงผลใหมสดสวนการสงออกสนคา

ดานเวชภณฑ และเครองมอแพทยทต ามากเชนกน

| 25


Box: วำระส ำคญของกำรยกระดบมลคำผลตภณฑของประเทศไทย

กลยทธทจะท าใหไทยสามารถยกระดบมลคาผลตภณฑใหประสบผลส าเรจไดจะตองอาศยการบรณาการจากทกภาคสวน

เพอใหครอบคลมมตทกวางขวาง เพอสรางแนวทางในการด าเนนนโยบายทเกดขนจากความรวมมอจากหลายฝายอยางแทจรง

จากรายงานของ OECD ไดเสนอใหนวตกรรม (Innovation) ความเปนผประกอบการ (Entrepreneurship) คลสเตอร

(Clusters) และเงนลงทนจากตางชาต (FDI) เปนนโยบายหลกทจะชวยขบเคลอนใหเศรษฐกจเกดการพฒนายกระดบมลคาได

และสามารถรกษาความสามารถในแขงขนไดในเวลาเดยวกน โดยในทนเราจะเสนอ 2 องคประกอบหลกในการยกระดบ

มลคาผลตภณฑ ซงไดแก (1) กลยทธดานนวตกรรมแบบบรณาการ และ (2) การสรางความเชอมโยงระหวางสถาบนท

เกยวของ

1) กลยทธดำนนวตกรรมแบบบรณำกำร

การพฒนานวตกรรมเปนหวใจหลกของการเพมมลคาผลตภณฑ โดยจ าเปนจะตองเกดขนอยางครบวงจร ถาหากมขนตอน

ใดขนตอนหนงขาดหายไปจาก “วงจรกำรสรำงนวตกรรม” ซงไดแก “การท าวจยขนพนฐาน การทดสอบความเปนไปไดเชง

พาณชย การระดมทน การคดเลอกบคลากรทมความสามารถ การผลต และการขายผลตภณฑ” กจะเปนการยากทจะ

สรางใหเกดสนคาทเปนนวตกรรม นโยบายสงเสรมการสรางนวตกรรมนนกนความหมายทกวางกวานโยบายสงเสรมการ

วจยทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงทผานมาเรามกเนนไปทคาใชจายในการท าวจยและพฒนา จ านวนนกวจย

จ านวนบทความทตพมพ และจ านวนสทธบตร แตในรายงานรายประเทศของ OECD ไดมการก าหนดขอบเขตนโยบายเพอ

การพฒนานวตกรรมซงไมไดหมายรวมเพยงแคนโยบายดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยเทานน แตยงครอบคลมถงนโยบาย

อนๆ ดงตอไปน

กำรศกษำ เราควรจะมนโยบายดานการศกษาอยางไรเพอเปลยนจาก “การเรยนทมครเปนศนยกลาง และการวดผล

การเรยนรจากจากการสอบแตเพยงอยางเดยว” เปน “การเรยนรเพอใหเกดความคดสรางสรรค และสรางความเปน

ผประกอบการ”

กำรแขงขน เราจะสรางบรรยากาศของการแขงขนในตลาดอยางไรเพอกระตนใหเกดการสรางนวตกรรม

บรรษทภบำล เราจะสามารถสรางแรงจงใจแกเจาของธรกจและผบรหารพฒนานวตกรรมอยางไรทจะท าใหเกดผล

ประโยชนในระยะยาว นกลงทนและตลาดทนควรจะมบทบาทอยางไรในการพฒนานวตกรรม

กำรระดมทน ประเทศไทยมระบบการเงนทมสภาพคลองเพยงพอ แตเราจะท าอยางไรใหธรกจเกดใหมและธรกจขนาด

ยอมสามารถเขาถงแหลงทนได

นโยบำยดำนอนๆ ไดแก สทธของทรพยสนทางปญญา มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และการจดซอจดจางของ

ภาครฐ

2) การสรางความเชอมโยงระหวางสถาบนทเกยวของ

บทเรยนจากประสบการณของประเทศอนๆ บอกเราวาผก าหนดนโยบายตองไมเพยงแตพฒนาขดความสามารถเฉพาะใน

สาขาใดสาขาหนง แตจะตองยกระดบความส าคญของการเชอมโยงระหวางสถาบนทเกยวของ ไมวาจะเปนบรษทเอกชน

มหาวทยาลยและสถาบนวจยของรฐ ทงน ตวอยางของการพฒนาความเชอมโยงดงกลาวทประเทศไทยสามารถท าไดมดงน

ผลตตำมควำมตองกำรของผใช ถาสงทเราผลต (ไมวาจะเปนนกเรยน, นกวจย, งานวจย ฯลฯ) ไมไดตอบโจทยของ

ผใช เรากควรจะใหผใชไดเขามามสวนรวมในการตดสนใจ ในดานการศกษา เราอาจจะผลกดนใหเกดโครงการ

| 26


ฝกงานตามสถานประกอบการ หรอเปดใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมในการออกแบบหลกสตร ตลอดไปจนถงการ

จดตง Corporate University ส าหรบงานดานวจย เราควรสงเสรมใหเกดความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชน

ตวอยางเชน ในประเทศเกาหลใต มหลายเทคโนโลย อยางเชน DRAM ทถกพฒนาตอยอดโดยสมาคมรวมวจยและ

พฒนาระหวางบรษทเอกชน และสถาบนวจยของภาครฐ ส าหรบประเทศไทย เราอาจจะตองมการเปลยนแปลง

ทางดานการบรหาร โดยการเพมตวแทนจากภาคเอกชนในคณะกรรมการของหนวยงานทใหทนวจย เปนตน

ท ำใหเรองนวตกรรมไมใชเรองไกลตว การท าใหนวตกรรมเกดขนจากฝงอปสงคไมไดหมายรวมเพยงแคอปสงคจาก

ภาคเอกชน แตนวตกรรมควรเกดขนเพอตอบโจทยใหกบสงคมในวงกวาง และสามารถเขาถงกลมผมรายไดนอย

ยกตวอยางเชน การออกผลตภณฑใหมๆ ทซบซอนนอยลง แตมราคาถกลงดวย (เชน รถยนตรน Nano ของทาทา

ประเทศอนเดย) กจะสรางอานสงคใหแกผประกอบการรายยอยดวย เราลองคดดวา จะมกครอบครวทจะไดรบ

ประโยชนหากเราสามารถสรางนวตกรรมทชวยสรางมลคาเพมใหกบพอคาแมคาทขายอาหารตามขางถนน ซงอาจจะ

เปนเรองของการประหยดตนทนการท าอาหาร หรอชวยใหผลตภณฑทมอยมมลคาสงขนกได (ตวอยางทเหนไดชดคอ

ไกยางวเชยรบร)

ใชแนวคดเรอง Clusters และ Hub ถาผผลต ซพพลายเออร มหาวทยาลย และสถาบนวจย มความใกลชดกนมาก

ขน จะชวยใหเราสามารถเพมผลตผลและสรางนวตกรรมได ประธานของสถาบน KAIST ประเทศเกาหลใต ไดกลาว

ไววา “การสรางนวตกรรมใหมจะกลายเปนเรองงายขน ถาหากเราม Innovation Hub หรอศนยกลางการพฒนา

อตสาหกรรมขนาดใหญ... เปาหมายของ KAIST ทจะสรางทาเรอเคลอนท (Mobile harbor) ส าเรจไดกเพราะเกาหล

ใตมอตสาหกรรมการตอเรอทใหญทสดในโลก และบรษทในอตสาหกรรมเหลานเตมใจทจะรวมมอกบ KAIST”

อยางไรกด การสราง Innovation Hub นนไมใชเรองงาย เกาหลใตไดกอตงอทยานวทยาศาสตร “แดดก” ในเมอง

แดจอน ซงไดกลายเปนทตงของ KAIST และแลบวจยของทงรฐบาลและเอกชนกวา 60 แหง นอกจากน เกาหลใตยงได

ใหงบประมาณมากถง 3-4 พนลานดอลลารสหรฐตอปเพอสนบสนนแลบวจยเหลาน แตแดดกยงคงขาดปจจยทจะท า

ใหเกดผลส าเรจอยางบอสตนหรอซลคอน แวลเลย ในสหรฐอเมรกา หนงในปญหาทส าคญคอการกระจดกระจายหรอไม

รวมศนย (fragmentation) เนองจากงบประมาณดานการวจยและพฒนาในแดจอนนนกระจดกระจายอยตาม

สถาบนวจยตาง ๆ อกทงยงตองอดหนนงานวจยหลากหลายสาขา เพราะรฐมนตรแตละคนกคมสถาบนวจยกนคนละท

ในประเทศไทย นโยบายดาน FDI และงบประมาณจากภาครฐจะชวยสงเสรมใหเกดความรวมมอระหวางอตสาหกรรม

(Cluster) เนองจากขดความสามารถดานเทคโนโลยของไทยนนมอยอยางจ ากดกวาเกาหลใต FDI จงเขามามบทบาท

ส าคญทจะผลกดนใหไทยสามารถยกระดบมลคาผลตภณฑไดดกวาและมากกวากรณของเกาหลใต ถงแมวางบประมาณ

เปนเรองทส าคญกจรง แตการจดสรรจะตองมความชดเจนในเรองของทศทางโดยรวม และการใหล าดบความส าคญดวย

เปนท นาเสยดายทแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของเราไดใหแนวทางไวเพยงเลกนอยวาจะใหความส าคญกบ

อตสาหกรรมใดเปนอนดบตนๆ หรอรายอตสาหกรรมใดทไทยเราควรสรางทกษะความช านาญ

โครงการทาเรอเคลอนทของ KAIST ทกลาวถงขางตนนนเปน 1 ใน 10 โครงการขบเคลอนเศรษฐกจใหมทไดรบเงนสนบสนน

จากนโยบาย “S&T new deal” ซงรฐบาลเกาหลใตไดทมงบประมาณกวา 1-2 พนลานดอลลารสหรฐในชวงหลายปทผานมา

เพอการพฒนาผลตภณฑและเทคโนโลยใหม ๆ ซงถาหากประเทศไทยมการรเรมนโยบาย “S&T new deal” ขนมา ก

นาจะชวยเพมทงทรพยากรและการใหความส าคญ (Priority) ซงทง 2 เรองนเปนสงทประเทศไทยยงขาดอย และท าใหความ

พยายามทจะสราง clusters ใหมของไทยไมเกดขนเสยท

| 27


... ทกอยำงจะไมสำมำรถเกดขนได ถำหำกไมมกำรเปลยนทศนคตของประชำชน

... ทกอยางจะไมสามารถเกดขนได ถาหากเราไมมการเปลยนทศนคตของประชาชน โดยเฉพาะอยางยงของเยาวชน

อยางไรกด นบวนเยาวชนไทยยงมแนวโนมทจะนยมท างานทงาย สะดวกสบาย และไมตองใชความรมากนก อยาง

การเปนดาราหรอนกรอง เปนตน ทงน การทประเทศไทยจะกาวไปส “เศรษฐกจทอยบนฐานของความร (Knowledge-

based economy)” ได เยาวชนและประชาชนตองใหความส าคญกบการศกษาและการเรยนรใหมากขน

ถงแมวาสงทเราตองการจะท า หรอตองเปลยนแปลงเปนสงทคนอนมองวาเปนเรอง “ยาก” แตมนท าไดแนนอน

เพยงแตวาเราตองไม “มกงาย” และ “รกสบาย” จนเกนไปนก

บรรณานกรม

1. OECD (2007), “Moving up the value chain: staying competitive in the global economy”

2. KAIST, Korea Advanced Institute of Science and Technology (2009), “On Innovation Strategies: An Asian

Perspective”

3. OECD Reviews of Innovation Policy for Korea (2009) and China (2007).

4. KAIST (2009), p. 4

5. New deal เปนชอเรยกนโยบายกระตนเศรษฐกจ ทออกโดยประธานาธบดรสเวลท ในชวงทอเมรกาเกดวกฤตเศรษฐกจ

(Great Depression) ในชวง 1930's

| 28


คณะผจดท า

เศรษฐพฒ สทธวำทนฤพฒ

ประธานกรรมการบรหาร

สถาบนฯ

[email protected]

รวมงานกบกลมธนาคารไทยพาณชยมาตงแตป 2549 โดยด ารง

ต าแหนงกรรมการผจดการสายงานวจย บล. ไทยพาณชย

กรรมการผอ านวยการ บลจ. ไทยพาณชย และผชวยผจดการ

ใหญ & Chief Economist ศนยวจยเศรษฐกจและธรกจ

ธนาคารไทยพาณชย จ ากด (มหาชน) กอนทจะมาด ารง

ต าแหนง Managing Partner บรษท ด แอทไวเซอร จ ากด

และประธานกรรมการบรหารสถาบนอนาคตไทยศกษาใน

ปจจบน

จบการศกษาระดบปรญญาตร (เกยรตนยมสงสด) จาก

Swathmore College ปรญญาโทและปรญญาเอกดาน

เศรษฐศาสตรจาก Yale University เคยรวมงานกบ McKinsey

& Company มลรฐนวยอรค ธนาคารโลก ประเทศ

สหรฐอเมรกา กระทรวงการคลง และตลาดหลกทรพยแหง

ประเทศไทย

ศรกญญำ ตนสกล

Senior Analyst

[email protected]

จบการศกษาระดบปรญญาตรและปรญญาโทสาขา

เศรษฐศาสตร จากมหาวทยาลยธรรมศาสตร และระดบ

ปรญญาโท สาขา Economics, Markets, and Organization

จาก Toulouse School of Economics มประสบการณใน

การท างานดานวจยกบหลายสถาบน เชน สถาบนวจยเพอการ

พฒนาประเทศไทย (TDRI)

สถำบนอนำคตไทยศกษำ

โทร. 02 264 5481-3

โทรสำร 02 264 5480

อเมล [email protected]

www.thailandfuturefoundation.org

ENGAGE * ANALYZE * INFORM

| 29


ขอมลทปรากฎอยในรายงานฉบบนเปนการเกบรวบรวมจากแหลงขอมลขาวสารทเชอไดวา

นาเชอถอ อยางไรกด สถาบนอนาคตไทยศกษา (“สถาบน”) ไมวาจะเปนองคกร ผบรหาร

หรอพนกงานไมขอรบรองและรบประกนความถกตองของขอมลหรอขอความใดๆ ในรายงาน

ฉบบน รวมทงล าดบ เวลา ความเปนปจจบน ความสมบรณ ความเหมาะสมเพอ

วตถประสงคของรายงานฉบบน ไมวาจะเปนขอมลจากบคคลทสามหรอขอมลอนใด หาก

เกดความสญเสยหรอเสยหายแกผใชบรการหรอบคคลอน ไมวาจากการประมาทเลนเลอ หรอ

การละเวนทงหมดหรอบางสวนในการจดหา รวบรวม ตความ ตดตอ หรอเขยนรายงานน

ไมวาในลกษณะใดๆ กตาม สถาบนฯ จะไมรบผดชอบแตอยางใดทงสน

ความเหนใดๆ ทปรากฎในรายงานฉบบนถอวาเปนความคดเหน/มมมองสวนบคคล โดยการ

ตดสนใจจะอยภายใตสมมตฐานซงอาจจะเปลยนแปลงได ทงน สถาบนฯ ขอสงวนสทธทจะ

เปลยนแปลงขอมลทอยในรายงานฉบบบไดโดยไมตองแจงใหทราบลวงหนา

อนง การใชหรอเผยแพรเนอหา และ/หรอขอมลใดๆ ในรายงานฉบบนไมวาทงหมดหรอ

บางสวนโดยไมไดรบอนญาตจากสถาบนถอเปนการตองหามโดยเดดขาด

engage * analyze * inform background paper “พลิกเส้นทำ...

Documents