โครงการพฒนาศกยภาพบคลากร การแกปญหาการใชยากลมเสยงทเปนภยคกคามสขภาพในชมชน

ปงบประมาณ 2561 เขตสขภาพท 1วนท 21-22 มถนายน 2561

วนท 21 มถนายน 2561 เวลา 13.00-14.00 น.

ณ หองประชมศรหรภญไชย ช น 4 อาคารผปวยนอก โรงพยาบาลล าพน

“พงตนเองดวยสมนไพรใกลตว ลดการใชยากลมเสยง”

พทป. ธระภทร ศรกนะ

แพทยแผนไทยโรงพยาบาลล าพน

การใชสมนไพร/ยาแผนไทย

การแพทยแผนไทยการแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medicine) หมายถง

กระบวนการทางการแพทยเกยวกบตรวจวนจฉยบ าบด รกษา ปองกนโรค หรอการสงเสรมฟนฟสขภาพของมนษยหรอสตว การผดงครรถ การนวดไทย และใหความหมายรวมถง การเตรยมการผลตยาแผนไทย การประดษฐอปกรณและเครองมอทางการแพทย ทงนโดยอาศยความรหรอต าราทไดถายทอดและพฒนาสบตอกนมา การแพทยแผนไทยแตดงเดมคลายคลงกบการแพทยพนเมองอนๆคอมความเชอเกยวกบสาเหตทท าใหเกดความเจบไขไดปวยในมนษย

สรรพคณเภสช

1. ยารสประธาน แบงออกเปนยา 3 รส

คอ การรจกสรรพคณของวตถธาตนานาชนดทจะน ามาใชปรงเปนยารกษาโรคหรอแกไข โดยตองรจกรสของตวยาเมอรจกรสของตวยาแลว รสของตวยาจะบอกถง สรรพคณของยา ซงสามารถแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ

2. รสของตวยา แบงออกเปน ยา 4 รส, ยา 6 รส, ยา 8 รส และ ยา 9+1 รส

ยารสยอย ในเรองสรรพคณเภสช ไดสรปรวมรสของเภสชวตถได 9+1 รสซงจ าแนกไดดงตอไปนคอ

1. รสฝาด

2. รสหวาน

3. รสเมาเบอ

4. รสขม

5. รสเผดรอน

6. รสมน

7. รสหอมเยน

8. รสเคม9. รสเปรยว

10. รสจด

โรคภมแพและทางเดนหายใจสวนตน

เปนโรคทางเสมหะและเมอเกดอาการแพรางกายจะสงใหเลอดมาเลยงสวนนนจงท าใหบวมเพอจะท าใหเมดเลอดขาวมาจดการกบสงแปลกปลอม แตธาตน าทก าเรบนนเปนเหตใหไฟก าเรบการอกเสบ

สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชกบอาการดงกลาว มรส รอน

ขง ขา ตะไคร ใบมะกรด ใบกระเพรา ขมนชน หวหอมแดง ขมนชน และ ยอ

หากมอาการเจบคอและไขรวมดวยจะใชสมนไพร รสขม

ฟาทลายโจร

ยาทใชในหนวยบรการ

เบญจกล , ฟาทลายโจร , ขมนชน , เขยวหอม , จนทลลา ,หาราก , ยาแกไอมะขามปอม , ยาตรผลา , ยาอมมะแวง

รสเผดรอน สมนไพรทมรสขม อนเนองจากม น ามนหอมระเหย (Volatile oil)น ามนชน (Oleoresin) ส าหรบแกลม จกเสยด แนนเฟอ ขบผายลม

บ ารงเตโชธาต แกธาตพการ ขบโลหตระด

*** แสลงกบไขทมพษรอน

ตวอยางสมนไพรทมรสเผดรอน มดงตอไปน คอ

กระเพรา

สรรพคณ ใบ รสเผดรอน บ ารงไฟธาต แกปวดทอง ขบผายลม แกจกเสยด อาเจยน เมลด

รสเผดรอน บ ารงเนอหนงใหชมชน รากและตน รสเผดรอน แกทองอด ทองเฟอ

Ocimum tenuiflorum L.

ขมนชน

Curcuma longa L.

Family Zingiberaceae

ขมน ขมนแกง ขมนหว ขหมน Turmeric

ลกษณะทวไป: ไมลมลก มเหงาใตดน รปไข แงงแขนงรปทรงกระบอก แตกออกทง 2 ขาง

สรรพคณ : เหงา รสฝาดหอม แกทองอด ทองเฟอ บ ารงธาต ฟอกโลหต แกโรคผวหนง

เนอในสเหลองเขม ใบเดยว กานใบยาว แทงออกจากเหงาเรยงเปนวงซอน ดอกชอ รปทรงกระบอก กลบดอกสเหลองออน ใบประดบสเขยวออน ผล รปกลม ม 3 พ

ผนคน รกษาแผลในกระเพาะอาหาร หงกบน ามนมะพราว ใชทาเปนยาสมานแผล

ไพล

Zingiber montanum (Koening)

Family Zingiberaceae

วานไฟ ปลอย ปเลย

Link ex Dietr.

ลกษณะทวไป: ไมลมลก มเหงาใตดน เนอภายในสเหลอง ใบเดยว รปขอบขนาน แกมใบหอก

สรรพคณ : เหงา เปนยาขบลม ขบประจ าเดอนสตร เปนยาระบายออนๆ แกบด สมานแผล

ออกในระนาบเดยว ดอกชอ แทงขนจากเหงาโดยตรง กานชชอดอกยาว ใบประดบสมวงซอนเปนรปกระสวย ดอกยอยสนวล ผลแหง รปทรงกลม

ฟกบวม เสนตง เมอยขบ เหนบชา ใบ รสขนเอยน แกครนเนอครนตว แกปวดเมอย

คนทสอสรรพคณ ใบ รสเผดรอนสขม บ ารงธาต ขบเสมหะ ขบลม ขบเหงอ ฆาพยาธ น ามาแชอาบ

แกโรคผวหนง ผนคน ราก รสรอนสขม ขบลม ขบเหงอ ผล รสรอนสขม แกไข ฆาพยาธ

Vitex trifolia L.

การบร

สรรพคณ ผงการบร รสเผดรอน ขบลม ขบเสมหะ แกจกเสยด ชวยยอยอาหาร บ ารงธาต

Cinnamomum camphora (L.) J.Presl

รสขม สมนไพรทมรสขม อนเนองจากม เทอรปนอยด อลคาลอยดหรอไกลโคไซดบางชนด มฤทธบ ารงโลหตและน าด แกรอนในกระหายน า

แกโลหตพการ แกไข และชวยเจรญอาหาร

*** แสลงกบโรคหวใจพการ

ตวอยางสมนไพรทมรสขม มดงตอไปน คอ

ปลาไหลเผอก

Family Simaroubaceae

แฮพนชน ตงสอ ตรงบาดาล

ลกษณะทวไป: ไมตนขนาดเลก รากยาวและหยงลกลงไปใตดน สน าตาลอมแดง ใบประกอบแบบ

สรรพคณ : ราก รสขมเมา แกไข ถายพษตางๆ แกวณโรค ขบเหงอ ขบพยาธ แกไขมาลาเรย

ขนนกชนเดยว ม 7-8 ค ใบยอยรปร ถงรปใบหอก ปลายใบแหลมเรยว ดอกชอขนาดใหญ กลบดอกม 5-6 กลบ รปไข ผลเปนรปไขหรอรปร

แกตอมทอนซลอกเสบ แกเจบคอ แกทองผก

Eurycoma longifolia Jack.

จนทนแดง

Family Dracaenaceae

จนทนผา ลกกะจน

ลกษณะทวไป: จนทนแดง เปนแกนของตนจนทนผาทมเชอราลงจนท าใหแกนมสแดงและหอม

สรรพคณ : แกน รสขม เยน ฝาดเลกนอย แกพษไขทงภายนอกและภายใน บ ารงหวใจ แกพษ

จนทนผาเปนไมพมขนาดกลาง ล าตนตรงไมแตกกง เปลอกเกลยง สเทา ใบเดยวออกเวยนสลบทปลายยอด รปเรยวยาวปลายแหลม ดอกเปนชอใหญ ดอกยอยเลกสขาว ผลกลมสกมสแดงคล า

ฝทมอาการอกเสบและบวม แกไออนเกดจากซางและด แกเลอดออกตามไรฟน

Dracaena loureiri Gagnep.

มะระขนก

สรรพคณ : เนอผล รสขม บ ารงน าด เจรญอาหาร แกโรคของมามและตบ ขบพยาธ เถา

รสขมเยน แกไข แกกระหาย บ ารงถงน าดใหแขงแรง

Momordica charantia L.

ฟาทะลายโจร

สรรพคณ : ใบ รสขม แกไข แกคออกเสบ เจบคอ ทงตน รสขม แกเจบคอ ทองเสย แกไข

หวด ปอดอกเสบ เจรญอาหาร ลดความดนเลอด

Andrographis paniculata (Burm.f) Wall. ex Ness

มะแวงเครอ

สรรพคณ : ผล รสขนเปรยว ผลสดแกไอ แกเจบคอ ขบเสมหะ ผลแหง แกไอ ขบปสสาวะ

เจรญอาหาร ราก รสขมขนเปรยว กดและขบเสมหะ ขบปสสาวะ ขบลม แกไอ

Solanum trilobatum L.

มะแวงตน

สรรพคณ : ผล รสขนเปรยว ผลสดแกไอ แกเจบคอ ขบเสมหะ ขบปสสาวะ เจรญอาหาร ราก รสขมขนเปรยว แกไขสนนบาต กดเสมหะ ขบปสสาวะ ขบลม แกไอ

Solanum indicum L.

ตรผลาคอ จ ากดจ านวนผลไม 3 อยาง ไดแก

สมอพเภก สมอไทย มะขามปอมรสเปรยวฝาดหวาน แกเสมหะ

ท าใหชมคอ บ ารงธาต

รสเปรยวฝาดขม แกไขเพอเสมหะ

แกโลหตในอทร แกน าด รถายรปด

รสเปรยวฝาดขม แกไขเพอลม

แกไอ แกเสมหะ ถายอจจาระ

สรรพคณรวม : แกปตตะ วาตะ เสมหะ ในกองธาต กองฤด กองอาย และกองสมฏฐาน

เบญจโลกวเชยร, ยา 5 ราก, แกว 5 ดวงคอ จ ากดจ านวนตวยาทมคณเสมอดวยแกว 5 อยาง ไดแก

สรรพคณรวม : แกไขพษ ไขกาฬ ไขหว ไขตางๆ ถอนพษผดส าแดง แกไขเพอดและโลหต

รากชงช รากคนฑา รากยานาง

รากเทายายมอม รากมะเดอชมพร

ทองเสยตามพระคมภรธาตบรรจบอยางสงเขป จะเหนวา สาเหตของการเกดโรคอจจาระธาตอยางหนงคอ อาหาร เกดจากการกนผด คอ

1.รบประทานอาหารทแปลก อาหารจากตางถนทอย การเปลยนแปลงรสนยมการกนอาหาร อาหารทไมถกกบธาตหรอโรค

2.เคยกนอาหารทเคยรบประทานนนแตมากเกนกวาก าลงธาต

3. รบประทานอาหารทหมกดองบดเนา สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชกบอาการดงกลาว มรส ฝาด ใบชา การแฟ ขาวโพด ถว เปลอกเงาะ เปลอกมงคด เปลอกและเมลดองน เปลอกทบทม ดอกและเปลอกแค ฝรง มะกอกไทย หวปล หยวกกลวย กลวยน าวา ลกฉง ผกเมก และผกกระโดน มะตม มะขามปอม ลกหวา เปนตน

หากมอาการไขรวมดวยจะใชสมนไพร รสขมฟาทลายโจรยาทใชในหนวยบรการ ธาตบรรจบ , เหลองปดสมทร , ขมนชน

รสฝาด สมนไพรทมรสฝาด อนเนองจากม แทนนน มฤทธทางฝาดสมานทงภายนอกและภายใน แผลสด แผลเปอย แกบด ทองรวง แกอจจาระธาตพการ และคมธาต

*** แสลงกบโรคทองผก พรรดก

ตวอยางสมนไพรทมรสฝาด มดงตอไปน คอ

ฝรง

Psidium guajava L. Family Myrtaceae

มะกวย ยาม บกสดา ชมพ

ลกษณะทวไป: ไมยนตนขนาดกลาง กงออนเปนสเหลยม ใบเดยวรปไขยาว ปลายโคนมน

สรรพคณ : ใบ รสฝาด ดบกลนตางๆ เคยวดบกลนปาก ใชใสแผลสด แผลเปอย อมแกปวดฟน

ดอกชอสขาว ในหนงชอมประมาณ 3 ดอกยอย กลบเลยงตดคงทนและตดอยทผล ผลมทงคอนขางกลม รปไข ผลยงออนมสเขยว สกแลวมสเขยวปนเหลอง มเมลดจ านวนมาก

และเหงอกเปนหนอง เปลอก รสฝาด ตมกนแกทองเสย แกทองรวง แกบดมกเลอด

ทบทม

Granades, Punic apple

Family Punicaceae

พลา มะกองแกว มะเกาะ

ลกษณะทวไป: ไมพมขนาดกลาง ล าตนมหนาม ปลายยอดสแดง ใบเดยวรปใบหอก หนาและ

สรรพคณ : เปลอกผลและใบ รสฝาด แกทองรวง บดมกเลอด ปดธาต ชะลางและสมานแผล

เปนมน ดอกเดยวขนาดใหญ กลบดอกสแดงสดหรอขาว ผลกลมแปน สเหลองปนน าตาลเปนมน เมอแกเตมทจะแตกออก เมลดสแดง เนอหมเมลดโปรงแสง รสหวานอมเปรยว

เปลอกตนและราก รสเมาเบอ ถายพยาธ เนอหมเมลด รสหวานเปรยว บ ารงหวใจ ระบายออนๆ

Punica granatum L.

ชา

Tea plant

Family Camelliaceae

เมยง เมยงปา เต

ลกษณะทวไป: ไมพมขนาดยอม ใบเดยว รปไข รมจก หนและเหนยว เหนเสนใบชดเจน ดอกชอ

สรรพคณ : ใบ รสฝาด แกทองรวง ทองเสย ขบปสสาวะ บ ารงธาต สมานบาดแผล

สขาว กลนหอม ผลแหงไมฉ าน า เมอแกเตมทจะแตกออก ภายในมเมลดกลม 1-3 เมลดนยมใชยอดออนมาท าเปนชาชง และดองเรยกเมยง

แกงวงนอน กากใบชา ใชพอกแผลทเกดจากไฟไหม น ารอนลวก

Camellia sinensis L.

กะเมง

False diasy, White head

Family Asteraceae

คดเมง หญาสบ ฮอมเกยว

ลกษณะทวไป: ไมลมลก ล าตนสเขยวถงน าตาลแดงและมขนปกคลม ใบเดยวรปหอก ปลายใบ

สรรพคณ : ทงตน รสฝาด แกอาเจยนเปนโลหต โลหตจาง หลอดลมอกเสบ แกจกเสยด

แหลม หลงและทองใบมขนสขาว ขอบใบจกเปนซฟน ดอกชอ ดอกยอยสขาวอดกนแนนอยบนฐานดอก โคนกลบดอกเชอมตดกน ปลายแยกเปนแฉก ผลแหง ไมแตก เมลดแบนสด า

เปนยาฝาดสมาน น าคนจากตน รกษาอาการดซาน

Eclipta prostrata L.

แคบาน

สรรพคณ : เปลอกตน รสฝาด แกทองรวง ทองเสย คมธาต แกบดมกเลอด สมานแผลทง

ภายในและภายนอก ชะลางบาดแผล

Sesbania grandiflora Desv.

เพกา

สรรพคณ : เปลอกตน รสฝาด แกทองรวง แกบด อาเจยนไมหยด แกจกเสยด แกโรคโลหต

เปนพษ แกโรคน าเหลองเสย ราก รสฝาด บ ารงธาต แกทองรวง ฝนกบน าปนใสทาแกอกเสบ

Oroxylum indicum Vent.

แผลสดยารสฝาด มสารส าคญคอ แทนนน เปนกรดออนๆ มกพบในเปลอกตนหรอแกนของพชเปนสวนใหญ เปนรสยาทน าไปใชแกในทางสมานแผล แกทองรวง แกบด ชวยฆาเชอโรค ยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย บ ารงธาต แกรอนใน เคลอบแผลในกระเพาะอาหาร เมอรางกายเจบปวยเราสามารถน าสมนไพร หรออาหารทมรสชาตฝาดมาใชในการรกษาหรอดแลสขภาพเราได

สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชกบอาการดงกลาว มรส ฝาด ใบชา กาแฟ ขาวโพด ถว เปลอกเงาะ เปลอกมงคด เปลอกและเมลดองน เปลอกทบทม ดอกและเปลอกแค ฝรง มะกอกไทย หวปล หยวกกลวย กลวยน าวา ลกฉง ผกเมก และผกกระโดน มะตม มะขามปอม ลกหวา เปนตน ยาทใชในหนวยบรการ -

หญง(หลง)คลอดปกตสตรหลงคลอด การบ ารงน านม และ ลดอาการบาดเจบการบ ารงน านมน านมแม มปรมาณน า รอยละ 87 โปรตน 1.2% ไขมน 3.5-3.8% แลกโตส 7-7.5% วตามนและเกลอแร 0.2% เพยงพอตอการเตบโตของรางกายและสมองของทารก ชวยท าใหยอยงาย ถายสะดวก ลดโอกาสการเกดภมแพ และยงมภมตานทานไมท าใหทารกทองเสยงายหรอเปนหวดงาย ลดอตราเสยงการเกดโรคอวน และปองกนฟนผ และภาวะตวเหลอง นอกจากนยงเปนผลดตอแมคอ ท าใหมดลกหดตวดเขาอเรวขบน าคาวปลาไดดจากผลของฮอรโมน OXYTOCIN รปรางของแมกลบคนสสภาพปกตเรว เพราะแมไดใชไขมนทสะสมไวระหวางตงครรภมาผลตน านมใหลกหลกการบ ารงมารดาเพอใหมน านมด ตามต าราใหบ ารงธาตมารดา โดยแตงยาประจโลหตกอนแลวคอยแตงยาบ ารงธาตประสะน านม

หญง(หลง)คลอดปกต(ตอ)

• สมนไพรตามหลกแผนไทยทใชเพอเพมหรอประสะน านมดงกลาว

ขง กระเพรา ไพล ผกหวานบาน หวปล มะรม

ยาทใชในหนวยบรการ

ประสะไพล , เถาวลยเปรยง , ยาหอมเทพจตร , ยาหอมอนทจกร ,

ยาหอมนวโกฐ

ขง

Zingiber officinale Rosc.

Family Zingiberaceae

ขงเผอกGinger

ลกษณะทวไป: ไมลมลก มเหงาใตดน เปลอกนอกสน าตาลแกมเหลอง ใบเดยว รปขอบขนาน

สรรพคณ : เหงา รสเผดรอนหวาน แกลม จกเสยด แกเสมหะ แกไข บ ารงธาต แกคลนเหยน

แกมใบหอก ปลายใบแหลม ดอกชอ ชอดอกแทงขนโดยตรงจากเหงา ใบประดบสเขยวออน

ดอกยอยสเหลอง ปลายกลบเปนสมวงแดง ผลแหง ม 3 พ

อาเจยน แกปวดทอง ขบลมในล าไสท าใหผายเรอ

เปลาทง 2

เปลานอย เปลาใหญ

Croton stellatopilosus Ohba Croton oblongifolius Roxb.

สรรพคณ : รากและเนอไม รสรอน กลนหอม กระจายลมทงปวง ขบเลอด ผายลม

ผกหวานทง 2

ผกหวานบาน ผกหวานปา

สรรพคณ : ราก รสเยน แกไขกลบ ไขซ า แกรอนใน แกผดส าแดง ดบพษรอน

Melientha suavis Pierre Sauropus androgynus (L.) Merr.

รสยา กบกลมโรค

URI

• ขม/เยน

• รอน

• เปรยว

• ฝาด

ทองเสย(ไมตดเชอ)

• ฝาด

• รอน

• ขม

แผลสด

• ฝาด

หญงคลอดปกต

• รอน

• จด

น ากระสายยา

• “น ากระสายยา” ดวย เรยกไดวา “น ากระสายยา คอ พาหนะทน าพายาเขาไปรกษาอาการไดโดยตรงและรวดเรว”

• – เพอเตรยมยาใหเปนรปแบบทตองการ โดยเฉพาะยาลกกลอนและยาแทง น ากระสายยาทจะใชกนมากคอ น าผง เพราะรสชาต กลน และสรรพคณดกวาตวอนๆ

• – เพอชวยละลายยา เชน ยาผง เพอใหกลนไดสะดวก มกใชเปนน าฝน น าสะอาด น าสก หรอน ารอน• – เพอชวยใหยาออกฤทธไดเรวและดขน ใชปองกนไข แกพษไข แกพษยา หรอใชเสรมฤทธกบตวยาหลก เชน น า

เปลอกแค น าเปลอกลกทบทม มฤทธฝาดสมาน ใชเปนน ากระสายส าหรบยาธาตบรรจบ ชวยเสรมสรรพคณรกษาอาการทองเสย เปนตน

• – เพอชวยดงสารส าคญในตวยา ไดแก• น ากระสายยาทมฤทธเปนกรด เชน น าสมสายชหมก น ามะนาว น าสมซา เหมาะส าหรบสมนไพรชนดทมสารส าคญ

ซงละลายไดในกรด• น ากระสายยาทมฤทธเปนกลาง เชน น าดอกไม ชวยในการละลายของสารทเปนขวสง เชน แทนนน สารพวกฟนอล

ลก• น ากระสายยาทมฤทธเปนดาง เชน น าปนใสหรอแคลเซยม ไฮดรอกไซด

แหลงขอมลออนไลน

• https://thaiherbtherapy.com/

• http://www.medplant.mahidol.ac.th/index.asp

แอปพลเคชนมอถอ