erzurumlu Şeyhulislam seyyid feyzullah efendi...

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi

SEMPOZYUMU (31 EKİM-2 KASIM 2014 ERZURUM)

-TEBLİGLER-

EDİTÖR PROF.DR. ÖMER KARA

ERZURUM - 2015

:· ······· --------~- ................................................. --····· -----.............................................. ---········ -----·-·

! Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar

Melek GENÇBOYACI

L. ............. ·-·-···· ················-···-~~~!.~~-~~~~~~~~~~~-~-~~~~~~~~---············································.l

Giriş

Öncelikte bu sempozyumu düzenleyen herkese teşekkür ediyorum.

Bende birkaç yıldır Feyzullah Efendi hakkında bir sempozyum düzenlemek istiyordum. Hatta Marmara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi H ocalarımızla da görüşmüş, Yazma Eserler Kurumu Başkanunız Sayın Muhittin Macit'e de konuyu açrruştım.

Ama daha önce de Minyatür, Tezhip ve ebru sanatları Hocası ve aynı zamanda Kültür Bakartlığı sanatçısı Suna Selma Koçal Hanıma da Feyzullah Efendi'nin bir miDyatürünü yapmasını rica etmiş ve o da memnuniyetle kabul etmişti. Çünkü kütüphanede sadece kimin ne zaman yaptığı belli olmayan bir karakalem çalışması vardı. Resim ı

Fakat çeşitli aksilikJerle bu minyatür bir türlü tamarnlanamamıştı. Yazma Eserler Kurumu Başkanunız Sayın Muhittin Macit Erzurum'da Feyzullah Efendi hakkında bir sempozyum düıenleneceğini söylediğinde çok mutlu oldum. Hemen S una Selma Koçal Hanımı arayarak müjdeyi verdim. O da kısa bir sürede yarım kalan minyatürü tamamladı. Bu Minyatür Feyzullah Efendi'ye ait Sayın Suna Selma Koçal Hanım tarafından ilk defa yapılan bir minyatürdür. Resim la

Şimdi Feyzullah Efendi Koleksiyonundan Nadir Eserleri tanıtmaya geçmeden önce bu eserlerin barındığı medrese hakkında birkaç söz söylemek istiyorum.

Darü'l-hadis ve Feyziyye Medresesi adlarıyla da bilinen Feyzullah EfendiMedresesi II. Mustafa ve III. Ahmed'e hocalık yapmış olan Şeyhillislam Feyzullah Efendi tarafından 1112/1700-1701 yılında yaptırılmıştır. Mektep, kütüphane, şadırvan ve çeşmesi ile birlikte bir külliyedir. Resim 2

17 Nisan 1916 tarihinden itibaren Millet Kütüphanesi, bugünkü Millet Yazma Eser Kütüphanesi, ŞeyhCilislam Feyzu11ah Efendi ile Ali Emiri Efendi'nin vakfettiği

kitaplardan oluşmaktadır.

450 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfetti~i Kitaplar 1 Melek GENÇBOYACI

Darü'l-hadis ve Feyziyye Medresesi adlarıyla da bilinen medrese Fevzipaşa Caddesi'nin başlangıcı (eski adıyla Devehanı Sokağı) ile Macar Kardeşler Caddesi'nin kesiştiği Feyzullah Efendi Sokağı (eski adıyla Halilpaşa Sokağı) ile Ali Emiri Sokağı (eski adıyla Çamur Sokağı) arasındadır. Resim 3

Mektep 1912 yılında gerçekleştirilen yol çalışmaları ve Macar Kardeşler Caddesi'nin açılması sırasında yola gitmiştir. Cadde 20 Ağustos 1913'te açılmıştır. 1911 ve 1913 yıllarında çeşitli tamirler gören medresenin 1914'te oldukça harap hale geldiğinden yıktırılıp meydan olarak halka açılması düşünülmüşse de, 1912 yilinda Prens Said Halim Paşa'nın başkanlığında kurulan İstanbul Asar- ı At!ka Muhipleri Gerniyeti'nin fahri üyesi olan Fransız büyükelçisi Maurice Bompard'ın (1857-1936) elçiliği sırasında (1910-1914) eşi Mme. Gabrielle Le Bilignieres Bompard'ın girişimleriyle yıkımdan vazgeçilmiştir. Medresenin Feyzullah Efendi Sokağı'nda bir çeşme ve medresenin giriş kapısı bulunmaktadır. Çeşmenin üzerinde Edirneli Karnı Mehmed Efendi'nin (ö. 1136/1724) dört beyitlik tarih manzumesinin talik yazıyla kitabesi bulunmaktadır.

Hace-i hakan-ı a'zam hazret-i müfti'l-enam Seyyidü'l-afak Feyzullah Kudsiyyü'L-hisal Bu nümudar-ı tahUru su-be-su icra edip Eyledi asar-ıpür-envarını cennet-misal C~iş-i ma'ü'l-hayatldir ferah-bahşô.-yı can Hod-be-hod olmuş sada-yı kulkulu zlb-i makal La le gördüm Kamiya tarih içün atşana der Gel gel iç bu çeşmesar-ı nurdan ab-ı zülal (Tarih 1112/ 1700-1701)

Prof. Dr. Günay Kut, "Kami Efendi'nin Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri, manzum 373/2 65a-b ve 374/2, 69böe kayıtlı iki nüshasının birinde (manzum 373) tarih mısrasının altında rakamla tarih yoktıır, diğerinin tarihi de rakarnla 1113/1701-1702 olarak verilmiştir. Tarih mısrasındaki "ab" kelimesi medli olduğundan "ebced" hesabına göre bu tarih 1112 değilll B olmalıdır. Bununla beraber çeşmenin üzerindeki kitabe de tarih açık bir şekilde 1112 olarak rakamla yazılmıştır. Tayşi'nin (1983, 68-69) iki çeşme olarak verdiği çeşme aslında bir tanedir. Büyük çeşme ve küçük çeşme olarak düşünülen ve kitabeleri verilen çeşme aslında bir tanedir ve yukanda verilen bir tek kitabesi bulunmaktadır. Yanındaki çeşme görünümünü veren yapı ise hayvanların su içmesi için ayrılan musluğu olmayan bir tekneden ibarettir. Bu. tekneye su, çeşmenin tek:ne kısmından açılan bir delikten dolmaktadır:' der.

Girişimlerimle uzun yıllar önce Fatih'teki yol çalışmaJan yüzünden toprağa gömülü olan bu çeşme Fatih Belediyesi ile ortak bir çalışma ile yolu yapılarak Rolöve ve Anıtlar Müdürlüğünce çeşmenin tamir ve ihya çalışmaları yapılmış ve 2008 yılında çeşmenin suyu akıtılmıştır. Halen de akmaktadır.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 451

"Köfeki taşı ve tuğladan yapılan binanın sokak kapısından girildiğinde kare görünüşlü bir avluyla karşılaşılır. Avlunun ortasında bir şadırvan bir de çıkrıklı bir kuyu bulunmaktadır. Kapıdan girildiğinde sağda 6 ve karşıda da 4 medrese odası, sol tarafta qa ayrı ve çok güzel mimar( bir kitle olarak dershane-mescit ile kütüphane bulunmaktadır." Dershane kısmına merdivenle çıkılır. Merdiven kemerinin üzerindekj oymalı taç arasına, binanın yapılışma Türkçe olarak düşürülen oo beyitlik kjtabesi bir satıra sığdırılarak yazılmıştır.

Hace Feyzullah Efendi Hazret-i müfti'l-enam Eyledi bünyadına bu dar-ı ilmin ihtimam Laften ü ma'nen dedim itmamına tarih-i tam Bin yüz on ikide hakka medrese oldu tamam

Ömrünü kitaplara kjtaplarını da milletine vakfetmiş olan Ali Emirt Efendi, 1908 yılında emekli olarak İstanbul'a gelmiş ve o yıllarda kütüphane kurmak için yer aramaktaydı. Resim 4

Emlrl'ye Feyzullah Efendi medresesi dahil birkaç yer gösterilmiş fakat o yıllarda biraz önce söylediğim gibi medresenin harap halde olması ve savaşın da ne zaman biteceği belli olmadığından önce istememiş ancak dönemin EvkafNazırı Hayri Bey bu konuyu ele alarak medreseyi tamir ettirmiş, kalem işlerirıi de yeniJeterek kendisine tahsis edilmiştir.

Ali Emiri Efendi de Feyzullah Efendi'nin o yıllarda kitaplarının korunduğu Vakıfların depolanndan ait olduklara yere Feyzullah Efendi Medresesine getirtmiştir.

Şimdi sizlere ilk defa tanıtacağım ve 300 kusur yıl sonra ait olduğu yere gelen bir eseri tanıtmak istiyorum.

Bu eser Feyzullah Efendi'nin kjtaplarının Vakfiyesi. Resim S

Bütün carılılar gibi bu eserlerin de adeta birer yaşam hikayeleri var. Bende bu hikayeyi sizlere kısaca arılatmak istiyorum:

Sanıyorum 1-2 yıl önce Ankara da bir toplantıda karşılaştığırn İstanbul Sahaflar Birliği Derneği Başkanı Sahaf Emin Nedret İşli ile Feyzullah Efendi Vakfiyesi ile ilgili sohbet ettik. Konu ile ilgili ben Kütüphanede bazı defterler vs. olduğunu söyledim. O da Köprülü ailesinin yani merhum Fuat KöprüJü ve oğlu Orhan Köprülü'nün kütüphanesindeki kitapların sahaf değerini ölçmek için evlerine gittiğinde gördüğü Feyzullah Efendi'nin vakfıyesinden söz etti.

Tarunu Faiz Köprülü ve diğer aile fertlerine bu eserin asıl yerinin Millet Kütüphanesi olduğunu ve hediye edilmesi gerektiğini söylediğini iletti. Ve büyük bir memnuniyetle kabul edilen bu karar çeşitli aksiliklerle bu zamana kadar gerçekleştirilememişti. Bu sempozyumu duyduğumda harekete geçerek geçtiğimiz

452 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettl~i Kitaplar 1 Melek GENÇBOYACI

günlerde yani 22 Ekim 2014 günü torunu Faiz Köprülü tarafından bu vakfiye küçük bir törenle kütüphanemize armağan edilmiş ve yerli ve yabancı araştırmacıların istifadesine sunulmak üzere Feyıullah Efendi'nin kitaplannın son numarasına yani 2280 nurnaraya kayıt edilmiştir. Resim 6

Sayın Faiz Köprülü ve SahafNedret İçli'ye buradan tekrar teşekkür ediyorum.

Türkçe olan bu eser 13 Zilhicce 1113 tarihinde nesih hatla yazılmış ve 278 yapraktır. Eser isimleri kırmızı mürekkep li, larmızı cctvelli, Fatiha sayfası mihrabiyeli her iki sayfa altın yaldızlı, filigranlıdır. Cildi kahverengi deri ve gömme şemselidir. Resim 7

Medrese ve vakfiye hakkJnda kısa bir hatırlatma yaptıktan sonra döneminin kütüphanelerine kıyasla ıengirı olan Feyıullah Efendi koleksiyonundaki bu çok değerli eserlerden bazılarını vaktimiz elverdiğince örneklerle kısaca tanıtmak istiyorum.

Göreceğiniz gibi mükemmel ciltler, minyatürlü eserler, önemli kişilerin eserlerinin nüshaları, zahriyelerdeki tezhipler ile bu kütüphanenin her yönden değerli kitaplardan oluştuğunu göstermektedir.

Feyzullah Efendi Kitaplarının vakıf mührü. Resim 8

Vekafe Şeyhillislam es-Seyyid Feyzullah Efendi gaferallahu lehü ve li-valideyhi en la yuhrace mine'l-medreseti'lleti enşeeha bi-Kostantiniyyete. Sene 1112

Kütüphanedeki kitapların bir defteri Defter-i kütüb-i Feyıiyye 2196M. Resim 9

Bu defteri n kısaltılmış bir sureti 2197M. Resim 10

Vakfıyesinin ve kitaplarının listesini içeren mikrofilmden alınmış fotokopisi 2200 nurnarada bulunmaktadır. Resiın ll

Bu mikrofilmden fotokopi 10 gün önce bize yani Feyzullah Efendi'nin kitapları arasına vakfedilen vakfiyedir. 1960 yılında aileden bir kopyasının kütüphanede olması için mikrofılmi çekilrnek üzere Süleymaniye Kütüphanesi'ne getirtilip çekildiğini şu an hayatta olan Millet Kütüphanesi emekli müdürlerinden öğrendim. Kısmet bu sempozyumayınış.

Feyıullah Efendiye verilen Tenı/ikname 2198M. de bulunmaktadır. Resim 12

Bu temlikname 1111 H. de istinsah edilmiş olduğundan yeni gelen vakfı. yen in tarihi 1113 H.dir. Aynısı burada yer alır. 2196 M.de kayıtlı

2197 M. kayıtlı "Defter-i Kütüb-i Feyziyye" 10 Ağustos 1924 yılında istinsah edilmiştir. Yeni vakfiyeden istinsah edilmiştir.

Bu vakfiyelerde önce medresenin bir tanımı yapılmaktadır. Daha sonra sırasıyla medreseye devam öğrencilere çeşmeyi, mektebi ve kenefi temizleyen kişilere ne kadar

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiO FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 453

akçe verileceği Kütüphanenin hafız-ı kütüblerinin kütüphaneyine zaman açmaları gerektiği öğrenciye yararlı olmak üzere mütalaa ve istinsah etmelerine müsaade edilmesi ve kütüphaneden dışarı kitap çıkartılmaması vakfın şartları olarak vakfi.yede yer almaktadır.

Ayrıca hafız-ı kütübün görevleri hakkında talimatJ.ar madde madde yer almaktadır.

Daha sonra Kitapların listesi eser ve müellif adı verilerek yaprak ve satır sayısı, kağıdın cinsi hattı ve diğer ilginç bilgileri de içermektedir. Kitapların numaraları hariç. sanki modern kataloglama tarzının ilk çekirdek örneği gibidir. Bir eserin nüshası genellilde aşağıda verildiği şekilde tanımlanır.

"el-Carni'üs's-sahih li-Müslim'in-Nisabı1r1 fı cildi vahid, cildi siyah, kağıdı abadl, hatt-ı nesih, aded-i evrak dörd yüz altmış, satır 29. Ebvab ve fusul altun ile, ekser kenarları muhaşşadır:'

Örnek olarak bu eser Feyzullah Efendi'nin 2199M'de (eski no: 2199) kayıtlı Feyzullah Efendi Kütüphanesi defterinde kü.tüb-i ehadls-i şerile kitaplarının içinde 488 nurnarada kayıtlıdır (12b). Resim 13

2199Möe kitaplar konularına göre düzenlenmiş olup ilk konu "kütüb-i kıraat"tır. Kitap numaraları l'den başlayıp matbular, mükerrerler ve bağışlar dahil Feyzullah Efendi Kütüphanesi defterine göre (2199M) 2162 Arapça; 25 Farsça; ll Türkçe yazma; 4 Arapça ve 86 Türkçe matbu kitap bulunmaktadır. Toplam kitap sayısı2288öir.

Kütüphaneye zaman zaman bağışların yapıldığı onlarında bazılarının eski tarihlerde Feyzullah Efendi Kitaplarının yanına kayıt olduğu da bilinmektedir. Çoğu Arapça eserlerden oluşan koleksiyanda bugün 12 Türkçe ve 25 Farsça olmak üzere 2205 yazma 98 matbu eser olmak üzere 2302 eser bulunmaktadır.

Bu seçkin yazmaların birkaçının hangi eserler olduğunun verilmesinin nedeni koleksiyandaki konu çeşitliliğiningörülmesini amaçlamaktadır:

Feyzullah Efendi Kitaplarının Değerlendirilmesi

No. 2122 Feyzullah Efendi Kütüphanesi'nde Feyzullah Efendi'nin bizzat yazdığı bir eseri Nesayihu'l-Müluk. Resim 14

No. 24, BeyzaVı'nin (ö. 685/1286) Envarü't-Tenzll ve Esrarü't-Te'vfl adlı eseri bir Kur'an tefsiridir. Kıraat usullerine göre yazılan ve 730 yapraktan oluşan bu nüshanın diğer kütüphanelerde de pek çok nüshası bulunmaktadır. Feyzullah Efendi'nin kitapları

içinde de üç nüshası bulunmalctadır. Resim ıs

Böylece çok okunan bir eser olduğu ortadır. Beyzavi bu tefsiri yazarken belagat sanatının bütün özelliklerini kullanmıştır.

454 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar f Melek GENÇBOYACI

No. 238, Ferra el-Begavi (ö. 516/1122) tarafından kaleme alınan Mealimü't-Tenzil diğer bir Kur'an tefsiridir. Sanat gütmeden kolay anlaşılır bir dille yazılmıştır. 397 yapraktan oluşan bu nüshanın özelliği cildindeki şemse ve köşebenderindeki zarif tezhip ve mıklebinin ince süslemeleri ile lb-2a yüzündeki tezruhinin ihtişamlı görünüşüdür. Eser çok okunduğu için hemen her yazma kütüphanesinde mevcuttur.

Eserin Müellifı Begavi, Ebu Muhammed Hüseyin b. Mes'ud b. Muhammed(? -1122 H.)

Bu eser, Arapça ve nesih hattıyla yazılmıştır. Satır sayısı 45'tir. Ayetler kırmızı mürekkep, diğer satırlar siyah mürekkeple yazılmıştır.

Eserin konusu, Fatiha Suresi'nden Nas Suresi'ne kadar tüm Kur'an-ı Kerim'in tefsiridir. Mukaddime bölümünde Kur'an'ın, Kur'an okumanın ve Kur'anla amel etmenin fazileti ve tefsir metodu hakkında geniş bilgiler verilmiştir.

İmam-ı Begavl'nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Çocukluğu ve gençlik yılları ile ilgili olarak aydınlatıcı bilgiler de mevcut değildir. Doğduğu yer olarak da Heratile Merverrüz arasında bulunan Bağşür (Bağ) kasabası gösterilmektedir. Zaten bu kasahaya izafeten Bağavi lakabıru almıştır. Ferra lakabı ise direkt kendisi ile alakah olmayıp, kürkçülük yapan babasının bu mesleğinden ötürü İbnü'l-Ferra olarak anılmıştır.

Şafıi mezhebine bağlı ve bu mezhebin bir fık.ıhçısı olarak tanınan Begav1, metot olarak selefierini takip etti. Hiçbir zaman taassuba yönelmedi. Mensubu bulunduğu mezhebi hakkında eser yazdığı gibi, diğer mezheplerin kaynaklarını da inceledi. Onların gör~lerini gözden geçirdi. Kuvvetli bulduklarını tatbik etmede tereddüt göstermedi. En büyük gayretini, Kur'an ve Sünnet anlayışı çerçevesinde şekillenen kültürün yerleşmesine sarf etti. Bu konuda insanlar için teşvik edici bir rol üstlendi. Mü'minleri, özellikle bu iki büyük kaynağa daha fazla sarılmaya davet etti. İşte bu titizliği ve davranışlan sebebiyle, sünneti ihya eden manasma gelen, "Muhyi's-sünne" lakabıyla anılmaya başlandı.

Begavi, ilmi kişiliğiyle olduğu gibi, yaşantısı ile de dikkatleri üzerine çekti. Takva sahibi bir kişilik olarak tanındı. Yeme içme konusunda da son derece sade bir hayat yaşadı. Uzun süre sadece ekmek yiyerek hayatını sürdürürken, yetersiz beslenmeden dolayı beden en zayıfladı. Buna rağmen, ilave olarak sadece zeytin yemeye başladı. Çok dikkatli davrandığı ve üzerinde titizlikle durduğu özel hususiyetlerinden bir tanesi de, abdestsiz talebelerinin karşısına çıkınayıp buna riayet etınesidir. Derse giderken abdestli olmayı bir düstur edinmiştir.

Ömrü boyunca bölge insanına hizmet etti. 1122 yılında Merverrüz'de vefat etti. Vefatından sonra, büyük değer verdiği ve çok sevdiği hacası Kadı Hüseyin'in yanına defnedildi.

ERZURUM LU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 455

Eserleri: Begavi, daha çok Hadis, Fıkıh ve Tefsir dallarında eserler yazdı. Hadis dalında önemli ve en çok tanınan eserlerinin başında "Şerhü's-Sürıne" adlı eseri gelmektedir. Hadis alimlerinin eserlerinden derlediği hadisleri önce konularına göre sıralamıştır. Hadis ilimleri arasında ihtilafkonusu olan problemlerle ilgili olarakşerhler düşmüştür. Kendisine, "Muhyts-Sünne" lakabının verilmesinde bu eserin önemli bir katkısı olmuştur.

Begavi'nin güvenilir hadis kaynaklanndan istifade ederek derlediği hadisleri, "Mesabihü's-Sünne'' adlı eserinde toplamıştır. Kaynaklardan aldığı hadislerin senetlerini. çıkardıktan sonra eserine kaydetmiştir. Eserde, dört binden fazla hadis kaydedilmiştir. Bu eseri de İslam dünyasında büyük bir ilgi görmüş ve eser için çok sayıda şerh yazılmıştır. Hadis dahnda; el-Envar fi Şemaili'n-Nebiyyi'l-Muhtar, el-Cami' Beyne'sSahihayn, Şerhü Camii't-Tirmizi yazdığı diğer eserleridir.

Tefsir dalında yazmış olduğu en ünlü eseri ise, "Me'alimü't-Tenzll" adını taşımaktadır. Begavi, Kur'an ayetlerini; hadis, sahabe ve tabi in müfessirlerle bunlardan sonra gelenlerin görüşleriyle açıklamaktadır. Eserin muhtelif baskıları yapılmıştır. Bu alanda yazdığı diğer bir eseri de el-Kifaye fi'l-Kıraa'dır.

Fıkıh ilim dalıyla ilgili yazdığı eserlerinden bir tanesi Et-Tehzib~tir. Bu eser Şafii mezhebinin önemli kaynaklarından bir tanesidir. Müellif bu eserinde hocasının eserinden büyük ölçüde istifade etmiştir. Eserdeki bölümler, ayet ve hadislerle başlamaktadır. Konuyla ilgili ilirolerin görüşlerine yer verdiği gibi, kendi fikirlerini de ilave etmiştir. Bu alanla ilgili olarak da; el-Kifaye fi'l-Fıkh, Fetava, Tercümetü'l-Ahkam adlı eserleri yazmıştır.

İmam Begavi, eserlerini Arapça ve Farsça dillerinde yazmıştır. Resim 16

No. 427'de kayıtb eser Kirmani, Şemseddin b. Yusuf'un yazdığı (717/1317-786/1384) Kevakibü'd-Derari fi Şerhi Sahfhi'l-Buhari, miktepli kabı, sertabında "el-evvel min şerhi sahlhi'l-Buharl'' yazılı. Memlı1klular dönemi tezhibi, geometrik şekiller, her bir şeklin içinde değişik çiçekler, lacivert ve yeşil zemine altın yaldızla yazılıdır. Resim 17

No. 432. Şemseddin Muhammed bin Abdüddaim'in (733/1361-831/1428) elLami'u's-Sabih 'ale'l-Cami'i's-Sahih adlı eser, Sahlh-i Buhari'nin şerhidir Resim 18

Bu nüsha dört ciltten oluşan şerhin birinci cildini ihtiva etmektedir. 297 yapraktan oluşmaktadır. Bu koleksiyanda üç cilt mevcuttur (433 ve 434) Rumi motiflerle hazırlanan şemse ve köşebentleri bulunmaktadır. Miklepli olan cildin sertabında altın yaldız mürekkeple "el-evvel min sahihi'l-Buhari" yazısı bulunmaktadır. Zahriyenin sağ üstünde Feyzullah'ın kitaplarından olduğu kayıtb (min kütübi't-faklri's-seyyid Feyzullah ... ). Sol üstte. ayrıca yaprak sayısı 297, satır 31 kaydı bulunmaktadır.

456 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar 1 Melek GENÇBOYACI

No. 488. 510 yapraklık el-Ctimi'üs-Sahih, Sahihü'l-Müslim olarak tanınır. Resim 19

Müslim'in (ö. 261/875) bu nüshasının zahriyesinde (la yüzünde) ortada mavi renkteki zemini çevresi altın yaldız zencirekli zcncireğin çevresi de lacivert zernin üzerine süslemelerle oval şemseli ve tığlıdır. Bu şemse biçimi ve renkler, Fatih devrinin çok belirgin müzehhep şemsesidir. Şemsenin mavi zeminine altın yaldızla yazılan yazı

çok ince bir fırçayla siyah mürekkeple tahrirlidir. Yaprağın üst yüzünde Kitabu sahlhi Müslim fl'l-hadis yazılı. En üstte "Ya kebikec" yazısı bulunmakta. Yaprağın sol üst yanında Arapça olarak müellifın ismi, doğum ve ölüm tarihi kayıtlı. Doğum tarihi için verilen 204/819 tarihinin üstünde bir düzelti yapılmış. Böylece 206/82l'de doğduğu kesinleşmiştir. Şemsenin alt sol yanındaki boşlukta .Peyzullah Efendi'nin vakıf mührü bulunuyor.

Müellifbu eseri 871 H. de yazmıştır. Kitabın tamamı 510 yk. tır .Eserimiz 461b de bittikten sonra 510. varağa kadartalik hatla yazılmış Şemseddin Herevi'nin Falü'lMün'im fi Şerhi Sahih-i Müslim adlı eserinin başından üç, dört bab vardır.

Sahih-i Müslim, İmam Müslim'in tedvin ettiği hadis kitabıdır. Ehl-i Sünnet geleneğinde İmam Buhari'nin Sahih'i (Sahih-i Buhar;) ile birlikte en güvenilir iki hadis eserinden biri olarak kabul edilir.

Cami türünde bir eserdir ve· tamamen sahih hadislerden meydana gelmiştir. Eser İslam aleminde daha çok Sahih-i Müslim adıyla meşhur olmuştur.

Müslim, Sahih'ini, işittiği üç yüz bin hadisten seçerek aldığı hadislerden meydana getirmiştir. Eserini on beş yılda tamamladığı rivayet edilir. Kitabına aldığı her hadisi muhakkak bir delile göre almış, bıraktığını da yine bir delili göz önünde bulundurarak bırakmıştır.

Buhar! gibi Müslim de Sahih'ini tamamladıktan sonra devrinin hadis otoritelerinin tetkikine sunmuştur. Sahih'i tetkik eden Ebu Zur'a er-Razinin zayıf gördüğü hadisleri çıkarmıştır. Sahih-i Müslim cami türü hadis kitaplarında bulunan ana konularda hepsine ait hadisleri ihtiva eder. Kitab başlıklı 54 ana bölümde mevcut bablarında, tekrarlar hariç, 3033 hadis vardır. Bunlar genelde hı.fz ve itkan sahibi ravi]erin rivayetleri, hıfz ve itkan yönünden orta seviyedekilerin rivayetleri ve zayıf ravilerin rivayetleri olmak üzere üç gruptur. Takip ettiği metot icabı hıfz ve itkanla tanınmış ravilerin rivayetlerine öncelik vermiş, sonra da diğer tarikiarına işaret etmek üzere öteki iki gruba dahil ravilerin rivayetlerini nakletmiştir. Sahihte asıl olan ilk rivayetlerdir.

Sahfh-i Müslim'in tertibi çok güzel olmakla birlikte bablarına Buhan gibi unvan konulmamıştır. Bablarına fıkhi hükümler yerleştirilmiş de değildir. Alimler bunu babın ihtiva ettiği hadisten faydalanmayı okuyucuya bıraktığına yormuşlardır. Bugün elde bulunan Müslim nüshalarındaki bab başlıkları en-Nevevi tarafından konulmuştur. Bu

ERZURUM LU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 457

konuda en-Nevevi şunları söylemiştir: "Bazıları müslim'in bablarına unvan koymuşlardır. Bunların bir kısmı güzeldir. Ne var ki bir kısmı, ya ibare kusuru, ya lafıılarının bozukluğu, ya da başka sebepler yüzünden hiç de uygun düşmem iştir:'

Bundan anlaşıldığına göre en-Nevevi'den önce de Müslim bablarına başlık koyanlar olmuşsa da bunlar uygun bulunmamıştır. Mustafa b. Omer Üsküdari, İstanbullu Süleyman Fadıl Efendi, Yusuf Efendizade Abdullah b. Muhammed, Diyarbakırlı Kurşunlu Zade Mustafa Efendi bunlardan bazılandu.

Sahih-i Müslim'in Türkçe tercümeleri arasında Prof. Harndi Rağıp Atademir'iıi babası Rağıp Efendi tercümesi de anınaya değerdir. Ancak bu eser basılmamıştır. Mehmet Sofuoğlu'nun izahh tercümesi ile Ahmed Davutoğlu'tın şerhli tercümeleri ise neşredilmiştir.

Sahih'in muhtasarları arasında Muhammed b. Abdiilah el-Mursi, Abdulaıim b. Abdilkavi ei-Munziri'nin eserleri en meşhurlarıdır.

No. 1264'te Şeyh Ahmed ibn Muhammed el· Mağribi el-Mukri'nin (ö. 1041/1631-1632) Fethü'l-Müteal fi Vasfı'n-Nial adlı eseri Hazret-i Peygamber'in naluılarının tasvirleri ve çizimlerini içeren ünlü kitabıdır. RESiM 20

Eser orta Magrib'de doğan Ebü'l-Abbas Şihabüddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmedel-Kureşi el-Makkari et-Tilimsani el-Fasi (ö-1041/1632)'nin Arapça bir eseridir.

Müellif eserini, Şevval 1030 H. de yazdığım, ancak her gün kuşluk vaktinden öğleye kadar gerekli ilaveleri yapmak için Hz. Peygamberin Kabri'ne giderek minberi ve kab ri arasında yazmak suretiyle 2 Ramazan 1033 H. debitirdiğini ifade eder .

. Edip, Biyografı yazarı ve Hadisçi olan müellif, eserinde bütün insanlara örnek olması açısından Hz. Muhammed'in hayatı, yaşantısı, tutumu, davranışları ve şahsi özelliklerinden ve O'nun sadece Müslümanlara değil bütün insanlara ve cinlere peygamber olarak gönderildiği hakkında bilgiler verir.

Müslümanlar Hz.Muhammed'in söz ve davranışiarına uymayı kendilerine prensip edindikleri gibi onun saçı, sakalı, zıbını, hırkası, pabucu ve nalınları ve benzeri özel eşyalarına hürmet etmişlerdir. Eser, 1117 H. de Feyzullah Efendi tarafından

vakfedilmiştir.

1 b<Ie müellif ve eserin adı hakkında bilgi verilmiştir. Müellifin Fas'ta doğduğu ama Kahire'de yetiştiği belirtilmekte, takip eden sayfalarda ise Hz. Muhammed'in sözlerinin ve davranışlannın insanlık için bir kurtuluş yolu olduğu hakkında bilgiler verilmektedir.

Eserde ayrıca Hz. Muhammed'in ümmetinin hem dünyada hem de ahrette mutluluğa kavuşabilmesi için uymalan gereken kuralları anlatan pek çok hadise de yer verilmiştir.


Hadis rivayet edildikten sonra müellif tarafından kısaca açıklamaları da verilmiştir. Bazı konulardaki hadisler alfabetik olarak yazılmıştır. Müellif konu ile Hadisleri açıklamak için şililer de yazmıştır.

34, 36, 37, 38, 39 ve 94. varaklarda Hazreti Muhammed (S.A.V)'irı nalınlarının

altıola çizilmiş şekilleri vardır. Resim 21

Nalın şekillerinde altın yaldızlı mürekkeple değişik motifler kullanılmıştır. Nalınlara siyah mürekkeple kontürler çekilmiş, kontürlerin arası altın yaldızlı

mürekkeple çerçevetendirilmiş ve çeşitli çiçek motifleriyle bezerneler yapılmıştır.

34Mieki nalın Dımaşk'tan (Şam'dan) gelmiştir ve sonradan üzerine abanos geçirilmiştir. Siyah kontürler çekilmiş iki çizgi arası altın yaldızlı mürekkeple süslenmiştir. Üst tarafında yer alan göz şeklinde yuvarlak iki şekil Hz. Peygamber'i günahlardan korunduğuna işaret eder.

36a'daki nalın 34b'deki nalına benzer, ancak kontürler içerisindeki süslemeler farklıdır. Kendisine Seb'u'l-Mesaru (Fatiha SOresi) iridirilen Peygamber'in çok yüce bir varlık ve emin birisi olduğunu temsil etmektedir.

37b ve 38a'daki nalınlar birbirinden bazı farkitl ık arz etmektedir. 37b'deki nalın daha enli ve kalın 38a'daki nalın ise daha ince ve uzun ve ikisinin de içindeki süslemeleri farklıdır.

38b ve 39a'daki nalınlar ise diğerlerinden daha farklıdır. 38b'de yer alan nalın resminde göz şeklinde beş adet yuvarlak bulunmaktadır. iç süslemeleri ise hepsinde farklıdır. Hz. Peygamber'in diğer insanlar arasında ilim, zeka, Allah'tan korkma, düzgün konuşma gibi yönünü ve en üstün kişi olduğunu temsil etmektedir.

94b'deki nalın şekil olarak öncekilere benzemektedjr fakat iç süslemeleri açasından farkl ı görünümdedir. Hz. Peygamber de insandır ancak diğer insanların en mükemmelidir. Bu nalın diğerlerine benzetilmiş ancak süsleme ve bezerne açısından daha güzel ve daha farklı yapılmıştır.

No. 1290, Ahlak ve siyaset kısmında kayıtlı olan İbn Teymiye, Takiyeddin'in (ö. 728/1328) Siyasetü'ş-Şer'iyye fi İslahi'r-R(fl ve Ra'iyye adlı eseridir. Resim 22

Müstensihi Ali b.Süleyman el-Hanefi'dir. İstinsah tarihi 13 Ramazan 850 H. (M.2 Aralık 1446) dır.

Cild ve tezhib Memluk üslubundadır. Kestane rengi cildin dış kapakları geometrik geçme bantlarla çokkollu yıldızlarla (aletle) bezenmiş, bantlar arasında kalan boşluklara noktalar yapılmıştır. Miklebin üzerine, şemse ve köşebenderin içine aletle hatayi ve rumiler yapılmış. Aletin oyuntuları altın ve mavi renge boyanınıştır. 2a'daki zahriyesi altın ağırlıklı olmak üzere dilimli madalyon iri hatayller ve dallarla bezenmiş tir.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEVZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 459

Kitabın konusu, siyaset ve ahlaktır. Devlet idaresi, idarecilerin halka nasıl davranacağına dair tavsiyeleri içermektedir. Arapça ve nesih hattıyla yazılmış olan bu eser 136 yk. 1 1 satrrdır.

İbn Teymiyye'nin siyasete d~ir yazdığı bu eser, şöhreti çok yaygın kitapl~rından biridir. Bu şöhretin bir sebebi İbn Teyrniyye'ye ait o~ası diğeri de İslam dünyasında çok yaygın olan Siyasetname türü eseriere kaynaklık etmiş olması bakımından büyük bir yaygınlık kazanması dır.

Bu eser ayrıca devlet yöneticilerinin özellikleri, fert-cemiyet veya fert ve devlef arasındaki ilişkileri konu eder.

İbni Teyrniyye, bu eseri yazmakla, aynı zamanda nasihat verici bir amaç da gütmüş, yaşadığı dönemde yönetime ve yöneticilere karşı devrimci bir tavır takınmamıştır.

Eserin müellifı Ebü'l-Abbas Ahmed b. Abdüsselam İbn Teyrniyye Takiyyüddin (1263-1328 H.), müstensihi ise Ali b. Süleyman el-Hanefi'dir. Kitabın istinsah tarihi 13 Ramazan 850 olarak kayıt düşülmüştür.

Müellif, 1263 H:de bölgenin önemli ailelerinden olan Teymiyye'nin bir mensubu olarak Harran'da dünyaya geldi. Amcası ve dedesi bölgede Hanbeli Mezhebinin alimleri olarak görev yapmış ve bu mezhebin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştu. Babası Abdülhalim de aynı mezhebin a.limi olarak geleneği devam ettirmiştir.

İbn i Teyıniyye'nin babası, Bağdat'ın Moğollar tarafından işgal ve istilasmdan sonra ailesini alarak Dımaşk'a (Şam) göç etmiş ve burada müderrislik yapmaya başlamıştır. Giderek gelişmeye başlayan Şam, zamanla Hanbeli mezhebinin önemli merkezleri arasına girmiştir. Bu dönemde Şam'ın gelişmesinin önemli sebeplerinden bir tanesi, Bağdat'ın işgali sonrasında bölgeden çevreye cereyan eden göçlerdir.

İlk eğitimini müderris olan babasından ve babasının da müderrisleri arasında bulunduğu Sükkeriye Darülhadis Medresesinin hocalarından ders aldı. Çok sayıda alimden de ders aldığı gibi, bazılarından hadis dinledi. Bazılarının da ilmi sohbetlerinde hazır bulundu. Böylece küçük yaşta başladığı eğitimini tamamlayarak icazet aldı.

1284 yılında babası vefat eden müellif, bu tarihten itibaren babasından boşalan

kürsüde hocalığa başladı. Şa.rılda bulunan Emeviye Camii'nde tefsir dersleri okuttu.

İbni Teynıiyye, hocasının yerine, 1296 yılında Hanbeliyye Medresesi'nde ders vermeye başladı. Zamanla halk ve yöneticiler üzerinde önemli etkiye sahip bir şahsiyet haline geldi. Bu faaliyetine paralel olarak, dini ve siyasi tartışmaların içine girmeye başladığı görüldü.

İbni Teyrniyye'nin yaptığı dikkat çekici eylemlerinden bir tanesi bir kayayı ortadan kaldırmasıdır. Nehir kıyısında bulunan bir kaya bazı insanlar tarafından ziyaret edilmekte ve buraya adaklar yapılmaktaydı. Durumu öğrenince bazı talebeleriyle

460 • Feyzultah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar f Melek GENÇBOYACI

birlikte söz konu kayanın bulunduğu yere giderek söz konusu kayayı ortadan kaldırdı. Hurafe ve bid'atlara karşı aşın sert davranışı pek çok kesimin tepkisine sebep oldu. Hakkırıda değişik dedikodular yayılmaya başladı. Yazmış bulunduğu eseri ayıkın ifadeler ihtiva ettiği iddiasıyla eleştiriidi Ancak, Şam Naibinin başkanlığında toplanan heyetin incelemesi sonrasında herhangi bir aykırılık görülınediği ifade edildi ise de daha sonra eser sebebiyle Şafii alimleriyle de arası açıldı. Bu olaylardan sonra Kahire'ye gönderildi. Kahire'de bir süre tutuklu kalan İbni Teymiyye, hapisten kurtulduktan sonra, Şam'a dönmesine izin verilmedi. KahireCle kalmaya devam ederek, fikirlerini savunmaya devam etti. 1309 yılında bir kez daha tutuklanarak göz hapsine alındığı ve bu süre zarfında eser yazmasına ve ziyaretçi kabul etmesine izin verildi.

iktidarın değişmesiyle serbest kaldı. Serbest kaldıktan sonra KahireCle ders verdiği gibi, fetva verme faaliyetinde de bulundu. 1313 yılında Şam'a gitmek üzere tekrar yola çıktı. Yolculuk sırasında Kudüse uğrayıp burada bir süre kaldı. Şamöa beş yıl boyunca ders verip eser yazmaya devam etti. Mücadeleci kişiliğinin de etkisiyle, çevresindeki halka giderek büyüdü. Şafii ve Eş'ari alimierin karşı çıkmalarına rağmen, halk ve idareciler üzerindeki etkisine engel olunamadı.

İbni Teymiyye, yazdığı eser ve görüşlerinden dolayı 1320 yılında tekrar hapsedildi. Bir süre hapis yattıktan sonra serbest bırakıldı. Ancak, Peygamber mezarları ve mukaddes beldelerin ziyareti hakkında verdiği fetva ve yazdığı risalelerden dolayı tekrar tutuklandı. Bundan sonra fetva vermesine yasak kondu. İki yıl daha hapis yatarken, eser yazmayı sürdürdü. Mezarların ziyareti hususundaki sert eleştirileririden sonra, yazı yazmasına da izin verilmedi. Bundan sonra kendisini ibadete verdi. 1328 yılında hapishanede vefat etti.

Tartışmacı, yanlış bildiğini sert bir şekilde eleştirmekten ve fiili hareket dahil tepki göstermekten çekinmeyen kişiliğiyle, İslam düşünce geleneğinde önemli bir etki bıraktı. Mevcut uygulama ve anlayışiara çok sert eleştiriler getirdi. Görüşlerini çekinmeden açıklayan ve her türlü s ıkıntıyı göze alan kişiliğiyle birçok alimin takdirini kazandığı gibi, özellikle ağır eleştirilerinden dolayı çok sayıda tenkitçisi de olmuştur.

İbni Teymiyye; akaid, kelam, kıraat, tefsir, fıkıh, hadis, fıkıh usulü, din ve mezhepler tarihi, felsefe, mantık gibi değişik ilim dallarında sayısız esere imza atmış, muhtelif konulardaki fikir ve düşüncelerini yazıya dökmüştür. Kendisi çok sayıda eser yazdığı gibi de birçok esere de konu olmuştur.

Siyasete dair yazdığı bu eser, şöhreti çok yaygın kitaplarından biridir. Bu şöhretin bir sebebi İbn Teymiyye'ye ait olması ise, diğeri de İslam dünyasında çok yaygın olan Siyasetname türü eseriere kaynaklık etmiş olması, bu bakımdan büyük bir yaygınlık kazanrnasıdır. devlet yöneticilerinin özellikleri, fert-cemiyet veya fert ve devlet arasındaki ilişkileri konu eder.


Müellif, bu eseri yazmakla, aynı zamanda nasihat verici bir amaç da gütmüş, yaşadığı dönemde yönetime ve yöneticilere karşı devrimci bir tavır takınmamıştır. Siyasetü'ş-Şer'iyye adlı eserinde de görüldüğü üzere o, ıslahatçı tavra ters düşmesine rağmen uzlaşma zemininde sistemi ıslah yoluna çekmek için mücadele etmiştir.

No. 1565. Kütüb-i edebiyat ve devavin kısmında kayıtlı 196 yapraklık Egant adlı eser Ebü'l-ferec el-İsfahani (ö. 356/967) tarafından kaleme almınıştır. Eserde Eınevtve Abbasi dönemlerinin şarkıcıları, bestecileri ele alınarak şarkı ve bcstelerle ilgili bilgiler verilir. Eserin nüshalann çoktur. Feyzullah Efendi'de dokuz nüshası bulunmaktadır .. 1562 mımarada kayıtlı olan nüshası475 yaprakttr. Resim 23

No. 932 Devletoğlu Yusuf'un ( ö. 828/1424'ten sonra) Vikaye Tercümesi; Resim 24

N o. 1228-1230 Farsça eserlerden Artar'ın ( 618/1221) Tezkiretü'l-Evli ya adlı eserinin üç nüshası; Resim 25

No. 1256 Sürfufnin (ö. 969/1562) Şerh- i Mesnevfsi; Resim 26

No. 1282 Cami'nin (ö. 898/1492) Nefahatü'l-Üns'ü; Resim 27

No. 1340 Uluğ Bey'in (ö. 839/1435-1436) Zi'c'i; No. Resim 28

No. 1415 Latinnin (ö. 990/1582) Tezkiretü'ş-Şuara'sı; Resim 29

No. 1639 Şem'i'nin (ö. 1011/1602-1603?) Şerh-i Tuhfetü'l-Ahrar'ı gibi. Resim 30

No. 1359-1360 Nasırüddin et-Tust, el-Hac e Ebu Cafer Mu hammed b. Muhammed b. el-Hasan, 607- 672 H. Tahrfru Macestf, 870 H. Resim 31

Arapça. Ta'lik.212 yk., 23 st.: 251xl45, 162x78 mm.

Scrlevha nefis tezyin ve teıhiplidir. Cetveller tamamen altındandı. Sayfa içinde lüzumlu görülen cümle ve ibareler altın suyu il edir. iç ve dışı meşin, şemseli, köşebentli, şirazeli, miklepli.

ı. ve 2. sayfanın önce 2 sayfa çok zarif Sultan Fatih için hususi şekilde yazılmış olduğu kayıt edilmiştir.

Bu eser Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığımız tarafından 2012 yılında tıpkıbasımı yapılmıştır.

No 1687-1745 numaralar arasında kayıtlı Hayvanlar Ansik.lopedisi yani Keşfü'l-Beyan an Sıfati'l-Hayevan adlı müellifhattı tek nüsha 62 ciltlik eserdir. Resim 32

Selçuklu Cilt örnekleri 1- Demirbaş FE 213/1 Eser Adı Kitabü'l-Kıraat


Yazar İbnü'n-Nekzavi, Mu'inüddin Ebu Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Abdullah el-Medeni el-Ensari 614-683 H. [şrh]

H.

2- Demirbaş FE 218 Eser Adı el-Keşşaf cın Hakayiki't-Tenzfl Yazar Zemahşeri, Ebü'l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer 467-538 H. [şrh] 736

3- Demirbaş FE 283/1 Tuhfetü't-Talib bi-Ma'rifeti Ehadlsi Muhtasari İbnü'l-Hadb İbn K esir, İsmail b. Ömer 701-77 4 H. [ şrh] 7 42 H.

4- Demirbaş FE283/2 İbn Kesir, İsmail b. Ömer 701-774 H. [şrh] Muhammed b. Ahmed [müst] 742 H.

5- Demirbaş FE 293 Iraki, Abdürrahim b. Hüseyin, 725-806 H. Ali b. Ubeydullah [müst.] 803 H.

6- Demirbaş FE 294 Telhlsü'l-Müstedrek li'l-Hakim en-Nisaburl Zehebi, Şemsüddin Ebu Abdullah muhammed b. Ahmed, 673-74.8 H. 769 H.

7- Demirbaş FE 30 ı Cami'ü'l-Usul min Hadisi'r-Resul İbnü'l-Esir, Ebü's-Sa'adat el-Mübarek b. Abdilikerim Muhammed b. Muhammed

eş-Şeybani, 544-606 H. Eşref [müst.] 800 H.

8- Demirbaş FE 303 Cem'ü'l-Cevami': Cam'ü'l-Kebtr Süyuti, Celalüddin Abdurrahman b. Ebu Bekir 849-911 H. [şrh]

9- Demirbaş FE 319 el-Cem' Beyne's-Sahihayn İbnü'l-Harrat, Ebu Muhammed Abdilihak b. Abdurrahman el-Ezdi, 510-582 H.

10- Demirbaş FE 34ı Cami'ü't-Tirmizi: el-Cami'ü's-Sahih et-Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre, 209-279 H.

ı ı- Demirbaş FE 468 Temhld li-ma fi'l-Muvatta' mine'I-Meanı ve'l-Esanfd

. İbn Abdiliber, Ebu Ömer Yusuf b. Abdullah el-Kurtubi, 368-463 H. Hasan b. Ali [müst.] 738 H.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 463

12- Demirbaş FE 542 Muhtasar min Matlai'n-Neyyireyn el-Cem' Beynes-Sahihayn İbnü'l-Hanbeli, İzzüddin Ebu Muhammed Abdiliaziz b. Rıdvan Abdullah b. Abdurrahman [müst.] 730 H.

13- Demirbaş FE 605 Şerhü'l-Mugni

Gaznevi, Siracüddin Ebu Hafs Ömer b. İshak, ö.704-773 H. Osman b. Muhammed [müst.] 759 H.

14- Demirbaş FE 619 Keşfü'l-Esrar fi Şerhi'l-Menar Nesefi, Hafızüddin Abdullah b. Ahmed, ö.710 H. [şrh] Ali b. Ahmed [müst.] 783 H.

15- Demirbaş FE 632 Keşfü'l-Esrar

Buhari, 1\laüddin Abdiliaziz b. Ahmed, ö.730 H.

ı 6- Demirbaş FE 68 ı Bedayi'üs-Sanayi'fl Tertlbü'ş-Şerayi' -Kaşani, Ebu Bekir b. Mescud, ö.587 H. Muhammed b. Ömer [müst] 670 H. AE. Belge 8

Sultan Mahmud Han bin Mustafa

Merhum Şeyhülislam Feyzullah Efendi medrese, muallimhane ve kütüphanesinin yeniden ihya edilmesi, hücrelere talebeler yerleştirilmesi ve bunların masraflarırun da Sinlkeşhane tarafından karşılanması hakkında verilen berat.

26 Ramazan 1152 / 27 Aralık 1739

Berat Kostantıniyyeöe yazılmıştır.

Beratın sağ tarafında nişan cümlesinin altında "Vakf- ı şerifın mütevellisi hala istanbul Kadısı faztletlü es-Seyyid Mehmed Emin Efendi hazretlerinin tasarruflannda olduğu ve mühr-i hfıssı mutfıbtk-şüd. fi 10 S. Sene 1228" şeklinde bir ifade mevcuttur.

AE. Belge ll

Sultan MahmUd bin Sultan Mustafa

Şeyhülislfım Feyzullah Efendi Medresesindeki görevlilerin maaşlarına zam yapılmasına ve bu zamının Simkeşhane mukataası malından karşılarunasına dair ferman.


29 Zi'l-ka'de 1152/27 Şubat 1740

Ferman Kostantıniyyeöe yazılmıştır.

AE. Belge 37

Merhı1m Şeyhülıslam Feyzullah Efendi medrese, muallimhane ve kütüphanesinin yeniden ihya edilmesi, hücrelere talebeler yerleştirilmesi ve bunların masraflannın da Simkeşhane tarafından karşılanması hakkında verilen heratın sureti

26 Ramazan 1252/4 Ocak 1837

Berat Kostantıniyye'de yazılmıştır.

Berat suretinin sağ tarafında MahmUdpaşa Mahkemesi Kadısı Hüseyin Şllir Efendi'nin tasdiki vardır.

Not: Berat sureti olduğu için üst tarafında tuğra yer almamaktadır.

AE. Belge47

Feyzullah Efendi Medresesi Müderrisi Mehmed Efendi'ye yevrni yüz elli akçelik rüus tevcih edildiğine dair berat sureti.

26 Ramazan 125214 Ocak 1837

Berat Kostantıniyyeöe yazılmıştır.

Berat sı1retinin Sağ tarafında Mahmudpaşa Mahkemesi Kadısı Hüseyin Şakir Efendi'nin tasdiki ve mührü yer almaktadır.

Sonuç

Zengin bir kütüphane olan Feyzullah Efendi 'nin kitapları ıninyatür, ci lt ve tezhip bakımından çeşitli yüzyıllara ait nadir nüshalanndan oluşan bir koleksiyondur. Bu da Feyzullah Efendi'nin ne kadar seçici ve aynı zamanda literatür bilgisine sahip olduğunun göstermektedir.

Ahunbay, Z., "Feyzullah Efendi Medresesi': Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1994, III, 308-309.

Akü n, Ömer Faruk, "Kaşgarlı Mahmud': Türkiye Diyanet Vakfı islam Ansiklopedisi, 2002, XXV, 9-15.

Argunşah, M. ve Çakır, M., Muhammed b. Mahmud Şirvani: 15. yüzyıl Osmanlı Mutfağı, Gökkubbe Yay., İstanbul2005.


Artemel S., Kıyafetü'l-İnsaniyye fl Şemaili'l-Osmaniyye, Ankara 1987, Ministry of Culture and Tourism of the Turkish Republic.

Bayat, A., "Cerrahiyye-i İlharuzrye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1993, VII, 420-421.

Bayraktar, Ş. N., "Feyzullah Efendi Medresesinde Fatih Millet Kütüphanesi", İstanbul Ansiklopedisi, 1968, X, 5743-5745.

Canpolat M. ve Önler, Z., İshak bin Murad: Edviye-i Müfredat, Türk Dil Kurumu . Yay., Ankara 2007.

Cerrahoğlu, İ., "Envarü't-Tenzil ve Esrarü't-Te'vil': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1995, XI, 260-261.

Çeçen, K., İstanbul VakıfSularından Halkalı Suları, İstanbul1991.

Defter-i Kütüb-i Feyziyye, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, nr. 2196M.

[Defter-i kütüb-i Feyziyye] Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Feyzullah Efendi nr. 2197M.

Derman, Uğur, "Ali Emiri Koleksiyonu'ndaki Berat ve Fermanlara Dair", Millet Yazma Eser Kütüphanesi'nden Bir Seçme: Ali Emirt Efendi ve Dünyası, Pera Müzesi Yay., İstanbul2010, s. 94-189.

Derman, Çiçek ve Gençboyacı, Melek, "Kitaplar': Millet Yazma Eser Kütüphanesi'nden Bir Seçme: Ali Emlri Efendi ve Dünyası, Pera Müzesi Yay., İstanbul 2010, s. 284-388.

Develi, H., 18. Yüzyıl Osmanlı Kültüründen Bir Örnek: Çiçek Defteri Seçmeler, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul2007.

Eraslan, K., "Çağatay Edebiyatı': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1993, VIII, 168-176.

Ergüzel, M. M., Kitab-ı Baz-name-i Padişahi, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2009.

Erünsal, İ. E., Türk Kütüphaneleri Tarihi II, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1988.

___ _, Osmanlı Vakıf Kütiiphaneleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2008.

Feyzullah Efendi Kütüphanesi Defteri, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, or. 2199M.

Feyzullah Efendi Vakfiyyesi ve Kitapları, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, nr. 2200.

466 • Feyzutlah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar/ Melek GENÇBOYACI

Gençboyacı, Melek, "Cumhuriyetten Günümüze Millet Kütüphanesi': Millet Yazma Eser Kütüphanesi'nden Bir Seçme: Ali EmM Efendi ve Dünyası, Pera Müzesi Yay., İstanbul2010, s. 45-53.

___ , "Me'allmü't-Tenzil (FE238)': lslam: İnanç ve İbadet Sergi Kataloğu (22 Temmuz-lO Ekim 2009/ Abu Dhabi), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2009, s. 112-113.

__ _,"Kitab-ı Sahlh-i Müslim (FE488)': İslam: İnanç ve lbadet Sergi Kata/oğu (22 Temmuz-ı O Ekim 2009/ Abu Dhabi), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2009, s. 116-117.

__ _, "es-Siyasetü'ş-Şer'iyye fi Islahi'r-Rat ve'r-Ra'iyye (FE1290)': !stam: İnanç ve İbadet Sergi Kataloğu (22 Temmuz-ı O Ekim 2009/Abu Dhabi), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2009, s. 118-119.

---·' "Fethü'l-Müte'al fi-Vasfi'n-Ni'al (FE1264)': İslam: lnanç ve İbadet Sergi Kataloğu (22 Temmuz-ı O Ekim 2009/ Abu Dhabi), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 2009, s. 382-383.

Kaçalin, M. S., "Divanü Lugati't-Thrk': Türkiye Diyanet Vakfı İsi&m Ansiklopedisi, 1994, IX, 446-449.

Kanar, Mehmet, "Şahname': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2010, XXXVIII, 289-290.

Karasoy, Y., Tutmacı, Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Tabiatname, Palet Yay., Konya 2009.

Karateke, H., İşkodra Şairleri ve Ali Emiri'nin Diğer Eserleri, En der un Yay., istanbul 1994.

Kaygı, H., "Feyzullah Efendi Çeşmesi': Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1994, lll, 308.

Kılıçer, M. E., "Birmavi': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1995, VI, 204.

Koca, F., "İbn Teymiye': Türkiye Diyanet Vakfı İslamAnsiklopedisi, 1999, XX, 391-405.

Koç, H., "Millet Kütüphanesi': Dünden Bugüne İstanbulAnsiklopedisi, 1994, V, 463.

Köprülü, Fuad, "Feyzullah Efendi': İslam Ansiklopedisi, 1945, IY, 593-600.

Kut, Günay, "Millet Kütüphanesi': Anadolu Kütüphaneleri, 2013, s. 251-269.

Kütükoğlu, M. S., XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay., Ankara 2000.


Sarıcaoğlu, F., "Kitab-ı Bahriyye': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2002, XXVI, 72-75.

Sefercioğlu, Necati, "Nev'i", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisf, 2007, XXXIII, 52-54. .

Soysal, Ö., Türk Kütüphaneciliği I, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara ı998.

___ ,Türk kütüphaneciliği TV, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara ı999.

Tanışık, i. H., İstanbul Çeşmeleri I, MaarifVekilliği Antiki te ve Müzeler Müdürlüğü Yay., İstanbul ı943.

Tayşi, M. S., "Ş~yhülislam Seyyid Feyzullah Efendi ve Feyziyye Medresesi': Türk Dünyası Araştırmaları, ı 983, XXIII, 9- ı 00.

__ _, "Ali Emiri Efendi': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1989, II, 390-391.

___ , "Feyzullah Efendi, Seyyid': Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansildopedisi, ı995, XII, 527-528.

EKLER

1638-1703

SEYHÜLISLAM . FEYZULLAI-I E:F'ENDI

468 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfetti ği Kitaplar f Melek GENÇBOYACI

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEVYiO FEVZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 469

470 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar j Melek GENÇBOYACI


KtrABIN ADI

MOELLfFI MOTERCiMi KOTOPHANESi KiTABlN NUMARASI: ÖLÇOSO

472 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiğl Kitaplar f Melek GENÇBOYACI


...ofo4,;, .;,e.:;__.,.;~ ;--l·~i.:

.-..-., ..... ;r-w~~ ~- ,;.ıı-;.:;...;., .... ~.;,!} ~~.-:~·~~.,/Ô .Ai!:, ... ..;.-;:..,:.,.~~~.

~~ O'l'oits\b~~ 'i;L. ~-}~~;,:..:.K~.(i.<iovJ~ ~!id<'~~~"~""ıf 41...., ~ ,A.f!>'<...ı;;&""' ...;.;~,.~~~ ~~.......,._,..~

~~.,.!.:~ ~J"VJ~·.t;·~~ ~;4. .... ~

\

~ ..:ııır.l~~ .......... """'"~:.i,., ~~~~~~ .~~ ........ ~tr.f,S

~·~ii..:.w ~·~· ~~~· ~).4rr..~

~rif~~ ~ ~ :P-JÇ~.ij!li~ .,ıUo,i

~~~ .,..,~~~~~~ ~~~ ~q,~~" ~~\01.~~ ~~·j..ııiıi': .• ~

~ ~

. ·- ~ . . -~~~"""'--~$"-" .z.~.,.-t: ... .ı.:~~~.:f,.;l.J-

1 t.,p, (f~_:A~ ~~~---.. ~ A~v:A~-t,...; .,.tt~i~~;,.;,....;. ~~~ı.ı, *;..i.!:.-.>~ ...;><A:.·~ J.~ ,;.1,;-~,;.-,ı::.~ .,..:iv.;~;~~·a-if;o.;.,;.~;.. ..ı,.~.JV~:S;~~ 4.~~~'e<" ~ .. }.:.~~~~ ~-"Vwol~y;~~

.~ .. :- :.. . ~ .· ... . . --"~- .... """".....,., ;..~ .. .,.,: ...... ~.!.:;... ~-r~-;..,;.;..~·..;

~~.,.ı,-,~

~~"""~"'·~--~ ~~~~ ~~ .. ~ ..... ~~~~ .,..ı.;~~~'tr t.\i.ı:. .. ;.:.~ ~~.:..i;;O\it. ~ı;w~~-~~

.ı.ı•'•;l, )ert• ~Mb .. -~

~_;.;:~ ~~ ~~ ;~~--~ ~i;i:c..:-~ ~~·.:,.;.;.,ı;ı.~

~~ ;:; ........ u..-.:...~~·· ........ l,ıı~J.ı,·~ ~ ........ ';.ll ;;ı.~.~~~ ~..l"' • ...:.;r.4_;~.~ ~~.....,;_w.+-w~


... ~ • ,~ . r· J.J,s, ... 4'r~r.

lJ}t,J, ..

' .·}>·. "" "'+' ç.

·-,, .:tt , ........... ~ Jc·• .,...,.~ ~r..l> /,1 ~ ..... "1 · J._. .. ~ ,Jiu•Ji 1".,1

,.ı, • •P<•...,.... • .fM • .J ~~.;>. ;,;. .... ıı., ,.I!Af.J.J.#_ ..... r.~ ~· J,.ıı.. -·~J; .... tt. .• , ..... r.,-4 ,J. w,, uC.., .J• _,.1/J ~,. • -") J ,I}J ıi #"' 1

•},.<~ ~. -il-.1;.;' ~ıl!J' 1 • ·~-~·/ıl jc,l

S.-.'·~t- "~·"' ' .;~ l Jl :1" ~ • •n u u• ll ;ro~,:: .... ~ ; .. r ·· J .....

·.ı··- ..... ./' .. d. # ... h u

~-

, .. • ,,4

... " " J•.;At

·•ıp ,. .. :.JJ

:\'..;..--X !t-t J ~u~ J ,,.

~~~

J~· "' 4 •r.r..111' ~~ ,..

.., ..... ,J ....,; .,

J:r*olio' <\"' • •

'fi'f'olo~

.P.J;,.lJ.

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiD FEVZULlAH EFENDi SEMPOZYUMU • 477

478 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfettiği Kitaplar f Me/el< GENÇBOYACI


·•' ...... -~ :ll <:.1. . -. -·!· .·~ 2.lh ~ .L ·~ urı..::.: .. ~, -' -; .,. -i.li ~

IA.I.K·~.L:.~. J:·; :.ı..ı ..

l'k...r.:,.wa ~ 1~@· ..... ,. . ~

~I:ı:~ .· .:,a, .· . &:d .l:..7< ..h'L;; ..a.

• . .&oi\1 ~:ı~ ~ro

.li ..... .:::aa;

~~ :;a;; :U: •• -.ı. ~. •

ll.:ı!l; •'lA.ıOA~ tı. . . ' ~ .. ~

~-... n . .w~

ERZURUMLU ŞEYHULiSLAM SEYYiO FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 481

482 • Feyzullah Efendi'nin Kütüphanesine Vakfetti~i Kitaptar 1 Melek GENÇBOYACI

ERZURUM LU ŞEYHUliSLAM SEYYiD FEYZULLAH EFENDi SEMPOZYUMU • 483

_wı.;._..;ı

- - :..f.~ ~.iı~Wllı!.lilıl\ıe.P~ lJJ-Jj~l,>)~!l'~ıı;..;,t;ı~ ~~i;,liı;_IJ.;;ı-;lli!;<;ljJ;ı:..;:.t ıl!4i.:ı.aıı~ıfJ'ııf~t

i..(;.,[;!l.;ı?»$~~u,plf>,.tl" J»t..r1ts_llıi\,..'IIW;,~Iıl~~.wı

~~~)l.AI,ı~.ı:~·~o«;ı.,ı..'"~ .&t.~·..,~J.:JB.;~~~

~ - - ...;..r.; !P~~~;~ııı:~;~;r C0ljıl·~i~~~~~lt..ı.ıı~,ı; ·~'1;#+'1~,.,~~ ı(jıııi~

.... . ıd .;->/ .·~


~.:,.. .:e, • ..,~ ..... _,. -1't:tl· ... -~% ,, ~ :~x'-/. . :·ıl'·

~·..,... ~-

"'-'"/•/ lo~~.;,./ ;,j-1.,-..:.:, """'""'.., ~:y ~:'~ ~~t ı;..,~

-c-.-:-...;~ ~'!!:J· ~~.;1 .. ~~,;,,.., <1'1ff-:J. .~·J· ... <-•• "'' ... ... t'-!f;.- * ~-...- ;~-x.., ~.,~, (:t.,·."'"' ~.;.- * .......... :.;, -...--{'.,.:;' ~,::.; ""4l"f."' ~-,.~- ~.;..-.~ ·~·J

~J· ~,!'~;;. . . , . -~ ,. "'"/:' i·rri'">' ~ .ov.r-.., .-.,.;... ....... ..ç.,., .. , ~ ~ .0: .... ~~~.o:J· <'of."";'' -!'jfj'J- -1'Ji-;.,. ... ... .. . . .. .;w., ~;::.

.N_,.::,.. ~ı:- .&~ i"-' C:"'"' ~ 'jj:-; 'I'*'~~J· ~~""'' ...-ı"" • .,.,. ..<>. ,, -'!'~';/''' .. . . .. 4 •<lll• ... ... . .

11.;-,z. f,{~;" ~~ ;ı,, ..iV,J.;,r .,ı:" .. / ~ ..,.,p;,, <'i~." ~ ,.,~~

~-~~ ~~:' "'f:-~ ~~' ~,.., .. . ... ... . .. ~., Po/., t~ yy;.,.,

~pu·r ~~"' "'"f.':' .... .. . ~

.Y.rr.., #"'~:...,. IJXı'·· ....-.~

*"t" A"".,.ı~ - <'ltd


~~-~~ı.t/d,;~JN~i,-,.I.,.....&JS.ı r.lo\' ;J)J.,#/,..,~/~1,.$- •/1~ .-...,ı, • ....._.~~"< ....... :.4:1 ... A!>i .. ·ıl~f"'"'.>J~.~~ ~M~ -4-ıC...-.~._...,,., ... _,:., "'.r""l'f,.-~, ... "J(~~ ... ~ ~'-";..ıl"~ı J.,J.IJ~·· ,_ .... ·~~/.U.) ........ ~

"''~.'"""!-~~---.,~ .. ;.;:ı .. , ,.,...ı::;., ~:,uı·I'Ü').ı-ı.ı- ··~ .l-,~:--<J-.. . .,~ .. -,,~,J, ~·'~~~Jt,.o.ı,,~~. , ... ......,.,...~ .... ~ ....... .;ı;~,_~.;ı, .l.:'i.!,;Jtl..~:i-..+ı-... ~,,;,:t· ~ .. ~,,~;p .. ~p~,~~~ - ... ...;..;,~_.;'fi';.ı;ııı,,.~_,., ....... ,J

r>3,!1r ~~#!W!"~.,,~\i).,~N • -...t-J.J·Jı-~yıoQ; ..... .-ıt.ıJ. \fN-.-J~ ... ~.h;rO.:If',.-,.. .~.k;- """'"'•·JV41'~.,. ""'~~.'f..,,~,.,~~~~A~•


2

ERZURUMLU ŞEYHUliSLAM SEYYiO FEYZULLAH EFENDi SEMPOZVUMU • 489

ı Vakfettiği Kitap\ar ·· r·phanes ne

\\ah Efendi'nin Ku u 49o , Feyzu

1 Melek GENÇBOYACI

..


'

..

erzurumlu Şeyhulislam seyyid feyzullah efendi...

Documents