eskişehir teknik Üniversitesi mühendislik fakültesi endüstri...

Eskişehir Teknik Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi

Endüstri Mühendisliği Bölümü

Doç. Dr. Nil ARAS

ENM411 Tesis Planlaması

2019-2020 Güz Dönemi

Doç. Dr. Nil Aras, ENM411, 2019

2

Öğrenme çıktıları

Tesis planlaması ile ürün, süreç ve çizelge tasarımını ilişkilendirebilecektir.

Ürün, süreç ve çizelge tasarımında faydalanılacak araçları seçer veya oluşturur.

Üretim çizelgesini karşılamak için gerekli işçi sayısı ve donanım miktarlarını hesaplar.

Iskarta payı analizine göre üretim miktarını hesaplar.

Operatöre makine tahsis etme problemini çözer.


3


Tesiste gerçekleşen akış, alan ve faaliyet ilişkilerini analiz edebilecektir.

Farklı uzaklık ölçüm ve çeşitlerine göre mesafeleri hesaplar.

Niceliksel ve niteliksel hesaplama yöntemlerini kullanarak akışı ölçer.

Süreçler ile ilişkili faaliyetleri belirler.

Faaliyetler için gerekli alan gereksinimlerini hesaplar.


4


Tesis içi yerleşim düzenlemesi planını tasarlayabilecektir.

Temel yerleşim şekillerini karşılaştırır.

Sistematik tesis planlaması yaklaşımını kullanır.

Faaliyet ve alan ilişki diyagramlarını çizer.

Yerleşim planı seçenekleri türetir.

Bilgisayar destekli yerleşim tasarımı algoritmalarını kullanır.

Doğrudan kümelendirme algoritması ile imalat hücresi tasarlar.


5


Yöneylem araştırması kavram ve araçlarını kullanarak tek tesis veya çok tesis yer seçimi problemlerini çözebilecektir.

Karar modellerini kullanarak tek veya çok tesis yer seçimi problemlerini çözer.

Eş maliyet eğrilerini çizip yorumlar.

Tahsisli politikaya göre, depo içi stok yerlerini belirler.


6

Ders kitabı


James A. Tompkins, John A. White, Yavuz A. Bozer ve J.M.A. Tanchoco(2010) "Facilities Planning, 4E", John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, USA.

7

Başlıca yardımcı kitaplar

Attila İşlier (1997) "Tesis Planlaması", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü


Sunderesh S Heragu (2016) “FacilitiesDesign, 4d Edition”, CRC Press.

8

Konu başlıkları

Tesis ve tesis planlaması ile ilgili temel kavramlar

Tesis planlamasında ürün, süreç, çizelge tasarımı

Iskarta pay analizi

Akış, alan ve faaliyet ilişkileri

Hücresel yerleşim algoritmaları

Yerleşim planlama modelleri ve tasarım algoritmaları

Bilgisayar destekli tesis planlaması

Sürekli tesis yer seçimi modelleri

Çok tesis yerleştirme yöntemleri

Tesis yer seçiminde özel konular


9

Tesis nedir ?

Genellikle belli bir iş için kurulmuş olan yapıya denir.

Üretim veya hizmet süreçlerinin yerine getirildiği ve

süreçlerde kullanılan araçları da kapsayan genel bir kavram.

İngilizce’deki karşılığında (tesis=facility) «kolaylaştırmak»

anlamı vardır.

Tesis (facility) : Belli bir iş için kurulmuş yapı

Tesis etmek : Kurmak, temelleştirmek

to facilitate : Kolaylaştırmak

Tesis : Belli bir işin daha kolay yapılması için

düzenlenmiş olan araçlarDoç. Dr. Nil Aras, ENM411, 2019

10

Tesis örnekleri

Fabrikalar


11

Hastaneler


12


13

Üniversiteler

Atölyeler


14

Tezgahlar, teçhizatlar


15

El aletleri


16

Tesisat

(ağ veya şebeke)


17

Birimler arasındaki hiyerarşik ilişki

Sanayi kompleksi

Fabrika

Atölye

İş merkezi

Tezgah

…..


Bir tesis kendinden daha büyük bir tesisin “alt tesisi”

olabilir ya da kendisi de daha küçük tesislerin bir araya

gelmesiyle ortaya çıkabilir.

18

Tesisin parçaları Tesis sadece bir alan ve buradaki fiziki donanımdan ibaret

değildir.


19

Tesisi tasarlayan, kuran,

ayarlayan, çalıştıran,

kullanan, bakımını yapan ve

gerekirse değiştiren insanlar,

tesisin çalıştırılmasına yön

veren bilgi, deneyim, talimat

gibi elle tutulamayan, gözle

görülemeyen unsurlar da

BÜTÜNÜN PARÇALARIDIR.

Tesis ve Mekan


20

Freze tezgahı

Montaj Atölyesi

Yemekhane

Kayıt-Kabul

Vezne

Kontrol Kulesi

Öğretmenler Odası

Ambar

Gişe

vd.

Mekan: Yer / başka yerlerle

belirgin sınırlara sahip olan

yerler.

Her tesisin farklı özellikleri

vardır. Ancak hepsinde

ortak olan TEK bir şey var:

YER KAPLAMAK

Tesisin hacmi, alanı, sınırları

vardır

Tesis (mekan) sınırları

Binanın duvarları

Bahçenin çitleri

Aradaki yol, akarsu

Tezgahın dış hatları

Yerdeki sınır çizgileri

Boşluklar

Çeşitli işaretlemeler

. . .


21

Tesis planlaması

Tesis, bir üretim veya hizmetin bazı süreçlerinin veya

tamamının yapıldığı yer ve –varsa- buradaki üretimde

kullanılan araçları da kapsayan genel bir kavramdır.

Tesis planlaması, çeşitli tesislerin kurulacağı yerlerin seçimini,

tesisler arası ilişkilerin incelenmesini, yeni tesislerin tasarımını

ve eldeki tesislerin iyileştirilmesini kapsar.


22

Tesis planlaması

Tesis yer seçimi

Tesis tasarımı

Tesis sistemleri

Tesis içi yerleşim

düzenlemesi

Malzeme aktarma sistemi


23

Tesis planlaması

Tompkins vd, 2010, Facilities Planning 4e, Wiley.

Yer seçimi (location) Tesisler, hammadde

kaynakları, müşteriler, dağıtım merkezleri, ambarlar, ulaştırma ağları, rakip kuruluşlar ve –varsa-aynı kuruluşa ait diğer tesislerle sürekli etkileşim halindedir.

Bu nedenle, tesisin kurulacağı –veya mevcut tesisin taşınacağı- doğru yerin seçimi başarılı bir işletimin ön şartıdır.


24

Yerleşim düzenlemesi (layout)

Yerleştirme veya yerleşim düzenlemesi terimi, yeri belirlenmiş olan bir tesisin kendi iç düzenlemesi ile ilgilidir. Her tesis, başka tesislerin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.

Bir fabrikanın bölümlerinin, bu bölümler içindeki alt bölümlerin ve bu alt bölümlerdeki tezgahların birbirine göre konumlandırılması, yerleştirme çalışmasının çeşitli aşamalarını oluşturur.


25

Malzeme aktarma (material handling)


26

İmalatta fabrikaya giren bir malzeme, bir işlem noktasından diğerine sürekli olarak taşınıp, bitmiş ürün şeklini alır.

Fabrika içindeki taşımaların ötesinde, malzemenin dış kaynaklardan temini, kabulü, bitmiş ürünün sevk için hazırlanması, müşteriye veya satış noktalarına gönderilmesi de «dış aktarma» faaliyeti olarak düşünülebilir.


Tesis planlaması neden önemlidir ?

27

Çok eskiden beri popüler bir konu…

Canlılardaki milyonlarca

içgüdüsel faaliyet, yer seçimi

ve yerleşim düzenlemesi ile

ilgilidir.

İçgüdü ve kuşaktan kuşağa

aktarılan bilgi birikimiyle

üretim ve diğer faaliyetler için

gereken alanlar, rahat ve

kullanışlı bir çalışma ortamı

sağlayacak şekilde

düzenlenebilmektedir.


28

Mağarada, çadırda, kulübede

yaşayan insanlar günlük hayat ve

üretime yönelik faaliyetlerinin

gerektirdiği mekanları, yüzyılların

bilgi birikimine dayanarak

düzenlemişledir.


29


30

Bir ayakkabı tamircisi,

örsü, dikiş makinesi,

sıraya koyduğu işleri ve

diğer aletleri arasında,

en elverişli, en rahat ve

en hızlı çalışabileceği

şekilde oturur.


31

Marketlerde

tezgahlar, raflar,

soğutucu, kasa, az ve

çok satılan mallar,

dükkanın girişi, işi en

verimli kılacak şekilde

yerleştirilir.


32

Kuşların yuvalarını

güvenli yerlerde

kurmaları.


33

Karıncaların yiyecek

ambarlarını nem ve

mantardan

koruyacak şekilde

düzenlemeleri.


34

Tilkilerin inlerinin

giriş ve kaçış

yollarını

planlamaları.


35

Bir alanın maksimum kullanımı için en uygun geometrik şekil altıgendir.

Altıgen hücre, en çok miktarda bal depolarken, inşası için en az balmumu gerektiren şekildir.

Peteklerin şekli

Doğada sayısız varlığın şekil ve yapısında gözlenen özel bir orandır. Bunun yanı sıra, birçok mimari veya sanatsal yapıtta da altın oran kullanılmıştır.

Bir dikdörtgenin boyunun enine olan "en estetik" oran olarak da tanımlanır.


36

Altın oran

Altın oran Bir doğru parçasını altın oranı sağlayacak şekilde ikiye bölmek istersek, tüm doğru parçası uzunluğunun büyük olan parçanın uzunluğuna bölümü ile uzun olan parçanın kısa olan parçaya bölümünün oranı eşit olmalıdır.

Bu eşitlik sağlanacak şekilde bölünme gerçekleştiğinde izleyen oranın elde edildiği görülür (1.61803…)


37

https://www.mathsisfun.com/numbers/golden-ratio.html

Fabrika düzenlemesi

Ekonomide sanayi sektörünün yerinin daralıp, hizmet

sektörünün gelişmekte olmasıyla “fabrika düzenleme”, “yer

seçimi” vb. terimlerin yerini daha geniş kapsamlı “Tesis

Planlaması” terimi almıştır.


38

Geçen yüzyılda sanayi toplumuna,

günümüzde de sanayi ötesi topluma

geçişin getirdiği büyük ve ani

değişimler, yerleşim problemlerini

gelenekler ve alışkanlıklarla

çözülemeyecek hale sokmuştur.

Tesis planlaması

Tesis planlaması ve tedarik zinciri


39

Günümüzde planlanan tesisler, bir organizasyonun Tedarik

Zinciri Mükemmelliğine (Supply Chain Excellence)

erişmesine yardım etmek zorundadır.

TP, büyük ölçüde yatırım gerektiren ve kuruluşun hareket

serbestliğini yıllarca kısıtlayacak olan uzun ve orta dönemli

stratejik kararlara dayanır.


40

Bu stratejik kararlar,

tesis büyüklüğü

(kapasite), tesis yer

seçimi, tesis içi

yerleşim düzenlemesi

ve malzeme aktarım

sistemlerinin

tasarımını içerir.

Tesis planlaması kararlarının önemi


Tesis planlaması kararları

Ürün, süreç veya tesis tasarımını ilgilendiren problemlerin çözümü, diğer işletme problemlerine göre daha uzun süre ve masraf gerektirir.

Ancak bu çözümlerin getireceği kazançlar da daha büyük olmaktadır.

TP, çok geniş kapsamlı ve güçlü bir mühendislik formasyonu gerektiren bir iştir.

Diğer büyük ölçekli işyeri problemleri gibi “tesis planlaması” problemleri de bireylerin tek başına bütünüyle kavrayıp çözemeyecekleri kadar karmaşıktır. Bu nedenle TP problemlerine sistemli olarak yaklaşmak ve bu alanda oluşan bilgi birikiminden yararlanmak gerekmektedir.


41


42

Tesis planlamasında sürekli iyileştirme

çevrimi


Tesis planlama süreci(Genel ve imalat tesisleri için)


43


Mühendislik tasarım süreci ile

tesis planlama sürecinin

karşılaştırılması

44

Tompkins vd, 2010, FacilitiesPlanning 4e, Wiley.

Tesis yerleşimi ve yer seçimi ile doğrudan veya dolaylı olarak

ilişkilendirilebilir örnekler


45

Kalmar Fabrikası- Volvo


46

Kalmar Fabrikası- Volvo


47

L. M. Gilbreth / Pratik mutfak tasarımı


48

Ofis tasarımı


49

Çalışma masasının düzenlenmesi


50


Bilgisayar klavyesi tasarımı /tuşların yerleşimi

51

Elektronik devre kartlarının tasarımı


52

Gazete sayfalarının tasarımı


53

Buzdolabının yerleştirilmesi


54

Depolama sistemlerinin yerleşimi


55

Alet panosunun yerleşimi


56

Kitapların raflara atanması


57

Uçakların kapılara atanması


58

Malzeme kesme


59

Kumaş üzerine kıyafet kalıplarının yerleştirilmesi


60

Palet yükleme


61

Konteyner yükleme


62

Araç yükleme


63


64

ARAŞTIR

TARTIŞ

GÖZDEN GEÇİR

Tesis, TP, Endüstri Mühendisliği

İmalat ve hizmet kesiminden üçer adet tesis örneği veriniz ve bu tesislerin içindeki alt tesisleri – ve varsa onların da içindeki daha alt tesisleri – sıralayınız.

Üniversitenizde tesis planlaması kimlerin veya hangi birimlerin sorumluluğundadır?

Endüstri mühendisi ve mimarın tesis planlamasındaki rollerini açıklayınız.

Mühendisliğin bilim ve sanat yönü ne demektir?


65

Stratejik TP Strateji nedir?

Stratejik tesis planlaması ile ilgili olan şu sözleri tartışınız:

«Plan hiçbir şey değildir, planlama herşeydir.»

«Doğru yapmaya hiçbir zaman vakit yoktur, tekrar yapmaya her zaman vakit vardır.»

Savunma sanayiinin şehrinizde

kurulmasını gerektiren nedenleri

sıralayınız.

Ölçek ekonomisi ne demektir?

Kapsam ekonomisi ne demektir?


66

Kapasite

Kapasite ne demektir?

Tasarım kapasitesi ile enbüyük kapasite arasındaki fark nedir?

Kapasiteyi etkileyen iç ve dış faktörler nelerdir?

Eniyi üretim düzeyi ve kapasite kullanım oranı ne demektir?

Kapasite payı nedir? Negatif kapasite payı olur mu?

%110 kapasite kullanım oranı diye bir şey olur mu?

Gerekli kapasite ne şekilde hesaplanabilir?

Bölümler arası kapasite dengesi ne demektir?

Kapasite esnekliği nedir?

Tesislerde, süreçte, işgücünde ve

dış kapasitede esneklik ne anlama gelir?


67

Tasarım süreci

Probleme sistemli yaklaşmak sözüyle kast edilen nedir?

Yerleşim seçeneklerinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek ölçütlerden birisi esnekliktir. Esnekliği hangi birimlerle ölçersiniz?


68

Problemin kapsamı, derinliği ve genişliği ne demektir?

Proje yönetiminde 90-90 kuralı ne anlama gelmektedir? Nelere dikkat edilmesini işaret etmektedir?

Sistemin sürdürülmesi ne demektir? Sürekli gözden geçirme ne anlama gelir?

Aşağıdaki soruları, «The Calf Path» adlı okuma parçasına göre cevaplandırınız.

Okuma parçasının ana fikri nedir?

İnsanlar ve diğer canlıların yüzyıllarca aynı eğri yolu izlemelerinde «körü körüne taklit» den başka nedenler olabilir mi?

Bu nedenleri tesis planlama süreci

ile nasıl ilişkilendirirsiniz?


69

NOT: Bu parçanın Türkçe uyarlaması Attila İşlier’in Tesis Planlaması kitabında 2. bölüm sonunda yer almaktadır.

Okuma parçası

Kaynaklar Bu sunumun hazırlanmasında kullanılan başlıca kaynak

aşağıda verilmektedir.

Attila İşlier (1997) "Tesis Planlaması", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü.

Fotoğraflar ve resimler, Anadolu Üniversitesi Görsel Arşiv (2018) sitesinden alınmıştır.


70

Diğer kaynaklara, sunum içerisinde atıfta bulunulmaktadır.

eskişehir teknik Üniversitesi mühendislik fakültesi endüstri...

Documents