Ethiek in het gespreksproces van geestelijk verzorgers

Resultaten van onderzoek: kritische spiegel en mogelijkheden tot bijsturen

Neem twee gesprekken voor ogen

• Een gesprek dat goed liep • Een gesprek dat lastig liep

Is er een duidelijk thema? Hoe wordt dit thema uitgediept? Hoe verhoud je je ‘ruimtelijk’ tot je gesprekspartner? Welke gespreksvaardigheden zet je in? Blijf jij werkelijk open voor hem/haar?

Deelnemers aan het onderzoek

Geslacht 5 Vrouwen 7 MannenLand van herkomst 5 Vlamingen 7 NederlandersDenominatie 5 Protestanten 7 KatholiekenLeeftijd

Studie

Werkcontext

Deelnemende pastores: 12

Bij de opname van de gesprekken tussen 34 en 64 jaar oud Iedere deelnemer heeft minstens een master3 werken territoriaal, 3 in het ziekenhuis, 2 in eenpsychiatrische setting, 2 in de gevangenis, 2 in eenarmoedige buurt

Korte schets onderzoek

• 9 pastores nemen random 10 gesprekken op• Ze kiezen zelf het beste en het minst goede• Na 2 maanden een interview met de pastor (doel,

criteria goed/minder, waarom dit gesprek?)• Transcriptie van het beste, minste, interview• Kwalitatieve analyse: analytische inductie• Toets en terugkoppeling naar deelnemers• Casus Carolien: intensieve samenwerking• Uitdieping van de resultaten

ONTWIKKELEN VAN DE INHOUDLIMITEREN VAN DE GESPREKSINHOUD

1. Veralgemenen, objectiveren, associëren of poneren

1.1. 'Altijd', 'alles', 'niemand', 'iedereen', 'alle',… gebruiken

1.2. Vaststellingen of overwegingen doen zonder te toetsen

1.3. Naar feiten of 'denken over' leiden

1.4. Associëren en afleiden, zichzelf ongepast inbrengen

2. De gesprekspartner beperken en zich inhoudelijk concurrentieel opstellen

2.1. Een eigen thema in het thema van de gesprekspartner schuiven

2.2. De gesprekspartner schuift een eigen thema in het thema van de hulpverlener

2.3. De gesprekspartner negeert het aandachtspunt van de geestelijk verzorger

en volgt zijn/haar eigen spoor

2.4. De gesprekspartner houdt tegen de geestelijk verzorger in, vast aan eigen betekenissen

2.5. Tegen de gesprekspartner in, vasthouden aan eigen betekenissen

3. Vragen stellen3.1. Gesloten vragen die afleiden, richtlijnen voorhouden of betekenissen toevoegen

3.2. Beperkende vragen stellen

ONDERLINGE POSITIES

Hinderlijke positionering van geestelijk verzorger en gesprekspartner

1. De gesprekspartner wordt beperkt en gaat voor2. Beide praten naast elkaar3. Beide staan tegenover elkaar, er is weerstand4. Omgekeerde posities, de gesprekspartner dient de

geestelijk verzorger5. Beide positioneren zich tegen/'over' anderen

GETOONDE GESPREKSVAARDIGHEDENBeperkende gespreks'vaardigheden' die de geestelijk verzorger inzet

1. De gesprekspartner beperken2. Berispen of ter verantwoording roepen3. Derden instrumentaliseren4. Erkenning onthouden5. Geïrriteerd reageren6. Het gesprek ongericht gaande houden7. Hechten aan eigen inhoud8. De gesprekspartner intrapsychisch labelen9. Invullen10. Minimaliseren11. Niet uithouden12. Een ongepaste inbreng doen of irrelevante informatie geven13. Oplossingen aanbieden zonder te exploreren14. Richtlijnen geven15. De situatie uitleggen16. Vastleggende uitspraken doen zonder te toetsen17. De grip kwijt zijn, inhoudelijk of qua regie18. Voorbijgaan aan de inhoud van de gesprekspartner19. Zich onaangedaan tonen

LEVENSBESCHOUWELIJKE ATTITUDE

De verdedigende attitude die de hulpverlener demonstreert

1. Uitspraken doen die de gesprekspartner bepalen

2. De gesprekspartner niet geloven

3. De tegenstem van de gesprekspartner niet horen

4. Op zichzelf betrokken zijn

5. Zijn/haar taalmacht onzorgvuldig hanteren

6. Het geestelijk verzorger-zijn van de GV doet er niet toe

7. Een verborgen agenda hanteren

8. Vooroordelen hebben

9. De gesprekspartner of derden vastzetten in een beeld

ETHISCHE VISIE OP DOELSTELLINGEN

Vanuit een ethisch oogpunt dienen levens-beschouwelijke gesprekken om de persoon te bevorderen in zijn/haar betekenisgeving van zijn/haar levens- en/of geloofservaring unieke gesprekspartner krijgt voorrang verbondenheid bevorderen

Ethisch correct is doen wat jou te doen staat binnen jouw professie

Als meest-machtige draag je ook de meeste verantwoordelijk voor de begeleidingsrelatie

ONDERZOEKSRESULTATEN: DOELSTELLING

'Doel van gesprekken van geestelijk verzorgers is gesprekspartners

te helpen, vanuit hun eigen bron, vrede te vinden met zichzelf,

anderen en hun levensgrond/God. Vanuit een open spiritualiteit

willen geestelijk verzorgers ertoe bijdragen bij gesprekspartners de

verbindingen te actualiseren tussen hun huidige levenssituatie en

hun geleefde zinrelaties, geloof en levensovertuigingen'.

In functie daarvan investeren geestelijk verzorgers in

relatieopbouw en voeren ze het gesprek zodanig dat er

verbindingslijnen oplichten tussen het levensverhaal van de

gesprekspartner en de situatie waarin deze nu leeft.

ONDERZOEKSRESULTATEN: ‘GOEDE GESPREKKEN’

De beste levensbeschouwelijke gesprekken

7 van de 9 geestelijk verzorgers zijn zich sterk bewust van hun specificiteit

en ze beseffen in welke machtspositie zij staan.

Deze getrainde geestelijk verzorgers kunnen door vakkundige

levensbeschouwelijke gespreksvoering waarmaken wat ze beloven:

gedurende het gesprek de geleefde zin, geloof en levensbeschouwing van

de gesprekspartner verbinden met de situatie waarin die hier-nu verkeert.

Daartoe stellen zij zich met heel hun persoon beschikbaar. Vanuit een open

attitude — met alle professionele gesprekskundigheid die ze in hun mars

hebben — nemen ze de tweede plaats in, ten dienste van de ontwikkeling

van de inhoud die de gesprekspartner inbrengt.

ONDERZOEKSRESULTATEN: ‘LASTIGE GESPREKKEN’

‘Effectief minder goede gesprekken’(De 5) levensbeschouwelijke gesprekken waarbij de geestelijk verzorger zich niet helemaal op de gesprekspartner en zijn/haar verhaal kan concentreren. In effectief mindere gesprekken zit de geestelijk verzorger zichzelf min of meer in de weg, terwijl de focus op de gesprekspartner blijft.

ONDERZOEKSRESULTATEN: ‘LASTIGE GESPREKKEN’

‘Effectief minste gesprekken'(De 6) levensbeschouwelijke gesprekken waarin de ethisch incorrecte eigenschappen overheersen en de ondergrens de gesprekspartner niet te schaden niet wordt gehaald

De onderscheidende factor tussen een minder en een minst goed gesprek is de open of verdedigende levensbeschouwelijke attitude van de geestelijk verzorger

SPREKEN VANUIT EEN VERDEDIGENDE ATTITUDE

•Grensoverschrijding: vanuit een machtspositie bepalende uitspraken doen. •De verdedigende attitude van de geestelijk verzorger vormt een negatief kader voor die uitspraken.•Problematisch: (8 van de 9) geestelijk verzorgers zijn zich weinig bewust van hun defensieve attitude. Ze leggen de oorzaak van hun reactie grotendeels bij de gesprekspartner. •Die is op twee manieren 'de kop van jut': * gedurende het gesprek ondergaat hij/zij het zogenaamd 'reactieve', 'verdedigende' gedrag van de geestelijk verzorger * achteraf wordt hij/zij er door de geestelijk verzorger verantwoordelijk voor gesteld (beeldvorming). Hier raak ik aan de dynamiek van machtsmisbruik.

CASUS CAROLIEN

Ze gaat open de kamer in IETS gebeurt verlies competenties, congruentie Belemmerende vaardigheden Bezig blijven met het gesprek iets fout met hém Herinnering: overdonderd en aangevallen worden Foute herinnering: klopt niet met feiten Verdedigend gedrag = machtsvertoon voor

gesprekspartner

VERDEDIGING HOORT BIJ ONSZELF

De activatoren zijn elementaire zintuiglijke overeenkomsten, geen logische verbanden

IN VERDEDIGING NIET BETROUWBAAR Professionals: verantwoordelijkheid nemen voor:

* alle onaangename gevoelens die gedurende en na gesprekken in ons opkomen * alle (re)acties die daaruit voortvloeien. Ik irriteer of verdedig mij de 'schuld' ligt de facto bij mijzelf

Luisteren we naar wat er in onszelf gebeurt, dan valt het op dat er gedurende een reactief moment een of ander zinnetje oplicht, … Onder deze zinnetjes schuilen belemmerende overtuigingen die niet specifiek zijn voor dit gesprek. Deze 'belemmerende overtuigingen' zijn gedurende eerdere levenssituaties opgedaan.

Niet lekker gelopen? Bij stilstaan. "Ik ben zelf niet helemaal tevreden van mijn inbreng in dit gesprek. Hoe is dat voor u?" Machtspositie: de meest-machtige moet ruimte voor feedback creëren. "Heb ik u recht gedaan?" Vooral bij lastige gesprekken.

IN VERDEDIGING ONBETROUWBARE HERINNERING

Razendsnel onderbewuste procesAlleen te stoppen via 'ik-wil-niet' respons In verdediging: de ander als aanvaller waarnemen

en zich deze interpretatie herinnerenPoging congruentie te creëren met

'aanvallerswaarneming’Bewust gecreëerd beeld onvredeBewuste verhaal ↔ Onderbewuste feiten

OPEN BETROUWBAARIRRITATIE/VERDEDIGING ONBETROUWBAAR

Ieder gesprek dat blijft hangen: incongruentie tussen bewuste ‘verhaal’ en onderbewuste feiten

Intuïtie is betrouwbaar voor zover we open zijn

Intuïtie is onbetrouwbaar zodra we ons irriteren/in de verdediging zijn

Altijd verantwoordelijkheid nemen voor irritaties/verdedigingsreacties: rechtzetten!

VIER STAPPEN NAAR ETHISCH CORRECT GEDRAG

Bewustwording

Aanvaarding

Transformatie: via PSYCH-K (Godsgestuurd proces)

Rechtzetting

PSYCH-K: VAN OVERLEVEN NAAR VOLUIT LEVEN doorVERANTWOORDELIJKHEID TE NEMEN VOOR EIGEN ONDERBEWUSTE PROCESSEN

www.vanoverlevennaarvoluitleven.be