ethsia ekthesi_2010

ΑΘΗΝΑ 2010ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: KAΘΗΓΗΤΗΣ Κ.Ν. ΣΤΕΦΑΝΗΣ

Ετήσια ΕκθΕσή για την Κατάσταση του Προβλήματος

των ΝαρκωτικωΝ και των ΟιΝΟπΝΕυματωδωΝ

στην Ελλάδα 2010

© Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), Noέμβριος 2010Τ.Θ. 66 517, Τ.Κ. 156 01, ΠαπάγουΤηλ.: 210 6536902Fax: 210 6537273E-mail: [email protected]Ιστοσελίδα: www.ektepn.gr

Γλωσσική επιμέλεια - Διορθώσεις: Λαμπάκη Ελεάννα

ISSN: 1792 6297

Η Έκθεση αυτή αφιερώνεται

στην καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη,

η οποία «έστησε» το ΕΚΤΕΠΝ.

Το Επιστημονικό Προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει, επεξεργάζεται και επιμελεί-ται τα στοιχεία στα οποία βασίζεται η Έκθεση αυτή και συγγράφει τα Κεφάλαια.

Επιμέλεια: Μ. ΤΕΡΖΙΔΟΥ

Το ΕΚΤΕΠΝ θα ήθελε να ευχαριστήσει όλο το Δίκτυο των φορέων που συνεργάζονται μαζί μας προσφέροντας τα στοιχεία τους και συνεισφέροντας ουσιαστικά στην ποιότητα του έργου μας.

Με τη χρηματοδότηση και την συνεργασία του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ)

Aποποίηση ευθύνης: Το ΕΚΤΕΠΝ δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί την ακρίβεια των πληροφοριών που προέρχονται από εξωτερικές πηγές και δεν φέρει καμία ευθύνη για τις συνέπειες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρήση τους.

Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Ο Ε Κ Τ Ε Π Ν

ΕπιστήμΟΝικα υπΕυθυΝή

τερζίδου μανίνα Ψυχολόγος, M.Phil

ΕπιστήμΟΝικΟ πρΟσωπικΟ

ανταράκη αργυρώ Στατιστικός, MSc (Βιοστατιστική)

καναβού Ελευθερία Στατιστικός, MSc

μαλέττου Λία Στατιστικός, MSc

μπάφη ιουλία Ψυχολόγος, MSc (Τομέας Μείωσης της Ζήτησης)

παπαδοπούλου σόνια Ψυχολόγος (Τομέας Μείωσης της Ζήτησης)

σιάμου ιωάννα Κοινωνιολόγος (Υπεύθυνη Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης)

Φουντουκάς μάρκος Μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών, MSc (Τομέας Τεχνικής Υποστήριξης)

Φωτίου αναστάσιος Κοινωνιολόγος, MA (Τομέας Επιδημιολογίας)

διΟικήτικΟ πρΟσωπικΟ

Βλασσοπούλου Έφη Γραμματέας Τομέων του ΕΚΤΕΠΝ

πρασσά πετρούλα Γραμματέας Διεύθυνσης, Υπεύθυνη Διοικητικού Συντονισμού ΕΚΤΕΠΝ

EΞωτΕρικΟι συΝΕρΓατΕσ

Richardson Clive Καθηγητής Εφαρμοσμένης Στατιστικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

κίτσος Γιώργος Κοινωνιολόγος, ΜΑ

κοκκέβη Άννα Ψυχολόγος, Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών

σπηλιοπούλου Χαρά Αναπλ. Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

στάμος αθανάσιος Κοινωνιολόγος, MSc

9

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Με ιδιαίτερη ικανοποίηση προλογίζω την Ετήσια Έκθεση 2010 του Εθνικού Κέντρου Τεκμη-ρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ). Από το 1996 που εκδόθηκε η πρώτη ετήσια Έκθεση, έως την τελευταία που έχω στα χέρια, διαπιστώνω μέσα από τις σελίδες τους την πρόοδο που συνεχώς συντελείται ως προς την πληρέστερη και εγκυρότερη αποτύπωση του φαινομένου των ναρκωτικών στη χώρα μας. Φαινόμενο που μόνον μια συστηματική ερ-γασία και υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας, όπως αυτά που χαρακτηρίζουν το ΕΚΤΕΠΝ, μπορεί να το αποδώσει λόγω του πολυσύνθετου χαρακτήρα του, των πολλών του διαστάσεων και των απρόβλεπτων συχνά εξελίξεών του μέσα στο χρόνο.

Το μέγεθος και η ποικιλία των επιδημιολογικών δεικτών που συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του φαινομένου ξεκινώντας από τα πρώιμα στάδια της εμφά-νισής του (έρευνες στον πληθυσμό εφηβικής ηλικίας) και παρακολουθώντας την εξέλιξή του στους νεαρούς ενήλικες ή και σε μεγαλύτερες ηλικίες (έρευνες στο γενικό πληθυσμό), καθώς και την παγίωσή του ως πρόβλημα (δείκτες προβληματικής χρήσης). Επιτρέπουν επί-σης οι δείκτες που συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ τη διαπίστωση των επιπτώσεων της χρήσης και της εξάρτησης τόσο στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα (δείκτες για συλλήψεις, καταδίκες, φυλακίσεις, δαπάνες) όσο και στην ψυχική και σωματική υγεία των χρηστών (μολυσματικές ασθένειες, φυματίωση), με σοβαρότερη την επίπτωση στην ίδια τους τη ζωή (δείκτης θανά-των από ναρκωτικά).

Οι διαπιστώσεις των διαστάσεων και της φύσης του προβλήματος της χρήσης ναρκωτικών στη χώρα μας συμπληρώνονται στην Έκθεση από δείκτες για τη χρήση οινοπνευματωδών, της εξαρτησιογόνου αυτής ουσίας που οι κίνδυνοι από τη χρήση της είχαν υποτιμηθεί πα-ραδόξως έως πρόσφατα στη χώρα μας.

Η Έκθεση δεν περιορίζεται στην περιγραφή του προβλήματος. Αποτυπώνει με πληρότητα και λεπτομέρεια τις πολιτικές που αναπτύσσονται στη χώρα μας για την αντιμετώπισή του, αρχίζοντας από τα θεσμικά μέτρα (εθνική στρατηγική και νομοθεσία) και περνώντας στις υπηρεσίες για την αντιμετώπισή του. Παρουσιάζεται στην Έκθεση όλο το φάσμα των πα-ρεμβάσεων και προγραμμάτων που αναπτύσσονται στη χώρα μας για την αντιμετώπιση του προβλήματος – προγράμματα πρόληψης, θεραπείας, μείωσης της βλάβης και επανένταξης στην κοινωνία.

Όλες αυτές τις πληροφορίες μάς τις παρέχει η Έκθεση, όχι μόνον για τον τελευταίο χρόνο, στον οποίο κυρίως εστιάζει, αλλά και διαχρονικά, ώστε να είμαστε σε θέση να διαπιστώσου-με την εξελικτική τους πορεία. Μέσα από τα στοιχεία για την αντιμετώπιση του προβλήμα-τος τεκμηριώνονται εξάλλου οι πρόοδοι που έχουν γίνει όλα αυτά τα χρόνια, ενώ ταυτόχρο-να η Έκθεση αφήνει να διαφανούν τα κενά που συνεχίζουν να υπάρχουν στην πολιτική και στις υπηρεσίες αντιμετώπισής του.

Θα ήθελα πριν ολοκληρώσω τον Πρόλογο αυτόν να επισημάνω το πολύμορφο έργο που επιτελούν με αφοσίωση η υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ κυρία Μ. Τερζίδου και τα στελέχη του, το οποίο δεν είναι εύκολο να αποτυπωθεί εξολοκλήρου στις σελίδες μιας Έκθεσης. Ένα δείγμα της ευρύτητας του έργου του ΕΚΤΕΠΝ αποτελεί και η βοήθεια που έχει δώσει και συνεχίζει να δίνει σε άλλες υπό ένταξη ή νεοενταχθείσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση χώρες, με σκοπό την ανάπτυξη σε αυτές ενός πλήρους συστήματος δεικτών –συμβατών και συγκρίσιμων με τους

10

δείκτες που χρησιμοποιούνται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης– για την ολοκληρωμένη και έγκυρη αποτύπωση του προβλήματος των ναρκωτικών. Το κεφάλαιο της ειδικής θεματι-κής ενότητας της Έκθεσης με τίτλο «Τουρκία» αναφέρεται στην πρόσφατη συνεργασία του ΕΚΤΕΠΝ με την Τουρκία.

Συμπληρώθηκαν περίπου 15 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του ΕΚΤΕΠΝ. Είχαν προηγη- θεί εντατικές προσπάθειες κάλυψης των όρων που καθιστούσαν το ΕΠΙΨΥ, τόσο από το αρ-μόδιο Υπουργείο όσο και από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά (EMCDDA), ως το πλέον κατάλληλο επιστημονικό ίδρυμα για την εγκατάσταση και λειτουργία του ΕΚΤΕΠΝ. Τα χρόνια αυτά δικαίωσαν και δικαιώνουν την επιλογή αυτή. Πολλοί εμόχθησαν για την επιτυχή έκβαση της αναληφθείσης προσπάθειας, αλλά τα δύο ονόματα που ξεχωρίζουν είναι της Καθηγήτριας Άννας Κοκκέβη, που ανέλαβε «να στήσει» το ΕΚΤΕΠΝ και είχε την ευ-θύνη του για πολλά χρόνια, και της άξιας διαδόχου και συνεχιστή της κας Μανίνας Τερζίδου. Αισθάνομαι την ανάγκη να τις ευχαριστήσω και τις δύο και να εκφράσω την προσωπική μου οφειλή για το έργο τους που, ανάμεσα στα άλλα, συμβάλλει σημαντικά στην προβολή των επιστημονικών και κοινωνικών επιτευγμάτων του ΕΠΙΨΥ στο χώρο της ψυχικής υγείας.

Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους εργαζόμενους του ΕΚΤΕΠΝ οι οποίοι, παρά τις αντιξοότητες και την μέχρι πρόσφατα ανασφάλεια που αντιμετώπισαν λόγω των συχνών ανακοπών χρηματοδότησης του ΕΚΤΕΠΝ, εργάζονται με συνέπεια και αποτελεσματικότητα και να τους ευχηθώ να συνεχίσουν με τον ίδιο ζήλο το έργο τους.

Ομότιμος καθηγητής κ.Ν. στεφανής, ακαδημαϊκόςΔιευθυντής του ΕΠΙΨΥ

11

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

Για άλλη μια φορά το ΕΚΤΕΠΝ εκδίδει την Ετήσια Έκθεση για την Κατάσταση του Προ-βλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα. Τα στοιχεία που απο-τυπώνουν την κατάσταση αφορούν, όπως πάντα, την περασμένη χρονιά, το 2009.

Η Έκθεση ακολουθεί και φέτος παρόμοια δομή με αυτήν των τελευταίων χρόνων, για να διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει την εξέλιξη της κατάστασης διαχρονικά και τον επαγγελματία να βρει εύκολα τις πληροφορίες που χρειάζεται, αφού το βιβλίο αυτό χρησιμοποιείται από τους επαγγελματίες του χώρου βασικά ως κείμενο αναφοράς. Μια μικρή διαφορά στη δομή υπάρχει το 2010 σε σχέση με τα προηγούμε-να χρόνια: η εκτίμηση του αριθμού των προβληματικών χρηστών της ηρωίνης αποτελεί ξεχωριστό, αν και πολύ μικρό, Κεφάλαιο. Αυτό αποφασίστηκε για να δοθεί έμφαση στο συγκεκριμένο δείκτη, με την ελπίδα, την επόμενη χρονιά, να καταστεί δυνατή η βελτίωση της ποιότητάς του με τη συλλογή επιπλέον στοιχείων.

Δύο ειδικές θεματικές εμφανίζονται στην Έκθεση. Η πρώτη αφορά μια σύντομη επισκό-πηση της σχετικής με τα ναρκωτικά κατάστασης στην Τουρκία. Το ΕΚΤΕΠΝ εφαρμόζει από το 2009 το δεύτερο Πρόγραμμα Διδυμοποίησης στη γειτονική χώρα, το οποίο θα ολοκλη-ρωθεί το 2011, και συνεργάζεται με τους Τούρκους συναδέλφους, κατά διαλείμματα, από το 2004. Η δεύτερη ειδική θεματική αφορά τις νέες συνθετικές ουσίες, οι οποίες μπορεί να μην αποτελούν μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα, είναι όμως αρκετά διαδομένες στην Ευρώπη, όπου αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός τους και γίνεται όλο και πιο δύσκολος ο εντο-πισμός τους.

Για το επόμενο έτος το ΕΚΤΕΠΝ έχει προγραμματίσει τη συλλογή περισσότερων στοιχείων, για να αποτυπώσει ακριβέστερα την κατάσταση το 2011.

Τα στοιχεία της Έκθεσης του 2010 συλλέχθηκαν, αναλύθηκαν και παρουσιάζονται, όπως κάθε χρόνο, από το προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ με επιμονή, υπομονή και προσήλωση στην ποιότητα. Το έργο των συναδέλφων μου γίνεται κάθε χρόνο και πιο δύσκολο, επειδή οι φορείς που ασχολούνται με τα ναρκωτικά στην Ελλάδα αυξάνονται, κι επομένως αυξάνεται και ο όγκος των στοιχείων που συλλέγονται, όμως ο αριθμός των μελών του προσωπικού παραμένει ο ίδιος.

Η Καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη συνέβαλε, όπως πάντα, στην ποιότητα της Έκθεσης με την επιστημονική επιμέλεια των κειμένων και την ευχαριστούμε για τις ουσιαστικές της παρατηρήσεις.

Η γλωσσική επιμέλεια (και όχι μόνο) της έκδοσης ανατέθηκε και πάλι στην κυρία Ελεάννα Λαμπάκη, στις ενδελεχείς παρατηρήσεις της οποίας βασιζόμαστε καθ’ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της Έκθεσης, αφού η πίεση του χρόνου δεν μας επιτρέπει να «χτενίζουμε» τα κείμενά μας. Την ευχαριστούμε, λοιπόν, γιατί συμμετέχει με πολλούς τρόπους στην προσπάθειά μας.

μανίνα τερζίδουΕπιστημονικά Υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ

13

π Ε ρ ι Ε Χ Ο μ Ε Ν α

ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Διευθυντή του ΕΠΙΨΥ, Καθηγητή Κ.Ν. Στεφανή................................................9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ της Επιστημονικά Υπεύθυνης του ΕΚΤΕΠΝ, Μ. Τερζίδου.........................................11

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ...............................................................................................................................18

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ.....................................................................................................................21

κΕΦαΛαιΟ 1: ΕθΝική στρατήΓική και ΝΟμΟθΕσια Για τα Ναρκωτικα

1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ................................................................................................................27

1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ............................................................................................27

1.3 ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ..................................................................................36

1.3.1 Δαπάνες Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθήνας..............................................................................................36

1.3.2 Δαπάνες μονάδων αντιμετώπισης εξαρτήσεων Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ)........................................36

1.3.3 Δαπάνες ΟΚΑΝΑ........................................................................................................37

1.3.4 Δαπάνες ΚΕΘΕΑ.........................................................................................................39

κΕΦαΛαιΟ 2: Επικρατήσή τήσ Χρήσήσ παραΝΟμωΝ ΟυσιωΝ στΟΝ πΛήθυσμΟ

2.1 Ο ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ........43

2.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ......................................................43

2.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ..............................................44

2.4 ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ..............................................................................48

2.5 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ.............................................................................................................................49

κΕΦαΛαιΟ 3: πρΟΛήΨή – ΕΞΕΛιΞΕισ και παρΕμΒασΕισ

3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...................................................................51

3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ............................................................................53

3.2.1 Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα....................53

3.2.2 Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια..................................60

3.2.3 Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα...................................62

3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...............................................................67

14

3.3.1 Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης σε νέους /-ες.............................68

3.3.2 Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια......................70

3.3.3 Παρεμβάσεις σε χώρους διασκέδασης...........................................................71

3.4 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ..................................................................71

3.5 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ....................................................................................74

3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...........................74

3.6.1 Εκπαίδευση στελεχών πρόληψης.......................................................................74

3.6.2 Αξιολόγηση παρεμβάσεων πρόληψης..............................................................75

3.6.3 Προδιαγραφές στον τομέα της πρόληψης.......................................................75

3.6.4 Έρευνα στον τομέα της πρόληψης....................................................................77

3.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ.............................................................................................................................77

κΕΦαΛαιΟ 4: Εκτιμήσή τΟυ αριθμΟυ τωΝ πρΟΒΛήματικωΝ ΧρήστωΝ.......................................................................81

κΕΦαΛαιΟ 5: Χαρακτήριστικα τωΝ ατΟμωΝ πΟυ ΖήτΟυΝ ΒΟήθΕια

5.1 ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΑΙΤΗΣΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ...............................85

5.2 ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΣΤΟ ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΑΘ................................................................................................................................85

5.3 ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2009 ΚΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ..........86

5.4 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΘΗΚΑΝ ΤΟ 2009 ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΜΟΝΑΔΑ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (Ν=5.501).............................88

5.4.1 Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά.......................................................88

5.4.2 Πηγή παραπομπής....................................................................................................91

5.4.3 Χαρακτηριστικά της χρήσης..................................................................................92

5.4.4 Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου..........................................................................95

5.5 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ.............................................................................................................................96

κΕΦαΛαιΟ 6: θΕραπΕια – ΕΞΕΛιΞΕισ και παρΕμΒασΕισ

6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ...................................................................................103

6.2 ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ.........................................104

6.2.1 Θεραπεία υποκατάστασης...................................................................................107

6.2.2 «Στεγνά» προγράμματα θεραπείας.................................................................111

6.2.3 Άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις..................................................................117

15

6.3 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ.......................................118

κΕΦαΛαιΟ 7: πρΟΒΛήματα ΨυΧικήσ και σωματικήσ υΓΕιασ και θαΝατΟι απΟ Ναρκωτικα

7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ........121

7.1.1 Το πλαίσιο εφαρμογής του Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών.................................................................................121

7.1.2 Στοιχεία ΔΕΜΑ για το 2009................................................................................122

7.1.3 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό της Ηπατίτιδας C....................123

7.1.4 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό της Ηπατίτιδας Β....................127

7.1.5 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό HIV/AIDS..................................129

7.1.6 Επιπολασμός της φυματίωσης...........................................................................130

7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ..................................................................................................130

7.2.1 Το πλαίσιο εφαρμογής του Δείκτη Θανάτων από ναρκωτικά..............130

7.2.2 Στοιχεία θανάτων για το 2009 και διαχρονικές τάσεις...............................131

7.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ...........................................................................................................................132

κΕΦαΛαιΟ 8: αΝταπΟκρισή στα πρΟΒΛήματα υΓΕιασ τωΝ ΧρήστωΝ

8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.....................................................................................................................................137

8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ.............................................................137

8.2.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών.............................................................137

8.2.2 Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών ..................................................................138

8.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ.............................................................139

8.3.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών.............................................................139

8.3.2 Προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών ή και διανομής προφυλακτικών........................................................................140

8.3.3 Προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο»..............................................................142

8.3.4 Εξετάσεις για ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών....................................143

8.3.5 Εμβολιασμοί..............................................................................................................144

8.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ.............145

8.5 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ.......................................146

8.6 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ....................................147

8.7 ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ.....................................147

16

8.8 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ.........................148

8.8.1 Στοιχεία για τη θεραπεία το 2009.......................................................................148

8.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....................................................................................................................151

κΕΦαΛαιΟ 9: κΟιΝωΝικΕσ πρΟΕκτασΕισ τήσ Χρήσήσ – ή παραΝΟμή αΓΟρα τωΝ ΝαρκωτικωΝ

9.1 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ..............................................................................153

9.1.1 Κατηγορίες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά.......................................153

9.1.2 Καταδικασθέντες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά.........................154

9.1.3 Παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών από ανηλίκους.......................156

9.1.4 Κρατούμενοι για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών...................157

9.1.5 Άλλη παραβατικότητα σχετική με τα ναρκωτικά.........................................158

9.2 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ.......................................................................159

9.2.1 Κατασχέσεις ναρκωτικών ουσιών.....................................................................159

9.2.2 Τιμή και καθαρότητα ναρκωτικών.....................................................................160

9.2.3 Ποιοτικός προσδιορισμός δισκίων τύπου Έκσταση..................................161

9.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....................................................................................................................162

κΕΦαΛαιΟ 10: αΝταπΟκρισή στα κΟιΝωΝικα πρΟΒΛήματα τήσ Χρήσήσ

10.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ....................................................................................................165

10.1.1 Εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση...................................................166

10.1.2 Εργασιακή απασχόληση.......................................................................................167

10.1.3 Άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες...........................................................................168

10.1.4 Στοιχεία έκβασης .................................................................................................170

10.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ......................................................170

10.2.1 Εισαγωγή...............................................................................................................170

10.2.2 Παρεμβάσεις στις φυλακές..................................................................................171

10.2.3 Παρεμβάσεις εκτός σωφρονιστικών καταστημάτων...............................176

10.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....................................................................................................................179

κΕΦαΛαιΟ 11: ΟιΝΟπΝΕυματωδή – Χρήσή και ΕΞαρτήσή

11.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.....................................................................................................................................181

11.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ.............................182

11.2.1 Επιδημιολογικές έρευνες......................................................................................182

17

11.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ...........................................................185

11. 4 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ............................................................188

11.4.1 Εισαγωγή....................................................................................................................188

11.4.2 Στοιχεία για τη θεραπεία το 2009......................................................................190

11.5 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ....................................................................................................193

11.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΑΝ ΤΙ Σ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ...............195

11.7 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ...............................................................................................198

11.7.1 Συγκριτικά στοιχεία παραβάσεων που αφορούν την οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος.......................................................................198

11.7.2 Συγκριτικά στοιχεία των οδικών τροχαίων ατυχημάτων και των αιτίων τους................................................................................................199

11.8 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ........................................................199

11.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.................................................................................................................201

ΕιδικΕσ θΕματικΕσ ΕΝΟτήτΕσ

Ειδική Θεματική 1: ΤΟΥΡΚΙΑ...................................................................................................................203

Ειδική Θεματική 2: ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ..................207

κΕΦαΛαιΟ 12: ANAKEΦαΛαιωσή....................................................................................................211

παρΟυσιασή ΒιΒΛιΟΓραΦιασ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ................................................................................................................216

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ......................................................................................................................217

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ..............................................................................................................................................218

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ.................................................................................................................................................219

ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ.............................................................................................................................................219

παραρτήματα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

Πίνακας 1: Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, ανά περιφέρεια..........................................................................220

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙI

Πίνακας 1: Θεραπευτικά προγράμματα................................................................................223

18

K A T A Λ Ο Γ Ο σ π ι Ν α κ ω Ν

κΕΦαΛαιΟ 1: ΕθΝική στρατήΓική και ΝΟμΟθΕσια Για τα Ναρκωτικα

Πίνακας 1.1 : Κόστος υπηρεσιών 18 ΑΝΩ (2006-2009)..........................................................36

Πίνακας 1.2: Κόστος υπηρεσιών ΨΝΘ (2008-2009)..............................................................37

Πίνακας 1.3: Κόστος υπηρεσιών ΟΚΑΝΑ (2005-2009).........................................................38

Πίνακας 1.4: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2009)......................................................................39

Πίνακας 1.5: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2005, 2006 και 2008).....................................40

κΕΦαΛαιΟ 2: Επικρατήσή τήσ Χρήσήσ παραΝΟμωΝ ΟυσιωΝ στΟΝ πΛήθυσμΟ

Πίνακας 2.1: Ποσοστά επικράτησης της χρήσης (χρήση ≥1 φορά σε όλη τη ζωή) νόμιμων και παράνομων ουσιών στους μαθητές ηλικίας 13-18 ετών......................................................................45


Πίνακας 3.1: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που απευθύνθηκαν σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009..........................................................................55

Πίνακας 3.2: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009..........................................................................59

Πίνακας 3.3: Αναλυτικά στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης σε γονείς κατά το έτος 2009............................................................61

Πίνακας 3.4: Αναλυτικά στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας κατά το έτος 2009......................................................................................................63

Πίνακας 3.5: Στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων στην κοινότητα κατά το έτος 2009......................................................................................................64

Πίνακας 3.6: Τηλεφωνικές γραμμές..............................................................................................73

Πίνακας 3.7: Προδιαγραφές και κριτήρια λειτουργίας Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης..................................................76

Πίνακας 3.8: Βασικοί άξονες για το σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης με βάση το τριετές επιστημονικό πρόγραμμα που καταρτίζουν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης..........................................................................................77

19

κΕΦαΛαιΟ 4: Εκτιμήσή τΟυ αριθμΟυ τωΝ πρΟΒΛήματικωΝ ΧρήστωΝ

Πίνακας 4.1: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών και κύρια ουσία την ηρωίνη, ανά φύλο και ηλικία, έτη 2008-2009..............................................81

Πίνακας 4.2: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών που έκαναν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα, ανά φύλο και ηλικία, έτος 2009............................82


Πίνακας 7.1: Αριθμός ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009, ανά κατηγορία δοκιμασίας.................................................................................122

Πίνακας 7.2: Κατανομή ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009, ανά φύλο και ηλικία)..............................................................................................123

Πίνακας 7.3: Επιπολασμός του ιού της Ηπατίτιδας Β (HBsAg), ανά φύλο και ηλικία από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ (2009)..............................128

Πίνακας 7.4: Συνολικά δηλωθέντα HIV οροθετικά άτομα, ανά κατηγορία μετάδοσης και ανά φύλο στην Ελλάδα από το 1984 μέχρι 31-10-2009............................................................................130

Πίνακας 7.5: Θάνατοι από ναρκωτικά στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-2009..............................................................................133


Πίνακας 8.1: Αριθμός συριγγών που ανταλλάχθηκαν / διανεμήθηκαν το 2008 και το 2009....................................................................141

Πίνακας 8.2: Αριθμός προφυλακτικών που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών (2006, 2008, 2009)..................................................142

Πίνακας 8.3: Στοιχεία για τα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» το 2009...............142

Πίνακας 8.4: Στοιχεία για εξετάσεις ηπατίτιδας και AIDS στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ (2008-2009).........................144

Πίνακας 8.5: Αριθμός ατόμων που εμβολιάστηκαν στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) για ηπατίτιδα (2008, 2009)...................................................................................145

Πίνακας 8.6: Στοιχεία για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά από τις υπηρεσίες των προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2008, 2009)..........146

Πίνακας 8.7: Βαθμός ικανοποίησης των φορέων για την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2009).........................................148

Πίνακας 8.8: Αριθμός εισαχθέντων στη Μονάδα Διπλής Διάγνωσης για τα έτη 2005-2009..............................................................................................149

20

Πίνακας 8.9: Αριθμός ατόμων και επισκέψεων για αξιολόγηση ψυχιατρικής κατάστασης για τα έτη 2007-2009 στο Διαγνωστικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ...........................................149

Πίνακας 8.10: Αριθμός θεραπευτικών προγραμμάτων με προσαρμοσμένες υπηρεσίες σε χρήστες με ψυχιατρική συννοσηρότητα (2006, 2008, 2009).................................................................150

κΕΦαΛαιΟ 9 : κΟιΝωΝικΕσ πρΟΕκτασΕισ τήσ Χρήσήσ

Πίνακας 9.1: Αριθμός συλληφθέντων ατόμων στην Ελλάδα, ανά εθνικότητα, για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών (2004-2008) ....................154

Πίνακας 9.2: Κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών (2004-2009).................159

Πίνακας 9.3: Χημική ανάλυση, ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός κατασχεθέντων δισκίων τύπου Έκσταση (2006-2009).............................161


Πίνακας 10.1: Δυναμικότητα και αριθμός μελών των Κέντρων Κοινωνικής Επανένταξης (2009).........................................................................165

Πίνακας 10.2: Αριθμός ατόμων σε θεραπεία (2008, 2009).....................................................172

Πίνακας 10.3: Αριθμός προσωπικού στα θεραπευτικά προγράμματα (2008, 2009)........173

Πίνακας 10.4: Σωφρονιστικά καταστήματα στα οποία υλοποιούνται προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης κρατουμένων χρηστών το 2009.............175

κΕΦαΛαιΟ 11: ΟιΝΟπΝΕυματωδή: Χρήσή και ΕΞαρτήσή

Πίνακας 11.1: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας (Προγράμματα Αγωγής Υγείας) με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών και απευθύνθηκαν σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009.............................................186

Πίνακας 11.2: Στελέχωση των θεραπευτικών προγραμμάτων το 2009...........................193

Πίνακας 11.3: Στελέχωση των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης.......................194

Πίνακας 11.4: Έλεγχοι Διεύθυνσης Τροχαίας για μέθη οδηγών κατά τη χρονική περίοδο 2006-2009.................................................................198

Πίνακας 11.5: Αριθμός θανατηφόρων τροχαίων και αριθμός θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε μέθη − Στοιχεία 2007, 2008 και 2009............................................................................199

Πίνακας 11. 6: Αριθμός εξετασθέντων δειγμάτων και αριθμός μη κανονικών δειγμάτων, ανά είδος ποτού – Διαχρονικά στοιχεία 2006-2009........................................................................200

21

K A T A Λ Ο Γ Ο σ Γ ρ α Φ ή μ α τ ω Ν

κΕΦαΛαιΟ 2: Επικρατήσή τήσ Χρήσήσ παραΝΟμωΝ ΟυσιωΝ

στΟΝ πΛήθυσμΟ

Γράφημα 2.1: Χρήση παράνομων ουσιών (≥1 φορά σε όλη τη ζωή) στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών του ESPAD.............................................................47

Γράφημα 2.2: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά της χρήσης κάνναβης (≥1 φορά σε όλη τη ζωή) στις ευρωπαϊκές έρευνες και στις αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα.......................................................47

Γράφημα 2.3: Διαχρονικές μεταβολές στα ποσοστά σχετικά με τη χρήση κάνναβης (τον τελευταίο χρόνο) και των αντιλήψεων: α) ότι η περιστασιακή χρήση κάνναβης είναι «μάλλον ακίνδυνη» και β) ότι η πρόσβαση στην κάνναβη είναι «μάλλον εύκολη» (μαθητές 13-18 ετών).....................48


Γράφημα 3.1: Ειδικότητες στελεχών του επιστημονικού δυναμικού του πανελλαδικού δικτύου των 71 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης........................................................................52

Γράφημα 3.2: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009....................................................................................................56

Γράφημα 3.3: Συνολικός αριθμός Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας σε σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και ποσοστά Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών, τα οποία πραγματοποιήθηκαν κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009.....................................................................................................57

22


Γράφημα 5.1: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, στο σύνολο και ανά τύπο προγράμματος (2002-2009).......................................................86

Γράφημα 5.2: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό: α) των αιτήσεων για «πρώτη θεραπεία» και β) των αιτήσεων με «προηγούμενη θεραπεία» (2002-2009).......................................................87

Γράφημα 5.3: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά φύλο (2002-2009)............................................88

Γράφημα 5.4: Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία των ατόμων που αιτούνται θεραπεία (2002-2009)...............................................................88

Γράφημα 5.5: Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία των ατόμων που αιτούνται θεραπεία: α) με «προηγούμενη θεραπεία» και β) για «πρώτη θεραπεία», ανά φύλο (2002-2009)............................................89

Γράφημα 5.6: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά ηλικιακή κατηγορία (2002-2009).................89

Γράφημα 5.7: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (2002-2009).........90

Γράφημα 5.8: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά υπηκοότητα (2002-2009).............................90

Γράφημα 5.9: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά εργασιακή κατάσταση (2002-2009)..........91

Γράφημα 5.10: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά κύρια ουσία (2002-2009)...............................92

Γράφημα 5.11: Ποσοστά κύριας ουσίας κατάχρησης: α) στις αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία» και β) στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (2009)...............................................................................92

Γράφημα 5.12: Σύγκριση κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστιστικών των ατόμων που το 2009 ανέφεραν ως κύρια ουσία εξάρτησης: α) ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, β) κάνναβη και γ) κοκαΐνη (2009).......................93

Γράφημα 5.13: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία και αναφέρουν: α) πολλαπλή χρήση, β) ενέσιμη χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες και γ) κοινή χρήση σύριγγας τις τελευταίες 30 ημέρες (2002-2009).............................................96

κΕΦαΛαιΟ 6: θΕραπΕια – ΕΞΕΛιΞΕισ και παρΕμΒασΕισ

Γράφημα 6.1: Θεραπευτικά προγράμματα, ανά τύπο (2000-2009).................................103

Γράφημα 6.2: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές για θεραπεία (2002-2009).............................105

23

Γράφημα 6.3: Αριθμός εργαζομένων σε προγράμματα θεραπείας (2002-2009)........106

Γράφημα 6.4: Στελέχωση θεραπευτικών προγραμμάτων, ανά ειδικότητα (2009).......106

Γράφημα 6.5: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε μονάδες υποκατάστασης (2009).........109

Γράφημα 6.6: Λόγοι αποχώρησης από τις μονάδες υποκατάστασης (2008-2009).......111

Γράφημα 6.7: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2009).............111

Γράφημα 6.8: Λόγοι εξόδου από τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2008-2009)..................................................................................116


Γράφημα 7.1: Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA) από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ (2002-2009)............................................124

Γράφημα 7.2: Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA) στους ΧΕΝ ηλικίας: α) <25 ετών, β) 25-34 ετών και γ) >34 ετών (2009).......124

Γράφημα 7.3: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ ηλικίας: α) <25 ετών, β) 25-34 ετών και γ) >34 ετών (2002-2009)..............................................................................125

Γράφημα 7.4: Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA): α) στους νέους ΧΕΝ και β) στους παλιούς ΧΕΝ (2009)........125

Γράφημα 7.5: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C: α) στους νέους ΧΕΝ και β) στους παλιούς ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ (2002-2009)...............................................................................................................126

Γράφημα 7.6: Κοινή χρήση συνέργου στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ οι οποίοι: α) έχουν μολυνθεί και β) δεν έχουν μολυνθεί από τον ιό της Ηπατίτιδας C (anti-HCV/EIA).........................................................................126

Γράφημα 7.7: Ποσοστά μόλυνσης από HIV/AIDS στους ΧΕΝ από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ για τα έτη 2002-2009...........................................129

Γράφημα 7.8: Αριθμός αναφερθέντων και βεβαιωθέντων θανάτων από ναρκωτικά (μέχρι 31-8-2010) και ποσοστιαία μεταβολή των βεβαιωθέντων θανάτων, ανά έτος, κατά την περίοδο 2000-2009.........131


Γράφημα 8.1: Περιστατικά που εξυπηρετήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών κατά τα έτη 2000-2009..................................................139

24

κΕΦαΛαιΟ 9: κΟιΝωΝικΕσ πρΟΕκτασΕισ τήσ ΧρήσήσΓράφημα 9.1: Αριθμός κατηγορηθέντων και υποθέσεων για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών..............................................153

Γράφημα 9.2: Κατανομή καταδικασθέντων του νόμου Περί ναρκωτικών (1992-2007)............................................................................154

Γράφημα 9.3: Κατανομή καταδικασθέντων, ανά φύλο και αδίκημα, του νόμου Περί ναρκωτικών κατά την τριετία 2005-2007.........................155

Γράφημα 9.4: Αριθμός υποδίκων, καταδίκων και σύνολο, ανά έτος, για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών (1998-2009)...........157

Γράφημα 9.5: Κατανομή διαρρηχθέντων φαρμακείων κατά το χρονικό διάστημα 2000-2009..............................................................158

Γράφημα 9.6: Κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης (1996-2009)......................................................................160


Γράφημα 10.1: Αριθμός απεξαρτημένων ατόμων που συμμετείχαν σε προγράμματα απασχόλησης ΟΑΕΔ (2000-2009)...................................168

Γράφημα 10.2: Λόγοι εξόδου από τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης (2006-2009)....................................................................................170

κΕΦαΛαιΟ 11: ΟιΝΟπΝΕυματωδή: Χρήσή και ΕΞαρτήσή

Γράφημα 11.1: Διαχρονικά στοιχεία (1984-2004) για την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών στο γενικό πληθυσμό.........................................183

Γράφημα 11.2: Διαχρονικά στοιχεία (1998-2007) για την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών στο μαθητικό πληθυσμό..................................184

Γράφημα 11.3: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009.....................................186

Γράφημα 11.4: Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα για τα οινοπνευματώδη το 2009.......................................................................192

Γράφημα 11.5: Ποσοστό ατόμων, ανά ηλιακή κατηγορία και θεραπευτική υπηρεσία (2009)......................................................................196

Γράφημα 11.6: Ποσοστό ατόμων, ανά εργασιακή κατάσταση και και θεραπευτική υπηρεσία (2009)......................................................................196

Γράφημα 11.7: Ποσοστό ατόμων, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο και θεραπευτική υπηρεσία (2009)......................................................................197

1

ΕθΝ

ική

στρ

ατή

Γική

κ

αι Ν

Ομ

Οθ

Εσια

Για

τα

Να

ρκω

τικ

α

27

1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Το 2009 εξακολούθησε να ισχύει τυπικά το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά που είχε εξαγγελθεί το 2008. Ουσιαστικά, οι επιτροπές οι οποίες αναφέρονταν ότι επρόκειτο να παρακολουθούν την πορεία υλοποίησής του δεν σχηματίστηκαν, με αποτέλεσμα να μην υλοποιηθούν και οι προβλεπόμενες δράσεις, ούτε η αξιολόγηση της πορείας του.

Οι φορείς που ασχολούνται με το πρόβλημα των ναρκωτικών στην Ελλάδα συνέχισαν, βέβαια, την επέκταση των δράσεών τους.

Συγκεκριμένα, στον τομέα της θεραπείας, το ΚΕΘΕΑ ξεκίνησε δύο νέες θεραπευτικές κοινότη-τες, το 18 ΑΝΩ και το ΨΝΘ, που δημιούργησαν από ένα νέο εξω-τερικό πρόγραμμα. Δύο από τις μονάδες εφήβων του ΟΚΑΝΑ επέκτειναν τις δράσεις τους, ενώ στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ο αριθμός των μονάδων παρέμει-νε ίδιος με αυτόν του προηγού-μενου έτους. Για περισσότερες

πληροφορίες για τα νέα προγράμματα θεραπείας, βλ. Κεφάλαιο 6 «Θεραπεία – Εξελίξεις και παρεμβάσεις». Σημαντικές αλλαγές στον τομέα της Πρόληψης και της κοινωνικής επανέντα-ξης δεν παρουσιάστηκαν το 2009.

1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

Κοινή υπουργική απόφαση 2290/2010 (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού) Καθορισμός απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων ντόπινγκ, κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999

Σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση καθορίζονται τα μέσα (ουσίες και μέθοδοι) κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλουν τεχνητά την αγωνιστική διάθεση, ικανότητα ή απόδοση ενός αθλητή είτε να συγκαλύψουν μια τέτοια μεταβολή. Στο Κεφάλαιο Δ΄ (άρθρο 6) αναφέρονται οι προϋποθέ-σεις για την κατ’ εξαίρεση χρήση απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων για θεραπευτικούς λόγους, οι οποίες προβλέπονται στις διατάξεις του Διεθνούς Προτύπου για την κατ’ εξαίρεση χρήση για θεραπευτικούς σκοπούς της WADA.

το 2010 η αλλαγή της κυβέρνησης έφερε νέες πρω-τοβουλίες στο χώρο των ναρκωτικών. Η κυριότερη εξέλιξη είναι ο ορισμός Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά και η δημιουργία της διυπουργικής Επι-τροπής συντονισμού καταπολέμησης Εξαρτή-σεων / δΕσκΕ. Η Επιτροπή αυτή συντονίζεται από τον ΟΚΑΝΑ και έχει εντολή να εκπονήσει ένα μεσο-πρόθεσμο διετές (2011-2012) Σχέδιο Καταπολέμησης Εξαρτήσεων. Τη σύνθεση της Επιτροπής αποτε-λούν 10 Υπουργεία (Υγείας, Παιδείας, Δικαιοσύνης, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας, Εργασίας, Εσωτερικών, Οικονομικών, Πολιτισμού και Εξωτε-ρικών), οι φορείς θεραπείας και το ΕΚΤΕΠΝ.

ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

28

ΑΠΟΦ. ΑΝΑ//2010: ΑΝΑΚ.ΣΣ.22/2/10 (Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρω-πίνων Δικαιωμάτων)

Κοινοποίηση 261/10/10 εγγράφου της Επιτροπής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας

Η απόφαση (261/10/29-1-2010) αφορά έγγραφο της Επιτροπής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας, σχετικά με την εφαρμογή κυρώσεων επιβαλλομένων από διεθνείς οργανι-σμούς και την υποχρέωση της Επιτροπής να ενημερώνει άμεσα τα πιστωτικά ιδρύματα, τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και άλλα υπόχρεα πρόσωπα του άρθρου 5 του νόμου 3691/2008.

Σύμφωνα με τις διατάξεις του ανωτέρω νόμου υποχρεούμεθα να απέχουμε από πάσης φύσεως συναλλαγές οικονομικού περιεχομένου με πρόσωπα που αναφέρονται σε αυτές και να ενημερώσουμε άμεσα την Επιτροπή. Ο πρόσφατα ενημερωμένος κατάλογος υπόπτων βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.un.org/sc/committees/1267/consolist.shtml και οι ενημερώσεις των ανωτέρω καταλόγων θα βρίσκονται στην ιστοσελίδα της Επιτροπής www.hellenic-fiu.gr/.

ΝΟΜΟΣ 3811/2009

Αποζημίωση των θυμάτων εγκλημάτων βίας από πρόθεση (Εναρμόνιση της ελληνικής νομο-θεσίας με την Οδηγία 2004/80/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 29ης Απριλίου 2004) και άλλες διατάξεις

Μεταξύ άλλων ο νόμος αναφέρει τις τροποποιήσεις του Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά. Συγκεκριμένα, το πρώτο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 30 του Ν3459/2006 αντικαθίσταται ως εξής:

«Η συνδρομή ή μη των προϋποθέσεων της προηγούμενης παραγράφου διαπιστώνεται κατά την άσκηση της ποινικής δίωξης και σε κάθε φάση της ποινικής διαδικασίας σύμφωνα με το άρθρο 177 ΚΠΔ».

Στο άρθρο 30 του νόμου 3459/2006 προστίθεται παράγραφος 6, η οποία έχει ως εξής:

«Ο κατά νόμο ποινικός χαρακτήρας των πράξεων που τελέστηκαν από δράστη, στο πρόσωπο του οποίου συντρέχουν οι προϋποθέσεις της παραγράφου 1, κρίνεται με βάση την απειλούμενη στην παράγραφο 4 στοιχεία β΄ και γ΄ ποινή».

Το άρθρο 40 του νόμου 3459/2006 αντικαθίσταται ως εξής:

ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

29

Απόλυση υπό όρο

Όσοι καταδικάσθηκαν, υπό τις επιβαρυντικές περιστάσεις των άρθρων 23 και 23 Α του παρόντος, σε ποινή ισόβιας κάθειρξης μπορούν να απολυθούν υπό τον όρο της ανάκλησης εφόσον έχουν εκτίσει τουλάχιστον είκοσι πέντε έτη. Στον κατά το προηγούμενο εδάφιο κατάδικο δεν μπορεί να χορηγηθεί η υπό όρο απόλυση αν δεν έχει παραμείνει στο σωφρονιστικό κατάστημα για χρονικό διάστημα είκοσι ετών.

Κατά τα λοιπά εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 105 επ. ΠΚ. Η κατά το άρθρο 106 παρ. 2 ΠΚ επιβολή ορισμένων υποχρεώσεων στον απολυόμενο, όπως η παρακολούθηση θεραπευτικού προγράμματος μετά από αίτησή του, η εμφάνισή του κατά διαστήματα σε αστυνομικό τμήμα ή σε άλλη δημόσια αρχή, η τήρηση της απαγόρευσης να μεταβαίνει ή διαμένει σε ορισμένο τόπο, η τήρηση της απαγόρευσης να συναναστρέφεται ή να συναντάται με ορισμένα πρόσωπα, είναι υποχρεωτική.

Η περίπτωση β΄ της παρ. 2 του άρθρου 42 του νόμου 3459/2006 αντικαθίσταται ως εξής:

«Η κρίση για την επιβολή ή συνέχιση προσωρινής κράτησης πρέπει οπωσδήποτε να λαμβά-νει υπόψη τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει αν ο κατηγορούμενος είναι εξαρτημένος».

ΝΟΜΟΣ 3772/2009

Μεταρρυθμίσεις στην οργάνωση της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας, στη θεραπευτική μεταχείριση χρηστών ναρκωτικών ουσιών και άλλες διατάξεις

Το πρώτο Κεφάλαιο του νόμου αφορά την οργάνωση της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας (διάρ-θρωση, αρμοδιότητες, οργανικές θέσεις, προσλήψεις, βαθμολογική διάρθρωση και εξέλιξη των ιατροδικαστών, κανονισμός λειτουργίας των ιατροδικαστών και άλλες διατάξεις σχετικά με ζη-τήματα οργάνωσης των υπαλλήλων της υπηρεσίας). Το δεύτερο Κεφάλαιο αφορά μέτρα για τη βελτίωση του σωφρονιστικού συστήματος. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το νόμο ιδρύεται Ειδικό Θεραπευτικό Κατάστημα με τον τίτλο «Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων». Σκοπός του Κέντρου είναι η θεραπευτική μεταχείριση των τοξικομανών κρατουμένων, η σωμα-τική και ψυχική τους απεξάρτηση από τις ναρκωτικές ουσίες και η κοινωνική τους επανένταξη. Η έδρα του Καταστήματος ορίζεται με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης.

Στα Ειδικά Θεραπευτικά Καταστήματα δύναται να εφαρμόζεται Πρόγραμμα Υποκατάστασης. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Δικαιοσύνης, ύστερα από γνώμη του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), καθορίζονται, για τα Ειδικά Θεραπευτικά Καταστήματα, το είδος του προγράμματος απεξάρτησης, οι όροι και οι προϋποθέσεις εφαρμογής αυτού, καθώς και κάθε άλλη λεπτομέρεια.


30

Επίσης, με το νόμο αυτόν αντικαθίσταται το τρίτο εδάφιο της παραγράφου 1 του άρθρου 29 του Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά, που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του νόμου 3459/2006 (ΦΕΚ 103 Α΄), όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 15 του νόμου 3727/2008 (ΦΕΚ 257 Α), ως εξής:

«Ειδικά για τις ναρκωτικές ουσίες της ηρωίνης, κοκαΐνης και κατεργασμένης και ακατέργαστης κάνναβης, θεωρείται, εκτός αν το δικαστήριο κρίνει άλλως, ότι καλύπτει τις ανάγκες ενός χρήστη, έστω και εξαρτημένου, όταν το όριο της κατασχεθείσας ποσότητας κάθε επιμέρους ναρκωτικής ουσίας, ανεξαρτήτως καθαρότητας, δεν υπερβαίνει το μεικτό με την άμεση συσκευασία βάρους του ενός και ημίσεος (1 Vz) γραμμαρίου ηρωίνης ή κοκαΐνης, των πενήντα (50) γραμμαρίων ακατέργαστης κάνναβης και των πέντε (5) γραμμαρίων κατεργασμένης κάνναβης. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Δικαιοσύνης μπορεί να καθορίζεται και για τις υπόλοιπες ναρκωτικές ουσίες, που αναφέρονται στο άρθρο 1 του παρόντος Κώδικα, το όριο της ως άνω ελάχιστης ποσότητας που καλύπτει τις ανάγκες ενός χρήστη, έστω και εξαρτημένου, για ορισμένο χρόνο».

Υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2009 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/61921 ΦΕΚ Β 1393/2009) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών

Η απόφαση αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος ABSTRAL, που περιέχει την ουσία FENTANYL, στον Πίνακα Γ΄ της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου 3459/2006.

Υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2009 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/61606 ΦΕΚ Β΄ 1393/2009) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης


Η απόφαση αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος DEMOGYL, που περιέχει την ουσία FENTANYL, στον Πίνακα Γ΄ της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου 3459/2006.

Υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2009 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/70248 ΦΕΚ Β΄ 1392/2009) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης


Η απόφαση αφορά την υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος MIDAZOLAM/B BRAUN, που περιέχει την ουσία MIDAZOLAM, στον Πίνακα Δ΄ της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου 3459/2006.


31

Υπουργική απόφαση 805//2009 (ΥΑ 80507 ΦΕΚ Β ́ 1033/2009) του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Διαδικασία και τεχνικές λεπτομέρειες για τη συλλογή, ταξινόμηση και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων σχετικά με τις εκδικαζόμενες υποθέσεις για αδικήματα νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 2 του νόμου 3691/2008 (ΦΕΚ Α’ 166) οποιουδήποτε βαθμού δικαιοδοσίας, για τον αριθμό των περιπτώσεων που ερευνήθηκαν και των προσώπων που διώχθηκαν, για τις σχετικές δικαστικές αποφάσεις ή βουλεύματα και τα τυχόν δημευθέντα ή κατασχεθέντα περιουσιακά στοιχεία

Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση καθορίζονται η διαδικασία και οι τεχνικές λεπτομέ-ρειες για τη συλλογή, ταξινόμηση και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων σχετικά με τις εκδικαζόμενες υποθέσεις για αδικήματα νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δρα-στηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, που προβλέπονται στο άρθρο 2 του νόμου 3691/2008 (ΦΕΚ Α΄ 166) οποιουδήποτε βαθμού δικαιοδοσίας, για τον αριθμό των περιπτώσεων που ερευνήθηκαν και των προσώπων που διώχθηκαν, για τις σχετικές δικα-στικές αποφάσεις ή βουλεύματα και τα τυχόν δημευθέντα ή κατασχεθέντα περιουσιακά στοιχεία.

Υπουργική απόφαση 674//2009 (ΥΑ 67473 ΦΕΚ Β΄ 807/2009) του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Καθορισμός του τρόπου λειτουργίας της Επιτροπής Δικηγόρων που προβλέπεται από τις δια-τάξεις του άρθρου 34 του νόμου 3691/2008 (ΦΕΚ Α’ 166), του τρόπου διαβίβασης των αναφο-ρών των δικηγόρων όλης της Επικράτειας στην Επιτροπή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας, καθώς και της διαδικασίας συνεργασίας και επικοινωνίας της με την ανωτέρω Επιτροπή

Με την υπουργική απόφαση ορίζεται ο τρόπος λειτουργίας της επιτροπής που προβλέπεται από τις διατάξεις του άρθρου 34 του νόμου 3691/2008 (ΦΕΚ Α΄ 166), ο τρόπος διαβίβασης των αναφορών των δικηγόρων όλης της Επικράτειας στην Επιτροπή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας, καθώς και η διαδικασία συνεργασίας και επικοινωνίας της με την ανωτέρω Επιτροπή.

Υπουργική απόφαση 165//2009 (ΥΑ 16527/Β903 ΦΕΚ Β΄ 647/2009) του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών

Ορισμός της «Κοινωνίας της Πληροφορίας ΑΕ» ως δικαιούχου για το έργο «Ψηφιακές Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστη-ριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας»


32

Η υπουργική απόφαση αφορά την εκτέλεση του έργου «Ψηφιακές Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας» από την «ΚτΠ ΑΕ», ως δικαιούχο. Η εκτέλεση του έργου θα πραγματοποιηθεί σύμφωνα με τους όρους και τα λεπτομερώς οριζόμενα στην «Προγραμματική Συμφωνία» που θα υπογραφεί μεταξύ της Επιτροπής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και της ως άνω Ανώνυμης Εταιρείας.

ΕΜΠ//2009 (ΥΑ ΕΜΠ.5000295/9/Γ0034 ΦΕΚ Β΄ 526/2009) του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών Σύσταση κεντρικής διαχείρισης δειγμάτων ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών που προ-ορίζονται για την εκπαίδευση των τελωνειακών υπαλλήλων και των σκύλων-ανιχνευτών της Τελωνειακής Υπηρεσίας

Η υπουργική απόφαση αφορά τη σύσταση στη Διεύθυνση Τελωνείων Αττικής κεντρικής δια- χείρισης δειγμάτων ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών που προορίζονται για την εκπαί-δευση των τελωνειακών υπαλλήλων και των σκύλων-ανιχνευτών της Τελωνειακής Υπηρεσίας. Για την παρακολούθηση τόσο των χορηγούμενων ποσοτήτων όσο και των επιστρεφόμενων, λόγω αντικατάστασης ανά διετία, πρέπει να θεωρείται βιβλίο σελιδομετρηθέν ή καρτέλες ανά συνοδό, για τη χρεοπίστωση κάθε εγκεκριμένης παράδοσης – παραλαβής, που θα γίνε-ται με τακτικό πρωτόκολλο.

Η αναγκαία ποσότητα, καθώς και ο αριθμός των απαραιτήτων δειγμάτων ανά σκύλο-ανιχνευτή για τη συνεχή εκπαίδευση προς διατήρηση της αποδοτικότητάς του, καθορίζεται σε είκοσι (20) γραμμάρια ανά δείγμα οπίου, ηρωίνης, κοκαΐνης, αμφεταμινών, χασίς, κατεργασμένου και ακατέργαστου, και θα εξασφαλίζεται, από τις πρόσφατες αντίστοιχες κατασχέσεις των Διωκτικών Αρχών, κατ΄ εφαρμογή της προβλεπόμενης νομοθεσίας.

Η προμήθεια, από κατασχεμένες ποσότητες, δειγμάτων ναρκωτικών ουσιών για την εκπαί- δευση των τελωνειακών υπαλλήλων, καθώς και την καθημερινή εκπαίδευση των σκύλων ανιχνευτών της Τελωνειακής Υπηρεσίας, θα εγκρίνεται από την αρμόδια Εισαγγελική Αρχή ύστερα από έγγραφο αίτημα της Διεύθυνσης Τελωνείων Αττικής ως διαχειρίστριας αρχής.

Υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2009 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/16073/08 ΦΕΚ Β΄ 314/2009) του Υπουρ-γείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Υπαγωγή φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στις διατάξεις του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών

Η απόφαση αφορά την υπαγωγή στον αντίστοιχο Πίνακα της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου 3459/2006 των κατωτέρω φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων:


33

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΑΡΜΑΚΟΥ ΔΡΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΠΟΥ ΥΠΑΓΕΤΑΙ ΣΤΟ ΝΟΜΟ 3459/2006 ΠΙΝΑΚΑΣ

RELACTON-C CARISOPRODOL Δ΄LYSANXIA PRAZEPAM Δ΄PRAZENE PRAZEPAM Δ΄

ΑΠΟΦ. 148//2009 (ΑΠΟΦ. 14822 ΦΕΚ Β΄ 2005/2009) Επιτροπή Εποπτείας Ιδιωτικής Ασφάλισης Λήψη απόφασης σχετικά με την «Πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συ-στήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χρηματοδό-τηση της τρομοκρατίας»

Η απόφαση αφορά την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας κατά την εν Ελλάδι: α) άσκηση ασφαλίσεων ζωής, β) διαμεσολάβηση επ΄ αυτής και γ) παροχή υπηρεσιών σχετιζομένων με τις επενδύσεις, όπως (ενδεικτικά) υπηρεσιών διάθεσης στην ελληνική αγορά χρηματοπιστωτικών μέσων οριζόμενων σύμφωνα με το άρθρο 5 του νόμου 3606/2007 (ΦΕΚ Α΄ 195), είτε από ελληνικές είτε από αλλοδαπές εταιρείες (εφεξής «Υπηρεσίες»). Εξαιρείται η άσκηση ασφαλίσεων ζωής για τον κλάδο IV (ατύχημα, ασθένεια) του άρθρου 13 παρ. 2 του ν.δ. 400/1970.

ΑΠΟΦ. 281//2009 (ΑΠΟΦ. 281/17.3.2009 ΦΕΚ Β΄ 650/2009) Επιτροπή Τραπεζικών και Πιστωτικών Θεμάτων της Τράπεζας της Ελλάδος

Πρόληψη της χρησιμοποίησης των εποπτευομένων από την Τράπεζα της Ελλάδος πιστωτικών ιδρυμάτων και χρηματοπιστωτικών οργανισμών για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας

Η απόφαση της επιτροπής τραπεζικών και πιστωτικών θεμάτων της Τράπεζας της Ελλάδας αφορά την αντικατάσταση της υπ΄ αριθμ. ΕΤΠΘ 231/4/13-10-2006 απόφασης και τον επανακαθορισμό του πλαισίου εποπτείας που αφορά την αντιμετώπιση από τα εποπτευόμενα ιδρύματα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και τη χρηματο-δότηση της τρομοκρατίας.

Κοινή υπουργική απόφαση 557//2008 (ΥΑ 55769 ΦΕΚ Β΄ 2671/2008) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του Υπουργείου Πολιτισμού

Καθορισμός απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων ντόπινγκ, κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999


34

Η κοινή υπουργική απόφαση αφορά τον καθορισμό των απαγορευμένων μέσων (ουσιών και μεθόδων), κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλουν τεχνητά την αγωνιστική διάθεση, ικανότητα ή απόδοση ενός αθλητή είτε να συγκαλύψουν μια τέτοια μεταβολή.

Υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2008 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/27148 ΦΕΚ Β΄ 1345/2008) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Υπαγωγή φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων στις διατάξεις του νόμου 3459/2006 Περί ναρκωτικών

Με αυτή την απόφαση ορίζεται η μεταφορά του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος OXXALGAN, που περιέχει την ουσία TRAMADOL, στον Πίνακα Δ΄ από τον Πίνακα Γ΄ της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου 3459/2006.

Επίσης, ορίζεται η υπαγωγή στον αντίστοιχο Πίνακα της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου 3459/2006 των κατωτέρω φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων:

ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΑΡΜΑΚΟΥ ΔΡΑΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΠΟΥ ΥΠΑΓΕΤΑΙ ΣΤΟ ΝΟΜΟ 3459/2006 ΠΙΝΑΚΑΣ

KANEURON PHENOBARBITAL Δ΄TRAMAL TTRAMADO Δ΄

PRENORVINE BUPRENORPHINE Δ΄

Η διάθεση του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος PRENORVINE θα γίνεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 22 του νόμου 3459/2006.

Υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2008 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/118810/07 ΦΕΚ Β΄ 1287/2008) του Υπουρ-γείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Καθορισμός τρόπου διάθεσης των φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων που περιέχουν την ουσία GHB (νόμος 3459/2006, Πίνακας Γ΄)

Με την απόφαση αυτή ορίζεται η μέγιστη ημερήσια δόση για την ουσία GHB τα 9 G.

Το φαρμακευτικό ιδιοσκεύασμα XYREM, που περιέχει την ουσία GHB (180 ml, 500mg/ml), δύναται με ευθύνη του ιατρού να χορηγείται με Ειδική Συνταγή Ναρκωτικών σε ποσότητα που αντιστοιχεί στη Μέγιστη Ημερήσια Δόση και για θεραπεία δέκα (10) ημερών.

Κοινή υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2008 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/12846 ΦΕΚ Β΄ 1124/2008) του Υπουρ- γείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Μεταφορά φαρμακευτικής ουσίας από τον Πίνακα Γ’ στον Πίνακα Δ’ του νόμου 3459/2006


35

Με την απόφαση αυτή ορίζεται η μεταφορά από τον Πίνακα Γ΄ στον Πίνακα Δ΄ του άρθρου 1 παρ. 2 του νόμου 3459/2006 της ουσίας: Tramadol:2-[(Dimethylamino)Methyl]-1-(3-Metho-xyphenyl) Cycloexanol // Τραμαδόλη: 2-[(διμεθυλαμινο)μεθυλ]-1-(3-μεθοξυφαινυλο) κυ-κλοεξανόλη.

Κοινή υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2008 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/91372/07 ΦΕΚ Β΄ 838/2008) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του Υπουργείου Δικαιοσύνης Υπαγωγή ουσίας στις διατάξεις για τα ναρκωτικά του νόμου 3459/2006

Με την απόφαση αυτή κατατάσσεται στον Πίνακα Α΄ του άρθρου 1 παρ. 2 του νόμου 3459/06 η ουσία: Οριπαβίνη 3 -0-δεμεθυλθηβαΐνη 6,7,8,14 τετραδεϋδρο-4,5-αλφα-εποξυ-6-μεθοξυ-17-με-θυλ-μορφιναν-3-όλη // oripavine 3-0-demethylthebaine 6,7,8,14-Tetradehydro-4,5 -alrha-epoxy-6-methoxy-17 -methyl -morphinan-3-ol.

Κοινή υπουργική απόφαση ΔΥΓ//2008 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/54568/07 ΦΕΚ Β΄ 769/2008) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και του Υπουργείου Δικαιοσύνης

Υπαγωγή ουσίας στις διατάξεις για τα ναρκωτικά

Με αυτή την απόφαση κατατάσσεται στον Πίνακα Δ΄ του άρθρου 1 παρ. 2 του νόμου 3459/2006 η ουσία: ΚΑΡΙΣΟΠΡΟΔΟΛΗ ισοπροπυλομεπροβαμάτη // CARISOPRODOL isopro-pylmeprobamate.

Κοινή υπουργική απόφαση 223//2008 (ΥΑ 2237.8(B)08 ΦΕΚ Β΄ 376/2008) του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών και του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής

Προσθήκη εδαφίου στην παράγραφο 3 της υπ΄ αριθμ. 2237.8β/03/05 κοινής απόφασης του Υφυπουργού Οικονομίας και Οικονομικών και Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας «Σύσταση του Ειδικού Λογαριασμού ΥΕ-ΑΝΠ/ΔΑ»

Προσθέτουμε στην παράγραφο 3 της υπ’ αριθμ. 2237.8 Β/03/05/5.9.2005 κοινής υπουργικής απόφασης Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εμπορικής Ναυτιλίας «Σύσταση Ειδικού Λογαριασμού YEN/ΔΑ για την Καταπολέμηση των Ναρκωτικών» εδάφιο ως ακολούθως:

το 2010, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σύστησε με υπουργική απόφαση τρεις νομοπαρασκευαστικές επιτροπές με στόχο την αναθεώρηση του Κώδικα Νόμων Περί Ναρκωτικών, τον Σωφρονιστικό και τον Ποινικό Κώδικα.


36

«Υπάρχον υπόλοιπο σε δολάρια ΗΠΑ στον εν λόγω ειδικό λογαριασμό ή τυχόν μελλοντικοί πόροι σε ξένο νόμισμα δύνανται να μετατρέπονται σε ευρώ ύστερα από απόφαση Α/ΛΣ».

1.3 ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

Σε αυτή την Ενότητα παρουσιάζονται οι δαπάνες που αφορούν τον τομέα μείωσης της ζή-τησης. Τα στοιχεία προκύπτουν τόσο από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ) όσο και από την Οικονομική Υπηρεσία των αντίστοιχων υπηρεσιών. Επίσης, για κά-ποιες υπηρεσίες υπάρχει η δυνατότητα αναλυτικής παρουσίασης των δαπανών, ενώ για κά-ποιες άλλες όχι.

1.3.1 δαπάνες μονάδας απεξάρτησης 18 αΝω Ψυχιατρικού Νοσοκομείου αθήνας

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Οικονομικής Υπηρεσίας της Μονάδας και του ΥΥΚΑ, οι δαπάνες λειτουργίας της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ για το 2009 ήταν 11.987.495,05 €. Σε αυτό το ποσό συμπεριλαμβάνεται η δαπάνη μισθοδοσίας του προσωπικού, η οποία ήταν 10.000.000 €, ενώ το υπόλοιπο ποσό, ύψους 1.987.495,05 €, αφορά άλλες λειτουργικές δαπάνες (Πίνακας 1.1). Το 2009 εμφανίζεται ελάχιστα μειωμένο το κόστος των υπηρεσιών του 18 ΑΝΩ. Για το 18 ΑΝΩ, λόγω μη τήρησης από την υπηρεσία προγράμματος αναλυτικής λογιστικής, δεν είναι εφικτή η αναλυτική παρουσίαση των δαπανών των προγραμμάτων μείωσης της ζήτησης.

πίνακας 1.1: Κόστος υπηρεσιών 18 ΑΝΩ (2006-2009)

2006 2008 2009€ € €

Κόστος μισθοδοσίας 5.677.000 9.508.650 10.000.000Λοιπές λειτουργικέςδαπάνες 3.129.700 2.739.995 1.987.495

σύνολο 8.796.700 12.248.645 11.987.495

1.3.2 δαπάνες μονάδων αντιμετώπισης εξαρτήσεων Ψυχιατρικού Νοσοκομείου θεσσαλονίκης (ΨΝθ)

Οι δαπάνες της Μονάδας Απεξάρτησης του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης για το έτος 2009 ήταν 2.706.923,21 €, μειωμένες σε σχέση με το 2008 κατά 20% περίπου (Πίνακας 1.2). Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΨΝΘ και του ΥΥΚΑ, το ποσό των 2.272.709,33 € αφορά τις δαπάνες μισθοδοσίας του προσωπικού (ποσό το οποίο καλύπτεται από πιστώσεις του Υπουργείου) και το υπόλοιπο ποσό αφορά λειτουργικά έξοδα. Οι δαπάνες του ΨΝΘ για το Πρόγραμμα ΑΡΓΩ ήταν 930.676,86 € για το έτος 2009, εκ των οποίων το ποσό των 726.301,76 € αφορά τη μισθοδοσία του προσωπικού (ποσό το οποίο καλύπτεται από πιστώσεις του


37

Υπουργείου), ενώ οι δαπάνες για τη Μονάδα για το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια ήταν 769.303,61 €, εκ των οποίων το ποσό των 656.620,11 € αφορά τη μισθοδοσία του προσωπικού (ποσό το οποίο καλύπτεται από πιστώσεις του Υπουργείου).

πίνακας 1.2: Κόστος υπηρεσιών ΨΝΘ (2008-2009)

2008 2009€ €

Μονάδα Απεξάρτησης 3.234.052 2.706.923,00ΑΡΓΩ 930.676,86Αλκοόλ / Τυχερά Παιχνίδια 769.303,61

1.3.3 δαπάνες ΟκαΝα

Σύμφωνα με στοιχεία της Οικονομικής Υπηρεσίας του ΟΚΑΝΑ, οι δαπάνες του Οργανισμού για την κάλυψη του κόστους των υπηρεσιών του για το 2009 ήταν 46.934.216,60 € (Πίνακας 1.3). Σε αυτό το ποσό δεν περιλαμβάνονται δαπάνες παροχής δωρεάν νομικής βοήθειας προς μέλη Θεραπευτικών Προγραμμάτων Υποκατάστασης και συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης. Τα τελευταία πέντε χρόνια οι δαπάνες του ΟΚΑΝΑ έχουν αύξηση μεγαλύτερη από 60%. Η υψηλότερη αύξηση εμφανίζεται στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης και στο Πρόγραμμα Επανένταξης, το κόστος των οποίων έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2005. Στις δαπάνες για την πρόληψη απεικονίζεται το γνωστό πρόβλημα υποχρηματοδότησης των Κέντρων Πρόληψης, με τον υποδιπλασιασμό των σχετικών δαπανών από το 2005 έως το 2008. Το Δεκέμβριο του 2009, ύστερα από μακρύ αγώνα των Κέντρων Πρόληψης, εγκρίθηκε από το Υπουργείο Υγείας η αποπληρωμή των χρεών, καθώς και πίστωση για τα επόμενα χρόνια. Έτσι, το 2009 οι δαπάνες του ΟΚΑΝΑ για την πρόληψη τριπλασιάστηκαν σε σύγκριση με το 2008.

Μελέτη κόστους – αποτελεσματικότητας της θεραπείας με υποκατάστατα στην Ελλάδα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε το 2010 από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με επικεφαλής την Επίκ. Καθηγήτρια κα Μαίρη Γείτονα και θέμα: «Κοινωνικοοικονομική Αξιολόγηση της Θεραπείας Υποκατάστασης για την Εξάρτηση από Οπιοειδή στην Ελλάδα» έδειξε ότι η χορήγηση του συνδυασμού βουπρενορφίνης-ναλοξόνης είναι η θεραπεία με το μικρότερο κοινωνικό και οικονομικό κόστος από τις υπόλοιπες θερα-πείες υποκατάστασης. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η εξοικονόμηση που θα προέκυπτε από μια υποθετική χορήγηση του συνδυασμού έναντι της μονοθεραπείας με βουπρενορφίνη προσεγγίζει το 54% του συνολικού κόστους χορήγησης της μονοθεραπείας ετησίως και δίνει τη δυνατότητα επέκτασης του Προγράμματος Υποκατάστασης σε 2.057 ασθενείς που ανα-μένουν την ένταξή τους στα σχετικά προγράμματα. Επιπρόσθετα, σε περίπτωση καθολικής χορήγησης του συνδυασμού στις μονάδες υποκατάστασης στη χώρα, θα επιτυγχάνονταν


38

κατά 76,5% μείωση της λίστας αναμονής ένταξης στις μονάδες Υποκατάστασης. Πέρα από τα προαναφερθέντα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, τα ευρήματα της μελέτης αναφέρουν μείωση της σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά θνησιμότητας και νοσηρότητας (avoided mortal-ity and morbidity), καθώς και αυξημένη ικανοποίηση και ποιότητα ζωής των ασθενών στους οποίους χορηγείται ο συνδυασμός (Γείτονα και συν. 2010).

πίνακας 1.3: Κόστος υπηρεσιών ΟΚΑΝΑ (2005-2009)

2005 2006 2008 2009Πρόληψη € € € €Κόστος συγχρηματοδότησης Κέντρων Πρόληψης 2.982.878,19 2.778.241,30 2.192.047,97 6.146.370,92

Κόστος εκπαίδευσης και υποστήριξης 661.416,12 200.000,00 45.813,00Κόστος μισθοδοσίας προσωπικού 367.877,78 391.538,71 546.143,90 668.382,34Κόστος έρευνας 835.532,20 386.644,81σύνολο 4.847.704,29 3.756.424,82 2.784.004,87 6.814.753,26Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΥποκατάστασηςΚόστος μισθοδοσίας προσωπικού 8.877.650,36 10.988.010,01 17.851.592,42 18.236.515,86Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 4.384.064,94 4.355.950,05 5.897.305,81 8.522.640,33σύνολο 13.261.715,30 15.343.960,06 23.748.898,23 26.759.156,19Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών ΠάτραςΚόστος μισθοδοσίας προσωπικού 300.709,72 370.859,01 446.520,28 476.287,71Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 147.754,80 172.830,34 167.849,66 167.920,59σύνολο 448.464,52 543.689,35 614.369,94 644.208,30Μονάδες Εφήβων (Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Ρεθύμνου, Λάρισας)Κόστος μισθοδοσίας προσωπικού 814.521,41 997.780,12 1.419.387,90 1.396.393,80Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 291.018,84 286.432,43 313.968,13 383.858,78σύνολο 1.105.540,25 1.284.212,55 1.733.356,03 1.780.252,58Κέντρο ΒοήθειαςΚόστος μισθοδοσίας προσωπικού 1.516.862,77 1.821.372,64 2.746.155,65 2.836.610,67Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 520.989,97 415.822,06 502.141,41 604.006,20σύνολο 2.037.852,74 2.237.194,70 3.248.297,06 3.440.616,87Μονάδα Κοινωνικής ΕπανένταξηςΚόστος μισθοδοσίας προσωπικού 325.283,13 402.910,23 513.145,64 523.680,48Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 123.782,79 104.193,94 139.347,80 146.224,29σύνολο 449.065,92 507.104,17 652.493,44 669.904,77Εξειδικευμένα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Αθήνα, Θεσσαλονίκη)Κόστος μισθοδοσίας προσωπικού 227.651,55 285.868,66 470.998,27 413.028,26Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 116.305,39 142.578,92 223.172,57 300.396,33σύνολο 343.956,94 428.447,58 694.170,84 713.424,59Κεντρική ΔιοίκησηΚόστος μισθοδοσίας προσωπικού 2.039.610,73 2.536.514,52 3.252.254,82 3.601.701,64Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 4.102.111,77 1.162.323,33 2.457.652,05 1.936.317,87σύνολο 6.141.722,50 3.698.837,85 5.709.906,87 5.538.019,51Επιχορηγήσεις φορέων μέσω ΥΥΚΑ 573.880,53Γενικό σύνολο 28.636.022,4 27.799.871,0 39.185.497,2 46.934.216,6

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ).


39

1.3.4 δαπάνες κΕθΕα

Σύμφωνα με στοιχεία της Οικονομικής Υπηρεσίας του ΚΕΘΕΑ, οι δαπάνες του Οργανισμού για

την κάλυψη του κόστους των υπηρεσιών του για το 2009 ήταν 30.318.412 € (Πίνακας 1.4). Η

κρατική επιχορήγηση ήταν ύψους 24.000.000 €. Το ΚΕΘΕΑ βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό σε δρα-

στηριότητες αυτοχρηματοδότησης, στην αξιοποίηση της κοινωνίας των πολιτών και της εθελο-

ντικής εργασίας και στη συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ειδικότερα όσον αφορά τις

δραστηριότητες αυτοχρηματοδότησης, αυτές προσλαμβάνουν κυρίως τρεις βασικές μορφές:

πίνακας 1.4: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2009)

Πρωτογενής Πρόληψη €Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση 192.515,00Στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 206.670,00Στην Κοινότητα 347.857,00Εποπτεία - Υποστήριξη - Ενημέρωση 252.397,00σύνολο 999.439,00Μείωση της Βλάβης – Κινητοποίηση23 Συμβουλευτικά Κέντρα 3.622.980,002 Προγράμματα Άμεσης Πρόσβασης 617.208,001 Πρόγραμμα Προσέγγισης Χρηστών στο Δρόμο 352.694,001 Ψυχοδιαγνωστικό Κέντρο 527.052,001 Τηλεφωνική Γραμμή SOS (Θεσσαλονίκη) 200.643,00σύνολο 5.320.577,00Παρεμβάσεις στο Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης1 Συμβουλευτικό Κέντρο στα Δικαστήρια Ανηλίκων 51.159,0018 Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων 1.589.303,002 Προγράμματα Απεξάρτησης Κρατουμένων 654.257,002 Κέντρα Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων 542.865,001 Πρόγραμμα Οικογενειακής Υποστήριξης 48.629,00σύνολο 2.886.213,00Θεραπεία5 Προγράμματα Απεξάρτησης Διαμονής Ενηλίκων 3.700.220,005 Προγράμματα Απεξάρτησης Ημερήσιας Φροντίδας Ενηλίκων 1.753.967,006 Προγράμματα Απεξάρτησης Ημερήσιας Φροντίδας Εφήβων - Νεαρών Ενηλίκων 1.230.006,003 Νέες Μονάδες Εφήβων 858.839,00σύνολο 7.543.033,00Υπηρεσίες για Ειδικούς Πληθυσμούς1 Κέντρο για Μετανάστες και Πρόσφυγες 488.806,001 Μονάδα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια 305.374,001 Ειδική Μονάδα Απεξάρτησης για Εξαρτημένους Γονείς 106.578,00σύνολο 900.759,00Κοινωνική Επανένταξη14 Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης 1.545.251,00Επαγγελματική Κατάρτιση – Εκπαίδευση4 Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης 343.071,004 Παραγωγικές Μονάδες (Λιθογραφείο, Ξυλουργείο, Κεραμική, Αγρόκτημα) 3.461.776,004 Μεταβατικά Σχολεία 1.221.475,00σύνολο 5.026.321,00Θεραπεία Οικογένειας20 Κέντρα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας 1.819.197,00Εκπαίδευση Επαγγελματιών Υγείας 900.036,00Έρευνα - Αξιολόγηση 1.502.499,00Διοικητική Υποστήριξη 1.875.087,00Γενικό σύνολο δαπανών 30.318.412,00

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ).


40

• Δωρεές και χορηγίες, με τις οποίες καλύπτονται τόσο βασικά λειτουργικά έξοδα των

προγραμμάτων όσο και δράσεις ενημέρωσης – ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης.

• Έσοδα από παραγωγικές μονάδες (κυρίως ΚΕΘΕΑ ΣΧΗΜΑ και ΧΡΩΜΑ αλλά και τα άλλα

παραγωγικά εργαστήρια, κεραμική, ξυλουργείο, αγρόκτημα κτλ.).

• Ευρωπαϊκά προγράμματα που αφορούν την έρευνα, την κατάρτιση μελών, την

εκπαίδευση επαγγελματιών ή και την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών.

πίνακας 1.5: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2005, 2006 και 2008)

2005 2006 2008Πρωτογενής Πρόληψη € € € Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση 102.167 141.876 178.909,00 Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 112.324 146.789 185.670,00 Στην Κοινότητα 235.986 264.560 310.987,00 Εποπτεία - Υποστήριξη - Ενημέρωση 405.134 206.756 221.098,00σύνολο 855.611 759.981 896.664,00Μείωση της βλάβης 17 Συμβουλευτικά Κέντρα 2.613.876 2.745.467 3.245.677,00 9 Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων 830.654 1.090.067 1.466.876,00 2 Προγράμματα Άμεσης Πρόσβασης 358.768 349.768 446.987,00 1 Πρόγραμμα Προσέγγισης Χρηστών στο Δρόμο 190.657 199.113 232.435,00 1 Τηλεφωνική Γραμμή SOS (Θεσσαλονίκη) 95.674 102.345 161.903,00σύνολο 4.089.629 4.486.760 5.553.878,00Θεραπεία 4 Θεραπευτικά Προγράμματα Διαμονής Ενηλίκων 2.207.644 2.315.612 3.135.940,00 3 Θεραπευτικά Προγράμματα Ημερήσιας Φροντίδας Ενηλίκων 1.609.546 1.529.546 1.681.988,00 2 Θεραπευτικά Προγράμματα Ημερήσιας Φροντίδας Εφήβων 1.194.569 1.055.221 1.095.119,00 4 Νέες Μονάδες Εφήβων 1.738.765 2.590.672 1.883.988,00 2 Ειδικές Μονάδες για Γυναίκες (Μητέρες και Κρατούμενες) 212.876 267.543 363.887,00 1 Μονάδα Αλκοόλ - Τυχερά Παιχνίδια 260.564 252.134 296.897,00σύνολο 7.223.964 8.010.728 8.457.819,00Κοινωνική Επανένταξη 9 Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης 902.435 914.331 1.143.443,00 1 Κέντρο για Μετανάστες και Παλιννοστούντες 439.900 519.600 462.087,00 2 Κέντρα Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων 446.377 512.902 375.980,00σύνολο 1.788.712 1.946.833 1.981.510,00Επαγγελματική Κατάρτιση - Εκπαίδευση 4 Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης 203.004 183.450 209.007,00 4 Παραγωγικές Μονάδες (Λιθογραφείο, Ξυλουργείο, Κεραμεική, Αγρόκτημα) 2.434.277 2.679.865 5.177.232,00

3 Μεταβατικά Σχολεία 1.014.877 820.089 1.043.899,00σύνολο 3.652.158 3.683.404 6.430.138,00Θεραπεία Οικογένειας 16 Κέντρα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας 1.013.879 1.037.822 1.594.988,00 Εκπαίδευση Επαγγελματιών υγείας 635.200 439.331 685.875,00 Έρευνα - αξιολόγηση 883.834 1.005.198 1.275.609,00 διοικητική υποστήριξη 1.193.126 1.630.865 1.785.108,00 Γενικό σύνολο δαπανών 21.336.113 23.000.922 28.671.589,0



41

Η συνεχής ανάπτυξη νέων υπηρεσιών από το ΚΕΘΕΑ καθιστά δύσκολη τη διαχρονική παρουσίαση των δαπανών σε συνοπτική μορφή. Το 2009 ξεχωρίζουν οι δαπάνες σε δύο τομείς, στους οποίους φαίνεται να έχει δοθεί έμφαση, οι παρεμβάσεις στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης (για τις οποίες δαπανήθηκαν σχεδόν 3.000.000 €) και οι υπηρεσίες για ειδικούς πληθυσμούς (σχεδόν 1.000.000 €) (Πίνακας 1.4).

Το σύνολο των δαπανών είναι αυξημένο το 2009 κατά 6% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος και κατά 42% τα τελευταία τέσσερα χρόνια (Πίνακες 1.4 και 1.5).

Μανίνα Τερζίδου, Γιώργος Κίτσος

Επικ

ρατή

σή τ

ήσ

Χρή

σήσ

πα

ραΝ

Ομ

ωΝ

Ουσ

ιωΝ

στΟ

Ν π

Λή

θυσ

μΟ

2

43

2. ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ

2.1 Ο ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

• Το ΕΚΤΕΠΝ συγκεντρώνει και παρουσιάζει ετησίως τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα ερευ-νητικά στοιχεία σχετικά με τη χρήση παράνομων ουσιών στο γενικό πληθυσμό, στους μαθητές και σε ειδικούς πληθυσμούς στην Ελλάδα.

Η συγκέντρωση στοιχείων από έρευνες γίνεται στο πλαίσιο του Δείκτη Επικράτησης της Χρήσης στον Πληθυσμό, ενός εκ των πέντε επιδημιολογικών δεικτών που χρησιμοποιεί το ΕΚΤΕΠΝ από το 1994 προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ. www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_1_general-population-surveys.php).

Οι έρευνες σε αντιπροσωπευτικά δείγματα του πληθυσμού όχι μόνο βοηθούν στην εκτί-μηση της έκτασης της χρήσης παράνομων ουσιών στη χώρα, αλλά παρέχουν και χρήσι-μες πληροφορίες σχετικά με τα πρότυπα χρήσης, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηρι-στικά των χρηστών, τις αντιλήψεις για τους κινδύνους από τη χρήση και τη διαθεσιμότητα των ουσιών, καθώς και τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που συνδέονται με τη χρήση.

Όσον αφορά τις έρευνες στο γενικό πληθυσμό, η Ελλάδα υπήρξε από τις πρωτοπόρες χώρες στην Ευρώπη που σχεδίασε και υλοποίησε επαναλαμβανόμενες έρευνες για τη χρήση παράνομων ουσιών σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού. Έτσι, στοιχεία για το γενικό πληθυσμό παρέχονταν ανά τακτά σχεδόν χρονικά διαστήματα (ανά 5ετία) ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του `80 μέσα από τις έρευνες που υλοποιούσε αρχικά η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια το ΕΠΙΨΥ (βλ. www.epipsi.gr). Μάλιστα η μεθοδολογία της πιο πρόσφατης έρευνας που υλοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ, το 2004, ήταν σε πλήρη εναρμόνιση με τις προδιαγραφές που θέτει το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την υλοποίηση ερευνών (βλ. www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gps), επιτρέποντας ως εκ τούτου την ασφαλή σύγκριση της κατάστασης στην Ελλάδα με αυτήν των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι μετά το 2004 δεν έχει επαναληφθεί έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού πληθυσμού.

Έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται ανελλιπώς ήδη από το 1984, αρχικά από την Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια από το ΕΠΙΨΥ. Μάλιστα από τα τέλη της δεκαετίας του `90 οι έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό εναρμονίστηκαν με το μεθοδολογικό πρωτόκολλο της «Πανευρωπαϊκής έρευνας στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών» (έρευνα ESPAD, βλ. www.espad.org και www.epipsi.gr) και διεξάγονται σταθερά ανά τετραετία. Επίσης, στην Ελλάδα υλοποιείται ανά τετραετία από το ΕΠΙΨΥ και η «Πανελλήνια έρευνα για τον τρόπο ζωής και την υγεία των εφήβων» του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (Έρευνα HBSC/WHO), η οποία επίσης παρέχει επιδημιολογικούς δείκτες σχετικά με την επικράτηση της χρήσης παράνομων ουσιών σε 15χρονους μαθητές (βλ. www.hbsc.org και www.epipsi.gr).

2.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ

Δεν έχει υλοποιηθεί πρόσφατα έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού πληθυσμού της χώρας σχετικά με τη χρήση παράνομων ουσιών. Η τελευταία έρευνα πραγματοποιήθηκε

44

ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ

από το ΕΠΙΨΥ το 2004 και περιλάμβανε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα πληθυσμού ηλικίας 12-64 ετών (n=4.774). Υλοποιήθηκε με τη μέθοδο της προσωπικής συνέντευξης και τη χρήση ανώνυμου ερωτηματολογίου. Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2004 έχουν περιγραφεί σε προηγούμενες εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (ΕΚΤΕΠΝ 2009, 2008), ενώ παρουσιάζονται αναλυτικά και σε ειδική έκδοση (Κοκκέβη και συν. 2007). Συνοπτικά:

• Ένα στα 12 άτομα (8,6%) ηλικίας 12-64 ετών αναφέρει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έστω και μία φορά στη ζωή (κυρίως κάνναβη). Το 3,8% δοκίμασαν κάποια πα-ράνομη ουσία 1-2 φορές, ενώ το 4,8% επανέλαβαν τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές.

• Τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης καταγράφονται: στους άνδρες (13,3%, έναντι 3,9% των γυναικών), στις ηλικιακές ομάδες 25-34 (12,5%) και 18-24 (12%) και 35-44 ετών (12%), στα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (14,6% έναντι 10,2% και 5,4% για τα άτομα μέσου και χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, αντίστοιχα) και στην Αθήνα (12,4%, έναντι 7,9% και 7,3% της Θεσσαλονίκης και των λοιπών αστικών περιοχών, αντίστοιχα).

• Μεταξύ 1984 και 2004 διπλασιάστηκε ο αριθμός των ατόμων που ανέφεραν χρήση παράνομων ουσιών έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή, από 4% στο 8,6%. Τα υψηλότερα ποσοστά στη διάρκεια της εικοσαετίας καταγράφηκαν, ωστόσο, το 1998 οπότε το ποσοστό της επικράτησης της χρήσης ανήλθε στο 12,2%.

2.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ

Τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία για το μαθητικό πληθυσμό προέρχονται από την «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών», που υλοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ το 2007 σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 10.000 μα-θητών ηλικίας 13-18 ετών, με τη χρήση ανώνυμου ερωτηματολογίου. Εκτεταμένα στοιχεία παρουσιάστηκαν στην Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ του 2009 (ΕΚΤΕΠΝ 2009), ενώ αναλυτικά στοιχεία παρουσιάζονται σε ειδική έκδοση (Κοκκέβη και συν. 2009). Παρακάτω παρουσιάζο-νται συνοπτικά τα κύρια ευρήματα της παραπάνω έρευνας (Πίνακας 2.1).

• Ένας στους 8 μαθητές ηλικίας 13-18 ετών (12%) αναφέρει χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας1 έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή. Από αυτούς, πάνω από τους μισούς (7,6%) επανέλαβαν τη χρήση για τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τους τη ζωή.

• Με εξαίρεση την παράνομη χρήση ηρεμιστικών ή υπνωτικών, για την οποία τα ποσοστά μεταξύ των δύο φύλων είναι παρόμοια, σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό αγοριών (18,1%) από ό,τι κοριτσιών (6,5%) αναφέρει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας. Ανάλογη είναι η διαφορά στα δύο φύλα και για τη συχνότερη χρήση ουσιών (τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη ζωή, 11,9% και 3,8% για τα αγόρια και τα κορίτσια, αντίστοιχα).

• Μεταξύ 1984 και 2007 έχει αυξηθεί το ποσοστό των μαθητών που έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών. Ιδιαίτερα στα αγόρια, το ποσοστό έχει διπλασιαστεί, ενώ το αντίστοιχο των κοριτσιών δεν καταγράφει αξιοσημείωτη μεταβολή. Σημαντική αύξηση της χρήσης κατα-

1 Στον υπολογισμό «οποιασδήποτε παράνομης ουσίας» περιλαμβάνονται οι ουσίες: κάνναβη, έκσταση, κοκαΐνη, κρακ, LSD ή άλλα παραισθησιογόνα, ηρωίνη, αμφεταμίνες.


45


πίν

ακας

2.1

: Ποσ

οστά

επι

κράτ

ησης

της

χρή

σης

(≥1

φορ

ά σε

όλη

τη

ζωή)

νόμ

ιμω

ν κα

ι παρ

άνομ

ων

ουσι

ών

στου

ς μα

θητέ

ς ηλ

ικία

ς 13

-18

ετώ

ν

ΔΙΑΧ

ΡΟΝΙ

ΚΑ Σ

ΤΟΙΧ

ΕΙΑ

ΣΤΟ

ΙΧΕΙ

Α 20

07

1984

1993

1998

2003

2007

ΦΥΛ

ΟΗΛ

ΙΚΙΑ

(έτ

η)ΓΕ

ΩΓΡ

ΑΦΙΚ

ΕΣ Π

ΕΡΙΟ

ΧΕΣ

Αγόρ

ιαΚο

ρίτσ

ια13

-14

15-1

617

-18

Αθήν

αΘ

εσσα

λονί

κηΛο

ιπές

περ

ιοχέ

ςΝ

1074

010

423

8501

8435

10.3

8648

6955

1717

8152

5729

3556

1916

9630

71%

%%

%%

%%

%%

%%

%%

Οπο

ιαδή

ποτε

παρ

άνομ

η ου

σία

*8,

28,

315

,410

,212

18,1

6.5

7.5

1016

.314

8,9

10,1

Κάνν

αβη

3,9

4,5

12,5

12,8

9,8

14,8

5,4

47,

914

,811

,66,

47,

2Κά

νναβ

η, ≥

3 φο

ρές σ

ε όλη

τη ζω

ή1,

62,

17,

76

5,5

8,5

2,9

2,3

49

6,7

3,8

3,5

Κάνν

αβη,

≥1

φορά

τον τ

ελευ

ταίο

χρόν

ο2,

63,

510

,26,

97,

511

,83,

73,

46,

511

95,

35,

3Κά

νναβ

η, ≥

1 φο

ρά το

ν τελ

ευτα

ίο μ

ήνα

1,1

1,8

64

4,3

72

23,

76,

35,

33,

62,

9Έκ

στασ

η μ.

δ.**

μ.δ.

2,1

22,

74,

91,

32,

72,

43,

63

2,1

2,5

Αμφε

ταμί

νες (

π.χ.

spee

d, ic

e)4,

54,

44

0,4

2,7

4,5

1,2

2,8

2,6

2,7

2,3

3,2

3,2

Κρακ

μ.δ.

0,5

10,

61,

93,

40,

61,

71,

92

2,2

1,5

1,7

Κοκα

ΐνη

1,5

12

1,5

2,2

3,7

0,9

1,2

1,5

3,5

2,4

2,2

2Ηρ

ωίν

η0,

50,

71,

10,

81,

32,

30,

51,

11,

11,

61,

21,

61,

5«Μ

αγικ

ά μα

νιτά

ρια»

μ.δ.

μ.δ.

μ.δ.

μ.δ.

1,8

3,1

0,6

11,

62,

22,

11,

31,

4GH

Bμ.

δ.μ.

δ.μ.

δ.μ.

δ.1

1,8

0,2

0,5

11

0,9

0,7

1,2

LSD

ή κά

ποιο

άλλ

ο πα

ραισ

θησι

ογόν

ο1,

11,

33

1,6

2,4

40,

91,

52

3,1

2,8

1,5

2,1

Αναβ

ολικ

ά (χ

ωρί

ς τη

σύστ

αση

γιατ

ρού)

μ.δ.

μ.δ.

4,7

1,3

2,8

5,1

0,8

2,1

2,7

3,7

2,9

3,1

2,5

Ηρεμ

ιστικ

ά ή

υπνω

τικά

(χω

ρίς τ

η σύ

στασ

η γι

ατρο

ύ)11

,38,

18,

53,

95

54,

94,

64,

35,

95,

84

4

Φάρ

μακα

μαζ

ί με κ

άποι

ο αλ

κοολ

ούχο

ποτ

ό μ.

δ.μ.

δ.μ.

δ.μ.

δ.3,

34,

12,

62,

83,

14

3,3

3,4

3,3

Εισπ

νεόμ

ενες

ουσ

ίες

μ.δ.

6,5

13,8

139,

912

,57,

611

,49,

69,

710

,18,

39

* Σ

την

κατη

γορί

α «ο

ποια

δήπο

τε π

αράν

ομη

ουσί

α» π

εριλ

αμβά

νοντ

αι ο

ι ουσ

ίες:

κάν

ναβη

, έκσ

ταση

, κοκ

αΐνη

, κρα

κ, L

SD ή

άλλ

α πα

ραισ

θησι

ογόν

α, η

ρωίν

η, α

μφετ

αμίν

ες.

** Μ

η δι

αθέσ

ιμο.

ΠΗ

ΓΗ: Π

ροσα

ρμογ

ή απ

ό Κο

κκέβ

η κα

ι συν

. 200

9. (Σ

τοιχ

εία:

«Π

ανελ

λήνι

α έρ

ευνα

στο

σχο

λικό

πλη

θυσμ

ό γι

α τη

χρή

ση ε

ξαρτ

ησιο

γόνω

ν ου

σιώ

ν» 2

007)

.

46


γράφηκε στα τέλη της δεκαετίας του ̀ 90, ωστόσο ακολούθως ανακόπτεται μέχρι το 2003. Από το 2003 ως το 2007 αύξηση καταγράφεται μόνο στα αγόρια.

• Με την ηλικία αυξάνεται σημαντικά το ποσοστό των μαθητών που έχουν δοκιμάσει ή και επαναλάβει τη χρήση. Στην ηλικία των 17-18 ετών, ένα στα 4 αγόρια (24,5%) έχει τουλάχιστον δοκιμάσει κάποια παράνομη ουσία και ένα στα 6 (17%) έχει επαναλάβει τη χρήση.

• Η χρήση παράνομων ουσιών είναι υψηλότερη στη Αθήνα σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας.

• Η κάνναβη αποτελεί την πλέον διαδεδομένη παράνομη ουσία. Μάλιστα το ποσοστό επικράτησης της χρήσης της σχεδόν τριπλασιάστηκε κατά την 25ετία 1984-2007, από 3,9% σε 9,8%. Τα ποσοστά επικράτησης των άλλων παράνομων ουσιών ήταν το 2007: έκσταση 2,7%, αμφεταμίνες 2,7%, LSD ή άλλα παραισθησιογόνα 2,4%, κοκαΐνη 2,2%, κρακ 1,9%, ηρωίνη 1,3%.

• Τα ποσοστά επικράτησης της χρήσης ουσιών οι οποίες, αφενός μεν βρίσκονται νόμιμα στο εμπόριο, αφετέρου δε η χρήση τους είναι παράνομη, είχαν το 2007 ως εξής: εισπνεόμενες ουσίες (π.χ. κόλλα, βενζίνη κτλ.) 9,9%, ηρεμιστικά ή υπνωτικά χωρίς τη σύσταση γιατρού 5%, φάρμακα σε συνδυασμό με κάποιο αλκοολούχο ποτό 3,3%, αναβολικά χωρίς τη σύσταση γιατρού 2,8%.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ

Με τη συμμετοχή της στα ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα ESPAD και HBSC/WHO, η χώρα μας έχει τη δυνατότητα να συγκρίνει τα εθνικά στοιχεία με αυτά των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Οι διακρατικές συγκρίσεις δείχνουν ότι η Ελλάδα βρί-σκεται μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης παράνομων ουσιών στους έφηβους μαθητές. Επιπλέον, οι τάσεις στην παράνομη χρήση ουσιών που κα-ταγράφονται τα τελευταία χρόνια στα ευρήματα των ελληνικών ερευνών συνάδουν με τις τάσεις που καταγράφονται στα αποτελέσματα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών ερευνών.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία από την πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD του 2007 (16χρονοι), η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης πα-ράνομων ουσιών (Γράφημα 2.1). Όσον αφορά την επικράτηση της χρήσης οποιασδή-ποτε παράνομης ουσίας, η Ελλάδα (9%) συγκαταλέγεται στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά όπως και οι: Φιλανδία (8%), Σουηδία (8%), Νορβηγία (6%), Κύπρο (7%), Νήσοι Φερόες (6%), Ρουμανία (5%) και Αρμενία (4%). Οι χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά είναι: Δημοκρατία της Τσεχίας (46%), Ισπανία (38%), Νήσος Μαν (35%), Ελβετία (34%), Γαλλία (33%) και Σλοβακία (33%) (Hibell et al. 2009).


47


Γράφημα 2.1: Χρήση παράνομων ουσιών (≥1 φορά σε όλη τη ζωή) στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών του ESPAD

Όπως και στην έρευνα ESPAD, έτσι και στην παν- ευρωπαϊκή έρευνα HBSC/ WHO του 2006 (15χρονοι), η Ελλάδα καταγράφει από τα χαμηλότερα ποσοστά στη χρήση κάνναβης (3,7%), σχεδόν 5 φορές χα-μηλότερο από τον ευρω-παϊκό μέσο όρο (18,4%) (Κοκκέβη και συν. 2008).

ΠΗΓΗ: Προσαρμογή από Κοκκέβη και συν. 2009.

Γράφημα 2.2: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά της χρήσης κάνναβης (≥1 φορά σε όλη τη ζωή) στις ευρω-παϊκές έρευνες και στις αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα

Διαχρονικά, οι τάσεις στη χρήση ουσιών που κατα- γράφονται στο πλαίσιο της «Πανελλήνιας έρευ- νας στο σχολικό πληθυ-σμό για τη χρήση εξαρτη- σιογόνων ουσιών» (16- χρονοι) και της «Πανελ-λήνιας έρευνας για τον τρόπο ζωής και την υγεία των εφήβων» (15χρονοι) είναι παρόμοιες με αυτές που καταγράφονται δια- χρονικά στα αποτελέ-σματα των αντίστοιχων πανευρωπαϊκών ερευνών ESPAD και HBSC/WHO, ιδιαίτερα δε τα τελευταία χρόνια (Γρά-φημα 2.2) (Hibell et al. 2009, Kuntsche et al. 2009, Κοκκέβη και συν. 2008).

%

%

ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2009.

48


2.4 ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

Η συνέπεια των ευρημάτων που προκύπτουν από παρόμοιες (ή εννοιολογικά σχετιζόμενες μεταξύ τους) μεταβλητές, τόσο από την ίδια έρευνα όσο και μεταξύ διαφορετικών ερευνών, αποτελεί, μεταξύ άλλων, δείκτη εγκυρότητας των ερευνητικών στοιχείων. Προς αυτή την κατεύθυνση:

• Συγκρίθηκαν τα διαχρονικά στοιχεία της «Πανελλήνιας έρευνας στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών», του 2007, σχετικά με τη χρήση κάνναβης με τα στοιχεία που αφορούν τις αντιλήψεις των μαθητών για τους κινδύνους από τη χρήση κάνναβης και την ευκολία πρόσβασης στην ουσία αυτή. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 2.3, η τάση που καταγράφεται στη διάρκεια της δεκαπενταετίας 1993-2007, στην επικράτηση της πρόσφατης χρήσης κάνναβης (χρήση τον τελευταίο χρόνο πριν από την έρευνα) διαφαίνεται με την τάση που διαγράφεται κατά την ίδια περίοδο στις αντιλήψεις των μαθητών σχετικά με την απουσία κινδύνου από την περιστασιακή χρήση κάνναβης, καθώς και σχετικά με την εύκολη πρόσβαση στην ουσία.

• Συγκρίθηκαν οι διαχρονικές τάσεις που καταγράφονται στα ευρήματα της «Πανελλήνιας έρευνας στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών» (16χρονοι) και της «Πανελλήνιας έρευνας για την υγεία των εφήβων» (15χρονοι) με τις αντίστοιχες τάσεις που καταγράφονται διαχρονικά στα αποτελέσματα των αντίστοιχων

Γράφημα 2.3: Διαχρονικές μεταβολές στα ποσοστά σχετικά με τη χρήση κάνναβης (τον τελευταίο χρόνο) και των αντιλήψεων: α) ότι η περιστασιακή χρήση κάνναβης είναι «μάλλον ακίνδυνη» και β) ότι η πρόσβαση στην κάνναβη είναι «μάλλον εύκολη» (μαθητές 13-18 ετών)

ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2009.

%


49


πανευρωπαϊκών ερευνών ESPAD και HBSC. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 2.2, αν και τα στοιχεία για την επικράτηση της χρήσης διαφέρουν, η τάση που καταγράφεται στη χρήση κάνναβης στην Ελλάδα είναι παρόμοια με αυτήν που καταγράφεται πανευρωπαϊκά (ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια).

2.5 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ

• Αν και η επικράτηση και τα χαρακτηριστικά της χρήσης παράνομων ουσιών στους έφη-βους μαθητές παρακολουθείται συστηματικά στη χώρα μας, όσον αφορά το γενικό πλη-θυσμό δεν έχει επαναληφθεί την τελευταία εξαετία έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού. Το αποτέλεσμα είναι αφενός να έχει δημιουργηθεί κενό στη ύπαρξη πρόσφατων στοιχείων, αφετέρου να μην υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης της κατάστα-σης στην Ελλάδα με αυτήν των άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

• Τα πιο πρόσφατα στοιχεία για την επικράτηση και τα χαρακτηριστικά της χρήσης σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του μαθητικού πληθυσμού προέρχονται από την «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών», που υλοποίησε το 2007 το ΕΠΙΨΥ στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμμα-τος ESPAD. Ένας στους 8 μαθητές ηλικίας 13-18 ετών αναφέρει χρήση οποιασδήποτε παράνομης ουσίας, κυρίως κάνναβης. Τα αγόρια καταγράφουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά χρήσης από ό,τι τα κορίτσια, ενώ και διαχρονικά (1984-2007) έχει διπλασιαστεί το ποσοστό των αγοριών που έχουν κάνει χρήση ναρκωτικών, ενώ στα κορίτσια δεν κα-ταγράφεται αξιοσημείωτη μεταβολή.

• Η τάση μείωσης που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια στη χρήση παράνομων ουσιών συνοδεύεται με ανάλογες μεταβολές στις αντιλήψεις των μαθητών σχετικά με τους κιν-δύνους από τη χρήση ουσιών, καθώς και σχετικά με την ευκολία πρόσβασης στις ουσίες.

• Η Ελλάδα παραμένει μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης παράνομων ουσιών στους έφηβους μαθητές. Μάλιστα η τάση μείωσης της χρήσης που καταγράφε-ται στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια συνάδει με ανάλογη τάση που καταγράφεται στις περισσότερες χώρες σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

• Μια πληρέστερη εικόνα για την επικράτηση της χρήσης στον πληθυσμό προϋποθέτει: α) την απρόσκοπτη επανάληψη ερευνών που στηρίζονται σε διεθνώς καθιερωμένα ερευ-νητικά πρωτόκολλα, β) το σχεδιασμό και την υλοποίηση ερευνών σε υποομάδες του γε-νικού πληθυσμού οι οποίες αποδεδειγμένα συγκεντρώνουν υψηλότερο κίνδυνο χρήσης παράνομων ουσιών (π.χ. έφηβοι εκτός σχολικού πλαισίου, θαμώνες νυχτερινών κέντρων διασκέδασης, κάτοικοι τουριστικών περιοχών, φυλακές, στρατός κτλ.).

Αναστάσιος Φωτίου

πρΟ

Λή

Ψή

– Ε

ΞΕΛ

ιΞΕι

σ κ

αι π

αρΕ

μΒα

σΕισ

3

51

3. ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Κατά τη διάρκεια του 2009, ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ανανέωση των τριετών προγραμματισμών για τη συνέχιση της λειτουργίας 17 Κέντρων Πρόληψης. Bέβαια, δεν μπορούν να μην αναφερθούν με βάση τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ οι δυσκολίες που προέκυψαν στη λειτουργία και στη συνέχιση του έργου των Κέντρων Πρόληψης λόγω των προβλημάτων στη χρηματοδότησή τους τα προηγούμενα χρόνια.

ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 71 κέντρων πρόληψης που έχει ιδρύσει ο ΟκαΝα σε συνεργασία με φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το υπουργείο παιδείας, διά Βίου μάθησης και θρησκευμάτων, κατά κύριο λόγο μέσα από το πλαίσιο του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας. Επιπλέον, παρεμβά-σεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών πραγματοποιούν και άλλοι κυβερνητικοί ή μη κυβερνητικοί φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Στους φορείς αυτούς συ-μπεριλαμβάνονται τρεις μη κυβερνητικοί φορείς (κΕθΕα, Ελληνικό κέντρο διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και περίθαλψης και Ελληνικός Ερυθρός σταυρός), δύο κρατικοί φορείς (μονάδα απεξάρτησης 18 ΨΝα και ΨΝθ), μία εθελοντική οργάνωση (κίνηση πρΟτασή για έναν άλλο τρόπο ζωής) και δύο φορείς της Εκκλησίας (Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής αγωγής και στήριξης διακΟΝια της αρχιεπισκοπής αθηνών και Οργανισμός προαγωγής της υγείας αΓιΟσ ΛΟυκασ κριμαιασ της ιεράς μητροπόλεως αιτωλίας και ακαρνανίας).

Όλα τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και οι άλλοι φορείς που δρα-στηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, παρουσιάζονται ανά περιφέρεια στο Παράρτημα Ι.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2009 ΑΠΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μία από τις βασικές δραστηριότητες του ΕΚΤΕΠΝ είναι η συλλογή και η προώθηση συγκρί-σιμων στοιχείων σχετικά με τις παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιούνται στη χώρα. Για το σκοπό αυτό, το ΕΚΤΕΠΝ χρησιμοποιεί από το 2002 ερωτηματολόγια (εφεξής: ερωτηματολόγια πρόληψης) για την καταγραφή των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα. Τα ερωτηματολόγια πρόληψης αποστέλλονται σε ετήσια βάση στα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και σε φορείς που υλοποιούν παρεμβάσεις πρόληψης. Τα ερωτηματολόγια αυτά έχουν σχεδιαστεί από το ΕΚΤΕΠΝ με βάση δείκτες που έχουν καθορι-στεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Κέντρο και από ομάδες εμπειρογνωμόνων (με τη συμμετοχή του ΕΚΤΕΠΝ).

Τα στοιχεία που παρουσιάζονται σχετικά με τις παρεμβάσεις πρόληψης προέρχονται κατά κύριο λόγο από την ανάλυση και την επεξεργασία των ερωτηματολογίων πρόληψης που συμπλήρω-σαν 70 από τα 71 Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και πέντε φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης.

Εκτός από τα ερωτηματολόγια πρόληψης για τη συλλογή στοιχείων για τις παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν το συγκεκριμένο έτος αναφοράς, το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει πληροφορίες από φορείς όπως ο ΟΚΑΝΑ (σχετικά με τις νέες εξελίξεις στο χώρο της πρόληψης σε κεντρικό επί-πεδο), το Υπουργείο Παιδείας (σχετικά με την πρόληψη στη σχολική κοινότητα), καθώς και από φορείς που λειτουργούν τηλεφωνικές γραμμές (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ – ΨΝΑ, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ).

52

ΠΡΟΛΗΨΗ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΟΚΑΝΑ / ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Τα Κέντρα Πρόληψης λειτουργούν σε συνεργασία του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αναγνωρίζοντας τη συμβολή των τοπικών κοινωνιών στο έργο της πρόληψης. Τα Κέντρα Πρόληψης συγχρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Υγείας και από το Υπουργείο Εσωτερικών. Την ευθύνη της συστηματικής επιστημονικής εποπτείας έχει το Τμήμα Εφαρμογών Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ (www.okana.gr).

Τα 71 κέντρα πρόληψης ΟκαΝα / τοπικής αυτοδιοίκησης που λειτουργούν έως και σήμερα (Οκτώβριος 2010) καλύπτουν τις 13 περιφέρειες και τους 49 από τους 51 νομούς της χώρας. Κατά το 2009 το επιστημονικό δυναμικό των Κέντρων Πρόληψης ήταν 310 άτομα (Γράφημα 3.1) και το διοικητικό δυναμικό 74 άτομα.

Γράφημα 3.1: Ειδικότητες στελεχών του επιστημονικού δυναμικού του πανελλαδικού δικτύου των 71 κέντρων πρόληψης ΟκαΝα / τοπικής αυτοδιοίκησης

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010.

Τα Κέντρα Πρόληψης σχεδιάζουν και υλοποιούν παρεμβάσεις βασισμένες στη φιλοσοφία της αγωγής και της προαγωγής της υγείας Οι κυριότεροι στόχοι του έργου των Κέντρων Πρόληψης είναι:

η ενημέρωση της τοπικής κοινότητας για τα χαρακτηριστικά των εξαρτησιογόνων ουσιών και τις συνέπειες της χρήσης τους

η ενδυνάμωση, η υποστήριξη και η εκπαίδευση των νέων ώστε να υιοθετήσουν μια θετική στάση ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες που συνδέονται με την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών

η ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών σε θέματα πρόληψης, καθώς και η ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου

η εκπαίδευση και η υποστήριξη εκπαιδευτικών για την εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης σε μαθητές

η εκπαίδευση και η υποστήριξη των γονέων με σκοπό την ενίσχυση του γονεϊκού ρόλου και τη βελτίωση της επικοινωνίας

η συμμετοχή των νέων σε δημιουργικά εργαστήρια για την αξιοποίηση του ελεύθερού τους χρόνου

η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας


53


3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

3.2.1 καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα

Κύρια προτεραιότητα της πρόληψης στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επί-πεδο των παρεμβάσεων που υλοποιούνται, απο-τελεί η συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων) σε παρεμβάσεις πρόληψης.

Παρεμβάσεις πρόληψης σε βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς

Η δράση των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπι-κής Αυτοδιοίκησης, καθώς και των άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόλη-ψης, σε αυτή τη βαθμίδα περιλαμβάνει κυρίως την εκπαίδευση των παιδαγωγών σε θέματα πρόλη-

ψης και σχετικά με τον παιδαγωγικό τους ρόλο.

Κατά τη διάρκεια του 2009, Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης πραγματο-ποίησαν εκπαιδευτικά σεμινάρια όπου συμμετείχαν 200 παιδαγωγοί από 72 βρεφονηπια-κούς και παιδικούς σταθμούς.

Παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Η πρόληψη σε μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης περιλαμβά-νει παρεμβάσεις οι οποίες είτε υλοποιούνται στα πλαίσια των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας είτε σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και από άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, σε συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής τους.

Οι καθολικές παρεμβάσεις πρόλη-ψης στοχεύουν στο νεανικό πληθυ-σμό χωρίς να έχουν ληφθεί υπόψη πιθανά χαρακτηριστικά (ψυχολογικά, κοινωνικά κ.ά.) που θεωρούνται πα-ράγοντες κινδύνου για μελλοντική χρήση ουσιών. Οι παρεμβάσεις υλο-ποιούνται είτε άμεσα στους νέους /-ες (π.χ. μαθητές, στρατευμένους) είτε σε άλλες ομάδες (π.χ. εκπαιδευτι-κούς, γονείς) που έρχονται σε επαφή με νέους /-ες. Στόχος των καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης είναι η απο-φυγή ή η αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών, με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτή-των. Πρόκειται για παρεμβάσεις ευ-ρείας κλίμακας.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από το Ευρωπαϊκό Κέντρο (2009), κυρί-αρχη προσέγγιση όσον αφορά την καθολική πρόληψη αποτελεί η υλοποίηση παρεμβάσεων στη σχολική κοινότητα αλλά και σε ομάδες της κοινότητας με στόχο την παροχή πληροφό-ρησης για τα ναρκωτικά. Ωστόσο, στα περισσότερα κράτη-μέλη η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων αυτών δεν τεκμηριώνεται από τα διαθέσιμα στοιχεία. Πλέον, όμως, αυξάνεται ο αριθμός των χωρών όπου υλοποιούνται παρεμβάσεις με καλύτερη επιστημονική τεκμη-ρίωση, όπως παρεμβάσεις πρόληψης που βασίζονται στην εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών.

54


Παρεμβάσεις στο πλαίσιο της υλοποίησης των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας. Για αναλυτική περιγραφή του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2009.

Όσον αφορά α ν α λ υ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α για τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών που υλοποιήθηκαν κατά το σχολικό έτος 2008-2009, στα Προγράμματα αυτά συμμετείχαν συνολικά 4.505 μαθητές και 185 εκπαιδευτικοί από 185 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση συμμετείχαν 4.201 μαθητές και 190 εκπαιδευτικοί από 190 σχολεία της βαθμίδας αυτής (Πίνακας 3.1).

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ

Όσον αφορά τις βασικές αρχές του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, η υλοποίησή τους ξεκίνησε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά το σχολικό έτος 2000-2001 και επεκτάθηκε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση κατά το επόμενο σχολικό έτος (2001-2002). Τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας πέραν της πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών, οινοπνευματωδών και καπνού (π.χ. διατροφή, διαφυλικές σχέσεις, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, διαπροσωπικές σχέσεις / ψυχική υγεία κτλ.), έχουν διάρκεια τουλάχιστον 5 μήνες στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και δύο έως έξι μήνες στην Πρωτοβάθμια (δίνοντας κίνητρα να υλοποιούνται τουλάχιστον για πέντε μήνες), ενώ η συχνότητα υλοποίησής τους είναι κατά κύριο λόγο μία ή δύο διδακτικές ώρες σε εβδομαδιαία βάση. Τα Προγράμματα υλοποιούνται από εκπαιδευτικούς εκτός ωρολογίου προγράμματος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ενώ στην Πρωτοβάθμια πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης ή εντάσσονται στις δραστηριότητες της απογευματινής ζώνης του Ολοήμερου Σχολείου. Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών είναι εθελοντική, ενώ παράλληλα υπάρχουν και κίνητρα για να αναλάβουν Προγράμματα Αγωγής Υγείας, όπως είναι η συμπλήρωση ωραρίου, η ωριαία αποζημίωση και η αποζημίωση λόγω υπερωριακής απασχόλησης. Κάθε εκπαιδευτικός που επιλέγει να υλοποιήσει ένα Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας υποβάλλει το σχεδιασμό που έχει καταρτίσει, σε συνεργασία με τον υπεύθυνο Αγωγής Υγείας της τοπικής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης, στο αρμόδιο Τμήμα του Υπουργείου Παιδείας προς έγκριση. Επίσης, σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, τα εκπαιδευτικά υλικά / προγράμματα στα οποία βασίζεται η υλοποίηση των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών είναι τα εξής:

Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση• Ο κήπος με τις 11 γάτες1 • Παιχνίδια παιδιών2 • Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού1

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση• Στηρίζομαι στα πόδια μου2 • Συζητήσεις εφήβων: Ψυχική υγεία – Διαπροσωπικές σχέσεις – Επικοινωνία2 • Αγωγή Υγείας: Ψυχική υγεία, διαπροσωπικές σχέσεις (11-14 ετών)1

1 ΚΕΘΕΑ.2 EΠΙΨΥ.


55


πίνακας 3.1: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που απευ-θύνθηκαν σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009

Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια ΕκπαίδευσηΑριθμός

σχολικών μονάδων

Αριθμός εκπαιδευ-

τικώνΑριθμόςμαθητών

Αριθμόςσχολικών μονάδων

Αριθμός εκπαιδευ-

τικώνΑριθμόςμαθητών

Παρεμβάσεις στο πλαίσιο του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας)

185 185 4.505 190 190 4.201

Παρεμβάσεις σε σχολεία του Υπουργείου Παιδείας από Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλους φορείς, εκτός πλαισίου Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας

71 - 2.531 155 - 9.298

Παρεμβάσεις σε σχολεία (ΤΕΕ, ΕΠΑΣ) ΟΑΕΔ και άλλων Υπουργείων, εκτός Υπουργείου Παιδείας

- - - 8 - 519

σύνολο 256 185 7.036 353 190 14.018

Σχολικός πληθυσμός (ΕΣΥΕ 2009) 11.484 75.599 792.433 3.977 82.765 688.155

Ποσοστό υλοποίησης καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης εξαρτησιογόνων ουσιών στο σύνολό τους σε σχέση με το συνολικό σχολικό πληθυσμό της χώρας

2,2% 0,2% 0,9% 8,7% 0,2% 2%


Σε σχέση με τα προηγούμενα σχολικά έτη –με εξαίρεση τον πρώτο χρόνο εφαρμογής Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας αρχικά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το σχολικό έτος 2000-2001 και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 2001-2002– η εφαρμογή Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά το σχολικό έτος 2008-2009 είχε τη μικρότερη συμμετοχή επειδή κατά τη διάρκεια του έτους αυτού δεν υλοποιήθηκαν Προγράμματα με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους, όπως υλοποιούνταν όλα τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι, η μη στήριξη των Προγραμμάτων μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων και χρηματοδοτήσεων είχε ως αποτέλεσμα την πολύ μικρή συμμετοχή της σχολικής κοινότητας σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών (Γράφημα 3.2). Ενδεικτικά αναφέρονται τα ποσοστά μεταβολής της συμμετοχής των μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών το σχολικό έτος 2008-2009 σε σχέση με το σχολικό έτος 2007-2008, τα οποία είναι –81% και –69%, αντίστοιχα.

56


Τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας. Η μειωμένη συμμετοχή της σχολικής κοινότητας σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας δεν εμφανίζεται μόνο στα Προγράμματα με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών. Το σχολικό έτος 2008-2009 παρατηρήθηκε μείωση στο σύνολο των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας λόγω της μη στήριξής τους από ευρωπαϊκούς πόρους (Γράφημα 3.3). Ωστόσο, η μείωση αυτή δεν είναι τόσο μεγάλη όσο στα Προγράμματα με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, δεδομένου ότι τα ποσοστά μεταβολής για τη συμμετοχή των σχολικών μονάδων στο σύνολο των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας το σχολικό έτος 2008-2009 σε σχέση με το προηγούμενο σχολικό έτος (2007-2008) είναι –17,6% στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και –45,1% στη Δευτεροβάθμια. Τα αντίστοιχα ποσοστά μεταβολής όσον αφορά τη συμμετοχή των μαθητών στο σύνολο των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας το σχολικό έτος 2008-2009 σε σχέση με το προηγούμενο σχολικό έτος (2007-2008) είναι 8,1% στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, όπου η συμμετοχή των μαθητών παρέμεινε στα ίδια επίπεδα, και –40,6% στη Δευτεροβάθμια.

Το σχολικό έτος 2008-2009, ανεξάρτητα από τη μείωση του συνόλου των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στη σχολική κοινότητα, ιδιαίτερα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, η μείωση της εφαρμογής Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, δεδομένου ότι τη συγκεκριμένη σχολική χρονιά, από το σύνολο των σχολείων που υλοποίησαν Προγράμματα Αγωγής Υγείας, το 5,5% των σχολείων της Πρωτοβάθμιας και το 9% της Δευτεροβάθμιας υλοποίησαν Προγράμματα με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών (Γράφημα 3.3). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα αντίστοιχα ποσοστά το σχολικό έτος 2007-2008 ήταν 16,9% και 18,8% και το σχολικό έτος 2006-2007 ήταν 16,7% και 18,9%.

Γράφημα 3.2: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευ-τεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκω-τικών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων).


57


Σε σχέση με το συνο-λικό πληθυσμό της χώρας, ένα μικρό μό- νο ποσοστό σχολείων, εκπαιδευτικών και μαθητών δραστηριο- ποιούνται στο χώρο της πρόληψης είτε στο πλαίσιο της υλο- ποίησης των Προ- γραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουρ-γείου Παιδείας είτε εκτός Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παι-δείας. Συγκεκριμένα, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση κατά το σχολικό έτος 2008-2009, το 2,2% των σχολείων, το 0,2% των εκπαιδευτικών και το 0,9% των μα-θητών της χώρας συμμετείχαν σε πα-ρεμβάσεις πρόλη-ψης για τη χρήση ναρκωτικών. Τα αντί-

στοιχα ποσοστά για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ήταν 8,9%, 0,2% και 2% (Πίνακας 3.1). Επιπλέον, σε σχέση με τα προηγούμενα σχολικά έτη, φαίνεται ότι υπάρχει μειωμένη συμμε-τοχή της σχολικής κοινότητας στην πρόληψη, αφού, για παράδειγμα, το σχολικό έτος 2005-2006, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 6,3% των σχολείων, το 1% των εκπαιδευτικών και το 2,2% των μαθητών συμμετείχαν σε παρεμβάσεις πρόληψης, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ήταν 23,3%, 1% και 3,5% (ΕΚΤΕΠΝ 2008).

Παρεμβάσεις Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης. Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, υλοποιούν παρεμβάσεις σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ύστερα από συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής τους. Οι παρεμβάσεις υλοποιούνται με την εθελοντική συμμετοχή των μαθητών και εκτός πλαισίου του θεσμού των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας.

Γράφημα 3.3: Συνολικός αριθμός Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας σε σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και ποσοστά Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και Προγραμμάτων με θέμα την πρό- ληψη της χρήσης οινοπνευματωδών, τα οποία πραγ-ματοποιήθηκαν κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009


58


Για την υλοποίηση των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα, εκτός από τη χρήση των εκπαιδευτικών υλικών που αναφέρονται παραπάνω, αρκετά Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν δημιουργήσει τα δικά τους εκπαιδευτικά υλικά. Αναφέρονται ενδεικτικά:

Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Αγγίζοντας τον Κύκλο (2003)3 & 12

Ψυχική Υγεία: Ενίσχυση της Αυτοεκτίμησης (2003)4 Εγώ, ένας Ξεχωριστός Άνθρωπος: Εγχειρίδιο για την εφαρμογή του εκπαιδευτικού

προγράμματος προαγωγής της υγείας στους μαθητές Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης Δημοτικού (2005)5 Κόκκινη Κλωστή Δεμένη (2005)6

Το Μαγικό Χαλί των Παραμυθιών: Εγχειρίδιο για την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος προαγωγής της υγείας στους μαθητές Β΄ και Γ΄ τάξης Δημοτικού (2005)5

Ο Πυξιδούλης και η Πυξιδούλα στο νηπιαγωγείο (2006)7

Το Σπίτι των Παιδιών (2006)7

Μαθαίνοντας να Αγγίζουμε τον Κύκλο (2007)3

Μικροί εν Δράσει, Μεγάλοι στην Πράξη (2008)3

Ο Κήπος των Συναισθημάτων: Εγχειρίδιο για την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος προαγωγής της υγείας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (2009)5

Πρόληψη Επικίνδυνων Συμπεριφορών – Ατυχήματα (2009)8

Νιώθω Ασφαλής στο Σχολείο: Ένα εκπαιδευτικό υλικό για την πρόληψη της βίας και της επιθετικότητας στο σχολείο (2010)4

Παραμύθι χωρίς Σύνορα (2010)9

Η Τάξη μου μια Ομάδα: Το Σχολείο μου πιο κοντά στην Πρόληψη των Εξαρτήσεων (2010)3

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Τι θα έκανες αν;... (2004)8

Ναρκοπέδιο (2007)10

Ξέρω τι Ζητάω (2007)7 Resist: Ένα εκπαιδευτικό διαδικτυακό υλικό για την πρόληψη των ναρκωτικών (2007)4

Συναντήσεις με Εφήβους εντός Σχολικού Πλαισίου (2009)3

Όσον αφορά α ν α λ υ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α για το σχολικό έτος 2008-2009, συνολικά σε παρεμβάσεις των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλων

3 Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Αχαΐας.4 Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ανατολικού Τομέα Ν. Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ.5 Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ζακύνθου Η ΣΤΟΡΓΗ.6 Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Σερρών ΟΑΣΙΣ.7 Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα

Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ.8 Κέντρο Πρόληψης κατά των Ψυχοδραστικών Ουσιών Νομού Πιερίας ΑΤΡΑΚΤΟΣ.9 Κέντρα Πρόληψης της Εξάρτησης και Αγωγής Υγείας ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ.10 Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμων Αχαρνών-Θρακομακεδόνων ΔΙΕΞΟΔΟΣ.


59


φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συμμετείχαν 2.531 μαθητές από 71 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 9.298 μαθητές από 155 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας (Πίνακας 3.1), καθώς και 519 μαθητές από 8 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σε σχολεία του ΟΑΕΔ και άλλων Υπουργείων.

Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, το Υπουργείο Παιδείας συ-νεργάζεται με κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς οι οποίοι δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης εξαρτησιογόνων ουσιών σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήρι-ξης των εκπαιδευτικών, καθώς επίσης και στην υλοποίηση των Προγραμμάτων. Κατά τη δι-άρκεια του σχολικού έτους 2008-2009, σύμφωνα με τα στοιχεία των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, σε εκπαιδευτικά σεμινάρια και εποπτικές συναντήσεις για την υλοποί-ηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας συμμετείχαν 1.690 εκπαιδευτικοί από 917 σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 412 εκπαιδευτικοί από 197 σχολεία της Δευτεροβάθμιας. Επιπλέον, σε συναντήσεις εποπτικού χαρακτήρα για την εφαρμογή Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας που διοργανώνουν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την υποστήριξη των εκπαιδευτικών που προχωρούν στην υλοποίηση τέτοιων Προγραμμάτων συμμετείχαν 336 εκπαιδευτικοί από 249 σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 98 εκ-παιδευτικοί από 59 σχολεία της Δευτεροβάθμιας (Πίνακας 3.2).

πίνακας 3.2: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συνα-ντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009

Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια ΕκπαίδευσηΑριθμός

σχολικών μονάδων

Αριθμός εκπαιδευτικών

Αριθμόςσχολικών μονάδων


Εκπαιδευτικά σεμινάρια για την υλοποίηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας

917 1.690 197 412

Συναντήσεις εποπτικού χαρακτήρα κατά την υλοποίηση Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας

249 336 59 98

Εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις εκτός πλαισίου Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας

160 298 273 893


Επιπλέον, εκτός της συμμετοχής τους στην υποστήριξη των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, πραγματοποιούν εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίησή τους σε θέματα πρόληψης και σε σχέση με το ρόλο του σχολείου και του

60


εκπαιδευτικού στην πρόληψη, καθώς επίσης και την ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου, ώστε οι αρχές της πρόληψης να ενσωματωθούν στη σχολική ζωή. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2008-2009 συμμετείχαν 298 εκπαιδευτικοί από 160 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 893 εκπαιδευτικοί από 273 σχολεία της Δευτεροβάθμιας (Πίνακας 3.2).

Ωστόσο, για την υλοποίηση των εκπαιδευτικών σεμιναρίων και των υποστηρικτικών συνα-ντήσεων με τους εκπαιδευτικούς, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης συναντούν αρκετές δυσκολίες (βλ. επίσης ΕΚΤΕΠΝ 2008), με σημαντικότερες την έλλειψη κινήτρων και τη διευκόλυνσή τους προκειμένου να παρακολουθούν τα σεμινάρια και τις συ-ναντήσεις, καθώς και τις καθυστερήσεις από τις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Παράλληλα επισημαίνεται η αναγκαιότητα καθιέρωσης ενός υποστηρικτικού και ενισχυτικού πλαισίου, για να επιτευχθεί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση περισσότερων, μακροχρόνιων και πιο απο-τελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης στο χώρο του σχολείου.

Παρεμβάσεις στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστη-ριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συνεργάζονται με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώ-ρας και πραγματοποιούν παρεμβάσεις και στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Κατά τη διάρκεια του 2009, σε παρεμβάσεις πρόληψης συμμετείχαν 208 φοιτητές.

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του 2009, 180 φοιτητές έκαναν την πρακτική τους άσκηση σε Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

3.2.2 καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια

Εκτός από τη σχολική κοινότητα, οι γονείς αποτελούν τη βασικότερη ομάδα-στόχος για τις παρεμβάσεις πρόληψης στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, σχεδιάζουν και υλοποιούν δύο τύπου παρεμβάσεις:

Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Ανοιχτές συναντήσεις για γονείς σε θέματα πρόληψης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών. Οι παρεμβάσεις αυτές συνήθως δεν στοχεύουν «μόνο στην παροχή πληροφοριών, αλλά δίνεται και η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να αναρωτηθούν για τις δικές τους αντιλήψεις, να προβληματιστούν, να ανταλλάξουν απόψεις και να αποσαφηνίσουν έννοιες που οι ίδιοι έχουν ανάγκη» (Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Αχαΐας, απάντηση σε σχετικό ερωτηματολόγιο ΕΚΤΕΠΝ).

11 Marcoli, A. (2001). Ο θυμός των παιδιών: Παραμύθια για την κατανόηση της παιδικής συμπεριφοράς. University Studio Press, Θεσσαλονίκη.


61


Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων). Ομάδες βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους. Τα κυριότερα εκπαιδευτικά υλικά που χρησιμοποιούνται για την πραγματοποίηση των παρεμβάσεων αυτών είναι τα Επικοινωνία στην οικογένεια,2 Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού1 και Ο θυμός των παιδιών: Παραμύθια για την κατανόηση της παιδικής συμπεριφοράς.11 Επιπλέον, το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Αχαΐας έχει δημιουργήσει τα υλικά Συναντήσεις με Γονείς Παιδιών Σχολικής Ηλικίας και Συναντήσεις με Γονείς Εφήβων. Μετά την ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου συναντήσεων, πολλά Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης δίνουν τη δυνατότητα σε όσους γονείς ενδιαφέρονται να συνεχίσουν σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης (εμβάθυνσης).

A ν α λ υ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α για τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για γονείς, τα οποία πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2009, παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.3.

πίνακας 3.3: Αναλυτικά στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης σε γονείς κατά το έτος 2009

Αριθμός παρεμβάσεων

Αριθμόςσυμμετεχόντων

Μέση διάρκεια παρέμβασης

(σε μήνες)

Μέσος όρος συναντήσεων

Παρεμβάσεις ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης (ανοιχτές συναντήσεις)

39 5.962(208 ομάδες) 2 2

Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων) 122 4.842

(321 ομάδες) 4 11


Η έμφαση που δίνεται στο ρόλο της οικογένειας στην πρόληψη φαίνεται και από το μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων στις παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται για αυτή την ομάδα, γεγονός που ισχύει διαχρονικά στον τομέα της πρόληψης (βλ. ενδεικτικά ΕΚΤΕΠΝ 2008). Σε σχέση με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία που αφορούν τις παρεμβάσεις που υλοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2006, οι παρεμβάσεις σε γονείς, που υλοποιήθηκαν το 2009, ιδιαίτερα οι παρεμβάσεις ενημέρωσης / ευαισθητοποίησης, παρουσίασαν αύξηση. Συγκεκριμένα, το 2006 πραγματοποιήθηκαν 24 παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και προσεγγίστηκαν 3.573 γονείς (78 ομάδες) και 88 παρεμβάσεις εκπαίδευσης, στις οποίες συμμετείχαν 3.249 γονείς (242 ομάδες). Οι αντίστοιχοι αριθμοί για το 2005 είναι 18 παρεμβά-σεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με 1.943 συμμετέχοντες, ενώ σε παρεμβάσεις εκπαίδευσης συμμετείχαν 3.458 γονείς.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία αναδεικνύεται η αύξηση των παρεμβάσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και του αριθμού των γονέων που προσεγγίζονται και φαίνεται ότι η συμ-μετοχή των γονέων είναι μάλλον πιο εύκολη σε βραχείες παρεμβάσεις, όπου οι γονείς έχουν την ευκαιρία μέσα σε έναν κύκλο ανοιχτών συναντήσεων να επιλέξουν το θέμα της συνάντη-

62


σης που τους ενδιαφέρει, να ευαισθητοποιηθούν και να ανταλλάξουν απόψεις για θέματα που τους απασχολούν χωρίς τη δέσμευση που απαιτεί η συμμετοχή σε μια ομάδα γονέων.

Όσον αφορά τις παρεμβάσεις εκπαίδευσης σε γονείς, σχεδόν οι μισές (54,1%), που υλοποιήθηκαν το 2009, βασίστηκαν στην εφαρμογή ενός εκπαιδευτικού υλικού, ενώ για το υπόλοιπο 45,9% χρησιμοποιήθηκαν διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις χωρίς την εφαρμογή κάποιου εκπαιδευτικού υλικού. Το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε στην πλειονότητα των παρεμβάσεων εκπαίδευσης είναι το Επικοινωνία στην Οικογένεια2 (το 86,4% των παρεμβάσεων εκπαίδευσης που βασίστηκε στην εφαρμογή ενός εκπαιδευτικού υλικού). Επίσης, στο 25,4% των παρεμβάσεων εκπαίδευσης που υλοποιήθηκαν το 2009 (31 από τις 122 παρεμβάσεις) συμμετείχαν γονείς (841 συνολικά) που είχαν λάβει μέρος σε ανάλογες δράσεις και στο παρελθόν, αφού ύστερα από αίτημά τους συνεχίστηκε η συμμετοχή τους σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης. Έτσι, το 2009, παράλληλα με την αύξηση των παρεμβάσεων σε γονείς, αυξήθηκαν και οι επαναληπτικοί κύκλοι εκπαίδευσης, αφού το 2006 οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 6 από το σύνολο των 87 παρεμβάσεων εκπαίδευσης (6,9% του συνόλου των παρεμβάσεων εκπαίδευσης).

3.2.3 καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα

Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους

Στο πλαίσιο της συμμετοχής των νέων σε παρεμβάσεις πρόληψης, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, δεν περιορίζουν τη δράση τους μόνο στο χώρο του σχολείου, αλλά απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών και σε εφήβους με παρεμβάσεις που πραγματο-ποιούν εκτός σχολικού πλαισίου (στο χώρο των Κέντρων / φορέων ή σε άλλα πλαίσια όπου βρίσκονται νέοι, π.χ. κατασκηνώσεις). Για την υλοποίηση παρεμβάσεων σε εφήβους έχει εκ-δοθεί το εκπαιδευτικό υλικό Ημερολόγιο Πλοίου: Αρμενιστής 19002, ενώ η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής12 έχει δημιουργήσει το εκπαιδευτικό υλικό για παιδιά ηλικίας 4-6 ετών Εργαστήρια Νηπίων.

Αναλυτικά στοιχεία για τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας που πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος 2009 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.4. Σε σχέση με προηγούμενα έτη, οι παρεμβάσεις σε παιδιά και εφήβους παρέμειναν στα ίδια περίπου επίπεδα. Για παράδειγμα, το 2005 τα αντίστοιχα στοιχεία για παρεμβάσεις σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών ήταν: 17 παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 965 παιδιών (42 ομάδες). Οι παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν το 2005 για εφήβους ήταν 19 με τη συμμετοχή 613 ατόμων (31 ομάδες).

12 Μη κυβερνητική οργάνωση που λειτουργεί συμπληρωματικά με το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτησιογό-νων Ουσιών Νομού Αχαΐας. (Για μια σύντομη περιγραφή της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2009, ενώ για περισσότερες πληροφορίες, βλ. www.kpachaia.gr).


63


πίνακας 3.4: Αναλυτικά στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας κατά το έτος 2009

Αριθμός παρεμβάσεων

Αριθμόςσυμμετεχόντων

Μέση διάρκεια παρέμβασης

(σε μήνες)Μέσος όρος

συναντήσεων

Παρεμβάσεις σε παιδιά ηλικίας 4-12 ετών 18 1.075

(47 ομάδες) 2 8

Παρεμβάσεις σε εφήβους 10-18 ετών 19 706

(39 ομάδες) 3 9


Η πλειονότητα των παρεμβάσεων αφορά τη συμμετοχή των παιδιών και των εφήβων σε ομάδες βιωματικού χαρακτήρα (8 παρεμβάσεις σε παιδιά 4-12 ετών με τη συμμετοχή 247 παιδιών, από το σύνολο 18 παρεμβάσεων με τη συμμετοχή 1.075 παιδιών, και 12 παρεμβάσεις σε εφήβους με τη συμμετοχή 312 εφήβων, από το σύνολο 19 παρεμβάσεων με τη συμμετοχή 706 εφήβων), ενώ αρκετές παρεμβάσεις αφορούν την ανάμειξη των παιδιών σε δημιουργικές δραστηριότητες αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου (7 παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 468 παιδιών 4-12 ετών και 4 παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 199 εφήβων).

Στο πλαίσιο της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής12 λειτουργεί από το 1993 το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης (ΚΔΑ) για παιδιά και εφήβους. Σκοπός του ΚΔΑ είναι η «παροχή ευκαιριών στα παιδιά και εφήβους, μέσω εναλλακτικών προτάσεων, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους προς ουσιαστικό όφελος της ψυχαγωγίας τους, της προσωπικής τους ανάπτυξης, της δημιουργικής τους έκφρασης» (www.kpachaia.gr).

Στο πλαίσιο της προσέγγισης νέων, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης συνεργάζονται με τοπικές μονάδες Ενόπλων Δυνάμεων και πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με στρατευμένους και μόνιμα στελέχη σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες, τη διάσταση του προβλήματος και τις επιπτώσεις της χρήσης, καθώς και τους παράγοντες κινδύνου και τους προστατευτικούς παράγοντες σχετικά με τη χρήση ουσιών και την εξάρτηση. Κατά τη διάρκεια του 2009 πραγματοποιήθηκαν 9 παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 7.425 στρατευμένων και μόνιμων στελεχών.

Παρεμβάσεις σε τοπικούς φορείς και ομάδες της κοινότητας

Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστη-ριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, επεκτείνουν τις δράσεις τους σε τοπικούς φορείς και ομάδες της τοπικής κοινότητας που «επηρεάζουν σημαντικά το κοινωνικό ‘‘γίγνεσθαι’’ των τοπικών κοινωνιών (αιρετοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εκπρόσωποι εργαζομένων, εκπρόσωποι της Εκκλησίας, σύλλογοι κτλ.), έχουν άμεση επαφή με παιδιά και νέους (π.χ. πρόσκοποι, αθλη-τικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι) και μπορούν να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην πρόληψη των εξαρτήσεων και να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές (π.χ. επαγγελματίες ψυχικής υγείας,

64


[…] εθελοντές πολίτες)» (www.pyxida.org.gr). Βασικοί στόχοι προσέγγισης της κοινότητας είναι η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, η συμμετοχή τους σε δραστηριότητες πρό-ληψης, καθώς και η συνεργασία των φορέων της τοπικής κοινότητας. Ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή των παρεμβάσεων που υλοποιούνται στην κοινότητα, ενώ στον Πίνακα 3.5 πα-ρουσιάζονται αναλυτικά στοιχεία για το 2009.

πίνακας 3.5: Στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων στην κοινότητα κατά το έτος 2009

Ομάδα-στόχοςΣτοιχεία για το 2009

Αριθμός παρεμβάσεων Αριθμός συμμετεχόντωνΕθελοντές 19 370Σώματα Ασφαλείας 8 633Ένοπλες Δυνάμεις 5 520Επαγγελματίες υγείας 5 233

Επαγγελματίες / άτομα που έρχονται σε επαφή με νέους / -ες 4 138


Όσον αφορά τη δικτύωση με «φορείς και ανθρώπους-κλειδιά» των τοπικών κοινωνιών, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με μέλη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τοπικούς φορείς και συλλόγους, προκειμένου να αναπτύξουν ένα πλαίσιο συνεργασίας και να διευκολύνουν το έργο τους στην τοπική κοινότητα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εισαγωγικά εκπαιδευτικά σεμινάρια που διοργανώνει το Κέντρο Πρόληψης και Αγωγής Υγείας του Νομού Σάμου ΦΑΡΟΣ με στόχο τη ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση στη φιλοσοφία της πρόληψης, όπου συμμετέχουν μέλη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, «άνθρωποι-κλειδιά» στην τοπική κοινότητα, εκπρόσωποι τοπικών φορέων και υπηρεσιών.

Επίσης, η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση φορέων και ομάδων της κοινότητας στην πρόληψη επιδιώκεται μέσα από τη διοργάνωση ανοιχτών συναντήσεων, ημερίδων και ομιλιών, καθώς και τη δημιουργία και τη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων τόσο του ΟΚΑΝΑ όσο και των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, αλλά και φορέων από το χώρο της αντιμετώπισης των ναρκωτικών.

Εθελοντές. Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης οργανώνουν εκπαιδευτικά σεμινάρια για τη δημιουργία εθελοντικών ομάδων ή για τη συμμετοχή στην πρόληψη ήδη διαμορφωμένων δικτύων εθελοντών (π.χ. εθελοντές Ερυθρού Σταυρού), ενώ στη συνέχεια παρέχουν υποστηρικτικές συναντήσεις για την ενίσχυση και την υποστήριξη των δράσεων των εθελοντών στον τομέα της πρόληψης. Το σκεπτικό της δημιουργίας εθελοντικών ομάδων βασίζεται στο ότι οι εθελοντές αποτελούν σημαντικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους της περιοχής τους και στα στελέχη πρόληψης, ενώ παράλληλα «ο εθελοντισμός εντάσσεται σε μια προσπάθεια για την εφαρμογή μιας συνολικής πολιτικής πρόληψης όπου οι πολίτες παίρνουν ενεργά μέρος στη διασφάλιση της υγείας και της ευημερίας τους» (Κέντρο Πρόληψης ΕΛΠΙΔΑ, απάντηση σε σχετικό ερωτηματολόγιο ΕΚΤΕΠΝ).


65


Με βάση το μοντέλο ανάπτυξης του εθελοντισμού σε τοπικό επίπεδο λειτουργεί η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής, στην οποία συμμετέχει ένας σημαντικός αριθμός ενερ-γών πολιτών της Πάτρας (για μια σύντομη περιγραφή της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2009, ενώ για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της, www.kpachaia.gr).

Ένοπλες Δυνάμεις. Για τις ενημερωτικές συναντήσεις που πραγματοποιούν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις τοπικές μονάδες Ενόπλων Δυνάμεων με στρατευμένους, βλ. «Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους». Παράλληλα, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης υλοποιούν εκπαιδευτικά σεμινάρια για μόνιμα στελέχη και με μέλη των υγειονομικών υπηρεσιών, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν στην πρόληψη και στις ανάγκες των στρατευμένων και να διερευνήσουν τρόπους διαχείρισης περιστατικών χρήσης.

Σώματα Ασφαλείας. Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με στελέχη των Σωμάτων Ασφαλείας (συμπεριλαμβανομένων συνοριοφυλάκων, ειδικών φρουρών, Δημοτικής Αστυνομίας), καθώς και των εκπαιδευομέ-νων στις σχολές τους, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν στη φιλοσοφία της πρόληψης και να διερευνήσουν τρόπους διαχείρισης περιστατικών χρήσης.

Επαγγελματίες υγείας. Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με επαγγελματίες υγείας με στόχο την ενημέρωσή τους για το έργο της πρόληψης, την ανάπτυξη συνεργασίας, καθώς και την ευαισθητοποίησή τους για την αντιμετώπιση περιστατικών χρήσης. Επίσης, κατά τη διάρκεια του 2009, η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ πραγματοποίησε παρέμβαση με επαγγελματίες υγείας.

Επαγγελματίες / άτομα που έρχονται σε επαφή με νέους. Τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης υλοποιούν παρεμβάσεις για επαγγελματίες / άτομα που έρχονται σε επαφή με νέους /-ες, όπως για παράδειγμα ομαδάρχες κατασκηνώσεων, γιαγιάδες, κατηχητές κτλ.). Στόχος αυτών των παρεμβάσεων είναι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση στη φιλοσοφία και τις αρχές της πρόληψης. Επίσης, το Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύματος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών πραγματοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια για κατηχητές της Αρχιεπισκοπής Αθηνών σχετικά με την πρόληψη εξαρτησιογόνων ουσιών.

Διαδίκτυο

Στο πλαίσιο της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης της κοινότητας, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης, χρησιμοποιούν το διαδίκτυο προκειμένου να παρέχουν πληροφορίες τόσο για τις παρεμβάσεις που αναπτύσσουν όσο και για την πρόληψη, τις ουσίες κτλ. Οι διαδικτυακοί τόποι των φορέων μείωσης της ζήτησης παρουσιάζονται στα Παραρτήματα Ι και ΙΙ.

66


Ενδεικτικά αναφέρονται παραδείγματα αξιοποίησης του διαδικτύου στο πλαίσιο της πρόλη-ψης εξαρτησιογόνων ουσιών.

Το Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ανατολικού Τομέα Νομού Θεσσα-λονίκης ΕΛΠΙΔΑ δημιούργησε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι για την πρόληψη εξαρτη-σιογόνων ουσιών. Το ηλεκτρονικό παιχνίδι απευθύνεται σε νέους και είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα www.resist.transludic.net, όπου εκτός από το ηλεκτρονικό παιχνίδι παρέχεται έγκυρη πληροφόρηση για τις ουσίες και υπάρχει και μπλογκ για την ανταλλαγή απόψεων και προβληματισμών για θέματα ουσιών και εξαρτήσεων, καθώς και για άλλα θέματα που απασχολούν τους νέους. Το ηλεκτρονικό αυτό παιχνίδι διακρίθηκε από την ομάδα Pompidou του Συμβουλίου της Ευρώπης με το European Drug Prevention Prize 2008.

Το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ διαθέτει στην ιστοσελίδα του www.pyxida.org.gr : α) ένα παιχνίδι γνώσεων («Μύθοι και αλήθειες») σχετικά με τις ουσίες που απευθύνεται κυρίως σε νέους /-ες, β) μια εφαρμογή σχετικά με την επίδραση των ουσιών στον εγκέφαλο, «Ουσίες και εγκέφαλος» (το υλικό δημιουργήθηκε από το ευρωπαϊκό δίκτυο Prevnet, www.prevnet.net, και μεταφράστηκε στα ελληνικά από το Κέντρο Πρόληψης ΠΥΞΙΔΑ), καθώς και γ) μια ενότητα για γονείς, «10 + 1 εντολές για γονείς», όπου περιλαμβάνονται έντεκα ενότητες με ηχητικά μηνύματα με βασικά θέματα που απασχολούν τους γονείς.

Το Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Κιλκίς στην ιστοσελίδα του www.nhreaskp.gr παρέχει πληροφορίες για γονείς, ο Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ στην ιστοσελίδα του www.prevention.gr παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες και την πρόληψη με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων.

Επιπλέον, οι υπηρεσίες της Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ παρέχονται και μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Το 2009 ανταποκρίθηκαν σε 35 ηλεκτρονικά μηνύματα.

Τέλος, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς, αξιοποιούν το διαδίκτυο τόσο για την προώθηση των δράσεων που υλοποιούν όσο και για την επικοινωνία σχετικά με θέματα που αφορούν την πρόληψη. Ενδεικτικά αναφέρονται ο ΔΙΑΥΛΟΣ (διμηνιαίο ηλεκτρονικό δελτίο 23 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής, βλ. επίσης ΕΚΤΕΠΝ 2008), η ΠΥΞΙΔΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (περιοδική ηλεκτρονική έκδοση του Κέντρου Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ) και το περιοδικό ηλεκτρονικό δελτίο του Κέντρου Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ανατολικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ.


67


Κινητές μονάδες

Η Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ (ΚΕΘΕΑ) υλοποιεί βραχύχρονες παρεμβάσεις σε δια- φορετικές περιοχές της χώρας. Με το ειδικά διαμορφωμένο λεωφορείο, οι αποστολές του ΠΗΓΑ-ΣΟΥ απευθύνονται στις τοπικές κοινωνίες και περιλαμβάνουν συναντήσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, βιωματικά εργαστήρια, καθώς και πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις.

Κατά τη διάρκεια του 2009, ο ΠΗΓΑΣΟΣ πραγματοποίησε αποστολές και παρεμβάσεις σε δήμους της Αττικής, στο Βόλο, στην Καλαμάτα, στη Λέσβο και στην Κάσο, στα ΤΕΙ Αθήνας και Καλαμάτας, στο Παιδαγωγικό Τμήμα και στο Τμήμα Κοινοτικής Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και σε τρία φεστιβάλ νέων (ΚΕΘΕΑ 2010). Συγκεκριμένα πραγματο-ποιήθηκαν οι εξής δράσεις:

Στη σχολική κοινότητα: α) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με 1.881 μαθητές και 65 εκ-παιδευτικούς σε ένα σχολείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, 27 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και ένα σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, β) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με 2.125 μαθητές σε επτά σχολές μαθητείας ΟΑΕΔ και 125 εκπαιδευτικούς σε έξι σχολές, γ) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με 122 γονείς παιδιών Πρωτοβάθμιας και Δευτερο-βάθμιας Εκπαίδευσης σε συνεργασία με τέσσερις συλλόγους γονέων και κηδεμόνων.

Στη μετα-Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: α) δίωρη ενημερωτική συνά-ντηση με 40 σπουδαστές της επαγγελματικής σχολής βοηθών νοσηλευτών του Νοσοκομείου Καλαμάτας, β) εφαρμογή παρέμβασης «Οι νέοι οραματίζονται την πρό-ληψη» σε δύο Τμήματα της Σχολής Γραφιστικής του ΤΕΙ Αθηνών με στόχο τη δημιουργία αφισών για την πρόληψη, γ) εβδομαδιαία παρέμβαση στο ΤΕΙ Αθηνών, δ) δίωρες ενημε-ρωτικές συναντήσεις με τη συμμετοχή 35 σπουδαστών από δύο ΤΕΙ.

Παρεμβάσεις στις τοπικές κοινότητες πέντε δήμων: α) στάθμευση του λεωφορείου σε κεντρικό σημείο κάθε πόλης ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση ενδιαφερομένων, β) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις εκτός σχολικού πλαισίου με 152 παιδιά και εφήβους και συμμετοχή 88 παιδιών σε δημιουργικές δραστηριότητες, γ) ενημερωτική συνάντηση με εκπροσώπους αθλητικών συλλόγων, δ) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με την ευρύτερη κοινότητα με τη συμμετοχή 48 ατόμων, ε) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις με διάφορες επαγγελματικές κατηγορίες, στις οποίες συμμετείχαν 104 άτομα, στ) δίωρες ενημερωτικές συναντήσεις σε τέσσερα στρατόπεδα με τη συμμετοχή 290 στρατευμένων, ζ) τέσσερα βιωματικά σεμινάρια για την εκπαίδευση 61 εθελοντών στην πρόληψη.

Παρέμβαση σε τρία φεστιβάλ νέων.

3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Αν και η πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στην Ελλάδα εξακολουθεί να εστιάζει σε παρεμβάσεις καθολικού χαρακτήρα, έχουν αναπτυχθεί αρκετές επικεντρωμένες παρεμ-βάσεις με στόχο την προσέγγιση ευπαθών ομάδων.

68


Η Μονάδα Πρόληψης ΙΚΑΡΟΣ (ΚΕΘΕΑ), η οποία δημιουργήθηκε από το 2004, σχεδιάζει και υλοποιεί παρεμβάσεις επικεντρωμένης και ενδεδειγμένης πρόληψης. Στο πλαίσιο αυτό, απευθύνεται σε άτομα, ομάδες και πληθυσμούς που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν παραβατικής μορφής συμπεριφορά και να καταφύγουν στη χρήση εξαρτητικών ουσιών.

3.3.1 Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης σε νέους /-ες

Το Εκπαιδεύοντας τον Ίκαρο, έκδοση του ΚΕΘΕΑ σε συνεργασία με το βρετανικό οργα-

νισμό TACADE, είναι ένα εκπαιδευτικό υλικό για την παροχή συμβουλευτικής και στήριξης σε νέους με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά η οποία σχετίζεται με την τοξικοεξάρτηση.

Ο Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ κατά τη διάρκεια του 2009 πραγματοποίησε εκπαιδευτικά σεμι-νάρια για διάφορες επαγγελματικές ομάδες με τη συμμετοχή 159 ατόμων σε θέματα παραβατικής συμπεριφοράς νέων και έγκαιρης παρέμβασης σε σχέση με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι επικεντρωμένες παρεμβάσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος 2009 για νέους /-ες.

Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε νέους με προβλήματα χαμηλής σχολικής απόδοσης ή με πειραματική χρήση ουσιών ή με ψυχοκοινωνικά προβλήματα

Κατά τη διάρκεια του 2009 πραγματοποιήθηκαν 4 παρεμβάσεις από Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τη συμμετοχή 91 μαθητών από 5 σχολεία. Όλες οι πα-ρεμβάσεις περιλαμβάνουν τη συμμετοχή των νέων σε βιωματικές ομάδες.

Επιπλέον, στο πλαίσιο της πολύχρονης συνεργασίας μεταξύ των Σχολών Μαθητείας του ΟΑΕΔ και του Τομέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ, λειτουργούν τρεις Συμβουλευτικοί Σταθμοί του ΚΕΘΕΑ στις σχολές του Νέου Ηρακλείου, του Μοσχάτου και του Αιγάλεω (ΚΕΘΕΑ 2010). Κατά τη διάρκεια του 2009 σε ομάδες επικεντρωμένης πρόληψης συμμετείχαν 64 μαθητές.

Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2005, 2006, 2008 και 2009), το Υπουργείο Παιδείας έχει ιδρύσει 59 Συμβουλευτικούς Σταθμούς Νέων, οι οποίοι, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, βρίσκονται στο στάδιο στελέχωσής τους.

Οι παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρό-ληψης απευθύνονται μόνο σε υποομάδες του νεανικού πληθυσμού για τις οποίες θεωρείται ότι συντρέχουν παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση προβλημά-των που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. μαθητές με ψυχοκοινωνικά προβλή-ματα ή και χαμηλής ακαδημαϊκής απόδο-σης, μαθητές που είναι στο όριο να εγκα-ταλείψουν το σχολείο, νέοι που έχουν εγκαταλείψει το σχολείο, παιδιά οι γονείς των οποίων έχουν προβλήματα χρήσης ουσιών, μετανάστες, άνεργοι κ.ά.). Οι παρεμβάσεις υλοποιούνται σε επίπεδο ομάδας χωρίς να έχουν ληφθεί υπόψη επιπλέον ατομικοί παράγοντες κινδύνου για μελλοντική χρήση ουσιών. Πρόκειται για εστιασμένες παρεμβάσεις σε ευάλω-τες κοινωνικές ομάδες.


69


Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε νέους από πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες και μετανάστες

Κατά τη διάρκεια του 2009 πραγμα-τοποιήθηκαν δύο παρεμβάσεις σε 60 παιδιά και εφήβους Ρομά. Επιπλέον, το Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών υλοποιεί παρεμβάσεις στα μειονοτικά σχολεία του Νομού. Κατά τη διάρκεια του 2009 πραγματοποιήθηκε ένα εκπαι-δευτικό σεμινάριο με τη συμμετοχή 134 δασκάλων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης από 67 μειονοτικά σχολεία.

Ο Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ συνέχισε την υλοποίηση παρέμβασης σε παιδιά μεταναστών ηλικίας 11-15 ετών με στόχο την ενδυνάμωση των παιδιών κατά την κρίσιμη μετάβασή τους από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο και την πρόληψη σχολικής διαρροής. Κατά τη διάρκεια του 2009 συμμετείχαν 20 μαθητές. Παράλληλα παρέχονται συναντήσεις εξατομικευμένης ενισχυτικής διδασκαλίας, δημιουργικές δραστηριότητες αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου, καθώς και ενεργητική συνεργασία με τις οικογένειές τους.

Από το 1996 το Υπουργείο Παιδείας, επιχειρώντας την προσέγγιση νέων από πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες και την πρόληψη από τον ενδεχόμενο εκπαιδευτικό αποκλει-σμό τους, έχει προβεί στη δημιουργία διαπολιτισμικών σχολείων, τάξεων υποδοχής και φροντιστηριακών τμημάτων για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και τη γενικότερη προετοιμασία τους για την ένταξη στο ελληνικό σχολικό σύστημα. Όσον αφορά τα σχολεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, λειτουργούν 26 σχολεία σε 6 νομούς της χώρας. Τα 13 από αυτά είναι Πρωτοβάθμιας και τα υπόλοιπα 13 Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (www.ipode.gr). Όσον αφορά τις τάξεις υποδοχής και τα φροντιστηριακά τμήματα, η φοίτηση σε αυτά μπορεί να διαρκεί από ένα έως και τρία έτη. Το πρόγραμμα των τάξεων υποδοχής ολοκλη-ρώνεται σε δύο κύκλους οι οποίοι εντάσσονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου, ενώ η λειτουργία των φροντιστηριακών τμημάτων πραγματοποιείται εκτός σχολικού ωραρίου (www.ipode.gr).

Επικεντρωμένες παρεμβάσεις σε ιδρύματα, κέντρα φιλοξενίας, υπηρεσίες για ΑΜΕΑ κτλ.

Στο πλαίσιο της συμμετοχής σε παρεμβάσεις πρόληψης κοινωνικά ευαίσθητων ομάδων, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και οι άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συνεργάζονται με ιδρύματα, κέντρα φιλοξενίας, υπηρεσίες για Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ), όσον αφορά την υλοποίηση δράσεων για τα μέλη των δομών αυτών, καθώς και εκπαιδευτικών σεμιναρίων για τους επαγγελματίες. Κατά τη διάρκεια του 2009, το Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων

Η ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που δημοσιεύ-τηκαν από το Ευρωπαϊκό Κέντρο (2009), παρεμ-βάσεις επικεντρωμένης πρόληψης απευθύν-θηκαν σε μειονοτικές εθνοτικές ομάδες, καθώς και σε ανήλικους παραβάτες που έχουν έρθει σε επαφή με το ποινικό / σωφρονιστικό σύστημα.

70


Ουσιών Δήμου Νέας Ιωνίας ΙΡΙΔΑ συνεργάστηκε με τη Στέγη Ανηλίκων, όπου διαμένουν αγόρια ηλικίας 8-18 ετών λόγω οικογενειακών προβλημάτων. Στην παρέμβαση πρόληψης που υλοποιήθηκε συμμετείχαν 17 παιδιά.

Επιπλέον, το Κέντρο Πρόληψης Νομού Χαλκιδικής πραγματοποίησε εκπαιδευτικό σεμι-νάριο για 12 μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (μαθητές με προβλήματα όρασης, με προβλήματα ακοής, με νοητική υστέρηση, με κινητικά προβλήματα, πολλαπλές αναπη-ρίες, νευρολογικά, ορθοπεδικά προβλήματα) σε ένα Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ) του Υπουργείου Παιδείας.

Επικεντρωμένες παρεμβάσεις στο πλαίσιο του ποινικού / σωφρονιστικού συστήματος

Στο πλαίσιο της πρόληψης της εγκληματικότητας έχουν ιδρυθεί από το 1995 Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων (ΕΠΑ), οι οποίες υπάγονται στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ασχολούνται με την πρόληψη της εγκληματικότητας των ανηλίκων. Οι ΕΠΑ λειτουργούν στην έδρα κάθε πρωτοδικείου της χώρας. Επιπλέον, στο πλαίσιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχουν ιδρυθεί από το 1976 οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων των δικαστη-ρίων ανηλίκων, οι οποίες λειτουργούν επίσης στις έδρες των πρωτοδικείων, όπου υπάρχει και δικαστήριο ανηλίκων, και εποπτεύονται από το δικαστή ανηλίκων. Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν τον κυριότερο φορέα εξωϊδρυματικής μεταχείρισης ανηλίκων που έχουν δια-πράξει ή βρίσκονται σε κίνδυνο να γίνουν δράστες ή θύματα αξιόποινων πράξεων (www.ministryofjustice.gr – για μια συνοπτική περιγραφή των δομών αυτών, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2007).

Δράσεις πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης νέων με παραβατική συμπεριφορά προ-σφέρουν και φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων. Επίσης, από το 1998 λειτουργεί ο Συμβουλευτικός Σταθμός Εφήβων Παραβατών στο Δικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών του Θεραπευτικού Προγράμματος Ημερήσιας Φροντίδας Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ. Επίσης, το ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ παρέχει από το 2004 συμβουλευτική σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες χρή-στες ναρκωτικών στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα.

3.3.2 Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια

Στο πλαίσιο της έμφασης που δίνεται στη σημασία του ρόλου της οικογένειας στην πρόληψη, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δρα-στηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, προσεγγίζουν και οικογένειες με ιδιαίτερα χα-ρακτηριστικά (μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες από διαπολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες κτλ.). Κατά τη διάρκεια του 2009 πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις με τη συμμετοχή 186 γονέων.


71


3.3.3 παρεμβάσεις σε χώρους διασκέδασης

Όπως αναφέρεται και σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ενδεικτικά ΕΚΤΕΠΝ 2008), στην Ελλάδα συστηματικές παρεμβάσεις πρόληψης σε χώρους ψυχαγωγίας δεν έχουν αναπτυχθεί και γίνονται κάποιες αποσπασματικές παρεμβάσεις και σε γενικές γραμμές οι δράσεις στον τομέα αυτόν περιορίζονται στη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων σχετικά με την πρόληψη, τις επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση ουσιών κτλ.

Παρεμβάσεις πρόληψης που απευθύνονται σε νέους και υλοποιούνται σε χώρους όπου συ-χνάζουν ή διασκεδάζουν νέοι υλοποιεί η PRAKSIS13 με την εκστρατεία ενημέρωσης ΠΡΩΤΑ ΡΩΤΑ για θέματα ναρκωτικών, οινοπνευματωδών, καπνού και σεξουαλικώς μεταδιδόμε-νων νοσημάτων. Η συγκεκριμένη εκστρατεία ξεκίνησε το 2007 σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, ενώ παράλληλα στις δράσεις της συμμετέχουν και άλλες μη κυβερ-νητικές οργανώσεις και φορείς, προσφέροντας τεχνογνωσία και εθελοντική βοήθεια. Στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας υλοποιούνται εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρω-σης με την υποστήριξη νέων εκπαιδευμένων εθελοντών, επιδιώκοντας την ενεργητική συμ-μετοχή των νέων, μιλώντας στη γλώσσα τους και καταρρίπτοντας ταμπού και στερεοτυπικές αντιλήψεις, ενώ στη βασική φιλοσοφία της εκστρατείας είναι «η προάσπιση της διασκέδασης και της νεότητας και όχι η ενοχοποίησή τους» (www.praksis.gr). Ειδικότερα, το 2009 πραγ-ματοποιήθηκαν δράσεις με τίτλο «Ενημέρωση στη γλώσσα των νέων» στον πολυχώρο Pure Bliss (Ιούνιος 2009), στη γιορτή νέων Going Youth Festival (Σεπτέμβριος 2009), καθώς και στον πολυχώρο Τεχνόπολις στο Γκάζι (PRAKSIS 2009).

3.4 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Όσον αφορά την υλοποίηση ενδεδειγμένων παρεμβάσεων πρόληψης στο σχολικό πλαί-σιο, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε συνεργασία με σχολεία της περιοχής τους παρέχουν υπηρεσίες συμ-βουλευτικής σε μαθητές, κατόπιν αιτήματός τους. Κατά τη διάρκεια του 2009, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης υποστήριξαν περίπου 115 μαθητές από 9 σχολεία.

Επιπλέον, ο Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ, στο πλαίσιο των τριών Συμβουλευτικών Σταθμών που έχει ιδρύσει σε Σχολές μαθητείας του ΟΑΕΔ (βλ. επίσης «Επικεντρωμένες παρεμβάσεις

13 Η PRAKSIS – Προγράμματα Ανάπτυξης, Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας είναι μια νέα ανε-ξάρτητη μη κυβερνητική οργάνωση, με τη μορφή μη κερδοσκοπικού σωματείου, που έχει κύριο στόχο της τη δημιουργία, εφαρμογή και υλοποίηση προγραμμάτων ανθρωπιστικής και ιατρικής δράσης.

Οι παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρό-ληψης απευθύνονται μόνο σε άτομα τα οποία έχουν εκδηλώσει πρώιμα σημάδια χρήσης ουσιών (χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια για την εξάρτηση από το DSM IV), ψυχολογικά προβλήματα ή προβλή-ματα συμπεριφοράς τα οποία σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. άτομα με διατα-ραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα ADHD κ.ά.). Στόχοι εί-ναι η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση σε ατομικό επίπεδο.

72


σε νέους με προβλήματα χαμηλής σχολικής απόδοσης ή με πειραματική χρήση ουσιών ή με ψυχοκοινωνικά προβλήματα»), παρείχε ατομική συμβουλευτική σε 99 μαθητές.

Επίσης, το Υπουργείο Παιδείας, στο πλαίσιο της προαγωγής της ψυχικής υγείας στη σχολική κοινότητα, έχει ιδρύσει ανά τη χώρα τα Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ), τα οποία απευθύνονται σε μαθητές με ψυχολογικές, συναισθηματικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες. Παράλληλα, οι δομές αυτές ευαισθητοποιούν και παρέχουν υποστήριξη σε εκπαιδευτικούς και γονείς.

Παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης πραγματοποιούν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία ανταποκρίνονται σε αιτήματα χρηστών και των οικογε-νειών τους, καθώς και ατόμων με ποικίλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα που συνδέονται με πιθανή χρήση ουσιών (π.χ. γονείς παιδιών που εμφανίζουν προβληματικές συμπεριφορές, γονείς και παιδιά / εφήβους που ζητούν υποστήριξη σε θέματα επικοινωνίας και σχέσεων). Στο πλαίσιο αυτό παρέχουν συμβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, καθώς και πα-ραπομπή σε αντίστοιχη δομή, εφόσον αυτό κριθεί απαραίτητο. Κατά τη διάρκεια του 2009, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης δέχτηκαν πάνω από 3.300 άτομα. Επιπλέον, ατομική συμβουλευτική σε ομάδες ατόμων υψηλού κινδύνου, καθώς και σε χρή-στες και οικογένειες χρηστών, παρέχει και η Κινητή Μονάδα Ενημέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ (ΚΕΘΕΑ). Κατά τη διάρκεια του 2006 πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με 21 χρήστες και με 22 συγγε-νείς και φίλους χρηστών, καθώς και με 48 άτομα σε θέματα πρόληψης.

Όσον αφορά την προσέγγιση και την έγκαιρη παρέμβαση εφήβων που κάνουν περιστα-σιακή χρήση ουσιών, οι αρμόδιες υπηρεσίες για εφήβους του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ υλοποιούν ανάλογες δράσεις με στόχο την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης στους ίδιους και στις οικογένειές τους.

Τηλεφωνικές γραμμές

Στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις τηλεφωνικές γραμμές (Πίνακας 3.6), οι οποίες παρέχουν ενημέρωση για τις υπάρχουσες δομές μείωσης της ζήτησης που λειτουργούν στη χώρα, πληροφορίες σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες, εξατομικευμένη συμβουλευτική υποστήριξη βραχείας διάρκειας, κινητοποίηση για αναζήτηση βοήθειας, άμεση βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη σε περιπτώσεις κρίσης που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. αυτοκτονική συμπεριφορά, πρόληψη υποτροπής), καθώς και παραπομπή.

Η ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από το Ευρωπαϊκό Κέντρο (2009), πα-ρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης εξακολουθούν να είναι πολύ σπάνιες στην Ευρώπη, παρά τα στοιχεία που τεκμηριώνουν την αποτελεσματικότητά τους.


73


πίνακας 3.6: Τηλεφωνικές γραμμές*

Ανοιχτή Γραμμή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) 210 3617089Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ 1145Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1031 (ΟΚΑΝΑ) 1031

* Οι τηλεφωνικές γραμμές παρουσιάζονται με τη χρονολογία ίδρυσής τους.


Κατά τη διάρκεια του 2009 η Ανοιχτή Γραμμή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) δέχθηκε 1.206 κλήσεις.

Το 2009 η Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ δέχθηκε 2.894 κλήσεις, από τις οποίες 2.371 κλήσεις (81,9%) αφορούσαν θέματα χρήσης ουσιών, ενώ 523 (18,1%) αφορούσαν άλλα θέματα ψυχικής υγείας και έγινε η παραπομπή τους σε σχετικούς φορείς. Από το σύνολο των 2.371 κλήσεων σχετικών με θέματα χρήσης ουσιών, η πλειονότητα (85,3%, 2.022 κλήσεις) αφορούσε προβλήματα χρήσης ουσιών για άνδρες, ενώ το 12,6% των κλήσεων αφορούσαν θέματα χρήσης ουσιών για γυναίκες, ενώ για το υπόλοιπο 2,1% δεν έγινε γνωστό ποιον αφορούσε το πρόβλημα της χρήσης ουσιών.

Όσον αφορά την Ανοιχτή Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1031 (ΟΚΑΝΑ), σύμφωνα με τα απολογι-στικά στοιχεία της Γραμμής το 2008:

Δέχθηκε συνολικά 2.599 κλήσεις, από τις οποίες οι 751 (28,9%) αφορούσαν άτομα που εί-χαν τηλεφωνήσει και στο παρελθόν, ενώ το 3,1% (81 κλήσεις) ήταν κλήσεις μη σχετικές με θέματα χρήσης ουσιών, οπότε και έγινε η παραπομπή τους σε σχετικούς φορείς. Η πλειο-νότητα των κλήσεων (68%, 1.767 κλήσεις) αφορούσε άτομα που κάλεσαν για πρώτη φορά.

Η πλειονότητα των κλήσεων (90,2%) αφορούσαν τη διερεύνηση σχετικά με τις θερα-πευτικές δυνατότητες για προβλήματα χρήσης ουσιών, ενώ οι κλήσεις που δέχθηκε η Γραμμή αφορούσαν ιατρικά θέματα (3,6%), θέματα πρόληψης (1,2%), νομικά θέματα (0,5%), προβλήματα σχέσεων (0,1%) και άλλα θέματα (4,4%).

Η Γραμμή παρέχει κυρίως πληροφορίες (95,7% των κλήσεων), ενώ σημαντική είναι τόσο η υποστήριξη που παρέχει (67,9% των κλήσεων) όσο και η παραπομπή σε αντίστοιχες δομές (54,7%).

Οι περισσότερες κλήσεις πραγματοποιήθηκαν από το συγγενικό περιβάλλον των χρη-στών (59,8%) και ακολουθούν οι κλήσεις από τους ίδιους τους χρήστες (23,3%).

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που κάλεσαν οι ίδιοι ή κάποιος άλλος επικοινώ-νησε γι’ αυτούς με τη Γραμμή ήταν 26-35 ετών (40,9%), ενώ σημαντικά είναι επίσης τα ποσοστά των ατόμων ηλικίας 20-25 ετών (20%), 36-50 ετών (11,6%) και των ανηλίκων (10,1%).

Οι περισσότερες κλήσεις (46,9%) αφορούσαν προβλήματα σχετικά με τη χρήση ηρωίνης (46,9%), ενώ ακολουθούν οι κλήσεις για θέματα χρήσης κάνναβης (16,7%).

Όσον αφορά την περιοχή διαμονής των χρηστών που είτε τηλεφώνησαν οι ίδιοι ή κά-ποιος άλλος επικοινώνησε γι’ αυτούς με τη Γραμμή, η Αθήνα παραμένει στην πρώτη θέση

74


(67,1%) των κλήσεων, λίγες ήταν οι κλήσεις για χρήστες που μένουν στη Θεσσαλονίκη (3,7%), ενώ σημαντικό ήταν και το ποσοστό κλήσεων για χρήστες που μένουν στην υπό-λοιπη Ελλάδα (23,1%).

3.5 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ

Κατά τη διάρκεια του 2009 συνεχίστηκε η εκστρατεία «Η ζωή έχει χρώμα» με την προβο-λή τηλεοπτικών σποτ. Ο βασικός στόχος του Υπουργείου Υγείας ήταν η ευαισθητοποίηση νέων ανθρώπων σε θέματα όπως το κάπνισμα, η χρήση ουσιών (http://www.youtube.com/watch?v=oh0NlRV47fM), ο αλκοολισμός, η διατροφή, η φυσική άσκηση, ο σχολικός εκφο-βισμός, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και η υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Συγκεκριμένα, οκτώ δημοφιλείς Έλληνες (ηθοποιοί, τραγουδιστές, αθλητές) παρουσίασαν ένα τηλεοπτικό σποτ για κάθε ένα από τα παραπάνω θέματα με κεντρικό σύνθημα «Η ζωή έχει χρώμα, βρες το δικό σου».

Επιπλέον, εκστρατεία εθνικής εμβέλειας εφαρμόστηκε και από το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ. Συγκεκριμένα, ένα τηλεοπτικό σποτ (www.pyxida.org.gr) για την πρόληψη των ναρκωτικών προβλήθηκε με αφορμή την παγκόσμια ημέρα κατά των ναρκω-τικών σε τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας.

Παράλληλα, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης συνεργάζονται με τα τοπικά ΜΜΕ για την προβολή τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σποτ, για τη συμμετοχή των στελεχών σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, τη δημοσίευση άρθρων κτλ.

3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

3.6.1 Εκπαίδευση στελεχών πρόληψης

Μετά την αναστολή της λειτουργίας του Κέντρου Εκπαίδευσης για την Πρόληψη της Χρήσης Ναρκωτικών και την Προαγωγή της Υγείας (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008), για την κατάρτιση και την εξει-δικευμένη επιμόρφωση των στελεχών πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δεν υπάρχει σταθερή συνεργασία του ΟΚΑΝΑ με κάποιο φορέα. Ωστόσο, ο ΟΚΑΝΑ εγκρίνει τη συμμετοχή στελεχών πρόληψης σε συνέδρια, ημερίδες, σεμινάρια, βιω-ματικά εργαστήρια, επιστημονικά συμπόσια και συναντήσεις που σχετίζονται άμεσα με το αντικείμενο της πρόληψης και της προαγωγής της ψυχικής υγείας. Παράλληλα, το ΚΕΘΕΑ συνεχίζει τη διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων για την πρόληψη, αλλά και γενικότερα για θέματα αντιμετώπισης του προβλήματος των ναρκωτικών, όπου συμμετέχουν στελέχη πρόληψης, ενώ τα Κέντρα Πρόληψης που έχουν εκδώσει δικά τους εκπαιδευτικά υλικά πραγ-ματοποιούν εκπαιδευτικά σεμινάρια πάνω στα υλικά αυτά.


75


Κατά τη διάρκεια του 2009, τα Κέντρα Πρόληψης του Δήμου Θεσσαλονίκης ΣΕΙΡΙΟΣ οργάνωσαν ένα τριήμερο εκπαιδευτικό σεμινάριο με θέμα «Το πένθος στην παιδι-κή ηλικία». Στο σεμινάριο συμμετείχαν 32 στελέχη από Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης από τις περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας, της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης και της Θεσσαλίας. Επίσης, 11 Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης συνεργάστηκαν με το Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ) για την εκπαίδευση και την υποστήριξη των στελεχών τους. Επιπλέον, στελέχη πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης συμμετείχαν σε εκπαιδευτικά σεμινάρια που διοργανώνει το ΚΕΘΕΑ. Συγκεκριμένα, το 2009, στελέχη πρόληψης συμμε-τείχαν στα σεμινάρια «Διοίκηση και κοινωνικός σχεδιασμός στον τομέα της αντιμετώπι-σης της τοξικοεξάρτησης» (διάρκειας 220 ωρών), «Θεωρία και βιωματική εκπαίδευση στη δυναμική των ομάδων» (διάρκειας 100 ωρών) και «Θερινό εργαστήρι στη δυναμική της ομάδας» (διάρκειας 40 ωρών).

Ωστόσο, με βάση τα στοιχεία του 2009, σημαντικές είναι οι ανάγκες των στελεχών πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε θέματα εκπαίδευσης και υποστήριξής τους, τόσο όσον αφορά την παροχή βασικής εκπαίδευσης νέων στελεχών για θέματα πρόληψης όσο και τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και υποστήριξη των στελεχών στην εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών και, ευρύτερα, στο έργο τους.

3.6.2 αξιολόγηση παρεμβάσεων πρόληψης

Η αξιολόγηση των παρεμβάσεων πρόληψης στην Ελλάδα εξακολουθεί να χρειάζεται ενίσχυση. Με βάση τα στοιχεία του 2009, στην πλειονότητα των παρεμβάσεων η αξιολόγηση βασίζεται σε ερωτηματολόγια για τους συμμετέχοντες, καθώς και σε παρατηρήσεις των στελεχών πρόληψης, στοιχεία, ωστόσο, που αφορούν κυρίως την έκταση και την αποδοχή της παρέμβασης και όχι την επίτευξη των στόχων της, γεγονός το οποίο παρατηρείται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού «παρεμβάσεις με ισχυρή αποδεικτική βάση αναφέρονται σε ελάχιστες μόνο ευρωπαϊκές χώρες» (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2008).

3.6.3 προδιαγραφές στον τομέα της πρόληψης

Όπως έχει αναφερθεί σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008), ενιαίες προδιαγραφές για την ανάπτυξη παρεμβάσεων πρόληψης σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχουν. Ωστόσο, υπάρχει ένα πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Πίνακας 3.7), ενώ, όσον αφορά τις παρεμβάσεις που υλοποιούν, υπάρχουν κάποιοι βασικοί άξονες με βάση τους οποίους τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης καταρτίζουν τους τριετείς τους προγραμματισμούς, οι οποίοι στη συνέχεια εγκρίνονται τόσο από τα Διοικητικά τους Συμβούλια όσο και από το Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΚΑΝΑ (Πίνακας 3.8).

76


πίνακας 3.7: Προδιαγραφές και κριτήρια λειτουργίας Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης

προδιαγραφές κριτήρια

Στελέχωση Κέντρων Πρόληψης

• Διαμόρφωση προδιαγραφών στελέχωσης Κέντρων Πρόληψης από τον ΟΚΑΝΑ

• Αποδοχή και εφαρμογή τους από τα διοικητικά συμβούλια των Κέντρων Πρόληψης

• Όλα τα υποψήφια στελέχη Κέντρων Πρόληψης περνούν από μια επιτροπή προσλήψεων, στην οποία συμμετέχει και ο ΟΚΑΝΑ

Σχεδιασμός

• Κατάρτιση τριετούς επιστημονικού προγράμματος σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ. Τα τριετή επιστημονικά προγράμματα των Κέντρων Πρόληψης εγκρίνονται από την αρμόδια Επιτροπή Αξιολόγησης, καθώς και από το Διοικητικό Συμβούλιο του ΟΚΑΝΑ (βλ. επίσης Πίνακα 3.7)

Αξιολόγηση και παρακολούθηση

• Αξιολόγηση τριετών επιστημονικών προγραμμάτων από το Τμήμα Εφαρμογών Πρόληψης ΟΚΑΝΑ

• Κατάρτιση εξαμηνιαίων επιστημονικών απολογισμών δράσεων των Κέντρων Πρόληψης και αποστολή τους στο Τμήμα Εφαρμογών Πρόληψης ΟΚΑΝΑ

• Τακτικές συναντήσεις στελεχών του ΟΚΑΝΑ με επιστημονικές ομάδες και διοικητικά συμβούλια των Κέντρων Πρόληψης


ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΞΕΡΩ ΤΙ ΖΗΤΑΩ

Το Ξέρω τι Ζητάω είναι ένα εκπαιδευτικό υλικό πρόληψης της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών για την εφαρμογή παρεμβάσεων στη σχολική κοινότητα. Αναπτύχθηκε, εφαρμόστηκε και αξιολογήθηκε στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού προγράμματος, της ευρωπαϊκής μελέτης για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των σχολικών προγραμμάτων πρόληψης Eu-Dap (European Drug Addiction Prevention trial), στην οποία πήραν μέρος επτά ευρωπαϊκές χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Σουηδία). Από την Ελλάδα συμμετέχει το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ.

Η ενίσχυση της αξιολόγησης στον τομέα της πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών αποτελεί βασικό στόχο της ευρωπαϊκής μελέτης Eu-Dap, η οποία αποσκοπούσε τόσο στη δημιουργία ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου εκπαιδευτικού υλικού όσο και, κυρίως, στην αξιολόγησή του με αυστηρές ερευνητικές προδιαγραφές.

Το Ξέρω τι Ζητάω βασίζεται στο μοντέλο των ολοκληρωμένων προγραμμάτων κοινωνικών επιρροών, είναι αλληλεπιδραστικό, απευθύνεται σε εφήβους 12-14 ετών και αποτελείται από 12 ενότητες σχεδιασμένες να διδαχθούν εντός του σχολικού ωραρίου από εκπαιδευμένους εκπαιδευτικούς.

Το Ξέρω τι Ζητάω εφαρμόστηκε πιλοτικά το σχολικό έτος 2004-2005, οπότε και πραγματο-ποιήθηκε η αξιολόγησή του, στην οποία συμμετείχαν συνολικά 7.000 μαθητές 12-14 χρο-νών από τις επτά ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα συμμετείχαν 17 γυμνάσια της Δυτικής Θεσσαλονίκης και 634 μαθητές. Τέσσερις μήνες μετά την ολοκλήρωση της εφαρμογής του παρατηρήθηκε αξιοσημείωτη μείωση στις συμπεριφορές που σχετίζονται με τη συστηματική χρήση ουσιών: 30% μείωση στο καθημερινό κάπνισμα και στα επεισόδια μέθης από αλκοόλ και 23% μείωση της χρήσης κάνναβης, ενώ, δύο χρόνια μετά, η αποτελεσματικότητά του διατηρήθηκε, καθώς λιγοστεύουν τα περιστατικά μέθης και χρήσης κάνναβης μεταξύ των συμμετεχόντων.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ΞΕΡΩ ΤΙ ΖΗΤΑΩ και την ευρωπαϊκή μελέτη Eu-Dap, βλ. www.pyxida.org.gr και www.eudap.net.


77


πίνακας 3.8: Βασικοί άξονες για το σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης με βάση το τριετές επιστημονικό πρόγραμμα που καταρτίζουν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Βασικοί άξονες περιγραφή

Αρχική κατάσταση• Περιγραφή των κοινωνικο-δημογραφικών στοιχείων της

περιοχής• Περιγραφή συναφών δράσεων και φορέων στον τομέα της

πρόληψης στην περιοχή

Θεωρητικό υπόβαθρο • Περιγραφή βασικής φιλοσοφίας των παρεμβάσεων που αναπτύσσονται

Αναλυτικός σχεδιασμός παρεμβάσεων

• Για κάθε παρέμβαση που σχεδιάζεται γίνεται περιγραφή:- της ομάδας-στόχος και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της- του γενικού στόχου- των ειδικών στόχων- του σκεπτικού και του τρόπου οργάνωσής της- του τύπου αξιολόγησης, των εργαλείων και των δεικτών που θα χρησιμοποιηθούν

Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης παρεμβάσεων

Περιγραφή των οργανωτικών διαδικασιών για την υλοποίηση της παρέμβασης, καθώς και καθορισμός της διάρκειάς της και της απασχόλησης του προσωπικού


3.6.4 Έρευνα στον τομέα της πρόληψης

Η υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και με τη συνεργασία άλλων ευρωπαϊκών χωρών συμβάλλει αδιαμφισβήτητα στην αποτελεσματικότητα και στην ανάπτυξη προσεγγίσεων και μεθοδολογιών, καθώς και στη βελτίωση των παρεμβάσεων που υλοποιούνται. Στο πλαίσιο αυτό, αρκετά Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράμματα (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008).


Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 7 1 Κ έ ν τ ρ ω ν Π ρ ό λ η ψ η ς Ο Κ Α Ν Α / Τ ο π ι κ ή ς Α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η ς , από το Υ π ο υ ρ γ ε ί ο Π α ι δ ε ί α ς , Δ ι ά Β ί ο υ Μ ά θ η σ η ς κ α ι Θ ρ η σ κ ε υ μ ά τ ω ν στο πλαίσιο της υλοποίησης Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, καθώς και από άλλους κυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ.

Η συμμετοχή όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων) σε παρεμβάσεις πρόληψης αποτελεί κύρια προτεραιότητα της πολιτικής της πρόληψης, κα-θώς και της φιλοσοφίας και των αρχών των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα. Κατά το σχολικό έτος 2008-2009 αξιοσημείωτη ήταν η μείωση των Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, επειδή κατά τη διάρκεια του έτους αυτού δεν υλοποιήθηκαν Προγράμματα

78


με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους, όπως υλοποιούνταν όλα τα προηγούμενα χρόνια. Σε σχέση με το συνολικό σχολικό πληθυσμό της χώρας, ένα ελάχιστο μόνο ποσοστό σχολείων, εκπαιδευτικών και μαθητών συμμετέχουν σε παρεμβάσεις πρόληψης. Επιπλέον, επισημαίνεται και πάλι σε αυτή την Ετήσια Έκθεση η αναγκαιότητα καθιέρωσης ενός υποστη-ρικτικού και ενισχυτικού πλαισίου, ώστε να επιτευχθεί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μακρο-χρόνιων και πιο αποτελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης στο χώρο του σχολείου.

Όσον αφορά τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεμβάσεων πρόληψης επισημαίνονται η σπουδαιότητα και η αναγκαιότητα ανάπτυξης μεθόδων και εργαλείων αξιολόγησης (βλ. επίσης ΕΚΤΕΠΝ 2008), καθώς επίσης και οι ανάγκες των στελεχών πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε θέματα εκπαίδευσης.

Ιουλία Μπάφη, Ελευθερία Καναβού


79


Εκτι

μή

σή τ

Ου

αρι

θμ

Ου

τω

Ν π

ρΟΒΛ

ήμ

ατικ

ωΝ

Χρή

στω

Ν

4

81

4. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

Από το 2002, ο πιθανός αριθμός προβληματικών χρηστών υπολογίζεται κάθε χρόνο με την εφαρμογή της διεθνώς προτιμώμενης μεθόδου των πολλαπλών εγγραφών (multiple records ή capture-recapture) στα ετήσια δεδομένα του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ). Σε αυτή τη μεθοδολογία, η προσαρμογή ενός κατάλληλου στατιστικού μοντέλου στις εγγραφές χρηστών από τρεις πηγές πληροφόρησης (ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ, λοιπό δίκτυο) επιτρέπει την εκτίμηση του μεγέθους του «κρυμμένου πληθυσμού» των χρηστών που δεν παρουσιάστηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά τη διάρκεια του έτους. Σύμφωνα με αυτή τη διαδικασία, ως προβληματικός χρήστης ορίζεται εκείνος ο οποίος κάποια στιγμή θα ζητήσει τη βοήθεια μιας θεραπευτικής υπηρεσίας για τη χρήση ηρωίνης.

Έχει επισημανθεί και σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις ότι η έλλειψη στοιχείων στην απαιτούμενη μορφή από άλλες πηγές πληροφόρησης εκτός υπηρεσιών θεραπείας, όπως οι ιατρικές υπηρεσίες και η Αστυνομία, στερεί τη δυνατότητα διασταύρωσης και βελτίωσης των εκτιμήσεών μας. Λόγω της άμεσης σχέσης του Δείκτη Προβληματικής Χρήσης (ΔΠΧ) με τα δεδομένα του ΔΑΘ, οι όποιες πρόσφατες ανωμαλίες της λειτουργίας του ΔΑΘ μπορεί να έχουν προκαλέσει αυξομειώσεις και στις τιμές του ΔΠΧ.

Για το έτος 2009, η εκτίμηση του συνολικού αριθμού χρηστών ηλικίας 15-64 ετών με κύρια ουσία την ηρωίνη είναι 24.097 με 95% διάστημα εμπιστοσύνης 21.362-27.272. Αυτή η εκτίμηση δίνει έναν αισθητά αυξημένο αριθμό περιπτώσεων σε σχέση με το προηγούμενο έτος (20.181 με 95% δ.ε. από 17.502-23.391), αν και θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το μεγάλο εύρος των διαστημάτων εμπιστοσύνης. Στον Πίνακα 4.1 φαίνεται η σημαντική μείωση των χρηστών νεαρών ηλικιών (15-24), καθώς και η αντίστοιχη αύξηση των χρηστών μεγαλύτερων ηλικιών (35-64).

πίνακας 4.1: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών και κύρια ουσία την ηρωίνη, ανά φύλο και ηλικία, έτη 2008-2009

Εγγραφές Κρυμμένος πληθυσμός**

Εκτίμηση του συνολικού πληθυσμούΠληθυσμός 95% δ.ε.***

2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009

Σύνολο 3.972 4.583 16.209 19.514 20.181 24.097 17.502-23.391 21.362–27.272Φύλο

Άνδρες 3.459 3.941 13.636 17.296 17.095 21.237 14.733-19.952 18.634–24.299Γυναίκες 513 642 2.157 3.034 2.670 3.676 1.898-3.871 2.675–5.168

Ηλικία15-24 793* 745 3.832* 4.763 4.625* 5.508 3.888-7.96125-34 2.375 2.739 8.306 8.258 10.681 10.997 8.957-12.857 9.583–12.70535-64 804 1.099 4.071 6.493 4.875 7.592 3.656-6.615 5.755–10.156

Τόπος διαμονήςΑττική 2.082 2.159 5.327 9.933 7.409 12.092 6.505-8.499 9.062– 16.452Εκτός Αττικής 1.890* 2.374 10.882* 10.503 12.772* 12.877 10.997–15.166

* Δεν αποτελεί εκτίμηση. Υπολογίστηκε με αφαίρεση.** Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2009.*** Διάστημα εμπιστοσύνης.


82

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

Ο Πίνακας 4.1 παρουσιάζει την ανάλυση του αριθμού προβληματικών χρηστών κατά φύλο, ηλικία και τόπο διαμονής. Ο Πίνακας 4.2 παρουσιάζει τις αντίστοιχες εκτιμήσεις του αριθμού χρηστών που κάνουν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα. Η συνολική εκτίμηση των 10.658 (95% δ.ε. 8.999-12.713) είναι παρόμοια με παλαιότερες εκτιμήσεις, με εξαίρεση την περσινή.

πίνακας 4.2: Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών που έκαναν

ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα, ανά φύλο και ηλικία, έτος 2009

Εγγραφές Κρυμμένος πληθυσμός*

Εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού

Πληθυσμός 95% δ.ε.**

Σύνολο 2.035 8.623 10.658 8.999– 12.713Φύλο

Άνδρες 1.817 7.514 9.331 7.822–11.218Γυναίκες 218 1.137 1.375 787–2.571

Ηλικία15-24 338 1.707 2.045 1.259–3.50325-34 1.271 4.387 5.658 4.670–6.93435-64 426 2.550 2.976 1.930–4.749

Τόπος διαμονήςΑττική 789 2.405 3.194 2.497–4.175Εκτός Αττικής 1.225 5.867 7.092 5.651–9.001

* Εκτίμηση του αριθμού των χρηστών που δεν καταγράφηκαν σε καμία θεραπευτική υπηρεσία κατά το έτος 2009.** Διάστημα εμπιστοσύνης.


Clive Richardson, Αργυρώ Ανταράκη


83


Χαρα

κτή

ριστ

ικα

τω

Ν α

τΟμ

ωΝ

πΟ

υ Ζ

ήτΟ

υΝ

ΒΟ

ήθ

Εια

5

85

5. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ

5.1 ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΑΙΤΗΣΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

O Δείκτης Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) καταγράφει τον αριθμό, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά της χρήσης των ατόμων που απευθύνονται στα θεραπευτικά προγράμματα της χώρας για προβλήματα από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.

Ο ΔΑΘ αποτελεί έναν από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ από το 1994 προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση του φαινομένου των ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ. http://www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_2_treatment-demand.php).

Η εφαρμογή του ΔΑΘ στην Ελλάδα στηρίζεται στο Ευρωπαϊκό Πρωτόκολλο (Standard Protocol 2.0) του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου (βλ. http://www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/tdi).

Στο πλαίσιο εφαρμογής του ΔΑΘ, ως θ ε ρ α π ε ί α ορίζεται κάθε δραστηριότητα η οποία απευθύνεται άμεσα σε άτομα που έχουν προβλήματα με τη χρήση ναρκωτικών και στοχεύει στο να βελτιώσει την ψυχολογική, σωματική ή κοινωνική κατάσταση όσων με δική τους πρωτοβου λία ζητούν βοήθεια για το πρόβλημά τους με τα ναρκωτικά. Η θεραπεία παρέχεται συνήθως από εξειδικευμένες υπηρεσίες για χρήστες, αλλά μπορεί επίσης να δοθεί και από γενικές υπηρεσίες που προσφέρουν ιατρική και ψυχολογική βοήθεια σε άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τα ναρκωτικά. Ο παραπάνω ορισμός, με την ευρεία του έννοια, περιλαμβάνει: α) παρεμβάσεις οι οποίες στοχεύουν στη μείωση της βλάβης από τα ναρκωτικά σε ενεργούς χρήστες, όπως επίσης και εκείνες που κύριος σκοπός τους είναι η αποτοξί νωση και η αποχή, β) μη ιατρικές αλλά και ιατρικές παρεμβάσεις, γ) βραχείες παρεμβάσεις σε κρίση ή συμβουλευτική παρέμβαση ή υποστήριξη, καθώς επίσης και περισσότερο δομημένα μακροχρόνια προγράμ ματα (ΕΚΤΕΠΝ, 2010). Ως θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α ορίζεται η υπηρεσία η οποία παρέχει θεραπεία, όπως αυτή ορίζεται παραπάνω, σε άτομα με προβλήματα ναρκωτικών. Τα θεραπευτικά προγράμματα μπορεί να βασίζονται σε δομές που είναι ιατρικές ή μη ιατρικές, δημόσιες ή ιδιωτικές, ειδικευμένες ή μη (ΕΚΤΕΠΝ, 2010).

Ο ΔΑΘ προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες σε σχέση με την πορεία του φαινομένου της εξάρτησης στη χώρα, το προφίλ των εξαρτημένων ατόμων, τις μεταβολές στα πρότυπα χρή-σης ουσιών (π.χ. της ενέσιμης χρήσης) και τους κινδύνους που συνδέονται με αυτά (π.χ. μο-λυσματικές ασθένειες), καθώς και σε σχέση με τη συχνότητα εμφάνισης νέων περιπτώσεων χρηστών (επίπτωση) μέσω της σύγκρισης των ποσοστών των ατόμων που ζητούν και εντάσ-σονται σε θεραπεία για πρώτη φορά (αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία») με αυτά των ατόμων που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία και στο παρελθόν (αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία»).

5.2 ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΙΑΘΕΤΟΥΝ ΣΤΟ ΕΚΤΕΠΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΑΘ

Η συλλογή στοιχείων για τον ΔΑΘ στηρίζεται στη συνεργασία των φορέων και των μονάδων / προγραμμάτων θεραπείας και των προγραμμάτων μείωσης της βλάβης στην Ελλάδα. Το

86

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ

σύνολο των φορέων και των μονάδων / προγραμμάτων που διαθέτουν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ παρουσιάζονται στο τέλος του Κεφαλαίου. Το 2009, έξι νέες μονάδες / προγράμματα διέθεσαν στο ΕΚΤΕΠΝ για πρώτη φορά στοιχεία για τον ΔΑΘ. Αυτές οι μονάδες / προγράμματα ήταν:

ΚΕΘΕΑ MOSAIC Διαπολιτισμικό Μεταβατικό Πρόγραμμα Ημερήσιας Φροντίδας, Ν. Αττικής ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ Πρόγραμμα Συμβουλευτικής Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων Ειδικού

Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝ) ΚΕΘΕΑ Συμβουλευτικό Κέντρο Καλαμάτας, Ν. Μεσσηνίας ΚΕΘΕΑ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων Θεσσαλονίκης (ΚΥΕΘ) 18 ΑΝΩ Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής) 18 ΑΝΩ Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙα: Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολού-

θησης (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής)

Το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει και παρουσιάζει στη συνέχεια στοιχεία για τα χαρακτηριστικά των ατόμων που το 2009 έκαναν αίτηση και εντάχθηκαν για θεραπεία στις θεραπευτικές μονάδες / προγράμματα της χώρας. Ωστόσο, στοιχεία συλλέγονται και από τα άτομα που έκαναν αίτηση στο Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ) του ΟΚΑΝΑ προκειμένου να ενταχθούν σε κάποια μονάδα του ΟΚΑΝΑ (λίστα αναμονής), καθώς και των ατόμων που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών δομών αλλά δέχθηκαν τις υπηρεσίες που παρέχονται από τη Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ και το Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΞΕΛΙΞΙΣ του ΚΕΘΕΑ. Τα στοιχεία από τις παραπάνω μονάδες / προγράμματα παρουσιάζονται σε ειδικό Παράρτημα στο τέλος του Κεφαλαίου.

5.3 ΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2009 ΚΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Το 2009 ο ΔΑΘ κατέγραψε ανώ- νυμα στοιχεία από συνολικά 5.501 άτομα που έκαναν αίτηση και εντάχθηκαν για θεραπεία στις θεραπευτικές μονάδες / προ- γράμματα. Συνεχίστηκε και το 2009 η τάση αύξησης η οποία καταγράφεται όλα τα προηγού-μενα χρόνια στον αριθμό των ατόμων που εντάσσονται στις μονάδες / προγράμματα για θε-ραπεία (Γράφημα 5.1).

Αιτήσεις ανά τύπο προγράμμα- τος. Από το σύνολο των 5.501 ατό-μων, τα 4.232 (76,9%) απευθύν-

Γράφημα 5.1: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό των ατό-μων που αιτούνται θεραπεία, στο σύνολο και ανά τύπο προγράμματος (2002-2009)


2.511 26603.131 3.275 3.620 3.910 3.767

4.232

498

535 861597 888 509 475

862621

442

277

376 339 367440 407

3.630 3.6374.269 4.248

4.847 4.786 4.6825.501

100

1.000

10.000

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

N

«Στεγνά» Υποκατάστασης Κέντρα Άμεσης Πρόσβασης Σύνολο

Έτη

.


87


θηκαν σε «στεγνά» προγράμμα-τα, τα 862 (15,7%) σε μονάδες / προγράμματα υποκατάστασης και τα 407 (7,4%) σε κέντρα άμε-σης πρόσβασης. Διαχρονικά, στα- θερά περισσότερες περιπτώσεις ατόμων που αιτούνται θεραπεία καταγράφονται στα «στεγνά» προ- γράμματα, συγκριτικά με τις μονά- δες / προγράμματα υποκατάστα-σης ή τα προγράμματα άμεσης πρόσβασης (Γράφημα 5.1).

Σημειώνεται ότι η σημαντική δια- κύμανση που καταγράφεται στον αριθμό των ατόμων που απευ- θύνθηκαν σε μονάδες / προγράμ-ματα υποκατάστασης μεταξύ 2006 και 2009 (Γράφημα 5.1) ενδεχο- μένως να οφείλεται σε περιορι-σμούς όσο αφορά τη διαθεσι-μότητα θέσεων θεραπείας στις μο- νάδες / προγράμματα υποκατά-

στασης αρχικά, και στη δημιουργία νέων μονάδων / προγραμμάτων ακολούθως. Ενδέχεται, ωστόσο, να συνδέεται και με το γεγονός της αναστολής της λειτουργίας του ΕΚΤΕΠΝ το πρώτο εξάμηνο του 2008, στη διάρκεια του οποίου αρκετές μονάδες / προγράμ-ματα υποκατάστασης δεν συμπλήρωσαν και δεν απέ-στειλαν στο ΕΚΤΕΠΝ ατομικά στοιχεία για τον ΔΑΘ.

Αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία». Από τα 5.501 άτομα που απευθύνθηκαν σε κάποια μο- νάδα / πρόγραμμα για θερα- πεία το 2009 σχεδόν τα μι- σά (2.603, 47,3%) το έκαναν για πρώτη φορά στη ζωή τους (εφεξής: αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία»).

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Οι διαχρονικές μεταβολές στον αριθμό των ατόμων που καταγράφεται ετησίως στο πλαίσιο του ΔΑΘ αντανακλούν μέχρι ενός σημείου την πραγματική τάση του φαινομένου της εξάρτησης και της προ-βληματικής χρήσης στη χώρα μας.

Ωστόσο, οι μεταβολές αυτές ενδέχεται να είναι και –ως ένα βαθμό– τεχνητές, δεδομένου ότι ο ετήσιος αριθμός των καταγραφών του ΔΑΘ εξαρτάται από παράγοντες όπως είναι π.χ. αλλαγές στις αντιλήψεις και στο κίνητρο των ατόμων με πρόβλημα ναρκωτι-κών να απευθυνθούν στις μονάδες / προγράμματα για θεραπεία, η εύκολη ή μη πρόσβαση στα προ-γράμματα (και, αντίστροφα, η αποτελεσματική ή μη διείσδυση των προγραμμάτων στην κοινότητα), η διαθεσιμότητα σε θέσεις θεραπείας κτλ.

Ο ετήσιος αριθμός των καταγραφών του ΔΑΘ μπο-ρεί, τέλος, να συνδέεται και με άλλους παράγοντες, όπως π.χ. τις δυνατότητες που έχουν (σε ανθρώπι-νους και οικονομικούς πόρους) οι μονάδες / προ-γράμματα για τη συνεχή και πλήρη συμπλήρωση και αποστολή των εντύπων του ΔΑΘ στο ΕΚΤΕΠΝ, τη δυνατότητα που έχει το ΕΚΤΕΠΝ για διαρκή εκ-παίδευση και υποστήριξη των επαγγελματιών στις μονάδες / προγράμματα σε θέματα συμπλήρωσης του εντύπου ΔΑΘ κτλ.

Γράφημα 5.2: Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό: α) των αι-τήσεων για «πρώτη θεραπεία» και β) των αι-τήσεων με «προηγούμενη θεραπεία» (2002-2009)


88


Μετά το 2006 ο αριθμός των αιτήσεων για «πρώτη θεραπεία» είναι μικρότερος συγκριτικά με τον αριθμό των ατόμων που είχαν υποβληθεί σε θεραπεία και στο παρελθόν (εφεξής: αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία») (Γράφημα 5.2).

5.4 ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΘΗΚΑΝ ΤΟ 2009 ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΜΟΝΑΔΑ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (Ν=5.501) 5.4.1 κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά

Φύλο. Η συντριπτική πλειονό-τητα των ατόμων που κατα-γράφηκαν στον ΔΑΘ το 2009 ήταν άνδρες (83,4%), χωρίς το ποσοστό να διαφοροποιείται όταν εξετάζονται μόνο τα στοι- χεία από τις αιτήσεις για «πρώ-τη θεραπεία». Κατά την περίο- δο 2002-2009, οι άνδρες απο- τελούν σταθερά τη συντριπτι- κή πλειονότητα των ατόμων που κάνουν αίτηση για θερα- πεία (περίπου το 85%, Γράφημα 5.3), ενώ η διαφορά στα δύο φύλα παραμένει σταθερή τόσο στις αιτήσεις για «πρώτη θερα-

πεία» όσο και στις αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία».

Ηλικία. Η μέση ηλικία των ατόμων που καταγράφηκαν στον ΔΑΘ το 2009 ήταν τα 30,5 έτη, με τη μέση ηλικία των γυναικών να είναι χαμηλότερη (28,2 έτη) από αυτή των ανδρών (30,9 έτη). Μεταξύ 2002 και 2009 αυξάνεται σταδιακά η μέση ηλικία των ατόμων και των δύο φύλων που αιτούνται θεραπεία (Γράφημα 5.4).

Γράφημα 5.3: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατό-μων που αιτούνται θεραπεία, ανά φύλο (2002-2009)


%

Γράφημα 5.4: Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία των ατό-μων που αιτούνται θεραπεία (2002-2009)



89


Η μέση ηλικία των ατόμων που αιτούνται θεραπεία αυξάνεται κατά την περίοδο 2002-2009 τόσο για τα άτομα που αιτούνται για «πρώτη θεραπεία», όσο και για τα άτομα με «προηγού-μενη θεραπεία» (Γράφημα 5.5).

Σχεδόν τα μισά από τα άτο-μα (47,8%) που απευθύν-θηκαν το 2009 σε κάποια μονάδα / πρόγραμμα για θεραπεία ήταν νέοι ηλικίας 19-29 ετών, ενώ ένα στα 3 (36,8%) ήταν ηλικίας 30-40 ετών. Έφηβοι (έως 18 ετών) ήταν το 4%, με το ποσοστό αυτό να ανέρχεται στο 6,8% στις αιτήσεις για «πρώτη θε-ραπεία». Μεταξύ 2002 και 2009 μειώνεται σταδιακά το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 19-29 ετών, ενώ αυξάνεται το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 30-40 ετών (Γράφημα 5.6), με την τάση αυτή να χαρακτηρίζει και τις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία».

Εκπαιδευτικό επίπεδο. Ως προς το εκπαιδευτικό επί-πεδο, το μεγαλύτερο ανα-λογικά ποσοστό (37,5%) των ατόμων που καταγράφηκαν στον ΔΑΘ το 2009 ήταν από-φοιτοι Λυκείου (ή με μερικά έτη Ανώτερων ή Ανώτατων Σχολών). Το 29% ήταν από-φοιτοι Γυμνασίου (ή με μερικές τάξεις Λυκείου), το 22,4% ήταν απόφοιτοι Δημοτικού (ή με μερικές τά-ξεις Γυμνασίου), ενώ το 9,6% είχαν ολοκληρώσει σπουδές σε Ανώτερες ή Ανώτατες Σχολές (Γράφημα 5.7), χω-ρίς να υπάρχουν διαφορο-

Γράφημα 5.5: Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία των ατό-μων που αιτούνται θεραπεία: α) με «προηγού-μενη θεραπεία» και β) για «πρώτη θεραπεία», ανά φύλο (2002-2009)


Γράφημα 5.6: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά ηλικιακή κατη-γορία (2002-2009)


%

90


ποιήσεις στα αντίστοιχα ποσοστά των αιτήσεων για «πρώτη θεραπεία». Μεταξύ 2002 και 2009 φαίνεται να αυξάνεται το ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν ότι ολοκλήρωσαν το Λύκειο (33,9% το 2002 και 37,5% το 2009) και Ανώτερες ή Ανώ-τατες Σχολές (6,1% το 2002 και 9,6% το 2009) (Γράφημα 5.7).

Υπηκοότητα. Τα άτομα που απευθύνθηκαν στα θερα-πευτικές μονάδες / προ- γράμματα του ΔΑΘ το 2009 είχαν στη συντριπτική τους πλειονότητα ελληνική υπη-κοότητα (93,8%). Από τα άτομα που ήταν αλλοδαπής υπηκοότητας (6,2%), οι πε-ρισσότεροι ήταν υπήκοοι χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν και είναι σχετικά μικρό το ποσοστό, μεταξύ 2002 και 2009 φαίνεται να αυξάνεται το ποσοστό των ατόμων αλλοδαπής υπηκο-ότητας (από 2,2% το 2002 στο 6,2% το 2009), ιδιαίτερα δε στις αιτήσεις για «πρώ-τη θεραπεία» (από 2,7% το 2002 στο 8,9% το 2009) (Γράφημα 5.8).

Εργασιακή κατάσταση. Η πλειο-νότητα των ατόμων που απευθύνθηκαν για θεραπεία το 2009 ήταν άνεργοι (61,3%), σχεδόν ένα στα 4 άτομα (22,3%) είχε σταθερή εργασία και ένα στα 10 άτομα (9,9%) περιστασια-κή απασχόληση. Ποσοστό 6,5% ήταν μαθητές, σπουδαστές ή άτομα οικονομικά μη ενερ-γά (Γράφημα 5.9). Συγκριτικά με τις αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία», στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» καταγράφεται το 2009 σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό ατόμων που

Γράφημα 5.7: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (2002-2009)


%

Γράφημα 5.8: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά υπηκοότητα (2002-2009)


%


91


αναφέρουν ότι είναι άνερ-γοι (53,7%) και μεγαλύτερα ποσοστά ατόμων με σταθε-ρή απασχόληση (25,9%) και μαθητών, σπουδαστών ή οι-κονομικά μη ενεργών ατό-μων (9,4%). Μεταξύ 2002 και 2009 αυξήθηκε οριακά το ποσοστό των ατόμων που ανέφεραν σταθερή απασχόληση (από 19,2% το 2002 στο 22,3% το 2009).

Διαμονή. «Με τους γονείς» ανέφεραν το 2009 ότι ζουν το 62,9% των ατόμων που καταγράφηκαν στο Δίκτυο του ΔΑΘ. «Μόνοι» ζουν το 13,3%, ενώ ένα σχετικά πα-ρόμοιο ποσοστό (11,8%) ανέφεραν ότι ζουν «με σύζυγο ή σύντροφο» (με ή χωρίς παιδιά). Στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» το ποσοστό των ατόμων που ανέφεραν ότι ζουν «με σύ-ζυγο ή σύντροφο» (με ή χωρίς παιδιά) ανέρχεται στο 14,1%. Εννέα στα 10 άτομα (92,5%) ανέφεραν σταθερή στέγη και το 7,5% δήλωσαν προσωρινή στέγη ή άστεγοι. Το 13,2% των χρηστών ανέφεραν ότι συγκατοικούν με τουλάχιστον άλλον ένα χρήστη (το 13,8% των αιτή-σεων για «πρώτη θεραπεία»). Μεταξύ 2002 και 2009 έχει μειωθεί σημαντικά το ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν ότι ζουν με τη γονεϊκή οικογένεια (72,3% το 2002 και 62,9% το 2009), ενώ αυξάνονται οριακά τα ποσοστά των ατόμων που ζουν μόνα ή με σύζυγο ή σύντροφο (10,2% και 10,6%, αντίστοιχα το 2002 και 13,3% και 11,8%, αντίστοιχα το 2009).

5.4.2 πηγή παραπομπής

Σχεδόν ένα στα 3 άτομα (32,7%) δήλωσε το 2009 ότι πήρε μόνο του την πρωτοβουλία να ζη-τήσει θεραπεία, ενώ σχεδόν ένα στα 4 άτομα (23%) κατόπιν προτροπής από φίλους ή από την οικογένεια (22,4%). Το 13,7% παραπέμφθηκαν από άλλες υπηρεσίες υγείας (συμπεριλαμβα-νομένων και άλλων θεραπευτικών προγραμμάτων). Ένα ποσοστό της τάξης του 1,9% παρα-πέμφθηκαν από τις δικαστικές υπηρεσίες και την Αστυνομία. Τέλος, σε μικρότερα ποσοστά αναφέρονται πηγές όπως π.χ. κοινωνικές υπηρεσίες, γιατρός ή ψυχολόγος, άλλοι χρήστες, τηλεφωνική γραμμή κτλ. Στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» φαίνεται ότι «η οικογένεια» (30,7%) και «οι φίλοι» (28,4%) παίζουν σημαντικότερο ρόλο στο να οδηγήσουν κάποιον στη θεραπεία από ό,τι το ίδιο το άτομο (19,1%).

Γράφημα 5.9: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά εργασιακή κατά-σταση (2002-2009)


%

92


5.4.3 Χαρακτηριστικά της χρήσης

Κύρια ουσία κατάχρησης. Στην πλειονότητά τους, τα άτομα τα οποία απευθύν-θηκαν το 2009 σε κάποια μονάδα / πρόγραμμα για θεραπεία ανέφεραν ως κύ-ρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη ή άλλα οπιούχα (84%). Ακολουθούν η κάννα-βη (9,6%), η κοκαΐνη (4,5%) και τα ηρεμιστικά ή υπνωτι-κά χάπια (π.χ. βαρβιτουρικά, βενζοδιαζεπίνες) σε ποσο-στό 1,9% (Γράφημα 5.10). Η μέση ηλικία έναρξης χρήσης της κύριας ουσίας κατάχρησης είναι τα 20,1 έτη.

Συγκριτικά με τις αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία», στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» καταγράφεται αναλογικά χαμηλότερο πο-σοστό ηρωίνης ή άλλων οπιούχων (88,3% και 79,3%, αντίστοιχα) και υψηλότερο –σχεδόν τριπλάσιο– ποσο-στό εξάρτησης στην κάννα-βη (5% και 14,7%, αντίστοι-χα, Γράφημα 5.11).

Μεταξύ 2002 και 2009, όχι μόνο η «ηρωίνη ή άλλα οπι-ούχα» παραμένει σταθερά η κύρια ουσία κατάχρησης για τη συντριπτική πλειονότητα των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, αλλά και ο αριθ-

μός των ατόμων που αιτούνται θεραπεία για την ουσία αυτή αυξάνεται σταδιακά. Ωστόσο, τα

Γράφημα 5.10: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατό-μων που αιτούνται θεραπεία, ανά κύρια ου-σία (2002-2009)


%

Γράφημα 5.11: Ποσοστά κύριας ουσίας κατάχρησης: α) στις αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία» και β) στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (2009)


%


93


τελευταία χρόνια κα-ταγράφεται επίσης μικρή αύξηση στο ποσοστό των ατό-μων που αναφέρουν την κάνναβη και την κοκαΐνη ως κύριες ουσίες κατάχρησης (Γράφημα 5.10). Ειδι- κότερα, κατά τη δι-άρκεια της περιόδου 2002-2009, η ουσία που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ποσο-στό αύξησης στις κα- ταγραφές του ΔΑΘ ως κύρια ουσία κα-τάχρησης είναι η κο-καΐνη (αύξηση κατά 246%), ακολουθού-μενη από την κάνναβη (αύξηση κατά 32%). Αντίθετα, το ποσοστό των αιτήσεων που ανα-φέρουν την ηρωίνη ως κύρια ουσία παρουσιάζει μείωση κατά 5%. Παρόμοιες τάσεις στην ποσοστιαία μεταβολή κατά την περίοδο 2002-2009 χαρακτηρίζει και τις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» από προβλήματα με την κοκαΐνη και την κάνναβη (αύξηση κατά 200% και 34%, αντίστοιχα) αλλά και την ηρωίνη (μείωση κατά 6%).

Παρουσιάζονται παρακάτω τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των ομάδων των ατόμων που το 2009 ανέφεραν ως κύρια ουσία: α) την ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, β) την κάνναβη, και γ) την κοκαΐνη (Γράφημα 5.12):

Συγκριτικά με τις άλλες δύο ομάδες ατόμων, τα άτομα που αναφέρουν ως κύρια ου-σία κατάχρησης την ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα είναι μεγαλύτερα σε ηλικία (ιδιαίτερα συγκριτικά με τα άτομα εξαρτημένα στην κάνναβη), έχουν ολοκληρώσει σε χαμηλότε-ρο ποσοστό το Λύκειο (ιδιαίτερα συγκριτικά με τα άτομα που αναφέρουν κοκαΐνη) και αναφέρουν σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό ότι έχουν σταθερή απασχόληση.

Συγκριτικά με τις άλλες δύο ομάδες, τα άτομα με κύρια ουσία κατάχρησης την κάνναβη καταγράφουν τη χαμηλότερη μέση ηλικία, συγκεντρώνουν μεγαλύτερο ποσοστό γυ-ναικών και διαβιούν σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό με τη γονεϊκή τους οικογένεια. Επιπλέον, αναφέρουν σταθερή απασχόληση σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τα άτομα που αναφέρουν ως κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη, αν και σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τα άτομα που αναφέρουν την κοκαΐνη.

Συγκριτικά με τις άλλες δύο ομάδες ατόμων, τα άτομα με κύρια ουσία κατάχρησης την

Γράφημα 5.12: Σύγκριση κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστι-στικών των ατόμων που το 2009 ανέφεραν ως κύρια ουσία εξάρτησης: α) ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, β) κάνναβη και γ) κοκαΐνη (2009)

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010.%

94


κοκαΐνη διαβιούν σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό με τη γονεϊκή τους οικογένεια και – συγκριτικά με τα άτομα που αναφέρουν ως κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη – είναι σε υψηλότερο ποσοστό κάτοικοι πόλεων. Έχουν ολοκληρώσει σε υψηλότερο ποσοστό το Λύκειο και αναφέρουν σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό ότι είχαν σταθερή απασχόληση.

Καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας. Καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας κατάχρησης τις τελευταίες 30 ημέρες (ενδεικτική συμπεριφορά της σοβαρότητας της εξάρτησης) ανέφερε η πλειονότητα (61,1%) των χρηστών που απευθύνθηκαν και εντάχθηκαν το 2009 σε μονάδες / προγράμματα θεραπείας. Το παραπάνω ποσοστό ανέρχεται στο 64,4% στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία». Ειδικότερα, καθημερινή χρήση ανέφεραν τα 2/3 των χρηστών ηρωίνης ή άλλων οπιούχων (65,5%, ποσο-στό 71,8% στις αιτήσεις για «πρώ-τη θεραπεία») και των εξαρτημέ-νων από ηρεμιστικά ή υπνωτικά χάπια (67,1%, ποσοστό 71% στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία»). Καθημερινή χρήση, επίσης, ανέφε-ρε ένας στους 3 χρήστες κάνναβης (36,3%) και ένας στους 4 χρήστες κοκαΐνης (22,2%). Την περίοδο 2002-2009 καταγράφεται συνολι-κά μείωση του ποσοστού των ατό-μων που αναφέρουν καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας (66,1% το 2002 και 61,1% το 2009, αντί-στοιχα). Συνήθεις τρόποι χρήσης της κύριας ουσίας. Με δεδομένο ότι περισσότερα από οκτώ στα 10 άτομα που απευθύνθηκαν το 2009 στις μονάδες / προγράμματα θεραπείας ανέφεραν ως κύ-ρια ουσία την ηρωίνη, η «χρήση από τη μύτη» (45,7%) και η «χρήση με ένεση» (34,2%) κατα-γράφηκαν ως οι επικρατέστεροι συνήθεις τρόποι χρήσης της κύριας ουσίας. Το «κάπνισμα» ή η «εισπνοή από το στόμα» αναφέρθηκε από το 18,1% των χρηστών, με το ποσοστό αυτό να ανέρχεται στο 21,8% στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (στις τάξεις των οποίων –όπως αναφέρθηκε παραπάνω– καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά ατόμων με προβλήματα από τη χρήση κάνναβης και κοκαΐνης). Πάνω από τους μισούς χρήστες ηρωίνης ή άλλων οπιού-χων έκαναν χρήση της ουσίας συνήθως από τη μύτη (51,3%), ενώ το 39,8% έκαναν ενέσιμη χρήση της ουσίας (τα ποσοστά στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» ήταν 53,5% και 38,7%, αντίστοιχα). Οι χρήστες κοκαΐνης έκαναν στην πλειονότητά τους χρήση της ουσίας συνήθως από τη μύτη (54%), το 30,8% ανέφεραν «εισπνοή από το στόμα» ή «κάπνισμα» της ουσίας και το 14,8% ανέφεραν ενέσιμη χρήση της ουσίας (τα ποσοστά στις αιτήσεις για «πρώτη θερα-πεία» ήταν 63,2%, 28,2% και 7,7%, αντίστοιχα). Σημειώνεται ότι από το 2008 στο 2009 σχεδόν τριπλασιάζεται το ποσοστό των ατόμων με προβλήματα από τη χρήση κοκαΐνης τα οποία

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Η κάνναβη αναφέρεται ως κύρια ουσία κατάχρη-σης στο 21% των αιτήσεων για θεραπεία (περίπου 85.000 άτομα), καθιστώντας την τη δεύτερη πιο συ-χνά αναφερόμενη ουσία μετά την ηρωίνη. Ο αριθ-μός και το ποσοστό των ατόμων που υποβάλλουν για πρώτη φορά αίτηση για θεραπεία απεξάρτησης από την κάνναβη αυξήθηκε μεταξύ 2003 και 2007 από περίπου 23.000 σε 35.000, με μια μικρή μείω-ση στις 33.000 να καταγράφεται, ωστόσο, το 2008. Μείωση στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» απε-ξάρτησης από την κάνναβη καταγράφουν κάποιες χώρες ήδη από το 2005. Η μείωση αυτή μπορεί να σχετίζεται με αντίστοιχες τάσεις μείωσης στη χρή-ση της ουσίας που καταγράφονται στις επιδημιο-λογικές έρευνες κάποιων χωρών, μπορεί ωστόσο να συνδέεται και με περιορισμούς στις θέσεις στα προγράμματα θεραπείας (ΕΚΠΝΤ 2010).


95


αναφέρουν ενέσιμη χρήση της ουσίας (από 5,5% στο 14,8%). Ωστόσο, εάν το παραπάνω απο-τελεί μια γενικότερη τάση, πρέπει να εξεταστεί σε συνδυασμό με τα στοιχεία των επόμενων ετών. Επιπλέον, όσον αφορά τους χρήστες ηρωίνης, όπως είχε σχολιαστεί και στην Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ του 2009, μεταξύ 2003 και 2009 (δεν υπάρχουν στοιχεία για το 2002) καταγράφεται σημαντική αλλαγή στο συνήθη τρόπο χρήσης από την «ένεση» στη «μύτη» (η «ένεση» από 51,9% το 2003 στο 39,8% το 2009 και η «μύτη» από 31,6% το 2003 στο 51,3% το 2009).

Ουσία και ηλικία πρώτης χρήσης. Τα άτομα που απευθύνθηκαν και εντάχθηκαν το 2009 σε μονάδες / προγράμματα θεραπείας του ΔΑΘ άρχισαν την παράνομη χρήση ουσιών κατά μέσο όρο όταν ήταν 16,3 ετών, με τους άνδρες και τις γυναίκες να μην παρουσιάζουν διαφορές στην ηλικία πρώτης παράνομης χρήσης. Η μεγάλη πλειονότητα των χρηστών (82,5%) ανέφερε την κάνναβη ως ουσία πρώτης χρήσης ναρκωτικών ουσιών με μέσο όρο την ηλικία των 15,9 ετών. Πολύ χαμηλότερο ποσοστό ατόμων ανέφεραν ως ουσία πρώτης χρήσης την ηρωίνη ή τα οπιούχα (7,5% με μέσο όρο τα 20,9 έτη) και τα υπνωτικά ή ηρεμιστικά χάπια (3,9% στην ηλικία των 15,6 ετών). Μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών (83,9%) από ό,τι γυναικών (74,7%) ανέφεραν το 2009 στο ιστορικό τους την κάνναβη ως ουσία πρώτης χρήσης. Αντίθετα, μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών (14,1%) από ό,τι ανδρών (6,4%) ανέφεραν ως ουσία πρώτης χρήσης την ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα, ενώ το ίδιο ισχύει και για την κοκαΐνη (3,2% των γυναικών και 1,6% των ανδρών). Μεταξύ 2002 και 2009, η κάνναβη παραμένει η ουσία με την οποία τα άτομα κατά κανόνα ξεκινούν την παράνομη χρήση. Μάλιστα, το ποσοστό της αυξάνεται από 76,6% το 2002 σε 82,5% το 2009, συγκριτικά με τα ηρεμιστικά ή υπνωτικά χάπια, των οποίων το ποσοστό ως ουσιών πρώτης χρήσης μειώθηκε από 8,3% το 2002 στο 3,9% το 2009.

5.4.4 συμπεριφορά υψηλού κινδύνου

Πολλαπλή χρήση ουσιών. Δύο στα 3 άτομα (68,6%, ποσοστό 65,4% στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία») που απευθύνθηκαν το 2009 σε μονάδες / προγράμματα θεραπείας του ΔΑΘ ανέφεραν ότι εκτός από την κύρια ουσία κατάχρησης κάνουν χρήση και άλλων ουσιών (συμπεριλαμβάνεται το αλκοόλ αλλά όχι ο καπνός). Ένα στα 3 άτομα (33,1%) ανέφερε τη χρήση δύο ουσιών, σχεδόν ένα στα 5 άτομα (18,7%) ανέφερε τρεις ουσίες, ενώ ένα στα 6 άτομα (16,8%) ανέφερε την παράλληλη χρήση τεσσάρων ή πέντε ουσιών τον τελευταίο μήνα. Συνηθέστερες δευτερεύουσες ουσίες χρήσης είναι η κάνναβη (56,2%, ποσοστό 58,5% στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία»), τα ηρεμιστικά ή υπνωτικά χάπια (43,9%, ποσοστό 38,2% στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία») και η κοκαΐνη (38,6%). Με χαμηλότερα ποσοστά αναφέρονται η ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα (9,5%), τα άλλα διεγερτικά (7,9%), τα παραισθησιογόνα (7,3%) και η κατάχρηση αλκοόλ (7,3%). Μεταξύ 2002 και 2009 παρατηρείται μείωση του ποσοστού των ατόμων που αναφέρουν πολλαπλή χρήση ουσιών (από 79,2% το 2002 στο 68,6% το 2009) (Γράφημα 5.13), με τη μείωση αυτή να είναι ανάλογη και στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (από 76,6% το 2002 στο 65,4% το 2009). Σημειώνεται, τέλος, ότι μεταξύ 2002 και 2009 το ποσοστό της κοκαΐνης ως δευτερεύουσας ουσίας αυξάνεται κατά 41% σε αντίθεση με την κάνναβη (μείωση κατά 8%) και τα ηρεμιστικά ή υπνωτικά (μείωση κατά 15%).

96


Ενέσιμη χρήση και κοινή χρή-ση σύριγγας. Επτά στα 10 άτομα (70,8%) που το 2009 προσέγγισαν για θεραπεία κάποια μονάδα / πρόγραμ-μα ανέφεραν ότι έχουν κάνει ενέσιμη χρήση τουλάχιστον μία φορά σε όλη τους τη ζωή. Η μέση ηλικία της πρώτης ενέσιμης χρήσης είναι τα 22 έτη. Σχεδόν δύο στα 5 άτομα (37,1%) ανέφεραν ενέσιμη χρήση τις τελευταίες 30 ημέ-ρες. Παρομοίως, σχεδόν δύο στα 5 άτομα (38,8%) ανέφε-ραν κοινή χρήση σύριγγας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή, ενώ ένα στα 10 (10,8%) έκανε κοινή χρήση σύριγγας

τις τελευταίες 30 ημέρες. Τα ποσοστά ενδοφλέβιας χρήσης και κοινής χρήσης σύριγγας στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» είναι σημαντικά χαμηλότερα. Έτσι, το ποσοστό των αιτήσεων για «πρώτη θεραπεία» που ανέφεραν ενέσιμη χρήση το 2009 ήταν 60,2%. Μία στις 3 αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (34,6%) ανέφερε ενέσιμη χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες. Επιπλέον, κάτι περισσότερο από μία στις 4 αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (28,9%) ανέφερε κοινή χρήση σύριγγας, ενώ μία στις 10 (10,3%) έκανε κοινή χρήση σύριγγας τις τελευταίες 30 ημέρες.

Μεταξύ 2002 και 2009 παρατηρείται μείωση του ποσοστού της ενέσιμης χρήσης: 80,4% το 2002 και 70,8% το 2009 όσον αφορά την ενέσιμη χρήση έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή και 50,3% το 2002 και 37,1% το 2009 για την ενέσιμη χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες (Γράφημα 5.13). Επίσης, κατά την ίδια περίοδο παρατηρείται και μείωση του ποσοστού της κοινής χρή-σης σύριγγας έστω και μία φορά τις τελευταίες 30 ημέρες (17,1% το 2002 και 10,8% το 2009, Γράφημα 5.13). Η ίδια τάση στα ποσοστά χαρακτηρίζει για την ίδια περίοδο και τις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία».


Το 2009:

• Ο ΔΑΘ κατέγραψε 5.501 άτομα, με σχεδόν τα μισά από αυτά να απευθύνονται για θεραπεία σε κάποια μονάδα / πρόγραμμα για πρώτη φορά στη ζωή τους (αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία»).

• Τα 3/4 των αιτήσεων για θεραπεία πραγματοποιήθηκαν σε «στεγνά» προγράμματα.

Γράφημα 5.13: Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατό-μων που αιτούνται θεραπεία και αναφέρουν: α) πολλαπλή χρήση, β) ενέσιμη χρήση τις τε- λευταίες 30 ημέρες και γ) κοινή χρήση σύ-ριγγας τις τελευταίες 30 ημέρες (2002-2009)


%


97


• Η πλειονότητα των ατόμων ήταν ελληνικής υπηκοότητας, άνδρες, με μέση ηλικία τα 30,5 έτη, κυρίως άνεργοι, που ζουν με τους γονείς τους, ξεκίνησαν τη χρήση με κάνναβη αλλά έχουν προβλήματα από τη χρήση ηρωίνης ή άλλων οπιούχων, με καθημερινή χρήση της ουσίας και μάλιστα με παράλληλη χρήση άλλων παράνομων ουσιών (κυρίως κάνναβης). Οι περισσότεροι έχουν κάνει ενέσιμη χρήση και, σε υψηλό ποσοστό, κοινή χρήση σύριγγας.

Μεταξύ 2002 και 2009:

• Αυξάνεται σταδιακά το ποσοστό των αιτήσεων για «πρώτη θεραπεία».• Διατηρείται σταθερή η αναλογία των ανδρών έναντι των γυναικών, ενώ μειώνεται η ανα-

λογία των ατόμων της ηλικιακής ομάδας 19-29 έναντι των ατόμων της ηλικιακής ομάδας 30-40, της οποίας το ποσοστό αυξάνεται.

• Αυξάνεται σταδιακά το ποσοστό των ατόμων αλλοδαπής υπηκοότητας.• Αυξάνεται το ποσοστό των ατόμων που ολοκλήρωσαν το Λύκειο και Ανώτερες ή

Ανώτατες Σχολές και το ποσοστό των ατόμων που ανέφεραν σταθερή απασχόληση.• Μειώνεται το ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν ότι ζουν με τη γονεϊκή οικογένεια,

ενώ αυξάνουν οριακά τα ποσοστά των ατόμων που ζουν μόνοι ή με σύζυγο / σύντροφο.• Αυξάνεται η αναλογία των ατόμων που αναφέρουν την κάνναβη και την κοκαΐνη ως κύ-

ρια ουσία κατάχρησης, και μάλιστα με το ποσοστό της κοκαΐνης σχεδόν να υπερδιπλα-σιάζεται μεταξύ 2002 και 2009.

• Μειώνεται το ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν καθημερινή χρήση της κύριας ουσί-ας, καθώς και το ποσοστό των ατόμων που αναφέρουν πολλαπλή χρήση.

• Μειώνεται το ποσοστό της ενέσιμης χρήσης και της κοινής χρήσης σύριγγας, αλλά παράλληλα άλλαξε και ο συνήθης τρόπος χρήσης στους χρήστες ηρωίνης, από την «ένεση» στη «μύτη». Επιπλέον, από το 2008 στο 2009 σχεδόν τριπλασιάζεται το ποσοστό των ατόμων τα οποία αναφέρουν ως κύρια ουσία την κοκαΐνη και τα οποία κάνουν ενέσιμη χρήση της ουσίας.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΗΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΕΝΤΑΧΘΗΚΑΝ ΓΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΜΟΝΑΔΑ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟ 2009

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά• Ποσοστό 83,4% είναι άνδρες.• Η μέση ηλικία είναι τα 30,5 έτη, 30,9 έτη των ανδρών και 28,2 έτη των γυναικών.

Το 47,8% είναι νέοι 19-29 ετών. Το 36,8% είναι άτομα ηλικίας 30-40 ετών.• Ποσοστό 6,2% είναι αλλοδαπής υπηκοότητας.• Δύο στους 3 (62,9%) μένουν με τους γονείς τους, ένας στους 7 (13,3%) ζει μόνος,

ενώ ένας στους 8 (11,8%) μένει με σύζυγο ή σύντροφο (με ή χωρίς παιδιά).• Η συντριπτική πλειονότητα (92,5%) έχουν σταθερή στέγη.• Το 13,2% των ατόμων δηλώνουν ότι συγκατοικούν με χρήστες.• Το 61,3% δηλώνουν άνεργοι, το 22,3% σταθερή απασχόληση, ενώ το 9,9%

αναφέρει περιστασιακή απασχόληση.

98


παράρτημα: τα χαρακτηριστικά των ατόμων που αιτήθηκαν θεραπεία το 2009 αλλά δεν εντάχθηκαν σε κάποια μονάδα / πρόγραμμα (Ν=897)

Στην παρούσα Ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά των ατόμων που έκα-ναν αίτηση στο Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ) του ΟΚΑΝΑ προκειμένου να ενταχθούν σε κάποια μονάδα του ΟΚΑΝΑ (λίστα αναμονής), καθώς και των ατόμων που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών δομών αλλά έλαβαν τις υπηρεσίες που παρέχονται από τη Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ και το Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΞΕΛΙΞΙΣ του ΚΕΘΕΑ. Τα στοιχεία των ατόμων αυτών παρουσιά-ζονται ξεχωριστά, καθώς αποτελούν περιπτώσεις ατόμων τα οποία δεν ανήκουν σε κάποια ολοκληρωμένη θεραπευτική δομή και επομένως δεν εμπίπτουν στον ορισμό της «θεραπεί-ας» όπως αυτός αναφέρεται στον Οδηγό συλλογής στοιχείων του ΔΑΘ (ΕΚΤΕΠΝ, 2010).

Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά

• Ποσοστό 86,3% είναι άνδρες.• Η μέση ηλικία είναι τα 35,1 έτη, 35,7 έτη των ανδρών και 31,2 έτη των γυναικών. Το 31,3% εί-

• Το 37,5% έχουν ολοκληρώσει το Λύκειο, το 29% το Γυμνάσιο, το 22,4% το Δημοτικό και το 9,6% κάποια Ανώτερη ή Ανώτατη Σχολή.

Ιστορικό θεραπείας• Ποσοστό 47,3% δεν έχουν υποβληθεί ποτέ σε θεραπεία στο παρελθόν.• Οι ίδιοι (32,7%), η προτροπή φίλων (23%) και η οικογένεια (22,4%) είναι οι σημα-

ντικότερες πηγές παραπομπής σε κάποιο πρόγραμμα.

Χαρακτηριστικά χρήσης • Η ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα αναφέρονται ως η κύρια ουσία κατάχρησης για τη συ-

ντριπτική πλειονότητα (84%), ακολουθούν η κάνναβη (9,6%) και η κοκαΐνη (4,5%).• Σχεδόν δύο στα 3 άτομα (61,1%) κάνουν καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας.• Ο πιο δημοφιλής συνήθης τρόπος χρήσης της κύριας ουσίας είναι «από τη μύτη»

(45,7%), ακολουθούν η «ενέσιμη χρήση» (34,2%) και το «κάπνισμα» ή η «εισπνοή» (18,1%).• Η μέση ηλικία έναρξης της παράνομης χρήσης είναι τα 16,3 έτη.• Η έναρξη της παράνομης χρήσης γίνεται για την πλειονότητα των ατόμων με κάννα-

βη (82,5%, με μέσο όρο ηλικίας τα 15,9 έτη), ενώ σαφώς μικρότερα είναι τα ποσοστά των χρηστών που ξεκίνησαν με ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα (7,5% με μέσο όρο ηλικίας τα 20,9 έτη) ή υπνωτικά ή ηρεμιστικά χάπια (3,9% με μέσο όρο ηλικίας τα 15,6 έτη).

Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου• Δύο στα 3 άτομα (68,6%) αναφέρουν κατάχρηση περισσοτέρων της μίας ουσιών, ενώ

σχεδόν ένας στους 5 (18,7%) αναφέρει κατάχρηση τριών ή περισσοτέρων ουσιών.• Η πλειονότητα (70,8%) έχουν κάνει ενέσιμη χρήση τουλάχιστον μία φορά σε όλη τους τη

ζωή, ενώ περισσότεροι από ένας στους 3 (37,1%) έχουν κάνει ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα.

• Σχεδόν 2 στους 5 (38,8%) αναφέρουν κοινή χρήση σύριγγας.• Μέση ηλικία της πρώτης ενέσιμης χρήσης είναι τα 21 έτη, ενώ στις αιτήσεις για

«πρώτη θεραπεία» τα 20 έτη.


99


ναι νέοι 19-29 ετών και το 42,2% ηλικίας 30-40 ετών. Το 25,5% είναι άτομα άνω των 41 ετών.• Ποσοστό 10,2% είναι αλλοδαπής υπηκοότητας.• Ένας στους 2 (48%) ζει με τους γονείς του, ένας στους 5 (20,5%) ζει μόνος και σχεδόν ένας

στους 6 (18,2%) με σύζυγο ή σύντροφο (με ή χωρίς παιδιά). • Η συντριπτική πλειονότητα (83%) αναφέρουν σταθερή στέγη.• Σχεδόν ένα στα 4 άτομα (23%) δηλώνει ότι συγκατοικεί με άλλους χρήστες.• Το 70,1% δηλώνουν άνεργοι, το 13,9% έχει σταθερή και το 12,9% περιστασιακή απα-

σχόληση.• Το 37,5% έχουν ολοκληρώσει το Λύκειο, το 26,9% το Γυμνάσιο, το 27,1% το Δημοτικό και

το 5,6% κάποια Ανώτερη ή Ανώτατη Σχολή.

Ιστορικό θεραπείας

• Ποσοστό 58,8% δεν έχουν υποβληθεί ποτέ σε θεραπεία.• Η πλειονότητα (70,6%) πήραν οι ίδιοι την πρωτοβουλία να απευθυνθούν σε κάποια μο-

νάδα / πρόγραμμα. Η προτροπή φίλων (17,3%) και η οικογένεια (7%) ακολουθούν ως σημαντικότερες πηγές παραπομπής.

Χαρακτηριστικά χρήσης

• Η ηρωίνη / άλλα οπιούχα αναφέρεται ως η κύρια ουσία κατάχρησης για τη συντριπτική πλειονότητα (96,7%), ακολουθούμενη από την κάνναβη (1,3%).

• Εννέα στα 10 άτομα (88,5%) κάνουν καθημερινή χρήση της κύριας ουσίας.• Ο συνήθης τρόπος χρήσης της κύριας ουσίας είναι από τη μύτη (59%), ακολουθούμενη από την

ενέσιμη χρήση (31,1%), ενώ κάπνισμα ή εισπνοή από το στόμα αναφέρει ένας στους 12 (7,9%).• Η μέση ηλικία έναρξης της παράνομης χρήσης είναι τα 16,6 έτη.• Η έναρξη της παράνομης χρήσης γίνεται για την πλειονότητα των χρηστών με κάνναβη

(79,9%, με μέσο όρο ηλικίας τα 16 έτη), ενώ σαφώς μικρότερα είναι τα ποσοστά των χρηστών που ξεκίνησαν με ηρωίνη ή τα άλλα οπιούχα (9,8% με μέσο όρο ηλικίας τα 22,2 έτη) ή υπνωτικά / ηρεμιστικά χάπια (2,4% με μέσο όρο ηλικίας τα 14,9 έτη).

Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου

• Το 26,5% αναφέρουν κατάχρηση μίας μόνο ουσίας, ενώ δύο στους 5 (41,1%) αναφέρουν κατάχρηση τριών ή περισσοτέρων ουσιών.

• Η συντριπτική πλειονότητα (80,4%) έχουν κάνει ενέσιμη χρήση τουλάχιστον μία φορά σε όλη τους τη ζωή, ενώ το 42,1% έχουν κάνει ενέσιμη χρήση τον τελευταίο μήνα.

• Ένας στους 2 (53%) αναφέρει κοινή χρήση σύριγγας, ενώ ένας στους 5 (21%) έχει κάνει κοινή χρήση σύριγγας τον τελευταίο μήνα.

• Η μέση ηλικία της πρώτης ενέσιμης χρήσης είναι τα 23,1 έτη.

Αναστάσιος Φωτίου, Αργυρώ Ανταράκη

100


ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΑΙΤΗΣΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Φορείς και μονάδες / προγράμματα που διαθέτουν στο ΕκτΕπΝ στοιχεία για τον δαθ

ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ (ΟΚΑΝΑ)1. Κέντρο Υποδοχής, Ενημέρωσης και Προσανατολισμού (ΚΥΕΠ), Ν. Αττικής2. Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ), Ν. Αττικής3. Μονάδα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΑΤΡΑΠΟΣ, Ν. Αττικής 4. Α’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής 5. Β’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής6. Γ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Πειραιά, Ν. Αττικής7. Δ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής8. Ε΄Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής 9. Α΄Μονάδα Ολοκληρωμένης Θεραπείας Υποκατάστασης (ΜΟΘΥ) Πειραιά, Ν. Αττικής10. Ιατρείο Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων Περιστερίου (ΟΚΑΝΑ / ΙΚΑ Περιστερίου), Ν. Αττικής11. Μονάδα Εφήβων Θεσσαλονίκης ΝΑΥΤΙΛΟΣ, Ν. Θεσσαλονίκης12. Α’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης13. Β’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης14. Γ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης15. Δ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης16. Ε’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης

(ΟΚΑΝA / Γ΄Πανεπιστημιακή Κλινική ΑΠΘ), Ν. Θεσσαλονίκης17. Συμβουλευτικός Σταθμός Δικτύου Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας, Ν. Αχαΐας 18. Ανοιχτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΓΕΦΥΡΑ, Ν. Αχαΐας19. Μονάδα Υποκατάστασης Ρίου (ΟΚΑΝΑ / Περιφερειακό Πανεπιστημιακό ΓΝ Πατρών), Ν. Αχαΐας20. Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνης, Ν. Ρεθύμνου21. Μονάδα Εφήβων Λάρισας, Ν. Λαρίσης22. Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Λάρισας (ΟΚΑΝΑ / Π.Π.Γ. Νοσοκομείο Λάρισας), Ν. Λαρίσης23. Μονάδα Υποκατάστασης Χανίων (ΟΚΑΝΑ / Θεραπευτήριο Ψυχικών Παθήσεων Χανίων), Ν. Χανίων24. Μονάδα Υποκατάστασης Ηρακλείου, Ν. Ηρακλείου25. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λαμίας

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – ΓΝ Λαμίας), Ν. Φθιώτιδας26. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λιβαδειάς

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – ΓΝ Λιβαδειάς), Ν. Βοιωτίας27. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Χαλκίδας

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – ΓΝ Χαλκίδας), Ν. Ευβοίας28. Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Αγρινίου

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Δυτικής Ελλάδας – ΓΝ Αγρινίου), Ν. Αιτωλοακαρνανίας29. Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Ρόδου (ΟΚΑΝΑ / Δήμος Ροδίων), Ν. Νοτίου Αιγαίου30. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων - Μονάδα Υποκατάστασης Κέρκυρας

(ΟΚΑΝΑ / ΨΝ Κέρκυρας), Ν. Κέρκυρας31. Μονάδα Υποκατάστασης Βόλου

(ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Βόλου Αχιλλοπούλειο), Ν. Μαγνησίας32. Μονάδα Υποκατάστασης Πέτρας Ολύμπου

(ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου, Κατερίνη), Ν. Πιερίας 33. Μονάδα Υποκατάστασης Πρέβεζας (OKANA / Γενικό Νοσοκομείο Πρέβεζας), Ν. Πρεβέζης

ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ (ΚΕΘΕΑ)1. ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Αττικής2. ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Συμβουλευτικό Πρόγραμμα Ραφήνας, Ν. Αττικής3. ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

(Κέντρο Συμβουλευτικής), Ν. Αττικής4. ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ Συμβουλευτικός Σταθμός εφήβων στα Δικαστήρια Ανηλίκων, Ν. Αττικής5. ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ Πρόγραμμα έγκαιρης παρέμβασης για εφήβους, Ν. Αττικής6. ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα φροντίδας ενηλίκων, Ν. Αττικής7. ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικός Σταθμός), Ν. Αττικής


101


8. ΚΕΘΕΑ ΕΞΑΝΤΑΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων (Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Αττικής

9. ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Πρόγραμμα άμεσης πρόσβασης, Ν. Αττικής10. ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων, Ν. Αττικής11. ΚΕΘΕΑ MOSAIC Διαπολιτισμικό μεταβατικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας, Ν. Αττικής12. ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων

(Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού)13. ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Θεσσαλονίκης14. ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Θεσσαλονίκης15. ΚΕΘΕΑ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης (ΚΥΕ), Ν. Θεσσαλονίκης16. ΚΕΘΕΑ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων (ΚΥΕΘ), Ν. Θεσσαλονίκης17. ΚΕΘΕΑ Ειδικό Πρόγραμμα για εξαρτημένες μητέρες (γονέων), Ν. Θεσσαλονίκης18. ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικός Σταθμός) Ν. Λαρίσης19. ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ Θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων, Ν. Ηρακλείου20. ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ Συμβουλευτική Μονάδα εφήβων Ηρακλείου, Ν. Ηρακλείου21. ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ Συμβουλευτικός Σταθμός Λασιθίου, Ν. Λασιθίου22. ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ Συμβουλευτικό Κέντρο Καβάλας, Ν. Καβάλας23. ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ Συμβουλευτικό Κέντρο Αλεξανδρούπολης, Ν. Έβρου24. ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ Συμβουλευτικό Κέντρο Κομοτηνής, Ν. Ροδόπης25. ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας

εφήβων και νεαρών ενηλίκων, Ν. Αχαΐας26. ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ Συμβουλευτικός Σταθμός Τρικάλων, Ν. Τρικάλων27. ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και Επανένταξης Ιωαννίνων, Ν. Ιωαννίνων28. ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ Συμβουλευτικό Κέντρο Μυτιλήνης, Ν. Βορείου Αιγαίου29. ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ Συμβουλευτικό Κέντρο Κιλκίς, Ν. Κιλκίς30. ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ Συμβουλευτικό Κέντρο Γιαννιτσών, Ν. Πέλλας31. ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας

εφήβων και νεαρών ενηλίκων, Ν. Μαγνησίας32. ΚΕΘΕΑ Θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων Καλαμάτας, Ν. Μεσσηνίας33. ΚΕΘΕΑ Συμβουλευτικό Κέντρο Καλαμάτας, Ν. Μεσσηνίας34. ΚΕΘΕΑ Κέντρο οικογενειακής υποστήριξης Καλαμάτας, Ν. Μεσσηνίας35. ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ Πρόγραμμα Συμβουλευτικής Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων ΕΚΚΝ Αυλώνα

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΤΤΙΚΗΣ - ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ 18 ΑΝΩ1. Τμήμα Εφήβων Νέων, Ν. Αττικής2. Συμβουλευτικός Σταθμός Ι - Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολούθησης, Ν. Αττικής3. Τμήμα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας, Ν. Αττικής4. Κέντρο Υποδοχής Εξαρτημένων Γυναικών και Μητέρων, Ν. Αττικής5. Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙ, Ν. Αττικής6. Συμβουλευτικός Σταθμός ΙΙα – Κέντρο Εμψύχωσης και Εξωτερικής Παρακολούθησης, Ν. Αττικής

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ1. Πολυδύναμος Συμβουλευτικός Σταθμός (Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ),

Ν. Θεσσαλονίκης2. Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ, Ν. Θεσσαλονίκης

ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ, ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ1. Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών

(Αιγινήτειο Νοσοκομείο), Ν. Αττικής2. Πρόγραμμα Αντιμετώπισης της Εξάρτησης ΘΗΣΕΑΣ, Ν. Αττικής3. Χριστιανικό Σωματείο ΦΙΛΗΜΩΝ, Ν. Αττικής4. Κινητή Μονάδα Γιατροί του Κόσμου Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, Ν. Αττικής

θΕρ

απ

Εια

– Ε

ΞΕΛ

ιΞΕι

σ κ

αι π

αρΕ

μΒα

σΕισ

6

103

6. ΘΕΡΑΠΕΙΑ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Στην Ελλάδα λειτουργούν σήμερα συνολικά 77 επίσημα αναγνωρισμένα θεραπευτικά προγράμματα (βλ. Παράρτημα ΙΙ). Τα προγράμματα αυτά παρέχουν θεραπεία για εξαρτήσεις από τα ναρκωτικά, τις διατροφικές διαταραχές, το διαδίκτυο, καθώς και παρεμβάσεις για φυλακισμένα / αποφυλακισμένα άτομα.

Όσον αφορά τις εξαρτήσεις από ναρκωτικές ουσίες, κατά το έτος αναφοράς ιδρύθηκαν από το ΚΕΘΕΑ δύο νέες θεραπευτικές κοινότητες, το ΚΕΘΕΑ Κ Υ Τ ΤΑ Ρ Ο στην Καλαμάτα και το ΚΕΘΕΑ Κ Ι Β Ω Τ Ο Σ στην Αλεξανδρούπολη. Η Μονάδα Εφήβων του ΟΚΑΝΑ Α Τ Ρ Α Π Ο Σ επέκτεινε τις δράσεις της με τη δημιουργία του προγράμματος εξατομικευμένης παρέμβασης. Παράλληλα, η Μονάδα Εφήβων Ρεθύμνου δημιούργησε τον Σ υ μ β ο υ λ ε υ τ ι κ ό Σ τ α θ μ ό Ε ν η λ ί κ ω ν , ένα ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα εξωτερικής παραμονής. Επίσης, από το 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) ξεκίνησε ένα νέο πρόγραμμα, το Π ρ ό γ ρ α μ μ α Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ς Π α ρ α κ ο -

λ ο ύ θ η σ η ς , ενώ από το ΨΝΘ το Ε ξ ω τ ε -ρ ι κ ό Π ρ ό γ ρ α μ μ α , μια νέα δράση η οποία παλιότερα εντασσόταν στον Συμβουλευτικό Σταθμό και κατά τη δι-άρκεια του έτους ανα-φοράς διασπάστηκε σε αυτόνομη δομή. Νέες εξελίξεις ή προγράμμα-τα που να παρέχουν θε-ραπεία για τις υπόλοιπες εξαρτήσεις δεν αναπτύ-χθηκαν κατά τη διάρκεια του 2009.

Το 2009 η συνολική δυναμικότητα των προαναφερθέντων θεραπευτικών προγραμμά-των ήταν 6.467 άτομα (στοιχεία για τις 72 από τις 77 δομές). Τα συγκεκριμένα προγράμ-ματα παρακολούθησαν 8.394 θεραπευόμενοι, εκ των οποίων ποσοστό 56,6% αφορούσε άτομα που βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία με την έναρξη του έτους αναφοράς. Ο συνο-λικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 3.644 εξαρτημένους, από τους οποίους το 80,4% πρόκειται για άτομα που εισήχθησαν για πρώτη φορά στις προαναφερθείσες δο-μές (τρεις μονάδες δεν έχουν δώσει σχετικά στοιχεία). Δύο στους τρεις θεραπευόμενους (66%) συνεχίζουν την παρακολούθηση του προγράμματος, ενώ σχετικά με τις εξόδους από τα θεραπευτικά προγράμματα οι κυριότεροι λόγοι είναι η εθελοντική αποχώρηση (33,7%), η πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου (29,2%) και η παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία (5,3%).

Γράφημα 6.1: Θεραπευτικά προγράμματα, ανά τύπο (2000-2009)


%

104

ΘΕΡΑΠΕΙΑ – ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

6.2 ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Οι επίσημα αναγνωρισμένοι φορείς που παρέχουν θεραπεία σε εξαρτημένα άτομα στη χώρα μας είναι οι εξής: ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ – Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ), το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικά δημόσια νοσοκομεία (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ), το σωματείο ΘΗΣΕΑΣ – Δήμος Καλλιθέας, το Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών και το Υπουργείο Δικαιοσύνης (φυλακές Ελεώνα).

Στην παρούσα Ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικοί τύποι θεραπείας που παρέχονται σήμερα στην Ελλάδα με στοιχεία που καταγράφηκαν στο «Ερωτηματολόγιο για τη Θεραπεία» του ΕΚΤΕΠΝ για το έτος 2009.1 Ειδικότερα, η παρουσίαση των στοιχείων που ακολουθεί αφορά το σύνολο των προγραμμάτων που παρείχαν σε οργανωμένη δομή υπηρεσίες κυρίως θεραπείας. Στην ανάλυση συμπεριλαμβάνονται 64 από τα 77 προγράμματα που λειτούργησαν στη διάρκεια του έτους αναφοράς, καθώς εξαιρέθηκαν τρία προγράμματα τα οποία δεν έδωσαν στοιχεία, δύο προγράμματα σωματικής αποτοξίνωσης τα οποία περιγράφονται στην Ενότητα 6.2.3 του Κεφαλαίου αυτού, πέντε προγράμματα σε φυλακή, τα οποία αναφέρονται στο Κεφάλαιο 10.2, η δομή Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου, η οποία περιγράφεται στην Ενότητα 6.3, καθώς το 2009 δεν παρείχε θεραπεία σε εξαρτημένους από ναρκωτικά, και δύο μονάδες εξωτερικής παραμονής εφήβων, οι οποίες παρέχουν υπηρεσίες κυρίως συμβουλευτικού χαρακτήρα.

Οι 64 θεραπευτικές μονάδες απεξάρτησης οι οποίες παρείχαν στοιχεία για τη θεραπεία που προσέφεραν το 2009 διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους:

• 22 θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης. Επτά (7) από αυτές τις μονάδες έχουν ως κύ-ρια ουσία χορήγησης τη μεθαδόνη, ενώ δεκαπέντε (15) τη βουπρενορφίνη.

• 42 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για έντεκα (11) προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων, δεκαέξι (16) εξωτερικής παραμονής ενη-λίκων και δεκαπέντε (15) εξωτερικής παραμονής εφήβων.

Στο σύνολο των θεραπευτικών μονάδων η δηλωθείσα δυναμικότητα σε θέσεις για το 2009 ήταν 6.143 άτομα (δύο από τα 64 προγράμματα δεν έδωσαν στοιχεία για τη δυναμικότητα, Γράφημα 6.2). Οι μονάδες υποκατάστασης διαθέτουν μεγαλύτερο αριθμό προσφερόμενων θέσεων θεραπείας (78,1%) σε σύγκριση με τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (21,9%). Όσον αφορά το σύνολο των ατόμων που παρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση κατά το έτος αναφοράς, πρόκειται για 7.720 άτομα, εκ των οποίων 4.599 άτομα βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία στις υπάρχουσες δομές με την έναρξη του έτους, ενώ 3.121 εξαρτημένοι εισήχθησαν για θεραπεία κατά τη διάρκεια του 2009.2

1 Το «Ερωτηματολόγιο για τη θεραπεία» αντικατέστησε το «Έντυπο Περιγραφής Θεραπευτικής Μονάδας / TUF A», του οποίου αποτελεί αναθεωρημένη εκδοχή.

2 Όσον αφορά το στοιχείο των «εισαγωγών», αναφέρεται σε άτομα και όχι σε περιστατικά (δεν περιλαμβάνονται


105


Κατά την περίοδο 2002-2009 παρατηρείται σταθε-ρή αύξηση στη δυναμικότη-τα των θεραπευτικών προ-γραμμάτων. Η αύξηση αυτή αποτυπώνεται στο Γράφημα 6.2 και συνδέεται άμεσα με την αύξηση των δομών θε-ραπείας στη διάρκεια των ετών (η ανάλυση για το 2002 αφορά 26 θεραπευτικά προ-γράμματα, 31 για το 2003, 40 για το 2004, 50 για το 2005 και για το 2006 και 59 για το 2008). Αντίστοιχα, διαπιστώ-νεται αύξηση στο σύνολο των ατόμων που παρακολού-

θησαν θεραπευτικά προγράμματα ανά έτος, όπως αυτό προκύπτει από το άθροισμα των ατό-μων που βρίσκονται ήδη σε θεραπεία και των εισαγωγών (το 2002 ήταν 3.745 άτομα, ενώ το 2009 ήταν 7.720 άτομα). Τον τελευταίο χρόνο η αύξηση της δυ-ναμικότητας είναι αντίστοιχη με την αύξηση του αριθμού των θεραπευο- μένων (5,9% και 6,2%, αντίστοιχα).

Ως κύρια ουσία κατάχρησης από τους θεραπευόμενους αναφέρονται τα οπιούχα (6.888 άτομα, στοιχεία για 63 από τις 64 δομές), ενώ από μικρότερο αριθμό θεραπευομένων αναφέρονται η κάνναβη (466 άτομα) και η κοκαΐνη (179 άτομα, στοιχεία για 61 από τις 64 δομές). Ενέσιμη χρήση πριν από την έναρξη του προγράμματος δήλωσαν 3.727 άτομα σε θεραπεία κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς (στοιχεία για τις 59 από τις 64 δομές). Από το σύνολο των ατόμων σε θεραπεία, 2.322 (30,1%) είναι άνω των 40 ετών (στοιχεία για τις 62 από τις 64 δομές) (για την ηλικία όσον αφορά τις νέες εισαγωγές, βλ. επίσης Κεφάλαιο 5).

Το 2009 στις θεραπευτικές μονάδες απασχολήθηκαν συνολικά 1.161 εργαζόμενοι. Το 59,1% των ατόμων αυτών εργάζεται σε «στεγνά» προγράμματα και 40,9% στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης. Από το 2002 μέχρι σήμερα ο αριθμός των εργαζομένων σε θεραπευτικά προγράμματα αυξάνεται διαρκώς. Η αύξηση αυτή αποτυπώνεται στο Γράφημα 6.3 και οφεί-

δηλαδή επανεισαγωγές των ίδιων ατόμων στη διάρκεια του έτους) για κάθε δομή της καταγραφής ξεχωριστά. Ωστόσο, έλεγχος για τον αποκλεισμό διπλοεγγραφών μεταξύ των διαφορετικών δομών θεραπείας δεν είναι εφικτός.

Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2007 υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν θεραπευτι-κά προγράμματα περισσότεροι από 1.000.000 εξαρτημένοι από παράνομες ουσίες. Από αυ-τούς, περισσότεροι από τους μισούς παρακο-λούθησαν πρόγραμμα υποκατάστασης.

Γράφημα 6.2: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές για θεραπεία (2002-2009)


106


λεται κυρίως στην ανάπτυξη νέων δομών. Ειδικότερα, τον τελευταίο χρόνο εμφα-νίζεται αύξηση 10,4% στο συνολικό αριθμό των εργα-ζομένων στις θεραπευτικές μονάδες.

Στο Γράφημα 6.4 παρουσιά- ζονται οι ειδικότητες που στελεχώνουν τα θεραπευ-τικά προγράμματα. Το 2009 τα μεγαλύτερα ποσοστά του έμμισθου προσωπικού αντι-στοιχούν σε ψυχολόγους (19,6%), νοσοκόμους (18%), καθώς και διοικητικούς

υπαλλήλους, προσωπικό λογιστηρίου και εργάτες συντήρησης (15,6%). Οι ψυχίατροι αντι-προσωπεύουν το 7% των εργαζομένων σε δομές θεραπείας και στην πλειοψηφία τους (πο-σοστό 63%) απασχολούνται στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης (έναντι ποσοστού 37%, που εργάζονται σε «στεγνά» προγράμματα). Επίσης, στα θεραπευτικά προγράμματα απασχολού-νται θεραπευτές, ειδικοί επανένταξης και εκπαιδευτές (8,8%), κοινωνικοί λειτουργοί (8,4%) και ιατροί άλλων ειδικοτήτων και μη πτυχιούχοι σύμβουλοι (4%). Σε μικρότερα ποσοστά

αναφέρονται και άλλες ειδικότητες, όπως είναι οι φαρμακοποιοί, οι γυ-μναστές, οι φύλακες, οι επισκέπτες υγείας κτλ.

Εκτός από το έμμισθο προσωπικό κατά το έτος αναφοράς εργά-στηκαν εθελοντικά στα προαναφερθέντα θε-ραπευτικά προγράμ-ματα 55 συνολικά άτο-μα. Οι εθελοντές παρεί-χαν υπηρεσίες διαφό-ρων ειδικοτήτων, όπως ψυχολόγοι (30,9%), μη πτυχιούχοι σύμβουλοι και ιατροί διαφόρων

Γράφημα 6.3: Αριθμός εργαζομένων σε προγράμματα θερα-πείας (2002-2009)


Γράφημα 6.4: Στελέχωση θεραπευτικών προγραμμάτων, ανά ειδι-κότητα (2009)


%

%

%

%

%

%

%

%%


107


ειδικοτήτων (16,3%), διοικητικοί υπάλληλοι, προσωπικό λογιστηρίου, εργάτες συντήρησης (10,9%), άλλοι θεραπευτές, ειδικοί επανένταξης και εκπαιδευτές (9,1%), κοινωνικοί λειτουρ-γοί (9,1%). Ο συνολικός αριθμός των εθελοντών εμφανίζεται αυξημένος κατά 61,8% σε σχέση με το 2008.

Επιπλέον, όσον αφορά τη στελέχωση των θεραπευτικών δομών, 39 πρώην χρήστες εργάζονται αμειβόμενοι σε 25 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, ενώ 7 πρώην χρήστες απασχολούνται εθελοντικά σε 6 «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα. Οι υπηρεσίες που προσφέρουν είναι κυρίως συνεδρίες ατομικής συμβουλευτικής (82,1%), συντονισμού σε συνεδρίες ομαδικής θεραπείας (75%), διαλέξεις ή ομιλίες (28,6%) και δουλειά στο δρόμο (street-work) (17,9%).

Με στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, όλα σχεδόν τα θεραπευτικά προγράμματα (95,4%) φροντίζουν για την παροχή επιμόρφωσης και εκπαίδευσης στο προσωπικό (ένα πρόγραμμα δεν έχει δώσει σχετικά στοιχεία). Ειδικότερα, ποσοστό 93,8% των προγραμμάτων εξασφάλισε τη συμμετοχή μέρους του προσωπικού του σε επίσημη σειρά διαλέξεων ή μαθημάτων σε άλλους οργανισμούς, κι επίσης το 86% οργάνωσε εκπαιδευτικά σεμινάρια εντός της μονάδας. Το 75% των προγραμμάτων λειτουργούν με την παροχή επιστημονικής εποπτείας στο θεραπευτικό προσωπικό.

6.2.1 θεραπεία υποκατάστασης

Μέλημα του Προγράμματος Υποκατάστασης είναι η μείωση της χρήσης ναρκωτικών, καθώς και των συναφών με τη χρήση προβλημάτων –κοινωνικών και υγείας– καθώς επίσης και η διασφάλιση της δημόσιας υγείας από τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών, ενώ, παράλληλα, στόχος παραμένει να παρασχεθεί βοήθεια σε άτομα τα οποία επιθυμούν και μπορούν να πετύχουν, επιπροσθέτως με τη μείωσης της βλάβης, και την απεξάρτηση. Κύρια επιδίωξη αποτελεί η σταθεροποίηση σε έναν κανονικό τρόπο ζωής, που θα συνοδεύεται από βελτίωση των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, αλλά και από ενδιαφέρον για εκπαίδευση / κατάρτιση, για εργασία και για επαγγελματική αποκατάσταση.

Στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης παρέχεται φαρμακευτική θεραπεία σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνική υποστήριξη και θεραπεία της ψυχιατρικής και σωματικής συννοσηρότητας. Όσον αφορά τη θεραπευτική έμφαση κατά τη θεραπευτική διαδικασία των χρηστών, η ιατρική / ψυχιατρική αντιμετώπιση και η ατομική / υποστηρικτική συμβουλευτική αποτελούν τους επικρατέστερους τύπους θεραπείας σε προγράμματα υποκατάστασης (το σύνολο των προγραμμάτων δίνουν μεγάλο βάρος σε αυτές). Επίσης, σχεδόν όλες οι μονάδες υποκατάστασης δίνουν μεγάλη έμφαση στην ατομική ψυχοθεραπεία (95,5%) και στην πρόληψη της υποτροπής (90,9%). Επιπλέον, το 40,9% των προγραμμάτων δίνει έμφαση στην ομαδική ψυχοθεραπεία, ενώ περίπου ένα στα τρία αξιοποιεί την οικογενειακή θεραπεία (36,4%). Σε σύγκριση με το 2008, το ποσοστό των θεραπευτικών μονάδων υποκατάστασης

108


που δηλώνει ότι αξιοποιεί τις αρχές της ατομικής θεραπείας εμφανίζεται αυξημένο. Όσον αφορά την ομαδική θεραπεία παρουσιάζεται μείωση των ποσοστών, ενώ το ίδιο ποσοστό των θεραπευτικών μονάδων αξιοποιεί την οικογενειακή θεραπεία σε σχέση με το προηγούμενο έτος αναφοράς.

Περαιτέρω, οι κύριες υπηρεσίες που παρέχονται από το σύνολο των μονάδων υποκατάστα-σης στο πλαίσιο του θεραπευτικού σχεδιασμού είτε εντός της μονάδας είτε εκτός αυτής σε συνεργασία με άλλους φορείς είναι η βασική ιατρική και ψυχιατρική βοήθεια. Άλλες παρεχό-μενες υπηρεσίες, οι οποίες διαφοροποιούνται κατά μονάδα, περιλαμβάνουν τη βοήθεια στην αναζήτηση εργασίας (παρέχεται από το 86,4% των συγκεκριμένων δομών), τον επαγγελματι-κό προσανατολισμό (81,8%), τη στεγαστική (36,3%) και την οικονομική βοήθεια (27,3%) και την παροχή βασικής / ακαδημαϊκής εκπαίδευσης (22,7%).

Οι θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης διακρίνονται σε δύο βασικούς τύπους, σύμφω-να με την κύρια φαρμακευτική ουσία που χορηγείται για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της εξάρτησης: α) στις μονάδες που εφαρμόζουν θεραπεία υποκατάστασης με κύρια ουσία χρή-σης τη μεθαδόνη (εφεξής: μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης) και β) τις μονάδες που χορη-γούν βουπρενορφίνη ως υποκατάστατο (εφεξής: μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης, Παράρτημα ΙΙ). Στη διάρκεια του 2009 στην πλειονότητα των θεραπευομένων σε μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης έλαβε μεθαδόνη, ενώ ένα σχετικά μικρό ποσοστό έλαβε βου-πρενορφίνη ως υποκατάστατο. Στις μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης το μεγαλύ-τερο ποσοστό των θεραπευομένων έλαβε βουπρενορφίνη (η μεθαδόνη δεν χορηγήθηκε ως υποκατάστατο σε κανένα άτομο), ενώ ο συνδυασμός βουπρενορφίνης / ναλοξόνης χορηγή-θηκε σε αρκετούς θεραπευόμενους των μονάδων υποκατάστασης βουπρενορφίνης, ενώ σε μικρότερο βαθμό στις μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης. Να σημειωθεί ότι στις μονάδες υποκατάστασης οι θεραπευόμενοι μεταβαίνουν συχνά από το ένα υποκατάστατο στο άλλο ανάλογα με τη φάση της θεραπείας τους και γι’ αυτό ο αποκλεισμός των διπλοεγγραφών μεταξύ των φαρμακευτικών ουσιών δεν είναι εφικτός.

Όπως φαίνεται στο Γράφημα 6.5, η συνολική δυναμικότητα των μονάδων που παρείχαν θε-ραπεία υποκατάστασης το 2009 ήταν 4.800 θέσεις. Από το σύνολο των εισαγωγών που πραγματοποιήθηκαν (1.524 άτομα), ποσοστό 34,6% αντιστοιχεί σε μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης και 65,4% σε μονάδες υποκατά-στασης βουπρενορφίνης. Όσον αφορά τις νέες εισαγωγές, αυτές αφορούν το 77,4% των ατό-μων που εισήχθησαν σε θεραπεία κατά το έτος αναφοράς (29,7% των νέων εισαγωγών σε προγράμματα μεθαδόνης και 70,3% σε προγράμματα βουπρενορφίνης). Η μέση δύναμη των προγραμμάτων το 2009 ήταν 4.087 άτομα. Στα προγράμματα μείωσης της βλάβης η δυναμι-κότητα και η μέση δύναμη σχεδόν ταυτίζονται.

Ως νέες εισαγωγές ορίζεται ο αριθμός των ατόμων τα οποία εισήχθησαν στο πρόγραμμα για πρώτη φορά.


109


Ο συνολικός αριθμός των θερα- πευομένων που παρακολού- θησαν το Πρόγραμμα Υποκα-τάστασης το 2009 ήταν 5.360 άτομα, εκ των οποίων το 53,7% στις μονάδες που χορηγούν κατά κύριο λόγο μεθαδόνη και το 46,3% στις μονάδες χορήγη-σης βουπρενορφίνης.

Κατά τη διαχρονική εξέταση των προαναφερθέντων ποσο-τικών στοιχείων που αναφέρο-νται στην τελευταία τετραετία (2006-2009, στοιχεία για το έτος 2007 δεν είναι διαθέσιμα) δια-φαίνονται οι ακόλουθες τάσεις:

• Το 2009 η συνολική δυναμικότητα του Προγράμματος Υποκατάστασης παρέμεινε στα ίδια ποσοστά σε σύγκριση με το 2008, ενώ είναι αυξημένη κατά 47,7% σε σχέση με το 2006. Αντίστοιχα, και ο αριθμός των εργαζομένων παρέμεινε στα ίδια επίπεδα με το 2008, ενώ είναι αυξημένος κατά 32,7% σε σχέση με το 2006.

• Μεταξύ 2008 και 2009 ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών (νέες εισαγωγές και επανεισαγωγές) κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα, ενώ εμφανίζεται αυξημένος σε ποσοστό 34,1% σε σχέση με το 2006.

• Όσον αφορά τη μέση δύναμη των αντίστοιχων δομών παρατηρείται αύξηση 18% σε σύγκριση με το 2008 και 37,1% σε σύγκριση με το 2006. Αύξηση εμφανίζεται και στο συνολικό αριθμό των θεραπευομένων (6,1% και 35,7% για τις αντίστοιχες χρονικές περιόδους).

Η αύξηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στον αριθμό των προσφερόμενων θέσεων σε θεραπεία υποκατάστασης, καθώς και στον αριθμό των εξαρτημένων που δέχονται υπη-ρεσίες, δεν φαίνεται να έχει καλύψει τις υφιστάμενες ανάγκες των χρηστών στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης. Το πρόβλημα της ύπαρξης λίστας αναμονής για ένταξη σε θεραπεία αφορά κυρίως τις μονάδες της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Ο αριθμός των αιτούντων που βρί-σκονται σε αναμονή διαφοροποιείται στη διάρκεια του έτους. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου 2009, υπήρχαν συνολικά σε εκκρεμότητα 5.558 αιτήσεις για ένταξη στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ. Από αυτές 3.771 αφορούν άτομα που βρίσκονται

Ο αριθμός των ατόμων που βρί-σκονται σε θεραπεία υποκατάστα-σης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Κροατία και στη Νορβηγία αυξάνεται διαρκώς. Το 2008 υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν πρόγραμμα υπο-κατάστασης περίπου 670.000 άτομα, ενώ το 2007 συμμετείχαν 650.000 και το 2003 γύρω στα 500.000 άτομα.

Γράφημα 6.5: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκο-νται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε μονάδες υποκατάστασης (2009)


110


σε αναμονή για τις επτά δομές υποκατάστασης της Αθήνας και του Πειραιά και 1.117 για τις πέντε δομές της Θεσσαλονίκης. Για κάθε μία από τις υπόλοιπες δώδεκα μονάδες υποκατά-στασης βουπρενορφίνης που λειτουργούν στην περιφέρεια (Παράρτημα ΙΙ) διατηρείται ξε-χωριστή λίστα αναμονής. Σε αυτές τις μονάδες 670 συνολικά άτομα (762 το 2008) βρίσκονται σε αναμονή προκειμένου να ενταχθούν σε θεραπεία.

Οι έξοδοι από τις μονάδες υποκατάστασης αντιστοιχούν στο 1/5 περίπου (19,4%) του συνολικού αριθμού εξαρτημένων που παρακολούθησαν το Πρόγραμμα Υποκατάστασης το 2009. Για τα στοιχεία που αφορούν την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας θα πρέπει βέβαια να ληφθεί υπόψη ότι τα προγράμματα υποκατάστασης είναι κατά κανόνα μακράς διαρκείας. Να σημειωθεί ότι ποσοστό 45,9% από το σύνολο των θεραπευομένων βρίσκονται σε Πρόγραμμα Υποκατάστασης για διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους.

Εξετάζοντας τα διαχρονικά στοιχεία σχετικά με τους λόγους αποχώρησης από τις μονάδες υποκατάστασης, παρατηρούνται τα ακόλουθα:

• Κύριος λόγος εξόδου από τις μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης είναι η πρόωρη χο-ρήγηση εξιτηρίου (60,3% των αποχωρούντων). Το συγκεκριμένο ποσοστό κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα σε σύγκριση με το 2008. Η παραπομπή σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία αντιστοιχεί σε ποσοστό 12,4% στο σύνολο των αποχωρήσεων που σημειώθηκαν κατά το έτος αναφοράς. Το συγκεκριμένο ποσοστό εμφανίζεται μειωμένο κατά 52,1% σε σύ-γκριση με το 2008 και κατά 61,1% σε σύγκριση με το 2006. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διακοπή του διαχωρισμού των δομών σε βραχείας και μακράς διαρκείας (τα άτομα εκείνα που δυσκολεύονταν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός προγράμματος βραχείας διάρκειας προωθούνταν σε δομές με πιο έντονο προσανατολι-σμό στην κατεύθυνση της συντήρησης). Ποσοστό 15,2% διακόπτει την παρακολούθηση με δική του βούληση, ενώ η ολοκλήρωση της θεραπείας3 αντιστοιχεί σε ποσοστό 4,1%.

• Όσον αφορά τα προγράμματα υποκατάστασης βουπρενορφίνης, η συνολική εικόνα σε σχέση με την ιεράρχηση των λόγων εξόδου από τις δομές δεν διαφοροποιείται ιδιαίτε-ρα τα τελευταία χρόνια. Συγκεκριμένα, το 2009 η πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου αποτελεί τη βασικότερη αιτία εξόδου από τη δομή (53,6%). Ένα σημαντικό ποσοστό διακόπτει εθελοντικά την παρακολούθηση του προγράμματος (28%), ενώ το 6,8% ολοκληρώνει τη θεραπεία. Τέλος, το 4% των θεραπευομένων παραπέμφθηκε σε άλλη μονάδα ή υπη-ρεσία.

Σχετικά με τους θεραπευόμενους στους οποίους χορηγήθηκε πρόωρο εξιτήριο από τις μονά-δες υποκατάστασης, ως κυριότερος λόγος απομάκρυνσης αναφέρεται η χρήση ουσιών εκτός της μονάδας, σε ποσοστό 39% των περιπτώσεων στις μονάδες υποκατάστασης μεθαδόνης (58,2% το 2008) και 28,1% στις μονάδες υποκατάστασης βουπρενορφίνης (31,4% το 2008).

3 Στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης, «ολοκληρωμένη θεραπεία» θεωρείται η πλήρης αποχή από χρήση κάθε παράνομης εξαρτησιογόνου ουσίας με παράλληλη μείωση ή πλήρη διακοπή του υποκατάστατου.


111


Άλλοι λόγοι αποπομπής από το πρόγραμμα είναι η παραβία-ση των κανόνων της μονάδας (3,8% και 33,1%, αντίστοιχα, για τους δύο προαναφερθέντες τύ-πους μονάδων), η χρήση παρά-νομων ουσιών εντός της μονά-δας (46,1% και 0,3%, αντίστοι-χα), η απουσία από θεραπευτι-κές / συμβουλευτικές συνεδρίες (4,2% και 6,2%, αντίστοιχα), η βίαιη συμπεριφορά εντός της μονάδας (0,4% και 7,2%, αντί-στοιχα), καθώς και η συμμετοχή σε άλλες, εκτός της χρήσης ου-σιών, παράνομες δραστηριότη-τες (5,9% και 1,3%, αντίστοιχα).

6.2.2 «στεγνά» προγράμματα θεραπείας

Το 2009 η συνολική δυναμικότητα στην κυρίως θεραπευτική φάση των «στεγνών» θεραπευ-τικών προγραμμάτων ήταν 1.343 θέσεις. (Τα στοιχεία αφορούν 40 από τα 42 θεραπευτικά προγράμματα.) Το μεγαλύτερο αριθμό σε προσφερόμενες θέσεις διαθέτουν οι δομές εξωτε-ρικής παραμονής (68,5%) έναντι των αντίστοιχων εσωτερικής διαμονής (31,5%).

Όπως προκύπτει από το Γράφημα 6.7, κατά τη διάρ-κεια του 2009 2.360 άτο-μα παρακολουθούσαν την κυρίως θεραπευτική φάση των «στεγνών» θεραπευ-τικών προγραμμάτων. Σε όλη τη διάρκεια του έτους πραγματοποιήθηκαν 1.597 εισαγωγές, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό φαίνε-ται να σημειώθηκε στα προ-γράμματα εξωτερικής πα-ραμονής ενηλίκων (45,6%) και στα προγράμματα εσω-τερικής διαμονής ενηλίκων

Γράφημα 6.6: Λόγοι αποχώρησης από τις μονάδες υπο-κατάστασης (2008-2009)


%

Γράφημα 6.7: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκο-νται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2009)


112


(41,1%), ενώ ακολουθούν οι εισαγωγές στην κυρίως θεραπευτική φάση των προγραμμάτων εφήβων (13,3%, ποσοστό το οποίο αντιστοιχεί σε 212 άτομα). Μεταξύ 2008 και 2009 παρα-τηρείται αύξηση του αριθμού των θεραπευτικών δομών (από 35 σε 43) και συνακόλουθη αύξηση του αριθμού των εισαγωγών (κατά 6,5%).

Οι συμβουλευτικοί σταθμοί αποτελούν το πρώτο στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας των εξαρτημένων. Καθώς ο αριθμός των ατόμων που προσεγγίζουν αυτές τις υπηρεσίες και ζητούν θεραπεία εμφανίζεται αρκετά αυξημένος, δημιουργήθηκε από το ΕΚΤΕΠΝ ένα ειδικό ερωτη-ματολόγιο καταγραφής στοιχείων των συμβουλευτικών σταθμών, το οποίο θα αρχίσει να συ-μπληρώνεται από τα αντίστοιχα κέντρα από το 2011 (με στοιχεία για το 2010). Στόχος είναι η πληρέστερη παρουσίαση της κατάστασης που επικρατεί στο χώρο της θεραπείας. Συνοπτικά, όσον αφορά το 2009, στους συμβουλευτικούς σταθμούς των «στεγνών» προγραμμάτων συμ-μετείχαν 4.153 άτομα (για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία των συμβου-λευτικών σταθμών του ΚΕΘΕΑ και του 18 ΑΝΩ, βλ. παρακάτω «Οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί»).

Από το σύνολο των εισαγωγών που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 2009, οι περισ-σότερες αφορούν θεραπευόμενους που ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με «στεγνά» θερα-πευτικά προγράμματα (85,5% στο σύνολο των εισαγωγών). Πιο συγκεκριμένα, οι δομές εξωτε-ρικής παραμονής εφήβων εμφανίζουν το μεγαλύτερο ποσοστό νέων εισαγωγών (92% επί του συνόλου των εισαγωγών σε προγράμματα αυτού του τύπου), ενώ ακολουθούν τα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων (88,2%) και τα προγράμματα εσωτερικής διαμονής (80,5%).

Ένα ποσοστό 14,5% αφορά άτομα τα οποία εισήχθησαν σε θεραπεία αλλά είχαν παρακολου-θήσει και κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα στο παρελθόν. Ποσοστό 10,3% επί του συνόλου των ατόμων που παρακολούθησαν κάποιο «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα αντιστοιχεί σε θεραπευόμενους οι οποίοι πραγματοποίησαν παραπάνω από μία εισαγωγές στο ίδιο θερα-πευτικό πρόγραμμα στη διάρκεια του 2009.

Το 2009, η μέση δύναμη στα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα ήταν 772 άτομα (αφορά 41 από τα 42 προγράμματα της καταγραφής). Ο συγκεκριμένος αριθμός προκύπτει ως μέσος όρος του αριθμού των ατόμων που παρακολουθούσαν τα συγκεκριμένα θεραπευτικά προ-γράμματα σε τρεις χρονικές στιγμές του έτους αναφοράς. Ο συσχετισμός του συγκεκριμένου στοιχείου για την εξαγωγή συμπερασμάτων ως προς την κάλυψη της δυναμικότητας δεν εί-ναι δυνατός για τους ακόλουθους δύο λόγους:

α) στο σύνολο των προγραμμάτων των εφήβων, όπως και σε ορισμένα προγράμματα εξω-τερικής παραμονής ενηλίκων, η μέση δύναμη αφορά αποκλειστικά χρήστες που βρίσκο-νται σε θεραπεία, ενώ η δυναμικότητα αναφέρεται επιπλέον σε θέσεις που προσφέρο-νται σε γονείς ή σε άτομα της οικογένειας των χρηστών και

β) ορισμένα προγράμματα της καταγραφής είναι καινούρια και η λειτουργία τους διαμορ-φώνεται σταδιακά στη διάρκεια του έτους, έτσι ώστε να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν τον αριθμό των ατόμων που δηλώνεται στη δυναμικότητά τους.


113


Όσον αφορά τα απολογιστικά στοιχεία των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, οι τάσεις που διαμορφώνονται σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη (2006 και 2008, στοιχεία για το έτος 2007 δεν είναι διαθέσιμα) έχουν ως εξής:

• Από το 2006 ως το 2008 σημειώθηκε μείωση στη δυναμικότητα των «στεγνών» θερα-πευτικών προγραμμάτων σε ποσοστό 23,7%, ενώ στη συνέχεια, το 2009, το ποσοστό αυτό επανήλθε στα ίδια με το 2006 επίπεδα.

• Ωστόσο παρατηρείται αύξηση της μέσης δύναμης σε ποσοστό 17,7% σε σχέση με το 2008 και 25,1% σε σχέση με το 2006.

• Ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονταν σε θεραπεία σε «στεγνά» θεραπευτικά προ-γράμματα παρέμεινε σε σχετικά παρόμοια επίπεδα (αύξηση κατά 6,8% το 2009 σε σχέση με το 2008 και κατά 5,7% σε σχέση με το 2006).

• Τέλος, σχετικά με το συνολικό αριθμό εισαγωγών, μεταξύ 2006-2008 καταγράφηκε μείω-ση σε ποσοστό 7,6%, ενώ το 2009 ο αριθμός των εισαγωγών είναι αντίστοιχος του 2006.

Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, από το σύνολο των ατόμων που δέχθηκαν θεραπευτικές υπηρεσίες σε «στεγνά» προγράμματα, ποσοστό 58,8% εξήλθε από το πρόγραμμα, ενώ ποσοστό 41,2% βρισκόταν ακόμα σε θεραπεία στο τέλος του έτους αναφοράς (αφορά 40 από τα 42 προγράμματα που έδωσαν σχετικά στοιχεία). Το ποσοστό αυτό αφορά θεραπευόμενους στους οποίους η θεραπευτική διαδικασία βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη, λόγω της χρονικής στιγμής της εισαγωγής τους στο πρόγραμμα και της προγραμματισμένης διάρκειας θεραπείας.

Στο Γράφημα 6.8 παρουσιάζονται οι λόγοι εξόδου από τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμμα-τα κατά την τελευταία διετία (2008-2009). Στο συγκεκριμένο υπολογισμό περιλαμβάνονται 40 από τα 42 προγράμματα που λειτούργησαν το 2009 (ο αντίστοιχος αριθμός για το 2008 ήταν 33 από τα 35), διότι εξαιρέθηκαν δύο προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων τα οποία δεν έδωσαν σχετικά στοιχεία.

• Στα προγράμματα εσωτερικής διαμονής, ο κυριότερος λόγος εξόδου είναι η εθε-λοντική αποχώρηση, όπου ένας στους δύο θεραπευόμενους διακόπτει πρόωρα τη θεραπευτική διαδικασία ιδία βουλή-σει (50,2%). Ωστόσο, ένα εξίσου μεγάλο ποσοστό θεραπευομένων φαίνεται να αποχωρεί από το πρόγραμμα έχοντας ολοκλη-ρώσει τη θεραπεία (39,9%). Ένα στα δέκα άτομα λαμβάνει πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου από τα συγκεκριμένα προγράμματα (9,2%).

• Η οικειοθελής αποχώρηση (36,8%), αλλά και η ολοκλήρωση της θεραπείας (32,1%), απο-τελούν τους επικρατέστερους λόγους εξόδου στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων. Περίπου ένα στα τέσσερα άτομα φεύγει από το πρόγραμμα λόγω αποπομπής για παραβιάσεις των κανονισμών πλαισίου λειτουργίας (22,9%).

Ως πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου ορί-ζεται η αποπομπή από το πρόγραμμα λόγω παραβιάσεων των κανονισμών του πλαισίου λειτουργίας.

114


Οι συμΒΟυΛΕυτικΟι σταθμΟι

Τα Συμβουλευτικά Κέντρα του ΚΕΘΕΑ

Οι χρήστες ουσιών έρχονται σε επαφή με το δίκτυο υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ μέσα από 23 Συμβουλευτικά Κέντρα σε 18 πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Τα Συμβουλευτικά Κέντρα λειτουργούν τόσο ως ασφαλές και ελεύθερο από ουσίες «καταφύγιο» από τη χρήση, όπου παρέχεται ενημέρωση, ψυχολογική υποστήριξη και φροντίδα της υγείας, όσο και ως στάδιο προετοιμασίας για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα.

Η ανταπόκριση των Συμβουλευτικών Κέντρων του ΚΕΘΕΑ στα αιτήματα υποστήριξης εκ μέρους των χρηστών είναι άμεση. Μετά το αρχικό ατομικό ραντεβού ο εξυπηρετούμενος εντάσσεται στις ομάδες του Κέντρου, όπου θα λάβει υπηρεσίες κλινικής αξιολόγησης, συμ-βουλευτικής υποστήριξης, ενημέρωσης και κινητοποίησης για παραπομπή σε θεραπεία, οι οποίες πλαισιώνονται από εκπαιδευτικές / ψυχαγωγικές δραστηριότητες και φροντίδα της υγείας. Στους χρήστες που δεν επιθυμούν να ενταχθούν σε διαδικασία απεξάρτησης τα Κέντρα δίνουν τη δυνατότητα να μειώσουν τη χρήση και τις συνδεόμενες με αυτή βλάβες, να φροντίσουν την υγεία τους και να υποστηριχθούν σε ανάληψη πρωτοβουλιών που θα βελτιώσουν τη γενική τους κατάσταση και τους όρους διαβίωσής τους.

Η προσέλευση στο Κέντρο είναι εθελοντική και επιδιώκεται η ενεργητική συμμετοχή των εξυπηρετουμένων στις θεραπευτικές και άλλες διαδικασίες, καθώς η και η υποστήριξή τους για να επιτυγχάνουν μικρές αλλαγές στη στάση και στη συμπεριφορά τους. Επίσης, στο πλαίσιο της γενικότερης κινητοποίησής τους για αλλαγές στον τρόπο ζωής, οι εξυπη-ρετούμενοι καλούνται να αναλάβουν ενεργητικό ρόλο στην προετοιμασία των πρόχειρων γευμάτων που τους παρέχονται και στη φροντίδα των χώρων.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΚΕΘΕΑ • Αρχική εκτίμηση της κατάστασης των εξαρτημένων, σχεδιασμός της θεραπευτικής

παρέμβασης• Φροντίδα της υγείας τους και παραπομπή τους σε αντίστοιχες υπηρεσίες υγείας,

σύμφωνα με τις ανάγκες τους• Εξασφάλιση ψυχιατρικής αξιολόγησης για τις περιπτώσεις διπλής διάγνωσης (ψυ-

χιατρικής συννοσηρότητας)• Ενημέρωση για θέματα σωματικής αποτοξίνωσης και ψυχικής απεξάρτησης• Συμβουλευτική υποστήριξη της οικογένειας και του φιλικού περιβάλλοντος του χρήστη• Μείωση της χρήσης και των επιπτώσεών της• Αποχή από τη συνδεόμενη με τη χρήση παραβατική συμπεριφορά • Συμμετοχή του εξυπηρετούμενου σε εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δραστηριότη-

τες και διευκόλυνσή του στην αξιοποίηση δικτύων κοινωνικής στήριξης• Κινητοποίηση και προετοιμασία για την ένταξή του σε θεραπευτικό πρόγραμμα• Συλλογή, καταχώριση και επεξεργασία των κοινωνικο-δημογραφικών και άλλων

ατομικών στοιχείων (στο πλαίσιο των περιορισμών που θέτει η σχετική με την προ-στασία προσωπικών δεδομένων νομοθεσία) και κοινοποίησή τους στις αρμόδιες εθνικές αρχές

Το 2009 το δίκτυο υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ διέθετε 23 συμβουλευτικά κέντρα πανελλαδικά, από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται Κέντρα που εξειδικεύ-ονται στην υποστήριξη ατόμων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες, όπως έφηβοι, περιστασιακοί χρήστες, εργαζόμενοι, γονείς, μετανάστες, αποφυλακισμένοι κ.ά.


115


Αριθμός ατόμων που εξυπηρετήθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα του ΚΕΘΕΑ (2007-2009)*2007 2008 2009

Συμβουλευτικά Κέντρα Εφήβων 553 488 557Συμβουλευτικά Κέντρα Ενηλίκων 2.245 2.398 2.625σύνολο 2.798 2.886 3.182

* Δεν περιλαμβάνεται το νέο Συμβουλευτικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ στη Ραφήνα, που άρχισε να παρέχει υπηρεσίες στα μέσα του 2009.

Στον πίνακα εξυπηρετουμένων των Συμβουλευτικών Κέντρων για το 2009 δεν περιλαμ-βάνονται όσοι ζήτησαν υπηρεσίες για απεξάρτηση από το αλκοόλ και τα τυχερά παιχνίδια και από τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, με άξονα το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης. Τα άτομα που απευθύνθηκαν περισσότερες από μία φορές μέσα στο έτος στο ίδιο ή άλλο Συμβουλευτικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ έχουν καταμετρηθεί μία μόνο φορά.

Οι συμβουλευτικοί σταθμοί του 18 αΝω (ΨΝα)

Η Μονάδα Απεξάρτησης – 18 ΑΝΩ διαθέτει πέντε Συμβουλευτικούς Σταθμούς και Κέντρα Υποδοχής εξαρτημένων, οι οποίοι βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας. Οι δύο εξ αυτών είναι εξειδικευμένοι, ο ένας στην υποδοχή εξαρτημένων Γυναικών και Μητέρων (με τα παιδιά τους) και ο δεύτερος στην υποδοχή Εφήβων και Νέων.

Τα Κέντρα Υποδοχής και οι Συμβουλευτικοί Σταθμοί αποτελούν το χώρο πρώτης επαφής του εξαρτημένου και της οικογένειάς του με το 18 ΑΝΩ. Σε αυτούς παρέχονται πληροφορίες για θέματα που αφορούν το θεραπευτικό πρόγραμμα, βοήθεια για την αντιμετώπιση πολλαπλών ψυχοκοινωνικών και ιατρικών προβλημάτων, κι επίσης δίνονται ερεθίσματα ευαισθητοποίη-σης στο εξαρτημένο άτομο. Στόχοι είναι η σταθεροποίηση της απόφασής τους για αποχή από τις ουσίες και απεξάρτηση, η ένταξή τους σε θεραπευτικές διαδικασίες, και εν συνεχεία στο θεραπευτικό πρόγραμμα. Τα ανωτέρω επιτυγχάνονται μέσα από ατομικές συνεδρίες, ομάδες στήριξης, ομάδες ψυχοθεραπείας, ομάδες έκφρασης κ.ά. Παράλληλα λειτουργούν προγράμ-ματα συμβουλευτικής γονέων και θεραπείας οικογένειας.

Το 2009 οι απευθυνθέντες στη Μονάδα Απεξάρτησης είχαν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Ζήτησαν για πρώτη φορά βοήθεια στο 18 ΑΝΩ σε ποσοστό 81,4% ενώ το 63,4% εξ αυτών είχε κάνει προσπάθεια απεξάρτησης στο παρελθόν σε κάποιο άλλο Κέντρο.

Πηγή παραπομπής ήταν οι φίλοι κατά 25,58%, η οικογένεια κατά 14,75%, η δε αυτόβουλη προσέλευση ανήλθε σε ποσοστό 25,83%.

Ως προς το φύλο, το 82,2% ήταν άνδρες και το 17,8% γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας τα 30,6 έτη.

Σχετικά με τη διαμονή, το 52,67% ζούσε με τη γονεϊκή οικογένεια, το 94,83% σε σταθερή στέγη και το 87,1% δεν συγκατοικούσε με άλλο χρήστη.

Ως προς την υπηκοότητα το 92% ήταν Έλληνες, άνεργοι κατά 61% και όσον αφορά το εκ-παιδευτικό επίπεδο το 43,67% ήταν απόφοιτοι Λυκείου και το 18,83% απόφοιτοι Γυμνασίου.

Η κύρια ουσία χρήσης ήταν η ηρωίνη σε ποσοστό 80% και ο τρόπος λήψης 51,4% από τη μύτη και 25,7% με ένεση.

Η μέση διάρκεια χρήσης της κύριας ουσίας ήταν τα 8,85 έτη και ο μέσος ηλικιακός όρος έναρξης χρήσης της κύριας ουσίας τα 20,37 έτη.

Η παράνομη χρήση ουσιών ξεκίνησε κατά μέσο όρο στα 16,77 έτη και η ουσία έναρξης ήταν κατά 80,67% η ινδική κάνναβη.

Ως προς την ηπατίτιδα το 48,75% είχε υποβληθεί σε τεστ το οποίο ήταν αρνητικό και το 22,92% βρέθηκε θετικό.

Ως προς τον ιό HIV το 68,42% ήταν αρνητικό και το 0,67% θετικό.

116


• Στα προγράμματα εφήβων, περίπου ένας στους τρεις θεραπευόμενους αποχωρεί οι-κειοθελώς (36,4%). Το 14,7% των θεραπευομένων λαμβάνει πρόωρη χορήγηση εξι- τηρίου, ενώ περίπου ένας στους τρεις εφήβους που φεύγει από το πρόγραμμα έχει ολο-κληρώσει την παρακολούθησή του (35,3%).

Από τη διαχρονική εξέταση των παραπάνω στοιχείων διαφαίνονται οι ακόλουθες τάσεις:

• Η ολοκλήρωση της θεραπευτικής διαδικα-σίας ως λόγος εξόδου από τα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων παρέμεινε στα ίδια επίπεδα από το 2006 μέχρι το 2009 (35,3% το 2006, 33,3% το 2008 και 32,1% το 2009). Από το 2006 και μέχρι το 2009 παρατη-ρείται συνεχής μείω-ση του ποσοστού των ατόμων που αποχω-ρούν οικειοθελώς από το πρόγραμμα (52,8% το 2006, 43,6% το 2008 και 36,8% το 2009), ενώ, αντίθετα, καταγράφεται αύξηση στον αριθμό των ενηλίκων που λαμβάνουν πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου (4,8% το 2006, 14,8% το 2008 και 22,9% το 2009).

• Μείωση παρουσιάζει το ποσοστό των εφήβων που αποπέμπονται από τα προγράμματα λόγω παραβιάσεων των κανονισμών του πλαισίου μεταξύ 2006 και 2008, ενώ στη συνέχεια μέχρι το 2009 το ποσοστό αυξάνεται (21% το 2006, 10,6% το 2008 και 14,7% το 2009). Παρά τη μείωση που είχε σημειωθεί μεταξύ 2006-2008 στον αριθμό των εφήβων που ολοκλήρωσαν τη θεραπευτική διαδικασία, το 2009 παρουσιάζεται και πάλι αύξηση, με το ποσοστό να επανέρχεται στα επίπεδα του 2006 (34,5% για το 2006, 29,4% για το 2008 και 35,3% για το 2009). Όσον αφορά την εθελοντική αποχώρηση των εφήβων, ενώ από το 2006 ως το 2008 είχε παρατηρηθεί αύξηση του ποσοστού, στη συνέχεια, μέχρι το 2009, εμφανίζεται σημαντική μείωση, με το ποσοστό να είναι μικρότερο από εκείνο του 2006 (40,3% το 2006, 52,8% το 2008 και 36,4% το 2009).

• Στα προγράμματα εσωτερικής διαμονής ενηλίκων δεν παρατηρούνται ιδιαίτερες μετα-βολές κατά τη διάρκεια 2006-2009 των ποσοστών όσον αφορά τους λόγους εξόδου από τις συγκεκριμένες δομές.

Γράφημα 6.8: Λόγοι εξόδου από τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2008-2009)


%


117


Σε σχέση με τους βασικότερους λόγους για τους οποίους οι θεραπευόμενοι έλαβαν πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου το 2009 παρατηρούνται τα ακόλουθα:

• Από προγράμματα εσωτερικής διαμονής οι θεραπευόμενοι αποπέμπονται κυρίως λόγω χρήσης παράνομων ουσιών εκτός της μονάδας (29,8%), βίαιης συμπεριφοράς εντός της μονάδας (29,8%), παραβίασης κανόνων ή κανονισμών της μονάδας / προγράμματος (12,3%), σεξουαλικών σχέσεων μεταξύ των θεραπευομένων (7%) και χρήσης αλκοόλ (7%).

• Στα προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων οι κυριότεροι λόγοι αποπομπής είναι η χρήση παράνομων ουσιών εκτός της μονάδας (46,2%), η βίαιη συμπεριφορά εντός της μονάδας (16,7%), η χρήση αλκοόλ (12,8%) και η παραβίαση κανόνων ή κανονισμών της μονάδας / προγράμματος (7,7%).

• Τέλος, στις μονάδες εφήβων οι σημαντικότεροι λόγοι πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου είναι η χρήση παράνομων ουσιών εκτός της μονάδας (50%), η παραβίαση κανόνων ή κανονισμών της μονάδας / προγράμματος (12,5%) και η χρήση παράνομων ουσιών εντός της μονάδας (8,3%).

6.2.3 Άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις

Μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης

Το Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων Ι Α Ν Ο Σ (ΨΝΘ) και η Μονάδα Εφήβων Α Τ Ρ Α Π Ο Σ αποτελούν τις δύο εξειδικευμένες δομές σωματικής αποτοξίνωσης που λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα. Η δηλωθείσα δυναμικότητα των δύο παραπάνω δομών είναι 19 άτομα ανά μήνα και 20 άτομα ανά τρίμηνο, αντίστοιχα. Βασικός στόχος των παραπάνω μονάδων αποτελεί η παροχή φαρμακευτικής βοήθειας σε χρήστες –κυρίως ηρωίνης, αλλά και άλλων ουσιών– για την αντιμετώπιση των σωματικών στερητικών συμπτωμάτων. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η ενημέρωση σε θέματα υγείας, η πρόληψη της υποτροπής, καθώς και η ευαισθητοποίηση και η προετοιμασία για τη φάση της θεραπείας με τη λειτουργία ομάδων ψυχοθεραπείας. Η προγραμματισμένη διάρκεια του Προγράμματος ΙΑΝΟΣ είναι 21 ημέρες ενώ της Μονάδας Εφήβων ΑΤΡΑΠΟΣ 120 ημέρες (30 μέρες στη φάση προ ένταξης και 90 μέρες στη φάση αποτοξίνωσης).

Το πρόγραμμα των δύο μονάδων σωματικής αποτοξίνωσης παρακολούθησαν κατά τη διάρκεια του 2009 συνολικά 315 άτομα, ενώ ο συνολικός αριθμός των εισαγωγών ανέρχεται σε 296 άτομα. Το 59,5% των θεραπευομένων που έκαναν εισαγωγή για θεραπεία στις μονάδες σωματικής αποτοξίνωσης αφορά άτομα που ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τις συγκεκριμένες μονάδες. Όσον αφορά τους λόγους εξόδου από τις συγκεκριμένες δομές, το 56,9% ολοκλήρωσε το πρόγραμμα και προωθήθηκε στην επόμενη φάση της θεραπευτικής διαδικασίας, το 25,8% αποχώρησε οικειοθελώς και το 10% έλαβε πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου. Οι κυριότεροι λόγοι για την πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου στις μονάδες σωματικής

118


αποτοξίνωσης είναι η παραβίαση κανόνων ή κανονισμών της μονάδας / προγράμματος (46,7%), η χρήση παράνομων ουσιών εκτός (23,3%) και εντός (20%) της μονάδας.

Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας

Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας είναι ένα πρόγραμμα του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και λειτουργεί από το Φεβρουάριο του 2001. Χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μέσω του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ). Βασικό άξονα του προγράμματος αποτελεί η προαγωγή της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης από ψυχότροπες ουσίες. Το πρόγραμμα είναι ανοιχτό, δεν υπάρχουν λίστες αναμονής, παρέχει τις υπηρεσίες του δωρεάν και βασικός του στόχος είναι η υποστήριξη των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, καθώς και των οικογενειών τους. Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί τη μοναδική κρατική πρόταση η οποία αξιοποιεί την ιδέα της αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης.

Το 2009 συμμετείχαν στις δράσεις του προγράμματος 481 άτομα (αύξηση 4,6% σε σχέση με το 2008), εκ των οποίων 408 είχαν πρόβλημα εξάρτησης από τα ναρκωτικά και 73 από το αλκοόλ. Από τους 481 χρήστες, οι 126 ήταν νέες προσελεύσεις (το 2008 οι νέες προσελεύσεις ήταν, αντίστοιχα, 111 άτομα). Επίσης, στο πρόγραμμα συμμετείχαν και 185 συγγενείς και φίλοι χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών. Ο μηνιαίος μέσος όρος ατόμων με προβλήματα χρήσης, στα οποία παρέχεται ψυχοκοινωνική υποστήριξη, ανέρχεται στα 117 άτομα.

Παράλληλα, το πρόγραμμα παρέχει υποστήριξη και σε άλλα ζητήματα πέρα από τη σύσταση και την ενίσχυση ομάδων αυτοβοήθειας. Κατά το έτος αναφοράς, 51 άτομα έλαβαν ολοκληρωμένες υπηρεσίες υποστήριξης σε νομικά θέματα, 48 άτομα υποστη-ρίχθηκαν συστηματικά σε ιατρικά ζητήματα, 39 άτομα σε εκπαιδευτικά και 46 άτομα σε επαγγελματικά ζητήματα. Επίσης, στο πρόγραμμα λειτουργεί δράση δουλειάς στο δρόμο (street-work), όμως λόγω των προβλημάτων που αντιμετώπισε το πρόγραμμα και της μείωσης του προσωπικού δεν πραγματοποιήθηκε η συγκεκριμένη δράση κατά το έτος αναφοράς.

6.3 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ

Στη χώρα μας σήμερα λειτουργούν 5 δομές οι οποίες προσφέρουν θεραπευτικές υπηρεσίες και για άλλες εξαρτήσεις στο πλαίσιο των μονάδων απεξάρτησης από τα ναρκωτικά. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα κέντρο υποδοχής και αντιμετώπισης διατροφικών διαταραχών, δύο δομές που αφορούν την προβληματική χρήση του διαδικτύου και δύο μονάδες απεξάρτησης από τα τυχερά παιχνίδια.


119


Το Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών του 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2008. Οι υπηρεσίες του αφορούν άτομα εξαρτημένα και μη από ουσίες, τα οποία είχαν ή έχουν στο ιστορικό τους οιουδήποτε τύπου διατροφική διαταραχή. Η συνολική δυναμικότητα του συγκεκριμένου τμήματος είναι 45 άτομα, ενώ ο αριθμός των θεραπευομένων που παρακολούθησε το πρόγραμμα κατά τη διάρκεια του 2009 ήταν 30 άτομα. Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, οι μισοί θεραπευόμενοι αποχώρησαν οικειοθελώς από το πρόγραμμα. Οι υπόλοιποι συνεχίζουν τη θεραπεία, με εξαίρεση ένα άτομο το οποίο παραπέμφθηκε σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος εξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου έχουν ιδρυθεί δύο δομές, η Μονάδα Βραχύχρονης Παρέμβασης ΚΕΘΕΑ ΠΛΕΥΣΗ και το Τμήμα Προβληματικής Χρήσης Διαδικτύου του 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ). Για το 2009 η συνολική δηλωθείσα δυναμικότητα σε θέσεις ήταν 60 άτομα, ενώ συνολικά παρακολούθησαν το πρόγραμμα 25 άτομα. Από αυτά, η πλειονότητα (17 άτομα) συνεχίζει τη θεραπεία, 7 άτομα διέκοψαν πρόωρα τη θεραπευτική διαδικασία ιδία βουλήσει και ένα άτομο παραπέμφθηκε σε άλλη μονάδα ή υπηρεσία.

Επιπλέον, λειτουργούν δύο θεραπευτικές μονάδες, μία στην Αθήνα (ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ) και μία στη Θεσσαλονίκη (Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια ΜΕΘΕΞΙΣ, ΨΝΘ), στις οποίες απευθύνονται άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτη-σης από τα τυχερά παιχνίδια. Για το έτος 2009, η συνολική δυναμικότητα του ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ σε θέσεις ήταν 80 άτομα, ενώ για τη μονάδα ΜΕΘΕΞΙΣ η δυναμικότητα ανέρχεται στις 110 οικογενειακές και ατομικές θεραπευτικές παρεμβάσεις ανά μήνα. (Η μονάδα λειτουργεί κυ-ρίως σε επίπεδο πρωτοβάθμιας περίθαλψης και οι υπηρεσίες παρέχονται σε όσους θεωρούν ότι αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης ως χρήστες ή έμμεσα, σε συμβουλευτικό επίπεδο, σε όσους ενδιαφέρονται ως συγγενείς χρηστών.) Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που πα-ρακολούθησαν τα παραπάνω προγράμματα το 2009 ήταν 195. Σχετικά με την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας σε αυτού του είδους τις δομές, η πλειονότητα (83,6%) συνεχίζει τη θεραπεία, ένας στους δέκα (9,2%) αποχώρησε οικειοθελώς, ενώ το 7,2% ολοκλήρωσε την παρακολούθηση του προγράμματος.

Αθανάσιος Στάμος, Ελευθερία Καναβού

πρΟ

ΒΛή

ματ

α Ψ

υΧικ

ήσ

κα

ι σω

ματ

ική

σ υ

ΓΕια

σ κ

αι θ

αΝ

ατΟ

ι απ

Ο Ν

αρκ

ωτι

κα

7

121

7. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

7.1.1 το πλαίσιο εφαρμογής του δείκτη Επικράτησης μολυσματικών ασθενειών

O Δείκτης Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών (ΔΕΜΑ) καταγράφει τον επιπολασμό της μόλυνσης από τους ιούς της Ηπατίτιδας Β (HBV), Ηπατίτιδας C (HCV) και HIV/AIDS στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών (εφεξής: ΧΕΝ) που απευθύνονται στις μονάδες / προγράμματα της χώρας για θεραπεία σε σχέση με προβλήματα από τη χρήση ναρκωτι-κών ουσιών.

Αποτελεί, από το 2000, έναν από τους πέντε επιδημιολογικούς δείκτες που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ για να αποτυπώσει το πρόβλημα των ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ. www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_4_drug-related-infectious-diseases.php).

Η εφαρμογή του ΔΕΜΑ στην Ελλάδα στηρίζεται σε σχετικό Πρωτόκολλο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου (βλ. www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/drid).

Για την εφαρμογή του ΔΕΜΑ το ΕΚΤΕΠΝ έχει αναπτύξει ένα εθνικό δίκτυο φορέων το οποίο αποτελείται από μονάδες και προγράμματα εσωτερικής διαμονής και εξωτερικής παραμονής («στεγνά» και υποκατάστασης), Κέντρα Άμεσης Πρόσβασης, δημόσια εργα-στήρια και νοσοκομεία (βλ. Κατάλογο στο τέλος του Κεφαλαίου). Με τη βοήθεια ατομι-κού και ανώνυμου ερωτηματολογίου συλλέγονται σε ετήσια βάση στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα των δοκιμασιών για κάθε ΧΕΝ που έχει προσεγγίσει κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα και έχει εξεταστεί, μεταξύ άλλων, για HCV, HBV, HIV/AIDS και φυματίωση.

Τα θεραπευτικά προγράμματα θέτουν ως προϋπόθεση για την ένταξη των χρηστών στα προγράμματά τους τις ιατρικές εξετάσεις για τις μολυσματικές ασθένειες (Ηπατίτιδες Β και C, HIV/AIDS και φυματίωση). Οι εργαστηριακοί έλεγχοι πραγματοποιούνται μέσα από ένα διαμορφωμένο δίκτυο εξειδικευμένων προγραμμάτων, αρμόδιων φορέων και γενικών νοσοκομείων.

Ετησίως συλλέγονται ατομικά ή συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα αιματολογικών εξετάσεων για τους ιολογικούς δείκτες Anti-HCV και Anti-HCV (RIBA) της Ηπατίτιδας C, για τους ιολογικούς δείκτες HBsAg, Anti-HBc και Anti-HBs της Ηπατίτιδας Β, για HIV/AIDS, καθώς και από εξετάσεις δερματικής φυματινοαντίδρασης (τεστ Mantoux) και ακτινογραφίας θώρακος ή οιασδήποτε άλλης εξέτασης (σε ανοιχτού τύπου ερώτη-ση). Ο ΔΕΜΑ, επιπλέον, διερευνά: συμπεριφορές υψηλού κινδύνου όπως π.χ. κοινή χρή-ση συριγγών και λοιπού ενέσιμου ή μη ενέσιμου εξοπλισμού, καθώς και τη μη χρήση προφυλακτικού.

Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή του ΔΕΜΑ παρουσιάζονται ξεχωριστά:

για τα α τ ο μ ι κ ά στοιχεία που συλλέγει και επεξεργάζεται το ΕΚΤΕΠΝ από την πλειονό-

122

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

τητα των φορέων του Εθνικού Δικτύου του ΔΕΜΑ,1 τα οποία στο εξής θα αναφέρονται ως Στοιχεία Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ.2

για τα σ υ γ κ ε ν τ ρ ω τ ι κ ά στοιχεία που αποστέλλει το ΚΕΘΕΑ (εφεξής: στοιχεία ΚΕΘΕΑ3) και το 18 ΑΝΩ (εφεξής: στοιχεία 18 ΑΝΩ4), για τα οποία το ΕΚΤΕΠΝ δεν έχει τη δυνατότητα επεξεργασίας.

7.1.2 στοιχεία δΕμα για το 2009

Συγκεντρώθηκαν στοιχεία με τα αποτελέσματα των εξετάσεων από 1.972 περιπτώσεις ΧΕΝ που εξετάστηκαν για μολυσματικές ασθένειες το 2009. Ο αριθμός των ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009 από τις τρεις διαφορετικές πηγές (Δίκτυο ΕΚΤΕΠΝ, ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ) παρουσιάζεται στον Πίνακα 7.1.

πίνακας 7.1: Αριθμός ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009, ανά κατηγορία δοκιμασίας HBV* HCV** HIV/AIDS Φυματίωση***

Ν Ν Ν ΝΣτοιχεία Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ 976 970 965 536Στοιχεία ΚΕΘΕΑ 837 780 843 677Στοιχεία 18 ΑΝΩ 153 132 133 133

* Έχουν εξετασθεί τουλάχιστον για HbsAg.** Έχουν εξετασθεί για Anti-HCV/EIA. *** Ακτινογραφία θώρακος.


Όπως καταγράφεται και στα χαρακτηριστικά των προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ. Κεφάλαιο 5), η συντριπτική πλειονότητα των ΧΕΝ στους οποίους έγινε ιολογικός έλεγχος το 2009 ήταν άνδρες (Πίνακας 7.2). Η αναλογία των γυναικών στις οποίες έγινε έλεγχος επιπολασμού μολυσματικών ασθενειών είναι μεγαλύτερη στο δείγμα του 18 ΑΝΩ, το οποίο συμπεριλαμβάνει στοιχεία από δύο ειδικά προγράμματα για εξαρτημένες γυναίκες και μητέρες.

1 Ε θ ν ι κ ό Δ ί κ τ υ ο Δ Ε Μ Α : Το σύνολο των φορέων σε εθνικό επίπεδο που συλλέγουν και αποστέλλουν, σε ετήσια βάση, στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ (ατομικά ή συγκεντρωτικά) σχετικά με τον επιπολασμό μολυσματι-κών ασθενειών στους ενδοφλέβιους χρήστες ναρκωτικών.

2 Σ τ ο ι χ ε ί α Δ ι κ τ ύ ο υ Ε Κ Τ Ε Π Ν : Ατομικά στοιχεία σχετικά, μεταξύ άλλων, με τον επιπολασμό μολυ-σματικών ασθενειών στους ενδοφλέβιους χρήστες ναρκωτικών που συλλέγει και επεξεργάζεται το ΕΚΤΕΠΝ απευθείας από την πλειονότητα των φορέων του Εθνικού Δικτύου ΔΕΜΑ.

3 Σ τ ο ι χ ε ί α Κ Ε Θ Ε Α : Συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τον επιπολασμό μολυσματικών ασθενειών στους ενδοφλέβιους χρήστες ναρκωτικών που αποστέλλει το ΚΕΘΕΑ, για τα οποία το ΕΚΤΕΠΝ δεν έχει τη δυνατότητα επεξεργασίας.

4 Σ τ ο ι χ ε ί α 1 8 Α Ν Ω : Συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τον επιπολασμό μολυσματικών ασθενειών στους ενδοφλέβιους χρήστες ναρκωτικών που αποστέλλει το 18 ΑΝΩ, για τα οποία το ΕΚΤΕΠΝ δεν έχει τη δυνατότητα επεξεργασίας.


123


πίνακας 7.2: Κατανομή ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009, ανά φύλο και ηλικία

Στοιχεία Δικτύου

ΕΚΤΕΠΝΣτοιχεία ΚΕΘΕΑ

Στοιχεία 18 ΑΝΩ

% % %Φύλο

Άνδρες 87,8 86,5 73,2

Γυναίκες 12,2 13,5 26,8

Ηλικιακή ομάδα

<25 ετών 11,1 17,4 20,3

25-34 ετών 54,5 70 60,1

>34 ετών 34,4 14,6 19,6


Επιπλέον, η πλειονότητα των ΧΕΝ στο δείγμα του ΚΕΘΕΑ και στο δείγμα του 18 ΑΝΩ είναι νεαροί ενήλικες ηλικίας ≤34 ετών (Πίνακας 7.2), κάτι που κατά κανόνα χαρακτηρίζει τα άτομα των «στεγνών» προγραμμάτων. Σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη καταγράφονται μειωμέ-να τα ποσοστά των ΧΕΝ κάτω των 25 και άνω των 34 ετών, οι οποίοι εξετάστηκαν για κάποια μολυσματική ασθένεια το 2009, ενώ αυξάνονται αυτά των ΧΕΝ ηλικίας 25-34 ετών, κάτι το οποίο επίσης επισημαίνεται στα στοιχεία του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας (βλ. Κεφάλαιο 5).

7.1.3 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό της ήπατίτιδας C

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, περίπου το 2%-2,5% του γενικού πληθυσμού της χώρας έχει χρόνια λοί-μωξη Ηπατίτιδας C (Ιατρικό Βήμα 2006, Lionis et al. 1997, Gogos et al. 2003). Ωστόσο, το μέγεθος του προβλήματος δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια, εξαιτίας του ότι αφενός η πλειονότητα των ασθε-νών είναι ασυμπτωματικοί, αφετέρου δεν υπάρ-χει συστηματική καταγραφή των κρουσμάτων σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, η διασπορά της HCV στην Ελλάδα ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή (Βελονάκης και συν. 2007).

Ο κίνδυνος μόλυνσης που προκαλείται από τον ιό της Ηπατίτιδας C στους ΧΕΝ είναι εξαι-ρετικά υψηλός. Η μόλυνση από τον ιό της Ηπατίτιδας C στον πληθυσμό των ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009 στην Ελλάδα κατα-γράφεται μεταξύ 35,6% και 64,3%. Τα παρα-πάνω ποσοστά διαφοροποιούνται ανάλογα με την πηγή των στοιχείων (Δίκτυο ΕΚΤΕΠΝ, ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ) και τα διαφορετικά χαρα-


Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αν και υπάρ- χουν μεγάλες διαφοροποιήσεις τό- σο μεταξύ των διαφόρων περιο-χών μέσα σε κάθε χώρα όσο και μεταξύ των χωρών (από 12% έως 85%), τα ποσοστά μόλυνσης των ΧΕΝ για το έτος 2007-2008 ξε-περνούν το 40% στις μισές από τις χώρες ή περιοχές που διαθέ-τουν σχετικά στοιχεία στο ΕΚΠΝΤ (ΕΚΠΝΤ 2010).

«Νέοι» ΧΕΝ: Έχουν ξεκινήσει ενέσιμη χρήση κατά τη διάρκεια των δύο τελευ-ταίων χρόνων.

«Παλιοί» ΧΕΝ: Έχουν ξεκινήσει ενέσιμη χρήση περισσότερα από δύο χρόνια πριν.

124


κτηριστικά των ατόμων που προσεγγίζουν τα προγράμ-ματα αυτά. Έτσι, τα άτομα που εντάχθηκαν για θερα-πεία στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ και του 18 ΑΝΩ (τα οποία είναι κατά κανόνα νεαρότερα σε ηλικία και με ελαφρύτερο ιστορικό κατά-χρησης) εμφανίζουν χαμη-λότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C (43,5% και 35,6%, αντίστοι- χα) (Γράφημα 7.1). Παρο-μοίως, το ποσοστό μόλυν-σης από τον ιό της Ηπα- τίτιδας C στους ΧΕΝ που εξετάστηκαν από προγράμ-

ματα υποκατάστασης του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ ήταν 68%, στους ΧΕΝ που προσέγγισαν τη Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης του ΟΚΑΝΑ 83,1%, ενώ στους ΧΕΝ στα «στεγνά» προγράμματα του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ το ποσοστό μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C ήταν 51,8% . Παρά τις διακυμάνσεις στα ενδιάμεσα έτη, τα ποσοστά μό-λυνσης από Ηπατίτιδα C στους ΧΕΝ στην Ελλάδα παραμένουν την περίοδο 2002-2009 σε υψηλά επίπεδα (Γράφη-μα 7.1).

Ο επιπολασμός του ιού της Ηπατίτιδας C σε ηλικία μι-κρότερη των 25 ετών ή και στους ΧΕΝ που έχουν ξεκι-νήσει ενέσιμη χρήση μόνο κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων χρόνων («νέοι» ΧΕΝ) αποτελεί έμμεσο δεί-κτη για την εκτίμηση της επίπτωσης του φαινομένου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2009, υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C καταγράφο-νται στους ΧΕΝ μεγαλύτε-ρης ηλικίας (Γράφημα 7.2).

Γράφημα 7.1: Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισω-μάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA) από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ (2002-2009)


%

Γράφημα 7.2: Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμά-των έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA) στους ΧΕΝ ηλικίας: α) <25 ετών, β) 25-34 ετών και γ) >34 ετών (2009)


%


125


Εξετάζοντας διαχρονικά τον επιπολασμό του ιού ανά ηλι-κιακή κατηγορία στα στοι-χεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ (τα οποία δίνουν τη δυνατότητα επιμέρους αναλύσεων), πα-ρατηρείται ότι τα ποσοστά μόλυνσης κυμαίνονται στα-θερά σε συγκριτικά υψη-λότερα επίπεδα στους μεγα-λύτερους σε ηλικία ΧΕΝ (>34 ετών). Επιπλέον, στις νεα-ρότερες ηλικίες (<25 ετών) για το σύνολο της περιόδου 2002-2009, παρά τις διακυ-μάνσεις σε επιμέρους έτη, καταγράφεται τάση σταθε-ροποίησης (Γράφημα 7.3).

Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2009, με εξαίρεση τα στοιχεία του 18 ΑΝΩ, υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C καταγράφονται στους ΧΕΝ με περισσότερα από 2 χρόνια ενέσιμης χρήσης (Γράφημα 7.4).

Παρομοίως, εξετάζοντας δια- χρονικά (2002-2009) τα στοι- χεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ για τον επιπολασμό του ιού της Ηπατίτιδας C ανάλογα με το αν είναι «νέοι» ή «πα-λιοί» ΧΕΝ, παρατηρείται ότι στους «παλιούς» ΧΕΝ τα πο-σοστά μόλυνσης κυμαίνο-νται σταθερά σε υψηλότερα επίπεδα. Στους «νέους» ΧΕΝ η τάση είναι αυξητική (από 20,5% το 2002 στο 39% το 2009) (Γράφημα 7.5).

Τα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C είναι υψηλότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες ΧΕΝ,

Γράφημα 7.3: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ ηλικίας: α) <25 ετών, β) 25-34 ετών και γ) >34 ετών (2002-2009)


Έτη

%

Γράφημα 7.4: Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισω-μάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA): α) στους νέους ΧΕΝ και β) στους παλιούς ΧΕΝ (2009)


%

126


κάτι που επιβεβαιώνεται και στη διεθνή βιβλιογραφία (Evans et al. 2003, Neaigus et al. 2007, Iversen et al. 2010, Vescio et al. 2008, Lidman et al. 2009). Έτσι, σύμφωνα με τα στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ για το 2009, αντισώ-ματα του ιού διαγνώστηκαν στο 74,8% των γυναικών ένα- ντι του 62,9% των ανδρών.

Η κοινή χρήση στα σύνεργα αποτελεί παράγοντα υψη-λού κινδύνου για μόλυνση από τον ιό της Ηπατίτιδας C (ΕΚΠΝΤ 2010). Σύμφωνα με τα στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ για το 2009, περισ-σότεροι από ένας στους 2 ΧΕΝ οι οποίοι εξετάστηκαν για μολυσματικές ασθένειες το 2009 (57,2%) ανέφεραν κοινή χρήση σε κάποιο ενέ-σιμο ή μη σύνεργο (σύριγ-γα, βαμβάκι, κουτάλι, νερό, καλαμάκι κτλ.). Οι ΧΕΝ που αναφέρουν κοινή χρήση έχουν μολυνθεί σε υψηλό-τερο ποσοστό από τον ιό της Ηπατίτιδας C συγκριτικά με τους ΧΕΝ που δεν έχουν κάνει ποτέ κοινή χρήση σε κάποιο σύνεργο. Έτσι, το 62,2% των ΧΕΝ που έχουν κάνει έστω και μία φορά στη ζωή τους κοινή χρήση τουλάχιστον ενός από τα

σύνεργα, συγκριτικά με το 51,7% όσων δεν έχουν κάνει ποτέ κοινή χρήση, έχουν μολυνθεί από τον ιό της Ηπατίτιδας C. Τα αντίστοιχα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C στους ΧΕΝ που έχουν –αλλά και στους ΧΕΝ που δεν έχουν– κάνει κοινή χρήση κάποιου συ-νέργου είναι στα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ 50,2% και 35%, αντίστοιχα, και στα στοιχεία του 18 ΑΝΩ

Γράφημα 7.5: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C: α) στους νέους ΧΕΝ και β) στους παλιούς ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ (2002-2009)


%

Γράφημα 7.6: Κοινή χρήση συνέργου στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ οι οποίοι: α) έχουν μολυνθεί και β) δεν έχουν μολυνθεί από τον ιό της Ηπατίτιδας C (anti-HCV/EIA)


%


127


44,9% και 17,1%, αντίστοιχα. Και, αντίστροφα, μελετώντας στα στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ για το 2009 τη συμπεριφορά των ΧΕΝ οι οποίοι αναφέρουν κοινή χρήση κάποιου συνέργου ανάλογα με το αν έχουν μολυνθεί ή όχι από τον ιό της Ηπατίτιδας C, παρατηρείται ότι οι ΧΕΝ στους οποίους έχουν διαγνωστεί αντισώματα του ιού (δείκτης anti-HCV/EIA) καταγράφουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά κοινής χρήσης συνέργων συγκριτικά με τους ΧΕΝ οι οποίοι δεν έχουν μολυνθεί από τον ιό της Ηπατίτιδας C (Γράφημα 7.6). Σύμφωνα με τα ατομικά στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ για τους ΧΕΝ οι οποίοι εξετάστηκαν για μολυσματικές ασθένειες το 2009, σχεδόν ένας στους 3 ΧΕΝ (31,6%) οι οποίοι έχουν σταθερό σύντροφο αναφέρουν σχεδόν πάντα χρήση προφυλακτικού κατά τους τελευταίους 6 μήνες, ενώ στην περίπτωση του περιστασιακού συντρόφου το ποσοστό ανέρχεται στο 66,1%. Παρ’ όλα αυτά, ένα σημαντικό ποσοστό ΧΕΝ δεν χρησιμοποιούν ποτέ προφυλακτικό, ούτε όταν πρόκειται για σταθερό (52,2%) ούτε όταν πρόκειται για περιστασιακό σύντροφο (14,1%). Η σεξουαλική επαφή χωρίς τη χρήση προφυλακτικού αποτελεί επίσης έναν παράγοντα που αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού. Σύμφωνα, ωστόσο, με τις αναλύσεις στα ατομικά στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ, οι ΧΕΝ οι οποίοι εξετάστηκαν για μολυσματικές ασθένειες το 2009 και αναφέρουν «σπάνια» ή «ποτέ» χρήση προφυλακτικού τους τελευταίους 6 μήνες (είτε με το σταθερό είτε με τον περιστασιακό τους σύντροφο δεν καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης συγκριτικά με τους ΧΕΝ που αναφέρουν «πάντα» ή «συχνά» χρήση προφυλακτικού. Έτσι, το 56% των ΧΕΝ που αναφέρουν «πάντα» ή «συχνά», καθώς και το 58,7% των ΧΕΝ που αναφέρουν τους τελευταίους 6 μήνες «σπάνια» ή «ποτέ» χρήση προφυλακτικού με το σταθερό σύντροφο, έχουν μολυνθεί από τον ιό της Ηπατίτιδας C (τα ποσοστά για τον περιστασιακό σύντροφο είναι 58,6% και 55,7%, αντίστοιχα).

7.1.4 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό της ήπατίτιδας Β

Σύμφωνα με εκτιμήσεις το ποσοστό των «φορέων» της Ηπατίτιδας Β στην Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ 1,9% και 5% (Gogos et al. 2003, Zacharakis et al. 2009, Lionis et al. 1997), ενώ υπάρ-χουν γεωγραφικές εστίες με μεγάλη ενδημικότητα, καθώς και ομάδες πλη- θυσμού (π.χ. μετανάστες) με ποικίλα ποσοστά υψηλού επιπολασμού του αντιγόνου HBsAg (2,5%-12%) (Βελο-νάκης και συν. 2007, Κοσκινάς 2007).

Η μετάδοση του ιού διευκολύνεται από την παρεντερική χρήση ναρκωτικών και ως εκ τού-του ο επιπολασμός του ιού στους ΧΕΝ είναι υψηλός. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2009, τα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας Β στους ΧΕΝ (με βάση το δείκτη


Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο επιπολασμός των δεικτών του ιού της Ηπατίτιδας Β στους ΧΕΝ διαφέρει σημα-ντικά τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών εξαιτί-ας, μεταξύ άλλων, των διαφορετικών πολιτικών εμ-βολιασμού που εφαρμόζονται στις διάφορες χώρες. Μεταξύ των χωρών που έδωσαν στοιχεία το 2007-2008 για τον Δείκτη Anti-HBc, ο οποίος υποδηλώνει ιστορικό μόλυνσης, ο επιπολασμός του ιού στους ΧΕΝ ξεπέρασε το 40% σε τέσσερις από τις 9 συνολι-κά χώρες οι οποίες διέθεσαν στοιχεία (ΕΚΠΝΤ 2010).

128


HbsAg) κυμαίνονται μεταξύ 2,3% και 4,6% (Πίνακας 7.3). Όπως φαίνεται στα στοιχεία του Πίνακα 7.3, οι άνδρες ΧΕΝ καταγράφουν επιπολασμό του ιού της Ηπατίτιδας Β (HBsAg) σε μεγαλύτερο ποσοστό συγκριτικά με τις γυναίκες. Επιπλέον, όπως είναι αναμενόμενο, ο επιπολασμός του ιού της Ηπατίτιδας Β (HBsAg) καταγράφεται σε υψηλότερο ποσοστό στους ΧΕΝ άνω των 34 ετών.

πίνακας 7.3: Επιπολασμός του ιού της Ηπατίτιδας Β (HBsAg), ανά φύλο και ηλικία, από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ (2009)

Στοιχεία Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ Στοιχεία ΚΕΘΕΑ Στοιχεία 18 ΑΝΩΝ=976 Ν=837 Ν=153

% % %Σύνολο 2,3 3 4,6Φύλο Άνδρες 2,6 3,2 5,4 Γυναίκες 0 1,8 2,4Ηλικιακή ομάδα <25 ετών 2,3 2,1 6,5 25-34 ετών 1,9 2,6 3,3 >34 ετών 2,8 5,8 6,7


Με βάση τα αποτελέσματα στον ιολογικό δείκτη Anti-HBc, ι σ τ ο ρ ι κ ό μ ό λ υ ν σ η ς από τον ιό παρουσιάζουν: το 32,5% των εξεταζόμενων ΧΕΝ στο Δίκτυο ΕΚΤΕΠΝ (N=727), το 15,4% από τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ (N=358) και το 9,2% από τα στοιχεία του 18 ΑΝΩ (N=153). Με βάση τα στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ, από τους ΧΕΝ που έχουν ιστορικό μόλυνσης (Anti-HBc θετικό), περισσότεροι από τους μισούς (62,7%) έχουν αποκτήσει α ν ο σ ί α λ ό γ ω μ ό -λ υ ν σ η ς (HBsAg αρνητικό και Anti-HBs θετικό). Τα ποσοστά επικράτησης του αντισώματος Anti-HBc στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ δεν έχουν σημαντικές διαφορές ως προς το φύλο, με τους άνδρες να εμφανίζουν παρόμοια ποσοστά σε σύγκριση με τις γυναίκες (32,1% και 35,1%, αντίστοιχα). Επιπλέον, το ποσοστό εμφάνισης ιστορικού μόλυνσης από τον ιό αυξά-νεται σημαντικά με την ηλικία (10,5% στους <25 ετών, 21,3% στους ΧΕΝ ηλικίας 25-34 ετών και 52,5% στους ΧΕΝ >34 ετών). Η εμφάνιση του αντισώματος Anti-HBc παρουσιάζει θετική συσχέτιση με τα χρόνια ενέσιμης χρήσης, με αποτέλεσμα οι ΧΕΝ που έχουν κάνει ενέσιμη χρήση ναρκωτικών για περισσότερα από 2 χρόνια να παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά ιστορικού μόλυνσης (36,2%) σε σύγκριση με τους ΧΕΝ που έχουν ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερο των 2 ετών (11,5%).

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ, δύο στους 5 εξεταζόμενους ΧΕΝ (42,9%) δεν έχουν νοσήσει, αλλά ούτε έχουν εμβολιασθεί κατά του ιού της Ηπατίτιδας Β, δηλαδή, αν δεν εμβολιασθούν, είναι υ π ο ψ ή φ ι ο ι α σ θ ε ν ε ί ς . Με βάση τα αποτελέσματα από τα στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ στους τρεις ιολογικούς δείκτες για την Ηπατίτιδα Β προκύπτει ότι μόνο ένας στους 6 (17,9%) εξεταζόμενους ΧΕΝ έ χ ε ι ε μ β ο λ ι α σ θ ε ί για τον ιό της Ηπατίτιδας Β. Το ποσοστό των εμβολιασθέντων ΧΕΝ καταγράφεται υψηλότερο μεταξύ των γυναικών (24,2%, συγκριτικά με το 17,1% των ανδρών), αλλά και μεταξύ των ΧΕΝ που


129


έχουν υποβληθεί σε θεραπεία στο παρελθόν (21,3%, συγκριτικά με το 14,7% των ΧΕΝ που υποβάλλονται σε θεραπεία για πρώτη φορά στη ζωή τους). Τέλος, ο εμβολιασμός είναι πιο συχνός στους χρήστες που δεν έχουν κάνει ποτέ ενέσιμη χρήση ναρκωτικών (28,2%).

7.1.5 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό HIV/AIDS

Στην Ενότητα αυτή παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν τη μόλυνση από HIV των χρηστών που προσεγγίζουν κάποιον από τους φορείς του Εθνικού Δικτύου του ΔΕΜΑ (κυρίως διαγνωστικές εξετάσεις στο πλαίσιο της θεραπείας), καθώς και τα στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), τα οποία αφορούν την επιδημιολογική επιτήρηση του ιού HIV/AIDS στην Ελλάδα.

Στοιχεία του Εθνικού Δι-κτύου ΔΕΜΑ. Ο επιπολα-σμός της μόλυνσης από τον ιό HIV στους ΧΕΝ οι οποίοι καταγράφηκαν από τον ΔΕΜΑ παρα-μένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα για το 2009. Σύμφωνα με τα ατομικά και τα συγκεντρωτικά στοιχεία που συνέλεξε το ΕΚΤΕΠΝ κυμαίνεται μεταξύ 0,4% και 1,5% (Γράφημα 7.7).

Στοιχεία ΚΕΕΛΠΝΟ. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων

(ΚΕΕΛΠΝΟ) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης πραγματοποιεί την επιδη-μιολογική επιτήρηση της επίπτωσης και του επιπολασμού του ιού HIV/AIDS στην Ελλάδα. Το ποσοστό πληρότητας των δεδομένων στην Ελλάδα είναι υψηλό και εκτιμάται ότι φτά-νει το 80%-90%, λόγω της δωρεάν χορήγησης της αντιρετροϊκής θεραπείας. Σύμφωνα με υπουργική απόφαση, η δήλωση των κρουσμάτων είναι υποχρεωτική, ανώνυμη και απόρ-ρητη. Σύμφωνα με στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, από τις αρχές του 2009 έως και τις 31-10-2009 δηλώθηκαν 462 νέα HIV οροθετικά άτομα στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων και των πε-ριστατικών που, όταν δηλώθηκαν για πρώτη φορά, ήταν ήδη κρούσματα AIDS. Από τα άτο-μα αυτά (συμπεριλαμβανομένων και των περιπτώσεων στις οποίες η κατηγορία μετάδοσης του ιού ήταν ακαθόριστη, 44,6%), τα 10 (2,2%) ήταν ΧΕΝ, κυρίως άνδρες (ΚΕΕΛΠΝΟ 2009).Σύμφωνα με την ίδια πηγή, από το συνολικό αριθμό των δηλωθέντων HIV οροθετικών

Γράφημα 7.7: Ποσοστά μόλυνσης από HIV/AIDS στους ΧΕΝ από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ για τα έτη 2002-2009


%

130


ατόμων (9.798) στην Ελλάδα από το 1984 μέχρι και τις 31-10-2009, οι 329 (3,4%) ήταν ΧΕΝ (συμπεριλαμβάνονται και οι ακαθόριστες περιπτώσεις). Μεταξύ των περιπτώσεων με καθορισμένη την κατηγορία μετάδοσης (Ν=7.550), το ποσοστό των ΧΕΝ ανέρχεται στο 4,4%. Από τα άτομα αυτά οι τρεις στους 4 (Ν=258) ήταν άνδρες (Πίνακας 7.4).

πίνακας 7.4: Συνολικά δηλωθέντα HIV οροθετικά άτομα, ανά κατηγορία μετάδοσης και ανά φύλο στην Ελλάδα από το 1984 μέχρι 31-10-2009

Κατηγορία μετάδοσηςΆνδρες Γυναίκες Σύνολο*

Ν % Ν % Ν %Ομο- /αμφιφυλόφιλοι 4.511 57,2 – – 4.511 46Χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών 258 3,3 71 3,8 329 3,4Πολυμεταγγιζόμενοι /-ες με παράγωγα αίματος 219 2,8 15 0,8 234 2,4Μεταγγισθέντες /-είσες 57 0,7 42 2,2 99 1Ετεροφυλόφιλοι /-ες 981 12,4 1232 65,9 2.220 22,7Κάθετη μετάδοση 30 0,4 26 1,4 57 0,6Ακαθόριστοι /-ες 1.825 23,2 483 25,8 2.248 24σύνολο 7881 100 1869 100 9798 100

* Περιλαμβάνει και τα περιστατικά στα οποία το φύλο είναι άγνωστο.

ΠΗΓΗ: ΚΕΕΛΠΝΟ 2009.

Διαχρονικά, από το 1984 έως και το 2009, το ποσοστό των περιπτώσεων HIV στις οποίες η μόλυνση οφείλεται σε χρήση ενδοφλεβίων ναρκωτικών παραμένει χαμηλό (ΚΕΕΛΠΝΟ 2009).

7.1.6 Επιπολασμός της φυματίωσης

Το 2009, θετικοί στο τεστ Mantoux ήταν το 49,4% των 172 εξετασθέντων ΧΕΝ από τα ατο-μικά στοιχεία του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ (στην πλειονότητά τους αποτελούνται από άτομα των μονάδων υποκατάστασης, η υγεία των οποίων είναι κατά κανόνα επιβαρημένη), το 5,9% των 358 εξετασθέντων ΧΕΝ από τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ και το 4,8% των 21 ατόμων του 18 ΑΝΩ. Ποσοστό 1,9% των 536 εξετασθέντων ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ είχαν θετική ακτινογραφία θώρακος, ενώ το 0,2% ήταν θετικοί στην ακτινογραφία θώρακος στις 677 περιπτώσεις που εξετάστηκαν στο ΚΕΘΕΑ και το 0,8% θετικοί στις 133 συνολικά περιπτώσεις που εξετάστη-καν στο 18 ΑΝΩ.

7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

7.2.1 το πλαίσιο εφαρμογής του δείκτη θανάτων από ναρκωτικά

Τα στοιχεία που αφορούν τους αιφνίδιους θανάτους από ναρκωτικά συγκεντρώνονται και διατίθενται στο ΕΚΤΕΠΝ από το Τμήμα Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας.


131


Τα στοιχεία βασίζονται στα αποτελέσματα των ιατροδικαστικών εξετάσεων και των τοξικολογικών αναλύσεων οι οποίες διενεργούνται σε περιπτώσεις θανάτων από τους αρμόδιους φορείς (εργαστήρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας των πανεπιστημίων και ιατροδικαστικές υπηρεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης).

Στους θανάτους καταγράφονται μόνον οι οξείες δηλητηριάσεις. Δεν καταγράφονται οι θάνατοι που σχετίζονται έμμεσα με τη χρήση ναρκωτικών (π.χ. θάνατοι από μολυσματικές ασθένειες σχετιζόμενες με την ενέσιμη χρήση ναρκωτικών, ατυχήματα, αυτοκτονίες κτλ.)

Παρά τους μεθοδολογικούς περιορισμούς, ο Δείκτης Θανάτων αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την παρακολούθηση του ρυθμού μεταβολής της προβληματικής χρήσης ναρκωτικών σε έναν τόπο, καθώς και της επικινδυνότητας της χρήσης.

7.2.2 στοιχεία θανάτων για το 2009 και διαχρονικές τάσεις

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Ναρκωτικών της Διεύθυνσης Δημόσιας Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας, το 2009 αναφέρθηκαν 214 θάνατοι από ναρκωτικά. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι από τους αναφερθέντες θανάτους μέχρι 31-8-2010 είχαν επιβεβαιωθεί με τις απαραίτητες τοξικολογικές αναλύσεις μόνο οι 63 (29,4%).

Μελετώντας διαχρονικά τον αριθμό των βεβαιωθέντων θανάτων από ναρκωτικά, το 2009 φαίνεται να συνεχίζεται η μείωση του αριθμού που έχει αρχίσει να καταγράφεται ήδη από το 2005 (Γράφημα 7.8). Ωστόσο, όταν θα έχει ολοκληρωθεί από τις αρμόδιες αρχές η διαδικασία επιβεβαίωσης των αναφερθέντων θανάτων, η μείωση αυτή –ιδιαίτερα για την περίοδο 2008-2009– αναμένεται να είναι σημαντικά μικρότερη.

Γράφημα 7.8: Αριθμός αναφερθέντων και βεβαιωθέντων θανάτων από ναρκωτικά (μέχρι 31-8-2010) και ποσοστιαία μεταβολή των βεβαιωθέντων θανάτων, ανά έτος κατά την περίοδο 2000-2009*

* Στοιχεία μέχρι 31-8-2010. Ερευνώ-νται: 151 περιπτώ-σεις για το 2009 (το 70,6% των αναφερ-θέντων θανάτων), 69 περιπτώσεις για το 2008, 40 περι-πτώσεις για το 2007, 13 περιπτώσεις για το 2006, και 6 περι-πτώσεις θανάτων για το 2005.

ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνομία, 2010.

%

%

% %

%

%

%

%

%

132


Ο Πίνακας 7.5 καταγράφει τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των περιπτώσεων βεβαιωθέντων θανάτων. Ωστόσο, δεδομένου ότι εκκρεμεί η επιβεβαίωση της πλειονότητας (σχεδόν τα 3/4) των αναφερθέντων θανάτων για το 2009, ο σχολιασμός των χαρακτηριστι-κών αυτών είναι αδύνατος.


Το 2009 διατέθηκαν από το σύνολο των φορέων ή μονάδων / προγραμμάτων του Δικτύου ΔΕΜΑ στοιχεία για 1.972 περιπτώσεις ΧΕΝ οι οποίοι εξετάστηκαν για μολυσμα-τικές ασθένειες, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτών να είναι άνδρες.

Η μόλυνση από τον ιό της Ηπατίτιδας C στον πληθυσμό των ΧΕΝ στην Ελλάδα καταγρά-φηκε το 2009 μεταξύ 35,6% και 64,3%, ανάλογα με τον τύπο προγράμματος («στεγνό» ή «υποκατάστασης»).

Παρά τις διακυμάνσεις στα ενδιάμεσα έτη, τα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C στους ΧΕΝ στην Ελλάδα παραμένουν την περίοδο 2002-2009 σε υψηλά επίπεδα.

Υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C καταγράφονται στους ΧΕΝ με-γαλύτερης ηλικίας και στους ΧΕΝ οι οποίοι αναφέρουν περισσότερα από δύο χρόνια ενέσι-μης χρήσης και, αναλογικά, σε υψηλότερο ποσοστό στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες ΧΕΝ.

Οι ΧΕΝ των «στεγνών» προγραμμάτων εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας C, είναι ωστόσο κατά κανόνα νεαρότεροι σε ηλικία και με ελαφρύ-τερο ιστορικό κατάχρησης.

Οι ΧΕΝ που αναφέρουν κοινή χρήση σε κάποιο σύνεργο έχουν μολυνθεί σε υψηλότερο ποσοστό από τον ιό της Ηπατίτιδας C σε σύγκριση με τους ΧΕΝ οι οποίοι δεν έχουν κάνει ποτέ κοινή χρήση, επιβεβαιώνοντας το γεγονός ότι η κοινή χρήση στα σύνεργα αποτελεί παράγοντα υψηλού κινδύνου για μόλυνση.

Τα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό της Ηπατίτιδας Β στους ΧΕΝ (με βάση το δείκτη HbsAg) κυμαίνονται το 2009 στην Ελλάδα μεταξύ 2,3% και 4,6%.

Οι άνδρες ΧΕΝ (συγκριτικά με τις γυναίκες), τα άτομα άνω των 34 ετών (συγκριτικά με τις μι-κρότερες ηλικίες) και οι ΧΕΝ που έχουν κάνει ενέσιμη χρήση ναρκωτικών για περισσότερα από δύο χρόνια (συγκριτικά με τους ΧΕΝ με ιστορικό ενέσιμης χρήσης μικρότερο των δύο ετών) καταγράφουν επιπολασμό του ιού της Ηπατίτιδας Β (HBsAg) σε υψηλότερο ποσοστό.

Δύο στους 5 εξεταζόμενους ΧΕΝ (42,9%) δεν έχουν νοσήσει, αλλά ούτε και έχουν εμβολι-ασθεί κατά του ιού της Ηπατίτιδας Β, επομένως –αν δεν εφαρμοστεί σε αυτούς πρόγραμ-μα εμβολιασμού– είναι υποψήφιοι ασθενείς.

Ο επιπολασμός της μόλυνσης από τον ιό HIV στους ΧΕΝ παραμένει το 2009 σε πολύ χα-μηλά επίπεδα (0,4%-1,5%).

Αν και με μόνο το 29,4% των αναφερθέντων θανάτων να έχουν επιβεβαιωθεί για το 2009, φαίνεται να συνεχίζεται το 2009 η μείωση του αριθμού που έχει αρχίσει να καταγράφεται ήδη από τα μέσα της δεκαετίας.

Αναστάσιος Φωτίου, Αργυρώ Ανταράκη


133


2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009% Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν

Αναφερθέντες θάνατοι 312 334 269 229 263 343 276 254 212 214

Βεβαιωθέντες θάνατοι 97,4 304 96,1 321 96,3 259 94,8 217 97 255 94,8 325 91,7 253 81,1 206 63,2 134 29,4 63

Ηλικία≤ 20 ετών 16,8 51 14,3 46 10,8 28 6 13 5,9 15 4,6 15 2,8 7 2,9 6 5,2 7 3,2 2

21-30 ετών 42,8 130 49,2 158 54,1 140 54,4 118 52,1 133 55,1 179 54,9 139 48,1 99 38,8 52 36,5 23

≥ 31 ετών 40,5 123 36,4 117 35,1 91 39,6 86 42 107 40,3 131 42,3 107 49,0 101 56,0 75 60,3 38

ΦύλοΆνδρες 93,8 285 93,5 300 93,4 242 91,7 199 91,8 234 92 299 89,3 226 93,7 193 96,3 129 92,1 58

Γυναίκες 6,3 19 6,5 21 6,6 17 8,3 18 8,2 21 8 26 10,7 27 6,3 13 3,7 5 7,9 5

ΥπηκοότηταΈλληνες 96,1 292 95,6 307 95,4 247 92,2 200 92,9 237 91,1 296 92,5 234 91,7 189 95,5 128 87,3 55

Αλλοδαποί 3,9 12 4,4 14 4,6 12 7,8 17 7,1 18 8,9 29 7,5 19 8,3 17 4,5 6 12,7 8

ΠεριοχήΑττική 65,8 200 65,7 211 62,2 161 56,7 123 50,2 128 48,3 157 41,9 106 24,8 51 8,2 11 20,6 13

Θεσσαλονίκη 16,1 49 16,8 54 19,3 50 18,9 41 22 56 22,5 73 24,5 62 36,4 75 48,5 65 23,8 15

Λοιπή χώρα 18,1 55 17,4 56 18,5 48 24,4 53 27,8 71 29,2 95 33,6 85 38,8 80 43,3 58 55,6 35

Οικογενειακή κατάστασηΆγαμοι 95,1 289 92,8 298 93,8 243 94,9 206 96,1 245 96 312 92,1 233 90,3 186 90,3 121 84,1 53

Έγγαμοι 3,9 12 4,7 15 4,6 12 4,6 10 3,1 8 3,4 11 5,5 14 7,3 15 8,2 11 14,3 9

Διαζευγμένοι 1 3 2,5 8 1,5 4 0,5 1 0,8 2 0.6 2 2,4 6 2,4 5 1,5 2 1,6 1

Γραμματικές γνώσειςΣτοιχειώδης εκπαίδευση 36,5 111 33,6 108 42,1 109 12 26 56,9 145 59,1 192 66 167 61,2 126 64,9 87 30,2 19

Μέση εκπαίδευση 58,6 178 60,4 194 51,4 133 12,9 28 39,2 100 36,9 120 32,8 83 36,9 76 33,6 45 23,8 15

Ανώτατη εκπαίδευση 1,3 4 0,6 2 1,2 3 1,4 3 1,6 4 1,2 4 0,4 1 1,4 3 0,0 - 6,3 4

Άγνωστες 3,6 11 5,3 17 5,4 14 73,7 160 2,3 6 2,8 9 0,8 2 0,5 1 0,7 1 39,7 25

Αγράμματοι 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0,0 - 0,7 1 0,0 0

ΕπάγγελμαΆνεργοι 76,3 232 80,4 258 86,5 224 84,3 183 78,8 201 82,5 268 83,8 212 84,5 174 82,8 111 69,8 44

Τεχνίτες, εργάτες, οικοδόμοι 9,2 28 3,4 11 4,2 11 4,1 9 5,5 14 7,7 25 5,5 14 7,3 15 6,0 8 4,8 3

Ιδιωτικοί υπάλληλοι 4,9 15 5,3 17 3,1 8 9,7 21 5,1 13 4,3 14 3,6 9 3,9 8 3,0 4 7,9 5

Μουσικοί 0 - 0 - 0,4 1 0 - 0,4 1 0 - 0 - 0,0 - 0,0 - 0,0 -

Ναυτικοί 0,7 2 0 - 0 - 0,5 1 0 - 0,3 1 0 - 0,0 - 0,7 1 1,6 1

Ιερόδουλες 0,3 1 0,3 1 0 - 0,9 2 0 - 0 - 0 - 0,0 - 0,0 - 0,0 -

Δημόσιοι υπάλληλοι 0 - 0 - 0 - 0 - 0,4 1 0,3 1 0 - 0,0 - 0,0 - 1,6 1

Δημοσιογράφοι 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0,0 - 0,0 - 0,0 -

Σπουδαστές, μαθητές 2 6 0,3 1 2,3 6 0,5 1 2 5 0,6 2 0,8 2 0,4 1 0,7 1 0,0 -

Λοιποί 6,6 20 10,3 33 3,5 9 0 - 7,8 20 4,3 14 6,3 16 3,9 8 6,7 9 14,3 9

ΟυσίεςΗρωίνη / μορφίνη 98,7 300 99,1 318 98,8 256 95 206 98,8 252 98,2 319 97,6 247 96,6 199 97,0 130 95,2 60

Κοκαΐνη 0.3 1 0,6 2 0,8 2 0,9 2 0 - 0,9 3 0,4 1 1,0 2 0,0 - 9,5 6

Κάνναβη / αλκοόλ 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0,0 - 0,0 - 0,0 -

Άλλες ψυχότροπες ουσίες 1 3 0,3 1 0,4 1 4,1 9 1,2 3 0,9 3 2 5 2,4 5 3,0 4 42,9 27**

πίνακας 7.5: Θάνατοι από ναρκωτικά στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-2009*

* Στοιχεία μέχρι 31-8-2010. Ερευνώνται: 151 περιπτώσεις για το 2009, 69 περιπτώσεις για το 2008, 40 περιπτώσεις για το 2007, 13 περιπτώσεις για το 2006, και 6 περιπτώσεις θανάτων για το 2005.

** Από το 2009, τα ποσοστά ανά ουσία δεν αθροίζονται στο 100%, καθώς σε πολλές περιπτώσεις θανάτων έχουν ανι-χνευθεί περισσότερες από μία ουσίες. Η κατηγορία «Άλλες ψυχότροπες ουσίες» αφορά στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων τη χρήση βενζοδιαδεπινών.

ΠΗΓΗ: Ελληνική Αστυνομία 2010.

134


ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΔΕΜΑ

Φορείς και μονάδες / προγράμματα που διαθέτουν στο ΕκτΕπΝ στοιχεία για μολυσματικές ασθένειες ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΜΟΝΑΔΩΝ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΕΜΑ1. Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ), Ν. Αττικής2. Α’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής 3. Β’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής4. Γ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Πειραιά, Ν. Αττικής5. Δ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής6. Ε΄Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Αθήνας, Ν. Αττικής 7. Α΄Μονάδα Ολοκληρωμένης Θεραπείας Υποκατάστασης (ΜΟΘΥ) Πειραιά, Ν. Αττικής8. Ιατρείο Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων Περιστερίου (ΟΚΑΝΑ / ΙΚΑ Περιστερίου), Ν. Αττικής9. Α’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης10. Β’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης11. Γ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης12. Δ’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης, Ν. Θεσσαλονίκης13. Ε’ Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Θεσ/νίκης

(ΟΚΑΝA / Γ΄Πανεπ. Κλιν. ΑΠΘ), Ν. Θεσσαλονίκης14. Συμβουλευτικός Σταθμός Δικτύου Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας, Ν. Αχαΐας 15. Ανοιχτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΓΕΦΥΡΑ, Ν. Αχαΐας16. Μονάδα Υποκατάστασης Ρίου (ΟΚΑΝΑ / Περιφερειακό Πανεπιστημιακό ΓΝ Πατρών), Ν. Αχαΐας17. Θεραπευτική Μονάδα Υποκατάστασης Λάρισας (ΟΚΑΝΑ / ΠΠΓ Νοσοκομείο Λάρισας), Ν. Λαρίσης18. Μονάδα Υποκατάστασης Χανίων (ΟΚΑΝΑ / Θεραπευτήριο Ψυχικών Παθήσεων Χανίων), Ν. Χανίων19. Μονάδα Υποκατάστασης Ηρακλείου, Ν. Ηρακλείου20. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λαμίας

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – ΓΝΛ), Ν. Φθιώτιδας21. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λιβαδειάς

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – ΓΝΛ), Ν. Βοιωτίας22. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Χαλκίδας

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Στερεάς Ελλάδας – ΓΝΧ), Ν. Ευβοίας23. Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Αγρινίου

(ΟΚΑΝΑ / ΔΥΠΕ Δυτ. Ελλάδας – ΓΝΑ), Ν. Αιτωλοακαρνανίας24. Μονάδα Υποκατάστασης Βουπρενορφίνης Ρόδου (ΟΚΑΝΑ / Δήμος Ροδίων κα), Ν. Νοτίου Αιγαίου25. Εξωτερικό Ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων – Μονάδα Υποκατάστασης Κέρκυρας

(ΟΚΑΝΑ / ΨΝΚ), Ν. Κέρκυρας26. Μονάδα Υποκατάστασης Βόλου

(ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Βόλου Αχιλλοπούλειο), Ν. Μαγνησίας27. Μονάδα Υποκατάστασης Πέτρας Ολύμπου

(ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Πέτρας Ολύμπου) (Κατερίνη), Ν. Πιερίας 28. Μονάδα Υποκατάστασης Πρέβεζας (OKANA / Γενικό Νοσοκομείο Πρέβεζας), Ν. Πρεβέζης29. Πολυδύναμος Συμβουλευτικός Σταθμός

(Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ), Ν. Θεσσαλονίκης30. Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ, Ν. Θεσσαλονίκης31. Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, Πρόγραμμα DETOX, Ν. Θεσσαλονίκης32. Χριστιανικό Σωματείο ΦΙΛΗΜΩΝ, Ν. Αττικής33. Κινητή Μονάδα Γιατροί του Κόσμου Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, Ν. Αττικής 34. Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ)35. Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός»,

Κέντρο Αναφοράς Σεξουαλικών διαδεδομένων νοσημάτων και AIDS, Ν. Αττικής36. «Λαϊκό Νοσοκομείο», Ν. Αττικής37. Γιατροί του Κόσμου (Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Αυλώνα)

ΚΕΘΕΑ1. ΚΕΘΕΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Αττικής2. ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

(Κέντρο Συμβουλευτικής), Ν. Αττικής


135


3. ΚΕΘΕΑ ΔΙΑΒΑΣΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα φροντίδας ενηλίκων, Ν. Αττικής4. ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικός Σταθμός), Ν. Αττικής5. ΚΕΘΕΑ ΕΞΑΝΤΑΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Αττικής6. ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Πρόγραμμα άμεσης πρόσβασης, Ν. Αττικής7. ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων, Ν. Αττικής8. ΚΕΘΕΑ MOSAIC Διαπολιτισμικό μεταβατικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας, Ν. Αττικής9. ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Θεσσαλονίκης10. ΚΕΘΕΑ ΑΝΑΔΥΣΗ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

(Συμβουλευτικό Κέντρο), Ν. Θεσσαλονίκης11. ΚΕΘΕΑ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης (ΚΥΕ), Ν. Θεσσαλονίκης12. ΚΕΘΕΑ Κέντρο Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων (ΚΥΕΘ), Ν. Θεσσαλονίκης13. ΚΕΘΕΑ Ειδικό Πρόγραμμα για εξαρτημένες μητέρες (γονέων), Ν. Θεσσαλονίκης14. ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων

(Συμβουλευτικός Σταθμός) Ν. Λαρίσης15. ΚΕΘΕΑ ΑΡΙΑΔΝΗ Θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας ενηλίκων, Ν. Ηρακλείου16. ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ Συμβουλευτικό Κέντρο Καβάλας, Ν. Καβάλας17. ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ Συμβουλευτικό Κέντρο Αλεξανδρούπολης, Ν. Έβρου18. ΚΕΘΕΑ ΚΙΒΩΤΟΣ Συμβουλευτικό Κέντρο Κομοτηνής, Ν. Ροδόπης19. ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

και νεαρών ενηλίκων, Ν. Αχαΐας20. ΚΕΘΕΑ Μονάδα Συμβουλευτικής και Επανένταξης Ιωαννίνων, Ν. Ιωαννίνων21. ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ Θεραπευτικό Πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων

και νεαρών ενηλίκων, Ν. Μαγνησίας22. ΚΕΘΕΑ ΚΥΤΤΑΡΟ Θεραπευτικό πρόγραμμα διαμονής ενηλίκων Καλαμάτας, Ν. Μεσσηνίας

ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ 18 ΑΝΩ, ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΤΤΙΚΗΣ (ΨΝΑ)1. Ειδικό πρόγραμμα εξαρτημένων μητέρων-γυναικών, Ν. Αττικής2. Μονάδα ψυχολογικής απεξάρτησης τοξικομανών 18 ΑΝΩ (ΜΨΑΤ) (Δαφνί) , Ν. Αττικής3. Ειδικό πρόγραμμα απεξάρτησης γυναικών Ψυχικού 18 ΑΝΩ – ΨΝΑ, Ν. Αττικής4. Μονάδα ψυχολογικής απεξάρτησης τοξικομανών 18 ΑΝΩ (Ιερά οδός), Ν. Αττικής 5. Μονάδα ψυχολογικής απεξάρτησης τοξικομανών 18 ΑΝΩ (Μ. Βόδα), Ν. Αττικής

αΝ

ταπ

Οκρ

ισή

στα

πρΟ

ΒΛή

ματ

α

υΓΕ

ιασ

τωΝ

Χρή

στω

Ν

8

137

8. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας στα ουσιοεξαρτημένα άτομα ασχολούνται αφενός μεν τα προγράμματα θεραπείας για τα ναρκωτικά, αφε-τέρου δε οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μεί-ωσης της βλάβης, οι οποίες προσφέρουν βοήθεια κυρίως σε «ενεργούς» χρήστες ναρκωτικών.

Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης υλοποιούν παρεμβάσεις που αφορούν κυρί-ως την πρόληψη περιπτώσεων υπερδοσολογίας και μολυσματικών ασθενειών και την αντιμετώπιση προ-βλημάτων υγείας, ωστόσο ο αριθμός τους είναι περι-ορισμένος στις περιοχές όπου ήδη έχουν αναπτυχθεί (Αττική και Θεσσαλονίκη), ενώ δεν υπάρχουν ανάλο-γες δράσεις στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας.

Τα στοιχεία που περιγράφονται σε αυτό το Kεφάλαιο αφορούν τις δράσεις των υπηρεσιών άμεσης πρό-σβασης / μείωσης της βλάβης και προέρχονται ως επί το πλείστον από το Ερωτηματολόγιο Μείωσης της Βλάβης του ΕΚΤΕΠΝ.

8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ

Οι δράσεις που υλοποιούνται από τις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης για την πρόληψη περιπτώσεων υπερδοσολογίας περιγράφονται παρακάτω.

8.2.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών

Ε ν η μ έ ρ ω σ η : Έντυπο ενημερωτικό υλικό (φυλλάδια) για αιφνίδιους θανάτους και επείγοντα περιστατικά λόγω χρήσης ναρκωτικών διατίθεται από τα εξής προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης:

1. Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ)2. Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) (ΟΚΑΝΑ) 3. Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) 4. Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου)

«Ενεργοί» χρήστες ναρκωτικών: Είναι χρήστες ναρκωτικών ουσιών χωρίς αίτημα θεραπείας.

Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης στοχεύουν στην προσέγγιση και στην παροχή βοήθειας στην ομάδα των χρηστών που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών προγραμμάτων. Η προσέγγιση των ατόμων αυτών μπορεί να γίνει με ειδικά προγράμ-ματα παρέμβασης εκτός δομών, σε χώρους δηλαδή συνάθροισης και συνδιαλλαγής χρηστών, καθώς και με υπηρεσίες ελεύθερης εισόδου, οι οποίες δεν θέτουν προϋποθέσεις για την υποδοχή και την εξυπηρέτη-ση των χρηστών (www.okana.gr).

παρεμβάσεις μείωσης της βλά-βης: Σκοπός των παρεμβάσεων αυτών είναι ο περιορισμός των πιο άμεσων συνεπειών της χρήσης ναρκωτικών μέσα από «ρεαλιστι-κά» προγράμματα άμεσης πρόσβα-σης (Cheung YW 2000).

138

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

Το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) διαθέτει επιπλέον σχετικό ενημε-ρωτικό υλικό στις οικογένειες ή στους φίλους των χρηστών, στις κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων της Δυτικής Αττικής και στις θεραπευτικές κοινότητες του φορέα.

Ο αριθμός φυλλαδίων που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών το 2009 από δύο προγράμματα άμεσα πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, το Σταθμό Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ) και το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ), ανέρχεται στα 5.964 φυλλάδια, αριθμός αυξημένος σε σχέση με το 2008 (2.557 φυλλάδια). Ε κ π α ί δ ε υ σ η : Τα προγράμματα που πραγματοποιούν ατομικές και ομαδικές εκπαι-δεύσεις χρηστών σχετικά με την πρόληψη των κινδύνων και την αντιμετώπιση της υπερ-δοσολογίας αναφέρονται παρακάτω:

1. ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ)2. Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Aτόμων (ΟΚΑΝΑ)3. Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ)4. Προγράμματα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας

(ΜΚΟ PRAKSIS)

Το 2009 1.020 χρήστες ναρκωτικών εκπαιδεύτηκαν σε θέματα πρόληψης επειγόντων περιστατικών και πρόληψης θανάτων, αριθμός αυξημένος σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (2008: 643 άτομα).

Ο αριθμός των εκπαιδευτών (ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, κοινωνιοθεραπευτές, γιατροί) σε αυτές τις ατομικές και ομαδικές εκπαιδεύσεις ανέρχεται κατά το έτος αναφοράς στα 17 άτομα.

Στις παραπάνω εκπαιδεύσεις συμμετέχουν κατά περίπτωση και γιατροί του προγράμματος ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου).

8.2.2 κινητή μονάδα πρώτων Βοηθειών

Η Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών (ΚΙΜ) του ΟΚΑΝΑ κατά τη διάρκεια του 2009 ανταποκρίθηκε σε 2.531 αιτήματα του ΕΚΑΒ για παρέμβαση, τα οποία έλαβαν χώρα στην περιοχή της Αθήνας, από τα οποία τα 1.597, δηλαδή πάνω από τα μισά αιτήματα (63%), αφορούσαν περιπτώσεις εξαρτημένων ατόμων.

Κύριες αιτίες των περιστατικών αυτών ήταν: α) υπερδοσολογία, β) συμπτώματα που συνδέονται αποκλειστικά με τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και γ) στερητικό σύνδρομο.

Σχετικά διαχρονικά στοιχεία από το 2000-2009 παρουσιάζονται στο Γράφημα 8.1.


139


Σύμφωνα με τα στοιχεία, ο συνολικός αριθμός των περιστατικών της ΚΙΜ πα-ραμένει σχετικά σταθερός τα τελευταία τρία χρόνια (2007-2009). Οριακή αύξη-ση όμως παρουσιάζει ο αριθμός των περιστατικών των εξαρτημένων μεταξύ των ετών 2008-2009 (Γράφημα 8.1).

Στο πλαίσιο επίσης της λειτουργίας του προγράμ- ματος «δουλειά-στο-δρόμο», το οποίο υλοποιείται από το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσ-βασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ),

το προσωπικό καλεί το ΕΚΑΒ σε περιπτώσεις επειγόντων περιστατικών και συνοδεύει το χρήστη στο νοσοκομείο.

8.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ

Για την πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης πραγματοποιούν διάφορα είδη παρεμβάσεων, όπως ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών σε ασφαλείς τρόπους χρήσης, προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών, εξετάσεις ή παραπομπές για εξετάσεις για την ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών κτλ.

Οι δράσεις που υλοποιούνται από τις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης για την πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών περιγράφονται παρακάτω.

8.3.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών

Ε ν η μ έ ρ ω σ η : Στο πλαίσιο των προγραμμάτων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης: α) του ΟΚΑΝΑ (Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων, ΜΑΒΥ), β) του ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα ΕΞΕΛΙΞΙΣ), γ) της μη κυβερνητικής οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου (Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ) και δ) των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων (Πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο») διατίθεται έντυπο ενημερωτικό υλικό σχετικά με την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών.

Γράφημα 8.1: Περιστατικά που εξυπηρετήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών κατά τα έτη 2000-2009


140


5.282 φυλλάδια σχετικά με την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών διανεμήθηκαν συνολικά σε χρήστες ναρκωτικών το 2009 από το Σταθμό Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων του ΟΚΑΝΑ, τη Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ, το Πρόγραμμα ΕΞΕΛΙΞΙΣ του ΚΕΘΕΑ και το Πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων. Ο αριθμός των φυλλαδίων που διανεμήθηκαν το 2009 (5.282) σε σχέση με το 2008 έχει μειωθεί σημαντικά (2008: 8.957 φυλλάδια).

Ενημέρωση σχετικά με την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών γίνεται επίσης από τις τηλε-φωνικές γραμμές βοήθειας 1031 του ΟΚΑΝΑ και 1145 του ΚΕΘΕΑ.

Ε κ π α ί δ ε υ σ η : Τα Προγράμματα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργα-σίας της μη κυβερνητικής οργάνωσης PRAKSIS πραγματοποιούν εκπαιδεύσεις στο πλαίσιο των σεμιναριακών κύκλων αγωγής υγείας στους Συμβουλευτικούς Σταθμούς των θερα-πευτικών προγραμμάτων του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα στις θεματικές AIDS/HIV, ηπατίτιδες και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Πρακτικές συμβουλές και εκπαίδευση για ασφαλέστερη χρήση ή ασφαλέστερη ενδοφλέβια χρήση παρέχονται από τα παρακάτω προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης: α) Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ του ΚΕΘΕΑ, β) ΜΑΒΥ και Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων του ΟΚΑΝΑ, γ) Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ της μη κυβερνητικής οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου και δ) Προγράμματα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας της μη κυβερνητικής οργάνωσης PRAKSIS.

Ατομική συμβουλευτική για τους κινδύνους των μολυσματικών ασθενειών παρέχονται σε χρή-στες ναρκωτικών από όλες σχεδόν τις υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης και μείωσης της βλάβης.

8.3.2 προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών ή και διανομής προφυλακτικών

Προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών

Υπηρεσίες ανταλλαγής / διανομής συριγγών διαθέτουν τα παρακάτω προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης:

1. ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ)2. Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ) 3. Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου)

Το 2009 ανταλλάχθηκαν 55.483 σύριγγες από τη ΜΑΒΥ και το Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ και διανεμήθηκαν 13.096 από το Σταθμό Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων. Ο συνολικός αριθμός των συριγγών που ανταλλάχθηκαν και διανεμήθηκαν κατά το έτος αναφοράς ανέρχεται στις 68.579 (Πίνακας 8.1).


141


πίνακας 8.1: Αριθμός συριγγών που ανταλλάχθηκαν / διανεμήθηκαν το 2008 και το 2009

ΕΤΗ 2008 2009Αριθμός συριγγών που ανταλλάχθηκαν 41.069 55.483Αριθμός συριγγών που διανεμήθηκαν 14.040 13.096σύνολο 55.109 68.579

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου).

Σύμφωνα με τα στοιχεία, σημαντική αύξηση παρατηρείται στον αριθμό συριγγών που ανταλλάχθηκαν το 2009 σε σχέση με το 2008 (Πίνακας 8.1). Η αύξηση αυτή όσον αφορά την υπηρεσία ανταλλαγής συριγγών της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), στην οποία ανταλλάχθη-καν το 87,4% του συνολικού αριθμού των συριγγών, οφείλεται, σύμφωνα με εργαζόμενο της νοσηλευτικής υπηρεσίας, στο γεγονός ότι «περισσότεροι αλλοδαποί χρήστες ναρκωτικών εξυπηρετήθηκαν κατά το έτος αναφοράς (2009) σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008)».

Επίσης, παρατηρείται μείωση στον αριθμό των συριγγών που διανεμήθηκαν κατά το έτος αναφοράς (2009) σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008) στο Σταθμό Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ) (Πίνακας 8.1), γεγονός που οφείλεται, σύμφωνα με τον υπεύθυνο του Σταθμού, «στο μικρότερο αριθμό συριγγών που διανεμήθηκαν το 2009 σε σχέση με τον προηγούμενο έτος στο πλαίσιο του προγράμματος «δουλειά-στο-δρόμο» επειδή περιορίστηκε ο αριθμός των χρηστών στους δημόσιους χώρους χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών («πιάτσες») λόγω έντονης παρουσίας της Αστυνομίας».

Ε κ π α ί δ ε υ σ η : Στο Σταθμό Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ) συμμετέχουν πρώην ή νυν χρήστες στην εκπαίδευση άλλων χρηστών για την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών. Επιπλέον, στη θεματολογία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων προαγωγής υγεί-ας, τα οποία ο Σταθμός πραγματοποιεί σε κοινωνικούς λειτουργούς των δημόσιων νοσοκο-μείων, συμπεριλαμβάνεται και η ανταλλαγή / διανομή συριγγών σε χρήστες ναρκωτικών.

Προγράμματα διανομής προφυλακτικών

Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης του ΟΚΑΝΑ (ΜΑΒΥ, Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων), του ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ, Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ), της ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου (Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ) και των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων, στο πλαίσιο των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» ή των υπηρεσιών ανταλ-λαγής / διανομής συριγγών διανέμουν προφυλακτικά σε χρήστες ναρκωτικών.

Επιπλέον, η μη κυβερνητική οργάνωση RRAKSIS διανέμει προφυλακτικά σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, μεταξύ των οποίων και σε προβληματικούς χρήστες ναρκω-τικών.

142


πίνακας 8.2: Αριθμός προφυλακτικών που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών (2006, 2008, 2009)

ΕΤΗ 2006 2008 2009Αριθμός προφυλακτικών 11.278 17.929 18.703

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ).

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ) παρατηρείται αύξηση στον αριθμό των προφυλακτικών που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών το 2009 σε σχέση με το 2008 και το 2006 (Πίνακας 8.2).

8.3.3 προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο»

Οι δράσεις των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» έχουν ως βασικό σκοπό τη μείωση της βλάβης από τους κινδύνους που συνδέονται με τη χρήση ναρκωτικών και την κινητοποίηση των χρηστών στη θεραπεία.

Έξι Προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» υλοποιούνται από το ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ, Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ), τον ΟΚΑΝΑ (Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων), τη μη κυβερνητική οργάνωση Γιατροί του Κόσμου, το Πρό-γραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και τα Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων.

Τέσσερα από τα προγράμματα αυτά δρουν στο κέντρο της Αθήνας, ένα στον Πειραιά και ένα στη Θεσσαλονίκη, το οποίο στη διάρκεια του 2009 δεν λειτούργησε λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης.

Τα διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία των δράσεων των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» περιγράφονται στον Πίνακα 8.3.

πίνακας 8.3: Στοιχεία για τα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» το 2009

Αριθμός επαφών = 9.379• Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων • Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ• ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου

Αριθμός ατόμων = 1.085• Συμβουλευτική Μονάδας Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ• Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ

Αριθμός εξορμήσεων = 262• Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων• Συμβουλευτική Μονάδας Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ• Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ

Αριθμός συσκευασιών με εξοπλισμό για ασφαλή χρήση = 9.661 • Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων• ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ).


143


Επιπλέον, το 2009 συνεχίστηκε η συνεργασία των προγραμμάτων «δουλειά-στο-δρόμο» του Σταθμού Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων του ΟΚΑΝΑ και των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων για παρεμβάσεις σε νέους πληθυσμούς χρηστών (π.χ. νεαρών χρηστών κάνναβης) και νέους χώρους συγκέντρωσης ατόμων εξαρτημένων από τη χρήση ηρωίνης. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας πραγματοποιήθηκαν: α) διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού όσον αφορά τις υπηρεσίες στις οποίες μπορούν να απευθυνθούν οι χρήστες, την πρόληψη μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών και την ασφαλή χρήση, β) επιτόπια συμβουλευτική και παραπομπή σε υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης ή άλλες υπηρεσίες υγείας και γ) διανομή ειδικών συσκευασιών με είδη ασφαλούς ενέσιμης χρήσης (injection kits). Ο Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ) συνεχίζει επίσης την εκπαίδευση ομοτίμων για τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» που αυτός υλοποιεί.

8.3.4 Εξετάσεις για ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών

Η Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ είναι η μόνη υπηρεσία που διαθέτει μικροβιολογικό εργαστήριο και παρέχει εξειδικευμένα τη δυνατότητα σε «ενεργούς» χρήστες, χρήστες υπό θεραπεία και πρώην χρήστες για εξετάσεις Ηπατίτιδας Α, Β και C και HIV/AIDS.

Το πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ της ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου πραγματοποιεί επίσης αιμοληψίες, σε μικρότερο αριθμό «ενεργών» χρηστών ναρκωτικών σε σχέση με τη ΜΑΒΥ, για Ηπατίτιδες B, C και για HIV/AIDS, οι οποίες αναλύονται στο νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν». Η υπηρεσία αιμοληψιών του προγράμματος αυτού υπολειτούργησε κατά το έτος αναφοράς λόγω έλλειψης προσωπικού.

Συνολικά, το 2009 πραγματοποιήθηκαν 10.715 εξετάσεις για Ηπατίτιδες Α, Β, C και AIDS/HIV, αριθμός μεγαλύτερος σε σχέση με το 2008 (9.740 εξετάσεις).

Αναλυτικά στοιχεία για τον αριθμό των εξετάσεων και των ατόμων που προσήλθαν στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) κατά τα έτη 2008 και 2009 περιγράφονται στον Πίνακα 8.4.

Το Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου) λειτούργησε το 2009 μόνο για οκτώ μήνες (Ιανουάριος-Αύγουστος 2009) λόγω διοικητικών προβλημάτων και επειδή μετακινήθηκαν οι «πιάτσες» χρηστών ναρκωτικών λόγω αυστηρών αστυνομικών μέτρων σε άλλες περιοχές της Αθήνας.

«Η προσέγγιση χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών στο δρόμο» από το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΟΚΑΝΑ και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) δεν υλοποιήθηκε το 2009 λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης.

144


πίνακας 8.4: Στοιχεία για εξετάσεις ηπατίτιδας και AIDS στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ (2008-2009)

ήπατίτιδα α ήπατίτιδα B ήπατίτιδα C ήιV/AIDS 2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 2009

Συνολικός αριθμός εξετάσεων 1.523 1.661 4.574 5.510 1.517 1.668 1.670 1.830Αριθμός εξετάσεων ενεργών χρηστών -* 453 - 1.364 - 456 - 454Συνολικός αριθμός ατόμων 1.516 1.575 1.506 1.619 1.506 1.580 1.636 1.717Αριθμός ενεργών χρηστών - 433 - 433 - 434 - 434

* Στοιχεία για εξετάσεις ηπατίτιδας και HIV/AIDS των «ενεργών» χρηστών ναρκωτικών είναι διαθέσιμα για το έτος 2009.


Περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των ατόμων που προσήλθαν στο μικροβιολογικό ερ-γαστήριο το 2009 ήταν «ενεργοί» χρήστες ναρκωτικών («ενεργοί» χρήστες: Ηπατίτιδα Α, 27,5%, Ηπατίτιδα Β, 26,7%, Ηπατίτιδα C, 27,4%, HIV/AIDS, 25,3%) (Πίνακας 8.4).

Παραπομπές για εξετάσεις

Το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) πραγματοποίησαν κατά το έτος αναφοράς παραπομπές για εξετάσεις ηπατίτιδας, HIV/ΑIDS και τεστ Mantoux σε δημόσια νοσοκομεία της χώρας και στη ΜΑΒΥ.

Ο αριθμός των ατόμων που παραπέμφθηκαν για εξετάσεις από τα προαναφερόμενα προ-γράμματα το 2009 ανέρχεται στα 281 άτομα, σημειώνοντας αύξηση 52,7% σε σχέση με το 2008 (184 άτομα).

Επιπλέον, η μη κυβερνητική οργάνωση PRAKSIS παραπέμπει άτομα, μεταξύ των οποίων και χρήστες ναρκωτικών, για εξετάσεις ηπατίτιδας και HIV/AIDS στις ειδικές υπηρεσίες των γε-νικών νοσοκομείων.

8.3.5 Εμβολιασμοί

Στο πλαίσιο των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, η ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) κυρίως προσφέρει στους εξαρτημένους χρήστες αυτή την εξειδικευμένη υπηρεσία. Επίσης, εμβολιασμοί πραγματοποιούνται στο Διαγνωστικό Κέντρο του Προγράμματος ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ.

Συνολικά, το 2009 εμβολιάστηκαν στις προαναφερόμενες υπηρεσίες 100 άτομα για Ηπα-τίτιδα Α και 190 άτομα για Ηπατίτιδα Β, ενώ το 2008 ο αριθμός ατόμων που εμβολιάστηκαν στις υπηρεσίες αυτές ήταν ελαφρά μεγαλύτερος (Ηπατίτιδα Α:123 άτομα, Ηπατίτιδα Β:197 άτομα).


145


Στον Πίνακα 8.5 παρουσιάζεται ο αριθμός ατόμων που εμβολιάστηκαν για ηπατίτιδα στη ΜΑΒΥ το 2008 και το 2009.

πίνακας 8.5: Αριθμός ατόμων που εμβολιάστηκαν στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) για ηπατίτιδα(2008, 2009)

ήπατίτιδα α ήπατίτιδα Β2008 2009 2008 2009123 87 194 174


8.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Οι εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), του προγράμματος ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και σε μικρότερο βαθμό του προγράμματος ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου) έχουν ως κύριο στόχο τους την κινητοποίηση των «ενεργών» χρηστών ώστε να αναλάβουν τη φροντίδα της σωματικής τους υγείας.

ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2008, οι περισσότερες χώρες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανο-μένης και της Ελλάδας, παρέχουν ένα ευρύ φάσμα υγειονομικών και κοινωνικών υπηρεσιών, όπως εξατομικευμένη εκτίμηση κινδύνου και συμβουλευτική, εκπαίδευση στην ασφαλέστε-ρη χρήση, έλεγχο και συμβουλευτική για λοιμώδη νοσήματα, εμβολιασμό και αγωγή για ιογε-νείς ηπατίτιδες. Οι υπηρεσίες αυτές συνήθως προσφέρονται από φορείς άμεσης πρόσβασης.

Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια διενεργούνται περισσότεροι έλεγχοι σε προγράμματα μείωσης της βλάβης, για να διασφαλιστούν υψηλά ποιοτικά πρότυπα. Για παράδειγμα, κατά την περί-οδο 2006-2007 επιθεωρήθηκαν οι υπηρεσίες μείωσης της βλάβης στην Αγγλία, προκειμένου να εντοπιστούν οι τομείς που επιδέχονται βελτίωση.

Η ευθύνη για τη διασφάλιση της ποιότητας εναπόκειται σε εθνικούς φορείς σε 14 ευρωπαϊ-κές χώρες. Οι κατευθυντήριες γραμμές μπορεί να βασίζονται σε πορίσματα ερευνών για τη σχέση κόστους / αποτελεσματικότητας, όπως συμβαίνει με τις κατευθυντήριες γραμμές του Ηνωμένου Βασιλείου για τα προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών (NICE 2009). Για την ανάπτυξη και την αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών εκτιμώνται επίσης η συμβο-λή των εξυπηρετούμενων χρηστών και η ανατροφοδότηση από το προσωπικό.

Οι μηχανισμοί διάδοσης των βέλτιστων πρακτικών και των νέων ερευνητικών πορισμάτων στους επαγγελματίες περιλαμβάνουν εθνικές πλατφόρμες γνώσης, όπως τα resultaten scoren (αποτελέσματα βαθμολογίας) στις Κάτω Χώρες, καθώς και διεθνείς εκδηλώσεις ευαισθη-τοποίησης, π.χ. για την ηπατίτιδα C. Επιπλέον, από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Κοινωνική Συμμετοχή και την Υγεία σε συνεργασία με το ΕΚΠΝΤ (Hedrich κ.ά. 2008α) αναπτύχθηκε ένα νέο πρωτόκολλο συλλογής δεδομένων για εξειδικευμένους φορείς άμεσης πρόσβασης, οι οποίοι ασχολούνται με παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης στο πλαίσιο προγραμμάτων χρημα-τοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανάπτυξη και την εφαρμογή ευρωπαϊκών δεικτών στον τομέα της υγείας (ΕΚΠΝΤ 2009).

146


Συγκεκριμένα, παθολογικά προβλήματα αντιμετωπίζονται στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), στο πρόγραμ-μα ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και στο πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου) και οδοντιατρικά προβλήματα στα αντίστοιχα προγράμματα του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ. Επιπλέον, στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) γίνεται πλήρης αιματολογικός έλεγχος (2009: 2.215 άτομα).

Τα παθολογικά προβλήματα που συνήθως αντιμετωπίζονται στις ιατρικές υπηρεσίες των προαναφερθέντων προγραμμάτων είναι διάφορες λοιμώξεις (δέρματος, αναπνευστικού, αποστήματα), μολύνσεις πληγών, θρομβοφλεβίτιδες, υπερδοσολογία, στερητικό σύνδρο-μο, γαστρεντερολογικές και νευρολογικές διαταραχές και ηπατοπάθειες (κυρίως για χρόνια Ηπατίτιδα C).

Σχετικά διαθέσιμα ποσοτικά στοιχεία για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά για τα έτη 2008 και 2009 περιλαμβάνονται στον Πίνακα 8.6.

πίνακας 8.6: Στοιχεία για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά από τις υπηρεσίες των προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2008, 2009)

παθολογικά περιστατικά Οδοντιατρικά περιστατικάαριθμός επισκέψεων αριθμός ατόμων αριθμός επισκέψεων αριθμός ατόμων

2008 2009 2008 2009 2008 2009 2008 20094.889 5.655 3.080* 4.022** 1.088 1.388 728 839

* Δεν δόθηκαν στοιχεία για τον αριθμό των ατόμων από το ΚΕΘΕΑ.** Δεν δόθηκαν στοιχεία για τον αριθμό των ατόμων από τη ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου.

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου).

Αύξηση παρατηρείται στον αριθμό των επισκέψεων και στον αριθμό των χρηστών που επισκέφθηκαν τις ιατρικές υπηρεσίες των προγραμμάτων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης για την αντιμετώπιση παθολογικών και οδοντιατρικών προβλημάτων το 2009 σε σχέση με το 2008 (Πίνακας 8.6).

Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) στη Θεσσαλονίκη παρέπεμψε 21 άτομα με οδοντιατρικά προβλήματα και 25 άτομα με παθολογικά προβλήματα στα γενικά νοσοκομεία της περιοχής.

Στις ιατρικές υπηρεσίες της μη κυβερνητικής οργάνωσης PRAKSIS προσήλθαν το 2009 857 άτομα, μεταξύ των οποίων και χρήστες ναρκωτικών για παθολογικά προβλήματα, 146 άτομα για οδοντιατρικά προβλήματα και 194 γυναίκες για γυναικολογικά προβλήματα και παροχή μαιευτικών υπηρεσιών.

8.5 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

Ε ν η μ έ ρ ω σ η σε επαγγελματίες υγείας σε θέματα χρήσης ναρκωτικών πραγματοποιήθηκε από τα ακόλουθα προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης το 2009:


147


1. Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Aτόμων (ΟΚΑΝΑ)2. Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ)3. Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ (ΚΕΘΕΑ)4. Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ)

Συνολικά, κατά το έτος αναφοράς ενημερώθηκαν 225 άτομα: α) εργαζόμενοι ως κοινωνι-κοί λειτουργοί, ψυχολόγοι και νοσηλευτές σε νοσοκομεία, σωφρονιστικά καταστήματα, μη κυβερνητικές οργανώσεις και κοινωνικές υπηρεσίες των Δήμων της Αττικής και β) προπτυ-χιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές πανεπιστημιακών τμημάτων Ψυχολογίας, Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Εργασίας.

Επιπλέον, διανεμήθηκε έντυπο ενημερωτικό υλικό από τη Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ (ΚΕΘΕΑ), η οποία λειτουργεί στον Πειραιά σε 450 φαρμακεία της περιοχής.

Όσον αφορά την ε κ π α ί δ ε υ σ η , το 2009, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) και το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) εκπαίδευσαν συ-νολικά 65 επαγγελματίες υγείας (ψυχολόγοι, ιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνιολόγοι, νοσηλευτές) σε θέματα που αφορούν τη χρήση ναρκωτικών.

8.6 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ- ΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ

Ο αριθμός των πρώην χρηστών που εργάστηκαν σε προγράμματα άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων και ΜΑΒΥ του ΟΚΑΝΑ, Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ του ΚΕΘΕΑ και Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτο-βοήθειας του ΑΠΘ και του ΟΚΑΝΑ) ως έμμισθοι υπάλληλοι πλήρους απασχόλησης το 2009 παραμένει ο ίδιος (13 άτομα) σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (2008).

8.7 ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ- ΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 8.7, οι εκπρόσωποι των περισσότερων υπηρεσιών άμε-

σης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης εκτιμούν ότι η κτιριακή και υλικοτεχνική τους υποδομή εί-

ναι «σχετικά ικανοποιητική», άποψη η οποία δεν διαφοροποιείται σε σχέση με το προηγούμενο

έτος (βλ. Ετήσια Έκθεση ΕΚΤΕΠΝ 2009, Πίνακας 7.7, σελ. 118). Το ίδιο ισχύει και για τις ανάγκες που

αναφέρονται σχετικά με την παραπάνω εκτίμηση οι οποίες αφορούν κυρίως: α) την εξασφάλιση

κατάλληλων χώρων με την αναδιαμόρφωση και επέκταση των υπαρχόντων, β) τη διαμόρφωση των

χώρων σύμφωνα με τις προδιαγραφές ΑΜΕΑ, γ) τη διαμόρφωση ιστοσελίδων με πληροφοριακό

υλικό και δ) τη δημιουργία νέων κινητών μονάδων παροχής πληροφοριών και πρώτων βοηθειών

(βλ. Ετήσια Έκθεση ΕΚΤΕΠΝ 2009, σελ. 118).

148


8.8 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ

Στη χώρα μας υπάρχουν δύο εξειδικευμένες θεραπευτικές υπηρεσίες απεξάρτησης για την ψυχιατρική συννοσηρότητα, το Πρόγραμμα Ατόμων Διπλής Διάγνωσης της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) και η Μονάδα Διπλής Διάγνωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ). Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός προγραμμάτων θεραπείας δέχονται στις δομές τους χρήστες ναρκωτικών με ψυχιατρική συννοσηρότητα.

8.8.1 στοιχεία για τη θεραπεία το 2009

Τα ποσοτικά στοιχεία για τη Μονάδα Δι πλής Διάγ νωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ) για τη χρονική περίοδο 2005-2009 δίδονται στον Πίνακα 8.8.

πίνακας 8.7: Βαθμός ικανοποίησης των φορέων για την κτιριακή και υλικοτεχνική υπο-δομή των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2009)

πρόγραμμα (Φορέας)

κτιριακή υποδομή υλικοτεχνική υποδομή

πολύ σχετικάικανοποιητική καθόλου πολύ σχετικά

ικανοποιητική καθόλου

ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ)

Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων (ΟΚΑΝΑ)

ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Διαγνωστικό Κέντρο

ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣΜΟΝΑΔΑ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ OFF CLUB

ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ street-work

ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης

Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ-ΟΚΑΝΑ)

Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου)

Μη κυβερνητική οργάνωση PRAKSIS

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ [ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ], ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου, ΜΚΟ PRAKSIS).


149


πίνακας 8.8: Αριθμός εισαχθέντων στη Μονάδα Διπλής Διάγνωσης για τα έτη 2005-2009

Έτη Σύνολο ατόμων Άνδρες Γυναίκες2005 49 35 142006 30 – –2007 42 38 42008 65 58 72009 72 62 10

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ – ΨΝΘ).

Ο αριθμός εισαχθέντων στη μονάδα το έτος αναφοράς είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τα προηγούμενα έτη (Πίνακας 8.8). Το 80,5% (Ν=58 άτομα) των εισαχθέντων στη μονάδα το 2009 αφορούσαν νέες εισαγωγές. Πενήντα πέντε (55) από τα 72 άτομα που παρακολούθη-σαν το πρόγραμμα κατά το έτος αναφοράς προσήλθαν σε αυτό με ατομική πρωτοβουλία και 17 άτομα παρεπέμφθηκαν από άλλα θεραπευτικά προγράμματα. Είκοσι έξι (26) από τα 72 άτομα παρακολούθησαν το πρόγραμμα συστηματικά και 46 διέκοπταν κατά διαστήματα τη θεραπεία ή διέκοψαν οριστικά. Όλοι ήταν πολυχρήστες, με κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη και δευτερεύουσες τις βενζοδιαζεπίνες, την κάνναβη, το αλκοόλ, τα αντιπαρκινσονι-κά και την κοκαΐνη. Τα ψυχιατρικά προβλήματα που κυρίως εμφάνισαν τα άτομα αυτά είναι ψυχώσεις (σχιζοφρενικού και άλλου τύπου), διαταραχές προσωπικότητας, καταθλιπτικές και διπολικές διαταραχές.

Το Διαγνωστικό Κέντρο του Προγράμματος Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) παρέχει επίσης σε αυτή την κατηγορία χρηστών, οι οποίοι παρακολουθούν κάποιο πρόγραμμα του φορέα, τη δυνατότητα για αξιολόγηση της ψυχιατρικής τους κατάστασης και παρακολούθη-ση ορισμένων περιστατικών.

Τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία για τη χρονική περίοδο 2007-2009 παρουσιάζονται παρακάτω στον Πίνακα 8.9.

πίνακας 8.9: Αριθμός ατόμων και επισκέψεων για αξιολόγηση ψυχιατρικής κατάστασης κατά τα έτη 2007-2009 στο Διαγνωστικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ

Έτη 2007 2008 2009Αριθμός ατόμων 124 533 429Αριθμός επισκέψεων 165 822 1.449


Σύμφωνα με τα στοιχεία, αν και ο αριθμός των ατόμων που προσήλθαν στο Διαγνωστικό Κέντρο το 2009 είναι μικρότερος σε σχέση με το 2008, σημαντική αύξηση παρατηρείται στον αριθμό των επισκέψεων κατά το έτος αναφοράς σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η αύξηση του αριθμού των επισκέψεων οφείλεται στο γεγονός ότι το 2009 το Διαγνωστικό Κέντρο δεν παρείχε μόνο αξιολόγηση της ψυχιατρικής κατάστασης των ατόμων, αλλά και παρακολούθηση ορισμένων περιστατικών. Επίσης, όσον αφορά το είδος των ψυχιατρικών διαταραχών των ατόμων που προσήλθαν στο Κέντρο, η πρώτη σε συχνότητα διάγνωση

150


αφορά τις καταθλιπτικές διαταραχές, οι οποίες συνδέονται κυρίως με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών ή τη φάση στέρησης.

Επιπλέον, το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) υποδέχεται και υποστη-ρίζει άτομα τα οποία πέρα από το πρόβλημα της χρήσης αντιμετωπίζουν και ψυχικά προ-βλήματα (Απολογισμός 2010, Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας).

Εκτός από τα παραπάνω εξειδικευμένα προγράμματα ή υπηρεσίες, χρήστες με ψυχιατρική συννοσηρότητα έγιναν δεκτοί το 2009 σε 39 (59,1%) από τις 66 δομές κυρίως θεραπείας για την ουσιοεξάρτηση οι οποίες λειτουργούν στην Ελλάδα. Πρόκειται για 24 «στεγνά» προ-γράμματα, από τα οποία τα 10 είναι θεραπευτικά προγράμματα για εφήβους και 15 είναι προγράμματα υποκατάστασης.

Στα προαναφερόμενα προγράμματα οι χρήστες με διαγνωσμένη ψυχιατρική διαταραχή εντάσσονται στη θεραπεία με τους ίδιους ακριβώς όρους και συνθήκες των υπόλοιπων χρηστών. Δεν υπάρχει, δηλαδή, εξειδικευμένη αντιμετώπισή τους.

Μέσα στο 2009, υ π η ρ ε σ ί ε ς π ρ ο σ α ρ μ ο σ μ έ ν ε ς στις ειδικές ανάγκες των χρηστών με ψυχιατρική διαταραχή παρείχαν 21 προγράμματα, 14 «στεγνά» και 7 προγράμματα υπο-κατάστασης, αριθμός που αντιστοιχεί στο 31,8% του συνόλου των θεραπευτικών προγραμ-μάτων (Πίνακας 8.9).

πίνακας 8.10: Αριθμός θεραπευτικών προγραμμάτων με προσαρμοσμένες υπηρεσίες σεχρήστες με ψυχιατρική συννοσηρότητα (2006, 2008, 2009)

Έτη Αριθμός θεραπευτικών προγραμμάτων προσαρμοσμένων στην ψυχιατρική συννοσηρότητα Σύνολο θεραπευτικών προγραμμάτων

Ν Ν2006 15 492008 13 592009 21 66


Ο αριθμός των θεραπευτικών προγραμμάτων που παρείχαν υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες των χρηστών με ψυχιατρική συννοσηρότητα το 2009 είναι μεγαλύτερος σε σχέση με το 2006 και το 2008 (Πίνακας 8.9).

Στο 50,9% των προγραμμάτων, τόσο αυτών που διαθέτουν εξειδικευμένες υπηρεσίες όσο και των υπολοίπων, αξιολογείται η ψυχιατρική κατάσταση των ατόμων με εργαλεία ψυχιατρικής αξιολόγησης. Το ποσοστό αυτό είναι ελαφρά μειωμένο σε σχέση με το 2008 (51,1%) και αυξημένο σε σχέση με το 2006 (32%).

Το 2009, από το σύνολο των θεραπευομένων σε δομές κυρίως θεραπείας, το 16,4% (Ν= 7.630 άτομα) αντιστοιχεί σε άτομα με διαγνωσμένο ψυχιατρικό πρόβλημα. Το αντίστοιχο ποσοστό στα θεραπευτικά προγράμματα που δέχονται χρήστες με συννοσηρότητα ή διαθέτουν προσαρμοσμένες υπηρεσίες ήταν 13,4% (Ν=6.951).


151


8.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης φαίνεται ότι προσέλκυσαν κατά το έτος αναφοράς περισσότερα άτομα σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008), εφόσον, σύμφωνα με τα στοιχεία, περισσότερα άτομα ενημερώθηκαν και εκπαιδεύτηκαν σε θέματα πρόληψης υπερδοσολογίας, αντάλλαξαν χρησιμοποιημένες σύριγγες και προσήλθαν για εξετάσεις (ηπατίτιδες και HIV/AIDS) και παροχή ιατρικών υπηρεσιών για άλλα προβλήματα υγείας στις εξειδικευμένες υπηρεσίες των προγραμμάτων αυτών.

Περισσότερα άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα προσήλθαν στις εξειδικευμένες θερα-πευτικές υπηρεσίες το 2009 σε σχέση με τα δύο προηγούμενα έτη (2007, 2008) και περισ-σότερα θεραπευτικά προγράμματα κατά το έτος αναφοράς παρείχαν υπηρεσίες προσαρ-μοσμένες στις ανάγκες ατόμων με ψυχιατρική συννοσηρότητα σε σχέση με το 2006 και το 2008.

Όσον αφορά την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, οι επαγγελματίες των περισσότερων υπηρεσιών εξακολουθούν να εκφράζουν την ανάγκη, όπως και το προηγούμενο έτος, περαιτέρω βελτίωσης.

Iωάννα Σιάμου


Σύμφωνα με στοιχεία του 2008, οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές των χρηστών ναρκωτικών στην Ευρώπη είναι η κατάθλιψη και οι διαταραχές προσωπικότητας, όπως και στη χώρα μας. Άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως είναι το άγχος, η σχιζοφρένεια, η ελλειμματική προσοχή και η υπερκινητικότητα, εμφανίζονται επίσης συχνά σε χρήστες ναρκωτικών στην Ευρώπη.

Εξακολουθεί να παραμένει περιορισμένος ο αριθμός των ειδικών θεραπευτικών προγραμμά-των για χρήστες ναρκωτικών με συννοσηρότητα στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, τέτοια προ-γράμματα υπάρχουν σε 18 χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, ενώ σε 14 από αυτές είναι διαθέσιμα για περιορισμένο αριθμό χρηστών (ΕΚΠΝΤ 2009).

152

κΟιΝ

ωΝ

ικΕσ

πρΟ

Εκτα

σΕισ

τή

σ Χρ

ήσή

σ –

ή π

αρα

ΝΟ

μή

αΓΟ

ρα

τωΝ

Να

ρκω

τικω

Ν

9

153

9. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ – Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

9.1 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

9.1.1 κατηγορίες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά

Το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει ετησίως από το Συντονιστικό Όργανο Δίωξης Ναρκωτικών (ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) στοιχεία που αφορούν τις κατηγορίες για αδικήματα που σχετίζονται με παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών. Το 2009 οι ελληνικές Διωκτικές Αρχές1 απήγγειλαν 17.535 κατηγορίες σε βάρος 16.469 ατόμων για χρήση, παραγωγή / καλλιέργεια, διακίνηση και άλλες κατηγορίες για ναρκωτικές ουσίες. Σύμφωνα με το Γράφημα 9.1, η μείωση η οποία παρατηρήθηκε τόσο στα κατηγορηθέντα άτομα όσο και στις υποθέσεις κατά την τριετία 2005-2007 αντιστράφηκε την τριετία 2007-2009. Ειδικότερα, ο αριθμός των κατηγορηθέντων ατόμων παρουσίασε αύξηση της τάξης του 24,3% μεταξύ 2007 και 2009 και ο αριθμός των υποθέσεων αυξήθηκε κατά 32,5% για το ίδιο χρονικό διάστημα. Σε γενικές γραμμές, την τελευταία πενταετία (2005-2009) παρατηρείται σταθερή αύξηση των ατόμων που κατηγορούνται για παραβάσεις που αφορούν ναρκωτικά.

Το ΣΟΔΝ-ΕΜΠ παρέχει επίσης στο ΕΚΤΕΠΝ στοιχεία για τον αριθμό των συλληφθέντων ατόμων στην Ελλάδα ανά εθνικότητα για παραβάσεις της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά. Στον πίνακα 9.1 παρουσιάζεται η κατανομή των ατόμων κατά τη διάρκεια της πενταετίας 2004-2008. Κατά τη διε-τία 2007-2008 εμφανίζεται κατακόρυφη αύξηση κατά 253% των Σομαλών συλληφθέντων, κατά 124,3% των Αφγανών, ενώ ακολουθούν με επίσης υψηλά ποσοστά της τάξης του 86,5% οι Γεωργιανοί, με 81,4% οι Πακιστανοί, με 78,2% οι Βούλγαροι υπήκοοι και με 28,5% οι Αλβανοί. Οι Έλληνες βρίσκονται στη πρώτη θέση όσον αφορά τον αριθμό των συλληφθέντων την πενταε-τία 2004-2008, ενώ παράλληλα ο αριθμός των αλλοδαπών συλληφθέντων για το ίδιο χρονικό

διάστημα παρουσίασε αύ-ξηση (2004: 1.823 και 2008: 4.572 άτομα). Η σημαντική αύξηση του αριθμού των συλληφθέντων ατόμων συγκεκριμένων εθνικοτή-των για παραβάσεις της νομοθεσίας για τα ναρκω-τικά κατά την αναφερθείσα πενταετία είναι ανάλογη με την αύξηση του αριθ-μού των μεταναστών που εισέρχονται παράνομα και συλλαμβάνονται στην ελ-ληνική επικράτεια.

1 Ελληνική Αστυνομία, Τελωνειακή Υπηρεσία, Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων, Λιμενικό Σώμα.

Γράφημα 9.1: Αριθμός κατηγορηθέντων και υποθέσεων για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ).

6.961

9.729

10.973

10.902

12.543

15.395

16.045 16.195

12.824

14.92213.963

13.253

16.197 16.469

4.801

6.5627.094 7.220

8.174

10.066

10.71011.198

9.053

10.4619.873 9.540

12.164

12.642

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

N

Έτη

Κατηγορηθέντες

Υποθέσεις

154

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ – Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

πίνακας 9.1: Αριθμός συλληφθέντων ατόμων στην Ελλάδα, ανά εθνικότητα, για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών (2004-2008)

ΕθνικότηταΑριθμός συλληφθέντων

2004 2005 2006 2007 2008Ελληνική 11.000 13.450 11.383 10.611 11.524Αλβανική 814 912 1.022 873 1.122Γεωργιανή 111 124 116 259 483Ιρακινή 79 127 130 203 362Ιρανική 47 66 - - -Βουλγαρική 42 35 48 87 155Ρωσική 38 47 - - -Ηνωμένου Βασιλείου 29 39 70 62 -Ιταλική 14 28 - - -Αφγανική - - 67 70 157Πακιστανική - - 57 59 107Μπαγκλαντές - - 40 - -Σομαλίας - - - 83 293Παλαιστίνης - - - - 97Λοιπές – Άγνωστες 649 65 1.027 1.116 1.796σύνολο 12.823 14.893 13.960 13.423 16.096


9.1.2 καταδικασθέντες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά

Η συλλογή στοιχείων από τις δικαστικές υπηρεσίες βρίσκεται υπό την ευθύνη της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ). Το ΕΚΤΕΠΝ ενημερώνεται σε ετήσια βάση για τον αριθμό των καταδικασθέντων για αδικήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Τα πιο πρόσφατα στοι-χεία αναφέρονται στο έτος 2007 (Γράφημα 9.2). Σε σύνολο 44.931 καταδίκων, 1.715 άτομα, δηλαδή το 3,8%, καταδι-κάστηκαν για αδικήματα του νόμου Περί ναρ-κωτικών. Η συντριπτι-κή πλειοψηφία (94,9%, Ν=1.627) αναφέρεται σε άνδρες. Για χρήση ναρ-κωτικών ουσιών, κατοχή ή καλλιέργεια μικρο-ποσότητας προς ιδίαν χρήση καταδικάστηκαν 1.096 άτομα (63,9%), 520 χρήστες για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών (30,3%), 86 άτο-μα για εμπορία και δια-

Γράφημα 9.2: Κατανομή καταδικασθέντων του νόμου Περί ναρ-κωτικών (1992-2007)

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΕΣΥΕ).

1.065 1.055

1.028

1.263

1.484

1.906

1.725

1.847

1.681

1.929

1.847

2.324

2.548

1.957

1.7521.715

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007Έτη

N


155


κίνηση ναρκωτικών ουσιών (5,0%) και 13 άτομα για καλλιέργεια και παραγωγή ναρκωτικών ουσιών (0,8%). Η κατανομή των καταδικασθέντων ανά φύλο και αδίκημα του νόμου Περί ναρκωτικών κατά την τριετία 2005-2007 παρουσιάζεται στο Γράφημα 9.3. Είναι φανερό ότι στη διάρκεια της τριετίας αυτής η κατανομή καταδικασθέντων, ανά φύλο και αδίκημα, του

νόμου Περί ναρκωτι-κών κυμαίνεται σε στα-θερά επίπεδα.

Τα περισσότερα αδι- κήματα (39,2%) τε-λέστηκαν στο γεω-γραφικό διαμέρισμα της Μακεδονίας, το 21,2% των αδικημά- των τελέστηκαν στην περιφέρεια της πρω- τευούσης, το 11,0% στη νησιωτική πε-ριοχή του Αιγαίου, το 9,6% στην Πελο-πόννησο, το 5,3% στην Κρήτη και το 13,7% στην υπόλοι-πη χώρα.

Οι ποινές που επιβλήθηκαν για χρήση ναρκωτικών ουσιών, κατοχή ή καλλιέργεια μικρο-ποσότητας προς ιδίαν χρήση φθάνουν μέχρι και τον ένα χρόνο φυλάκισης. Στους καταδι-κασθέντες για εμπορία και διακίνηση, ένα ποσοστό 97,7% αναφέρεται σε ποινές πρόσκαι-ρης και ισόβιας κάθειρξης. Αντίστοιχα, οι καταδικασθέντες για καλλιέργεια και παραγωγή ναρκωτικών ουσιών εκτίουν σε ποσοστό 92,3% ποινές φυλάκισης άνω του έτους και ποινές πρόσκαιρης κάθειρξης. Στους καταδικασθέντες χρήστες για εμπορία και διακίνηση ουσιών επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης άνω του έτους, ενώ πρόσκαιρης και ισόβιας κάθειρξης σε ποσοστό 97,7%.

Οι ποινές που επιβλήθηκαν για χρήση ναρκωτικών ουσιών, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση είχαν ανασταλτικό κυρίως και μετατρεπόμενο χαρακτήρα σε ποσοστό 97,4%. Η πλειοψηφία των υποθέσεων για εμπορία και διακίνηση (97,6%) αφορά ποινές άνευ μετατροπής.

Όσον αφορά τις ηλικιακές ομάδες, το 77,0% των καταδικασθέντων για αδικήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά ήταν μεταξύ 22 και 44 ετών, ποσοστό παραπλήσιο με τα αντίστοιχα του 2005 (80,0%) και του 2006 (77,0%).

Γράφημα 9.3: Κατανομή καταδικασθέντων, ανά φύλο και αδίκημα, του νόμου Περί ναρκωτικών κατά την τριετία 2005-2007

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΕΣΥΕ).

1.307

1.160

1.039

45

68

57

66

52

81

1

2

5

19

15

12

1

0

1

497

424

495

21

31

25

0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400

2005

2006

2007

2005

2006

2007

N

Έτος

Εμπορία - διακίνηση απο χρήστες Καλλιέργεια - Παραγωγή Εμπορία - Διακίνη σ η Χρήση, κατοχή ή καλλιέργεια μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση

Άνδ

ρες

Γυνα

ίκες

156


9.1.3 παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών από ανηλίκους

Τα πιο πρόσφατα στοιχεία για ανηλίκους υποβληθέντες σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα και σωφρονιστικό περιορισμό συλλέγονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και αφορούν το έτος 2007. Οι ανήλικοι παραβάτες του νόμου Περί ναρκωτικών οι οποίοι τέθη-καν υπό επιτήρηση σε θεραπευτικά, σωφρονιστικά καταστήματα, καθώς επίσης και υπό την επίβλεψη επιτροπών γονέων ή επιμελητών, ανήλθαν στους 205, από τους οποίους το 92,7% ήταν άρρενες. Ποσοστό 90,2% παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη για το αδίκημα της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, κατοχής ή καλλιέργειας μικροποσότητας προς ιδίαν χρήση και το 9,8% για εμπορία και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών από χρήστες. Σε ποσοστό 74,1%, η ηλικία των ανηλίκων κυμάνθηκε μεταξύ 19 και 21 ετών.

Το Τμήμα Δικασίμων της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων του Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών χορηγεί κάθε χρόνο στο ΕΚΤΕΠΝ τα στοιχεία των αποφάσεων που σχετίζονται με τα ναρκωτικά. Τα παρακάτω στοιχεία στάλθηκαν στο ΕΚΤΕΠΝ τον Αύγουστο του 2010. Ύστερα από επεξεργασία των δικαστικών αποφάσεων του δικαστικού έτους 2008-2009, στα Δικαστήρια Ανηλίκων Αθηνών (Μονομελές και Τριμελές) εισήχθησαν σε δίκη 123 συνολικά ανήλικοι, 57 Έλληνες και 66 αλλοδαποί, με την κατηγορία ότι τέλεσαν παράβαση του Κώδικα Νόμων Περί Ναρκωτικών (ΚΝΝ) σε συνδυασμό και με άλλη πράξη.

Ορισμένοι από τους ανήλικους κατηγορούμενους οδηγήθηκαν σε δίκη περισσότερες από μία φορές κατά το δικαστικό έτος 2008-2009 για διάφορες παραβάσεις του ΚΝΝ, ενώ σε αρ-κετές περιπτώσεις ένας ανήλικος μπορεί να αντιμετωπίζει περισσότερες από μία κατηγορίες. Για τους λόγους αυτούς, ο αριθμός των υποθέσεων ανήλθε στις 146, αντιπροσωπεύοντας όμως 123 ανηλίκους-φυσικά πρόσωπα.

Στο σύνολο των 146 κατηγορουμένων / συγκατηγορουμένων οι 96 κατηγορήθηκαν για τέλεση π λ η μ μ ε λ η μ α τ ι κ ή ς π α ρ ά β α σ η ς του ΚΝΝ (προμήθεια ναρκωτικών προς ιδίαν χρήση), με το δικαστήριο κατά την εκδίκαση του συνόλου των υποθέσεων να επιβάλλει αναμορφωτικά μέτρα και ποινές σε 80 κατηγορούμενους (11 άτομα: επίπληξη, 29 άτομα: επι-μέλεια Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, 27 άτομα: περιορισμός σε Ειδικό Κατάστημα Κρά-τησης Νέων, 11 άτομα: φυλάκιση, το αδίκημα διαπράχθηκε πριν από την ενηλικίωσή τους, 2 άτομα: ατιμώρητοι, ως συμπτωματικοί χρήστες)

Επιπροσθέτως στους 96 ανηλίκους, 50 ανήλικοι κατηγορήθηκαν για τέλεση κακουργημα-τικής παράβασης του ΚΝΝ (αγορά, κατοχή, πώληση ναρκωτικών). Το Δικαστήριο έκρινε ότι 46 ανήλικοι τέλεσαν την πράξη, επιβάλλοντας και πάλι αναμορφωτικά μέτρα και ποι-νές (8 άτομα: επιμέλεια Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, 26 άτομα: περιορισμός σε Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων, 8 άτομα: φυλάκιση, το αδίκημα διαπράχθηκε πριν από την ενη-λικίωσή τους, 4 άτομα: κάθειρξη, το αδίκημα διαπράχθηκε πριν από την ενηλικίωσή τους).

Από την επεξεργασία των ατομικών φακέλων των ανήλικων κατηγορουμένων προκύπτει ότι


157


επιπλέον των 123 συνολικά ανήλικων κατηγορουμένων για παράβαση του ΚΝΝ σε συνδυα-σμό και με άλλη πράξη, 35 ανήλικοι (25 Έλληνες και 10 αλλοδαποί) εισήχθησαν σε δίκη απο-κλειστικά για άλλες παραβάσεις του Ποινικού Κώδικα και των ειδικών ποινικών νόμων, αλλά είχαν και ιστορικό χρήσης ουσιών.

Ειδικότερα, ο συνολικός πληθυσμός των 158 ανηλίκων κατηγορουμένων για οποιαδήποτε αίτια παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:

Η συντριπτική πλειοψηφία (94,3%) είναι άρρενες και το 51,9% των παραβατών έχουν ελλη-νική υπηκοότητα. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό τους επίπεδο, το 51,0% δεν έχει ολοκληρώ-σει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Όσον αφορά την εργασιακή τους κατάσταση, το 38,9% δεν εργάζεται, με τους υπόλοιπους ανήλικους να εργάζονται συστηματικά ή περιστασιακά. Ως τόπο διαμονής το 35,4% δηλώνει την Αθήνα. Σε ποσοστό 58,9% οι ανήλικοι δηλώνουν ως ηλικία έναρξης χρήσης παράνομων ουσιών τα 15-17 έτη. Η κύρια ουσία χρήσης είναι η ηρωίνη σε ποσοστό 46,7% και το χασίς σε ποσοστό 43,3%. Το 44,4% των ανηλίκων είναι εξαρτημένοι χρήστες, με το 41,1% να μην έχει παρακολουθήσει ποτέ πρόγραμμα απεξάρτη-σης. Τέλος, σε ποσοστό 40,5% η ηλικία τέλεσης του πρώτου αδικήματος είναι τα 17 έτη. Να σημειωθεί ότι για ορισμένους ανήλικους τα σχετικά στοιχεία παραμένουν άγνωστα, καθώς συμβαίνει να δικάζονται ερήμην ή να είναι κρατούμενοι, οπότε δεν συνεργάζονται με την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων.

9.1.4 κρατούμενοι για παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών

Το ΕΚΤΕΠΝ συνεργάζε- ται με το Υπουργείο Δι-καιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιω-μάτων, και συγκεκρι- μένα με τη Διεύθυνση Σωφρονιστικής Αγωγής Ενηλίκων. Σκοπός της συνεργασίας είναι η διά- θεση στοιχείων για την κατάσταση των Ελλήνων και αλλοδαπών κρατου-μένων για παραβάσεις του νόμου Περί ναρ- κωτικών στις ελληνικές φυλακές. Ειδικότερα, ο αριθμός των παραβα-τών του νόμου Περί ναρ-

Γράφημα 9.4: Αριθμός υποδίκων, καταδίκων και σύνολο, ανά έτος, για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκω-τικών (1998-2009)*

* Για τα έτη 2006-2008 δεν υπάρχει διαθέσιμη πληροφορία για τον αριθμό των καταδίκων και υποδίκων.

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων).

1.114 1.227 1.2751.079

1.375 1.242

1.756 1.5451.4531.756 1.999

2.303 2.304 2.259 2.2952.549

2.9532.636

2.8703.226

3.5783.383 3.634 3.537

4.3054.640

4.727 5.012

4.498

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

ΥπόδικοιΚατάδικοιΣύνολο

Έτη

N

1.183

158


κωτικών την 1η Δεκεμβρίου 2009 ανήλθε στους 4.498, επί συνόλου 11.547 κρατουμένων. Το 42,0% των κρατουμένων ήταν Έλληνες, έναντι 52,2% για το 2008. Ο αριθμός των υποδίκων ανήλθε στους 1.545, εκ των οποίων 700 Έλληνες και 845 αλλοδαποί, ενώ ο αριθμός των κα-ταδίκων –σαφώς μεγαλύτερος– έφθασε στα 2.953 άτομα, με το 59,7% να είναι αλλοδαποί. Όπως απεικονίζεται στο Γράφημα 9.4, τόσο ο αριθμός των κρατουμένων όσο και, κατά συνέ-πεια, το πλήθος των καταδίκων παρουσιάζουν αύξηση την τελευταία δωδεκαετία.

9.1.5 Άλλη παραβατικότητα σχετική με τα ναρκωτικά

Διαρρηχθέντα φαρμακεία

Ως δείκτης της σχετιζόμενης με τα ναρκωτικά παραβατικότητας θεωρείται ο αριθμός των διαρρηχθέντων φαρμακείων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛΑΣ) καταγράφηκε παραβίαση σε 23 φαρμακεία το 2009, αριθμός μεγαλύτερος σε σχέση με τα έτη 2007-2008, οπότε είχαν δηλωθεί 19 και 17 διαρρήξεις, αντίστοιχα. Σε γενικές γραμμές, την τελευταία δεκαετία παρουσιάζεται σημαντικά μειωμένος ο αριθμός των φαρμακείων που διαρρηγνύονται. Ο μέσος ετήσιος αριθμός διαρρήξεων φαρμακείων που καταγράφηκαν κατά τη χρονική περίοδο 2000-2009 ήταν 32, με ελάχιστη τιμή τις 17 διαρρήξεις το 2008 και μέγιστη τις 57 το 2002.

Στο Γράφημα 9.5 απεικονίζεται η κατανομή των διαρρηχθέντων φαρμακείων για το χρονικό διάστημα 2000-2009.

Τροχαία ατυχήματα

Μια πρόσθετη ένδειξη της σχετιζόμενης με τα ναρκωτι-κά παραβατικότητας αποτε-λεί ο αριθμός των τροχαίων ατυχημάτων τα οποία οφεί-λονται σε χρήση ναρκωτι-κών ουσιών. Κατά την τριε-τία 2007-2009 το ποσοστό των τροχαίων ατυχημάτων λόγω χρήσης ναρκωτικών ουσιών επί του συνολικού αριθμού των τροχαίων ήταν 1,8%, 1,2% και 1,4%, αντί-στοιχα.

Γράφημα 9.5: Κατανομή διαρρηχθέντων φαρμακείων κατά το χρονικό διάστημα 2000-2009

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΕΛΑΣ).

44

35

57

2923

43

33

1917

23

0

10

20

30

40

50

60

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ν

Έτη


159


9.2 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

9.2.1 κατασχέσεις ναρκωτικών ουσιών

Το Συντονιστικό Όργανο Δίωξης Ναρκωτικών (ΣΟΔΝ) συλλέγει στοιχεία από όλες τις Διωκτικές Αρχές για τις κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών, για τους συνηθέστερους τρόπους διακίνησής τους, καθώς και για τις χώρες παραγωγής και προέλευσής τους. Ακολουθεί η επεξεργασία των στοιχείων και η αποστολή τους στο ΕΚΤΕΠΝ σε ετήσια βάση. Η παρουσίαση των κατασχέσεων διαφόρων ουσιών για την εξαετία 2004-2009 γίνεται στον Πίνακα 9.2.

πίνακας 9.2: Κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών (2004-2009)2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ηρωίνη (kg) 334 331 312 259 442 595Κοκαΐνη (kg) 1.152 43 61 255 61 626Κάνναβη* (kg) 4.777 18.213 12.389 6.915 4.695 7.367

Φυτά κάνναβης 39.820 34.993 32.495 17.611 23.916 15.515Μεθαδόνη (δισκία) 10.993 15.385 5.038 14.119 4.359 1.277Συνθετικά ναρκωτικά** (δισκία) 87.953 150.932 118.680 58.482 8.652 46.115

LSD (δόσεις) 1.111 120 146 2.880 491 244Ηρεμιστικά (δισκία) 43.722 58.250 56.166 53.625 68.424 72.956

* Συμπεριλαμβάνονται οι κατασχέσεις κατεργασμένης και ακατέργαστης κάνναβης.** Συμπεριλαμβάνονται τα δισκία αμφεταμινών και Έκστασης.

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ (Στοιχεία: ΣΟΔΝ-ΕΜΠ, 2010).

Τα στοιχεία τα οποία διέθεσε το ΣΟΔΝ για το έτος 2008 αποκαλύπτουν ότι το 41,5% της κατασχεθείσας ποσότητας ηρωίνης προέρχεται από την Τουρκία, το 10,2% από την Αλβανία, το 1,8% από τη Βουλγαρία, το 0,1% από το Λίβανο, ενώ το υπόλοιπο 46,4% είναι από διάφορες άλλες χώρες ή αγνώστου προελεύσεως. Η μεγαλύτερη ποσότητα ηρωίνης μεταφέρθηκε το 2008 διά ξηράς (67,0%). Η ποσότητα η οποία διακινήθηκε στη χώρα μας μέσω θαλάσσης κυμάνθηκε στο 32,9%, ενώ η διακίνηση μέσω αεροδρομίων ήταν αμελητέα. Οι ποσότητες που κατασχέθηκαν την τελευταία εξαετία αυξήθηκαν κατά τη διετία 2008-2009.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΟΔΝ, οι ποσότητες της κοκαΐνης παρουσιάζουν τεράστια αύξηση, της τάξης του 926% σε σχέση με το 2008. Η αύξηση αυτή οφείλεται στο μεγάλο αριθμό κατασχέσεων που πραγματοποίησε η Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων (ΥΠΕΕ). Για το έτος 2008 το 18,8% της κατασχεθείσας ποσότητας κοκαΐνης είχε ως πηγή προέλευσης την Κόστα Ρίκα, το 8,7% την Αλβανία, το 5,3% τη Λιβερία και την Ακτή Ελεφαντοστού, το 0,9% τη Βουλγαρία και το υπόλοιπο 66,4% ήταν αγνώστου προελεύσεως. Η διακίνηση των ποσοτήτων κοκαΐνης έγινε μέσω αέρος (31,5%), ξηράς (9,6%) και θαλάσσης (1,8%).

Στην περίπτωση της κάνναβης διακρίνουμε σημαντική αύξηση, της τάξης του 56,9% σε σχέση με το 2008, η οποία αντισταθμίζει τη μείωση που παρατηρήθηκε μεταξύ των ετών 2007-2008. Για το 2008, το 69,3% της συνολικά κατασχεθείσας ποσότητας ακατέργαστης

160


κάνναβης είχε πηγή προέλευσης την Αλβανία, ενώ το 66,4% της κατεργασμένης ήταν αγνώστου προελεύσεως. Κατεργασμένη και ακατέργαστη κάνναβη διακινήθηκαν μέσω ξηράς (96,4%) και θαλάσσης (3,7%).

Για το έτος 2008, στο 77,0% των κατασχέσεων των ψυχοτρόπων, χημικών και προδρόμων ουσιών δεν διαπιστώθηκε τρόπος μεταφοράς και εισόδου στην Ελλάδα, ενώ μόλις στο 18,4% η μεταφορά πραγματοποιήθηκε μέσω των χερσαίων συνόρων. Το 18,4% της κατασχεθείσας ποσότητας ψυχοτρόπων ουσιών ήταν από τη Βουλγαρία, το 5,7% από τη Μεγάλη Βρετανία, ενώ η πλειοψηφία (75,9%) ήταν αγνώστου προελεύσεως.

Όπως φαίνεται στον Πίνακα 9.2, η κατασχεθείσα ποσότητα ηρωίνης παρουσιάζει αυξητική τάση την τελευταία τριετία (2007-2009), όπου σε σύγκριση με το 2008 η αύξηση είναι της

τάξης του 34,6%. Τα φυτά κάνναβης έχουν μείωση 35,1%, ενώ τα ηρεμιστικά δισκία έχουν αύξηση 6,6% (σταθερή αύξηση στην εξα-ετία 2004-2009). Σημαντική μείωση της τάξης του 70,7% εμφανίζεται στα δισκία με-θαδόνης για το έτος 2009 σε σχέση με το 2008, όπως επίσης και διαρκής μείω-ση στην τριετία 2007-2009. Αισθητή μείωση παρουσιά-ζεται επίσης στις κατασχε-θείσες ποσότητες LSD κατά το χρονικό διάστημα 2007-2009.

Στο Γράφημα 9.6 σημειώνεται διαχρονικά η πορεία των κατασχέσεων ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης.

9.2.2 τιμή και καθαρότητα ναρκωτικών

Η χημική σύσταση και η καθαρότητα των ουσιών που κατάσχονται από την Ελληνική Αστυνομία, την Τελωνειακή Υπηρεσία, το Λιμενικό Σώμα και την Υπηρεσία Ειδικών Ελέγχων προσδιορίζονται ύστερα από εργαστηριακή ανάλυση δειγμάτων στο Γενικό Χημείο του Κράτους (Γ΄ Χημική Υπηρεσία Αθηνών και Β΄ Χημική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης).

Γράφημα 9.6: Κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης (1996-2009)



161


Η Χημική Υπηρεσία Αθηνών δεν πραγματο-ποίησε έλεγχο και προσδιορισμό της καθα-ρότητας των παράνομων ουσιών για το έτος 2009.

Πληροφορίες για την τιμή των ουσιών στην παράνομη αγορά των ναρκωτικών παίρνουμε από το ΣΟΔΝ. Η λιανική (σε «επίπεδο δρόμου») τιμή της ηρωίνης για το έτος 2009 κυμάνθηκε από 8-80 ευρώ/γραμμ. και της κοκαΐνης από 50-100 ευρώ/γραμμ. Σε σύγκριση με το 2008, παρατηρείται μείωση στην ελάχιστη τιμή πώλησης της ηρωίνης (κατά 2 ευρώ/γραμμ). Στην τιμή πώλησης της κοκαΐνης παρατηρήθηκε αύξηση της ελάχιστης τιμής πώλησης, της τάξης των 5 ευρώ/γραμμ.

Η τιμή της κατεργασμένης κάνναβης παρουσίασε μείωση συγκριτικά με το 2008, λαμβάνο-ντας ως μέση τιμή πώλησης τα 8,5 ευρώ/γραμμ. έναντι 10 ευρώ/γραμμ το 2008. Σταθερές τι-μές εμφανίζουν την τελευταία διετία τα δισκία Έκσταση, με τιμή πώλησης μεταξύ 8-25 ευρώ/δισκίο. Αντίστοιχα, οι δόσεις LSD διατηρούν σταθερές τιμές διετίας μεταξύ 5-10 ευρώ/δόση, ενώ για το 2007 η τιμή κυμαινόταν μεταξύ 16-20 ευρώ/δόση.

9.2.3 ποιοτικός προσδιορισμός δισκίων τύπου Έκσταση

Οι δύο Υπηρεσίες (Γ΄ Αθηνών και Β΄ Θεσσαλονίκης) του Γενικού Χημείου του Κράτους είναι υπεύθυνες για τη χημική ανάλυση, τον ποιοτικό και ποσοτικό προσδιορισμό της σύστασης των κατασχεθέντων δισκίων τύπου Έκσταση. Η αποστολή των αποτελεσμάτων στο ΕΚΤΕΠΝ πραγματοποιείται σε συστηματική βάση. Οι αναλύσεις για το έτος 2009 έδειξαν ότι το 43,06% των χαπιών περιείχαν ουσίες MDMA, MDEA, MDA ή συνδυασμό αυτών των ουσιών, το 43,21% περιείχαν αμφεταμίνη, μεθαμφεταμίνη ή συνδυασμό αυτών, το 13,18% περιείχαν τους πιθα-νούς συνδυασμούς όλων των παραπάνω ουσιών και μόνο το 0,55% περιλάμβαναν άλλες ψυ-χοδιεγερτικές ουσίες. Τα ανωτέρω ποσοστά, καθώς και οι τιμές των ετών 2006-2008, παρατί-θενται στον Πίνακα 9.3. Τα ποσοστά δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες αποκλίσεις μεταξύ των ετών, με εξαίρεση το έτος 2009, κατά τη διάρκεια του οποίου ο αριθμός των κατασχέσεων αμφετα-μινών, μεθαμφεταμινών, καθώς επίσης και των πιθανών συνδυασμών των ανωτέρω ουσιών, παρουσίασε σημαντική αύξηση, με αποτέλεσμα τη μεταβολή στην κατανομή των ποσοστών.

πίνακας 9.3: Χημική ανάλυση, ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός κατασχεθέντων δισκίων τύπου Έκσταση (2006-2009)

% 2006 2007 2008 2009MDMA / MDEA / MDA 98,66 99,05 96,12 43,06Αμφεταμίνες / Μεθαμφεταμίνες 1,30 0,36 2,28 43,21Πιθανοί συνδυασμοί των ανωτέρω ουσιών 0,03 0,49 1,11 13,18Ψυχοδιεγερτικές ουσίες 0,01 0,10 0,49 0,55σύνολο 100,0 100,0 100,0 100,0

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 [Στοιχεία: Γενικό Χημείο Κράτους (Υπηρεσίες: Γ΄ Αθηνών, Β΄ Θεσσαλονίκης)].

Ως καθαρότητα ορίζεται η επί τοις % περιεκτικότητα ενός δείγματος σε «δρα-στική» ουσία.

162



Κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας, ο αριθμός των κατηγορηθέντων ατόμων και των υποθέσεων που υπάγονται στο νόμο Περί ναρκωτικών παρουσιάζουν σταθερή αύξηση.

Έλληνες και Αλβανοί αποτελούν την πλειοψηφία των συλληφθέντων ατόμων για παρα-βάσεις της νομοθεσίας Περί ναρκωτικών για το χρονικό διάστημα 2004-2008. Μεγάλες αυξήσεις παρατηρούνται κατά τη διετία 2007-2008 στον αριθμό των Σομαλών και Αφγανών συλληφθέντων.

Κατά τη διάρκεια της τριετίας 2005-2007, η κατανομή καταδικασθέντων του νόμου Περί ναρκωτικών ανά φύλο και αδίκημα κυμαίνεται σε σταθερά επίπεδα. Η γεωγραφική κα-τανομή των αδικημάτων, καθώς επίσης και η ηλικιακή κατανομή των καταδικασθέντων, παραμένουν αμετάβλητες κατά την τριετία 2005-2007.

Για το έτος 2007 ο αριθμός των ανήλικων παραβατών μειώθηκε κατά 5,9% σε σύγκριση με το 2006.

Ο αριθμός των υποθέσεων που εξετάστηκαν τόσο από το Μονομελές όσο και από το Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων το δικαστικό έτος 2008-2009 τετραπλασιάστηκε συγκρι-τικά με τον αριθμό των υποθέσεων του δικαστικού έτους 2007-2008.

Ο αριθμός των κρατουμένων και το πλήθος των καταδίκων παρουσιάζουν διαρκή αύξη-ση την τελευταία δωδεκαετία.

Σημαντικά μειωμένος εμφανίζεται ο αριθμός των διαρρηχθέντων φαρμακείων κατά τη χρονική περίοδο 2000-2009, ενώ για την τριετία 2007-2009 το μέσο ποσοστό των τρο-χαίων ατυχημάτων λόγω της χρήσης ναρκωτικών ουσιών επί του συνολικού αριθμού των τροχαίων ανήλθε στο 1,5%.

Οι ποσότητες ηρωίνης που κατασχέθηκαν την τελευταία εξαετία αυξήθηκαν τη διετία 2008-2009, ενώ οι κατασχεθείσες ποσότητες της κοκαΐνης, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΟΔΝ, δεκαπλασιάστηκαν σε σχέση με το 2008. Στις κατασχεθείσες ποσότητες κάνναβης διακρίνεται σημαντική αύξηση, της τάξης του 56,9% σε σχέση με το 2008, ενώ στα φυτά κάνναβης μείωση 35,1%. Οι ποσότητες ηρεμιστικών δισκίων αυξήθηκαν κατά 6,6% (σταθερή αύξηση στην εξαετία 2004-2009). Σημαντική μείωση της τάξης του 70,7% εμφανίζεται στα δισκία μεθαδόνης για το έτος 2009 σε σχέση με το 2008, καθώς και διαρκής μείωση στην τριετία 2007-2009. Επίσης αισθητή μείωση παρουσιάζεται στις κατασχεθείσες ποσότητες LSD κατά το ίδιο χρονικό διάστημα.

Ο τρόπος διακίνησης των ποσοτήτων ηρωίνης, κάνναβης και ψυχοτρόπων, χημικών και προδρόμων ουσιών για το έτος 2008 ήταν αντίστοιχος με εκείνον του 2007. Αντιθέτως, οι ποσότητες κοκαΐνης έφθασαν στην Ελλάδα στη συντριπτική τους πλειοψηφία μέσω αέρα, όταν για το 2007 η διακίνηση μέσω ξηράς ήταν ο επικρατέστερος τρόπος μεταφο-ράς τους.

Κατά τη διετία 2008-2009, οι τιμές πώλησης της ηρωίνης παρουσίασαν μείωση της ελά-χιστης τιμής, ενώ η ελάχιστη τιμή πώλησης της κοκαΐνης παρουσίασε αύξηση. Η τιμή της κατεργασμένης κάνναβης μειώθηκε σε σύγκριση με το 2008, ενώ οι τιμές των δισκίων τύπου Έκσταση και των δόσεων LSD διατηρήθηκαν σταθερές.


163


Τέλος, ο ποιοτικός προσδιορισμός των δισκίων τύπου Έκσταση διαφοροποιήθηκε σε σχέση με την τριετία 2006-2008, παρουσιάζοντας αύξηση στον αριθμό των κατασχέσε-ων αμφεταμινών, μεθαμφεταμινών, όπως επίσης και των πιθανών συνδυασμών των ως άνω ουσιών, ενώ για την τριετία 2006-2008 οι ουσίες τύπου MDMA, MDEA και MDA απο-τελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία των κατασχέσεων.

Αργυρώ Ανταράκη

αΝ

ταπ

Οκρ

ισή

στα

κΟ

ιΝω

Νικ

α

πρΟ

ΒΛή

ματ

α τ

ήσ

Χρή

σήσ

10

165

10. ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ

10.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ

Σύμφωνα με τον ορισμό του ΕΚΠΝΤ (Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας), ως κοινωνική επανένταξη ορίζεται κάθε κοινωνική παρέμβαση με στόχο την ένταξη πρώην ή νυν προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στην κοινότητα. Η κοινωνική επανένταξη μπορεί να χωριστεί σε τρεις βασικούς τύπους παρεμβάσεων: α) στην εκπαίδευ-ση (στην οποία περιλαμβάνεται και η κατάρτιση), β) στην απασχόληση και γ) στη στέγαση. Είναι επίσης δυνατό να χρησιμοποιούνται και άλλα μέτρα, όπως η συμβουλευτική και οι ψυ-χαγωγικές δραστηριότητες.

πίνακας 10.1: Δυναμικότητα και αριθμός μελών των Κέντρων Κοινωνικής Επανένταξης (2009)

Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης Δυναμικότητα Αριθμός μελών

Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΙΘΑΚΗ 45 81Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΣΤΡΟΦΗ 30 21Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ 40 81Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΔΙΑΒΑΣΗ, πρωινό 33 24Θεραπευτικό Πρόγραμμα 18 ΑΝΩ (Α’) 65 73Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΞΟΔΟΣ 30 67Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΝΟΣΤΟΣ 50 84Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΞΕΛΙΞΙΣ 13 6Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΡΙΑΔΝΗ 40 36Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΔΙΑΒΑΣΗ, βραδινό 21 44Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΓΕΦΥΡΑ 30 12Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΠΙΛΟΤΟΣ 15 18Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΟΞΥΓΟΝΟ 10 9Θεραπευτικό Πρόγραμμα 18 ΑΝΩ (Β’) 60 98Θεραπευτικό Πρόγραμμα 18 ΑΝΩ Γυναικών και Μητέρων 30 52Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΙΑΝΟΣ ΨΝΘ 60 39Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΝΑΔΥΣΗ 10 3Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΝΟΙΧΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΟΜΗ 10 6Μεταθεραπευτική παρακολούθηση Θεραπευτικού Προγράμματος ΑΡΙΑΔΝΗ 20 1Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΤΡΑΠΟΣ 15 9Mονάδα Κοινωνικής Επανένταξης ΟΚΑΝΑ 120 51Μονάδα Συμβουλευτικής και Επανένταξης Ιωαννίνων 10 13Ειδικό Πρόγραμμα για Εξαρτημένους Γονείς 10 1Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΞΑΝΤΑΣ 15 10Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΚΥΤΤΑΡΟ 20 8Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΚΙΒΩΤΟΣ 1σύνολο 802 848


Σε πολλές χώρες της Ευρώπης η κοινωνική επανένταξη δεν πραγματοποιείται απαραίτητα μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Μπορεί να λαμβάνει χώρα είτε μέχρι το τελικό στάδιο μιας διαδικασίας θεραπείας είτε ως χωριστή και ανεξάρτητη μεταθεραπευτική παρέμβαση, η οποία πραγματοποιείται από εξωθεραπευτικές υπηρεσίες με χωριστούς στόχους και μέσα. Στην Ελλάδα, η κοινωνική επανένταξη έπεται της διαδικασίας απεξάρτησης και αποτελεί το

166

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ

τελευταίο αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας, παρέχοντας τέτοιου είδους υπηρεσίες είτε στο τελευταίο στάδιο μιας ενιαίας θεραπευτικής διαδικασίας είτε σε εξειδικευμένες δομές κοινωνικής επανένταξης.

Στοιχεία σχετικά με τη λειτουργία για το έτος 2009 έστειλαν 26 Κέντρα Κοινωνικής Επα-νένταξης. Από αυτά δεκαεννέα (19) ανήκουν στο ΚΕΘΕΑ, τρία (3) στον ΟΚΑΝΑ, τρία (3) στο Πρόγραμμα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ) και ένα (1) στα θεραπευτικά προγράμματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ) (Πίνακας 10.1). Η προγραμματισμένη διάρκεια των προγραμμάτων κυμαίνεται από έξι μέχρι είκοσι τέσσερις μήνες. Ένα ποσοστό 69,3% έχουν διάρκεια ενός χρόνου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία για τη λειτουργία των προαναφερθεισών δομών για το έτος ανα-φοράς, η συνολική δυναμικότητα σε θέσεις ήταν 802 άτομα. Ο συγκεκριμένος αριθμός ανα-φέρεται στο σύνολο των ατόμων που μπορεί να εξυπηρετήσουν οι μονάδες ανά μήνα. Σε σύγκριση με το έτος 2008 σημειώθηκε αύξηση των προσφερόμενων θέσεων, της τάξης του 21,7%.

Ο συνολικός αριθμός όσων δέχτηκαν υπηρεσίες στις δομές κοινωνικής επανένταξης σε όλη τη διάρκεια του έτους ήταν 848 άτομα, σημειώθηκε δηλαδή μια μικρή αύξηση της τάξης του 3,4% σε σχέση με το 2008 (820 άτομα). Από αυτούς, το 57,5% αφορά άτομα που δέχτηκαν υπηρεσίες κοινωνικής επανένταξης για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του 2009.

10.1.1 Εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση

Η γενικότερη επιμόρφωση, η κάλυψη εκπαιδευτικών ελλείψεων και η επαγγελματική κα-τάρτιση αποτελούν βασικές επιδιώξεις στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης. Οι παρεμ-βάσεις που στοχεύουν στην αναβάθμιση των ακαδημαϊκών, τεχνικών ή πρακτικών δεξιο-τήτων αυξάνουν τις πιθανότητες στην αγορά εργασίας των ατόμων που παρακολουθούν τη θεραπεία.

Κατά το έτος αναφοράς στη χώρα μας 23 δομές παρείχαν τη δυνατότητα σχολικής εκπαί-δευσης στους θεραπευομένους. Από αυτές οι 19 παρέχουν εκπαίδευση εντός του ίδιου φο-ρέα, ενώ 4 παραπέμπουν τους χρήστες σε άλλο φορέα. Κύριος στόχος των συγκεκριμένων προγραμμάτων είναι η προετοιμασία των συμμετεχόντων προκειμένου να λάβουν μέρος σε εξετάσεις και να επιτύχουν την κατοχύρωση των τυπικών τους προσόντων. Στη διάρκεια της σχολικής περιόδου 2008-2009, τα παραπάνω εκπαιδευτικά προγράμματα παρακολούθη-σαν συνολικά 607 άτομα (αφορά 18 από τις 23 δομές, καθώς πέντε από αυτές δεν έδωσαν σχετικά στοιχεία), εκ των οποίων 102 άτομα πέτυχαν σε προαγωγικές / απολυτήριες εξετά-σεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ 4 άτομα εισήχθησαν σε Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (στοιχεία για τις 13 από τις 23 δομές).


167


Υπηρεσίες επαγγελματικής κατάρτισης είτε σε απεξαρτημένα άτομα είτε σε θεραπευόμενους χρήστες που βρίσκονται στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης παρέχονται από 17 φορείς, δώδεκα εκ των οποίων προσφέρουν τις συγκεκριμένες υπηρεσίες εντός του φορέα. Οι υπό-λοιποι πέντε παραπέμπουν τους χρήστες σε άλλες δομές. Το 2009, σε 9 από τις 17 δομές που έδωσαν στοιχεία, συμμετείχαν σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης 75 άτομα.

Κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς, το Εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγ-γελματικής Ένταξης του ΟΚΑΝΑ (ΕΚΚΕΕ) οργάνωσε και υλοποίησε μη επιδοτούμενα δημι-ουργικά εργαστήρια διαχείρισης ελεύθερου χρόνου, διάρκειας 4 περίπου μηνών σε τομείς όπως η φωτογραφία, η πληροφορική, η κατασκευή κοσμημάτων και διακοσμητικών αντι-κειμένων, η κηποτεχνική, ο κινηματογράφος, η δημοσιογραφία, η υποστήριξη στην αναζή-τηση εργασίας και η ενισχυτική διδασκαλία της ελληνικής και της αγγλικής γλώσσας. Από τις 83 αιτήσεις συμμετοχής παρακολούθησαν τα εργαστήρια περισσότερα από 60 άτομα (με αυξημένη ζήτηση στα μαθήματα της πληροφορικής). Υπηρεσίες επαγγελματικής κατάρ-τισης δεν προσφέρθηκαν για το έτος 2009. Παράλληλα, το ΕΚΚΕΕ παρείχε τις ακόλουθες Συνοδευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες: επαγγελματικός προσανατολισμός, ψυχολογική υποστήριξη για ενδυνάμωση και αύξηση της αυτοπεποίθησης, για την ανάπτυξη κοινωνι-κών δεξιοτήτων επικοινωνίας και συναλλαγής με υπηρεσίες, εργοδότες κτλ. Επιπλέον, το ΕΚΚΕΕ επιδιώκει την προώθηση και υιοθέτηση στάσεων και συμπεριφορών που διευκολύ-νουν την ένταξη στην αγορά εργασίας. Ο συνολικός αριθμός των εξυπηρετουμένων στις Συνοδευτικές Υποστηρικτικές Υπηρεσίες για το 2009 ήταν 70 άτομα.

Από το Σεπτέμβριο του 2009 το ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ ξεκίνησε τη λειτουργία τμήματος ΙΕΚ «Τεχνικός εφαρμογών πληροφορικής με πολυμέσα – multimedia» ως παράρτημα του 1ου

ΙΕΚ Λάρισας. Στο συγκεκριμένο τμήμα φοιτούν μέλη του κέντρου κοινωνικής επανένταξης ή απόφοιτοι του ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ. Με την έναρξη της λειτουργίας του παρακολούθησαν το τμήμα 16 άτομα.

10.1.2 Εργασιακή απασχόληση

Ο κύριος φορέας προώθησης στην απασχόληση είναι ο Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), ο οποίος δραστηριοποιείται στην πρόληψη και καταπολέμηση του κοι-νωνικού αποκλεισμού, με απώτερο στόχο την ένταξη στην αγορά εργασίας ευπαθών πληθυ-σμιακών ομάδων. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία για το 2009, συνολικά 45 απεξαρτημένα ή υπό απεξάρτηση άτομα συμμετείχαν στα προγράμματα απασχόλησης που απευθύνονται σε ευπαθείς ομάδες. Από αυτούς, οι περισσότεροι (ποσοστό 73,3%) απασχολήθηκαν σε θέσεις του ιδιωτικού τομέα, ενώ οι υπόλοιποι (ποσοστό 26,7%) διευκολύνθηκαν προκειμένου να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση.

Σε σύγκριση με τα στοιχεία του προηγούμενου έτους σημειώθηκε σημαντική μείωση στον αριθμό των πρώην χρηστών που επωφελήθηκαν από τα συγκεκριμένα προγράμματα

168


απασχόλησης (ο αντίστοιχος αριθμός για το 2008 ήταν 110 άτομα). Το 2009 συνεχίζεται η τάση μείωσης η οποία καταγράφεται από το 2000, με μοναδική εξαίρεση το 2006, οπότε και παρατηρείται αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στα προγράμματα απασχόλησης του ΟΑΕΔ. (Γράφημα 10.1).

Από τα στοιχεία για την εργασιακή κατάσταση των ατόμων που παρα-κολουθούν τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης προκύπτει ότι στο συ-γκεκριμένο στάδιο της θεραπευτικής διαδικα-σίας δίνεται από τα θε- ραπευτικά προγράμ- ματα εξαιρετικό βάρος στην επαγγελματική απο- κατάσταση των απεξαρ-τημένων. Είναι ενδει-κτικό ότι η πλειονότητα των δομών επανένταξης θεωρεί ως προϋπόθεση την εξασφάλιση σταθε-

ρής εργασιακής απασχόλησης σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για την παραμονή στο πρόγραμμα. Πιο συγκεκριμένα, από το σύνολο των ατόμων που δέχτηκαν υπηρεσίες σε εξει-δικευμένες δομές επανένταξης το 2009, το 36,7% εργάζονταν ήδη με την έναρξη του έτους αναφοράς και το 41,2% εξασφάλισαν εργασιακή απασχόληση κατά τη διάρκεια του έτους.

10.1.3 Άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες

Υπηρεσίες υποστήριξης και φροντίδας

Βασικός στόχος των υπηρεσιών κοινωνικής επανένταξης αποτελεί η παροχή υποστήριξης σε πρώην χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών στο κρίσιμο στάδιο της μετάβασής τους από το θεραπευτικό σύστημα στην κοινωνική και εργασιακή πραγματικότητα. Στο κρίσιμο αυτό στάδιο της διαδικασίας απεξάρτησης, στο οποίο ο πρώην χρήστης καλείται να αναλάβει τη φροντίδα της υγείας και της ζωής του, οι δομές επανένταξης παρέχουν ατομικές και ομαδικές συνεδρίες ψυχολογικής στήριξης, ανάπτυξης προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, ενδυ-νάμωσης των σχέσεων με την οικογένεια, βελτίωσης της σωματικής υγείας, καθώς και ομάδες δημιουργικής απασχόλησης. Κατά το έτος αναφοράς, 330 άτομα αξιοποίησαν τέτοιου τύπου υπηρεσίες στο πλαίσιο της λειτουργίας των Μονάδων Κοινωνικής Επανένταξης. Συνοδευτικές

Γράφημα 10.1: Αριθμός απεξαρτημένων ατόμων που συμμετεί-χαν σε προγράμματα απασχόλησης ΟΑΕΔ (2000-2009)

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: ΟΑΕΔ).


169


υποστηρικτικές υπηρεσίες παρείχαν 14 από τα 26 Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης, ενώ υπη-ρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης παρείχε το σύνολο των κέντρων.

Νομικές υπηρεσίες

Οι νομικές εκκρεμότητες αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στην πορεία της απεξάρτησης από τα ναρκωτικά. Η λήξη των ποινικών εμπλοκών είναι προϋπόθεση για την απεξάρτηση και την έναρξη ενός νέου τρόπου ζωής. Για να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη παρακολούθηση των θεραπευτικών προγραμμάτων, προσφέρεται νομική συμβουλευτική και υποστήριξη ή παρουσία σε δίκη. Επιπλέον, νομικές υπηρεσίες παρέχονται ακόμη και σε άτομα που έχουν ολοκληρώσει την παρακολούθηση του προγράμματος.

Το 2009 τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης προσέφεραν νομικές υπηρεσίες σε συνολικά 157 άτομα (στοιχεία για 12 από τις 18 μονάδες που παρέχουν νομικές υπηρεσίες). Το 2008 προσφέρθηκαν υπηρεσίες σε 120 άτομα. Στο ίδιο πλαίσιο, το ΚΕΘΕΑ και ο ΟΚΑΝΑ λειτουργούν υπηρεσία νομικής υποστήριξης σε συνεργασία με τους δικηγορικούς συλλόγους της χώρας. Κατά τη διάρκεια του 2009 η νομική υπηρεσία του ΟΚΑΝΑ παρείχε νομική βοήθεια σε συνολικά 347 μέλη των θεραπευτικών του μονάδων (417 άτομα το 2008), ενώ ο συνολικός αριθμός των υποθέσεων που απασχόλησαν την υπηρεσία ανέρχεται στις 421.

Στεγαστική βοήθεια

Η παροχή στέγης ή βοήθειας για την ανεύρεση στέγης αποτελεί μια σημαντική παρέμβαση κοινωνικής επανένταξης, η οποία έχει στόχο να φέρει μεγαλύτερη σταθερότητα στη ζωή των ατόμων που παρακολουθούν θεραπεία. Τα μισά από τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης πα-ρέχουν τη δυνατότητα διαμονής σε θεραπευόμενους, διαθέτοντας ξενώνες για άτομα που βρίσκονται και ζουν στην επαρχία ή στερούνται οικογενειακής υποστήριξης. Επίσης, δωρεάν στέγαση –με διαμονή σε ξενοδοχεία– προσφέρεται από τον ΟΚΑΝΑ για τους θεραπευόμε-νους των μονάδων υποκατάστασης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, για όσο διάστημα αυτό κρι-θεί απαραίτητο. Το 2009 η δυναμικότητα των παραπάνω χώρων ήταν 167 άτομα, ενώ φιλο-ξενήθηκαν συνολικά 303 άτομα στους συγκεκριμένους χώρους.

Υπηρεσίες μεταθεραπευτικής φροντίδας

Σχεδόν όλα τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης παρέχουν μεταθεραπευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες (follow-up). Τα συγκεκριμένα προγράμματα έχουν διάρκεια 6 έως 24 μήνες και πα-ρέχουν στον θεραπευόμενο τη δυνατότητα να βιώσει σταδιακά την αποδέσμευση από το θε-ραπευτικό πλαίσιο, να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα και να σταθεροποιήσει την αλ-λαγή που έγινε στη ζωή του. Οι υπηρεσίες αυτές διαφοροποιούνται ανά κέντρο και αφορούν κατά κύριο λόγο ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, ομάδες οικογένειας, ψυχοθεραπεία κ.ά.

170


10.1.4 στοιχεία έκβασης

Με βάση τα στοιχεία έκβασης των Κέντρων Κοινωνικής Επανένταξης για το έτος 2009 (Γράφημα 10.2) το 58% των ατόμων αποχωρούν από τις δομές αυτού του τύ-που έχοντας ολοκληρώσει την παρακολούθηση του προγράμματος. Περίπου ένας στους τέσσερις απο-χωρεί ιδία βουλήσει (27,6%), ενώ περίπου ένας στους δέκα διακόπτει πρόωρα λόγω πρόω-

ρης χορήγησης εξιτη- ρίου (ποσοστό 12,2%). Όσον αφορά τους λό-γους εξόδου από τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης, τα τε-λευταία χρόνια φαί-νεται να μειώνεται διαρκώς το ποσοστό των ατόμων που ολο- κληρώνουν την παρα-κολούθηση του προ- γράμματος, ενώ αντί-θετα αυξάνεται το πο- σοστό των ατόμων που αποχωρούν οι-κειοθελώς.

10.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

10.2.1 Εισαγωγή

Η πρόσβαση σε υπηρεσίες απεξάρτησης μέσα στη φυλακή δεν αποτελεί μόνο δικαίωμα των κρατουμένων για υγειονομική περίθαλψη αλλά και αποτελεσματική μορφή παρέμβασης για την αντιμετώπιση της εξάρτησης και της παραβατικότητας (Δελτίο Τύπου ΚΕΘΕΑ 2010).

Σύμφωνα με τη νομοθεσία προβλέπεται η υλοποίηση παρεμβάσεων μείωσης της ζήτησης, οι οποίες απευθύνονται σε χρήστες που έχουν εμπλακεί με το νόμο. Επιπλέον προβλέπονται μικρότερες ποινές για τα περισσότερα αδικήματα κατοχής και διακίνησης ναρκωτικών ουσιών, καθώς και εναλλακτικά της ποινής μέτρα για τη διευκόλυνση της απεξάρτησης, τα οποία, όμως, σύμφωνα με τους εκπροσώπους των φορέων που υλοποιούν υποστηρικτικές και θεραπευτικές δράσεις στις φυλακές, εφαρμόζονται σπάνια (ΚΕΘΕΑ 2010).

πρόωρη χορήγηση εξιτηρίου είναι η αποπομπή από το πρό-γραμμα λόγω παραβίασης του κανονισμού του.

Γράφημα 10.2: Λόγοι εξόδου από τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης (2006-2009)


%


171


Κατά το τρέχον έτος περιελήφθησαν στη σχετική νομοθεσία ορισμένες από τις προτάσεις που ανέπτυξε με τη μορφή αιτιολογημένου σχεδίου η Υπηρεσία Νομικής Στήριξης του ΚΕΘΕΑ για να αντιμετωπιστεί η σπανιότητα εφαρμογής των ευνοϊκών προβλέψεων για τους εξαρτημένους στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος (ΚΕΘΕΑ 2010).

Συγκεκριμένα, ο νόμος 3727/2008 καθιέρωσε ως υποχρεωτική την ελάφρυνση της ποινής όταν συντρέχει εξάρτηση του καταδικαζομένου. Επίσης, ο νόμος 3811/2009 αναγνώρισε ως πλημμέλημα τις πράξεις κοινής διακίνησης ναρκωτικών, εφόσον αυτές τελούνται από εξαρτημένους, και επανάφερε το ελάχιστο χρονικό όριο (3/5 αντί των 4/5) έκτισης της ποινής ως αφετηρία για τη δυνατότητα απόλυσης υπό όρους, η οποία διευκολύνει τη μετάβαση σε εξωτερικές δομές θεραπείας και επανένταξης (ΚΕΘΕΑ 2010).

Στο πλαίσιο των εναλλακτικών της φυλάκισης μέτρων για χρήστες ναρκωτικών ουσιών, προτείνεται από τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) η σύσταση ειδικών «δικαστηρίων ναρκωτικών», που θα εφαρμόζουν εναλλακτικά της φυλάκισης προγράμματα για χρήστες ναρκωτικών που συλλαμβάνονται για μικροπαραβάσεις (Καθημερινή 8-5-2010).

Η Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικομανών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) και το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) εξέδωσαν κατά το τρέχον έτος δελτία Τύπου για να αποτρέψουν τη φυλάκιση απεξαρτημένων μελών τους.

Τα στοιχεία που περιγράφονται παρακάτω προέρχονται από τρία ερωτηματολόγια του ΕΚΤΕΠΝ: 1) το ερωτηματολόγιο για τη θεραπεία, 2) το ερωτηματολόγιο για τις παρεμβάσεις στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος και 3) το ερωτηματολόγιο για την κοινωνική επανένταξη.

10.2.2 παρεμβάσεις στις φυλακές

Ο μεγάλος αριθμός χρηστών που βρίσκονται στις φυλακές επιβάλλει τη δημιουργία, υλοποί-ηση και στήριξη παρεμβάσεων, θεραπευτικών, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και μείωσης της βλάβης, μέσα στη φυλακή. Ωστόσο, η θεραπεία στηρίζεται κυρίως σε μη κυβερνητικές οργα-νώσεις, ενώ οι παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης έχουν κατεξοχήν ενημερωτικό χαρακτήρα.

Στον τομέα της θεραπείας, από το 2002 παραμένει ένα δημόσιο θεραπευτικό πρόγραμμα για χρήστες κρατουμένους: το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελεώνα Θηβών (ΚΑΤΚΕΘ). Θεραπεία παρέχεται επίσης μέσω των θεραπευτικών κοινοτήτων του Προγράμματος ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ του ΚΕΘΕΑ στις Γυναικείες και στις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού.

Ψυχοκοινωνική υποστήριξη και συμβουλευτική παρέχουν η Μονάδα Απεξάρτησης Τοξικο-μανών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) και το ΚΕΘΕΑ σε δεκαεννέα από τις τριάντα φυλακές της χώρας.

172


Θεραπεία

Στην παρούσα Ενότητα επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση των προγραμμάτων τα οποία παρείχαν υπηρεσίες θεραπείας για την εξάρτηση από τα ναρκωτικά μέσα στις φυλακές σύμφωνα με στοιχεία για το 2009.

Τα προγράμματα αυτά είναι τα ακόλουθα:

Το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελεώνα Θηβών (ΚΑΤΚΕΘ) εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης και λειτουργεί σε ειδικούς χώρους εκτός των συμβατικών σωφρονιστικών ιδρυμάτων.

Η Θεραπευτική Κοινότητα ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ (ΚΕΘΕΑ) εντός των Δικαστικών Φυλακών Κορυδαλλού. Η Θεραπευτική Κοινότητα ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ (ΚΕΘΕΑ) εντός των Γυναικείων Φυλακών Κορυδαλλού.

Στη διάρκεια του 2009 παρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση συνολικά 178 άτομα (ΚΑΤΚΕΘ: 105 άτομα. Θεραπευτικά προγράμματα ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ: 73 άτομα). Συγκεκρι- μένα, στις αρχές του έτους αναφοράς, 94 άτομα βρίσκονταν ήδη σε θεραπεία και σε όλη τη διάρκεια του έτους πραγματοποιήθηκαν 84 εισαγωγές κρατουμένων χρηστών ναρκωτικών (Πίνακας 10.2).

Ο αριθμός των ατόμων που παρακολούθησαν κατά το έτος αναφοράς κάποιο θεραπευτικό πρό- γραμμα στη φυλακή είναι υψηλότερος σε σχέση με το 2008 (Πίνακας 10.2).

Το 2009, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, 86 υπό θεραπεία άτομα είχαν δηλώσει ως κύρια ουσία κατάχρησης τα οπιούχα, 46 τις φαρμακευτικές ουσίες ή την πολλαπλή χρήση ουσιών, 23 την κοκαΐνη και 9 την κάνναβη. Ενέσιμη χρήση ουσιών πριν από την έναρξη της θεραπείας ανέφεραν επίσης 106 από τους 178 κρατούμενους χρήστες, ποσοστό 59,5%.

Όσον αφορά τον τύπο θεραπείας και συμβουλευτικής που παρέχεται από τα θεραπευτικά προ-γράμματα, μεγάλη έμφαση δίνεται στην ομαδική θεραπεία και από τα τρία προγράμματα θερα-πείας που υλοποιούνται στις φυλακές. Επίσης δύο από τα τρία θεραπευτικά προγράμματα δίνουν μεγάλη έμφαση στις ομάδες αντιπαράθεσης και αυτοβοήθειας και στην ατομική συμβουλευτική.

Έκβαση

Κατά το έτος αναφοράς το 42,1% των ατόμων συνεχίζει τη θεραπεία, το 35,9% αποφυλακί-στηκε ή μετατάχθηκε σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα, το 11,8% αποχώρησε εθελοντι-κά και το 8,9% αποπέμφθηκε, ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό, της τάξης του 1,12%, παραπέμ-φθηκε σε άλλες θεραπευτικές δομές.

πίνακας 10.2: Αριθμός ατόμων σε θεραπεία (2008, 2009)

Ετή 2008 2009Ήδη υπό θεραπεία 73 94Εισαγωγές 80 84σύνολο 153 178



173


Η αποπομπή από το πρόγραμμα αφορά ένα από τα τρία θεραπευτικά προγράμματα που υλοποιούνται στις φυλακές και στη συντριπτική πλειοψηφία (93,7%) των ατόμων δόθηκε λόγω παραβίασης των κανόνων του προγράμματος, ενώ στο υπόλοιπο 6,2% λόγω χρήσης παράνομων ουσιών.

Στελέχωση

Ο αριθμός του προσωπικού των θεραπευτικών προγραμμάτων στις φυλακές στο σύνολο και ανά κατηγορία για τα έτη 2008 και 2009 παρουσιάζεται στον Πίνακα 10.3.

πίνακας 10.3: Αριθμός προσωπικού στα θεραπευτικά προγράμματα (2008, 2009)

Ετή2008 2009

προσωπικό θεραπευτικών προγραμμάτων1. θεραπευτικό προσωπικό 18 182. Άλλο προσωπικό 91 95

Κοινωνικοί επιστήμονες 11 10Εκπαιδευτές 4 4Σύμβουλοι μη πτυχιούχοι 2 2Σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης 5 5Διοικητικό και τεχνικό προσωπικό 21 24Προσωπικό φύλαξης 48 50

σύνολο 109 113ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 2009 ο συνολικός αριθ- μός των εργαζο- μένων στα θερα- πευτικά προγράμ- ματα είναι «ελα-φρά» μεγαλύτε- ρος σε σχέση με το 2008 (Πίνα- κας 10.3). Ειδικό-

τερα, μεταξύ των ετών 2009 και 2008 ο αριθμός του θεραπευτικού προσωπικού παραμένει ο ίδιος, ενώ έχει ελάχιστα αυξηθεί ο αριθμός του διοικητικού και τεχνικού προσωπικού, καθώς επίσης και ο αριθμός του προσωπικού φύλαξης στο ΚΑΤΚΕΘ (Πίνακας 10.3).

Υποστηρικτικές παρεμβάσεις

Η λειτουργία υποστηρικτικών παρεμβάσεων για τους χρήστες οι οποίοι τελούν υπό κράτηση αποτελεί τη βασική δράση ανταπόκρισης στις εξειδικευμένες ανάγκες της συγκεκριμένης ομάδας.

Στον Πίνακα 10.3 αναφέρεται ο αριθμός των εργαζομένων που απασχο-λούνται με αμοιβή στα θεραπευτικά προγράμματα μέσα στις φυλακές.

Το θεραπευτικό προσωπικό αφορά ψυχίατρους, γιατρούς άλλων ειδι-κοτήτων, ψυχολόγους και νοσηλευτές. Στην κατηγορία «άλλο προσω-πικό» περιλαμβάνονται: κοινωνικοί επιστήμονες, κοινωνικοί λειτουργοί, εκπαιδευτές, σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης, σύμβουλοι μη πτυχιούχοι, διοικητικοί υπάλληλοι / εργάτες συντήρησης και προσωπικό φύλαξης.

Σύμβουλοι τοξικοεξάρτησης είναι οι απόφοιτοι θεραπευτικών προ-γραμμάτων και εργάζονται μόνο στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ. Το προσωπικό φύλαξης εργάζεται αποκλειστικά στο ΚΑΤΚΕΘ.

174


Οι υποστηρικτικές παρεμβάσεις αφορούν ατομική και ομαδική συμβουλευτική, ενημέρωση, και κινητοποίηση, ομάδες αυτοβοήθειας και ομάδες πρόληψης της υποτροπής.

Οκτώ προγράμματα πραγματοποίησαν το 2009 παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος, επτά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ και ένα της Μονάδας Αποτοξίνωσης 18 ΑΝΩ.

Τα προγράμματα αυτά, και τα σωφρονιστικά καταστήματα στα οποία πραγματοποιούνται, είναι τα ακόλουθα:

Όσον αφορά το ΚΕΘΕΑ:

1. Ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα εφήβων ΣΤΡΟΦΗ (Αττική): Ειδικό Κατάστημα Κρά-τησης Νέων Αυλώνα.

2. Θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΠΙΛΟΤΟΣ (Θεσσαλία): Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Βόλου, Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Κασσαβέτειας, Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου, Δικαστική Φυλακή Λάρισας, Κλειστή Φυλακή Τρικάλων.

3. Θεραπευτικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας εφήβων και νεαρών ενηλίκων ΟΞΥ-ΓΟΝΟ (Αχαΐα): Κλειστή Φυλακή Αγίου Στεφάνου.

4. Θεραπευτικό πρόγραμμα στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ (Αττική): Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού, Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού, Ψυχια-τρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού.

5. Μονάδα Συμβουλευτικής Κρατουμένων Θεσσαλονίκης: Στρατιωτική Φυλακή Θεσσα-λονίκης, Δικαστική Φυλακή Κομοτηνής, Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας, Κλειστή Φυ-λακή Γρεβενών.

6. Ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα ενηλίκων ΑΡΙΑΔΝΗ (Κρήτη): Δικαστικές Φυλακές Νεάπολης, Κλειστή Φυλακή Αλικαρνασσού, Δικαστική Φυλακή Χανίων, Αγροτική Φυ-λακή Αγιάς.

7. Διαπολιτισμικό μεταβατικό πρόγραμμα ημερήσιας φροντίδας MOSAIC (Αττική): Κρα-τητήριο Αλλοδαπών.

Όσον αφορά τη Μονάδα Αποτοξίνωσης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ):

1. Πρόγραμμα Φυλακών 18 ΑΝΩ: Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού, Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού, Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού.

Παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης πραγματοποιήθηκαν το 2009 σε δεκαεννέα σωφρονιστικά καταστήματα (Πίνακας 10.4) και στο Κρατητήριο Αλλοδαπών. Η παρέμβαση αυτή, σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, συνεχώς διευρύνεται. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι το 2005 λειτούργησαν προγράμματα υποστήριξης σε δώδεκα φυλακές, το 2006 σε δεκαπέντε και το 2008 σε δεκαέξι φυλακές.


175


Τα σωφρονιστικά καταστήματα στα οποία έγιναν υποστηρικτικές παρεμβάσεις για πρώτη φορά κατά το έτος αναφοράς είναι τρία, η κλειστή φυλακή Γρεβενών και οι δικαστικές φυλα-κές Λάρισας και Τρικάλων, τις οποίες υλοποίησαν δύο προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, η Μονάδα Συμβουλευτικής Κρατουμένων Θεσσαλονίκης και το Πρόγραμμα ΠΙΛΟΤΟΣ, αντίστοιχα. Στα σωφρονιστικά καταστήματα της Λάρισας και των Τρικάλων τέτοιες παρεμβάσεις είχαν πραγμα-τοποιηθεί σε πιλοτική βάση παλαιότερα και το 2009 ξεκίνησαν να εφαρμόζονται συστηματικά.

πίνακας 10.4: Σωφρονιστικά καταστήματα στα οποία υλοποιούνται προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης κρατουμένων χρηστών το 2009

σωφρονιστικό κατάστημα αριθμός αποδεκτώνΓια νέους

1. Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα1312. Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Κασσαβέτειας Βόλου

3. Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων ΒόλουΓια ενήλικες

4. Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού

1.749

5. Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού 6. Γυναικείες Φυλακές Κορυδαλλού7. Κλειστή Φυλακή Αγίου Στεφάνου Αχαΐας8. Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου9. Δικαστική Φυλακή Λάρισας

10. Κλειστή Φυλακή Τρικάλων11. Δικαστική Φυλακή Διαβατών Θεσσαλονίκης12. Στρατιωτική Φυλακή Θεσσαλονίκης13. Δικαστική Φυλακή Κομοτηνής14. Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας15. Κλειστή Φυλακή Γρεβενών16. Δικαστική Φυλακή Νεάπολης Κρήτης17. Κλειστή Φυλακή Νέας Αλικαρνασσού Κρήτης 18. Δικαστική Φυλακή Χανίων 19. Αγροτική Φυλακή Αγιάς Χανίωνσύνολο αποδεκτών 1.880


Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία για την εμβέλεια των προγραμμάτων κατά το έτος αναφοράς (Πίνακας 10.4), ο συνολικός αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν στα προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης του ΚΕΘΕΑ και του Προγράμματος Φυλακών 18 ΑΝΩ ανήλθε σε 1.880, αριθμός αρκετά μεγαλύτερος σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008: 1.281). Οι γυναίκες και οι ανήλικοι συμμετείχαν σε αυτά τα προγράμματα το 2009 σε ποσοστό 7,7% (Ν=145) και 6,9% (Ν=131), αντίστοιχα.

Επιπλέον, στο κρατητήριο αλλοδαπών στην Αθήνα 93 άτομα (91 άνδρες και 2 γυναίκες) έλαβαν μέρος σε ομάδες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και ατομικές συναντήσεις.

Μείωση της βλάβης

Οι παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης αφορούν κυρίως την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των κρατουμένων χρηστών ναρκωτικών σε θέματα υγείας (π.χ. πρόληψη μολυσματικών ασθενειών), ασφαλούς χρήσης και πρόληψης θανάτων (υπερδοσολογία).

176


Το 2009, έξι προγράμματα του ΚΕΘΕΑ (ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, ΟΞΥΓΟΝΟ, ΠΙΛΟΤΟΣ, ΣΤΡΟΦΗ, Μονάδα Συμβουλευτικής Κρατουμένων Θεσσαλονίκης, ΑΡΙΑΔΝΗ) πραγματοποίησαν σεμινάρια και ομαδικές συναντήσεις και κατά περίπτωση ατομικές συναντήσεις και διανομή ενημερωτικού υλικού, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν και να ενημερώσουν τους συμμετέχοντες σε θέματα μείωσης της βλάβης στα δεκαεννέα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας όπου παρεμβαίνουν. Το 2009, τις παρεμβάσεις αυτές παρακολούθησαν 1.535 κρατούμενοι χρήστες, αριθμός σχεδόν διπλάσιος σε σχέση με το προηγούμενο έτος (794 άτομα το 2008).

Νομική υποστήριξη

Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης κρατουμένων χρηστών σε νομικά θέματα, οι οποίες υλοποιούνται με ομαδικές και ατομικές συναντήσεις και σεμινάρια, πραγματοποιή-θηκαν το 2009 από πέντε προγράμματα του ΚΕΘΕΑ (ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, ΠΙΛΟΤΟΣ, ΣΤΡΟΦΗ, Μονάδα Συμβουλευτικής Κρατουμένων Θεσσαλονίκης και ΑΡΙΑΔΝΗ) σε 18 σωφρονιστικά καταστή-ματα. Στις παρεμβάσεις αυτές συμμετείχαν 1.441 κρατούμενοι χρήστες.

Ο αριθμός των ατόμων που συμμετείχαν σε αυτή την παρέμβαση και των σωφρονιστικών καταστημάτων στις οποίες αυτή υλοποιήθηκε κατά το έτος αναφοράς είναι αυξημένος σε σύ-γκριση με το 2008 (1.441 κρατούμενοι χρήστες σε 18 φυλακές το 2009 και 1.144 κρατούμενοι χρήστες σε 14 φυλακές το 2008).

Ένταξη σε θεραπεία

Το 2009, 61 κρατούμενοι χρήστες ναρκωτικών, οι οποίοι ολοκλήρωσαν την παρακολούθηση υποστηρικτικών προγραμμάτων που υλοποιήθηκαν στις φυλακές από τρία προγράμματα του ΚΕΘΕΑ (ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, Μονάδα Συμβουλευτικής Κρατουμένων Θεσσαλονίκης και ΣΤΡΟΦΗ) και από ένα της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ), ενεργώντας βάσει των σχετικών νομοθετικών ρυθμίσεων, εντάχθηκαν σε πρόγραμμα θεραπείας εκτός σωφρονιστικού πλαισίου, οπότε και δι-έκοψαν την κράτησή τους υπό όρους ή με αναστολή. Ο αριθμός των ατόμων αυτών (Ν=61) κατά το έτος αναφοράς υπερδιπλασιάστηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος (27 άτομα το 2008).

10.2.3 παρεμβάσεις εκτός σωφρονιστικών καταστημάτων

Υποστηρικτικές παρεμβάσεις

Το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ και το Πρόγραμμα Φυλακών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) πραγματο-ποιούν υποστηρικτικές παρεμβάσεις σε αποφυλακισμένους χρήστες ναρκωτικών.

Συγκεκριμένα, στο Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ του ΚΕΘΕΑ πραγματοποιούνται: α) ατομικές συναντήσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν συνέντευξη κινητοποίησης, διερεύνηση των


177


αναγκών του ατόμου και ενημέρωση για το πρόγραμμα και β) ομαδικές συναντήσεις, στις οποίες παρέχεται συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη, ιατρικός και ψυχιατρικός έλεγχος, προετοιμασία για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα και σεμινάρια πρόληψης της υποτροπής. Το Πρόγραμμα Φυλακών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) δημιουργεί επίσης ομάδες ευαισθη-τοποίησης και παρέχει ατομική συμβουλευτική στους ενδιαφερόμενους, οι οποίοι στη συ-νέχεια μπορούν να κάνουν αίτηση για θεραπεία στα υπάρχοντα προγράμματα του φορέα.

Tο 2009 συμμετείχαν συνολικά στις παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 172 αποφυλακισμέ-νοι χρήστες, σε ποσοστό το οποίο σημειώνει μικρή αύξηση (περίπου 3%) σε σχέση με το προηγούμενο έτος (167 άτομα το 2008).

Επανένταξη αποφυλακισμένων

Το σύνολο των προγραμμάτων απεξάρτησης δέχονται σε θερα-πεία (απεξάρτηση και κοινωνική επανένταξη) αποφυλακισμένα άτομα, ενώ τα περισσότερα πα-ρέχουν και υποστήριξη / συμ-βουλευτική σε νομικά ζητήματα. Περαιτέρω, συμπληρωματικά με τη λειτουργία των προγραμμά-των θεραπείας εντός φυλακής, λειτουργούν τρεις δομές επανέ-νταξης για αποφυλακισμένους:

1. Κέντρο Υποδοχής και Επανέ- νταξης Αποφυλακισμένων

Θεσσαλονίκης (ΚΕΘΕΑ)2. Κέντρο Υποδοχής και Επανέ-

νταξης ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ (ΚΕΘΕΑ) 3. Κέντρο Κοινωνικής Επανέ-

νταξης ΚΑΤΚΘΕ

Στη συνέχεια επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση των προγραμμάτων τα οποία παρείχαν υπηρεσίες κοινωνικής επανένταξης με στοιχεία για το 2009.

Συνολικά, 46 αποφυλακισμένοι δέχτηκαν τις υπηρεσίες των προγραμμάτων αυτών κατά το


Σύμφωνα με στοιχεία του 2008, οι υπηρεσίες που παρέχονται στους φυλακισμένους χρήστες ναρκωτι-κών στις ευρωπαϊκές χώρες περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, υπηρεσίες μείωσης της βλάβης και θεραπεία απεξάρτησης (συμπεριλαμβανομένης της σωματικής αποτοξίνωσης, της θεραπείας υποκατάστασης και «στεγνών» προγραμμάτων), καθώς και προετοιμασία για την αποφυλάκιση.

Προγράμματα Υποκατάστασης: Η συνέχιση της θεραπείας υποκατάστασης στη διάρκεια του εγκλει-σμού προβλέπεται από επίσημους κανονισμούς 26 χωρών, αλλά δεν εφαρμόζεται σε 5 από αυτές, ενώ η έναρξη θεραπείας υποκατάστασης στη φυλακή έχει εγκριθεί σε 21 χώρες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εμπειρογνωμόνων παρατηρούνται διαφορές ως προς την παροχή της συγκεκριμένης θεραπευτικής επιλο-γής. Η θεραπεία υποκατάστασης διατίθεται σχεδόν στο σύνολο των φυλακών σε 9 χώρες και σε περισσό-τερες από τις μισές φυλακές σε 4 ακόμα χώρες.

Συμβουλευτική και εκπαίδευση των χρηστών σε ασφαλέστερους τρόπους χρήσης υλοποιούνται σε 13 χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, αν και με διαφορετικό βαθμό κάλυψης. Συμβουλευτικές υπηρεσίες για τον κίνδυνο λήψης υπερβολικής δό-σης παρέχονται σε 18 χώρες, μεταξύ των οποίων και στη χώρα μας.

Προγράμματα Ανταλλαγής / Διανομής Συριγγών στις φυλακές υλοποιούνται σε 5 ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία, Ρου- μανία), ενώ προγραμματίζεται να ξεκινήσουν και στο Ηνωμένο Βασίλειο (Σκοτία) (ΕΚΠΝΤ 2009).

178


έτος αναφοράς, αριθμός ελάχιστα διαφοροποιημένος σε σχέση με το 2008 (45 άτομα). Πιο συγκεκριμένα, το 53,8% (Ν=26) του συνόλου των ατόμων που παρακολούθησαν τα εξειδικευ-μένα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης ήταν «ήδη υπό θεραπεία» στην αρχή του 2009 και το 46,15% (Ν=20) εντάχθηκε στα προγράμματα αυτά στη διάρκεια του έτους αναφοράς.

Παρεχόμενες υπηρεσίες

Το 2009 όλα τα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης παρείχαν συμβουλευτική και ψυχολογι-κή υποστήριξη και υπηρεσίες ενημέρωσης και πληροφόρησης. Δύο στα τρία προγράμματα πα-ρείχαν επίσης υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού, προώθησης της απασχόλησης και νομικής βοήθειας και ένα στα τρία εκπαίδευση, στεγαστική βοήθεια και κοινωνικές υπηρεσίες.

Έκβαση

Κατά το έτος αναφοράς, περισσότερα από τα μισά άτομα (62,2%) συνεχίζουν την παρακο-λούθηση των εξειδικευμένων προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης, το 26,08% ολοκλή-ρωσαν τα προγράμματα αυτά, το 6,52% αποχώρησε οικειοθελώς, ενώ στο 2,17% χορηγήθη-κε πρόωρο εξιτήριο.

Μεταθεραπευτική φροντίδα

Το 2009 η μεταθεραπευτική φροντίδα (παρακολούθηση των προγραμμάτων μετά την ολο-κλήρωση της φάσης κοινωνικής επανένταξης) περιλάμβανε ατομικές και ομαδικές συναντή-σεις για όλα τα εξειδικευμένα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης, ομάδες αυτοβοήθειας, ομάδες οικογένειας και νομική υποστήριξη για τα δύο από τα τρία προγράμματα, καθώς και σεμινάρια πρόληψης της υποτροπής και ατομική συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία για το ένα από τα τρία προγράμματα.

Στελέχωση και εξοπλισμός των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης

Το 2009 εργάστηκαν και στις τρεις δομές κοινωνικής επανένταξης τρεις ψυχολόγοι πλήρους απα-σχόλησης, καθώς επίσης ένας ψυχίατρος και ένας κοινωνικός λειτουργός μερικής απασχόλησης. Παράλληλα εκφράστηκε η ανάγκη, όπως και το 2008, για «περισσότερο επιστημονικό προσωπι-κό», εφόσον και τότε (2008) ο αριθμός των εργαζομένων δεν ξεπερνούσε ανά δομή τα δύο με τρία άτομα. Από την άλλη πλευρά, η εκπαίδευση / κατάρτιση του αμειβόμενου προσωπικού θεωρείται «πολύ ικανοποιητική» για τα δύο από τα τρία προγράμματα και «σχετικά ικανοποιητική» για το τρίτο.

Σε σχέση με την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή αυτών των προγραμμάτων, δύο στα τρία προγράμματα εκτιμούν ότι είναι «σχετικά ικανοποιητική» και ένα στα τρία «καθόλου ικανοποιητική». Οι ανάγκες που αναφέρονται σχετικά με τις παραπάνω εκτιμήσεις όλων


179


των προγραμμάτων αφορούν την «εξασφάλιση κατάλληλων χώρων» και για ένα στα τρία (προγράμματα) την «εξασφάλιση εξοπλισμού για νέα αντικείμενα κατάρτισης / εργαστήρια» και την «οργάνωση βάσης δεδομένων / πρόσβαση στο διαδίκτυο».


Το 2009 παρατηρείται αύξηση τόσο των προσφερόμενων θέσεων όσο και των ατόμων που αξιοποίησαν προγράμματα κοινωνικής επανένταξης.

Αυξημένος σε σχέση με το 2008 εμφανίζεται και ο αριθμός των ατόμων που παρακολούθη-σαν δομές εκπαίδευσης και πέτυχαν σε προαγωγικές / απολυτήριες εξετάσεις. Αντίθετα, μεί-ωση καταγράφεται στα άτομα που συμμετείχαν σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτι-σης. Όσον αφορά τα επιδοτούμενα προγράμματα του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) συνεχίζεται να παρατηρείται μείωση στον αριθμό των απεξαρτημένων που επωφελούνται από αυτά (με εξαίρεση το 2006, οπότε και παρατηρήθηκε τάση αύξησης).

Όσον αφορά την έκβαση των δομών κοινωνικής επανένταξης, εμφανίζεται αύξηση του ποσο-στού των ατόμων που αποχωρούν εθελοντικά από τα προγράμματα και, αντίστοιχα, μείωση του ποσοστού εκείνων που ολοκληρώνουν με επιτυχία την παρακολούθηση του προγράμματος.

Σε σύγκριση με το 2008, το 2009 περισσότεροι κρατούμενοι χρήστες συμμετείχαν στα προ-γράμματα θεραπείας και στις υποστηρικτικές παρεμβάσεις μέσα στις φυλακές, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα ανάπτυξης τέτοιων δομών σε σωφρονιστικό πλαίσιο.

Υποστηρικτικές παρεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος αναφοράς σε τρία επιπλέον σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, με αποτέλεσμα ο αριθμός των σωφρονιστικών κατα-στημάτων στα οποία πραγματοποιούνται τέτοιες παρεμβάσεις να ανέλθει στα 19, αριθμός που αντιστοιχεί στο 53% περίπου του συνόλου των σωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας.

Ο αριθμός των κρατουμένων χρηστών ναρκωτικών που διέκοψαν την ποινή τους υπό όρους ή με αναστολή κατά το έτος αναφοράς (2009) για να παρακολουθήσουν κάποιο πρόγραμμα θεραπείας εκτός φυλακής υπερδιπλασιάστηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008), γεγονός που ενισχύει την ανάγκη συστηματικότερης εφαρμογής των ευνοϊκών ρυθμίσεων του νόμου για τους κρατούμενους χρήστες ναρκωτικών οι οποίοι διαπράττουν παραβάσεις «πλημμεληματικού» χαρακτήρα στο πλαίσιο της χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών ουσιών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, όπως και το προηγούμενο έτος (2008), υπάρχει ανάγκη αύξησης του επιστημονικού προσωπικού στα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης που απευθύνονται σε αποφυλακισμένους, καθώς επίσης και βελτίωσης της κτιριακής και υλικοτεχνικής τους υποδομής.

Αθανάσιος Στάμος, Ιωάννα Σιάμου, Ελευθερία Καναβού

ΟιΝ

Οπ

ΝΕυ

ματ

ωδ

ή –

Χρή

σή

κα

ι ΕΞα

ρτή

σή

11

181

11. ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ – ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ

11.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το αλκοόλ καταναλώνεται από υψηλά ποσοστά ενηλίκων στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Αν και το αλκοόλ δεν προ-καλεί σημαντικά προβλήματα στα περισσότερα άτομα, η χρήση του σχετίζεται με πολλα-πλές επιπτώσεις για αυτούς που το καταναλώνουν και την κοινωνία γενικότερα. Παγκοσμίως, το αλκοόλ προκαλεί το 3,2% όλων των θανάτων ή 1,8 εκατομμύρια θανάτους ετησίως και ευθύνεται για το 4% της νοσηρότητας (WHO 2007).

Επιπλέον, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες εκτιμάται ότι το 10%-18% των ασθενών που προ-σέρχονται στα επείγοντα περιστατικά των νοσοκομείων λόγω τραυματισμού αφορά περι-πτώσεις που σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ (WHO 2007).

Το 2006 περίπου 80 εκατομμύρια άτομα από 25 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ηλικίας 15 ετών και άνω ανέφεραν υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών (binge drinking) (του-λάχιστον 5 οινοπνευματώδη ποτά στην καθισιά, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα κατά μέσο όρο στη διάρκεια του προηγούμενου έτους πριν από την έρευνα) (έρευνες ευρωβαρό-μετρου). Τα υψηλότερα ποσοστά υπερβολικής χρήσης αλκοόλ σημειώνονται στην Ιρλανδία (54%) και στην Ισπανία (50%) και τα χαμηλότερα στο Λουξεμβούργο (10%) και στη Λετονία (12%). Στην Ελλάδα, το αντίστοιχο ποσοστό ανέρχεται στο 15% και είναι σημαντικά χαμηλότε-ρο του μέσου όρου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (28%) (DHS 2008).

Το ΕΚΤΕΠΝ ξεκίνησε το 2002 τόσο την καταγραφή των προσφερόμενων υπηρεσιών μείωσης της ζήτησης για προβλήματα σχετικά με την εξάρτηση από αλκοόλ, όσο και τη συλλογή ερευνητικών δεδομένων σχετικά με την έκταση της κατανάλωσης οινοπνευματωδών στον ελληνικό πληθυσμό. Βασικές πηγές πληροφόρησης αποτελούν οι φορείς παροχής θεραπείας για την εξάρτηση από το αλκοόλ, η Ελληνική Αστυνομία, και συγκεκριμένα η Διεύθυνση Τροχαίας, οι φορείς πρόληψης, οι οποίοι εφαρμόζουν εξειδικευμένες παρεμβάσεις πρόληψης για τα οινοπνευματώδη, οι ερευνητικοί φορείς οι οποίοι υλοποιούν σχετικές με το αλκοόλ έρευνες, το Γενικό Χημείο του Κράτους και η Ελληνική Στατιστική Αρχή.

Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τους συνεργαζόμενους φορείς για το 2009 αναφέρο-νται λεπτομερώς στις Ενότητες που ακολουθούν.

Κατά τη διάρκεια του 2010 δημιουργήθηκε Ομάδα Εργασίας αποτελούμενη από εκπροσώπους των θεραπευτικών προγραμμάτων για την εφαρμογή του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας (ΔΑΘ) σε άτομα εξαρτημένα από τα οινοπνευματώδη, με σκοπό την καλύτερη αποτύπωση της προ-βληματικής χρήσης αλκοόλ στη χώρα μας. Η Ομάδα Εργασίας σχολίασε το σχετικό έντυπο (Έρωτηματολόγιο) και τον Οδηγό συλλογής στοιχείων, που δημιουργήθηκαν από το ΕΚΤΕΠΝ, και αποφάσισε την εφαρμογή του Δείκτη σε πιλοτική βάση για το τελευταίο τρίμηνο του 2010. Τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν την περίοδο αυτή θα παρουσιαστούν στην επόμενη Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ.

182

ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ – ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ

11.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ

Το ΕΚΤΕΠΝ χρησιμοποιεί στοιχεία για την κατανάλωση των οινοπνευματωδών ποτών από επιδημιολογικές έρευνες.

11.2.1 Επιδημιολογικές έρευνες

Βασική πηγή πληροφόρησης για την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών αποτελούν οι πανελλήνιες επιδημιολογικές έρευνες που υλοποιεί το ΕΠΙΨΥ. Οι έρευνες αυτές πραγματοποι-ούνται στο γενικό πληθυσμό ηλικίας 12-64 ετών, καθώς και στο μαθητικό πληθυσμό ηλικίας 13-18 ετών. Το πλαίσιο διεξαγωγής αυτών των ερευνών παρέχει τη δυνατότητα για έγκυρη και αξιόπιστη εξέταση του φαινομένου διαχρονικά και διακρατικά, εφόσον τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται δίνουν τη δυνατότητα σύγκρισης των ελληνικών δεδομένων με τα αντί-στοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα πιο πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία για την έκταση της κατανάλωσης οινοπνευματωδών στο γενικό και μαθητικό πληθυσμό, τα οποία προ-έρχονται από: α) την πανελλήνια έρευνα στο γενικό πληθυσμό (12-64 ετών) για τη χρήση παρά-νομων και νόμιμων εξαρτησιογόνων ουσιών, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2004 (Κοκκέβη και συν. 2007) και β) την πανελλήνια έρευνα στο μαθητικό πληθυσμό (13-18 ετών), που πραγμα-τοποιήθηκε το 2007 στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής έρευνας ESPAD1 (Κοκκέβη και συν. 2009). Για στοιχεία σχετικά με τη μεθολογία των ερευνών, βλ. Κεφάλαιο 2.

Πανελλήνια έρευνα για την επικράτηση της χρήσης νόμιμων και παράνομων ουσιών στο γενικό πληθυσμό της Ελλάδας (2004)

α) Ως προς τη χρήση οινοπνευματωδών:

Σχεδόν όλοι οι Έλληνες (ηλικίας 12-64 ετών) έχουν δοκιμάσει έστω και μία φορά στη ζωή τους κάποιο οινοπνευματώδες ποτό, ενώ 3 στους 4 (74,1%) έχουν καταναλώσει έστω και ένα οινοπνευματώδες τον τελευταίο χρόνο.

Πρόσφατη κατανάλωση οινοπνευματωδών (έστω και μία φορά τον τελευταίο μήνα) ανα-φέρει το 65,8% του πληθυσμού, ενώ υπερβολική κατανάλωση (τουλάχιστον 5 οινοπνευμα-τώδη στην καθισιά, τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα) αναφέρει το 10%. Τέλος, το 12,2% του πληθυσμού αναφέρει τουλάχιστον ένα περιστατικό μέθης τον τελευταίο χρόνο.

1 Η ομάδα ESPAD (European Survey Project on Alcohol and other Drugs) οργανώνει επιδημιολογικές έρευ-νες στο μαθητικό πληθυσμό σε θέματα χρήσης ουσιών και άλλων ψυχοκοινωνικών παραμέτρων. Η ομάδα συντονίζεται από το Σουηδικό Συμβούλιο Πληροφόρησης για το Αλκοόλ και τα Άλλα Ναρκωτικά (CAN) και συμμετέχουν σε αυτήν περίπου 40 ευρωπαϊκές χώρες.


183


Διαχρονικά (1984-2004) η κατανάλωση οινοπνευματωδών έχει μειωθεί σημαντικά. Σύμφωνα με τα στοιχεία, συχνή κατανάλωση οινοπνευματωδών αναφέρει το 32,9% το 1984, το 32,2% το 1998 και το 26,8% το 2004. Σημαντική μείωση παρουσιάζει επίσης και η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών (Γράφημα 11.1). Εξαίρεση αποτελεί η μέθη, όπου το ποσοστό εκείνων που αναφέρουν τουλάχιστον ένα περιστατικό μέθης τον τελευταίο χρόνο παρουσιάζει αυξητική τάση μεταξύ 1998 και 2004 (Γράφημα 11.1).

β) Ως προς τους συνή-θεις χώρους κατανάλω-σης:

Η πλειοψηφία (πο-σοστό 61,9%) των ερω-τωμένων αναφέρει κα-τανάλωση οινοπνευμα-τωδών εκτός σπιτιού και κυρίως σε χώρους δια-σκέδασης, όπως «μπαρ / ντίσκο / κλαμπ» (28,5%), «ταβέρνα / εστιατόριο» (19,2%) και «καφενείο / καφετέρια» (14,2%). Επι-

πλέον, το 31,9% καταναλώνει οινοπνευματώδη στο «σπίτι» και το 5,5% στο «σπίτι κά-ποιου άλλου».

Σημαντικό ποσοστό (41,5%) εφήβων (12-17 ετών) καταναλώνει οινοπνευματώδη σε χώ-ρους όπου σύμφωνα με το νόμο απαγορεύεται η κατανάλωση οινοπνευματωδών από άτομα ηλικίας κάτω των 17 ετών, όπως μπαρ, ντίσκο και κλαμπ.

γ) Ως προς την οδήγηση και την κατανάλωση οινοπνευματωδών:

Το 16,4% του συνόλου αναφέρουν ότι κατά το τελευταίο εξάμηνο πριν από τη διεξαγω-γή της έρευνας οδήγησαν 1-2 φορές έχοντας καταναλώσει 3 ή περισσότερα οινοπνευ-ματώδη (ποτήρια), ενώ 6% του συνόλου αναφέρουν ότι έκαναν κάτι ανάλογο έχοντας καταναλώσει τουλάχιστον 6 οινοπνευματώδη (ποτήρια).

δ) Ως προς τις αντιλήψεις για την επικινδυνότητα κατανάλωσης οινοπνευματωδών και την αντιμετώπιση του θέματος από την Πολιτεία:

Περισσότεροι από 6 στους 10 ερωτώμενους (64,9%) θεωρούν επικίνδυνη την κατανά-λωση τουλάχιστον 5 οινοπνευματωδών ποτών κάθε Σαββατοκύριακο. Αντίθετα, το 34% θεωρούν ότι αυτή η κατανάλωση είναι ακίνδυνη, ενώ, τέλος, το 1,1% των ατόμων δεν διατυπώνουν σαφή άποψη για το ζήτημα.

Γράφημα 11.1: Διαχρονικά στοιχεία (1984-2004) για την κατανά-λωση οινοπνευματωδών ποτών στο γενικό πληθυσμό

ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2007 (προσαρμογή).

%

184


Σχεδόν όλοι οι ερωτώμενοι (94,4%) συμφωνούν με την άποψη ότι πρέπει να τιμωρείται αυστηρά η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, ενώ περίπου 7 στους 10 (66,8%) συμφω-νούν με την πώληση οινοπνευματωδών μόνο από ορισμένα καταστήματα, τα οποία θα έχουν ειδική άδεια πώλησης.

Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους έφηβους μαθητές 13-18 ετών (2007)

α) Ως προς τη χρήση οινοπνευματωδών:

Το σύνολο σχεδόν των εφήβων μαθητών (94,2%) της χώρας αναφέρουν πως έχουν δοκι-μάσει τουλάχιστον μία φορά κάποιο οινοπνευματώδες ποτό. Το 27% αναφέρουν επίσης ότι έχουν πιει τουλάχιστον 20 φορές τον τελευταίο χρόνο.

Πρώτα στην προτίμηση των μαθητών έρχονται τα ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ («ισχυρά οινοπνευματώδη», π.χ. ουίσκι, βότκα, τεκίλα κτλ., ποσοστό 24,8%, ακολουθούν η μπίρα (20,2%), το κρασί (19,7%) και τα αλκοολούχα αναψυκτικά (18,2%), ενώ το ούζο και το τσίπουρο αναφέρεται μόνο από το 6,4% των μαθητών.

Συχνή κατανάλωση οινοπνευματωδών (≥ 10 φορές τις τελευταίες 30 ημέρες πριν από την έρευνα) έχει κάνει το 14,5% των εφήβων μαθητών ηλικίας 13-18 ετών. Παρόμοιο είναι και το ποσοστό για την υπερβολική κατανάλωση (≥ 5 ποτά στη σειρά ≥ 3 φορές τις τελευταίες 30 ημέρες, ποσοστό 14,8%.

Το ποσοστό των αγοριών που κάνει συχνή και υπερβολική κατανάλωση οινοπνευμα-τωδών είναι υπερδιπλάσιο του ποσοστού των κοριτσιών (συχνή κατανάλωση: αγόρια 20,5%, κορίτσια 9,2% – υπερβολική κατανάλωση: αγόρια 21,1%, κορίτσια 9,3%).

Το 8,2% των μαθητών αναφέρουν ότι τους τε-λευταίους 12 μήνες εί- χαν τουλάχιστον τρία πε- ριστατικά μέθης.

Διαχρονικά (1998-2007) παρατηρούνται μικρές αυξομειώσεις στη συχνή κατανάλωση αλκοόλ, ενώ η υπερβολική κα-τανάλωση εμφανίζει αυ- ξητική τάση (Γράφημα 11.2). Επίσης, στα πο- σοστά μέθης παρατη-ρείται μείωση το 2007 σε σχέση με το 2003 και το 1998 (Γράφημα 11.2).

Γράφημα 11.2: Διαχρονικά στοιχεία (1998-2007) για την κα-τανάλωση οινοπνευματωδών ποτών στο μα-θητικό πληθυσμό

ΠΗΓΗ: Κοκκέβη και συν. 2009 (προσαρμογή).

%


185


β) Ως προς τις αντιλήψεις των μαθητών και τα προβλήματα που συνδέονται με το αλκοόλ:

Το 30,5% των μαθητών πιστεύει ότι η κατανάλωση 1-2 ποτών καθημερινά αποτελεί μεγάλο κίνδυνο. Ειδικότερα, το 35,4% των κοριτσιών σε σχέση με το 24,8% των αγοριών πιστεύει ότι η κατανάλωση 1-2 ποτών καθημερινά αποτελεί μεγάλο κίνδυνο.

Τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι περισσότεροι έφηβοι μαθητές λόγω της χρήσης οινοπνευματωδών τον τελευταίο χρόνο αφορούν τη σεξουαλική συμπεριφορά, τη σχο-λική επίδοση και τις κοινωνικές σχέσεις. Συγκεκριμένα, το 12% των μαθητών αναφέρει ότι λόγω χρήσης αλκοόλ είχαν σεξουαλική επαφή χωρίς προφυλακτικό. Το 10,4% είχε σοβαρά προβλήματα με τους γονείς τους και το 9,6% πτώση της επίδοσης στο σχολείο. Ένας στους δώδεκα μαθητές αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα με τους φίλους του (8,6%) και έμπλεξε σε καβγά με ξυλοδαρμό (8,1%) (Κοκκέβη και συν. 2009).

Περισσότερα στοιχεία από τις προαναφερόμενες έρευνες περιλαμβάνονται σε προηγούμενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (ΕΚΤΕΠΝ 2006, ΕΚΤΕΠΝ 2007, ΕΚΤΕΠΝ 2008).

11.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ

Οι παρεμβάσεις πρόληψης δεν περιορίζονται στις παράνομες ουσίες (βλ. Κεφάλαιο 3), αλλά εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο πρόληψης της εξάρτησης και, γενικότερα της προαγω-γής της υγείας και αφορούν επίσης την κατάχρηση οινοπνευματωδών. Ωστόσο, υπάρχουν εξειδικευμένες παρεμβάσεις πρόληψης, οι οποίες επικεντρώνονται σε θέματα χρήσης οινο-πνευματωδών.

Όσον αφορά τη σχολική κοινότητα, το κυριότερο πλαίσιο εφαρμογής παρεμβάσεων πρόληψης αποτελούν τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας (για μια συνοπτική περιγραφή του πλαισίου υλοποίησης των Προγραμμάτων Αγωγής υγείας, βλ. Ενότητα 3.2.1 του Κεφαλαίου 3). Σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, για την υλοποίηση των Προγραμμάτων αυτών χρησιμοποιούνται κυρίως τα κάτωθι εκπαιδευτικά υλικά:

Οδηγός Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας (1999)2 που συνοδεύεται από την εκπαιδευτική βιντεοκασέτα με τον τίτλο Ή ποτό ή μοτό

Εκπαιδευτικό λογισμικό: Αλκοόλ ή υγεία – Πρόληψη τροχαίων ατυχημάτων (1998)3

Κατά το σχολικό έτος 2008-2009, από το σύνολο των 3.339 σχολείων της Πρωτοβάθμιας και των 2.150 σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όπου υλοποιήθηκαν Προγράμματα Αγωγής Υγείας, στο 0,9% και στο 8,4% των σχολείων (30 και 180 σχολεία, αντίστοιχα), τα Προ-γράμματα αφορούσαν την πρόληψη οινοπνευματωδών (βλ. Γράφημα 3.3 του Κεφαλαίου 3).

2 Σώκου, Κ. (1999) Οδηγός Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.3 Συστέμα Τεκνόλοτζις ΑΕ και Ινστιτούτο Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής. (1998) Αλκοόλ ή υγεία – Πρό-

ληψη τροχαίων ατυχημάτων (εκπαιδευτικό λογισμικό). Συστέμα Τεκνόλοτζις ΑΕ, Αθήνα.

186


Αναλυτικά στοιχεία για τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας σχετικά με την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.1.

πίνακας 11.1: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας (Προγράμματα Αγωγής Υγείας) με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών και απευθύνθηκαν σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009

Αριθμός σχολικών μονάδων


Αριθμόςμαθητών

Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση 30 30 850

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 180 180 4.500


Όπως και τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη των ναρκωτικών (βλ. Ενότητα 3.2.1 του Κεφαλαίου 3), τα Προγράμματα Αγωγής Υγείας για την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών παρουσίασαν ιδιαίτερη μείωση λόγω του ότι κατά τη διάρκεια αυτού του σχολικού έτους δεν υλοποιήθηκαν Προγράμματα με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους, όπως γινόταν μέχρι σήμερα (Γράφημα 11.3).

Όσον αφορά το ποσοστό υλοποίησης Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας για την πρόληψη των οινοπνευματωδών σε σχέση με το συνολικό αριθμό Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας, στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση η εφαρμογή Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών κατά το σχολικό έτος 2008-2009 παρέμεινε στα ίδια περίπου επίπεδα με τα τελευταία σχολικά έτη (2004-2007) (Γράφημα 3.3). Αντίθετα, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (όπως και στα Προγράμματα Αγωγής Υγείας για την πρό-

Γράφημα 11.3: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε Προγράμματα Αγω-γής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009



187


ληψη των ναρκωτικών), κατά το σχολικό έτος 2008-2009, ανεξάρτητα από τη μείωση των συνολικών Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στη σχολική κοινότητα, η μείωση της εφαρμογής Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη των οινοπνευματωδών ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, δεδομένου ότι κατά τη συγκεκριμένη σχολική χρονιά, από το σύνολο των σχολείων που υλο-ποίησαν Προγράμματα Αγωγής Υγείας, μόνο το 0,9% των σχολείων της Πρωτοβάθμιας υλο-ποίησαν προγράμματα σχετικά με την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα αντίστοιχα ποσοστά της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ήταν 7,6% κατά το σχολικό έτος 2007-2008 και 7,2% κατά το σχολικό έτος 2006-2007.

Παράλληλα, στη σχολική κοινότητα, κάποια Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτο-διοίκησης πραγματοποιούν ενημερωτικές συναντήσεις με θέμα τα οινοπνευματώδη, ενώ πολλές φορές η θεματολογία των συναντήσεων αφορά ευρύτερα τις νόμιμες εξαρτησιογόνες (καπνός και οινοπνευματώδη). Κατά το σχολικό έτος 2008-2009 σε ανάλογες ενημερωτικές συναντήσεις συμμετείχαν 1.527 μαθητές από 67 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και 734 μαθητές από 11 σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς και 110 σπουδαστές από δύο σχολεία μετα-δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και 50 σπουδαστές από δύο σχολεία Β΄ Ευκαιρίας.

Επιπλέον, για την υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης των οινοπνευματωδών στη σχολική κοινότητα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στελέχη πέντε Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης4 δημιούργησαν το εκπαιδευτικό υλικό «Ας μιλήσουμε για τις εξαρτή-σεις στη ζωή μας: Αλκοόλ και τσιγάρο».

Όσον αφορά δράσεις στην ευρύτερη κοινότητα, οι οποίες επικεντρώνονται στην πρόληψη της κατάχρησης οινοπνευματωδών, τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη, πραγματοποιούν ανάλογες δράσεις με τη μορφή ημερίδων, ανοιχτών συναντήσεων, καθώς και με τη διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού.

Αξιοσημείωτη είναι η δράση για την πρόληψη στην κατάχρηση οινοπνευματωδών στο Νομό Αχαΐας. Το Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών του Νομού Αχαΐας και η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής έχουν την επιστημονική εποπτεία του Προγράμματος Πρόληψης της Χρήσης Αλκοόλ από Ανηλίκους. Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται από το 2005 και περιλαμβάνει τη συνεργασία τοπικών φορέων με στόχο: α) την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας για τις αρνητικές συνέπειες της χρήσης αλκοόλ σε ανηλίκους, καθώς και για τις ανησυχητικές διαστάσεις που έχει λάβει το πρόβλημα, β) την εκπαίδευση των μελών των φορέων που συμμετέχουν, ώστε να ευαισθητοποιηθούν και να συμβάλουν με θετικό τρόπο στην αντιμετώπιση του προβλήματος, γ) τη διαμόρφωση μιας κοινής στάσης της τοπικής κοινότητας που θα αποθαρρύνει τους ανηλίκους από τη

4 Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Λέσβου ΠΟΛΙΟΧΝΗ, Κέντρο Πρόληψης Νομού Ημα-θίας ΠΡΟΣΒΑΣΗ, Κέντρο Πρόληψης Δήμων Ιλίου, Πετρούπολης, Καματερού, Αγίων Αναργύρων ΦΑΕΘΩΝ, Κέντρο Πρόληψης Νομού Λακωνίας και Κέντρο Πρόληψης Νομού Χίου.

188


χρήση αλκοόλ και δ) τη διαμόρφωση κανόνων, κοινά αποδεκτών, για την αντιμετώπιση του προβλήματος, οι οποίοι θα λειτουργούν με ευθύνη της τοπικής κοινότητας και θα είναι συμ-βατοί με τους σκοπούς της πρόληψης. Μερικές από τις δράσεις που υλοποιούνται για την επίτευξη των στόχων είναι οι εξής: εκπαιδευτικές ημερίδες στους εργαζόμενους των φορέ-ων που συμμετέχουν, διανομή ενημερωτικών εντύπων στα καταστήματα που συχνάζουν ανήλικοι, ανοιχτές συναντήσεις με γονείς και εκπαιδευτικούς σε σχολεία, προώθηση προ-τάσεων για αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο σε αρμόδια όργανα, ώστε να καλυφθούν τα όποια κενά στη νομοθεσία προς όφελος των ανηλίκων, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά σποτ για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού της πόλης. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. www.kpachaia.gr.

11. 4 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ

11.4.1 Εισαγωγή

Με στόχο την παροχή εξειδικευμένων θεραπευτικών υπηρεσιών για άτομα με προβλήματα στη χρήση οινοπνευματωδών έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια μια σειρά παρεμβάσεων, οι οποίες υλοποιούνται από δημόσιους και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, καθώς και από εθελοντικές οργανώσεις.

Α. Σε οργανωμένο πλαίσιο και συστηματική βάση λειτουργούν τ ρ ε ι ς ε ι δ ι κ έ ς δ ο -μ έ ς σε γ ε ν ι κ ά ν ο σ ο κ ο μ ε ί α της χώρας.

Το πρόγραμμα αλκοόλ της Ψυχιατρικής Κλινικής του Περιφερειακού Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου (ΠΝΓΝ) Ιωαννίνων, το οποίο παρέχει από το 1983 θεραπεία απε-ξάρτησης εσωτερικής διαμονής σε άτομα εξαρτημένα από το αλκοόλ.

Το Ιατρείο Αλκοολογίας στο Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο (ΠΠΝ) Πατρών, το οποίο λειτουργεί από το 2003 με βασικό στόχο την παροχή ολοκληρωμένης σωματι-κής, ψυχιατρικής και ψυχοκοινωνικής εκτίμησης των ατόμων με προβλήματα στη χρή-ση οινοπνευματωδών.

Το Αλκοολογικό Ιατρείο στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου Κρήτης (ΠαΓΝΗ), που λειτουργεί από το 2004, παρέχει θεραπεία σε εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα, η οποία βασίζεται στη γνωστική συμπεριφοριστική προσέγγιση και την ιατρική υποστήριξη (χορήγηση φαρμάκων) και υποστηρίζει τις οικογένειές τους. Επιπλέον, το Αλκοολογικό Ιατρείο συνεργάζεται στενά με το Σύλλογο Στήριξης Εξαρτημένων από το Αλκοόλ Ατόμων Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ. Το 2009 επισκέφθηκαν για θεραπεία το Αλκοολογικό Ιατρείο 169 άτομα, εκ των οποίων το 29% ήταν άτομα που έλαβαν θεραπεία από το Ιατρείο στη διάρκεια του έτους αναφοράς (Ν=49 άτομα). (H θεραπευτική αυτή δομή, αν και λειτουργεί τα τελευταία έξι χρόνια, παρουσιάζεται στην Έκθεσή μας για πρώτη φορά, επειδή ήρθαμε σε επαφή και ξεκινήσαμε συνεργασία μαζί της πολύ πρόσφατα, τον Ιούνιο του 2010.)


189


Β. Π έ ν τ ε α ν α γ ν ω ρ ι σ μ έ ν α θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ά π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α παρέχουν ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς υ π η ρ ε σ ί ε ς απεξάρτησης από το αλκοόλ.

1. Η Θεραπευτική Κοινότητα Απεξάρτησης Αλκοολικών, Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ)

2. Το Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης Αλκοολικών, Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ)

3. O Συμβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθμός, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμα-κα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ).

4. To Ανοιχτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ).

5. To Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΛΦΑ Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια (ΚΕΘΕΑ) (βλ. στοιχεία σχετικά με τη λειτουργία των προαναφερθέντων προγραμμάτων στην Ενότητα 11. 4.2).

Γ. Π έ ν τ ε θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ά π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α , π ο υ α π ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι κ α ι σ ε ε ξ α ρ τ η μ έ ν α α π ό π α ρ ά ν ο μ ε ς ο υ σ ί ε ς ά τ ο μ α , π α ρ έ χ ο υ ν θ ε ρ α -π ε ί α κ α ι σ ε ά τ ο μ α μ ε κ ύ ρ ι α ο υ σ ί α κ α τ ά χ ρ η σ η ς τ ο α λ κ ο ό λ (Κεφάλαιο 6).

Tα προγράμματα αυτά είναι τα ακόλουθα:

Θεραπευτικό πρόγραμμα εξωτερικής παραμονής εφήβων1. Μονάδα Εφήβων ΝΑΥΤΙΛΟΣ (ΟΚΑΝΑ)

Θεραπευτικά προγράμματα εξωτερικής παραμονής ενηλίκων 1. Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ (Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών και

ΟΚΑΝΑ)2. Πρόγραμμα ΙΑΣΩΝ − Υπηρεσία Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτητικών Κατα-

στάσεων (ΥΠΑΕΚ)3. Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ρεθύμνου (ΟΚΑΝΑ)4. Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών και Εξάρτησης Ουσιών (Μονάδα Απεξάρτησης

18 ΑΝΩ, ΨΝΑ).

Σύμφωνα με τα στοιχεία, στην πλειονότητα αυτών των προγραμμάτων ο αριθμός των εξαρ-τημένων χρηστών αλκοόλ που συμμετέχουν είναι περιορισμένος.

Ειδικότερα το 2009, ο Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ρεθύμνου (ΟΚΑΝΑ) (βλ. Κεφάλαιο 6) παρείχε υπηρεσίες σε δύο περιστατικά (ποσοστό 18,2% στο σύνολο των θεραπευομέ-νων στο πρόγραμμα αυτό). Επίσης, το Πρόγραμμα ΙΑΣΩΝ − ΥΠΑΕΚ και η Μονάδα Εφήβων ΝΑΥΤΙΛΟΣ (ΟΚΑΝΑ) παρείχαν υπηρεσίες σε ένα περιστατικό το καθένα (ποσοστά 10% και 5,3%, αντίστοιχα, στο σύνολο των θεραπευομένων στα προγράμματα αυτά). Τέλος, το Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών και Εξάρτησης Ουσιών της Μονάδας Απεξάρτησης

190


18 ΑΝΩ παρείχε υπηρεσίες σε οκτώ περιστατικά για εξάρτηση από τα οινοπνευματώδη (πο-σοστό 16,3% στο σύνολο των θεραπευομένων στο πρόγραμμα αυτό).

Εξαίρεση στο φαινόμενο της μικρής προσέλευσης ατόμων με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ στα προαναφερόμενα προγράμματα αποτελεί το Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ, στο οποίο, σύμφωνα με τα στοιχεία, από το 2006 και μετά το ποσοστό των εξαρτημένων από οινοπνευματώδη υπερβαίνει το ποσοστό εξαρτημένων από ναρκωτικά (2006: 60% και 40%, αντίστοιχα, 2008: 59% και 41%, αντίστοιχα και 2009: 64,3% και 35,7%, αντίστοιχα). Δ . Ά λ λ ε ς π α ρ ε μ β ά σ ε ι ς .

Εναλλακτική πρόταση για την αντιμετώπιση της προβληματικής χρήσης οινοπνευματωδών συνιστούν οι παρεμβάσεις που βασίζονται στις α ρ χ έ ς τ η ς α υ τ ο β ο ή θ ε ι α ς . Στο Π ρ ό γ ρ α μ μ α Π ρ ο α γ ω γ ή ς Α υ τ ο β ο ή θ ε ι α ς (Τμήμα Ψυχολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ΟΚΑΝΑ) το 2009 συμμετείχαν 481 χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών, από τους οποίους οι 73 (15,2%) αντιμετώπιζαν πρόβλημα εξάρτησης από το αλκοόλ και ήταν περισσότεροι σε σχέση με τα τρία προηγούμενα έτη (2006 και 2007: Ν=58, 2008: Ν= 67). Ομάδες υποστήριξης και συγκεντρώσεις ανάρρωσης στη βάση των 12 Βημάτων οργανώ-νονται επίσης από τους Α λ κ ο ο λ ι κ ο ύ ς Α ν ώ ν υ μ ο υ ς σε διάφορες πόλεις της χώρας.

Στο πλαίσιο του Διεπιστημονικού Κέντρου Αλκοολογίας που έχει αναπτυχθεί στο Ηράκλειο της Κρήτης τα τελευταία δέκα χρόνια, λειτουργεί ο Σ ύ λ λ ο γ ο ς Σ τ ή ρ ι ξ η ς Ε ξ α ρ τ η μ έ ν ω ν α π ό τ ο Α λ κ ο ό λ Α τ ό μ ω ν Η Ε Π Ι Σ Τ Ρ Ο Φ Η , ο οποίος είναι μια εθελοντική οργά-νωση που υποστηρίζει άτομα με προβλήματα από τη χρήση αλκοόλ και τις οικογένειές τους και υλοποιεί παρεμβάσεις καθολικής και επικεντρωμένης πρόληψης. Ειδικότερα, ο Σύλλογος παρέχει ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε εξαρτημένα από το αλκοόλ άτομα και συνεργάζεται με το Αλκοολογικό Ιατρείο του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου Κρήτης για την αντιμετώπιση των κλινικών κυρίως συμπτωμάτων των ατόμων αυτών. (H θεραπευ-τική αυτή δομή, αν και λειτουργεί τα τελευταία δέκα χρόνια, παρουσιάζεται στην Έκθεσή μας για πρώτη φορά, επειδή ήρθαμε σε επαφή και ξεκινήσαμε τη συνεργασία μαζί της πολύ πρόσφατα, τον Ιούνιο του 2010.)

11.4.2 στοιχεία για τη θεραπεία το 2009

Στην παρούσα Ενότητα επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση των προγραμμάτων τα οποία παρείχαν υπηρεσίες κ υ ρ ί ω ς θ ε ρ α π ε ί α ς για την εξάρτηση από οινοπνευματώδη σύμφωνα με στοιχεία για το 2009, όπως αυτά καταγράφηκαν σε ειδικό ερωτηματολόγιο (Ερωτηματολόγιο για τη θεραπεία) του ΕΚΤΕΠΝ.

Το 2009, τα έξι θεραπευτικά προγράμματα τα οποία παρείχαν υπηρεσίες απεξάρτησης από το αλκοόλ διακρίνονται στους ακόλουθους τ ύ π ο υ ς :


191


Τ έ σ σ ε ρ α προγράμματα εξωτερικής παρακολούθησης

1. Συμβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθμός, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια, ΨΝΘ

2. Ανοιχτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ, Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια, ΨΝΘ

3. Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών και ΟΚΑΝΑ

4. Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΛΦΑ, ΚΕΘΕΑ

Δ ύ ο προγράμματα με κυρίως θεραπευτική φάση εσωτερικής διαμονής

1. Θεραπευτική Κοινότητα Απεξάρτησης Αλκοολικών, Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολι- κών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ)

2. Πρόγραμμα Βραχείας Απεξάρτησης Αλκοολικών, Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολι-κών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ)

Το 2009, συνολικά 918 ε ξ α ρ -τ η μ έ ν α α π ό τ α ο ι ν ο -π ν ε υ μ α τ ώ δ η ά τ ο μ α πα- ρακολούθησαν την κυρίως θεραπευτική φάση των προ-γραμμάτων. Συγκεκριμένα, στις αρχές του 2009, περίπου 245 άτομα βρίσκονταν ήδη υπό θεραπεία (ένα πρόγραμμα δεν διαθέτει σχετικά στοιχεία) και επιπλέον σε όλη τη διάρκεια του έτους αναφοράς πραγμα-τοποιήθηκαν 673 εισαγωγές ατόμων με προβληματική χρή-ση οινοπνευματωδών. Επίσης, ποσοστό 93,7% επί του συνό-λου των εισαγωγών που πραγ-ματοποιήθηκαν το 2009 αντι- στοιχεί σε ν έ ε ς ε ι σ α γ ω -γ έ ς για τις εν λόγω μονάδες.

Η συντριπτική πλειοψηφία των θεραπευομένων ήταν ηλικίας άνω των 40 ετών (ποσοστό 78,9%, Ν=724) και περίπου ένα

Τα προγράμματα τα οποία δεν έχουν συμπεριληφθεί στην ανάλυση είναι τα ακόλουθα:

1. Το πρόγραμμα αλκοόλ της Ψυχιατρικής Κλινικής του Περιφερειακού Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκο-μείου (ΠΝΓΝ) Ιωαννίνων, διότι διακόπηκε προσωρινά η λειτουργία του για τη χρονική περίοδο 2008-2009.

2. Το Ιατρείο Αλκοολογίας στο ΠΠΝ Πατρών, το Ιατρείο Αλκοολογίας στο ΠαΓΝΗ και ο Σύλλογος Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, διότι παρέχουν κυρίως υπηρεσίες συμ-βουλευτικής.

3. Τα τρία μεικτά προγράμματα απεξάρτησης τοξικο- μανών και ατόμων εξαρτημένων από το αλκοόλ (1. Συμβουλευτικός Σταθμός Ενηλίκων Ρεθύμνου − ΟΚΑΝΑ, 2. Πρόγραμμα ΙΑΣΩΝ − ΥΠΑΕΚ και 3. Μο-νάδα Εφήβων ΝΑΥΤΙΛΟΣ – ΟΚΑΝΑ) και το Τμήμα Διατροφικών Διαταραχών και Εξάρτησης Ουσιών (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ − ΨΝΑ), τα οποία, κατά τη διάρκεια του έτους αναφοράς εξυπηρέτησαν σε μικρό ποσοστό προβληματικούς χρήστες αλκοόλ.

4. Τα προγράμματα τα οποία λειτουργούν στη βάση των αρχών της αυτοβοήθειας (Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και Αλκοολικοί Ανώνυμοι), διότι, λόγω της εναλλακτικής προσέγγισης και φιλοσοφίας τους, η δράση τους δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθεί με όρους που έχουν συνδεθεί με τη λειτουργία δομών κυρίως θεραπείας.

192


στα δέκα άτομα (10,7%) είχαν κάποιο διαγνωσμένο ψυχιατρικό πρόβλημα, ποσοστό που δεν διαφοροποιείται σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008: 10,8%).

Όσον αφορά τον τύπο θεραπείας και συμβουλευτικής που παρέχεται από τα θεραπευτικά προγράμματα, μεγάλη έμφαση δίνεται από όλα τα θεραπευτικά προγράμματα στην ατομική υποστηρικτική / συμβουλευτική. Επίσης, πέντε από τα έξι προγράμματα δίνουν μεγάλη έμφαση στην οικογενειακή θεραπεία και την πρόληψη της υποτροπής και τέσσερα από τα έξι στην ομαδική θεραπεία.

Όσον αφορά τη φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση προβλημάτων από τη χρήση αλκοόλ, το 2009 στο 47,7% των ατόμων υπό θεραπεία χορηγήθηκαν αντικαταθλιπτικά, στο 36,4% σταθεροποιητικά του συναισθήματος και αντιμανιακά, στο 34,6% ηρεμιστικά, υπνωτικά και μείζονα ηρεμιστικά και στο 9% ναλτρεξόνη.

Σχετικά με τους θεραπευτικούς στόχους των θεραπευτικών προγραμμάτων, μεγάλη έμφαση και προτεραιότητα δίνεται από όλα τα θεραπευτικά προγράμματα στην αυτογνωσία, στην αυτοεκτίμηση και στην αυτοπεποίθηση. Πέντε από τα έξι προγράμματα δίνουν επίσης μεγάλη έμφαση στη σωματική υγεία και ευεξία των υπό θεραπεία ατόμων και τέσσερα από τα έξι στην ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων.

Στο Γράφημα 11.4 απεικονίζονται οι λ ό γ ο ι ε ξ ό δ ο υ από τα θεραπευτικά προγράμματα το 2009. Τα στοιχεία προέρχονται από τα πέντε προγράμματα της καταγραφής (ένα πρόγραμμα δεν διαθέτει σχετικά στοιχεία). Από το σύνολο των αλκοολικών που δέχθηκαν θεραπεία στα συγκε-κριμένα προγράμματα μέσα στο έτος, οι έξοδοι αντιστοιχούν σε ποσοστό 29,5% (236 άτομα).

Ο σημαντικότερος λόγος εξόδου το 2009 παραμένει, όπως και για τα έτη 2008 και 2006, η ολοκλήρωση της θεραπευτικής διαδικασίας (2009: 53,8%, 2008: 53,5%, 2006: 50,7%), με παρόμοια ποσοστά μεταξύ των ετών 2009 και 2008 και αυξανόμενα ποσοστά μεταξύ των

ετών 2009 και 2006. Ακολουθεί η οικειοθελής αποχώρηση, με υψηλότερα ποσοστά σε σχέ-ση με το 2008 και χαμηλότερα σε σχέση με το 2006 (34,7% το 2009, 30,6% το 2008 και 38,6% το 2006). Επιπλέον πα-ρατηρείται ότι και το 2009 τα ποσοστά πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου για παραβίαση κανο- νισμών είναι χαμηλά (5,5%), αλλά με αυξητική τάση σε σχέση με το 2008 και το 2006 (2,1% και 1,7%, αντίστοιχα) (Γράφημα 11.4).

Γράφημα 11.4: Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προ-γράμματα για τα οινοπνευματώδη το 2009


0,4%

34,7%

5,5% 5,5%

53,8%

0,4%

34,7%

5,5% 5,5%

53,8%


193


Στις έξι δομές κυρίως θεραπείας το 2009 εργάστηκαν 95 άτομα, 81 πλήρους απασχόλησης, 8 μερικής απασχόλησης και 6 άτομα ως εθελοντές. Οι ειδικότητες του προσωπικού των προγραμ-μάτων αυτών και ο αριθμός των εργαζομένων ανά ειδικότητα παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.2.

πίνακας 11.2: Στελέχωση των θεραπευτικών προγραμμάτων το 2009

Ειδικότητες Αριθμός εργαζομένωνΠλήρους

ΑπασχόλησηςΜερικής

Απασχόλησης Εθελοντές

1. Ψυχίατροι 10 2 -2. Άλλοι ιατροί 2 13. Ψυχολόγοι 14 - 34. Κοινωνικοί λειτουργοί 8 2 15. Άλλοι θεραπευτές / εκπαιδευτές - 1 -6. Νοσηλευτές 31 - -7. Επισκέπτες υγείας 1 - -8. Ειδικοί παιδαγωγοί - 1 -9. Αγγειοπλάστες 1 - -10. Κοινωνιολόγοι 2 - -11. Ερευνητές 1 - -12. Εργοθεραπευτές 2 - -13. Φυσιοθεραπευτές - 1 -14. Δραματοθεραπευτές 1 - -15. Γυμναστές 1 - -16. Διοικητικοί υπάλληλοι 7 - -17. Εκπαιδευόμενοι (ψυχολόγοι, ψυχίατροι) - 2Επιμέρους σύνολα 81 8 6Γενικό σύνολο 95


Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 11.2, ο αριθμός των νοσηλευτών οι οποίοι εργάζονται αποκλειστικά στα προγράμματα θεραπείας των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων (Αττικής και Θεσσαλονίκης – ΨΝΑ, ΨΝΘ) είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τον αριθμό των άλλων ειδικο-τήτων, ακολουθούν οι ψυχολόγοι (πλήρους απασχόλησης και εθελοντές), οι ψυχίατροι (πλή-ρους και μερικής απασχόλησης), οι κοινωνικοί λειτουργοί (πλήρους και μερικής απασχόλη-σης και εθελοντές) και οι διοικητικοί υπάλληλοι, ενώ οι άλλες ειδικότητες αφορούν έναν ή δύο εργαζόμενους.

Για την ε κ π α ί δ ε υ σ η ε π α γ γ ε λ μ α τ ι ώ ν σε θέματα χρήσης οινοπνευματωδών, το Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ) πραγματοποίησε το 2009 ένα σεμινάριο με θέμα «Αντιμετώπιση του αλκοολισμού» στο μεταπτυχιακό σεμινάριο «Διεθνής ιατρική διαχείριση κρίσεων υγείας» της Ιατρικής Σχολής Αθηνών σε 22 άτομα (ιατροί, νομικοί και απόφοιτοι παραϊατρικών επαγγελμάτων).

11.5 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ

Όσον αφορά τις υπηρεσίες κοινωνικής επανένταξης, τα στοιχεία αναφέρονται στα δύο προ-γράμματα της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ), επειδή είναι τα μόνα που παρέχουν τέτοιου είδους υπηρεσίες.

194


Το 2009, συνολικά 76 άτομα παρακολούθησαν τα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης, αριθμός αυξημένος σε σχέση με το 2008 (58 άτομα). Συγκεκριμένα, η πλειοψηφία των ατόμων (ποσοστό 70%, Ν=59) εντάχθηκε στα προγράμματα αυτά στη διάρκεια του έτους αναφοράς και το υπόλοιπο 30% (Ν=17) βρισκόταν ήδη υπό θεραπεία στην αρχή του έτους αναφοράς.

Και τα δύο προγράμματα κοινωνικής επανένταξης παρείχαν το 2009 συμβουλευτική και ψυ-χολογική υποστήριξη, υπηρεσίες ενημέρωσης και πληροφόρησης και κοινωνικές υπηρεσίες. Ένα στα δύο προγράμματα παρείχαν επίσης υπηρεσίες επαγγελματικού προσανατολισμού και προώθησης της απασχόλησης.

Όσον αφορά την έκβαση των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης κατά το έτος αναφο-ράς, τα περισσότερα άτομα ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα (52%). Το 28,2% συνεχίζει την πα-ρακολούθηση του προγράμματος, το 14% αποχώρησε οικειοθελώς και στο 6% χορηγήθηκε πρόωρα εξιτήριο.

Η παρακολούθηση μετά την ολοκλήρωση των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης (με-ταθεραπευτική φροντίδα) περιλάμβανε το 2009 ατομικές και ομαδικές συναντήσεις, ατομική συμβουλευτική / ψυχοθεραπεία και ομάδες οικογένειας.

Στις δύο δομές κοινωνικής επανένταξης το 2009 εργάστηκαν 24 άτομα πλήρους απασχόλη-σης και 4 άτομα ως εθελοντές, οι οποίοι είναι ψυχολόγοι. Οι ειδικότητες του προσωπικού των προγραμμάτων αυτών και ο αριθμός των εργαζομένων ανά ειδικότητα παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.3.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 11.3, ο αριθ-μός των διοικητικών υπαλλήλων είναι μεγα-λύτερος σε σχέση με τον αριθμό των άλλων ειδι-κοτήτων, συμπεριλαμ-βανομένων και των ψυ-χολόγων, εφόσον τέσ- σερις στους εννέα εργά-

στηκαν εθελοντικά. Επιπλέον, οι εκπρόσωποι των προγραμμάτων αυτών εξέφρασαν την ανάγκη για «περισσότερο επιστημονικό προσωπικό», καθώς επίσης και την ανάγκη για «εποπτεία προσωπικού» και «ενίσχυση της εκπαίδευσής του σε θέματα επανένταξης και αγοράς εργασίας».

Όσον αφορά την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή των προγραμμάτων, η εκτίμηση των εκπροσώπων τους κυμαίνεται μεταξύ του «σχετικά ή καθόλου ικανοποιητική». Οι ανάγκες που αναφέρονται σε σχέση με τις εκτιμήσεις αυτές αφορούν και τα δύο προγράμματα στην

πίνακας 11.3: Στελέχωση των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης

Ειδικότητες Αριθμός εργαζομένων1. Ψυχίατροι 22. Ψυχολόγοι 93. Κοινωνικοί λειτουργοί 44. Κοινωνιολόγοι 25. Εργοθεραπευτές 16. Δραματοθεραπευτές 17. Γυμναστές 18. Διοικητικοί υπάλληλοι 8σύνολο 28



195


«οργάνωση βάσης δεδομένων» και στην «απόκτηση οπτικοακουστικού υλικού» και ένα στα δύο προγράμματα στην «εξασφάλιση κατάλληλων χώρων», τη «διαμόρφωση χώρων» και την «εξασφάλιση χώρων εργαστηρίων και του εξοπλισμού τους».

11.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΑΝ ΤΙΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

Τα στοιχεία τα οποία συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ σχετικά με τα χαρακτηριστικά των εξαρτημένων από το αλκοόλ ατόμων που προσεγγίζουν τις εξειδικευμένες θεραπευτικές υπηρεσίες αφορούν συνολικά στοιχεία ανά φορέα και όχι ατομικά.

Το 2009, στοιχεία για τα κοινωνι-κο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των εξαρτημένων από το αλκοόλ ατόμων που προσέγγισαν τα θε-ραπευτικά προγράμματα για βοή- θεια συγκεντρώθηκαν από τα πα-ρακάτω προγράμματα:

1. Μονάδα Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) (τα σχετικά στοιχεία δόθηκαν συγκεντρωτικά και για τα δύο προγράμματα της Μονάδας)

2. Συμβουλευτικός Θεραπευτικός Σταθμός − Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ)

3. Ανοιχτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο ΜΕΘΕΞΙΣ − Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (ΨΝΘ)

4. Θεραπευτικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια ΑΛΦΑ (ΚΕΘΕΑ)

5. Ιατρείο Αλκοολογίας (Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών)6. Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ (Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών, ΟΚΑΝΑ)7. Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ / ΟΚΑΝΑ)

Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη τον παραπάνω μεθοδολογικό περιορισμό, ο συνολικός αριθμός των ατόμων που προσέγγισαν τις θεραπευτικές υπηρεσίες το έτος 2009 ήταν 961 άτομα, αριθμός αυξημένος σε σύγκριση με το 2008 (815 άτομα).

Στην πλειονότητά τους, τα άτομα που προσέγγισαν τις θεραπευτικές υπηρεσίες ήταν άνδρες (Ν= 708 άνδρες, ποσοστό 73,7% και Ν=253 γυναίκες, ποσοστό 26,3%).

Πάνω από τα μισά άτομα (56,9%) ήταν ηλικίας 36-50 ετών. Όσον αφορά τις άλλες ηλικιακές ομάδες, το 22,5% ήταν πάνω από 51 ετών, το 19% 25-35 ετών και ένα πολύ μικρό ποσοστό, το 1,6%, 18-24 ετών.

Τα στοιχεία παραδίδονται στο ΕΚΤΕΠΝ σε συγκε-ντρωτική μορφή, έτσι δεν μπορεί να πραγματοποι-ηθεί ξεκαθάρισμα διπλοεγγραφών μεταξύ των προ-γραμμάτων, δηλαδή, παρά το γεγονός ότι κάθε άτο-μο καταγράφεται μία φορά στο πρόγραμμα μέσα στο έτος αναφοράς, δεν γνωρίζουμε πόσα άτομα καταγράφηκαν σε περισσότερα από ένα προγράμ-ματα.

196


Ειδικότερα, τα υψηλότερα ποσοστά νέων ηλικίας 25-35 ετών που ήρθαν σε επαφή με τις υπηρεσίες αυτές κατά το έτος αναφοράς εμφανίζονται στα προγράμματα της Μονάδας Απεξάρτησης Αλκοολικών 18 ΑΝΩ (23,4%) και στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) (23,3%). Επιπλέον, το υψηλότερο ποσοστό ατόμων ηλικίας άνω των 51 ετών (36,8%), το οποίο προσήλθε το 2009 σε θεραπευτική υπηρεσία για να ζητήσει βοήθεια, ήταν στο Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ (Γράφημα 11.5).

Όσον αφορά την κατα-νομή των ατόμων σχε-τικά με την εργασιακή τους κατάσταση το 2009, περίπου τα μισά άτομα που προσέγγισαν τις θε-ραπευτικές υπηρεσίες (52,2%) ήταν εργαζόμε-νοι. Από την άλλη πλευρά, σημαντικό ποσοστό ατό-μων ήταν άνεργοι (33%). Το ποσοστό επίσης των οικονομικά μη ενεργών ατόμων ανέρχονταν στο 13,5% και των φοιτητών / σπουδαστών στο 1,2%.

Ειδικότερα, το υψηλότε- ρο ποσοστό ανέργων εμφα- νίζει ο Συμβουλευτικός Θε- ραπευτικός Σταθμός της Μονάδας Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχε-ρά Παιχνίδια του ΨΝΘ (46,4%) και σταθερής απα-σχόλησης το Πρόγραμμα ΑΛΦΑ του ΚΕΘΕΑ (78,3%) (Γράφημα 11.6).

Όσον αφορά το εκπαι-δευτικό επίπεδο των ατό- μων που προσέγγισαν τις δομές θεραπείας το 2009, ένα σημαντικό ποσοστό, το οποίο ανέρχεται στο 43,8%, ήταν απόφοιτοι Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Περίπου ένας στους πέντε ήταν απόφοιτοι Δημοτικού (20,9%), ένας στους έξι

Γράφημα 11.6: Ποσοστό ατόμων, ανά εργασιακή κατάσταση και θεραπευτική υπηρεσία (2009)


34,9

13,0 15,8

26,0

46,4

28,8

39,3

78,3

63,2

41,1

31,8

37,9

11,5

0,0

10,5

19,2

6,7 6,0

13,28,7 10,5

19,2

6,7 6,01,0 0,0 0,0 0,0

3,40,0

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90%

ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ

ΑΛΚΟΟΛΙΚΩΝ 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ)

ΚΕΘΕΑ ΑΛΦΑ ΙΑΤΡΕΙΟ ΑΛΚΟΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΓΝΠ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ

ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ (ΑΠΘ,ΟΚΑΝΑ)

ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΠΌ ΑΛΚΟΟΛ, ΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ

ΤΥΧΕΡΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ (ΣΘΣ) ΨΝΘ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΘΕΞΙΣ (ΨΝΘ)

ΑΝΕΡΓΟΣ

ΣΤΑΘΕΡΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΕΡΙΣTΑΣΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΗ ΕΝΕΡΓΟΣ

ΦΟΙΤΗΤΗΣ/ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ/ΜΑΘΗΤΗΣ

Γράφημα 11.5: Ποσοστό ατόμων, ανά ηλιακή κατηγορία και θεραπευτική υπηρεσία (2009)


%


197


απόφοιτοι Γυμνασίου (17,6%) ή απόφοιτοι ΑΕΙ / ΤΕΙ (15,6%), ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό (2%) δεν είχαν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Ειδικότερα, το μεγαλύτερο ποσοστό αποφοίτων ΑΕΙ / ΤΕΙ και ατόμων που δεν ολοκλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση σημειώθηκε το 2009 στο Πρόγραμμα ΑΛΦΑ του ΚΕΘΕΑ (21,7% και 5,8%, αντίστοιχα). Επιπλέον, στο Ιατρείο Αλκοολογίας του ΠΠΝ Πατρών παρουσιάστηκαν τα υψηλότερα πο-σοστά αποφοίτων υποχρεωτικής εκπαίδευσης (από-φοιτοι Δημοτικού: 38,6% και απόφοιτοι Γυμνασίου: 33,3%) και στο Συμβουλευτικό Θεραπευτικό Σταθμό

της Μονάδας Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια του ΨΝΘ το υψηλό-τερο ποσοστό αποφοίτων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (61,5%) (Γράφημα 11.7).

Διαχρονικά (2004-2009) δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στα κοινωνικο-δημο-γραφικά χαρακτηριστικά των ατόμων που προσεγγίζουν τις θεραπευτικές υπηρεσίες επειδή αντιμετωπίζουν πρόβλημα από την κατανάλωση οινοπνευματωδών.

Ατομικά στοιχεία των εξαρτημένων από το αλκοόλ που προσέγγισαν το Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ

Το Πρόγραμμα ΑΘΗΝΑ παρείχε στο ΕΚΤΕΠΝ ορισμένα ατομικά στοι-χεία σχετικά με το ιστορικό της θερα- πείας και τα κοινωνικο- δημογραφικά χαρα-κτηριστικά αυτών που προσήλθαν για θερα-πεία κατά το έτος ανα-φοράς.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα κυριότερα στοιχεία.

α) Ιστορικό θεραπείας:

Το 35,6% των ατόμων ζήτησαν βοήθεια στο παρελθόν από ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινι-

Για την εργασιακή κατάσταση και το εκπαιδευτικό επίπεδο των ατόμων που προσήλθαν στις θεραπευτικές υπηρεσίες για να ζητήσουν βοή-θεια, τα στοιχεία αφορούν τα έξι από τα επτά προγράμματα θερα-πείας (ένα πρόγραμμα δεν διαθέτει σχετικά στοιχεία).

Γράφημα 11.7: Ποσοστό ατόμων, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο και θεραπευτική υπηρεσία (2009)


%

%

198


κές, ιδιώτες ψυχίατρους, ψυχολόγους και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων, το 18,8% από δη-μόσια ψυχιατρικά ιδρύματα και το 9,9% από θεραπευτικές κοινότητες, συμβουλευτικούς σταθμούς και ομάδες αυτοβοήθειας.

Περίπου οι μισοί (48,2%) ζήτησαν βοήθεια μία φορά στο παρελθόν, το 35,7% δύο φορές και το 12,5% τρεις έως έξι φορές.

Περίπου ένας στους τρεις (29,6%) ενημερώθηκε για το πρόγραμμα από νοσοκομειακή υπηρεσία ή υπηρεσία υγείας, το 23,5% από την οικογένειά του, το 16,3% από ψυχίατρο και το 11,2% από φίλους. Από την άλλη πλευρά, το 8,2% των ατόμων ενημερώθηκαν οι ίδιοι για το πρόγραμμα αυτό.

β) Οικογενειακή κατάσταση, συνθήκες διαβίωσης:

Περίπου τα μισά άτομα που προσέγγισαν αυτή τη θεραπευτική δομή ήταν παντρεμένοι (47,6%), ένα στα τρία (33,3%) άγαμοι και ένα στα έξι διαζευγμένοι (17%).

Όσον αφορά τον αριθμό των παιδιών, πάνω από τα μισά άτομα είχαν δύο παιδιά (54,2%), περίπου ένα στα τρία (34%) ένα παιδί και ένα στα οκτώ άτομα (12%) τρία παιδιά.

Το 32,6% των ατόμων ζούσαν μόνοι τους, το 26,7% με σύζυγο και παιδιά, το 21% με σύζυγο ή σύντροφο και το 12% με έναν ή και με τους δύο γονείς.

11.7 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ

11.7.1 συγκριτικά στοιχεία παραβάσεων που αφορούν την οδήγηση υπό την επή- ρεια οινοπνεύματος

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, οι έλεγχοι και οι διαπιστώσεις που έγιναν μέσα στο 2009 σχετικά με την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ, καθώς και η σύγκρισή τους με τα προηγούμενα τρία χρόνια (2006, 2007, 2008), παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.4.

πίνακας 11.4: Έλεγχοι Διεύθυνσης Τροχαίας για μέθη οδηγών κατά τη χρονική περίοδο 2006-20092006 2007 2008 2009

Ν Ν Ν ΝΈλεγχοι 58.982 62.106 52.979 52.932Ελεγχθέντα άτομα 1.454.809 1.596.036 1.500.933 1.660.797Ένδειξη μέθης 49.804 46.382 46.841 45.897πλημμελήματα 7.381 7.879 7.118 7.305Αυτόφωρα 3.728 4.226 3.642 3.260Μηνύσεις 3.653 3.653 3.476 4.045πταίσματα 42.423 38.503 39.723 38.5920,10-0,24 mgr/l ή 0,20-0,49 mg/l 5.110 5.265 5.314 4.7180,25-0,40 mgr/l ή 0,50-0,80 mg/l 26.058 22.721 23.959 23.6580,41-0,60 mgr/l ή 0,81-1,10 mg/l 11.255 10.517 10.450 10.216

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: Ελληνική Αστυνομία – Διεύθυνση Τροχαίας).


199


Το 2009 ο αριθμός των ελέγχων είναι ελάχιστα μειωμένος σε σύγκριση με το 2008 και σημαντι-κά μειωμένος σε σχέση με το 2007 και το 2006. Αύξηση παρουσιάζεται στον αριθμό των ελεγ-χθέντων ατόμων το έτος αναφοράς σε σχέση με τα τρία προηγούμενα έτη (2006, 2007, 2008), ενώ ο αριθμός των περιστατικών με ένδειξη μέθης το 2009 (Ν=45.879, ποσοστό 2,7% στο σύ-νολο των ελεγχθέντων ατόμων) είναι μειωμένος σε σύγκριση με τα έτη 2006 (Ν=49.804, ποσο-στό 3,4%), 2007 (Ν=46.382, ποσοστό 2,9%) και 2008 (Ν=46.841, ποσοστό 3,1%) (Πίνακας 11.4).

11.7.2 συγκριτικά στοιχεία των οδικών τροχαίων ατυχημάτων και των αιτίων τους

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας παρατηρείται μείωση των θανατηφόρων τροχαίων ατυχημάτων κατά την περίοδο 2007-2009. Ειδικότερα, τα θανατηφόρα τροχαία το 2009 ήταν 1.314, ενώ το 2007 και το 2008 ήταν 1.442 και 1.387, αντίστοιχα. Από την άλλη πλευρά παρατηρούνται μικρές διακυμάνσεις στον αριθμό τροχαίων που οφείλονται σε μέθη κατά την ίδια χρονική περίοδο (2007-2009). Ειδικότερα, μικρή αύξηση παρατηρήθηκε στον αριθμό των τροχαίων λόγω μέθης το 2009 σε σχέση με το 2008, καθώς και μικρή μείωση σε σχέση με το 2007 (Πίνακας 11.5).

πίνακας 11.5: Αριθμός θανατηφόρων τροχαίων και αριθμός θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε μέθη – Στοιχεία 2007, 2008 και 2009

2007 2008 2009Αριθμός θανατηφόρωντροχαίων ατυχημάτων

Θανατηφόρα τροχαία οφειλόμενα σε μέθη

Αριθμός θανατηφόρωντροχαίων ατυχημάτων


Αριθμός θανατηφόρωντροχαίων ατυχημάτων


Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν %1.442 100 303 21,0 1.387 100 257 18,5 1.314 100 265 20,2

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: Ελληνική Αστυνομία).

11.8 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ένα επιπλέον σημαντικό στοιχείο σε σχέση με τα οινοπνευματώδη είναι αυτό της ποιότητας και της πιθανής επικινδυνότητας αυτών για τη δημόσια υγεία.

Το Γενικό Χημείο του Κράτους διενεργεί ελέγχους των οινοπνευματωδών (αλκοολούχα, οίνος, ζύθος) προς τις εξής παραμέτρους:

1. Επισήμανση (αφορά το σύνολο των ενδείξεων και των παραστάσεων των φιαλών)2. Νοθεία, η οποία αφορά τις εξής περιπτώσεις:

α) χαμηλότερος αλκοολικός βαθμός (ανάμειξη με νερό)β) ανάμειξη της αιθυλικής αλκοόλης των δειγμάτων με απαγορευμένες πρώτες ύλες, όπως αιθυλική αλκοόλη ακατάλληλη για πόση, μεθανόλη κτλ.

3. Απομίμηση (όταν το περιεχόμενο δεν ανταποκρίνεται στην εμπορική επωνυμία του ποτού).

200


4. Μη κανονικότητα στο ζύθο και στον οίνο, η οποία αφορά την εύρεση δειγμάτων που δεν ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές (π.χ. χαμηλότερος αλκοολικός τίτλος, μεγαλύτερα ποσοστά συντηρητικών κτλ).

Από τα στοιχεία του Γενικού Χημείου του Κράτους προκύπτει ότι το συνολικό ποσοστό μη κανονικών δειγμάτων επί των ελεγχθέντων δειγμάτων είναι γενικά χαμηλό. Το ποσοστό αυτό διαφοροποιείται ανά είδος ποτού.

Το 2009, το υψηλότερο ποσοστό μη κανονικών δειγμάτων αφορά τον οίνο (3,7%), ακολουθεί ελάχιστα χαμηλότερο το ποσοστό των ποτών υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ (αλκοολούχα ποτά: 3,2%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για το ζύθο (0,5%) είναι αρκετά χαμηλότερο σε σύγκριση με τα ποσοστά του οίνου και των αλκοολούχων ποτών.

Ειδικότερα όσον αφορά τον οίνο, ο αριθμός των μη κανονικών δειγμάτων ήταν 104 (3,7%) επί 2.833 εξετασθέντων δειγμάτων, εκ των οποίων περίπου τα μισά (Ν=54, ποσοστό 1,9%) αφορούσαν περιπτώσεις νοθευμένων και τα υπόλοιπα περιπτώσεις με μη κανονική σήμανση (Ν=50, ποσοστό 1,8%). Σε σχέση με τα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, το 2009 ελήφθησαν 3.098 δείγματα, εκ των οποίων τα 100 (3,2%) αφορούσαν μη κανονικά δείγματα. Σε αυτό το σύνολο των μη κανονικών δειγμάτων συμπεριλαμβάνονται οι περιπτώσεις των νοθευμένων (0,9%), των απομιμήσεων (0,8%), καθώς και αυτά που αφορούν μη κανονική επισήμανση (1,5%). Τέλος, όσον αφορά το ζύθο, το 2009 ελήφθησαν 1.913 δείγματα, εκ των οποίων μόνο 9 (0,5%) ήταν μη κανονικά (Πίνακας 11.6).

πίνακας 11. 6: Αριθμός εξετασθέντων δειγμάτων και αριθμός μη κανονικών δειγμάτων, ανά είδος ποτού – Διαχρονικά στοιχεία 2006-2009

2006 2007 2008 2009αλκοολούχα ποτάΕξετασθέντα δείγματα Ν=2.528 Ν=2.835 Ν=2.952 Ν= 3.098

Ν % Ν % Ν % Ν %Σύνολο μη κανονικών 161 6,4 134 4,8 213 7,2 100 3,2Μη κανονικά – Νοθευμένα* 51 31,7 34 1,2 80 2,7 28 0,9Απομιμήσεις* 9 5,6 10 0,4 6 0,2 25 0,8Μη κανονικά − Λόγω επισήμανσης* 101 62,7 91 3,2 127 4,3 47 1,5ΟίνοςΕξετασθέντα δείγματα Ν=2.521 Ν=3.632 Ν=3.349 Ν= 2.833

Ν % Ν % Ν % Ν %Σύνολο μη κανονικών 54 2,1 42 1,15 109 3,26 104 3,7Μη κανονικά – Νοθευμένα* 3 5,5 6 0,15 24 0,72 54 1,9Απομιμήσεις* – – – – – – – –Μη κανονικά – Λόγω επισήμανσης* 51 94,5 36 1,02 85 2,54 50 1,8ΖύθοςΕξετασθέντα δείγματα Ν=1.942 Ν=1.620 Ν=1.908 Ν= 1.913

Ν % Ν % Ν % Ν %Σύνολο μη κανονικών 5 0,2 7 0,43 29 1,52 9 0,5Μη κανονικά – Νοθευμένα* 1 20 2 0,13 10 0,52 6 0,3Απομιμήσεις* – – – – – – – –Μη κανονικά – Λόγω επισήμανσης* 4 80 5 0,3 19 1,0 3 0,2

* Τα ποσοστά είναι υπολογισμένα επί του συνόλου των μη κανονικών δειγμάτων.

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2010 (Στοιχεία: Γενικό Χημείο του Κράτους).


201


Διαχρονικά (2006-2009) παρατηρείται αύξηση του αριθμού των εξετασθέντων δειγμάτων αλκοολούχων ποτών υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ, ενώ αυξομειώσεις παρατηρούνται στον αριθμό εξετασθέντων δειγμάτων οίνου και ζύθου (Πίνακας 11.6).

Όσον αφορά το ποσοστό των μη κανονικών δειγμάτων παρουσιάζεται μείωση το 2009 στα ποτά υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ και στο ζύθο σε σχέση με τα τρία προηγούμενα έτη (2006, 2007, 2008), ενώ αντίθετα στον οίνο παρουσιάζεται αύξηση στο ποσοστό μη κανονικών δειγμάτων κατά το έτος αναφοράς σε σύγκριση με τα έτη 2006, 2007 και 2008 (Πίνακας 11.6).


Το σχολικό έτος 2008-2009 παρατηρείται ότι το ποσοστό υλοποίησης Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας για την πρόληψη των οινοπνευματωδών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση έχει μειω-θεί σημαντικά σε σύγκριση με τα δύο προηγούμενα σχολικά έτη (2006-2007 και 2007-2008).

Σύμφωνα με τα στοιχεία παρατηρήθηκε αύξηση στον αριθμό των ατόμων που ζήτησαν βοήθεια για απεξάρτηση από το αλκοόλ το 2009 σε σχέση με το προηγούμενο έτος (2008).

Ο σημαντικότερος λόγος εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα το 2009 παραμένει, όπως και για τα προηγούμενα έτη (2008,2006), η ολοκλήρωση της θεραπευτικής διαδικασίας. Από την άλλη πλευρά, αυξητική τάση παρατηρείται στα ποσοστά πρόωρης χορήγησης εξιτηρίου μεταξύ των ετών 2009, 2008 και 2006.

Το κοινωνικο-δημογραφικό προφίλ των ατόμων που προσεγγίζουν τις θεραπευτικές δομές δεν έχει διαφοροποιηθεί την τελευταία οκταετία, κατά την οποία συγκεντρώνονται στοιχεία για τα οινοπνευματώδη (2002-2009), δηλαδή τα περισσότερα άτομα είναι άνδρες, ηλικίας άνω των 36 ετών και εργαζόμενοι.

Όσον αφορά τα προγράμματα κοινωνικής επανένταξης εκφράστηκε η ανάγκη για περισσότερο επιστημονικό προσωπικό, μεγαλύτερη εποπτεία προσωπικού και ενίσχυση της εκπαίδευσής τους σε θέματα κοινωνικής ένταξης. Επιπλέον εκφράστηκε η ανάγκη για βελτίωση της κτιριακής και υλικοτεχνικής υποδομής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Τροχαίας, αν και παρουσιάζεται αύξηση στον αριθμό των ελεχθέντων ατόμων για μέθη και άλλα παραπτώματα τα τέσσερα τελευταία χρόνια (2006-2009), ο αριθμός των περιστατικών με ένδειξη μέθης συνεχώς μειώνεται για το ίδιο χρονικό διάστημα.

Ιωάννα Σιάμου, Ιουλία Μπάφη, Ελευθερία Καναβού

Ειδική Θεματική 1: τΟυρκια

203

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 1: ΤΟΥΡΚΙΑ

Το ΕΚΤΕΠΝ, σε συνεργασία με άλλες χώρες, εφάρμοσε δύο Προγράμματα Διδυμοποίησης στην Τουρκία, το ένα μάλιστα θα ολοκληρωθεί το 2011. Μετά, λοιπόν, από έξι χρόνια συ-νεργασίας με τους επαγγελματίες του χώρου των ναρκωτικών στη γειτονική χώρα θα είχε ενδιαφέρον να δώσουμε στους Έλληνες επαγγελματίες μια σύντομη περιγραφή της σχετικής με τα ναρκωτικά κατάστασης στην Τουρκία.

Η Τουρκία, η οποία βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών οδών διακίνησης ηρωίνης, της βαλ-κανικής οδού, της ανατολικής μεσογειακής οδού, και της βόρειας οδού από τη Μαύρη Θάλασσα, έχει αναπτύξει ένα μεγάλο δίκτυο διωκτικών αρχών και μηχανισμών ελέγχου εδώ

και πολλές δεκαετίες. Η σοβαρή ενα-σχόληση της χώρας με τη μείωση της ζήτησης των ναρκωτικών ξεκίνησε εδώ και μια δεκαετία περίπου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευ-νας ESPAD, που πραγματοποιήθηκε το 2003 σε 5 πόλεις της Τουρκίας, το 4% των μαθητών ηλικίας 15-16 ετών δήλωσαν ότι δοκίμασαν ή χρησιμο-ποιούν εισπνεόμενους διαλύτες, το 4% κάνναβη και ηρωίνη, κοκαΐνη και Έκσταση σε ποσοστό 2%, αντίστοιχα.

πρΟΛήΨή

Αναφορικά με τη μείωση της ζήτησης, ιδιαίτερη έμ-φαση δίνεται στην πρόληψη, και πιο συγκεκριμένα στην καθολική πρόληψη. Η πρόληψη είναι οργανω-μένη περισσότερο σε περιφερειακό επίπεδο: σε κα-θεμία από τις 91 περιφέρειες της χώρας λειτουργεί επιτροπή με την ευθύνη του αναπληρωτή περιφε-ρειάρχη, αποτελούμενη από τοπικούς παράγοντες και τις αστυνομικές αρχές. Σε εθνικό επίπεδο, την ευ-θύνη της πρόληψης έχει το Υπουργείο Παιδείας. Η τουρκική Εθνική Αστυνομία (Υπουργείο Εσωτερικών) δραστηριοποιείται ενεργά στην πρόληψη της χρήσης ουσιών με την οργάνωση σεμιναρίων, συνεδρίων, εκστρατειών στα μέσα ενημέρωσης, θεατρικών παραστάσεων και ομιλιών σε σχολεία.

Το περιεχόμενο των προληπτικών παρεμβάσεων αφορά κυρίως πληροφόρηση και ευαισθη-τοποίηση, ενώ τα ολοκληρωμένα προγράμματα είναι σπάνια.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα προγράμματα που ονομάζονται «Προγράμματα Επανέντα-ξης», των οποίων όμως το περιεχόμενο και η δομή άπτεται των παρεμβάσεων επικεντρω-μένης πρόληψης. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα Προγράμματα για Παιδιά του Δρόμου, τα οποία λειτουργούν στις μεγάλες πόλεις και δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε χρήστες. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων αυτών προσφέρεται, σε παιδιά και νέους 14-25 ετών που ζουν στο δρόμο, στέγη, επαγγελματική κατάρτιση, εργασίας και ψυχολογική υποστήριξη, καθώς και θεραπεία σε όσους είναι εξαρτημένοι.

Σύμφωνα με τους επαγγελματίες που απασχολούνται στα Προγράμματα για Παιδιά του Δρόμου, η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών ή των νέων που ζουν στο δρόμο χρησιμο-ποιούν διάφορες ουσίες (κυρίως εισπνεόμενους διαλύτες), αλλά δεν είναι εξαρτημένοι: «Ο φόβος, το κρύο και η απελπισία τα οδηγεί στη χρήση, την οποία σταματούν μόλις βρεθούν

Η πρόληψη της χρήσης ουσιών στην Τουρκία επικεντρώνεται σε μεγαλύτερο βαθμό στο κά-πνισμα και στην κατανάλωση οινοπνευματωδών, από ό,τι στη χρήση παράνομων ουσιών

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 1: ΤΟΥΡΚΙΑ

204

σε προστατευμένο και υποστηρικτικό περιβάλλον, χωρίς να χρειάζονται εξειδικευμένη θερα-πεία» (N. Yazicioğlu, ISMEM, Istanbul).

θΕραπΕια

Την ευθύνη για τη θεραπεία από τις ουσιοεξαρτήσεις (παράνομες ουσίες και αλκοόλ) έχει το Υπουργείο Υγείας μέσω της Επιστημονικής Επιτροπής Θεραπευτικών Διαδικασιών για την Εξάρτηση, η οποία παρακολουθεί, αξιολογεί και πιστοποιεί τις θεραπευτικές υπηρεσίες. Η θε-ραπεία ουσιοεξάρτησης παρέχεται από τις 21 δημόσιες εξειδικευμένες θεραπευτικές δομές (ΑΜΑΤΕΜ), από τα έξι ειδικά πανεπιστημιακά τμήματα θεραπείας, από δύο άλλους δημόσι-ους οργανισμούς και από ένα ιδιωτικό νοσοκομείο, το ελληνικό Balikli Rum Hospital.

Το βασικό πρόγραμμα είναι εσωτερικής παραμονής, διαρκεί έξι εβδομάδες και βασίζεται σε αποτοξίνωση και συμβουλευτική. Μετά το εξιτήριο ο χρήστης μπορεί να συνεχίσει τη συμ-βουλευτική σε εβδομαδιαίες συνεδρίες.

Παρά τη σχετική νομοθεσία, η θεραπεία υποκατάστασης δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα.

Το 2005 ψηφίστηκε ο νόμος περί εναλλακτικών της φυλάκισης μέτρων και από τότε εφαρμό-ζεται συστηματικά. Ένα υψηλό ποσοστό του υπό θεραπεία πληθυσμού στις δημόσιες υπη-ρεσίες που αναφέρθηκαν προηγουμένως προέρχεται από μετατροπές ποινής από φυλάκιση σε θεραπεία.

ΝΟμΟθΕσια

Η Τουρκία βρίσκεται σε διαρκή αναμόρφωση της νομοθεσίας της προκειμένου να εναρμονι-στεί με το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο σε όλους τους τομείς και όχι μόνο σε όσους σχετίζονται με το πρόβλημα των ναρκωτικών. Η κυριότερη νομοθετική αλλαγή των τελευταίων χρόνων εί-ναι η άρση της ποινής φυλάκισης για τους ανήλικους παραβάτες του νόμου περί Ναρκωτικών και η εισαγωγή των εναλλακτικών της φυλάκισης μέτρων για ενήλικους και ανήλικους παρα-βάτες. Σύμφωνα με το νόμο αυτόν, η καταδίκη για χρήση μετατρέπεται σε τριετή αναστολή, δικαστική επιτήρηση και εισαγωγή σε δημόσιο θεραπευτικό πρόγραμμα.

Δικαστική επιτήρηση για ανήλικους παραβάτες

Ιδιαίτερα για τους ανήλικους παραβάτες, ανεξάρτητα από το αδίκημα, το πρόγραμμα δικαστικής επιτήρησης διαρκεί τρία χρόνια και περιλαμβάνει παρεμβάσεις όπως επιστροφή ή συνέχιση του σχολείου, ατομική ψυχολογική υποστήριξη, επαγγελματική κατάρτιση και εύρεση εργασίας, αλλά και θεραπεία για τους εξαρτημένους χρήστες. Η ψυχολογική υποστήριξη πραγματοποιείται σε εβδομαδιαίες συνεδρίες, αλλά ο ανήλικος είναι ελεύθερος να επισκεφθεί τους υπεύθυνους του προγράμματος και να ζητήσει βοήθεια οποιαδήποτε στιγμή. Οι υπό επιτήρηση ανήλικοι μένουν με την οικογένειά τους, ενώ στέγη προσφέρεται στους άστεγους ή σε περιπτώσεις που το οικογενειακό περιβάλλον δεν είναι υποστηρικτικό. Σε περίπτωση υποτροπής, η πρώτη αντιμετωπίζεται με προφορική επίπληξη, η δεύτερη με αναφορά στον αρμόδιο δικαστή, ο οποίος και αποφασίζει εάν η επιτήρηση θα μετατραπεί σε φυλάκιση. Η αξιολόγηση του προγράμματος έχει δείξει ότι η παροχή δεύτερης ή και τρίτης ευκαιρίας λειτουργεί αποτελεσματικά.

Το πρόγραμμα, το οποίο απευθύνεται σε περισσότερους από 57.000 ανήλικους παραβά-τες κάθε χρόνο, παρακολουθείται και αξιολογείται σε ετήσια βάση από ειδική επιτροπή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, η οποία αποτελείται από εκπροσώπους του Τουρκικού Οργανισμού

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 1: ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 1: ΤΟΥΡΚΙΑ

205

Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού, του Υπουργείου Παιδείας και του Υπουργείου Εργασίας. Η αξιολόγηση κατατίθεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και στο Κοινοβούλιο.

το Εθνικό κέντρο παρακολούθησης Ναρκωτικών της τουρκίας

Η Τουρκία, ως υποψήφια προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση χώρα, έχει υποχρέωση να ιδρύσει και να στηρίξει ένα Εθνικό Κέντρο Παρακολούθησης, το οποίο κατευθύνεται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (ΕΚΠΝΤ), όπως και τα Εθνικά Κέντρα των κρατών-μελών.

το Εθνικό κέντρο της τουρκίας

Το Εθνικό Κέντρο της Τουρκίας TUBIM (Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Mer-kezi) ιδρύθηκε το 2002 και ανήκει στο Υπουργείο Εσωτερικών, στην Τουρκική Αστυνομία και συ-γκεκριμένα στη Διεύθυνση Καταπολέμησης του Λαθρεμπορίου και του Οργανωμένου Εγκλήματος (KOM). To TUBIM εφαρμόζει το σύστημα πληροφό-ρησης για τα ναρκωτικά του Ευρωπαϊκού Κέντρου και εκδίδει σε ετήσια βάση την Εθνική Έκθεση για την Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών στην Τουρκία.1

Η Τουρκία προκήρυξε δύο προγράμματα διδυμο-ποίησης για να βοηθήσει το Εθνικό της Κέντρο να εναρμονιστεί με τις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού, αλλά και με το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο γενικότερα.

Το ΕΚΤΕΠΝ έχει επιλεγεί από την Τουρκία σε δύο προ-γράμματα διδυμοποίησης: το πρώτο σε συνεργασία με την Ισπανία (2004-2006) και στόχο την ενίσχυση της τεχνογνωσίας του Τουρκικού Εθνικού Κέντρου και το δεύτερο σε συνεργασία με τη Γερμανία, το οποίο ξεκίνησε το 2009 και θα ολοκληρωθεί το 2011. Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα, καθώς και όλες οι παρουσιάσεις των συνα-ντήσεων μπορούν να μεταφορτωθούν από το δικτυακό τόπο: www.tubim-twinning.org. Το πρόγραμμα έχει 5 Άξονες. Το ΕΚΤΕΠΝ, εκτός από συνυπευθυνότητα στην ηγεσία του προγράμματος, έχει και την ευθύνη του Άξονα 5: «Βελτίωση των προγραμμάτων μείωσης της ζήτησης και ενίσχυση του συστήματος EDDRA». Στο πλαίσιο του Άξονα αυτού, Έλληνες και Ευρωπαίοι επιστήμονες οργάνωσαν εκπαιδεύσεις ευαισθητοποίησης για να προωθή-σουν τις επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές σε έξι πόλεις (Άγκυρα, Βαν, Γκαζιαντέπ, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Τραπεζούντα) όσον αφορά την πρόληψη και πέντε πόλεις όσον αφορά τη θεραπεία (Άγκυρα, Άδανα, Ελασίγ, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη). Στο προσεχές διά-στημα προγραμματίζεται μια καταγραφή των υπηρεσιών μείωσης της ζήτησης στην Τουρκία, καθώς και διερεύνηση των αναγκών και των προβλημάτων του θεραπευτικού συστήματος.

Μανίνα Τερζίδου

1 Η Εθνική Έκθεση της Τουρκίας μπορεί να διατεθεί σε ηλεκτρονική μορφή από το ΕΚΤΕΠΝ στην αγγλική γλώσσα.

Τα προγράμματα διδυμοποίησης (twinning projects) είναι πρoγράμ-ματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα οποία αφορούν την παροχή τεχνικής υποστήριξης σε κάποιο συγκεκριμέ-νο τομέα από ένα ή περισσότερα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς ένα από τα υποψήφια προς ένταξη κράτη της Ευρώπης. Γενικός στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι η εναρμόνιση των υποψηφίων χωρών με το Ευρωπαϊκό Κεκτημένο. Σύμφωνα με τη διαδικασία, η κάθε υποψήφια χώρα προκηρύσσει, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διαγωνι-σμό για τον τομέα στον οποίο χρει-άζεται τεχνική υποστήριξη και από τα κράτη-μέλη που ανταποκρίνονται στην προκήρυξη η υποψήφια χώρα επιλέγει ένα ή δύο.

Ειδική Θεματική 2: ΝΕΕσ ΨυΧΟδραστικΕσ ΟυσιΕσ στήΝ ΕυρωπαΪκή ΕΝωσή

207

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 2: ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Η εκτεταμένη χρήση της Έκστασης στους χώρους νυχτερινής διασκέδασης των ευρωπαϊκών χωρών τη δεκαετία του ’90 αποτέλεσε την απαρχή του φαινομένου της παραγωγής και διακίνησης νέων ψυχοδραστικών ουσιών στην Ευρώπη.

Για να παρακολουθεί το φαινόμενο αυτό το Ευρωπαϊκό Κέντρο (ΕΚΠΝΤ) δημιούργησε το 1997 το Δίκτυο του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης (ΣΕΠ) για νέες ψυχοδραστικές ουσίες με σκοπό τη συλλογή σχετικών πληροφοριών.

Στη διάρκεια των δεκατριών ετών λειτουργίας του ΣΕΠ εντοπίστηκε ένας μεγάλος αριθμός νέων ψυχοδραστικών ουσιών, που ξεπερνά τις 90 ουσίες. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται εξάπλωση του φαινομένου, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερες νέες ουσίες να διακινού-νται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα, μέσα στην τελευταία πενταετία, πολ-λές νέες ουσίες διακινούνται μέσω διαδικτύου, έχει δηλαδή δημιουργηθεί μια νέα αγορά ψυχοδραστικών ουσιών, η οποία παρέχει στους εμπόρους τη δυνατότητα διακίνησής τους ως εναλλακτικές των ελεγχόμενων ουσιών σε ένα ευρύ κοινό (EMCDDA 2009).

Το 2009 κοινοποιήθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός νέων ψυχοδραστικών ουσιών, ο οποίος ανήλθε στις 24. Αυτό το φαινόμενο συνδέεται με την εμφάνιση των συνθετικών κανναβινο-ειδών σε φυσικά προϊόντα που καπνίζονται και την αυξανόμενη δημοτικότητα των συνθετι-κών καθινόνων, παραγώγων της ουσίας καθινόνη (EMCDDA, Europol 2010).

Στο κείμενο αυτό θα επικεντρωθούμε σε δύο ομάδες νέων ψυχοδραστικών ουσιών, τις καθινόνες και ιδιαίτερα τη μεφεδρόνη (mephedrone), καθώς και τα συνθετικά κανναβινοειδή.

συΝθΕτικΕσ καθιΝΟΝΕσ

Η ουσία καθινόνη είναι ένα φυσικό διεγερτικό που υπάρχει στο φυτό Κhat (Catha edulis). Oι επιδράσεις και η δομή της μοιάζουν με αυτές της εφεδρίνης και της αμφεταμίνης.

Οι συνθετικές καθινόνες (methylone, mephedrone, methedrone, ethylcathinone κτλ.) κυκλοφορούν στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης την τελευταία πενταετία. Συγκεκριμένα, οι ουσίες αυτές πωλούνται μέσω διαδικτύου ή σε ειδικά καταστήματα (head/smart shops) ως νόμιμα ψυχότροπα («legal highs»), αλλά διακινούνται και στην παράνομη αγορά (www.wikipedia.org).

Η ειδική αναφορά στη μ ε φ ε δ ρ ό ν η (mephedrone) γίνεται επειδή: 1) η ουσία αυτή έχει κατασχεθεί από τα περισσότερα κράτη-μέλη, καθώς επίσης την Κροατία και τη Νορβηγία και 2) ορισμένες υποθέσεις κατάσχεσης αφορούν ιδιαίτερα μεγάλες ποσότητες της ουσίας, που φθάνουν έως τα 276.000 δισκία (στις Κάτω Χώρες το 2009). Επίσης η μεφεδρόνη είναι μια ουσία που δεν έχει καταταχθεί στους Πίνακες της Σύμβασης των Ενωμένων Εθνών για τις ψυχότροπες ουσίες.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζήτησε την αξι-ολόγηση της επικινδυνότητας της μεφεδρόνης από την Επιστημονική Επιτροπή του ΕΚΠΝΤ. Η Έκθεση της Επιτροπής κατατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το οποίο αναμένεται να αποφασίσει για τυχόν μέτρα ελέγχου για την ουσία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 2: ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

208

Η μεφεδρόνη (4- methylmethcathinone) κατασχέθηκε για πρώτη φορά το 2007 και διατίθε-ται, όπως και άλλες συνθετικές καθινόνες, νόμιμα μέσω διαδικτύου ως υποκατάστατο της Έκστασης και της κοκαΐνης. Επιπλέον, σε μερικά κράτη-μέλη οι χρήστες μπορεί να την προ-μηθεύονται σε ειδικά καταστήματα ή στην παράνομη αγορά.

Ορισμένα κράτη-μέλη αναφέρουν ότι η νόμιμη παραγωγή και διανομή της μεφεδρόνης πραγματοποιείται από την Ασία και ιδιαίτερα την Κίνα.

Στις κατασχέσεις της ουσίας συνήθως ανιχνεύονται και άλλες συνθετικές καθινόνες, όπως methylone, ethylcathinone κτλ. Η ουσία κυκλοφορεί κυρίως σε μορφή σκόνης.

Σύμφωνα με αναφορές χρηστών, οι επιδράσεις της ουσίας είναι παρόμοιες με αυτές των άλλων διεγερτικών ουσιών. Το ίδιο ισχύει και για τις οξείες επιδράσεις στην υγεία από τη χρήση της ουσίας, σύμφωνα με πληροφορίες από κλινικά περιστατικά τοξίκωσης από μεφεδρόνη (Εuropol-EMCDDA Joint Report 2010).

Νομοθετικά μέτρα για την ουσία έχουν πάρει επτά κράτη-μέλη. Στην Ελλάδα η ουσία δεν ελέγχεται νομοθετικά. Επίσης, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής κατασχέσεις της ουσίας στη χώρα μας.

συΝθΕτικα καΝΝαΒιΝΟΕιδή

Η χημική δομή των συνθετικών κανναβινοειδών είναι παρόμοια με της τετραϋδροκανναβι-νόλης (THC), η οποία αποτελεί τη βασική δραστική ουσία της κάνναβης.

Στα τέλη του 2008, αρκετά συνθετικά κανναβινοειδή ανιχνεύθηκαν σε μείγματα φυσικών προϊόντων που καπνίζονται ή σε αρωματικά χώρου. Τα μείγματα αυτά δεν περιέχουν καπνό ή κάνναβη, αλλά όταν τα καπνίζεις έχουν ανάλογες επιδράσεις με αυτές της κάνναβης. Τα προϊόντα που περιέχουν κανναβινοειδή διακινούνται μέσω διαδικτύου και σε ειδικά καταστήματα σε εννέα τουλάχιστον κράτη-μέλη (Δημοκρατία της Τσεχίας, Γερμανία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο) (EMCDDA 2009).

Τα συνθετικά κανναβινοειδή σε καθαρή κατάσταση έχουν στερεά ή ελαιώδη μορφή.

Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τις φαρμακολογικές και τοξικολογικές ιδιότητες των συνθετικών κανναβινοειδών. Επομένως, δεν είναι δυνατόν να αποφανθούμε οριστικά για τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση τους για τη δημόσια υγεία.

Όσον αφορά το νομοθετικό καθεστώς αυτών των ουσιών, κανένα συνθετικό κανναβινοειδές δεν υπόκειται σε διεθνή έλεγχο σύμφωνα με τις Συμβάσεις των Ενωμένων Εθνών για τον έλεγχο των ναρκωτικών. Ωστόσο, για τα ακόλουθα κανναβινοειδή JWH-018, JWH-073, HU-210, CP 47,497 (και τα ομόλογά τους C6, C8 and C9) διάφορα νομοθετικά μέτρα έχουν ληφθεί για την απαγόρευση ή τον έλεγχό τους σε μερικά κράτη-μέλη (Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία, Λουξεμβούργο, Πολωνία), επειδή έχουν ανιχνευθεί επανειλημμένως σε διάφορα προϊόντα.

Προς το παρόν στη χώρα μας δεν έχουν ανιχνευθεί συνθετικά κανναβινοειδή, οπότε και δεν ελέγχονται αυτές οι ουσίες.

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 2: ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ 2: ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

209

Λίγα είναι γνωστά για την έκταση της χρήσης αυτών των μειγμάτων που περιέχουν συνθετι-κά κανναβινοειδή, επειδή η χρήση τους αποτελεί νέο φαινόμενο και δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία από επιδημιολογικές μελέτες (ΕΚΠΝΤ 2009).

Στους χρήστες αυτών των ουσιών πιθανώς να περιλαμβάνονται χρήστες κάνναβης, χρήστες ναρκωτικών που πειραματίζονται με νέες ουσίες κ.ά.

ΓΕΝικΟ συμπΕρασμα

Το διαδίκτυο αναδεικνύεται σε μια νέα αγορά ψυχοδραστικών ουσιών, η οποία επηρεάζει και την εξάπλωση των νέων ψυχοδραστικών ουσιών. Το ΕΚΠΝΤ διενεργεί έρευνες τα τελευ-ταία δύο χρόνια για την παρακολούθηση των προϊόντων που πωλούνται στα ηλεκτρονικά καταστήματα κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επειδή έχει διαπιστωθεί ότι η συγκε-κριμένη αγορά έχει την ικανότητα να ανταποκρίνεται γρήγορα στις μεταβολές του νομικού καθεστώτος των ψυχοδραστικών ουσιών διοχετεύοντας συχνά στην κυκλοφορία νέες ου-σίες (ΕΚΠΝΤ 2009).

Στην Ελλάδα, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής κατασχέσεις για αυτές τις νέες ψυχοδραστικές ουσίες, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι οι ενδιαφερόμενοι δεν μπορούν να παραγγέλλουν αυτές τις ουσίες μέσω των ηλεκτρονικών καταστημάτων άλλων κρατών-μελών. Το ΕΚΤΕΠΝ παρακολουθεί στενά την κυκλοφορία των νέων ψυχοδραστικών ουσιών στη χώρα μας, ενημερώνοντας τις αρμόδιες υπηρεσίες και ζητώντας από αυτές σχετικές πληροφορίες.

Ιωάννα Σιάμου

AN

AKE

Φα

Λα

ιωσή

12

211

ANAKEΦΑΛΑΙΩΣΗ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ

Τα τελευταία τριάντα χρόνια που η χώρα ασχολείται συ-στηματικά και σοβαρά με το πρόβλημα των ναρκωτικών, ένα μόνο Εθνικό Σχέδιο Δράσης είχε την τύχη να εκπο-νηθεί, να εγκριθεί από τη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής για τα Ναρκωτικά και να παρακολουθηθεί ως ένα βαθμό η εφαρμογή του: το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 2002-2006. Το επόμενο Σχέδιο Δράσης 2008-2012, του οποίου η εκπόνηση καθυστέρησε, είναι, θεωρητικά, αυτό που ισχύει αυτή τη στιγμή – αναρτάται στο δικτυακό τόπο του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Εν τού-τοις, το Σχέδιο αυτό ουσιαστικά δεν υλοποιήθηκε, αφού δεν συστάθηκαν τα προβλεπόμενα για την παρακολούθησή του όργανα και επιτροπές. Έτσι, εύλογα αναρωτιούνται οι επαγγελ-ματίες του χώρου εδώ και τέσσερα χρόνια: Έχουμε Σχέδιο Δράσης; Η κατάσταση αυτή δυσκό-λεψε ιδιαίτερα το ΕΚΤΕΠΝ, επειδή για κάθε στοιχείο που αποστέλλει στο Ευρωπαϊκό Κέντρο πρέπει πάντα να αναφέρεται η πρόβλεψη του Εθνικού Σχεδίου Δράσης στο σχετικό τομέα.

Το 1997 συστάθηκε η πρώτη Διακομματική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση του Προβλήματος των Ναρκωτικών, η οποία εξέδωσε την Έκθεσή της το 2000. Οι προτάσεις στις οποίες κατέληγε η Έκθεση υλοποιήθηκαν όλες, πλην αυτής περί αξιολόγη-σης των προγραμμάτων. Η Επιτροπή επανασυστάθηκε το 2004, στην επόμενη περίοδο της Βουλής, και εκπόνησε Έκθεση το 2006. Πολύ λίγες από τις προτάσεις αυτές έχουν ως σήμερα υλοποιηθεί. Το 2008 η Επιτροπή υποβιβάστηκε σε Υποεπιτροπή και λειτουργεί στο πλαίσιο της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων.

Μπορεί ο απολογισμός σε επίσημα κείμενα και κατευθύνσεις να φαίνεται φτωχός, τα τριάντα αυτά χρόνια, παρ’ όλα αυτά δημιουργήθηκε στην Ελλάδα ένα σύστημα αντιμετώπισης του προ-βλήματος που δεν έχει πολλά να ζηλέψει από αυτά των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών. Αυτό οφείλεται αφενός στην Πολιτεία η οποία, αν και κάποιες φορές αδιαφόρησε ή υποτίμησε το πρόβλημα, γενικά στήριξε θεσμικά και οικονομικά τη δημιουργία και τη διατήρηση του συστή-ματος και αφετέρου στους φορείς που πήραν πρωτοβουλίες, διεκδίκησαν και υπερέβαλαν εαυ-τόν στο πλούσιο έργο τους, άλλοτε σε συνεργασία και άλλοτε σε αντιπαράθεση με την Πολιτεία.

Πρόσφατα συστάθηκε η Διυπουργική Επιτροπή Συντονισμού Καταπολέμησης Εξαρτήσεων, στην οποία συμμετέχει και το ΕΚΤΕΠΝ, με αντικείμενο την εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Καταπολέμησης των Εξαρτήσεων για τη διετία 2011-2012. Οι πρώτες συναντήσεις της Επιτροπής προϊδεάζουν για ένα ρεαλιστικό αποτέλεσμα με εφικτούς στόχους.

Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ – Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ

Οι μεθοδολογικοί περιορισμοί οι οποίοι ανέκαθεν συνόδευαν την εκτίμηση αυτή δεν είναι αρκετοί για να ερμηνεύσουν τη φετινή σημαντική αύξηση, ύστερα από αρκετά χρόνια σταθερότητας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το πρόβλημα στην

Ελλάδα γίνεται μεγαλύτερο, αλλά ενδεχομένως ότι αυξάνει η διεισδυτικότητα του θεραπευ-τικού συστήματος. αποκαλύπτεται, δηλαδή, ο πληθυσμός των χρηστών που ζει σε περιοχές όπου μέχρι πρότινος δεν υπήρχαν θεραπευτικές υπηρεσίες. Τη διετία 2006-2008 λειτούργη-σαν 7 νέες μονάδες βουπρενορφίνης, των οποίων οι θεραπευόμενοι εμφανίζονται στα φετι-νά στοιχεία για πρώτη φορά.

Αργοί ρυθμοί. Κείμενα που δεν εφαρμόζονται.

Αυξήθηκε το 2009 ο αριθμός των χρηστών ηρωίνης.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

212

Συνολικά, από τα στοιχεία της Έκθεσης προκύπτει ότι περίπου 12.000 χρήστες δέχτηκαν θε-ραπευτικές υπηρεσίες το 2009 (συνυπολογίζοντας το δυναμικό των συμβουλευτικών υπηρε-σιών του ΚΕΘΕΑ και του 18 ΑΝΩ). Από αυτούς, το 84% (περίπου 10.000) είναι χρήστες ηρωί-νης. Δηλαδή, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, οι μισοί σχεδόν προβληματικοί χρήστες ηρωίνης βρίσκονται σε επαφή με το θεραπευτικό σύστημα.

Ο αριθμός των νεαρών χρηστών ηρωίνης (15-24 ετών μειώνεται σημαντικά το 2009 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, ενώ παράλληλα αυ-ξάνεται ο αριθμός των χρηστών μεγαλύτερων ηλικιών (35-64 ετών). Αυξημένη είναι και η ηλι-κία των χρηστών που απευθύνθηκαν στις θεραπευτικές υπηρεσίες το 2009, των οποίων η αύξηση σε σχέση με το 2008 είναι κατά 10% στα «στεγνά» προγράμματα και κατά 80% στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης, όπου και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και η αύξηση της ηλικίας, αφού στο Πρόγραμμα αυτό ο μέσος όρος ηλικίας είναι μεγαλύτερος συγκριτικά με αυτόν των «στεγνών» προγραμμάτων. Το φαινόμενο της «γήρανσης» παρατηρείται και επισημαίνεται εδώ και κάποια χρόνια και δημιουργεί την ανάγκη προσαρμογής των θεραπευτικών προ-γραμμάτων στις απαιτήσεις των μεγαλύτερων σε ηλικία χρηστών.

Οι χρήστες που εντάχθηκαν σε θεραπεία το 2009 εμφανί-ζουν βελτιωμένη εικόνα. Πιο συγκεκριμένα ανεβαίνει το εκπαιδευτικό επίπεδο, αυξάνεται το ποσοστό αυτών που έχουν σταθερή απασχόληση, και ιδιαίτερα στους χρήστες που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία στο παρελθόν, μειώνε-

ται το ποσοστό των χρηστών ηρωίνης, ενώ τριπλασιάζεται το αντίστοιχο της κάνναβης. Τα παραπάνω στοιχεία θα μπορούσαν να σημαίνουν είτε ότι έχει αρχίσει να μειώνεται ο κοινωνι-κός αποκλεισμός των χρηστών είτε ότι η εξάρτηση εξαπλώνεται όλο και περισσότερο σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Παράλληλα, επειδή οι περισσότεροι από τους παραπάνω χρήστες έχουν παρακολουθήσει πρόγραμμα θεραπείας στο παρελθόν, το γεγονός ότι εμφανίζονται καλύτερα ενταγμένοι στην κοινωνία θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη θετικής αποτίμησης της θεραπευτικής διαδικασίας, αφού η βελτίωση της κοινωνικής ζωής του χρήστη είναι ένας από τους στόχους της. Η αύξηση του ποσοστού των χρηστών κάνναβης που προσεγγίζουν τις θεραπευτικές δομές σημαίνει αφενός μεν ότι η χρήση της ουσίας αναγνωρίζεται από όλο και περισσότερους χρήστες ως πρόβλημα, αφετέρου δε ότι οι συνέπειες της χρήσης της κάν-ναβης οδηγούν όλο και περισσότερα άτομα στην αναζήτηση θεραπευτικής βοήθειας.

Στους χρήστες που εισήχθησαν σε θεραπεία το 2009 αυξάνεται σταθερά τα τελευταία πέ-ντε χρόνια η κοκαΐνη ως κύρια και ως δευτερεύουσα ου-σία χρήσης, και μάλιστα τον τελευταίο χρόνο αυξάνεται και η ενέσιμη χρήση της, ενώ της ηρωίνης παρουσιάζει μείωση.

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Στις 7 μονάδες βουπρενορφίνης που λειτούργη-σαν τη διετία 2006-2008 εντάχθηκαν συνολικά 1.170 άτομα, αριθμός που αποτελεί το 1/5 περί-που του συνολικού αριθμού συμμετεχόντων στο Π ρ ό γ ρ α μ μ α Υ π ο κ α τ ά σ τ α σ η ς , π ε ρ ί π ο υ 5 . 5 0 0 . Αυτή η μαζική εισροή έχει

Συνεχίζεται η αύξηση της ηλικίας των χρηστών ηρωίνης.

Βελτιώνεται το προφίλ του χρήστη.

Συνεχίζεται η αύξηση της χρήσης κοκαΐνης.

Σημαντικός αριθμός εξαρτημέ-νων βρίσκεται ήδη σε θεραπεία.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

213

επηρεάσει αρκετά το προφίλ των θεραπευομένων, όπως αυτό διαγράφεται στην Έκθεση αυτή (π.χ. αύξηση της μέσης ηλικίας). Πρέπει επίσης να ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αντιστροφή του συσχετισμού «παλιών» και «νέων» θεραπευόμενων (δηλαδή αυτών που έχουν υποβληθεί σε θεραπεία στο παρελθόν και αυτών που δεν έχουν ξαναπροσπαθήσει). Από το 2007, στον πληθυσμό των χρηστών που εντάσσονται σε θεραπεία, το ποσοστό των «παλιών» χρηστών ξεπερνά αυτό των «νέων». Ο μεγάλος αριθμός των θεραπευομένων που επαναλαμβάνει την προσπάθεια θεραπείας είναι λογικό να ανήκει στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης, αφού αποτελεί προϋπόθεση ένταξης στο πρόγραμμα η προηγούμενη προ-σπάθεια σε «στεγνό» πρόγραμμα.

Τ α « σ τ ε γ ν ά » π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α , οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, εξυπηρέτησαν το 2009 συνολικά π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς α π ό 4 . 5 0 0 χ ρ ή σ τ ε ς (συμπεριλαμβανο-μένων και των συμβουλευτικών σταθμών), αριθμός όχι ιδιαίτερα μικρότερος αυτού του Προγράμματος Υποκατάστασης.

Συνολικά, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητος ο πληθυ-σμός των χρηστών που βρίσκονται σε θεραπεία στην Ελλάδα, όπως αναφέρθηκε επίσης και ότι ο ι μ ι σ ο ί σ χ ε δ ό ν ε ξ α ρ τ η μ έ ν ο ι α π ό η ρ ω ί ν η ε ί ν α ι ε ν τ α γ μ έ ν ο ι σ ε θ ε ρ α π ε ί α . Είναι σημαντικό να τονιστεί αυτό, επειδή συχνά στο μόνο που δίνεται έμφαση είναι η λίστα αναμονής του Προγράμματος Υποκατάστασης, το οποίο απευθύνεται σε εξαρ-τημένους από οπιούχα. Παρά ταύτα, η λίστα αναμονής συνέχισε και το 2009 να μεγαλώνει.

Η συγκράτηση ασθενών στα προγράμματα έχει αυξηθεί, αφού μικρότερο ποσοστό ενηλί-κων αλλά και εφήβων ατόμων εγκαταλείπουν οικειοθελώς τα «στεγνά» προγράμματα, έχει όμως σημαντικά αυξηθεί και το ποσοστό των θεραπευομένων που αποπέμπονται από το πρόγραμμα λόγω παραβίασης του κανονισμού.

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΧΛΗΣΗΣ

Τρία μόνο προγράμματα «δουλειάς-στο-δρόμο» υπάρχουν σε ολόκληρη τη χώρα, ένα εκ των οποί-ων δεν λειτούργησε το 2009 λόγω έλλειψης χρη-ματοδότησης. Τα υπόλοιπα δύο υλοποίησαν τις δράσεις τους «μετ’ εμποδίων»: αφού η αυξημένη αστυνομική παρουσία διασπείρει τους χρήστες. Η

Αστυνομία κάνει μόνο τη δουλειά της, αλλά το πρόβλημα των ναρκωτικών δεν είναι μόνο δουλειά της Αστυνομίας.

Τον Οκτώβριο του 2010, ο ΟΚΑΝΑ παρουσίασε σε συνέντευξη Τύπου την έρευνα που πραγ-ματοποίησε σε δείγμα 275 χρηστών οι οποίοι κυκλοφορούσαν στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, τ ο 8 5 % τ ω ν χ ρ η σ τ ώ ν σ τ ο κ έ ν τ ρ ο τ η ς Α θ ή ν α ς δ ε ν π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν κ α ν έ ν α θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α , ενώ μόλις 22 άτομα δήλωσαν ότι βρίσκονταν στις μονάδες υποκατάστασης. Άδικα, λοιπόν, «δαιμονοποιείται» ο ΟΚΑΝΑ για την υποβάθμιση του Κέντρου της Αθήνας

Η σημασία της μείωσης της κοινωνικής όχλησης αναγνωρίζεται από τον ΟΚΑΝΑ και είναι λογικό να απασχολεί και τις τοπικές αρχές και τους φορείς. άλλωστε, τα ενθαρρυντικά απο-τελέσματα που έχουν να επιδείξουν κάποιες χώρες στο θέμα αυτό προκύπτουν μόνο από ευρείες συνεργασίες με ξεκάθαρους στόχους.

Δεν ευθύνονται οι μονάδες του ΟΚΑΝΑ για το πρόβλημα στο Κέντρο της Αθήνας!

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

214

ΠΡΟΛΗΨΗ

Με την αποπληρωμή των χρεών το 2010 και τη ρύθμιση της επιχορήγησης, τα Κέντρα Πρόληψης βγαίνουν από τη στενωπό των τελευταίων χρό-νων. Είναι φανερό από τα στοιχεία της Έκθεσης ότι ακόμα και στις δύσκολες εποχές δεν παραμέλη-σαν το έργο τους. Αντίθετα, σ η μ α ν τ ι κ ή μ ε ί -ω σ η ε μ φ α ν ί ζ ο υ ν τ ο 2 0 0 9 τ α π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α Α γ ω γ ή ς Υ γ ε ί α ς τ ο υ Υ π ο υ ρ γ ε ί ο υ Π α ι δ ε ί α ς μ ε θ έ μ α τ α ν α ρ κ ω τ ι κ ά . Από τα στοιχεία του 2010 θα φανεί εάν αυτή η μείωση είναι περιστασιακό γεγονός ή αλλαγή πολιτικής.

ΘΑΝΑΤΟΙ

Σ τ α θ ε ρ ό ς π α ρ α μ έ ν ε ι τ ο 2 0 0 9 ο α ρ ι θ μ ό ς τ ω ν θ α ν ά τ ω ν α π ό ο ξ ε ί ε ς δ η λ η τ η ρ ι ά σ ε ι ς από ναρκωτικές ουσίες. Αυξάνεται, όμως, όλο και περισσότερο κάθε χρόνο ο αριθμός των θανάτων που παραμένουν ανεπιβεβαίωτοι. Το 2009 το 70% των αναφερθέ-ντων θανάτων δεν έχουν επιβεβαιωθεί, ενώ 78 πε-ριπτώσεις (37%) παραμένουν χωρίς επιβεβαίωση από το 2008.

ΦΥΛΑΚΕΣ

Παρά το νόμο Περί εναλλακτικών της φυλάκισης μέτρων για εξαρτημένους παραβάτες, αυξάνεται ο αριθμός των κρατουμένων στις φυλακές για αδικήματα σχετικά με ναρ-κωτικά. Αντίστοιχα, μ ό λ ι ς τ ο 1 , 9 % τ ω ν α τ ό μ ω ν

π ο υ π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν θ ε ρ α π ε υ τ ι κ ά π ρ ο γ ρ ά μ μ α τ α τ ο 2 0 0 9 ε ί χ α ν π α ρ α π ε μ φ θ ε ί α π ό τ ι ς δ ι κ α σ τ ι κ έ ς υ π η ρ ε σ ί ε ς . Αλλά και μέσα στη φυλακή είναι περιορισμένη η πρόσβαση σε θεραπεία, η οποία εξακολουθεί να στηρίζεται περισσότε-ρο στις πρωτοβουλίες των ΜΚΟ.

Το 2010 ξεκίνησε διάλογος στο πλαίσιο της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση του Προβλήματος των Ναρκωτικών για το θέμα των εναλλακτι-κών της φυλάκισης μέτρων και με πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τη δυνατότητα εισαγωγής θεραπείας υποκατάστασης στις φυλακές.

και τα καΛα ΝΕα!

Το Ευρωπαϊκό Κέντρο εκδίδει κάθε χρόνο σειρά κειμένων για την αξιολόγηση της πορείας του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης. Στα κείμενα αυτά, γνωστά ως «θεματικές δημοσιεύσεις» (thematic pa-pers), περιγράφονται οι δράσεις που πραγματοποιήθηκαν σε κάθε κράτος-μέλος αναφορικά με τους επιμέρους Στόχους και Ενέργειες του Σχεδίου Δράσης της

Λύνεται το χρονίζον οικονο-μικό πρόβλημα των Κέντρων Πρόληψης.

Μόνο το 30% των «ύποπτων» θανάτων βεβαιώθηκε το 2009.

Στασιμότητα το 2009. Υποφώσκει το 2010.

«Only Greece» !!!

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

215

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι δράσεις των κρατών προκύπτουν από τα στοιχεία που αποστέλλουν τα Εθνικά Κέντρα. Το 2010, στη θεματική που αφορούσε το Στόχο 8 του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης: «Να ενισχυθεί η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων για τη μείωση της ζήτησης ναρκωτικών, λαμβανομένων υπόψη των ειδικών αναγκών των χρη-στών, ανάλογα με το φύλο, το πολιτιστικό περιβάλλον, την ηλικία κλπ.» και συγκεκριμένα την Ενέργεια 20: «Ανάπτυξη, κατά περίπτωση, υπηρεσιών για τις μειονότητες, συμπεριλαμβα-νομένων π.χ. των μεταναστών», διαβάζουμε ότι το 2008 οκτώ μόνο κράτη υλοποίησαν προ-γράμματα για εθνοτικές ομάδες και μετανάστες (Βέλγιο, Βρετανία, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Σλοβενία και Φινλανδία) και από αυτά μόνο στην Ελλάδα τα προγράμματα είναι ανοι-χτά στους χρήστες όλων των εθνοτικών ομάδων και μεταναστών και, επιπλέον, μόνο στην Ελλάδα και στην Ιταλία έχουν πρόσβαση σε εξειδικευμένα προγράμματα για μετανάστες άτομα που δεν έχουν άδεια παραμονής.

Το εξειδικευμένο πρόγραμμα για μετανάστες είναι το MOSAIC του ΚΕΘΕΑ, αλλά τα περισ-σότερα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα δέχονται και μετανάστες χωρίς άδεια παρα-μονής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της παρούσας Έκθεσης, το ποσοστό των αλλοδαπών που παρακο-λουθούν θεραπευτικά προγράμματα τετραπλασιάστηκε από το 2002 έως το 2009.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ

Μέσα από την Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ παρουσιάζονται κάθε χρόνο οι νέες εξελίξεις και γενικά η κατάσταση στο χώρο των ναρκωτικών. αυξάνονται ή μειώνονται οι αριθμοί, κάποιες χρονιές οι ελλείψεις είναι πιο έντονες, άλλοτε πάλι ορισμένα προβλήματα φαίνεται να επιλύονται ή να «μπαλώνονται». Συνήθως, μέσα από το δημόσιο διάλογο η Πολιτεία καλείται να αναλάβει τις ευθύνες της.

Ποιες είναι όμως οι προτεραιότητες της Πολιτείας; Ποια είναι η εθνική στρατηγική για τα ναρκωτικά; Μέχρι σήμερα, στα κείμενα στρατηγικής η μείωση της ζήτησης, η μείωση της προσφοράς και η μείωση της βλάβης ήταν, θεωρητικά τουλάχιστον, ισοβαρείς πυλώνες. Με την επερχόμενη μείωση των δαπανών, όμως, λόγω της οικονομικής κρίσης, θα ήταν ενδε-χομένως σκόπιμο να τεθούν προτεραιότητες. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης που εντέλλεται να εκπονήσει η Διακομματική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση του Προβλήματος των Ναρκωτικών θα είναι μεταβατικό, για τη διετία 2011-2012, και θα οδηγή-σει στο τετραετές Σχέδιο Δράσης, 2012-2016. Δεν θα ήταν σκόπιμο λοιπόν να αξιοποιήσουμε τη διετία αυτή για διαβούλευση, με πρωτοβουλία του ΟΚΑΝΑ, σχετικά με τους εθνικούς στό-χους και τις εθνικές προτεραιότητες;

Μανίνα Τερζίδου

ΒΙΒΛ

ΙΟΓΡ

ΑΦΙΑ

216

ΞΕΝΟΓΛωσσή ΒιΒΛιΟΓραΦια

1 Cheung, Y. (2000). "Substance abuse and development in harm reduction". CMAJ 162(12): 1697-1700.

2 EMCDDA (2008). Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Λισσαβόνα, Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας.

3 EMCDDA (2009). Country Overviews. Lisboa, European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction.

4 EMCDDA (2009). Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στην Ευρώπη. Λισσαβόνα, Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας.

5 Evans, J. L., Hahn, J. A., Page-Shafer, K., Lum, P. J., Stein, E. S., Davidson, P. J., Moss, A. R. (2003). "Gender differences in sexual and injection risk behavior among active young injection drug users in San Francisco (the UFO Study)". J Urban Health 80(1): 137-146.

6 German Center for Addiction Issues (DHS) (2008): Binge Drinking and Europe Report. DHS, Hamm.

7 Gogos, C. A., Fouka, K. P., Nikoforidis, G., Avgeridis, K., Sakellaropoulos, G., Bassaris, H., Maniatis, A., Skoutelis, A. (2003). "Prevalence of hepatitis B and C virus infection in the general population and selected groups in South-Western Greece". Eur J Epidemiol 18(6): 551-557.

8 Hedrich, D., Majo Roca, X., Marvanykovi, F., Razc, J. (2008). Data collection protocol for specialist harm reduction agencies. Amsterdam, Foundation Regenboog-AMOC, Correlation Network.

9 Hibell, B., Guttormsson, U., Ahlstrom, S., Balakireva, O., Bjarnason, T., Kokkevi, A., Kraus, L. (2009). Substance use among students in 35 European countries: The 2007 ESPAD Report. Stockholm, Swedish Council for Information on Alcohol and Other Drugs (CAN): Total number of pages: 408.

10 Iversen, J., Wand, H., Gonnermann, A., Maher, L. (2010). "Gender differences in hepatitis C antibody prevalence and risk behaviours amongst people who inject drugs in Australia 1998-2008". Int J Drug Policy.

11 Kuntshe, E., Simons-Morton, B., Fotiou, A., Bogt, T., Kokkevi, A. (2009). "Decrease in adolescent cannabis use from 2002 to 2006 and links to evenings out with friends in 31 European and North America countries and regions". Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine 163(2): 119-125.

12 Lidman, C., Norden, L., Kaberg, M., Kall, K., Franck, J., Aleman, S., Birk, M. (2009). "Hepatitis C infection among injection drug users in Stockholm Sweden: Prevalence and gender". Scandinavian Journal of Infectious Diseases 41(9): 679-684.

13 Lionis, C., Frangoulis, E., Koulentakis, M., Biziagos, E., Kouroumalis, E. (1997). "Prevalence of hepatitis A, B and C markers in school children of a rural area of Crete, Greece". Eur J Epidemiol 13(4): 417-420.

217

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

14 Neaigus, A., Gyarmathy, V. A., Miller, M., Frajzyngier, V., Zhao, M., Friedman, S. R., Des Jarlais, D. C. (2007). "Injecting and sexual risk collerates of HBV and HCV seroprevalence among new drug injectors". Drug Alcohol Depend 89(2-3): 234-243.

15 NICE (2009). Needle and syringe programmes: Providing people who inject drugs with injecting equipment. Public Health Guidance 18. London, National Institute for Health and Clinical Excellence.

16 TUBIM (2009). National Report on Counteracting Addictive Substances and Substance Addiction - Turkey. Ankara, Ministry of Interior, Turkish National Police, Anti-Smuggling and Organised Crime Department.

17 Vescio, M. F., Longo, B., Babudieri, S., Starnini, G., Garbonara, S., Rezza, G., Monarca, R. (2008). "Collerates of hepatitis C virus seropositivity in prison immates: a meta-analysis". Journal of epidemiology and community health 62(4): 305-313.

18 WHO (2007). Alcohol and Injury in Emergency Departments: Summary of the Report from the WHO Collaborative Study on Alcohol and Injuries.

19 Zacharakis, G., Kotsiou, S., Papoutselis, M., Vafiadis, N., Tzara, F., Pouliou, E., Maltezos, E., Koskinas, J., Papoutselis, K. (2009). "Changes in the epidemiology of hepatitis B virus infection following the implementation of immunisation programmes in northeastern Greece". Euro Surveill 14(32): 1-6.

ΕΛΛήΝική ΒιΒΛιΟΓραΦια

1 Βελονάκης, Ν. Ε., Βοσκάκη, Α., Καρτάλη-Κτενίδου, Σ., Κορνάρου, Ε., Κοτσιανοπούλου, Μ., Κωνσταντινίδης, Θ., Λάγγας, Δ., Παπαδογιαννάκης, Ε., Παπανικολάου, Β., Ρουμελιώτη, Α. (2007). Οδηγίες – Φύλλα κατάρτισης νοσημάτων. 4η Υγειονομική Περιφέρεια Μακεδονίας-Θράκης.

2 Γείτονα, Μ., Καραγιάννη, Β., Κουσουλάκου, Χ., Ανδρούτσου, Λ. (2010). Κοινωνικο-οικονομική Αξιολόγηση της Θεραπείας Υποκατάστασης για την Εξάρτηση από Οπιοειδή στην Ελλάδα. Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών.

3 ΕΚΤΕΠΝ (2005). Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την Κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα, 2004. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής.



ΒΙΒΛ

ΙΟΓΡ

ΑΦΙΑ

218


7 ΕΚΤΕΠΝ (2010). Δείκτης Αίτησης Θεραπευτικής Βοήθειας σε χρήστες ναρκωτικών. Αθήνα, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Αναθεωρημένη έκδοση, Ιανουάριος 2010.

8 Ιατρικό Βήμα (2006). «1η Οκτωβρίου: Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ηπατίτιδας C». Ιατρικό Βήμα Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 2006.

9 ΚΕΕΛΠΝΟ (2009). «Δελτίο επιδημιολογικής επιτήρησης της HIV/AIDS λοίμωξης στην Ελλάδα». Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων 24.

10 ΚΕΘΕΑ (2010). Απολογισμός Έργου. Αθήνα, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων.

11 Κοκκέβη, Ά., Κίτσος, Γ., Φωτίου, Α. (2007). Καπνός – Οινοπνευματώδη – Ναρκωτικά. Αθήνα, ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ.

12 Κοκκέβη, Ά., Φωτίου, Α., Κίτσος, Γ. (2008). Τρόπος ζωής και αντιλήψεις εφήβων μαθητών. Νεότερα στοιχεία από τη διεθνή έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Ελλάδα και σε άλλες 40 χώρες. Αθήνα, Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ.

13 Κοκκέβη, Ά., Φωτίου, Α., Κίτσος, Γ. (2009). Χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από εφήβους μαθητές. Νεότερα στοιχεία από την έρευνα ESPAD στην Ελλάδα και σε άλλες 34 χώρες. Αθήνα, Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ.

14 Κοσκινάς, Ι. (2007). «Χρόνια ηπατίτιδα B». Ιατρικό Βήμα 4.

15 ΟΚΑΝΑ (2010). Απολογισμός έργου έτους 2009, Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας. Θεσσαλονίκη, ΟΚΑΝΑ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ψυχολογίας.

16 Praksis, Μ. (2010). Απολογισμός ΠΡΩΤΑ ΡΩΤΑ 2009. Αθήνα, MKO PRAKSIS.

ιστΟσΕΛιδΕσ

http://www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_1_general-population-surveys.phphttp://www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_2_treatment-demand.phphttp://www.ektepn.gr/Activities/Epidimiologia/2_1_4_drug-related-infectious-diseases.php http://www.epipsi.grhttp://www.espad.orghttp://www.hbsc.orghttp://www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gpshttp://www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/tdihttp://www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/drid http://www.kpachaia.grhttp://www.eudap.net

219

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑhttp://www.ipode.grhttp://www.kpachaia.grhttp://www.ministryofjustice.grhttp://www.nhreaskp.grhttp://www.okana.grhttp://www.prevention.grhttp://www.prevnet.nethttp://www.pyxida.org.grwww.resist.transludic.nethttp://www.youtube.com/watch?v=oh0NlRV47fM

ΕΦήμΕριδα

1. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 8-5-2010

δΕΛτια τυπΟυ

1. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΕΘΕΑ 23-4-20102. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΕΘΕΑ 18-5-20103. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΜΟΝΑΔΑΣ

ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ 18 ΑΝΩ 28-6-20104. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ 2009

ΠΑΡΑ

ΡΤΗΜ

Α Ι

220

πίνακας 1: Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλοι φορείς που δρα-στηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, ανά περιφέρεια

πΕριΦΕρΕια ΟΝΟμασια κΕΝτρΟυ Εδρα ιστΟσΕΛιδα

αΝατΟΛική μακΕδΟΝια – θρακή

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Ενημέρωσης και Πρόληψης

κατά των Ναρκωτικών Νομού Ξάνθης Ξάνθη www.prolipsi-xanthi.gr

2) Κέντρο Πρόληψης και Ενημέρωσης κατά των Ναρκωτικών Νομού Έβρου ΕΛΠΙΔΑ Αλεξανδρούπολη www.e-prolipsi.gr

3) Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης Ναρκωτικών Νομού Καβάλας Καβάλα

4) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ροδόπης ΟΡΦΕΑΣ Κομοτηνή

κΕΝτρική μακΕδΟΝια

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Πρόληψης κατά των Ψυχοδραστικών

Ουσιών Νομού Πιερίας ΑΤΡΑΚΤΟΣ Κατερίνη www.kp-atraktos.gr

2) Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειο-δυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙΔΑ

Συκιές Θεσσαλονίκης www.pyxida.org.gr

3) Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Ανατ. Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΕΛΠΙΔΑ

Νέα Κρήνη Θεσσαλονίκης www.kpelpida.gr

4) Κέντρο Πρόληψης για τα Ναρκωτικά Νομού Χαλκιδικής ΠΝΟΗ Χαλκιδική

5-6) Κέντρα Πρόληψης/Ενημέρωσης για τις Εξαρτησιογόνες Ουσίες Δήμου Θεσ/νίκης ΣΕΙΡΙΟΣ Θεσσαλονίκη www.kp-seirios.gr

7) Κέντρο Πρόληψης και Ενημέρωσης για τις Εξαρτησιογόνες Ουσίες Δυτικού Τομέα Νομού Θεσσαλονίκης ΔΙΚΤΥΟ Α

Αμπελόκηποι Θεσσαλονίκης

8) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Σερρών ΟΑΣΙΣ Σέρρες

9) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Πέλλας ΟΡΑΜΑ Έδεσσα www.kporama.gr

10) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Κιλκίς ΝΗΡΕΑΣ Κιλκίς www.nhreaskp.gr

11) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ημαθίας ΠΡΟΣΒΑΣΗ Βέροια www.prosvasimathia.gr

Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψηςΟμάδα Πρόληψης-Ενημέρωσης κατά των Εξαρτήσεων (Εναλλακτικό Θεραπευτικό Πρόγραμμα ΑΡΓΩ, ΨΝΘ) Θεσσαλονίκη

δυτική μακΕδΟΝια

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Πρόληψης κατά των Ναρκωτικών

Νομού Φλώρινας Φλώρινα www.prolipsi.gr

2) Κέντρο Πρόληψης από Εξαρτησιογόνες Ουσίες Νομού Κοζάνης ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Κοζάνη

3) Κέντρο Ενημέρωσης και Πρόληψης κατά των Ναρκωτικών Νομού Καστοριάς ΔΙΕΞΟΔΟΣ Καστοριά

4) Κέντρο Πρόληψης από Εξαρτησιογόνες Ουσίες Νομού Γρεβενών ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Γρεβενά www.kporizontes.gr

ήπΕιρΟσ

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Συμβουλευτικός Σταθμός Καταπολέμησης

Ναρκωτικών Νομού Ιωαννίνων ΣΣΚΝΝΙ Ιωάννινα

2) Κέντρο Πρόληψης Νομού Άρτας ΚΠΝ ΑΡΤΑΣ Άρτα3) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών

Νομού Θεσπρωτίας ΑΡΙΑΔΝΗ Ηγουμενίτσα

4) Κέντρο Πρόληψης Ναρκωτικών και Άλλων Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Πρέβεζας ΚΕΠΡΟΝΑΠ Πρέβεζα

θΕσσαΛια

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης

1) Κέντρο Κοινωνικής Παρέμβασης Νομού Τρικάλων Τρίκαλα www.trikalacity.gr2) Πρόταση Κοινωνικής Παρέμβασης Νομού Καρδίτσας

ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΑΡΤΗΣΗ Καρδίτσα www.prevkar.gr

3) Κέντρο Πρόληψης Νομού Μαγνησίας ΠΡΟΤΑΣΗ ΖΩΗΣ Βόλος www.protasizois.gr4) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών

Νομού Λάρισας ΟΡΦΕΑΣ Λάρισα

ιΟΝια Νήσια

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Δημοτική Μονάδα Πρόληψης κατά των Εξαρτησιογόνων Ουσιών

και του AIDS Νομού Κέρκυρας ΔΗΜΟΠ ΝΙΚΟΣ ΜΩΡΟΣ Κέρκυρα

2) Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ζακύνθου Η ΣΤΟΡΓΗ Ζάκυνθος www.kpstorgi.gr

3) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Λευκάδας Λευκάδα

4) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Κεφαλληνίας και Ιθάκης ΑΠΟΠΛΟΥΣ Αργοστόλι

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι

221


δυτική ΕΛΛαδα

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτησιογόνων Ουσιών

Νομού Αχαΐας Πάτρα www.kpachaia.gr

2) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ηλείας ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Αμαλιάδα www.paremvasis.net.gr

3) Κέντρο Πρόληψης Κατά των Ναρκωτικών Νομού Αιτωλοακαρνανίας ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Αγρίνιο

Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης

Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής Πάτρα www.kpachaia.grΟργανισμός Προαγωγής της Υγείας ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ (Ιερά Μητρόπολη Αιτωλίας και Ακαρνανίας) Μεσολόγγι

στΕρΕα ΕΛΛαδα

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης

1) Κέντρο Πρόληψης Ναρκωτικών Νομού Ευβοίας Χαλκίδα2) Πρόταση Ζωής – Πρόληψης της Χρήσης Ναρκωτικών

Νομού Βοιωτίας Λιβαδειά, Θήβα

3) Κέντρο Πρόληψης και Ενημέρωσης Κατά των Ναρκωτικών Νομού Φθιώτιδας Λαμία

4) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Ευρυτανίας ΑΛΚΥΟΝΗ Καρπενήσι

5) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Φωκίδας Άμφισσα

Aττική

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών

και Προαγωγής της Υγείας Δήμου Ζωγράφου ΚΕΠΧΕΟ Ζωγράφου www.kepheo.gr

2-5) Κέντρα Πρόληψης της Εξάρτησης και Αγωγής Υγείας Δήμου Αθηναίων ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ (1ο, 2ο, 3ο, 5ο Διαμέρισμα) Αθήνα www.kentro-prolipsis.gr

6) Κέντρο Πρόληψης Δήμου Περιστερίου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Περιστέρι

7) Κέντρο Κοινωνικής Παρέμβασης Δήμων Αλίμου, Αργυρούπολης, Ελληνικού, Γλυφάδας

Άλιμος, Αργυρούπολη,

Ελληνικό, Γλυφάδα

8) Κέντρο Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας Δήμων Χολαργού και Αγίας Παρασκευής ΑΡΓΩ Χολαργός

9) Κέντρο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Εξάρτησης Δήμων Καλλιθέας, Ταύρου και Μοσχάτου ΣΤΑΘΜΟΣ Καλλιθέα www.kp-stathmos.gr

10) Κέντρο Πρόληψης Εξάρτησης και Αγωγής Υγείας Δήμων Αιγάλεω, Αγίας Βαρβάρας και Χαϊδαρίου ΑΡΗΞΙΣ Αιγάλεω

11) Κέντρο Πρόληψης Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμου Κηφισιάς ΠΡΟΝΟΗ Κηφισιά www.pronoi.org.gr

12) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμων Αχαρνών και Θρακομακεδόνων ΔΙΕΞΟΔΟΣ Αχαρνές

13) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών-Διαδημοτική Εταιρεία Δήμων Ηλιούπολης και Υμηττού Ηλιούπολη

14) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμων Ιλίου, Πετρούπολης, Καματερού ΦΑΕΘΩΝ Ίλιον

15) Κέντρο Πρόληψης από Εξαρτησιογόνες Ουσίες και Προαγωγής της Υγείας Δήμων Νέας Σμύρνης και Αγίου Δημητρίου ΗΛΙΟΣ Νέα Σμύρνη www.kpilios.gr

16) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμου Νέας Ιωνίας ΙΡΙΔΑ Νέα Ιωνία

Άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψηςΚέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης της Τοξικομανίας και του AIDS (Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός) Αθήνα

Τομέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.prevention.grΤομέας Πρόληψης του Τμήματος Εφήβων και Νέων (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, ΨΝΑ) Αθήνα www.18ano.gr

Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ) Αθήνα

Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύματος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ (Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών) Αθήνα www.ecclesia.gr

πΕΛΟπΟΝ-ΝήσΟσ

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Ενημέρωσης-Πληροφόρησης-Ευαισθητοποίησης

για Ψυχοδραστικές Ουσίες Νομού Μεσσηνίας ΚΕΠΕΨΟ Καλαμάτα

2) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Κορινθίας ΔΙΟΛΚΟΣ Κόρινθος

3) Κέντρο Πρόληψης και Καταπολέμησης των Ναρκωτικών Νομού Αρκαδίας ΚΠΝΝΑ Τρίπολη

4) Κέντρο Ενημέρωσης, Ευαισθητοποίησης, Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Αργολίδος ΕΛΠΙΔΑ ΖΩΗΣ Άργος

5) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Λακωνίας Σπάρτη

ΠΑΡΑ

ΡΤΗΜ

Α Ι

222


ΒΟρΕιΟ αιΓαιΟ

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Πρόληψης Κατά της Χρήσης

Ναρκωτικών Νομού Χίου Χίος www.prolipsihiou.gr

2) Κέντρο Πρόληψης και Συμβουλευτικής Κατά των Εξαρτήσεων Νομού Λέσβου ΠΝΟΗ Μυτιλήνη www.pnoh-lesvos.gr

3) Κέντρο Πρόληψης και Αγωγής Υγείας Νομού Σάμου ΦΑΡΟΣ Σάμος www.kpfaros.gr

4) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών ΠΟΛΙΟΧΝΗ Μύρινα Λήμνου

ΝΟτιΟ αιΓαιΟ

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1-2) Κέντρα Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών

Νομού Κυκλάδων ΘΗΣΕΑΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ Πάρος, Σύρος www.thiseaskyklades.gr

3) Κέντρο Πρόληψης Ναρκωτικών Νομού Δωδεκανήσου ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ Κως www.kpippokratiskos.gr

4) Κέντρο Πρόληψης Κατά των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Υγείας Νοτίου Συγκροτήματος Νομού Δωδεκανήσου ΔΙΟΔΟΣ

Ρόδος www.kpdiodos.pblogs.gr

κρήτή

κέντρα πρόληψης ΟκαΝα και τοπικής αυτοδιοίκησης1) Κέντρο Πρόληψης Κατά των Ναρκωτικών

Νομού Ρεθύμνης Ρέθυμνο www.prolipsis.gr

2) Κέντρο Πρόληψης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Νομού Χανίων Χανιά

3) Κέντρο Πρόληψης της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών Δήμου Ηρακλείου ΚΕΣΑΝ Ηράκλειο www.kesan.gr

* Η παρουσίαση γίνεται σύμφωνα με τη χρονολογία ίδρυσης των Κέντρων / φορέων.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

223

παράρτημα ιι: Θεραπευτικά προγράμματα ΟΝΟμασια ΦΟρΕασ Εδρα ιστΟσΕΛιδα

στΕΓΝα θΕραπΕυτικα πρΟΓραμματα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ1) θεραπευτικό πρόγραμμα ιθακή

Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Σίνδος, Θεσσαλονίκη www.kethea-ithaki.gr

2) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Τοξικομανών ΨΝΑ Χαϊδάρι

3) θεραπευτικό πρόγραμμα παρΕμΒασή Εναλλακτική Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Ραφήνα www.kethea-paremvasi.gr

4) θεραπευτικό πρόγραμμα ΕΞΟδΟσ Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Λάρισα www.kethea-exodos.gr

5) τμήμα αποκατάστασης Εξαρτημένων ιαΝΟσ Θεραπευτική Κοινότητα Καρτερών ΨΝΘ Θεσσαλονίκη

6) θεραπευτικό πρόγραμμα ΝΟστΟσ Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Πειραιάς www.kethea-nostos.gr

7) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Ειδικό Πρόγραμμα Εξαρτημένων Γυναικών ΨΝΑ Αθήνα

8) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Τμήμα Ψυχολογικής Απεξάρτησης Εσωτερικής Διαμονής ΨΝΑ Χαϊδάρι

9) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Τμήμα Κλειστής Διαμονής ΨΝΑ Αθήνα

10) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Ειδικό Πρόγραμμα για εξαρτημένες μητέρες και τα παιδιά τους ΨΝΑ Αθήνα

11) θεραπευτικό πρόγραμμα κυτταρΟ Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Καλαμάτα www.kethea.gr

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ1) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα διαΒασή

Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr

2) πρόγραμμα αντιμετώπισης Εξάρτησης θήσΕασ Σωματείο ΘΗΣΕΑΣ / Δήμος Καλλιθέας Αθήνα

3) πρόγραμμα ιασωΝ, υπηρεσία πρόληψης και αντιμετώπισης Εξαρτητικών καταστάσεων Κέντρο Ημέρας

Ελληνικό Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και

ΕρευνώνΑθήνα

4) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Τμήμα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας ΨΝΑ Αθήνα

5) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα διαΒασή Βραδινή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-diavasi.gr

6) θεραπευτικό πρόγραμμα αθήΝαΨυχιατρική Κλινική

Πανεπιστημίου Αθηνών / ΟΚΑΝΑ

Αθήνα www.okana.gr

7) δίκτυο θεραπευτικών υπηρεσιών πάτρας Θεραπευτική Κοινότητα ΓΕΦΥΡΑ ΟΚΑΝΑ Πάτρα www.okana.gr

8) πρόγραμμα Εναλλακτικής θεραπείας Εξαρτημένων ατόμων αρΓω ΨΝΘ Θεσσαλονίκη

9) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα αριαδΝή Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.gr

10) Ειδικό ανοιχτό πρόγραμμα Εξαρτημένων Γονέων ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea.gr11) τμήμα αποκατάστασης Εξαρτημένων ιαΝΟσ Ανοιχτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Πολυδύναμου Συμβουλευτικού Σταθμού

ΨΝΘ Θεσσαλονίκη

12) ανοιχτή δομή υποστήριξης αριαδΝή ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.gr13) τμήμα διατροφικών διαταραχών ΨΝΑ Αθήνα14) τμήμα προβληματικής Χρήσης διαδικτύου ΨΝΑ Αθήνα users.otenet.gr/~psux87/15) πρόγραμμα Εξωτερικής παρακολούθησης 18 αΝω ΨΝΑ Αθήνα16) Εξωτερικό πρόγραμμα ΨΝΘ Θεσσαλονίκη17) συνβουλευτικός σταθμός Ενηλίκων ΟΚΑΝΑ Ρέθυμνο www.okana..gr18) ανοιχτή θεραπευτική κοινότητα κιΒωτΟσ ΚΕΘΕΑ Αλεξανδρούπολη www.kethea-kivotos.gr

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΕΦΗΒΩΝ ΚΑΙ ΝΕΩΝ1) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα Εφήβων στρΟΦή Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-

strofi.gr2) μονάδα απεξάρτησης 18 αΝω Τμήμα Εφήβων και Νέων ΨΝΑ Αθήνα www.hellasnet.gr/

tendetox3) δίκτυο Έγκαιρης παρέμβασης πΛΕυσή Μονάδα Υποστήριξης Εφήβων και των Οικογενειών τους ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-

plefsi.gr4) δίκτυο Έγκαιρης παρέμβασης πΛΕυσή Μονάδα Υποστήριξης Νεαρών Ενηλίκων και των Οικογενειών τους

ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-plefsi.gr

5) μονάδα Εφήβων αθήνας ατραπΟσ Θεραπευτική Κοινότητα ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr

6) μονάδα Εφήβων θεσσαλονίκης ΝαυτιΛΟσ* ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr7) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα Εφήβων θεσσαλονίκης αΝαδυσή Θεραπευτική Μονάδα ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-

anadysi.gr8) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων πάτρας ΟΞυΓΟΝΟ Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα

ΚΕΘΕΑ Πάτρα www.kethea-oxygono.gr

ΠΑΡΑ

ΡΤΗΜ

Α ΙΙ

224

ΟΝΟμασια ΦΟρΕασ Εδρα ιστΟσΕΛιδαΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΕΦΗΒΩΝ ΚΑΙ ΝΕΩΝ

9) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα Εφήβων Βόλου πιΛΟτΟσ Ανοιχτή Θεραπευτική Κοινότητα ΚΕΘΕΑ Βόλος www.kethea-pilotos.

gr10) μονάδα Εφήβων ρεθύμνου ΟΚΑΝΑ Ρέθυμνο www.okana.gr11) ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα Εφήβων ΕΞαΝτασ ΚΕΘΕΑ Πειραιάς www.kethea-exantas.gr12) θεραπευτικό πρόγραμμα αριαδΝή Κύρια Φάση Συμβουλευτικής Μονάδας Εφήβων ΚΕΘΕΑ Ηράκλειο www.kethea-ariadni.

gr13) μονάδα Εφήβων Λάρισας ΟΚΑΝΑ Λάρισα www.okana.gr14) μονάδα Βραχύχρονης παρέμβασης πΛΕυσή ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-plefsi.gr15) μονάδα Εφήβων αθήνας ατραπΟσ Μονάδα Έγκαιρης Παρέμβασης ΟΚΑΝΑ Αθήνα

16) μονάδα Εφήβων αθήνας ατραπΟσ Πρόγραμμα Εξατομικευμένης Παρέμβασης ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr

πρΟΓραμματα υπΟκαταστασήσ

ΜΟΝΑΔΕΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΘΑΔΟΝΗΣ (κύρια ουσία χορήγησης)

1) α΄ μονάδα υποκατάστασης αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr2) α΄ μονάδα υποκατάστασης θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr3) Β΄ μονάδα υποκατάστασης θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr4) Β΄ μονάδα υποκατάστασης αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr5) Γ΄ μονάδα υποκατάστασης πειραιά ΟΚΑΝΑ Πειραιάς www.okana.gr6) δ΄ μονάδα υποκατάστασης αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr7) Γ΄ μονάδα υποκατάστασης θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr

ΜΟΝΑΔΕΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΒΟΥΠΡΕΝΟΡΦΙΝΗΣ

1) μονάδα υποκατάστασης Λάρισας ΟΚΑΝΑ Λάρισα www.okana.gr

2) Εξωτερικό ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λαμίας ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας Λαμία www.okana.gr

3) Εξωτερικό ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Λιβαδειάς ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Λιβαδειάς Λιβαδειά www.okana.gr

4) μονάδα υποκατάστασης Βουπρενορφίνης αγρινίου ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Αγρινίου Αγρίνιο www.okana.gr

5) μονάδα υποκατάστασης Βουπρενορφίνης ρόδου ΟΚΑΝΑ Ρόδος www.okana.gr

6) Εξωτερικό ιατρείο Ουσιοεξαρτήσεων Χαλκίδας ΟΚΑΝΑ / Γενικό Νοσοκομείο Χαλκίδας Χαλκίδα www.okana.gr

7) ιατρείο Φροντίδας Εξαρτημένων ατόμων περιστερίου ΟΚΑΝΑ / ΙΚΑ Περιστερίου Αθήνα www.okana.gr8) θεραπευτική μονάδα αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Χανίων ΟΚΑΝΑ Χανιά www.okana.gr9) Ε΄ μονάδα υποκατάστασης αθήνας ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr

10) δ΄ μονάδα υποκατάστασης θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr

11) μονάδα υποκατάστασης κέρκυρας ΟΚΑΝΑ / Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κέρκυρας Κέρκυρα www.okana.gr

12) α’ μονάδα Ολοκληρωμένης θεραπείας πειραιά ΟΚΑΝΑ Πειραιά www.okana.gr

13) μονάδα υποκατάστασης ΒόλουΟΚΑΝΑ / Γενικό Αχιλλοπούλειο Νοσοκομείο Βόλου

Βόλος www.okana.gr

14) Ε’ μονάδα υποκατάστασης θεσσαλονίκης ΟΚΑΝΑ / ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκη www.okana.gr15) μονάδα υποκατάστασης πάτρας ΟΚΑΝΑ / ΠΓΝΠ Πάτρα www.okana.gr

16) μονάδα υποκατάστασης πρέβεζας ΟΚΑΝΑ / Νοσοκομείο Πρέβεζας Πρέβεζα www.okana.gr

17) μονάδα υποκατάστασης κατερίνης ΟΚΑΝΑ / Νοσοκομείο Κατερίνης Κατερίνη www.okana.gr

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ1) θεραπευτική κοινότητα στις δικαστικές Φυλακές

κορυδαλλού ΕΝ δρασΕι ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-endrasi.gr

2) θεραπευτική κοινότητα στις Γυναικείες Φυλακές κορυδαλλού ΕΝ δρασΕι ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-

endrasi.gr3) κέντρο απεξάρτησης τοξικομανών

κρατουμένων - Ελεώνας θηβών Υπουργείο Δικαιοσύνης Θήβα

4) θεραπευτική κοινότητα κέντρου υποδοχής και Επανένταξης ΕΝ δρασΕι ΚΕΘΕΑ Αθήνα www.kethea-

endrasi.gr5) κέντρο υποδοχής και Επανένταξης θεσσαλονίκης

ΕΝ δρασΕι ΚΕΘΕΑ Θεσσαλονίκη www.kethea-endrasi.gr

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗΣ

1) τμήμα αποκατάστασης Εξαρτημένων ιαΝΟσ ΨΝΘ Θεσσαλονίκη2) μονάδα Εφήβων ατραπΟσ ΟΚΑΝΑ Αθήνα www.okana.gr

* Το συγκεκριμένο Θεραπευτικό Πρόγραμμα παρέχει στην παρούσα φάση κυρίως υπηρεσίες συμβουλευτικής.

ethsia ekthesi_2010

Documents