j l h n u r C 2 + ^ rU

I -Ş K-£ r^rtz. t 'ı "m 1 M (! '7 , ' c . C ^ . ^

3 - ^ ğ f l S o ' L ^ -

Iç jr u ^ n £ ^ l

EĞİTİM SOSYOLOJİSİ

Doç. Dr. Mahmut TEZCAN

OLGAÇ MATBAASI A N K A R A 1988

Birinci Baskı 1976

İkinci Baskı 1981

Üçüncü Baskı 1984

Dördüncü Baskı 1985

Beşinci Baskı 1988

BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ

K itabım ızın her yeni baskısında onu daha fazla geliştirm ek ve genişletm ek ilkesini benimsemiş bir yazar olarak bu baskıda da aynı ilkeyi sürdürm eye çalıştım, Konuya ilişkin yeni ku ram lar ve Türkiye’ye ilişkin uygulam alar bu bağlam da ele alınm ıştır.

K itabın içeriği, ülkemizde üniversite düzeyinde b ir eğitim sos­yolojisi geleneği yaratm ıştır. Böylece, her yazılan m ateryalin eğilim sosyolojisi dense de öyle olmadığını okuyucunun kavram ış olduğunu görmekteyiz.

K itab ın bu baskısında okulda başarısızlık, okul eleştirileri ve okul-sanayi ilişkileri gibi yeni bölümler eklemiş bulunuyoruz. Ay­rıca diğer bölümlerde de gerekli eklemeler yapılmıştır. İs ta tis tik ­ler yenilenmiştir.

Ülkemiz eğitim inde gerek nicel ve gerekse nitel soranlar hâlâ gündemdedir. Ülkemiz eğitim i alan ında köklü reform lar gereği siyasî partilerin ve kam u oyunun en fazla d ikkati çeken isteği­dir. Kuşkusuz bu istekler daha çok eğitim in toplum la ilişkileri açısından söz konusu olm aktadır.

Gelecekte daha işlevsel bir eğitim düzeninin gerçekleşmesi ümidiyle.....

Ankara, Ocak 1988 Doç. Dr. M ahm ut TEZCAN

İ Ç İ N D E K İ L E R

KESİM I

TOPLUM VE EĞİTİM (Makro Eğitim Sosyolojisi)

I. BÖLÜM: EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN TANIMI, KONUSU,ÖZELLİKLERİ VE GELİŞİMİ ..................................... 3

A. Eğitim kavram ı ve eğitimbilim ........................ 4B. Sosyoloji .................................................................. 5C. Eğitim sosyolojisinin gelişimi ............................ 6

Emile Durkheim 'm katkıları ............................. 6Max Weberin katkıları ............................................ 8Kari M annheim’m katkıları ............................. 8

D. Eğitsel sosyoloji ve eğitim sosyolojisi ayrımı ... 10

1. Eğitim sosyolojisi ........................................... 10a. insana yönelim ............................................ 11b. A raştırm a yönelimi ......... 11c. Toplumsal modeller yönelimi .................. 11Genel olarak eğitim ve toplum ilişk ile ri..... 11

2. Eğitsel sosyoloji ............................................... 123. Eğitimin toplum sal temelleri ................... 13

E. Eğitsel sosyolojinin özellikleri ............................ 13

1. Toplumsal gelişme aracı ................................ 142. Eğitim am açlarının karşılaştırılm asının te­

meli 143. Uygulamalı sosyoloji ....................................... 144. Toplumsallaşma sürecinin incelenişi ......... 145. Eğitimcilerin eğitimi ....................................... 156. Eğitimin toplum daki yerinin incelenmesi ... 157. Okul içindeki ve okul ile topluluk arasında­

ki toplum sal etkileşimin incelenmesi .......... 16F. Bilimsel yöntem kullanm a ................................... 17G. Yeni eğitim sosyolojisi ....................................... 18

V

II. BÖLÜM : EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN ÖNEMİ VE DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ

A. ÖNEMİ ....................................................................... 20B. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN DİĞER DAVRA­

NIŞ BİLİMLERİ İLE İLİŞKİSİ .......... 21C. TÜRKİYE’DE EĞİTİM SOSYOLOJİSİ

ÖĞRETİMİ

1. Ziya Gökalp ...................................................... 23. Eğitim Millî Olmalıdır ................................ 23. Eğitimin Amacı ............................................... 23. Eğitimde Ödül ve Ceza ................................ 24. Kozmopolit Eğitim ....................................... 24. Batı Uygarlığı ve Türk K ültürü ................ 25. Gençlik Bunalımı ........................................... 25. Eğitim Türleri ............................................... 26. Eğitim-Kültür Uygunluğu ........................... 26. Öğretim Biçimi ............................................... 27. Eğitim-Öğretim Ayrımı ................................ 28. Kadın Eğitimi ................................... 29. Din Eğitim i ...................................................... 29. Aydınlar ve görevleri ................................... 29

2. Prens Sabahattin .................................... 303. İsm ail H akkı Baltacıoğlu ........................... 314. Ethem N ejat .............. 325. Türkiye’de Örgün Eğitim Program larında

Eğitim Sosyolojisi ............................................ 33

III. BÖLÜM : TOPLUMSALLAŞMA SÜRECİ ..................................... 35

I. TOPLUMSALLAŞMA KAVRAMI VE ÖZELLİK­LERİ ........................................................................... 37

A. Tanım ............................................................... 37

1. Nesnel bakım dan toplum sallaşm a ..... 382. Öznel bakım dan toplum sallaşm a ..... 38

B. Toplumsallaşmanın özellikleri ..................... 38C. Toplumsallaşmanın biyolojik temelleri ........ 39

1. İçgüdü yoksunluğu ................................ 392. Fiziksel bağımlılık ................................... 393. Öğrenme kapasitesi ............................... 404. Dil .............................................................. 40

VI

II. TOPLUMSALLAŞMA AMAÇLARI VE TİPLERİ

A. Toplumsallaşmanın am açlan ..................... 40B. Toplumsallaşmanın tipleri ............................. 40

1. Başarılı toplum sallaşm a ......................... 402. Başarısız toplum sallaşm a ..................... 41

III. TOPLUMSALLAŞMANIN BİREYSEL GÖRÜ­NÜMLERİ ............................................................... 41A. Toplumsal bakış çerçevesi ......................... 41B. Toplumsal kişi ................................................ 42C. Toplumsal öğrenim ............................. ........... 42

a. Taklit .................................................... 42b. Telkin .................................................... 43c. Rekabet ................................................ 43

D. Bireyselleşme ve ayna benlik ......................... 43IV. TOPLUMSALLAŞMA ARAÇLARI ....... 44V. YETİŞKİN TOPLUMSALLAŞMASI ................ 44

A. Yetişkin toplumsallaşması ............................. 44B. Yeniden toplum sallaşm a ................................. 45

IV. BÖLÜM: EĞİTİMDE AMAÇLAR VE TOPLUM

I. GENEL AMAÇLAR .................................................. 47A. Bireye yönelik am açlar ..................................... 47B. Sosvo-kültürel yönelimli am açlar .............. 48

II. EĞİTİM BİLİMİNE GÖRE AMAÇLAR KONU­SUNUN YERİ VE LİTERATÜRDEKİ DURUMA. Amaçlar hiyerarşisi ........................................ 50B. Amaçların tesbitinde ölçüler ......................... 51

1. Toplumsal yeterlik ölçüsü .................... 512. Temel beşerî ihtiyaçlar ölçüsü ............. 513. Demokratik düşünceler, idealler ölçüsü 524. Amaçların kendi içinde tutarlığı ölçüsü 525. Davranışsal yorum ölçüsü ..................... 526. Gerçekleşebilecek nitelik taşım a .. 52

C. Amaçları belirleyen kimseler ..................... 53D. Amaçların gruplandırılm ası ......................... 53

a. Bloom’un taksonomisi ..................... 53b. L. Sm ith’in sınıflandırm ası .............. 53c. A.B.D. Milli Eğitim Örgütünün sınıf­

landırm ası ............................................ 53d. O’Connor’un sınıflandırması .......... 54e. B. Russell’in sınıflandırm ası .......... 54f. Batı eğitim sisteminde ..................... 54

i

VII

A. Ekonomik etm enler ....................................... 112

1. Ailenin geliri ve mesleği ......................... 112

a. Gelir ........................................................ 112b. Meslek .................................................... 112

2. Devletin ekonomik gücü ........................ 112

B. Coğrafî etm enler ........................................... 113

1. Yerleşme düzeni ........................................ 1132. Yöresel farklılaşm a ........................ 114

C. Toplumsal etm enler ....................................... 115

1. Cinsiyet ayrım ı ...................... 1152. Din ayrımı ................................................... 1163. Dil etmeni ................................................... 1164. Irk ayrımı ................................................... 1175. Nüfus etmeni .................................. i 1186. Eğitimsel dengesizlikler ......................... 119

D. Siyasal etm enler ................................................ 119E. İşlevsel eşitsizlik ............................................ 120F. Parasız yatılılık, burs ve yardım program ları 120

X. BÖLÜıM : TOPLUMSAL TABAKALAŞMA VE EĞİTİM

A. Toplumsal farklılaşm a kavram ı ................ 127B. Toplumsal tabakalaşm a kavram ı ................ 127C. Bazı tabakalaşm a kuram ları ............... 127

1. Davis ve Moore’a göre tabakalaşm a ...... 1272. Gerhard Lenski’ye göre tabakalaşm a ... 1293. Vilfrede Pareto’ya göre tabakalaşm a ... 129

D. Başlıca toplumsal tabakalaşm a tipleri ........ 130

1. Kölelik ....................................................... 130Kölelik ve eğitim ........................................ 131

2. Feodal züm reler ........................................ 131Feodalizm ve eğitim ................................. 133

3. K astlar ........................................................ 134Kast sistemi ve eğitim ........................... 137 -

XI. BÖLÜM : TOPLUMSAL SINIFLAR VE EĞİTİM

I. GENEL OLARAK TOPLUMSAL SINIFLAR ......... 142II. TOPLUMSAL SINIFLAR VE EĞİTİMLE İLİŞ­

KİLERİ 144

Durkheim’e Göre Toplumsal Sınıf ve Eğitim Farklılaşm ası ............................................................ 144

X

A. Sınıfsal farklılaşm a ve eğitim m iktarı ..... 145B. Sınıfsal farklılaşm a ve eğitim tipi ............. 149

a. El işi - zihinsel iş ayrım ı .................. 151b. Yoksul ya da yeteneksiz çocuklara

özgü gelenek ........................................ 153c. Yüksek öğrenim yapam am a ........... 155d. Mezunların istihdam edilememesi ... 156e. Mezunların sermaye bulam am aları 158f. Lüks teknik eğitim .............................. 159g. Ders program ları ile çevre ihtiyaç­

ları ........................................................ 159

C. Toplumsal sınıf ve öğrenci başarısı .......... 160D. Eğitimsel önlemler ....................................... 162

1. Toplumsal sınıf farklarının azaltılması­na eğitim yoluyla yardım cı olmak ...... 162

2. Eğitim yoluyla toplum sal hareketliliğin gerçekleştirilmesi ..................................... 163

^ XII. BÖLÜM : AİLE VE EĞİTİM

I. AİLENİN İŞLEVLERİ ............................................. 166

A. Biyolojik işlev ....................... 166B. Ekonomik işlev ............................................... 166C. Sevgi işlevi ...................................................... 167D. Koruyucu işlev ...................................... 168E. Toplum sallaştırm a işlevi ................................ 168F. Eğitim işlevi ...................................................... 169G. Ailenin boş zam anları değerlendirme işlevi 169

II. AİLENİN ÇEŞİTLİ YÖNLERİ VE EĞİTİM ... 172

A. Aile büyüklüğü .................................................. 172B. Boşanma ........................................................... 172C. Çalışan kadınlar ............................................... 173D. Aile ve okul işbirliği ........................................ 175E. Aile yaşamı için eğitim ............... 176

III. SOSYO-EKONOMİK DÜZEYE GÖRE AİLENİN BAŞARIYA ETKİSİ ................................................ 177

A. YABANCI ÜLKELERDEKİ DURUM .......... 177B. DİL ETMENİ VE BAŞARI ............................. 179C. ÜLKEMİZDEKİ DURUM ............................ 182D. ÖNLEMLER ................................................... 184

1. Yaygın aile eğitim program ları geliştir­mek ............................................................... 184

2. Yaygın okul öncesi eğitimi program ları düzenlemek ................................................ 184

XI

X" XIII. BÖLÜM: TOPLUMSAL HAREKETLİLİK VE EĞİTİM

I. TOPLUMSAL HAREKETLİLİK KAVRAMI .... 187II. TOPLUMSAL HAREKETLİLİK TİPLERİ .... 187

A. Yatay toplum sal hareketlilik .......................... 187B. Dikey hareketlilik ............................................. 188

a. Yukarı doğru hareketlilik ................... 188b. Aşağı doğru hareketlilik .................... 190

III. YUKARI DOĞRU HAREKETLİLİK ETMEN­LERİ .......................................................................... 191

A. Göç politikası ve uygulamaları .................. 191B. Farklı doğurganlık o ran lan ........................... 191C. Aynm gözetmenin ortadan kalkışı ... 191D. Sanayileşme ......................................:............ 191E. Fırsat eşitliğinin kabulü ............................. 192F. Yarışmaya yer verm e ........ 192G. Konum ların statüsünde değişmeler .............. 192H. Miras yoluyla edinilen toplum sal konumla-

larm sayılarındaki değişmeler ...................... 192

IV. EĞİTİM VE TOPLUMSAL HAREKETLİLİK ... 192

A. Sanayileşmiş ülkelerdeki durum .................. 193B. Ülkemizde toplum sal hareketlilik ve eğitim 196

V. KADININ TOPLUMSAL HAREKETLİLİĞİ ... 197

XIV. BÖLÜM : AKRAN GRUPLARI VE EĞİTİMSEL DEĞERİ

I. AKRAN GRUPLARININ AYIRDEDİCİ NİTE­LİKLERİ ................................................................... 200

II. AKRAN GRUPLARININ TÜRLERİ ................... 202

A. Oyun grupları .................................................... 202B. Klikler ............................................................... 202C. Çeteler, (Gang gruplan) ................................. 202D. (Özenti grupları - Referans kümeleri) ...... 203

III. AKRAN GRUPLARININ İŞLEVLERİ .................. 203

A. Olumlu işlevleri ................................................ 203B. Olumsuz işlevleri ............................................ 205

IV. AKRAN GRUPLARI KONUSUNDA ARAŞTIR­MALAR ....................................................................... 206

A. Yabancı Ülkelerde ............ 206B. Türkiye’deki Araştırm alar ............................. 209

X II

^ XV. BÖLÜM : KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI VE EĞİTİM

I. N İT E L İK L E R İ....................................................... 212II. İŞLEVLERİ ............. 212

III. TELEVİZYON VE EĞİTİM ............................. 213

A. TV’nin yararları .......................................... 213B. TV’nin zararları ....................................... 213

Örnekler ........................................................ 214

IV. W. SCHRAMM’A GÖRE İLETİŞİM ARAÇLA­RI VE EĞİTİM İLİŞKİSİ ................................. 217

V. İSTEMEDEN ÖĞRENME VE R. MERTON ... 217Video ve eğitim ............................................ 218

XVI. BÖLÜM : TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM 221

I. TOPLUMSAL DEĞİŞME KAVRAMI .............. 221II. EĞİTİMİN TOPLUMSAL DEĞİŞMEYE İLİŞ­

KİN İŞLEVLERİ ................................................ 221

A. Eğitimin tutucu işlevi ................................ 221B. Eğitimin yaratıcı işlevi ............................ 222

III. TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM İLİŞ­KİLERİNİN KURAMSAL GÖRÜNÜMLERİ 223

1. Değişme aracı olarak eğitim .................... 2242. Toplumsal değişmenin koşulu olarak eği­

tim ................................: 2253. Toplumsal değişmenin etkileyicisi olarak

eğitim ......................... 2264. Max YVeber’in toplum sal değişme ve eği­

tim tip o lo jis i.................................................... 2275. Ottavvay’a göre eğitim ve toplum sal deği­

şim ................................................................... 2286. Eğitim akım larına göre toplum sal değiş­

m e-eğitim ilişkileri ..................................... 231a. Özcülük (Essentiaiism) ...................... 231b. Kalıcılık (Perennialism) ................... 232c. Gelişmecilik (Progressivism) .............. 232d. Yemden Oluşturmacılık (Reconstruc-

tionism) .................................................... 232

IV. TOPLUMSAL DEĞİŞME VE EĞİTİM İLİŞKİ­SİNİN BAŞLICA ALANLARI ............................. 233A. Bilim ve teknolojideki gelişmeler ......... 234B. Kentleşme .................................................... 236C. Demografik değişmeler ............................ 238

XIII

a. İlköğretim ........................................ 238b. Ortaokullar ..................................... 239c. Liseler ................................................ 239d. Meslekî ve teknik öğretim .......... 240

aa. Teknik liseler ......................... 240bb. Endüstri Meslek Liseleri ...... 241

D. Yüksek öğretim ........................................... 242E. Özel eğitimin gelişmesi ............................ 243F. Toplumsal hareketlilik aracı olarak eği­

tim ..... .................. .......................................... 244

G. Aile yaşamında değişmeler, kadm ve ço­cuk ................................................................... 244

H. Baskı g ruplan ........................................... 245I. Demokratik gelişmeler ............................ 246J. Modernleşme ............................................... 247

XVII.BÖLÜM: AZ GELİŞMİŞ ÜLKELER VE EĞİTİMSEL SO­RUNLARI

I. AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN GENEL ÖZEL­LİKLERİ ............................................................... 250

II. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN BAZI OR­TAKLAŞA EĞİTİMSEL SORUNLARI .......... 251

1. Yeterli öğretm en eksikliği .................. 2512. Okulların öğrenciyi okulda tu tm ada­

ki başarısızlığı ........................................ 2523. M üfredat program larının toplum a

uymaması ................................................ 252• 4. Köy ve kent gelişmesi arasında den­

gesizlik ....................... 2525. Eğitimsel gelişmeye kadm katılım ı

sorunu .................................................... 2536. Eğitim sistemindeki değerlerde tu tu­

culuk ....................................................... 2537. Çift dil kullanm a ................................. 253

III. ÖNERİLERİN ÇÖZÜM YOLLARI ................ 254

A. Eğitime öncelik vermek ............................ 255B. Eğitim ancak canlı ve etken b ir işlevsel

kadro içinde yapılabilir ............................. 256C. Eğitim üretici olm alıdır ............................. 256D. Eğitim seçici olm alıdır ............................. 257E. K adroların yetiştirilmesine öncelik ver­

mek .......... 257

XIV

XVIII. BÖLÜM: BEYİN GÖÇÜ VE TÜRKİYE

GÎRlŞ ................................................................... 259

I. BEYİN GÖÇÜ KAVRAMI-GENEL GÖRÜNÜ­MÜ VE ÇEŞİTLİ ÜLKELERDEKİ DURUM ...

A. Kavram ve genel görünüm ..................... 262B. Çeşitli ülkelerdeki durum ......................... 263

1. A.B.D............................................................ 2632. İngiltere ....................... 2653. Kanada .................................................... 2664. Filipin ve Kore ..................................... 266

II. BEYİN GÖÇÜNÜN NEDENLERİ ................ 266

A. Literatürdeki nedenler ................................. 266

1. Cazibe kutupları ..................................... 2662. Arz - Talep kavram ı ............................. 267

3. Çekici - İtici güçler kavram ı .............. 267

B. A raştırm alarda göç nedenleri .................. 267C. Eğitimsel yön ................................................ 269

III. BEYİN GÖÇÜ BAKIMINDAN TÜRKİYE ...... 270

A. Doktorlar ........................................................ 270B. Mühendisler .................................................... 273C. Bilim adam larının göçü ............................. 277

1. Meslek deneyimi ..................................... 2782. Akademik Unvanlar ............................. 2783. Çekici etm enler ................................. ;.. 2794. İtici etm enler ........................................ 2805. İş bulm a yollan ..................................... 280

IV. BEYİN GÖÇÜNÜN ÖNLENMESİ ................. 280

A. Ünide projesi ................................................ 280B. Kalkınma planlarında beyin göçü .......... 282C. Kısıtlayıcı önlemler ve Anayasa .............. 283D. Öğrencilerle ilgili önlemler ...................... 284

XIX. BÖLÜM. SANAYİLEŞMİŞ ÜLKELERİN EĞİTİMSEL SO­RUNLARI

I. SANAYİLEŞMİŞ ÜLKELERİN BELLİ BAŞLIÖZELLİKLERİ .................................................... 290

İL SANAYİLEŞMİŞ ÜLKELERİN EĞİTİMSELSORUNLARI ....................................................... 291

XV

A. Okulun işlevlerindeki artış ......................... 201B. Ekonominin insangücü istemi .................. 291C. Eğitimde bürokrasi .................................... 292D. Kitle iletişim araçları ................................. 292E. Makine egemenliği ..................................... 292

1. Boş zaman eğitimi ................................. 2922. Sanayide daha iyi insan ilişkileri ...... 2933. iş i insandan ayırm ak ......................... 293

F. Öğretmen sorunu ........................................ 293G. Eğitimde fırsat eşitsizliği ......................... 293H. Üniversiteler ................................................ 293I. Değer değişimleri ........................................ 293J. Nüfus artışı ................................................... 294

III. BAZI GELİŞMİŞ ÜLKELERDEN ÖRNEK­LER ....................................................................... 294

IV. ALVİN TOFFLER'A GÖRE SANAYİLEŞMİŞÜLKELERDE GELECEKTE EGÎTİM .......... 295

a. Öğrenme ............................................ 296b. ilişki kurm a ..................... 296c. Seçme .............1.................................. 297

KESİM II

ÖĞRETİM SOSYOLOJİSİ (Mikro Eğitim Sosyolojisi)

XX. BÖLÜM: TOPLUMSAL BİR SİSTEM OLARAK OKUL

I. OKULUN TEMEL ÖZELLİKLERİ ................ 301

A. Toplumsal sistem olarak okul ve kültürelözellikleri ........................................................ 301

1. Biçimsellik ............................................ 3032. Bürokratlaşm a ..................................... 3043. Öğrenci etkileşimi ................................. 305

B. Okulun toplum sallaştırm a özelliği .......... 306

II. J. DEWEYE GÖRE OKULUN İŞLEVLERİ ... 308

A. Basitleştirm e ............................................... 308B. Temizleme ................................................... 308C. Denge kurm a ............................................... 308

III, OKULUN ROL YAPISI .................. 309

A. M üdür .................................. 309B. Uzmarflar, (Rehberlik ve Psikolojik Da­

nışmanlar) .......................... 310

XVI

C. Öğretmenler ............................................... 310D. Öğrenciler ................................................... 311

IV. OKULUN ETKENLİĞİ .................................... 311

i XXI. BÖLÜM : OKUL-ÇEVRE İLİŞKİLERİ

I. OKUL TÎPOLOJİLERİ ....................................... 313

A. Geleneksel okul ...................................... 313B. Topluluğun b ir modeli olarak okul .. 314C. Topluluk okulu ........................................... 315

II. ÜLKEMİZDE OKUL - ÇEVRE İLİŞKİLERİ

A. Okul - Aile birlikleri .................................... 318B. Okul korum a dem ekleri ......................... 318C. Yaygın eğitim etkinlikleri ........................ 319D. Eğitimcilerin tu tum u .............. 319E. Yetişkin eğitiminde okul ......................... 319F. Okul - Sanayi İşbirliği ........................... 320

XXII. BÖLÜM: BOŞ ZAMAN EĞİTİMİ VE OKUL

I. BOŞ ZAMAN EĞİTİMİNİN ANLAMI VE GE­NEL EĞİTİMDEN FARKLILIKLARI .......... 324

II. BOŞ ZAMAN EĞİTÎMÎNİN AMACI ............. 325III. GENEL OLARAK OKULLARIN BOŞ ZAMAN

EĞİTİMİNDEKİ İŞLEVLERİ ......................... 327

A. Olumlu görüşü savunanlar .............. 328B. Olumsuz görüşü savunanlar ..................... 328

IV. OKULLARIN BOŞ ZAMAN EĞİTİMİNDEUYGULADIKLARI ÇEŞİTLİ YÖNTEMLER ... 328

A. Resmî m üfredat program larına bazı dal­ları almak 328

B. İnform al eğitim biçiminde ..................... 329C. Okul merkezli topluluk boş zam an de­

ğerlendirme program ları 329D. Diğer kurum lar tarafından sağlanan top­

luluk boş zaman değerlendirme imkânla­rını yerine getirm ek ................................. 330

E. Okullar, boş zaman değerlendirme per­sonelinin mesleksel hazırlığında temel ro­lü oynarlar .................................................... 330

V. ÜLKEMİZDEKİ DURUM ................................ 331A. Genel olarak ............................................... 331B. Eğitsel kollar ............................................... 331

VI. GÜNÜMÜZ OKULLARINDA BOŞ ZAMANEĞİTİMİNİ GEREKTİREN NEDENLER ... 334

XVII

A. Eğitim am açlarının gerçekleştirilmesiiçin ................................................................... 334

B. Toplumsallaşma süreci için ................ 334C. K ültür aktarm a yönünden ........................ 334D. Eğitimcilerin eğitimi için ........................ 334E. Okul içi ve okul dışı etkileşimin gerçek­

leşmesi ........................................................... 334F. Okul başarısını tayin yönünden ............ 335G. Oyunun eğitsel b ir araç olarak ele almışı

yönünden ........................................................ 335H. Sosyo-kültürel bütünleşmeyi sağlamak

için .............. ............................................... 335I. Toplumsal sta tü elde etm ek için .............. 335

VII. ÜLKEMİZDE BOŞ ZAMAN FAALİYETLERİ­NİN SOSYOLOJİK ÖZELLİKLERİNE GÖRE BOŞ ZAMAN EĞİTİMİNİN GEREKLERİ ... 336

XXIII. BÖLÜM: OKULDA BAŞARISIZLIK VE ÖNLENMESİ 338

I. Bireysel Nedenler .................................................II. Toplumsal Nedenler ............................................

A. Aileden kaynaklanan başarısızlık nedenleri 339B. Okuldan kaynaklanan başarısızlık nedenleri 340C. Ekonomik im kânlardan doğan nedenler ... 341

XXIV. BÖLÜM. MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK

I. MESLEKLEŞME KOŞULLARI ......................... 342

A. Uzmanlık bilgisi-örgün öğrenimden geçme 342B. Giriş denetimi ................................................ 343C. Meslek ahlâkı ......... ;.............. ..................... 343D. Çalışma özgürlüğü ........................................ 344E. Meslek kuruluşları ..................................... 344F. Hizmet koşulları ................ ....................... 345G. Toplumca meslek olarak tanınm a .......... 345

IT. ÖĞRETİM MESLEĞİNİN TİPİK ÖZELLİK­LERİ ..... ................................................................ 346

A. Meslek grubu olarak özellikler ................. 346B. M üşteriler ve m üşterilerle ilişkiler .......... 348C. Mesleğin icrası yönünden özellikleri ...... 349

III. ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNİN SEÇİMİ ... 350

XXV. BÖLÜM: OKULDA VE SINIFTA ÖĞRETMFN

I. OKULDA ÖĞRETMEN .................................... 354

A. Okul im ajı ..... ;............................................. 354B. Öğretmeni etkileyen güçler ..................... 355

XVII!

1. Dış güçler ............ 3552. îç güçler ................................................ 3563. Karşılıklı güçler ................................. 357

II. SINIFTA ÖĞRETMEN ........ ...................................... 357

A. Toplumsal b ir sistem olarak sınıf ........... 357B. Küçük grup dinamizmi ..........................'.. 358C. Öğrenci-öğretmen ilişkilerinde toplumsal

sınıf etmeni .................................................... 360D. Ülkemizde öğretmen-öğrenci ilişkileri .. 361

XXVI. BÖLÜM: TOPLUMSAL BİR SİSTEM OLARAK SIN IF

I. TALCOTT PARSONS’A GÖRE S IN IF .............. 363II. SINIFIN BÜYÜKLÜĞÜ ................................... 364

III. YETENEK GRUPLAMALARI (Türdeşlik) ....... 364IV. SIN IF İÇİ İLETİŞİM ....................................... 365V. ÖDÜL SİSTEMİ ......... 366

VI. KARMA EĞÎTlM ............................................... 367VII. SIN IF ROL YAPISI VE ROL ÎLÎŞKÎLERİ ... 369

a. Öğrenci Rolü ................................. 369b. Öğretmenin Rolü .......................... 369c. Öğretmenlerin Etkenliği .............. 370d. Öğretmenin Etkenliğini Belirleyen

Nesnel Ölçütler .................................

XXVII. BÖLÜM: ÖĞRETMENİN STATÜSÜ

I. TOPLUMSAL STATÜ KAVRAMI VE ÇEŞİT­LERİ ....................................................................... 373

A. Tanım ........................................................... 373

1. Verilen statüler ..................................... 3732. Kazanılan statü ler ................................. 373

B. Saygınlık i ............................. 374C. S tatü ölçütleri ........................................... 375D. Kilit s ta tü .................................................. 375E. Statü simgeleri .......................................... 375

II. ÖĞRETMENİN STATÜSÜ ................................. 375

A. Cinsiyet .............. 376B. Öğrencilerin statüsü ve yaşı ...................... 377C. Genel ücret düşüklüğü ........................... 377D. Öğretmenlerin öğrenim derecesi ............... 377E. Okutulan konu .............. 378

XIX

F. Öğretmenin toplum sal kökeni ................... 378G. Kıdem ve yaş ................................................ 379H. Bağımlılık .................................................... 379

XXVIII. BÖLÜM. ÖĞRETMENİN ROLÜ

I. ROL KAVRAMI-SINIFLANDIRILMASI VEÇEŞİTLERİ .............................. 381

A. Rol kavram ı ..................... 381

B. Rollerin sınıflandırılm ası ......................... 381

a. Tayin edilmiş roller-kabul edilmişroller ..................................... :......... 381

b. İdeal rol-gerçek rol .....................c. Basit rol-karmaşık rol ................. 382d. İtibarlı-itibarsız rol ......................... 382e. Büyük sorumluluk-hafif sorum lu­

luk gerektiren ro lle r 382f. Temel rol-ikincil rol ...................... 382g. Kilit rol-genel rol ............................. 382

C. Çeşitli rol kavram ları ................................. 382

1. Rollerin içe dönüşüm ü ......................... 3832. Rol anlaşm ası ......................................... 3833. Rol takım ı ............................................. 3834. Rol uzm anlaşm ası ................................. 3835. Rol beklentileri ...................................... 3846. İnform al rol davranışları .................. 384

II. ÖĞRETMENİN ROLÜ ........................................ 385

A. Okuldaki rolü ............................................ 385

1. Öğrenciler yönünden öğretmenin rol­leri ........................................................... 385

a. Bilgi yayıcılık ................................ 386b. Disiplincilik ..................................... 386c. Yargıçlık ............................................ 386d. Sırdaşlık ........................................ 386e. Ana babalık rolü ............................. 386f. Toplum sallaştırm a ......................... 386g. Metodolojist olarak öğretmen ... 386ğ. Önderlik ............................................ 386h. Nasihatçilik ..................................... 387ı. Moral atm osfer yaratıcılığı .......... 387

2. Öğretmenin yöneticiler bakımından rolleri .................................................... 387

XX

B. Öğretmenin çevresel rolleri .................... 388a. Çevre kalkınm asına katılm a ..... 388b. Çevre önderliği ....................... 388c. Toplumsal yabancılık ................ 388d. Orta sınıf ahlâkı savunuculuğu ... 390e. K ültürlü kişi olarak öğretmen ... 399f. Yeni düşünceler önderliği ........ 390g. Çocuk eğitimi uzmanlığı ............. 390h. İdealistlik ........................................ 391

III. ROL UZMANLAŞMALARINA GÖRE ÖĞRET­MEN TİPOLOJÎLERİ ........................................

1. Tipoloji .................................................... 391

A. tipi öğretmen (formal bilgi taşıyıcılığına yönelimli öğretmen) ..................................... 391

B. tipi öğretmen (toplum sallaştırm a aracıolarak öğretmen) ........ 391

C. tipi öğretmen (yaratıcı ve yenilikçi dav­ranış kazandırma) 392

D. tipi öğretmen (değerlendirme yönelimliöğretmen) ........................................................ 392

2. Tipoloji .................................................... 393

A. Akademik öğretmen ................................... 393B. Çocuğa yönelimli öğretm en ..................... 393C. Misyoner tip öğretmen ...............................

IV. ROL ÇATIŞMALARI ............................................ 394J

XXIX. BÖLÜM: ÖĞRETMENİN KİŞİLİĞİ VE EĞİTİM

I. ÖĞRETMEN KİŞİLİK TİPLERİ VE ET­KİLERİ ....................................................... 397

A. DEMOKRATİK ÖĞRETM EN......... 400

a. Demokratik öğretmenin davranış özellikleri ................................................ 400

b. Demokratik davranışın öğrenciye et­kisi ........................................................... 400

B. OTOKRATİK ÖĞRETMEN ..................... 400

a. O tokratik öğretmenin davranış özel­likleri .......................................................

b. O tokratik öğretmenin öğrenciye etkisi 401C. İLGİSİZ ÖĞRETMEN .................................

a. Davranış özellikleri ............................. 401b. Öğrenciye Etkisi ................................... 401

XXI

II. ÖĞRETİME UYARLANMA ......................... 402III. TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE ÖĞRET­

MEN DAVRANIŞLARININ GENEL DE­ĞERLENDİRİLMESİ ........................................ 402

XXX. BÖLÜM: SOSYO-KÜLTÜRF.L DEĞİŞMELER VE ÖĞRET- RETMEN

I. YEREL SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞMELERVE ÖĞRETMEN .................................................... 407

II. ULUSAL DÜZEYDE SOSYO-KÜLTÜREL DE­ĞİŞMELER VE ÖĞRETMEN ......................... 410

III. ULUSLARARASI SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞ­MELER VE ÖĞRETMEN ................................. 413

Milliyetçilik ........................................................ 413Barış isteği ....................................................... 414

Kültürel em pati .................................................... 414M illetlerarası örgütler ........................................ 415Çok yönlü dış politika ........................................ 415

IV. ÖĞRETMEN YETİRTİRMEYE İLİŞKİNÖNERİLER .................................................. 415

1. Öğretmenin uluslararası sorunlardabilgi sahibi olması ................................. 415

2. İlgi uyandırm a ....................................... 4163. Öğretmene deneyim kazandırm a ve

gözlemlerde bulunm a im kânları sağ­lanm alıdır .................. 416

SONUÇ ................................................................... 416

XXXI. BÖLÜM : EĞİTİMDE YABANCILAŞMA

I. YABANCILAŞMA KAVRAMI ............................ 418

1. Güçsüzlük ........................................... 4182. Anlamsızlık .... 4183. Kuralsızlık ........................................... 4194. Soyutlanma ........................................... 4195. Öz yabancılaşma ................................... 419

a. Bütünleşme ................................... 419b. Kimlik ....... 419c. Başarı ................................................ 419

II. YABANCILAŞMA KAYNAKLARI .................... 419

1. Kişisel olmayan çevre ........................ 4202. Yetersiz ve İlgisiz Öğretim ................ 420

XXII

3. B ürokratik üşengeçlik .............................. 4204. Can Sıkıcılık ye Yorgunluk ....................... 4215. Okullardaki Büyük Değişmeler ............... 4216. K urallar ve Yönetmelikler .................. _ 421

III. YABANCILAŞMANIN ÖNLENMESİ ................... 422

1. Gönüllü Seçim ............................................. 4232. Açık ve Tutarlı, Uygun Amaçlar ........... 4233. Küçük Çapta Okul ...................................... 4234. Katılım ......................................................... 4255. Genişletilmiş ve Ortaklaşa Roller ... 4256. Bütünleştirilm iş İş ...................................... 425

SONUÇ ........................................................................ 426

XXXII. BÖLÜM: OKUL ELEŞTİRİLERİ

I. ANTİ OTORİTER EĞİTİM: SUMMERHILLDENEYİ ........................................................................ 427

II. OKULSUZ TOPLUM ............................................... 430

1. Eğitsel Amaçlara Yönelik Kaynak Hizmet­leri ............................................................................ 430

2. Beceri Değişimi ............................................. 4303. Eşleme .................................................................... 4314. Profesyonel Eğitimciler ...................................... 431

KAYNAKLAR .................................................................................................. 433-442

X X III

.

■ ■ ■ ■ ' i

■ ! ■

■■■

■ - :

i- r' • -

• -

■- r

■

1 . i ' ■

■■-

■ ■■ - ■' i}k-.................. . .. ■

, . ■■

■■■ - ' ' .

KESİM I TOPLUM VE EĞİTİM

Makro Eğitim Sosyolojisi

Bu kesimde eğitimin tüm toplumsal kurum lar la ilişkileri ele alın­m ıştır. Bu bakım dan bu kesime m akro eğitim sosyolojisi diyoruz. Eğitimin şeniş açıdanele alınması bu kesimin konusunu oluşturur.

1 .

EĞİTİM SO S Y O L O J İS İN İN TAN IM I, KONUSU ,

ÖZELLİKLERİ VE GEL İŞ İM İ

Eğitim sosyolojisi, sosyoloji bilim inin bir uzm anlık dalıdır. O ndan kopuk apayrı b ir dal değildir. Tersine, onun genel kav­ram ların ın eğitim bilimine uygulanm asıdır.

Sosyoloji ve eğitim bilimi ilişkileri ya da ikisi arasında köp­rü kurm a çabalan oldukça yenidir. Eğitim sosyolojisinin ayrı bir dal olarak doğuşuna kadar çeşitli aşam alarda sosyoloji ile eğitim bilim inin n itelik bakım ından birbirlerinden oldukça fa rk ­lılık gösterm eleri nedeniyle b ir işbirliğinin gerçekleşemiyeceği görüşü egemendi. Çünkü sosyoloji, toplum un genel yasalarını, yasa benzeri düzenlilikleri, eğilimleri, toplum sal olgular arasın ­daki n eden -sonuç ilişkilerini tesbite çalışan kuram sal bir tem el bilim; eğitim ise, p ra tik uygulam alara yön veren, derhal ku ram ­dan pratiğe geçen gerçekler peşinde koşan b ir uygulam alı bilim olarak tanınıyordu. F akat 20. yüzyüda genellikle A.B.D. de eği­tim bilim inin b ir uygulam alı bilim olarak uygulam alı sorunlara çözüm yolu bulm aktaki başarısızlığı hayal kırıklığı yaratm ış ve bu bilim in sağlam , güvenilir gerçeklere varm ak için daha önce­den gerçek kuram sal a raştırm alara zorunlu b ir ih tiyacı olduğu tesbit edilmiştir. Ayrıca doğruluğu esaslı b ir denetim den geç­meyen sonuçların derhal uygulam a alan ına koyuîm am ası gerek­tiği üzerinde de durulm uştur. Böylece sosyolojinin spekülatif bir bilim olmadığı ve eğitim in ise derhal uygulam a a lan ın a ko- yulm am ası gerektiği üzerinde b ir anlaşm aya varılm ıştır. Başka bir deyimle, sosyolojinin spekülatif, eğitim in ise derhal toplum ­sal uygulam a için reçeteler veren b ir uygulam alı büim olduğu yolundaki eski görüşler değişikliğe uğram ıştır1. Bu bakım dan her iki dalın da n ite l yönden birbirlerine yakınlaşm alarıyla, yâ­ni, hem sosyolojinin ve hem de eğitim bilim inin gerek kuram sal yönleri ve gerekse uygulam aya yönelmeleri nedeniyle işbirliği yapabilm eleri kolaylaşmış ve “Eğitim Sosyolojisi” dalı doğmuş-

3

tur. Eğitim sosyologlarından Braokover ve Gottlieb eğitim sos­yologunun genel sosyologdan farklılığının onun sadece özel ola­rak seçilmiş b irtakım m ateryal ile çalışm asına bağlam akta ve eğitim sosyologunun okullunun davranış ve ideolojisini an lam a­ya, okulun m evcut ku rum lar ve kişilik üzerindeki etkisini keş­fetmeye çalıştığını belirtm ektedirler2.

Temel konuya girm eden önce, eğitim bilim ve sosyoloji kav­ram ların ı .açıklamak gerekir.

A. EĞİTİM KAVRAMI VE EĞİTİMBİLİM

Genellikle her eğitimci, eğitim i değişik ifadelerle fark lı bi­çimlerde tanım lam ıştır. Şüphesiz bu farklüaşm ada eğitim cilerin değişik am açları esas alm aları rol oynam aktadır. B ununla b ir­likte litera tü rde çok geçen şu tan ım ları vermekle yetineceğiz.«

“Eğitim bireyin yaşadığı toplum da yeteneğini, tu tum ların ı ve olumlu değerdeki diğer davranış biçim lerini geliştirdiği sü ­reçler toplam ıdır.”

Başka b ir biçimdeki tan ım a göre eğitim, “Bireyin toplum ­sal yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi için seçilmiş ve denetim li b ir çevreyi (özellikle okulu) içine alan toplum sal b ir süreçtir3.

Bir eğitimcimiz de eğitimi, “Bireyin davranışm da, kendi ya­şantısı yoluyla ve am açlı olarak istendik değişme m eydana ge­tirm e sürecidir” biçiminde tanım lıyor4.

Bu tan ım lam aları gözden geçirdiğimiz zam an eğitimin, k i­şiliğin gelişmesine yardım eden ve onu esas alan, onu yetişkin yaşam ına hazırlayan, gerekli bilgi, beceri ve davranışlar elde e t­mesine yarayan b ir süreç olduğunu anlarız.

Eğitim , kendi içinde çeşitlere ayrılm aktadır. B unları k ısa­ca gözden geçirelim:

1. Örgün Eğitim — Okulda yapılan eğitim dir. Plânlı prog­ram lı ve düzenlidir. Belli yöntem lere göre verilen eğitimdir.

2. Yaygın Eğitim — Yine örgün eğitim gibi plânlı ve prog­ram lıdır. Yegâne fark, her yaş kadem esine bu öğretim in açıkolmasıdır. Oysaki örgün eğitim yaş ile sm ırlandınlm ıştır. D ahaçok, örgün eğitim im kânlarından hiç yararlanm am ış durum da

4

olanlara, okuldan erken ayrılanlara, meslek dallarında daha ye­terli olmak isteyenlere yöneliktir.

3. Doğal Eğitim (Örgün olmayan eğitim ) — Ö rgün eğiti­m in tam tersi olan eğitimdir. Plânlı ve programlı, biçimsel de­ğildir. H ayatın akışı içersinde, kendiliğinden ve tesadüfi olarak gerçekleşen eğitim dir. K işinin ailesinden, arkadaş grubundan, çevresinden öğrenmesi gibi.

4. Öğretim —- Tek ta ra flı olarak belli konuda kişilere bilgi verme, bilgi ak tarm a işidir.

5. Hizmet-içi Eğitim — Belli b ir kurum da görevli kişilere, kısa süreli olarak, uğraştık ları a lan ile ilgili bilgi verm ek için ya­pılan eğtimdir. Kişilerin hizm etteki verimlilik ve etkinliklerinin arttırılm asına, gelişmeye yol açan bilgi, beceri ve anlayışlarının zenginleştirilm esine yöneliktir.

6. İş başında Eğitim — K uram larda çalışan görevlilere, günlük çalışm a saatleri içinde, görev yerinde, bazan ferdî, bazan da g ruplar halinde uygulanan eğitimdir. D aha çok fabrikalarda işçilere uygulanan eğitim tü rüdür.

“Eğitim büim ” ise, eğitimi kendisine konu a lan b ir bilimdir. Eğitim olayını bilimsel yöntem lerle inceleyen, eğitim sorunlarını bilimsel bir yaklaşım la çözümlemeye çalışan ve eğitim alanında kura lla r ve ku ram lar düzenlemeyi am açlayan b ir bilim dalıdır.

B. SOSYOLOJİ

Beşerî toplum un sistem atik incelenmesiyle ilgilenen b ir top­lum sal ku rallar bü tünü olan toplum un bilimidir. D avranış bi- lim lerindendir ve uygar toplum larla ilgilenir. En geniş anlam ıy­la insan davranış ve ilişkilerini konu edinir. Bir a rada bulunan insan lar olayı üzerinde yoğunlaşır. Toplum un her yerinde mev­cut toplum sal davranışın kalıplaşm ış düzenliliklerini inceler. Bu alandaki toplum sal kuralları ve yasaları tesbite çalışır.

Sosyoloji, beşerî toplum da bu lunan grup yaşam ı hakkında bilimsel yöntem ve tekniklerin uygulanm asıyla bilgi edinir. O halde sosyoloji, toplum da gruplar üzerinde durm akta, grupların yapı ve işlevlerinin çözümlenmesini ele alm akta, grupların kö­kenleri, kompozisyonu ve birbirleriyle ilişkilerini insan davra­nışları yönünden incelemektedir.

5

Bilimsel yöntem lerle toplum sal olguları inceler. Eğitsel olay­lar da toplum da cereyan ettiğine göre, sosyolojinin eğitim i b ir toplum sal kurum olarak ele alm ası kaçınılm az b ir durum dur. İşte “Eğitim Sosyolojisi” denen ayrı bir uzm anlık alanı bu ne­denle doğm uştur5.

C. EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN GELİŞİMİ

Ondokuzuncu yüzyıl klâsik sosyologları kuram sal olarak kendi sistem lerini geliştirirken eğitim olgusuyla da ilgilenm iş­lerdir. F akat bu sosyologlar, toplum un bü tü n olgu, olay ve sü­reçlerini to p tan bütüncül b ir yaklaşım la ele alıp genel k u ra lla ra ulaşm ak, gözlemden çok ilkelere bağlı kalm ak eğilimleri yüzün­den, başka b ir deyimle, m ikro sosyolojiden çok, m akro sosyolo­jik bir yaklaşım ı benim sem elerinden dolayı “Eğitim ” sürecini de sübjektif n ite lik te çözümlemekle yetinmişlerdir®. Bu yüzden, bu­gün onların eğitim hakkm daki önsezi niteliğindeki görüşlerini b irer varsayım olarak araştırm alarda kullanm ak m üm kündür.

K lâsik sosyologlardan Lester W ar d, 1883 yüm da yayınlanan “Dinam ik Sosyoloji” isim li eserinde ilk kez eğitim sosyolojisin­den söz etti. Ward, toplum sal gelişmede b ir öge olarak eğitim in önemine değindi.

D aha sonra John Deıvey, 1899 yılında yay ın lanan “Okul ve Toplum” isimli eseriyle eğitim sosyolojisi alan ın ı güçlendirdi. Dewey eğitim sistem ini toplum sal değişm enin doğrudan aracı olarak gördü. Böylece okullara b ir reform toplum u olarak bak­tı7. .

Emile D urkheim , William James ve C.S. Pierce gibi kişiler de daha sonraları eğitim sosyolojisine önemli ka tk ıla rda bu lun­m uşlardır.

Emile Durkheim’m KatkılarıE. D urkheim , bu alan ın kurucuları arasında sayılm aktadır.

K imileri ise George S. Payne’ı kurucu olarak belirtirler.

D urkheim , eğitimde bilimsel m etodolojinin kullanılabilece­ğinde direndi. Özellikle F ran sa’da toplum sal düzensizlikle ilgi­lendi ve okulların bu durum u önleyebileceğini ileri sürdü. Çocu­ğun toplum laşm asında okulun a r ta n önemi üzerinde durdu. Okulun, çocuğun grup yaşam ındaki dayanışm a duygusunu uya­nık tu ta n gerekli herşeye sahip olduğunu belirtti.

6

D urkheim ’in eğitim sosyolojisine tem el katkısı, eğitim e bir toplum sal olay olarak bakışıdır8. Ona göre eğitim olgusu, tem el olarak toplum saldır. Kökeni, işlevi ve eğitim kuram ı bakım ından sosyoloji ile çok sıkı ilişkilidir. Eğitim b ir toplum dan diğerine büyük değişiklik gösterir. H a tta eğitim tarih inde aynı toplum da farklı zam anlarda fark lı biçimlere b ü rünü r9. Eğitim sistem i ya da eğitim süreci de diğer toplumsal, siyasal ya da ahlaksal ku ­rum lar gibi işlevlerini yerine getirdiği herhang i b ir toplum un

, yapı ve ih tiyaçların ın sonucu olan toplum sal b ir olaydır. Eğitim herhangi b ir toplum da uygulam alar, eylem biçimleri, gelenek­lerden oluşur. O rtaçağda eğitim dinsel, rönesansta özgür, onye- dinci yüzyılda edebî, bugün ise bilimsel niteliktedir. B unun ne­deni, insan ih tiyaçların ın çokluğu ve çeşitliliğine bağlıdır10.

İnsan ih tiyaçları çeşitlenmiş ve o ih tiyaçların bağlı olduğu toplum sal koşullar da değişmiştir.

D urkheim , eğitimi işlevsel açıdan ele aldı. Eğitim de tem el toplum sal kurum lardan birisidir. Temel ku rum lar toplum sal uyum u ve birliği geliştirir ve korur. Eğitim de bun lardan b iri­dir. Eğitim in özel işlevi (görevi), genç kuşağın m etodik olarak toplum sallaşm asıdır. B ununla ifade edilen ise, çocukta m uay­yen değerler ve m uayyen entellektüel ve fiziksel beceriler k a ­zandırm aktır. Bu becerileri bireyden hem siyasal toplum, hem de kendisinin özel çevresi ister. Toplum un h a y a tta kalm ası ve uyum, ancak bu yoldan sağlanır11.

Mili, K ant, Herbart ve Spencer gibi düşünürlerin eğitim in am acının bireyin yeteneklerini en yüksek olgunluk derecesine çıkarm ak olduğu ve bireyi tem el alm a görüşlerine karşılık D urk­heim, eğitim in genç kuşağın toplum sallaştırılm ası olduğunu be­lir tir12. Toplum un istediği biçimde yetişmiş insan söz konusu­dur. Bu nedenle eğitim, toplum sal ih tiyaçlara cevap oluşturur. Özetle, D urkheim , eğitimde toplum un gözönünde bulunduru l­m asına ağırlık vererek, eğitim in toplum sal oluşuna dikkati çek­m iştir.

Bir toplum da değerler ve inançların uyum u önemlidir. F a ­k a t on lara nasıl ulaşüır? Antisosyal davranışlı çocukları sorum ­lu yetişkin haline getirm ek için ne yapmalıyız? D urkheim ;e gö­re ahlâk eğitim i vermek gerekir. Ona göre ahlâk eğitimi, toplu­m un tem el değerleri ve inançların ın benimsenmesi sonucunu

7