european expression - issue 54

στον υπέροχο χώροτου Ναυτικού Οµίλου Ελλάδας

στον Πειραιά

περιμένουμε όλους τους φίλους και υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής Έκφρασης για τον

Χριστουγεννιάτικο χορό µας

Παρασκευή

17 ∆εκεµβρίου 2004

στις 21.00

Πληροφορίες : [email protected], 210-3643223/4

Αντί Editorial . . . . . � . . . . . . 3

ΚΥΠΡΙΑΚΟ

− Τάσεις και αδιέξοδα στο Κυπριακότου ∆ιονύση ∆ιονυσίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

− The EC/EU contribution to the resolution of the conflict between Greece and Turkey:the case of Cyprus

της Χρυσούλας Σιδέρη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

− Turkey on the Way to the EU and Rethinking of Cyprusτου Niyzai Kizilyurek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

TΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΕΕ

− Turkey and EU: A Question of Vision?των Σταύρου Κούρταλη και ∆ηµήτρη Μαζιώτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

− Η πορεία της Τουρκίας: τώρα ή πάλι µετά;της Ελίζ Γιουγουρτζιάν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

− The Limits of the “Moderate Political Islam” Model in Turkeyτου Ανδρέα Λιαρόπουλου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

− The europeanization of Turkey: The Kemalist ideology versus the Islamic challenge.του Τάσου Χατζηβασιλείου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΕΛΛΑ∆Α-ΤΟΥΡΚΙΑ-ΚΥΠΡΟΣ: ΤΟ ΠΑΖΛ

− Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Λεπτές ισορροπίες µε ευρωπαϊκή προοπτικήτης Μαριέττας Γιαννάκου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

− Greece, Cyprus, Turkey: connections through the centuries

της Εύας Μπαµπούλα .�

− Η εθνική στρατηγική στις νέες συνθήκες του Άκη Τσοχατζόπουλου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

− Some thoughts on Turkey’s hope for EU entry της Γεωργίας Σαββίδη .�

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ∆ΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

− Οµοσπονδιακή θεωρία και Σύνταγµα για την Ευρώπητου Χάρη Θ. Κουρολαπλάτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

ΕΚ∆ΟΤΙΚΑ ΝΕΑ . . . . . � . . .

∆ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ - ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΠΟΨΗFour days in the Hague (της Γεωργίας Σαββίδη) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 54 • 3ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2004

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1

EΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΕΤΟΣ Ι∆ΡΥΣΗΣ: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 13 • ΤΕΥΧΟΣ 54 IΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2004

Ι∆ΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚ∆ΟΤΗΣ:"ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-

ΘΕΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό ΣωµατείοΟµήρου 54 - Αθήνα - 106 72Τηλ.: +30 210 3643223-4 Fax: +30 210 3646953E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

ΕΚ∆ΟΤΗΣ – ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ:Νίκος Γιαννής

∆ΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:Αδαµαντία Μπαµπούλα

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ:Τάσος Χατζηβασιλείου

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ σε αυτό το τεύχος:Niyazi Kizilyurek, ∆ιονύσης ∆ιονυσίου, Γεωργία Σαββίδη, Σταύρος Κούρταλης, ∆ηµήτρης Μαζιώτης, Γιώργος Κουκουδάκης, Χρυσούλα Σιδέρη, Ελίζ Γιουγουρτζιάν, Εύα Μπαµπούλα, Ανδρέας Λιαρόπουλος, Βασίλης Κωστόπουλος

ΕΙ∆ΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ:Μαριέττα Γιαννάκου, Άκης Τσοχατζόπουλος

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ:

Στέργιος Μπαµπανάσης • Θανάσης ∆ιαµαντόπουλος • Νίκος Φραγκάκης • Παναγιώτης Ιωακειµίδης • Ηλίας Κατσούλης • Πάνος Καζάκος • Αντώνης Μακρυδηµήτρης • Γιώργος Παπαδηµητρίου • Αργύρης Πασσάς • Κωνσταντινος Στεφάνου • Μιχάλης Τσινισιζέλης • Παύλος Τζερµίας

∆ΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ:

Σοφία Γεωργακά

ΕΞΩΦΥΛΛΟ:

Έφη Παπαϊωάννου

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ:Τάσος Χατζηβασιλείου, Αδαµαντία Μπαµπούλα

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗΣ:Πολιτικά Θέµατα ΕΠΕ

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ:

Eszter Almassy (Budapest) • G. Chatzimarka-kis (Bonn) • D. Christopoulos (Bristol) • Irina Pavlova (Skopja) • Ronald Meinardus (Manila) • Savas Papassavas (Nikosia) • Camil Parvu (Bu-carest) • Beata Plonka (Washington) • D. Tri-antafyllou (Brussels) • Ch. Zoumboulis (Berlin).

17


C O N T E N T S 2

Instead of an Editorial . . .� 3

THE CYPRIOT ISSUE

− Trends and dead ends in the Cypriot issue Dionysis Dionysiou .� 4

− The EC/EU contribution to the resolution of the conflict between Greece and Turkey: the case of Cyprus

Chrysoula Sideri . .� 11

− Turkey on the Way to the EU and Rethinking of CyprusNiyzai Kizilyurek . .� 13

TURKEY AND THE EU

− Turkey and EU: A Question of Vision?Stavros Kourtalis and Dimitris Maziotis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

− Turkey’s course: now or again later?Elise Yiouwourtzian. . �

− The Limits of the “Moderate Political Islam” Model in TurkeyAndrew Liaropoulos . �

− The europeanization of Turkey: The Kemalist ideology versus the Islamic challenge.Tasos Chatzivasileiou �

GREECE-TURKEY-CYPRUS: THE PUZZLE

− Greece-Turkey-Cyprus: Thin balances in a European perspectiveMarietta Giannakou . .�

− Greece, Cyprus, Turkey: connections through the centuries

Eva Baboula. . . . . . . . . .�

− The national strategy under the new circumstances Akis Tsochatzopoulos . .�

− Some thoughts on Turkey’s hope for EU entry Georgia Savvidi . . . . . . .�

SCIENTIFIC PUBLICATION

− The Federalism Theory and the E.U. Constitutionτου Charis Kouropalatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

PERSONAL VIEW: − Four days in the HagueGeorgia Savvidi . . . . . . . . . . �

PUBLISHING NEWS

OUR NEWS

EVROPAIKI EKFRASSI QUARTERLY EDITION ON EUROPEAN ISSUES

FIRST PUBLISHED: 1989 • ISSN: 1105-8137 • EURO 5 • YEAR 13 • VOL. 54 JULY - AUGUST - SEPTEMBER 2004PROPRIETOR - EDITION:

"European Society, Politics, Expression, Institutions", non Profit Making Company54 Omirou St., Athens 106 72Tel.: +30 210 3643223-4 Fax: +30 210 3646953E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

EDITOR - PUBLISHER BY LAW:

NIKOS YANNIS

PUBLISHING DIRECTOR:

Athamadia Baboula

PUBLISHING ADVISOR:

Tasos Chatzivasileiou

CONTRIBUTORS in this issue:

Georgia Savvidi, Stavros Kourtalis, Dimitris Kourtalis, Giorgos Koukoudakis, Chrysoula Sideri, Eliz Yiouwourtzian, Eva Baboula, An-drew Liaropoulos, Niyazi Kizilyurek, Dionysis Dionysiou, Vassilis Kostopoulos.

SPECIAL CONTRIBUTION:

Marietta Giannakou, Akis Tsochatzopoulos

ADVISORY COMMITTEE:

Stergios Babanasis • Thanasis Diamandopou-los • Nikos Frangakis • Panayotis Ioakimidis • Ilias Katsoulis • Panos Kazakos • Antonis Makrydemetres • Yiorgos Papadimitriou • Argiris Passas • Konstantinos Stefanou • Μichalis Tsinisizelis • Pavlos Tzermias.

PUBLIC RELATIONS:

Sofia Georgaka

FRONT COVER:

Efi Papaioannou

TRANSLATIONS:

• A. Baboula • Tasos Chatzivasileiou

TECHNICAL ADVISOR:

Politika Themata Inc.

CORRESPONDENTS:

Eszter Almassy (Budapest) • G. Chatzimarka-kis (Bonn) • D. Christopoulos (Bristol) • Irina Pavlova (Skopja) • Ronald Meinardus (Manila) • Savas Papassavas (Nikosia) • Camil Parvu (Bu-carest) • Beata Plonka (Washington) • D. Tri-antafyllou (Brussels) • Ch. Zoumboulis (Berlin)

Και κάθοµαι εδώ µες στους ξένους ανέµους που περπατούν το κορµί σου.Λευκωσία Λευκωσίασε κυνηγώ µέσα στ’ ατέλειωτα φώτα της νύκτας σουπου τυραννούν την ψυχή µουαπόψε τα ηλεκτρόφωτα ξεχασµένα µου τρυπάνε τη θύµησησε κυνηγώµες στις σειρές των σκοτωµένων συντρόφωνβγαίνουν τις νύκτες µε φαγωµένο το πρόσωποκτυπάνε τις πόρτεςΠράσινη γραµµή Φυλακισµένα µνήµαταη µνήµη του θανάτου σου µε κοµµατιάζειχρόνια τώρα φονικό στο φονικόοι δρόµοι σου γέµισαν φαρµάκι και αίµατώρα ανεβαίνουν στις στέγες σου φωτεινές επιγραφέςαναδύεσαι µισή στο φως µισή στο σκοτάδιΟι νεκρές γειτονιές σου µας συσκοτίζουνΛευκωσία Λευκωσίασε κυνηγώµες στο µεθυστικό σου άρωµα που µου τινάσσει τη µνήµη απόψε που ένα σύννεφο πουλιάκατηφορίζει τις νεκρές λεωφόρους σου.

Ώρες στη Λευκωσία, 1980, Αύγουστος, 24

Νίκου Ορφανίδη


Αντι-

Edito

rial

K Y Π Ρ Ι Α Κ Ο

Η πρώτη τάση

Η πρώτη τάση, που εκφράζεται κυρίως από το ΑΚΕΛ και από το ∆ΗΣΥ, είναι:

Ότι οφείλουµε να συµφωνή-

σουµε σε κάποιο αριθµό αλλαγών στο σχέδιο Ανάν και να ζητήσουµε από τον ΟΗΕ και τη διεθνή κοινό-τητα την ανάληψη νέας πρωτοβου-λίας. Ο χρονικός ορίζοντας αυτής

της πρωτοβουλίας δεν πρέπει να υπερβαίνει τους πρώτους µήνες του 2005 για να µπορέσουµε έτσι να εκ-µεταλλευθούµε τις αποφάσεις της Ευρώπης για την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Σε αυτό το διάστηµα και µε την Τουρκία να ζητά εναγω-νίως ηµεροµηνία έναρξης ενταξια-κών διαπραγµατεύσεων, η Κύπρος, ως χώρα – µέλος, θα είναι σε θέση να προωθήσει καλύτερα τις θέσεις της και να πετύχει έναν συµβιβα-σµό καλύτερο από αυτόν που τέ-θηκε ενώπιον των Κυπρίων στις 24 Απριλίου.

Η κυριότερη αδυναµία της τά-

Τάσεις και αδιέξοδα στο ΚυπριακόΤου ∆ιονύση ∆ιονυσίου, ∆ηµοσιογράφου, Σύµβουλου Εφηµερίδας «Πολίτης» (Κύπρος)

Μετά το δηµοψήφισµα της 24ης Απριλίου επικρατούν σε σχέση µε τα επόµενα βήµατα στο Κυπριακό δύο τάσεις. Η κάθε µια από αυτές έχει και τα υπέρ και

τα κατά της, ωστόσο λόγω του ότι η πολιτική ζωή στην Κύπρο κατατρύχεται από φωνασκίες παρά προβληµατισµό, όπως δια-φάνηκε και στην πρόσφατη συνεδρία του Κυπριακού Εθνικού Συµβουλίου, δεν στάθηκε δυνατό να εγερθεί ένας γόνιµος προ-βληµατισµός για τα επόµενα βήµατα.

4


K Y Π Ρ Ι Α Κ Ο 5


σης αυτής είναι ότι η επίτευξη λύ-σης στους επόµενους µήνες ανα-γκαστικά θα πρέπει να λάβει υπό-ψη και πολλές από τις παράλογες - έστω και σε επίπεδο συµβολισµού - αξιώσεις των στρατηγών, όπως τις τουρκικές εγγυήσεις, ή ακόµα και να αποδεχθεί κάποια στοιχεία του σχεδίου Ανάν, σε ό,τι αφορά τις οι-κονοµικές του πτυχές, οι οποίες και είναι δυσβάσταχτες για την ελληνο-κυπριακή πλευρά.

Το πιθανότερο, ωστόσο, είναι ότι µε µικρές αλλαγές µάλλον θα µπο-ρούσε να επιλεγεί το ρίσκο εντός της Ε.Ε., αφού το σχέδιο διαθέτει σαφές πλαίσιο και εµπεριέχει, ακό-µα, τη βούληση των Τουρκοκυπρίων για επανένωση. Αντίθετα, το ρίσκο της µη βραχυπρόθεσµης λύσης που αναλαµβάνει σήµερα ξεδιπλώνο-ντας σταδιακά τη στρατηγική του ο Τάσσος Παπαδόπουλος, είναι πολύ µεγαλύτερο, κατ’ αναλογία δε, προσιδιάζει µε την πολιτική Μακαρίου τη δεκαετία του 1960. Όπως και τότε, το πλαίσιο εντός του οποίου θέλει να κινηθεί ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος και φαντάζει και εί-ναι δυσανάλογο του πραγµατικού γεωπολιτικού εκτοπίσµατος της Κύπρου.

Η δεύτερη τάση

Η δεύτερη τάση, που εκφράζεται από το ∆ΗΚΟ, την Ε∆ΕΚ και άλ-λους, συµπυκνώνεται υπό τον κωδι-κό «Ευρωπαϊκή λύση» και αναζητά την επίλυση του Κυπριακού στα επόµενα 3-5 χρόνια. Εάν η Τουρκία λάβει ηµεροµηνία έναρξης διαπραγ-µατεύσεων και κατ’ επέκταση πάρει ευρωπαϊκό φύλλο πορείας, τότε θα καταστεί πιο αξιόπιστος συνοµιλη-

τής. Θα σταθεροποιηθεί το δηµο-κρατικό πολίτευµα στη χώρα, οπότε το παιχνίδι στο Κυπριακό θα παι-χθεί σε καθαρά πολιτικό επίπεδο, εντός της Ευρώπης, αφού ο ρόλος των στρατηγών θα υποβαθµιστεί.

Η κυριότερη αδυναµία της δεύ-τερης τάσης είναι ο παράγοντας «χρόνος». Εάν παρέλθουν κι άλλα χρόνια, οι έποικοι στο Βορρά θα πολλαπλασιαστούν, οι περιουσίες των Ελληνοκυπρίων προσφύγων θα γεµίσουν µε επαύλεις, ενώ η οικονο-µική ανάπτυξη που παρουσιάζουν τα κατεχόµενα σήµερα θα δηµιουρ-γήσει τέτοιου είδους συµφέροντα -σε αντίθεση µε σήµερα- τα οποία δεν θα επιδιώκουν τη µη λύση αλλά τα δύο κράτη.

Συµπερασµατικά θα µπορούσαν να καταγραφούν τα εξής αρνητικά:

4 Πρώτον, η οικονοµία στα κα-τεχόµενα που σήµερα επεν-

δύει στην ανοικοδόµηση επαύλεων και εν γένει στον τουρισµό, ανα-πτύσσεται αυτόνοµα και χωρίς συµ-µετοχή των Ελληνοκυπρίων. Από τη µια, η εξέλιξη αυτή είναι θετική γιατί βοηθά τους Τουρκοκύπριους να αποβάλουν την παρασιτική νο-οτροπία που έχουν αναπτύξει τα τελευταία χρόνια, την ίδια όµως στιγµή δηµιουργεί µια νέα και ισχυ-ρή οικονοµική τάξη, η οποία, αφού εδραιωθεί και γεωγραφικά στο Βορρά, λογικά θα αντιταχθεί στη λύση για τους ίδιους λόγους για τους οποίους η ελληνοκυπριακή οικονοµική ελίτ δεν θέλει λύση στις ελεύθερες περιοχές.

4 ∆εύτερον, η οικονοµική ανά-πτυξη προκαλεί εισροή νέου

κύµατος εποίκων από την Τουρκία

στα κατεχόµενα. Αν σήµερα λοιπόν αναφερόµαστε σε 100,000 εποί-κους, σε µερικά χρόνια είναι δυνα-τόν ο αριθµός αυτός να αυξηθεί. Αντίθετα, στις ελεύθερες περιοχές οι γεννήσεις απλώς κρατούν σταθερό τον πληθυσµό, ενώ η υπογεννητικό-τητα που µαστίζει την Ευρώπη ίσως σύντοµα να αγγίξει και την Κύπρο. Εν τοιαύτη περιπτώσει η συζήτηση του Κυπριακού σε µερικά χρόνια εί-ναι δυνατόν να γίνει µε διαφορετι-κές πληθυσµιακές αναλογίες και µε σοβαρό αντίκτυπο στις ισορροπίες ενός νέου σχεδίου.

4 Τρίτον, το όχι των Ελληνο-κυπρίων έχει αρχίσει να προ-

καλέσει ψυχολογικό ρήγµα µεταξύ των Τουρκοκυπρίων και του ΑΚΕΛ κυρίως, του κόµµατος δηλαδή στο οποίο επενδύονταν όλες οι ελπίδες για την επανένωση της Κύπρου. Υπό τις συνθήκες αυτές και παρά τις φι-λόπονες προσπάθειες του ∆ΗΣΥ, η προκατάληψη των Τουρκοκυπρίων και η δυσπιστία που έχει δηµιουρ-γηθεί δύσκολα θα εκλείψουν στο µέλλον. Απεναντίας, όσο η λύση παίρνει αναβολή, τόσο θα αυξάνε-ται και η προκατάληψη, γεγονός που θα αποτελεί τροχοπέδη στις προσπάθειες που θα αναλαµβάνο-νται.

Εν κατακλείδι, στο Κυπριακό ποτέ δεν υπήρχαν εύκολες λύσεις. Στην Κύπρο η πολιτική επιχειρηµα-τολογία εξαντλείται σε χαρακτηρι-σµούς του τύπου «πατριώτης» και «προδότης», δεν είναι εύκολο η πο-λιτική ηγεσία να καταλήξει σε σο-βαρές κινήσεις τακτικής και στρα-τηγικής. Αυτό ουσιαστικά αποτελεί και το πραγµατικό αδιέξοδο στο Κυπριακό σήµερα.

6 K Y Π Ρ Ι Α Κ Ο


The relat ion b etwe en Greece & Turkey goes back many years ago and has intensely occu-

pied the political leadership of both countries. This relation entereda new course when the European Community/Union came to the scene. The involvement of the EC/EU in the Greek/Turkish affairsstarted after the accession of Greece in 1981 but was neither systematic nor consistent. At first, the EU andits member states weren’t willing to deal with the issue of the Greek-Turkish relations. Most of the EU member states were close allies both with Greece and Turkey within the NATO framework and appreciated the role of both as stability factors of the southeastern wing of the al-liance. Later, all European interven-tions to the Greek/Turkish relation occurred by Greek initiatives that tried to assure the solidarity of the Community at the settlement of the Greek-Turkish differences. Turkeyrefused to accept the Greek-Turkish relations as a precondition to its re-lation with the EU. Greece on the other hand, as we are going to see here below, tried to improve its ne-gotiative position in the EU-Turkey relation by setting rules which would influence the Greek-Turkish

relations on its behalf. (Here, we are going to focus mostly on the EC/EU interference on the Cyprus issue and not the Greek-Turkish affairs ingeneral).

Τhe first time that the EUinterfered with the Cyprus problem was in 1974, when

nine Foreign Ministers expressed their support at the 353 voting of the UN to cease fire in Cyprus, alongwith the wish for the return of the island to the constitutional order. Nevertheless, this statement didn’t have any important consequence since it didn’t manage to block the second Turkish invasion in August 1974. This fact is indicatory of theEU weakness in foreign policy mat-ters- EC/EU didn’t have the neces-sary institutions that would allow for it to take initiatives because of the lack of a common foreign and defensive policy. Even so, in 1988, the EU acknowledged that: “TheCyprus issue influences the rela-tion between EU & Turkey”. Thisstatement validated the progress in the Cyprus issue as a precondition for the European course of Turkey. Greece managed to associate the developments in Cyprus with the upgrade of the relations between Turkey and the EC/EU, stating that

it wouldn’t consent to the financingof Turkey by the Community unless Turkey changed its policy. This is apolitical choice/strategy that Greece continued to practise effectivelyuntil recently since most of the EU members regarded their relations with Turkey as of great strategic importance, so they were ready to satisfy some of the Greek demands in order to push forward the EU/Turkey relations. This way, in 1995the Customs Union Agreement between the EU and Turkey was signed as an exchange to the deci-sion of the Council of Ministers that: “The negotiations for the ac-cession of Cyprus will begin- based on the Commission’s proposals, 6 months after the completion of the 1996 Intergovernmental Conference”. Most importantly perhaps, the negotiations, and consequently the European accession course of Cyprus, would start without the prerequisite of the resolution ofthe political problem of the island.

Μoreover, the EU set as a precondition for the Turkish accession ap-

plication the need for the Greek-Turkish relations to improve and the progress in the Cyprus problem. The EU has adopted most of the

The EC/EU contribution to the resolutionof the conflict between Greece and Turkey:

the case of Cyprus

Sideri Chrysoula, MA SE European Studies (Athens)



Greek positions and has accordingly shaped its attitude towards Turkey, proving this way its solidarity to one of its member states. However, we shouldn’t neglect the fact that in most cases the EU could have react-ed sooner, more actively and more directly, so we must be careful not to overestimate the EU’s contribu-tion to the Greek-Turkish conflict.

The interference of the EU with the Greek-Turkish relations and more specifically regarding the Cyprus problem, are issues that should be dealt with under the CFSP umbrella, but the only time when the CFSP adopted such a statement was in 1996, on the Imia issue. In all other cases, these issues were exam-ined under the framework of the 1st Pillar as cases of the Community. One of the reasons was the fact that the states didn’t approve of the CFSP involvement in the Greek-Turkish issues and had different views on the purchased goals- not even Greece was ready to give the “green light” so that the CFSP would get involved. Moreover, the lack of mechanisms and means of the CFSP for the imposition of its decisions was another factor that kept it “inac-tive”. “The Greek-Turkish case, shows the weakness of the CFSP on the one hand, and on the other the ability to use the 1st Pillar as a means of ac-complishment of the goals of the for-eign policy”, as Smith stated.

Of course, the Greek-Turkish af-fairs - along with the Cyprus issue, are just one case and cannot really be compared with any other be-cause in each case the EU behavior is unique and different. But even so,

we can generally conclude that the EU has the tendency to show its sol-idarity and support to its member states when problems with a third country occur. Greece managed to ensure the EU’s support in order to give its approval to certain EU activ-ities. So, a member state improves its negotiative position only by the fact that it belongs to the EU. In this case Greece improved its position towards Turkey by obligating the EU to back it up, or by impending the EU-Turkey relations.

Εven so, the reality and the developments are “running”, and Greece must keep up

and not be reassured by the fact that it is an EU member-state and had been entrusted until now with the Union’s support. The resolu-

tion of the Cyprus issue has incited the interest and the action of all the international community and has monopolized the media for the past months. Many people fear that the negative response by the Greek-Cypriot side to the voting for the “Anan Plan” solution will have as a consequence their rougher “han-dling” by the EU and the reinforce-ment of the Turkish-Cypriot side in the eyes of the European partners. Whatever truth or lie exists within this perception, it is for the future to show. We can only hope (at the risk of sounding naïve) that the Cyprus issue, as well as any other issue be-tween Greece and Turkey (or among any countries for that reason), will be settled soon and people will be able to live together in harmony and peace.

Οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας έχουν περάσει σε ένα νέο στά-διο από τότε που η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήλθε στο προ-σκήνιο. Πώς όµως η Ελλάδα αξιοποίησε πολιτικά το πλε-

ονέκτηµα που της δόθηκε από την ένταξη και συµµετοχή της στην Ένωση; Και από την άλλη, ποια η συνεισφορά της ΕΕ στην επίλυση του Κυπριακού; Κατάφερε να υιοθετήσει έναν σταθερό και συνεχή ρόλο στη διευθέτηση της ελληνοτουρκικής διένεξης; Πώς υπερα-σπίστηκε η Ένωση τα δικαιώµατα ενός κ-µ της που αντιµετώπιζε προβλήµατα µε µια «τρίτη» χώρα; Λειτούργησαν οι µηχανισµοί της ΚΕΠΠΑ; Τα ερωτήµατα πολλά και η πραγµατικότητα πολυσύνθετη καθώς οι ισορροπίες µεταβάλλονται συνεχώς. Πάντως είναι αδιαµ-φισβήτητο ότι η επίλυση του Κυπριακού συνεχίζει να απασχολεί την Ευρωπαϊκή Ένωση ακόµη και µετά τα δηµοψηφίσµατα της περασµέ-νης άνοιξης...

ΠΕΡΙΛΗΨΗ



The Cyprus conflict whichis on the agenda of the Turkish foreign policy since 1955 and came to

occupy a unique place in Turkish nationalism and strategic thinking, for many policy makers in Turkey had been resolved by the Turkish military operations in Cyprus at the hot summer of 1974, after the coup d`Etat organised by the military gov-ernment of Greece against President Makarios. The territorial and admin-istrative separation achieved in 1974 was considered as “the end of the his-tory”. Although the official TurkishCyprus policy was to search a bi-zonal, bi-communal federal solution, the Turkish side did very little to-wards that goal. With a policy of “no solution is solution” all the initiatives of the UN to achieve a compromise solution were doomed to failure. Theinsistence of Mr. Denktash with the backing of Turkey on a separate and sovereign Turkish state in Cyprus was not corresponding to the no-tion of a federal settlement to which Turkish side had committed itself since 1977. Indeed, there were little incentives for Turkey to change her policy until to the very recent times.

Two important factors came to encourage Turkey to rethink its Cyprus Policy: the fact that the Republic of Cyprus was heading to-wards the accession to the European Union (EU) and the desire of Turkey to secure her own EU-perspective. These two trends, with a combina-

tion of the radical political changes, which took place in the Turkish Cypriot community, were to help to the formulation of a new political orientation.

The application made by the Republic of Cyprus to the EU caused from the very be-

ginning, a dynamic reaction at the Turkish side. The nationalist lead-ership in North Cyprus and Turkey became even more uncompromising at the inter-communal talks and as a reaction to the Cyprus’ application to the EU, Turkey has repeatedly declared that it will annex the north-ern part of Cyprus. The two partiesmoved on and did sign on August 16th, 1997, an “association agree-ment”, which foresaw a “partial inte-gration process” of North Cyprus to Turkey. The majority of the TurkishCypriot political parties have re-jected the application for member-ship, because the Republic of Cyprus submitted it on behalf of the whole island. The application was stronglychallenged by the Turkish Cypriot leadership and Ankara, rejecting the right of the Greek Cypriot side, to speak for the whole of Cyprus. TheTurkish officials saw the applicationof the Geek Cypriots as an indirect way for the Greek Cypriots to real-ise the Enosis, union with Greece, through the EU. According to this view, if Turkish Cypriots would be-come members before Turkey, they would still be a minority against the

two Greek voices.However, despite of these rather

nationalist warnings, the vast major-ity of the Turkish Cypriots believed that accession to the EU would im-prove the economy and advance the democracy in the North. The twobig right-wing parties, which relayed their power on the Turkish sup-port in general, and Turkish settlers in particular, namely the National Unity Party (UBP) and Democratic Party (DP), supported the accession of Cyprus with the condition that Turkey should join the EU togeth-er with Cyprus. The other partiesin the Parliament, the Communal Liberation Party (TKP) and the Republican Turkish Party (CTP) had a common position on the subject: “first solution and then accessionof whole Cyprus to the EU without waiting for the accession of Turkey”. It is important to note that in the year of 2000 the percent of the Turkish Cypriots, which favoured the acces-sion to the EU before the accession of Turkey, has increased to %66.16. The “European dream” has beganto move the majority of the Turkish Cypriots which, in turn, started to shake the foundations of the sepa-ration which was laid down under Denktash’s leadership. Especially, after the Helsinki Summit, where Turkey was qualified as a candidateto the EU, the Turkish Cypriots have increased their demands to develop a closer contact to the Union. One has to bear in mind that when at the

Turkey on the Way to the EUand Rethinking of Cyprus

by Niyazi Kizilyurek, Αναπληρωτή Καθηγητή Τµήµατος Τουρκικών Σπουδών, Παν. Κύπρου



Luxembourg Summit (1997) the EU did not qualify Turkey as a candi-date, all contacts between the North and the EU had been stopped. Both, Mr. Denktash and Ankara have decided not to have any political dialog with the EU and have also changed the official Turkish posi-tion for the solution of the Cyprus Conflict from the basis of federal-ism to con-federalism, a long due wish of Mr. Denktash. From now on, there would not be any partici-pation of the Turkish Cypriots to Cyprus Talks until the recognition of the “TRNC” as an independent state was achieved.

When the EU reviewed its position vis-à-vis Turkey at the Helsinki

Summit in 1999 and Turkey became a candidate to the EU, many thought that a promising period for Cyprus would begin. Indeed, the Cyprus Negotiations restarted at the end of 1999 under the auspices of UN as proximity talks and continued un-til the end of 2000. However, hopes were replaced by pessimism, when the Turkish Cypriot side and Ankara have announced their decision to re-treat from the negotiations. For the Turkish side, the UN-lead proximity talks were not targeting at a con-fed-eral solution, where the sovereignty of the “TRNC” would be recognised. This decision of Mr. Denktash andAnkara provoked a huge reaction among the

economically and politically frus-trated Turkish Cypriots. Besides of the “This Country Is Ours” platform,which was a federation of mainly left wing organisations, began the right wing and liberal minded busi-ness circles to challenge the policy of Mr. Denktash and the Turkish government for the first time after

1974. The political opposition wasslowly turning into a social move-ment. Thousands of the TurkishCypriots find themselves in thestreets to demonstrate against their historical leader, who was insisting to keep the Turkish Cypriots out of the EU by rejecting to negotiate a solution on the bases of the Annan Plan, which Secretary General of the UN had proposed to the two sides in Cyprus. The growing oppositionof the Turkish Cypriots against Mr. Denktash began gradually to find afertile ground also in Turkey. Thepolitical and social forces that want-ed to secure the EU perspective of Turkey were aware that Cyprus was one of the testing points. The factthat Greece was a member, Cyprus would become one at the next en-largement of EU, and Turkey became an official candidate since HelsinkiSummit, has turned the Cyprus Problem into a “European Problem”. In fact, the “Europeanisation” of the Cyprus Question has already led to a great extent, to the “Cypriotisation” of the EU-Turkish relations. This wasto be seen very clearly during the customs union agreement between Turkey and the EU, where Greece’s efforts have succeeded to establish alinkage between the EU-Turkey cus-toms union agreement and a com-mitment to begin accession negotia-tions with Cyprus, six months after the end of 1996 intergovernmental conference. The EU began to ex-pect Turkey, among other things, to make concrete steps to help for the resolution of the Cyprus Conflict, inorder to continue her own road map to the EU.

Although there was not a for-mal link between a Cyprus settle-ment and accession, many member states have made it clear that they definitely wish a solution prior to

accession. In this way the EU has developed a “dual strategy” and started exercising pressure on both parties. The Helsinki Summit of theEU was of a great importance in re-gard to the Cyprus-EU and Turkey-EU relations. It is at this summit that Turkey became a candidate member and reopened her way to the EU. At the same time, the Helsinki Summit clarified first time that the solutionof the Cyprus Problem prior to the accession of Cyprus to the EU, is not a precondition. However, the EU hold on to its dual strategy, contin-ued to exercise pressure on the both parties for a solution and noted in the conclusions of the summit, that when as so far is with the accession of Cyprus, “all the parameters will be considered”. That is to say, noneof the parties in Cyprus had the luxury to ignore the UN initiatives for a solution. As the chief negotia-tor of Cyprus with EU Mr. Vassiliou has clearly stated, addressing a Turkish Cypriot audience in North Nicosia, if Greek Cypriot side does not co-operate adequately with the UN and convince the Union that it does everything possible to achieve a solution then the accession will be obviously delayed. If on the other hand, the Turkish Cypriot side does not co-operate in order to achieve a solution, then Cyprus can become a member of the EU.

It is under these circumstances that an “invisible coalition” be-tween the Turkish Cypriot op-

position and pro-Europe forces in Turkey would gradually come into being. The turning point however,was the fact that at the end of the 2002 the Justice and Development Party (AKP) of Mr. Erdo_an re-placed the nationalist government of Mr. Ecevit and came to the power



by securing a clear majority in the National Assembly after the elec-tions of November 2002. The AKP,an Islamic party which managed to turn into a party of centre, has decided to push forward the EU-Turkey relations and has declared the EU-perspective of Turkey as her “strategic goal”. For the Muslims of Turkey the protection of their civic rights is best safeguarded within the EU, hence to turn Turkey into a real Western democracy become the main ambition of the AKP govern-ment. Turkey’s westernisation proc-ess was now going through the tun-nel of the “europoeanisation” which was related directly with democratic reform. At the same time, the AKP was aware that without solving the Cyprus Question Turkey would hardly be able to move on, in regard to the EU membership. Hence, a new policy of problem solving had to be designed. The EU made it veryclear that with a solution in Cyprus Turkey “might have an opportunity” to begin with the accession talks but without a solution “definitely not”.It is important to note that the USA was fully supporting this approach and trying to encourage Turkey to-wards a settlement in Cyprus. As expressed by Günter Verhaugen, the Cyprus conflict was the only foreignpolicy issue, on which “the EU and USA were having exactly the same position”. This, indeed, had left lit-tle room for Turkey to manoeuvre. Especially the military bureaucracy, which was insisting on “the strategic importance” of Cyprus, had to shift its policy smoothly.

On the one hand, the mass movement of the Turkish Cypriots for the solution

of the Cyprus Conflict, on the otherhand, the desire of the AKP’s gov-

ernment to remove the obstacle of Cyprus from the EU road of Turkey, lead to a strong challenge against Mr. Denktash’s policy and all whose in Ankara, which used to support Mr. Denktash unconditionally in his en-deavour for the partition of Cyprus. When the Secretary General of the UN made his final proposition for thesolution of the Cyprus Conflict, thealready emerged two opposite fronts (the Pro and Anti Annan Plan) have found themselves in an open clash. The nationalist front composed of theseparatist forces in Cyprus and anti-EU-forces in Turkey, began openly to campaign against the Plan. In re-turn, a coalition of opposition and Non-Governmental-Organisations (NGO) accepted the Annan Plan as a “historical opportunity” to unite Cyprus and secure the EU perspec-tive of the Turkish Cypriots as well as that of the Turkey. However, Mr. Denktash who still had the backing of the military and civil bureaucracy in Turkey, rejected systematically the solution of the Cyprus Conflict onthe basis of the Anan Plan. The well-orchestrated initiatives of the UN, USA and EU to achieve a solution during the Copenhagen Summit of the EU in December 2002 and later, in March 2003 in Hague, have failed after Mr. Denktash had refused to co-operate with Mr. Annan and openly rejected his plan. It is true that the new Turkish government of Mr. Erdo_an, at that time, did not manage to implement the already announced “new foreign policy of problem solving” and as Kofi Ananremarked, “had to await the consoli-dation of the government in Turkey and realignment of Turkish Cypriot political forces.” (Report of KofiAnnan to SC, June 2004: paragraph 78) The insistence of Mr. Denktashon his well-known intransigence

opened the doors to the Greek Cypriot side to enter in to the EU on behalf of the whole Cyprus. Hence, Cyprus became officially an EU-member but the Turkish Cypriots were cut out.

It is under these conditions that the general elections took place in the Turkish Cypriot com-

munity in December 2003 and the Annan Plan supporters achieved 51% of the votes. This was a turn-ing point within the community. First time in the recent history, Mr. Denktash has failed to secure the majority votes for his “cause”, al-though he personally and with pas-sion, had campaign against the UN-plan. This development has helpedfurther to the Turkish government to justify her new policy for Cyprus. Before the Mai 2004, and after the commitments made by the Turkish Prime Minister to Mr. Annan at Davos meeting in January 2004, the UN which was encouraged by the recent political developments in North Cyprus, took up the job again to search for a settlement in Cyprus. In order to by pass Mr. Denktash and possible other obstacles in Turkey, the Secretary General Kofi Annanhas obliged both sides to put to sep-arate referenda the final draft of hisplan, which was to be formulated ei-ther by the both sides during the ne-gotiations or by himself personally. After the be-communal talks which took place early 2004 in Nicosia and Switzerland failed to produce any re-sult, Kofi Annan personally finalisedhis plan, which by then had been re-vised for the fifth time. At 24 April2004, both communities in Cyprus hold separate referenda. The TurkishCypriots despite the challenges of Mr. Denktash have accepted the Annan Plan with a clear majority of



65%, while the Greek Cypriots have rejected it with an even clearer ma-jority of 75% of the votes.

Turkish foreign policy on Cyprus had finally changed and Turkey went back from

“two state solution”, to her original proposal of be-communal, be-zonal federation. But with a “little delay”.

As Secretary General of the UN has observed in his recent report to the Security Council, the Turkish side “was late to grasp the opportunity” for the settlement: “The prospect of accession of Cyprus to the European Union and the opining the Turkey’s path towards that goal provided a context of balanced incentives. The leadership of the Turkish Cypriots

and Turkey did not seize that oppor-tunity while it existed. By the time they were willing and able to seek a compromise solution, the incentives for compromise on the Greek Cypriot side had substantially weakened, the Greek Cypriot leadership was pur-suing a less flexible policy, and time was running very short.” (Kofi Anan’s Report to SC: paragraph, 79).

Συµπεράσµατα

1. Σήµερα, η Κύπρος συνεχίζει να είναι µια διαιρεµέ-νη χώρα. Η ιστορική ευκαιρία να πετύχει έναν δια-

κανονισµό χάθηκε. Είναι ενδιαφέρον να σηµειωθεί ότι η Τουρκοκυπριακή κοινότητα για πρώτη φορά µετά τις δια-κοινοτικές αναταραχές του 1964 εξέφρασε την πολιτική βούληση να εγκαταλείψει την ιδέα της απόσχισης και να συµµετάσχει σε ένα κοινό οµόσπονδο κράτος µαζί µε τους Ελληνοκύπριους και για τον σκοπό αυτόν, προκάλεσε µε επιτυχία τον ιστορικό της αρχηγό. Παρόλα αυτά, απέτυχε στον στόχο του κοινού κράτους χάρη στην αρνητική ψήφο της Ελληνοκυπριακής κοινότητας. Οι Ελληνοκύπριοι, υπό την καθοδήγηση του προέδρου Τάσου Παπαδόπουλου, αρνήθηκε το Σχέδιο Annan παρεµποδίζοντας έτσι τη συµµετοχή των Τουρκοκυπρίων σε ένα κοινό Κυπριακό κράτος. Εφεξής, το τέλος της σύγκρουσης στην Κύπρο θα αναζητηθεί µέσα από τους ενταξιακούς µηχανισµούς στην ΕΕ. Όµως, αντίθετα προς τις προσδοκίες πολλών Ελληνοκυπρίων, κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να αλλάξει το οµοσπονδιακό πλαίσιο µιας µελλοντικής λύσης του Κυπριακού.

2. Η νέα Τουρκική εξωτερική πολιτική για την Κύπρο απέτυχε να βρει λύση στο µακροχρόνιο Κυπριακό

ζήτηµα, λόγω «κακού συγχρονισµού», αλλά αποµάκρυ-νε επιτυχώς ένα σηµαντικό εµπόδιο στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας.

3. Είναι τώρα η σειρά των Ελληνοκυπρίων να πείσουν τη διεθνή κοινότητα και τους Τουρκοκύπριους ότι

επιθυµούν έναν οµόσπονδο συµβιβασµό που να βασίζεται στην πολιτική ισότητα και το µοίρασµα της εξουσίας. Όπως, πολύ σωστά, τόνισε ο Kofi Annan, “Αν οι Ελληνοκύπριοι είναι έτοιµοι να µοιραστούν την εξουσία και την ευηµερία µε τους Τουρκοκυπρίους στο πλαίσιο µιας οµόσπονδης δο-µής που θα βασίζεται στην πολιτική ισότητα, αυτό πρέπει να καταδειχθεί, όχι µόνο µε λέξεις αλλά και µε πράξεις” (Αναφορά του Kofi Anan στο ΣΑ: παρ., 86).

Conclusions

1. Today, Cyprus continues to be a divided coun-try. The historical opportunity to achieve a

settlement is lost. It is interesting to note that the Turkish Cypriot community first time after the bi-communal clashes of 1964 expressed the political will to give up the idea of secession and to participate to a common federal state with the Greek Cypriots together and for this aim, has successfully challenged its historical leader. However, it has failed to achieve the goal of the common state due to the negative vote of the Greek Cypriot community. The Greek Cypriots, under the guidance of the president Tassos Papadopoullos, refused the Annan Plan and by doing so, have obstructed the Turkish Cypriot participation into the common Cypriot State. From now on, to put an end to the ethnic conflict in Cyprus would be sought within the integration mechanisms of the EU. However, opposite to the expectations of the many Greek Cypriots, that would hardly change the federal frame of the future Cypriot solution.

2. The new Turkish foreign policy on Cyprus has failed to reach a solution to the long due

Cyprus conflict, because of the “wrong timing”, but has removed successfully an important obstacle for the EU-Turkish relations.

3. It is now the turn of the Greek Cypriots to convince the international community and

the Turkish Cypriots that they wish a federal settle-ment based on political equality and power sharing. As Kofi Annan rightly pointed out, “If the Greek Cypriots are ready to share power and prosperity with the Turkish Cypriots in a federal structure based on political equality, this needs to be demonstrated, not just by word, but by action”. (Kofi Anan’s Report to SC: paragraph, 86)

12


YEAR TURKEY

February 1952 Turkey becomes a full member of NATO

September 1959 Ankara applies for associate membership of the European Economic Community

September 1963The Ankara Agreement (an Association Agreement) is signed to take Turkey to Customs Union and finally to full EEC membership. The first financial protocol is also signed.

November 1970 The Additional Protocol and the second financial protocol signed in Brussels.

January 1973 The Additional Protocol enters into force. It sets out comprehensively how the Customs Union would be established

July 1974 Turkey invades Cyprus

1978-1979 The EC suggests that Turkey should apply for membership along with Greece. Turkey declines the suggestion

June 1980 The Association Council decides to decrease customs duties on almost all agricultural products to “zero” by 1987

September 1986 The Turkey-EEC Association Council meeting revives the association process.

14 April 1987 Turkey applies for full EEC membership

December 1989 The Commission endorses Turkey’s eligibility for membership but defers the assessment of its application

March 1995Turkey-EU Association Council finalises the agreement on the Customs Union, which enters into force on 1 January 1996

December 1997 At the Luxembourg Summit, EU leaders decline to grant candidate status to Turkey

December 1999EU Helsinki Council decides on the candidate status of Turkey

March 2001The EU Council of Ministers adopts EU-Turkey Accession Partnership

March 2001 The Turkish government adopts the National Programme of Turkey for the adoption of EU laws

September 2001Turkish parliament adopts over 30 amendments to the constitution in order to meet the Copenhagen political criteria for EU membership

August 2002 The Turkish Parliament passes sweeping reforms to meet the EU’s human rights criteria

13 December 2002The Copenhagen European Council resolves that if the European Council in December 2004, on the basis of a report and a recommendation from the Commission, decides that Turkey fulfils the Copenhagen political criteria, the EU would open accession negotiations with Turkey “without delay”.

May 2003The EU Council of Ministers decides on the principles, priorities, intermediate objectives and conditions of the Accession Partnership with Turkey

January 2004 Turkey signs protocol banning death penalty in all circumstances, a move welcomed by the EU

March 2004 Council of Europe recommends ending monitoring of Turkey

October 2004 Commission is due to issue progress report on Turkey

December 2004 European Council is due to decide on whether to open accession negotiations with Turkey

Kourtalis Stavros, Ph.D. candidate t the Department of Political Science and Public Administration, National and Kapodistrian University of thens

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

13


The debate about the Turkish membership focuses on economic, financial and in-

stitutional considerations as well as primarily political motives. The long-term opportunities and risks of the Turkish membership depend heav-ily on the structure of the country’s economy, and that is still in consider-able need of reform. Especially:1. Agriculture accounts for a high

proportion of employment (35% vs 3,4% in the EU – 15) and of GDP (12% vs 2%)1.

2. Per capita income is very low (26% of the EU – 15 average in purchas-ing power parities)2.

3. Development and income levels vary enormously from region to region (a west-east drop gives a per capita income range of between 41% and 7% of the EU average)3.

4. Population growth is strong (30% of the Turkish population is under 15 years of age, compared with 16% in Western Europe)4, and

5. There are various estimates of thebudgetary costs, which Turkish accession would entail. The Os-teuropa – Institut, for example, estimates that if Turkey is fully included from 2013 in the com-mon agricultural and structural policies (100% of direct payments; 4% of GDP in line with the agreed absorption limit), this would cost around 14 billion euro annually. That would make Turkey the big-gest net beneficiary in the EU5.While most Member States state

publicly that the EU should open accession talks provided the Com-mission’s Regular Report is positive, there are some who remain hostile to Turkish accession.

The main backers in Europe ofTurkey’s ambitions for EU member-ship are Germany, Britain, Spain and Italy. France, Austria, the Nether-lands and Sweden appear reluctant to throw their weight behind Ankara’s candidacy, and several new Member States remain opposed to the EU giv-ing Turkey a date.

As the three biggest players in

the EU their support is crucial. In Germany, where the current gov-ernment is one of Turkey’s strongest supporters with Chancellor Schröder assuring Ankara “you can rely on Ger-many,” the opposition CDU is vocal in its anti-Turkey stance6. This is largelylinked to fears of diluting the “Chris-tian Club” that is the current EU. Germany counts as Turkey’s most important economic and commercial partner. The volume of bilateral trade,worth 14 billion euro annually, has doubled in the past ten years. Nearly 14% of Turkey’s exports go to Germa-ny, while 17% of Germany’s total ex-ports go to Turkey7. There are nearly1,100 German companies operating in Turkey today, and over three mil-lion German tourists visit Turkey each year. There are an estimated 2.5million Turks living in Germany to-day, and 600,000 of them have already become German citizens8.

The situation in France is muchmore worrying, with not a single clear voice of support from Paris. President Chirac has gone no fur-ther than to state “the integration of Turkey into the European norms will be long and difficult. But it willwork to accomplish its goal and it is indeed desirable that it does9.” For France, Turkish membership would imply a relegation to third place be-hind Turkey, with less weight in the Council. The two countries signedan Action Plan in 1998 which in-troduced a strategic dimension to Turkish-French relations. French companies are listed as the biggest investors in Turkey, although France ranks only fifth in terms of volumeof investment. Turkey exported 2.12

TURKEY AND EU: A Question of Vision?By Stavros Kourtalis and Dimitris Maziotis

Stavros Kourtalis: Ph.D. candidate at the Department of Political Science and Public Administra-tion, National and Kapodistrian University of Athens

Dimitris Maziotis : M.A. in Inter-national and European Studies Programme at the Department of Political Science and Public Ad-ministration, National and Kapo-distrian University of Athens

In just over three months’ time, the European Union will take one of the most important and difficult decisions in its history – whether or not toopen accession negotiations with Turkey.

In early October the European Commission will present a lengthy report on the country, looking at the process of political and economic reform. Thereport will form the basis for the Commission’s recommendation to the Euro-pean Council as to whether, and if so when, accession negotiations can start. The decision will then be taken by the heads of state or government of the EU– 25 under the presidency of the Netherlands at the summit on December 17 – 18.

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

14


billion US dollars worth of goods to France in 2002 while the value of its imports totalled 1.76 billion US dollars10. France ranks as the fourth largest source of tourism for Turkey. However, to date, French leaders have tended to refrain from giving a clear and direct answer to questions on whether or when negotiations would be started between the EU and Turkey. Meanwhile, the large-ly anti-Islamic far right has been making significant advances onthe French political scene - against the backdrop of slightly increasing public reluctance to admitting new members to the EU-15 club.

In keeping with its general pro-enlargement stance, the UK has continually voiced its support for Turkey’s inclusion into the EU. Brit-ain firmly believes that Turkey’smembership would help bridge the gap between Europe and the Muslim world and assist in the fight againstterrorism. According to Foreign Secretary Jack Straw, the EU has the obligation to make it clear that the values of pluralism and tolerance were not purely “Judaeo-Christian” by ensuring that Turkey’s applica-tion for EU membership was treated “without fear or favour”. “We must fulfil our engagements to Turkey . . .we must be clear that Turkey will be treated as any other EU candidate”, he said in March 200411. In Brit-ain’s opinion, the EU would “benefitgreatly from integrating a country with such enormous potential - a key NATO ally at the intersection of the Balkans, the Middle East and the Caucasus”.Turkey is a significanttrading partner of the UK. In 2002, Britain was Turkey’s third largest export destination and sixth larg-est import source. Total bilateral trade for 2002 reached 3.7 billion pounds12.

Among the other Memb er States, Turkey has strong support in its neighbour Greece as Athens views Turkish membership as a tool for better relations and as an answer to many bilateral issues, such as Cy-prus and the dispute in the Aegean Sea. Turkey’s other Mediterranean friends – Italy, Portugal and Spain have also voiced their support. In Belgium, Ankara receives particu-larly strong backing from Prime Minister Guy Verhofstadt.

Only Austria is entirely opposed to Turkey’s membership with every major political party against. This isdespite the fact that of the 300.000 Muslims living in Austria almost all are of Turkish decent13. While his-toric reasons may place a key factor, there is also a fear that a small EU member state would lose even more of its voice if Turkey joined.

Currently the Dutch govern-ment is split. While both the Prime Minister and Foreign Minister are voicing their support for Turkey, Cabinet Ministers for the Interior and Agriculture are opposing the idea for “cultural” reasons. The Dan-ish government is also split. Out-side, individuals like Poul Nyrup Rasmussen14, MEP, now head of the European Socialists Group in the European Parliament, been able to win support by staying that Turkish membership should not happen in his generation.

In the remaining states and par-ticularly within the new Member States, there does not yet seem

to be any particular governmental opposition to the issue, with most awaiting the Commission’s conclu-sions ahead of taking a firm stance.They all, however, encourage Turkeyto pursue its reform agenda. While many of these government’s lack a

declared opinion, a number of op-position parties in these countries (Slovenia, Hungary and the Czech Republic) are not so shy: they are against Turkish membership.

Poland, which has joined the EU as a full member on May 2004, has been wary that Turkey, once ac-cepted into the EU club, would draw massive subsidies and would also be way too big a country for the Union to swallow. Nevertheless, Warsaw has also repeatedly expressed full support for Turkey’s EU member-ship bid.

Turkey has taken giant steps to improve its democracy in order to make good on

its bid to join the European Union, but still has a long way to go in en-suring the proper implementation of reforms ahead of a key EU deci-sion on whether to begin member-ship talks, observers said. “In terms of legislation, the government has fulfilled some 90 percent of theCopenhagen Criteria, but imple-mentation is around 60 percent,” says Beril Dedeoglu, an EU expert at Galatasaray University15.

Since 1999 when it was granted candidate status, Turkey has passed a raft of reforms in order to meet the Copenhagen criteria, a set of political and economic standards required to begin accession talks. The government now argues that ithas fulfilled most of the criteria andhas earned the right to get a date for membership talks from EU leaders when they assess Ankara`s progress in December.

Although Turkey has taken some ground-breaking steps such as abol-ishing the death penalty and grant-ing its Kurds the right to broadcast and teach in their mother tongue, it is still faltering on some reforms, ac-

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

15


cording to Husnu Ondul, the chair-man of the Turkish Human Rights Association. “What we tend to see are inconsistent practices. While a judge in one city acquits a defendant in line with recent reforms, a judge in another city condemns another defendant over the same charges,” Ondul said. He pinned down the discrepancy to a lack of training and the resistance from some law-en-forcement officers and members ofthe judiciary to changing their men-tality. “The government must showmore willpower and effort to get thereforms off the ground,” he said. Thehitches in the implementation of reforms are among the points often raised by EU enlargement commis-sioner Guenter Verheugen

The government of Prime Minis-ter Recep Tayyip Erdogan acknowl-edges that it has more to do when it comes to implementing democracy reforms, but has underlined that it is a lengthy process to change en-tranched attitudes and mentalities.

Ferai Tinc, a diplomacy column-ist from the mass-circulation Hur-riyet daily, agrees that Turkey can-not be expected to become perfect overnight and should be allowed to grow inside the EU.

The recent legal and constitu-tional changes to upgrade democ-racy in Turkey, as well as the AKP government’s efforts to implementthese changes, would indicate that the EU’s decision about Turkey should be based on the principle of fairness. As the EU’s enlargement commissioner Gunter Verheugen has suggested, both the European Commission’s report on Turkey’s readiness to begin the full accession negotiations and the EU’s final deci-sion at the end of this year should “use the same methodology and benchmarks, the same criteria and same rules” that have been applied to other new members of the EU and should not have “higher or low-er standards for Turkey” or involve “double standards”. “We cannot have double standards. We cannot have 100 percent implementations. We do not do that even with our own countries”. What is the principle of fairness with regard to the EU’s de-cision about Turkey?

The “principle of fairness” meansthat the EU’s decision has to be based on the Copenhagen political criteria or the level and the nature of democratisation and modernisation in Turkey rather than references to

Turkey’s Muslim population or its geography:

· Regarding references to religion and geography, there is nothing that Turkey can do about these factors, since it cannot change its cultural identity or its geographical loca-tion.

· Such references are culturalist and any decision about Turkey and its place in Europe that has been taken on the basis of religion and geography would not say as much about Turkey as it would about the EU and a culturally essentialist ori-entation.

· Thus, there would be no needto analytically discuss issues related to Turkey’s democracy and mod-ernisation any further, nor its ability and capacity to adapt to Europe.

Whatever the assessments made today, they will not really matter in the end. The decision on whetherto allow Turkey to join will not be taken for at least another ten years and will therefore be taken on the basis of overall political considera-tions that will prevail at that point in time. The crucial question stillremains for our Union: Which is the vision of European integration within Turkey?

Endnotes1 Böttcher, Barbara, “Turkish accession to the EU - the way is the

goal”, working paper Deutsche Bank Research, 02/09/2004.2 Kemal Dervis, Daniel Gros, Faik Öztrak and Yusuf Isik, in coop-

eration with Firat Bayar - Michael Emerson and Senem Aydin, “Turkey and the EU Budget: Prospects and Issues”, working paper Centre for European Policy Studies, 01/09/2004

3 Markus Jäger, “Turkey: Ready for accession negotiations?”, working paper Deutsche Bank Research, 02/09/2004.

4 Michael Emerson - Senem Aydin and E. Fuat Keyman, “European integration and the transformation of Turkish democracy”, Centre for European Policy Studies, 09/09/2004.

5 See the report at Osteuropa – Institut in www.oei.fu-berlin.de/ 6 Honor Mahony, “Germany supports Turkish EU membership”,

23.02.2004, http://www.euobserver.com/?aid=14574 & see at Lu-ise Hemmer Pihl, Schröder ready to welcome Turkish member-ship, 03.09.2003, http://www.euobserver.com/?aid=12525

7 See at the Report, “Turkey in Europe: More than a promise?”, Sep-tember 2004, downloaded from http://www.britishcouncil.org/

brussels/brussels-europe/brussels-europe-and-the-world/brus-sels-independent-commission-turkey.htm

8 op.cit footnote 79 see at: WRR, Wetenschappelijke Raad voor Het Regeringsbeleid:

“Report: The EU, Turkey and Islam”10 op.cit footnote 711 Jack Straw, speech, ‘EUROPE MUST COME TOGETHER TO

DEFEAT TERRORISM’, Seminar: ‘Global Challenges to the EU’, Copenhagen, 23/03/04, downloaded from http://www.fco.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1007029391647&a=KArticle&aid=1079972302761

12 op.cit footnote 7 13 Mark Beunderman, “Austria says Turkey and EU not ready for

Turkish membership”, 07/06/2004, http://www.euobserver.com/?aid=16479

14 Lisbeth Kirk, “No Turkish EU membership in this generation”, says Nyrup, 15.03.2004, http://www.euobserver.com/?aid=14784

15 http://www.turkishpress.com/turkishpress/section.asp?s=international

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

16


H πορεία της Τουρκίας προς την ΕΕ ξεκίνησε το 1963 και για να µπούµε στο πνεύµα

της εποχής είναι ένας αγώνας δρόµου µετ’εµποδίων µε την Τουρκία να βρί-σκεται πάντα µία θέση πριν το σκα-λί του βάθρου. Αυτό θα µπορούσαµε να πούµε ότι οφείλεται στην έλλει-ψη καλής προετοιµασίας της χώρας, κάτι τουλάχιστον που ισχυρίζεται όχι η ολυµπιακή επιτροπή, αλλά η Επιτροπή της ΕΕ µε τις εκθέσεις που βγάζει κατά καιρούς, όσον αφορά τη δυνατότητα της χώρας να αναλάβει όχι µόνο τις υποχρεώσεις που απορ-ρέουν από την προενταξιακή διαδι-κασία, αλλά και από την αδυναµία της να ενσωµατώσει το κοινοτικό κεκτη-µένο στην τουρκική κοινωνία. Σαφώς, υπάρχουν διάφοροι λόγοι που εξη-γούν την αδυναµία της Τουρκίας να κάνει εκείνα τα καθοριστικά βήµατα που θα την βοηθήσουν να αλλάξει όχι όµως µόνο επιφανειακά, αλλά και ου-σιαστικά χαρίζοντάς της το εισιτήριο για την έναρξη των προενταξιακών διαπραγµατεύσεων.

Ορισµένοι από αυτούς τους λό-γους σχετίζονται µε τα προβλήµατα που έχουν προκύψει στο εσωτερικό της χώρας τα τελευταία σαράντα πε-ρίπου χρόνια. Ουσιαστικά, η πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρ-κίας υπήρξε ένα από τα µεγαλύτερα εµπόδια στις διαρκείς προσπάθειές της να γίνει τελικά µέλος της ΕΕ, ενώ η έλλειψη πληροφόρησης και η βαθιά προσήλωση του τουρκικού λαού στις ισλαµικές παραδόσεις φρενάρουν κάθε προσπάθεια, που µπορεί να γί-

νεται εκ µέρους της κυβέρνησης και της ελίτ της χώρας, περί προσέγγισης της ∆ύσης.

Κατά πρώτο λόγο, η αδυναµία της εκάστοτε τουρκικής κυβέρνησης να βάλει µία διαχωριστική γραµµή µεταξύ κοσµικού και θρησκευτικού κράτους, καθώς και µία γραµµή µε-ταξύ κράτους και στρατού, θα έπρεπε ίσως να θεωρηθεί ως η βάση για τις ηµιτελώς επιτυχηµένες κινήσεις ανα-διάρθρωσης της τουρκικής κοινωνίας. Τις πρώτες προσπάθειες για το δια-χωρισµό κοσµικού και θρησκευτικού κράτους έκανε ο Κεµάλ, ήδη από το 1923. Η άµεση επιβολή όµως ενός τέτοιου διαζυγίου και όχι η επιλογή µιας λύσης που θα επέφερε σταδιακή αλλαγή αποτέλεσε πράξη που τελικά είχε τα αντίθετα αποτελέσµατα, διότι ένας λαός που ζει µέσα στη φτώχεια και την άγνοια, έχοντας τη θρησκεία ως σηµείο αναφοράς για περισσότερο από χίλια χρόνια δεν αποχωρίζεται τόσο εύκολα το σηµείο ισορροπίας του. Οπότε, όπως φανέρωσε µετέ-πειτα η ιστορία, οι κυβερνήσεις που έταζαν το «µάννα εξ ουρανού» στους πολίτες είχαν πάντα µια θέση στο Κοινοβούλιο.

Από την άλλη µεριά, η έκδοση του δεύτερου διαζυγίου αποδεικνύεται πιο δύσκολη υπόθεση, αφού ο έλεγ-χος και η επέµβαση του στρατού εί-ναι ακόµη εµφανής στα άρθρα του Συντάγµατος. Ο στρατός διατηρεί περίοπτη θέση σε όλες τις εκφάνσεις της τουρκικής κοινωνίας ως θεµατο-φύλακας του κοσµικού κράτους και των αρχών του κεµαλισµού. Αυτό

φαίνεται καθαρά και από τις τρεις φορές που ο στρατός επενέβη παύο-ντας την κυβέρνηση και καταλύοντας τη δηµοκρατία, µε το πραξικόπηµα το 1960, την επιβολή στρατιωτικού νόµου τον Ιούνιο του 1969 και τη διά-λυση της Βουλής τον Σεπτέµβριο του 1980. Είναι πρόδηλο λοιπόν ότι αυτές οι εξελίξεις καθυστέρησαν την προώ-θηση της τουρκικής υποψηφιότητας, δηµιουργώντας επιφυλάξεις στους κόλπους της ΕΕ για το κατά πόσο µια χώρα που δεν σέβεται τις αρχές της δηµοκρατίας, τα πολιτικά δικαιώµατα του τουρκικού λαού και κυρίως τα αν-θρώπινα δικαιώµατα θα µπορέσει να εκπληρώσει τα κριτήρια της ΕΕ.

Oι σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας, τα τελευταία σαράντα περίπου χρόνια, έχουν κατά κάποιο

τρόπο στιγµατιστεί από τρία γεγονό-τα – συµφωνίες, τα οποία φανερώνουν την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας: τ η Συ µ φ ω ν ί α τ η ς Άγ κ υ ρ α ς , τ η Συµφωνία περί Τελωνειακής Ένωσης ΕΚ – Τουρκίας και την Συµφωνία του Ελσίνκι. Ακολουθώντας, λοιπόν, το παράδειγµα της Ελλάδας, η Τουρκία τον Ιούλιο του 1959 υπέβαλε αίτη-µα έναρξης των διαπραγµατεύσεων µε σκοπό τη σύναψη της Συµφωνίας Σύνδεσης. Αποτέλεσµα αυτών των διαπραγµατεύσεων ήταν η υπογρα-φή της Συµφωνίας Σύνδεσης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και της Τουρκίας, ήτοι της Συµφωνίας της Άγκυρας στις 12 Σεπτεµβρίου 1963, η οποία έθεσε και τα πρώτα θεµέλια για την συνεργασία ΕΚ – Τουρκίας.

Η πορεία της Τουρκίας: τώρα ή πάλι µετάΤης ΕΛΙΖ ΓΙΟΥΓΟΥΡΤΖΙΑΝ, τελειόφοιτης ΜΠΣ «∆ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών», Παν. Αθηνών

Ο Γολγοθάς της Τουρκίας που έχει ξεκινήσει από το 1960 συνεχίζεται διανθίζοντας τις σελίδες της κοινής ιστορίας της µε την ΕΕ µε πολλά γεγονότα

που σηµάδεψαν µια πορεία προς ένα νέο µέλλον για τον τουρκικό λαό και επηρέασαν τις διάφορες επιλογές της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

17


Η Συµφωνία Σύνδεσης που ετέθη σε ισχύ την 1η ∆εκεµβρίου του 1964 συµπληρώθηκε από ένα Πρόσθετο Πρωτόκολλο το 1970. Αξίζει να ανα-φερθεί ότι το άρθρο 28 της εν λόγω Συµφωνίας προβλέπει ρητά την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΚ µόλις αυτή αποδείξει ότι µέσω της εφαρ-µογής της Συµφωνίας Σύνδεσης είναι σε θέση να αναλάβει τις υπο-χρεώσεις του πλήρους µέλους1. Η Τουρκία προβαίνοντας σε αυτήν την κίνηση θέλει να κάνει αισθητή την παρουσία της στο ευρωπαϊκό τοπίο και να περιορίσει τις εντυπώ-σεις που τη θέλουν να χάνει έδαφος απέναντι στην Ελλάδα, µια άποψη που ανταποκρίνεται κυρίως στο κοµ-µάτι της εξωτερικής πολιτικής που έχει να κάνει µε τη γεωπολιτική της θέση στον παγκόσµιο χάρτη. Όσον αφορά, όµως, το οικονοµικό µέρος, η Τουρκία δεν θα ήταν διατεθειµένη να χάσει την ευκαιρία των οικονοµικών ενισχύσεων από την ΕΕ υπό µορφή Χρηµατοδοτικών Πρωτοκόλλων, αλλά ούτε τα οφέλη που θα απέφε-ρε η δηµιουργία µιας τελωνειακής ένωσης µεταξύ ΕΟΚ και Τουρκίας. Η Τουρκία, λοιπόν, δεν ήθελε να µείνει πίσω όντας µόνο µέλος του ΝΑΤΟ φοβούµενη ίσως και του πλεονεκτή-µατος που θα είχε η Ελλάδα, αφού η Συµφωνία της Αθήνας ετέθη σε ισχύ τον Νοέµβριο του 1962.

Η κατάσταση, όµως, που επικρά-τησε στο εσωτερικό της Τουρκίας στο δεύτερο ήµισυ της δεκαετίας του ’70 δεν ευνόησε την µετεξέλιξη και την προώθηση της συνεργασίας µεταξύ ΕΕ και Τουρκίας. Οι σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας περιέρχονται σε πε-ρίοδο κρίσης, αφού στη χώρα είχε επιβληθεί στρατιωτικό καθεστώς µέ-χρι τον Οκτώβριο του 1973. Επίσης, υπήρξαν δύο άλλοι παράγοντες που επηρέασαν αρνητικά τις σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας. Ο πρώτος παράγοντας ήταν η εισβολή στην Κύπρο, το 1974,

και ο δεύτερος η οικονοµική κρίση που ξέσπασε στην Τουρκία, το 1977, η οποία και οφειλόταν κυρίως στην πετρελαϊκή κρίση του 1973. Για να µπορέσει η Κυβέρνηση Ετζεβίτ να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα µιας χρεοκοπηµένης οικονοµίας ζήτησε από τις ΕΚ βοήθεια ύψους 8,1 δισ. δολαρίων. Το αίτηµα απορρίφθηκε. Έτσι, το 1978, η τουρκική κυβέρνηση πρότεινε το πάγωµα όλων των υπο-χρεώσεών της απέναντι στην ΕΚ για πέντε χρόνια. Ως απάντηση, το 1979, η ΕΚ προχώρησε µε το πάγωµα των δικών της υποχρεώσεων απέναντι στην Τουρκία. Με την επέµβαση του στρατού το 1980, η Συµφωνία Σύνδε-σης παγώνει για άλλη µια φορά κα-θώς στη χώρα εφαρµόζεται νέα οικο-νοµική πολιτική. Η Τουρκία αντιµε-τωπίζει πολλά προβλήµατα όχι µόνο στο εσωτερικό της, αλλά και στο εξωτερικό, δεδοµένου ότι οι σχέσεις της µε την Ελλάδα ήταν ιδιαιτέρως τεταµένες εκείνη την περίοδο (το Κυπριακό, η έξοδος του τουρκικού σκάφους «Πίρι Ρέις» στο Αιγαίο).

Οπότε, το 1986, παρατηρείται αλλαγή πλεύσης µε την τουρκική κυ-βέρνηση να προσπαθεί να εξοµαλύ-νει τις σχέσεις της όχι µόνο µε την ΕΚ, αλλά και µε την Ελλάδα. Και το πιο πιθανόν είναι ότι προέβη περισσότε-ρο στη διαδικασία εξοµάλυνσης των σχέσεων της µε την Ελλάδα (Νταβός Ι και ΙΙ) για να κάµψει τις αντιρρή-σεις αυτής και να παρουσιάσει τις ευρωπαϊκές της προοπτικές. Όπως και έκανε, τον Απρίλιο του 1987, κα-ταθέτοντας αίτηση ένταξης στην ΕΚ, η οποία, όµως, απορρίφθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή µε το αιτιολογι-κό ότι η ΕΚ δεν θα µπορούσε να κά-νει δεκτή µέχρι το 1993 καµία αίτηση έναρξης διαπραγµατεύσεων, διότι πρώτον έχει επικεντρώσει το ενδια-φέρον της και την προσοχή της στην ολοκλήρωση της κοινής αγοράς και δεύτερον εξαιτίας των διαφορών που

υφίστανται σε οικονοµικό και κοι-νωνικό επίπεδο µεταξύ ΕΚ – Τουρ-κίας. Ουσιαστικά, αυτή η απόρριψη αποτελεί την πρώτη άρνηση της ΕΕ στην Τουρκία, ενώ η δεύτερη ήρθε το ∆εκέµβριο του 1997, στη Σύνοδο Κορυφής του Λουξεµβούργου, όπου η Τουρκία δεν κατάφερε να µπει στη λίστα των υποψηφίων προς ένταξη χωρών.

Ευτυχώς, στο µεσοδιάστηµα επε-τεύχθη, προς µεγάλη σαφώς ευχα-ρίστηση, ιδιαιτέρως της τουρκικής πλευράς, η Τελωνειακή Ένωση ΕΕ – Τουρκίας, που ως στόχο έχει την ελεύθερη διακίνηση εµπορευµάτων, υπηρεσιών, κεφαλαίων και πολιτών µεταξύ Τουρκίας και ΕΕ2. Η Συµφω-νία Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ – Τουρ-κίας επικυρώθηκε τον ∆εκέµβριο του 1995 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και άρχισε να ισχύει την 1η Ιανουα-ρίου 1996. Η Συµφωνία αυτή αποτέ-λεσε µέρος ενός συνολικού πακέτου, από το οποίο όλοι οι εµπλεκόµενοι ανέµεναν κάποια οφέλη. Από τη µια µεριά, η ΕΕ θα είχε την ευκαιρία να προσεγγίσει µια νέα και µεγάλη αγο-ρά, κάτι που σηµαίνει µεγάλη αύξηση των εξαγωγών της. Από την άλλη, η Τουρκία θα έστηνε τις βάσεις για µια πιο φιλελεύθερη οικονοµία, η οποία θα είχε ως απόηχο και τη σταθερο-ποίηση της πολιτικής κατάστασης στο εσωτερικό της χώρας. Σαφώς, στο όλο εγχείρηµα υπήρξαν και αρ-νητικές επιπτώσεις για την τουρκική οικονοµία, όπως ήταν η αύξηση της ανεργίας3, ενώ παρουσιάστηκαν δυ-σκολίες και στην εφαρµογή του πα-κέτου, µε πρώτη το «πάγωµα» του χρηµατοδοτικού πρωτοκόλλου, εξαι-τίας της όξυνσης των ελληνοτουρκι-κών σχέσεων µε την κρίση στα Ίµια.

Φαίνεται ότι η Τουρκία προ-σπαθούσε πολύ καιρό να α π ο κ τ ή σ ε ι ε υ ρ ωπ α ϊ κ ή

ταυτότητα. Με τη Σύνοδο Κορυφής

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

18


στο Ελσίνκι οι ευρωπαϊκές περιπέ-τειες της Τουρκίας δεν έλαβαν τέλος, απλά µια πιο σαφή κατεύθυνση4. Παρόλ’αυτά, η ευρωπαϊκή προοπτι-κή της Τουρκίας, ακόµη κι από τη Συµφωνία Σύνδεσης, ενέχει θετικές πτυχές για πολλούς τοµείς, καθώς θα προωθήσει την οικονοµική εξυγίαν-ση και ανάπτυξη της χώρας. Η ΕΕ θα υποστηρίξει αποτελεσµατικότερα τις δύσκολες εσωτερικές µεταρρυθ-µίσεις στην Τουρκία, µέσω ενός οµα-λού διαλόγου και θα ενθαρρύνει τις ηγετικές οµάδες που επιζητούν τον εκσυγχρονισµό, µέσω της προσάρ-τησης στη δυτική κοινωνία και στο δυτικό τρόπο σκέψης, να επιταχύ-νουν τις οικονοµικές και πολιτικές µεταρρυθµίσεις, που χρόνια τώρα απαιτούνται και που οι δυτικές κοι-νωνίες θεωρούν αναγκαίες για την οικονοµική ανάπτυξη. Καθώς επίσης, το κοινοτικό κεκτηµένο θα επιβάλλει τον εκδηµοκρατισµό της Τουρκίας στεγανοποιώντας το τρέχων µηδαµι-νό κράτος δικαίου και προωθώντας, ίσως και «επιβάλλοντας» τον σεβα-σµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Η Συµφωνία του Ελσίνκι έρχεται να σφραγίσει και να εξασφαλίσει, κατά κάποιο τρόπο, µια πολλά υποσχό-µενη πορεία για την Τουρκία στο εσωτερικό της ΕΕ. Αυτή η συµφωνία λειτουργεί ως µορφή µοιράσµατος της διαφοράς για τις ελληνοτουρ-κικές σχέσεις5. Αυτό σηµαίνει ότι υπήρξαν παραχωρήσεις κι από τις δύο πλευρές. Η µεν τουρκική φαί-νεται από την δήλωση του Τζέµ της 30ης Νοεµβρίου 1999, ότι η Τουρκία δεν έχει εδαφικές διεκδικήσεις ένα-ντι της Ελλάδας και ότι θεωρεί πως η Agenda 2000 περιλαµβάνει κατάλ-ληλες διαδικασίες για την επίλυση των διµερών προβληµάτων, τα οποία υφίστανται µεταξύ των δύο πλευρώ-ν6. Ενώ, η παραχώρηση της Ελλάδας είναι ολοφάνερη από την συναίνε-σή της να χαρακτηριστεί η Τουρκία

υποψήφια προς ένταξη χώρα.Στα συµπεράσµατα της Προε-

δρίας της 10ης – 11ης ∆εκεµβρίου 1999 αναφέρεται ότι «η Τουρκία είναι υποψήφιο κράτος που προορίζεται να προσχωρήσει στην Ευρώπη µε βάση τα ίδια κριτήρια τα οποία ισχύουν για τα υπόλοιπα υποψήφια κράτη. Με βάση την υφιστάµενη ευρωπαϊκή στρατηγική για την Τουρκία, όπως και για τα άλλα υποψήφια κράτη, θα ισχύει µια προενταξιακή στρατηγική για την ενθάρρυνση και στήριξη των µεταρρυθµίσεών της. Η στρατηγική αυτή θα περιλαµβάνει ενισχυµένο πολιτικό διάλογο για την εκπλήρωση των πολιτικών κριτηρίων προσχώρη-σης»7.

Αυτή η σύντοµη αλλαγή στην πο-λιτική της ΕΕ απέναντι στην Τουρκία, δηλαδή από την τελευταία απόρριψη της αίτησης ένταξης της Τουρκίας, στο Λουξεµβούργο, το 1997, οφεί-λεται κατά πρώτον στην επιµονή της Τουρκίας να φέρει το ζήτηµα της αίτησης ένταξής της προς επανεξέ-ταση στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο και στις πιέσεις της ίδιας της Τουρκίας, αλλά και των ΗΠΑ. Συν τοις άλλοις, οι εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Ευ-ρώπη και τη Μέση Ανατολή, η ανυ-παρξία ηγεσίας στην Ευρώπη, αλλά και η κυβέρνηση συνασπισµού της Γερµανίας, που ευνοήθηκε από τους τουρκικής καταγωγής ψηφοφόρους καθ’ υπόδειξη της Άγκυρας είναι λόγοι για τους οποίους η ΕΕ προέ-βη στην αλλαγή τακτικής απέναντι στην Τουρκία8.

Ελλάδα:

Eκτιµώ ότι η διπλωµατική τα-κτική της Ελλάδας σχετικά µε την Συµφωνία Σύνδεσης

της Άγκυρας, την Τελωνειακή Ένωση ΕΕ-Τουρκίας και την έναρξη των ενταξιακών διαπραγµατεύσεων της γείτονος έχει αλλάξει, τονίζοντας την απόσταση που έχει διανύσει η

Ελλάδα στην µεταστροφή της εξωτε-ρικής της πολιτικής σε αυτό το θέµα. Θεωρώ ότι η διπλωµατική κίνηση της Ελλάδας να αποδεχτεί την Τουρκία ως υποψήφια προς ένταξη χώρα είχε σίγουρα θετικά αποτελέσµατα. Αυτά θα είναι οι ενδεχόµενες συνεργασίες µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στο πλαίσιο της ΕΕ που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη των δύο χωρών, σε τοµείς όπως το εµπόριο, ο τουρισµός, οι επιχειρήσεις, η γεωργία, η θαλάσ-σια αλιεία και οι ιχθυοκαλλιέργειες, οι οργανισµοί τοπικής αυτοδιοίκη-σης, τα πανεπιστήµια και τα ερευνη-τικά κέντρα και τέλος, η λαθροµετα-νάστευση9. Συν τοις άλλοις, η ειρηνι-κή συµβίωση των λαών θα αναγάγει την περιοχή του Αιγαίου σε περιοχή σταθερότητας και διαρκούς εξέλιξης. Η Ελλάδα αποδεχόµενη την Τουρκία στους κόλπους της ΕΕ δεν σταµατά µόνο ένα παιχνίδι δεκαετιών που δεν θα είχε τέλος ούτε λύση παρά µόνο τον ανταγωνισµό υπερκάλυψης του ενός από τον άλλο, κάνει την κίνηση µατ αποδεσµεύοντας τον εαυτό της από την εντύπωση που την ήθελε ως τη µόνη χώρα που θα αντιτίθε-ται στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, ενώ παράλληλα και η ίδια η Τουρκία συνειδητοποιεί ότι πιο σηµαντικοί λόγοι από την, για παρά-δειγµα, άρνηση της Ελλάδας να απε-λευθερώσει κονδύλια οικονοµικής στήριξης της Τουρκίας, της στερού-σαν την ένταξη10.

Οι σχέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας επηρεάζονται καθοριστικά από τις ευρωπαϊκές τους προοπτι-κές. Κατά πρώτο λόγο, η προσήλω-ση στον στόχο της ΟΝΕ, επιβάλλει δηµοσιονοµική πειθαρχία και δεν επιτρέπει υπέρβαση στις αµυντικές δαπάνες, οπότε και την εµπλοκή σε συγκρούσεις µε την Τουρκία. Συν τοις άλλοις, η Τουρκία πρέπει να προβεί σε κινήσεις καλής θέλησης απέναντι στην Ελλάδα, για να κα-

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

19


ταφέρει να ανταποκριθεί στα προα-παιτούµενα κριτήρια για την υποψη-φιότητα. Ακόµη, οι σχέσεις µεταξύ των δύο χωρών επηρεάζονται από τη χάραξη στρατηγικής όσον αφορά το Κυπριακό και την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.

Αντί επιλόγου:

Eξετάζοντας το ερώτηµα του κατά πόσο η ΕΕ επιθυµεί την ένταξη της Τουρκίας, τότε η

απάντηση είναι µάλλον διττής φύσε-ως και βασίζεται σε οικονοµικά, κοι-νωνικά, πολιτικά και γεωπολιτικά/γε-ωστρατηγικά κριτήρια. Αναλύοντας το θέµα σε οικονοµική βάση, από την µία πλευρά, η ΕΕ επιτρέποντας την ένταξη της Τουρκίας ανοίγεται σε µια νέα, µεγάλη και αναπτυσσόµενη αγορά µε προοπτικές για επικερδείς επενδύσεις, από την άλλη, ανοίγε-ται σε µια αγορά που η εξέλιξη του πληθυσµού επιβράδυνε το ρυθµό αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδή-µατος11. Από κοινωνικής άποψης, το επίπεδο κοινωνικής ανάπτυξης σε τοµείς όπως η υγεία, η παιδεία, η κα-τανάλωση κ.λπ. είναι αρκετά χαµη-λό. Επίσης, βάσει των πολιτικών κρι-τηρίων, είναι γνωστό ότι η Τουρκία χρήζει εφαρµογής εκδηµοκρατικών θεσµών για την ανάπτυξη ενός κρά-τους δικαίου που θα σέβεται τα αν-θρώπινα δικαιώµατα. Κοιτάζοντας το ζήτηµα από γεωπολιτική σκοπιά, συνειδητοποιούµε ότι η Τουρκία αποτελεί τη γέφυρα της ΕΕ στη Μέση Ανατολή. Υπό το πρίσµα όλων αυτών των πληροφοριών, η απάντηση είναι σύνθετη ενώ λειτουργεί, όπως πά-ντα, καλύτερα στη βάση των trade-offs, τι και πόσα δύναται η Ένωση να θυσιάσει για να αποκτήσει αυτά που θέλει. Η απάντηση, παρόλα αυτά, προκύπτει απαντώντας στο ερώτη-µα «τι Ένωση θέλουµε;», µία Ένωση οµοσπονδιακού ή διακυβερνητικού χαρακτήρα, διότι όσο διευρύνεται ο

κύκλος και αµβλύνονται οι διαφορές τόσο πιο δύσκολη γίνεται η έννοια της «ever closer union».

∆εδοµένης της σιωπηρής οικονο-µικής επανάστασης που συντελείται τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία, των εντυπωσιακών επιδόσεων της τουρκικής οικονοµίας και της ανα-βάθµισης της πιστοληπτικής ικανό-τητας της χώρας από τον διεθνή ορ-γανισµό S&P πριν λίγο καιρό και τα εύσηµα του ∆ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου για τις µεταρρυθµίσεις12, το ενδιαφέρον έχει εκ νέου επικεντρω-θεί στην Τουρκία αναγάγοντας το µήνα ∆εκέµβριο του 2004 σε ηµε-ροµηνία σταθµό για την τουρκική προσπάθεια. Η κυβέρνηση Ερντο-γάν έχει προχωρήσει στις µεταρ-ρυθµίσεις που τις είχε κατά καιρούς υποδείξει η Επιτροπή και περιµένει κατά κάποιον τρόπο να «απολαύσει τους καρπούς των κόπων» τόσων δεκαετιών. Σε θεσµικό, τουλάχιστον, επίπεδο, η Τουρκία, προβαίνοντας σε συνταγµατικές µετατροπές, στην εναρµόνιση του πολιτικού της συ-στήµατος µε τους ευρωπαϊκούς θε-σµούς, δείχνει ότι είναι έτοιµη να αναλάβει τις υποχρεώσεις που απορ-ρέουν από την έναρξη των ενταξια-κών διαπραγµατεύσεων. Κατά πόσο αυτό αληθεύει αναµένουµε. Η κριτι-κή στάση, η οποία διατηρείται, από τη µεριά κυρίως της γράφουσας, έχει περισσότερο να κάνει µε την υιοθέ-τηση από την Τουρκία των πολιτικών κριτηρίων της Κοπεγχάγης. Έχει, λοι-πόν, πραγµατικά συντελεστεί πρόο-δος στο θέµα του απαραίτητου και απαιτητού σεβασµού των ανθρωπί-νων δικαιωµάτων ή µήπως αν ξύσου-µε λίγο την επιφάνεια θα δούµε ότι η πρόοδος που έχει συντελεστεί δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των ευρωπαϊκών κρατών; Το ερώτηµα που προκύπτει µάλλον είναι: αν η ΕΕ επιλέξει το δρόµο της Κακίας για την Τουρκία, πώς θα στοιχειοθετήσει την

άρνησή της, αφού πλέον δεν µπορεί να «κρυφτεί» πίσω από τις αντιρρή-σεις της Ελλάδας; Και τέλος, πώς θα δεχτεί ο εγωισµός της Τουρκίας και τρίτο πλήγµα;

Endnotes

1 ΙΣΤΑΜΕ, Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών, Παρατηρητή-ριο Βαλκανίων: Τουρκία, Αθήνα, Εκδό-σεις ΙΣΤΑΜΕ, Φεβρουάριος 1999.

2 Π. Καζάκος, «Υψηλή πολιτική και εσωτε-ρικοί παράγοντες στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις», Π. Καζάκος (επ.), Η Ελλάδα και το ευρωπαϊκό µέλλον της Τουρκίας, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. 2001.

3 ΙΣΤΑΜΕ, Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών, Παρατηρητή-ριο Βαλκανίων: Τουρκία, Αθήνα, Εκδό-σεις ΙΣΤΑΜΕ, Φεβρουάριος 1999.

4 Κ. Μπότσιου, «Οι ελληνο-τουρκικές σχέ-σεις 1974-2000. Ιστορική αναδροµή», Π. Καζάκος (επ.), Η Ελλάδα και το ευρωπα-ϊκό µέλλον της Τουρκίας, Αθήνα, Εκδό-σεις Ι. Σιδέρης. 2001.

5 Ν. Μαριάς, «Ελσίνκι: ∆ιαπραγµατευόµε-νοι την ειρήνη», Π. Καζάκος (επ.), Η Ελ-λάδα και το ευρωπαϊκό µέλλον της Τουρ-κίας, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. 2001.

6 Ν. Μαριάς, «Ελσίνκι: ∆ιαπραγµατευόµε-νοι την ειρήνη», Π. Καζάκος (επ.), Η Ελ-λάδα και το ευρωπαϊκό µέλλον της Τουρ-κίας, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. 2001.

7 Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Ελσίνκι: Συ-µπεράσµατα της Προεδρίας, 10 - 11 ∆ε-κεµβρίου 1999.

8 Π. Καζάκος, «Οι ευρωπαϊκές προοπτικές της Τουρκίας», Π. Καζάκος (επ.), Η Ελ-λάδα και το ευρωπαϊκό µέλλον της Τουρ-κίας, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. 2001.

9 Π. Λιαργκόβας, «Η τουρκική οικονοµία και οι προοπτικές ελληνο-τουρκικής οικονοµικής συνεργασίας, Π. Καζάκος (επ.), Η Ελλάδα και το ευρωπαϊκό µέλ-λον της Τουρκίας, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. 2001.

10 Κ. Μπότσιου, «Οι ελληνο-τουρκικές σχέ-σεις 1974-2000. Ιστορική αναδροµή», Π. Καζάκος (επ.), Η Ελλάδα και το ευρωπα-ϊκό µέλλον της Τουρκίας, Αθήνα, Εκδό-σεις Ι. Σιδέρης. 2001.

11 Π. Λιαργκόβας, «Η τουρκική οικονοµία και οι προοπτικές ελληνο-τουρκικής οικονοµικής συνεργασίας, Π. Καζάκος (επ.), Η Ελλάδα και το ευρωπαϊκό µέλ-λον της Τουρκίας, Αθήνα, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης. 2001.

12 Βλ. Καθηµερινή Οικονοµική, 29.08.2004, σελ. 8, ∆. Γκιοκέζα, «Η σιωπηλή οικονο-µική επανάσταση της Τουρκίας».

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

20


Turkey’s recent attempts to consolidate democracy, rec-oncile Islam with secular-

ism and become a member of the European Union, have made the pol-icy making process in Ankara, a very complex undertaking.1 After the November 2002 general elections, the Justice and Development Party (AKP) has tried - and in a certain de-gree succeeded - to implement a new agenda, a new model of governance.2 This new model is based on a se-ries of democratic reforms - driven by Turkey’s EU candidacy and the need to curb the political influenceof the military establishment - as well as a desire for a more autono-mous foreign policy that perceives Turkey both as a Western and as an Eastern (Islamic) power.3 Although this new political approach calls for changes in several areas of Turkish foreign policy meaning its relations with the European Union, its role in the Middle East and its partnership with the USA, the main challenge for the Turkish government and its so-

ciety remains the management and political integration of Islam. TheAKP sees itself as the embodiment of a successful combination of Islam and modernity and would like to see the rest of the Muslim world follow its pattern.

Before citing Turkey as a model for other Muslim countries, the AKP has to prove first that the new modelof governance can effectively workin Turkey and thus has to counter both the secularist military and the Islamic terrorism. On the one hand, the Turkish military elite sees itself as having a sacred duty to protect the secular legacy of Mustafa Kemal Ataturk as embodied in the state ideology of Kemalism.4 On the oth-er hand, the continued existence of radical Islamic groups who might be cooperating with elements of the Al Qaeda network, pose a major chal-lenge to the AKP moderate Islamic government. The terrorist bombingsin Istanbul in November 2003 mani-fested the dynamic of Islamic terror-ism in Turkey.

A continuous challenge to Kemalism

Despite the fact that the polit-ical expression of Islam has been suppressed in Turkey

the last 80 years, Islam remained an important factor, a latent element of both the political and civilian world of Turkey. It took several decades for the inhabitants of the traditional Anatolian heartland to benefit fromeducation, privatization and broader economic reform and emerge as an important actor in the Turkish po-litical scene. Over the years, this new political force supported parties that respected religion and valued national tradition.5 Yet, this devel-opment has produced a moderate Turkish Islamist tradition that had to be realistic and make compromises, in order to survive under the watch-ful eye of the militant secularism and the old elite structure. Therefore,the most popular religious move-ments in Turkey, like the Nur and the Fethullah Gϋlen movement have

The Limits of the ‘Moderate Political Islam’ Model in Turkeyby Andrew N. Liaropoulos, University of Wales, Swansea

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

21


shaped an apolitical and highly tol-erant understanding of Islam that focuses on education, democracy, tolerance and the formation of civil society based on the moral princi-ples of Islam.6 This new Anatolianelite, wishes to be modern, demo-cratic and part of the European Union, as long as all this does not clash with its Islamic identity. As a result of this ongoing process, the political elite had to accept the dominant role of religious oriented parties, of parties with an Islamic background like the Justice and Development Party. The coming topower of the AKP has proven that despite what the Kemalist elite has believed, religion is not antithetical to nation building and that Islam is integral to the definition of Turkishnational identity.7

The AKP has adopted a moder-ate Islamic agenda and describes itself as a conservative democratic party. This moderation is in partmotivated by the need to stay on the right side of the constitution. Thefact that Refah and Fazilat parties were banned in the past forced the Islamic leaders of the AKP to adopt a more conservative profile. Electoralcalculations play also an important role to the above transition.8 TheAKP’s Islamic base is probably no more that 15 percent of the elector-ate, so in order to broaden its sup-port base; the party has to project the image of a mainstream political formation.9

Turkey’s membership in the EU is the strongest card for the AKP.10 The last two years, the AKP passed anumber of democratic reform pack-ages, in order to bring Turkey into line with the Copenhagen politi-cal criteria for EU accession. Thesemeasures included among others: strengthening laws against torture

and human-rights abuses, narrow-ing the scope of anti-terrorism leg-islation, embedding decisions of the European Court of Human Rights in Turkish law, placing the State Security Courts, which have been the main legal mechanism for sup-pressing free speech, on equal foot-ing with the other courts, easing restrictions on the use of the Kurd-ish language and lifting obstacles to the establishment and operation of foundations and associations by non-Muslim minorities.11 Despite the ongoing efforts from the Turk-ish government, there seems to be a significant degree of bureaucraticresistance to some reforms. Human rights abuses, though reduced, re-main widespread and there are still restrictions on the expression of the Kurdish identity.

The role of these reforms is notonly to increase the western and democratic profile of Turkey inlight of the EU summit in Decem-ber 2004, but also to ensure the po-litical survival of the AKP. The latterhas always perceived the secularist military as its main opponent.12 Besides, most of the AKP’s current members are former members of the Islamist Welfare Party, which was forced from power by a mili-tary-orchestrated civilian coup in 1997.13 Islamic oriented politicians in Turkey have long complained that Turkish military has systemati-cally suppressed Islamic expression from finding representation in theTurkish political order. Therefore,implementation of EU human rights criteria, a precondition for mem-bership, is perceived as the mean to hinder the security apparatus, the ‘deep state’, from coercing political element it does not like, including supporters of the AKP.14 As a result, some members of the military elite

have pulled back from supporting the European option and adopted a nationalist and anti-European rhet-oric, stressing that the outsiders can not understand the uniqueness of the Turkish political system.

The past months, the govern-ment passed a number of reforms in order to bring the military under civilian control. These measuresinclude: making military spending subject to civilian scrutiny and for-bidding the prosecution of civilians in military courts during peacetime. But the most significant develop-ment was to restrict the military’s ability to exercise power through the National Security Council (NSC).15 In past, its monthly meetings have been utilized by the Turkish Gener-al Staff (TGS) in order to lay out itspolicy plan and impose solutions to the government and in certain cases the NSC served as an alternative policymaking unit. However, due to the amendments that were intro-duced in July 2003, the requirement that the NSC Secretary-General had to be a military officer was abol-ished and the meetings are now held every two months. In addition, last December the parliament voted to remove the secrecy surrounding the operations of the Undersecretary by lifting the ban on the publication of NSC regulations, appointments and personnel.16

Another issue that dominated the last two years the Turkish politi-cal scene has been the headscarf is-sue. To the military the wearing of a headscarf on state premises is not just illegal but also a sacrilegious act and the AKP’s public support for it proves that it has after all a secret Islamic agenda. Characteristically, on April 2003 the TGS boycotted a reception held by the AKP’s Parlia-mentary Speaker Bulent Arinc when

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

22


it learned that it would be co-hosted by his headscarved wife. As a re-sponse, on October 2003, parliamen-tary members of the AKP refused to attend a reception hosted by Turk-ish President Ahmet Necdet Sezer when the latter did not extend invi-tations to their headscarved wives. Erdogan and Gul traveled with their headscarved wives on official tripsoutside Turkey, but pointedly left them at home when they attended official occasions inside Turkey. Theheadscarf issue was just one of the tests for the fragile relations between the AKP and the TGS. A package of educational reforms to increase enrolment at Turkey’s imam train-ing schools, the increase of religious programming, the infiltration of theTurkish bureaucracy and the cuts in the defense budget, have caused frus-tration to the TGS, but the latter has adopted a pragmatic strategy that avoids direct confrontation with the government. The AKP has an Islam-ist agenda, but it is not as extreme as the TGS has feared and as a result the military has adopted a relatively low profile. Although the possibility of amilitary-led coup seems unlikely, the TGS still retains considerable public prestige and is likely to continue to resist to erosion of Ataturk’s legacy.

Countering IslamicTerrorism

The car bombing of two synagogues in Istanbul on 15 November 2003 and the

subsequent truck bombings of the HSBC bank and British Consulate on 20 November represented a sig-nificant escalation of Islamic ter-rorism in Turkey. Despite Turkey’s effort the last decade to lessen theactivity of terrorist organizations, there is still a large number of inter-

nal terrorist groups that continue to operate in the country.17 In ad-dition to the indigenous groups, Turkey’s major concern the recent years is also foreign terrorism and mainly Al Qaeda. Until now, many details about the November 2003 operations remain sketchy, but there are certain indications that the group of people that carried out the operations, had links with the Al Qaeda network. But the Istanbul bombings were as much product of conditions inside Turkey as they were imports. During the late 1980s and early 1990s, the authorities tol-erated the spread of radical Islam in the Kurdish area of Turkey.18 Theprincipal Islamic group in Turkey is Hizbullah, (which is not linked with the Lebanese namesake). Thisgroup originated in the 1980s in the southeastern part of the coun-try and was armed and trained by the Turkish military, to fight theKurdish separatist insurgency dur-ing the late 1980s and early 1990s.19 The strongly Islamic Hizbullahwas ideologically and politically opposed to the PKK’s separatist-Marxist agenda and is responsible for killing hundreds of PKK activ-ists. However the anti-PKK at-tacks ended in the early 1990’s and the organization was left without a job. Nevertheless, the Hizbullah was not left without a mission for long. Soon the organization re-verted to its extremist agenda, de-veloped links with transnational Islamist terrorist groups and then turned against the security estab-lishment that had created it.20 In response, the last years, the secu-rity agencies began a fierce cam-paign against Hizbullah members and supporters.21 The November2003 bombings brought an intensi-fication of internal security opera-

tions within Turkey. However the result of these operations remains doubtful. Terrorist organizations, might not be able for some time to conduct spectacular strikes like the November bombings, but will still retain the capability to conduct at-tacks that will motivate their follow-ers and put pressure on the Islamic oriented government.

The AKP faces certain dilemmasin dealing with Islamic terrorism. On the one hand, stressing the Islamic roots could reduce the motivation of some groups to attack the state, as during the period that the Welfare Party was in power, but at the same time if Erdogan becomes too Is-lamic, the stability of his governance would become questionable. On the other hand, if the AKP downgrades his Islamic agenda, many radical ac-tivists would probably feel betrayed and that would trigger a polemic re-sponse from some radical Islamist groups.22

Surviving within the limits

Turkey’s drive towards demo-cratic transformation has gained significant pace since

the elections of November 2002, but major obstacles, mainly the military’s tendency to intervene in politics and the radical Islamic element, re-main. The AKP’s ‘Moderate IslamicModel’ has reached its limits. TheAKP leadership has been reluctant to put into practice a number of radical reforms and is aware that the party needs time to establish itself in the state bureaucracy and become ac-cepted by moderate Turkish secular-ists. Despite its recent victory in the March 2004 local elections, the AKP still needs time to tackle sensitive is-sues such as the headscarf ban.

The AKP has realized that it has

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

23


to balance between its Islamic roots and the need to stay somehow loyal to the legacy of Kemalism. So far the AKP has successfully demon-strated that the assumed dichotomy between secularism and democ-racy, manufactured by the Kemalist elite in order to justify authoritarian secularism, is false.23 The antith-esis between national and religious identities, as well as between its Muslim identity and its desire to become a part of the EU has been downgraded the last years. Despite the conflict between the civilian-Is-lamic government and the military, the tension between the two in no way has reached the level of hostility during the Welfare Party era, where the conflict was defined in terms of Islamic versus secular terms. Er-dogan has learned from Erbakan’s mistakes and has realized the limits of the ‘Moderate Political Islam’ vi-sion. Erdogan might have weakened the dominance of the military in the National Security Council, but this institutional and symbolic victory is not sufficient to change the rules of the policy-making game in Ankara.

Footnotes1 Resat Kasaba and Sibel Bozdogan, “Turkey

at a crossroad,” Journal of International Af-fairs, vol.54 no.1 (Fall 2000), pp.1-20.

2 For analyses of the November 2002 elections see Ali Carkoglu, “Turkey’s November 2002 elections: A new beginning?,” and, Soner Cagaptay, “The November 2002 elections and Turkey’s new political era,” both in Middle East Review of International Affairs, vol.6 no.4, (December 2002).

3 Regarding the ‘Moderate Political Islam’ model see Omer Caha, “Turkish election of November 2002 and the rise of Moderate Political Islam,” Alternatives: Turkish Jour-nal of International Relations, vol.2 no.1 (Fall 2003), pp.95-116 and Gareth Jenkins, “Muslim Democrats in Turkey?,” Survival, vol.45 no.1, (Spring 2003), pp.45-66.

4 Cooper Malcolm, “The legacy of Atatϋrk: Turkish political structures and policy-making,” International Affairs, vol.78 no.1, (2002) pp.115-128.

5 Graham E. Fuller, “Turkey’s Strategic Model: Myths and realities,” The Washington Quar-terly, vol.27 no.3 (Summer 2004), p.53.

6 Bulent Aras and Omer Caha, “Fetullah Gϋlen and his liberal Turkish Islam Movement,” Middle East Review of International Affairs, vol.4 no. 4, (December 2000), pp.30-42.

7 Birol Akgun, “Twins or enemies: Comparing nationalist and islamist traditions in Turk-ish politics,” Middle East Review of Inter-national Affairs, vol.6 no.1, (March 2002), pp.17-35

8 On the contrary, the smaller Felicity Party (SP) with a more radical political base has gained only 2.5 percent of the popular vote in the 2002 general elections and won no seats in the Parliament.

9 Mohammed Ayoob, “Turkey’s Multiple Para-doxes,” Orbis, (2004), p.459.

10 Ioannis N. Grigoriadis, “AKP and the paradox of Islamic Europhilia,” Turkish Policy Quar-terly, (Spring 2004).

11 See Strategic Survey 2003/4, (IISS, Oxford University Press, 2004), p.131

12 Regarding the role of the Turkish Military in the political scene see Gareth Jenkins, Con-text and Circumstance: The Turkish Military and Politics, Adelphi Paper 337, (New York: IISS, Oxford University Press, 2001) and Pi-nar Tank, “Turkey as a special case for the EU. Will the Generals retreat from politics?,” Security Dialogue, vol.32 no.2, (June 2001), pp.217-230.

13 Ben Lombardi, “Turkey: The return of the re-luctant Generals?,” Political Science Quarterly, vol.112 no.2, (Summer 1997) pp.191-215.

14 Aslan Gϋndϋz, “The land of many crossroads: Human rights and Turkey’s future in Eu-rope,” Orbis, (Winter 2001), pp.15-30

15 For the NSC’s role in politics see Metin Hep-er, Aylin Gurey, “The Military and the con-solidation of democracy: The recent Turkish experience,” Armed Forces & Society, (Sum-mer 2000).

16 For the above reforms see Strategic Survey 2003/4, p.131-2.

17 For a brief analysis of the terrorist threat in Turkey see mainly Cline E. Lawrence, “From Ocalan to Al Qaida: The continuing terrorist threat in Turkey,” Studies in Conflict & Ter-rorism, vol.27, (2004), pp.321-335 and Narli Nilufer, “The rise of the islamist movement in Turkey”, Middle East Review of Interna-tional Affairs, vol.3 no.3 (September 1999), pp.38-48.

18 See Ely Karmon, “Islamic Terrorist activities in Turkey in the 1990’s,” Terrorism & Politi-cal Violence, vol.10 no.4 (Winter 1998).

19 Although the evidence is circumstantial, it seems very likely that some elements of the Hizbullah organization received sup-port form some Turkish security officials. Regarding the military-Hizbullah link see Bulent Aras and Gokhan Bacik, “The mys-tery of the Turkish Hizbullah,” Middle East Policy, (June 2002).

20 As Ayoob characteristically points out, the Hizbullah bears great resemblance to the mujahedin in Afghanistan who were created and supported in by the CIA and then left without a cause after the Soviet withdrawal in 1989. The former haunted the Turkish establishment, just as the latter haunted the American establishment in the 1990s. See Ayoob, “Turkey’s Multiple Paradoxes,” p.462.

21 For a detailed record see John T. Nugent Jr., “The defeat of Turkish Hizballah as a model for counterterrorism strategy,” Middle East Review of International Affairs, vol.8 no.1, (March 2004), pp.69-76.

22 Cline, “From Ocalan to Al Qaida,” p.332.23 Ayoob, “Turkey’s Multiple Paradoxes,”

pp.454-458.

Τον περασµένο χρόνο το AKP εφάρµοσε ένα µετριοπαθές ισλαµικό πρόγραµµα που επέτρεψε στην κυβέρνηση να προχωρήσει σε δηµοκρατικές µεταρρυθµίσεις, που αµφισ-

βήτησαν το πολιτικό στάτους του τουρκικού στρατού, παραµένο-ντας παράλληλα πιστές στις αρχές του Κεµαλισµού. Αυτή η πολλά υποσχόµενη στρατηγική έχει, όµως, οριµένα όρια, που καθορίζονται από το ισλαµικό τροµοκρατικό στοιχείο και την στρατιωτική ελίτ. Η επιτυχία του µοντέλου του ‘Μετριοπαθούς Πολιτικού Ισλάµ’ βασίζε-ται στο δοµικό παράδοξο της ισορροπίας ανάµεσα στον ισλαµισµό και τον αντικληρικισµό. Πρόκειται για ένα νέο µοντέλο διακυβέρνη-σης ή για έναν αναγκαίο συµβιβασµό;

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

24


It is obvious that today’s Turkey seems different. The politicallife has been changed, after the

victory of the modest Islamic party of Recep Tayyip Erdo_an in the elec-tions of November 2002. The olderparties that have traditionally had the support of the military elite have been marginalized, as their percent-ages in the elections are extremely low1. The main question is this: Inwhat way does this major change and political turnover result in the formation of a new reality, of a new Turkey that either outdistances tra-ditional Kemalism or enters in an era where Kemalism is expressed under the prism of a new Euro-Islamic synthesis? Does this situ-ation downgrade Kemalist state’s primacy? Does it threat Turkey’s su-preme ideology or is it a chance for a new interpretation of this ideology and, at the same time, the de-mar-ginalization of social groups (i.e. the Islamists) that have been excluded from the foreground? Moreover, does today’s Islam define europe-

anization and Turkishness in a new version, which is based on Europe’s values and data?

It is very important to study the way that Turkey has faced its European perspective and the European Union itself. In all this process, it is interesting to exam-ine the relation between Islam and the Kemalist ideology, as far as the European view is concerned.

In accordance with Mustafa Kemal’s ideology, the European perspective of Turkey has been strongly connected with country’s westernization and the construc-tion of a western and secular state that is disengaged from the Islamic legacy of the old Ottoman Empire2. The expression of religious feelingshas been considered as something incompatible with the principles of modernization and westerniza-tion. For the Kemalist elite, the in-tegration in the European world demands the existence of a strict anti-Islamism and the preservation of secularism.

Because of this situation, the Islamic movement of the 1920s and 1930s had no other choice than to oppose the ideology of european-ization or – to be more specific – tooppose to ruling elite’s view about europeanization. On the other hand, the military class, as the ultimate trustee of this ideology, rejected re-ligiousness, since it was considered as a threat to the Kemalist secular-ism and europeanization.

From another point of view, the necessity for an urgent integration to the European

and, generally, the western world had a different importance: for theKemalist ideology, europeanization in Turkey operated as an obstacle to the expansion of the soviet influence.This parameter was further enforcedduring 1950s, when Turkey became a member of the Northern Atlantic Treaty Organization (NATO)3. This fact showed that Turkey wasbelieved to be a western state that participated in the anti-communis-

The europeanization of Turkey:The Kemalist ideology versus the Islamic challenge

Tasos Chatzivasileiou,Degree in Turkish Studies (Cyprus), MA Southeast European Studies (Athens)

The Kemalist ideology is the axis of Turkey’s westernization and internal cohesion. Its pr-otector is the army, which operates as the supreme power that promotes and defines theprocess of Turkey’s incorporation with the West and, moreover, with the European Union.

It is the one that defines state’s position within the international scene and determines the adopt-ion and application of West’s values in the Turkish society. At the same time, the army is the only interpreter of Kemalism and its parameters. In this framework, the armed forces specify Turkey’s europeanization and define every national value that guarantees national cohesion, in the context ofsecularism and republicanism.

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

25


tic block4. For the Kemalist ideol-ogy, Turkey was a European country because it protected Europe from soviet expansionism. In general, Kemalist europeanization has been based on the fact that Turkey is a secular state that serves Western interests5.

The conditions were changed after the end of the Cold War, in the 1990s . The

anti-soviet doctrine was not valid anymore, as the Union of Soviet Socialist Republics broke down. Kemalism had to review the defi-nition of the europeanization. Thearmed forces de facto lost their dominance in interpreting the pro-cess of westernization. At the same time, the newly emerged social and economic powers6 had the chance to determine the parameters of the relations with the West.

Under these circumstances, the Kemalist elite tried to specify the association with the West in the framework of a new financial in-teraction, considering the fact that Turkey turned into an important country for the stabilization of the whole region. In particular, officialsfrom the army and the ruling elite claimed in 1994 that their strategy was changed in order to create forc-es that would be able to act reluc-tantly and to intervene in emergen-cy cases7. Indeed, the Turkish army tried to readjust the Kemalist defi-nition of europeanization in order to maintain the role of its protector.

Turkey’s failure to become a fully modernized and democratized state, with financial welfare, obligedthe internal political, social end eco-nomic powers to contest the valid-ity of the elite’s vision of european-ization. It means that people started to dispute the traditional role of the

armed forces and claim for the cre-ation of a new framework for the redefinition of the europeanization– westernization. In other words, after Kemalist’s failing in solving the internal problems in the sectors of economy and democracy, the euro-peanization – westernization would be defined by Europe and the eventsthat occur within it and not by the needs of the Kemalist Turkey.

The rise of the political Islam– especially after Erdo_an’s victory in the elections of November 2002 – is a good chance for the redefi-nition of Turkey’s position among the European states. Whereas tra-ditional Kemalists believe that eu-ropeanization is identified withsecularism, today’s political Islam is aware of the great changes that take place in the European area and pro-motes the non-selective adoption of the European principles. To be more specific, Kemalism does notrealize that Europe is in the process of changing. Its most recent goal is to complete its political unification,having as the foundation stone the approval of all its values from every

state that wants to be a part of this unification. In this sense, modernTurkey has to abolish the Kemalist structures that are incompatible with Europe’s principles of gover-nance.

Till now, the political authori-ty has applied a tough policy that is due to the existence

of a severe Islamic threat. The con-tinuation of this threat has given to the army the chance to maintain the role of secularism’s protector. As the state is secular, it belongs to Europe, and the protectors of Turkey’s secu-larism – namely the military elite - are the ones that express Europe’s ideologies. Today, the political Islam, as it is expressed by the AKP government, is the main vehicle of the new definition for europeaniza-tion. It interprets it in a new way: Turkey ’s European character is studied through Europe itself and not through the classic Kemalist ideology8. The AKP has promotedthe europeanization process, by try-ing to abolish every old structure or system that is contrary to the

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

26


European system. To this direction, the government has promoted many legislative changes.

As far as foreign policy is con-cerned, this great change in the political scene of Turkey

entails a remarkable turn. For the new government, the redefinitionof Turkey’s position in the European Union and the redefinition of thecountry’s national priorities are very urgent and important. Gül, who served temporarily as Prime Minister defined new government’stargets in his programmatic speech in the Turkish National Assembly, right after the elections of 2002: “[…] Turkey has to redefine the pri-orities of its foreign policy in accor-dance with the regional and univer-sal realities, and has to apply a new balance in the framework of these realities and in the framework of our national interest.”9 Of course, the new priorities of the AKP govern-ment are based on Kemalism’s tradi-tional framework of modernization and europeanization10. The differ-ence is that AKP tries to harmo-nize the Kemalist ideology with the European standards. For Kemalists, europeanization is a synonym of secularism and western way of life. For the moderate political Islam, europeanization means real integra-tion and accession to the European Union and adoption of its own val-ues, beliefs and concepts.

Today’s Islam does not reject the core of Kemalism, but its in-flexible definition, in the way that itis expressed by the army. The newreality gives to the europeanization process a European perspective. In this sense, the route of the country towards Europe operates as a factor that strengthens the new political thought. After the European Summit

of Copenhagen in December 2002, Abdullah Gül tries to reduce the power of the army, in order to per-suade for the AKP’s efforts to setarmy’s political power aside: “[…] we will try to reduce the process of negotiations by promoting the neces-sary reforms. […] We will preserve Turkey’s European perspective”.11 The political Islam manages togive a new dimension to the idea of europeanization by expressing Kemalism in a totally politicized environment. The main aim is to es-tablish a new reality, a similar reality to that of Europe. Europeanization will be fulfilled when Turkey and itspeople manage to function within the framework that Europe’s insti-tutions have founded. The AKP gov-ernment seems to have the support of the majority of the Turkish soci-ety in the effort to identify Turkey’snational values with the European ones.

The most remarkable point is that the government has shown that it supports the

country’s path towards the European Union and has managed to acceler-ate juristic reforms in order to reach the ultimate goal of europeanization. In all this procedure, AKP’s object is to present the Islamic character of Turkey as something that belongs to people’s cultural identity and not as something theocratic, anachronistic and incompatible with the European perspective. Above all, today’s po-litical Islam in Turkey claims to be a power of modernity that protects state’s secularism. It has tried to give a new content to the term “secular state”. In such a state, democracy and personal freedom dominate, in the basis of Europe’s standards. Thewhole process that started after the elections of 2002 aims at Turkey’s

modernization and westernization and the redefinition of its place inthe European scene, as a country whose political, social and econom-ic structures function in the basis of Europe and towards the direction of the fulfillment of the state’s total in-tegration within the West.

Υποσηµειώσεις:

1 According to the Turkish legisla-tion, a party has to collect at least 10 % of the total votes in order to participate in the national assembly. For the results of the 2002 elections see Appendix.

2 Patrick Kinross, Atatürk, The Rebirth ofA Nation, London 2001, pp. 458 – 464.

3 Turkey and Greece acceded to NATO si-multaneously, in 1952.

4 Michael Cendrowizc, “The EuropeanCommunity and Turkey. Looking Back-wards, Looking Forwards”, Dodd Clem-ent (ed.), Turkish Foreign Policy. New prospects, Cambridge 1992, p. 18.

5 Σία Αναγνωστοπούλου, Τουρκικός Εκ-συγχρονισµός. Ισλάµ και Τουρκοκύ-πριοι στη δαιδαλώδη διαδροµή του Κεµαλισµού (Sia Anagnostopoulou, TheTurkish modernization. Islam and Turk-ish-Cypriots in the deadal route of Ke-malism), Athens 2004, pp. 121 – 122.

6 Things started to change in the 1980s,when the Prime Minister of Turkey Tur-gut Özal capitalizes the economy and liberalizes the internal market. Despite the difficulties and the problems thathave been caused, the Islamic capital and the capital of other marginalized classes becomes stronger. In fact, new economic powers emerge during that period of time.

7 Εκάβη Αθανασοπούλου, «Οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας µετά το τέλος του Ψυχρού Πολέµου», Θάνος Βερέµης (επιµ.), Η Τουρκία σήµερα, (Ekavi Athanasopoulou, “The aims ofTurkey’s foreign policy after the end of the Cold War”, Thanos Veremis (ed.),Today’s Turkey), Athens 1995, p. 305.

8 The current Minister of Foreign AffairsAbdullah Gül declares on January 2003 that AKP’s goal is to make Turkey a to-tally functional European democracy.

9 Sabah newspaper, Istanbul, 24 November 2002.

10 Yeni afak newspaper, Istanbul, 24 No-vember 2002.

11 Zaman newspaper, Istanbul, 14 Decem-ber 2002.

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

27


Turkey and the EU – stages in the partnership

YEAR FACTS

17 –18 December 2004 EU – 25 decide on opening of accession negotiations with Turkey

October 2004 European Commission presents strategy report

12/12/2002 EU defines accession perspective

08/03/2001 EU accession partnership enters into force

10/12/1999 Turkey obtains EU candidate status in Helsinki

12/12/1997 EU offers Turkey special pre-accession strategy; Turkey turns it down

01/01/1996 Customs union enters into force

18/12/1989 Commission delivers negative opinion on application

14/04/1987 Turkey’s first application for EC membership

01/12/1964 Association Agreement between Turkey and EEC enters into force

Kourtalis Stavros, Ph.D. candidate at the Department of Political Science and Public Administration, National and Kapodistrian University of Athens

Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α & Ε . Ε .

28


Η τριγωνική σχέση Ελλάδας – Τουρκ ίας – Κύπρ ου αποτελεί ίσως τον καταλυ-

τικότερο παράγοντα για την σταθε-ρότητα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Οι σχέσεις καλής γειτονίας και συνεργασίας µεταξύ των τριών χωρών αποτε-λούν το βασικό σηµείο αναφοράς της διπλωµατικής δραστηριότητας που αναπτύσσεται την τελευταία πεντηκονταετία στο πεδίο αυτό. Τα τελευταία χρόνια, στο σχεδιασµό της σχετικής πολιτικής δράσης έχει ενσωµατωθεί και η διάσταση της ευρωπαϊκής προοπτικής τόσο της Κύπρου όσο και της Τουρκίας.

Ειδικά σε ό,τι αφορά στην ευ-ρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, επισηµαίνεται ότι αποτελεί σταθε-ρή παράµετρο της εξωτερικής πολι-τικής της Ελλάδας. Είναι παγιωµέ-νη η αντίληψη ότι η προοπτική της συµµετοχής της γειτονικής χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπηρετεί τα εθνικά µας συµφέροντα, καθώς ο εξευρωπαϊσµός της θα στηριχθεί υποχρεωτικά στον εκδηµοκρατι-σµό του πολιτικού της συστήµα-τος, στην φιλελευθεροποίηση της κοινωνίας της και στον έλεγχο των στρατοκρατικών αντιλήψεων που υπάρχουν σε ορισµένα κέντρα αποφάσεων στην Άγκυρα. Αυτή η µεταστροφή στην πολιτική και κοι-νωνική τουρκική πραγµατικότητα

θα µειώσει σηµαντικά τις πιθανό-τητες εκδήλωσης των επιθετικών και διεκδικητικών τάσεών της ένα-ντι της Ελλάδας, οδηγώντας σε ένα πλαίσιο σχέσεων καλής γειτονίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης µε-ταξύ των δύο χωρών.

Η θέση αυτή της Ελλάδος απο-τελεί µια πολιτική επιλογή, η οποία εδράζεται σε δεδοµένα και θέσεις που έχουν καταγραφεί στο διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον σχετικά µε την στάση της Τουρκίας ως προς την ευρωπαϊκή της προοπτική.

Κ α τ ’ α ρ χ ή ν η Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Επ ι τ ρ ο π ή , δ ι α το υ α ρ µ ο δ ί ο υ Επιτρόπου, έχει δηλώσει ότι η Τουρκία πρέπει να καταβάλει προ-σπάθεια ώστε να επιτύχει τους όρους και τις προϋποθέσεις που υπάρχουν για την έναρξη της προε-νταξιακής διαδικασίας. Η συζήτηση για την ηµεροµηνία έναρξης δια-πραγµατεύσεων θα εξαρτηθεί ακρι-βώς από αυτή την προσπάθεια.

Είναι πρόδηλο ότι αυτή η θέση δεν αποτελεί αποκλεισµό της Τουρκίας, ούτε αποτε-

λεί έκφραση κάποιας αρνητικής προδιάθεσης προς τη µουσουλ-µανική θρησκεία και παράδοση. Άλλωστε η Επιτροπή έχει σηµειώ-σει ότι η Τουρκία κατόρθωσε να κάνει σηµαντικά βήµατα τα οποία ήταν απαραίτητα για την ικανο-

ποίηση των πολιτικών κριτηρίων της Κοπεγχάγης. Το πραγµατικό ζητούµενο είναι, εάν, στα πλαίσια του σύγχρονου διεθνούς περιβάλ-λοντος, η Τουρκία µοιράζεται µε τα υπόλοιπα κράτη τις ίδιες πολιτικές και κοινωνικές αξίες.

Το στοίχηµα πάντως που η τουρκική ηγεσία έχει να κερ-δίσει σε αυτή την φάση είναι

διττό. Πρώτον, πρέπει να πείσει τα άλλα κράτη ότι αξίζει να ενταχθεί η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. ∆εύτερον, πρέπει να πείσει και τον τουρκικό λαό για τη σκοπιµότητα αυτού του εγχειρήµατος. Πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νοµίσµα-τος. Πιο συγκεκριµένα, η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί στοιχείο της πρότασης όλων σχε-δόν των πολιτικών κοµµάτων στην Τουρκία, έστω κι αν το καθένα έχει τη δική του προσέγγιση, αντιτιθέµε-νο όχι στην ένταξη αλλά στον τρόπο µε τον οποίο αυτή δροµολογείται. Ο τουρκικός λαός καλείται να πειστεί ο ίδιος ότι η ένταξή του στην Ένωση θα βελτιώσει τη δηµοκρατική δοµή και την οικονοµική και κοινωνική συνοχή της χώρας του, για να πείσει µετά µε την στάση και τη συµπερι-φορά του τη διεθνή κοινότητα ότι πρέπει να ενταχθεί θεσµικά στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Άλλωστε, η Τουρκία έχει υποβάλει το σχετικό

Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος:

Λεπτές ισορροπίες µε ευρωπαϊκή προοπτικήTης Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων,

καs Μαριέττας Γιαννάκου

Ε Λ Λ Α ∆ Α - Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Α - Κ Υ Π Ρ Ο Σ : Τ Ο Π Α Ζ Λ

29


αίτηµα για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1959, µία µόλις χρονιά µετά την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας, και σήµερα, µετά από 45 χρόνια πολιτι-κών αναταραχών και προ-σπαθειών, η Τουρκία βρίσκε-ται ακόµα επί θύραις.

Εξίσου σηµαντικό είναι το θέµα της ένταξης της Κύπρου στην Ένωση, και ο τρόπος χειρισµού του από την τουρκική πλευρά. Η επι-σήµανση του προηγούµενου της Ανατολικής Γερµανίας ως νοµικού µέσου ένταξης του βορείου τµήµατος της Κύπρου στην Ένωση αποτελεί µια καλή βάση-αφετη-ρία διαπραγµατεύσεων, όπως αυτή αποτυπώθηκε στο Σχέδιο Ανάν. Το ζητούµενο, από όλες τις ενδια-φερόµενες πλευρές είναι να βρεθεί µια ισόρροπη, βιώσιµη και µόνιµη λύση στο Κυπριακό πρόβληµα. Έχει καταγραφεί θετικά η εκφρασθείσα πολιτική βούληση, τόσο από την τουρκική, όσο και από την τουρκο-κυπριακή πλευρά, για την επίλυση του Κυπριακού.

Η ελληνική πλευρά, πάντα προσπαθούσε να συνδρά-µει την Τουρκία στην ευ-

ρωπαϊκή πορεία της. Και αυτό µάλι-στα σε ορισµένες περιπτώσεις, υπό την προηγούµενη κυβέρνηση είχε γίνει µε τίµηµα τη δηµιουργία δε-σµεύσεων εκ µέρους της Ελλάδας, όπως π.χ. µε την εκ µέρους µας ανα-γνώριση των ζωτικών συµφερόντων της Τουρκίας στο Αιγαίο (Μαδρίτη 1997) και την ύπαρξη «συνοριακών διαφορών» (Ελσίνκι 1999) µεταξύ των δύο χωρών, σηµεία των οποίων τη διεθνή κατοχύρωση επιζητούσε για πολλά χρόνια η Τουρκία και για τα οποία δυστυχώς δεν υπήρξαν κάποιες αντίστοιχες παραχωρήσεις

από την τουρκική πλευρά, που να υποδηλώνουν, έστω και για λόγους εντυπώσεων, µια διάθεση καλής θέ-λησης εκ µέρους της.

Η κυβέρνηση της Νέας ∆ηµοκρατίας, µε αίσθηµα ευ-θύνης, στηρίζει την τουρκική προσπάθεια για ευρωπαϊκή προοπτική, αναζητώντας πα-ράλληλα την διασφάλιση και την ικανοποίηση των εθνικών συµφερόντων. Ο ελληνικός πολιτικός χειρισµός, σε διε-θνές επίπεδο, των εξελίξεων για την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν στην Κύπρο συνέβαλε τα µέγιστα ώστε η ελληνοκυ-πριακή πλευρά να µην αποµο-νωθεί αλλά να αποτελεί πάλι τον κύριο συνοµιλητή σε όλα

τα διεθνή κέντρα αποφάσεων για το θέµα αυτό. Η στάση αυτή της ελ-ληνικής πλευράς έχει εκτιµηθεί και από την τουρκική ηγεσία. ∆εν είναι τυχαία η δηµιουργία καλών προσω-πικών σχέσεων των πρωθυπουργών των δυο κρατών. Η προσπάθεια της τουρκικής κυβέρνησης για εξευρω-παϊσµό του τουρκικού κράτους, µε έλεγχο των στρατοκρατικών κέ-ντρων αποφάσεων είναι ορατή και χρήζει υποστήριξης. Όµως, αυτό δεν σηµαίνει ότι σταµατά η Ελλάδα να ασκεί έλεγχο στις τουρκικές ενέργειες, και πολύ περισσότερο να ασκεί τα κυριαρχικά δικαιώµα-τα της, π.χ. να καταγράφει και να αναχαιτίζει παραβάσεις του FIR Αθηνών και παραβιάσεις του εθνι-κού εναέριου χώρου από τουρκικά αεροσκάφη.

Συνοψίζοντας θα µπορούσε κάποιος να πει ότι η ελληνι-κή κυβέρνηση συµπαρίστα-

ται τόσο στην κυπριακή αλλά και στην τουρκική κυβέρνηση, έχοντας ως γνώµονα την εξυπηρέτηση του εθνικού συµφέροντος µέσω της δη-µιουργίας ενός ειρηνικού κλίµατος στην περιοχή, όπου η ευρωπαϊκή προοπτική των ενδιαφεροµένων µερών είναι το κρίσιµο σηµείο.


Το στοίχηµαπου η τουρκική ηγεσία

έχει να κερδίσεισε αυτή την φάση

είναι διττό.

Πρώτον,πρέπει να πείσειτα άλλα κράτη

ότι αξίζεινα ενταχθεί η Τουρκία

στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

∆εύτερον,πρέπει να πείσει

και τον τουρκικό λαόγια τη σκοπιµότητα αυτού

του εγχειρήµατος.

Πρόκειταιγια τις δύο όψεις

του ίδιου νοµίσµατος.

30


The land masses covered by modern Greece, Turkey and Cyprus may be dis-

tinct, but their close geographic relationship means that none of these areas was isolated from the other two for long periods of time. Both commerce and war offered aninterface for cultural exchange in-volving artefacts, people, ideas, im-ages, sounds, and food.

Although communication can be traced even earlier, in the Bronze Age contacts can be demonstrated through finds of metal, pottery andstone artefacts. Traffic in raw andmanufactured metals became a driving force for interregional re-lations, reaching a very high level of activity in the latter part of the second millennium. A cargo con-taining tons of Cypriot copper, supplemented by Cypriot pottery, Mycenaean weapons, and Egyptian gold jewellery, was discovered in a boat that sank at Ulu Burun, off thesouthern Anatolian coast. The boatwas on its way westwards when it was shipwrecked more than three thousand years ago. Mycenaean products were routinely imitated locally in Cyprus and Anatolia, while movements of populations eastwards from the Aegean are be-lieved to have occurred during a period of political instability at the close of the Bronze Age. The legend

of the Trojan War has created liter-ary memories of mythical heroes sending ships from Cyprus to fighton the side of the Agamemnon and Achilles.

The expansion of Hellenic cul-ture in the first millennium BC in-cluded both Anatolia and Cyprus in its eastward trajectory. Thisprocess was completed with the foundation of the Hellenistic king-doms in the east Mediterranean. From that time on, Greece, Turkey and Cyprus were integrated into ambitious empires and assumed a role at times central and at times peripheral to imperial politics and culture. From the Republic to the Empire, Roman rule formed a globalising political entity cover-ing very diverse cultural groups. Greek culture formed a medium of communication among the edu-cated elites of the eastern part of the Roman empire, also offeringthem a way to exercise some form of control in local societies as part of a decentralised system of ad-ministration. Greece, Anatolia and Cyprus continued traditional pat-terns of exchange, including pot-tery, metals and consumables, such as wine and textiles.

The Gentile and Jewish com-munities in Cyprus, the western coast of Turkey

and Greece were visited by Saint Paul and thus became pivotal to the earliest expansion of Christianity.

The foundation of Consta-ntinople brought Anatolia to the forefront of the Byzantine empire, its cities having a great role as political and ecclesiastical foci of power. While the ancient Hellenic culture was waning in the face of a transition to a more centralised mode of rulership with Christian credentials, it was also from those eastern areas of the empire that intellectual movements, including long-lasting debates in theologi-cal discourse, originated and were elaborated.

While both sides of the Aegean and Cyprus had turbulent histo-

ries during the Byzantine years, including periods of Arab rule, Cyprus and most of southern Greece were at the periphery of the Constantinople-based empire. However, by the eleventh century not only was there art inspired by the great Christian artistic cen-tres, but even traces of intercon-nections with Islamic art, coming westwards from the areas con-quered by the Seljuk Turks, made their appearance in the decora-tion of churches. The Crusadersdestroyed Constantinople in 1204

Greece, Cyprus and Turkey:connections through the centuries

Dr Eva Baboula, Oxford UniversityDepartment of History in Art University of Victoria, Canada


31


and the crumbling empire strug-gled unsuccessfully to keep abreast of further disintegration. In most areas knights divided up the land and ruled it, followed by Venice which was to become a major play-er in the regional balance of pow-er in the next few centuries. The Lusignans in Cyprus left their own artistic imprint on the island.

After a long period of conquest and negotiation the Ottomans re-united the areas previously com-manded by the Byzantine emperor under a single roof: the rule of the sultan. Both Greece and Cyprus were of peripheral significance to the Ottoman state, while parts of Greece reverted to Venetian rule before being handed back to the Ottomans again. The empire based on the same Constantinople, now called Istanbul, spread its culture and art to the whole extent of its borders. Mosques, Islamic schools, caravanserais, and fountains dot-ted the empire, complementing the landscape of churches and mon-asteries. Many monuments have gone through an elaborate history of changing functions from church to mosque and vice versa. Balkan routes were transversed by Greek merchants in a cosmopolitan envi-ronment which tolerated Christian and Jewish populations as ‘Peoples of the Book’. Peaceful coexistence of different populations alternated with periods of tension and upris-ings until the early movements of independence set off the modern history of Greece, with other re-gions following suit.

Whether in direct politi-cal contact with each other, or as parts of

larger empires, Greece, Turkey and Cyprus have been on inter-

secting cultural trajectories. Their respective histories have also in-cluded groups of people often seen as peripheral to the political world of the region: Jews, Vlachs, Armenians , Kurds , and many more. The mosques of Thrace and Cyprus, the legacy of the Greek

communities of Asia Minor, the common memories of Cypriots of Greek and Turkish ethnic back-ground are all valuable fragments of a world of contacts which is to be explored for its richness and diversity rather than to be isolated for political use.

Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία:διαχρονικές σχέσεις

Εύα Μπαµπούλα, ∆ιδάκτωρ Πανεπιστηµίου ΟξφόρδηςDepartment of History in Art University of Victoria, Canada

Ένα φάσµα φιλικών και εχθρικών σχέσεων αποτέλεσε τη βάση της πολιτιστικής επικοινωνίας και των ανταλλαγών στο πα-ρελθόν µεταξύ των περιοχών που καλύπτονται από τα σηµε-

ρινά κράτη της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Κύπρου.Κατά την Εποχή του Χαλκού, η εµπορία ακατέργαστων και κα-

τεργασµένων µετάλλων αποτέλεσε µια από τις κινητήριες δυνάµεις επαφών. Η επέκταση του ελληνικού πολιτισµού κατά την πρώτη χιλιετία προ Χριστού συµπεριέλαβε την Ανατολία και την Κύπρο στην ανατολική της τροχιά. Μετά την ίδρυση των ελληνιστικών βα-σιλείων στην ανατολική Μεσόγειο οι τρεις περιοχές ανήκαν σε µια σειρά φιλόδοξων αυτοκρατοριών. Από τη ρωµαϊκή στη βυζαντινή αυτοκρατορία, ο ρόλος της κλασσικής παιδείας πέρασε σε δεύτερη µοίρα ενώ το πολιτιστικό πρόσωπο του Βυζαντίου απέκτησε καθα-ρά χριστιανικό προσανατολισµό. Σιγά σιγά η καλλιτεχνική δραστη-ριότητα στον ελλαδικό χώρο δείχνει επιρροές από τα αυτοκρατο-ρικά κέντρα καθώς και κάποιες σχέσεις µε την ισλαµική τέχνη. Η Τέταρτη Σταυροφορία επίσπευσε την πτώση του Βυζαντίου µε την κατακερµάτισή του σε ιπποτικά βασίλεια, ακολουθούµενα σε πολ-λές περιοχές από τη βενετική κυριαρχία. Η οθωµανική αυτοκρατο-ρία επανένωσε τις βυζαντινές περιοχές υπό έναν κυρίαρχο: το σουλ-τάνο. Χριστιανοί και εβραίοι έγιναν δεκτοί στο οθωµανικό κράτος ως Λαοί της Βίβλου.

Τα τζαµιά της Θράκης και της Κύπρου, η κληρονοµιά των ελ-ληνικών κοινοτήτων της Μικράς Ασίας, οι κοινές µνήµες των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων αποτελούν στοιχεία πολύτιµα ενός συχνά κοινού παρελθόντος που πρέπει να εξεταστεί για τον πλούτο και την ποικιλία του και όχι µόνο να αποµονώνεται για πο-λιτική χρήση.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ


32


Από τις 7 Μαρτίου που η Νέα ∆ηµοκρατία ανέλαβε τη διακυβέρνηση, τείνει

να παγιωθεί µια κατάσταση στην εξωτερική πολιτική και στην πο-λιτική ασφάλειας και άµυνας της χώρας, η οποία ενίοτε οδηγεί σε διπλωµατικές επιπλοκές ή και σε απαράδεκτα ολισθήµατα, που αν συνεχιστούν, είναι δυνατό να οδη-γήσουν σε παρενέργειες που θα διακυβεύσουν, όσα η Ελλάδα κα-τέκτησε τα τελευταία χρόνια στη διεθνή σκηνή. ∆υστυχώς, την απου-σία πολιτικής και την αδράνεια που διαπιστώθηκαν στους χειρισµούς της Λουκέρνης για το Κυπριακό, ακολούθησαν µια πολιτική πρα-κτική στις εξωτερικές σχέσεις, που έδειξε ότι η κυβέρνηση δεν έχει ούτε κεντρικό προσανατολισµό, ούτε βασίζεται σε συγκεκριµένες στρα-τηγικές επιλογές. Παράλληλα, πλη-θαίνουν τα ανησυχητικά συµβάντα στο χώρο της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής άµυνας και ασφά-λειας.

Υπάρχου ν σήµερα α νοι-κ τά πολιτικά ζητήµα-τα και η Κυβέρνηση, -ο

Πρωθυπουργός προσωπικά-, οφεί-λουν να ξεκαθαρίσουν τη στάση τους. Θυµίζω δύο µόνον χαρακτηρι-στικά παραδείγµατα.

Όλοι θυµούνται την παλιότε-ρη δήλωση του Υπουργού Εθνικής Άµυνας σε τουρκική εφηµερίδα σχε-τικά µε το ενδεχόµενο µείωσης του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου από τα 10 σε 9 ή σε λιγότερα µίλια,

στο πλαίσιο µιας «συµφωνίας – πα-κέτο», που αν πράγµατι ισχύει, τότε πρόκειται για πρωτοφανές κυβερ-νητικό ολίσθηµα, που κινδυνεύει να αλλάξει ριζικά το πολιτικό και νοµικό πλαίσιο επίλυσης των ελ-ληνοτουρκικών προβληµάτων.

Μείζο ν ο ς όµω ς σ ηµα-σίας είναι και η δηµό-σια τοποθέτηση του

Πρωθυπουργού, περί συµφω-νίας µε την Τουρκία για αµοιβαία µείωση των εξοπλισµών των δύο χωρών, -που ουδέποτε είχε επίση-µα γνωστοποιηθεί-, και οι κυβερ-νητικές παλινωδίες που ακολού-θησαν µε τη γνωστή διάψευση του Υπουργού Εθνικής Άµυνας, αλλά και την «ανασκευή» του κυβερνητι-κού εκπροσώπου που αναφέρθηκε σε «προφορική συµφωνία».

Πέραν του ερωτήµατος που προκύπτει για το αν τελικά βρι-σκόµαστε µπροστά σε µια «ρεα-λιστική» προσπάθεια επίτευξης «ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ-ΠΑΚΕΤΟΥ», για την υφαλοκρηπίδα, µε όρους «ξε-πουλήµατος» της εθνικής µας κυ-ριαρχίας και του εθνικού µας χώ-ρου, επιπλέον, είµαι υποχρεωµένος να τονίσω ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική κινδυνεύει να υπερκε-ραστεί από τις διεθνείς και περι-φερειακές εξελίξεις. Όσο πιο γρή-γορα το αντιληφθεί η Κυβέρνηση, τόσο λιγότερο επιζήµιες θα είναι οι επιπτώσεις στα εθνικά θέµα-τα. ∆υστυχώς, όµως, η Κυβέρνηση εξακολουθεί να στέκεται αµήχα-

νη µπροστά στις κυοφορούµενες ραγδαίες διεθνείς ρυθµίσεις. Η Κυβέρνηση δεν φαίνεται να έχει κα-τανοήσει την εθνική µας στρατη-γική, για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική εθνικής άµυνας και ασφάλειας, παρά το γεγονός, - και πολύ σωστά-, ότι ο Έλληνας Πρωθυπουργός έχει διακηρύξει πολλές φορές στο παρελθόν τη δική του στήριξη, αλλά και την ύπαρξη ευρείας πολιτικής και λαϊκής συ-ναίνεσης σε αυτήν.

Αντίθετα, µε την πρακτική της, η κυβέρνηση της Ν.∆. φαίνεται να ακολουθεί µια πολιτική ad hoc αντιδράσεων στις εξελίξεις αντί να παρεµβαίνει σε αυτές και να διαµορφώνει ένα ευνοϊκό πλαίσιο για τα ελληνικά συµφέροντα. Η Ελλάδα, µε την συµβολή των κυ-βερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, διαµόρ-φωσε µια εθνική στρατηγική, που ίσχυσε στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική άµυνας και ασφάλειας της χώρας και αναδείχθηκε ικανή να αφοµοιώνει τις νέες εξελίξεις, γιατί βασίζεται σε πλατιά πολιτική συναίνεση, ισχυρά ρεαλιστικά δε-δοµένα και βαθιά κατανόηση των πάγιων εθνικών επιδιώξεων. Έτσι παρήγαγε σαφή θετικά αποτελέ-σµατα στην προηγούµενη περίοδο.

Με σηµείο καµπής την Ευρωπαϊκή ∆ιάσκεψη Κορυφής του Ελσίνκι,

το 1999, αλλά και την πορεία οµα-λοποίησης σε διµερές πλαίσιο, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις πέρασαν από την περίοδο αντιπαλότητας

Η Εθνική Στρατηγικήστις νέες συνθήκεςΆκη Τσοχατζόπουλου, πρώην Υπουργού Εθνικής Άµυνας


33


σε µια περίοδο οικοδόµησης σχέ-σεων εµπιστοσύνης. Η νέα φάση που διέρχεται το πλέγµα των ελλη-νοτουρκικών σχέσεων χαρακτηρίζε-ται από την προσπάθεια εµπέδω-σης µιας «Σχέσης Συνεργασίας» ως όχηµα οικοδόµησης µιας αναµε-νόµενης «Εταιρικής Σχέσης» στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο, -που είναι απαράδεκτες και απορριπτέες-, βρίσκονται στην καρ-διά και όχι στο περιθώριο αυτής της διαδικασίας. Αν το ζητούµενο πριν µερικά χρόνια στις διµερείς σχέσεις ήταν η αποφυγή εντάσεων και η επίτευξη µιας διαδικασίας οµα-λοποίησης, σήµερα στο επίκεντρο βρίσκεται η επίτευξη,- από κοινού επιβολή-, µιας σχέσης γνήσιας συ-νεργασίας.

Θεµελιώδες στοιχείο που µετα-βάλει την πολιτική κατάσταση στις διµερείς σχέσεις, είναι η αλλαγή του διεθνούς πλαισίου των ελλη-νοτουρκικών σχέσεων. Η κρίσιµη επισήµανση αφορά το ότι ο ευ-ρωπαϊκός προσανατολισµός της Τουρκίας καθορίζει τη µετεξέλι-ξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων και όχι αντίστροφα. Η προσχώρη-ση της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση προϋποθέτει εσωτερικές προσαρµογές και διαφορετική θεώρηση του διεθνούς ρόλου της από την τουρκική πολιτική ελίτ. Ζήτηµα που πρωτίστως αφορά την Ελλάδα, επειδή δεν νοείται έντα-ξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς την προηγούµενη εγκατάλειψη των διεκδικήσεων της έναντι της Ελλάδας.

Η Ελλάδα στηρίζει λοιπόν την τουρκική υποψηφιό-τητα, γιατί η οικοδόµηση

µιας εταιρικής σχέσης σηµαίνει

αλλαγή της στάσης της Άγκυρας. Η «βήµα-βήµα» ελληνοτουρκική προσέγγιση είναι µέρος του οδικού χάρτη, που θα φέρει στην Τουρκία την πολυπόθητη ηµεροµηνία έναρ-ξης των ενταξιακών διαπραγµα-τεύσεων. Εποµένως, η ελληνική κυβέρνηση όχι µόνο δεν πρέπει να αποδεσµεύσει, αλλά να συν-δέσει στενότερα τις ευρωτουρκι-κές σχέσεις µε την πορεία πλήρους εξοµάλυνσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων! Ότι ισχύει µάλιστα, -όπως παραπάνω-, για τις διµερείς ελλη-νοτουρκικές σχέσεις, ισχύει πλέον και για τις σχέσεις Λευκωσίας-Άγκυρας και µάλιστα για πρώτη φορά µετά το 1974, καθώς η έντα-ξη της Κυπριακής ∆ηµοκρατίας την φέρνει όχι µόνο σε ισότιµη διµερή σχέση µε την ίδια την Τουρκία, -που πρέπει να την αντιµετωπίζει πλέ-ον ως έναν από τους µελλοντικούς εταίρους της-, αλλά προσφέρει και ένα νέο πλαίσιο διαπραγµάτευσης ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων, στη βάση της επαναπροσέγγισης, µε ισχυρό πλαίσιο το ευρωπαϊκό κε-κτηµένο.

Ωστόσο, η ντε-φάκτο ανα-βάθµιση της Τουρκίας, -α ν ε γκ ριθε ί από την

Ευρωπαϊκή Ένωση η έναρξη εντα-ξιακών της διαπραγµατεύσεων-, σε συνδυασµό µε τη νέα αντίληψη παγκόσµιας ασφάλειας του ΝΑΤΟ, για πολιτικο-στρατιωτική παρουσία στην Μείζονα Μέση Ανατολή και ανάπτυξης ενός ευρύτατου πλέγµα-τος σχέσεων µε τον µουσουλµανικό κόσµο, κινδυνεύει να υπερκεράσει διπλωµατικά τις οριοθετήσεις που συνδέονται µε την πλήρη εξοµά-λυνση των ελληνοτουρκικών σχέ-σεων.

Για αυτό, εµείς προειδοποιού-

µε ότι η κυβέρνηση έχει χρέος να αντιµετωπίσει, µε σταθερότητα στους στόχους της εθνικής στρα-τηγικής, τις σηµερινές απαιτήσεις της συγκυρίας. ∆εν αρκεί σήµερα µια γενική ατµόσφαιρα πνεύµα-τος συνεργασίας και κλίµατος κα-λών διαπροσωπικών σχέσεων των ηγεσιών µε την γείτονα. Η επανά-παυση σε τέτοιες πρακτικές, απο-κρύπτει τις υπαρκτές δυσκολίες και την φύση της στρατιωτικής απειλής που ενυπάρχει στις συνεχιζόµενες παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου, στην µη αναίρεση του casus beli και στις εδαφικές διεκδικήσεις σε βάρος της χώρας µας.

Εµείς, αντίθετα, υποστηρί-ζουµε ότι έφτασε η ώρα να γίνουν πρακτικά και συ-

γκεκριµένα βήµατα στις διµερείς σχέσεις και αυτά να συνδεθούν στενά και συγκεκριµένα µε τον ευ-ρωπαϊκό βηµατισµό της Τουρκίας προς την ηµεροµηνία έναρξης των ενταξιακών της διαπραγµατεύσε-ων. Είναι ώρα οι ευρωπαίοι εταίροι να κατανοήσουν, ότι είναι αδύνα-τη η πρόοδος των ευρωτουρκικών σχέσεων χωρίς την πρόοδο των αντίστοιχων ελληνοτουρκικών. Η κυβέρνηση, αντί για δηλώσεις και πρακτικές, που δηµιουργούν τουλά-χιστον συγχύσεις, χρειάζεται περί-σκεψη και σοβαρό σχεδιασµό. Είναι ώρα πρωτοβουλιών, ανάπτυξης ενός πλέγµατος πολυδιάστατων σχέσεων µε ευρωπαίους εταίρους, µεσογειακά και αραβικά κράτη και την ίδια την Τουρκία. Η Ελλάδα δεν πρέπει να καταστεί αδρανής εταί-ρος, αλλά να παραµείνει ενεργό µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ενοποιητικών διαδικασιών, µε ταυτόχρονη ενίσχυση του περιφε-ρειακού ρόλου της.


34


A Greek colleague of mine, commenting on the Turkish bid to join the European

Union, stated that “Turkey has as much a right to join as Greece did”. He felt, and continues to believe, that in manners and certain custo-ms Greeks are more like Turks, than most western Europeans. “If Greece could join, so should Turkey”, he added. But, as one can assume, the

matter is a great deal more complic-ated than traditions and customs.

The Turkish Human RightsAssociation (IHD) has stated that “torture is widespread and systema-tic” still. This is so “despite governm-ent efforts to eradicate the practice”.These torturous and systematic me-thods of punishment involve “beat-ing the soles of the feet with a stick” and “electrical shocks”. Complaints of such punishment practices are between 692 to 1, 391.1

In December of this year, the Twenty-five EU leaders will meetto make a decision on the basis of the October Commission report. If the progress report is positive “we will start EU entry talks before the end of this year” stated Turkish Foreign Minister Abdullah Gul.2 Doubts remain whether Turkey “has made sufficient progress ondemocracy, human rights and the

rule of law to open accession talks next year”. European Agriculture Commissioner Franz Fischler feels that due to these doubts “there co-uld be a fundamentalist backlash”. Adding to that, Frits Bolkestein, the Dutch Commissioner, “warned that Turkish accession could lead to an Islamization of Europe”. It is Turkey’s size and Muslim identity that worries the two Commissioners and Bolkestein has stated that “Turkey is . . . far more oriental than

European”. 3Despite the warnings by

Bolkestein and Fischler, the majori-ty of the EU Commissioners recom-mend that “Turkey has made enou-gh progress on the bloc’s criteria for democracy, human rights and the rule of law to justify opening entry negotiations next year”. 4

In an interview I conducted on September 13, Mehmet Emin Sinikoglu, Mufti of Xanthi, Thrace,stated that Turkey is one of the str-ongest Muslim countries. It has ties to NATO. However, he estimated that it will take another 30 years for Turkey’s Human Rights problems to eradicate completely. He feels that although Turkey is very behind in literacy and punishment practices, slowly and carefully it will all chan-ge. “They don’t even send their chil-dren to school . . . families just don’t want their children to become ed-ucated, just to work”. He is positive that it will work out though. “Thereneeds to be dialogue and patience from both sides”.


1 “Rights group says torture still systematic in Turkey”(AFP) Kathimerini Saturday-Sunday, Sept. 11-12, 2004

2 “Water on Turkey’s EU hopes” Paul Tay-lor, Reuters. Kathimerini Saturday-Sun-day, Sept. 11-12, 2004



Some Thoughts on Turkey’s Hope for EU EntryBy Georgia Savvidi, journalist


35


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μετά από δύο παγκό-σµιους πολέµους, αµέ-τρητε ς α ν θρ ώπι ν ε ς

απώλειες και ατέλειωτες φυσικές και οικονοµικές καταστροφές, η ιδέα της ενοποίησης των εθνών της Γηραιάς Ηπείρου, έµοιαζε, πε-ρισσότερο µε σενάριο επιστηµο-νικής φαντασίας. Όµως, ευτυχώς για τους λαούς της, η Ευρώπη είχε φτάσει στο Ναδίρ της, είχε “πιάσει πάτο”. Κι έτσι, το κυνήγι της (παρα-πάνω) “Χίµαιρας”, εµφανίστηκε ως αναγκαία επιλογή, η µόνη ελπίδα για “ανάκαµψη” και ειρήνη.

Αποτέλεσµα των “διακαών πό-θων” κάποιων “ονειροπόλων”, όπως ο Ζαν Μοννέ και ο Ροµπέρτ Σουµάν, ήταν η ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Σήµερα, περίπου εξή-ντα χρόνια µετά, το όνειρο, όχι µόνο είναι πραγµατικότητα, αλλά επιτρέπει και την επιδίωξη ακόµη µεγαλύτερων “Ουτοπιών”. Η τωρινή Ευρωπαϊκή Ένωση των 25 ευρωπαϊ-κών εθνών, εγγυάται την ειρήνη και την ανάπτυξη των µελών της, αλλά και εµφανίζει τη δυναµική ενός πα-γκόσµιου οικονοµικού και πολιτικού “παίχτη”.

Ωστόσο, δύο (κυρίαρχα) ζη-τήµατα απασχολούν έντονα τους σύγχρονους υπέρµαχους και κοι-νωνούς της (περαιτέρω) διεύρυν-σης κι εµβάθυνσης της ΕΕ. Το ένα

θεωρητικό, η µορφή της µελλοντι-κής Ευρώπης. Το άλλο πρακτικό, η νοµική βάση της, το σχεδιαζόµενο σύνταγµα των ενωµένων ευρωπαϊ-κών εθνών.

Τα δύο αυτά ζητήµατα συν-δέονται άρρηκτα. Η µορφή της Ένωσης είναι εξεταστέα, σε ανα-γκαία συνάρτηση µε την θεωρία του Οµοσπονδισµού. Το ευρωπαϊ-κό Σύνταγµα, απ’ όταν θεωρήθηκε αναπόφευκτο στάδιο της ενοποίη-σης, συνδέθηκε, τουλάχιστον εν-νοιολογικά, µε την οµοσπονδιακή θεωρία.

Με την παρούσα µελέτη επιδιώ-κεται η ανάλυση, τόσο της ιδιαίτε-ρης φύσης του Οµοσπονδισµού, καθώς και της σχέσης αυτού µε το ευρωπαϊκό Σύνταγµα, όσο και της δυναµικής της σχέσης αυτής, σε συνάρτηση µε το πολυπόθητο όνειρο της ευηµερίας των λαών της Ευρώπης.

ΟΜΟΣΠΟΝ∆ΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Ο Φεντεραλισµός- ο διε-θνής όρος της οµοσπον-διακής θεωρίας- προέρ-

χεται από το λατινικό ιδίωµα “fo-ederatus”, που σηµαίνει “δέσµευση µέσω συνθήκης” (από τις λέξεις “foedus”=συνθήκη και “fidere”=πι-στεύω, εµπιστεύοµαι).

Στ ο π έ ρ α σ µ α τ ω ν ε τ ώ ν ο Φεν τεραλισµός ή, ελληνισ τί ,

Οµο σ πο ν δισµό ς , πρ ο σ έλαβ ε πάνω από 265 διαφορετικές έν-νοιες!1 Σε µια προσπάθεια συνο-λικής αποτίµησης της ιστορικής του πορείας, θα µπορούσαµε να αρκεστούµε στον εξής ορισµό: Ο Οµοσπονδισµός είναι εκείνη η θε-ωρία (αλλά και η στρατηγική) πο-λιτικής ενοποίησης, που πρεσβεύει την πολιτική ένωση κοινοτήτων, επαρχιών, πολιτειών, κρατών υπό µια πολιτειακή οντότητα ευρύτε-ρου χαρακτήρα, κατοχυρωµένη σε διεθνή συνθήκη ή καταστατικό χάρτη (Σύνταγµα). Ο λόγος της συγκρότησης µιας τέτοιας ένωσης είναι, η ανάγκη συσπείρωσης των αντίστοιχων επιµέρους ενοτήτων, είτε από έντονο συναίσθηµα αλλη-λεγγύης, είτε για την αντιµετώπιση κινδύνων υποταγής σε άλλες πολι-τειακές οντότητες2 ή οικονοµικών προκλήσεων.

Λόγω της (αναπόφευκτης) αο-ριστίας ή, έστω, γενικότητας του παραπάνω ορισµού, το περιεχό-µενό του προσδιορίζεται ακριβέ-στερα, ανάλογα µε το ειδικότερο µόρφωµα, σε σχέση µε το οποίο η οµοσπονδιακή θεωρία κάθε φορά εξετάζεται. Οι εκφάνσεις του Οµοσπονδισµού είναι αρκε-τές. Οι σηµαντικότερες, που µας ενδιαφέρουν στην παρούσα µε-λέτη, είναι η Οµοσπονδία και η Συνοµοσπονδία.

E Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η ∆ Η Μ Ο Σ Ι Ε Υ Σ Η

Η Οµοσπονδιακή Θεωρίακαι το Σύνταγµα για την Ε.Ε.

Ε Π Ι Μ Ε Λ Ε Ι Α :ΧΑΡΗΣ Θ. ΚΟΥΡΟΠΑΛΑΤΗΣ

∆ικηγόρος- Πολ. Επιστήµων

36


ΟΜΟΣΠΟΝ∆ΙΑ

Η Οµοσπονδία είναι µια µορφή εδαφικής πολι-τικής οργάνωσης, στην

οποία διάφορες περιφέρειες ενός ενιαίου κράτους διατηρούν έναν υψηλό βαθµό αυτονοµίας, κατο-χυρωµένο συνταγµατικά.3

Οι εξουσίες κατανέµονται ανά-µεσα στις κυβερνήσεις των επιµέ-ρους ενοτήτων, που απαρτίζουν την Οµοσπονδία, και σε µια ενιαία κυβέρνηση, την “οµοσπονδιακή”. Οι µεν πρώτες διατηρούν αρµο-διότητες σε θέµατα εσωτερικής φύσεως (παιδεία, φορολογία κ.α.), η δε δεύτερη είναι αποκλειστικά αρµόδια για ζητήµατα της ευρύτε-ρης οµοσπονδιακής περιφέρειας, όπως η εξωτερική πολιτική, η εθνική ασφάλεια, ο συντονισµός των επιµέρους οικονοµιών κ.α.

Το κυρίαρχο γνώρισµα της Οµοσπονδίας είναι το ότι τόσο η κεντρική, όσο και οι επιµέρους (περιφερειακές) κυβερνήσεις κα-τοχυρώνονται στο οµοσπονδιακό Σύνταγµα και στηρίζονται- και οι δύο- άµεσα στους πολίτες της ένωσης, οι οποίοι υπόκεινται ταυ-τόχρονα σε δύο φορείς πολιτεια-κής εξουσίας.4 Οι δύο αυτές εξου-σίες είναι, καταρχήν, επάλληλες, αλλά- σ’ οποιοδήποτε ενδεχόµενο σύγκρουσης- η διαφορά επιλύε-ται προς όφελος της κεντρικής κυβέρνησης, ως της υπέρτατης πηγής εξουσίας.5

Η οικοδόµηση, βέβαια, µιας Οµοσπονδίας προϋποθέτει την έννοια και την πρακτική της ∆ηµοκρατίας, αλλά και, σχετικών µε αυτήν, δεδοµένων, όπως:

d η έκδηλη επιθυµία των επιµέ-ρους περιφερειών να τεθούν κάτω από ενιαία διακυβέρνηση, µε την αίσθηση κοινών αξιών και τη συ-νειδητοποίηση κοινών στόχων,

d ο σεβασµός της επιθυµίας των επιµέρους περιφερειών να διατη-ρήσουν ένα βαθµό αυτονοµίας, µε τη συνταγµατικά κατοχυρωµένη αναγνώριση στις περιφερειακές κυβερνήσεις, αρµοδιοτήτων επί ειδικότερων ζητηµάτων,

d πολιτική ωριµότητα κι αίσθη-µα κοινότητας των πολιτών των επιµέρους οντοτήτων, ως θεµελίου των περιφερειακών αλλά και- κυ-ρίως- της κεντρικής εξουσίας και δικλείδας ασφαλείας απέναντι σε όποιες κεντρόφυγες και βλαβερές, για την ένωση, τάσεις.

Σήµερα υπάρχουν στον κό-σµο αρκετά είδη Οµοσπονδίας, µε τα ιδιαίτερα, βέβαια, χαρακτη-ριστικά του, το καθένα. Ανάµεσα στις πάνω από είκοσι σύγχρονες Οµοσπονδίες συγκαταλέγονται οι Η.Π.Α., η Γερµανία, η Αυστραλία, ο Καναδάς κ.α.

ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝ∆ΙΑ

Η Συνοµοσπονδία αποτε-λεί µια µορφή χαλαρής συσπείρωσης κυρίαρχων

κρατών, τα οποία αποφασίζουν –συνάπτοντας µια διεθνή συν-θήκη, περιορισµένης (συνήθως) διάρκειας- να επιδιώξουν κοινούς σκοπούς και κοινές δράσεις.

Η οριοθέτηση της Συνοµο-σπονδίας, την διακρίνει, σαφέ-στατα, από την Οµοσπονδία. Η έννοια της δεύτερης αποσαφηνί-στηκε (βλ. παραπάνω). Ωστόσο, πρέπει, στο σηµείο τούτο, να ανα-φερθούν τ’ ακριβή χαρακτηριστι-κά της πρώτης.

Στην περίπτωση, λοιπόν, της Συνοµοσπονδίας, οι αρµοδιότη-τες των συµµετεχόντων κρατών ρυθµίζονται από την ιδρυτική Συνθήκη, τον θεµέλιο λίθο της. Επιπλέον:

d τα µέλη της διατηρούν την αυτοτέλειά τους και είναι ελεύ-

θερα ν’ αποχωρήσουν από αυτήν, είτε µε καταγγελία της “σύµβα-σης”, είτε µε νέα διεθνή συµφω-νία.

d δεν υπάρχει κεντρική κυβέρ-νηση µε άµεση εξουσία πάνω στα επιµέρους µέλη, αλλά διακυβέρ-νηση µε πολύ περιορισµένους το-µείς δράσης.

d οι κοινοί σκοποί (εξωτερική πολιτική, εθνική ασφάλεια, οικο-νοµική πρόοδος κ.α.) υπηρετού-νται µε τη βοήθεια ενός κοινού οργάνου, τ’ οποίο συντονίζει τις βουλήσεις των συµµετεχόντων κυβερνήσεων.

d η εξουσία αυτή, που έχει έρει-σµα στην ιδρυτική Συνθήκη, δεν εκτείνεται στους πολίτες, οι οποίοι διατηρούν τις ιθαγένειές τους.

Η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, η Καραϊβική Κοινότητα και οι χώρες Benelux (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεµβούργο) είναι τρεις περιπτώσεις συνοµοσπον-διακών πολιτικών οργανώσεων.6

Οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες, ως ένωση ανεξάρτητων και κυ-ρίαρχων κρατών, αποτέλεσαν, τουλάχιστον µέχρι τη δηµιουρ-γία Συντάγµατος, το τέταρτο- πλην όµως, αρκετά ιδιάζον- είδος Συνοµοσπονδίας.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η (πολιτική) πορεία της Ευρ ωπαϊκ ής Έν ω σ ης υπήρξε- και παραµένει-

αναµφισβήτητα, ταραχώδης. Η ιδέα της ενοποίησης των

Εθνών της Ευρώπης φθάνει, ίσως, µέχρι τον 13ο αιώνα. Επειδή, .όµως, κοινωνοί και θιασώτες της υπήρξαν- κυρίως- διανοούµενοι, αυτή παρέµεινε, για χρόνια, αντι-κείµενο φιλολογίας, χωρίς πρα-κτικό αντίκρισµα.

Από την άλλη, οι Ευρωπαίοι,


37


από τα µέσα του 18ου αιώνα, άρ-χισαν να συσχετίζουν στις συνει-δήσεις τους την Ευρωπαϊκή ενο-ποίηση µε τον Οµοσπονδισµό. Οι πρώτες, εξάλλου, οµοσπονδια-κές ιδέες άρχισαν να διαδίδονται στη Γηραιά Ήπειρο εκείνη την περίοδο. Το παράδειγµα ήταν η εµπειρία της οικοδόµησης του αµερικανικού έθνους. Τα µέσα ήταν οι επιστηµονικές προσεγγί-σεις Αµερικανών και Ευρωπαίων Φεντεραλιστών, που δηµοσιεύο-νταν στην Ευρώπη, µε κυριότερη την De la democracie en Amerique του Αλ. Ντε Τοκβίλ.7

Οι δυσάρεστες αναµνήσεις της εθνικιστικής έξαρσης των ευρω-παϊκών χωρών του 19ου αιώνα και οι οδυνηρές εµπειρίες από τους δύο Παγκοσµίους Πολέµους έκα-ναν επιτακτικότερη την ανάγκη υποβάθµισης του (ανεξέλεγκτου) εθνικού κράτους µε την υπαγω-γή του στον έλεγχό µιας υπερε-θνικής αρχής. Η Κοινωνία των Εθνών, ως µια τέτοια προσπάθεια κατά το Μεσοπόλεµο, αποδεί-χθηκε όχι µόνο ανεπαρκής, αλλά κι επικίνδυνη. Και τότε, κρίθηκε αναγκαία η συγκρότηση όχι µόνο ενός υπερεθνικού οργανισµού ει-ρηνευτικού χαρακτήρα (Ο.Η.Ε.),8 αλλά και µιας πολιτικής Ένωσης κρατών πάνω σε µια στέρεα (οµο-σπονδιακή) βάση.

Η διακήρυξη Shuman της 9ης Μαϊου 1950, οδήγησε στη σύ-σταση της πρώτης Ευρωπαϊκής Κοινότητας- της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (Ε.Κ.Α.Χ.)-9 και σηµατοδότησε την απαρχή της διαδικασίας ενο-ποίησης της Γηραιάς Ηπείρου πάνω σ’ ένα (συν)οµοσπονδιακό υπόβαθρο. Όπως ορθά παρατήρη-σε αργότερα ο E. Haas, “η εµπειρία της Ε.Κ.Α.Χ. γέννησε τη θεωρία της διεθνούς ολοκλήρωσης”.

Από τότε η Ευρωπαϊκή ενο-ποίηση πέρασε από πολλά στά-δια. Τα σηµαντικότερα από αυτά ήταν το σχέδιο για την ίδρυ-ση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και η Συνθήκη του Maastricht. Το πρώ-το ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 14 Φεβρουαρίου 1984 και- ως το πρώτο συνολικό κείµενο για την Ένωση- άσκησε σηµαντικές πιέσεις στο ζήτηµα της θέσπισης της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης. Αυτή τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιουλίου 1987 και εγκαινίασε σειρά από νέες πρωτοβουλίες, πολιτικές, αρµοδιότητες, διευρύ-νοντας, έτσι, το πεδίο της ενο-ποιητικής διαδικασίας. Μια από τις κυριότερες καινοτοµίες ήταν η λήψη µέτρων για την εγκαθίδρυ-ση της ενιαίας εσωτερικής αγο-ράς,10 που, αργότερα, διευκόλυνε την επίτευξη της Νοµισµατικής Ένωσης. Τέλος, µε τη Συνθήκη του Maastricht, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Νοεµβρίου 1993, ανατέθηκε στα κράτη µέλη ένα φιλόδοξο πρόγραµµα το οποίο περιλαµβάνει επιγραµµατικά: την νοµισµατική και οικονοµική ένωση µέχρι το 2001, νέες κοινές πολιτικές, ευρωπαϊκή ιθαγένεια και τέλος την κοινή εξωτερική πο-λιτική και πολιτική ασφάλειας, µε άµεσο τελικό στόχο την ευρωπαϊ-κή ολοκλήρωση.

Όµως, καθοριστικότατος σταθ-µός στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής (Συν)Οµοσπονδίας υπήρξε, αναµ-φίβολα, η διαδικασία ψήφισης του Συντάγµατος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαδικασία που δεν έχει ακόµα ολοκληρωθεί.

Το σχέδιο του ευρωπαϊκού συντάγµατος, που επιµελήθη-καν επί 16 µήνες (!) τα 105 µέλη της Συντακτικής Συνέλευσης (βουλευτές, ευρωβουλευτές ,

εκπρόσωποι εθ νικών κυβερ-νήσεων και της Ευρωπαϊκ ής Επιτροπής) , παρουσιάσ τηκ ε από τον Πρόεδρο της, Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, στη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης, την 20η Ιουνίου 2003 και, έπειτα, στη ∆ιακυβερνητική ∆ιάσκεψη του ∆εκεµβρίου 2003 (για γνωµοδό-τηση).11 Έκτοτε, δεν υπάρχουν σηµαντικές εξελίξεις, εν ανα-µονή της έγκρισης του από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο και της επικύρωσής του από τα 25 Κράτη- Μέλη, δεδοµένης και της- από 1η Μαϊου, συντελεσθείσας, διεύρυν-σης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΜΟΣΠΟΝ∆ΙΣΜΟΣ

Το Σύνταγµα της Ευρω-παϊκής Ένωσης ενσωµα-τώνει όλες τις ευρωπα-

ϊκές Συνθήκες και σηµατοδοτεί τη γένεση ενός νέου- άνευ προη-γουµένου- υποκειµένου διεθνούς δικαίου, τα ακριβή (πολιτικά) χα-ρακτηριστικά του οποίου, δεν εί-ναι- στην παρούσα, τουλάχιστον, φάση- αντιληπτά.12 Για το λόγο αυτόν, είναι αναγκαία η ανάλυση ορισµένων θεµελιωδών διατάξε-ων, µε σηµείο αναφοράς το αντι-κείµενο της παρούσας µελέτης, την οµοσπονδιακή θεωρία.

Σύµφωνα, καταρχήν, µε το προοίµιο της Συνταγµατικής Συνθήκης, η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζεται ως ένωση “λαών αποφασι-σµένων να υπερβούν τις διαφορές τους και, ενωµένων µε τρόπο όλο και πιο συνεκτικό, να χαράξουν το κοινό τους µέλλον”. Τα κράτη-µέλη “αναθέτουν στην Ένωση αρ-µοδιότητες για την επίτευξη των κοινών τους στόχων και συντο-νίζονται απ’ αυτήν” (άρθρο 1-1). Η τελευταία “σέβεται την εθνική ταυτότητά τους…” και αυτά “την


38


διευκολύνουν απέχοντας από τη λήψη οποιουδήποτε µέτρου, ικα-νού να θέσει σε κίνδυνο την πραγ-µατοποίηση των συνταγµατικών σκοπών” (άρθρο 1-5). Οι πολίτες των κρατών-µελών “διατηρούν την εθνική τους ιθαγένεια, στην οποία προστίθεται και η ευρωπαϊ-κή” (άρθρο 1-8).

Έπειτα, είναι κυρίαρχο- όπως στην περίπτωση οποιουδήποτε φορέα διεθνούς δικαίου- το ζή-τηµα των εξουσιαστικών του ορ-γάνων. Στα άρθρα 1-18 έως 1-31 θεσµοθετείται το πλαίσιο των ορ-γάνων της Ένωσης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (άρθρο 1-19) εκλέ-γεται άµεσα από τους Ευρωπαίους πολίτες, εκλέγει τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ασκεί νοµοθετική εξουσία, καθώς και καθήκοντα προϋπολογισµού και πολιτικού ελέγχου. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο (άρθρο 1-20), απαρ-τιζόµενο από τους Αρχηγούς Κρ άτου ς ή Κυβ έρ ν ησ ης τω ν Κρατών-Μελών, τον Πρόεδρό του και τον Πρόεδρο της Επιτροπής, δεν ασκεί νοµοθετική αρµοδιό-τητα, παρά “…καθορίζει τους γε-νικούς πολιτικούς προσανατο-λισµούς και τις προτεραιότητες της Ένωσης” και αποφασίζει µε γενική συναίνεση. Το Συµβούλιο των Υπουργών (άρθρα 1-22, 1-23, 1-24) απαρτίζεται από έναν αντιπρόσωπο, οριζόµενο από κάθε κράτος-µέλος, σε υπουργι-κό επίπεδο, για κάθε µια από τις συνθέσεις του. Ασκεί νοµοθετική εξουσία και καθήκοντα προϋπο-λογισµού και χάραξης πολιτικών και συντονισµού και αποφασίζει µε ειδική πλειοψηφία (όπως και το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο). Η ειδική αυτή πλειοψηφία ορίζεται (διττή) ως η πλειοψηφία των κρατών-µε-λών, η οποία αντιπροσωπεύει το 60%, τουλάχιστον, του πληθυσµού

της Ένωσης. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (άρθρο 1-25 και 1-26) απαρτίζεται από τον Πρόεδρο της, τον Αντιπρόεδρο (Υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων, που διο-ρίζεται µε ειδική πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, µε τη σύµφωνη γνώµη του Προέδρου της Επιτροπής) και 13 Ευρωπαίους Επιτρόπους, επιλεγόµενους βάσει συστήµατος ισότιµης εναλλαγής µεταξύ των κρατών-µελών. Η Επιτροπή αναλαµβάνει όλες τις πρωτοβουλίες, που είναι απαραί-τητες για την εφαρµογή των συ-νταγµατικών διατάξεων και την επίτευξη των σκοπών της Ένωσης, συνιστά την κινητήρια δύναµη και την εκτελεστική αρχή της.

Εξίσου θεµελιώδες µε τα πα-ραπάνω, είναι το θέµα του πλέγ-µατος των αρµοδιοτήτων της Ένωσης. Στο άρθρο 1-12 καθο-ρίζονται περιοριστικά οι τοµείς αποκλειστικής αρµοδιότητας της Ένωσης (νοµισµατική πολιτική, εµπορική πολιτική, τελωνειακή ένωση, αλιευτική πολιτική, κα-νόνες ανταγωνισµού εσωτερικής αγοράς, σύναψη διεθνών συµφω-νιών). Το άρθρο 1-13 αναφέρει τους τοµείς συντρέχουσας αρµο-διότητας. Στο σηµαντικότατο ζή-τηµα της εξωτερικής πολιτικής, το άρθρο 1-15 αναφέρει ότι “η αρ-µοδιότητα της Ένωσης…καλύπτει όλους τους τοµείς της εξωτερικής πολιτικής…καθώς επίσης, τον καθορισµό κοινής αµυντικής πο-λιτικής, η οποία µπορεί να οδηγή-σει σε κοινή άµυνα”. Στη δεύτερη δε παράγραφο του ίδιου άρθρου αναφέρεται ότι “τα κράτη-µέλη υποστηρίζουν ενεργά και ανεπι-φύλακτα την κοινή εξωτερική πο-λιτική της Ένωσης… και απέχουν από οποιαδήποτε ενέργεια αντι-βαίνει στα συµφέροντά της…”.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Με δεδοµένα όσα προη-γήθηκα ν, α λ λά και την σχετικά αναθεω-

ρητική διάθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στα πλαίσια της γνω-µοδότησής της για το Σχέδιο Συντάγµατος, είναι χρήσιµο να γίνουν ορισµένες αποσαφηνίσεις:

Το νέο µόρφωµα που προκύπτει µέσα από το Σύνταγµα έχει, αναµ-φίβολα, στοιχεία Οµοσπονδισµού, λαµβανοµένης υπόψη και της κατάργησης των (παρωχηµένων “τριών πυλώνων”).

Τόσο η ύπαρξη καταστατικού χάρτη, όσο και η εκλογή κάποιων θεµελιωδών οργάνων απευθείας από τους πολίτες παραπέµπουν σε Οµοσπονδία. Προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργούν, αφενός το ζήτηµα της Ιθαγένειας, αφετέ-ρου εκείνα της ρητής αναγνώρι-σης των κοινών αξιών και στόχων αλλά και της συνταγµατικής κα-τοχύρωσης της αυτονοµίας των εθνικών κρατών. Ο τρόπος άσκη-σης της νοµισµατικής πολιτικής (από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τις εθνικές Τράπεζες /άρθρο 1-29), της κοινής εµπορι-κής πολιτικής, της πολιτικής για το περιβάλλον, καθώς και η πρό-βλεψη όλων των, αποκλειστικής δικαιοδοσίας, αρµοδιοτήτων του άρθρου 1-12, εµπεριέχουν σαφή οµοσπονδιακά στοιχεία.

Από την άλλη πλευρά, ο τρό-πος άσκησης της- βαρύνουσας σηµασίας- εξωτερικής πολιτικής δεν αναφέρεται ρητά ως απο-κλειστική αρµοδιότητα της “κε-ντρικής” εξουσίας (της Ένωσης), παραπέµποντας µε τον τρόπο αυτό σε Συνοµοσπονδία και, άρα, δηµιουργώντας µια- ίσως επικίν-δυνη- σύγχυση. Ταυτόχρονα, η εµµονή στο (µη λειτουργικό) κα-θεστώς της οµοφωνίας (imperium


39


veto)- σε (σοβαρά) θέµατα φορο-λογίας, δικαστικής και ποινικής συνεργασίας, κοινωνικής ασφάλι-σης, ιδίων πόρων και δηµοσιονο-µικών αλλαγών-13 αποδυναµώνει την οµοσπονδιακή προοπτική, στο όνοµα της εθνικής κυριαρχίας. Επιπλέον, δεν παρέχεται ένα επα-κριβώς προσδιορισµένο θεσµικό πλαίσιο κοινής άµυνας, η ύπαρξη του οποίου αποτελεί εγγενές γνώ-ρισµα οποιασδήποτε (λειτουργι-κής) Οµοσπονδίας. Τέλος ο τρό-πος καθορισµού τόσο της ειδικής πλειοψηφίας όσο και του συστή-µατος της συγκρότησης του λεγό-µενου Κολεγίου των Επιτρόπων δε φαίνεται να είναι συνεπής µε την ανάγκη της απόλυτης αντιπροσώ-πευσης, που οποιαδήποτε (συν)-Οµοσπονδία απαιτεί για να είναι βιώσιµη. Το µεν σύστηµα καθορι-σµού της συγκεκριµένης ειδικής πλειοψηφίας επικρίνεται σφόδρα, ειδικά από µικρές χώρες, αφού- βάσει αυτού- τρεις µόνο µεγάλες χώρες θα µπορούσαν, αντιπρο-σωπεύοντας το 40% του ευρωπα-ϊκού πληθυσµού, ν’ αποτελέσουν “αναστέλλουσα µειοψηφία” (blo-cking minority), µπλοκάροντας, έτσι, τη λήψη αποφάσεων στο Συµβούλιο.14 Ο δε αριθµός των Επιτρόπων είναι πολύ µικρότερος από εκείνων των κρατών-µελών, γεγονός που νοθεύει τη δυνατότη-τα (διαρκούς) αντιπροσώπευσης των µεσαίων και µικρών, απ’ αυτά.

Η Ι∆ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Είναι, στο σηµείο αυτό, ξε-κάθαρο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως προϊόν του,

υπό έγκριση, Συντάγµατος, είναι κάτι το εντελώς νέο και διαφο-ρετικό απ’ όλα τα προηγούµενα µοντέλα. Χωρίς ν’ αποτελεί, αµι-γώς, Οµοσπονδία, αλλά ούτε και

Συνοµοσπονδία, περιέχει στοι-χεία και από τα δύο.15 Αυτή η µίξη υπήρξε, ίσως, η µοναδική εναλλα-κτική, όταν προέκυψε το αντίστοι-χο δίληµµα. Και όταν επιλέγεται ν δοκιµαστεί κάτι το εντελώς και-νούριο, µια σύνθεση (έστω) από γνώριµα στοιχεία, είναι µοιραίο να κρύβονται κίνδυνοι.

Από τη µία είναι το πρωταρ-χικό ζήτηµα των θεσµών της Ένωσης. Είναι γεγονός ότι µια Οµοσπονδία απαιτεί ισχυρές κε-ντρικές αρχές, µε λαϊκό έρεισµα και (συνταγµατική) εξουσία πα-ραµερισµού επιµέρους επιταγών εθνικής κυριαρχίας. Όµως, ειδικά στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, η εθνική κυριαρχία χρή-ζει σεβασµού και προσεχτικότατης αντιµετώπισης, καθώς γεννήθηκε µέσα από αγώνες και θυσίες αιώ-νων. Οποιοσδήποτε αδέξιος χειρι-σµός, σ’ επίπεδο δηµιουργίας θε-σµών, µπορεί να τινάξει στον αέρα το όνειρο της “κοινότητας” και της κοινής (ευρωπαϊκής) συνείδησης και να γυρίσει την Ευρώπη στην εποχή του ανταγωνισµού και του εθνικισµού.

Για τον ίδιο λόγο, αντιµετω-πίζεται µε τέτοιο σκεπτικισµό το, εξίσου σηµαντικό, ζήτηµα της κατανοµής των αρµοδιοτήτων µεταξύ των οργάνων της Ένωσης και των Εθνικών κυβερνήσεων. Τόσο η κοινή εξωτερική πολιτική όσο και η κοινή άµυνα (εφόσον θεσµοθετηθεί επακριβώς), θα ‘πρεπε, θεωρητικά, να συµπερι-ληφθούν ρητά στο πλέγµα των αποκλειστικών αρµοδιοτήτων της Ένωσης, αν, φυσικά, το ζητούµενο είναι η- βαθµιαία έστω- συγκρό-τηση Οµοσπονδίας. Κάτι τέτοιο δε συνέβη επειδή δεν κρίθηκαν οι συνθήκες ώριµες, δεδοµένου ότι τα ευρωπαϊκά έθνη εξακολουθούν να διχάζονται µε µεγάλη ευκολία,

σε θέµατα διεθνούς πολιτικής κα-θηµερινότητας (πόλεµος του Ιράκ, Συνθήκη του Κιότο κ.λ.π.)

Το δίληµµα, λοιπόν, “υπερε-θνική (οµοσπονδιακή) ή διακυ-βερνητική (συνοµοσπονδιακή) Ευρωπαϊκή Ένωση παραµένει ζω-ντανό, και δεν ήταν δυνατό να µην πλήξει και το ζήτηµα της λειτουρ-γίας και του τρόπου λήψης απο-φάσεων των οργάνων της Ένωσης, όπως, ήδη, επισηµάνθηκε. Από τη µια η οµοφωνία ενισχύει τις εθνι-κές µονάδες και ο πληθυσµιακός περιορισµός του 60% στην ειδική πλειοψηφία, την αποδυναµώνει αρκετά. Από την άλλη ο τρόπος λειτουργίας της Επιτροπής δεν ανταποκρίνεται στην αρχή της ισότητας Στην πρώτη περίπτωση ασκούνται πιέσεις για τον περιορι-σµό της οµοφωνίας και τη µείωση του πληθυσµιακού ορίου, τουλά-χιστον, στο 55%. Στη δεύτερη πε-ρίπτωση προτάθηκε, στα πλαίσια της αναθεώρησης των αντίστοιχων διατάξεων (άρθρο 1-25) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η διπλή λει-τουργία της Επιτροπής, αφενός ως συνόλου, απαρτιζόµενου από έναν εκπρόσωπο κάθε χώρας (για περιο-ρισµένο αριθµό- σηµαντικότατων- αποφάσεων), αφετέρου κατά οµά-δες Επιτρόπων (για το σύνολο των υπόλοιπων αποφάσεων).

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Ακόµη κι αν ξεπεραστούν κάποιες από τις παραπάνω “λειτουργικές” παγίδες, είτε

µε τους τρόπους που υποδεικνύει η ίδια η Επιτροπή, είτε µε διαφορε-τικούς, ο ουσιαστικός κίνδυνος δε φαίνεται να εξαλείφεται, τουλάχι-στον αναίµακτα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση καρκι-νοβατεί µεταξύ Οµοσπονδίας και Συνοµοσπονδίας, κινδυνεύοντας να “βαλτώσει” ελλείψει συγκεκριµένου


40


προσανατολισµού και ξεκάθαρου λειτουργικού πλαισίου.

Μέσα από ένα καθαρά ρεαλιστι-κό και ορθολογιστικό πρίσµα, είναι σίγουρα αφελές το να υποστηρίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση των 475 εκ. πολιτών και των 25 διαφορετικών λαών- πολύ συχνά ανταγωνιστικών µεταξύ τους- θα µπορεί να µετατρα-πεί αυτοµάτως (µόνο µε την εκπόνη-ση και αποδοχή ενός Συντάγµατος) σε Οµοσπονδία. Κάτι τέτοιο απο-τελεί, φυσικά, απώτερο στρατη-γικό στόχο, τουλάχιστον για τους περισσότερους οραµατιστές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Όµως, βραχυπρόθεσµα, µόνο η (µεταβα-τική) λύση της Συνοµοσπονδίας θα µπορούσε να διασφαλίσει µια τέτοια εξέλιξη. Κι αυτό γιατί, η επιπλέον (πολιτική) ελευθερία που παρέχει το “µόρφωµα” της Συνοµοσπονδίας στα εθνικά κράτη προσφέρει και το χρόνο αλλά και τις εµπειρίες, ώστε να ωριµάσει η ιδέα µιας Ευρωπαϊκής Οµοσπονδίας στις πολιτικές συνει-δήσεις αρχόντων και αρχοµένων της Γηραιάς Ηπείρου. Άλλωστε, δεν υπάρχει οποιαδήποτε αµφιβολία ότι οι ίδιοι οι πολίτες της Ένωσης, αυτοί που παράγουν πολιτικούς και πολιτικές, αυτοί µπορούν µόνο να µετατραπούν στον ακρογωνιαίο λίθο µιας Οµοσπονδίας και να της δώσουν πνοή.

Εάν το ζητούµενο, λοιπόν, είναι όχι, βέβαια, ν’ απολέσουν την ταυ-τότητά τους, αλλά να αυτοπεριορι-στούν συνειδητά τα εθνικά κράτη, αναγνωρίζοντας όλο και περισσό-τερες και ουσιαστικότερες αρµο-διότητες κι εξουσίες στα κεντρικά πολιτικά όργανα της Ένωσης, τότε χρειάζεται ένα πολύ ισχυρό κίνητρο και µια καλή αρχή. Μια καλή αρχή θα είναι η έγκριση (είτε µέσω των σχεδιαζόµενων δηµοψηφισµάτων είτε όχι) της τροποποιηµένης και λειτουργικότερης Συνταγµατικής

Συνθήκης. Ένα ισχυρότατο κίνη-τρο πρέπει να είναι η αδήριτη ανά-γκη καταπολέµησης της ∆ιεθνούς Τροµοκρατίας.

Σε µια εποχή φονταµενταλι-σµού, “ασύµµετρων” απειλών και “ιερών πολέµων”, “τυφλής” βίας κι επιθέσεων αυτοκτονίας, τροµοκρα-τικής λαγνείας και βίαιου αναρχι-σµού, η προστασία της ανθρώπινης ζωής συνιστά το υπέρτατο αίτηµα οποιουδήποτε, οπουδήποτε στον πλανήτη.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση µπορεί και πρέπει να αποτελέσει εκείνο το περιβάλλον που θα εγγυάται κα-ταρχήν την ασφάλεια στους πολί-τες του, ως αναγκαία προϋπόθεση ευηµερίας λαών και ανθρώπων. Οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να πιστέ-ψουν στη δυναµική µιας Ενωµένης, ∆ηµοκρατικής, Ισχυρής Ευρώπης και να την απαιτήσουν. Και, κατά την ταπεινή µου γνώµη, δεν έχουν άλλη επιλογή…

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ- ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Χρυσοχόου σ. 932. Ρούκουνας σ. 693. Λυριτζής σ. 3164. Ιωακειµίδης, Το µέλλον της

Ευρώπης, σ. 185. Μελακοπίδης σ. 3476. Τσινισιζέλης σ. 1607. Ιωακειµίδης, Το µέλλον της

Ευρώπης, σ. 158. Χριστοδουλίδης σ. 439. Ιωακειµίδης, Ευρωπαϊκή

Πολιτική Ένωση σ. 4510. Ιωακειµίδης, Ευρωπαϊκή

Πολιτική Ένωση σ. 9111. Ο κόσµος του Επενδυτή, 21-

6- 200312. Σµιτ σ. 14613. Κουκιάδης 14. Ιωακειµίδης, Οικονοµικός

Ταχυδρόµος 8-4-200415. Βενιζέλος σ. 239

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Βενιζέλος Ευάγγελος, Μαθήµατα Συνταγµατικού ∆ικαίου, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991

- Ιωακειµίδης Παναγιώτης, Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση, Θεµέλιο, Αθήνα 1995

- Ιωακειµίδης Παναγιώτης, Το µέλλον της Ευρώπης, Σιδέρης

- Ιωακειµίδης Παναγιώτης, Ολοταχώς για το Σύνταγµα, Οικονοµικός Ταχυδρόµος, 8- 4- 2004

- Κουκιάδης Ιωάννης, Το ευρω-παϊκό σύνταγµα στη δίνη της ∆ιακυβερνητικής ∆ιάσκεψης, Ο κόσµος του Επενδυτή, 20- 2- 2004

- Λυριτζής Χρήστος, Φιλοσοφία και κοινωνικές επιστήµες, Εκδοτική Αθηνών

-Μελακοπίδης Κώστας, Λεξικό ∆ιεθνών Σχέσεων Και Εξωτερικής Πολιτικής, Σιδέρης, Αθήνα 1998

- Ρούκουνας Εµµανουήλ, ∆ιεθνές ∆ίκαιο 2, Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα 1982

- Σµιτ Χέλµουτ, Η αυτοδυνα-µία της Ευρώπης, Παπαζήσης, Αθήνα 2003

- Το σχέδιο Συντάγµατος για την Ευρωπαϊκή Ένωση, Ο κόσµος του Επενδυτή, 21- 6- 2003

- Τσινισιζέλης Μιχάλης, Quo Vadis Europa?, Σύγχρονες Ακαδηµαϊκές και Επιστηµονικές Εκδόσεις, Αθήνα 2001.

- Χριστοδουλίδης Θεόδωρος, Εισαγωγή στη ∆ιεθνή Οργάνωση. Αντ. Σάκκουλας, Αθήνα- Κοµµοτηνή, 1984

- Χρυσοχόου ∆ηµήτρης, Θεωρία Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Παπαζήσης, Αθήνα 2003


41


LARBI SADIKI:

The Searchfor ArabDemocracy:Discourses and Counter Discourses.(New York: Columbia University Press, 2004; London: Hurst Publishers, 2004)

By George E. Koukoudakis Phd Candidate at the University of Athens

Larbi Sadiki’s book “The Search forArab Democracy”

without any doubt constitutes a major contribution to the on-going debate about the discourse of democracy and democratization in the Arab World. The450-page book is a ma-jor reference on these topics. It is critical, uses many primary sources, and makes use of post-modernist and critical theories in a way that has not been done before. In my view, this is the only work in which an author of Arab origin presents readers with the diverse tapestry of discourses on democracy in the Arab World. Democratic dis-courses by Orientalists, Occidentalists, Islamists,

women, Arab and Medieval Muslim philos-ophers are all presented critically. In so doing, the author affirms twoinnovative ideas. Firstly, neither democracy nor Islam are single or fixedas they both have areas of provisionalism and incompleteness that call for re-reading and rein-terpretation. Both keep on taking many mean-ings over their millennial journeys according to time and space. Secondly, the author calls for co-learning between the West and Islam through what he calls ‘Munazrah”: cross-cultural fertiliza-tion and dialogue across difference, away fromarrogance and claims of superiority. Sadiki’s mes-sage is that Islam and democracy are both set to gain from learning from each other. But for this to happen there has to be modesty towards learn-ing from Westerners and Muslims.

In a globalised post-Cold War era it is widely believed that the exis-tence of liberal democ-racy provides states with international legitimacy. This general belief, how-ever, unavoidably leads to fundamental questions.

Sadiki eloquently pres-ents one of them: “In a multicultural world, can democracy’s universalism withstand the plurality of particularisms?”

In other words, is the criticism, exercised by western political ana-lysts within the context of Orientalist political discourse, “that democ-racy is more irrelevant than relevant to the Arab World”, well merited? Or, should research on this subject focus on the particular social, political, cultural and economic characteristics of the Arabs? In particular, should we simply “export” western liberal democ-racy to the Arab Middle East (AME) wholesale. Sadiki values specificity.But he asserts the point that specificity must notbecome an excuse for not learning from ‘otherness’ or a defense of singularity and autocracy in the Arab world.

As a result, the writer states in his introduc-tion “the departure point for treating a contested and problematic ques-tion like democracy in an Arabo-Islamic context must be an exploration of how Arabs themselves understand, imagine

and view democracy” (p.7). Sadiki regards the question of democracy a moral question. As such agency of those adopting and adapting democracy must be promoted not demoted.

Consequently, the book uses a wide range of primary sources (interviews, Arab writ-ings on democracy, the ideological basis of social movements –Islamic and women movements in the AME etc). This explora-tion enables the Author to criticize not only the Eurocentric basis of lib-eral democracy, but also to point out some of the shortcomings of Western democracy in general. Thus, Larbi Sadiki, isable to present all the discourses and counter discourses concerning the Arab Democracy. This has enabled him inan informative way to find a middle ground be-tween Occidentalist and Orientalist discourses. Sadiki defuses this polar-ity by stressing hybridity, co-learning, and refusal of singularity and deter-minacy of democracy and Islam. His ideas in the final chapter are very in-novative and provocative.

All in all, this book

ΒιβλιοκριτικήΒ Ι Β Λ Ι Ο

42


is a powerful and use-ful instrument for both students and academ-ics interested in sci-entific research in thearea of AME. Similarly to policy-makers work-ing in North America, Australasia and especially the EU. Definitely, theEU foreign-policy mak-ers who have since 1995 initiated the Barcelona Process aiming, among other things, at establish-ing democracy in the Mediterranean Middle East, will find plenty offood for thought in this original and scholarly book.

* * *ΣΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ:

Τουρκικός εκσυγχρονισµός, Ισλάµ και Τουρκοκύ-πριοι στη δαιδαλώδη διαδροµή του κεµα-λισµού,Βιβλιόραµα, Αθήνα 2004, σ. 479.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Τουρκία και την

Κύπρο υπό το φως της ιστορικής ανάλυσης.

Αν για τη διεθνή πο-λιτική του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα η Οθωµανική Αυτοκρατορία ήταν ο «Μεγάλος Ασθενής», η σύγχρονη Τουρκία και οι κάτοικοί της παραµένουν για τους Νεοέλληνες του σήµερα ο «Μεγάλος Άγνωστος» -παρατήρηση που ισχύει, σε πολλα-

πλάσιο βαθµό για τους Τουρκοκύπριους: η επί-κληση των όρων «ψευ-δοκράτος», «ψευδοπρω-θυπουργός», «ψευδοκυ-βέρνηση του Ντενκτάς» αρκούν, πολλές φορές, για να τελειώσει η συζή-τηση προτού καν ανοίξει. Πεπαλαιωµένα στερεό-τυπα, παραµορφωτικές ιδεολογικές προσεγγίσεις στις οποίες περισσεύει το «δικό µας δίκιο» και απουσιάζει η γνώση, έρχονται, ολοένα και περισσότερο, σε πλήρη αντίθεση µε τις πραγµα-τικότητες, όπως δείχνουν οι ταχύτατες και εντυ-πωσιακές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων.

Η συγγραφέας, µε τόλµη και ενδελεχή γνώση των δεδοµένων αναλύει εις βάθος τις πρόσφατες εξελίξεις στην Τουρκία και την Κύπρο, φωτίζοντας τις ιστορικές και πολιτικοκοινωνικές τους προϋποθέσεις, σε ένα βιβλίο όπου η µελέτη της ιδεολογίας συµπλέκε-ται µε την ανάλυση των πραγµατικοτήτων.

Το έργο διαρθρώνεται σε δύο µέρη. Στο πρώτο, εξετάζεται η ιδεολογία που αποτελεί θεµέλιο λίθο του τουρκικού κράτους: ο κεµαλισµός. Αυτό που επιχειρείται (σε αντίθεση µε µια µακρά παράδοση, που αντιµετωπίζει τον κεµα-λισµό ως α-ιστορικό και αµετάβλητο στο χρόνο δόγµα) είναι η µελέτη του κεµαλισµού ως ιστορι-κού φαινοµένου. Έτσι, µε αφετηρία τις αρχές του 20ου αιώνα, και µέχρι τις µέρες µας, εξετάζονται οι

αλαλγές και οι µετασχη-µατισµοί που υφίσταται η κεµαλική ιδεολογία, υπό την επιρροή εξωγενών και εσωγενών παραγό-ντων, όπως η ∆ύση και το Ισλάµ. Ταυτόχρονα, στο τέλος του πρώτου µέρους, εξετάζονται η Κύπρος και ειδικότερα οι Τουρκοκύπριοι, ως δοµι-κό στοιχείο της ιστορικής εξέλιξης του κεµαλισµού.

Στο δεύτερο µέρος αναλύονται οι µεταλ-λαγές που υφίσταται το κεµαλικό δόγµα, υπό το πρίσµα των Τουρκοκυπρίων, µε επίκεντρο τις µεγά-λες διαδηλώσεις των Τουρκοκυπρίων και τις εκλογές στα Κατεχόµενα στις 14 ∆εκεµβρίου 2003. Άλλωστε, όπως σηµειώνει η συγγρα-φέας, οι διαδηλώσεις των Τουρκοκυπρίων, το καλοκαίρι του 2000, εναντίον της οικονοµι-κής κρίσης στην Τουρκία ήταν το αρχικό έναυσµα για την καθηµερινή παρακολούθηση, εκ µέρους της, του τουρ-κοκυπριακού Τύπου. Το εγχείρηµα διήρκησε και διευρύνθηκε, περιλαµ-βάνοντας στην πορεία και τον τουρκικό Τύπο, ενώ οι εξελίξεις στην Κύπρο και την Τουρκία έπαιρναν καταιγιστικό ρυθµό: άνοδος στην εξουσία της κυβέρνησης Ερντογάν, κατάθεση του σχεδίου Ανάν στην αρχική του µορφή, πρω-τοφανείς διαδηλώσεις Τουρκοκυπρίων ενόψει της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ κ.ο.κ. Το αποτέ-λεσµα αυτής της πολύ-

χρονης και συστηµατικής ερευνητικής προσπά-θειας (η οποία διεξήχθη ενόσω η συγγραφέας ζούσε στη Λευκωσία διδάσκοντας στο Τµήµα Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Κύπρου και µε τη βοήθεια µιας σειράς συνεργατών), πα-ρακολουθούµε σε αυτόν τον τόµο.

Πρόκειται για µελέτη µε ξεχωριστό ιστορικό και πολιτικό ενδιαφέρον αλλά και ιδιαίτερη επι-καιρότητα, καθώς µέσα από την κριτική προσέγ-γιση του παρελθόντος και την καλή γνώση των πραγµατικοτήτων της «άλλης πλευράς», που µέχρι πολύ πρόσφατα έµεναν στο σκοτάδι, αναδεικνύονται και ερ-µηνεύονται οι πρόσφατες εξελίξεις στην Τουρκία και την Κύπρο.

* * *WILLIAM MALLINSON.

Cyprus:A historical perspective Between NATO and EuropeWar and PeaceEκδόσεις Παπαζήσης

Even though Cyprus is joining the European Union,

the Turkish troops have not left and are in de facto occupation of the European Union as well as part of Cyprus. Thewhole Cyprus Question

Β Ι Β Λ Ι Ο

43


is still surrounded by a considerable degree of controversy and ten-sion. The unworkable“independence” Treaties of 1960 still lurk in the backgroun, and form an integral part of the con-troversial “Annan Plan,” thereby reducing the island to a piggy-in-the-middle in a tug of war between US-UK-Turkish interests on the one hand, and an increasingly inte-grating EU on the other.

Dr Mallinson’s book offers a heavilyresearched and incisive analysis and evaluation of precisely why matters have come to such an ab-surd pass. Using a wealth of British diplomatic documents, including the latest ones released, American foreign policy documents, British and Greek background pub-lications, interviews with leading pertinent figuresand the results of a fasci-nating questionnaire sent to relevant governments, the book lifts the lid offthe real backstage deal-ings and duble-dealings of the major stakeholders, revealing previously un-known facts, and trans-forming sneaking suspi-cions into cold and often embarrassing reality.

The book establishesthat this Achilles’Heel of EU security integration, paradoxically a member of the Commonwealth, is likely to continue to be held hostage to the Middle Eastern strate-gies of the US, Britain,

Turkey and Israel on the one hand, and a future Franco-German promot-ed EU defence system, on the other.

Crucial new facts emerge; for example, how the Permanent Under Secretary of the Foreign Office cynically contrivedto “define and expose”Greek-Turkish differ-ences; how the FCO had serious doubts about the validity and legal-ity of the 1960 Treaties that set up the new state of Cyprus; how Britain encouraged and helped Archbishop Makarios to introduce the “ThirteenAmendments” toy the Cypriot constitution, that led to the riots of 1963, internecine fighting andthe involvement of the UN; how Britain collabo-rated secretly with the Turkish government; how Britain and the US decid-ed that they would not in-tervene militarily to pre-vent a putative Turkish invasion; how the UK was against Cyprus joining NATO; how the US gov-ernment today no longer recognizes some Greek islets as Greek (this rev-elation has already caused a media stir in Greece); President Papadopoulos’ statement that the UK and Turkey have abused and violated the “rights or alleged rights” that they have under the Treaties of Guarantee and Alliance; and how the question of the 17 November terror-ist group has not been finally resolved, withimportant questions re-

maining unanswered.Further credence is

lent to well-known criti-cism of Henry Kissinger’s role, emanating this time from senior British diplo-mats. For example: “It is his manner of conceiving and conducting foreign policy ideas that is most worrying. It leaves one with the fear that any day something could go seriously wrong because the normal sources of advice, restraint and ex-ecution are by-passed;” “What I find difficultto judge is where the President [Nixon] ends and Kissinger begins;” and “He enjoys making a cynical analysis of other people’s capacities and motives, and is introspec-tive and aware of the fact that he may have an in-cipient folie de grandeur”.

This up-to-date bookis a pre-requisite for academics, students, diplomats or the think-ing general reader, who wishes to easily under-stand the intricacies of the power politics sur-rounding not only the Cyprus conundrum, but also the whole question of security in the Eastern Mediterranean. Finally, it makes a number of sensible prognostications that should help in future attempts to establish stability in Cyprus and in Greek-Turkish relations.

* * *Ο εκδοτικός οίκος “Ι.ΣΙ∆ΕΡΗΣ”παρουσίασε το τρίτοµο έργο του ιστορικού

Παύλου Ν. Τζερµία “Γλυκείας χώρας” ιστόρηση: Η ΚΥΠΡΟΣ από την Αρχαιότητα ως την Ένταξη στην Ευρωπαϊκή ένωση

* * *Οι εκδόσεις Σαββάλας παρουσιάζουν τον Κωνσταντίνο Καραµανλή, στη σειρά «Ηγέτες», βιογραφία γραµµένη από την ιστορικό Ξένη ∆. Μπαλωτή.

* * *Ο εκδοτικός οίκος “Ι.ΣΙ∆ΕΡΗΣ” κυκλοφόρησε µεταφρασµένα σε οκτώ γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, ισπανικά, γερµανικά, γαλλικά, ολλανδικά, ιταλικά, τουρκικά, ρωσικά) τα αδηµοσίευτα σκίτσα-γελοιογραφίες για τους Ολυµπιακούς Αγώνες, του δηµοσιογράφου-σκιτσογράφου Θανάση Αλατά, µε τίτλο “Το Ιερό Φως”. Πρόκειται για µια διαφορετική, µε καλή διάθεση, καταγραφή του γεγονότος των Ολυµπιακών Αγώνων στην Αθήνα του 2004 από άλλη οπτική γωνία, αυτή που πάντα είχαµε ανάγκη στις κοινές προσπάθειές µας ως λαός, της ψυχαγωγικής λύτρωσής µας µέσα από τη σάτιρα και το γέλιο. Τα σκίτσα εκτέθηκαν σε διάφορους χώρους της Αθήνας κατά τη διάρκεια των αγώνων και θα συνεχίσουν µέχρι το τέλος 2004.

Β Ι Β Λ Ι Ο

44


Thursday July 15, 2004

After a quick flight and evenquicker train ride from the airport, I finally arrived in

Den Haag and met up with Aggeliki Pantazi, my Greek co-participant and some of the other participants in the lobby of the hostel. I was really excited when I met Panos Vouzounis and Kyriakos Matsikaris (Cyprus). Panos is from the National Youth Council of Cyprus and will be studying medicine in Alexandroupoli, Greece come September. The people/nativesare extremely friendly and warm. I was pleasantly surprised by this because of my initial assumption that the cold and damp weather would in turn dampen the spirits of the citizens―but no, that is not the case.

After dinner we headed toward the center and came to a park where every EU country donated a piece of art, in a way representing the culture and creativity of each nation. We, then, one by one stood in front of our country’s artwork and stated a few fun and interesting facts about our country. This was,in addition, quite educational. (I didn’t know Lithuanians were so funny!!! i.e. Paulius Miezelis and Jurgita Darasaite). Well, in order to represent Greece I brought

ouzo and when Aggeliki’s and my turn came up, we realized we had forgotten it back at the hostel. Our participants chuckled at this, but we made sure to pass some around once we returned to our rooms.

The two participants fromCyprus really touched us with a brief history of their struggle and the warm applause that followed their presentation was much deserved.

Friday July 16, 2004

Breakfast was good. Another gloomy day but seeing the smile on everyone’s

face really helps in going from 40 degree weather to about 20 in the middle of July. We headed to the Congress Center. On the way there, I received many congratulations on Greece winning the EURO Cup 2004. I was very happy to hear people of different countriesknow our national players’ names by heart. The Congress Centerbuilding is absolutely beautiful and very impressive. We sat at a round-table and immediately I felt at home. To me, that was just the first inclination that I was meant tobe there.

After the welcome speech by

Karima Bouchtaoui, Peter Pieters began an introduction into the YOUTH Program. Peter Pieters works for De Heuvel1, which is an advising office for volunteersstationed in Rotterdam. (I must mention here that as I look around at my co-participants it suddenly hits me that almost everyone, with the exception of Cyprus, Greece and Malta, is from Northern and Baltic countries like Finland, Poland, and Estonia.)

Peter tells us that one of the reasons the EU organizes the YOUTH Program is in order to open one’s mind and help to minimize all forms of discrimination and to promote equality at all levels of society. Hearing this I am reminded of Johan VanHove (Belgium) who made a comment the night before that went something like this: “. . . drunk like a Greek”. Peter then adds that it is done in order for everyone involved to feel more European. I like these points and, indeed, it makes me happy to know that others care for the same issues as I do.

The president of the DutchNational Youth Council spoke next and informed us that we would meet the Mayor of Den Haag. I couldn’t wait! The president, Duko,

FOUR DAYS IN THE HAGUESeminar on EU Enlargement

by Georgia Savvidi, journalist

Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Η Μ Α Τ Ι Α

45


proceeded to tell us about Holland and her politics, the pros and cons. It was interesting to note and become informed on the economy of Holland and other such facts. He then posed an interesting question: “Turkey: Opportunity or Threat?”An interesting question for I would love to debate on this topic and hear the opinions of my peers. A discussion followed on how to increase youth participation, volunteerism and awareness. Education was the most important venue and emphasis on education about volunteerism at an early age.

The discussion turned toTurkey, finally, and then on to thelegalization or not of cannabis. We commented on whether or not we agreed with Turkey joining the EU and what the pros and cons of that would be. I took the microphone and stated that one pro of Turkey joining the EU would be that Human Rights would become better for its citizens but I then posed the question: “What of the fact that Turkey has yet to admit its guilt concerning the Armenian genocide and that they have no plans to do so in the near future?”

Soon after, we were divided into our working groups which included: EU Enlargement, Mobility of Youth, The YouthProgram, and EU Citizenship/Human Rights. I belong to the EU Citizenship/Human Rights group. My team includes Jurgita Darasaite (Lithuania), Andre Borg (Malta), Vincent Willekens (Belgium), Igor Miskovic (Slovakia), Paul De Kuijer (The Netherlands), andSoile Hautala (Finland). Our group leader is Gonda Lamberink. On our first day we heard from twowomen from the Dutch Refugee

Council. They informed us aboutwhat makes someone a refugee and we formed a debate on whether or not we have a responsibility to help illegal immigrants. Rajsa Mahabier, trainer for the Dutch Refugee Council, was a very informative and dynamic presence.

On to the Mayor, Mr. Deetman. He was a very likable man, whose cell phone continuously rang during his speech. He admitted how enthusiastic he was concerning our seminar. When asked if he, himself, felt European he answered that we, as students, are more European than he because in his youth, traveling to other countries for seminars was “a near impossible”. He invited us back again in the future to revisit The Hague and left . . . probablyto meet up with the person calling him on his mobile.

Saturday July 17, 2004

9 a.m. : With a bit of a hang-over, red eyes, and a silly smile from a night out on the

town, I head back to the Congress Center with my co-participants. Jasper Diekema, Dutch Nat’l Youth Council and member of the Democratic Political Party2, teases me on the way, but I pay no mind. I bought my big Jackie-O sunglasses for days like this.

Inside the Congress Center, cameras await us!!! The PolishNational Television Station is there making a documentary on us and the Youth Program in general. Our spokesman for the day is Eppo Jansen, a journalist and former Head of the Information Office at the European Parliament.

He began by expressing his disappointment on how on the firstof May of this year, when the new countries joined the EU, a feeling of enthusiasm on this enlargement was lacking. “There was alukewarm feeling . . . pettiness . . . and an almost indifference”, statedMr. Jansen. He described Europe as a little urchin politically, but a giant from above. Mr. Jansen was quite animated and his metaphors of Europe and the European players were both witty and smart. According to him, “France wants a Europe that is one big France”. He engaged us with statements such as: “Europe is a train with an unknown destination and the passengers on the train avoid discussing where the train will end up”. This statement expressesone handicap of Europe and that is the lack of definition of what is Europe. Mr. Eppo Jansen believes that Enlargement is to Europe a Cataclyst and we can enlarge through our Youth.

“The National State meantto every European that every 20 years or so we have to go into the trenches and shoot at another European”, Eppo Jansen. Our speaker concluded by urging us to identify with Europe and to take advantage of our youth and make acquaintances!!!

Sunday July 18, 2004

Sunday began a little later than usual, but summed everything into a most

rewarding package. This was a dayfull of presentations, activities, and a most robust energy. I felt fully charged with the knowledge gained


46


from the previous days and with the support and guidance of our group leader, Gonda Lamberink, we set out to depict a working plan of how to combat Human Rights violations. One such plan included sending out newly graduated teachers to villages where Roma/gypsy children live with their parents and teach them school topics so that they may receive some form of education.

During the “Open Space Technology” we had to form a group where anyone could join on the topic of Enlargement. A few of us, mostly women, came up with the idea of “Women’s rights in the Workplace in the new EU”. At first, some men thought our choice of topic was a bit banal, but soon, with lively and heated discussions and more participants, it turned out to be one of the most original and well organized groups. Not to mention the two male participants we had which gave us a bit of an edge. We each presented a problem and possible solutions. For Example, Suzana Nikolic (Slovenia) presented the problem of lower wages for women and we came up with the solution of National Campaigns reminding employers that it is illegal to do so and for a help-line and website for women to check out and become informed of their rights. Ivo Thijsen, Dutch Nat’l Youth Council, posed a question once we finished

presenting on why women ‘put up’ with receiving 15% less then men for the same work. I responded by stating that if they refuse they will be unemployed and a sad but true cycle of mistreatment of women in the workplace will continue. We decided to deal with the problem long-term. In order to break the cycle, Paulius Miezelis (Lithuania), proposed we begin in Elementary education classes where boys and girls should be integrated more in their classrooms.

Each group gave very fulfilling and informative presentations and I enjoyed hearing each and every one of my co-participants present their plans and hear of their thoughts and opinions on various topics.

How soon does time fly?! We had but a few minutes to change and freshen up for the evening called for a special going-away party at one of the most beautiful places I have ever seen. On the way there I discussed with Paul De Kuijer3, one of my group members, making a documentary on Youth Organizations across Europe and contacting CNN International to see if they would be interested in broadcasting it. Such an idea cannot be forgotten easily and I both aim and promise to work towards achieving it.

The party/dinner was held at an old catacomb-dungeon and the mood was accentuated by candlelight and antique style tables

and chairs. The meal was delicious and once desert was served it was time to burn some of the calories. The DJ was on hand to make us happy with any song we wanted to hear and it being the last night we would all be together as a group, there was a feeling of both glee and sadness. I myself held back tears plenty of times . . . did I mention I am Greek?

In conclusion, this was a trip that not only touched me emotionally but somehow managed, with the aid of the volunteers and many of my co-participants, to achieve exactly what Peter Pieters had said seminars like this aimed to do: make me feel more European. I connected with people all across Europe . . . I found similarities in our differences and differences in our similarities. I may bit on a bit of a successful seminar ‘high’, but I feel this was, indeed, a successful seminar.

Many, many warm thanks to the organizers from the Dutch National Youth Council: Angelique, Marie-Louise, Karima, Gonda, Mariye, Gerritt, Charlotte, and last but not least, Amir.


1. [email protected]. www.d66zuidholland.nl3. www.worldcongressofyouth.nl


ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΗΑΓΑΠΗΤΟΙ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΕΣ, ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΥ ΚΡΑΤΑΤΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΑΣ

ΣΥΝΤΗΡΕΙΤΑΙ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΑΣ ΣΤΗΡΙΞΗ. ΣΤΕΙΛΤΕ ΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΣΑΣ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΑ ΣΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΜΑΣ Ή ΕΞΟΦΛΗΣΤΕ ΤΗΝ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ 701/296002-87.

47


Φίλε, Καλό ταξίδι

Πλ ή ρ η ς η µ ε ρ ώ ν έ φ υ γ ε µέσα σ το φθινόπωρο ο Αλέξανδρος Λακερδάς-

Υψηλάντης, δηµοσιογράφος, που επί σειρά ετών υπήρξε φίλος, υπο-σ τηρικτής και συ νεργάτης της Ευρωπαϊκής Έκφρασης και του πε-ριοδικού της. Θα τον θυµόµαστε πά-ντα γελαστό και εύθυµο µε την καλή του κουβέντα για όλους και για όλα και για την προθυµία του να βοηθή-σει επί παντός επιστητού µέχρι το τέλος.

* * *Το εξώφυλλο της Ε.Ε.

Η Ευρωπαϊκή Έκφραση φι-λοξενεί για πρώτη φορά σε εξώφυλλό της ένα ει-

καστικό έργο της ζωγράφου Έφης Παπαϊωάννου. Η επιλογή του συ-γκεκριµένου έργου έγινε βάσει του θέµατος που διαπραγµατευόµαστε σε αυτές τις σελίδες. Μια «πόρτα» σύµβολο, έµβληµα, πέρασµα, δίο-δος που µπορούµε να ανοίξουµε ή να κλείσουµε µε µια απλή κίνηση, και να προχωρήσουµε ή να αποκλει-στούµε αντίστοιχα. Μια «πόρτα» που ανοίγει προς την Ευρώπη ή που κλείνει προς την Ανατολή, που κου-βαλά µνήµες και οράµατα, προβλή-µατα και λύσεις, ιστορικές µνήµες και ιστορίες ανθρώπων και λαών.

∆ιαβάζουµε σε κριτική των έρ-γων της από την Ίνα Κοντούλα (Σεπτέµβριος 1997) : «Όπως η ίδια η ζωγράφος, έτσι και τα έργα της στε-ρούνται κάθε φιλαρέσκειας. ∆εν έχει στόχο να ωραιοποιήσει οτιδήποτε, αλλά αβίαστα αφήνει τα πράγµα-τα όπως είναι. Μόνον το ουσιώδες τονίζεται αφαιρετικά και µε ζωηρά χρώµατα και περιορίζεται σ’ αυτό… Κυριαρχεί η τάξη µες το χάος, η ανα-τροπή µες στη συνέχεια, έτσι όπως έρχονται στη ζωή το ένα µετά το άλλο, και φεύγουν ξανά, από τον

ένα χώρο στον επόµενο. Όπως περ-νάει ένα καραβάνι, µια λιτανεία. Ο ένας παρατηρεί, ο άλλος είναι απών. Η Έφη ζωγραφίζει ακόµα και τον απόντα».

* * *www.euroletter.gr

Στα µέσα Νοεµβρίου θα «βγει στον αέρα» το πλέον πρό-σφατο έργο της Ευρωπαϊκής

Έκφρασης (ΕΚΠΕΘΕ) µε τη συγ-χρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Ε π ι τ ρ ο π ή ς . Η ο ν ο µ α σ ί α τ ο υ EKFRASSI-EUROLETTER και πρό-κειται για µια δυναµική ιστοσελίδα που λειτουργεί ως ειδησεογραφικό ηλεκτρονικό πρακτορείο νέων από και για την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Έκφραση, µε την εµπειρία που έχει αποκτήσει όλα τα χρόνια της λει-τουργίας της σε αντίστοιχα θέµατα αποτυπώνει σ’ αυτή την ιστοσελίδα www.euroletter.gr σε καθηµερινή βάση την εικόνα της Ευρώπης που όλοι πρέπει να έχουµε, τα νέα που µας αφορούν (οικονοµία, πολιτική, αθλητισµός) αλλά και ειδήσεις ειδι-κά για τους νέους Ευρωπαίους πο-λίτες (εκδηλώσεις, ευρωπαϊκά προ-γράµµατα, υποτροφίες, ευκαιρίες για συµµετοχή και δράση). Ευχηθείτε µας. Καλή Επιτυχία!

* * *Συµµετοχές

Εύ α Χ α λ ι ώ τ η , Θ ε α ν ώ Χ α λ ι ώ τ η ( Ι ο ρ δ α ν ί α ) , Τά σ ο ς Χ α τ ζ η β α σ ι λ ε ί ο υ

(Στρασβούργο) , Μαρία Φα νιά ( Αθ ή ν α ) , Σ ο φ ί α Σ ο υ ν τ ο ύ σ κ ο (Λαύριο). Τέσσερα νέα µέλη της ΝΕΕ που συµµετείχαν σε προγράµµατα στο εξωτερικό και το εσωτερικό τους µήνες που µας πέρασαν. Τους ευχα-ριστούµε για τη δράση τους και ελ-πίζουµε να τους έχουµε κοντά µας σε όλες µας τις δραστηριότητες.

Η ΝΕΕ απέκτησε περί τα 20 νέα

µέλη από τον Φεβρουάριο 2004 µέ-χρι σήµερα.

* * *Ευρωπαϊκό Σύνταγµα

Η Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ κ φ ρ α σ η (ΕΚΠΕΘΕ) σε συνεργασία µε το ∆ήµο Ηρακλείου Αττικής διοργα-νώνει σειρά συζητήσεων µε θέµα το Ευρωπαϊκό Σύνταγµα που απευ-θύνονται σε νέους ανθρώπους. Η πρώτη συζήτηση θα λάβει χώρα στα τέλη φθινοπώρου σε χώρο που θα ανακοινωθεί σύντοµα.

* * *Καλλιτέχνες σε δράση

Μέχρι τα τέλη Νοεµβρίου η Ευρωπαϊκή Έκφραση φι-λοξενεί στα γραφεία της

το Γραφείο Τύπου του Ευρωπαϊκού Προγράµµατος ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΣΕ ∆ΡΑΣΗ, που υλοποιείται στο πλαίσιο της Κ.Π. Equal –για λο-γαριασµό της Ένωσης Ευρωπαίων ∆ηµοσιογράφων.

Το Έργο αυτό σκοπό έχει να προωθήσει στην απασχόληση καλ-λιτέχνες-τεχνίτες από Ευπαθείς Κοινωνικά Οµάδες, σε όλη την Ελλάδα. Γι’ αυτό δηµιούργησε 16 δοµές (8 Κέντρα Ανάπτυξης Πολιτιστικής Απασχόλησης και αντίστοιχα 8 Λέσχες) στην Κρήτη, τη Θεσσαλονίκη, το ∆ιδυµότειχο, τα Τρίκαλα, την Ηγουµενίτσα, τη Ρόδο, τη Χίο και την Αθήνα.

Με την παρουσία τους στα γρα-φεία µας οι ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΣΕ ∆ΡΑΣΗ έδωσαν µια καλλιτεχνική πινελιά στη δουλειά µας και µας έκαναν να σκεφτούµε και προς κα-τευθύνσεις νέες, φρέσκες και άκρως πολιτιστικές όσον αφορά στις δρά-σεις µας.

Το επόµενο τεύχος της Ευρωπαϊκής Έκφρασης –αρ.55- θα είναι αφιερω-µένο στην Παιδεία.

Τ Α Ν Ε Α Τ Η Σ Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Σ

48


∆ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗΣκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση

διαφορετικών απόψεων –αρκεί να µην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δηµιουργία κ α τ ά λ λ η λ ο υ π λ α ι σ ί ο υ δ ι α λ ό γ ο υ κ α ι

ανταλλαγής ιδεών µε επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συµµετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζονται δεν δεσµεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκδότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δηµοσιεύονται στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη µε κριτήρια την επιστηµονική

εγκυρότητα, την ποιότητα, τη θεµατική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δηµοσιευθεί κείµενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειµένου δεν πρέπει να είναι µεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Ό σ ο ν α φ ο ρ ά τ ι ς ε π ι σ τ η µ ο ν ι κ έ ς δηµοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυπα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστηµονικής µεθοδολογίας,

δεν έχουν δηµοσιευθεί ούτε µε παραπλήσια µορφή ή περιεχόµενο σε άλλα έντυπα, κρίνονται από µέλη της Επιστηµονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, µε πλήρη διασφάλιση της αντικειµενικής κρίσης (ανωνυµία

του κρινοµένου και των κρινόντων, ο κρινόµενος πληροφορείται βέβαια ολόκληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυµαίνεται µεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντοµο βιογραφικό σηµείωµα.

Σε όλες τις περιπτώσεις µαζί µε κάθε υποβολή κειµένου συµπεριλαµβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις). Το κείµενο θα πρέπει να αποστέλλεται και

σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναµίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η µερική ή ολική αναδηµοσίευση ή αναδιανοµή µε οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, µετά την ανακοίνωση

σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για µελλοντική δηµοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσµεύονται αυτό να µην δηµοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαµβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωµα να διανέµει µε οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολοκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαµέσου του δικτύου Ίντερνετ.

1

2

3

4

Επιθυµώ να γραφτώ συνδροµητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή ‘Εκφραση” Ετήσια ∆ιετής

Τακτικός Συνδροµητής 20 Ευρώ 35 Ευρώ ∆ηµόσιοι Οργανισµοί,Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,ΑΕΙ, ΝΠ∆∆, ΝΠΙ∆, Εταιρείες,Σύλλογοι 30 Ευρώ 55 Ευρώ Ευρώπη 25 Ευρώ 45 Ευρώ Άλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 Ευρώ Φοιτητής, σπουδαστής,στρατιώτης 15 Ευρώ 25 Ευρώ Συνδροµή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ

∆ΕΛΤIΟ ΣΥΝ∆ΡΟΜΗΤΟΥ

Όνοµα .......................................................................................

Επώνυµο ...................................................................................

∆ιεύθυνση .................................................................................

Ταχ. Κώδικας ............................................................................

Πόλη ..........................................................................................

Τηλέφωνο: ................................................................................

E-mail: .......................................................................................

Επάγγελµα: ..............................................................................

Ηµεροµηνία Υπογραφή

...................................................... ...................................................

Έτος ίδρυσης: 1989Οµήρου 54, 106 72, Αθήνα, τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953,

e-mail: [email protected]

✂

Όνοµα

ΕπώνυµοΈτος ίδρυσης: 1989

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΕΚΦΡΑΣΗ

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η

5

european expression - issue 54

Documents