euskal herriko erliebe
TRANSCRIPT
![Page 1: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/1.jpg)
EUSKAL HERRIKO ERLIEBEA
EUSKAL HERRIKO ERLIEBEA
2. BATXILERGOKO GEOGRAFIA
IES MUNGIA BHI - Irakaslea: Marije AGUILLO
![Page 2: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/2.jpg)
Kokapenaren ezaugarriak
• 41º 54’ – 43º 32’ arteko Ipar Latitudean
• Bizkaiko Golkora begira
• Erliebea: E-M norabidean • Ur-muga atlántiko-mediterranearrak
Euskal Herria erdibitzen du bi isurialde oso
disimetrikoetan:» Ipar isurialdea 50 km baino gutxiago
itsoraino
» Isurialde mediterranearra: ibai luzeagoak
• Tontorrik gehienak 700 – 1500 arteko m
altitudean daude
Aizkorri
![Page 3: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/3.jpg)
Geomorfologiaren historia
• Lehen Aroa edo Paleozoikoa (600-225 milioi urte)
– Orogenia hertziniarra– Ebroren mendigunea– Higadura prozesua
• Bigarren Aroa edo Mesozoikoa ( 225 – 66 milioi urte)
– Sedimentazioa Euskal fosan
Salvada Mendizerra
![Page 4: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/4.jpg)
Geomorfologiaren historia - 2
• Hirugarren Aroa (66 – 1,8 milioi urte)– Orogenia alpetarra (Eozenoan)– Erliebe unitateak:
– Pirinioak eta Euskal-Kantabriar mendikatea– Erribera, Arabar-errioxa, Nafarroako erdialdea eta
Akitaniako arroa urpean – Ebroko eta Akitaniako sakonuneak sedimentazioz bete
ziren– Trebiño-Biasteriko lakuko urak Erriberakora hustu ziren
Las Conchas de Haron irekitako zulo batean barrena
• Laugarren Aroa (1,7 milioi urte gaurkoraino)
– Sedimentazio kuaternarioa
![Page 5: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/5.jpg)
Arbelak, eskistoak, dolomiak,
Igeltsuak, margak
GEOLOGIA HISTORIKOAREN MAPA
Flysch, kare-harri, margak
Buztinak, limoak
Kareharria
Hareharriak
konglomeratuak
Buztinak
Hareharri eta kararri hareatsua
Metaketa alubiala
Konglomeratuak
Konglomeratuak
![Page 6: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/6.jpg)
![Page 7: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/7.jpg)
Euskal Erliebearen ezaugarriak
• Cenozoikoan, orogenia Alpetarrarekin sortuak• Euskal Mendiak estrukturalki Pirinioen jarraipena dira.• Bere harri nagusiak:
– Flysch uren banalerrotik iparralderantz nagusitzen da, – Kareharria lurralde osoan. – Material paleozoikoak Pirinioen ardatzan eta EAE-ren ekialdean
(Aiako Harria) • Ez dira garaiak oso altuak (Pirinioak izan ezik) eta bere
altitudeak ekialdetik mendebalderantz joaten dira jaisten.• Erliebe forma nagusiak :
– monoklinalak dira (ikusgarria da forma hau Jaizkibel eta Salvada m-an) – sinklinal eskegiak eta – erliebe karstikoa (Gorbeia, Aizkorri, Urbasa,...)
![Page 8: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/8.jpg)
ERLIEBE UNITATE HANDIAK• Pirinioak
– Ardatza axiala– Barrualdeko mendilerroak– Barrualdeko sakonunea– Kanpoaldeko mendilerroak
• Euskal Mendiak– Kostako antiklinorioa– Bizkaiko sinklinorioa– Bizkaiko antiklinorioa– Uren banalerrotik hegoaldeko erliebea
• Gasteizko lautada • Erdialdeko mendikateak• Mendebaldeko eta Hegoaldeko mendilerroak
• Ebroko Sakonunea (Bardeak)
![Page 9: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/9.jpg)
PIRINIOAK• Itxura latzekoa
kuaternarioan jasandako higaduragatik– Ibaiena– Glaziarrena
Mendilerro alpetar tipikoa
Monte Perdido
![Page 10: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/10.jpg)
ARDATZEKO PIRINIOA• Erronkariko ekialdetik Bortzirietako mazizoraino (Cinco Villas)
• Euskal gaiurrik altuenak, material kretazikoak eta azelaratze magmatikoak
– Oroz-Betelu mazizoa (Auñamendi , 2.504 m; Hiru Errege Mahaia, 2.444 m: Orhy, 2021 m))
– Aldudeko Mazizoa (Quinto Real)
– Bortziriko Mazizoa (Cinco Villas)
– Aiako Harria (Mendebaldeena, 800 m))
» Batolito granitikoa
» Mendi ez oso garaia baina malda handikoa
» Ibaien jarduera, Bidasoa,oso bizia da eta
haitzarte sakonak sorrarazi ditu: Botziriko mazizoan material
paleozolikoak eta magmatikoak
(Eskistoak, harbelak, kuartzitak, granitoak) agertzen dira.
Aiako Harria
![Page 11: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/11.jpg)
![Page 12: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/12.jpg)
HIRU ERREGEEN MAHAIA – La Mesa de los Tres Reyes
2.444 m:
Erliebe monoklinalak oso nabariak dira
![Page 13: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/13.jpg)
PIRINIOEN HEGO ISURIALDEAA) Barrualdeko mendikateak
• Material sekundarioz osatutako mendilerroa.
• Ardatzari itsatsita
• Kareharriak eta hareharriak , margak eta flysch material nagusiak
• Horma bertikalak eta gain malkarrak
![Page 14: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/14.jpg)
![Page 15: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/15.jpg)
BARRUALDEKO SAKONUNEA
– Lunbier zintzurratik Iruñeraino (Arakil
igarobidetik Gasteizko lautadarekin
komunikatzen da)
• Flysch-en eta tuparrien
sektoreak bereiz daitezke
• Erliebea: lerrokatzez eta sakonunez
paraleloak (E-M)
• Sare hidrografikoak perpendikularki
ebakitzen ditu arroilak eratuz
Lumbierreko zintzurra
![Page 16: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/16.jpg)
Irati ibaiak Lumbier zintzurra eratu du
![Page 17: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/17.jpg)
Lumbierreko zintzurra
Arakil
igarobidea
![Page 18: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/18.jpg)
Bortziriko Mazizoa
Aiako Harria
Galdameseko eta Trianoko mendiak
Iruneko sakonunea,
![Page 19: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/19.jpg)
KANPOALDEKO MENDIKATEAK
– Leire, Izko, Alaitz, eta
Erreniega (El Perdón)
– Ebroko sakonunearen gaineko
zamaldura edo lerradura-
mantoak
• Leire eta Alaitz mendi
zakarrak
• Izko eta Erreniega profil
biribulduagoak
Erreniega Mendizerra
![Page 20: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/20.jpg)
Euskal Mendiak
1 Euskal mendiak uren banalerroaren iparraldean• a) Kostako mendikate tertziarioa
• b) Kostako Ipar antiklinorioa • c) Bizkaiko sinklinorioa• d) Bizkaiko antiklinorioa
2 Hegoaldeko mendikate eta arroak, uren banalerroaren hegoaldean
• Arabako lautada• Mendebaldeko mendikateak• Erdialdeko mendikateak• Hegoaldeko mendikateak• Ebroko sakonunea
![Page 21: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/21.jpg)
b
c
d
Antiklinorioa
Sinklinorioa
![Page 22: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/22.jpg)
Euskal mendiak banalerroaren iparraldean
Ezaugarriak• Kostaren paraleloak (IM-HE)• Bidasoa ibaitik Barbadun ibaiaraino• Flysch, kareharria eta hareharria harri nagusiak• Aralarr-ean glaziarismo aztarna batzuk• Erliebe monoklinalak eta sinklinal eskegiak forma
nagusiak• Modelatu karstikoa (Gorbea eta Aralar bi adibide)• Itsasotik barrukalderantz lau unitate bereizten dira
Sierra de Elguea (Aizkorriren hegoaldean)
![Page 23: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/23.jpg)
Kostako Mendiak
• a) Kostako mendikate
tertziarioa• Getariatik
Hondarribiaraino» Jaizkibel-
Mendizorrotz (410 m) -Ulia lerrokadura
• Erliebe monoklinala• Hareharria
nagusia hareharria
Jaizkibel
![Page 24: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/24.jpg)
Arno-ren lerrokatzea
b) Kostako Ipar antiklinorioa
- Bortzirietako mendikatetik
Matxitxako lurmuterreraino
(Bermeo-Tolosa norabidea):
Ekialdetik Mendebalderantz
• Ernio (1.072 m)
• Izarraitz (1.026 m)
• Arno (602 m)
• Sollube (684 m)
- Erliebe karstikoa: dolinak
eta lenarrak
![Page 25: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/25.jpg)
c) Bizkaiko sinklinorioa
• Punta Galeatik Bortzirietako Mazizorantzako norabidea • Kostako antiklinorio eta Bizkaiko sinklinorioen arteko
eskualde uhiunduna– Unbe (301 m), Bizkargi (563 m), Oiz (1.026 m), Urko (700 m),
Elosua (700 m), Murumendi (864 m)
• Litologia nagusia: flysch (kare-harriak, margak) eta
basalto azaleratzea (Fruiz)
• Erliebe forma biribilduak
• Ibai-haran estu eta sartuak, Butroi eta Ibaizabal kasuak
izan ezik
![Page 26: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/26.jpg)
Antiklinorio eta Sinklinorioren
eskema
Kostako antiklinorioa
Sollube, Arno, Izarraitz, Ernio
Bizkaiko Sinklinorioa
Bizkaiko Antiklinorioa
![Page 27: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/27.jpg)
Ebaketa topografikoa
A
B
![Page 28: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/28.jpg)
FLYSCH (Zarauz)
![Page 29: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/29.jpg)
Plentziako kosta (Flysch harria)
![Page 30: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/30.jpg)
Barrikako kosta
(Flysch)
San Vicente de la Barquera (Kantabria)Kareharria
![Page 31: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/31.jpg)
d) Bizkaiko antiklinorioa
• Bortzirietako mazizotik Ordunteko mendietaraino– Aralar (1427 m), Aizkorri (1554 m), Anboto, Gorbeia (1.475 m)
Ganekogorta (998 m) eta Ordunteko m. eratzen dute (E-M)
• Litologia mesozoikoa: • kareharriak• Erliebe karstikoak
• Erliebe monoklinalak • Aldapa morfología nagusi
Larrunarri/Txindoki desde el
collado de Otola.
![Page 32: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/32.jpg)
URBIAKO LANDA: Sinklinal eskegia
![Page 33: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/33.jpg)
![Page 34: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/34.jpg)
Flysch-aren aldetik higatu da antiklinala hustuz
![Page 35: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/35.jpg)
Erliebe monoklinalaren adibidea
Arantzazu
![Page 36: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/36.jpg)
ALDAPA ERLIEBEA (Galdames)Egitura monoklinala
![Page 37: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/37.jpg)
2. Hegoaldeko mendikatea eta arroak
• a) Arabako Lautada
• b) Mendebaldeko mendikateak
• c) Erdialdeko mendikateak
• d) Hegoaldeko mendikateak
• e) Ebroko sakonunea
![Page 38: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/38.jpg)
2 Hegoaldeko mendikatea eta arroak
• Mediterraneoko isurialdean Araba eta Nafarroaren artean
• Material ugarienak Goi-Kretazikokoak eta Tertziarioak
• Sinklinal zintzilikatuak eta erliebe monoklinalak egitura-formak
• Sare hidrografikoak Ebron du oin-maila,• Ibai-terrazak eta haran irekiagoak
![Page 39: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/39.jpg)
A) Arabako Lautada
• Pirineo aurreko sakonune jarraipena da
• Arakil ibaiaren korridorearen bidez bat
egiten du Iruña eta Lunbierrekin
• Sinklinorio forma erliebe hondoratuta
• Batez besteko 500-600 m-ko altitudea
![Page 40: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/40.jpg)
b) Mendebaldeko mendikateak
Salvada, Arkamo, Badaiak, (Urduña hegoaldean)
• Mendikateek mendebaldetik ixten dute Arabako lautada
• Kareharri eta margak dira material nagusiak
• Malda-erliebeak eta
kluse izeneko
formazioak
(Baia ibaiak eginikoa
adibidez)
Salvada Mendizerra
![Page 41: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/41.jpg)
![Page 42: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/42.jpg)
Erdialdeko mendikateak
• Araba eta Nafarroako lurraldeetan
zehar hedatzen dira
• Pirinioetako koanpoaldeko mendikateen jarraipena
– Andia, Urbasa, eta Gasteizko mendiak (E-M)
• Andia eta Urbasa sinklinan zintzilikatuaren egitura Lizarragoko
failak erdibanatuta
• Gasteizko mendiek Lautada eta Trebiñoko sakonunea bereizten
dituzte
• Trebiñoko arroa, Gasteizko mendiek eta Toloño mendikateen
artean, sinklinak esekia.
![Page 43: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/43.jpg)
BERIAIN (San Donatoko Mendiserra) Nafarroaren mendebaldean
Altsasutik ikusita
![Page 44: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/44.jpg)
Urbasa
Mendizerra
Goikoaldea
Forma ahurra
Du. Sinklinal eskegia da eta.
![Page 45: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/45.jpg)
Sierra de Aralar / Aralar Mendizerra azkenean Urbasako profila ikusten da. Bien artean Arakil ibaia doa bi sakonuneak komunikatzen (Iruñakoa eta Gasteizkoa)
![Page 46: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/46.jpg)
d) Hegoaldeko mendikateak• M-tik-E-ra
• Kantauriko mendilerroa
• Toloño eta
• Kodes mendizerrak
• Trebiñoko arroa eta
Errioxa bereizten ditu.
• Aldapa erliebeak
ErrioxaKantauriko m.
Kantauriko m.
Toloño m.
![Page 47: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/47.jpg)
Ebroren sakonunea• Iparraldean Kantauriar, Andia, Urbasa eta Izko
mendizerrek
• Hegoaldean Ebro Ibaiak mugatzen dute
sakonunea
• Aro Tertziarioko kubeta sedimentarioa– Hasieran, Sakonune endorreikoa, itsas-sedimentazioa, gero
kontinentala
– Tertziarioaren amaieran penintsula goratu eta Mediterraneoa
hondoratzean, Ebro ibaia itsasora iritsi zen
– Gaur egungo erliebea eratu zen: glazis- eta terraza mailarekin
![Page 48: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/48.jpg)
Erdialdeko Nafarroakosakonunea
– Aintzira endorreiko tertziarioaren ertzean egon zen
• Hareharriak, kareharriak eta konglomeratuak
– Kuaternarioko higadurak:
• Aldapa eta gandor
-erliebea sortu ditu
• Material bigunagoen
azaleratzea: marga,
buztin, igeltsua
![Page 49: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/49.jpg)
Bardeak– Bardea Zuria
• Litologiarren ezaugarria: higadurari
erresistentzia maila desberdina
geruzen txandaketa
• Materialak: igeltsuak, igeltsu-margak,
buztin gorriak, hareharriak eta
kareharria material garrantzitsuena.
• Erliebea: muino lekukoak, paramoak
eta karkabak
– Bardea Beltza
• Kararrizko plataforma, behe-geruzak
babesten dituena da.
![Page 50: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/50.jpg)
Bardea zuria
Bardea beltza
![Page 51: Euskal herriko erliebe](https://reader038.vdocuments.pub/reader038/viewer/2022102317/558bce41d8b42aa60b8b46a6/html5/thumbnails/51.jpg)