Vel . UiI.Derg. (2002).18,1-2: 3J.4{j

EvciL KEOi VE BEYAZ YENi ZELANOA TAV~ANLARINOA KALP VE KALP

ARTERiA'LARI OZERiNOE ANATOMiK BiR ARA~TIRMA'

GOrsoy Aksoy@l HOseyin KaradaQ2

An Anatomic Investigation on the Heart and Coronary Arteries in the Domestic Cat and White New Zealand Rabbits

Ozet: au ~h~, evei! kedi ve 8eyaz Yeni Zelanda tav:?8mnda kalp ve kalp arteria'tannln makroanatomik OzeUiklerini be­lir1emek ~in yaplldl. 12'~r di~i, 18'er erkek oIma1< laere JO'ar adet ergin evciI kedi va Beyaz Yeoi Zelanda ta~nl kullal'llldi. Materyallere latex enjeksiyon ve korozyon kast metotlan uygutancll. Kalbin, ta~ 2.-4., kedide Ise 4.-7. kaburgalar ara­Slnda bulund~ belir1endi. 2 ta~ kal)inde. ventriculus dexter'in bo~ugunun apex cordis'e kadar yeti~tigi tespit edildi. A. coronaria sinistra'nm. a. coronaria dextra'dan g~IO oIdugu gOruldO. A. coronaria sinistra'nm ta~ r. septalis, r. marginis ventriculi sinistri ve r. posterior ventriculi sinistri'ye; kedide, r. interventricularis paraconaJis ve r. circumflexus sinister'e ay­nldlgl; a. coronaria dextra'nm ise, her lki tOrde de sadece r. circumflexus dexter'den ~tuQu lespit edildi. 1 ta~ va 2 ke­dido a. coronaria dextra'nm verdigi r. coni arteriosl~nin aorta'dan orijin aldlgl saptancil. R. inlerventricutaris subsinuosus'un, 4 kedido r. circumfiexus dexter tarahndan oI~turulduQu QOz:lendi.

Anahtar Kellmeler: Kalp, KOfooer Arterier, Ta~n, Kedi, Anatomi

Summary: This study was perfonned to investigate the macroenatomy of the heart and coronary arteries in the domestic cat and White New Zealand Rabbit. Adult twelve females and eighteen maJes of either species were used in this study. Latex injection and corrosiorl cast methods were applied 10 the materials. It was found that the heart lied between the se­cond and fourth ribs in the rabbit. and the fourth and seventh ribs in lho cal. The left coronary artery was stronger than the right coronary artery in both rabbit and cat. The left coronary artery gave off the septal. left marginal ventricular and left pos­terior ventricular branches in the rabbit. It gave off the paraconal interventricular and left circumflex bt'anches in the cat. The right coronary artery was found to be constituted only by the right circumflex branch in both species. The conal branch, which arised from the right coronary artery, directly arised lrom the aorta in two cats and one rabbit. It was observed that the subsinuosal interventricular branch was formed by the right circumflex branch in four cats.

Key Words: Heart, Corooary Arteries, Rabbit, Cat, Anatomy

Girl, LiteratUrda, kedi ve tav~allln kalp va koroner

arterleri Ozerinde yapllan ara~lIrmalar YOk denecek kadar azdlr. Bu nedenle bOyle bir yah~manlO ya­pllmaslna ihtiyay duyuldu.

Kalp, kedide 4.-7. (oyca ve ark., 1987; Nickel ve ark., 1981), 2.-6. (McClure ve ark .• 1973) ka­burgalar araslnda bulunur. Carnivorlarda IIg. phre­nicopericardiacum Ue diaphragma'ya baQlanlr (Ac­kerknecht, 1985; oursun, 1995; Getty, 1975). Oysa, McClura va ark. (1973) kedide, Boyd va Pa­terson (1991) ile Miller ve ark. (1964) kOpekte, lig. sternopericardiacum vaSilasly1a stemum'a baQ­landlQl1lI belirtmi~lerdir. V. pulmonalis'lerin sa­YISIOIO, kedide Crouch ve Lackay (1969) 4-5, Field va Taylor (1969) 3, Ghoshal (1975) ile Miller ve ark. (1964) kedi va kOpekte 5·6, Wingerd (1984) tav~anda 4 ade! olduQunu belirtmj~lerdir. Valva at· rioventricularis dextra'nln kedide, Nickel va ark. (1981) cuspis septalis, cuspis parietalis ve cuspis angularis olmak Ozere 3 cuspis'li bit kapaktan

meydana geldiQini bildirmalarina ka~llIk, McClure ve ark. (1973), cuspis parietalis ve cuspis an­gularis'ten te~kil ettiQini ifade etmi~lerdir. Kalp, a. coronaria sinistra ve a. coronaria dextra tarallndan beslenir (Craigie, 1969; Crouch ve Lackey. 1969; oursun va TOrkrnenoQlu, 1996; Field va Taylor, 1969; Getty, 1975; McClure ve ark., 1973; TI­plfdamaz ve ark., 1996; Vallet. 1951). A. coronaria sinislra, a. coronaria dextra'dan g~lOdOr (Had­ziselimovic va ark., 1974; Koch va Berg, 1993; Val­let, 1951). KOpek (Christensen. 1962; Christensen ve Campeti, 1959; oursun, 1979; Moore, 1930; TI ­plrdamaz ve ark., 1996) ve kedide (oyee ve ark., 1987; Ghoshal, 1978; Nickel va ark., 1981) r. in· lerventricularis subsinuosus. r. circumllexus sinister larafmdan olu~turulur. Tav,anda ise, genellikle r. circumflexus sinister bazen de a. coronaria dextra larafmdan meydana getirilebilecegi ileri sOrOlmO,tUr (Day ve Johnson. 1958). Crouch ve Lackey (1969) ise kedide, a. coronaria dextra'llIn bir dah olduQunu ifade elmi,lerdir. Moore (1930), kOpekte 63 kalbin

Geli, Tarihi : 29.Q4.2002@: gurso),lksoy32@hotmail.com 4' Bu ~ah,ma YUzOocU YII Oni\"ersltesi Ara~lIrma Fonu tarafmdan 96.VF.035 numsrnll proje oIarnk dcslckJcnmi, olup. Gtirsoy AKSOY'un aynl balllkil doklora tczinden l)zctlenmi~t ir. I. Kafkas Onivcl"!litcsi. Veleriner FakUltcsi. Anatoml Anabilim DaI1. KARS 2. YuzuncU YII Uni\·ersitesi. Veteriner FakUltcsi. Anatomi Anabilim Dall. VAN

AKSOY, KARADAC

%20'sinde ve TOrkmenoglu (1996) da, 10 adel Kangal kopegi kalbinin 2'sinde, a, coronaria dext­ra'dan aynlan r. coni arteriosi'nin aorta'dan C;:lktlglnl belirlemi~lerdir. Tav~an kalbi uzerinde yapllan c;:a­II~malarda, insan kalbi ile aralarlnda bir benzerligin olup olmadlgl dO~OnUlmeden lnsan kalbi bir model olarak ele allnmaktadlr (Podesser ve ark., 1997).

Materyal ve Metot Her iki tUrden 12'~er di~i, 18'er erkek olmak

Ozere loplam 30'ar adel ergin evcil kedi ve 8eyaz Yeni Zelanda tav~anl kullanlldl. Makrometrik de­gerler, mezOr ve kompas kullamlarak lespil edildi. 20'~er hayvan lalex enjeksiyonu (Aycan ve Bilge, 1984) ve 10'ar hayvan korozyon kast (Aycan ve Bilge, 1984; Nerantslz ve ark., 1978) y6ntemlerini uygulamak ic;:in kullanlldl. Genel anestezi sag­landlktan sonra kamn plhtlla~maslm onlemek ic;:in v. saphena parva'mn r. cranialis'inden NaHeparin (5000 IU-M) 0.1 mg/kg verildi. Aorta abdominalis'e yerle~tirilen kateter ile damarlara fizyolojik tuzlu su verildi. Enjeksiyon j~lemlerine ba~lamadan, kalp­lerin aglrllgl ve makrometrik 61c;:umleri allndl. Ma­teryallere diseksiyon !yin latex ve korozyon kast iryin takilon enjekte edildi. Nomina Anatomica Ve­terinaria (1994)'da kullamlan terimler esas ahndl.

Bulgular Perieardium'u aynJml~ ve atrium ile vent­

riculus'lan bo~alillml~ kalbin aglrl.gl tav~anda

6,6±1.5 gr, kedide 12.6±1.5 gr'dl. Kalp aglrllgmlO, vOcut aglrhgmln tav~anda %0.31 'ini, kedide ise %0.52'sini te~kiJ eUigi belirlendi. Apex cordis'in, lig.

Tablo 1. Kedi ve Tav~anda Saptanan Ce~it1i Olyum Degerleri

OlyOmler

VOcut aglrllgl Kalp ag](h91 Craniocaudal yap Dexter-sinister yap Sulcus coronarius'un yevre uzunlugu Sulcus interventricularis subsinuosuS'un uzunlugu Sulcus interventricularis paraeonalis'in uzunlugu Sulcus eoronarius-apex cordis uzakhgl (Mar90 caudafis'te) Sulcus eoronarius-apex cordis uzakhgl (Mar90 eranialis'te) Tr. pulmonalis'in ba~langly noktasl-apex cordis arasl uzunluk Septum interatriale'nin duvar kalmllgl Septum interventriculare'nin duvar kallnllgl Ventriculus dexter'in duvar kallnhgl Ventriculus sinister'in duvar kallnhgl Tr. pulmonalis'in duvar kahnhgl Tr. pulmonalis'in yapi Aorta'mn duvar kahnhgl Aorta'",n yapi

"Materyal olarak 3O'ar adel tav~an ve kedi kul1amlml~llr.

34

phrenicopericardiacum (~ekil 11b, 2/b) ile di­aphragma'ya baglandlgl tespit edildi. Kalbin, tav­~anda 2.-4. (~ekil 1/a), kedide ise 4.-7. (~ekil 2Ia) kaburgalar araslnda bulundugu tespit edildi. Atrium sinislrum'a, hem tav~anda hem de kedide 4'er adet w. pulmonales'in ac;aldlgl g6zlendi. Ventriculus dex­ter'de bulunan her bir m. papillaris'in serbest ucun­dan tav~anda 2-3, ked ide 4-6 adel chordae ten­dineae'nm C;:lktlgl belirlendi. Her iki tOrde, ventriculus dexter'in bo~lugunun apex cordis'e kadar ula~­

madlgl, aneak 2 tav~an materyalinde, ventriculus dexter'in bO!j>lugunun apex'e kadar yeti!j>tigi tespit edildi. Ostium atriovenlriculare dextrum'a tutunan cuspis angularis ite cuspis parietalis'in lav9anda bir­le~erek cuspis anguloparietalis'i olu~turdugu g6z­lendi. Ventriculus sinister' de, m. papillaris'lerin ser­best UI;;lanndan, tav~anda 3-4, kedide 6-7 adet chordae lendineae'nln C;:lktlgl saplandl. Su­bepicardial Vag labakasl degi~ik miktarlarda tespit edUdi. Ce~itli olc;:Om degerleri Tablo l 'de sunuldu.

Kalp, a. coronaria sinislra ve a. coronaria dext­ra tarafmdan vaskularize edilmektedir.

A. coronaria sinislra: Tav~an (~ekil 312, 4/2) ve kedide (~ekil 5/2, 6/2) valvula semilunaris si­nistra'nm hemen Ost klsmmdan ba~langlC;: aldlgl tes­pit edildi. A. coronaria dextra'dan guc;:IO oldugu g6z­lendi. Kedide subepicardial, tav~anda klsmen kalp kaslna gomOhi durumda intramyocardial seyreuigi belirlendi. Tav~anda r. septalis, r. marginis vent­riculi sinislri. r. posterior ventriculi sinislri'ye; kedide ise, r. interventricularis paraconalis ve r. cir-

Tav~an'

2100±200gr 6.6±t.S gr 2.4±O.2 em 2.2±O.2 em 7.3±O.S em 2.2±O.1 em 3.S±O.2 em 3.2±O.2 em 3.4±O.2 em 3.4±O.1 em 0.07 em O.4±O.l em 0.1±O.Ot em 0.S±O.1 em 0.02±O.01 em O.S±O.1 em 0.03±O.Ot em 0.4±O.1 em

Kedi'

2600±250 gr 12.6±1.S gr 2.7±O.3em 2.S±O.1 em 1.8±O.1 em 2.9±0.2 em 2.S±O.3 em 3.1±O.2 em 3.S±O.1 em 3.S±O.2 em 0.1 em O.StO.1 em 0.2-+0.01 em 0.4±O.1 em O.06±O.OI em 0.6tO.t em 0.08±O.01 em 0.StO.1 em

":"cll krdi "r btyaz Yrni Zelanda ta'1anlarmda kalp, ..

cumflexus sinistere aynldl{jl tespit edildi. Bununla birlikte, 10 tav~an materyalinde, r. septalis'in, r. marginis ventriculi sinistri'den ba~langl~ aldl{jl las· pit edildi.

A. margin is ventriculi sinistri: Tav~nda (~ekil 3/4, 413) a. corona ria sinistra'nm ba~langlclndan 2 mm sonra ~lktl{jl belirlendi. Ventriculus sinisterin orta 113'Onde sona erdi{ji gOzlendi. Kedide (~ekil 6/ 9, 712) margo ventricularis sinister seviyesinde r. circumflexus sinisterin ventral yOzOnden ~lktl{jl ve r. circumflexus sinister'in verdii)i dallann en kuv­vellisJ oldu{ju gOrilldO. Kedide r. circumflexus si­nisterin, bu damardan ba~ka, r. proximalis vent­riculi sinistri ve r. distalis ventriculi sinistri'yi verdi{ji gOzlendi:

A. proximalis ventriculi sinistri (~ekil 5/9, 618): R. circumflexus slnisterin ba~langlcmdan yakla~lk 2 mm sonra ventral yOzOnden tylktl{jl tespit edildi. Ventriculus sinisterin orta 1/3'Onde sonlandl{jl sap· tandl .

A. distalis ventriculi sinistri (~ekil 713): Ana da· mann margo ventricularis slnisteri g~tjkten sonra ventral yOzOnden tylktlgl tespit edildi. Ventriculus si­nisterin orta 113'Onde sonlandl{jl gOzlendi. M. pa· pillaris subalrialis'j de besJedi{ji belirlendi.

R. coni arteriosi : Tav~anda (~ekil 315, 4/5) r. marginis ventriculi sinistri'den '-2 mm sonra tylktlQI belirlendi. Kedide (~ekil 5/8, 6/5) r. in· tervenlricularis paraconalis'in orijininden yakla~lk 3 mm sonra tylktlQI gOrilldO. Conus areteriosus bOl· gesine da{jlldlgl tespit edildi.

R. septalis: Tav~anda (~ekil 3/3) a. coronaria sinistra'mn ba~langlcmdan yakla~lk 2 mm sonra tylktl{jl saptandl. Ancak, 10 tav~an kalbinde r. mar· ginis ventriculi sinistri'den ba~langlty akh{jl tespit edildi (~ekil 4/4). Kedide (~ekil 5/4) r. in· terventricularis paraconalis'in ba~langlcmdan 2 mm sonra aynldl{jl belirlendi. Her iki hayvanda septum interventriculare'yi besleyen ana damar 01-dugu saptandl. Kedide, r. interventricularis pa· raconalis 'in r. septalis ve r. coni arteriosi'den ba~ka, r. angularis, r. collateralis sinister pro· ximalis ve r. collateralis sinister distalis'i verdi{ji tesplt edildi:

R. angularis (~eki l 515, 614): A. in· terventricularis paraconalis'in ba~langlclndan yak· la~lk 6-7 mm sonra Clktl{jl belirlendi. Ventriculus si· nister'in ortaslna Kadar ilerledigi tespit edildi. 1 materyalde, son dallanndan birinin. r. In· terventricularis paraconatis'ten Clkan bir dal ile anastomoz yaphi)1 tespit edildi (~ekil6/a).

R. collateralis sinister proximalis (~ekil 5/6, 61 6): R. interventricularis paraconalis'in ba~­

langlclndan yakla~lk 2 cm soma ~Ikhgl ve vent·

35

riculus sinisterin orta 1/3'Onde sonlandlgl belirlendi . M. papil1aris subauricularis'i de besledigi gOrOldO. I materyalde, son dallanndan biri ile r. marginis vent· riculi sinislri'nin bir dall arasmda anastomoz tespit edildi (~ekil 61b).

R. collateralls sinister distalis (~ekil sn, 617): Bir Onceki kollateral daldan yakla~lk 1 cm sonra ori· jin aldlgl saptandL zaYlf oldugu ve apex cordis Va· klOlOda sona erdigi gorOldO.

A. posterior ventriculi sinistri: Tav~anda (~ekil 3/6, 4/6) bulunan bu damann, a. corona ria 51-nistra'nln ba~langlclndan yakla~lk 2 mm soma Clk· tl91 ve a. coronaria sinistra'dan aynlan dallann en kuwetlisi oldugu gOrOldO. M. papillaris suo bauricularis ve m. papiliaris subatrialis'i de vas· kularize etti{ji tespit edildi.

R. atriatis: Tav~anda (~ekU 3/7, 4n) r. posterior ventriculi sinislri'nin ba~langlcmdan 2 mm soma ori· jin aldlgl belirlendi. Kedide (~ekil 5/10) r. cir· cumftexus sinisterden r. proximalis alrii sinistri ola· rak ~lktl{j1 lespit edildi. Kedide r. circumflexus sinister'in bu damardan ba~ka, r. intermedius atrii sinistri ve r. distalis atrii sinistri'yi verdlgi tespit edil· di:

A. intermedius atrii sinistri (~ekil 5111): Margo ventricularis sinister seviyesine varmadan hemen Once ya da bu kenar seviyesinde r. circumftexus si· nisterden Clktlgl gOzlendi. Atrium sinistrum'un me· dial ve laleral'lnde sonlandlgl tespit edildi.

R. distalis atrii sinistri (~ekil 7/4) : Margo vent· riculus sinisteri getylikten sonra r. circumftexus si· nisterden orijinlendigi gOrilldO. Atrium sinistrum'un medial ve lateral yOzO Ue septum interatriale'de da· {jl1dl{j1 belirlendi.

R. circumftexus sinister: Tav~anda (~ekil 4/8) margo ventricularis sinister seviyesinde r. posterior ventriculi sinistri'den Clktl{jl gozlendl. Kedide (~ekil

5/12,7/1, 8n) a. coronaria sinistra'dan ba~langlC al· dl{jl ve r. interventricularis paraconalis'ten gO~IO 01-du{ju tespit edildi. Sulcus interventricularis sub­sinuosus ic;erisinde r. interventricularis subsinuosus olarak uzandlQI tespit edildi.

A. intervenlricularis subsinuosus: Kedide (~ekit 7/5, 10/10) bulunan bu damann, r. circumflexus si· nisterin sulcus interventricularis subsinuosus ice' risine girdikten sonraki devaml oldugu gOzlendi. Fakat 4 kedide, r. circumflexus dexter tarafmdan meydana getiririldigi gOrOJdO (~ekil 8/6). Klsmen fa· cies auricularis'e g~ti9i betirlendi. M. papillaris suo batrialis'j de besledi{ji tespit edildi. A~ai)ldaki dallan verdig; belirlendi:

A. collateralis dexter proximalis (~ekil 7/6, 101 1 1): A. circumflexus sinister ile r. interventricularis subsinuosus'un birle~im Verine yaklO olarak ClkllQI

AKSOY. KARADAG

$ekil 1. Tavljanda kalbin konumu . "'. b. 1Ig. plvenloopericardiaeum c. 2. kaburga II .. kaborOl

$ekil 3. Tavljanda a. coronana sinislra va a. coronaria daxtra 1. tolUl 2. a coronarta s1nlstra 3. r. HPtaIIt 4. r. tTIIIrginis ventriculi sinisUi 5. r. oooi arleriosi 6. t . posterior ventslculi sristrl 7. t. lttiIIis 8. a. coronal'la deltlra 9. r. cirtull'llexvs dexter to r. proximalls atll doeldrl

36

$akiI2. Kedida kalbln konumu a. kalp b. Ilg. pruenlooperleard,-cum c.4.kabu~ d. 7, kaburga

$ekiI4. Tavljanda a. coronaria sinislra 1. aorta 2. a. corot\iIria siroist,. 3. r. marglnll vantrlcuH slnlstll 4. r . .epUifis S. r. coni anlriOs.i 6. r. posteriOr ventrlcuM ilnlstrl 7. r. alrialiS 8 . r. cin;:umfleXVI alRst.,.

["cil kC'd l , 'C' bC'YIiZ Ytni Ztlllnda la\'~anlartnda kalp ...

$ekll 5. Kedlde a. corooaria SlnlSlra va a. coronaria de)(lrt. 1. ton. 2. .. COfOI'IIM SiniSIrJo 3. t , ~ ~1IIIXIOdS 4 f MCIt* 5. t , anguIIriI 6. t , 001II1.,. ..... 1. plOJ(I'IIIiIiI

7 t cdIIleralil "'1 ..... a. t . cotII.l1eAo11 9 t . proldmllil venubA sinislri 10. t . prolllmllit .1I1I 1IrQIr1 11 . t . Im.rmedlus .trli sinislri 12 t . ClreumnellUIllnlslet 13 . • . cotOI'\IM eM .... 14 , cotII .nerioli

~ekU 7. Keotde r. CltCUmneKUS SIl'Iisler va r. Clfcumllexus De)(ter. 1, t, dro.Imlllxul sInIaIet 1 t. ooIIteralil 0I1d. cistllis 2. t. lNlrgIrtII....ntr1cuI1inisui a t , ~I oeld« 3 t , cia .... venI~ Ihsut e. t . "*VriI ~ 0Iild1l • t , cktIk.UII WistrI 10. 1 distIlS venuIcuI oem 5 t .......... rbMrk ~ t 1 t. lnlermediul.tsI oelrtrl 6. t. ooIiIl"'" 0I1d« proximab 12. I. Oistalll.tsI dIIlrtrI

37

$ektl 6. Ktdlde e. coronana SIOISlra ,-2. • • ~~ ....... 3. t . .... ~ ~raC::OrIIiIiI • • I . • ~ 5, f corV .n.-lGlj 6. t 00II1 ... 111 .... 181' proldmllil 1. I, 00II .... 111 tlnisler di5UI" 8. I. pIOidmlt lil ventriculi stnistrl 9 f mlf'QInIS ytn\JlclAl sinisi!! 10 I . cotII.~ I . I. Inguliltl W. t . Inlerventrlc:ullria ~fllQOfll" 1/Ulf'ldIkilOIStcmol b. '- coIIIleratis slnisler proxm.1II lie I. 1NI'VIf'II$ Yef'IIriCuIi _Iii ....

'''1OI1d '''lI5tomoZ

$akit8. KItdide t . clfcumfle)(us De)(ter. t . f . dn:umHe)(\lS oeld" 2. f . tnlrgIrtII VIt'IIrk:uI dextri 3. t . distllllltri 0Ptri • . r. dislaliS ventrioA del<lri S. t. InIIn'nICIkISltrl OIJrtrI 6. r. int.,..,.,...rIt\IIIl!s ~ 7. r ciro.IrnI'-- .....

AKSOY. KARADAC •

Sakll 9. Tav~anda a. coronana daxtra .. ,',. 2. •. C(I!(QoIIII o.xu. 3. r , ~lI\III~ 4. r. prollirna ... _III <Mxtrt 5. , ~1I.1lII delttri $.1. ooni M .nc.J 7.f.pro ...... ~cMx\rt 8 r. ~rgfts -*IcuIi deidrl iii. I . (li$qll YIflI~ deldrl

tespit edildi. Ventriculus dexter'ln orta 113'Onde sonlandlQI gOrGldO.

R. collaleralis dexler dislalis h.ekil7l7, 10/12): R. inlervenlricularis subsinuosus'un ba~­langlclndan yakla~lk 8 mm sonra C;lkUQI ve zaylf 01-duOu saplandt.

A. inlervenlricularis paraconaUs: Kedide (~ekil 513, 613) bulunan bu damarln. a. coronaria si­nistra'mn ba~langlclndan yakla~lk 2-3 mm sonra C;lktlQI belirlendi. Facies atrialis'e gec;meden son­landlQI gOzlendi. Son dallarlnln r. inlervenlricularis subsinuosus'un son dallan ile anaslomoz yapuQI belirlendi.

A. coronaria dextra: Tav~n (~ekil 318. 912) ve kedkte (~ekjl 5113, 1012) valvula semilunaris dext­ra 'mn hemen Os! klsmlOdan orijinlendiQi !espit edil~ di. Ta~an (~ekil 319. 913) ve kedide (~ekil 718, 811, 10/13) sadece r. circumflexus dexter'den ibarel 01-duQu belirlendi. Tav~anda klsmen myocardium ic;e~ risine balml~, kedide ise subepicardial seyreltiQi gOrOldO. R. clrcumflexus dexter'in her Iki tarde de a~aQldaki dallan verdiQi belirlendi:

A. proximaUs atrii dextri: Ta~an (~ekjI3l10, 91 4) ve kedide (~ekil1017) r. circumflexus dexter'den yakJa~lk 2 mm sonra C;lkllQI g6zlendi.

A. intermedius alrii dextri : Kedide (~ekil 7/1" 815, 10/8) bulunan bu damarln margo ventricularis

38

sekll 10. Kedide a. coronana dex(ra .. "'" 2. I COIOI'IIIII CIeJI:~ 3 t. conIl"1rioII 4 . t . prOJdmIIiI ver'IIAcuIi dalttri 5. t ITIIrgf'IiS YWltricul deidrl 8. r. dlllIII YenlrkuI delrtJi 7. r prolCIrneIIlIlII oextri 8 r_~ltttdextri t . f . ell_ lUll OlKtri 10. f . Wervenub ... rtr; ~ , 1. t . coli' ..... (!elder prollirneoliS 12. r. coIIl..-1iS <Selder CllSIaIii t 3 t dreurT'tIe_ dlilder

dexter seviyesinde r. circumflexus dexter'den C;lk­IIQl tespil edildi.

R. dislalis atrii dextri: Tav~an (~ekil 9/5) ve ke­dide (~kil 7/12, 8/3, 10/9) r. clrcumflexus dex­ter'den margo ventricularis dexter'i gec;tikten sonra C;lktlgl saptand1.

R. coni arteriesi: Ta~an (~ekil 9/6) ve kedide (~ekil 5/14, 6110, 1013) r. circumflexus dexter'den ba~langly aldlOI tespit edildi. 2 kedl ve 1 tav~an kal­binde aorta'dan orijin aldlQI tespit edildi.

R. proximalis ventriculi dextri: Tav~an (~ekil 91 7) ve kedide (~ekil 10/4) r. clrcumflexus dexter'den ba~langlC; aldtOI beJir1endi.

A. marginis ventriculi dextri: Tav~an (~ekil 9/8) ve kedide (~ekil 7/9, 6/2, lOIS) margo ventricularis dexter sevtyesinde r. circumllexus dexter'den c;rk-1101 ve tav~anda ventriculus dexter'i besleyen dal­larlO en kuwellisi olduOu belirlendi.

R. dlstalis ventriculi dexui: Tav~an (~ekil 9/9) materyallerinde ventrikular dallann en zaYlh olduOu g6rGldO. Kedide (~ekil 7/10, 8/4, 10/6) r. cir­cumllexus dexter'den margo ventricularis dexter'i gec;likten sonra C;lktlOI g6zlendi.

Tartl~ma ve Sonuc; Kalp aOrrhOInJn, vOcut aO,rhOlnln ta~nda

t:"cil ktdi ,·t btyaz Ytni Ztlanda la"pnlarmda kalp ...

%O.31 'ini, kedide %O.52'sini leli'kil etli~i gOz­lenmi;;lir. Kalp aQH11~lnln vOcul a~"1Ialna orammn, Craigie (1969) tav~anda %0.3, Nickel ark. (1001) kedide %0.51-0.55 olduaunu ifade elml~lerdir. Ac­kerknechl (1985) , Cursun (1995), Ghoshal (1975) ve Nickel ve ark. (1981)'nln kalbin apex'inin kedi ve kOpeklerde Jig. phrenicopericardiacum va­silaslyla diaphragma'ya ba~landl~lnl bildirmeleri bu ~1Ili'ma bulgulanm desleldemektedir. CiOer yandan, McClure ve ark. (1973) kedide , Boyd ve Palerson (1991) ite Miller ve ark. (1964) kOpekte apex cordis'in lig. sternopericardiacum ile ster­num'a lulunduOunu ifade etmili"erdir. Kedide, Oyce va' ark. (1987) ile Nickel ve ark. (1981)'nm ifade el­tikleri gibi, kalbin 4.-7. kaburgalar araslOda yer­le$tiQI gOzlenmi$tir. Oysa, McClure ve ark. (1973) kedide kalbin 2.-6. kaburgalar araslnda bu­lundu~unu rapor etmi$lerdir. Crouch ve lackey (1969)'in kedide alrium sinislrum'a 4 adel w. pul­monales'in aylldlOml ifade etmeleri ile kedide elde edilen bulgu arasmda bir uyum vardlr. Oysa, ke­dide alrium sinistrum'a, Field ve Taylor (1969) 3, Ghoshal (1975) ise, 5-6 adet w . pulmonales'in aylldlOlO1 bildirmi$lerdir. Valva atrioventriculare dextra'nm kedide, Ackerknecht (1985) lie Nickel ve ark. (1981) cuspis seplalis , cuspls parietalis ve cuspls angularis olmak Ozere 3 cuspis'li bir ka­paklan meydana geldi{jinl blldirmeleri ile ara~tlrlna bulgulan uyU$luOU halde, McClure ve ark. (1973), cuspis parietalis ve cuspls angularis olmak Ozere 2 cuspls'li bir kapaktan meydana geldiQinl ifade et­meleri ile uyu$mamaktadlT. Hadziselimovic ve ark. (1974) subepicardial yaa dokusunun evcil lav­$8nda ylkanlamadl{jlnl bildinnelerine ka~llIk, lav­li'anda subepicardial yaO tabakasl deOi$ik mik­tar1arda ylkanlml$tlr.

Tav$anda a. coronaria dextra'nln, Cay ve Johnson (1958) subepicardial, oysa. Had­zisalimovk: va ark. (1974) ile Koch ve Berg (1993) isa, intramyocardial iler1ediQini rapor etmi$lerdir. Tav$anda a. coronaria dextra'nlO intramyocardial, kedide subepicardial ilerlediOi tespit edilmi$tir. Tav­;;anda elde edilen bulgu, Hadziselimovk: va ark. (1974) ite Koch ve Berg (1993)'in tav;;an iyin bit­dirdiklerine benzemekle birlikle, Cay va Johnson (1958)'10 a. coronaria dextra'nm subepicardial sey­reHiQlni ifade etmeleri lie benzeli'memektedir. Arali'­Ilrmacllann (Cay ve Johnson, 1958; Had· zlselimovlc ve ark., 1974) bildirdikleri gibi; yapllan yallli'mada da, tav$8nda sol koroner arterin dal­lannln intramyocardial seyrelliOl tespll edilmi$tir. Tav$8nda sol koroner arterin intramyocardial sey­reniQinin lespit edilmesi, literatOr (Koch ve Berg. 1993) bildlrimi ile UYU$mamaktadlr. A. coronaria si-

39

nistra'nm. tavli'anda r. septalis, r. marginis ventriculi sinistri, r. posterior ventriculi sinistri'ye aynldlQI goz­lenmi$tir. Bununla birlikle 10 tav$an kalbinde r. sep­lalis'ln, r. marginis ventriculi slnlstri'den bali'langly aldl~1 belir1enmi~tir. Barone ve ark. (1973) , Day ve Johnson (1958), Hadziselimovic ve ark. (1974) tav­$anda a. coronaria sinislra'nlO r. circumflexus si­nister ve r. intervenlricularis paraconalis'e ayrlldl~lnl biidirmili'lerdir. Bu bildirime kar$lllk, Podesser ve ark. (1997) , lav$anda ifade edilen damann bi­furkasyon modelinde r. coni arteriosi, r. marginaris sinistra; trifurkasyon tipinde ise, r. coni arteriosi, r. marginalis slnlstra ve r. posterior ventriculi si­nlslri'ye aynldlalOl belirtmi$ierdir. Barone ve ark. (1973), Cay ve Johnson (1958) , Hadziselimovic ve ark. (1974),nlO, tav$8nda a. coronaria sinislra'nln r. interventricularis paraconalis ve r. circumflexus si· nister'a aynldlOml bitdirmeleri, elde editen ar~lmna bulgulan ile benze$memektedir. Ci~er yandan, Po­desser ve ark. (1997),nlO, tavpnda trifurkasyon tiple adl geyen damann r. coni aneriosi, r. mar­ginalis sinislra ve r. posterior ventriculi sinistri'ye ay­nldlOlO1 ifade etmaleri. ara~tlrma bulgularlnl des­teklemektedir. lileralOrDn (1997) tav;;anda bifurkasyon tipinde ifade elllQI gibi, 10 lavli'an kal­binde a. corona ria sinislra'mn, r. marginis ventriculi sinistri ve r. posterior ventriculi sinistri 'ye aynldlOI tespit edilmi;;tir. Vallet (1951), 5 kedi kalbi kul­lanarak yaphOI ~hli'mada , 3 kalpte r. in­tervenlricularis paraconalis'in, r. circumflexus si­nister'den kesln olarak kahn olduQunu ifade etmi;;tir. Call1i'mada. kedide r. circumflexus slnister'in r. in­lervenlricularis paraconalis'ten kahn olduOu tespit ediimi$tir. Bulgu, Ghoshal (1975)'10 kedi ve kOpek, Cursun (1979) ite Moore (1930)'un kOpek bU­dirimlerine benzemesine kar;;lhk, Vallet (1951)'in, r. interventricularis paraconalis'in r. circumflexus si· nister'den kesin olarak kahn olduQu ifadesine ben­zememektedir. Kopek (Cursun, 1979; Christensen, 1962; Christensen va Campetl, 1959; Moore, 1930; Tlplfdamaz ve ark., 1996) va kedlde (Oyce ve ark. , 1987; Ghoshai, 1978; Nickel ve ark., 1981) ifade edildiOi gibl, kedlde, r. circumflexus sinisler'in r. in­terventricularis subsinuosus'u oluli'lurduQu be­IIrlenmi;;tir. Crouch ve lackey (1969) ise, r. In­terventricularis subsinuosus'un a. coronaria dextra'nm bir dall olduOunu iler! sQrmO$lerdir. Ara;;­tlrmada; Dursun (1979). Tlplrdamaz va ark. (1996)'nln kOpekte bildirdikleri gibi, yapllan ya­h$mada t . interventricularis subsinuosus lie r. in­terventricularis paraconalis'in son dallan araslnda anaslomoz tespit edilmi$tir. A. coronaria dextra'mn verd i~ i r. coni arteriosi'nin, 2 kedi ve 1 tav$an ma­teryalinde aorta'dan ba;;langly aldl~IOIn tespit edil-

AKSOY . KARADAC

mesi, Moore (1930)'un kOpekle 63 kalbin %20'slnde. TOrkmenoQlu (1996)'nun da 10 adet Kangal kOpeQi kalbinln 2'sinde r. coni arteriosi'nin aorta'dan ba~langu; aldlQI bildirimlerine ben­zemekledir. AyrlC8, Day ve Johnson (1958) da 1 laV$an materyalinde 2 koroner arterden ba~ka

aorta'dan ba~langllf alan OC(OncO bir koroner arteri g6zlemlediklerlni rapor etmi~lerdir.

Sonuc; olarak; tav$3nda 2.-4., kedide 4.-7. ka­burgalar araslnda bulunan kalbin. a. corona ria si­nislra ve a. corona ria dexlra tarallndan beslendiQi lespil edilmi~tlr. Her lkl tOr hayvanda da, lig. phre­nicopericardiacum'un apex cordis'i diaphragma'ya baQladlQI gOrOlmO~tOr. 2 tav!ian materyalinde, apex cordis'ln olu~umuna ventriculus dexter'in de katlldlQI tesplt edilmi!itlr. Hem tav~an hem de ke­dida a. coronaria sinistra'nm, a. coronaria dext­ra'dan g~IO oldu{lu belir1enml~lir. A. eoronaria si­nlstra'nm, tav~anda, r. seplalis, r. marglnls ventriculi sinlstrl ve r. posterior ventriculi sinistri; kedide ise, r. Interventricularis paraconalis ve r. eir­cumllexus sinlster'e aynldlQI belir1enmi~tir. 4 kedi kalbinde. r. interventrleularls subsinuosus'un a. co­ronaria dexlra laraflndan meydana getirildiQi tespi! edilmi~lir. A. eoronarla dextra'dan ba~langll( alan r. coni arteriosl'nin, 1 tav~an va 2 kedi kalbinde aorta'dan 1f1kli01 gOnjlmQ~IQr.

Kaynaklar Ackerknechl, E. (1985). Das Herz. In MElienberger·Baum Handbuch der verglelchenden Analomie der Haustiere.~ Ed: Zietzschmann. a., Ackerknechl, E. und Grau. H. Eighleeth ed., reprint 4, pp: 610-627, Springer·Vertag, Berlin. Aycan. K. ve Bilge, A. (1984). Plaslik Enjeksiyon ve Kor· rozyon Metodu lie Vaskuler Sistem Anatomislnin Ara~· hnlmasl. Erciyes O. TIp Fak. Derg .. 6, 4, 545--552. Barone, A., Pavaux, C., Blin, P.C. and Cuo, P. (1973). Atlas D'anatomle du Lapin. Masson and Co., Editeurs, Paris. Boyd, J.S. and Paterson C. (1991). A Colour Atlas of Cli· nlcal Anatomy 01 the Dog and Cat. WoHe Publishing lid" England. Christensen. G.C. (1962). The Blood Supply to the In­terventricular Septum of the Heart·a Comparative Study. Am. J. Vet. Aes., 23, 95, 869-874. Christensen, G.C. and Campali, F.L. (1959). Anatomic and Functional Studies 01 the Coronary Circulation in the Dog and Pig. Am. J. Vet. Res., 20,18-26. Craigie, E.H. (1948). BasJey's Pratical Anatomy of the Rabbit. Eighth ed., University of Toronto Press, Toronto. Crouch, J.E. and lackey, M.B. (1969). Text-Alias of Cat Aanatomy. Philadelphia. Day. S.B. and Johnson, J.A. (1958). The Distribution 01 the Coronary Artories 01 the Rabbit. Anal. Rec., 132, 633-643. Dul'Slrl. N. (1979). KllpeOin Kalp Arteria'lan Ozerinde Ana· tomik AI~tlrmalar. A.U. Vet. Fak. O8rg., 26. 112, 16-33.

40

Dursun, N. (1995). Veteriner Anatomi II, ·DoIa~lm Sis­temi~. 2. baskl, Medisan YaYlnevl, Ankara. Dursun, N. ve TurkmenoOlu, I. (1996). Kangal K6-peklerinde Septum Interventriculare'nin Arteriel Vas­kularizasyonu . Vel. Bit. Derg., 12. 1. 141-144. Dyce. K.M., Sack, W.O. and Wensing, C.J.G. (1987). Textbook 01 Veterinary Anatomy. W.B. Saunders Com­pany. Field. H.E. and Taytor, M.E. (1969). An Atlas 01 Cat Ana­tomy. Second ed .• The University 01 Chicago Press, Chi­cago and london. Getty, A. (1975). General Heart and Blood Vessels. In MSisson and Grossman's the Analomy 01 the Domestic Animals'- Ed: Getty, A. Fifth ed., Vol. 1, pp: 164-175. W.B. Saunders Company, Philadelphia, london. Ghoshal. N.G. (1975). Camivore Heart and Arteries. In ·Sisson and Grossman's the Anatomy 01 the Domestic Animals . ~ Ed: Getty, R Fillh ed., Vol. 2. pp: 1594-1651. W.B. Saunders Company, Philadelphia,london. Hadzlselimovic. H .. Seceov, D. and Gmaz·Nlkulin, E. (1974). Comparative Anatomical Investigations on C0-ronary Arteries in Wild and domestic animals. Acta Anat .. 90. 16-35. International Committee on Veterinary Gross Anatomical Nomenclature. (1994). "Nomina Anatomica Veterinaria­Fourth ad .. Belgium. Koch. T. und Berg. A. (1993). lehrbuch der VeterinAr­Analomie. Band III: Die groben Versorgungs- unci SIS­uerungssysteme. 5. Auttage. Gustav Fischer Verlag Jena. Stuttgart. McClure, RC., Dallman, M.J. and Garrett, P.O. (1973). Cat Anatomy an Atlas, Text and Dissec1)on Guide. lea and Feibiger, Philadephia. Miller, M.E., Christenson, G.C.and Evans. H.E. (1964). Anatomy 01 the Dog. W.B. Sounders Company. Phi· ladelphia. Moore, A.A. (1930). The Coronary Arteries 01 the Dog. Am. Heart J .. 5, 743-749. NerantSIZ, C .. Antonakls, E. and Avgaustakis. D. (1978). A New Corrosion Casting Technique. Anal. Aec .• 191. 321-325. Nickel, A.A .. Schummer, A. and Seilerla, E. (1981). The Anatomy 01 the Domostlc Animals. Votume 3, Verlag Paul Parey, Berlin·Hamburg. Podesser. B., Wollenek, G., Seitelberger, R., Siegel, H., Wolner. E .. Flrbas, W. and Tschabitscher, M. (1997). Epicardial Branches 01 the Coronary Arteries and Their Distribution in the Rabbit Heart: The Rabbit Heart as A Model 01 ReglOflailschemia. Anat. Aae .. 247, 521 ·527. TIPlrdamaz, S .. Dursun. N. ve Y~m. H. 1'996). Kangal KOpekierinde !<albin Koronar Arterlan Uzennde Mak­roanalomik CallflT\8lar. Vet. Bit Derg .. 12,2, 115-120. TQrkmeno{llu, I. (1996). KOpekte Ramus Coni AI­teriosi'nin Farkh Orljin OIgusu. Vet. Bit. Derg., 12,2, 12'-123. Vallet, l.P. (1951). Las Arteres Coronair95 Ganiaques chez les Camivores. These. Meet Vet .. Imprlmerie des Beaux-Arts. Lyon. France. Wingerd. B.D. (1984). Aabbit Dissection Manual. The Johns Hopklfls University Press. Baltimore and london.