evolution of the early christian architecture and ... · มหาวิหารฮาเจ...

ววฒนาการสถาปตยกรรมสมยครสเตยนตอนตนและสถาปตยกรรมไบแซนไทน กรณศกษา มหาวหารเซนตปเตอรหลงเกา กรงโรม กบมหาวหารฮาเจย โซเฟย กรงคอนสแตนตโนเปล

นายนพคณ ตอวงศ

Evolution of the Early Christian Architecture and Byzantine Architecture, Case Studies: the Old Saint Peter’s, Rome, and Hagia Sophia, Constantinople

Noppakhun Torwong

อาจารยประจาภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร

Lecturer,Department of Architecture, Faculty of Architecture, Naresuan University, Phitsanulok

________________________________________________________________________________

บทนา

มหาวหารเซนตปเตอรหลงเกา (The Old Saint Peter’s) กบมหาวหารฮาเจยโซเฟย (Hagia Sophia) เปน ศาสนสถานทยงใหญและมชอเสยงทสดในครสตศาสนา โดยมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาเปนอาสนวหาร (Cathedral) ในครสตศาสนานกายโรมนคาธอลก ตงอยในกรงโรม ประเทศอตาล ขณะทมหาวหารฮาเจย โซเฟย เปนอาสนวหารในครสตศาสนานกายออรโธดอกซ (Orthodox) ตงอยในกรงคอนสแตนตโนเปล (Constantinople) หรอทตอมาเรยกวานครอส-ตนบล ประเทศตรก (Istanbul, Turkey)

มหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาและมหาวหารฮาเจยโซเฟยหลงแรกเปนอาคารแบบบาสลกา (Basilica) ทสรางขนในราวครสตศตวรรษท ๔ แตมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาถกรอถอนในราวตนครสตศตวรรษท ๑๖ ขณะทมหาวหารฮาเจยโซเฟยถกทาลายในป ค.ศ. ๕๓๒ ดงนนพระเจาจสตเนยน (King Justinian) แหงอาณาจกรไบแซนไทนจงทรงสรางขนมาใหมดงทปรากฏในปจจบน และเนองจากการกอสรางมหาวหารฮาเจยโซเฟยแสดงถงความกาวหนาทางสถาปตยกรรมเปนอนมาก โดยเฉพาะอยางยงเมอเปรยบเทยบกบมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาซงสรางขนในระยะเวลาใกลเคยงกน ดงนนผเขยนจงขอยกตวอยางอาคารทงสองแหงเพอศกษาเปรยบเทยบ และแสดงใหเหนถงววฒนาการอนกาวหนาของสถาปตยกรรมไบแซนไทน ซงปรากฏอยางเดนชดทสดในมหาวหารฮาเจยโซเฟย และจะไดมววฒนาการตอไปอกเปนอนมาก ดงปรากฏในมหาวหาร ซานวตาเล ในนครราเวนนา (San Vitale, Ravenna) กบมหาวหารซาน มารโก นครเวนศ (San Marco, Venice) เปนตน

มหาวหารเซนตปเตอรหลงเกา (The Old Saint Peter’s)

มหาวหารเซนตปเตอรหลงเกา (ภาพท ๒-๔) ตงอยบนเนนวาตกน ซงอยทางดานตะวนตกและอยนอกกาแพงกรงโรม เชอกนวาเปนทฝงศพของนกบญปเตอรซงถกตรงกางเขนในโรงละครแหงเนโร (Circus of Nero) เมอนกบญปเตอรสนชวตแลว จงไดมผใจบญนาศพของทานมาฝงในบรเวณน ครนถงรชสมยของพระจกรพรรดคอนสแตนตนมหาราช (Constantine I the Great) ซงเปนกษตรยโรมนพระองคแรกททรงนบถอครสตศาสนา พระองคไดโปรดใหสรางมหาวหารแหงนขน เพออทศแดนกบญปเตอร การกอสรางมหาวหารแหงนเรมตนเมอราวป ค.ศ. ๓๑๙-๓๒๒ แลวเสรจในป ค.ศ. ๓๒๙ ตอมาไดมผสรางลานกลางอาคาร (Atrium) ทอยดานหนามหาวหาร ซงกวาจะแลวเสรจเวลากลวงเลยไปจนถงป ค.ศ. ๓๙๐ (Roth, 2007, p.280)

มหาวหารเซนตปเตอรเปนอาคารประเภทบาสลกาขนาดใหญ โดยมขนาดใกลเคยงกบบาสลกาอลเปย (Basilica Ulpia) (ภาพท ๑) ซงสรางขนราวป ค.ศ. ๑๑๗ ในรชสมยของพระจกรพรรดทราจน (Emperor Trajan) แตบาสลกาอล-เปยเปนโรมน

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 3 ฉบบท 2 ตลาคม 2555 – มนาคม 2556 ____________________________________________________________________________________________

131

บาสลกา (Roman Basilica, or Secular Basilica) ซงชาวโรมนสรางขนเพอเปนศาลสถตยตธรรม ขณะทมหาวหารเซนตปเตอรเปนอาคารในครสตศาสนา ประกอบดวยบรเวณกลางโบสถ (Nave) ซงยาวถง ๙๒ เมตร ดานขางเปนชองทางเดน (Aisle) ขางละสองชอง เมอรวมแลวทาใหมหาวหารแหงนมความกวางถง ๖๕.๙ เมตร

ภาพ 1 ผงพนของบาสลกา อลเปย (ซาย) ซงอยตดกบลานประชาคมของพระจกรพรรดทราจน (the Forum of Trajan) และม

ความยาวประมาณ ๑๑๗.๔ เมตร ความกวาง ๕๕.๕ เมตร (ทมา Illustrated Dictionary of Historic Architecture. Harris, Cyril M., editor. New York: McGraw-Hill, 1977.)

ภาพ 2 เปรยบเทยบผงพนของมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาทกรงโรม กบอาคารแหงอน เชน มหาวหารซานอะโพลนาเร ในเมอง

คลาสเซ (San Apolinare in Classe) กบมหาวหารซานอะโพลนาเร เดอ นโอโว (San Apolinare de Nuovo) ทนครราเวนนา (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003.), p.144)


132

ภาพ 3 ทศนยภาพมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกา (ทมา Roth, Leland M. Understanding Architecture. (Boulder,

Colorado: Westview Press, 2007.), p.281)

ภาพ 4 รปตดของมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาทกรงโรม (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture.

(London: Laurence King Publishing, 2003.), p.144) สงททาใหมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกามลกษณะพเศษคอ ดานตะวนตกของพนทกลางอาคารและชองทางเดนเปน

แขน (Transept) ซงตงฉากกบบรเวณกลางโบสถและชองทางเดน เนองจากมหาวหารแหงนสรางขนบนหลมฝงศพของนกบญปเตอร ดงนนจงตองสรางแขนอาคารขนเพอใหผจารกแสวงบญจานวนมากซงเดนทางมาจากสถานทตางๆทวอาณาจกรโรมนไดใชเดนจงกรมรอบหลมฝงศพ แขนดงกลาวมความยาวถง ๙๐.๗ เมตร และมความกวางราว ๒๑ เมตร ทาใหผงพนของมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาเปนรปตวท ซงหมายถงไมกางเขน อนเปนเครองทรมานพระเยซกบพระสาวกจนสนชวต บรเวณปลายสดเปนมขโคงดานสกดรปครงวงกลม (Apse) ซงมหลงคารปครงโดม

มหาวหารเซนตปเตอรหลงเกามความสงจากพนถงเพดานประมาณ ๓๑.๘ เมตร หรอประมาณครงหนงของความกวาง บรเวณคอสองมหนาตาง (Clerestory Windows) เปนจานวนมาก เพอรบแสงสวางจากภายนอกอาคาร โครงสรางหลงคาเปนโครงถกททาจากไม


133

เนองจากมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาตงอยบนหลมฝงศพของนกบญปเตอร จงกลาวไดวามหาวหารแหงนเปนอาคารประเภทมารไทเรยม (Martyrium) หรออาคารทสรางขนเพออทศแดนกบญผยอมตายถวายชวตเพอครสตศาสนาดวย (Watkin, 2011, p.90)

สรป

จากตวอยางทไดกลาวถงเบองตน จะเหนไดวามหาวหารเซนตปเตอรหลงเกาเปนอาคารแบบบาสลกา ซงจะเปนรปสเหลยมผนผา ประกอบดวยบรเวณกลางโบสถ และชองทางเดน ทขนาบกบบรเวณกลางโบสถ สวนปลายสดของบรเวณกลางโบสถเปนมขโคงดานสกดรปครงวงกลม พนทสวนบนมหนาตางสาหรบรบแสงจากดวงอาทตย และนยมใชโครงสรางหลงคาแบบโครงถก (Truss) ททาดวยไม ซงแมวาจะเปนวสดกอสรางทสามารถรบแรงดงไดดกวาหนหรออฐ แตกตดไฟไดงาย สวนมหาวหารฮาเจยโซเฟยหลงเดม (ซงจะกลาวถงในตอนตอไป) เปนอาคารแบบบาสลกาเชนเดยวกน เมอกบฎนกา (the Nika Riot) กอการจลาจลในป ค.ศ. ๕๓๒ พวกเขาไดเผามหาวหารฮาเจยโซเฟยหลงเกาจนพนาศวอดวาย ตอมาเมอพระเจาจสตเนยน (Emperor Justinian) ทรงปราบปรามพวกกบฎไดแลว จงทรงบรณปฏสงขรณมหาวหารแหงนใหมทงหมด โดยทรงเปลยนจากหลงคาแบบโครงถกททาดวยไม เปนหลงคาโดมซงทาดวยวสดทไมตดไฟ และตงอยบนผนงรปสามเหลยมโคง (Pendentives) ทถายทอดนาหนกลงสเสารบนาหนกรวม (Pier) ขนาดใหญสตนตามลาดบ กรรมวธดงกลาวเปนวทยาการกอสรางใหมลาสดในขณะนน ดงนนจงกลาวไดวามหาวหารฮาเจยโซเฟยเปนจดเปลยนทสาคญของประวตศาสตรสถาปตยกรรมตะวนตก

มหาวหารฮาเจยโซเฟย (Hagia Sophia)

มหาวหารฮาเจยโซเฟยเปนศาสนสถานทยงใหญและมชอเสยงทสดในครสตศาสนานกายกรกออรโธดอกซ ชอของมหาวหารฮาเจย โซเฟย สะกดไดหลายอยาง เชน Agia Sofia, หรอ Aya Sofia ซงหมายความถงพระปญญาคณอนศกดสทธ (The Holy Wisdom) ของพระเจา เดมทมหาวหารแหงนมชอเรยกวา “เมกาเล เอกเคลสเซย (Megale Ekklesia)” หรอ “มหาวหารอนยงใหญ (the Great Church)” สรางขนในป ค.ศ. ๓๕๐ แลวเสรจในป ค.ศ. ๓๖๐ ใชเวลากอสราง ๑๐ ป ตรงกบรชสมยของพระเจาคอนสแตนตอสท ๒ เปนอาคารแบบบาสลกาขนาดใหญ มพนทกลางโบสถหนงแถว และอาจมชองทางเดนถงสแถว พนทชนบนเปนโถงทางเดน วสดทใชทาโครงสรางหลงคาเปนไม (Mango, 1997, XXIII)

ในป ค.ศ. ๔๐๔ มหาวหารเมกาเลเอกเคลสเซยถกทาลายลง เนองจากพระจกรพรรดนอลยา ยดอกเซย (Aelia Eudoxia) ซงเปนพระอครมเหสของพระจกรพรรดอารเคดออส (Emperor Arkadios) ทรงขบไลพระสงฆบดรจอหน ครส-ซอสตอม (John Chrysostom) ออกจากกรงคอนสแตนตโนเปล ดวยทรงกรวทพระสงฆบดรเทศนาตอตานพระนาง การกระทาดงกลาวทาใหชาวเมองทเคารพนบถอในพระสงฆบดรไมพอใจและกอการกบฎขน ครงนนพวกกบฎไดเผาทาลายมหาวหารเมกาเลเอกเคลสเซยจนพนาศยอยยบ ทาใหนกโบราณคดไมสามารถคนพบหลกฐานทางโบราณคดใดๆทเกยวกบมหาวหารเมกาเลเอกเคลสเซยหลงแรก

ตอมาพระจกรพรรดธโอโดซออสท ๒ (Theodosios II) ซงเปนพระราชโอรสของพระจกรพรรดอารเคดออส โปรดใหสถาปนกชอรฟนส (Rufinus) ออกแบบกอสรางมหาวหารเมกาเล เอกเคลสเซยขนมาใหม และทาพธเฉลมฉลองเมอวนท ๑๐ ตลาคม ค.ศ. ๔๑๕ อาคารหลงทสองนยงคงเปนอาคารประเภทบาสลกา และมโครงสรางหลงคาทาดวยไมเหมอนกบอาคารหลงแรกทกประการ (http://en.wikipedia.org/wiki/Hagia_Sophia สบคนเมอวนท ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๕)

อยางไรกตามมหาวหารเมกาเล เอกเคลสเซยหลงทสองไดถกทาลายอกครงหนงเมอเดอนมกราคม ป ค.ศ. ๕๓๒ ดวยฝมอของกบฎนกา แมวาพระเจาจสตเนยนจะสามารถปราบปรามกลมผกอความไมสงบในครงนนไดอยางราบคาบ โดยโปรดใหแมทพเบลซารอส (Belisarius) ซงเปนนายทหารทมความสามารถทสดในสมยนนสงหารพวกกบฎไปถงกวา ๓๐,๐๐๐ คน แต


134

สถานทสาคญหลายแหงในกรงคอนสแตนตโนเปลลวนถกกบฎนกาทาลายจนหมดสน ไมวาจะเปนมหาวหารฮาเจยโซเฟย (Hagia Sophia), หรอมหาวหารฮาเจยไอรน (Hagia Eirene) เปนตน

หลงจากพระเจาจสตเนยนทรงปราบปรามกบฎนกาไดเพยง ๔๕ วน พระองคไดโปรดใหกอสรางมหาวหารฮาเจยโซเฟยขนมาใหมอยางรบดวน โดยทรงวาจางผออกแบบจากเมองทราลเลส กบเมองมเลตส ซงเปนศนยกลางการศกษาคณตศาสตรในขณะนน ผออกแบบทานแรกมชอวาแอนเธมอส เปนชาวเมองทราลเลส (Antemius of Tralles) สวนอกทานหนงมชอวาอซอดอรส มาจากเมองมเลตส (Isodorus of Miletus) ทงสองทานไมไดเปนสถาปนก แตเปนนกคณตศาสตรผมความชานาญในการคดคนรปทรงทางเรขาคณต (Theoretical Geometry) (Roth, Leland M., 2007, p.290)

ภาพ 5 มหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Sir Banister Fletcher’s History of Architecture. Cruickshank, Dan, editor.

20th ed. (Oxford: Architectural Press, 1998.), p.301) ประวตการกอสรางมหาวหารฮาเจยโซเฟย

การกอสรางมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ภาพท ๕-๑๒) แลวเสรจเมอวนท ๒๗ ธนวาคม ค.ศ. ๕๓๗ ใชเวลาประมาณ ๕ ป ซงนบวาเรวมากสาหรบสมยนน และนอกจากจะเปนมหาวหารทยงใหญทสดของกรงคอนสแตนตโนเปลแลว ยงเปนอาคารทสงางามทสดในเมองอกดวย มหาวหารฮาเจยโซเฟยมผงพนเกอบเปนรปสเหลยมจตรส ยาว ๗๘ เมตร กวาง ๗๒ เมตร ทางเขาหลกอยทางดานตะวนตก มโถงทางเขา (Narthex) ถงสองชน ซงเชอมกบลานกลางอาคาร (Atrium) บรเวณโถงทางเขาประกอบดวยประตเกาบาน แตประตทอยตรงกลางถกสงวนไวสาหรบเปนเสนทางเสดจพระราชดาเนนพระจกรพรรดเทานน ถดจากนนจะเปนดานในของมหาวหาร ซงประกอบดวยบรเวณกลางโบสถทอยตรงกลาง กบชองทางเดนทอยโดยรอบ ดานตะวนออกเปนมขโคงดานสกด (Apse, or Bema) ซงเปนทประดษฐานแทนบชา และเปนพนททสงวนไวเฉพาะนกบวชเทานน บรเวณโดยรอบของมขโคงดานสกดมพนทรปครงวงกลมขนาดเลกทเรยกวา “เอกซดร (Exedrae)” ขนาบ บรเวณฝงเหนอและใตของชนสองเปนโถงทางเดน (Gallery) นกวชาการบางทานเรยกผงพนแบบนวา “Domed Basilica” เนองจากยงคงเนนแกนทางยาวเหมอนกบอาคารประเภทบาสลกาโดยทวไป


135

ภาพ 6 ผงพนของมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture. (London: Thames

and Hudson, 1993.), p.81)

ภาพ 7 โถงทางเขา หรอนารเทกซ (Narthex) ของมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Sir Banister Fletcher’s History of Architecture. Cruickshank, Dan, editor. 20th ed. (Oxford: Architectural Press, 1998.), p.305)

ระบบโครงสรางหลกของมหาวหารฮาเจย โซเฟยประกอบดวยเสารบนาหนกรวมขนาดใหญ (Piers) จานวนสตน ซงรบ

นาหนกหลงคาโดมทมชวงพาดยาวถง ๓๑ เมตร นอกจากนนภายนอกอาคารยงมครบหรอคายนทชวยใหเสาทงสตนนสามารถรบแรงถบจากหลงคาโดมตวย สวนดานสกดทงสองเปนหลงคาโดมทถกผาครง ซงชวยรบแรงถบทเกดขนจากการสรางหลงคาโดมขนาดใหญเชนเดยวกน เนองจากมหาวหารฮาเจย โซเฟย เปนวหารประจาพระราชวง ดงนนบรเวณกลางโบสถจงใชเปนทประกอบพธทางศาสนา โดยมชองทางเดนสองขาง พนทสวนปลายของบรเวณกลางโบสถ ซงอยทางดานตะวนตกเฉยงเหนอจะเปนทประทบของพระจกรพรรด พรอมดวยพระอครมเหสตลอดจนนางสนมกานลตางๆ สวนพนทซงอยทางฝงตรงกนขามกบรเวณทประทบของพระจกรพรรดเปนทประทบของพระสงฆบดร (Patriarch) ตลอดจนพระฐานานกรมทงหลาย พระราชพธจะเรมขนเมอพระจกรพรรดเสดจมาจากประตทางเขาหลกทอยตรงกลาง พรอมกนนนพระสงฆบดรกจะเสดจมาจากฝงตรงกนขาม แลวมาสมทบกบพระเจาแผนดน ณ จดกงกลางของมหาวหารฮาเจย โซเฟย ซงจะอยใตจดกงกลางของหลงคาโดมพอด ทามกลางสายตาของบรรดาครสตศาสนกชนจานวนมากทเขามารวมพธ ซงจะยนอยบนชองทางเดนทงสองฝง โดยครสตศาสนกชนทเปน


136

สภาพบรษจะยนอยบนชองทางเดนฝงตรงกนขามกบเหลาสภาพสตร (Moffet, Fazio, and Wodehouse, 2003, p.152) ขณะทโถงทางเดนทอยชนบน (ภาพท ๘) จะเปนพนทสาหรบสภาพสตรทตองการความเปนสวนตวมากเปนพเศษ (Gibbon, 1993, p.211)

ภาพ 8 โถงทางเดนชนบน (Gallery) ภายในมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Sir Banister Fletcher’s History of

Architecture. Cruickshank, Dan, editor. 20th ed. (Oxford: Architectural Press, 1998.), p.304)

หลงคาโดม

หลงคาโดมเปนสงทโดดเดนทสดของมหาวหารฮาเจย โซเฟย มชวงพาดกวางถง ๓๑ เมตร และมชองเปดถง ๔๐ แหงทบรเวณฐานทรงกระบอกรบโดม (Drum) พนผวทอยดานลางของหลงคาโดมบดวยทองคาหรอกระเบองโมเสกสทองอราม เมอแสงสวางจากดวงอาทตยผานเขามาทางชองเปดเหลานน แลวตกกระทบพนผวภายในอาคาร ทาใหบรรยากาศภายในมหาวหารฮาเจยโซเฟยแลดสวางไสวมลงเมลองดวยแสงสวางซงเปนสญลกษณอนศกดสทธของพระจต (The Holy Spirit) สมดงทโปรโกปอสซงเปนอาลกษณในราชสานกของพระเจาจสตเนยนเคยพรรณนาไววา “มน (หลงคาโดมของมหาวหารฮาเจยโซเฟย) ดเบาหววประด จ ด ง ไ รน า หน ก ราวกบ ว า ถกแขวนลอยอ ยบน ทอง ฟ า ด วยสายโ ซส ทองจากสรวงสวรรค” (ภาพ ท ๙ ) (http://penelope.uchicago.edu/Thayer/Roman/Texts/Procopius/Buildings สบคนเมอวนท ๑๓ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๕๕)

ภาพ 9 ภายในมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Sir Banister Fletcher’s History of Architecture. Cruickshank, Dan,

editor. 20th ed. (Oxford: Architectural Press, 1998.), p.302) อยางไรกตามหลงคาโดมทปรากฏในปจจบนเปนฝมอการบรณะของอซอดอรส (หนม) (Isodorus the Younger) ซง

เปนหลานชายของอซอดอรสแหงมเลตส เนองจากระหวางป ค.ศ. ๕๕๓-๕๕๗ บรเวณทตงของกรงคอนสแตนตโนเปลเกด


137

แผนดนไหวหลายครง ทาใหโครงสรางมหาวหารฮาเจยโซเฟยซงมจดบกพรองอยแลวตงแตแรกสรางไดรบความเสยหาย ครนถงป ค.ศ. ๕๕๘ เกดแผนดนไหวใหญอกครงหนง ทาใหหลงคาโดมถลมลงมา พระเจาจสตเนยนจงโปรดใหอซอดอรส (หนม) ออกแบบหลงคาโดมใหม อซอดอรส (หนม) จงเปลยนไปใชวสดกอสรางทมนาหนกเบากวาเดม และเพมความสงใหกบโดมขนอกประมาณ ๖ เมตร ๒๕ เซนตเมตร หรอประมาณ ๒๐ ฟต ๖ นว (ภาพท ๑๐-๑๑) เพอลดแรงถบทเกดขนภายในโครงสรางอาคาร พรอมกนนนทานยงเปลยนโครงสรางเปนระบบครบ (Ribs) จานวน ๔๐ ครบ ทาใหสามารถเจาะชองหนาตางบนฐานทรงกระบอกรบโดม (Drum) ถง ๔๐ ชอง ซงแตกตางจากหลงคาโดมเกาทมชองหนาตางเพยง ๒๔ ชองเทานน (Gibbon, 1993, p.211-212)

ภาพ 10 รปตดตามยาวของมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Roth, Leland M. Understanding Architecture. (Boulder, Colorado: Westview Press, 2007.), p.292)

ภาพ 11 รปตดตามขวางของมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Roth, Leland M. Understanding Architecture. (Boulder, Colorado: Westview Press, 2007.), p.292)

นอกจากนนการเลอกใชองคประกอบทางสถาปตยกรรมบางประการในมหาวหารฮาเจย โซเฟย ยงมสวนสาคญทชวยสรางใหเกดความรจกเบาบางยงขนไปอก ตวอยางเชนการฉลบวปลายเสาอยางละเอยดยบจนกระทงแลดเหมอนกบตะกราสานทบอบบางราวกบจะไมสามารถรบนาหนกใดๆทงสน (ภาพท ๑๒) ทงหมดนลวนทาใหเกด “ภาพลวงตา (Illusion)” วาภายในมหาวหารฮาเจยโซเฟย เตมไปดวยบรรยากาศแหง “ความสลายตวเบาบาง (Dematerialization)” หรอ “สภาพไรนาหนก (Weightless)” (วจตร เจรญภกตร, ๒๕๒๖, หนา ๒๔-๒๕)


138

ภาพ 12 บวปลายเสาแบบไบแซนไทน หรอบวตะกรา (Basket Capital) ในมหาวหารฮาเจย โซเฟย (ทมา Sir Banister Fletcher’s History of Architecture. Cruickshank, Dan, editor. 20th ed.

(Oxford: Architectural Press, 1998.), p.304) สรป

การเลอกใชหลงคาโดมกบมหาวหารฮาเจยโซเฟย ซงมผงพนคลายอาคารแบบบาสลกานน นบเปนนวตกรรมใหมในสมยครสตศตวรรษท ๖ ทแสดงถงความกลาหาญอยางยงยวดของนายชางผออกแบบ รวมทงเปนพระราชวนจฉยอนยอดเยยมของของพระเจาจสตเนยนดวย เนองจากมหาวหารทสรางขนกอนหนานนนยมใชโครงสรางหลงคาแบบโครงถก (Truss) ททาดวยไมซงตดไฟงาย เมอเกดการจลาจลในกรงคอนสแตนตโนเปล ฝงชนทบาคลงมกทาลายศาสนสถานในครสตศาสนากอนอน ดงนนพระเจาจสตเนยนจงทรงสรางมหาวหารเหลานดวยการกออฐถอปน แลวบดวยหนออนหรอหนชนวนชนดตางๆ ซงเปนวสดททนไฟกวาไมมาก อยางไรกตามนกประวตศาสตรศลปสถาปตยกรรมยงไมสามารถใหคาตอบอนนาพงพอใจวา เพราะเหตใดมหาวหารในสมยครสเตยนตอนตนสวนใหญจงนยมใชโครงสรางหลงคาแบบโครงถกททาดวยไม เนองจากกอนหนานนชาวโรมนเคยสรางอาคารทใชโครงสรางหลงคาแบบโคงประทน (Barrel Vault) หรอหลงคาโดม (Dome) แลว เชน บาสลกาของพระจกรพรรดคอนสแตนตน (Basilica of Constantine, or Basilica Nova ภาพท ๑๓) ซงใชโครงสรางหลงคาแบบโคงประทน นอกจากนนยงมเทวสถานแพนธออน (the Pantheon) กบเทวสถานของเทพมเนอรวา เมดกา (Minerva Medica) แหงกรงโรม ซงใชหลงคาโดม แตสาหรบบทความนจะกลาวถงเฉพาะเทวสถานแพนธออน เพออธบายและเปรยบเทยบกบโครงสรางหลงคาโดมของมหาวหารฮาเจยโซเฟย

ภาพ 13 บาสลกาของพระจกรพรรดคอนสแตนตน (ทมา Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture. (London: Thames and Hudson, 1998.), p.48)


139

เทวสถานแพนธออน

เทวสถานแพนธออน (ภาพท ๑๔-๑๖) สรางขนในราว ค.ศ. ๑๒๐ ตรงกบรชสมยของพระจกรพรรดฮาเดรยน (Emperor Hadrian) เปนเทวสถานทยงใหญและมชอเสยงทสดของอาณาจกรโรมน มผงพนแบบโปรสตเล (Prostyle) ซงประกอบดวยมขทางเขา (Portico) ทมเสาแบบคอรนเธยน (Corinthian) จานวนแปดตน และหนหนาเขาสทศเหนอ กบคหา (Naos, or Cella) ซงเปนรปวงกลม หลงคาโดมของเทวสถานแพนธออนมชวงพาดยาวกวา ๔๓ เมตร และเปนหลงคาโดมทยงใหญทสดในยคนน ขณะทเทวสถานของเทพมเนอรวา เมดกา มผงพนเปนรปสบเหลยม (Decagon)

เนองจากหลงคาโดมเปนโครงสรางทกอใหเกดแรงถบดานขาง (Thrust) อนเกดจากนาหนกของวสดกอสราง ดงนนผออกแบบจงพยายามใชวสดกอสรางทมนาหนกเบา เชน หนพมซ (Pumice) ซงมรพรนอยเปนจานวนมาก ผสมกบคอนกรตทใชกบหลงคาโดม แมกระนนกยงคงปรากฏแรงถบดานขางอยเปนอนมาก ดงนนเทวสถานทงสองแหงจงมผนงรบนาหนก (Wall Bearing) ททงหนาและทบตน โดยเฉพาะอยางยงผนงรบนาหนกของเทวสถานแพนธออนซงมความหนาถง ๖ เมตร เพอรองรบแรงถบอนมหาศาลทเกดขนจากหลงคาโดม

อยางไรกตามการใชผนงรบนาหนกทหนาและทบตนแบบนทาใหไมสามารถสรางชองเปดได ทาใหพนทภายในอาคาร (Interior Space) มดมด สาหรบกรณของเทวสถานแพนธออนนนสถาปนกผออกแบบไดแกปญหาดวยการเจาะชองเปดดานบน หรอทเรยกวา “ดวงตา (The Eye, or Oculus)” เพอรบแสงสวางจากดวงอาทตย และเพอแสดงความหมายของโดม ซงหมายถงทองฟาหรอสรวงสวรรค อนมดวงอาทตยเปนประธาน และมดวงดาวนอยใหญทรายลอมอยในหลมเพดาน (Coffer) เปนบรวาร (ภาพท ๒๓)

ภาพ 14 เทวสถานแพนธออน กรงโรม (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003), p.125)

ภาพ 15 ภายในเทวสถานแพนธออน (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003), p.125)


140

ภาพ 16 ผงพนของแพนธออน กรงโรม เปนผงพนแบบโปรสตเล (Prostyle) ทมมขทางเขาดานหนาเพยงดานเดยว

แตมคห(Cella, or Naos) เปนรปวงกลม (ทมา Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture.

(London: Thames and Hudsun, 1998.), p.55)

ในทางตรงกนขามมหาวหารฮาเจยโซเฟยมผงพนเปนรปสเหลยมผนผาทเกอบเปนสเหลยมจตรส มเสารบนาหนกรวมขนาดใหญสตนอยตรงกลาง ซงมหนาทรบนาหนกของหลงคาโดมอนหมายถงสรวงสวรรคหรออาณาจกรของพระเจา ดงนนนายชางผออกแบบจงสรางบรรยากาศแหงความโปรงเบาใหเกดขนดวยกรรมวธตางๆ เชน การใหแสงสวางจากดวงอาทตยเขามาในอาคารผานชองแสงซงอยตามทตางๆ ไมวาจะเปนบรเวณฐานทรงกระบอกรบโดม หรอผนงรปครงวงกลมทอยระหวางเสารบนาหนกรวม (Piers) ขนาดใหญทงสตน การทจะทาอยางนไดนายชางตองอาศยความรเกยวกบโครงสรางและวสดอยางมาก วธแกปญหาของทานมอยดวยกนหลายประการ เชน การใชครบในหลงคาโดม ทาใหบรเวณทอยระหวางครบไมตองรบนาหนก และสามารถทาชองแสงบรเวณฐานทรงกระบอกรบโดม นอกจากนนการทนายชางออกแบบผนงสามเหลยมโคงรบโดม (Pendentives) ชวยใหนาหนกและแรงถบจากหลงคาโดมถกถายเทลงสเสารบนาหนกรวมทงสตน ทาใหสามารถทาชองเปดขนาดใหญ ณ บรเวณผนงรปครงวงกลม (Tympanum) ทอยระหวางเสารบนาหนกรวมอกดวย เมอประกอบกบการตกแตงภายในอาคารดวยกระเบองโมเสกสทองอนแวววาว รวมทงการตกแตงบวปลายเสาดวยการฉลลายจนกระทงแลดเสมอนตะกราอนบอบบาง ไมอาจรบนาหนกใดๆ ทงหมดนลวนทาใหบรรยากาศภายในมหาวหารฮาเจยโซเฟย “แลดสวางไสวมลงเมลองราวกบจะเปลงรศมออกมาดวยตนเอง” สมดงคาพรรณนาของโปรโกปอส และแลดโปรงเบาไรนาหนกราวกบเปนโลกอกใบหนงทแตกตางออกไปจากโลกมนษยเปนอนมาก

ภาพ 17 ภาพลายเสนทอธบายหลกการของโครงสรางหลงคาโดมทตงอยบนเสารบนาหนกรวมสตน (ทมา . Sherrard, Philip.

Byzantium. (New York: Time-Life International, 1972.), p.139)

อาจกลาวไดวามหาวหารฮาเจยโซเฟยเปนผลงานทสาคญทสดของพระเจาจสตเนยนนอกเหนอไปจากประมวลกฎหมายจสตเนยนอนมชอเสยง เนองจากเปนนวตกรรมใหมทปฏวตวงการสถาปตยกรรมในสมยนน นอกจากนพระเจา จสตเนยนยงทรง


141

บรณปฏสงขรณมหาวหารฮาเจยไอรน (Hagia Eirene) ซงถกกบฎนกาทาลายพรอมกบมหาวหารฮาเจยโซเฟย (ภาพท ๑๘-๑๙) และทรงบรณปฏสงขรณมหาวหาร The Holy Apostles ซงสรางขนในรชสมยของพระจกรพรรดคอนสแตนตนมหาราช (Emperor Constantine I the Great) และเปนทประดษฐานพระศพของพระจกรพรรดของอาณาจกรไบแซนไทนทกพระองคนบตงแตพระจกรพรรดคอนสแตนตนมหาราชเปนตนมา สาหรบมหาวหารแหงนมผงพนเปนรปกากบาทแบบกรก (Greek Cross Plan) และมหลงคาโดมอยบนแขน (Transept) ทงสขางทยนออกไปจากกจดตด (Crossing)

ภาพ 18 มหาวหารฮาเจยไอรน (Hagia Eirene) หรอมหาวหารแหงสนตภาพอนศกดสทธ (ทมา Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture. (London: Thames and Hudson, 1998.), p.87)

ภาพ 19 ภาพถายภายในของมหาวหารฮาเจยไอรน (Hagia Eirene) กรงคอนสแตนตโนเปล (ทมา Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture. (London: Thames and Hudson, 1998.), p.87)

อทธพลของสถาปตยกรรมไบแซนไทนทมตอรปแบบสถาปตยกรรมในประเทศตางๆ

แมวามหาวหารฮาเจยโซเฟยจะเปนสถาปตยกรรมทมลกษณะพเศษอนยากตอการลอกเลยนแบบ แตอาจกลาวไดวาสถาปตยกรรมไบแซนไทนไดเรมกอรปและมลกษณะเฉพาะตนตงแตรชสมยพระเจาจสตเนยนเปนตนมา และสงผลตอสถาปตยกรรมในประเทศกรซ ประเทศตรก ตะวนออกกลาง รวมทงพนทบางสวนของประเทศอตาล โดยเฉพาะอยางยงในนครราเวนนา (Ravenna) กบนครเวนศ (Venice) เชน มหาวหารซานวตาเล (San Vitale) แหงนครราเวนนา (ภาพท ๒๐-๒๓) กบมหาวหารซาน มารโก (San Marco) ซงอยในนครเวนศ (ภาพท ๒๕-๒๘)


142

มหาวหารซานวตาเล

มหาวหารซานวตาเลสรางขนระหวางป ค.ศ. ๕๓๘-๕๔๗ เปนสถาปตยกรรมไบแซนไทนในประเทศอตาลทมชอเสยงทสด มหาวหารแหงนมผงพนรปแปดเหลยมคลายกบผงพนของมณเทยรทอง (Golden Pavilion) ทอยในพระราชวงของพระเจาจสตเนยน ณ กรงคอนสแตนตโนเปล มบรเวณกลางโบสถรปแปดเหลยม มเสารบนาหนกรวมแปดตน พนททอยระหวางบรเวณกลางโบสถกบชองทางเดนโดยรอบเปนพนทรปครงวงกลม (Exedrae) ชนบนเปนระเบยงทางเดน (Gallery) พนทดานบนมฐานทรงกระบอกทรองรบหลงคาโดมอกทหนง แตหลงคาโดมของมหาวหารซานวตาเลสรางดวยเทคนคพเศษทพบในประเทศอตาลเทานน กลาวคอผกอสรางไดนาหมอดนเผาทมไสกลวงมาตอเรยงกนเพอลดนาหนกของโครงสรางหลงคา ทาใหในมหาวหารแหงนไมปรากฏคายนขนาดใหญเหมอนกบในมหาวหารฮาเจยโซเฟย

เดมทดานหนาของมหาวหารซานวตาเลเคยมลานกลางอาคารพรอมดวยระเบยงฉนนบถ แตภายหลงลานดงกลาวมสภาพชารดทรดโทรม จงถกรอถอนไปในทสด

ภาพ 20 มหาวหารซานวตาเล นครราเวนนา ประเทศอตาล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003.), p.153)

ภาพ 21 ผงพนเดมของมหาวหารซานวตาเล เปนผงพนรปแปดเหลยม ดานทศตะวนตกเฉยงเหนอเคยมลานกลางอาคาร แตปจจบนไมปรากฏ เนองจากถกรอถอนไปแลว (ทมา Ching, Francis D.K., Jarzombek, Mark M., and Prakash,

Vikramaditya. A Global History of Architecture.

(Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 2007.), p.263)


143

ภาพ 22 บรรยากาศภายในมหาวหารซาน วตาเล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003.), p.153)

ภาพ 23 บวปลายเสาแบบบวตะกรา (Basket Capital) ในมหาวหารซานวตาเล ฉากหลงเปนผนงโคงรปครงวงกลม (Tympanum) ทมภาพจตรกรรมททาดวยกระเบองโมเสก (ทมา Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture.

(London: Thames and Hudson, 1998.), p.86)

มหาวหารซานมารโก

มหาวหารซาน มารโก ตงอยในนครเวนศ ประเทศอตาล สรางขนในป ค.ศ. ๘๓๐ เดมเปนมหาวหารประจาวงของเจาผครองนครเวนศ และเปนทประดษฐานรางของนกบญธโอโดเร (Saint Theodore) ตอมาเมอพอคาชาวเวนศสองคนไดลกลอบนาศพของนกบญมารก (Saint Mark, or San Marco) ซงเปนหนงในสานศษยคนสาคญของพระเยซมาจากหลมฝงศพของทานทเมองอเลกซานเดรย (Alexandria) แลวนามาประดษฐานทมหาวหารแหงน มหาวหารซานมารโกไดรบความเสยหายเมอเกดอคคภยครงใหญในนครเวนศเมอป ค.ศ. ๙๗๖ แตเจาผครองนครเวนศในขณะนนไดโปรดใหบรณปฏสงขรณจนแลวเสรจสมบรณในอกสองปตอมา ครนถงป ค.ศ. ๑๐๖๓ ซงตรงกบรชสมยของเจาโดเมนโกคอนตารน (Doge Domenico Contarini, ครองราชยระหวาง ค.ศ. ๑๐๔๒-๑๐๗๑) ทรงโปรดใหบรณะมหาวหารซานมารโกเสมอนสรางใหม แตการกอสรางมาแลวเสรจในป ค.ศ. ๑๐๙๔ ตรงกบรชสมยของเจาวตาเล ฟาลเอร (Doge Vitale Falier, ครองราชยระหวาง ค.ศ. ๑๐๘๖-๑๐๙๖) ตอมาในป ค.ศ. ๑๘๐๗ มหาวหารซานมารโกไดกลายเปนอาสนวหารประจานครเวนศ (Howard, Deborah, 1998, p.27-35)


144

มหาวหารซานมารโกทปรากฏในปจจบนมลกษณะทแตกตางจากอาคารหลงเดมมาก เนองจากไดรบการบรณปฏสงขรณและตอเตมหลายยคสมย (ภาพท ๒๕-๒๘) แตนกโบราณคดสนนษฐานวาผงพนของมหาวหารซานมารโกทปรากฏในปจจบนคงจะไมแตกตางจากผงพนของมหาวหารหลงเดมทสรางขนในป ค.ศ. ๘๓๐ มากนก กลาวกนวาตนแบบของมหาวหารซานมารโกไดแกมหาวหาร The Holy Apostles (Apostoleion) ในกรงคอนสแตนตโนเปล (ภาพท ๓๒) ซงสรางในรชสมยของพระเจาจสตเนยน มผงพนรปกากบาททมแขนทงสขางยาวเทากน และมหลงคาโดมหาแหง ประกอบดวยหลงคาโดมทอยตรงกลาง กบหลงคาโดมทอยบนแขนทงสขาง หรอทเรยกวา “ผงพนรปกากบาทแบบกรก (Greek Cross Plan)” อนเปนลกษณะพเศษอกอยางหนงของสถาปตยกรรมไบแซนไทน

ครงหนงภายในมหาวหารซานมารโกเคยมระเบยงทางเดน (Gallery) ซงอยบนชนสอง แตระเบยงทางเดนดงกลาวถกรอถอนออกไปในภายหลง พนทผวดานในของหลงคาโดม (Intrados) บกระเบองโมเสก ซงกลาวถงเรองการสรางโลก (the Creation) โดยพระเจา, เรองของอาดมและอฟ (Adam and Eve) ซงเปนบรรพบรษของมนษยทงมวล, เรองทอาดมและอฟถกพระเจาขบไลลงจากสวรรค (the Fall) เนองจากถกซาตานยใหขโมยผลไมจากสวนอเดน, เรองของเคนและเอเบล (Cain and Abel), เรองของโนอาหกบเหตการณนาทวมโลก (Noah and the Flood), หอคอยแหงบาเบล (the Tower of Babel), เรองของอบราฮมกบโยเซฟ (Abraham and Josef), และเรองของโมเสสกบการอพยพชาวยวออกจากอยปต (Moses and the Exodus) เพอไปอาศยในดนแดนแหงพนธสญญาตามลาดบ (Pryce, Will, 2008, p.33)

ภาพ 24 มหาวหาร the Holy Apostles กรงคอนสแตนตโนเปล (ทมา Sherrard, Philip. Byzantium. (New York: Time-Life International, 1972.), p.22)

หลงคาโดมทอยตรงกลางและอยบนจดตด (Crossing) มขนาดใหญทสด หมายถงพระเยซครสต สวนหลงคาโดมทเปนบรวารทงสหมายถงนกบญคนสาคญทงสทาน ไดแก จอหน (John) ลคาส (Lukas) แมธธว (Matthew) และมารโก (Marco) ระบบโครงสรางใชเสารบนาหนกรวมขนาดใหญ ซงรบนาหนกของหลงคาโดมทงหาแหง สนนษฐานวาเดมทหลงคาโดมเหลานคงจะสรางดวยไม เหมอนกบโบสถซานตาฟอสกา (Santa Fosca) แตเมอเจาคอนตารนทรงบรณะมหา-วหารแหงนเมอป ค.ศ. ๑๐๖๓ โดยทรงเปลยนวสดกอสรางหลงคาโดมเปนการกออฐ แตการเปลยนแปลงดงกลาวทาใหเกดปญหาดานโครงสราง เนองจากดนทรองรบนาหนกอาคารเปนดนออน และหลงคาโดมใหมมนาหนกมากกวาหลงคาเดมททาดวยไม จนกระทงป ค.ศ. ๑๕๒๗ สถาปนกชาวเมองฟลอเรนศทชอวา จาโคโป ซานโซวโน (Jacopo Sansovino) ไดแกปญหาดวยการนาโซเหลกมารดทบรเวณฐานของหลงคาโดม ปญหาดงกลาวจงหมดไป (Howard, Deborah, 1987, p.30)


145

ในราวครสตศตวรรษท ๑๓ ชาวเมองเวนศไดตอเตมหลงคาโดมครอบหลงคาดงเดมทเจาคอนตารนทรงสรางในครสตศตวรรษท ๑๑ หลงคาโดมเหลานลวนใชไมเปนวสดโครงสรางหลงคา ทงนเพอใหหลงคาโดมทงหาของมหาวหารซานมารโกแลดสงเดนเปนสงายงกวาทเคยเปนมาในอดต นอกจากนนพวกเขายงสรางมขทางเขาดานทศตะวนตก (Portals) ตามรปแบบสถาปตยกรรมโกธก (Gothic) ซงเปนทนยมในสมยนน ทงหมดนลวนทาใหรปแบบทางสถาปตยกรรมของมหาวหารซานมารโกแตกตางออกไปจากรปแบบดงเดมเปนอนมาก

ภาพ 25 มหาวหารซาน มารโก นครเวนศ ประเทศอตาล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse,

Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003.), p.154)

ภาพ 26 ผงพนของมหาวหารซาน มารโก หรอทเรยกวา “ผงพนรปกากบาทแบบกรก (Greek Cross Plan)”

(ทมา Sir Banister Fletcher’s History of Architecture.

Cruickshank, Dan, editor. 20th ed. (Oxford: Architectural Press, 1998.), p.309)


146

ภาพ 27 รปตดตามยาวของมหาวหารซาน มารโก นครเวนศ (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture.

(London: Laurence King Publishing, 2003.), p.154)

ภาพ 28 ภาพถายพนทภายในอาคารของมหาวหารซาน มารโก นครเวนศ ในภาพจะเหนองคประกอบสถาปตยกรรมแบบ ไบแซนไทนอยางครบถวน เชน หนาตางทบรเวณฐานทรงกระบอกรบโดม (Drum) ผนงโคงสามเหลยมรบโดม (Pendentive) และ

เสารบนาหนกรวม (Piers) ขนาดใหญทงสตน รวมทงการตกแตงภายในดวยกระเบองโมเสกสทอง (ทมา Venice Art and Architecture. Giandomenico Romanelli, editor. h.f.ullmann, 2007.)

สถาปตยกรรมในศาสนาอสลาม

อาณาจกรไบแซนไทนเรมเสอมหลงจากพระเจาจสตเนยนสนพระชนมไดไมนาน เรมจากในป ค.ศ. ๕๖๘ อาณาจกรไบแซนไทนสญเสยพนทสวนใหญของคาบสมทรอตาลใหแกชาวลอมบารดส (Lombards) เมอถงป ค.ศ. ๕๘๐ อาณาจกรไบแซนไทนเสยคาบสมทรบอลขานใหแกชาวเอวารส (Avars) และบลการส (Bulgars) ครนถงป ค.ศ. ๖๓๕-๖๔๕ อาณาจกรไบแซนไทนกสญเสยตะวนออกกลางและอยปตใหแกชาวอาหรบ ซงเปนความสญเสยทสาคญและสงผลรายแรงทสด แมวาอาณาจกรไบแซนไทนจะกลบมามอานาจอกครงหนงระหวางครสตศตวรรษท ๙-๑๑ แตเมอถงป ค.ศ. ๑๐๗๑ อานาจของอาณาจกรไบแซนไทนกเรมเสอมทรามลงไปอก เนองจากถกพวกเซลจกเตรก (Seljuk Turks) รกราน ทาใหอาณาจกรไบแซนไทนสญเสยเอเซยนอย (Asia Minor) และตอมาในป ค.ศ. ๑๒๐๔ อาณาจกรไบแซนไทนถกพวกนกรบครเสดปลนสะดมและยดครองอยเกอบ ๖๐ ป ทาใหอาณาจกรไบแซนไทนออนแอลง ระหวางนนชาวเซลจกเตรกไดฉวยโอกาสเขาครอบครองเมองสาคญทอยโดยรอบกรงคอนสแตนตโนเปล ครนถงป ค.ศ. ๑๔๕๓ สลตานเมหเมดท ๒ (Sultan Mehmed II) จงทรงตไดกรงคอนสแตนตโนเปล ทาใหอาณาจกรไบแซนไทนทมอายยาวนานกวา ๑,๐๐๐ ปสนสดลง


147

อยางไรกตามระหวางทอาณาจกรไบแซนไทนยงคงดารงเอกราชอยนน อทธพลทางดานศลปวฒนธรรมของอาณาจกรไบแซนไทนไดเผยแพรไปสตะวนออกกลางและยโรปตะวนออก เนองจากเมอชาวอาหรบยดครองตะวนออกกลางแลว พวกเขาไดมอบหมายใหสถาปนกชาวไบแซนไทนทตกเปนเชลยศกออกแบบกอสรางมสยด (Mosque, or Masjid) โดยอาศยรปแบบสถาปตยกรรมไบแซนไทนเปนพนฐาน ตวอยางเชน Dome of the Rock ซงอยในกรงเยรซาเลม (Jerusalem) ประเทศอสราเอล สรางขนระหวางป ค.ศ. ๖๘๗-๖๘๙ และเปนศาสนสถานทสาคญทสดอกแหงหนงของชาวมสลม (ภาพท ๒๙-๓๐) มสยดแหงน มผงพนเปนรปแปดเหลยม บรเวณกลางโบสถมหลงคาโดมปกคลม และมชองทางเดนโดยรอบคลายกบสถาปตยกรรมไบแซนไทน

ภาพ 29 Dome of the Rock กรงเยรซาเลม ประเทศอสราเอล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture.(London: Laurence King Publishing, 2003), p.166)

ภาพ 30 ภาพสามมตของ Dome of the Rock กรงเยรซาเลม ประเทศอสราเอล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael,

and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture.

(London: Laurence King Publishing, 2003), p.166)

สถาปตยกรรมในประเทศรสเซย

ราวปลายครสตศตวรรษท ๑๐ อาณาจกรไบแซนไทนสามารถชกจงใหเจาชายวลาดมร (Grand Duke Vladimir) แหงรสเซย (Russia) ใหทรงหนมานบถอครสตศาสนานกายออรโธดอกซ หลงจากนนเจาชายวลาดมรจงทรงบงคบใหประชาชนทอยภายใตอานาจการปกครองของพระองคเขารตเปนครสตศาสนก ทาใหอทธพลทางวฒนธรรมของอาณาจกรไบแซนไทนฝงรากลก และยงคงดารงอยในประเทศรสเซยตราบจนปจจบน


148

เมอประเทศรสเซยหนมานบถอครสตศาสนานกายออรโธดอกซ ชาวรสเซยไดสรางมหาวหารขนหลายแหงเพอประกอบพธกรรมทางศาสนา แตในบทความนจะกลาวถงมหาวหารฮาเจย โซเฟย แหงเมองเคยฟ (Hagia Sophia, Kiev) ซงเปนมหาวหารทยงใหญทสดของรสเซยในยคโบราณ (ภาพท ๓๒-๓๔) การกอสรางมหาวหารแหงนเรมขนตงแตป ค.ศ. ๑๐๓๗ ในรชสมยของพระเจายาโรสลาฟผเรองปญญา (King Yaroslav the Wise) แลวเสรจประมาณป ค.ศ. ๑๐๕๐ เมอแรกสรางมหาวหารฮาเจยโซเฟยมผงพนเปนรปสเหลยมจตรส อนประกอบดวยบรเวณกลางโบสถกบชองทางเดนขนาบทงสองขางๆละสองชอง ดานทศตะวนออกมมขโคงดานสกดหาแหง โดยมขโคงดานสกดทอยตรงกลางมขนาดใหญทสด สวนเรอนยอดประกอบดวยหลงคาโดม ๑๓ แหง หลงคาโดมทอยตรงจดตด (Crossing) ซงอย ณ จดกงกลางของมหาวหารมขนาดใหญและสงทสด หมายถงพระเยซครสต สวนหลงคาโดมอก ๑๒ แหงนน ประกอบดวยหลงคาโดมแปดแหง ซงอยบนชองทางเดนทอยทางดานหนา กบหลงคาโดมอกสแหง ซงอยบนชองทางเดนทอยทางดานหลง หลงคาโดมเหลานหมายถงผประกาศวรสาร (Gospel) หรอสานศษยคนสาคญของพระเยซทง ๑๒ องค มหาวหารฮาเจย โซเฟย แหงเมองเคยฟ เปนมหาวหารทยงใหญทสดของประเทศรสเซยเปนเวลาหลายศตวรรษ แตในป ค.ศ. ๑๑๖๙ มหาวหารแหงนไดรบความเสยหายอยางหนกเนองจากสงครามกลางเมองระหวางชาวรสเซยกลมตางๆ ครนถงป ค.ศ. ๑๒๔๐ มหาวหารฮาเจยโซเฟยกถกชาวมองโกล (Tartars, or Mongols) ทเขามารกรานประเทศรสเซยทาลายซาอกครงหนงทาใหมหาวหารแหงนกลายเปนซากปรกหกพงอยเปนเวลาชานานหลายศตวรรษจนกระทงในครสตศตวรรษท ๑๗ จงไดมผบรณปฏสงขรณขนมาใหมโดยอาศยรปแบบสถาปตยกรรมบาโรค (Baroque) ซงเปนทนยมในสมยนน ทาใหเราไมทราบวารปแบบสถาปตยกรรมดงเดมของมหาวหารแหงนเปนอยางไร

อยางไรกตามในครสตศตวรรษท ๒๐ ไดมนกประวตศาสตรสถาปตยกรรมชาวรสเซยกลมหนงสนนษฐานวารปแบบสถาปตยกรรมของมหาวหารฮาเจยโซเฟยทเมองเคยฟคงจะมลกษณะใกลเคยงกบสถาปตยกรรมไบแซนไทนในสมยครสตศตวรรษท ๑๑ ซงนยมทาผงพนเปนรปสเหลยมจตรส ตรงกลางมเสารบนาหนกรวมสตนทมไดมขนาดใหญโตเหมอนเสารบนาหนกรวมในมหาวหารทสรางขนในสมยพระเจาจสตเนยน สวนเรอนยอดประกอบดวยหลงคาโดมหาแหง หลงคาโดมทอยตรงกลางมขนาดใหญทสด และมหลงคาโดมทเปนบรวารตงอยตามมมทงส นยมเรยกผงพนแบบนวา “ผงพนแบบควนคงซ (Quincunx)” นอกจากนนหลงคาโดมทงหาลวนตงอยบนฐานทรงกระบอกรบโดมทรงสง วสดมงหลงคาเปนกระเบองดนเผา แทนทจะเปนแผนตะกวดงทปรากฏในมหาวหารฮาเจยโซเฟยแหงกรงคอนสแตนตโนเปล ตวอยางของมหาวหารทสรางขนในลกษณะดงกลาว ไดแก มหาวหารอนศกดสทธแหงนกบญลค (Hosios Lukas) ซงอยทกรงเอเธนส (Athens) ประเทศกรซ (ภาพท ๓๑)

ภาพ 31 มหาวหารโฮซออส ลคาส (Hosios Lukas) หรอมหาวหารอนศกดสทธแหงนกบญลค (Holy Luke) กรงเอเธนส

(ทมา Watkin, David. A History of Western Architecture. 5th ed. (London: Lawrence King, 2011), p.135)


149

ภาพ 32 มหาวหารฮาเจย โซเฟย เมองเคยฟ (ทมา Watkin, David. A History of Western Architecture. 5th ed. (London: Lawrence King, 2011), p.102)

ภาพ 33 ผงพนของมหาวหารฮาเจยโซเฟย เมองเคยฟ (ทมา Sir Banister Fletcher’s History of Architecture. Cruickshank, Dan, editor. 20th ed. Oxford: Architectural Press, 1998.)

ภาพ 34 ภาพถายภายในมหาวหารฮาเจย โซเฟย แหงเมองเคยฟ (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse,Lawrence. A World History of Architecture.



150

สถาปตยกรรมในศาสนาอสลามทสรางขนหลงจากการลมสลายของอาณาจกรไบแซนไทน

เมออาณาจกรไบแซนไทนลมสลายในป ค.ศ. ๑๔๕๓ สลตานเมหเมดท ๒ ทรงเปลยนการใชงานของมหาวหารฮาเจยโซเฟยเปนมสยด แลวเรยกชอใหมวา “มสยดไอยาซอฟยา (Aya Sofiya)” แมกระนนสถาปตยกรรมไบแซนไทนกยงคงเปนแมแบบสาหรบสถาปตยกรรมของชาวมสลม โดยเฉพาะอยางยงในผลงานการออกแบบสถาปตยกรรมของโคกา ซแนน (Koca Sinan) ซงเปนสถาปนกคนสาคญของอาณาจกรออตโตมน (Ottoman Empire) ในครสตศตวรรษท ๑๖ ทานผนไดนาสถาปตยกรรมไบแซนไทน โดยเฉพาะอยางยงมหาวหารฮาเจยโซเฟยมาประยกตกบการออกแบบมสยดหลายแหง เชน มสยดเชหซาเด (Shehzade) ซงสรางขนระหวางป ค.ศ. ๑๕๔๕-๑๕๔๘ เพออทศถวายแดพระราชโอรสของสลตานสไลมาน (ภาพท ๓๕-๓๖), มสยดของสลตานสไลมานผประเสรฐ (Mosque of Suleyman the Magnificent), และมสยดเซลมเย (Selimiye Mosque) แหงเมองเอเดรน (Edirne) อนเปนผลงานการออกแบบสถาปตยกรรมชนยอดเยยมทสดของทาน

ภาพ 35 มสยดเชหซาเด (Shehzade Mosque) นครอสตนบล เปนผลงานการออกแบบสถาปตยกรรมรนแรกของซแนน (Koca

Sinan) ซงอาศยมหาวหารฮาเจยโซเฟยเปนแมแบบ (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. (London: Laurence King Publishing, 2003), p.180)

ภาพ 36 รปตดและผงพนของมสยดเชหซาเด (Shehzade Mosque) นครอสตนบล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture.

(London: Laurence King Publishing, 2003), p.180)


151

สถาปตยกรรมในยคฟนฟศลปวทยาการ, กรณศกษา มหาวหารเซนตปเตอรหลงปจจบน

เนองจากมหาวหารเซนตปเตอรหลงเกามอายการใชงานกวาสหสวรรษ เมอถงตอนปลายของครสตศตวรรษท ๑๕ มหาวหารแหงนจงมสภาพชารดทรดโทรมและสกปรกรกรงรงยงนก ดงนนพระสนตปาปาจลอสท ๒ (Pope Julius II ภาพท ๓๗) จงทรงวาจางใหโดนาโต บรามนเต (Donato Bramante) ซงเปนสถาปนกเอกของโลกในสมยนนออกแบบกอสรางมหาวหารเซนตปเตอรขนมาใหม (Patridge, 2012, p.50) บรามนเตไดออกแบบมหาวหารเซนตปเตอรหลงใหมเปนผงพนรปไมกางเขนแบบกรก (Greek Cross Plan) ซงมแขน (Transept) ทงสองขางยาวเทากน บรเวณจดตดมหลงคาโดม (ภาพท ๓๘-๔๐) เชนเดยวกบมหาวหาร The Holy Apostles ในกรงคอนสแตนตโนเปล (ภาพท ๒๔) หรอมหาวหารซาน มาร-โก (San Marco) นครเวนศ (ภาพท ๒๕-๒๘)

ภาพ 37 พระฉายาลกษณของพระสนตะปาปาจลอสท ๒ ภาพจตรกรรมฝมอของราฟาเอล (ทมา Patridge, Loren. The Renaissance in Rome. (London: Lawrence King, 2012.), p.15)

ภาพ 38 เหรยญทจดทาขนเพอเฉลมฉลองการวางศลาฤกษของมหาวหารเซนตปเตอรในวนท ๑๘ เมษายน ค.ศ. ๑๕๐๖ ซงสนนษฐานวาเปนรปแบบสถาปตยกรรมของมหาวหารเซนตปเตอรทสถาปนกบรามนเตออกแบบ (ทมา

Murray, Peter. The Architecture of the Italian Renaissance. (London: Thames and Hudson, 1998.), p.132)


152

ภาพ 39 ผงพนของมหาวหารเซนตปเตอร ผลงานการออกแบบของบรามนเตในป ค.ศ. ๑๕๐๖ (ทมา Murray, Peter. The Architecture of the Italian Renaissance. (London: Thames and Hudson, 1998.), p.138)

ภาพ 40 ภาพสามมตของมหาวหารเซนตปเตอร ผลงานของบรามนเต (ทมา Patridge, Loren. The Renaissance in Rome.

(London: Lawrence King, 2012.), p.51

การกอสรางมหาวหารเซนตปเตอรเรมขนราวป ค.ศ. ๑๕๐๕-๑๕๐๖ แตเมอพระสนตปาปาจลอสท ๒ สนพระชนมในป ค.ศ. ๑๕๑๓ และบรามนเตถงแกอสญกรรมในปตอมา การกอสรางมหาวหารแหงนกยงไมแลวเสรจ ทางครสตจกรโรมนคาธอลกจงวาจางใหสถาปนกอกหลายทาน เชน ราฟาเอล (Rafael), บาลซาดาเร เปรสซ (Balsadare Peruzzi), และอนโตนโอ ดา ซงกลโล (Antonio da Sangallo the Younger) ออกแบบตอไป ครงนนสถาปนกทกทานมความเหนตรงกนวาควรเพมขนาดเสารบนาหนกรวมและผนงรบนาหนก เนองจากโครงสรางทบรามนเตออกแบบไวมขนาดเลกเกนไป ไมสามารถรบนาหนกและแรงตางๆได อยางไรกตามการกอสรางมหาวหารเซนตปเตอรประสบกบอปสรรคสาคญ เนองจากในป ค.ศ. ๑๕๒๗ กรงโรมถกขาศกตแตก ทาใหการกอสรางลาชาออกไปอกหลายป ตอมาเมอพระสนตปาปาปอลท ๓ (Pope Paul III) ทรงไดรบ สมณตมาภเษกในป ค.ศ. ๑๕๓๘ พระองคจงโปรดใหซงกลโลออกแบบมหาวหารเซนตปเตอรตอไป เมอซงกลโลถงแกอสญกรรมในป ค.ศ. ๑๕๔๖ พระสนตปาปาจงทรงมอบหมายใหมเคลานเจโล บโอนาโรต (Michaelangelo Buonaroti ภาพท ๔๑) ซงเปนทงสถาปนก, ประตมากร, และจตรกรเอกของโลกในยคนนออกแบบมหาวหารเซนตปเตอร มเคลานเจโลไดตาหนตเตยนผลงานของซงกลโลไวเปนอนมาก แลวหนมาประยกตงานออกแบบทบรามนเตเคยทาไว โดยเพมขนาดเสารบนาหนกรวมใหมพนทหนาตดใหญขน แตลดทอนองคประกอบทางสถาปตยกรรมลง ทาใหผงพนใหมมลกษณะอนเรยบงายกวาผงพนเดมของบรามนเต (ภาพท ๔๒-๔๓)


153

การกอสรางมหาวหารแหงนไดสาเรจลลวงไปเปนอนมาก จนอาจกลาวไดวามหาวหารเซนตปเตอรทปรากฏในปจจบนเปนฝมอการออกแบบของทานเปนสวนใหญ หลงจากมเคลานเจโลถงแกอสญกรรมในป ค.ศ. ๑๕๖๔ ครสตจกรโรมนคาธอลกไดมอบหมายใหจอาโคโม เดลลา ปอรตา (Giacomo della Porta) กบโดเมนโก ฟอนตานา (Domenico Fontana) ออกแบบหลงคาโดมขนมาใหม โดยอาศยรปแบบทางสถาปตยกรรมทมเคลานเจโลออกแบบไว ซงมลกษณะเปนหลงคาโดมแบบครงทรงกลม (Hemispherical Dome) แตเพมใหมความสงมากกวาแตกอน หลงคาโดมแหงนแลวเสรจในป ค.ศ. ๑๖๑๒ (ภาพท ๔๔)

ตอมาครสตจกรโรมนคาธอลกไดมอบหมายใหคารโล มารเดอรโน (Carlo Maderno) ตอเตมบรเวณกลางโบสถและชองทางเดนทางดานตะวนออกใหยาวขน ทาใหมหาวหารเซนตปเตอรมผงพนแบบบาสลกา (Latin Cross Plan) และตอมาไดตอเตมระเบยงฉนนบถ (Colonnade) ทโอบลอมลานกลางอาคาร (Atrium) ซงอยหนามหาวหารแหงนดวย (Murray, 1998, p.121-142)

ภาพ 41 มเคลานเจโล บโอนาโรต (Michaelangelo Buonaroti) ขณะทกาลงกราบทลนาเสนอผลงานออกแบบมหาวหารซาน

ลอเรนโซ (San Lorenzo) ถวายแดพระสนตะปาปาเลโอท ๑๐ (ทมา Jestaz, Bertrand. Architecture of the Renaissance from Brunelleschi to Palladio. (London: Thames and Hudson, 1996.), p.64)

ภาพ 42 ผงพนของมหาวหารเซนตปเตอร ผลงานของมเคลานเจโล (ทมา Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture.



154

ภาพ 43 มหาวหารเซนตปเตอร ผลงานการออกแบบของมเคลานเจโล (ทมา Murray, Peter. The Architecture of the Italian Renaissance. (London: Thames and Hudson, 1998.), p.141)

ภาพ 44 หลงคาโดมของมหาวหารเซนตปเตอรหลงปจจบน ฝมอการออกแบบของจอาโคโม เดลลา ปอรตา (Giacomo della Porta) กบโดเมนโก ฟอนตานา (Domenico Fontana) ระหวางป ค.ศ. ๑๕๘๘-๑๕๙๐ (ทมา Jordan,

Robert Furneaux. Western Architecture. London: Thames and Hudson, 1998)

จากตวอยางทไดกลาวมาทงหมดจะเหนไดวามหาวหารฮาเจยโซเฟย รวมทงสถาปตยกรรมอกหลายแหงทสรางขนในรชสมยของพระเจาจสตเนยน ลวนแสดงใหเหนถงววฒนาการดานวสดกอสราง, โครงสราง, และปรภม (Space) ทแตกตางจากออกไปจากสถาปตยกรรมสมยครสเตยนตอนตนอยางมนยสาคญ และมอทธพลตอสถาปตยกรรมทสรางขนในยคหลง ไมเพยงแตสถาปตยกรรมทอยในอาณาจกรไบแซนไทนเทานน แตรวมถงสถาปตยกรรมของทอยในยโรปตะวนออก สถาปตยกรรมในศาสนาอสลาม และสถาปตยกรรมในยคฟนฟศลปะวทยาการ (Renaissance) อกดวย


155

รายการอางอง พจนานกรมศพทสถาปตยกรรมศาสตร ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๔. วจตร เจรญภกตร. ประวตศาสตรสถาปตยกรรมตะวนตก. กรงเทพฯ สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๒๖. อนนตชย เลาหะพนธ. เรองนารในยโรปสมยกลาง. พมพครงท 3. กรงเทพ ศกดโสภาการพมพ, ๒๕๕๓. Burden, Ernest. Illustrated Dictionary of Architectural Preservation. New York: McGraw-Hill, 2004. Ching, Francis D.K., Jarzombek, Mark M., and Prakash, Vikramaditya. A Global History of Architecture.

Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 2007. Gibbon, Edward. The Decline and Fall of the Roman Empire. Vol. 4. London: David Campbel Publishers,

1993. Gregory, Timothy E. A History of Byzantium. 2nd ed. Chichester: Wiley-Blackwel, 2010. Hollis, Edward. The Secret Lives of Buildings. London: Portobello Books, 2009. Howard, Deborah. The Architectural History of Venice. London: Batsford, 1987. Illustrated Dictionary of Historic Architecture. Harris, Cyril M., editor. New York: McGraw-Hill, 1977. Jestaz, Bertrand. Architecture of the Renaissance from Brunelleschi to Palladio. London: Thames and

Hudson, 1996. Jordan, Robert Furneaux. Western Architecture. London: Thames and Hudson, 1998. Mango, Cyril. Byzantine Architecture. New York: Harry N. Abrams, 1976. Mango, Cyril. Hagia Sophia: A Vision for Empires. Ertuk & Kocabiyik, 1997. Moffet, Marian, Fazio, Michael, and Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. London:

Laurence King Publishing, 2003. Murray, Peter. The Architecture of the Italian Renaissance. London: Thames and Hudson, 1998. Patridge, Loren. The Renaissance in Rome. London: Lawrence King, 2012. Pryce, Will. World Architecture the Masterworks. London: Thames and Hudson, 2008. Roth, Leland M. Understanding Architecture. Boulder, Colorado: Westview Press, 2007. Sherrard, Philip. Byzantium. New York: Time-Life International, 1972. Sir Banister Fletcher’s History of Architecture. Cruickshank, Dan, editor. 20th ed. Oxford: Architectural

Press, 1998.

Venice Art and Architecture. Giandomenico Romanelli, editor. h.f.ullmann, 2007. Vitruvius the ten Books on Architecture. Morgan, Morris Hickey, translator. New York: Dover Publications,

1960. Watkin, David. A History of Western Architecture. 5th ed. London: Lawrence King, 2011.

สออเลกทรอนกส http://en.wikipedia.org/wiki/Hagia_Sophia สบคนเมอวนท 12 มกราคม 2555 http://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/Roman/Texts/Procopius/Buildings/1A*.html สบคนเมอวนท 13

กมภาพนธ 2555

evolution of the early christian architecture and ... · มหาวิหารฮาเจ...

Documents