evrime giriş

8/7/2019 Evrime Giri

1/172

EVR ME GR NDEK LER

1.

Evrime giri ..3

2. Yaam

n tarihi: rntlere bir bak

.....4 o

Soyaac .4o

Soyoluu anlamak ..6

o

Evrim aac oluturmak ..10

o

Kkende ve grevde yap lar ..11

o

S n fland rma iin evrim aac n kullanmak ............12

o

Evrim aac na zaman yerletirmek .14

o

Ne, ne zaman oldu? nas l bilebiliriz? ............15

o

Yaam n tarihinden nemli olaylar ..17

3.

Mekanizmalar ..........19o

Deierek treme .20

o Deiimin mekanizmalar 21

o

Genetik eitlilik ..........22

o

Mutasyonlar ..........23

o

Mutasyonlar n nedenleri ..........24

o

Gen ak ..............25

o

Eey ve genetik kar lma ...26

o

Geliim ....26

o

Genetik Srklenme .........28

o

Doal Seilim .........29

o

Doal seilim i ba nda ..30

o

Peki ya seilim deeri? 31o

Eeysel seilim 32o

Eeysel seilim 2 .........32


2/172

o

Yapay seilim .33

o

Uyarlan m ....34

o

Doal seilim hakk ndaki yanl anlamalar ..........35

o

Birlikte evrim .36

4.

Mikroevrim ...39o

Mikroevrimin Tan m 40o

Mikroevrimsel deiimi ortaya karmak .........41

o

Mikroevrimin Mekanizmalar ...42

5.

Trleme ...43o

Trn Tan m ........44

o

Trlemenin tan m ...45

o

Trlemenin nedenleri ..........47

o

reme yal t m ..........48

o

Trlemeye kan t ...........51

o

Birlikte trleme ........53

6.

Makroevrim........55o

Makroevrim nedir? ........55o

Makroevrim rntleri ..57

7.

nemli meseleler ..59o

Evrimin ad mlar ...........60

o

Soylar n eitlilii .....62

o

Karma k yap lara bak ...........66

o

Evrimsel eilimler ........68

8. Daha Fazlas n Kefet..70


3/172

1.Evrime Giri Tan m Biyolojik evrimin en basit tan m , deierek tremedir. Bu tan m hem kk lekte evrimi(yani bir poplasyonun iinde gen s kl klar n n nesilden nesile deimesini) hem de byk lekte evrimi (yani aradan bir ok nesilin gemesiyle ortak bir atadan farkl trlerintremesini) kapsar. Evrim yaam n tarihini anlamam z salar.

A klamas Etraf m zdaki birok ey zamanladeiir. Ancak bunlar n hepsinebiyolojik evrim denemez. rneinaalar yapraklar n dker,s radalar ykselip erozyona urar,fakat bunlar biyolojik evrime rnek oluturmazlar, nk budeiimlerde genetik kal t m iletreme yoktur.

Biyolojik evrimde temel fikir,Dnya zerindeki btn yaam nortak bir atas olduudur. T pk sizin bykannenizin kuzenlerinizinde bykannesi olmas gibi...

Deierek treme srecininsonunda Dnya'daki yaam n ortak atas ndan bugn fosillerde veetraf m zdaki canl lardagrdmz inan lmaz eitlilik

olutu: nsanlar ve mee aalar , sereler ve balinalar... Evrim hepimizin uzaktan akraba

olduu anlam

na geliyor.

Aa yapraklar birkahafta iinde renk deitirip dklrler.

S radalar milyonlarca y liinde erozyonla a n rlar.

Bir soy aac say l y liinde nesiller aras ndakal t m yoluyla deiimiresmeder.

Uzun y llar boyunca srenevrim muhteem eitliliktecanl trleri ortaya karabilir.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_2_4.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_2_3.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_2_2.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_2_1.gif


4/172

2.Yaam n tarihi: rntlere bir bak Evrimin ana fikri, yaam n bir tarihi olduu yani zaman iinde deitii ve farkl trlerin ortak bir ataya sahip olduudur. Bu sayfalarda, evrimsel deiimin ve trler aras ilikilerin"soyaalar " ile nas l gsterildiklerini, bu soyaalar n n nas l oluturulduunu ve bu bilginincanl lar n s n fland r lmas na nas l etki ettiini kefedebilirsiniz. Burada hem evrimsel tarihinbir kronolojisini, hem de yaam n tarihindeki belli bal baz olaylar n, rnein yaam n ilk ortaya k ve insan n evriminin ayr nt lar n bulacaks n z.

Soyaac Evrim sreci, trler aras nda bir ilikiler rnts oluturur. Soylar evrilip blndke vedeiiklikler yeni nesillere kal t m yoluyla aktar ld ka, soylar n evrimsel yollar birbirindenayr l r. Bu, evrimsel ilikilerin dallanm bir rntsn oluturur.

Trlerin kal tsal zelliklerini ve baka tarihsel verileri inceleyerek, evrimsel ilikileri ortaya karabilir ve bu ilikileri bir soyaac nda gsterebiliriz. Bu soyaalar na soyolu ad verilir.Aa da grdnz soyolu, dnyadaki btn yaam birbirine balayan temel akrabal klar gsteriyor.


5/172

kme

Btn soyolu aalar gibi bu grdnz aa da canl lar aras ndaki ilikilere dair bir hipotezdir. Bu aa, btn yaam trlerinin akraba olduunu ve ana daldatoplanabileceini tasvir eder. Bu ana dal, genelde kme olarak dile getirilir:Archaea ,Bacteria ve Eukaryota . Aac n bir dal na, meselaAnimalia' ya (k rm z daire iinde)odaklanarak o dal n soyoluunu daha detayl inceleyebiliriz.sterseniz daha da yak nlaarak,omurgal lar n baz ana soylar n inceleyebilirsiniz.

Birok farkl kan tla destekleniyor olmas na ramen, bu aa muhtemelen hatas z deil. Biliminsanlar soyolu aalar n yeni verilerin nda tekrar tekrar gzden geirip dzeltiyorlar.Veriler topland ka zaman zaman hipotezlerin kimisi deitiriliyor ve aac n baz dallar ndadeiiklikler yap l yor. rnein son 50 sene iinde toplanan birok veri, kular n asl ndadinozorlarla ayn soydan geldiini ortaya koydu. Bunun sonucunda aataki baz dallar nyeniden dzenlenmesi gerekti.


6/172

ANIMALIA

Soyoluu anlamak Bir soyoluu anlamak, t pk bir ailenin soyaac n okumak gibidir. Aac n kkleri atasalsoylar , dallar da o atan n neslinden gelenleri simgeler. Kklerden dallara doru yolald n zda, zamanda ileri doru gitmi olursunuz.

Bir soy blndnde ki buna trleme diyoruz bu olay soyoluta bir dallanmaeklindegsterilir. Bir trleme olay meydana geldiinde, tek bir atasal soy, iki veya daha ok yavrusoy ortaya kar r.


7/172

Soyolular, soylar n birbiriyle paylat klar akrabal k rntlerini resmetmeye al rlar. Her bir soyun gemiinin bir k sm sadece kendine zgdr ve yine bu soy, gemiinin dier baz blmlerini baka soylarla payla r.

Benzer ekilde, her bir soy kendisine zg atalara ve ayn zamanda dier soylarla paylat ortak atalara sahiptir.

Daha fazlas n kefet:

Bir atadan ikiden fazla oul soy trletiinde sonusoyolu patlamalar d r.

Soyoluu anlamak (2)Bir dal, ortak bir ata ve o atadan gelen (halen yaamakta veya yok olmu) tm nesillerikapsayan bir grupland rmad r. eitli soylardan oluan bir grubun bir dal oluturupoluturmad soyolu kullan larak kolayca sylenebilir. Bir kolun soyolutan budand n dnn - o kolun ucundaki tm canl lar bir dal oluturmaktad r.

Soyoluun dallar i iedir, yani birbiri iinde yuvalanm bir hiyerar i olutururlar. Bir dal,binlerce tr veya sadece birka tane tr ierebilir. Farkl seviyelerde baz dal rnekleri aa daverilmitir. Kimi dallar n daha geni dallar iinde nas l yuvaland na dikkat edin.


8/172

Buraya kadar, bir soyoluun en utaki dallar n ortak atalardan tremi soylar olarak kabulettik. Bu ular, aac n ne kadar detayl izildiine bal olarak bir trn farkl poplasyonlar n , farkl trleri veya her biri birok trden oluan farkl dallar temsil ediyor olabilirler.

Merdiven deil, aaBiyologlar gemite pek ok kez, yaam n ilkel canl lardan gelimi canl lara doru bir merdiveneklinde dzenlenebilecei gibi bir fikre kap ld lar, ama bu yanl bir fikirdi.Aristonun Byk Varl k Zinciri (sadaki ekil) grnn merkezinde de bu dncevard r.

Aristonun Byk Varl k Zinciri (yukar da). Bu grn yanl olduunu art k biliyoruz.

Benzer ekilde, baz canl lar n dierlerine gre daha gelimi olduunu ifade ederek soyolular yanl yorumlamak mmkndr; fakat soyolular kesinlikle bunu anlatmazlar.

Yanda grlen olduka basitletirilmi soyolu rneinde, ikisoyun olumas yla sonulanan bir trleme olay meydanagelmitir. Bir kol bugnk karayosunlar na giderken, dieriereltiotu, am ve gle doru devam etmitir. Bu trlemeolay n n ard ndan her iki soyun evrilmek iin eit zaman olmutur. Karayosunlar yaam aac nda erken dalland klar vetm kara bitkilerinin atas yla birok ortak zellii paylat klar

halde, gnmzde yaayan karayosunu trleri dier kara bitkilerinin atas deildir. stelik gnmz bitkilerinden daha ilkel de deildirler. Karayosunlar dier kara bitkilerininkuzenleridir.

O yzden, bir soyoluu okurken eyi ak lda tutmak nemlidir:
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_1.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_2.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_2.gif


9/172

1. Evrim, soylar aras nda A B C Deklinde iliki rntleri ortaya karmaktad r vebu rnt merdiven deil aa eklindedir.

2. Soyolular soldan saa doru okumaya meyilli olsak da bunun soylar ngelimilik seviyeleri ile bir ilgisi yoktur.

3. Bir soyolutaki herhangi bir trleme olay iin, hangi neslin saa ve hangi neslinsola gidecei istee bal d r. Mesela, aa daki soyolular birbirine denktir:

Biyologlar genelde en ok ilgilendikleri dal (ister yarasa, ister tahtakurusu, ister bakteriolsun) soyoluun sa na koyarlar.

nsanlarla ilgili yanl kan lar

Yukar da a klanan noktalar en ok da insan n evrimi sz konusuolduunda sorun olmaktad r. Bizimle en yak n akraba olan yaayantrlerin soyolular yandaki ekilde grlmektedir:

unlar hat rlamak nemlidir:

1. nsanlar empanzelerden evrilmemitir. nsanlar veempanzeler evrimsel kuzenlerdir.kisi de, neempanze ne deinsan olan ortak bir ataya sahiptir.2. nsanlar, yaayan dier soylardan daha gelimi veya daha ok evrilmideildir. nsanlar n ve empanzelerin soylar bir noktada birbirinden ayr lm t ve ozamandan beri her iki tr de evrim sonucu kendi soylar na zg olarak ortaya km zelliklere sahiptir.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_6.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_5.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_4.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_07_3.gif


10/172

Evrim aac oluturmak Soyolu aalar , ailelerin soyaalar gibi atasal rntleri gsterir. Ancak, ailelerin kenditarihlerini kaydetme olana varken evrimsel soylar n byle bir olana yoktur ne yaz k kidoadaki trler kendi gemilerini gsteren yaz l belgelere ve nfus czdanlar na sahipdeiller! Bu nedenle biyologlar, toplad klar veriler ve bu verilerin analizi yard m ylagemite yaananlar n tarihini yazmak zorundad rlar. Bu tariheyi daha sonra, canl lar nbirbiriyle akrabal k ilikilerini a klayan hipotezleri gelitirmek, yani soyolular oluturmak iin kullan rlar.

Aa daki gibi bir soyoluu ortaya karmak iin, biyologlar ilgilendikleri canl lar n her birinin karakterleriyle ilgili veri toplarlar. Bu karakterlerin kal tsal olmas ve canl lar aras ndakar lat r labiliyor olmas gerekir: fiziksel karakterler (morfoloji), genetik dizilimler veyadavran sal zellikler gibi.

rnein, omurgal soyoluunu oluturmaya al t m z dnelim.e, her soyun temelmorfolojik zelliklerini anlamak iin bu soylar n temsilcilerini inceleyerek balar z. Bunuyaparken ele ald m z soyun omurgas , iskeleti, drt kolu, amniyotik yumurtas ve benzerizellikleri olup olmad n kaydederiz.

Ortak tremi karakterlerin kullan m

Amac m z, canl lar giderek daha az dal ierecek ekilde grupland rmam z salayacak kan tlar bulmak. Burada bizi zellikle ilgilendireney ise ortak tremi karakterler. Ortak karakter, iki farkl soy taraf ndan payla lan karakter demektir. Tremi karakter ise, soyboyunca yeni bir dala sebep olacak ekilde evrilmi ve o dal n yelerini dier dallardan ayr k lan bir karakter anlam na gelir.


11/172

Ortak tremi karakterler, canl lar soyoluun dallar halindegrupland rmak iin kullan labilir. rnein ikiyaaml lar,kaplumbaalar, srngenler, y lanlar, timsahlar, kular vememelilerin hepsinin drt yesi (2 kolu ve 2 baca ) vard r, yada gemite yaad klar zaman vard . Gnmzde yaayan bir

y lana bakt n zda, belirgin yeler gremezsiniz, ancak fosiller y lanlar n eskiden yeleri olduunu gstermektedir. stelik gnmzde yaayan baz y lanlar hala krelmi yelere sahiptir!Drt yenin varl , omurgal lar n hepsine ortak atalar ndankalm olan ve omurgal dal n dierlerinden ay rmaya yarayan

ortak tremi bir karakterdir.

Ancak, drt yeye sahip olma zelliini yukar da yeille iaretli dal iindeki ilikileribelirlemek iin kullanamay z, nk dal iindeki tm soylar bu karaktere sahipler. Szkonusu dal iindeki ilikileri belirleyebilmek iin, bu dal iindeki soylar aras nda deiimgsteren dier karakterlere bakmal y z.

Kkende ve grevde yap larSoyolu aac evrimsel ilikilerle ilgili bir hipotez olduundan, bu aac olutururken ortak atay tan mlayan gvenilir karakterler kullanmak isteriz. Bu amala kkende karakterlerikullan yoruz. Kkende karakterler farkl canl larda birbirine benzer nk onlara bukarakteri aktaran ortak ata da karakterin bir benzerine sahiptir. Kkende karaktere bir rnek drtayakl larda bulunan drt yedir. Kular n, yarasalar n, farelerin ve timsahlar n tamam n ndrt yesi vard r. Kpekbal klar ve kemikli bal klar n ise yoktur. Bu drt ye, drtayakl lar nortak atas nda evrilmi ve onlar n torunlar na bu zellik aktar lm t r. Yani drt yenin varl

bir kkendeliktir.

Bununla birlikte, tm karakterler kkende deildir. rnein fareler ve timsahlar n kanatlar yokken hem kular n hem de yarasalar n kanatlar vard r. Peki bu durum, kular veyarasalar n, fareler ve timsahlara gre birbirleriyle daha yak n akraba olduunu mu gsterir?Hay r. Kular n ve yarasalar n kanatlar n daha yak ndan incelediimizde, grrz ki buorganlar n aralar nda nemli baz temel farkl l klar var.


12/172

Yarasa kanad , kol ve parmak kemikleri aras na gerilmi bir deriden meydana gelir . Ku kanad ise, kol boyunca yanyana dizilmi tylerden olumutur. Bu yap lar temelde farkl d r.Bu farkl l k da, yarasa ve kuun, kanatlar olan ortak bir atadan gelmediine iaret etmektedir.Aa da, pek ok dier karakterin de gz nnde bulundurulmas yla haz rlanm olan soyolu bu fikri rneklendiriyor.

Ku ve yarasa kanatlar grevdetir - yani farkl evrimselkkenlere sahip olmalar na kar n, ayn ilevi grdkleri iingrn olarak birbirine benzemektedir. Grevdelik yak nsayanevrimin bir sonucudur.

Buradaki ilgin bir noktau: ku ve yarasa kanatlar , umay salamalar a s ndan grevde olsalar da, n kol olmalar

a s ndan kkendeler. Kular ve yarasalar kanatlar n , kanad olan ortak bir atadanalmam lard r. Fakat ayn zamanda ikisi de kanatlar n oluturan n yelerini (kollar n ), nyeleri olan ortak bir atadan alm lard r.


Kkendelii tan

mlamadakullan

lan k

staslar ve soyolular

n en yal

n

yeleme ilkesinikullanarak nas l oluturulduu hakk nda daha fazla bilgi edinin.

S n fland rma iin evrim aac n kullanmak Biyologlar soyolu aalar n birok amala kullan rlar. Bunlardan baz lar ,

*Evrimle ilgili hipotezleri s namak,

*Nesli tkenmi trler ve atasal soylar hakk nda bilgi edinmek,

*Canl lar s n fland rmak,

eklinde s ralanabilir.

Soyolular n s n fland rma iin temel al nmas biyolojide grece yeni bir gelimedir.

Biroumuz Linneausun S n fland rma Sistemi ile bir ekilde kar lam t r. Bu dzen her canl y Alem,ube, S n f, Tak m, Aile, Cins ve Tr ad verilen temel s n fland rma birimleribak m ndan ayr t r p, s n fland r r (bu dzeni hat rlamak iin A..S n. T.A.Ci Trlengelleri gibi tekerlemeler kullan labilir). Ancak bu s n fland rma sistemi, bilim insanlar

canl lar n ortak atalardan trediini fark etmeden ok nce oluturulmutur. Bu nedenlegnmzde ou bilim insan Linneausun evrimsel temele dayanmayan bu s n fland rma


13/172

sistemi yerine canl lar n evrimsel tarihesini yans tan soyolusal s n fland rma sisteminibenimsemektedir.

Bu soyolusal s n fland rma sistemi yaln zca soyolu aac ndaki dallar isimlendirir. rnek olarak ku ve srngenleri daha ayr nt l olarak inceleyelim.

Soyolusal bir s n fland rma sisteminde, bu aazerindeki her bir dala ayr bir isim verebiliriz.rnein, Testudines (Kaplumbaalar n iindebulunduu tak m), Squamata (pullu srngenler tak m ), Archosauria (kular ve timsahlar)veCrocodylomorpha (timsahlar) gruplar n n her biri ayr bir dal oluturuyor.

Fakat dallanma grafiinde grld zere, srngenler bir dal oluturmuyor. Buradan ikisonu karabiliriz: Ya srngenler geerli soyolusalbir dal deildir ya da kular da srngen olarak dnmeye balamal y z.

Soyolusal s n fland rmadaki ilgin bir baka ey ise, dinozorlar n nesillerinin asl ndatkenmediidir! Kular asl nda dinozordur (yani Dinosauria dal n n bir paras d r). Gerektenok etkileyici olanu ki, kular inceleyerek mehur T. rex hakk nda bir eyler renebililiriz!


14/172


Soyolusal s n fland rma sistemine gemek vetarihi anlamak iin yaam aac n kullanmak hakk nda daha fazla bilgi edinin.

Evrim aac na zaman yerletirmek Eer yeryzndeki yaam n 3,5 milyar y ll k tarihini bir tek dakika ierisine s k t rmak isteseydik, okhcreli yaam n evrimlemesi iin 50 saniye, omurgal lar n karay igal etmesiiin 4 saniye, iekli bitkilerin evrimi iin ise bir 4 saniye daha beklememiz gerekirdi. Dahas bu 1 dakikal k tarihe ierisinde modern insan n douunun yaln zca son 0,002 saniyedegerekletiini grrdk.

Biyologlar evrim aalar olutururken, zaman temsil etmek iin aac n dallar n nuzunluklar n kullan rlar. Bu gsterimde bir dal n uzunluu, o soyun ortak atadan ne kadar zaman nce ayr ld yla orant l d r. Eer yeryzndeki tm canl lar ieren bir soyolu aac n bu ekilde resmetseydik, ilk bitki ve hayvan trlerini gsteren dallara ulaana kadar oldukauzun bir gvde izmemiz gerekirdi.

Aa daki soyolu aac yeryzndeki yaam n olduka kk bir k sm n , omurgal canl lar n evrimini gstermektedir. Dallar n uzunluklar , ilgili soylar n birbirlerinden ayr lmave yok olma zamanlar n ifade ediyor.


15/172

Ne, ne zaman oldu? nas l bilebiliriz?Yaam 3,8 milyar y l nce balad , bcekler 290 milyon y l nce eitlendi, insan veempanze soylar ise birbirlerinden yaln zca 5 milyon y l nce ayr ld lar. Peki bilim insanlar btn bu olaylar n ne zaman olduunu nas l ortaya kard ? Byle nemli evrimsel olaylar ntarihlerini belirlemek iin bilim insanlar n n kulland birok yntem vard r. Buyntemlerden baz lar n aa da grebilirsiniz.

1. Radyometrik tarihleme: Bilim insanlar kayalar ve dier maddeleri,ierdikleri doal radyoaktif maddelerin zamanla bozunmalar ndan yola karak tarihlendirirler.


16/172

2. Katman bilim: Bu bilim dal , yeryzndeki katmanlar n st stedizililerinden yola k larak olaylar n kronolojik bir s raya koyulmas na

yard mc olur.

3. Molekler saatler: Bilim insanlar canl lar n gnmzdeki genetik farkl l klar ndan yola karak iki soyun birbirinden ne zaman ayr ld nailikin tahminlerde bulunabilirler.


Radyometrik tarihleme, katmanbilimve molekler saatler hakk nda daha fazla bilgi edinin.


17/172


18/172

Zaman Olay

130.000 y lnce:

Anatomik olarak ilk modern insan evrilir. Onun torunlar 70 000 y l sonra insanbilincinin ilk d avurumlar ndan biri olan maara resimlerini yapmayabalayacakt r.

4 milyon y l

nce:

Afrikada, bilim insanlar n n Lucy diye adland rd klar erken insans lar yaamaktad r. Buzul a balam ve bir ok byk memelinin neslitkenmitir.

65 milyony l nce:

Yucatan Yar madas na dev bir meteor dmtr. Ammonitlerle kular d ndaki dinozorlar n nesli tkenmi, kular ve memeliler ise hayatta kalmay baarm lard r.

130 milyony l nce:

K talar bugnk konumlar na doru srklenirken, ilk iekli bitkiler evrilir.Karalarda dinozorlar hakimiyet kurar, denizlerde kemikli bal klar eitlenir.

225 milyony l nce: Dinozorlar ve memeliler evrilir. Pangea paralanmaya balar.

248 milyony l nce:

Yeryznn bu en byk kitlesel yok oluunda denizlerdeki canl lar n %90 n n, karalardaki canl lar n ise % 70inin soyu tkenmitir. Ammonitler,hayatta kalabilenler aras ndad r.

250 milyony l nce:

Pangea adl sper k ta oluur. Kozalakl bitki ormanlar , srngenler vememelilerin atalar olan sinapsitler yayg nd r.

360 milyony l nce:

Tohumlu bitkiler ve geni ormanlar ilk kez belirmeye balarken, drt yeliomurgal lar karaya karlar. Okyanuslarda muazzam mercan kayal klar oluur.

420 milyony l nce:

Kara bitkileri evrilir. Bu olay, dnyan n yzeyini nemli lde deitirir veyeni habitatlar yarat r.

450 milyony l nce:

Eklembacakl lar karaya ayak basar, bunlar n torunlar akrepler, rmcekler,akar ve k rkayaklara evrilir.

500 milyony l nce:

Bal k-benzeri omurgal lar evrilir. Okyanuslarda loblular (Trilobita),denizlaleleri (Crinoidea), dall bacakl lar (Brachiopoda), ve kafadanbacakl lar (Cephalopoda) gibi canl lar yayg nd r.

555 milyony l nce:

okhcreli deniz canl lar yayg nd r. Yaam n eitlilii Wiwaxia gibi tuhaf grnl hayvanlar da iermektedir.

3.5 milyary l nce:

Tekhcreli yaam evrilir. Fotosentetik bakteriler atmosfere oksijen salmayabalar.

3.8 milyary l nce: Kendini eleyebilen molekller oluur (DNA moleklnn ncleri).

4.6 milyary l nce: Yerkre oluur. Meteor ve kuyrukluy

ld zlar n bombard man na urar.


Yeryznde yaam n kkeni, insan n evrimihakk nda daha fazla bilgi edinin.


19/172

3.Mekanizmalar: Evrimin ileyiiGnmz organizmalar , gemite yaam atalar ndan evrim sreci sonucunda tremilerdir.Evrim, hem tm organizmalar taraf ndan payla lan dikkat ekici benzerliklerden hem deyaam n o inan lmaz eitliliinden sorumludur. Peki bu sre tam olarak nas l iler?

Evrim srecinin temelinde genetik eitlilik yatar. Seici kuvvetler genetik eitlilie etki edipevrimin gereklemesini salarlar. Bu blmde evrimin mekanizmalar n incelerkenunlar zerine younlaaca z:

Treme ve bir sonraki nesle aktar lan kal tsal genetik farkl l klar;

Deiim mekanizmalar olarak mutasyon, g (gen ak ), genetik srklenme vedoal seilim;

Genetik eitliliin nemi;

Genetik srklenmenin rastlant sal doas ve genetik eitliliin azalmas n n etkileri;

eitlilik, ayr ml reme ve kal t m n, doal seilim yoluyla evrime nas l yol at ; ve

Farkl trlerin birlikte evrim yoluyla birbirlerinin evrimini nas l etkiledii.


20/172

Deierek tremeEvrimi, ortak bir atadan deierek treme olarak tan mlam t k. Pekideien tam olarak nedir? Evrim ancak bir poplasyonun gens kl nda zamanla bir deiim olduunda gerekleir. Bu genetik farkl l klar kal tsald r ve bir sonraki nesle aktar labilir ki bu da evrimiin as l nemli olan uzun vadeli deiimler demektir.

Bcek poplsyonlar ndaki deiimle ilgili verilenu iki rneikar lat r n. Sizce bunlardan hangisi bir evrim rneidir?

1. Bcekler rejimde

Bceklerin yiyebilecei bitkilerin az olduu bir ya da iki y l sren bir

kurakl

k dnemi dnn.Tm bcekler reme ve sakal m a s ndan eit ansa sahipler. Ancak yiyecek miktar n n azalmas , bu nesildeki bireylerin bir nceki nesilegre biraz daha kk olmas na yol am .

2. Baka bir renkten bcekler

Poplasyondaki bireylerin byk k sm nda, rnein %90' nda, parlak yeil renk genleri bulunurken, kk bir k sm nda (%10) onlar dahakahverengi yapan bir gen bulunmaktad r.

Birka nesil sonra, durum deiir: Poplasyonda kahverengi bcekler eskiden olduklar ndandaha yayg nla p, poplasyonun %70ini oluturur hale gelmilerdir.

Hangi rnekte deierek treme, yani gen s kl klar ndaki bir deiim anlat l yor?

Birinci rnekte, bcek poplasyonunun vcut a rl , genlerin s kl ndaki deiimden dolay deil, evresel etkiler (besin miktar ndaki azalma) nedeniyle deimitir. Bu yzden birincirnek evrim deildir. Poplasyonun vcut bykl genetik olarak belirlenmedii iin,kk vcutlu bcek nesli normal miktarda besin kayna na sahip olduunda normalboyutlara ulaacak nesiller retecektir.

kinci rnekteki renk deiimi ise a ka evrimdir: Ayn poplasyonun iki nesli genetik olarak farkl d r. Peki ama, bu nas l oldu?


Genlerin gzlenebilir karakterleri nas l etkilediini grmek iin genotip fenotipe kar makalesini okuyun.


21/172

Deiimin mekanizmalar Buradaki drt srecin her biri evrimseldeiimin temel mekanizmalar ndan biridir.

Mutasyon

Bir mutasyon, parlak yeil genine sahipebeveynlerin kahverengi genine sahip olandller vermesine neden olabilir. Byle bir durum ise, kahverengi bcek genlerininpoplasyonda daha s k rastlan r halegelmelerine neden olacakt r.

G

Bir kahverengi bcek poplasyonundaki baz bireyler baka bir yeil bcek poplasyonunakat labilir. Bu durum kahverengi bcek genlerinin yeil bcek poplasyonunda dahas klamas na neden olacakt r.

Genetik srklenme

Bir nesilde iki kahverengi bcein, hayatta kal p reyebilen drt kahverengi bireyoluturduunu dnn. Birka yeil bcekse henz dl veremeden biri taraf ndan ezilerek ldrlm olsun. Bir sonraki nesilde, bir nceki kuaa gre biraz daha fazla kahverengibcek olacakt r ama bu tmyle rastlant sald r. Bu ekilde bir nesilden dierine ortaya kanrastlant sal deiiklikler genetik srklenme olarak tan mlan r.


22/172

Doal seilim

Yeil renkli bceklerin kular taraf ndan fark edilmesinin ve dolay s yla yenmesininkahverengi bceklere gre daha kolay olduunu dnn. Kahverengi bceklerin hayattakal p dl vermeanslar biraz daha fazla olacakt r. Bylece, sahip olduklar kahverengi olmagenlerini yavrular na aktaracak ve yeni nesilde, kahverengi bcekler bir nceki nesle gredaha yayg n olacakt r.

Bu mekanizmalar n hepsi genlerin bir poplasyon iindeki s kl nda deiime neden olabilir,dolay s yla hepsi evrimsel deiimin mekanizmalar d r. Ancak doal seilim ve genetik srklenme, poplasyonda genetik eitlilik olmad , yani poplasyondaki baz bireyler genetik olarak dierlerinden farkl olmad srece ilemezler. Eer bcek poplasyonundakibireylerin tamam (%100) yeil olsayd , seilim ve srklenmenin hibir etkisi olmayacakt nk genetik bileim deiemeyecekti.

yleyse, genetik eitliliin kaynaklar nelerdir?

Genetik eitlilik Evrimsel deiimi salayan baz temel mekanizmalar genetik eitlilik olmadan al amaz.

Genetik eitliliin, ileride hakk nda daha fazlaey reneceimiz temel kayna vard r:

1. Mutasyonlar, DNAda meydana gelen deiikliklerdir. Tek bir mutasyonun byk etkileri olabilir, fakat ou durumda, evrimsel deiim ok say da mutasyonunbirikimine dayan r.2. Gen ak , genlerin bir poplasyondan dierine her trl hareketidir ve evrimseleitliliin nemli bir kayna d r.3. Eey, bir poplasyona yeni gen kombinasyonlar kazand rabilir. Bu genetik kar lmagenetik eitliliin bir dier nemli kayna d r.

Genetik kar lma bir eitlilik kayna d r
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_17_1.gif


23/172

MutasyonlarMutasyon, yaam n kal tsal malzemesi olan DNAda meydana gelen bir deiimdir. Bir organizman n DNAs , onun nas l grndn, nas l davrand n , fizyolojik zelliklerini k sacas yaam n n tm ynlerini etkiler. Dolay s yla organizman n DNAs nda meydanagelecek bir deiim, o organizman n yaam nda herhangi bir ynden deiime yol aabilir.

Mutasyonlar rasgeledir

Mutasyonlar, organizma iin yararl , etkisiz ya da zararl olabilir, ancak mutasyonlar organizman n ihtiyalar n kar lamaya al mazlar. Bu a dan mutasyonlar rastlant sald r bir mutasyonun gerekleip gereklememesi, o mutasyonun organizma iin yararl olupolmamas na bal deildir.

Her mutasyon evrime yol amazVcudumuzdaki her hcrede DNA bulunduuna gre, mutasyonlar n gereklemesi iin depek ok yer vard r; fakat her mutasyon evrim iin nemli deildir. Vcut hcrelerindegerekleen bedensel mutasyonlar sonraki nesillere aktar lmaz.

rnein bu lezzetli k rm z elman n yar s n n alt n renkli olmas na, bedensel bir mutasyon neden olmu. Bu elman n tohumlar bu mutasyonu ta mayacak.

Mutasyonlar (2)Geni lekli evrim a s ndan nemli olan mutasyonlar, sadece bir sonraki nesleaktar labilen mutasyonlard r. Bu mutasyonlar yumurta ve sperm gibi eey hcrelerindegerekleirler ve dolay s yla da bunlara eey hatt mutasyonlar denir.

Tek bir eey hatt mutasyonunun bir dizi farkl sonucu olabilir:

1. Fenotipte deiim olmaz Baz mutasyonlar organizman n fenotipinde gzlemlenebilir bir etki yaratmaz. Bu pek ok koulda sz konusu olabilir: rnein, mutasyon, ilevi olmayan bir DNA blgesindegerekleebilir ya da protein kodlayan bir DNA blgesinde gerekletii halde, ilgili proteininamino asit dizilimini deitirmeyebilir.2. Fenotipte kk bir deiim olur rnein yandaki resimdeki kedinin kulaklar n n hafife geriye k vr lmas n n sebebi tek bir mutasyondur.


24/172

3. Fenotipte byk bir deiim olur Bceklerin DDT adl bcek ilac na diren kazanmas buna bir rnektir. Bunungibi, organizma iin yaamsal olan fenotipik deiimler de tek bir mutasyonsonucu ortaya kabilir. Tek bir mutasyon, organizma zerinde ok kuvvetliolumsuz bir etkide de bulunabilir. lmcl mutasyonlar, yani organizman n

lmne yol aan mutasyonlar bunlar aras ndad r eh, zaten bundan daha ktsde olmaz.

te yandan yle deiimler vard r ki, bu deiimlere hibir mutasyonun sebepolmaya gc yetmez, hatta pek ok mutasyonun bir araya gelmesi de ie yaramaz.rnein, ne mutasyonlar ne de hayaller, gerek hayatta domuzlara kanat tak puuramaz. Mutasyon geirip ninja olan kaplumbaalar da ancak izgi filmlerezgdr mutasyonlar byleeyler yapmaz.


Mutasyonlar n nas l raslant sal olduklar n ve bunu kan tlayan Lederberg deneyihakk ndadaha fazlas n okuyun.

Mutasyonlar

n nedenleriMutasyonlar birka nedenden dolay gerekleebilir.

1. DNA doru kopyalanamayabilir. Evrim iin nemli olduunu dndmz mutasyonlar n ou doal yollarla gerekleir.rnein bir hcre blnrken DNAs n n bir kopyas n yapar ve zaman zaman bu kopyaolmas gerektii kadar mkemmel yap lmaz. zgn DNA dizilimindeki bu kk deiim bir mutasyondur.


25/172

2. D etkiler mutasyonlara neden olabilir. Radyasyona ya da belli baz kimyasallara maruz kalmak da mutasyonlara nedenolabilir. Bu etkenler DNAda bozulmalara neden olur. Bu durumun illa ki doalolmayan yollarla gereklemesi art deildir, tmyle yal t lm ya da el

dememi bir ortamda dahi DNA bozulabilir. Hcre bu bozulmu DNAlar tamir ederken, bunu kusursuz bir ekilde yapamayabilir. Bylece hcrenin en son eldeedecei DNA, zgn DNAdan hafife farkl olacakt r ki bu da mutasyondemektir.


Mutasyonlar daha iyi anlamak iinDNAya bir gz atabilirsiniz. Farkl mutasyon tipleriveorak hcreli anemihakk nda daha fazla bilgi edinin.

Gen ak Genlerin bir poplasyondan dierine her trl hareketi gen ak ya da g olarak adland r l r.Gen ak birok farkl olay ierebilir: rnein yeni bir alana savrulan polenler veya yeniehirlere ya da lkelere ta nan insanlar gibi. Eer genler yeni ulat klar poplasyonda dahanceden mevcut deillerse, gen ak ok nemli bir genetik eitlilik kayna olabilir.

Aa

daki grafikte, kahverengi geninin bir poplasyondan dierine geii gsterilmektedir.


Gen ak

n

n ayr

nt

lar

hakk

nda daha fazlas

n

okuyun.


26/172

Eey ve genetik kar lmaEeyli reme, poplasyon iinde yeni gen kombinasyonlar ortaya karabilir ve bu durum genetik eitlilie nemli bir kaynak oluturur.

Bildiiniz gibi, kardeler ebeveynleriyle ya da birbirleriyle t pat pbenzerlik gstermezler (elbette tek yumurta ikizleri olmad klar srece). Bunun nedeni, eeyli reme s ras nda yeni genkombinasyonlar n bir araya getiren bir eit genetik kar lman ngereklemesidir. rnein, annenizin gr kalarla ilintili genleri vebaban z n byk burunla ilintili genleri olduu iin siz gr kal vebyk burunlu olmu olabilirsiniz. Bu kombinasyonlar iyi, kt yada etkisiz olabilir. Eer einiz gr ka/byk burunkombinasyonunu ekici buluyorsaansl s n z, kazanan

kombinasyonu tutturmusunuz!Bu kar lma evrim iin nemlidir nk her nesilde yeni genkombinasyonlar ortaya karabilir. Bununla birlikte, mevcut olaniyi gen kombinasyonlar da kar lma yznden bozulabilir.


Genlerin reme s

ras

nda rekombinasyonuhakk

nda daha fazla bilgi edinin.

GeliimGeliim, bir embriyonun ergin bir organizmaya dnp, sonunda da lmesi srecidir.Geliim sreci boyunca organizman n genotipi, fenotip olarak ifade edilir ve bu da genleridoal seilimin etkisine maruz b rak r.

Geliim biyolojisi alan ndaki al malar evrim biyolojisi iin birka nedenden dolay nemlidir:

Byk evrimsel de i imlerin a klanmas

Geliimi kontrol eden genlerdeki deiimlerin ergin organizman n morfolojisine byk etkileri olabilir. Bu etkiler yle nemlidir ki, bilim insanlar geliimle ilgili genlerdekideiimlerin, byk lekli evrimsel dnmlerin gereklemesine yard mc olduunudnyorlar. rnein baz toynakl memelilerin nas l okyanus canl lar na evrildiini, suculbitkilerin karaya nas l yay ld n ve kk, z rhl omurgas zlar n nas l kanatlara sahipolduunu geliimle ilgili deiimlerle a klamak mmkn.


27/172

Meyve sineinin geliimini kontrol edengenlerdeki mutasyonlar, bir ift yerine ikiift kanat gibi nemli morfolojik deiimlere neden olabilir.

Geliimle ilgili bir dier gen mutasyonu, sttekisinekte olduu gibi, meyve sineklerininduyargalar n n bulunmas gereken yerde bacaklar ngeliimine yol aabilir.

Evrimsel tarihi renmeBir organizman n geliimi onun gemii ile ilgili ipular verebilir, biyologlar da bunlar evrimsel aalar olutururken kullanabilirler.

Embriyolarda grlen bu gibi karakterler, soylar aras ndakiilikilerin zmlenmesine yard mc olabilir.

Evrimsel de i imis n rlama

Geliim sreleri, belirlisoylardaki belirlikarakterlerin evrilmesineket vurarak evrimis n rlayabilir. rnein,geliim, alt parmakl bir drtayakl n n neden var olmad n a klamayayard m edebilir.

Daha fazlas

n

kefet:Geliimsel deiim biimleri, bireyolu ve soyolu, evrimi etkileyen geliimsel k s tlamalar ,karma kl k ve Hox genlerinin gvde yap s n nas l etkiledii hakk nda daha fazla bilgi edinin.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_23_3.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_23_2.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_23_1.jpg


28/172

Genetik SrklenmeGenetik srklenme; doal seilim, mutasyon ve gle birlikte evrimin temelmekanizmalar ndan biridir. Her nesilde baz bireyler, tmyle rastlant sal olarak, geriye dier bireylerden biraz daha fazla say da torun (ve elbette gen!) b rakabilirler. Bir sonraki neslingenleri ansl bireylerin genleri olacakt r; ancak, bu bireyler daha sal kl ya da daha iyibireyler olmak zorunda deildir. Bu olay, k saca, genetik srklenmedir. Bu, TMpoplasyonlarda gerekleen bir olayd r talihin oyunlar ndan ka yok.

Daha nceki rneklerde, bu kurgusal izimi kullanm t k. Genetik srklenme, poplasyonungenetik yap s n etkilemektedir, ancak bu durum doal seilimden farkl olarak tmylerastlant sal bir biimde gereklemektedir. Dolay s yla, genetik srklenme her ne kadar evrimsel bir mekanizma olsa da, uyarlan mlar n olumas nda ilev grmez.


Genetik srklenme hakk nda daha fazla bilgi edinin:rnekleme hatas ve evrim, genetik srklenmenin etkileri,darboazlar ve kurucu etkiler


29/172

Doal seilimDoal seilim; mutasyon, g ve genetik srklenmeyle birlikte, evrimin temelmekanizmalar ndan biridir. Darwinin ok nemli olan doal seilim yoluyla evrim gr,grece basit olmas na kar n s kl kla yanl anla lm t r. Nas l ilediini grmek iin, bir bcek poplasyonunu gzmzn nne getirelim.

1. zelliklerde eitlilik vard r rnein, baz bcekler yeil, baz lar ise kahverengidir.

2. Ayr ml reme vard r evre, poplasyonlar n s n rs z geliimini destekleyemez. Buyzden poplasyondaki bireylerin tm reme potansiyellerinintamam n kullanamaz. Bu rnekte, yeil bceklerin kular taraf ndan yenme olas l klar daha yksek olduundan, yeilbceklerin remek iin sakal m olas l klar kahverengi bceklere gre daha dktr.

3. Kal t m vard r Hayatta kalan kahverengi bceklerin kahverengi yavru bcekleri olur,nk bu zelliin genetik bir temeli vard r.

4. Nihai sonu Bcein daha fazla yavru oluturmas na olanak salayan kahverengirenk, daha avantajl bir zelliktir ve poplasyon iinde giderek yayg nl k kazanacakt r. Eer bu sre byle devam ederse,poplasyondaki tm bireyler sonunda kahverengi olacakt r.

Eer elinizde eitlilik, ayr ml reme ve kal t m varsa bunun sonucunda doalseilim yoluyla evrim elde edersiniz.te bu kadar basit.

Daha fazlas n kefet: Doal seilim iindeki basit mekanizmalar n karma k yap lar nas l ekillendirdiini okuyun.


30/172

Doal seilim i ba ndaBilim insanlar , evrimin temel mekanizmalar ndan biri olan doal seilimin pek ok rneinia kl a kavuturmutur.

Doa tarihi hakk nda bol fotorafl bir kitap sizi doal seilim taraf ndan retilmi hayretverici uyarlan m rneklerinin tam sayfa, parlak resimleriyleak na evirecektir. Aa dakiler gibi:

Eek ar lar n kendileriyle"iftlemeleri" iin kand ranorkideler.

Yapraa benzeyerek kamufle olan ekirgeler.

Zehirli mercan y lanlar n takliteden, zehirsiz kral y lanlar.

Davran lar da doal seilim taraf ndan ekillendirilebilir. Kular n iftleme trenleri, ar lar ndanslar ve insanlar n dil renme becerisi gibi davran lar n da genetik temelleri vard r vedoal seilime tabidirler. Resmin sa nda grlen mavi ayakl erkek smsk kuu kar cinsikendine ekmek iin abart l ayak hareketleri yapar.

Baz durumlarda, doal seilimi dorudan gzlemleyebiliriz. Son derece ikna ediciolan verilere gre, Galapagos Adalar 'ndaki ispinozlar n gaga ekillerinde iklimselrntnn izleri vard r: Kurakl k sonras nda, ispinoz poplasyonu daha serttohumlar yemelerine olanak salayan daha derin ve gl gagalara sahip olmutur.

Baka rneklerde, insan etkinliklerinin neden olduu evresel deiimler organizma poplasyonlar n n doal seilim yoluyla evrilmesine neden olmutur.

Bunun en belirgin rneklerinden biri, 19. yzy

l ngiltere'sindeki koyu renkli gvepoplasyonlar d r; endstriyel kirlenmeye paralel olarak bu poplasyonlar nsay s nda artma ya da azalma gzlenmitir. Bu gibi deiimler s k s k gzlenebilmekte vebelgelenebilmektedir.


Doal seilimin mehur rnekleri iin Tegula vakas n okuyabilirsiniz.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_26_3.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_26_2.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_26_1.jpg


31/172

Peki ya seilim deeri?Biyologlar seilim deeri (fitness) kavram n , belirli bir genotipin dier genotiplere k yasla bir sonraki kuaa yavru b rakmada ne kadar baar l olduunu anlatmak iin kullan rlar.Dolay s yla, eer kahverengi bcekler yeil olanlara gre renkleri nedeniyle hep daha fazlayavru b rak yorsa, kahverengi bceklerin seilim deerinin daha yksek olduunusyleyebiliriz.

Kahverengi bceklerin seilim deeri yeil bceklere oranladaha fazlad r.

Elbette, seilim deeri greceli bir eydir. Bir genotipin seilim deeri organizman n iindeyaad evreye bal d r. Buzul a ndaki en uygun genotip, buzul a getikten sonramuhtemelen en uygun genotip olmayacakt r.

Seilim deeri kullan l bir kavramd r, nk doal seilimle ilgili her eyi (sakal m, e bulma, reme) tek bir dncede toplamaktad r. Seilim deeri en yksek olan birey en gl,en h zl ya da en byk olmak zorunda deildir. Bir genotipin seilim deeri, onun sakal m,

e bulabilme, yavru retme ve sonu olarak genlerini bir sonraki kuaa aktarabilmebecerisini ierir.

Yavrulara bakmak (yukar da solda) ve birou hayatta kalamayacak binlerce yavru retmek (yukar da ortada), ebeveynin sal ve sakalmas iin bir zorluk olutursa da diileri kendineekmek iin ssl tylerle gsterite bulunmak (yukar da sada). Bu stratejiler, her eyeramen, seilim deerini artt rmaktad r, nk ebeveynlerin bir sonraki kuaa daha fazlasay da yavru b rakmas na yard mc olur.

Doal seilimin yaln zca sakal m becerisi zerinde etkili olduunu dnmek ekici bir yakla m. Ancak, seilim deeri kavram n n gsterdii gibi bu hikayenin sadece yar s . Doal


32/172


33/172


34/172

Uyarlan mUyarlan m poplasyonlarda s k rastlanan bir zelliktir nk canl lara gelimi ilevler salar.Uyarlan mlar ilevlerine tam bir uygunluk gsterecek ekilde, doal seilim taraf ndanoluturulur.

Uyarlan mlar pek ok farkl biimde grlebilir: y rt c lardan daha iyi saklanmay salayanbir davran , vcut s cakl nda daha iyi al an bir protein ya da organizman n yeni bir deerli kaynaa ulamas n salayan anatomik bir zellik, bunlar n her biri uyarlan m olabilir.Doada bizi kendisine en ok hayran b rakan eylerin ou uyarlan md r.

Yapraklar

n bcekler taraf

ndan taklit edilmesi y

rt

c

lardangizlenmeye ynelik bir uyarlan md r. Bu rnekte CostaRicada yaayan bir al ekirgesi grlyor.

Bu l al s evresinde dier bitkilerin gelimesiniengelleyen toksinler retir, bylece su ve besin iin rekabetiazalt r.

Yarasalardaki yank konumlama bcek yakalama iin bir uyarlan md r.

yleyse uyarlan m olmayan nedir? Cevap: birok ey.Krelmi yap lar buna bir rnek olabilir. Krelmi bir yap ,organizman n atalar iin uyarlan m olan bir zellikken,organizman n yaad evrenin koullar n n deimesiyleevrim srecinin bir sonucu olarak ilevsizlie doru evrilmi bir yap d r.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_31_4.jpg


35/172

Tamamen karanl k maaralarda yaayan bal k trleri, krelmi ve ilevsiz gzlere sahiptir. Bubal klar n grebilen atalar maaralarda yaamaya balay nca gzlerin ilevini korumayaynelik hibir doal seilim bask s kalmam t r. Bu yzden, iyi gre sahip bal klar dahakt gre sahip bal klarla rekabetteki stnlklerini kaybetmitir. Gnmzde bu bal klar hala gzlere sahiptir ancak gzlerin art k ilevleri yoktur ve bu bir uyarlan m deildir

yanl zca bu bal k trnn evrimsel tarihinin bir yan rndr.

Asl nda neyin uyarlan m olup neyin olmad hakk nda biyologlar n syleyecekleri ok eyvar.


Daha fazla bilgi edinmek iin:Her ey bir uyarlan m deildir , ntral kuram, ard luyarlan m veuyarlan m say lmak iin ne gerekir?yaz lar n okuyun.

Doal seilim hakk ndaki yanl anlamalarnsan hayrete dren uyarlan mlar retebildii iin, organizmalar tevik eden, onlar srekliilerleme dorultusunda iten doal seilimin, gc her eye yeten bir kuvvet olduunudnmek cazip olabilir ama doal seilim asl nda byle bir ey deildir.

ncelikle doal seilim, gc her eye yeten bir kuvvet deildir ve mkemmellik retmez.Eer genleriniz yeterince iyiyse, gelecek kuaa birka yavru b rakabilirsiniz kusursuzolmak zorunda deilsiniz. Etraf m zdaki poplasyonlara biraz gz atmak bunu a kaanlamam z salayacakt r. rnein; insanlar genetik hastal klara yol aan genlere sahipolabilir, bitkilerin kurakl kta hayatta kalmaya yarayan genleri olmayabilir, a bir avc av n her seferinde yakalayabilmesini salayacak kadar h zl olmayabilir. Hibir poplasyon ya daorganizma kusursuz uyarlanm deildir.

kincisi, doal seilimi bir yol gstericiden ok, bir sre olarak dnmek daha doru olur.Doal seilim, eitliliin, ayr ml remenin ve kal t m n basit bir sonucudur bilinsiz ve

mekaniktir. Amac

yoktur; gelime salamak ya da dengeli sistemler kurmak iin uramaz.


36/172

te bu yzden, i evrimi a klamaya geldiinde gereksinmek, uramak ve istemekgibi kelimeleri kullanmak ok doru deildir.Poplasyon ya da birey evrilmek istemezveya evrilmek iin uramaz ve doalseilim bir organizman n gereksinimlerini

kar lamaya al amaz. Doal seilim sadecepoplasyonda varolan eitlilikler iindenseer. Sonu evrimdir.

Z t kutupta ise, doal seilim bazenrastlant sal ileyen bir sre olarak yorumlan r. Bu da bir yanl anlamad r. Bir poplasyonda mutasyonlar yznden oluangenetik eitlilik rastlant sald r, fakat seilimo eitliliin zerinde hi de rasgele olmayan bir ekilde al r. yle ki: hayatta kalmaya veremeye yard mc olan gen eitlerinin yayg nlamas , yard mc olmayanlara k yasla ok dahaolas d r. Doal seilim rastgele DELDR!

Tek ihtiyac m gzel tyl bir krk! Evrim buekilde ilemez.


Yeterince uygun" olan n sakal m ve zararl genler hakk nda daha fazla bilgi edinin.

Birlikte evrim

Birlikte evrim terimi iki ya da daha fazla trn kar l kl olarak birbirinin evrimini etkilediidurumlar anlatmak iin kullan l r. rnein, bir bitkinin morfolojisindeki evrimsel bir deiim, bu bitkiyle beslenen bir otulun morfolojisini de etkileyebilir. Ayn ekilde,otuldaki bu deiim de bitkinin evrimini deitirebilir ve bu dng bylece devam eder.

Farkl trler birbirleriyle yak n ekolojik ilikiler iinde olduunda birlikte evrimingereklemesi olas d r. Bu ekolojik ilikilerin baz rnekleriyledir:

1. Av/avc ve parazit/konak 2. Rakip trler 3. Mutualist trler

Bitkiler ve bcekler, birlikte evrimin klasik bir rneini sunarlar; burnekler ou zaman mutualist bitki ve bceklerden kar. Birok bitki vebunlar n tozlat r c lar birbirlerine o kadar s k ba ml d r ve ilikileri okadar zeldir ki, bu ikililer aras ndaki uyumun birlikte evrimin bir sonucuolduunu dnmek iin biyologlar n yeterli nedeni vard r. Ama konutozlama olmasa bile bitkiler ve bcekler aras ndaki esiz uyumunrneklerini grebiliriz. Orta Amerikada yaayan baz akasya trlerinin

yapraklar n n alt nda, nektar salg layan ii bo dikenler ve gzenekler vard r (bkz: sadaki resim). Bu ii bo dikenler, nektar ien baz kar nca trlerinin


37/172

yuva yapt tek aland r. Ancak, bu kar ncalar sadece bitkiden faydalanmakla kalmazlar, ayn zamanda akasyalar otullara kar korurlar.

Bu sistem muhtemelen birlikte evrimin bir rndr: evrimleri kar ncalardan etkilenmeseydi,bitkiler ii bo dikenler ya da nektar gzenekleri gelitirmezlerdi, kar ncalarsa evrimleri

bitkilerden etkilenmeseydi otullara kar savunma davran lar gelitirmezlerdi.

Birlikte evrime bir rnek: sincaplar, ku lar ve ok sevdikleri am kozalaklar (1/2)

Sahne: Rocky Dalar Oyuncular:

Contorto am Sincaplar apraz gagal kular

Olay rgs

Rocky Dalar n n byk blmnde, sincaplar Contorto am tohumlar n n nemli bir avc s d r. am kozalaklar n aalardan toplar ve k boyunca depolarlar. Ancak, am aalar savunmas z deildir: sincaplar, a r ama daha az tohum bar nd ran byk am kozalaklar ylaepeyce uramak zorunda kal rlar. Bu blgelerde yaayan apraz gagal kular da am tohumuile beslenirler, ama tohumlar ilk ele geiren sincaplard r ve bu yzden kular yeterince tohumbulamazlar.

Yine de, sincaplar n olmad birka yal t lm blgede, apraz gagalar en nemli Contortoam kozala avc lar d r. Aalar yine savunmas z deildir: apraz gagalar byk ve kal npullu kozalaklardan tohumu karmakta epeyce zorlan rlar. Ama kular n bir kar sald r yoluvard r: kimi apraz gaga kular daha derin, k sa ve daha az k vr lm gagalara sahiptir ve buetin kozalaklardan tohum karmakta ok daha iyidirler.

Sahne kuruldu ama soru hala yan t bekliyor: birlikte evrim gerekleti mi? Birlikte evriminvarl n kan tlamak iin av n (aalar) avc ya (sincaplar ya da kular) kar l k vermek zereevrildiini ve avc n n da ava kar l k olarak evrildiini gsteren delillere ihtiyac m z var.Arat rmac lar Craig Benkman, William Holiman ve Julie Smith, gzlemlerinin birlikte evrimvarsay m n destekleyip desteklemeyeceini grmek iin ie koyuldular.


38/172

Birlikte evrime bir rnek: sincaplar, ku lar ve ok sevdikleri am kozalaklar (2/2)Bu arat rmay yapan bilim insanlar , varsay mlar na dayanarak baz tahminlerde bulundular:

1. am kozalaklar n n aras nda corafi farkl l klar olmal .

Eer aalar tohumlar yla beslenen avc lara yan t olarak evrildilerse, kozalaklarda corafifarkl l klar gzlememiz gerekir: Sincaplar n birincil tohum avc s olduu blgelerde, aalar nsincaplara kar daha gl savunmalar olmal ve kular n birincil avc olduu yerlerde iseaalar n kulara kar daha gl savunmalar olmal . Gerekten de byle olduunugrmekteyiz. Sincaplar n bask n olduu blgelerde, kozalaklar daha a r ve daha aztohumluyken daha ince pula sahip (Bkz: Soldaki kozalak). Sadece apraz-gagalar n olduuyerlerde ise, kozalaklar daha hafif, daha ok tohumlu ve kal n pullara sahiptir (Bkz: Sadakikozalak).

Sincaplara uyarlanm Contorto am kozalaklar apraz gagalar iin daha kolay bir av

apraz gagalara uyarlanm Contorto am kozalaklar sincaplar iin daha kolay bir av

2. Avc lar n corafi farkl l klar , avdaki farkl l klarla uyum salamal .

Eer apraz gagalar amlara yan t olarak evrildilerse, kularda da corafi farkl l klar gzlemlememiz gerekir: kozalak pullar n n ince olduu yerlere (aa da sada) k yaslakozalak pullar n n kal n olduu blgelerde yaayan kular n daha derin ve daha az k vr k gagalar n n olmas gerekir (aa da solda). Bunun gerek hayatta da doru olduu grlyor.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_35_2.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_35_1.jpg


39/172

Resimdeki k rm z renkli apraz gaga diisinindaha az k vr k bir gagas var.

Bu k rm z renkli erkek apraz gagan n dahaok k vr lm bir gagas var.

Bylece aalar n kulara (ve de sincaplara), kular n da aalara uyarland na dair kan tsalad k. (Ancak sincaplar n aalara uyum salad n gsteren herhangi bir delilimizinolmad na da dikkat etmekte fayda var.) Bu duruma niin birlikte evrim arac l ylasilahlanma yar dendiini anlamak olduka kolay: evrimde ykselen bir deerin bu eilimisrdrerek daha da ykselmesi olas grlyor. Doal seilim daha kal n pullu amkozalaklar n tercih ediyor. Bu da daha derin gagal kular n tercih edilmesine neden oluyor.Daha derin gagal kular, daha da kal n pullu kozalaklar n seilmesine neden oluyor ve busre byle devam edip gidiyor


Silahlanma yar hakk nda daha fazlas n okuyun

4.MikroevrimBir zamanlar Eski Dnya'dan Kuzey Amerikaya getirilen sereler zamanla buran n iklimineuyarland lar, sivrisinekler kresel s nmaya tepki olarak evrildiler ve bcekler bcek ilalar m za kar diren gelitirdiler... Bunlar n hepsi mikroevrimin, yani kk lektekievrimin rnekleridir.

Burada etkisini dorudan gzlemlediimiz birka rnei inceleyerek mikroevrimikefedeceksiniz.

e kesin bir tan m yapmakla balayabiliriz.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_35_4.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_35_3.jpg


40/172

Mikroevrimin tan m Mikroevrim kk lekte, tek bir poplasyon iinde gerekleen evrimdir. Bu, gr alan m z daralt p yaam aac n n tek bir dal na odaklanmam z anlam na gelir.

Yaam aac n n bir dal na, rnein bceklere, yak ndan bakarsak, birbirinden farkl tmbcek soylar n birbirine balayan baka bir soyolu grebiliriz. K nkanatl lar temsil edendal seip yaklamay srdrrsek, bu kez de farkl k nkanatl trlerini birbirleriyleilikilendiren bir soy aac ile kar la r z. K nkanatl poplasyonlar aras ndaki ilikiyi grenedek yaklamay srdrebiliriz. Bu olayu ekildedir.

Peki ama poplasyon seviyesine ulat m z nas l anlar z?


41/172

Poplasyonun tan m

Hayvanlar sz konusu olduunda poplasyonun ne olduuna karar vermek gayet basittir.Poplasyon, birbiriyle eleebilen, yani ayn gen havuzunu paylaan organizmalar grubudur.O zaman bizim rneimizdeki k nkanatl lar iin poplasyon, belli bir da n tepesinde yaayanve birbirine e olma potansiyeline sahip bir grup bireydir.

Evrimin bu blmn arat ran biyologlar, evrimi bir poplasyonun gen s kl ndaki deiimolarak tan mlar.

Mikroevrimsel deiimi ortaya karmak Mikroevrimi, bir poplasyonun gen s kl ndaki deiim olarak tarif etmitik. Poplasyonu daortak bir gen havuzunu paylaan bir canl lar grubu, rnein belirli bir da n tepesinde yaayanbir k nkanatl trne ait bireylerin tm, olarak tan mlam t k.

Varsayal m bu y l da n tepesine gidip k nkanatl rnekleri toplad n z ve bu poplasyondakigenlerin %20sinin kahverengi, %80inin de yeil renk salad n belirlediniz. Sonraki y lda n tepesine geri dnp ilemi yinelediniz ve bu sefer yeni bir oran buldunuz: %40kahverengi geni ve %60 yeil geni.

Mikroevrimsel bir rnt ortaya kard n z: yani gen s kl nda bir deiim. Gen havuzundazaman iinde bir deiim olmas o poplasyonun evrildii anlam na gelir.

As l nemli soru ise bunun nas l meydana geldiidir.


42/172

Mikroevrimin mekanizmalar Mikroevrimsel deiime neden olan birka temel yol vard r: mutasyon, g, genetik srklenme ve doal seilim. Bunlar n hepsi bir poplasyondaki gen havuzunu dorudanetkileyen srelerdir.

Bir bcek poplasyonunda kahverengi genlerinin s kl nda bir art , yeil renk genlerinins kl nda ise bir azalma gzlemlediinizi dnn. Mikroevrim mekanizmalar ndan birkatanesi bir araya gelip bu rntye yol am olabilir ve bilim insan n n grevlerinden biri debu mekanizmalardan hangilerinin bu deiime yol at n ortaya karmakt r.

Mutasyon

Baz yeil genler geliigzel bir ekilde kahverengi genlere dntler. Mutasyonlar genellikle ok ender grld iin, bir kuakta ciddi boyutlarda meydana gelen alel s kl

deiimlerinin nedeni tek ba na bu sre, yani mutasyon olamaz.)

G (ya da gen ak )

Kahverengi genlere sahip baz bcekler baka bir poplasyondan bu poplasyona g ettiler,ya da yeil renk geni ta yan baz bcekler, bu poplasyondan d ar g ettiler.

Genetik srklenme

Bcekler rediklerindeans eseri, yeil gene sahip yavrular n say s kahverengi gene sahipyavrular nkinden daha fazla oldu. Aa daki ekilde, kahverengi gen yavrularda (%29)ebeveynlere (%25) gre biraz daha yksek s kl kta ortaya k yor.


43/172

Doal seilim

Kahverengi genlere sahip bcekler avc lardan daha iyi kam ve hayatta kal p yeil genlibceklere gre daha s k remiler, bylece bir sonraki kuaa daha fazla kahverengi genaktarm lar.


Mikroevrimin rneklerive laboratuarda yapay seilimdaha fazla bilgi edinin.

5.TrlemeHer ey bir yana, tr nedir ve yeni trler nas levrilir?

Burada, bir tr tan mlamak iin kullan lanfarkl yollar kefedebilir ve trlemeninortaya kt eitli sreler hakk nda bilgiedinebilirsiniz. Bu blmde ayr ca birliktetrleme iki soyun birbiriyle uyum iindetrlere ayr lmas - ve bitkilere zg trlemebiimleri gibi konulara da deineceiz.

sterseniz tr tan mlayarak balayal m:


44/172

Trn tan m Tr genellikle, doada birbiri ile reyebilen ya da reme imkan olan bir grup birey olarak tan mlan r. Bu anlamda tr, doal koullarda mmkn olan en byk gen havuzudur.

rnein, aa daki glen yz rmcekleri birbirlerinden farkl grnyorlar, fakatbirbirleriyle iftleebildikleri iin ayn tr - Theridion grallator- olarak kabul ediliyorlar.

Trn bu tan m kesin ve tam gibi grnmekle birlikte, asl nda doada bu tan m uygulaman nzor olduu pek ok durumla kar la yoruz. rnein, ou bakterinin bal ca remeeklieeysiz remedir. Sadaki bakteri, ikiye blnme yntemiyleeeysiz rerken grlyor. Trn bu "birbirleri ile iftleerek reyen bireyler" tan m n , sadece (ya da ou zaman) eeysizreme ile oalan organizmalara uygulamak her zaman kolayolmayabilir.

Ayn

zamanda, doadaki pek ok bitki ve baz

hayvanlar melezyavrular oluturabilir. Le kargas ve Avrupa le kargas birbirinden farkl grnr ve ounlukla kendi gruplar iindeiftleirler, ancak baz blgelerde melezleir yani birbirleri ile deiftleirler. Bu durumda ayr trler olarak m ele al nmal lar yoksa ayn tr olarak m ?


45/172

Eer iki mee soyu birbirinden ok farkl grnyor fakat zaman zaman melezleiyorlarsa,onlar iki ayr tr olarak m ele almal y z? Tr tan m n n s n rlar n n bulan klat daha pek ok durum var. Sonuta tr, kendi amalar m z iin biz insanlar taraf ndan icat edilmi bir kavram olduuna gre, byle baz bulan kl klar n olmas da a rt c deil!


Biyolojik tr kavram ve dier tr kavramlar hakk nda daha fazlas n okuyun.

Trlemenin tan m Trleme, soyun blnmesi sonucunda iki ya da daha fazla farkl trn olumas d r. Yaamaac nda, bir meyve sinei trnden oluan bir dal n ucuna bakt n z dnn. Meyvesineinizin bulunduu dalc ktan soyolu boyunca aa doru inin ve dalc n aac n gerikalan na baland atala ula n. Bu dallanma noktas ve aa zerindeki tm dier dallanmanoktalar n n hepsi birer trleme olay d r. ncesinde sadece bir soyun bulunduu bu noktadameydana gelen genetik deiiklikler iki ayr meyve sinei soyunun ortaya kmas na nedenoldu. Peki bu neden ve nas l oldu?

Burada sadece bir blm grlen Drosophila soyoluunun bu dallanma noktalar , uzak gemiteki trleme olaylar n gsteriyor.te size trlere ayr lman n nas lgerekleebileceini rnekleyen bir senaryo:

Sahne: Bir yabani meyve sinei poplasyonu rmekte olan bir hevenk muzunzerinde kendi halinde uuuyor, mutlu ve huzurlu, yumuam meyvenin zerineyumurtalar n b rak yorlar.


46/172

Bir felaket gerekleiyor: Bir kas rga muzlar ve zerinde bulunan henzolgunlamam meyve sineklerini denize srklyor. Muz hevengi sonundaanakaran n yak nlar ndaki bir adada karaya vuruyor. Meyve sinekleri olgunla yor veyap kan yuvalar ndan ss z adaya k yorlar. Poplasyonun anakaradaki ve adadakiiki paras art k gen ak n n onlar birletirebilmesine imkan vermeyecek kadar birbirlerinden uzaktalar. Bu noktada trleme henz gereklemi deil; anakarayageri dnebilen herhangi bir meyve sinei oradaki meyve sinekleriyle iftleip sal kl dller meydana getirebilir.

Poplasyonlar birbirinden farkl la yor: Ada zerinde ekolojik koullar biraz dahafarkl . Bu yzden ada poplasyonu, anakaradakinden farkl bir seici bask alt ndaevriliyor ve onlardan farkl rastlant sal olaylara maruz kal yorlar. Vcut yap lar , besintercihleri ve kur yapma davran lar nesiller boyunca doal seilimle deiiyor.

te yeniden kar lat k: Baka bir f rt na ada sineklerini anakaraya geri ta rsa, bu

sinekler geen zaman iinde farkl kur yapma davran lar gelitirdikleri iin, anakara


47/172

sinekleriyle kolayca iftlemeyecek. Anakara sinekleriyle iftleen birka sinek olsadahi, bu sineklerin yumurtalar iki poplasyon aras ndaki genetik farkl l klardan dolay yaayamayacak. Soy art k ikiye blnd nk art k iki poplasyon aras ndaki genak durdu.

Bu rnek, corafi yal t m arac l yla gerekleen trlemenin olduka basitletirilmi bir modeli olsa da, trlemenin gereklemesi s ras nda ileyebilecek baz sreler hakk nda bizebir fikir veriyor. Gerek hayatta meydana gelen ou durumda ulaabildiimiz kan tlar hikayenin ancak belli bir blmn bir araya getirebilmemize olanak veriyor. Yine de, bu tipsrelerin meydana geldiine ilikin kan tlar ok gl.

Trlemenin nedenleri

Corafi yal

t

mMeyve sinei rneimizde, baz meyve sinei larvalar bir adaya dmt. Ayr den bupoplasyonlar n birbirleri ile iftlemeleri corafi yal t m yznden engellendii iin trlemebalam t . Bilim insanlar corafi yal t m n trleme srecini balatan yayg n bir yololduunu dnyor: Akarsular n yataklar n deitirmesi, dalar n ykselmesi, k talar nkaymas veya canl lar n g, nceleri srekli ve btn olan bir poplasyonun ikiye ya dadaha kk poplasyonlara blnmesi ile sonulan yor.

ki ya da daha fazla canl grubunu ay ran etkenin bir nehir gibi fiziksel bir engel olmas bilegerekmiyor; iki poplasyonun birbiri ile iftlemesini engelleyeney sadece elverisiz bir yaam alan da olabilir.


48/172


49/172

rnein, (aa da grlen) erkek ardak kuu, zenle haz rlad klar ardaklar farkl renklerle dekore ederek diileri kendilerine ekmeye al rlar. Eer trlemeye yenibalam iki poplasyonun iftleme treninde deiiklikler evrilirse, bu durum ikigrubu birbirlerinden temelli ay r r ve trleme srecinin tamamlanmas na neden olur.

Farkl ardak kuu trleri, diilerine kur yapmak iin zenle haz rlanm ardaklar kurar vebunlar farkl renklerle ssler.pekli ardak kuu (solda), yukar ya doru dizdii plerinaras ndan bir geit yapar ve onu parlak mavi renkli nesnelerle ssler. Buna kar n, MacGregor ardak kuu (sada), plerden yksek bir kule ina eder ve onu odun kmr paralar ylassler. ardak yap m gibi, iftleme trenlerindeki evrimsel deiimler de trlemeye katk dabulunabilir.

reme organlar aras ndaki uyumazl k:

Bizim iin hayalimizde canland rmak zor olsa da, bcekler iin farkl ekillenmi cinsel organlar tam bir derttir.

Buradaki k zbceklerinin penisleri, bceklerin cinsel organlar n n ne denli karma k olabileceini gsteriyor.

Yavrularda lm ya da k s rl k:

Eer iki grubun iftlemesiyle dnyaya gelen yavrular hayatta kalmaz ya da k s r olurlarsa iftlerin birbirlerine yapt klar kurlar n ya da iftlemelerin hepsi boagidecektir.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_44_3.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_44_3.gifhttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_44_2.jpeghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_44_2.jpeghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evrim101_44_1.jpeg


50/172

rm muzlar n zerindeki meyve sinekleri rneinde de grld gibi, farkl yurtluluk trleme srecini balatm t r. Bununla birlikte, ada zerindeki farkl seici bask lar, adapoplasyonunun anakara poplasyonundan genetik olarak farkl lamas n salam t r.

Corafi yal t m bir trleme olay n tetikleyebilir ancak srecin tamamlanmas iin genetik deiim zorunludur.

Buna neden olaney ne olabilir? Belki de, adada baka meyve trleri yayg nd . Adapoplasyonu belirli bir meyve tipine zelleme ynnde seilmi ve ana k tadaki sineklerdenfarkl bir besin tercihine doru evrilmitir.

ki ada zerindeki farkl seici bask lar iki trn ayr l n n tamamlanmas n salayabilir.

Bylesine kk bir fark, anakaradaki sineklerle gen ak n n gereklemesine bir engeloluturabilir mi? Evet, eer sinekler tercih ettikleri yiyeceklerin etraf nda dola rkenkendilerine e buluyorlarsa, anakaraya dndklerinde, bu farkl besin tercihinden dolay anakara sinekleri ile iftlemeyeceklerdir. Gen ak byk oranda azalacakt r. ki tr aras ndaki gen ak bir kere azal nca ya da durunca, trler aras nda daha byk genetik farkl l klar birikebilir.


51/172

Trleme sryor mu?

1995 yaz nda, kklerinden sklm aalar sal olarak kullanan en az 15 iguana, MarilynKas rgas ndan sa kt . Karayip Adas Anguillaya yerlemeden nce bir ay kadar denizyolculuu yapt lar. Bu az say daki birey muhtemelen kendi trleri olan Iguana iguanan n buadaya kan ilk rnekleriydi. Iguana iguanan n Anguillaya yerleen baka gz pek bireylerivard ysa da, bunlar insanlar taraf ndan gzlenmeden nce lm olmal lar.

Evrim biyologlar daha sonra ne olduunu bilmek iin canat yorlar: Yeni gelen iguanalar lp gidecekler mi, hayattakal p biraz deiecekler mi, yoksa dier Iguana iguanabireyleri ile reme yal t m ile ayr lacak ve yeni bir tre midnecekler? Yeni bir farkl yurtlu trleme olay n n ilk aamalar na tan kl k ediyor olabiliriz, ancak bu kadar k sa bir srede bundan emin olamay z.

nand r c bir model

Trlemenin nas l gerekletiine dair ok say da inand r c model var ama elbette, buolaylar n byk bir k sm uzak gemite ya da bir insan mrnden ok daha uzun srelerdegerekletii iin bizim doal bir trleme olay na tan kl k etmemiz ok zor. Trlemeolaylar n n gerekleip gereklemediini ve ou kez de, ne zaman gerekletiinibulabiliriz. Fakat trlemenin nas l gerekletiini bulmak ok daha zordur. Bununla birlikte,trleme modellerimizi tahminler yapmak iin kullanabilir ve sonra, bu tahminleri doadayapt m z gzlemlerle ve deneylerimizin sonular ile kar lat rabiliriz. rnek olarak,farkl yurtlu trleme modeli ile ilgili kan tlar inceleyeceiz.

Bilim insanlar yeni trlerin olumas nda yayg n bir yol olan farkl yurtlu trleme ile tutarl birok kan t buldular:

Corafi rntler : Eer farkl yurtlu trleme gerekleiyorsa, ayn trn farkl corafi blgelerdeki poplasyonlar n n genetik olarak farkl lamas n bekleriz. Bunun

genellikle doru olduunu gsteren ok say

da gzlem vard

r. rnein, Benekli KuzeyBaykuu ve Benekli Meksika Baykuu durumunda olduu gibi, pek ok tr genetik ve


52/172

grn olarak hafif farkl l klar gsteren blgesel eitlere sahiptir. Ayr ca, genetik farkl l klar n, azalan gen ak ve corafi mesafe nedeniyle nas l artt na dair iknaedici bir dier rnek de halka trlerdir.

Farkl corafi blgelerde yaayan benekli bayku alttrleri bir tak m genetik ve morfolojik farkl l klar gstermektedir. Bu gzlem corafi yal t mla yeni trlerin olumas dncesineuygundur.

Deneysel sonular: Corafi yal t m da dahil olmak zere, trlemenin ilk ad mlar laboratuvar ortam nda gerekletirildi. rnein, Diane Dodd tek bir meyve sineipoplasyonunu al p corafi yal t m taklit etmek amac yla farkl kafeslere bld. Yenioluturulan poplasyonlar n yar s maltoz kkenli besinle, dier yar s ise niastakkenli besinle beslendi. Birok nesil sonra, sineklerin iftleme tercihleri gzlendi.Testler sonucunda Dodd, corafi yal t m n ve farkl ortamlarda seilime uraman nsonucu olarak belli bir dzeyde reme yal t m olutuunu buldu: Maltoz sinekleridier maltoz sinekleriiyle, niasta sinekleri ise dier niasta sinekleriyleiftlemeyi tercih etmiti. Her ne kadar emin olamasak da muhtemelen tercihteki bufark, ayr besin kaynaklar n kullanmakla ilgili seilimin, iftleme davran ile ilgiligenleri de etkilemesinden kaynaklanmaktad r. Eer farkl yurtlu trleme tipik bir trleme ekliyse, bu da tam beklediimiz gibi bir sonutur.


53/172

Diane Doddun meyve sinei deneyi, farkl ortamlarda (rn. farkl besin kaynaklar ile)yal t lm poplasyonlarda reme yal t m n n gelitiini dndrmektedir. Bu sonular,corafi yal t m n baz trleme olaylar n n nemli bir basama olduu dncesi ileuyumludur.

Daha fazlas n kefet:Halka trleredaha yak ndan bak n.

Birlikte trlemeEer iki tr aras nda ok yak n bir birliktelik varsa, bu trler birbirlerine paralel olarak trleebilirler. Buna etrleme (birlikte trleme) denir. Bunun zellikle parazitler vekonaklar aras nda gerekleme olas l yksektir.

Birlikte trlemenin nas l ilediini anlamak iin bir yersincab trnn zerinde yaayan bir bit trn dnn. Sincaplar iftlemek iin bir araya geldiklerinde bitler, zerindeyaad klar sincaplar deitirmek iin bir f rsat yakalar ve baka bir sincab n zerindeyaayan bir bit ile iftleebilirler. Bitlerin zerinde yaad klar yersincab n deitirmeleri bittrleri aras nda gen ak na olanak salar.


54/172

Yersincab soyu A ve B soylar na ayr ld nda, bitlere ne olaca n dnelim:

1.

Bitlerin yersincab deiimi iin daha az f rsatlar olur ve A soyu zerinde yaayan bir bit B soyu zerinde yaayan baka bir bit ile iftleemez.

2.

Bit soylar n n bu corafik yal t m , onlar n ayn zamanda reme yal t m na ve

dolay s yla farkl trlere ayr lmalar na neden olur.

Parazitin soyoluu kona n soyoluunu yans taca ndan, evrimsel biyologlar soylar n nezaman etrletiklerini syleyebilirler.

Parazitin ve kona n soyolular n n paralel olduunu grmek birlikte trleme iin bir kan tt r.

Bu rnek bir ekilde idealletirilmitir bilim insanlar nadiren birbirleriyle tamamen eleenparazit ve konak soyolular bulurlar. Ancak, bazen soyolular birlikte trlemenin konak deiimiyle beraber olduunu gsterir.


55/172

6.MakroevrimMakroevrim, canl l k tarihinin geneline bakt m zda grdmz evrimdir;unlar gzleriz:kararl l k, deiim, soylar n ortaya k ve yok oluu. Bu blmde, evrimsel tarihtekimakroevrim rntlerini inceleyebilir, bilim insanlar n n tarihin derinliklerini nas larat rd klar n renebilirsiniz.

6.Makroevrim nedir?Makroevrim dendiinde genelde kastedilen, tr seviyesinin zerindeki evrimsel deiimlerdir.rnein k nkanatl lara makroevrimin merceinden bakacak olursak, tek bir k nkanatl trneodaklanmay z. Bunun yerine yaam aac na uzaktan bakar, k nkanatl lar dal n n yaamaac ndaki konumu ve bu dal n genel eitlilii gibi sorular inceleriz.

Makroevrim, tek bir canl trnden daha byk lekteki canl gruplar n n geirdii evrimiifade eder.


56/172

Makroevrim, evrimdeki en geni apl eilimleri ve dnmleri kapsar; memelilerin kkenive iekli bitkilerin n m gibi. Makroevrimsel rntler, yaam n tarihine geni lektebakt m zda kar m za kan rntlerdir.

Ancak kimse bize birinci a zdan doa tarihi kay tlar b rakmad .

Dolay s yla makroevrimsel tariheyi grmek o kadar da kolayolmayabilir. Bu durumda yaam n tarihini yer biliminden,fosillerden ve yaamakta olan organizmalardan edindiimiz tmverileri kullanarak yeniden olutururuz.

nce hangi evrimsel olaylar n gerekletiini anlar, daha sonraonlar n nas l gerekletiklerini zmlemeye al r z. Ayn mikroevrimde olduu gibi, mutasyon, g, genetik srklenme vedoal seilim gibi temel evrimsel mekanizmalar yaam n tarihindekibyk lekli rntleri a klamam za yard mc olur.

Yeterli zaman tan nd takdirde temel evrimsel mekanizmalar -yanimutasyon, g (gen ak ), genetik srklenme ve doal seilim- byk evrimsel deiimler yaratabilirler.

Yaam n tarihi, ana hatlar yla...

Mutasyon gibi bir srecin, bceklerin hayret verici eitliliini ortaya karmada etkili olmayayetmeyecek kadar kk lekli olduu ya da bir kpek ile am aac aras ndaki byk fark yaratabilecek denli geni lekli bir etkiye sahip olmad dnlebilir, ama asl nda yledeildir. Dnya zerindeki yaam 3,8 milyar y ld r mutasyonlar biriktirmekte ve onlar doalseilimin szgecinden geirmektedir. Bu kadar zaman, evrimin grkemli tarihini yazmayayeter de artar bile.


Kan tlar nas l yorumlar z?


57/172

Makroevrimsel rntlerrntler ne, ne zaman oldu sorusunun yan tlar d r. Yaam ntarihi boyunca gerekleen tm deiimler, eitlenmeler,yokolular makroevrimsel rntlerdir.

Yaam n tarihini arat ran biyologlar, 'bceklerin yay l m nezaman balad ?' veya 'ilk iekler neye benziyorlard ?' gibi,gemi olaylar n ayr nt lar na dair sorular n yan s ra, yaamaac nda zaman iinde tekrarlanan genel rntlerle deilgilenirler.

1. Duraanl k: Yaam aac ndaki birok soy duraanl kgsterir. Yani sadaki ekilde resmedildii gibi, uzun zaman boyunca ok s n rl deiimsergilerler.

Hatta baz soylar zaman iinde o kadar az deimilerdir ki bunlara yaayan fosil diye adtak lm t r. rnein slekantlar... Bunlar omurgal dal n n balang c na yak n bir noktada budaldan ayr lm bir bal k soyudur. 1938 y l na dek bilim insanlar , slekantlar n soylar n n 80milyon y l nce tkendiini dnyorlard . Ancak 1938 y l nda Hint Okyanusunda yaayan,fosil atalar na benzeyen bir slekant poplasyonu kefedildi. Anla ld ki, slekant tr 80milyon y ll k bir morfolojik duraanl k yaamaktad r.

Endonezyan n Sulawesi adas yak nlar nda yzen bir slekant.

2. Karakter de iimi: Soylar n deiimi yava ya da h zl olabilir. Karakterlerin deiimi,vcuda yeni blmler eklenmesieklinde tek bir dorultudaolabilecei gibi, nce yeni blmler kazan p daha sonra onlar kaybetmeeklinde, geri dnl biimde de yaanabilir.Deiimler tek bir soy iinde ya da birka soyu kapsayacak ekildegerekleebilir. Sa taraftakiekilde, A soyunun h zla deitiiniama bu deiimin belli bir yn olmad n gryoruz. B soyu iseyava ama belirli bir ynde deiim gstermekte.

loblular (trilobitler) gnmz bcekleri ve kabuklularla ayn dalda yer al rlar ve 300 milyon y l nce yaam lard r. Aa daki ekil, loblular n fosilkay tlar ndan yola karak haz rlanm t r. eitli loblu soylar n n kaburga say lar n n zaman
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_49_2.jpg


58/172


59/172

4. Yokolu: Soylar n yokoluunun yaam n tarihinde ok nemlibir yeri vard r. Bu olay baz soylarda ok s k, baz lar nda ise ok nadir gerekleebildii gibi, ayn anda birok soyda birden deyaanabilir, ki buna kitlesel yokolu denir. Her soyun belli bir yok olmaans vard r ve kar konulamaz bir ekilde, gelmi

gemi trlerin byk ounluu tarihin ruletinde sonundakaybetmilerdir: Dnya zerinde bugne kadar yaam trlerin %99undan fazlas yok olmutur. ekildeki rnektekitlesel yokolu nedeniyle ou tr sonlanmakta ve trlerdensadece varl n srdrebilmektedir.


Duraanl k ve karakter deiimi ve soy blnmesi ve trlerin yokoluu hakk nda dahafazlas n kefedin.

7.nemli meselelerEvrim kuram yeryzndeki canl hayat n evrildiini ve ortak bir ataya sahip olduunu syler.Elimizdeki tm kan tlar evrimin ortaya koyduu bu temel yarg lar desteklemektedir.Biyologlar bu temel yarg lar tart mamaktad r. Onlar daha ok evrimin nas l gerekletiiniortaya koymaya al maktad rlar - ki bu da kolay bir i deildir. Byle bir sre veritoplamay , hipotezler kurmay , modeller oluturmay ve dier bilim insanlar n n al malar n deerlendirmeyi ierir. Bunlar n hepsi yap lacaklar listesinde bulunmas gerekeneylemlerdir. Bir kii ya da grubun yapt al malar deerlendirmek ve bu kiiler bilim miyap yor sorusunu cevaplayabilmek iin bu listeyi kullanabiliriz.

Btn bilimler doal dnya hakk nda sorular sorar ve bu sorular doal srelerle a klamayaal r. Daha sonra, doadan elde edilen kan tlarla bu a klamalar deerlendirir. Evrimselbiyoloji buna bir istisna deildir. Darwinin temel evrimsel deiim ve eitlenme kavram yan tarafta kendi not defterinden bir sayfa ile gsterilmitir. Doadan kan tlarla desteklenmi olan bu kavramlar, birok gzlemi doal sreler erevesinde a klar.

Evrimsel biyologlar n cevaplamaya al t klar baz sorular unlard r:

1.

Evrim yava ve kararl bir halde mi yoksa ani s ramalar eklinde mi gelimeeilimindedir?

2.

Yaam aac n n neden baz dallar ok eitlidir fakat dier dallar al lmad k ekildeseyrektir ?

3.

Evrim, yeni ve karma k zelliklerin kazan lmas n nas l salar?4.

Evrimde eilimler var m d r, eer yle ise, bunlar hangi sreler ortaya kar r?


60/172

Darwin'in not defterinden bir sayfa.

Evrimin ad mlar Evrim ani patlamalar eklinde mi, yoksa tedrici olarak m gerekleir? Bu cevaplanmas zor bir sorudur, ne de olsa elimize bir kronometre al p gemii yeniden yaayamay z. En az ndan,evrimin ani patlamalarla ya da tedrici olarak ilerledii durumlarda, fosil kal nt lar n n nas lfarkl lamas gerektii hakk nda tahminlerde bulunabiliriz. Daha sonra bu tahminlerimizindoru olup olmad n yapt m z gzlemlere bakarak denetleriz.

Evrim yava ve kararl bir ekilde gerekle mise fosil kal nt lar ndaneler gzlemlemeliyiz?

Evrimin yava ve kararl bir ekilde gereklemi olduunu varsayal m. Bu durumda uzun bir zaman aral n kapsayan fosil kay tlar na bakt m zda, bir nesilden dierine yani atadanoul dllere geilerde, canl lar n gei biimlerine sahip olduunu gzlemlemeyi bekleriz.

Yukar daki rnee gre, birok ara gei biimi, geen zaman simgeler ekilde yeryz

katmanlar nda korunmu. Bu da, kararl ve tedrici gerekleen bir evrimin tm kay tlar n ortaya koymaktad r.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_50_1.jpg


61/172

Asl nda, fosil kay tlar nda birok gei biimi rneini grmekteyiz. rnein aa dakiresimde saa doru ilerledike, balinalar n karada yryen canl lardan evriminin sadece bir iki ad m n , zellikle yrme amal n yelerin yzgece dnmn grebilirsiniz.

Evrimin ani s ray lar eklinde gerekle mesi durumunda fosilkay tlar nda neler gzlemlemeliyiz? (Kayda de er de i iklikler iin bus ramalar n 100,000 y ldan daha az bir sre oldu unu d nebiliriz)

Eer evrim ani s ramalar eklinde oluyorsa, fosil kay tlar nda h zla gerekleen byk deiikliklerin olduunu, ama nesilden nesile geiin az say da rnekle temsil edildiinigrmeyi bekleriz.

Yukar daki rnekte, yeni neslin atas ndan hemen sonraki bir yer katman nda korunduugryoruz. Bu k sa zaman aral nda herhangi bir gei biimi olmaks z n byk bir deiimin yaand grlyor.

Evrim h zl gerekletiinde, fosil kay tlar dzenli katmanlar halinde s ralanm olsa dahi arabiimler korunmam olabilir. Fosil kay tlar nda bu "ani" s ramalar n birok rneinerastlayabiliriz.


62/172

Fosil kay tlar ndaki bir s rama evrimin ani bir s ray eklindegerekle mi olduu anlam na m gelir?

Evrim ani bir s ramaeklinde gerekletiyse, fosil kay tlar nda da "ani" bir s ramagzlemlemeyi bekleriz, ancak fosil kayd ndaki bir s rama fosillerin yeterince korunmam olabilecei ya da dzenli korunmad eklinde de a klanabilir.

Bu olas l k, evrimin h zl gerekletii sonucuna varmay zorlat rabilir.

Fosil kay tlar nda hem yava ve kararl , hem de h zl ve periyodik deiikliklerigzlemlemekteyiz. Nitekim, bunlar n her ikisi de gereklemektedir. Ancak bilim insanlar bunlardan hangisinin evrimin tipik h z olduunu ve her birinin nas l gerekletiinisaptamaya al maktad r.


Evrimin ilerleme h z konusunda rakip hipotezler hakk nda daha fazlas n okuyun ya dakesintili dengekonusuna k saca gz at n.

Soylar n eitliliiZaman iinde bir yolculua kt n z hayal edin. 300 ila 400 milyon y l ncesi bir dnemevard n z. Amac n z bu dnemde yaam olan ilgin bcekleri kefetmek. Kar n za kanbcekler, gnmzde evlerde s ka grlen gm bceine benziyorlar bu pek

beklediiniz gibi mthi bir kefe benzemiyor.

Ancak siz fark na varmadan arp c ve nemli bir gelime yaanmakta: Bu bcek soyu ikiye

ayr

l

yor. Birbirinden kopan bu iki soydan biri, en nihayetinde gnmzde hala soylar

mevcut 400 bcek trne dnecek. Bu trler hala o eski zaman bceini and racaklar. te


63/172

yandan dier soy, yepyeni biimlere sahip milyonlarca bcek trne evrilecek ve bu bcekler gnmzde Dnya zerindeki hayvan ktlesinin ounluunu oluturacaklar. Peki nas loluyor da bir soy dierinden bu kadar fazla eitlenebiliyor? Daha 350 milyon y l nce ayn ataya sahip deil miydiler?

Niye bir soy milyonlarca tre dnken dieri yaln zca 400tre kaynakl k ediyor?F rsat aya a geliyor

Olas l klardan biri, daha ok eitlenen soyun uygun yerde uygun zamanda bulunmu olmas d r. Baka bir deyile, evre koullar bu soya belli olanaklar sunmu, sz konusu soyda bunlardan yararlanmay baarm olabilir. O halde, evre koullar n n ne gibi zelliklerieitlenmeyi tevik eder?

evre koullar

uzmanlamaya olanak salayabilir.

eitli blmlere ayrl m bir evre reme yal t m n kolaylat rabilir.

evre koullar , sz konusu soya ait baz bcekleri dier bceklerle rekabetten muaf tutabilir?

Tm bu etkenler belli durumlarda ileyebilir. Otobur bir bcei ele alal m. Bu bcein, bakaotobur bcekler bar nd rmayan bir tropikal aday igal ettiini farzedelim. Bu bceim hempoplasyon bykl hem de faydaland kaynaklar geldii ana karada s n rl yd nkorada baka otobur bceklerle rekabet etmek zorundayd . Bunun aksine yeni igal ettii adada,kendisine benzer otobur bcek trlerininyokluu, igalci bcek iin hem a k ve yeni bir ni hem de dier bceklerle rekabetten kurtulu anlam na gelecektir. Dahas bu adan n, igalcibcein ana karada rastlamad trden bitkileribar nd rd n dnelim. Doal seilim, igalci bceklerin baz lar n n bu yeni bitkilerdenbeslenme konusunda uzmanlamalar n salayabilir. Buna paralel olarak, eer belirli bir bitkiyle beslenen bcekler vakitlerinin ounu bu bitki civar nda geiriyorlarsa, dier bitkilerle beslenen bceklerle giderek daha az kar lamalar n ve reme yal t m n n zamanlaortaya kmas n bekleriz. Tm bu etkenler eitlenmeyi h zland rabilir. Bunun tek koulu,bcek poplasyonunun, yeni ortam n sunduu olanaklardan yararlanmas n mmkn k lacak kal tsal eitlilii bar nd rmas d r.


64/172

Uyarl n m

rnek verdiimiz trden bir eitlenme eer k sa bir zaman dilimi ierisinde gerekleiyorsa,

buna uyarl n m denir. Her ne kadar biyologlar uyarl n m iin k smen farkl tan mlar kullanabiliyorlarsa da, bu kavram genel olarak bir soyun h zla eitlendii ve yeni oluansoylar n farkl uyarlanmalar gelitirdikleri bir sreci ifade eder. Aa da buna bir rnek olarak memelilerin h zl eitlenme sreci betimleniyor.

Canl e itliliinde tarihsel dnemeler

Pekok doa olay yeryzndeki canl eitliliini etkilemi, yaam aac n budam veya onataze dallar eklenmesine yol am t r. Ancak bu olaylar n baz lar n n olaanst etkileriolmutur.

1. Patlama: Yakla k 530 milyon y l nce ok byk say da deniz hayvan bir andaevrim sahnesine k verdi. (Tabii jeolojik zaman iinde bir an rnein 10 milyon y l ifade eder). Bu hayvanlar daha nce grlmemi bir dizi vcut biimine sahiptiler ve ozaman bu zamand r bu vcut biimleri yepyeni biimlerin evrimine kaynakl k etmitir.Burgess Kil Ta Yata 'nda bulunan fosiller bu patlaman n sonular n n rnekleridir.


65/172

2. Kitlesel yokolu: Yakla

k 225 milyon y

l nce, o dnem yaayan trlerin yzdedoksan on milyon y ldan k sa sre ierisinde yok oldu. Bu yokuolu ncesindecanl lar aleminde bask n olan canl topluluklar n n kimileri eski konumlar n bir dahaasla geri kazanamad lar. Bu olay n nedenleri tart mal ysa da, sonular bariz bir nemta r: Yokolu nedeniyle boalan yaam alanlar n yeni trlerin doldurmas ylamuazzam bir eitlenme gereklemitir.


Uyarl n m nas l tetiklenir? Neden bu kadar ok k nkanatl var? Kambriyen patlamas , kitlesel yokolular , ve farkl yurtlu trleme hakk nda daha fazlas n okuyun.


66/172

Karma k yap lara bak Canl yaam n incelediimizde mthi karma k yap larla kar la r z: Aerodinamik kanatlar,gz gibi oklu paradan oluan organlar, dolambal kimyasal patikalar... Bu karma kl k kar s nda, Darwin dahil hem evrim kuram yandalar hem de evrim kuram kar tlar usoruyu sormulard r: Bylesi bir karma kl k nas l evrilebilir?

Karma k uyarlan mlar: Ku kanatlar , bcek kanatlar , omurgal gzleri, bcek gzleri.

Bilim bu gibi sorular has r alt etmez, aksine, bunlar heyecan verici, arat rmaya deer sorunlar olarak ele al p zerlerine zel olarak eilir. Buradaki zorluk iseurada:

Uyarl organlar bu kadar karma k grndklerine gre, bir anda ortaya km olamazlar.Aksine ufak deiikliklerin doal seilim yoluyla birikmesi sonucu olumu olmal lar.rnein kanatlar, kimyasal patikalar veya gzler bugn bildiimiz biimlerine sahip olmadannce, kimi ara biimlere sahip olmu olmal lar. te yandan, yar gelimi bir kanat veyabugnk gelerinin ancak bir k sm na sahip bir gzn kime ne yarar dokunabilir? Eer bu arabiimler uyarl canl n n evresine uyarlanmas n salay c - deillerse, doal seilim sonucunas l oluabilirler?

Bu gibi karma k yap lar n evrimi birka yoldan gerekleebilir:

stn ara biimler: Olas l klardan biri, bahsi geen ara biimlerin canl ya ilk bak taanla lamayabilecek kimi yararlar salamas d r. Yar m bir gzden ne kar?A kas , karma k bir gzn elerinin yaln zca birka na sahip, yass solucanlar nkigibi ok ilkel bir gz dahi, ayd nl k ve karanl ay rt edebilir. Hi grme duyusuolmayan bir canl ya bylesi basit bir gzn salayaca faydalar ve bu zelliin doal

seilim yoluyla nas

l evrileceini rahatl

kla tahmin edebiliriz.

Yass solucan Planarian n a duyarl ilkel gzleri
http://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_53_2.jpghttp://evrimianlamak.org/e/Resim:Evo101_53_1.jpg


67/172

Yeni ilev ykleme (co-opting):Karma k bir organ n evrimi s ras nda ortaya kanara biimler bugnk organ n grd ilevlerden farkl ilevler grm olabilirler.Yar gelimi bir kanattan ne fayda gelir? Belki umaya deil de baka ilereyarayabilir. rnein ilk balarda ku tyleri umakta deil s yal t m nda veya cinselgsterilerde kullan lm olabilir. Doal seilim, bir koul alt nda evrilmi olan

zellikleri a r p bambaka iler iin kullanmada son derece ustad r.


Karma k yenilikler hakk nda daha fazlas n okuyun.


68/172


69/172

Evrim ilerleme mi demektir?Bu, cevab kolay bir soru deil. Bir bitkinin bak a s ndan ilerlemenin ls fotosentezyetenei, bir rmcek a s ndan zehir zerk etme becerisi olabilir.

Sorunu ki biz insanlar kafay kendimize takm z. Genellikle ilerlemeyi kendi a m zdan,zeka, kltr veya duygusall k gibi ltlerle tan mlar z. Ama bu tan m nesnel deil, insanmerkezcidir.phe yok ki evrimi, Homo sapiensin tepesine tnedii bir merdiven gibigrmek ekicidir. Ama gerek u ki evrimden bir merdiven deil, bir aa doar ve biz buaac n milyonlarca yapra ndan yaln zca bir tanesiyiz...


Evrimsel eilimler nereden kaynaklan r? Karma kl a doru bir eilim mi var?


70/172

Daha Fazlas n Kefet

Soyolu patlamalar

Soyolular n dallanan rnts canl lar aras ndaki ilikileri anlamam za yard mc olmaktad r.

Bir boumda ikiden fazla oul soy ta nmas na saaklanma denir. Saaklanma ieren vepatlar gibi rntler oluturan soyolularla s ka kar la r z.

Bu iki anlama gelebilir:

Bilgi Eksiklii

Birincisi, bu durum ounlukla sz konusu soylar n birbirleriyle olan ilikilerini anlayacak yeterli veriye sahip olmad m z anlam na gelir. Soyolula ilgilenen bilim insanlar boumuzmeden b rakarak bize, kesin bir sonuca varmamam z ve ayn zamanda yeni gelimeleri

takipte olmam

z

nerirler. nk genellikle, toplanan daha fazla veri saaklanman

nzlmesini salar.

Bu saaklanman n bir ok zm vard r; olas zmlerden alt tanesi aa da gsterilmitir:

H zl trleme

kincisi, patlar gibi rntler bazen de ok say da trleme olay n n ayn anda gerekletiianlam na gelebilir. Bu durumda tm oul soylar birbirleriyle eit dereceden akrabad r. Eldeedilen kan tlar n bu duruma iaret ettiini dnyorlarsa, arat rmac lar n bunu sizebelirtmeleri gerekir.


71/172

Aa daki dallanma grafii, iklitler olarak adland r lan bir bal k grubunun yeleri aras ndakisoyolu ilikisini gstermektedir. iklit bal , Afrikada, yaad gllerin oluumundansonra h zl bir ekilde trleti ve bu durum birok soyolu saaklanmas yla sonuland .

Kkendelii tan mlamak Biyologlar, drt yeye (kollar ve bacaklar) sahip olma gibi, kimi canl larda ortak olanmorfolojik bir karakterin kkende olup olmad na karar verirken birka lttenyararlan rlar.

Temel yap n n ayn olmas

Timsahlar n da farelerin de yeleri, ayn kemikler taraf ndandesteklenir; bu kemikler her ne kadar farkl biimlere sahip

olsalar da. Soldaki kol izimlerinde kkende kemikler ayn renklerle boyanm t r.


72/172

Dier zelliklerle ili kilerin ayn olmas

Farkl drtayakl larda ye kemiklerinin iskelete balanmabiimleri ayn d r. Uyluk ve leen kemikleri aras ndaki eklemintop-yuva eklem yap s nda oluu drtayakl lara zgdr. Bueklem eidinin bir rnei soldaki resimdeki timsah iskeletindegrlyor.

Geli imin ayn olmas

Tm drtayakl lar n yeleri, ye k nt lar ndan benzer biimlerde geliir (ekli inceleyiniz).

Bu ltler biyologlar

n, iki ya da daha fazla canl

n

n ortak ataya sahip olduunun gvenilir bir gstergesi olan kkende morfolojik karakterleri daha sonra derinlemesine arat rmak zere- stnkr belirlemelerine olanak salar.
http://evrimianlamak.org/e/Resim:YS2_allig_limbbuds.gif


73/172

En yal n yeleme ilkesini kullanmak (1/2)Baz byk omurgal soylar n incelersek ve elde ettiimiz bulgular kkende olmas olas zelliklerle s n rland r rsak, aa daki kan tlar elde edebiliriz (asl nda burada listelenendenok say da omurgal soyu olduuna ve rnein kolay anla l r olabilmesi iin pek ok zelliin burada listelenmediine dikkat edelim):

Omurgal dal yla yak ndan akraba olan fosilleri ve soylar inceleyerek, omurgal lar natalar n n u zelliklerden hibirine sahip olmad hipotezini ortaya atal m:

Bu verilerden bir soyolu aac ina etmek iin dallar m z , payla lan tremi karakterleredayand rmal y z payla lan atasal karakterlere deil. Atasal karakterlerin neler olduuna dair

iyi bir fikrimiz olduu iin (yukar

da), bunu yapmak o kadar da zor deil. e yumurtakarakteristiini inceleyerek balayabiliriz. Bu zelliin tremi bir biimini paylaan soy


74

evrime giriş

Documents