EVROPEIZACIJA EVROPEIZACIJA GRAĐANSKOG ODEVANJA GRAĐANSKOG ODEVANJA U KNEŽEVINI I KRALJEVINI U KNEŽEVINI I KRALJEVINI

SRBIJI SRBIJI U XIX VEKUU XIX VEKU

LIDIJA STANKOVIĆLIDIJA STANKOVIĆ

Uvodne napomeneUvodne napomene Ova pozamašna prezentacija je nastala kao rezultat Ova pozamašna prezentacija je nastala kao rezultat

namere da se prikaže nastanak i razvoj evropskog namere da se prikaže nastanak i razvoj evropskog građanskog kostima u Kneževini i Kraljevini Srbiji u XIX građanskog kostima u Kneževini i Kraljevini Srbiji u XIX veku, na jednom mestu i što celovitije.veku, na jednom mestu i što celovitije.

S obzirom na karakter prezentacije, prednost je data S obzirom na karakter prezentacije, prednost je data vizuelnom prikazu, dok su prateća tekstuelna vizuelnom prikazu, dok su prateća tekstuelna pojašnjenja data u najneophodnijem obimu.pojašnjenja data u najneophodnijem obimu.

Prezentacija je koncipirana tako da se, u zavisnosti od Prezentacija je koncipirana tako da se, u zavisnosti od interesovanja i potrebe, može koristiti kako u celosti, interesovanja i potrebe, može koristiti kako u celosti, tako i njeni pojedini delovi koji, svaki za sebe, tako i njeni pojedini delovi koji, svaki za sebe, predstavljaju odgovarajuće celine.predstavljaju odgovarajuće celine.

Forma i sadržaj prezentacije, koja služi isključivo u Forma i sadržaj prezentacije, koja služi isključivo u edukativne svrhe, odražavaju lično mišljenje.edukativne svrhe, odražavaju lično mišljenje.

AutorAutor

Od propasti srpske države u XV veku Srbija Od propasti srpske države u XV veku Srbija je bila pod vlašću Turskog otomanskog je bila pod vlašću Turskog otomanskog carstva. Izgubljeni su atributi državnosti, carstva. Izgubljeni su atributi državnosti, nestalo je plemstvo i bogato građanstvo. nestalo je plemstvo i bogato građanstvo. Način života je vremenom postao ruralni, a Način života je vremenom postao ruralni, a odevanje orijentalno, sa izvesnim očuvanim odevanje orijentalno, sa izvesnim očuvanim elementima stare slovenske i balkanske elementima stare slovenske i balkanske tradicije.tradicije.

Kao rezultat borbi za slobodu početkom XIX Kao rezultat borbi za slobodu početkom XIX veka, u Prvom i Drugom srpskom ustanku, veka, u Prvom i Drugom srpskom ustanku, Srbija je 1830. godine postala Srbija je 1830. godine postala autonomnaautonomna vazalnavazalna kneževinakneževina . Srbija je konačno . Srbija je konačno postala postala nezavisnanezavisna kneževinakneževina 1878., a 1878., a 1882. godine postaje 1882. godine postaje kraljevinakraljevina ..

OO procesima obnavljanja srpske procesima obnavljanja srpske državnosti, osamostaljivanju vlasti, državnosti, osamostaljivanju vlasti, ustanovljenju državnih institucija, kao i ustanovljenju državnih institucija, kao i kulturnoj emancipaciji i evropeizaciji kulturnoj emancipaciji i evropeizaciji državedržave neverbalno, ali veoma efektno, neverbalno, ali veoma efektno, svedoči i svedoči i način i razvoj odevanjanačin i razvoj odevanja , , posebno građanstva.posebno građanstva.

EvropeizacijaEvropeizacija odevanjaodevanja , do tada , do tada orijentalnog, otpočela je u Kneževini orijentalnog, otpočela je u Kneževini Srbiji u prvim decenijama XIX veka Srbiji u prvim decenijama XIX veka uvođenjem uvođenjem službenog odelaslužbenog odela , najpre u , najpre u vojsci, a zatim i kod ostalih pripadnika vojsci, a zatim i kod ostalih pripadnika vlasti, dok će se vlasti, dok će se srpski građanski srpski građanski kostimkostim , kao tranzicioni, i , kao tranzicioni, i evropsko evropsko građansko odelograđansko odelo , sa retkim , sa retkim izuzecima, pojaviti nešto kasnije.izuzecima, pojaviti nešto kasnije.

Proces prihvatanja Proces prihvatanja evropskog evropskog

građanskog načina odevanja će biti građanskog načina odevanja će biti postepenpostepen i i dugotrajandugotrajan . .

SLUŽBENO SLUŽBENO I VLADARSKO ODELOI VLADARSKO ODELO

Službeno odelo Službeno odelo je bilo prvo odelo kojim je bilo prvo odelo kojim je, početkom XIX veka, otpočela je, početkom XIX veka, otpočela evropeizacija odevanja u Srbiji.evropeizacija odevanja u Srbiji.

Već Već tokomtokom Prvog srpskog ustanka, Prvog srpskog ustanka, narasla je potreba za organizovanjem narasla je potreba za organizovanjem regularneregularne i, i, po evropskom uzoru po evropskom uzoru, , uniformisane vojske a što bi davalo izrazuniformisane vojske a što bi davalo izraz državnosti.državnosti. Tako se već Tako se već 1808. i 1811. 1808. i 1811. godine godine pokušavalo sa uspostavljanjem pokušavalo sa uspostavljanjem prave stajaćeprave stajaće, regularne, regularne i i uniformisaneuniformisane vojske (tzv. „vojske (tzv. „rr egulašegulaš ii ’’’’), ali je ovaj proces ), ali je ovaj proces ometala nepovoljna vojno-politička ometala nepovoljna vojno-politička situacija. situacija. 

Pavle Vasić: Regulaši – oficir i vojnik iz 1808-1809.Pavle Vasić: Regulaši – oficir i vojnik iz 1808-1809.

KKostimografska analiza ostimografska analiza prof. Milice prof. Milice RadovanovićRadovanović upućuje na zaključak da upućuje na zaključak da ,,,,izgled regulaša 1808. godine, u celini izgled regulaša 1808. godine, u celini odgovara odgovara ampir silueti ampir silueti vojne i vojne i građanske muške figure, u skladu sa građanske muške figure, u skladu sa estetikom estetikom neoklasicističke figureneoklasicističke figure ’’’’..

Vojna uniforma će u svom razvoju doživeti Vojna uniforma će u svom razvoju doživeti čitav niz promena po ugledu na rusku, čitav niz promena po ugledu na rusku, austrijsku, prusku, francusku...austrijsku, prusku, francusku...

U vreme U vreme dobijanja autonomije 1830. počinje dobijanja autonomije 1830. počinje uniformisanje i ostalih pripadnika vlasti. uniformisanje i ostalih pripadnika vlasti. Knez Miloš i njegovi činovnici nosili su Knez Miloš i njegovi činovnici nosili su ati luati lu – vrstu poludugog konjičkog ogrtača – vrstu poludugog konjičkog ogrtača mađarskog porekla, uspravne jake i mađarskog porekla, uspravne jake i ukrašenog gajtanima (kasnije će se ukrašenog gajtanima (kasnije će se ,,posrbiti’’ i nazivati ,,posrbiti’’ i nazivati dušankadušanka ). P). Posle osle Sretenjskog ustava, 183Sretenjskog ustava, 18377. godine. godine je je celokupni državni aparat celokupni državni aparat uniformisanuniformisan ..

Ukazom iz 1850. godine, pored državnih Ukazom iz 1850. godine, pored državnih činovnika u užem smislu, činovnika u užem smislu, uniformisani su uniformisani su i profesori, lekari, okružni i " indžiniri" i profesori, lekari, okružni i " indžiniri" rudarski, carinici i poštanski rudarski, carinici i poštanski službenicislužbenici ..

Knez Mihajlo Obrenović sa delegacijom u CarigraduKnez Mihajlo Obrenović sa delegacijom u Carigradu1867. Sa izuzetkom jednog, u srpskom 1867. Sa izuzetkom jednog, u srpskom

građanskomgrađanskomkostimu, svi ostali članovi delegacije su u evropskimkostimu, svi ostali članovi delegacije su u evropskimgrađanskim ili službenim odelima – uniformama. građanskim ili službenim odelima – uniformama.

Sredinom 80-ih godina Sredinom 80-ih godina XIX XIX veka, doneveka, donessen en je niz zakona o odevanju različitih je niz zakona o odevanju različitih državnih službi, a posebno državnih službi, a posebno diplomatadiplomata , uz , uz obavezanobavezan frak i dekoraciju frak i dekoraciju srazmernusrazmernu rangu, kao važnim atributima novog rangu, kao važnim atributima novog statusa državestatusa države kao kraljevine kao kraljevine..

Krajem vekaKrajem veka pristupilo se pristupilo se i i sistematskom sistematskom

uniformisanju uniformisanju poreznika, carinika, poreznika, carinika, f inansijskih službenika, železničara finansijskih službenika, železničara i šumarai šumara ..

Milan Kujundžić Aberdar, Milan Kujundžić Aberdar, poslanik u Rimu, 1882.poslanik u Rimu, 1882.

Posebnu vrstu službenih odela činila jePosebnu vrstu službenih odela činila je vladarska odećavladarska odeća ..

Vožd Karađorđe Knjaz Miloš Obrenović Knez Milan Knez AleksandarVožd Karađorđe Knjaz Miloš Obrenović Knez Milan Knez Aleksandar 1804-1813. 1815-39 i 1858-60. Obrenović (1839.) Karađorđević (1842-58.)1804-1813. 1815-39 i 1858-60. Obrenović (1839.) Karađorđević (1842-58.)

Knez Mihajlo Obrenović Knez i Kralj Milan Kralj AleksandarKnez Mihajlo Obrenović Knez i Kralj Milan Kralj AleksandarObrenović (1839-42. i 1860-68.) Obrenović (1868-89.) Obrenović (1889-1903.)Obrenović (1839-42. i 1860-68.) Obrenović (1868-89.) Obrenović (1889-1903.)

GRAĐANSKI KOSTIMGRAĐANSKI KOSTIM

Za razliku od službenog odela, znatniji Za razliku od službenog odela, znatniji uticaj evropske odeće uticaj evropske odeće u kulturi u kulturi građanskog odevanja građanskog odevanja u Srbiji počinje u Srbiji počinje da se oseća tek da se oseća tek polovinom XIX veka polovinom XIX veka i i vezan je za nastanak i razvoj građanskog vezan je za nastanak i razvoj građanskog društva. društva.

Orijentalni način odevanja počeće 30-tih Orijentalni način odevanja počeće 30-tih godina da zamenjuje specifičan nacionalni godina da zamenjuje specifičan nacionalni srpski građanski kostimsrpski građanski kostim , a , a istovremenoistovremeno i u i u koegzistencij ikoegzistencij i sa njim, sa njim, mada u početku sporije, prihvataće se i mada u početku sporije, prihvataće se i evropski građanski kostimevropski građanski kostim , koji će od , koji će od 70-tih godina XIX veka preovladavati70-tih godina XIX veka preovladavati..

SRPSKI SRPSKI GRAĐANSKI KOSTIMGRAĐANSKI KOSTIM

Početkom četvrte decenije XIX veka, kada Početkom četvrte decenije XIX veka, kada hatišerifima Srbija dobija autonomiju od hatišerifima Srbija dobija autonomiju od strane Turaka, počinje da se stvara strane Turaka, počinje da se stvara nacionalni nacionalni srpsksrpsk ii gra gra đanski kostim.đanski kostim.

Srpski graSrpski građđanski kostimanski kostim nastao je nastao je spontano, spontano, ss imbiozom elemenata imbiozom elemenata levantsko-balkanske odećelevantsko-balkanske odeće , pod čijim , pod čijim je uticajem bio do oko 1850. godineje uticajem bio do oko 1850. godine i i evropskog modnog kostima evropskog modnog kostima i on je i on je postao tipičan obrazac odevanja, posebno postao tipičan obrazac odevanja, posebno žena, u srpskim gradovima. Ovaj kostim je žena, u srpskim gradovima. Ovaj kostim je prihvatalo i imućnije seosko stanovništvo, prihvatalo i imućnije seosko stanovništvo, prilagođavajući ga svojim potrebama i prilagođavajući ga svojim potrebama i društveno-ekonomskom statusu.društveno-ekonomskom statusu.

SrpskSrpsk ii žženskensk ii gradjansk gradjansk ii kostimkostim sastoja sastojaoo se iz se iz kokoššulje ulje od svilenog srpskog platna,od svilenog srpskog platna, preko koje se preko koje se oblaoblaččiio o f istanfistan – duga haljina, uzana u gornjem delu i – duga haljina, uzana u gornjem delu i srcolikog izreza oko grudi, srcolikog izreza oko grudi, sasa vrlo širokom suknjom. vrlo širokom suknjom. Na grudima se ukrštala Na grudima se ukrštala marama marama kao evropski fišu kao evropski fišu ((f ichufichu ), a oko struka ), a oko struka dugadugaččki svilen pojas ki svilen pojas bajaderbajader .. PPreko reko sese obla oblaččilo ilo l ibadelibade – – otvoreniotvoreni kratakkratak haljetak haljetak sa sa širokim levkastim rukavimaširokim levkastim rukavima.. Na nogama pletene Na nogama pletene čarape i čarape i papučepapuče , kasnije evropske cipele , kasnije evropske cipele štif leteštif lete . . Zimi se koristila Zimi se koristila bundicabundica , po, po uzoru na zapaduzoru na zapad.. Na Na glavi je biloglavi je bilo oglavlje oglavlje fesfes uokviren pletenicama iuokviren pletenicama ilili tepeluktepeluk sa sa barešombarešom – plitka kapa od crvene čoje – plitka kapa od crvene čoje obmotana trakom, ukrašena zlatnim ili srebrnim obmotana trakom, ukrašena zlatnim ili srebrnim vezom i niskama bisera ili dukatavezom i niskama bisera ili dukata.. Korišćen je bogat Korišćen je bogat nanakit kit (niske dukata,(niske dukata, narukvice, grana, narukvice, grana, prstenje prstenje), ), kaokao i i evropski evropski modni detalj i modni detalj i ((susuncobrani, lepezncobrani, lepezee))..

LibadeLibade

FistanFistan

BajaderBajader

Srpski građanski kostim Srpski građanski kostim (Muzej grada Beograda i Narodni muzej, Kragujevac).(Muzej grada Beograda i Narodni muzej, Kragujevac).

BiserniBiserni tepeluk tepeluk sa barešom (sa libadetomsa barešom (sa libadetomprepoznatljiv deo srpskog ženskog prepoznatljiv deo srpskog ženskog

građanskoggrađanskogkostima), bio je materijalno njegov najvrednijikostima), bio je materijalno njegov najvrednijideo. Levo - MPU, desno sa prstenom i deo. Levo - MPU, desno sa prstenom i

granomgranomsa dijamantima - Etnografski muzej.sa dijamantima - Etnografski muzej.

Srpski ženski građanski kostim Srpski ženski građanski kostim je bio je bio visoko kvalitetne zanatske izrade, avisoko kvalitetne zanatske izrade, a izrađivan je od kvalitetnih i skupocenih izrađivan je od kvalitetnih i skupocenih tkanina, sa bogatim srebrnim i zlatnim tkanina, sa bogatim srebrnim i zlatnim gajtanima i vezom.gajtanima i vezom.

Od materijala najčešće su korišćeni čoja, Od materijala najčešće su korišćeni čoja, pamuk, svila, baršun, kadifa, atlas, ćitabija, pamuk, svila, baršun, kadifa, atlas, ćitabija, šamaladža, a dominantne boje bile su šamaladža, a dominantne boje bile su crvena i zelena. Mlađe žene su nosile crvena i zelena. Mlađe žene su nosile svetlije, a starije tamnije boje. Omiljene boje svetlije, a starije tamnije boje. Omiljene boje kneginje Perside, koja je vodila računa o kneginje Perside, koja je vodila računa o modi, bile su trula višnja, kakao, krem, modi, bile su trula višnja, kakao, krem, ,,žandarsko plava’’, ,,dunkl zelena’’ i cigla. ,,žandarsko plava’’, ,,dunkl zelena’’ i cigla.

Kneginja Ljubica Kneginja Ljubica u srpskom građanskom kostimu, oko 1830. u srpskom građanskom kostimu, oko 1830.

Kneginja PersidaKneginja Persida KarađorđevićKarađorđević je veoma vodila je veoma vodila računa o svakom detalju svog izgleda. Odevala računa o svakom detalju svog izgleda. Odevala se isključivo u srpsku nošnju i ukrašavala se isključivo u srpsku nošnju i ukrašavala bogatim nakitom. Zimi je obuvala poluduboke, bogatim nakitom. Zimi je obuvala poluduboke, kožne, crne lakovane cipele. Levo na slici kožne, crne lakovane cipele. Levo na slici Katarine IvanovićKatarine Ivanović, 1847., 1847. i desno na litografiji U. i desno na litografiji U. Knežević – G. Deker, 1855.Knežević – G. Deker, 1855.

nn

Nevestinska odeća imala je, kao i evropska,Nevestinska odeća imala je, kao i evropska, venac sa prozirnim belim velom. venac sa prozirnim belim velom. Uroš Knežević: Devojka u belom, 1851.,Uroš Knežević: Devojka u belom, 1851., Kleopatra Karađorđević, 1855.Kleopatra Karađorđević, 1855.

Zimi se, po ugledu na Zimi se, po ugledu na evropski kasak evropski kasak ((casaque, casaquincasaque, casaquin), ), preko odeće nosila preko odeće nosila strukirana bundica, strukirana bundica, izrađena od tamnog izrađena od tamnog atlasa ili somota, atlasa ili somota, postavljena i oivičena postavljena i oivičena krznom. Arsenije krznom. Arsenije Petrović: Portret Petrović: Portret stare Smederevke, stare Smederevke, oko 1844. (Muzej oko 1844. (Muzej Smederevo).Smederevo).

Haljina - anterija kneginje Ljubice iz 1842. Haljina - anterija kneginje Ljubice iz 1842. (Narodni muzej Kragujevac) i džube njene (Narodni muzej Kragujevac) i džube njene ćerke Savke (Jelisavete) Obrenović.ćerke Savke (Jelisavete) Obrenović.

SrpskSrpsk ii mu mušš kk ii gradjansk gradjansk ii kostim kostim činili su: činili su: košuljakošulja sašivena od domaćeg platna,sašivena od domaćeg platna, čohane čohane čč akak šš ireire poturl i je poturl i je ššireg nabranog tura i uskih nogavica ireg nabranog tura i uskih nogavica iliili šširoke iroke ššalvarealvare ,, gagaćće koje dopiru do ispod kolenae koje dopiru do ispod kolena, pletene , pletene čarapečarape , a o, a od d obuće obuće su su se nosile se nosile jemjem enijeenije , cipele i čizme, cipele i čizme . Na glavi se . Na glavi se obično nosioobično nosio crveni čojani crveni čojani fesfes sa sa velikom velikom kićankom od kićankom od upredene svile, a zimi upredene svile, a zimi šubarešubare .. U predelu pojasa opasivao U predelu pojasa opasivao se svileni se svileni trabolostrabolos i ko i kožžni pojas ni pojas silasila vv sa pregradama za sa pregradama za pribor za pupribor za puššenje,enje, oruoružžje i drugo.je i drugo. Od haljetaka koriOd haljetaka korišćšćeni su eni su anteri jaanteri ja sa duga sa dugaččkim rukavima,kim rukavima, jelek jelek fermenfermen spreda spreda otvoren i bez rukavaotvoren i bez rukava, izrađeni od čoje i bogato ukrašeni, izrađeni od čoje i bogato ukrašeni.. PrazniPrazniččni haljetak bila je ni haljetak bila je dolamadolama sa rase sa raseččenimenim - - čepkenčepken rukavima,rukavima, a za zimu a za zimu ććurak urak (džube) (džube) u obliku dugau obliku dugaččkog kog kaputa,kaputa, postavljen postavljen jagnjećom kožom ili lisičinomjagnjećom kožom ili lisičinom.. Manje Manje imućni građani suimućni građani su leti leti imaliimali samo košulj samo košulje e sa sa prslukom prslukom ječječ ermomermom , ili , ili ćurčetomćurčetom i gaćama i gaćama,, a na nogama a na nogama tozluke- tozluke- dokolenice bez stopaladokolenice bez stopala navučene navučene prekopreko nogavic nogavicaa gaća. Zimi su nosili čakšire gaća. Zimi su nosili čakšire odod sukna i kraći ili duži sukna i kraći ili duži gunjgunj ..

Knez Mihajlo u srpskom građanskom Knez Mihajlo u srpskom građanskom kostimu, na litografiji A. Jovanovića, oko kostimu, na litografiji A. Jovanovića, oko 1848. 1848.

Uroš Knežević: Cincar Janko (Narodni Uroš Knežević: Cincar Janko (Narodni muzej, Beograd). Desno anterija srmalija muzej, Beograd). Desno anterija srmalija (Narodni muzej, Kragujevac(Narodni muzej, Kragujevac).).

Muška građanska nošnja iz KnjaževcaMuška građanska nošnja iz Knjaževca

EVROPSKI EVROPSKI GRAĐANSKI KOSTIMGRAĐANSKI KOSTIM

Evropski kostim XIX veka uopšte Evropski kostim XIX veka uopšte karakterišu modni stilovi ampira – karakterišu modni stilovi ampira – neoklasicizma (1800-1820), bidermajera, neoklasicizma (1800-1820), bidermajera, odnosno romantizma (1820-1850), moda odnosno romantizma (1820-1850), moda krinolina (1850-1870), moda turnira (1870-krinolina (1850-1870), moda turnira (1870-1890) i, na kraju veka, La Belle Epoque i 1890) i, na kraju veka, La Belle Epoque i S-silueta.S-silueta.

Svi ovi modni stilovi su zastupljeni u Evropi Svi ovi modni stilovi su zastupljeni u Evropi i kostimu u Vojvodini, dok i kostimu u Vojvodini, dok u Kneževini u Kneževini Srbij i evropska moda u građanskom Srbij i evropska moda u građanskom kostimu počinje zapravo tek modom kostimu počinje zapravo tek modom bidermajera, odnosno romantizma. bidermajera, odnosno romantizma.

AMPIRAMPIRKada je u pitanju građanski kostim Kada je u pitanju građanski kostim

ampira ampira ne može se govoriti da je bio ne može se govoriti da je bio prisutan kao stil odevanja u tadašnjoj prisutan kao stil odevanja u tadašnjoj Srbiji. Ovu sumnju izražava i prof. Zora Srbiji. Ovu sumnju izražava i prof. Zora Davidović u radu ,,Moda ampira u Davidović u radu ,,Moda ampira u Vojvodini’’. Kako se radi o pojedinačnim i Vojvodini’’. Kako se radi o pojedinačnim i sporadičnim slučajevima, sporadičnim slučajevima, pre se može pre se može govorit i o (retkim) Srbima koji su govorit i o (retkim) Srbima koji su nosil i evropsko ampir građansko nosil i evropsko ampir građansko odelo, nego o evropskom ampir odelo, nego o evropskom ampir odelu u kneževini Srbij iodelu u kneževini Srbij i ..

To ilustruje i slika na kojoj je prikazano To ilustruje i slika na kojoj je prikazano otvaranje Velike škole u Beogradu 1808. otvaranje Velike škole u Beogradu 1808. godine. Dositej Obradović jedini od svih godine. Dositej Obradović jedini od svih prisutnih je u evropskom odelu, a tu su, prisutnih je u evropskom odelu, a tu su, pored đaka polaznika, bili i Vožd pored đaka polaznika, bili i Vožd Karađorđe,Karađorđe, mitropolit srpski mitropolit srpski i i mnogi viđeni mnogi viđeni ljudiljudi, koji su svi odeveni orijentalno. , koji su svi odeveni orijentalno. Dositejevo ampir odelo, u kojem je on pre Dositejevo ampir odelo, u kojem je on pre godinu dana došao iz Trsta, je očigledno godinu dana došao iz Trsta, je očigledno izuzetak i ne može se smatrati izuzetak i ne može se smatrati reprezentativnim za onovremensku Srbiju.reprezentativnim za onovremensku Srbiju.

Dositej Obradović na otvaranju Velike škole uDositej Obradović na otvaranju Velike škole uBeogradu 1808. Jedan od polaznika bio je i Beogradu 1808. Jedan od polaznika bio je i

Vuk Karadžić. Vuk Karadžić.

Na slici Pavela Đurkovića Na slici Pavela Đurkovića iz 1816. godine (Narodni iz 1816. godine (Narodni muzej, Beograd) Vuk muzej, Beograd) Vuk Karadžić je, takođe, u Karadžić je, takođe, u odelu tipičnom za odelu tipičnom za ampirampir . . Međutim, u tom odelu je Međutim, u tom odelu je Vuk nakratko došao iz Vuk nakratko došao iz Beča, gde je tada živeo, Beča, gde je tada živeo, u Srbiju da prikuplja i u Srbiju da prikuplja i beleži narodne pesme, beleži narodne pesme, tako da ono, ni na koji tako da ono, ni na koji način, ne odražava stil način, ne odražava stil odevanja u Srbiji u to odevanja u Srbiji u to vreme.vreme.

BIDERMAJER BIDERMAJER Moda bidermajera Moda bidermajera počinje da biva počinje da biva

prisutna u ženskom kostimu Srbije tridesetih prisutna u ženskom kostimu Srbije tridesetih godina XIX veka. To potvrđuje slika Anke godina XIX veka. To potvrđuje slika Anke Obrenović, ćerke Jevrema Obrenovića, Obrenović, ćerke Jevrema Obrenovića, najmlađeg brata kneza Miloša Obrenovića, najmlađeg brata kneza Miloša Obrenovića, koji jekoji je, , jedini od braćejedini od braće, , pohađao školupohađao školu i i među među prvima prvima prihvatio evropski način života i decu prihvatio evropski način života i decu vaspitavaovaspitavao u duhu zapadne, evropske u duhu zapadne, evropske kulturekulture. Anka je bila jedna od prvih . Anka je bila jedna od prvih školovanih Srpkinja: još kao dete znala je školovanih Srpkinja: još kao dete znala je strane jezike i objavila prvu knjigu prevoda sa strane jezike i objavila prvu knjigu prevoda sa nemačkog kod nas, svirala je klavir i gitaru. nemačkog kod nas, svirala je klavir i gitaru.

Anka Obrenović, oko 1835.Anka Obrenović, oko 1835.

Anka Obrenović je bila prva žena u Srbiji Anka Obrenović je bila prva žena u Srbiji koja je prihvatila bečku i parisku modu, koja je prihvatila bečku i parisku modu, zbog čega su je zbog čega su je savremenici prozvali savremenici prozvali ””Anka pomodarkaAnka pomodarka”.”. Na slici nepoznatog Na slici nepoznatog autora nastaloj oko 1835., Anka je autora nastaloj oko 1835., Anka je odevena u najmoderniju, prelepu svilenu odevena u najmoderniju, prelepu svilenu bidermajer haljinu. Gornji deo, kratkih bidermajer haljinu. Gornji deo, kratkih pufnastih rukava sa velikim dekolteom koji pufnastih rukava sa velikim dekolteom koji otkriva obnažena ramena, preko kojih je otkriva obnažena ramena, preko kojih je ležerno prebačena marama, usko prijanja ležerno prebačena marama, usko prijanja uz korset i ističe uzani struk, dok je donji uz korset i ističe uzani struk, dok je donji deo veoma proširen brojnim podsuknjama. deo veoma proširen brojnim podsuknjama. Bujnu kosu, dekorisanu cvećem i trakama, Bujnu kosu, dekorisanu cvećem i trakama, karakterišu viseće lokne. karakterišu viseće lokne.

Kostim i ukupan evropski Kostim i ukupan evropski izgled Anke Obrenović izgled Anke Obrenović neodoljivo potsećaju naneodoljivo potsećaju naskoro istovremeno nastaoi skoro istovremeno nastaoi AAutoportret Katarine utoportret Katarine Ivanović, naslikan uIvanović, naslikan utipičnom bidermajertipičnom bidermajermaniru 1836.godine, jošmaniru 1836.godine, jošza vreme studija naza vreme studija naUmetničkoj akademijiUmetničkoj akademijiu Beču. u Beču.

Gospoja Tomanija i Gospoja Tomanija i njen suprug gospodar njen suprug gospodar Jevrem Obrenović su, Jevrem Obrenović su, 30-tih godina XIX veka 30-tih godina XIX veka u svom domu, u svom domu, organizovali umetnička organizovali umetnička posela na kojima su, posela na kojima su, oni i njihove ćerke i oni i njihove ćerke i elitni domaći i strani elitni domaći i strani gosti, bili odeveni u gosti, bili odeveni u moderne evropske moderne evropske romantičarske kostime. romantičarske kostime.

Čest gost na poselima Čest gost na poselima bio je i Dimitrije bio je i Dimitrije Davidović, knežev Davidović, knežev sekretar i tvorac sekretar i tvorac Sretenjskog ustava. Na Sretenjskog ustava. Na slici Uroša Kneževića iz slici Uroša Kneževića iz 1834. godine je u 1834. godine je u modernom dugom, modernom dugom, strukiranom kaputu sa strukiranom kaputu sa visokom jakom i visokom jakom i jednorednim kopčanjem, jednorednim kopčanjem, košulji sa stojećom košulji sa stojećom kragnom i belom kragnom i belom vratnom maramom.vratnom maramom.

Slika Jovana Isailovića Mlađeg iz 1839. je Slika Jovana Isailovića Mlađeg iz 1839. je vrlo interesantna i dragocena kao vrlo interesantna i dragocena kao faktografski dokaz tog vremena. Slikana faktografski dokaz tog vremena. Slikana po porudžbini kneginje Ljubice tužnim po porudžbini kneginje Ljubice tužnim povodom, ovekovečila je sve članove povodom, ovekovečila je sve članove kneževske porodice Obrenović uz odar kneževske porodice Obrenović uz odar rano preminulog kneza Milana rano preminulog kneza Milana Obrenovića, starijeg sina Miloša Obrenovića, starijeg sina Miloša Obrenovića, pa čak i one koji nisu Obrenovića, pa čak i one koji nisu prisustvovali tužnom činu: kneza Miloša i prisustvovali tužnom činu: kneza Miloša i mlađeg sina Mihajla, koji su bili u mlađeg sina Mihajla, koji su bili u izgnanstvu. Veoma domišljato, slikar je izgnanstvu. Veoma domišljato, slikar je prikazao njihove portrete kao slike na zidu prikazao njihove portrete kao slike na zidu sobe.sobe.

Jovan Isailović Mlađi: Knez Milan Obrenović Jovan Isailović Mlađi: Knez Milan Obrenović II na odru, 1839.II na odru, 1839.

Posebna kostimografska vrednost ove slike Posebna kostimografska vrednost ove slike je verodostojnost kostimske raznolikosti, je verodostojnost kostimske raznolikosti, koja svedoči o tranziciji, ali i istovremenosti, koja svedoči o tranziciji, ali i istovremenosti, kostima u Srbiji pri kraju prve polovine XIX kostima u Srbiji pri kraju prve polovine XIX veka. Slikar je verno ovekovečio veka. Slikar je verno ovekovečio srpski srpski građanski kostimgrađanski kostim ,, u koji su te 1839. u koji su te 1839. godine odevene supruge Miloša godine odevene supruge Miloša Obrenovića i njegove braće i Obrenovića i njegove braće i evropski evropski kostim bidermajerakostim bidermajera , odnosno , odnosno romantizmaromantizma , u koji su odevene njihove , u koji su odevene njihove ćerke i muški članovi porodice. ćerke i muški članovi porodice.

Jovan Hadžić, oko Jovan Hadžić, oko

1845., Srbin ,,iz 1845., Srbin ,,iz preka’’ na službi u preka’’ na službi u Kneževini Srbiji Kneževini Srbiji (autor Građanskog (autor Građanskog zakonika) u, za to zakonika) u, za to vreme, vrlo vreme, vrlo modernom modernom evropskom odelu.evropskom odelu.

Avram Petronijević, Avram Petronijević, predsednik vlade i predsednik vlade i popečitelj inostranih popečitelj inostranih dela, jedan je od dela, jedan je od retkih ,,domaćih’’ retkih ,,domaćih’’ Srba koji je nosio Srba koji je nosio evropsku odeću evropsku odeću krajem prve krajem prve polovine XIX veka. polovine XIX veka. Litografija Jovana Litografija Jovana Isailovića, 1841.Isailovića, 1841.

MODA KRINOLINAMODA KRINOLINAPočetak Početak mode krinolinamode krinolina , veoma širokih, , veoma širokih,

zvonastih haljina sa žičanom zvonastih haljina sa žičanom konstrukcijom,konstrukcijom, u Kneževini Srbiji poklapa u Kneževini Srbiji poklapa se sa vremenom kada je Srbijom, posle se sa vremenom kada je Srbijom, posle povratka iz izgnanstva, vladao knez povratka iz izgnanstva, vladao knez Mihajlo OMihajlo Obbrenović, oženjen mađarskom renović, oženjen mađarskom groficom Julijom Hunjadi, koja je bila veliki groficom Julijom Hunjadi, koja je bila veliki pobornik i propagator ove evropske mode. pobornik i propagator ove evropske mode.   OOrganizovala je balove i dvorski život po rganizovala je balove i dvorski život po ugledu na običaje u vladarskim ugledu na običaje u vladarskim porodicama evropskih prestonica.porodicama evropskih prestonica.

Venčanje Julije i Mihajla Obrenovića, 1853.Venčanje Julije i Mihajla Obrenovića, 1853.

Anastas Jovanović: Julija Obrenović, Anastas Jovanović: Julija Obrenović, litografija, 1854.litografija, 1854.

Anastas Stojanović i Anastas Jovanović:Anastas Stojanović i Anastas Jovanović: Gospođe u krinolinama, oko 1860.Gospođe u krinolinama, oko 1860.

Kneginja Julija, 1856. i Mina Karadžić, 1860.Kneginja Julija, 1856. i Mina Karadžić, 1860.u krinolina haljinama sa ogrtačima i boneu krinolina haljinama sa ogrtačima i bone šeširima.šeširima.

Anastas Jovanović: Poleksija Todorović, Anastas Jovanović: Poleksija Todorović, slikar,slikar,

supruga slikara Stevana Todorovića, oko supruga slikara Stevana Todorovića, oko 1865.1865.

MODA TURNIRAMODA TURNIRASedamdesetih godina XIX veka krinolina Sedamdesetih godina XIX veka krinolina

doživljava veliku promenu, gubi doživljava veliku promenu, gubi simetričnost, svodi se na polukrinolinu - simetričnost, svodi se na polukrinolinu - turnir. Modu turnira karakterišu haljine sa turnir. Modu turnira karakterišu haljine sa dugim i širokim suknjama sa šlepom, dugim i širokim suknjama sa šlepom, često drapiranim, poput poloneze, ispod često drapiranim, poput poloneze, ispod kojih se u zadnjem delu nalazio kojih se u zadnjem delu nalazio karakterističan umetak - turnir, dok je karakterističan umetak - turnir, dok je gornji deo bio uzan, uz telo utegnuto gornji deo bio uzan, uz telo utegnuto korsetom, bez rukava, ili sa uzanim korsetom, bez rukava, ili sa uzanim rukavima. U Srbiji je prihvaćena rukavima. U Srbiji je prihvaćena istovremeno kada i u Evropi.istovremeno kada i u Evropi.

Ako je za modu krinolina u Srbiji, na neki Ako je za modu krinolina u Srbiji, na neki način, bila zaslužna kneginja Julija način, bila zaslužna kneginja Julija Obrenović, onda je za modu turnira to još Obrenović, onda je za modu turnira to još više bila Natalija Obrenović, supruga više bila Natalija Obrenović, supruga kneza Milana, kneza Milana, za koju se priča, da je za za koju se priča, da je za svaki izlazak iz dvora imala novu haljinusvaki izlazak iz dvora imala novu haljinu i i koja je bila ukoja je bila uzor mode za otmene dame iz zor mode za otmene dame iz visokog društvavisokog društva..

Ostali su zabeleženi čuveni balovi koje je Ostali su zabeleženi čuveni balovi koje je kneginja, a potom kraljica, Natalija kneginja, a potom kraljica, Natalija priređivala na dvoru koji, po bogatstvu, priređivala na dvoru koji, po bogatstvu, raskoši i lepoti balskih haljina, nisu raskoši i lepoti balskih haljina, nisu zaostajali za onima u Evropi.zaostajali za onima u Evropi.

Vlaho Bukovac:Vlaho Bukovac: Kraljica Natalija, 1882. Kraljica Natalija, 1882. (Narodni muzej, Beograd)(Narodni muzej, Beograd)

Turnir hTurnir haljinaljinaa koju je koju je 1878. godine u Beogradu 1878. godine u Beogradu nosila Draga Kandić na nosila Draga Kandić na svom svom venčanjuvenčanju (Iz (Iz kolekcije MPU).kolekcije MPU). Duga Duga haljina sa šlepom ima haljina sa šlepom ima karakterističan princes karakterističan princes kroj, sa kroj, sa vertikalnivertikalnimm šavovišavovimama koji prate liniju koji prate liniju telatela. Nosila se uz jako . Nosila se uz jako utegnut korsetutegnut korset i i podupirač - podupirač - ,,,,turnir” koji turnir” koji joj je davao specifičan joj je davao specifičan izgledizgled..

Anastas Stojanović: Gospođa u crnoj haljiniAnastas Stojanović: Gospođa u crnoj haljini

MODA KRAJEM XIX VEKAMODA KRAJEM XIX VEKAKrajem XIX veka žensku modu turnira Krajem XIX veka žensku modu turnira

zamenjuju duge gloknaste suknje i haljine zamenjuju duge gloknaste suknje i haljine sa šuškavim žiponima od tafta. Struk je bio sa šuškavim žiponima od tafta. Struk je bio veoma uzan i utezan miderima. Rukavi vrlo veoma uzan i utezan miderima. Rukavi vrlo široki i nabrani u ramenima i suženi u široki i nabrani u ramenima i suženi u doručju (,,ovčiji but’’), a kragne od čipke doručju (,,ovčiji but’’), a kragne od čipke visoke. Obavezni modni detalji bili su visoke. Obavezni modni detalji bili su rukavice, lepeze, šeširi sa malim obodima rukavice, lepeze, šeširi sa malim obodima ukrašeni cvećem i mašnama i suncobrani.ukrašeni cvećem i mašnama i suncobrani.

Devojčice su u odevanju bile verne kopije Devojčice su u odevanju bile verne kopije svojih majki.svojih majki.

Milica Babović-Bakić u svojim Milica Babović-Bakić u svojim ,,Doživljajima i sećanjima’’ s kraja XIX ,,Doživljajima i sećanjima’’ s kraja XIX veka opisuje:veka opisuje:

,,... materijal za večernje haljine donošen ,,... materijal za večernje haljine donošen je iz Beča i Pariza, kao i iz naših dućana... je iz Beča i Pariza, kao i iz naših dućana... Gospođe su nosile bele glase rukavice Gospođe su nosile bele glase rukavice dugačke...lepeze skupocene od perja... dugačke...lepeze skupocene od perja... Cipele lakovane dekolte, šnirane Cipele lakovane dekolte, šnirane polucipele i visoke na dugmeta ili šnirane... polucipele i visoke na dugmeta ili šnirane... Nakit se nosio: lepe brilijantske minđuše, Nakit se nosio: lepe brilijantske minđuše, broševi moderni i antika, narukvice broševi moderni i antika, narukvice (brazletne) i kolije sa brilijantima ili ogrlice (brazletne) i kolije sa brilijantima ili ogrlice od nekoliko reda bisera...’’od nekoliko reda bisera...’’

Beograd, krajem XIX veka Beograd, krajem XIX veka (Politikin zabavnik br. 3167/2012.)(Politikin zabavnik br. 3167/2012.)

Haljina venčanaHaljina venčana sa sa dugim šlepom i dugim šlepom i rukavima ,,ovčiji but’’rukavima ,,ovčiji but’’, , izrađena od aizrađena od atlastlasaa, , muslina i markizeta, sa muslina i markizeta, sa svilenim nitima, svilenim nitima, pamučnim gajtanima, pamučnim gajtanima, mašinskom čipkom i mašinskom čipkom i fišbajnom. Nošena u fišbajnom. Nošena u PrahovuPrahovu oko oko 1890. 1890. ((MPUMPU Beograd). Beograd).

Milan Jovanović, 1900.: Milan Jovanović, 1900.: Darinka Jovanović Darinka Jovanović (supruga), u dugoj (supruga), u dugoj čipkanoj balskoj haljini čipkanoj balskoj haljini sasa šlep šlepomom, , kratkim kratkim balon-rukavimabalon-rukavima i i suptilnsuptilniim izrezm izrezomom na na leđimaleđima. Na glavi ima. Na glavi ima šeširšešir sa perjemsa perjem, a u, a u levoj ruci drži sklopljenu levoj ruci drži sklopljenu lepezu i maramiculepezu i maramicu..

Milan Jovanović: Devojka iz Beograda, oko Milan Jovanović: Devojka iz Beograda, oko 1900. i Milica Mostić, 1902. sa šeširima i 1900. i Milica Mostić, 1902. sa šeširima i

suncobranima.suncobranima.

Kraljica Draga MašinKraljica Draga Mašin

Beograđanke u balskim haljinama sa Beograđanke u balskim haljinama sa šeširima, oko 1900.šeširima, oko 1900.

MUŠKI GRAĐANSKI KOSTIMMUŠKI GRAĐANSKI KOSTIMDRUGE POLOVINE XIX VEKADRUGE POLOVINE XIX VEKA

PProdor evropskih uticaja na modne tokove rodor evropskih uticaja na modne tokove u u muškom muškom odevaodevanjnju postao u postao je je znatno znatno uouočljičljiviji viji tek tek posle posle Mađarske buneMađarske bune 1848- 1848-1849. godine. Do tada su se, po 1849. godine. Do tada su se, po svedosvedoččeenjnju savremenika, „evropejski u savremenika, „evropejski nosilinosili’’’’ retki stranci i Srbi ,,iz preka’’ na retki stranci i Srbi ,,iz preka’’ na službi u Kneževini Srbiji (u narodu službi u Kneževini Srbiji (u narodu podrugljivo nazivani ,,nemačkari’’ i podrugljivo nazivani ,,nemačkari’’ i ,,švabe’’), a od domaćih Srba,,švabe’’), a od domaćih Srba samo samo nekoliko velikaša,nekoliko velikaša, a sv a svee ostal ostaloo nosil nosilo jeo je tursko odelo. tursko odelo.

PPosle revolucije, kada osle revolucije, kada jje vee većći broj Srba „iz i broj Srba „iz prekapreka’’ prebegao i’’ prebegao i doselio doselio se se u Beogradu Beograd i i povratka mladih Srba državnih stipendista povratka mladih Srba državnih stipendista (,,blagodejanaca’’) sa školovanja u (,,blagodejanaca’’) sa školovanja u inostranstvu, najviše u Francuskoj, zbog inostranstvu, najviše u Francuskoj, zbog čega su popularno nazivani ,,parizlije’’, čega su popularno nazivani ,,parizlije’’, počeli su da jačaju evropski uticaji u kulturi počeli su da jačaju evropski uticaji u kulturi i društvenim običajima, tako da je i i društvenim običajima, tako da je i muška građanska muška građanska moda moda u Kneževini u Kneževini SrbijiSrbiji sve vi sve vi šše e popoččela da ela da poprima poprima evropska obeleevropska obele žž jaja ..

Stevan TodoroviStevan Todorovićć:: Gimnasti Gimnastiččko druko drušštvo, 1857.tvo, 1857.

Stevan Todorović: Portret nepoznatog Stevan Todorović: Portret nepoznatog muškarca, 1860.muškarca, 1860.

Knez Mihajlo Obrenović, oko 1865.Knez Mihajlo Obrenović, oko 1865.

,,Parizlija’’ Miloje Lešjanin, oko 1865., ,,Parizlija’’ Miloje Lešjanin, oko 1865., visoki državni činovnik i pravni pisac.visoki državni činovnik i pravni pisac.

Miša Anastasijević, 1865. trgovac i Miša Anastasijević, 1865. trgovac i dobrotvor, najbogatiji Srbin XIX veka.dobrotvor, najbogatiji Srbin XIX veka.

Anastas Jovanović: Alimpije Vasiljević, Anastas Jovanović: Alimpije Vasiljević, 1865.,1865.,

rektor i profesor Velike škole i političar.rektor i profesor Velike škole i političar.

Ljubomir Klerić, prvi inženjer rudarstva, Ljubomir Klerić, prvi inženjer rudarstva, oko 1868.oko 1868.

Aćim Čumić (oko Aćim Čumić (oko 1875.) 1875.) je bio veliki je bio veliki pomodar. pomodar. ,,,,Sa plavim Sa plavim bakenbardima i bakenbardima i belom svilenom belom svilenom maramom oko vrata, maramom oko vrata, u rukavicama i u rukavicama i gamašnama gamašnama izgledao je, u izgledao je, u ondašnjem ondašnjem poluseljačkom poluseljačkom Beogradu, Beogradu, kao kao pravi pravi ParižaninParižanin’’. ’’. (S. Jovanović)(S. Jovanović). . 

Pomenuta Milica Babović-Bakić u Pomenuta Milica Babović-Bakić u svojim ,,Doživljajima i sećanjima’’ opisuje svojim ,,Doživljajima i sećanjima’’ opisuje da su krajem XIX veka:da su krajem XIX veka:

,,Gospoda nosila štofana odela, grao i ,,Gospoda nosila štofana odela, grao i braon boje i gerok, a frak za zabave, glase braon boje i gerok, a frak za zabave, glase rukavice crne. Šešire su gospoda nosila rukavice crne. Šešire su gospoda nosila leti slamne a zimi halbcilindre’’.leti slamne a zimi halbcilindre’’.

Dečaci su nosili kratka mornarska odela. Dečaci su nosili kratka mornarska odela.

Kralj Milan i Aleksandar Obrenović, oko Kralj Milan i Aleksandar Obrenović, oko 1892.1892.

Kralj Milan i Aleksandar ObrenovićKralj Milan i Aleksandar Obrenović

Marko Stojanović: Isak Levi, 1898. (levo) i Marko Stojanović: Isak Levi, 1898. (levo) i Kosta Hristić, oko 1900. (desno)Kosta Hristić, oko 1900. (desno)

MODNI PLURALIZAMMODNI PLURALIZAM

Evropski građanski kostim je u Kneževini Evropski građanski kostim je u Kneževini Srbiji, u drugoj polovini XIX veka, sve brže Srbiji, u drugoj polovini XIX veka, sve brže prihvatan. Međutim, i na kraju veka (pa prihvatan. Međutim, i na kraju veka (pa čak i u prvom decenijama XX veka), u čak i u prvom decenijama XX veka), u Kraljevini Srbiji, na ulicama gradova i Kraljevini Srbiji, na ulicama gradova i različitim svečanim prilikama, mogli su se različitim svečanim prilikama, mogli su se videti videti istovremeno i modifikovani istovremeno i modifikovani srpski građanski i moderni evropski srpski građanski i moderni evropski kostimikostimi . .

Preuzeto iz knjige ,,Između posela i balova’’ Preuzeto iz knjige ,,Između posela i balova’’ A. Vuletić i J. MijailovićA. Vuletić i J. Mijailović

Tako su na balovima i zabavama i u vreme Tako su na balovima i zabavama i u vreme važnih verskih i državnih praznika gospoda važnih verskih i državnih praznika gospoda bila u evropskim odelima, dok su dame, bila u evropskim odelima, dok su dame, pored najmodernijih pariskih, peštanskih i pored najmodernijih pariskih, peštanskih i bečkih modela krinolina i turnir haljina, bile bečkih modela krinolina i turnir haljina, bile odevene i u srpskom građanskom, ili nekoj odevene i u srpskom građanskom, ili nekoj kombinaciji srpskog građanskog i evropskog kombinaciji srpskog građanskog i evropskog kostima. Fistan haljinukostima. Fistan haljinu zamenile su široke zamenile su široke suknje krinoline i turniri i bluze sa visokim suknje krinoline i turniri i bluze sa visokim okovratnicima, ukrašene vezom i čipkom i okovratnicima, ukrašene vezom i čipkom i bogato nabranim rukavima. Bajader izostaje, bogato nabranim rukavima. Bajader izostaje, a marama se više ne ukršta na grudima. a marama se više ne ukršta na grudima. Preko su nošeni libade i šalovi od kašmira, Preko su nošeni libade i šalovi od kašmira, svile i čipke, a na glavi je i dalje tepeluk. svile i čipke, a na glavi je i dalje tepeluk.

Mina Vukomanović-Mina Vukomanović- Karadžić (Gabriel Karadžić (Gabriel

Deker, litografija, Deker, litografija, 1847.) je bila prava 1847.) je bila prava modna atrakcija na modna atrakcija na bečkim balovima bečkim balovima ,,odevena u srpsku ,,odevena u srpsku nošnju sa libadom nošnju sa libadom obrubljenom obrubljenom srmom, suknjom sa srmom, suknjom sa obaveznim pojasom obaveznim pojasom i čipkom vezenom i čipkom vezenom belom košuljom’’. belom košuljom’’.

Kosta Hristić u svojim Zapisima starog Kosta Hristić u svojim Zapisima starog Beograđanina, opisujući čuveni bal koji je Beograđanina, opisujući čuveni bal koji je priredio Knez Mihajlo u januaru 1865, priredio Knez Mihajlo u januaru 1865, kaže:kaže:

„„Knez Mihailo doKnez Mihailo doččekivao je svoje goste, ekivao je svoje goste, stojestojećći nasred salona, i nasred salona, u fraku u fraku sa ruskom sa ruskom lentom Belog orla.lentom Belog orla. ККneževi gosti bili su iz neževi gosti bili su iz sviju redova građanstva: trgovci u sviju redova građanstva: trgovci u odeluodelu evropskomevropskom ili ili turskomturskom , kako se onda , kako se onda nosilo, žene u nosilo, žene u srpskom odelu srpskom odelu sa sa tepelucima, pušćulima, bajaderima i tepelucima, pušćulima, bajaderima i niskama bisera ili dukata, mlade žene i niskama bisera ili dukata, mlade žene i devojke u širokim devojke u širokim krinolinamakrinolinama ’’.’’.

Kneginja Kneginja Julija ObrenovićJulija Obrenović

Dvadesetak godina kasnije, na balovima Dvadesetak godina kasnije, na balovima koje je organizovala kraljica Natalija, koje je organizovala kraljica Natalija, ppravila u odevanju bila su ravila u odevanju bila su mnogomnogo stro strožijažija i i protokolom određena, tako da je na svakoj protokolom određena, tako da je na svakoj pozivnici bila tačno navedena vrsta odeće. pozivnici bila tačno navedena vrsta odeće. Najsvečanije se odevalo za velike dvorske Najsvečanije se odevalo za velike dvorske balove.balove.

Dame su oblačile Dame su oblačile turnirturnir balske toaletebalske toalete sa sa šlepomšlepom ili ili srpsksrpsk uu građansku nošnju građansku nošnju ,, ukrašene nakitom,ukrašene nakitom, a muškarci a muškarci evropskievropski frak i dekoracije sa lentom, a vojna lica su frak i dekoracije sa lentom, a vojna lica su dolazila u paradnim dolazila u paradnim uniformamauniformama s saa ešarpom, perjanicom i ordenjemešarpom, perjanicom i ordenjem..

Kneginja Natalija ObrenovićKneginja Natalija Obrenović

Damske vDamske večernje haljine šivene su ečernje haljine šivene su najčešće u Bečunajčešće u Beču, P, Peštiešti ili Parizu, ili Parizu, a tamo a tamo su nabavljani i svi neophodni prateći su nabavljani i svi neophodni prateći detalji.detalji. Vremenom, haljine i modni detalji Vremenom, haljine i modni detalji sve više su se mogli naći i u domaćim sve više su se mogli naći i u domaćim modnim dućanima.modnim dućanima.

BBalske haljine alske haljine su su najčešće najčešće bile bile od svile, od svile, ripsa, atlasaripsa, atlasa, moarea, moarea ili svilenog somota, ili svilenog somota, ređe od čipke, ređe od čipke, duge i sa šlepom. duge i sa šlepom. Svetloljubičasta boja je važila za Svetloljubičasta boja je važila za najotmeniju, a najcenjenija svila je najotmeniju, a najcenjenija svila je bilabila iz iz Venecije, Pariza i Lila.Venecije, Pariza i Lila.

Karl Gabel: Kneginja Natalija Obrenović u Karl Gabel: Kneginja Natalija Obrenović u stilizovanoj narodnoj nošnji sa turnir haljinom, 1881.stilizovanoj narodnoj nošnji sa turnir haljinom, 1881.

Bosa Lešjanin - dvorska dama kneginje Bosa Lešjanin - dvorska dama kneginje NatalijeNatalije

Evropska moderna haljina sa tradicionalnim Evropska moderna haljina sa tradicionalnim libadom, Niš, Krajem XIX veka. libadom, Niš, Krajem XIX veka.

Kraljica Draga Mašin je Kraljica Draga Mašin je insistirala da na insistirala da na balovima, posebno balovima, posebno Svetosavskom, sve Svetosavskom, sve dvorske dame i supruge dvorske dame i supruge oficira nose haljine oficira nose haljine izrađene po uzoru na izrađene po uzoru na srednjovekovnu srednjovekovnu vlastelinsku odeću. Na vlastelinsku odeću. Na fotografiji Milana fotografiji Milana Jovanovića, Draga je u Jovanovića, Draga je u takvoj haljini sa vidljivim takvoj haljini sa vidljivim obeležjima Nemanjića.obeležjima Nemanjića.

Jovan Ristić, jedan Jovan Ristić, jedan od ,,parizlija’’ kojem se od ,,parizlija’’ kojem se na prijemu po povratku na prijemu po povratku sa studija u Parizu sa studija u Parizu 1853., zbog njegove 1853., zbog njegove najnovije pariske mode, najnovije pariske mode, divio i knez Aleksandar divio i knez Aleksandar Karađorđević i u Karađorđević i u njegovom ,,crnom fraku njegovom ,,crnom fraku i sjajnom cilinderu video i sjajnom cilinderu video spasenije otadžbine’’. spasenije otadžbine’’. Kasnije uspešan Kasnije uspešan državnik i diplomata. državnik i diplomata.

Muškarci, Muškarci, naročito stariji, su naročito stariji, su dugo, uz dugo, uz evropsko odelo, evropsko odelo, nosili orijentalni nosili orijentalni fes, kao što je to fes, kao što je to činio i Vuk činio i Vuk Karadžić.Karadžić.

Ne samo kod pripadnika različitih Ne samo kod pripadnika različitih društvenih slojeva, već i društvenih slojeva, već i u odevanju u odevanju srpskih porodicasrpskih porodica , naročito u drugoj , naročito u drugoj polovini XIX veka, mogle su se videti polovini XIX veka, mogle su se videti najrazličitije najrazličitije kombinacije kombinacije tradicionalnog, građanskog i tradicionalnog, građanskog i modernog evropskog kostimamodernog evropskog kostima ..

Žene, pogotovu starije, su dugo ostale Žene, pogotovu starije, su dugo ostale verne tradicionalnom kostimu, a u verne tradicionalnom kostimu, a u prihvatanju evropskog kostima prednjačili prihvatanju evropskog kostima prednjačili su mlađi, posebno muški, članovi su mlađi, posebno muški, članovi porodica.porodica.

1. 2. 3.Srpski narodno-građanski (1.), srpski građanski ženski i evropski muški (2.) i moderan muški i ženski evropski kostim (3.)

Porodična moda: Srpski građanski ženski, Porodična moda: Srpski građanski ženski, evropski muški i vojni kostim.evropski muški i vojni kostim.

Građanska svadba, oko 1900.Građanska svadba, oko 1900.(Preuzeto iz knjige ,,Između posela i balova’’ (Preuzeto iz knjige ,,Između posela i balova’’

A. Vuletić i J. Mijailović)A. Vuletić i J. Mijailović)

Ulična beogradska moda na razmeđi Ulična beogradska moda na razmeđi vekovavekova

Promenada u Knez Mihajlovoj ulici u Promenada u Knez Mihajlovoj ulici u BeograduBeogradu

MODNI DETALJI I MODNI DETALJI I DRAGOCENOSTIDRAGOCENOSTI

Ženski i muški građanski kostim XIX veka Ženski i muški građanski kostim XIX veka pratili su modni detalji koji su ih ne samo pratili su modni detalji koji su ih ne samo dopunjavali već i ukrašavali, ali i ukazivali na dopunjavali već i ukrašavali, ali i ukazivali na materijalni i društveni položaj.materijalni i društveni položaj.

Muškarci su najpre nosili duvankese, kožne Muškarci su najpre nosili duvankese, kožne kese za novac, čibuke, kasnije satove kese za novac, čibuke, kasnije satove srebrne i zlatne sa lancem i priveskom, srebrne i zlatne sa lancem i priveskom, rukavice, modne štapove, cilindre i drugo.rukavice, modne štapove, cilindre i drugo.

Ženski kostim su, pored skupocenog nakita Ženski kostim su, pored skupocenog nakita (niske bisera i dukata, grana, naušnice, (niske bisera i dukata, grana, naušnice, prstenje, narukvice), krajem veka krasile prstenje, narukvice), krajem veka krasile torbice, rukavice, šeširi, lepeze i suncobrani.torbice, rukavice, šeširi, lepeze i suncobrani.

Pojas za novac (silav) Miloša ObrenovićaPojas za novac (silav) Miloša Obrenovića

Lepeze i cipele kneginje Julije Obrenović Lepeze i cipele kneginje Julije Obrenović (Izložbena postavka ,,Obrenovići i Karađorđevići u zbirkama (Izložbena postavka ,,Obrenovići i Karađorđevići u zbirkama Istorijskog muzeja Srbije’’, foto Milena Đorđević)Istorijskog muzeja Srbije’’, foto Milena Đorđević)

Cipele Mileve Ranosović, 1888. Cipele Mileve Ranosović, 1888. (Muzej grada Beograda)(Muzej grada Beograda)

Rukavice i cipele (MPU)Rukavice i cipele (MPU)

Dijamantska grana i prsten kneginje PersideDijamantska grana i prsten kneginje Perside Karađorđević (Muzej grada Karađorđević (Muzej grada BeogradaBeograda))

Dijamantska grana, Dijamantska grana, Narodni muzej KragujevacNarodni muzej Kragujevac

Medaljon Katarine Konstantinović, poklon Medaljon Katarine Konstantinović, poklon Kneza Mihajla, 1865. (Muzej grada Beograda)Kneza Mihajla, 1865. (Muzej grada Beograda)

Nakit iz zaostavštine Obrenovića Nakit iz zaostavštine Obrenovića (Istorijski muzej, Beograd)(Istorijski muzej, Beograd)

ZlatnaZlatna NarukvicaNarukvica (MPU)(MPU)

Nakit ObrenovićaNakit Obrenovića

Sat iz zaostavštine ObrenovićaSat iz zaostavštine Obrenovića

Tabakera kneza Mihajla Obrenovića Tabakera kneza Mihajla Obrenovića (Izložbena postavka ,,Karađorđevići i Obrenovići u zbirkama (Izložbena postavka ,,Karađorđevići i Obrenovići u zbirkama

Istorijskog muzeja Srbije’’, foto Milena Đorđević)Istorijskog muzeja Srbije’’, foto Milena Đorđević)

Kutija za nakit Natalije Obrenović Kutija za nakit Natalije Obrenović (Izložbena postavka ,,Karađorđevići i Obrenovići u zbirkama (Izložbena postavka ,,Karađorđevići i Obrenovići u zbirkama

Istorijskog muzeja Srbije’’, foto Milena Đorđević)Istorijskog muzeja Srbije’’, foto Milena Đorđević)

Sat Patek Philippe Drage Mašin iz 1896.,Sat Patek Philippe Drage Mašin iz 1896.,od 18-karatnog zlata, ponuđen na aukciji.od 18-karatnog zlata, ponuđen na aukciji.

Brilijantska tijara kraljice Drage prodata, saBrilijantska tijara kraljice Drage prodata, sadrugim dragocenostima, na aukciji 1904. drugim dragocenostima, na aukciji 1904.

REZIMEREZIME

Građanski kostim prve polovine Građanski kostim prve polovine XIX vekaXIX veka

Srpski građanskiSrpski građanski

Bidermajer (Romantizam)Bidermajer (Romantizam)

Građanski kostim druge polovine Građanski kostim druge polovine XIX vekaXIX veka

Srpski građanski (modif.) Srpski građanski i Srpski građanski (modif.) Srpski građanski i evropskievropski

Krinoline Turnir Kraj XIX vekaKrinoline Turnir Kraj XIX veka

ZahvalnostZahvalnost

Slike korišćene u ovoj prezentaciji nisu Slike korišćene u ovoj prezentaciji nisu moje vlasništvo, već su preuzete iz moje vlasništvo, već su preuzete iz različitih elektronskih i/ili drugih izvora. različitih elektronskih i/ili drugih izvora. Uvek, kada je to bilo moguće, naveden je Uvek, kada je to bilo moguće, naveden je autor ili vlasnik, kojima dugujem autor ili vlasnik, kojima dugujem zahvalnost.zahvalnost.

Lidija StankovićLidija Stanković

Literatura - izborLiteratura - izbor Dr. Pavle Vasić: ODELO I ORUŽJEDr. Pavle Vasić: ODELO I ORUŽJE Mirjana Prošić-Dvornić: ODEVANJE U BEOGRADU U Mirjana Prošić-Dvornić: ODEVANJE U BEOGRADU U

XIX I POČETKOM XX VEKAXIX I POČETKOM XX VEKA Mirjana Prošić-Dvornić: ŽENSKI GRAĐANSKI KOSTIM Mirjana Prošić-Dvornić: ŽENSKI GRAĐANSKI KOSTIM

XIX VEKAXIX VEKA Dobrila Stojanović: EVROPSKO ODEVANJE U SRBIJI U Dobrila Stojanović: EVROPSKO ODEVANJE U SRBIJI U

DRUGOJ POLOVINI XIX VEKADRUGOJ POLOVINI XIX VEKA Zora Davidović: MODA AMPIRA U VOJVODINIZora Davidović: MODA AMPIRA U VOJVODINI Nebojša Jovanović: DVOR KNEZA ALEKSANDRA Nebojša Jovanović: DVOR KNEZA ALEKSANDRA

KARAĐORĐEVIĆA 1842-1858.KARAĐORĐEVIĆA 1842-1858. Aleksandra Vuletić, Jasna Mijailović: IZMEĐU POSELA I Aleksandra Vuletić, Jasna Mijailović: IZMEĐU POSELA I

BALOVA BALOVA Lidija Stanković: ISTORIJA KOSTIMA (Skripte)Lidija Stanković: ISTORIJA KOSTIMA (Skripte) Različite internet prezentacije i dr.Različite internet prezentacije i dr.