UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

EKONOMSKI FAKULTET BANJA LUKA

EVROPSKA UNIJA

SEMINARSKI RAD

Predmet: Ekonimka i razvoj nacionalne privrede

Mentor: Doc. Dr Milenko Krajišnik

Studenti: Rada Šormaz 7/10

Dajana Gajanin 91/10

Banja Luka, jun, 2014. godina

S A D R Ž A J

UVOD ......................................................................................................... 3

1. ISTORIJAT .......................................................................................... 5

2. UGOVORI O PRIDRUŽIVANJU .......................................................... 10

3. EVROPSKE INSTITUCIJE .................................................................... 12

3.2. Evropski Savjet ......................................................................... 13

3.3. Evropska Komisija .................................................................... 14

3.4. Sud Slušalaca ............................................................................ 15

3.5. Evropska Centralna Banka ....................................................... 15

3.6. Ekonomski i socijalni komitet ................................................... 15

3.7. Komitet Regiona ....................................................................... 16

3.8. Evropska investiciona banka .................................................... 16

3.9. Evropski Ombudsman .............................................................. 16

4. BUDUĆNOST EVROPSKE UNIJE ........................................................ 17

4.1. Dvije super sile ......................................................................... 17

4.2. Budućnost same Evropske unije .............................................. 19

5. PROCES DONOŠENJA ODLUKA U EU ............................................... 20

6. UNUTRAŠNJE TRŽIŠTE I ČETIRI SLOBDE U EU .................................. 24

6.1. Sloboda kretanja roba .............................................................. 24

6.2. Sloboda kretanja ljudi i sloboda rada ....................................... 26

6.3. Sloboda pružanja usluga .......................................................... 30

6.4. Sloboda kretanja kapitala......................................................... 31

ZAKLJUČAK .............................................................................................. 33

LITERATURA ............................................................................................ 34

2

UVOD

Evropska unija predstavlja jednu od najkolosalnijih

građevina u drugoj polovini dvadesetog vijeka. Ona je spoj

davnašnjih vizija, jasnih ciljeva i strpljivog rada generacija

Evropljana.

Vizija o jedinstvu Starog kontinenta izvire i ponire gotovo

u svim epohama evropske istorije. Najčešće je bila romantična

tema maštara, književnika i filozofa. Često je inspirisala baš one

koje nije trebalo: ambiciozne vladare i surove vojskovođe. Naruku

su im išle vjerske, nacionalne i političke podjele i uvijek prisutna

želja za dominacijom. Prva polovina dvadesetog vijeka obilježena

je pohodom totalitarizma koji kulminira u dva velika rata,

pretvarajući Evropu u razvalinu. I kao da je katastrofa donjela

prosvećenje: nad ruševinama, vizija o zajedničkom evropskom

domu počela je da postaje stvarnost.

Ključne riječi evropskog zajedništva su gotovo banalno

jednostavne: mir, stabilnost i blagostanje. Proklamovani cilj

evropskih integracija jeste stvaranje Unije kao prostora slobode,

bezbedjnosti i pravde u kome se ljudi slobodno kreću, rade,

razmjenjuju ideje, dijele iste vrijednosne standarde… Kako to 3

postići? Kako usaglasiti istorijske, političke, vjerske, rasne,

kulturne, ekonomske… i ko zna još kakve razlike? Odgovor je:

dogovaranjem.

Čitava konstrukcija Unije satkana je od bezbroj dugih i

strpljivih pregovora, malih pomaka, ogromne upornosti i vijere da

se uprkos svim razlikama može živeti zajedno. Na tom zavojitom

putu nalaze se bezbrojne prepreke, pogrešna skretanja i naizgled

nesavladivi usponi. Na radost evro-skeptika, upravo pred našim

očima, odvija se jedna od većih kriza – odbijanje evropskog

Ustava – sa još neizvesnim ishodom.

Evropska unija će preživeti i ovaj izazov kao i prethodne.

Razlog je u njenoj suštini – ona je plod epohalnih kompromisa od

kojih je najveći onaj u odustajanju od dijela nacionalnog

suvereniteta u korist zajedništva, što je bez presedana u

dosadašnjoj istoriji. To je trijumf ideje da se može živeti zajedno

čak i sa vjekovnim neprijateljem; uverenja da je ono što spaja

Evropljane jače od onog što ih razdvaja.

4

1. ISTORIJAT

Evropska unija je rezultat davnašnjih vizija i teškog i

strpljivog rada ljudi inspirisanih uverenjem da se, uz sve razlike,

može živjeti zajedno. Ne postoji nijedan region u svijetu u kome

su države odlučile da dio svog suvereniteta prenesu na viši,

nadnacionalni nivo, kao što je to primer u Uniji.

Ključni ugovori na kojima se zasniva EU jesu:

Ugovor iz Pariza – SR Nemačka, Francuska, Italija,

Belgija, Luksemburg i Holandija potpisale su aprila 1951. godine

ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik (EZUČ).

Ugovor je potpisan na pedeset godina i omogućio je da se

cjelokupna proizvodnja država potpisnica stavi pod nadnacionalni

nadzor tzv. Visoke vlasti.

Ugovori iz Rima – Rimskim ugovorima, potpisanim 1957.

godine, osnovane su Evropska ekonomska zajednica (EEZ) i

Evropska zajednica za atomsku energiju (EVROATOM).

Ugovorima je kao osnovni cilj postavljeno stvaranje zajedničkog

5

tržišta. Rimski ugovori i Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i

čelik objedinjeni su u Ugovoru o spajanju iz 1965. godine.

Jedinstveni evropski akt – donjet je 1986. godine i smatra

se prvom reformom ka EU kojom je između ostalog ubrzan

proces donošenja odluka. Akt dopunjava ugovore iz Rima, jača

ulogu Evropskog parlamenta i omogućava stvaranje zajedničkog

tržišta.

Ugovor iz Mastrihta – Ovim ugovorom iz 1992. godine

uspostavljena je Evropska unija. Ugovor je postavio jasne ciljeve:

stvaranje monetarne i ekonomske unije, uvođenje jedinstvene

valute, zajednička spoljna i bezbednosna politika, zajednička

odbrambena politika, uvođenje građanstva EU i saradnja u

oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova.

Ugovor iz Amsterdama – Potpisan 1997. godine,

dopunjuje i mjenja osnivačke ugovore u oblastima pravosuđa i

unutrašnjih poslova, socijalne politike i politike zapošljavanja,

proširuje oblast odlučivanja kvalifikovanom većinom u Savjetu

EU i pravno utemeljuje princip fleksibilnosti.

6

Ugovor iz Nice – Potpisan 2001. godine, ovaj Ugovor

predviđa značajne institucionalne reforme u svijetlu proširenja EU

2004. godine: izmjene sastava i načina rada Komisije EU, izmjene

odmjeravanja glasova.

Ovi ugovori uspostavili su veoma jake pravne odnose

između država članica. Nova nadnacionalna pravna nadgradnja

neposredno se odražavala na svakodnevni život građana EU

davajući im veoma specifična prava i slobode.

Prvi korak ka evropskim integracijama načinilo je šest

država – Belgija, SR Nemačka, Francuska, Italija, Holandija i

Luksemburg – stvarajući zajedničko tržište uglja i čelika. Osnovni

cilj je bio da se, u ratom razrušenoj Evropi, obezbedi mir i

stabilnost, potpuno ukloni mogućnost novih sukoba, pomire

pobjednici i pobjeđeni i spriječi opasnost od preteće ekspanzije

komunizma. Nakon nacionalističkih stranputica, Evropa je trebalo

da pruži mogućnost sticanja novog osjećaja zajedništva:

demokratski uređen kontinent kao alternativa nacionalističkoj

vladavini.

Šezdesete su donjele stvaranje Carinske unije i veliki

privredni razvoj EZ. Sedamdeste obelježava odluka Danske, Irske

i Velike Britanije da se pridruže zajednici. Liderima zajednice

postaje sve jasnije da je uspostavljanje novih i bližih odnosa uslov

7

razvoja u svjetskim razmjerama, što je iznedrilo ideju o

monetarnoj uniji. Sve se to događa u vrijeme velike nestabilnosti

na svjetskom tržištu novca izazvane naftnim krizama 1973. i 1979.

godine i odlukom SAD da ukinu konvertibilitet dolara prema zlatu.

Uspostavljanje saradnje u oblasti monetarne politike 1979. godine

pomoglo je stabilizaciji kursnih razlika i ohrabrilo zemlje članice

da disciplinuju svoje ekonomije.

Početkom osamdesetih Zajednici pristupa Grčka, a 1986.

godine, Španija i Portugal. To zahteva institucionalne reforme

(Jedinstveni evropski akt) kao odgovor na proširenje i nove

odnose. Istovremeno, Zajednica počinje da igra sve važniju ulogu

u međunarodnim odnosima – setovi konvencija potpisani su sa

zemljama Afrike, Kariba i Pacifika od 1975. do 1989. godine. Sve

to usmerava zajednicu ka stvaranju zajedničke spoljne i

bezbjednosne politike koja se manifestuje Ugovorom iz Mastrihta.

Velike ekonomske krize osamdesetih doprinele su jačanju

evroskepticizma. Hladni rat je gubio na intezitetu ali Evropa je i

dalje bila podjeljena. U samoj zajednici javljale su se nedoumice -

kako dalje?

Padom Berlinskog zida, dramatično i gotovo preko noći

politička scena Evrope potpuno se promjenila. Njemačka se

8

ponovo ujedinjuje (1990. godine) a tuce zemalja srednje i istočne

Evrope izlazi ispod sovjetskog šinjela. Konačno, decembra 1991.

Sovjetski Savez prestaje da postoji.

Globalne promjene na Starom kontinentu ubrzavaju i

promjene unutar Zajednice: Mastriht donosi najradikalnije reforme

unutar dotadašnje EEZ. Postavljaju se novi ambiciozni ciljevi:

stvaranje Unije, jedinstvena valuta, zajednička spoljna i

bezbednosna politika... i njime počinje nova epoha u procesu

evropske integracije. Još tri države pridružuju se Uniji 1995.

godine – Austrija, Finska i Švedska. Januara 2002. godine u

dvanaest od petnaest država članica uvodi se jedinstvena moneta

evro.

Dvije godine potom, maja 2004. godine EU dobija deset

novih članica – Kipar, Češka, Estonija, Letonija, Litvanija,

Mađarska, Malta, Poljska, Slovačka i Slovenija. Godinu dana

kasnije počinje proces izjašnjavanja oko Evropskog ustava. U

maniru korak napred, dva koraka nazad, slijedi i ledeni tuš:

Francuzi, rodonačelnici ideje o evropskom ujedinjenju, na

referendumu glasaju protiv predloga Ustava. Evroskeptici likuju,

dok umjereniji to doživljavaju kao još jedan od prolaznih zastoja

na velikom putu.

9

2. UGOVORI O PRIDRUŽIVANJU

Zajednička odlika svih sadašnjih zemalja kandidata jeste

da je riječ o državama sa kojima je EU zaključila sporazume o

pridruživanju koji će utvrditi međusobna prava i obaveze,

zajedničke akcije i posebne procedure. Osnovni cilj sporazuma je

stvaranje zone slobodne trgovine između unije i ovih zemalja na

bazi reciprociteta, ali asimetrično i postupno. Riječ je naime o

ekonomskom, socijalnom, političkom i kuturnom približavanju

koji obuhvata oblasti kao što su politička saradnja, pogodne

trgovinske odnose, ekonomske aktivnosti i kulturnu saradnju, uz

neophodnu harmonizaciju nacionalnih prava pridruženih država sa

komunitarnim pravom (posebno oblasti vezane za unutrašnje

tržište).

Evropskim sporazumima se pridruženim zemljama

omogućavaju trgovinski ustupci i beneficije koje inače imaju samo

članice EU, predviđa se slobodna trgovina industrijskim

proizvodima (osim za poljoprivradne proizvode, čelik i tekstil),

slobodno kretanje usluga kapitala i ljudi, ukidanje carina i svih

kvantitativnih ograničenja. Unija je kreirala i novu generaciju

sporazuma o pridruživanju koji su dobili naziv Sporazumi o

stabilizaciji i pridruživanju. Ova forma sporazuma je otvorena za

10

Hrvatsku, BiH, SCG, Makedoniju i Albaniju, dakle za države koje

pripadaju regionu “zapadni balkan”. Sporazumi su do sada

zaključeni sa Makedonijom i Hrvatskom. Njihova osnova i ciljevi

su isti kao i kod evropskih sporazuma, ali se razlikuju u osnovnom

cilju - stabilizovanje regiona kroz ekonomske i političke reforme.

Stabilizacija se ostvaruje preko bezbedonosnog stabilizovanja

(uključivanje u program NATO-a partnerstvo za mir) i

subregionalne saradnje čije uspješno ostvarivanje predstavlja test

za članstvo u EU.

Slika br.1: Zastave zemalja članica EU

11

3. EVROPSKE INSTITUCIJE

EU je napravljena na institucionalnom sistemu koji je

jedinstven u svijetu. Zemlje članice imaju nezavisnost za određena

pitanja u nezavisnim institucijama koje predstavljaju interese unije

kao cjeline, same zemlje članice i njihove građane. Komisija

tradicionalno podupire interese unije kao cjeline, dok je svaka

nacionalna vlada predstavljena u savjetu, a Evropski Parlament

direktno biraju građani. Demoktratija i vladavina zakona su zbog

toga temelj te strukture. Ovaj institucionalni “trougao” je ogradjen

dvijema institucijama: Sud Pravde i Sud Slušalaca. Ostalih pet

tijela čine sistem potpun.

3.1. Evropski Parlament

Sjediste- Strasbur

Biran svakih 5 godina direktnim glasanjem, evropski parlament

je odraz demokratske volje unijinih 374 miliona građana. Zajedno

sa evropskim političkim grupacijama, predstavljene su najvažnije

politicke partije zemalja članica. On ima 3 osnovne funkcije:

12

1. Dijeli sa savjetom moć ozakonjenja tj. usvaja evropske

zakone,

2. Zajedno sa savjetom rukovodi budžetom-utiče na troskove

EU i

3. Ima demokratski nadzor nad komisijom.

3.2. Evropski Savjet

Evropski Savjet je glavno tijelo za donošenje odluka u EU.

Savjet se sastaje u različitom sastavu: inostrani poslovi, finansije,

obrazovanje, telekomunikacije,... on ima izvjestan broj obaveza:

1. On je zakonodavno tijelo unije i praktikuje zakonodavnu

moć zajedno sa evropskim

Parlamentom,

2. Koordinira ekonomskim smjerovima zemalja članica,

3. Zaključuje međnarodne dogovore u ime EU,

4. Rukovodi budžetom sa parlamentom,

5. Donosi odluke za zajedničku međunarodnuu i bezbjednosnu

politiku i

6. Koordinira aktivnostima članica..

13

3.3. Evropska Komisija

Evropska komisija drži i podupire opšti interes unije. Upravitelj

i članovi komisije se biraju od strane zemalja članica pošto su

prethodno odobreni od strane evropskog parlamenta. Komisija je

upraviteljska snaga unijinog institucionalnog sistema:

1. Ima pravo da daje nacrte zakona, a potom ih predstavi

parlamentu i savjetu,

2. Kao izvršno tijelo, odgovorna je za implementiranje

evropskog zakonodavstva, budžet i programe usvojene od

strane parlamenta i savjeta,

3. Ponaša se kao čuvar postupaka i zajedno sa sudom pravde

uvjerava se da se zakon zajednice pravilno primenjuje i

4. Predstavlja uniju na međunarodnoj sceni i pregovara

uglavnom na polju međunarodne razmjene i saradnje.

14

3.4. Sud Slušalaca

Sud Slušalaca provjerava da li su porezi unije prikupljeni i

svi njeni troškovi utrošeni po zakonu i da li je finansijski

menadžment EU uredu.

3.5. Evropska Centralna Banka

Evropska Centralna banka uokviruje i implementira

evropsku monetarnu politiku, upravlja operacijama međunarodne

razmjene i omogućuje gladak rad platnih sistema.

3.6. Ekonomski i socijalni komitet

Ekonomski i socijalni komitet zastupa stavove i interese

civilnog društva u Komisiji, Savjetu i evropskom parlamentu.

Komitet mora biti konsultovan po pitanjima ekonomske i socijalne

politike i može davati mišljenja na samostalnu inicijativu o drugim

pitanjima.

15

3.7. Komitet Regiona

Komitet Regiona vodi računa da se poštuje regionalni i

lokalni identitet, mora se konsultovati po pitanjima regionalne

politike i obrazovanja. Sastavljen je od predstavnika regionalnih i

loklanih vlasti.

3.8. Evropska investiciona banka

Evropska investiciona banka je finansijska institucija EU.

Finansira investicione projekte koji doprinose balansiranom

razvoju unije.

3.9. Evropski Ombudsman

Evropski Ombudsman svi pojedinci ili entiteti koji žive u

uniji mu se mogu žaliti ukoliko smatraju da su podređeni aktom

“maladministracije” od strane institucije EU ili nekog njenog tijela.

16

4. BUDUĆNOST EVROPSKE UNIJE

4.1. Dvije super sile

Samit u Kopenhagenu je bio poslednja stepenica pred

povećanje EU. Sve je manje-više jasno sa stanovišta promjena koje

će članstvo u EU donijeti kandidatima, sadašnjim članicama i

susjedima na novim granicama EU. Kako se datum i formalnog

priključenja približava, to je sve više analiza u odnosu između

SAD i nove Evrope. U Americi se osjeća sve veća nelagodnost pri

pomisli da raste jedna snažna Evropa koja će uskoro postaviti svoja

nova politička pravila donošenjem ustava. EU poslije proširenja

postaje politički entitet koji ce moći da ugrozi sadašnju političku

dominaciju SAD u svijetu. Sve ukazuje na taj smjer-evropska

istorija, njena geografska veličina, ekonomska snaga i ljudski

potencijali.

Američka privreda, iako je usporila svoj rast uspješnija je

od evropske. Na troškove odbrane troši više nego sve ostale velike

privrede svijeta zajedno. Teroristički napadi u 2001. godini donjeli

su potrebu pojačanja bezbjednosti. Godišnji bruto društveni

proizvod EU dostigao je oko 8.000 milijardi dolara, dok je

17

američki na nivou oko 10.000 milijardi dolara. EURO, po

mišljenju mnogih amerikanaca, lako može ugroziti globalnu

dominaciju dolara. Evropa jača svoju kolektivnu svijest i

samosvojnost, ističe jasne interese i vrijednosti koje su potpuno

različite od američkih. EU korak po korak stvara zajednički

odbrambeni sistem, iako su sve njene članice u NATO paktu.

Amerikanci smatraju da će evropske odbrambene snage djelovati

nezavisno od njih tako da su prinuđeni da se na diplomatskom

planu ogorčeno bore za očuvanje jedinstva. Jačanje upravnih

institucija EU i prihvatanje novih članica takođe postaje ozbiljna

protivteza Americi na svjetskoj sceni.

Mišljenje mnogih je da je sukob SAD i EU neizbježan, ali

se za sada, u ovim mračnim vizijama, ne spominje mogućnost

vojnih prijetnji, mada će borba prevazilaziti okvire trgovinskih

sporova i sukoba. Vašington i Brisel su već ukrstili mačeve nad

blisko istočnom krizom i Irakom. Evropa će radije pružiti otpor

nego američko liderstvo, pa možda i paralisati svjetsku banku i

UN, i druge institucije na kojima je počivala transatlantska

saradnja poslije II Svetskog rata. Evropa u usponu će sigurno

odmjeriti snagu sa Amerikom, naročito ako SAD nastave sa

unilateralističkom spoljnom politikom, ali da se EU i SAD mogu

razići i na granici nevjerovatnog.

18

4.2. Budućnost same Evropske unije

Opšte je mišljenje da se Evropa nalazi pred mnoštvom

teških reformi. Opterećena agenda nema nikakve šanse da se

realizuje u klimi razočarenja, zatvaranju u sebe, uskih preokupacija

kratkoročnog karaktera. Da bi se izvršila neophodna mobilizacija

javnosti i omogućila rukovodiocima da donesu teške odluke,

potrebno je odrediti minimum perspektiva i dugoročne vizije.

Trebalo bi omogućiti usaglašenje jednog internog cilja - stvaranje

evropskog ekonomskog i društvenog modela, kao i jedan spoljnji

cilj- učešće Evrope u svjetskoj debati. Ovaj zadatak se prije svega

odnosi na evropske političare. Ali se takođe radi i o problemu

društva, koji će određivati budućnost. On je isto tako važan za

privredne subjekte, za intelektualce svih vrsta i, posebno, za mlade

generacije.

Sve u svemu Evropa će biti ono što evropljani žele da ona

postane. Ako oni ne žele ništa ona neće ništa ni biti! Ako oni nešto

žele, onda ne mogu ostaviti drugima zadatak da se to uradi!

19

5. PROCES DONOŠENJA ODLUKA U EU

Postupci donošenja odluka u EU su veoma složeni i u

mnogo čemu izvorni i posebni. Razlog leži u činjenici da se na

pitanju odlučivanja prelamaju neki od ključnih odnosa unutar

Unije: podjela nadležnosti između Unije i država članica, odnos

između pojedinih institucija unutar zajednice i konačno proširenje

zajednice koje je zahtevalo i zahtjeva promene u postupcima

odlučivanja.

Nedostatak izričite procedure odlučivanja u Uniji

nadomješten je sistemom postupaka na osnovu kojih organi i

institucije Unije donose odluke. Posebno su važni oni postupci

odlučivanja kojima se donose zakoni obavezujući za zemlje

članice i građane Unije – nadnacionalno zakonodavstvo.

To su:

• Osnovni postupak

• Postupak konsultacija

• Postupak saglasnosti

• Postupak saodlučivanja

Osnovni postupak – najstariji način odlučivanja, datira od

1957. godine – riječ je o odlučivanju Saveta bez učešća Evropskog

parlamenta. To su i dalje veoma važne odluke (npr. privredni 20

odnosi sa inostranstvom) i, po pravilu, Savjet samo obaveštava

Parlament o odluci.

Postupak konsultacija – u primjeni je od 1980. godine – i

unosi novi element u proces donošenja odluka, a to je obavezna

konsultacija Parlamenta oko određenih pitanja (u oblasti policijske

i sudske saradnje, prilikom izmene ugovora, građanstva EU, svih

oblika diskriminacije, viza i imigracione politike, kao i

poljoprivrede i ribarstva). Savjet, u donošenju odluka, nije

obavezan da prihvati stav Parlamenta, ali je obavezan da sačeka

završetak procesa konsulatacije.

Postupak saglasnosti – osnažen je 1986. godine – pojačava

poziciju Evropskog parlamenta dajući mu zakonodavnu ulogu.

Riječ je o pitanjima kao što su zaključenje Sporazuma o

pridruživanju, osnivanje fondova, jedinstveni izborni sistem, neki

bitni međunarodni ugovori. Suština je da Savet ne može PROCES

DONOŠENJA ODLUKA U EVROPSKOJ UNIJI da usvoji odluku

bez prethodne saglasnosti Parlamenta (kod nekih odluka potrebna

je prosta, a kod nekih apsolutna većina EP). Ukoliko Parlament

odbije nacrte određenih pravnih akata, smatra se da oni nisu

usvojeni.

Postupak saodlučivanja – uveden 1992. godine – postaje

sve više karakterističan način usvajanja odluka u Uniji. Ovim

21

postupkom Savjet i Parlament se izjednačavaju u svojim

zakonodavnim ovlašćenjima, što donekle smanjuje demokratski

deficit koji od početka prati EP. Pojednostavljeno: nema odluke

dok se obe institucije ne usaglase i nađu kompromisno rešenje.

Odnos Savjeta i Parlamenta u ovom postupku liči na dvodomni

parlamentarni sistem.

Bez obzira na različite postupke odlučivanja, neke stvari su

zajedničke za sve: »Metod odlučivanja« u Uniji obilježen je uskom

saradnjom Savjeta, Parlamenta i Komisije.

»Glavni predlagač« i inicijator mahom svih zakonskih

rješenja jeste Komisija. Na osnovu raznih podsticaja i ideja, ali i na

osnovu mogućih zahtjeva Savjeta i Parlamenta, Komisija preuzima

inicijativu kod zakonodavnih postupaka.

»Glavni zakonodavac« EU jeste Savjet. Načelno, nema

odluke bez ovog moćnog tijela koji čine predstavnici država

članica. Međutim, poslednjih dvadeset godina uočljivo je

nastojanje da se u zakonodavni proces što više uključi Parlament.

Vrhunac tog trenda manifestuje se u metodu saodlučivanja gdje

nema odluke bez prethodnog kompromisa Savjeta i Parlamenta.

Izbor postupka odlučivanja – ukoliko to nije precizno određeno –

je od ključnog značaja: jednom izabrani postupak (saglasnost,

saodlučivanje, kvalifikovana većina...) naknadno se ne može 22

mjenjati nekim drugim. To je trenutak kada inicijatori i predlagači

moraju znati odnose snaga i interesa u Savjetu i Parlamentu i u

skladu sa tim izabrati metod odlučivanja. Veoma je bitno da se

izabere najoptimalniji postupak: prvo, da bi predlog prošao i

drugo, taj izbor uticaće na odluku Suda pravde koji nadgleda da li

su poštovani postupci donošenja odluka. Može se nabrojati 38

modaliteta odlučivanja u Savjetu sa mogućnostima učestvovanja

Parlamenta.

Predmet zakonodavstva su prije svega uredbe, direktive i

odluke. Izglasane i usvojene uredbe, direktive i odluke potpisuje

Predsedništvo Savjeta, a u slučaju saodlučivanja predsednik

Evropskog parlamenta. One se potom objavljuju u Službenom listu

EZ.

Proširenjem Unije sve su glasnija i upozorenja da

postojeći, mukotrpno građeni i veoma komplikovani sistemi

odlučivanja dosežu do »granice bola« i da je reforma u ovoj

izuzetno važnoj oblasti neophodna.

23

6. UNUTRAŠNJE TRŽIŠTE I ČETIRI SLOBDE U EU

Unutrašnje jedinstveno tržište Evropske unije stvoreno je 1.

januara 1993. godine i ono obuhvata područje bez unutrašnjih

granica na kome su obezbeđeni slobodno kretanje lica i promet

robe, usluga i kapitala. Ono predstavlja srž EU. Jedinstveno tržište

je stvorilo 2,5 miliona novih radnih mesta od 1993. godine i

doprinos od 800 biliona evra. Uklanjanje nacionalnih ograničenja

je omogućilo da 15 miliona Evropljana ode u neku drugu zemlju

da radi ili da uživa svoju penziju. Proizvodi iz država članica

imaju tržište od 483 miliona potrošača, čime se pospješuje

konkurentnost, obaraju cijene i ojačavaju pozicije evropskih

kompanija na globalnom tržištu.

6.1. Sloboda kretanja roba

U osnovi Evropske zajednice su ekonomske integracije, i

prva od aktivnosti Zajednice bilo je ukidanje carinskih dažbina i

ograničenja na uvoz i izvoz roba između država članica.

24

Pod Carinskom unijom podrazumjevamo ukidanje

carinskih dažbina i količinskih ograničenja za proizvode koji

cirkulišu između država članica EU i prihvatanje od strane svih

država članica zajedničke carinske tarife prema trećim zemljama.

Carinska unija je stvorena 1. jula 1968. godine za

industrijske proizvode, a 1. januara 1970. godine za sve ostale

proizvode. Stvaranjem zajedničke carinske tarife EU je dobila prvi

direktni finansijski izvor i nadležnost u pogledu pregovaranja i

zaključivanja ugovora vezanih za carinske propise sa trećim

zemljama i međunarodnim organizacijama.

Teritorija Carinske unije u principu se poklapa sa

teritorijom EU. U pogledu prekomorskih teritorija raznih država

članica ne postoji jedinstveno pravilo i Savjet ministara

pojedinačno donosi odluke u svakom konkretnom slučaju. Druge

teritorije koje imaju specijalni status mogu zaključiti posebne

ugovore, kao što je to uradio Monako, koji predstavlja dio carinske

unije.

25

6.2. Sloboda kretanja ljudi i sloboda rada

Korisnici slobode kretanja su građani Unije koji imaju

državljanstvo neke od država članica.

6.2.1. Sloboda kretanja ljudi

Sloboda kretanja podrazumjeva pravo građanina EU da se

slobodno kreće unutar teritorije EU i da ima slobodan pristup

zaposlenju u svim državama članicama. Prvenstveno se ova

sloboda odnosila na radnike koji bi trebalo da doprinesu bržem

ekonomskom razvoju da bi se, početkom 90-ih godina i stvaranjem

EU kao političke integracije, ova sloboda proširila i na ostale

kategorije stanovništva. Ovo se odnosi i na članove porodice

radnika koji nisu državljani država članica EU.

Sloboda kretanja daje građanima EU sledeća prava:

- pravo da građanin Unije može bez diskriminacije na nacionalnoj

osnovi pristupiti nekoj profesionalnoj aktivnosti;

- omogućavanje uslova za pristojan boravak;

- pravo na iste socijalne i poreske povlastice kao domaći državljani;

26

- pravo na normalan smeštaj (pravo da prenese sve svoje stvari bez

carinjenja);

- pravo na zapošljavanje članova porodice;

- pravo djece da studiraju.

U određenim slučajevima države članice mogu da odbiju

ulazak određenih lica «u cilju zaštite javnog poretka, bezbjednosti

i zdravlja». Sud pravde EU veoma restriktivno tumači ove izuzetke

ne dozvoljavajući državama da ih zloupotrebe.

6.2.2. Sloboda rada

Sloboda rada predstavlja jedno od osnovnih prava i sloboda

u Uniji, garantovana Ugovorom, Socijalnom poveljom i Poveljom

o osnovnim pravima. Jedan je od osnovnih elemenata Jedinstvenog

tržišta i obuhvata: pravo na rad, pravo na smeštaj, odnosno na

osnivanje preduzeća, pravo pružanja i primanja usluga.

Sloboda profesije se odnosi na vršenje svih djelatnosti osim

poslova u javnoj administraciji (poslovi u vojsci, policiji,

diplomatiji, finansijama, sudstvu), dok poslove u transportu,

zdravstvu, obrazovanju itd. mogu da obavljaju i državljani drugih

država članica.

27

6.2.3. Sloboda pristupa poslu

Zabranjen je svaki oblik diskriminacije kao što je zabrana

davanja prednosti domaćim državljanima pri zaključivanju

ugovora, direktna i indirektna diskriminacija u pogledu

administrativnih procedura (npr. posebna procedura za državljane

drugih država), određivanje kvota za svoje državljane itd.

Pravo na slobodu zaposlenja trenutno je ograničeno novim

članicama, osim Kipru i Malti. Period tranzicije može trajati od

dvije do sedam godina, u zavisnosti od zemlje.

6.2.4. Princip zabrane diskriminacije na poslu

Zabranjena je svaka direktna diskriminacija u pogledu

plate, drugih plaćanja i svih drugih beneficija i uslova rada.

Zabranjeni su svi ugovori o radu, kolektivni ugovori koji sadrže

diskriminatorske klauzule. Radnik iz druge zemlje ima pravo i na

sva dodatna plaćanja koja primaju nacionalni državljani.

Takođe, državljani druge države članice imaju pravo na

sindikalne aktivnosti, glasanje i pravo da budu birani na pozicije u

administraciji preduzeća.

28

6.2.5. Jednakost tretmana muškaraca i žena

Ovo predstavlja jedan od osnovnih prava evropskog

građanina, garantovano Ugovorom i Poveljom o osnovnim

pravima usvojenom 2000. godine u Nici. U početku se

ograničavalo samo na jednakost u plaćanju, ali se veoma brzo

proširilo i na sve ostale sfere.

Sud pravde je sankcionisao direktnu diskriminaciju (npr.

otpuštanje žene zbog trudnoće), ali i indirektnu (npr. nejednako

plaćanje radnika zaposlenih na neodređeno vreme i onih na

određeno gde su većinom zastupljene žene).

U pogledu ograničenja ove slobode, države imaju

mogućnost da zadrže zakone kojima se reguliše zaštita žena u

slučaju trudnoće ili porodiljskog odmora. Promovisana je

jednakost šansi, naročito u poslovima u kojima nisu zastupljene

žene. Međutim, Sud pravde je vodio računa da uslovi koji se

postavljaju omoguće realizaciju te jednakosti, a ne da automatski

daju prednost ženama, što bi predstavljalo diskriminaciju

muškaraca.

29

6.3. Sloboda pružanja usluga

Pod slobodom pružanja usluga podrazumjeva se

mogućnost da građani EU slobodno pružaju usluge i van granica

svoje države, a da pri tome ne budu diskriminisani u pogledu

pristupa profesiji zbog svog državljanstva.

Uslugom se smatra svaki obavljeni posao u okviru

samostalne, proizvodne, poljoprivredne ili slobodne privredne

djelatnosti.

Zbog povećanja značaja sektora usluga u ekonomskom

razvoju, Evropska komisija je izradila nacrt Direktive

«Volkenštajn» (Volkestein) kojom se predviđa veća liberalizacija

usluga. Ovom Direktivom je predviđeno da se preduzeća koja

pružaju usluge oporezuju na osnovu propisa države u kojoj imaju

sjedište, a ne države u kojoj pružaju usluge.

Ovakvo rješenje je izazvalo oprečne reakcije u evropskoj

javnosti i predstavlja jedan od razloga za odbijanje Ustava u

Francuskoj.

30

6.4. Sloboda kretanja kapitala

Kapital predstavlja veoma važan faktor za proizvodnju i

uspostavljanje jedinstvenog tržišta i njegova slobodna cirkulacija

mora biti obezbeđena isto kao i slobodan protok radne snage,

promet roba i usluga.

Međutim, zbog mogućnosti da se liberalizacijom prometa

kapitala ugroze ekonomska i monetarna politika država članica,

autori Ugovora su bili veoma oprezni i postavili su princip

progresivne liberalizacije. Članovi koji su regulisali ovu oblast

propisivali su manje obavezujuća pravila za države od onih koja su

se odnosila na ostale slobode. Pravila su se odnosila na postepeno

uklanjanje restrikcija u prometu kapitala i tekućeg plaćanja među

državama članicama.

Ovaj proces se odvijao u dvije etape: najprije usvajanjem

više direktiva, a zatim, nakon usvajanja Jedinstvenog evropskog

akta (1987) kojim je bilo predviđeno stvaranje Jedinstvenog

tržišta, usvojena je Direktiva kojom se uspostavljaju pravila o

slobodnom kretanju kapitala, dozvoljene restrikcije i usklađivanje

prometa kapitala sa trećim zemljama.

31

Stvaranjem ekonomske i monetarne Unije ugovorom iz

Mastrihta (1992) dat je veliki podstrek daljoj liberalizaciji prometa

kapitala, koja je u potpunosti dostignuta uvođenjem jedinstvene

valute – evra. Sud pravde je imao veliku ulogu u stvaranju

jedinstvenog tržišta. On je svojim ekstenzivnim tumačenjima

odredbi Ugovora i prava EU, koji se odnose na četiri slobode,

doprinio bržoj liberalizaciji kretanja roba, ljudi, kapitala i usluga.

Presudama Suda pravde usvajani su principi u trgovini, proširivane

nadležnosti Zajednice, povećavana uloga institucija EU, otklanjane

nacionalne restrikcije itd., što je doprinjelo stvaranju Jedinstvenog

tržišta.

32

ZAKLJUČAK

Evropska unija je „život” započela na uskom domenu

saradnje među zemljama sličnih vrednosti, da bi ojačala poverenje,

razmenu i njihovu odbrambenu moć Sovjetskom bloku.

Dosadašnja institucionalna integracija je dovela do znatnog širenja

zajedničkog politika i povezivanja svih zemalja-čalnica vrlo

snažnim vezama. Dok su raniji oblici podrazumevali izolovanu

saradnju u određenim oblastma, naredni koraci su sve više stvarali

zajedničku ekonomsku zonu koja danas počiva na carinskij uniji,

zajedničkom tržištu, a delimično i na jedinstvenoj valuti. Proces

integracije, uvođenje evra i progresivan razvoj zajedničke spoljne i

bezbednosne politike daju Evropskoj uniji politički i diplomatski

status koji odgovara njenoj nesumnjivoj ekonomskoj snazi.

33

LITERATURA

1. Lopandić D. i Janjevic M. (1995), Ugovor o EU,

Medjunarodna politika, Beograd

2. Kovač O. i Popovic T. (1995), Prilagodjavanje privrede

uslovima poslovanja na tržištu EU, Institut Ekonomskih

nauka, Beograd

3. Sajt Evropske Unije, www.eu.com

4. Đorđić, S. (2009), Savremeni privredni razvoj i privredni

sistem, Ekonomski fakultet Banja Luka

34

35

36