eyuder (eğitim yöneticileri ve uzmanları derneği) - 11. … 11 tam... · 2021. 1. 18. ·...
TRANSCRIPT
2
3
11. ULUSLARARASI
EĞİTİM YÖNETİMİ FORUMU
EYFOR 11 TAM METİN KİTABI
ve
Genişletilmiş Özetler
17-21 KASIM 2020 ANKARA
EYUDER 2020
4
5
11. ULUSLARARASI EĞİTİM YÖNETİMİ FORUMU TAM METİN KİTABI
17-21 KASIM 2020 ANKARA
E-ISBN :978-975-2490-49-9
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Eğitim Yöneticileri ve Uzmanları Derneği’ne (EYUDER) aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan, Kitabın bütünü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da
başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
I. Baskı: Aralık 2020, Ankara
İmtiyaz Sahibi
EYUDER
Genel Yayın Yönetmeni
Adem ÇİLEK
Editör
Dr. FATMA NUR ÇOBAN
Dr. ÖZGE KARAEVLİ
Dr. FATİH MUTLU ÖZBİLEN
Dizgi ve Kapak Tasarım
Murat KOÇALİ
İletişim
EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE UZMANLARI DERNEĞİ
İnternet: www.eyuder.org. tr E.ileti :[email protected]
İnternet: www.eyfor.org E.ileti : [email protected]
6
7
DÜZENLEME KURULU
Düzenleme Kurulu Başkanları
Dr. Adem ÇİLEK Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN EYUDER Başkanı MEF Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dekanı
Akademik Danışman Prof. Dr. Feyzi ULUĞ
Gazi Üniversitesi
Genel Koordinatör
Murat KOÇALİ
İletişim Koordinatörü
DÜZENLEME KURULU ÜYELERİ
8
9
10
BİLİM KURULU
11
12
13
HAKEM KURULU
14
15
16
17
18
19
20
21
İÇİNDEKİLER
DÜZENLEME KURULU _______________________________________________________________________________________________ 7
DÜZENLEME KURULU ÜYELERİ ___________________________________________________________________________________ 7
BİLİM KURULU ____________________________________________________________________________________________________ 10
HAKEM KURULU ___________________________________________________________________________________________________ 13
İÇİNDEKİLER _______________________________________________________________________________________________________ 21
ENDÜSTRİ 4.0 KPSAMINDA ÖĞRETEN FABRİKA UYGULAMASININ MESLEKİ TEKNİK ANADOLU
LİSELERİNDE ARAŞTIRILMASI __________________________________________________________________________________ 26
Ufuk ARSLAN Nur Kuban TORUN ______________________________________________________________________ 26
BAĞLANTILARIN GÜCÜ: EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ ARASINDAKİ ARKADAŞLIK
İLİŞKİLERİNİN SOSYAL AĞ ANALİZİ ____________________________________________________________________________ 46
Emre ER, ___________________________________________________________________________________________________ 46
KÜLTÜREL GELENEKLERİ ÇAĞDAŞ SANAT STRATEJİLERİYLE YORUMLAMAK ( ERCİYES
ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ) __________________________________________________________________________________________ 53
Nevin Engin ________________________________________________________________________________________________ 53
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN DEVAMSIZLIK VE OKUL TERKİ NEDENLERİNİN İNCELENMESİ
(Barınma Merkezi Ortaokulu Örneği) ________________________________________________________________________ 59
Tuğba KAYA _______________________________________________________________________________________________ 59
ARA TATİL UYGULAMASINA YÖNELİK ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ: ŞANLIURFA İLİ ÖRNEĞİ ____________ 65
Ayşe Burçak ÇELİK, Fatma ALACA ______________________________________________________________________ 65
İLKOKUL YÖNETİCİLERİNİN KARŞILAŞTIKLARI OKUL KAYNAKLI ENGELLER _________________________ 79
Tufan ARICA _______________________________________________________________________________________________ 79
ŞİDDETE MEYİLLİ LİSE ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI VE HUKUKİ SONUÇLAR ______________________________ 84
Adnan AKALIN ____________________________________________________________________________________________ 84
KÜRESEL GİRİŞİMCİLİK İNDEKSİ, KADIN EĞİTİMİ VE YAŞAM BEKLENTİSİ ___________________________ 101
İlknur MAYA_____________________________________________________________________________________________ 101
ÇOCUKLARDA SINAV KAYGISI: ÇANAKKALE İLİ ÖRNEĞİ _________________________________________________ 110
İlknur MAYA_____________________________________________________________________________________________ 110
OKUL ÖNCESİ VELİLERİNİN OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENİNDEN ÖĞRETİME İLİŞKİN BEKLENTİLERİ
______________________________________________________________________________________________________________________ 117
22
Hacer ŞENGÜL, Mehmet OKUTAN ____________________________________________________________________ 117
ENDÜSTRİ 4.0 KAPSAMINDA ÖĞRETEN FABRİKA UYGULAMASININ MESLEKİ TEKNİK ANADOLU
LİSELERİNDE ARAŞTIRILMASI ________________________________________________________________________________ 136
Ufuk ARSLAN Nur Kuban TORUN __________________________________________________________________ 136
ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE AHLAKİ DAVRANIŞLARIN OLUŞMASINDA DUYGUSAL ZEKANIN
GELİŞTİRİLMESİNİN ETKİSİ ___________________________________________________________________________________ 156
Zehra GÖREN ____________________________________________________________________________________________ 156
ENDÜSTRİ 4.0 KAPSAMINDA ÖĞRETEN FABRİKA UYGULAMASININ MESLEKİ TEKNİK ANADOLU
LİSELERİNDE ARAŞTIRILMASI ________________________________________________________________________________ 165
Ufuk ARSLAN Nur Kuban TORUN ____________________________________________________________________ 165
Öğretmenlik Mesleği Ve Ahlâkı _______________________________________________________________________________ 185
ŞENOL KAYA _____________________________________________________________________________________________ 185
BİR SINIF YÖNETİMİ YAKLAŞIMI OLAN REGGİO EMİLİA ÖĞRETİM YÖNTEMİNİN OKUL ÖNCESİ
EĞİTİMDEKİ YERİ ________________________________________________________________________________________________ 190
Büşra KELEŞ, Tuba Aydın GÜNGÖR, Çiğdem ÇAKIR ________________________________________________ 190
TEMEL EĞİTİM DÖNEMİ ETKİNLİK TEMELLİ DOĞA ÖĞRETİM PROGRAMI ___________________________ 198
Dr. Gökhan KAYIR, Ersen YOLDAÇ____________________________________________________________________ 198
SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İLKOKULLARDA ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARINA UYGUNLUĞUNUN
GÖZETİLMESİNE YÖNELİK GÖRÜŞLERİNİN FARKLI DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ _________ 205
Pınar ARSLAN ___________________________________________________________________________________________ 205
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE AKIL VE ZEKA OYUNLARININ BÜTÜNLEŞTİRME YOLU İLE ÇALIŞILMASI
______________________________________________________________________________________________________________________ 216
Meltem KESKİN¹ Seçil CEYLAN² ____________________________________________________________________ 216
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ TARİH KAVRAMLARINA YÖNELİK YANILGILARININ
TESPİT EDİLEBİLMESİ AMACIYLA ÜÇ AŞAMALI TEŞHİS TESTİ GELİŞTİRİLMESİ ____________________ 220
Hatice ÖZKAN, Mustafa AKKAYA _____________________________________________________________________ 220
Examining The Relationship Between Organizational Culture Model and Management Practices
______________________________________________________________________________________________________________________ 237
AÇIK LİSEDE OKUYAN ÖĞRENCİLERİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ __________________________ 269
Çetin ÖMEROĞLU _______________________________________________________________________________________ 269
BİR ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ: MESLEKİ EĞİTİMDE MİMARİ TAŞ OYMACILIĞI PROGRAMININ
GELİŞTİRİLMESİ (ARSCAP) ____________________________________________________________________________________ 316
Aygül AYKUT, İsmail KÜÇÜK __________________________________________________________________________ 316
23
OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUNDA SOSYAL SORUMLULUK BİLİNCİ GELİŞTİRME ____________________________ 325
ŞİDDET SIFIR ÖĞRETMENLER PEKİYİ _______________________________________________________________________ 329
İLKOKULLARDA VELİLERİN ÖĞRETMEN SEÇME NEDENLERİ ___________________________________________ 352
Zekeriya DİKAL _________________________________________________________________________________________ 352
MUHAKKİKLİK GÖREVİ YAPAN OKUL YÖNETİCİLERİNİN GÖRÜŞLERİ ________________________________ 377
Muhittin KANMAZ, Necmiye KÜÇÜKYAĞCI KANMAZ______________________________________________ 377
KADROSUZ USTA ÖĞRETİCİLERİN PROFESYONELLİK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER
AÇISINDAN İNCELENMESİ ______________________________________________________________________________________ 386
Erdem DAĞHAN _________________________________________________________________________________________ 386
MESLEK LİSELERİNDE DİSİPLİN SORUNLARI ______________________________________________________________ 400
Önder DURMUŞ _________________________________________________________________________________________ 400
ETKİLİ BİR ALAN ARAŞTIRMA PROJESİ GELİŞTİRME OLANAKLARI ÇANKIRI - YAPRAKLI İLÇESİ
ÖRNEĞİ* ___________________________________________________________________________________________________________ 414
Hasan COŞKUN __________________________________________________________________________________________ 414
ELEKTRİKLİ VE HİBRİT OTOMOBİL TEKNOLOJİLERİNİN AVRUPA'DAKİ İLHAM VERİCİ ÖRNEKLERİ
______________________________________________________________________________________________________________________ 435
Tamer KARAKUŞ Sema KARAKUŞ ___________________________________________________________________ 435
KADROSUZ USTA ÖĞRETİCİLERİN PROFESYONELLİK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER
AÇISINDAN İNCELENMESİ ______________________________________________________________________________________ 442
Erdem DAĞHAN _________________________________________________________________________________________ 442
UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMALARINA İLİŞKİN HAZIRLANAN EYLEM PLANININ FARKLI
DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ ___________________________________________________________________ 456
Yusuf ALTUNHAN, Ramazan ÖZKUL, Dilek KIRNIK ________________________________________________ 456
REKABET ORTAMININ ÖĞRETMENLERİN DAVRANIŞSAL VE DUYGUSAL DURUMLARINA ETKİSİ 470
Türkan ARGON, Deniz SARIBUDAK ___________________________________________________________________ 470
MESLEK LİSELERİNDE DİSİPLİN SORUNLARI ______________________________________________________________ 482
Önder DURMUŞ _________________________________________________________________________________________ 482
OKULLARDAKİ BASKIN ÖRGÜT KÜLTÜRÜ İLE ÖRGÜTSEL ÖĞRENME ARASINDAKİ İLİŞKİ (ANKARA
İLİ ÖRNEĞİ) _______________________________________________________________________________________________________ 497
Mehmet Ali ERDEMOĞLU, Mehmet KORKMAZ ______________________________________________________ 497
EKONOMİDE KADIN _____________________________________________________________________________________________ 531
Özlem KUTLUANA Gülsün ŞAHAN ___________________________________________________________________ 531
24
WOMAN IN ECONOMY __________________________________________________________________________________________ 531
SINIF ÖĞRETMENLERİNİN PANDEMİ DÖNEMİNDE UZAKTAN EĞİTİM ÇALIŞMALARINDA
KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ _____________________________________________________ 541
Ahmet UÇAN _____________________________________________________________________________________________ 541
EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNE GÖRE ÖRGÜTSEL ETKİLİLLİK Mİ ETKİNLİK
Mİ? _________________________________________________________________________________________________________________ 554
TIMMS Matematik Başarı Durumunun Matematik Öğretmenlerinin Mesleki Gelişim
Etkinliklerine Katılım Düzeyine Göre İncelenmesi _______________________________________________________ 560
Senem ÖNTÜRK , Saadet KONUK _____________________________________________________________________ 560
DEVLET ANAOKULU, İLKOKULU VE ORTAOKULLARINDA GÖREV YAPAN KADIN YÖNETİCİLERİN
İLETİŞİM BECERİLERİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ [] ___________________________________________ 571
Ali Rıza ERDEM [] Gamze ALKAN [] _________________________________________________________________ 571
KÜLTÜREL LİDERLİK VE ÖRGÜTSEL BAĞLILIK ____________________________________________________________ 579
Selma ÜNAL _____________________________________________________________________________________________ 579
ÖĞRENME STİLLERİNİN ÖĞRENCİ BAŞARISINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME ___________________ 587
Avni AYTEKİN ___________________________________________________________________________________________ 587
SALMAN KHAN’IN “DÜNYA OKULU - EĞİTİMİ YENİDEN DÜŞÜNMEK” İSİMLİ KİTABI ÜZERİNE
COVİD-19 SALGINI SÜRECİNDE EĞİTİM AÇISINDAN BİR İNCELEME____________________________________ 602
Cumhur GÜNGÖR, Aylin SALTÜRK ____________________________________________________________________ 602
OKUL ETKİLİLİĞİ İLE İŞTEN AYRILMA NİYETİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN FARKLI DEMOGRAFİK
DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ ___________________________________________________________________ 611
Gökçe ÖZDEMİR, Salih BİLDİRİCİ ____________________________________________________________________ 611
Veli Görüşlerine Göre Dezavantajlı Bölgedeki Okullarda Öğrenci Devamsızlıklarının
Değerlendirilmesi _______________________________________________________________________________________________ 629
Zehra Gül KÖYCÜ Ümran UYSAL Mustafa Uzunlar ____________________________________________ 629
ERGENLER İÇİN SİBER ZORBALIKLA BAŞA ÇIKMA ÖLÇEĞİNİN TEK FAKTÖRLÜ YAPISININ
İNCELENMESİ _____________________________________________________________________________________________________ 639
Adem PEKER, Yüksel Eroğlu2, Hüseyin Gülen3 _____________________________________________________ 639
REHBERLİK ÖĞRETMENİ ADAYLARININ SİBER MAĞDUR OLMALARININ YORDAYICISI OLARAK
POZİTİFLİK _______________________________________________________________________________________________________ 647
Adem PEKER ____________________________________________________________________________________________ 647
Investigation of State Test Anxiety in University Students ______________________________________________ 653
[Investigation of State Test Anxiety in University Students]____________________________________________ 655
25
SALMAN KHAN’IN “DÜNYA OKULU - EĞİTİMİ YENİDEN DÜŞÜNMEK” İSİMLİ KİTABI ÜZERİNE
COVİD-19 SALGINI SÜRECİNDE EĞİTİM AÇISINDAN BİR İNCELEME____________________________________ 675
Cumhur GÜNGÖR, Aylin SALTÜRK ____________________________________________________________________ 675
OKUL BAHÇESİNİN ETKİN VE VERİMLİ KULLANILMASININ ÖĞRENCİLERİN EĞİTSEL VE SOSYAL
GELİŞİMİNE KATKISI : YENİLİKÇİ OKUL PROJE UYGULAMASI___________________________________________ 684
Özcan TURAN Seyhan TURAN _______________________________________________________________________ 684
TÜRKİYE’DE 2007-2020 YILLARI ARASINDA OKUL ŞİDDETİ ve ŞİDDETE İLİŞKİN GÖRÜŞLER
KONULARINDA YAPILAN LİSANSÜSTÜ TEZLERİN İNCELENMESİ _______________________________________ 690
Mine AKOVA _____________________________________________________________________________________________ 690
ÖĞRETMENLERİN MOTİVASYON DÜZEYLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ____________________________ 696
Hilal KAHVECİ ___________________________________________________________________________________________ 696
26
ENDÜSTRİ 4.0 KPSAMINDA ÖĞRETEN FABRİKA UYGULAMASININ MESLEKİ
TEKNİK ANADOLU LİSELERİNDE ARAŞTIRILMASI
Ufuk ARSLAN1 Nur Kuban TORUN2
ÖZET
Covid19 virüsü sebebiyle sanayi, üretim ve eğitim sektörlerinde uzun vadede planlanan dijital
dönüşüm daha hızlı bir şekilde gerçekleşmiştir. Bu hızlı değişime sektörlerin adaptasyonuna yönelik
sorunların eğitim yoluyla çözümlenmesi gereksinimi ortaya çıkmış, ayrıca mevcut yöntemlerin
güncellenmesi ve yeni dünya düzenine uygun olarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşmuştur. Bu sorunların
çözümlenmesinde kullanılacak eğitimine yönelik iki görüş bulunmaktadır: (1) beyin ve kas gücü
becerilerinin tekrar birleştirilmesi, (2) beyin gücünü öne çıkaran yüksek seviyeli eğitim. Yüksek seviyeli
eğitim ihtiyacı, eğitim sistemlerinin de yaşanan teknolojik ilerleme sürecinde değişimine, dönüşümüne
ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda öğrencilerin erken yaşlarda yeni eğitim düzenine geçmeleri
gerekmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı nezdinde orta öğretim seviyesinde Mesleki Teknik Anadolu
Liseleri’nin Bakanlık düzeyinde konuşlandırılması kalkınma planları, vizyon belgeleri, protokol vb. belgeler
ile toplumun ve sanayinin kalkınması adına önemli olduğu bilinmektedir. Bu okulların Endüstri 4.0
kapsamında, daha da ileriye dönük hem algıların değişimi, hem de işgücü arz durumunu daha da
geliştirmek adına Öğreten Fabrikalar olarak yeniden konumlandırılması önem arz etmektedir. Bu çalışma
kapsamında en az 1 alan/dalda olmak üzere, sektörel değişime adaptasyonu destekleyici nitelikte ve yeni
dünya düzenine uygun bir şekilde girişimcilik destekli fabrika temelli öğrenmenin uygulanması
araştırılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Öğreten Fabrika, Eğitim
THE EXAMINE OF THE TEACHING FACTORY APPLICATION IN VOCATIONAL TECHNICAL ANATOLIAN HIGH
SCHOOLS
ABSTRACT
Due to the world wide spread of the Covid19 virus, digitalization has placed to industry,
manufacture and educational sectors rapidly that had planned in long term before. However, there are
some problems for mentioned sectors in adaption to digital changes, updating operational process and
1 Y.L. Öğrencisi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, [email protected]
2 Dr. Öğr. Üyesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme/Sayısal Yöntemler, [email protected]
27
arrange them through new world order, educational requirement has emerged. There are two approaches
regarding to overcome the problems: (1) reuniting brain and muscle power skills, (2) high-level training
that distinguish brain power. High-level training demands have triggered the need of both change and
transformation. Therefore, new educational system has to switch at students’ early age. Under the
supervising of the Ministry of National Education, secondary education vocational technical anatolian high
schools have to positioning in Ministry level for development plans, vision documents, protocols, etc.
These schools are important for future perception changes in the concept of Industry 4.0 and they will be
sources of work force as teaching factories. In this research, at least 1 field/branch will properly be
examined as the supportive tool of adaption and the application of entrepreneurship supported teaching
factories will be investigated to create harmonious with new world order. With Industry 4.0, it is important
to reposition these schools as teaching factories in order to change perceptions and further improve the
labor supply. This study is underway, in at least 1 field / branch, an entrepreneurship-supported factory-
based learning that supports adaptation to sectoral change and is suitable for the new world order will be
investigated.
Keywords: Indusrty 4.0, Teaching Factory, Education
GİRİŞ
Günümüzde yaşanan pandemi süreci nedeniyle sanayi, üretim ve eğitim sektörlerinde uzun vadede
planlanan dijital dönüşüm daha hızlı gerçekleşmiştir. Bu hızlı değişime, sektörlerin adaptasyonuna yönelik
sorunların eğitim yoluyla çözümlenmesi gereksinimi ortaya çıkmış, mevcut yöntemlerin güncellenmesi ve
yeni dünya düzenine uygun olarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşmuştur.
Genel eğitimin içinde değerlendirilen mesleki eğitim, yaşam becerilerinin aktarılmasından, çıraklık
eğitimi, akademik eğitim ve çıraklık eğitiminin beraber değerlendirilmesi şeklinde farklı zamanlarda farklı
şekillerde uygulanmıştır. Günümüzde teknolojinin çok hızlı ilerlemesi ve yaşanan dijital dönüşüm
bireylerde olması gereken becerilerinde değişmesini gerektirecektir. Ancak dünyada ve ülkemizde eğitim
ortamlarıyla teknoloji ve bu teknolojiyi kullanan endüstri birbirine tam olarak uyum sağlayamamıştır. Bu
durum mesleki teknik eğitim açısından sektörün istediği beceriler ile eğitim sisteminin ürettiği becerilerin
uyuşmaması sonucu mezunların istihdam edilememesine ve ülke ekonomisinin kaybına neden olmaktadır
(MEB, 2018). Bu kaybı önlemek için mesleki ve teknik eğitimde eğitim ortamlarının çağın gereklerine uygun
dizayn edilmesini gerektirmektedir. İlk çalışması Amerika Calpoly’de Alptekin ve arkadaşları (2001)
tarafından yapılan, sonrasında Amerika’nın farklı eyaletleri ile Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinde temel
yapılanması Öğreten Fabrika olarak yapılan araştırmalarda, sektör ve okul arasındaki etkileşimi artırma ve
beceri uyumsuzluklarını giderme açısından olumlu sonuçlar vermiştir (Tittagala vd., 2008;
Martawijaya,2015; Chryssolouris, 2016; Hasanah, 2018). Ayrıca Endüstri 4.0 bileşenleriyle birlikte
değerlendirilerek Avrupa’da yapılan çalışmada öğrencilerde; gelecekte siber fiziksel sistemlerin hâkim
olduğu üretim süreci aşamalarını daha iyi anlamaları, performanslarını iyi hale getirecekleri, eğitim
ortamlarında ise Endüstri 4.0 ile ilgili uyuşmazlık problemlerinin aşılmasında etkili olacağı belirtilmiştir
(Mourtzis, Vlachou, Dimitrakopoulos ve Zogopoulos, 2018).
28
Öğreten Fabrika uygulamasının ülkemizde uygulanması sonucu mesleki teknik eğitimdeki
sorunlardan okul sektör etkileşimi ve beceri uyumsuzlukları açısından olumlu sonuçlar vereceği
düşünülmektedir. Çalışmanın bundan sonraki kısmında endüstri, eğitim, mesleki ve teknik eğitim
süreçlerindeki değişimler incelendikten sonra öğreten fabrika uygulaması incelenecektir.
SANAYİ DEVRİMİNİN GELİŞİMİ
Sanayi devrimleri, tarihsel gelişimler, yeni icatların keşfi gibi tarihte iz bırakacak olaylar sonucu
ortaya çıkmıştır. 1. Sanayi devrimi 1650 li yıllardan başlayarak 1760 ile 1840 yılları arasında
gerçekleşmiştir(Hobsbawn,2008). İnsan gücünün ürün talebini karşılayamaması sonucunda, buhar gücünün
makinelerde kullanılması ile bu talebin karşılanması 1. sanayi devrimini başlamıştır. Buhar gücünün
kullanılması ile üretim hacmi artmıştır. 18. yy sonlarında feodalitenin dağılmasıyla toprak mülkiyeti
olmayan köylülerin endüstri merkezlerine doğru olan göç hareketi sanayi devriminin toplumu temelden
sarsıcı etkilerinden olmuştur (Mahiroğulları, 2005). Köylerden şehirlere yerleşim artmış, artan kent
nüfusuyla yerleşim alanları kaymaya başlamış, yeni oluşan yerleşim birimlerinde yeni bir toplumsal sınıf
olarak işçi sınıfını oluşturmuştur. Emek arzı çoğunlukla bu yeni oluşan birimlerde yaşayan işçi sınıfından
karşılanmış, emek talebinin azalmaya başlamasıyla da işsizlik oluşmaya başlamıştır. İşçi sınıfının da
toplumsal ihtiyacı olarak eğitim doğmuştur. İşverenin şartlarını kabul etme durumunda olan işçiler,
düzenlemeler yapılana kadar zor şartlarda çalışmaya devam etmişlerdir (Koca, 2020).
Takriben 1850-1914 yılları arasında gerçekleşen 2. sanayi devrimi Almanya ve ABD de
gerçekleşmiştir. Dönemin etkinliği elektrik motoru, telefon, telgraf, içten yanmalı motor vb üzerine
oluşmuştur (Günay, Öcal ve Öcalan, 2018). Buhar makinesinin etkinliği yerini petrol enerjisi ve elektriğe
bırakmış, üretimdeki süreçleri de farklılaştırmıştır. Bu dönemde ABD de yönetimin aktif olduğu üretim
sürecinde, işgücünün birbirinden ayrılarak tek bir çalışma alanında uzmanlaşma (taylorizm) (Sandrone,
2005); üretimde zaman kaybı ve verimliliğin düşmesine sebep olmuş, montaj hattı şeklinde yapılandırılmış
yeni bir sistem ile üretimde verim artırılmıştır.
3.sanayi devrimi 1960-1990 yılları arasında ABD ve Doğu Asya ülkelerinde başlamıştır. Dönemin
etkinliği bilgi, bilgisayar ve otomasyon üzerine gerçekleşmiştir. Bu dönemde günümüzde kullanılan
yazılımların üretimi başlamış, bilginin dijitalleşmesi gerçekleşmiştir. Bu yazılımların kullanılarak hayata
geçirilmesi ile yeni üretim araçları ve yeni nesil donanımlar kullanılmaya başlanmıştır (Özdoğan, 2018).
Tarihi süreçte yaşanan sanayideki değişimlerden 1. ve 2. sanayi devrimleri ile 3. sanayi devriminin farkı
mekanik ve elektrikli teknolojilerden internet, bilgi işleme teknikleri, dijital haberleşme, mikro elektronik
olmuştur. Bu değişimler her defasında ürün arz miktarıyla birlikte müşterilerin taleplerine cevap verecek
şekilde üretim şekillerinin revize edilmesiyle sonuçlanmış, arz edilen ürünlerin küresel düzeyde pazarları
oluşmaya başlamıştır. Bundan dolayı fırsat ve zenginlikte önemli değişiklikler yaşanmıştır. Ayrıca sosyal bir
devrim olan yerleşik hayata geçiş, tarım toplumu, sanayi devrimleri ile birlikte incelendiğinde kol-kas
gücünün her değişim sürecinde azaldığı, beyin gücü diyebileceğimiz bilginin işlenmesi ve işlenme süreci ve
şeklinde de değişiklikler olduğu açık bir şekilde görünmektedir.
29
4. Sanayi devrimi, ilk defa 2006 da ABD de bahsedilmekle birlikte (Alçın, 2016) 2011 yılında
Almanya’da organize edilen Hannover Fuarında dile getirilmiştir. Alman Ulusal Bilim ve Mühendislik
Akademisinin 2013 yılında yayınladığı bildiri sonrası Alman hükümeti tarafından da sanayi politikalarında
uygulanacağı belirtilmiştir. Yayınlanan bildiri; Endüstri 4.0 ile ilgili, Vizyon, gelecek yeni iş fırsatları ve
modelleri, işyerinde yeni sosyal altyapılar, siber fiziksel sistemler, Endüstri 4.0 a giden yol ve Almanya
endüstrisi için bir yol haritası başlıklarından oluşmaktadır (National Academy of Science and Engineering,
2013). Dördüncü sanayi devrimi diğer sanayi devrimlerine kıyasla doğrusal değil, üstel bir hızla gelişen, bu
durumun kullanılan teknolojilerin sürekli yeni teknolojilerin önünü açarak ilerlemesini “hız”, bu
teknolojilerin toplumsal yapıda değişimlere neden olacak şekilde bir araya gelmesi “Genişlik ve derinlik” ve
sektörlerin, şirketlerin ve dahi ülkelerin topyekûn dönüşümlerin sağlaması, “sistem etkisi” olmak üzere 3
etkenden oluştuğunu ifade edilmektedir (Schwab, 2016).
Önceki sanayi devrimleri süresince teknolojideki gelişim, tüm sektörlerde farklı meslekler ortaya
çıkarmıştır. Son sanayi devrimi bileşenleri itibarıyla tüm sektörlerde yeni iş olanakları oluşturacağından
yeni becerilerin belirlenmesi gerekecektir.
Banger (2017) bu becerileri şu şekilde kategorilerle ele almıştır. Teknik ve Kişisel gelişim Becerileri
ile geleceğin fabrikasında işe girişte bulunması gereken ve sonrasında geliştirilmesi gereken bilgi ve
becerilerdir. Öte yandan Mcafee ve Brynjolfsson (2017) de dijital araçların insanın yaratıcılık becerisinin
ikamesi olamayacağını ifade etmiştir. Üst düzey sosyal becerinin de ileri sayısal becerilerden önemli hale
geleceği, bu iki beceriyi bir araya getirenlerin daha önem kazandığı bir dönem olacağı öngörülmektedir
(Mcafee ve Brynjolfsson, 2017).
30
Şekil 1. Sanayi Devriminin Gelişimi
EĞİTİM SÜREÇLERİNDEKİ DEĞİŞİMLER
Sanayideki yenilikler dönemler halinde incelendiğinde bilginin oluşması, aktarılması, değişim süreci
teknolojide etkili olmuştur. Teknolojinin ilerlemesi toplumun tüm dinamiklerini etkilemektedir. Bu yönden
eğitim bu dinamiklerin içinde yer alan önemli faktörlerdendir. Sanayideki evrim eğitimin kurumsallaştığı
dönemler itibarıyla beklentileri de etkilemekte ve değişim o yönde oluşmaktadır. Bu da eğitimde etkili
olmuş ve olmaya devam eden kuramlar vasıtasıyla gerçekleşmiştir.
İnsanoğlunun tarihinde tarım toplumu ve öncesinde bilgi aktarımı usta-çırak ilişkisi içerisinde
gerçekleşmiş, öğrenme öğretme süreci ise bilgi ve deneyimlerin paylaşımı ve tekrarı şeklinde aktarılmıştır.
Eğitim 1.0 döneminde davranışçı yaklaşım hakim olmuştur. Davranışçı yaklaşım, Öğrenmeyi uyarıcı-
tepki bağı ile açıklayan ve öğrenciyi kontrol edebilecek, şekillendirecek bir mekanizma olarak tanımlamıştır.
Bilgiyi aktaran öğretmen, bilgiyi alan öğrencidir. Öğrenme sürecinin temelinde olan öğretmen, öğrenciyi
ezberlemeye yöneltmektedir (Driel, Verloop, Werven & Dekkers, 1997). Bu dönemde okullarda yöntem
olarak davranışçı yaklaşım benimsenerek, eğitim; dakiklik, talimat ve kurallara uyma, uzun süreli
çalışmalara hoşgörü ve üst düzey okuma yazma yeteneği üzerine kurgulanmıştır (Gray, 2008).
İnsanlığın varlığıyla birlikte eğitim, sosyal bir gereklilik olarak hayatının içinde hep var olmuştur.
Küçük yaşlardan itibaren öğrenme ihtiyacını karşılayan ve toplumun şekillenmesinde etkili olan eğitim
öğretim süreci, toplumun emek arzının olduğu yöne doğru yönelmiştir. Dolayısıyla endüstriyel alanda
gerçekleşen yenilikler eğitime de yön vermiştir. Eğitim 2.0 dönemi Pooworawan (2015) tarafından eğitim
kurumlarının bir fabrika, öğrencilerin bu fabrikalarda üretilen ürün, eğitim içeriklerinin ise öğrencilerin
temel niteliklerini belirlediği ifade edilmiştir. Ayrıca bu dönemde sınavlar sistemin kontrol mekanizması,
diplomalarda garanti belgesi olarak görülmüştür (Bloom vd.,1964).
Öğrenmenin tarifini gözlenebilir davranış değişikliği olarak yapan davranışçı model 1950’ lerin
sonlarından itibaren etkisini yitirmiş, yerini bilişsel kurama bırakmıştır (Ertmer ve Newby, 1993) . Bilişsel
yaklaşıma göre öğrenme öğrencilerin kendilerine aktarılan bilgiyi edilgen değil, kendi durumlarına özgü
etkin bir şekilde öğrenebilecekleri zihinsel süreçler ile önceki öğrenmelerinden ve bilgiyi işleme
yöntemlerinden etkilenir (Açıkgöz, 2005). Zamansal olarak bakıldığında bilgisayarın kullanılmaya
başlanmasıyla öğrenci tam olarak öğrenme etkinliklerinin merkezine girmemiş ancak, öğretmen yavaş
yavaş etkinliğini internete devretmeye başlamıştır. Bu dönemde İnternet üzerinden etkileşimli bilgi
sağlayan web platformları öğretmenin kullandığı dijital ortamlardır.
19. yy sonlarında teknoloji ilerlerken bilgi üretimi, aktarılması çok hızlı olarak gerçekleşmeye
başlamıştır. Bilgi, teknoloji geliştikçe toplum ona göre farklılaşmaya devam etmiştir. Bruner’ in 1960’larda
31
sistematikleştirdiği yapılandırmacı öğrenme kuramı , Puncreobutr (2016) tarafından “teknoloji toplumu”
olarak adlandırılan dönemin bilgi ihtiyacı ve aktarılması açısından önemlidir. Eğitim 3.0 döneminde etkili
olarak kullanılan yapılandırmacı yaklaşım, bilginin yada anlamın dış dünyada bireyden bağımsız
varolmadığı, edilgen olan bireyin zihnine dışarıdan aktarılmadığı, bunun aksine etkin olarak birey
tarafından zihninde yapılandırıldığını savunur (Şimsek, 2001). Bu yaklaşımla öğrenci öğrenme ortamının
merkezinde edilgenlikten etkili olmaya, öğretmen ise bilgiyi ve kuralları aktarmaktan yeni bilgilerin
oluşturulmasının hızlanmasında sorumlu olması planlanmıştır.
Teknolojinin yoğun olduğu bu dönemde öğrenme yaklaşımlarına ait öğrenme ve öğretim
tasarımlarına da yansımıştır. Eğitim programlarında, internet yaklaşımlarında meydana gelen değişimler
öğrenme yaklaşım ve tasarımlarında köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Dijital eğitim materyalleri,
dijital ve sosyal medya, interaktif öğrenme, uzaktan öğrenmeye yönelim başlamış, ancak tam olarak uyum
sağlanamamıştır. Puncreobutr (2016) Teknoloji toplumunda bireyler bilgiyi tüketen değil, kendi kendine
öğrenerek üreten bireyler olması yönünde değişim gerçekleşmiştir.
Şekil 2. Eğitim Süreçlerindeki Değişimler
Şekil 3. Eğitim ve Endüstri Süreçlerindeki Değişimler
32
EĞİTİM 4.0 VE 21. YÜZYIL BECERİLERİ
Robinson (2008) değişimdeki hızı; “Geçmiş 3000 yılı bir saat olarak kabul ettiğimizde ve her bir 60
dakikanın 50 yıla denk geldiği düşünüldüğünde üç dakika önce içten yanmalı motor; iki dakika önce
motorlu araba; bir dakika önce roket gücü; 50 saniye önce uzay yolcuğu ve 10 saniye önce de yeniden
kullanılabilir uzay mekiği icat edilmiştir.” şeklinde somutlaştırmıştır. Bu tarif endüstriyel teknoloji ile ilgili
olsa da ekonomideki değişim toplumun tüm dinamiklerini etkilemektedir. Bu dinamiklerden olan eğitim,
sanayiye emek arzının niteliğini belirlemesi açısından önemlidir. Emek arzının niteliği devletlerin rekabet
avantajını ön plana çıkaracağından bu önem daha artmaktadır. Bundan dolayı var olan öğrenme ve bilgiyi
yapılandırma süreçlerinin de Endüstri 4.0’a göre şekillenmesi gerekmektedir. Eğitim 4.0 olarak
nitelendirilecek yeni dönemde, bireylerin Endüstri 4.0’ın getirdiği dijital dönüşümle uyum sağlayacak,
inovasyon yapan, girişimci bireyler olması amaçlanmalıdır. Yetişmesi beklenen insan kaynağının önceki
dönemlerin tersine yüksek standartlarda beceri sahibi olması gerekmektedir (Harkins, 2018).
Yeni dönemde bireylerin sadece bir alanda teknik bilgi ve beceri sahibi olması yeterli olmayacağı,
belirli bir alanda bilgi ve deneyime sahip ancak bunu farklı alanlara aktaramayan I-tipi insanlardan daha
çok, belirli bir alanda uzmanlaşan, ayrıca kendini farklı disiplinlerde de geliştiren T-tipi insanlara daha çok
ihtiyaç olacağı belirtilmektedir (Stannard-Stockton, 2009).
Bilginin yapılandırılması konusunda belirli bir uygulama düzeyine gelen öğrenme yaklaşımları
eğitim 4.0 ile biraz daha farklılaşarak aşağıda açıklanan 3 alana dayalı olacağı öngörülmektedir Gomaratat
(2015).
a-Anlamayı düzenleyen 3R: Hatırlama (Recalling), İlişkilendirme (Relating), Rafine etme (Refining).
b-Araştırmayı tetikleyen 3I: Sorgulama (Inquiring), Etkileşim (Interacting), Yorumlama (Interpreting)
c-Netice üretmeye dayalı 3P: Katılımcı olma (Participating), İşleme (Processing), Sunma (Presenting)
20. yy ortalarından itibaren eğitim OECD, IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar
tarafından belirlenmeye başlanmıştır. Bu standartlaşma; ülkelerin kalkınması için gereken nitelikli
işgücünün yetiştirilmek istenmesi ile eğitimde kalite ve verimliliğin artmasına bağlı olarak, kişi başına düşen
milli gelirin (GSMH) arttırılmak istenmesi olarak tarif edilmiştir (Uçak ve Erdem, 2020). Buna bağlı olarak
rekabet gücünü elinde bulundurmak isteyen ülkeler uluslararası standartlara uyması gerekmektedir.
Bilgi, bilgi üretim süreçleri ve hızı değiştikçe bu standartlarında değişim göstermiş, uluslararası
alanda bu konuda çalışmalar farklı kuruluşlarca yapılmıştır. Bunların arasında OECD Dünya Ekonomik
forumu gibi kuruluşlar ile birlikte birçok akademik çalışma bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıya
sıralanmıştır (Cansoy, 2018):
33
a. OECD beceriler çerçevesi(Definition and Selection of Competencies [DeSeCo]),
b. ATSC21 beceriler çerçevesi(Assessment and Teaching of 21st Century Skills Framework [Cisco,İntel ve
Microsoft un sponsorluğunda ]),
c. 21. Yüzyıl öğrenme çerçevesi (Partnership for 21st Century Skills [P21], [Amerikada farklı şirket ve
dernekler, Cisco,Apple, vs]),
d. Wagner’in beceriler çerçevesi,
e. NRC beceriler çerçevesi,
f. enGauge (NCREL) beceriler çerçevesi,
g. AACU beceriler çerçevesi,
h. ISTE beceriler çerçevesi,
i. Iowa beceriler çerçevesi,
j. Türkiye yeterlikler çerçevesi
Bu çerçevelerin içinde üzerinde en çok inceleme yapılan 21. Yüzyıl öğrenme çerçevesi (Partnership
for 21st Century Skills [P21]), olarak nitelendirilen, Cisco, Apple, National Education Association gibi
Amerika’da farklı şirket, dernek ve kuruluşun projesi olan çerçevedir.
34
Şekil 4. P21 Beceriler Çerçevesi
Kaynak: Cansoy, R. (2018). Uluslararası Çerçevelere Göre 21.Yüzyıl Becerileri ve Eğitim Sisteminde Kazandırılması.
İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3112-3134.
Şekilde de görüldüğü gibi Partnership for 21st Century Skills (P21) ve eğitim ; endüstrinin geldiği
nokta ile beraber incelendiğinde mesleki eğitimden beklenti artmaktadır.
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
İlkel toplumlarda meslek eğitimi yaşam becerileri eğitimi ile birlikte organize olmamış bir şekilde ve
deneme yanılma yoluyla başlamıştır. Doğu ve batı medeniyetleri ortaya çıktıktan sonra ise organize olmaya
başlamıştır. Organize olmuş ilk meslek eğitimi denilebilecek çıraklık eğitimi Babillerde ortaya çıkmıştır. İlk
batı medeniyetlerinde iş eğitimi denilebilecek mesleki eğitim, genel eğitimin dışında tutulmuş, çıraklık
eğitimi iş hayatı için gerekli insan gücünün yetişmesinde etkili olmuştur. Ortaçağda kilisenin hükmü ve
etkisinde yürütülen eğitimde mesleki eğitim yine dışarda kalmıştır. Rousseau, Pestalozzi, Herbart, Froebel,
Dewey, Kerschensteiner ve Blonskij gibi eğitimciler çağdaş manadaki mesleki ve teknik eğitimin
oluşmasında etkileri olmuştur (Sezgin, 1982).
Ülkemiz tarihindeki mesleki eğitim ise Selçuklularda Ahilik teşkilatı, Osmanlılarda ise Lonca teşkilatı
aracılığıyla sağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında el sanatlarına dayalı üretim, gelişen endüstriye
yenik düşünce, birçok alandaki yenilik çalışmaları kapsamında eğitim alanında ordu bünyesindeki eğitim
kurumları kurulmaya başlanmıştır. Bu kurumlarda ordunun ihtiyacı olan teknik iş gücü ihtiyacı giderilmiştir.
35
19. yy da Mithat Paşa ve diğer ileri görüşlü devlet adamları tarafından kurulan eğitim kurumlarında fakir ve
özel ilgi gerektiren öğrenciler de eğitilmiştir. Ancak çıraklık sistemi üzerine kurgulu bu sistem fazla
sürdürülememiştir. Cumhuriyet döneminde ekonomik ve sosyal hayatın da geliştirilmesi açısından yapılan
çalışmalar kapsamında mesleki eğitim adına A.B.D.’den John Dewey, Almanya'dan Kühne ve Belçika’dan
Omer Buyse ile yurtiçinde İsmail Hakkı Baltacıoğlu İ. Hakkı Tonguç gibi uzmanların katkısıyla ciddi anlamda
kurumsallaşma başlamıştır (Sezgin, 1982).
Mesleki eğitim bakanlık merkez teşkilatında İlköğretim dairesinde(1926), sonrasında yüksek
öğretmen genel müdürlüğü bünyesinde(1927) değerlendirilirken 2287 sayılı kanunla Mesleki ve Teknik
öğretim Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Mesleki ve Teknik eğitim kurumlarının masrafları 2765 sayılı
kanunla (1935) Devlet Bütçesinden karşılanmaya başlanmıştır. 1923 yılında yapılan İzmir İktisat kongresi
mesleki eğitime kazandırılan misyon ve vizyon adına önemli mihenk taşlarındandır.
Bu çalışmalardan başlayarak günümüze kadar gelen süreçte Milli Eğitim Şuraları, yurtiçi ve yurtdışı
finansmanlı projeler, ve üst politika belgeleriyle dünyadaki öğrenme yaklaşımları da göz önünde
bulundurularak mesleki eğitim misyonu ve vizyonu belirlenmiştir. Ancak Mesleki ve teknik eğitimin
istihdam üzerindeki etkisi hep tartışma konusu olmuştur.
Mesleki eğitimin sorunları aşağıdaki gibi sıralanabilir (MEB, 2018).
• Meslekî eğitimin geliştirilmesi politikalarına sektörlerin katılımı
• Meslekî ve teknik eğitime ayrılan bütçenin artırılması
• Meslekî ve teknik eğitime karşı toplumsal önyargıların kırılması
• Meslekî ve teknik eğitimde döner sermaye faaliyetlerinin iyileştirilmesi
• Sektör ihtiyacı ile yetişen insan kaynağının veriye dayalı izlenmesi
• Meslekî ve teknik eğitim veren öğretmenlerin alan deneyimlerinin iyileştirilmesi
• Dünya Bankası, Avrupa Birliği ve yurtdışı bağlantılı projelerin geliştirilmesi
• Modüler sisteme geçilmesi
• Staj programlarının istenen yeterliliğe ulaşması
• Meslekî rehberlik ve danışma hizmetlerinin iyileştirilmesi
• Meslekî ve teknik eğitim çerçevesinde uzaktan eğitim ve hayat boyu eğitim süreçleri
36
Dünyada gelinen teknoloji itibarıyla Endüstri 4.0 için öğrencilere kazandırılması gereken beceriler
ön plana çıkmaktadır. Mesleki ve teknik Eğitim açısından bakıldığında ise beceri setleri önem
kazanmaktadır. Türkiye’nin ilk 500 firması içinde yer alan ve üst yöneticileri Endüstri 4.0’a hâkim,
işletmelerle yapılan bir çalışmada aşağıdaki 5 beceri ön plana çıkmıştır (Koca,2020).
1. Yaratıcılık
2. Bilgi ve teknoloji becerileri
3. İş birliği ve iletişim
4. Girişimcilik ve inisiyatif alabilme yetkinliği ve öz-yönetim
5. Dijital okur-yazarlık.
Yeni bakış açısıyla değerlendirilirse eğitimde diplomaların yerini yetenekler, beceriler almaya
başlayacaktır. Bu becerilerin arasında yer alan girişimcilik inovasyon içeriğiyle geleceği etkileyecektir.
GİRİŞİMCİLİK
TDK’nın sözlüğünde girişimci; “Üretim için bir işe girişen, kalkışan kimse, müteşebbis.” ve “Ticaret,
endüstri vb. alanlarda sermaye koyarak girişimde bulunan kimse, müteşebbis.” anlamlarıyla, girişimci ise
“Girişimci olma durumu.” olarak tanımlanmaktadır. Girişimcilik pratikte insan hayatının içinde olagelmiştir.
Üretimin gerçekleştiği durumlarda girişimcilikten bahsedilebilir.
İlkel toplumlarda tarım daha belirgin değildir, çobanlığa dayanan ev ekonomisi hâkimdir. Tarıma
dayanan köy ekonomisi olarak nitelendirilen derebeylikler döneminde takas yaygın olduğundan, bireysel
girişimcilikten söz edilememektedir. Küçük el sanatına dayanan kent ekonomisinde tarım ürünlerinin
kentte satılması ve kente yapılan el sanatları ürünlerinin köylere satılmasıyla oluşan basit bir işbölümü ile
ekonomi oluşmuştur. Bunda feodalitenin de etkisi olmuştur (Güran, 1991).
15. – 19. Yüzyıllar Arasında Avrupa’da Ortaya Çıkan İktisadi Düşünceler Çerçevesinde Girişimciliğin
Gelişimi; bu dönemin sonlarına doğru feodalitenin ortadan kalkmasının da etkisiyle biraz daha gündeme
gelmiştir. Girişimciliğin tanımları da farklılaşmaya başlamıştır. Avrupa devletlerinde ekonomi politikalarının
birincisi ekonomik gücü kullanarak devleti güçlendirmek, ikincisi ise devletin gücünü kullanarak ekonomik
gelişmeyi ve ülkenin gelişmesini sağlamaktır (Güran, 1991). Bu dönemde gerçekleşen özellikle de 18.
yüzyılda feodalitenin kalkması ve yapılan yasal ve kurumsal değişiklikler girişimcilik ve inovasyonun önünü
açmıştır. Şirketleşmelerin başlaması ve bankacılık sistemindeki gelişmeler buna göstergedir (Landström,
2005).
Girişimcilik 18. Ve 19. Yy da kullanılan klasik teori zamanında ilk defa Richard Cantillon’un eseriyle
giriş yapmıştır (Brown ve Thornton, 2013). Bu tanımda yer alan toprak sahibi, girişimci ve ücretli işçinin
37
merkezinde girişimci bulunmakta ve arz-talep arasındaki dengeyi sağlamaktadır (Van Praag, 1999). Bu
tanımın yapılmasından sonra klasik iktisat döneminde Adam Smith tarafından sermaye sahibi ile girişimci
ayrı tutulmamıştır. Jean-Baptiste Say tarafından ise ayrıntılı bir şekilde tanımlayarak üretim ve dağıtım
sürecinin merkezine koymuştur (Landström, 2005).
20. Yy başlarında girişimcilik arka planda kalmıştır. Bu dönemde daha çok müteşebbis anlamıyla
şekillenmiş, müteşebbislikten inovasyon anlamı içermemiştir. Sanayileşme süreci bireyin niteliklerinde
farklılıklar oluşturmaya başlamış, toplumdaki girişimci tanımıda değişime uğramış, girişimci bireylerin
toplumdaki önemi artmıştır. Schumpeter girişimcilik için inovasyon tanımı yapmış ve bunun için gerekli
durum ve şartları ortaya koymuştur (Sledzik, 2013). Girişimciliğin gelişimi açısından dünya ekonomik
bunalımının da etkisiyle 1960’lara kadar olan dönemde ilgi azalmıştır. Teknolojinin ilerlemesi ve üretilen
ürünlerin uluslararası pazarlarda yer almasına bağlı olarak, girişimcinin inovasyon ağırlıklı tanımı öne
çıkmıştır.
Günümüzde teknolojinin ilerlemesiyle dijital dönüşümün yaşanması girişimcinin teknoloji yatırımı
anlayışı, yeteneklerine olan yatırım anlayışı da değişmek zorunda kalacaktır. Girişimcinin yeteneklerine
yapacağı yatırım ise eğitimle gerçekleşebilir.
GİRİŞİMCİLİK DESTEKLİ ÖĞRETEN FABRİKA MODELİNİN TEMELİ
Öğreten fabrika ya da öğretim fabrikası yaklaşımı dünya genelinde araştırılan ve üzerinde sıklıkla
uygulama yapılarak sonuçları değerlendirilen bir öğretim yaklaşımıdır Yaklaşımın temelleri tıp bilimleri
disiplininde eğitim araştırma hastaneleri paradigmasına dayanmaktadır (Mavrikios, Papakostas,
Mourtzis&Chryssolouris, 2011). Hastanelerle paralel olarak öğretim ortamı sağlayan tıp alanındaki
okulların gerçekçi öğrenme ortamı hazırlaması şeklinde gerçekleşmektedir. Öğretim fabrikası da fabrikanın
okula taşınmasını simüle ederek sektör ve okul arasındaki bağlantı probleminde aşması beklenmektedir.
Mesleki eğitimdeki yeterliliklerin kalitesinin artmasıyla ülkenin insan kaynağı kalitesinde artış, dolaylı olarak
toplumun refah düzeyindeki artışa yansıyacaktır. Ancak beceri arzı ve talebinin uyuşmazlığı mesleki
eğitimin problemleri arasında yer almaktadır. Endüstri 4.0’ın dünya genelinde yaygınlaşmaya başlamasıyla
bu uyuşmazlığın ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu da mesleki eğitimde uygulanan eğitim
yaklaşımlarının da Endüstri 4.0’a uygun şekle getirilmesiyle mümkün olacaktır.
1995 yılında Cal Poly’de Alptekin ve arkadaşları tarafından uygulanan öğretim fabrikası çalışması
özellikle ve öncelikle Amerika ve diğer ülkelerde uygulanmış ve araştırılmıştır (Mavrikios, Papakostas,
Mourtzis&Chryssolouris, 2011). Fabrika temelli öğretim ile üretime yönelik sektör ve okul arasında karşılıklı
fayda sağlayacak işbirliği mekanizması sağlanmış olacaktır (Alptekin ve diğerleri, 2001). Teknolojik konular
öğreten fabrika faaliyetlerinden bağımsız olup bilgi temelini sağlamak amacıyla gerekli zamanlarda
güncellenebilir. Bilgi aktarımı fikir ve çözüm alışverişi, bu fikir ve çözümleri test etmek için zaman ve
maliyet dengesi ile üretim inovasyonu ya da yaşam problemleri yoluyla endüstri ve okul ilişkisini
derinleştirir (Chryssolouris, Mavrikios, Rentzos,2016).
38
Kavramsal düzeyde, bilgi üçgeni kavramına göre kurgulanmış Öğreten Fabrika paradigmasının
(Chryssolouris vd. 2006) amacı, bilgiye dayalı, rekabetçi ve sürdürülebilir bir üretim endüstrisinin
gelecekteki perspektiflerini teşvik etmek için araştırma, inovasyon ve eğitim faaliyetlerini birbirine entegre
etmektir (Mavrikios, vd., 2011).
Şekil 5. Üretimde bilgi üçgeni
Endüstriyel öğrenmenin kapsamı Bloom (1964) un tutum bilgi ve beceriler olarak yapılandırdığı
öğrenmeye, yetkinlik kavramının da eklenmesiyle bilginin yapılandırılış şekli de genişlemiş olacaktır
(Mavrikios vd., 2011). Modelin eğitim içeriğinde becerilerin gelişmesi için tesis dışı ancak gerçeğe yakın ve
güvenli ortam, tek ve çoklu kullanıcı(işbirlikçi) modül, deneme yanılma yaklaşımları ve uygulamalı
faaliyetler ve bilgisayar tabanlı eğitim kullanımı bulunmaktadır.
39
Şekil 6. Öğreten Fabrika Konsepti
Kaynak: Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A
Manufacturing Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Uygulamada Fabrikadan sınıfa ve okuldan sektöre olmak üzere 2 konsept üzerinden bilgi aktarımı
sağlanmaktadır. Fabrikadan sınıfa konsepti üretim ortamının sınıfa aktarılmasıyla gerçek üretim sahasının
endüstriyel süreçlerinin okulda öğretim faaliyetlerine aktarılmasıyla gerçekleşmektedir. Uygulanan konsept
sanal olarak verilen eğitimle sanal olarak oluşturulan sanal işletmeye yöneliktir. Öğrencilerin üretim
ortamını tam olarak kavraması için gerekli sunum ve dokümanların iyi hazırlanması gerekmektedir.
Oluşturulan ortamlar modüler olduğundan farklı şekillerde düzenlemeler yapılarak fabrikayla eşzamanlı
birden çok eğitim ortamı ya da birden birçok fabrika ile eşzamanlı sanal ortam oluşturma imkanı da
sağlanabilmektedir.
40
Şekil 7. Modüler Yapı Seçenekleri
Kaynak: Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A
Manufacturing Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Öğretim fabrikası fabrikadan okula konseptinde 4 kategoride sınıflandırılmış modüller
bulunmaktadır. Bu modüller farklı şekillerde yapılandırılabilmektedir. Birinci kategori “Fabrika” olarak
adlandırılarak öğretim fabrikasındaki üretim alanlarını ve süreçlerini temsil etmektedir. İkinci kategori
çalışma içeriği olarak adlandırılan müfredat olarak tanımlanır. Üçüncü kategori aktarım mekanizmalarıdır.
Fabrika ve sınıf ortamları arasındaki bilgi ve etkileşimin aktarılmasını sağlamaktadır. Bilgi ve özellikle de
yetkinlik bilgisayar teknolojisi altyapısı, materyal ve bunları aktaranlarla oluşturulur. Dördüncü kategori
video konferans ve web hizmetleriyle oluşturulan bilgisayar teknolojileridir. Son olarak bunları bir araya
getiren eğitim faaliyetleriyle gerçekleşmektedir. Modüllerin kullanımı zaman, maliyet ve altyapı açısından
farklı seçenekler de göz önünde bulundurularak düzenlemeler yapılabilir.
Okuldan sektöre konseptiyle ise bilginin eğitim ortamından sanayiye aktarılması amaçlanmaktadır.
Eğitim tesislerindeki düzenlemelerle endüstriyel sınıf ya da eğitim ekipmanı yeni teknolojik değişimler ve
kavramları için test merkezi ve bunların gösterimi için kullanılabilir. Üretilmesi planlanan ürünlerin
41
fabrikada test edilemeyecek kadar maliyetli ve zaman alıcı olması, öğreten fabrika içerisinde düzenlemeler
yapılarak üretimdeki yenilik ve bu yeniliğin eğitimi konusunda boşluğu kapatmış, aynı zamanda üretimin
validasyonu da sağlanmış olacaktır.
Tittagala vd. (2008), Martawijaya (2015), Chryssolouris (2016), Hasanah (2018) öğretim fabrikası
araştırmalarında okul ile sektöre arasındaki işbirliği ve çift yönlü bilgi akışı, yeni beceriler kazandırma,
yeterliliklerin artışı, yaratıcılık becerilerinin artışı konularında hemfikir olmuşlardır.
2018 yılında Öğreten fabrika Endüstri 4.0 teknolojilerine uyarlayarak yapılan çalışmada
mmodüllerde gerekli düzenlemeler yapıldığında öğrencilerde; gelecekte siber fiziksel sistemlerin hakim
olduğu üretim süreci aşamalarını daha iyi anlamaları, performanslarını iyi hale getirecekleri, eğitim
ortamlarında ise Endüstri 4.0 ile ilgili uyuşmazlık problemlerinin aşılmasında etkili olacağı belirtilmiştir
(Mourtzis, Vlachou, Dimitrakopoulos ve Zogopoulos, 2018).
SONUÇ
Sanayi devrimleri günümüze kadar incelendiğinde bilginin üretim hızıyla birlikte beyin ve kas
gücünün kullanılması da oransal olarak değişime uğramıştır. 1. Sanayi devriminde ağırlıkla kullanılan kas
gücü sonraki teknoloji kırılımlarında azalmaya, yerini beyin gücü olarak tanımlayabileceğimiz bilginin
herkesçe üretilmesine, kullanılmasına bırakmıştır. Bu süreçle paralel olarak eğitim süreçleri de gelişmiş ve
farklılaşmıştır.
1.ve 2. sanayi devriminin yaşandığı 1800 yıllardan 1960’lı yıllara kadar geçen zamanda kol kas gücü
ağırlıkla kullanılmıştır. Eğitim ortamları davranışçı yaklaşım olarak tarif edilen öğretmenin aktif ve
merkezde, öğrencinin pasif olduğu ve öğrenme etkinliklerinde ezberin hakim olduğu genel eğitimi eğitim
1.0 olarak nitelendirilmiştir.
1960 lı yılarda gerçekleşen 3. sanayi devrimi otomasyon cağı olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde
genel eğitimde bilişsel yaklaşım hâkim olmuş, eğitim 2.0 dönemi olarak nitelendirilmiştir. Bu dönemde
öğretmenin yoğun etkinliği ve mutlak hâkimiyeti yerini öğrencilerin öğretmenle olan iletişimi ile kendi
aralarındaki iletişimi artmıştır.
Otomasyon çağı 21. YY başında gerçekleşen 4. Sanayi devrimiyle sonlanmış, dijital dönüşümün
sınırları 2011 yılında Honnover fuarında belirlenmiş, Almanya hükümeti bu vizyon çerçevesinde politika
belirleyeceğini bildirmiştir. 1990’lı yılların sonlarında da genel eğitimde yapılandırmacı yaklaşım ön plana
çıkmış, eğitim ortamları bu yaklaşıma göre dizayn edilmeye başlanmış, bu dönem eğitim 3.0 olarak
nitelendirilmiştir.
Endüstri ve genel eğitim süreci içinde mesleki eğitim farklı zamanlarda önemi değişmiş, yaşam
becerileri ve mesleki becerilerinin aktarımı çıraklık eğitimi şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretim yaklaşımlarının
farklılaşmasıyla çıraklık eğitimi ve akademik eğitim birlikte yürütülmüştür. Ancak genel eğitimin içinde
42
mesleki eğitimin aşamadığı sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de
bulunmaktadır. Bu sorunlardan olan okul ile sektör arasındaki etkileşim ve beceri uyuşmazlığı önemli paya
sahiptir. Bu sorunun çözümüne girişimcilik destekli öğreten fabrika uygulamasının araştırılması farklı bir
bakış getirmesi beklenmektedir.
Yapılacak araştırmada dijital çağ gereksinimlerine uygun girişimcilik eğitim müfredatı öğrencilere
uygulanması ve fabrika ortamının okulda teknolojik ortamda simüle edilmesi yoluyla nihai fiziki ürüne
dönüştürülmesi araştırılacaktır. Araştırmada verilen eğitimlerden olan girişimcilik ile öğreten fabrika
modelinin modüler yapısının birleştirilmesiyle öğrencilerin 21. Yy becerilerinde daha yetkin olması, sektör
ile okul arasındaki beceri uyuşmazlığının giderilmesi amaçlanmaktadır.
KAYNAKÇA
Açıkgöz, K. Ü. (2005). Etkili Öğrenme ve Öğretme, İzmir, Eğitim Dünyası Yayınları.
Alçın, S., (2016), Endüstri 4.0 ve İnsan Kaynakları. Popüler Yönetim Dergisi, Sayı: 63, s. 47.
Alptekin, S. E., Pouraghabagher, R., McQuaid, P., & Waldorf, D. (2001). Teaching factory. In Proceedings of the 2001
American Society for Engineering Education Annual Conference & Exposition, American Society for
Engineering Education
Banger. G. (2017). Endüstri 4.0 ve Akıllı İşletme, Ankara, Dorlion Yayınları.
Bloom B., B. Mesia, and D. Krathwohl (1964). Taxonomy of Educational Objectives (two vols: The Affective Domain &
The Cognitive Domain). New York. David McKay.
Brown, C. & Thornton, M.. (2013). How entrepreneurship theory created economics. Quarterly Journal of Austrian
Economics. 16. 401-419.
Cansoy, R. (2018). Uluslararası Çerçevelere Göre 21.Yüzyıl Becerileri ve Eğitim Sisteminde Kazandırılması. İnsan ve
Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3112-3134.
Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A Manufacturing
Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Dembo, M. H. (1981). Teaching for Learning: Applying Educational Psychology in the Classroom. Santa Monica:
Goodyear Publishing Company
Driel, J.H., Verloop, N., Van Werven, H. & Dekkers, H. (1997). Teachers’ craft knowledge and curriculum innovation in
higher engineering education. Higher Education, 34, 105-122.
43
Mavrikios, D & Papakostas, N. & Mourtzis, D. & Chryssolouris, G. (2013). On industrial learning and training for the
factories of the future: A conceptual, cognitive and technology framework. Journal of Intelligent
Manufacturing. 24. 10.1007/s10845-011-0590-9.
Ertmer, P. A., ve Newby, T. J. (1993). “Behaviorism, Cognitivism, Constructivism: Comparing Critical Features From an
Instructional Design Perspective”, Performance Improvement Quarterly, C.6, S.4, s. 50-72.
Gomaratat, S. (2015). Subject: Learning Productivity, Stated in Sinlarat. P. (2015). 10 Ways of Progressive Learning
Encouraging/Facilitating the Ability of the Learner of 21st Century. Bangkok: Education Science, Dhurakit
Bandit University
Gray, P. (2008). A brief history of education. 12 Ocak 2019 tarihinde http:/
/www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/200808/brief-history-education adresinden alınmıştır.
Günay, D., Öcal, A. ve Öcalan, K. (2018). Sanayi ve sanayi tarihi. Mimar ve Mühendis Dergisi, 31, 8-14 akt. Dördüncü
sanayi devriminin emek piyasaları üzerindeki olası etkilerinin ıncelenmesi ve çözüm önerileri. Uluslararası
Toplum Araştırması Dergisi, 2071.
Güran, T. (1991). İktisat Tarihi, İstanbul, Acar Matbaacılık – Yayıncılık.
Harkins, A. M. (2008, Mart). Leap frog principles and practices: Core components of education 3.0 and 4.0. Futures
Research Quarterly draft VIII, 1-15.
Hasanah, H. & Malik, M. (2018). Teaching Factory-Based for Entrepreneurship Learning Model in Vocational High
Schools. 10.2991/aptekindo-18.2018.46.
Hobsbawm, E. (2008). Devrim Çağı, Ankara, Dost Kitabevi.
Koca D. (2020). Sanayi 4.0 Kapsamında Türkiye’de İşgücünün Yeni Becerilerinin Belirlenmesi Beceri Talebi Ve Arzının
Karşılaştırılması, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Landström, Hans (2005). Pioneers in entrepreneurshipand small business researh, Boston, Springer.
Mahiroğulları, A. (2005). Endüstri devrimi sonrasında emeğin istismarını belgeleyen iki eser: Germinal ve
Dokumacılar, Sosyoloji Konferansları Dergisi, 32, 41-53.
Martawijaya, M. (2015). Pengembangan Model Pembelajaran Fısıka Untuk Menıngkatkan Karakter Ilmıah Sıswa Smp.
Journal of Educational Science and Technology (EST). 1. 55. 10.26858/est.v1i1.1134.
Mcafee, A, ve Brynjolfsson, E. (2017). Makine platform kitle dijital geleceği kucaklamak, İstanbul, Optimist Yayın
Grubu.
Meb, (2018), Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitimin Görünümü, Eğitim Analiz ve Değerlendirme Raporları Serisi
No:1,Kasım 2018, Ankara:Milli Eğitim Bakanlığı
44
Mourtzis, D. & Vlachou, K. & Dimitrakopoulos, G. & Zogopoulos, V. (2018). Cyber- Physical Systems and Education 4.0
–The Teaching Factory 4.0 Concept. Procedia Manufacturing. 23. 129-134. 10.1016/j.promfg.2018.04.005.
Natıonal Academy Of Scıence And Engıneerıng. (2013). Recommendations for Implementing the Strategic Initiative
Idustrie 4.0. Final report of the Industrie 4.0 Working Group
Özdoğan, O. (2018). Endüstri 4.0: dördüncü sanayi devrimi ve endüstriyel dönüşümün anahtarları, İstanbul,Pusula 20
Teknoloji ve A.Ş.
Pooworawan, Y.(2015). Challenges of New Frontier in Learning: Education 4.0. Document by Innovative Learning
Center, Chulalongkorn University, Bangkok
Puncreobutr, V. (2016). Education4.0: new challenge of learning. St. Theresa Journal of Humanities and Social
Sciences, 2(2), 92.
Robinson, K. (2008). . (N. G. Koldaş, Çev.), Yaratıcılık aklın sınırlarını aşmak, İstanbul, Kitap.
Sandrone, V. (2005). Frederick W. Taylor: Master of scientific management. 18.05.2019 tarihinde
http://www.skymark.com/resources/leaders/tayl or.asp sitesinden erişim sağlandı
Schwab, K. (2016). Dördüncü sanayi devrimi, (çev.) Zülfü Dicleli, İstanbul: Optimist Yayınları.
Sezgin, İ. (1982). Meslek Eğitimin Kapsam ve Gelişimi, Türkiye’de Meslek Eğitimi ve Sorunları, Türk Eğitim Derneği VI.
Eğitim toplantısı. Ankara 1982
Simsek, N. (2001). Üçüncü paradigma: Yapıcı öğrenme ve öğretim. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim
Fakültesi Dergisi, Basımda, Ankara
Sledzık, Karol (2013). Schumpeter’sview on InnovationandEntrepreneurship, Stefan Hittmar (Ed.), Management
Trends in TheoryandPractice, University of Zilina&Institute of Management byUniversity of Zilina
Stannard-Stockton, S. (2009). T-shaped people & philanthropy. http://www.ssireview.org/ adresinden 17.03.2019
tarihinde erişilmiştir.
Tittagala, R., Bramhall, M., & Pettigrew, M. (2008). Teaching engineering in a simulated industrial learning
environment: A case study in manufacturing engineering. In Proceedings of Engineering Education 2008,
Loughborough, England, July 2008
Uçak, S. ,Erdem, H. (2020). Eğitimde Yeni Bir Yön Arayışı Bağlamında “21. Yüzyıl Becerileri Ve Eğitim Felsefesi, Uşak
Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 76-93
Van Praag, C.Mirjam (1999). SomeClassicalViews on Entrepreneurship, De Economist, 147(3), 311-335
45
46
BAĞLANTILARIN GÜCÜ: EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ ARASINDAKİ
ARKADAŞLIK İLİŞKİLERİNİN SOSYAL AĞ ANALİZİ
Emre ER3,
ÖZET
Bu çalışmanın amacı eğitim fakültesi öğrencilerinin arkadaşlık ilişkilerinin sosyal ağ analizi
ile incelenmesidir. Çalışmaya Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik
Danışmanlık Bölümünde öğrenim gören 32 öğrenci katılmıştır. Araştırmanın verilerinin toplanması
amacıyla yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara
göre katılımcıların demografik özellikleri, akademik başarıları, mutluluk algıları ve bir işte çalışma
durumları arkadaşlık ağlarındaki konumları üzerinde etkilidir. Araştırma sonuçlarına göre mevcut
çalışma boylamsal olarak tekrar edilerek farklı zamanlardaki ağdaki değişim gözlemlenebilir.
Öğrencilerin izleme-değerlendirilmesi ve kariyer planlamalarında sosyal ağ verileri kullanılabilir.
Anahtar kelimeler: Arkadaşlık ilişkileri, yükseköğretim, sosyal ağ analizi
POWER OF CONNECTIONS: A SOCIAL NETWORK ANALYSIS OF
FRIENDSHIP RELATIONSHIP BETWEEN STUDENTS OF THE FACULTY OF
EDUCATION
ABSTRACT
The aim of this study is to examine the friendship relations of education faculty students
with social network analysis. 32 students from Yıldız Technical University Faculty of Education,
Department of Guidance and Psychological Counseling participated in the study. A structured
interview form was used to collect the data. According to the findings of the study, the
demographic characteristics of the participants, their academic achievements, their level of
happiness and their status of working in a job are effective on their position in friendship networks.
According to the results of the research, the current study can be repeated longitudinally and the
change in the network at different times can be observed. Social network data can be used in the
monitoring-evaluation and career planning of students.
Keywords: Friendship networks, higher education, social network analysis
3 Doktor Öğretim Üyesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, [email protected]
47
GİRİŞ
Sosyal ağ analizi ile birçok farklı disiplinde araştırma yapılmasına rağmen okulda ve sınıftaki
ilişkilerin ağ yaklaşımıyla anlaşılmaya çalışıldığı çalışmalar henüz gelişme aşamasındadır. Okulda
sosyal ilişkilerin belirleyici rolü dikkate alındığında ağ analizi ile gerçekleştirilecek araştırmaların
önemli bir potansiyel taşıdığı düşünülebilir. Benzer şekilde bireyler arasındaki arkadaşlık
ilişkilerinin yükseköğretimde başarılı bir öğrenme sürecinin üzerinde etkili olduğu düşünülebilir.
Yükseköğretimin önemli işlevlerinden birisi de farklı özelliklere sahip öğrencilerin sosyal
etkileşimlerinin artırılmasıdır. Eğitimin örtük işlevleri arasında sayılabilecek bu durumun üzerinde
sınırlı sayıda araştırma yapılmaktadır. Buna karşılık yükseköğretim sürecinde öğrenciden
beklenen karmaşık hedeflerin yerine getirilmesinde arkadaşlık ilişkilerinin önemli bir rol
oynadığından (Hommes vdiğ., 2012) ve öğrencilerin sınıf içi veya dışında kurdukları sosyal
etkileşimlerin öğrenme üzerinde olumlu etkisinden bahsetmek mümkündür (Hafferty, 1998;
Liccardi vdiğ., 2007).
Yükseköğretimde sosyal ağ analizi ile gerçekleştirilen çalışmalarda öğrencilerin arkadaşlık
ilişkilerinin incelendiği görülmektedir (Baldwin, Bedell ve Johnson, 1997; Hendrickson, Rosen ve
Aune, 2011; McFaul, 2016; Rienties, Héliot ve Jindal-Snape, 2013; Rienties ve Nolan, 2014). Bu
araştırmalarda öğrencilerin öğrenme olanaklarının artırılması ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi
amacıyla kurdukları arkadaşlık ilişkilerinin nedenleri ve ortaya çıkan sonuçları ele alınmıştır. Buna
göre yabancı öğrencilerin öğrenim gördükleri ülkedeki öğrencilerle kurdukları arkadaşlık ilişkileri
başarılarında önemli bir etkiye sahiptir. Ayrıca üniversitedeki derslerin işleniş şekillerinin ve ders
içeriklerinin karşılıklı etkileşim ve sosyal öğrenmeyi destekler nitelikte olması öneriler arasındadır.
Yükseköğretimde sosyal ağ analizi ile gerçekleştirilen çalışmalarda öğrenciler arasındaki ağların
yapısal özellikleri veya bireysel özelliklerin ağın yapısına etkilerini konu alan çalışmalardan
bahsetmek mümkündür. Sözkonusu çalışmalarda öğrencilerin bağlantı kurdukları arkadaşlarının
tutum ve davranışlarından etkilenmelerinin yanı sıra ağda oluşan belirli normlara uyma eğilimi
gösterdikleri görülmektedir. Sosyal medya hesaplarındaki gizlilik ayarı kullanma eğilimleri ile
arkadaşlık bağlantılarının ele alındığı bir çalışmada öğrencilerin özellikle yakın ilişki kurdukları
kişilerin davranışlarına göre tavırlarının şekillendiği anlaşılmaktadır (Lewis, Kaufman ve
Christakis, 2008).
Yükseköğretimde öğrenciler arasındaki ilişkilerin sosyal ağ analizi ile incelenmesi öğrencilerin
inanç, tutum ve davranışlarının bütüncül bir bakış açısı sağlanması bakımından önemlidir.
Arkadaşlık ilişkileri öğrencilerin sosyal sermayelerinin belirlenmesi bakımından önemlidir. Bununla
birlikte akademik başarıya ilişkin çıktıların öğrencilerin ilişki örüntüleri ile açıklanması bakımından
çalışma sınırlı bir alandaki alanyazına katkı sağlamaktadır.
Bu araştırmada Eğitim Fakültesi öğrencilerinin arkadaşlık ilişkilerinin sosyal ağ analizi yapılacaktır.
Araştırmada öğrencilerin sınıf içi arkadaşlık ilişkileri ile cinsiyet ve akademik başarı ortalaması
değişkenleri arasında ilişki kurulması amaçlanmıştır. Öğrencilerin sınıfın arkadaşlık ağındaki
konumları ve arkadaşlık ilişkileri ile akademik başarı arasındaki ilişkinin kurulması amaçlanmıştır.
48
YÖNTEM
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılmıştır. Araştırma kapsamında katılımcılardan sosyal ağ verileri toplanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümünde öğrenim gören otuz iki öğrenci oluşturmaktadır.
Veri Toplama Araçları
Çalışmanın verilerinin toplanması amacıyla katılımcıların akademik not ortalamaları, mutluluk
düzeyleri ve bir işte çalışma durumlarının sorulduğu demografik bilgiler bölümü ve sosyal ağ
görüşme formu kullanılmıştır. Araştırmanın sosyal ağ verilerinin toplanması amacıyla
katılımcılardan aynı sınıftaki öğrencilerden arkadaş olarak gördükleri kişileri belirtmeleri
istenmiştir.
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışma verilerinden elde edilen bulgular aşağıda ifade edilmiştir. Şekil 1’de araştırmaya katılan öğrencilerin oluşturdukları arkadaşlık ilişkilerine yönelik sosyal ağ diyagramı yer almaktadır.
Şekil 1. Katılımcıların arkadaşlık ağları
Tablo 1’de arkadaşlık ilişkilerinin sosyal ağ özelliklerine ilişkin bazı değerler ifade edilmiştir.
Tablo 1. Arkadaşlık ilişkileri ağının sosyal ağ özellikleri
Ortalama bağlantı sayısı 3.125
49
Derece merkeziliği .24
Yoğunluk .101 Ortalama uzaklık 2.80
Tablo 1 incelendiğinde arkadaşlık ilişki ağında katılımcıların ortalama bağlantı sayısının 3.125 olduğu görülmektedir. Bu durum katılımcılar ile arkadaşlık kurma eğiliminde olan veya katılımcıların arkadaşlık kurduğu ortalama 3 kişinin olduğunu göstermektedir. Derece merkeziliği değerinin .24 olarak hesaplanmış olması katılımcıların arkadaşlık kurma eğilimlerinin düşük düzeyde olduğunu göstermektedir. Arkadaşlık ağının özellikleri dikkate alındığında yoğunluk değerinin düşük olduğu ve rastgele seçilen iki katılımcı arasında ortalama 2.8 kişinin yer aldığı görülmektedir.
Şekil 2’de katılımcıların mutluluk düzeylerine göre arkadaşlık ilişki ağı yer almaktadır.
Şekil 2. Mutluluk düzeyine göre arkadaşlık ağı (Yeşil: Mutlu; Kırmızı: Mutsuz)
Şekil 2 incelendiğinde katılımcıların mutluluk durumlarına göre arkadaşlık ilişkilerinde farklılaşmanın olduğu görülmektedir. Buna göre mutsuz (kırmızı) katılımcıların arkadaşlık ilişkilerinde genellikle en az bir mutsuz katılımcı olduğu görülmektedir.
50
Şekil 3’te katılımcıların cinsiyetine göre arkadaşlık ilişki ağı yer almaktadır.
Şekil 3. Cinsiyete göre arkadaşlık ağı (Kadın: Kırmızı; Erkek: Mavi)
Şekil 3 incelendiğinde katılımcıların cinsiyete dayalı olarak arkadaşlık ilişkilerinde ayrışmanın yaşanmadığı gözlenmektedir. Buna göre farklı cinsiyetteki katılımcıların birbirlerini arkadaş olarak gördükleri söylenebilir.
Şekil 4’te katılımcıların akademik başarı düzeylerine göre arkadaşlık ağları yer almaktadır.
Şekil 4. Akademik başarıya göre arkadaşlık ağı (Yeşil: yüksek, Sarı: orta, Kırmızı: düşük ortalama)
Şekil 4 incelendiğinde katılımcıların akademik başarı düzeylerine göre arkadaşlık ilişkilerinde ayrışma yaşanmadığı gözlenmektedir. Bununla birlikte başarılı aktörlerin aynı zamanda arkadaşlık ağında daha merkezi konumda yer almaları, sosyal başarı ile akademik başarı arasındaki ilişkinin gösterilmesi bakımından önemlidir.
Şekil 5’te katılımcıların başarı ve mutluluk durumları birlikte incelenmiştir.
51
Şekil 5. Başarı ve mutluluk ağı (Yeşil: mutlu, Kırmızı: Mutsuz; Şekil büyüklüğü: Başarı düzeyi)
Şekil 5 incelendiğinde arkadaşlık ağında çevresel konumdaki katılımcıların başarılı olma durumlarının da azaldığı görülmektedir. Bununla birlikte mutluluk ile başarı arasındaki olası ilişkiler mevcut çalışmada ortaya çıkmamıştır.
Şekil 6’da katılımcıların mutluluk, başarı ve cinsiyet değişkenlerine göre arkadaşlık ağları
incelenmiştir.
Şekil 6. Başarı mutluluk ve cinsiyet ağı (Yeşil: mutlu, Kırmızı: mutsuz; Kare: erkek, Daire: kadın,
Şekil büyüklüğü: Başarı düzeyi)
Şekil 6 incelendiğinde katılımcıların başarı düzeyi mutluluk durumu ve cinsiyetlerine göre arkadaşlık ağlarındaki dağılım gözlenmektedir. Buna göre katılımcıların arkadaşlık ağlarında kadın, başarılı ve mutlular; erkek, mutsuz ve başarılılar merkezi konumda yer almaktadır.
Araştırma sonuçlarına göre öğrencilerin demografik özellikleri, akademik başarıları, mutluluk algıları ve bir işte çalışma durumları arkadaşlık ağlarındaki konumları üzerinde etkilidir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre öğrencilerin arkadaşlık ilişkilerinin mutluluk, başarı ve cinsiyet gibi değişkenler ile ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Buna göre yükseköğretimde öğretimin niteliğinin incelenmesi ve öğrencilerin iyi oluşları ile arkadaşlık ağları arasındaki bağlantı üzerinden araştırmalar yapılabilir. Mevcut çalışma boylamsal olarak tekrar edilerek farklı zamanlardaki
52
ağdaki değişim gözlemlenebilir. Öğrencilerin izleme-değerlendirilmesi ve kariyer planlamalarında sosyal ağ verileri kullanılabilir.
KAYNAKÇA
Baldwin, T. T., Bedell, M. D., & Johnson, J. L. (1997). The social fabric of a team-based MBA
program: Network effects on student satisfaction and performance. Academy of Management
Journal, 40(6), 1369-1397.
Hafferty, F. W. (1998). Beyond curriculum reform: Confronting medicine’s hidden curriculum.
Academic Medicine, 73(4), 403-407.
Hendrickson, B., Rosen, D., & Aune, R. K. (2011). An analysis of friendship networks, social
connectedness, homesickness, and satisfaction levels of international students. International
Journal of Intercultural Relations, 35(3), 281-295.
Hommes, J., Rienties, B., de Grave, W., Bos, G., Schuwirth, L., & Scherpbier, A. (2012).
Visualising the invisible: a network approach to reveal the informal social side of student
learning. Advances in Health Sciences Education, 17(5), 743-757.
Lewis, K., Kaufman, J., & Christakis, N. (2008). The taste for privacy: An analysis of college
student privacy settings in an online social network. Journal of Computer-Mediated
Communication, 14(1), 79-100.
Liccardi, I., Ounnas, A., Pau, R., Massey, E., Kinnunen, P., Lewthwaite, S., Midy, M. A, Sakar, C.
(2007). The role of social networks in students’ learning experiences. ACM SIGCSE Bulletin,
39(4), 224-237.
McFaul, S. (2016). International students’ social network: Network mapping to gage friendship
formation and student engagement on campus. Journal of International Students, 6(1), 1-13.
Rienties, B., Héliot, Y. & Jindal-Snape. (2013). D. Understanding social learning relations of
international students in a large classroom using social network analysis. Higher Education
66, 489-504.
Rienties, B., & Nolan, E. M. (2014). Understanding friendship and learning networks of
international and host students using longitudinal social network analysis. International
Journal of Intercultural Relations, 41, 165-180.
53
KÜLTÜREL GELENEKLERİ ÇAĞDAŞ SANAT STRATEJİLERİYLE YORUMLAMAK (
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ)
Nevin Engin4
ÖZET
Son dönemde Türkiye’de genç sanatçıların çalışmalarında geleneksel etkilerine- çeşitli zanaat teknikleri veya kültürel öğeler şeklinde- sıkça rastlanmaya başlanmıştır. Küresel çağdaş sanat hareketlerin içinde kullanılan bazı sanat stratejilerini Güzel sanatlar fakültesi öğrencilerinin sanatsal üretiminde uygulatarak, kültürümüzün zengin mirasını yorumlama ve günümüz şartlarında sunma ihtiyacını farklı bir ifadeye taşımıştır.
Erciyes Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü müfredatındaki Bitirme Projesi dersinde dördüncü sınıf öğrencileri tarafından geliştirilen projeler, mezun olmak üzere olan gençlerin sanat alanındaki duruşlarının başlangıç noktasını göstermek için bir fırsat sayılır.
2016-2017 eğitim-öğretim yılında bitirme projesinin genel çerçevesi “Türk topraklarında gelişme gösteren kültürlerin hayatımızdaki etkisi” olarak belirlenmiştir. Bu ana tema altında öğrenciler bireysel olarak alt kavramlar seçmişler ve Türk kültürünün etkisini kendi sanat çalışmalarında yansıtma yollarını aramışlardır. Bir dönem sonucunda üretilen sanat çalışmalarını Bitirme projesi sergisinde ve araştırmalarını da yazılı rapor olarak sunmuşlardır.
Bu araştırmanın amacı, Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencilerinin, çağdaş sanat stratejilerini kullanarak Türk kültürünün öğelerini sanat çalışmalarında nasıl yansıttıklarını tespit etmek ve öğrencilerin proje süreci ve sonuçlarından ne tür çıkarımlara ulaştıklarını ortaya koymaktır.
Araştırmacı Bitirme Projesi dersini bizzat yönettiğinden, söz konusu araştırmada gözlem, literatür tarama, doküman inceleme ve röportaj yöntemleri kullanmıştır.
Anahtar kelimeler: Sanat Eğitimi, Çağdaş sanat stratejileri, Kültür, Zanaat, Bitirme Projesi INTERPRETING CULTURAL TRADITIONS WITH CONTEMPORARY ART STRATEGIES
(ERCIYES UNIVERSITY CASE STUDY) ABSTRACT
Recently, in Turkey in the work of young artists are frequently encountered a variety of traditional craft techniques or cultural items. By applying some of the art strategies used in the global contemporary art movements to the artistic production of the students of the Faculty of Fine Arts, the need to interpret the rich heritage of our culture and present it in today's conditions has brought a different expression.
The projects developed by the fourth grade students in the Graduation Project course in the Painting Department of Faculty of Fine Arts at Erciyes University, are considered as an opportunity to show the starting point of the art career of young people who are about to graduate. The general framework of the graduation project in the 2016-2017 academic year has been determined as “The effect of cultures developing on the territory of Turkey in our lives”. Under this main theme, students individually selected sub-concepts and sought ways to reflect the influence of Turkish culture in their own artwork.
4Öğr.Gör., Erciyes Üniversitesi, [email protected]
54
They presented their works of art produced as a result of a period in the Graduation project exhibition and their research in written reports.
The purpose of this research is to determine how students of the Faculty of Fine Arts reflect the elements of Turkish culture in their art work by using contemporary art strategies and to reveal what kind of inferences students have achieved from the project process and results.
As the researcher personally directed the Graduation Project course, he used observation, literature review, document review and interview methods in the research.
Keywords: Art Education, Contemporary art strategies, Culture, Craft, Graduation Project
GİRİŞ
"Sanat, asıl değerinin dışında, insan bilinci, düşünce ve dünyada olma deneyiminin bir ifadesidir" (Witham, Pooke, 2018). Son dönemde Türkiye’de genç sanatçıların çalışmalarında çeşitli zanaat teknikleri veya kültürel öğeler şeklinde geleneksel etkilere sıkça rastlanmaya başlanmıştır.
Bu araştırmanın amacı, Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencilerinin, çağdaş sanat stratejilerini kullanarak Anadolu’daki kültürel öğelerini sanat çalışmalarında nasıl yansıttıklarını tespit etmek ve öğrencilerin proje süreci ve sonuçlarından ne tür çıkarımlara ulaştıklarını ortaya koymaktır.
Bitirme projesinin amacı, öğrencilerin bilimsel ve sanatsal araştırma yapabilme, rapor yazabilme, problem olarak seçtikleri konu ve kavramları çağdaş sanatın dili ve stratejileriyle ifade edebilme ve çalışmalarını bireysel sergi olarak sergileyebilme becerilerinin kazandırılmaları olarak belirlenmiştir.
Trafi-Prats'ın ifadelerine göre, günümüzde global ve yerelin içi içe geçmiş olduğundan, milli, üslüp ve kronoloji gibi bazı kavramlar, coğrafya ile daha doğru ifade bulabilmektedir. (Trafi_Prats, 2009). Bu açıdan projelerde belli özellikleri olan bir coğrafya seçilerek, yerel ve global kavramların hangi noktada bağlanabilin araştırmaları yapılmış, öğrencilerin kendi hayatlarından ve yaşadıkları coğrafyadan konu ve kavramları seçmeleri konusunda teşvik edilmişlerdir. Kişisel konularını çağdaş sanatın yöntemleriyle ifade ederek, hem yerel, hem de daha global anlamlara gönderme yapacak ifade ve yaklaşımlar aranmıştır.
Çağdaş sanat stratejileri ile ilgili çalışan araştırmacılardan Julia Marshall, "Five Ways to Integrate: Strategies From Contemporary Art" ve "Creative Strategies in Contemporary Art" isimli makalelerinde açıkladığı üzere, günümüz sanatçıları konularını çokça araştırıp, elde ettikleri bilgilerine çarpıcı sanatsal yorumlar getirmek için bazı stratejilerden faydalanmaktadırlar. Marshal'ın bahsettiği çağdaş sanat stratejileri sırasıyla: Depiction (Tasvir); Extension/ Projection (Eklemek/ Yansıtmak), Reformatting (Yeniden biçimlendirmek), Mimicry (Taklit), Metaphor (Metafor) - Mecaz yaratmak, Kıyaslayarak açıklamak, Juxtaposition (Sıralamak, yan yana getirmek) - kolaj yapmak, fikirleri bir birine bağlamak- kavramsal kolaj oluşturmak, şeklinde ifade edilmiştir (Marshall, 2010,2011).
Günümüz sanat üretimlerinde bir çok sanatçı yerel değerlerle global anlatımları bir araya getirmeye çalışmaktadır. Trafi-Prats’a göre ortaya çıkan global anlatımlar, çağdaş sanatın faydalandığı bazı stratejilere dayanmaktadır: Şiirsel tekrar/taklit, Çeşitli ideolojik manzaralar içerisinde kavramsal seyahatler; Kolaj ve biriktirme; Şok etmek, Parodi, İroni, Pastiş, Kendine mal etme, Kiç, Normalle oynamak, Bulanıklaştırmak, Sınır tanımamak (Trafi_Prats, 2009, s.161).
Sanatçıların sıkça kullandıkları göstergelerden bazıları olarak; maddi kültür ve gündelik hayatı bir araya getirmek, çevre ve mekanı kullanmak, dil ve kavramlar üzerinde odaklanmak, sanat ve zanaatı birleştirmek, şok etmek, Kiç (Kitch) kullanmak, kafaları ve medyaları karıştırmak şeklinde ifade edilmiştir (Fox and Geichman, 2001).
Yamaner'in belirttiği; parodi, metafor, pastiş, ironi, yapı-çözücülük, melezleşme, gibi bazı kavramlar, çağdaş sanat pratiklerinde sıklıkla yer bulduğunu görebilmekteyiz (Yamaner,2007).
Sosyolog Emile Durkheim, "duygunun insan eylemlerindeki rolünü, önemini ve etkisini mercek altına alır" ve duyguların eylem kaynağına dönüştüğünü, insanları birleştirip, onları toplumsal varlık haline getirdiğini iddia eder (Edt. Alver,2018) Bu araştırmada incelenen öğrenci projelerinin temelinde,
55
çoğunlukla kişisel duygu durumları ele alınmış ve onların toplumsal olay ve sosyolojik kavramlarla ilişkileri incelenmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda, Anthony Giddens'ın belirttiği gibi ".. kültürel deneyimlerimizi, gündelik hayatımız "dünyaya daha açık" kılan uzak etkiler tarafından istila edilmiştir" (Edt. Alver, 2018).
YÖNTEM
2016-2017 eğitim-öğretim yılında bitirme projesinin genel çerçevesi "Türk topraklarında gelişme gösteren kültürlerin hayatımızdaki etkisi” olarak belirlenmiştir. Bu ana tema altında son sınıf öğrencileri bireysel olarak alt kavramlar seçmiş ve Anadolu topraklarında varlık gösteren kültürlerinin etkisini kendi sanat çalışmalarında yansıtma yollarını aramışlardır. Bir dönem sonucunda üretilen sanat çalışmalarını Bitirme projesi sergisinde ve araştırmalarını da yazılı rapor olarak sunmuşlardır.
Öğrenciler, Anadolu topraklarında varlık göstermiş kültürlerin unsurlarından konu veya teknikleri araştırmış, kendi tarz ve konularıyla, çağdaş sanat anlayışı içinde bütünleştirerek kişisel sergi hazırlamış ve sunmuş, süreç dosyalarını hazırlayarak projelerini seminer şeklinde sunmuşlardır.
Araştırmacı, Bitirme Projesi dersini bizzat yönettiğinden, söz konusu araştırmada gözlem, literatür taraması, doküman incelemesi ve röportaj yöntemleri kullanmıştır.
BULGULAR
"Çağdaş sanat hakkında ne düşünürseniz düşünün, hiç şüphe yok ki oldukça cezbedici ve kafa karıştırıcıdır" (Witham, Pooke, 2018). Projelerini geliştirirken sanatın bu özelliğinden faydalanmayı hedefleyen son sınıf öğrencileri, ana temanın altında kendi alt temalarını oluşturarak, özgün fikirlerini geliştirmişlerdir.
Çağdaş sanatta teknik açısından büyük bir çeşitlilik görüldüğüne şahit olmaktayız. "Resimler, ortama özgü (örneğin yağlıboya, akrilik veya suluboya) veya "karışık teknik" olabilir; yani resim çeşitli pigmentleri birleştirebilir veya … görselliği zenginleştirmek ya da imajın konusuna referansta bulunmak için başka materyaller kullanılabilir" (Witham, Pooke, 2018). Proje uygulamalarında teknik açısından öğrenciler serbest bırakılmış, bazıları yağlıboya, akrilik ve suluboya tekniklerini kullanırken, bazıları dijital resim veya karışık teknik, enstalasyon gibi ifadeler seçmişlerdir.
John Rajchman "Çağdaş: Yeni bir fikir mi?" yazısında, çağdaş sanatın karmakarışık bir durum içinde hem modernist, hem de yerel geleneksel katmanları çılgın bir biçimde iç içe geçirmiş olduğundan bahsetmektedir (Edt.Artun, 2013). Öğrenci projelerinde yerel ve global öğeler yan yana veya iç içe getirilmiş, günümüzün sanat diliyle ifade edilmeye çalışılmıştır.
Projeleri birleştiren ana tema altındaki alt temalarda temel alınan kavramlar arasında; zaman, mekan, bellek, hafıza, aile, kültürel hegemonya, gelenek, sanat-zanaat ilişkisi, sanat-tasarım ilişkisi, kültürel aktarım, yerel kültür, psikolojik bozukluklar, birey-toplum ilişkisi gibi kavramlara yer verilmiştir.
Sanatın "bellek, hatta geçmişe duyulan özlemi yansıtan temalara yönelmesi", "hem kişisel hem de toplumsal bellekle uğraşmayı", farklı dönemlerin imge ve simgelerini montajlamasını normal hale getirmesini izleyebiliyoruz (Hopkins, 2018).
Girgin'in ifade ettiği gibi bazı hazır nesneler "ulusal öznelliğe sahip"tir (Girgin, 2018). Oya, kanaviçe, sim sırma işlemesi, kil çömlekler, nazar boncukları gibi el üretimi bazı hazır nesnelerin de bizim için bu "ulusal özelliği" yansıttıklarını varsayabiliriz. Bu nesnelerin fiziksel varlıkları veya imgeleri, öğrenci çalışmalarında yer bularak, kavramların çarpıcı yansıtılmasında rol oynamışlardır. Pop art'ın ortaya çıkmasıyla birlikte, "yüksek ve alçak" nitelemeleri, özellikle de birçok çağdaş sanatçı kitle kültüründen serbestçe yararlanırken, hükmünü yitirmiştir" (Witham, Pooke, 2018).
Öğrenciler tarihsel, manevi, anlam ve önem, teknik, teorik ve uygulama açısından sanatsal ifadeleri (uygulamaları, pratikleri) seçerek ve kendi sanat anlayışlarına ve pratiklerine bunları uyumlayarak, bir araya getirmeyi ve kullanmayı öğrenmektedirler.
56
Araştırmada, projelerin başlığı ve işledikleri alt kavramı ile birlikte, eser görselleri ile kullanılan çağdaş sanat stratejilerinin en baskın olanları belirtilmiştir.
Sanat- zanaat- tasarım ilişkilerini, bellek, aile, gelenek gibi kavramların ağırlıklı olarak Projeksiyon, Reformating, Metafor, Melezleşme gibi yöntemlerle ifade edildiği bazı projelerden örnekler aşağıdaki gibidir.
‘‘Boya ve iğne’’ isimli projede aile kavramı içinde yerleştirilen kıymet ve değer ölçüleri , en nadide eserlerin işlendiği "Maraş işi sim sırma" tekniği ile ifade edilmeye çalışılmıştır. Kahraman Maraş kökenli öğrenci, tuval üzerine boya ve sim-sırma işiyle aile üyelerinin portrelerini sergilemiştir.
‘’Kanaviçart’’ başlıklı projede gelenekle hesaplaşma, geçmişten gelen kültürel birikim, güncel tasarım kültürü, güncel teknoloji, üretim- tüketim ilişkileri, sorunsalları üzerinde durulmaktadır. Öğrenci çalışmalarında gelenekten gelen ve anneden kıza üç nesilden beri kültürel miras olarak aktarılan işleme geleneğini çağdaş tasarım anlayışıyla birleştirerek, daha önce yağlıboya tekniği ile yaptığı çalışmaları farklı bir teknikle gerçekleştirilmiştir. Öğrencinin anneannesi tarafından 1950’li yıllarda işlenen kırlent sergide oluşturulan çalışmaların ana kaynağı olmuştu. Projede uygulanan önemli çağdaş sanat stratejileri; Projeksiyon, Reformating-Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Şiirsel tekrar şeklinde ifade edilebilir.
“Gelenekten yüz’e yansımalar –ağaç baskı Tokat yazmaları" başlıklı projede öğrenci, doğup büyüdüğü yer olan Tokat’a özgü geleneksel el sanatlarımızdan ağaç baskı yazmacılığını, yaptığı portre çalışmalarıyla birleştirmiş, farklı zaman dönemleri arasında projeksiyon yaparak, her dönemin konuları arasında yer alan güzellik kavramı üzerine yansıtmaya çalışmıştır.
"Karikatürde yerellik" başlıklı projede öğrenci çocukluğundan bu yana oluşturduğu kendine ait karikatür karakterlerini, Anadolu yörelerinin çeşitli yerel kıyafetler içerisinde göstermiştir. Bu projede Tasvir, Projeksiyon- Eklemek- Yansıtmak, Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, İdeolojik manzaralar içinde kavramsal seyahat, Kolaj ve biriktirme gibi çağdaş sanat stratejilerine yer verilmiştir.
"Bez bebek- Soğanlı bez bebeği" başlığı altında öğrenci, kendi ailesinden kök veren bir geleneğin, zaman içinde önemli bir kültürel oluşumuna dönüştürülme öyküsünü yansıtmıştır. 1960'larda başlangıçta Ablak ailesi tarafından yapılan bez bebeklerin turistler tarafından ilgi görmesi, Soğanlı köyündeki diğer aileleri de bez bebek yapmaya teşvik etmiştir. Daha sonra bez bebekler bütün Kapadokya’ya yayılmış ve küçük bir kızın el işi ödevi bütün Kapadokya‘nın geçim kaynaklarından biri olmuştur. Bu projede; Tasvir, Projeksiyon- Eklemek- Yansıtmak, Reformating- Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, Pastiş, Kiç, Normalle oynamak gibi çağdaş sanat stratejilerine yer verilmiştir.
"Aile müzesi" başlıklı projede sanat-zanaat ilişkisi, aile, kalıcılık ve geçicilik, geçicilik ve kalıcılık gibi kavramlar incelenmiştir. Gündelik hayatın nesnelerine, farklı bir sergileme ile yeni okunurluk kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu projede akrilik boya, enstalasyon ve karışık tekniklerle üretilmiş çalışmalar sergilenerek zaman-mekan-eser ilişkisi kurulmaya amaçlanmış, çömlekçilikle uğraşan aile ve geçmiş üzerinde kurulan metaforlar aranmıştır. Tasvir, Yansıtmak, Reformating- Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, Normalle oynamak gibi stratejileri bu projede ayırdedilebilmektedir.
Aşağıdaki iki projede, diğer yöntemlerin yanı sıra, Kiç ifadelerini çağdaş sanat stratejisi olarak kullanmak ayırt edici ve baskın yöntem şeklinde görülebilir.
"Yöresel güç" başlıklı projede ironi, parodi, pastiş ve oksimoron kavramları üzerinden kültürel aktarımın, kültürleşmenin ve küreselleşmenin sonuçları ve etkileri araştırılmıştır. ‘’Yabancı kültür’’ olgusu yöresel alanlarda yansıdığı görülmüştür. Kavramsal çerçeveden yola çıkarak yağlıboya ve baskı teknikleriyle üretilmiş sanat pratiklerinde, yabancı kültür öğelerinin yerel öğelerimiz ile bir araya gelme durumları eleştirel bir bakış açısı ile temsil edilmiştir.
57
Projenin çalışmalarında süper kahramanların imge ve simgeleri, Batı kültürün dayatmalarına tepki olarak Türk kültürüne ait yöresel simgelerle tepkisel ve alay edici bir ilişki içine sokulmuştur. ‘Kasıtlı kiçleştirme’’ aracılıyla güncel sanatı gündelik hayata bağlayan ilişkiler tartışmaya açılmaya çalışılmıştır.
"Geleneksel Pop" isimli projede kadın figürünün sanattaki yeri tartışılmaktadır. Günlük yaşantımızda "ulusal" olarak bize mâl edilmiş öğelerle Batı Kültürü’nün göstergelerinin üst üste yansıtılmasıyla Kiç imajlarını yaratarak, kültürler arası ilişkileri, yerel-global çelişkisi ve bütünleşmesi gibi yaklaşımlar araştırılmaya çalışılmıştır. Kavramsal çerçeveden yola çıkarak Pop Art ve elişi teknikleriyle üretilmiş sanat pratiklerinde, Batı ve yerel kadın figürü algısının kıyaslaması yapma çabası görülmektedir. Tasvir, Projeksiyon, Reformating- Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, İdeolojik manzaralar içinde kavramsal seyahat, Kolaj ve biriktirme, Parodi, İroni, Pastiş, Şok etmek, Kiç, Normalle oynamak, Kendine mal etme gibi çağdaş sanat stratejileri bu projede ayırt edilebilmektedir.
"Zaman- yolculuk" başlıklı projede öğrenci; kozmoloji, fizik, astronomi ve felsefeyle ilişki kurmaya çalışarak, zamanın kişisel bir algı olduğu çıkış noktasından, uzam ve zamanın şeklini sanatla değiştirebilme iddiasını araştırmaktadır. Çalışmalarda öğrenci, eğer kökenlerimizi oluşturan olaylara müdahale edebilseydik ne olurdu sorusunu, Yaratılış destanı, Nuh tufanı, Ergenekon destanı gibi üç önemli olayın gidişatını hayali bir kurguyla değiştirmektedir. Tasvir, Projeksiyon- Eklemek- Yansıtmak, Reformating- Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, İdeolojik manzaralar içinde kavramsal seyahat, İroni, Pastiş, Şok etmek, Parodi, Normalle oynamak, Bulanıklaştırmak, Sınır tanımamak gibi stratejilerin bu projede de kullanıldığını gözlemleyebiliriz.
“Düğümlenmiş sezgiler – otomatizm” başlıklı projede soyut sanatın Otomatizm olarak bilinen ifadeleri ile, kültürümüzde duygu ve düşünceleri ifade etmek için kullanılan, toplum hakkında bilgi veren, yaşayış tarzlarını anlatan halı dokuma zanaatını bir araya getirmiştir. Öğrenci serbest çağırışımla duygu durumlarını dokuma ve boya ile birleştirerek, iplerle sezgisel ifadeler oluşturmuştur. Projeksiyon- Eklemek- Yansıtmak, Reformating- Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, Kolaj ve biriktirme, Şok etme gibi çağdaş sanat stratejilerin kullanımını görebiliriz.
"Yaşam döngüsü" isimli projede öğrenci, Türk mitolojisinde önemli yeri olan Hayat ağacının sembolik ifadesini araştırmış, "Dünyanın merkezi Hakan Ağacın" özellikleriyle, kendi hayat anlayışını birleştirmeye çalışmıştır. Hayat Ağacının dünyanın merkezini sembolize etmesi, meyvesiz ama gövdesinden ve dallarından çıkan öz suyuyla kendisine ihtiyaç duyan tüm canlıları bir anne fedakarlığıyla beslemesi , doğumun ve ölümün simgesi olması, projede vurgulanan kavramlardır. Tasvir, Projeksiyon- Eklemek- Yansıtmak, Reformating- Yeniden biçimlendirmek, Mimicry-Taklit, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar, Normalle oynamak, Bulanıklaştırmak, bu projede kullanılan stratejilerden bazılarıdır.
“Anla” isimli projede aile, benlik, kimlik arayışı, kavramsal sanat, psikoloji kavramları üzerinde durulmaktadır. Günlük hayatta sıkça kaşılaştığımız panik atak ve anksiyete’ye yeni bir bakış açısı kazandırılmaya çalışılmıştır. Türkler tarafından kullanıldığı bilinen ilk alfabe olan Göktürk Alfabesini günümüzde anlayabilen kişi sayısı çok azdır. Öğrenci, panik atakları esnasında çevreden anlaşılamadığını, bu durumunun da kimsenin anlayamadığı bir alfabeyle ifade etmenin uygun olacağını düşünmüştür. Öğrenci, işlerinde kültürel aktarımdan öte kişisel bir aktarımın olduğunu vurgulamıştır. Kullandığı çağdaş sanat stratejileri arasında Tasvir, Reformating, Mimicry, Metafor, Kavramsal Kolaj, Şiirsel tekrar yöntemleri gösterilebilir.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu araştırmada 2016-2017 Bahar döneminde ERÜ GSF Resim Bölümünde 4. sınıf olan öğrencilerin hazırladığı 12 Bitirme projesinden örnekler sunulmuştur.
Geleceğin sanatçıları bu çalışmalarıyla, Batı veya Doğu Sanatını taklit etmektense, kendi topraklarımızın kültürel servetinden yeterince konu ve kavram bulunabileceğini ve bunları sanatın diliyle, çağımıza uygun bir seviyede ifade edilebileceğini göstermişlerdir.
58
Öğrenciler kişisel aktarımlarını yaparken, topraklarımızın zengin kültürel mirasını araştırmış; aile, hayat, sağaltım, iletişim, bellek, miras, kültür, gelenek, zanaat, yöresel, Doğu-Batı, uzam-zaman, manipülasyon, yeniden kurgulama, tasarım gibi kavramları, hem özelden genele doğru, hem genelden özele doğru geliştirmiş ve çağdaş sanatın diliyle etkili bir biçimde yansıtmışlardır.
Küresel çağdaş sanat hareketleri içinde kullanılan bazı sanat stratejilerini Güzel sanatlar fakültesi öğrencilerinin sanatsal üretiminde uygulamak, kültürümüzün zengin mirasını yorumlama ve günümüz şartlarında sunma ihtiyacını farklı bir ifadeye taşımıştır.
Bu projeler, mezun olmak üzere olan gençlerin sanat alanındaki duruşlarının başlangıç noktasını göstermek için bir fırsat sayılır. Sanatçı adayları sergi hazırlama becerileri dışında, çalışmaların yazılı raporunu da hazırlayarak, bilimsel araştırma ile ilgili bilgi ve becerilerini de geliştirmişlerdir.
Bu tür çalışmaların Güzel Sanatlar Fakültelerinde düzenli olarak ve/veya daha geniş çapta yaptırılabilir, genç sanatçılarımız global sanat alanında yerel değerlerimizle iddialı bir şekilde varlık gösterilebilirler.
Mezun olduktan sonra çoğunlukla Görsel sanatlar öğretmeni olarak çalışmaya başlayan Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencileri, bu tür araştırma ve sanat çalışmalarını kendi öğrencilerine uygulatabilir, maddi ve manevi kültürel değerlerimizin aktarımı ve devamını sanat aracılığı ile sağlayabilirler.
KAYNAKÇA
Edt. Artun A, Çağdaş Sanat nedir?, İletişim Yay.2013 Edt. Alver K, Kültür Sosyolojisi, Çizgi Kitabevi, 2018 Girgin, F., Çağdaş Sanat ve Yeniden Üretim, Hayalperest, 2018 Hopkins, D. Modern Sanattan Sonra, 1945-2017, Hayalperest, 2018 Fox,G.T, Geichman,J. Creating Research Questions form Strategies and Respectivese of
Contemporary Art, Curriculum Inquiry, Vol.31, No.1 (Spring, 2001) Marshall, J. Five Was to Integrate: Strategies From Contemporary Art; Art Education, May 2010 Trafi-Prats L. Art Historical Appropriation in a visual Culture-Based Art Education, Studies in Art
Education, Vol.50, No.2 (Winter, 2009) Witham G, Pooke G, Çağdaş Sanatı Anlamak, Hayalperest, 2018 Yamaner, G. Postmodernizm ve sanat, Algı, Ankara
59
ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN DEVAMSIZLIK VE OKUL TERKİ NEDENLERİNİN
İNCELENMESİ (Barınma Merkezi Ortaokulu Örneği)
Tuğba KAYA1
ÖZET
Ortaokullarda kaydı bulunan ve dönem boyunca okula gelmemiş olan sürekli devamsız
öğrencilerin devamsızlık nedenlerini ortaya çıkarmayı hedefleyen bu çalışmada nitel araştırma
yöntemlerinden fenomenolojik yaklaşım deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2019\2020
eğitim öğretim yılı birinci döneminde Kahramanmaraş Barınma Merkezi Ortaokulu’nda 7. ve 8. sınıflarda
kaydı olup okula gelmeyen öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında olan ilgili öğrenciler aşırı
ve aykırı durum örneklemesi ile seçilmiştir. Çalışmaya devamsızlıkları dönem içinde iki ay ve üzerinde
olan 66 öğrenci katılmıştır.
Araştırmada, çalışmacı tarafından çocukların dil ve gelişim düzeylerine göre hazırlanmış olan veri
toplama aracı kullanılmıştır. Veri toplama aracı Türkçe-Arapça dillerinde hazırlanmış ve çalışmacı
tarafından öğrencilere ev ziyareti yapılarak yüz yüze görüşülerek uygulanmıştır. Çalışma grubundan elde
edilen verilerin incelenmesinde nitel araştırma desenleri kullanılmıştır. Araştırma sonucunda devamsızlık
yapan öğrencilerin devamsızlık nedenlerinin başında Türkçe bilmemelerinin geldiği, bu durumu sırası ile
kişisel, okul ve öğretmenler, ailevi, arkadaş çevresi kaynaklı nedenlerin izlediği tespit edilmiştir.
Anahtar kelimeler: Devamsızlık, Devamsızlık Nedenleri, Okul Terki, Ortaokul, Öğrenci.
AN EXAMINATION OF THE REASONS OF SECOND SCHOOL STUDENTS '
ABSENTEEISM AND DROPOUT OF SCHOOL (Example of Accommodation
Center Secondary School)
ABSTRACT
In this study, which is aimed to reveal the reasons of absenteeism of the students who are
enrolled in secondary schools and who have not come to school during the term, the phenomenological
approach pattern which is one of the qualitative research methods is used. The study group of the
research consists of students who are enrolled in 7th and 8th grades at Kahramanmaras
Accommodation Center Secondary School in the first semester of 2019 \ 2020 Academic year and who
did not come to school. The relevant students who involved to the study were selected with extreme
and contradictory sampling. Sixty-six students who have 2 months or more absenteeism participated to
the study.
60
In the study , data collection tool which prepared by the researcher according to language and
development level of children was used. The data collection tool was prepared in Turkish-Arabic
languages and was applied by the researcher through a home visit to the students and face-to-face
interviews. Qualitative research designs were used to analyze the data obtained from the study group.
As a result of the study, it was found that the main reason for absenteeism of students , is not knowing
Turkish and following reasons in sequence by personal, school and teachers, family and friends.
Keywords: Absenteeism, Causes of absenteeism, Dropout, Secondary School, Student
GİRİŞ
Okula devamsızlık, psikolojik, toplumsal ve fiziksel bir çok etmenden kaynaklanabilen ve öğrencinin akademik başarısının
yanı sıra davranış gelişimini de olumsuz yönde etkileyeceği düşünülen istenmeyen bir davranıştır (Altınkurt, 2008). 28 Ekim 2016 günü
29871 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı Ortaoğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 36. maddesi öğrencilerin
devam-devamsızlık durumlarını düzenlemektedir. İlgili maddeye göre, ‘Okula devam zorunludur. Veliler, öğrencilerinin okula devamını
sağlamakla yükümlüdürler. Millî Eğitim Temel Kanununun 26’ncı maddesi gereğince okul yöneticileri, milli eğitim müdürleri ve mahalli
mülki idare amirleri öğrencilerin okula kayıt ve devamıyla ilgili gerekli tedbirleri alırlar.’ Devamsızlık probleminin altında birçok faktör birlikte rol oynuyor olabilir. Bu faktörler arasında akran çevresi, aile yapısı,
maddi imkansızlıklar, toplum desteğinin olmayışı, olumsuz okul iklimi, barınma imkanlarının sınırlı olması, kişisel yetersizlikler, iş
hayatına erken atılma ve sağlık sorunları bulunabilmektedir. Devamsızlık yapan öğrenciler kısa vadede akademik olarak birçok sorunla
karşılaşabilmekte, sosyal uyum sorunları yaşayabilmekte, olumsuz alışkanlıklara daha kolay şekilde başlayabilmektedirler. Uzun süre
devamsızlık yaptıklarında okul terki riski artmaktadır.
Öğrencinin devamsızlık yapmasına neden olan etmenler literatür taraması yapılıp sınıf rehber öğretmenleriyle fikir alışverişi
yapıldıktan sonra altı farklı boyutta ele alınmıştır. Bunlar; öğrenciden kaynaklı nedenler, okuldan kaynaklı nedenler, öğretmenlerden
kaynaklı nedenler, aileden kaynaklı nedenler, arkadaş çevresinden kaynaklı nedenler ve Türkçe bilmemelerinden kaynaklı nedenlerdir.
Öğrencilerin tamamı Suriye’den gelen sığınmacı çocuklardan oluştuğu ve iletişim kaynağı olan dil temel bir problem oluşturduğu için
ayrı bir başlıkta ele alınma gereği duyulmuştur.
PROBLEM DURUMU
Okulda gerçekleştirilen eğitim öğretim faaliyetlerinin amacına ulaşılabilmesinin en önemli şartlarından birisi öğrencilerin
okula ve derslere devamlarının sağlanmasıdır. Öğrencilerin devamsızlık yapmaları ve okul terki, temel bir problem durumdur.
Ülkemizde ortaokullarda 2019 yılında 20 gün ve üzeri devamsızlık oranı %10 olarak tespit edilmişken(www.meb.gov.tr) , yabancı
uyruklu öğrencilerin eğitim gördüğü okullarda bu oran çok daha ciddi boyutlardadır.
Öğrencilerin okul devamsızlığının ve altında yatan nedenlerin detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Yüksek
devamsızlığın nedenleri toplumsal bağlamdan bireysel tercihlere değin bir çok bağlamda değişkenler göz önünde bulundurularak anal iz
edilmesi ve zerinde durulması önem arz etmektedir. Okul işleyişinin sağlıklı olması açısından okul idaresinin ve rehberlik servisinin
öğrenci devamsızlıklarını minimuma indirmek ve okul terkinin önüne geçebilmesi için devamsızlığın nedenlerinin bilinmesi ve
yordanması önemlidir. Devamsızlığı önleyebilmek adına gerçekçi ve etkin önlemler alabilmenin temel koşulu nedenlerin tespit edilerek
doğru ve sağlıklı biçimde analiz edilmesidir.
Bu çalışmanın temel amacı ortaokul öğrencilerinin devamsızlık nedenlerini belirlemektir.
YÖNTEM
Çalışmada, öğrencilerin devamsızlık nedenlerinin tespit edilmesi amacıyla nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır.
Fenomenolojik yaklaşımla devamsızlığın kaynağı saptanmaya çalışılmıştır. Araştırmacı tarafından hazırlanmış olan yarı yapılandırılmış
görüşme formu ve Türkçe-Arapça metinden oluşan devamsızlık nedenleri anketi öğrencilere ev ziyaretleri yapılarak tercümanlar
eşliğinde uygulanmış, ailelerle görüşülmüş ve devamsızlığın nedenleri derinlemesine incelenmeye gayret gösterilmiştir.
61
Çalışma grubunu Kahramanmaraş Geçici Barınma Merkezi’nde ortaokul 7 ve 8. sınıfta kayıtlı bulunan dönem içerisinde Eylül,
Ekim ve Kasım aylarında okula gelmedikleri okul idaresince tespit edilmiş 66 öğrenci oluşturmaktadır. Devamsızlık oranları çok yüksek
olduğu için aşırı ve aykırı örneklem yöntemi kullanılarak okul terki riski taşıyan ve okula hiç gelmemiş öğrenciler inceleme kapsamına
alınmıştır.
Devamsızlık oranları riskli düzeyde olan öğrencilerin devamsızlık nedenlerini araştırmak amacıyla kullanılan veri toplama
aracı devamsızlık nedenleri anketi (www.orgm.meb.gov.tr ) baz alınarak sınıf rehber öğretmenleri, okul idaresi ve rehberlik servisi
işbirliğiyle yeniden uyarlanıp basitleştirilmiş 9 sorudan oluşan bir anket ve görüşme formudur. Ailelere yapılan ev ziyaretlerinde
görüşmelerin ve formun doldurulmasının 30-35 dakika sürdüğü gözlenmiştir. Görüşmeler ve formun doldurulması sonucu elde edilen
veriler, içerik ve betimsel analiz teknikleri aracılığıyla çözümlenmiş, bu çözümlemeler ayrıştırılarak yorumlamalara yer verilmiştir.
BULGULAR VE YORUM
Araştırmaya katılan öğrencilerin 34’ü (%52) kız, 32’si (%48) erkektir. Devamsızlık yapan 8 öğrenci ( %12) 13 yaşında, 15
öğrenci (%22) 14 yaşında, 12 öğrenci(%18) 15 yaşında, 12 öğrenci ( %18) 16 yaşında, 16 öğrenci ( %24) 17 yaşında, 3 öğrenci (%5) 18
yaşındadır. Çalışma grubunun cinsiyet dağılımına bakıldığında anlamlı bir farklılık görülmemektedir. Devamsızlık yapan öğrencilerin 28’i
7. sınıf, 38’i 8. Sınıfta eğitim görmektedir. Öğrencilerin yaşları dikkate alındığında ergenlik dönemindeki öğrencilerde okuldan kopma
davranışında artış olduğu gözlenmektedir. Bu yaş grubundaki erkek öğrencilerin Türkçe bilmedikleri için okul içinde iletişim sorunları
yaşamaları, çalışma ve iş hayatına erken atılmaları, kalabalık aile içerisinde tek geçim kaynağı olmaları, eğitimi gelecekleri için alternatif
bir yol açıcı olarak görmemeleri, Türk eğitim sistemine uyum sağlayamamaları gibi nedenlerle okula devam sorunu yaşadıkları
gözlenmiştir. Aynı yaş grubundaki kız öğrencilerde ise Türkçe bilmedikleri için iletişim kuramamaları, dini gerekçelerle karma eğitim
sisteminde eğitim görmek istememeleri, ailelerin kültürel gerekçelerle kızlarının eğitim hayatına devam etmelerine ilişkin olumsuz
bakış açıları, Suriye uyruklu ailelerde sıklıkla görülen kız çocuklarının erken evlendirilmesi, kardeşlerine bakmaları gerektiği ya da ev
işlerinde yardımcı olmaları, okulun gelecekleri için alternatif bir kapı olmaması, Türk eğitim sistemine uyum sağlayamamaları,
akranlarınca dışlandıklarını hissetmeleri, okul aidiyeti geliştirememeleri gibi gerekçelerin devamsızlığı ve okul terkini tetiklediği
söylenebilir . Ergenlik döneminin ilk yılları, kız ve erkek öğrencilerde okul sürecinde oldukça önemli bir evredir(Hoşgörür,2015).
İşte çalışma durumlarına bakıldığında, çalışma yapılan 32 erkek öğrencinin 14’ünün sanayide günlük işçi olarak çalıştıkları,
evin geçimine destek olmak için çalışmak zorunda olduklarını belirttikleri sonucuna ulaşılmıştır. Çalışan öğrencilerden 6’sının ailenin tek
gelir kaynağı oldukları tespit edilmiştir. Herhangi bir işte çalışmadığını belirten kız öğrencilerin ise yapılan aile görüşmeleri sonucunda
çocuk bakımına ya da ev işlerine yardımcı olarak çalıştıkları belirlenmiştir. Öğrencilerle yapılan görüşmeler sonucunda gelir durumları
iyileştiği takdirde okula gelip gelmeyecekleri sorulduğunda okula devam etmenin kendilerine bir faydası olacağına inanmadıkları ortak
cevabı alınmıştır.
Çalışma yapılan devamsız öğrencilerin kardeş sayıları incelendiğinde 3 öğrencinin(%5) ailede tek çocuk olduğu, 5
öğrencinin(%8) 1 kardeşi olduğu, 12 öğrencinin(%18) 2 kardeşi olduğu, 16 öğrencinin(%24) 3 kardeşi olduğu, 30 öğrencinin(%45) 4 ve
üzerinde kardeşe sahip oldukları gözlenmiştir. Bu verileri göz önünde bulundurarak kardeş sayısı artıkça devamsızlık oranlarında da
artış olduğunu görmekteyiz. Çalışma bulguları, daha önce yapılan ve çok çocuklu ailelerde yetişen çocuklarda okul devamsızlığının daha
fazla olduğuna dikkat çeken araştırmalarla(Öztekin,2013) paralellik göstermektedir.
Görüşme formunda yer alan anne babanın sağ olma durumu ve çok eşlilik maddeleri ailelerin kültürel gerekçelerle cevapsız
bırakmak istemeleri üzerine çalışmaya sayısal veri olarak dahil edilmemiştir. Yapılan gözlemler ve görüşmeler sonucunda babasını ya da
büyük erkek kardeşlerini savaşta kaybeden ve/veya aile bireylerinin bir kısmı hala Suriye’de olan erkek çocukların maddi gerekçelerle
devamsızlık yaptıkları bulgusuna ulaşılmıştır.
Öğrencilerin Türkçe yeterliliklerine bakıldığında 16 öğrencinin (%24) Türkçe okuma yazmayı giriş seviyesinde bildikleri, 9
öğrencinin (%14) Türkçe okuma yazma bilmeyip sadece konuşabildiği, 41 öğrencinin (%62) Türkçe bilmedikleri kanısına ulaşılmıştır.
Özbaş (2010), yaptığı çalışmada, iletişim sorunları yaşamanın okul devamını etkileyen değişkenlerden biri olduğunu ifade etmiştir.
62
Öğrencilerin okulda konuşulan dili bilmemeleri, ana dillerinin ve kamp içerisinde birbirleriyle konuştukları dilin Arapça olması,
devamsızlık ve okul terkinde temel nedenlerden biri olmaktadır.
Okulda başarı durumuna bakıldığında öğrencilerin 7’sinin (%11) kendisini başarılı olarak gördükleri, 59 öğrencinin(%89)
kendisini derslerde başarısız olarak gördükleri sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin, kendilerini başarısız olarak görmeleri öğrencilerin
okul devamında önemli bir etken olarak belirlenmektedir(Kadı,2000).
Devamsızlık Nedenleri
Yapılan çalışmalar incelendiğinde devamsızlığın tek bir nedenden kaynaklanmadığı, öğrencilerin birkaç neden bir arada
olduğu durumlarda devamsızlık oranının arttığı gözlenmiştir.
Devamsızlığın altında yatan en temel nedenin(%62) öğrencinin Türkçe bilmediği için iletişim kurmakta güçlük çekmesi olduğu
bulgusuna ulaşılmaktadır. Öğrencilerin çadır kentte, kendi kültürleri ve ana dillerinde iletişim kurdukları, Türkçe dilini sadece okul
saatlerinde okul içerisinde kullandıkları tespit edilmiştir. Bu durumun dil öğrenme motivasyonunu düşürdüğü ve okul terkine neden
olduğu gözlenmiştir.
Devamsızlığı etkileyen ikinci önemli faktör kişisel etmenlerdir. Öğrencilerden 38’i(%58) okula kendi istekleriyle gelmek
istemediklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerin kendilerini okulda başarısız gördükleri, gece geç uyudukları için sabah uyanmakta güçlük
çektikleri, okulda sıkıldıkları, sağlık problemleri olduğu için okula gelmek istemediklerini ifade etmişlerdir. 17 öğrencinin(%26) yaşça
arkadaşlarından büyük olduklarından rahatsızlık duydukları için okula gelmedikleri tespit edilmiştir.
Okul ve öğretmenlerden kaynaklı faktörler, okul devamsızlığında üçüncü sırada yer almaktadır. 32 öğrenci(%48), okul ikili
eğitim verdiği ve 7.30’da başladığı için okula gelemediklerini, uyanamadıklarını, ilk dersi kaçırınca da derse girmediklerini söylemiştir.
34 öğrenci(%52), okulu sevmediğini ve aynı zamanda okulun kendilerine fayda sağlayacağına inanmadıklarını ifade etmiştir. 36
öğrenci(%55), öğretmenlerin derste ilgisiz davrandığı gerekçesiyle okula gelmek istemediklerini söylemişlerdir. Karma eğitim
sisteminde kız çocuklarının okumasını istemeyen 12 ailenin(%18) çocuklarını okula göndermedikleri tespit edilmiştir.
Aileden kaynaklı nedenler incelendiğinde, kültürel gerekçelerle kız öğrencilerin okula gönderilmemesi en üst sıralarda yer
almaktadır. Bu durumu, aile geçiminin çocuk tarafından sağlanması, evde hasta ya da bakıma muhtaç aile ferdinin bakımının öğrencide
olması nedenleri takip etmektedir. 6 kız öğrencinin(%9) nişanlandığı ve evlendirileceği için okula gönderilmediği tespit edilmiştir.
Arkadaş çevresinden kaynaklı nedenler okulda dışlanma ve kendinden büyük yaşta insanlarla arkadaşlık etme olarak iki farklı
alana ayrılmaktadır. 18 öğrencinin(%27), okulda arkadaşları tarafından dışlandığı gerekçesiyle okula gelmek istemediği öğrenilmiştir.
Ailelerin söylemleri ve öğrencilerle yapılan görüşmeler sonucunda, öğrencilerin arkadaşlarıyla okuldan birlikte kaçtıkları, okul dışında
okuldan daha keyifli etkinlikler yaptıkları için okula gelmek istemedikleri bulgularına ulaşılmıştır.
Öğrencilerle hangi koşullarda okula devam edecekleri konuşulduğunda; 27 öğrencinin(%41) Suriye’ye yakın tarihte dönmeyi
düşündükleri için eğitim görmek istemediği, 18 öğrencinin(%27) cezai işlem uygulansa dahi okula gelmek istemediği, 14
öğrencinin(%21) maddi durumu iyileşip çalışması gerekmezse gelebileceği, 7 öğrencinin ailesi ikna olması durumunda okula gelmek
istedikleri öğrenilmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Devamsızlık nedenleri öğrencilerin yaşlarına bakarak değerlendirildiğinde yaşları arttıkça devamsızlık durumlarının arttığı
gözlemlenmiştir. Ele alınan örnekleme bakıldığında cinsiyetin eşit dağıldığı gözlemlenmiştir. Kalabalık ailede yaşayan çocuklarda
devamsızlık durumu çok daha yüksek oranlarda görülmektedir.
Devamsızlık yapmada en önemli faktörün iletişim (Türkçe bilmeme) olduğu, en az etkili faktörün ise arkadaş çevresi olduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Gerçekleştirilen görüşmelere göre, öğrencilerin okulu faydalı görmedikleri, öğretmenlerin ilgisiz davrandığını
düşünmeleri, derslerin 7.30’da başlamasının öğrencilerin geç kalmalarına neden olması, bireysel ve ailesel nedenler ders
devamsızlığına neden olmaktadır. Yapılan araştırmalar ışığında aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir.
Öğrencilerin Türk eğitim sistemine entegrasyonu için devlet okullarındaki standart eğitimin öncesinde dil ve kültür
63
öğretmeye dönük uyum eğitimi verilebilir. Eğitim müfredatı sığınmacı öğrencilerin ara sınıflarda eğitim gördüğü ve çoğunluk olduğu
yerlerde öğrenci ihtiyaç ve hazır bulunuşluklarına göre uyarlanabilir.
Çalışma yapılan alanda ailelerin sosyoekonomik düzeyleri düşüktür. Ailelerin okul devamsızlığını, erken yaşta evlenmeyi ve
çocuk işçiliğini olağan gördükleri gözlenmiştir. Ailelere ve öğrencilere dönük farkındalık ve bilgilendirme çalışmalarının daha yoğun
yapılması ve ailelere daha kapsamlı şekilde ulaşılması gerekmektedir. Ailelerin yapılacak bilgilendirme seminerlerine ve eğit im
faaliyetlerine katılımı özendirilebilir.
Okul idaresi ve öğretmenlerin tutumları incelendiğinde okul idaresinin devamsızlık takibini yaptığı, sözlü uyarıda bulunduğu
gözlenmiştir. Bu konuda uygun öğretmen yaklaşımları ve ders işleyişinin daha aktif hale getirilmesiyle ilgili öğretmen bilgilendirme
çalışmaları ve okul eylem planı yapılabilir.
Öğrencilerin okulu benimsemelerine ve aidiyetlerini artırmaya dönük çalışmalar düzenlenebilir.
Okul aile işbirliğinin sağlanması, öğrencilerin tutarlı davranışlar sergilemesindeki en önemli etkenlerdendir(Akbaşlı ve
Kavak,2008). Bu nedenle okul aile birlikleri okul içerisinde aktif katılıma teşvik edilmeli, çalışmalar ailelerin görüş ve destekleriyle
yürütülmelidir.
Devamsızlık nedenlerinin, tek başına bir sorunun çözülmesinden ziyade çoklu disiplin modeliyle üstesinden gelinmesi
gerekmektedir. Okul idaresi ve rehberlik servisinin Milli Eğitim Müdürlüklerinin de desteğini alarak yoğun şekilde çalışıp yıl boyunca
yapılandırılmış projelerle devam politikası uygulanmalıdır.
KAYNAKÇA
Akar, B. ve Ceylan, M. (2010). ‘’Ortaöğretimde Okul- Aile İşbirliği ile İlgili Öğretmen ve Veli
Görüşlerinin İncelenmesi (Karacasu Lisesi Örneği)’’. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 2 (2010), 43-64.
Altınkurt, Y.(2008). Öğrenci Devamsızlıklarının Nedenleri ve Devamsızlığın Akademik Başarıya
Olan Etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 129-142.
Bakış, O., Levent, H., İnsel, A. Ve Polat, S. (2009). Türkiye’de Eğitime Erişimin Belirleyicileri.
İstanbul: Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi.
Beler, F. (1993). ‘’Anne ve Babaların Çocuğun Okul Başarısına Yardım ve Katkıları.’’
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Eğitim Reformu Girişimi (2010). Eğitim İzleme Raporu (2009). İstanbul: ERG.
Gökşen, F., Z. Cemalcılar ve Z. F. Gürlesel (2009). Türkiye’de
64
Güler, E. Ç. (2002). Çocuk İşgücü ve Eğitim (ss. 223-234). Türkiye’de Çalışan Çocuklar
Semineri, 29-31 Mayıs 2001 Ankara, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü ve Uluslararası
Çalışma Örgütü-ILO. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
Hoşgörür, V. Ve Polat, M.(2015). ‘’Ortaokul Öğrencilerinin Okula Devamsızlık Nedenleri(Söke
İlçesi Örneği)’’. MSKÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 25-42.
Kadı, Z. (2000). “Adana İl Merkezindeki İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Sürekli
Devamsızlık Nedenleri.” Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Malatya.
MEB. (2014). İlköğretim Kurumları Yönetmeliği. 29072 Sayılı Resmi Gazete.
Özbaş, M.(2010). ‘’İlköğretim Okullarında Öğrenci Devamsızlığının Nedenleri’’. Eğitim ve Bilim
2010, Cilt 35, Sayı 156.
Uğürol, Y. (1998). Öğrenen Sınıfta Öğretmen-Öğrenci Davranışları. Kuram ve Uygulamada
Eğitim Yönetimi Dergisi, 15, 335-344.
Yıldız, M. (2011). ‘’İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Devamsızlık Nedenlerinin Araştırılması’’.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ahi Evran üniversitesi, Kırşehir.
65
ARA TATİL UYGULAMASINA YÖNELİK ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ: ŞANLIURFA İLİ
ÖRNEĞİ
Ayşe Burçak ÇELİK5, Fatma ALACA6
ÖZET
2023 Eğitim Vizyonu Belgesinde yer alan “Ara Tatil Uygulaması” ilk kez 2019-2020 Eğitim-Öğretim
Yılında, 18- 22 Kasım 2019 tarihleri arasında uygulanmıştır. Ara tatil uygulaması ile öğrencilerin ve
öğretmenlerin sosyal, kültürel, sportif etkinliklere katılarak motivasyonlarının artması, böylelikle de eğitim-
öğretimdeki kalitenin artması hedeflenmektedir. Bu çalışma, ara tatil sonrasında eğitim paydaşlarından,
öğretmenlerin görüşlerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma kapsamında araştırma
amacına uygun olarak nitel bir araştırma yöntemi olan fenomenolojik araştırma modeli kullanılmış ve
örnekleme yöntemi olarak kartopu veya zincirleme örnekleme tekniği seçilmiştir. Bu çerçevede çalışma
konusuna yönelik ilgili literatür taranmış ve bu bağlamda Şanlıurfa ili merkez ilçelerinde (Haliliye, Eyyübiye,
Karaköprü) görev yapmakta olan 18 öğretmen ile mülakat gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen
derinlemesine mülakatlarda yarı yapılandırılmış mülakat tekniğinden faydalanılmıştır. Araştırma
çerçevesinde kullanılmak üzere hazırlanmış olan yarı yapılandırılmış mülakat formu, kapsam ve yapı
geçerliliğinin sağlanıp sağlanmadığını belirlemek üzere uzman görüşüne sunulmuştur. Mülakat sorularına
verilen yanıtların çözümlenmesi hususunda betimsel analiz tekniğinden faydalanılmıştır.
Anahtar kelimeler: Ara Tatil, 2023 Eğitim Vizyonu, Öğretmen Görüşleri
GİRİŞ
Eğitim, toplumsal hedefler doğrultusunda ve kendi gizilgüçlerine dayalı olarak bireylerin davranış
örüntülerini değiştirme yoluyla onların girişimlerine katkıda bulunma sürecidir (Şimşek, 2017). Eğitimin
istendik yönde ilerleyebilmesine etki eden unsurların başında bireyin potansiyeli, toplumsal çevresi, bireyin
gelişimine katkıda bulunması ve tüm davranış örüntülerini olumlu bir şekilde etkilemesi gelmektedir. Bu
sebeple de eğitim örgütleri birbiriyle bütünlük halinde çalışır çünkü, eğitim örgütlerinin çağının gerektirdiği
şekilde ve vizyonları doğrultusunda sürekli kendilerini yenileme ve yapılandırma süreci içinde olmaları
gerekmektedir (Yılmaz, 2020).
Türk Eğitim Sistemi’nin son 10 yılı incelendiğinde ulusal düzeyde ve köklü birçok değişikliğe
uğradığını ve bir değişikliğin beraberinde birçok farklı uygulama ve düzenlemelere yol açtığını söylemek
mümkündür (Kaya, 2020). Son düzenleme ise 2023 Eğitim Vizyonu kapsamında yapılan değişikliklerdir.
2023 vizyon belgesi ezberci eğitim değil bilim üretebilen özgür düşünebilen yaratıcı fikirler üretebilen
öğrenci modeli yetiştirmeyi hedeflemiştir (Yılmaz, 2020).
5 Öğretmen, Haliliye Cengiz Topel İlkokulu, Şanlıurfa, [email protected]
6 Öğretmen, Osmaniye İl MEM Özel Büro, Osmaniye, [email protected]
66
“Yeni ara tatil uygulaması” kavramı 2023 Eğitim Vizyonu kapsamında, 2019 yılında, Milli Eğitim
Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile düzenlenerek
2019-2020 Eğitim-Öğretim yılında uygulamaya konulmuştur. Yayınlanan yönetmelikte “Ders yılı iki döneme
ayrılır ve her dönemde bir ara tatil yapılır.” ifadesi ile Türk Eğitim Sistemindeki ilk ara tatil 18-22 Kasım
2019 tarihinde yapılmıştır. Planlanan ara tatiller her eğitim döneminde bir hafta olacak şekilde uygulamaya
konulmuştur. Ara tatil uygulamasıyla; öğrencilerin, öğretmenlerin ve velilerin sosyal, kültürel ve sportif
etkinliklere katılması ile birlikte hem paydaşların sosyal motivasyonlarının artması hem de eğitim-öğretimin
niteliğinin ve verimliliğinin artması hedeflenmiştir. Ara tatil uygulaması eğitimin tüm paydaşlarını
etkilemiştir.
Bu araştırmada 2019-2020 eğitim öğretim yılında yeni tatil düzeninin uygulanmasıyla ilgili Şanlıurfa
ili merkez ilçelerinde (Haliliye, Eyyübiye, Karaköprü) görev yapan öğretmenlerin yeni tatil düzenine ilişkin
görüş ve önerileri incelenmiş değerlendirilip yorumlanmıştır. Araştırmanın amacı kapsamında
öğretmenlerden yanıt aranacak sorular şunlardır:
1. Ara tatil uygulamasını öğretmen açısından değerlendirir misiniz?
2. Ara tatil uygulamasını veli açısından değerlendirir misiniz?
3. Ara tatil uygulamasını öğrenci açısından değerlendirir misiniz?
4. Size göre ara tatilin amacı nedir?
5. Ara tatilde ödev verdiniz mi?
6. Ara tatil dönüşünde öğrencilerinizde gözlemlediğiniz değişiklikler nelerdir?
7. Ara tatil dönüşünde sınıf yönetiminde herhangi bir zorluk yaşadınız mı?
8. Ara tatil döneminde sanatsal, sportif, kültürel faaliyetler ve mesleki gelişiminizle ilgili olarak neler yaptınız?
9. Ara tatil uygulaması devam etmeli mi?
YÖNTEM
Bu araştırma, 2023 Eğitim Vizyonu Belgesinde yer alan “Ara Tatil Uygulaması” hedefi
doğrultusunda ara tatil sonrasında öğretmenlerin görüşlerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
Araştırma amacına uygun olarak nitel bir araştırma yöntemi olan bireylerin bir konu hakkındaki yaşantı ve
olguların bireydeki yansımalarını temel alan fenomenolojik araştırma (olgu bilim) modeli kullanılmıştır
(Creswell, 2013: 77). Bu araştırma çerçevesinde örnekleme yöntemi olarak kartopu veya zincirleme
örnekleme tekniği seçilmiştir. Kartopu örnekleme tekniğinde örneklem adım adım, belli safhaların
izlenmesi neticesinde meydana getirilmektedir (Ural ve Kılıç, 2013: 43). Kartopu örnekleme yöntemiyle
bahsi geçen diğer örneklem tekniklerine nazaran daha zengin bilgi kaynaklarına erişme olanağı
67
bulunmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 139). Creswell (2013: 81), fenomenolojik model çerçevesinde
gerçekleştirilen nitel çalışmalarda ideal örneklem sayısının 5 ile 25 birey arasında bulunduğunu ifade
etmiştir. Bu çalışmada da Şanlıurfa ilinde bulunan 3 farklı merkez ilçeden 20 sınıf öğretmeni ile görüşülme
gerçekleştirilmesi planlanmıştır. Yapılan görüşmeler kapsamında gerçekleştirilen mülakatlarda 1 görüşme
nitelikli veri elde edilememiş olduğundan değerlendirme dışında tutulmuş, diğer 1 tanesinde ise görüşülen
kişi mülakatı yarım bıraktığı için görüşme değerlendirmeye alınmamıştır.
Bu çerçevede çalışma konusuna yönelik ilgili literatür taranmış ve bu bağlamda Şanlıurfa ili merkez
ilçelerinde (Haliliye, Eyyübiye, Karaköprü) görev yapmakta olan 18 öğretmen ile mülakat
gerçekleştirilmiştir. Creswell (2013: 79), fenomenolojik model çerçevesinde gerçekleştirilen çalışmalarda
verilerin büyük bir çoğunluk ile derinlemesine mülakat yapılmak suretiyle toplanmakta olduğunu ifade
etmektedir. Derinlemesine mülakatlarda görüşmenin gerçekleştirildiği kişilerin dokusal ve yapısal olarak
betimlenmesi hususunda ve görüşme gerçekleştirilen kişilerin en çok yaşadığı tecrübelerini saptama imkânı
bulunmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 148). Derinlemesine mülakatlar vasıtasıyla kişilerin bir konuya
ilişkin düşünce ve deneyimlerine ayrıntılı biçimde erişilebilmektedir. Bu sebeple, bu araştırma kapsamında
ara tatil uygulamasına yönelik öğretmen görüşlerini tespit edebilmek üzere derinlemesine mülakatlar
gerçekleştirilmiştir.
Gerçekleştirilen olan derinlemesine mülakatlarda yarı yapılandırılmış mülakat tekniğinden
faydalanılmıştır. Yarı yapılandırılmış mülakat biçiminde araştırmacı genel hatları ile bir yol haritasına sahip
bulunmakla birlikte, cevaplayıcının ilgi ve bilgisi doğrultusunda bu genel çerçeve içinde farklı sorular
sorulmak suretiyle konunun farklı boyutları ortaya çıkarılmaya çalışılmaktadır (Coşkun vd., 2015: 94). Yarı
yapılandırılmış mülakat formu, araştırmacıya esneklik sağlamakta olduğundan, önceden belirlenmiş olan
soruların, görüşmenin gidişatı doğrultusunda değiştirilmesi veya görüşme yapılan kişinin daha ayrıntılı bilgi
vermesi sağlanabilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 149).
Araştırma çerçevesinde kullanılmak üzere hazırlanmış olan yarı yapılandırılmış mülakat formu,
kapsam ve yapı geçerliliğinin sağlanıp sağlanmadığını belirlemek üzere uzman görüşüne sunulmuştur.
Mülakat sorularına verilen yanıtların çözümlenmesi hususunda betimsel analiz tekniğinden
faydalanılmıştır. Mülakatların tamamlanmasının ardından mülakat formunda bulunan sorular ve
araştırmanın alt problemleri çerçevesinde temalar ve alt kategoriler oluşturulmuştur. Elde edilen veriler
yorumlanmak suretiyle, oluşturulan tema ve alt kategorilere eklenmiştir.
Mülakat gerçekleştirilen kişilerin vermiş oldukları yanıtların hangi tema veya alt kategori ile uyumlu
olduğu hususu saptanarak, o bölümün frekansı bir (1) kabul edilmiştir. Bahsi geçen bu işlem,
gerçekleştirilen bütün mülakat formları için tekrarlanmıştır.
Mülakat gerçekleştirilen her bir kişi için, mülakat sırasına göre bir kod geliştirilmiştir. Kodlama,
görüşmenin gerçekleştirildiği ilk kişi için G1 şeklinde olup, diğer kişiler için de bu kodu takip eden sıra
izlenmiştir. Yorumlama sırasında atıf yapılması veya mülakat gerçekleştirilen kişilerin doğrudan ifadelerinin
alınması halinde, belirlenmiş olan kod kullanılmıştır.
BULGULAR
68
Bu bölümde sınıf öğretmenlerinin ara tatile yönelik görüşlerine yer verilmiştir. Bulgular araştırma
sorularının sırasına uyularak sunulmuştur.
Katılımcıların demografik bilgilerine ait bilgiler aşağıda verilmiştir.
Grafik 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri
Katılımcıların demografik özelliklerini incelediğimizde %61,1’inin kadın, %38,8’inin erkek olduğunu
görmekteyiz. %77,7’si il/ilçe merkezinde, %22,2’si köyde görev yapmaktadır. %61,1’i devlet okulunda,
%38,8 ‘i özel okulda görev yapmaktadır. İstihdam türlerine baktığımızda %44,4’ü kadrolu iken; %55,5’i
sözleşmeli olarak çalışmaktadır. Katılımcıların %55,5’i 1. sınıf öğretmeni, %22,2’si 2. sınıf öğretmeni,
%11,1’i 3. sınıf öğretmeni, %22,2’si 4. sınıf öğretmenidir.
1. Ara tatil uygulamasını öğretmen açısından değerlendirme görüşleri
Görüşmecilerden ara tatil uygulamasını öğretmen açısından değerlendirmelerini istediğimizde;
öğretmen açısından bu uygulamanın iyi olmadığını düşünenlerin (%22,2) %75’i 1. sınıfı okutan kadın
öğretmenlerdir. Diğer özellikler ile belirgin bir fark çıkmamıştır.
“Eğitim öğretim tam tabiri caizse tam rayına girdiği bir anda tatil oldu. Henüz yeni ısınmışken tatil
çok da pozitif etkilemedi kimseyi. Zaten öğretmeler yine manasız bir seminer çalışmasına da gidip geldikleri
için anlamsız bos geçmiş 1 hafta olarak tarihte yerini aldı.” (G5)
61
,1
77
,7
61
,1
44
,4
55
,5
38
,8
22
,2
38
,8
55
,5
22
,2
0
0
0
0
11
,1
22
,2
C I N S I Y E T G Ö R E V Y E R I O K U L T Ü R Ü İ S T I H D A M T Ü R Ü O K U T U L A N S ı N ı F
DEMOGRAFIK ÖZELLIKLER
69
22,2
44,4
11,1
11,1
11,1
Olumsuz
Olumlu
Gerekli
Etkisi Olmadı
Öğretmene de tatil olmalı
Ara tatil uygulamasını öğrenci açısından olumlu bulan ve faydalı geçtiğini düşünenlerin (%44,4)
%62,5’i devlet okulunda, il/ilçe merkezinde çalışan sözleşmeli istihdam edilen kadın öğretmenlerdir.
Katılımcıların %11,1’i ara tatil uygulamasının gerekli olduğunu, %11,1’i herhangi bir etkisinin
olmadığını, %11,1’i de bu sürecin öğretmenlere de tatil edilmesi gerektiğini belirtmiştir.
“Öğrenci yoktu, öğretmen de olmamalıydı. Söz konusu mola, moral, motivasyon ya da ne bileyim
kültürel, sosyal etkinlik ise, bizim de buna ihtiyacımız var.” (G9)
Grafik 2. Öğretmenler Açısından Ara Tatil
2. Ara tatil uygulamasını veli açısından değerlendirme görüşleri
Ara tatil uygulamasını veli açısından değerlendiren katılımcıların %44,4’ü olumsuz olduğunu
düşünmektedir. Bu şekilde düşünen katılımcıların 57,1’lik çoğunluğu özel okulda görev yapmaktadır.
Katılımcıların %33,3’ü ara tatil uygulamasının veli açısından iyi olduğunu, velilerin çocuklarıyla
zaman geçirme fırsatı bulduğunu ifade etmiştir.
Bu durumun çalışan veliler için sıkıntılı olduğunu, bu süreçte çocukların bakımını sağlayacak yer
bulma konusunda sıkıntı yalanıldığını düşünenler katılımcıların %33,3’ünü oluşturmaktadır.
70
“Evde çocuklarına bakacak kimsesi olmayan ve çalışan yüzlerce anne var. Kimse onları
düşünmemiş. Öğretmenlerin çocuğu olduğu zaten düşünülmemiş. Sene ortasında aşırı kaygılı anneler
ortaya çıktı…” (G5)
Ara tatil uygulamasının velileri etkilemediği, veliler üzerinde herhangi bir değişiklik sağlamadığını
düşünenler katılımcıların %11,1’idir.
Grafik 3. Veli Açısından Ara Tatil
3. Ara tatil uygulamasını öğrenci açısından değerlendirme görüşleri
Ara tatil uygulamasının öğrencileri olumsuz etkilediğini düşünen katılımcılar %33,3’lük yüzdeye
sahiptir. Bu katılımcıların %66,6’sı özel okulda çalışan erkek öğretmenlerdir.
Katılımcıların %33,3’ü ara tatil uygulamasının öğrencilere iyi geldiğini, öğrencilerin dinlendiklerini
ifade etmiştir. Bu katılımcıların hepsi devlet okulunda çalışan kadın öğretmenlerdir.
“…Biraz ara verip dinlendiler işte. Bedenen, ruhen rahatladılar. Sürekli işlemeye zorladığımız
beyinlerini biraz olsun dinlendirmek iyi geldi.” (G13)
33,3
44,4
33,3
11,1
Olumlu
Olumsuz
Çalışan veliler için sıkıntılı
Veliyi etkilemedi
71
Bu sürecin sadece 1. sınıfta okuyan öğrencileri olumsuz etkilediğini söyleyen %22,2 katılımcının
%75’i özel okulda görev yapmaktadır ve hepsi 1. sınıf okutan öğretmenlerdir.
Bu uygulamanın amacına uygun olmadığını ve hatta amacından saptığını söyleyenler katılımcıların
%5,5’idir.
“Öğrenci bu tatilden en karlı çıkan paydaştır. Ara tatilde deşarj oluyorlar, geziyor, eğleniyorlar…
Ancak eğer evde öğrenciyle ilgilenilmiyorsa öğrenci öğrendiklerini unutarak okula geliyor. Bu noktada ara
tatilin amacından saptığını düşünüyorum.” (G8)
Grafik 4. Öğrenciler Açısından Ara Tatil
4. Öğretmenlere göre ara tatilin amacı görüşleri
Katılımcılara ara tatilin amacını sorduğumuzda %55,5’i öğrencileri için dinlenme olduğunu
söylemiştir.
%38,8’lik çoğunluk ise ara tatil uygulamasının herhangi bir amacı olmadığını, sadece yapılmış olmak
için yapıldığını belirtmiştir.
“Eğitim eşittir kültür demektir. Kültür ithal edilemez. Kendi kültürümüzü kendimiz oluşturmalıyız.
Finlandiya ayakkabısız derse giriyorlarsa Türkiye’de de ayakkabısız derse girilmez. Bu tamamen Batıya
özenti diyorum.” (G16)
22,2
33,3
33,3
5,5
1. sınıfı olumsuz etkiledi
Olumlu
Olumsuz
Amacından saptı
72
“Ben yaptım oldu mantığı.” (G9)
“Bir amacı yok yani. Öğretmenlerin çok yaz tatili var şeklindeki kamunun düşüncesini azaltmak.”
(G17)
Katılımcıların %16,6’sı ise arar tatilin amacının öğretmenin dinlenmesini sağlamak olduğunu
belirtmiştir.
Tamamını devlette çalışan kadın öğretmenlerin oluşturduğu %11,1’lik grup ara tatil uygulamasının
öğretmen için kendini geliştirme imkanı bulacağı bir zaman dilimi olduğunu söylemiştir.
%5,5’lik katılımcı grubu ise ara tatilin öğretmen ve öğrenciler açısından sosyal, kültürel etkinlik
yapma amacının olduğunu belirtmiştir.
Grafik 5. Ara Tatilin Amacı
5. Öğretmenlerin ara tatilde ödev verme durumları
Ara tatilde ödev verdiğini söyleyen katılımcıların (%77,7) %92,8’i il/ilçe merkezinde görev yapan
öğretmenlerden oluşmaktadır. Ödev veren öğretmenlerin %57,1’i 1. sınıf okutan öğretmenlerdir.
Bu süreçte ödev vermediğini söyleyen hepsi devlet okulunda görev yapan kadın öğretmenlerin
oluşturduğu %16,6’lık grubun %66,6’sı köy okullarında görev yapmaktadır.
Katılımcıların %5,5’i ise mecburen ödev verdiğini belirtmiştir.
38,8
11,1
55,5
5,5
16,6
Bir amacı yok
Öğretmenler için kendinigeliştirme fırsatı
Öğrenciler için dinlenme imkanı
Sosyal etkinlik imkanı
Öğretmen için dinlenme imkanı
73
“Evet, yani mecburen verdik.” (G3)
Grafik 6. Ödev Verilme Durumu
6. Öğretmenlerin ara tatil dönüşünde öğrencilerinde gözlemlediği değişiklikler
Katılımcıların %66,6’sı öğrenilen bilgilerin tatil dönüşü unutularak geldiğinden dert yanmıştır. Bu
öğretmenlerin %91,6’sı il/ilçe merkezinde ve %66,6’sı 1. sınıfta görev yapmaktadır.
Katılımcıların %44,4’ü ise öğrencilerin tatil dönüşünde okula dinlenmiş olarak geldiğini belirtmiştir.
Bunların %75’i devlet okullarında görev yapan kadın öğretmenlerdir.
“Dinlendikleri için oldukça enerjiktiler… Fakat odaklanmak bir haftayı aldı nerdeyse.” (G12)
%5,5 orana sahip katılımcılar ise öğrencilerin tatil sürecinde okulu çok özlediğini, okul özlemiyle
okula başladıklarını belirtmiştir.
“Benimkiler daha küçük ya, nasıl özlemişlerdi okulu anlatamam…” (G7)
77,7
16,6
5,5
Evet
Hayır
Mecburen
74
Grafik 7. Ara Tatil Sonrası Öğrencilerde Gözlemlenen Değişiklikler
7. Öğretmenlerin ara tatil dönüşünde sınıf yönetimi durumları
Katılımcıların %50’si ara tatil dönüşünde sınıf yönetiminde herhangi bir sorun yaşamadığını
belirtmiştir. Bu öğretmenlerin %77,7’si devlet okulunda görev yapmakta olan kadın öğretmenlerdir.
Ara tatil dönüşünde sınıf yönetiminde sorun yaşayan %38,8’lik orana sahip olan öğretmenlerin
%71,4 ü özel okullarda görev yapan erkek öğretmenlerdir ve hepsi 1. Sınıfı okutmaktadır.
Katılımcıların %11,1’i ise ara tatil dönüşünde sınıf yönetiminde biraz sorun yaşamıştır.
66,6
44,4
5,5
Öğrenilenler unutulmuş
Dinlenmiş
Okulu özlemiş
75
Grafik 8. Ara Tatil Sonrası Sınıf Yönetimindeki Değişiklikler
8. Ara tatil döneminde sanatsal, sportif, kültürel faaliyetler ve mesleki gelişiminizle ilgili olarak
öğretmen görüşleri
Katılımcıların %77,7’lik çoğunluğu ara tatil sürecinde zorunlu olarak seminer çalışmalarına
katıldıklarını belirtmişlerdir.
“Hiçbir şey. Millî Eğitimin manasız 2 seminerine zorunlu olarak katildik.” (G5)
“Seminer yaptık bol bol. Zorunlu gittik geldik. Çay içme becerimiz gelişti sadece.” (G12)
%22,2’lik orana sahip olan katılımcılar, yakın çevrede kültürel geziler yaptıklarını belirtmişlerdir.
Katılımcıların %11,1’i ise ara tatilde şehir dışına aile ziyaretlerine gittiğini belirtmiştir.
38,8
50
11,1
Evet
Hayır
Biraz/Kısmen
76
Grafik 9. Ara Tatilde Yapılan Mesleki Gelişim Etkinlikleri
9. Ara tatil uygulamasının devamlılığı konusunda öğretmen görüşleri
Katılımcıların yarısından fazlası (%55,5) ara tatil uygulaması devam etmeli mi sorusuna hayır
cevabını verirken, %33,3’ü devam etmeli, %5,5’i güncelleme yapılarak, gözlemlenen eksiklikler giderilerek
devam etmeli, , %5,5’i sadece 1. sınıf öğrencilerine uygulanması gerektiğini belirtmiştir.
Ara tatil devam etsin diyen katılımcıların %66,6’sı devlet okullarında görev almaktadır.
“Türk toplumunun bu uygulamaya ayak uydurabileceğini düşünmüyorum. Başladığımız bir işi
bitirmeden bırakmıyoruz. 2 hafta okulların geç kapanması demek. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 2 hafta
okulların daha geç kapanması demek sıcaklığın arttığı, ders işlenişinin zorlaştığı günler demektir.” (G16)
“Uygulamada yapılacak güncellemelerle devam edebilir.” (G7)
“Kesinlikle devam etmeli. Her açıdan mükemmel olmadı mı? Tam of yorulduk, ettik dediğimiz anda,
şubat tatili için takvime başladığımız anda bir hafta nefes alıyoruz.” (G1)
77,7
22,2
11,1
Seminer çalışmaları
Kültürel gezi
Şehir değişikliği
77
Grafik 10. Ara Tatil Uygulamasının Devamı
SONUÇ
Bu araştırmada Şanlıurfa ili merkez ilçelerinde çalışan öğretmenlerin ara tatil uygulamasına yönelik
görüşleri incelenmiştir. Elde edilen veriler sonuç olarak aşağıda maddeler halinde verilmiştir.
Ara tatil uygulamasının;
• Öğretmen açısından faydalı olduğu düşünülmektedir.
• Veli açısından olumsuz geçirilen zaman süreci olduğu düşünülmektedir.
• Özellikle çalışan veliler açısından çocuklarının bakımını sağlama konusunda sıkıntılı bir süreç olduğu
düşünülmektedir.
• Öğrenci açısından olumsuz bir süreç olarak değerlendiren öğretmenler, süreç sonunda öğrencilerin
öğrenilen bilgileri unuttuğunu düşünmektedir.
• Öğrenciler için iyi bir dinlenme imkânı olduğu düşünülmektedir.
• Ara tatilde öğrencilerin öğrendiklerini pekiştirmelerini sağlamak ve öğrendiklerini unutmamaları
için ödev verilmesi gerektiği düşünülmektedir.
• Uygulama sürecinde öğretmenler seminer çalışmalarına katılmışladır.
• Öğretmenler bu uygulamanın devam etmemesi gerektiği düşünülmektedir.
33,3
55,5
5,5
5,5
Evet
Hayır
Güncelleme yapılmalı
1. sınıf haricinde uygulanmalı
78
KAYNAKÇA
Creswell, J.W. (2013), Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Siyasal Kitabevi.
Coşkun, R. ve Altunışık, R. ve Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2015), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı, Sakarya, Sakarya Kitabevi.
Kaya, S. (2020). Türk Eğitim Sisteminde Yeni Dönem: Ara Tatil, Turkish Studies - Education, 15(2), 1049- 1059. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.40272
MEB, 2023 Eğitim Vizyonu, http://2023vizyonu.meb.gov.tr/doc/2023_EGITIM_VIZYONU.pdf
MEB Orta Öğretim Kurumları Yönetmeliği, https://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/13111232_YONETMELYK.pdf
Ural, A. ve Kılıç, İ. (2013), Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi, Ankara, , Detay Yayıncılık.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, H. (2020), Yeni Ara Tatil Uygulamasına İlişkin Eğitim Yöneticileri ve Öğretmenlerin Görüşleri (Denizli İli Sarayköy İlçe Örneği ), Tezli Yüksek Lisans Projesi.
79
İLKOKUL YÖNETİCİLERİNİN KARŞILAŞTIKLARI OKUL KAYNAKLI ENGELLER
Tufan ARICA
ÖZET
Bu çalışma; İstanbul ili, Üsküdar, Beykoz ve Çekmeköy ilçeleri sınırları içerisinde bulunan
resmi ilkokullarda görev yapan yöneticilerin, karşılaştıkları okul kaynaklı engelleri tespit etmek
amacıyla yapılmıştır. Bu araştırmanın örneklemini, 2019-2020 Eğitim-Öğretim yılında, İstanbul ili,
Üsküdar, Beykoz ve Çekmeköy ilçelerindeki ilkokullarda görev yapan 120 yönetici oluşturmuştur.
Araştırmada veri toplamak amacıyla Yönetici Anketi kullanılmıştır. Elde edilen veriler, SPSS-15
istatistik programında uygun istatistiki teknikler kullanılarak analiz edilmiştir. Okul yöneticilerinin
karşılaştıkları okul kaynaklı engelleri belirlemek amacıyla, anketteki alt faktörlerin aritmetik
ortalamaları ve standart sapmaları tespit edilmiştir. Anket kullanılarak elde edilen sonuçların,
araştırmaya katılan ilkokul yöneticilerinin karşılaştıkları engellerin cinsiyet, yaş , medeni durum,
öğrenci sayısı, yönetici görev süresi, yönetici sayısı, öğretmen sayısı ve yıllık gelir durumu
değişkenlerine bağlı olarak farklılık gösterip göstermediği test edilmiştir. Yapılan bu fark testleri
sonucunda bazı demografik değişkenlere ait alt gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı
farklılık (p<.05) tespit edilirken, bir kısmında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık
saptanmamıştır. Yöneticilerin karşılaştıkları engeller dört ana başlık altında toplanmış olup
bunlar; personel, genel ve idari hizmetler, okul bütçesi ve fiziki kaynaklı engellerdir. Sonuç
olarak, ortaya çıkan bulgular tartışılmış ve öneriler getirilmiştir.
Anahtar kelimeler: Eğitim Yönetimi,Okul Yöneticisi
SCHOOL-BASED BARRIERS Faced by PRIMARY SCHOOL MANAGERS
ABSTRACT
This work aims to determine the school based difficulties that the primary school administrators
face in some some districts of İstanbul like Üsküdar, Beykoz and Çekmeköy The samples of this work
obtained from 120 primary school administrators who worked in Üsküdar, Beykoz and Çekmeköy some of
the districts of İstanbul in 2019-2020 Education year. İn this research, Administrator Survey is used to
collect the datum. The gathered datums are all analized in the SPSS-15 statistics programme with available
statistic techniques.The arithmetical means and the Standard deviations of the sub-factors in the survey
are all identified to find the school ?based obstacles that the administrators face.The results of the survey
are also tested according to the obstacles that the administrators face like gender, age , marital status,
task period, the number of the administrators and the annul income of the schools. As a result of the tests
, while in some demographic variations between the sub-groups, it is determined that there is a
80
meaningful differences ( p<.05) but in some other variations no meaningful differences could be found.The
obstacles that the administrators face are all gathered under the four main topics. They are : personnel ,
general and administrative services, school budget and physical obstacles.As a result, the findings are
discussed and some suggestions have been made.
Keywords: Education Managements and School Administrator
GİRİŞ
Okul yöneticilerinin görevlerini başarmada karşılaştıkları engelleri şu on iki maddede
gruplandırılmıştır:
1) Mevzuatın günün şartlarına uygun olmaması,
2) Yönetimin merkeziyetçi olması,
3) Yönetime siyasetin karışması,
4) Mevzuata uygun çalışma ortamının bulunmaması.
5) Finansman yetersizliği,
6) Merkezde alınan kararların uygulanamaması,
7) Alınan kararların sık sık değişmesi,
8) Üstlerin astlardan gelen teklifleri incelememesi,
9) Personel eksikliği,
10) Personel fazlalığı,
11) Araç-gereç eksikliği,
12) Denetimlerde görülen tutarsızlıklar
Yöneticilerin görevlerinin büyük bir kısmı problem çözme ile ilgilidir. Problem çözme, yöneticilerin
sorumluluklarının basında gelmektedir.( Küçükahmet,2000) göre problemler, eğitim sisteminin gelişimini
sağlayan ona yön veren itici güçlerdir.
Okul Müdürü,Hasan Tan İlkokulu,[email protected]
YÖNTEM
Bu araştırma, İstanbul ili Üsküdar, Beykoz ve Çekmeköy İlçelerindeki resmi ilköğretim okullarında
yapılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda, yerli ve yabancı literatür taraması yapılmış, konu ile ilgili
olarak yurt içinde yapılan çalışmalar incelenmiştir.
Örneklem grubundaki yöneticilerden veri toplamak amacıyla, okul müdürlerinin yöneticilerinin
karşılaştıkları okul kaynaklı engelleri belirlemeye yönelik “Yönetici Anketi” uygulanmıştır.
İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden alınan bilgilerle 101 ilköğretim okulunda görev yapan 235 yöneticinin
132’sine anket uygulanmıştır. 2 anketin eksik doldurulmuş olduğu tespit edilmiş olup değerlendirme dışı
tutulmuştur.
Uygulama yapılacak ilköğretim kurumlarının yöneticileriyle bizzat görüşülerek, tarafımdan ulaştırılarak
cevaplamaları sağlanmıştır. Anketlerin uygulama sürecinde çalışmaları olumsuz yönde etkileyecek herhangi
bir sorunla karşılaşılmamıştır.
Uygulamadan sonra eksiksiz cevaplandığı belirlenen ölçme araçları SPSS15 paket programına girilmiş ve
karşılaşılan engellere göre analizler yapılmıştır.
81
BULGULAR
“Yönetici Görev Dağılımının Adil Olmaması ve Fazla İş Yükü” ifadesinin aritmetik ortalamalarının
cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için yapılan ilişkisiz grup t
testi sonucunda; bu ifade için kadın yöneticilerin aritmetik ortalaması 2,35 , erkek yöneticilerin aritmetik
ortalaması ise 1,90 olarak bulunmuştur. Kadın yöneticilerin bu ifade için standart sapması ,9356, erkek
yöneticilerin standart sapması ise ,9343’tür. Kadın yöneticilerin ve erkek yöneticilerin puan ortalamaları
için yapılan ilişkisiz grup t testinde 0,05 düzeyinde anlamlı bir farklılık elde edilmiştir. Elde edilen bu farklılık
erkek yöneticilerin lehine gerçekleşmiştir. Başka bir ifadeyle erkek yöneticilerin “Yönetici Görev Dağılımının
Adil Olmaması ve Fazla İş Yükü” ifadesine kadın yöneticilerden anlamlı düzeyde daha fazla olumlu görüş
bildirmişlerdir (p<0,05)
“Araç Gereçlerin Yetersiz Olması” ifadesinin aritmetik ortalamalarının cinsiyet değişkenine göre
anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için yapılan ilişkisiz grup t testi sonucunda; bu ifade
için kadın yöneticilerin aritmetik ortalaması 1,46 , erkek yöneticilerin aritmetik ortalaması ise 1,88 olarak
bulunmuştur. Kadın yöneticilerin bu ifade için standart sapması ,6469, erkek yöneticilerin standart sapması
ise ,8162’dir. Kadın yöneticilerin ve erkek yöneticilerin puan ortalamaları için yapılan ilişkisiz grup t testinde
0,05 düzeyinde anlamlı bir farklılık elde edilmiştir. Elde edilen bu farklılık erkek yöneticilerin lehine
gerçekleşmiştir. Başka bir ifadeyle erkek yöneticilerin “Araç Gereçlerin Yetersiz Olması” ifadesine kadın
velilerden anlamlı düzeyde daha fazla olumlu görüş bildirmişlerdir.
‘Okul Yöneticilerinin Yetkilerinin Sorumluluklarını Yerine Getirmede Yetersiz Olduğu’ ifadesinin
aritmetik ortalamalarının “Yaş” değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek
amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonucunda, “Yaş” değişkeni gruplarının aritmetik
ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<,05).
“Okul Yöneticilerinin Yetkilerinin Sorumluluklarını Yerine Getirmede Yetersiz Olduğu” ifadesinin yaş
değişkenine göre hangi gruplar arasında farklılaştığını belirlemek üzere yapılan tek yönlü varyans analizi
(ANOVA) sonrası post-hoc Scheffe testi sonucunda; 31-40 yaş grubunda olan yöneticiler ile 51 ve üzeri yaş
grubunda olan yöneticiler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir değişim olduğu belirlenmiştir. Belirlenen
bu farklılık 51 ve üzeri yaş grubunda olan yöneticilerin lehine gerçekleşmiştir. Başka bir ifade ile; 51 ve üzeri
yaş grubunda olan yöneticiler, “Okul Yöneticilerinin Yetkilerinin Sorumluluklarını Yerine Getirmede Yetersiz
Olduğu” ifadesine 31-40 yaş grubunda olan yöneticilerden istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha fazla
olumlu görüş ortaya koymuşlardır (p<0,050).
SONUÇLAR
Okul yöneticilerine göre, personel, genel ve idari hizmetler, okul bütçesi ve fiziki yapı işlevlerinde
karşılaştıkları engeller dört ana başlıkta toplanmaktadır. Personelin yetiştirilmesi ile ilgili olarak en çok
karşılaşılan sorun, öğretmenlerin hem kişisel hem de mesleki yönden gelişmeye açık olmamasıdır.
Hizmetiçi Eğitimlerin üst makamlar tarafından iyi planlanamaması da bir diğer sorundur.
Araştırmanın sonuçlarına göre Okul aile birliği çalışmaları işleri ile ilgili olarak en çok karşılaşılan
sorun, okul aile birliği çalışmalarında yetkinin velilere verilmesine rağmen sorumlulukların ağırlaştırılmış
şekilde okul yönetimine bırakılmış olmasıdır .Oysa yetki ve sorumluluğun paralel gitmesi daha doğru
olacaktır. Bir diğer sorun ise okul aile birliği çalışmalarının gereğine inanılmaması ve velilerin bu konuda
görev almak istememesidir. Eğitim işi bir sacayağı olarak düşünüldüğünde üçayağından birinin veliler
82
olduğu söylenebilir. Velilerin ilgisi, desteği, katılımı ve işbirliği olmaksızın bir okulun başarıya ulaşmasının
olanaksız olduğu düşünülmektedir .Eğitim yöneticilerinin yönetim süreçlerinde çeşitli sorunlarla karşı
karşıya oldukları söylenebilir. Bu sorunlardan bazıları şunlardır:
“Okul yöneticileri “yetki-yaptırım gücü-hesap verme” konuları arasına sıkıştırılmıştır.”,
“İlköğretim okullarına ödenek gönderilmemesi sebebiyle çevre imkânları ile çözülmeye çalışılan bütçe, ne
yazık ki öğretmen-idareci ve veliyi zaman zaman karşı karşıya getirmektedir.”,
“Okulların çoğunda yeterli sayıda öğretmen, memur ve hizmetli bulunmamaktadır. Personelin azlığı
nedeniyle başta eğitim-öğretim olmak üzere hizmet sektöründe aksamalar yaşanmaktadır.”
“Üst yöneticiler, okul yöneticilerine gerekli desteği vermemekle beraber olumsuz her durumda rehberlik
çalışmaları yerine inceleme ve soruşturma yöntemine başvurmaktadırlar.”,
“Okullarımızda işlenen derslere ait araç ve gereç yok denecek kadar azdır. Mevcut görsel, işitsel her türlü
materyal eğitim ve öğretimde yeterli derecede kullanılmıyor. Kullanılanlar korunmuyor, atıl kalabiliyor.
Depolarda kapağı açılmamış malzemelere bazı okullarda rastlayabiliyor. “Zamanımın çoğu okulda geçtiğinden aileme zaman ayıramıyorum, iletişimim her gün azalıyor.”,
“Tam gün eğitim yapan okullarla ikili eğitim yapan okulların yöneticileri arasındaki mesai saati farklılığına
rağmen, aynı ücretin ödenmesi haksız bir uygulamadır ve iş motivasyonunu düşürmektedir.”,
“Müdür ve Müdür yardımcılarının ek dersleri yeterli değildir.”,
“Bütçe yönetimi okul müdüründe olmalı ve bürokratik işlemler azaltılmalıdır.”,
“Daha çok sınavlara yönelik öğretim yapıldığı için davranış sorunları ortaya çıkmaktadır. Öğretmenler
müfredata uymamakta, öğrencilere bilgi yığmaya devam etmektedir. Okul fiziki yapısının yetersizliği
,kalabalık sınıfları ve ikili eğitimi zorunlu kılmaktadır.
ÖNERİLER
Eğitim yöneticilerine belirli periyotlarla hizmet içi eğitimler verilmelidir.
Millî Eğitim Bakanlığının ilgili birimleri tarafından okul ihtiyaçlarının karşılanarak, öğretmenler hatta
yöneticiler asli görevini bırakarak aidat toplama yükünden kurtarılmalıdır.
Velilerin okulu sahiplenmeleri ve iletişimin artırılması için rehberlik çalışmaları düzenlenmelidir.
Eğitim yöneticilerinin eğitim-öğretim faaliyetlerini beklenildiği gibi yapabilmeleri ve okullarının başarısının
artırılması için okul yöneticilerine yetkiler verilmelidir.
Eğitim yöneticileri tarafından yönetici, öğretmen, veli, öğrenci ve çevre ilişkilerine yönelik alan çalışmaları
yapılmalıdır.
Eğitim-öğretimin aksamaması için öğretmen eksikliğinin tamamlanmalı, memur ve yardımcı personel
okullarda görevlendirilmelidir.
Üst düzey yöneticiler eğitim yöneticilerine rehberlik yapmalıdır.
Okullarda ders araç-gereç sayısı artırılarak kullanılabilir hale getirilebilmelidir.
Eğitim yöneticilerinin çalışma saatlerinin tekrar düzenlenmelidir.
Derslik ihtiyacının bir an önce yeterli seviyeye getirilmesi gerekmektedir.
KAYNAKÇA
Açıkalın, A. (1998). Toplumsal Kurumsal ve Teknik Yönleriyle Okul Yöneticiliği. Ankara: Pegem A Yayınları. Akal, Z. (2000). İşletmelerde Performans Ölçüm ve Denetim. Milli Prodüktivite Dergisi. Ankara.
83
Başaran, İ. E. (1996). Eğitim Yönetimi. Ankara: Feryal Matbaası. Çelik, V. (2002). Okul Kültürü ve Yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Daşlıçay, N. (1997). Okul Yöneticisinin Liderlik Davranışları. Ankara: Kara Kuvvetleri Eğitim ve Doktrin Komutanlığı Yayını. Dündar, D. (2007). Eğitim Yöneticisi Olan Ortaöğretim Kurumları okul müdürlerinin performans yönetimi yeterliliklerinin toplam kalite açısından incelenmesi. Yayımlanmış yüksek lisans tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Farsakoğlu, M. (2005). Liderlik ve Çalışma Yönetimi. İstanbul. Ünal, S. Ada, S. (2003). Sınıf Yönetimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları Valentine, S. (2002). Ethical Context, Organizational Commitmen, and Person-Organization Fit. Journal of Business Etfaics, Volume: 41, Issue: 4. Yersiz, E.(2010). İlköğretim Okul Müdürlerinin Öğretmenler Tarafından Algılanan Yöneticilik Performansları ile Öğretmenlerin İş Tatmini Arasındaki İlişki Düzeyi. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi.Yeditepe Üniversitesi. Yılmaz, H. (2000). İşletmelerde Bilgi Teknolojisi – Yönetici İlişkisi ve 21. Yüzyılda İşletme Yöneticiliğinin Özellikleri Standart Dergisi, Sayı: 68, TSE Enstitüsü Yayınları.
84
ŞİDDETE MEYİLLİ LİSE ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARI VE HUKUKİ SONUÇLAR
Adnan AKALIN7
ÖZET
Hayata hazırlanan çocuklar ve gençler çeşitli etkenlere bağlı olarak kimi zaman saldırgan
davranışlara ve şiddete yönelebilmektedirler. Kişilik özellikleri, arkadaş ortamı, yaşadıkları çevre, toplumsal
normlar gibi risk faktörleri bu noktada etkin rol oynayabilmektedir. Saldırgan davranışlar ve şiddet eğilimi
kimi zaman yaşadıkları çevrede gerçekleştirilirken, kimi zaman da eğitim görülen okullarda
sergilenebilmektedirler. Bu tür olumsuz tutum ve davranışlar okulda gerçekleştiği zaman ilgili idari
yaptırımlarla sonuçlandırılmaktadır. Kimi zaman şiddet eğilimi çocukları, hiç içinde bulunmak
istemeyecekleri suça sürükleyebilmekte buna bağlı hukukî sonuçlar da ortaya çıkabilmektedir. Yapılan
araştırmalar çağımızda çocuklar arasında saldırgan davranışların ve şiddetin giderek yaygınlaştığını ortaya
koymaktadır. Bu çalışmada çocuklar arasındaki saldırgan davranışlar ve şiddet eğilimi, bu sebeple suça
sürüklenen çocuklar ve bu tarz fiillerin çocuklara yönelik doğurduğu hukukî sonuçlar incelenmeye gayret
edilecektir.
Anahtar Kelimeler
Şiddet, Suç, Çocuk, Eğitim, Hukukî Sonuç
THE BEHAVİOUR OF HİGH SCHOOL STUDENTS WİTH VİOLENCE TENDENCY AND İTS LEGAL CONCLUSİONS
ABSTRACT
The children and adolescents, who are preparing for life, can sometimes turn towards aggressive
behaviors and violence due to various factors. Risk factors such as personality traits, friend environment,
living environment, and social norms can play an active role in this respect. While aggressive behaviors and
tendencies of violence are sometimes carried out in the environments, where the children and the
adolescents live. Furthermore, these bad attitudes can sometimes be exhibited in schools where they are
educated. Such negative attitudes and behaviors result in relevant administrative sanctions when they
occur at school. Sometimes the tendency to violence can drag children into criminal activities that they will
never want to be involved in, and related legal consequences may arise. The related studies in this field
reveal that aggressive behaviors and violence have become more common among children in our age. In
this study, the aggressive behaviors and tendency to violence among the children, the children who are
dragged into crime because of these bad behaviors and tendencies, and the legal consequences of such
acts for children was tried to be examined.
Keywords:
Violence, Crime, Child, Education, Legal Conclusion
7 Doktor Öğretim Üyesi, Gaziantep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, [email protected]
85
GİRİŞ
İnsan, etkileşimi güçlü sosyal bir fert oluncaya kadar farklı evrelerden geçer. Bu evreler en genelde
bebeklik, çocukluk, ergenlik, olgun çağı ve yaşlılık olarak sınıflandırılabilir. Yapılan araştırmalar bireyin
kapsamlı ve kalıcı kişilik gelişimi gösterdiği evrelerin çocukluk ve ergenlik yılları olduğunu ortaya
koymaktadır. Bahsi geçen bu iki evrede birey; aile ve eğitim gördüğü okulla birlikte yaşadığı çevre, arkadaş
ortamı, medya, internet, sosyal medya, interaktif oyunlar/ortamlar gibi birçok farklı unsurla etkileşimde
bulunmaktadır. Bunlardan bazıları çocuğun psiko-sosyal gelişimini olumlu yönde etkilerken diğer bir kısmı
da olumsuz etkileyebilmektedir. Hatta bazı çocuklar ve gençler sırf merak, özenti, ihtiyaç gibi saiklerle
kişilikleri üzerinde olumsuz etki uyandıracak bireyleri rol model almakta, bu da onları cebir ve şiddetle
birlikte suç fiiline yönelmeye sevk edebilmektedir. Çoğu zaman doğru eğitim metodu, olumlu örneklem ve
uyarılarla bu tür davranışlardan çocuklar vazgeçebilmektedirler.
Uyarı ve açıklamalara rağmen davranış değişikliğine gitmeyen kimi öğrenciler, istendik davranışa
sevk amacına matuf, ilgili yönetmelikler çerçevesinde eğitim sürecinde birtakım disiplin soruşturmalarına
muhatap olabilmektedir. Ergenlikle birlikte kimlik arayış sürecine giren özellikle ortaöğretim çağındaki kimi
gençler olumsuz davranışları bazen kişilik göstergeleri olarak da ortaya koyabilmektedirler. Tüm meşakkatli
caydırıcı yöntemlere rağmen olumsuz davranış sergilemeye devam eden bazı gençler daha da ileri giderek
kendileriyle birlikte çevresine büyük zararlar verecek suç fiillerine yönelebilmekte, bu da işlenen fiilin
yargıya taşınmasına sebep olabilmektedir.
AMAÇ
Çalışmamızda, istendik davranış geliştirme sürecinde çeşitli etkenlere bağlı olarak olumsuz davranış
gösterip şiddete meyil eden lise çağındaki gençlerin davranışları inceleme altına alınarak bu davranışların
hukukî sonuçlarının ortaya koyması hedeflemiştir. Amacımız, alanda yapılan araştırmalardan yola çıkarak
özellikle ortaöğretim düzeyindeki öğrencilerin şiddete meyil sebeplerini ve oranlarını araştırmak, bununla
birlikte yönetmelik ve kanunlarda öngörülen yaptırım ve hukukî sonuçları ortaya koymaktır. Bu amaçla
araştırmamızda konumuzla ilgili temel kavramları, lise düzeyindeki öğrencilerin şiddete/suça meyil
sebepleri ve oranları, bu yaş grubuna yönelik idari yaptırımlar ve hukukî sonuçlar ile olumlu yönde davranış
değişikliği için alınacak önlemlere cevap aranmaya çalışılmıştır.
YÖNTEM
Mevcut çalışma daha çok nitel yönteme dayalı olup daha önceden elde edilmiş verilerle birlikte
ortaya konulmuş dokümanların analizine dayanmaktadır. Malum olduğu üzere nitel çalışmalar, hayatın
kendi seyri içinde sosyal bir varlık olan insanların, toplumsal normlara bağlı olarak ortaya koyduğu iş ve
davranışları verilere dayanarak etraflıca ve derinlemesine irdeleyerek betimlemeyi, gerçekçi ve bütüncül
çerçevede ortaya koymayı esas alır.8 Bu çalışmada da liseli öğrencilerin son yıllarda yükselen şiddet
eğilimleri ve buna bağlı hukukî sonuçlar inceleme altına alınmıştır.
Çalışmanın amacına bağlı olarak yakın tarihe ait belirli anket çalışmalarıyla birlikte TÜİK verileri,
MEB raporları, ilgili yönetmelik ve kanunlar taranmıştır. Elde edilen bu dokümanlar incelenerek liseli
8 Bilgi için bkz. Howard Lune, Bruce L.Berg, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (Çev. Asım Arı),
Konya 2019, s.13
86
gençlerin şiddet ve suça eğilim sebepleri, bu amaca yönelik gerçekleştirdikleri fiiller ve bu fiillerin
doğurduğu hukukî sonuçlar incelenmiştir. İlgili dokümanlar lise öğrencileri açısından ele alınarak ‘çocukluk,
eğitim hakkı, kız-erkek öğrenci, kanunda çocuk, şiddet, suç, idari yaptırım, hukukî sonuç’ kavramları
açısından içerik analizine tabi tutulmuştur.
BULGULAR
Araştırmamıza ait bulguları ortaya koymadan önce konumuza ait temel kavramların neler
olduğunun doğru anlaşılması önemlidir. Çalışma konumuza bağlı dört temel kavram karşımıza çıkmaktadır:
Saldırganlık, şiddet, suç ve çocuk. Saldırganlık; en basit anlamda başkalarını inciten ya da incitebilecek olan
davranış olarak nitelendirilmiştir.9 Dünya Sağlık Örgütü’nün Dünya Şiddet ve Sağlık Raporu’ndaki tanımına
göre şiddet ise; bir bireyin yaralanma ve ölümüne neden olan ya da gelişmesini engelleyen fiziksel, psiko-
sosyal ve cinsel olarak uygulanan kasıtlı davranıştır.10 Hukukî bir ifade olarak suç ise; isnat yeteneğine
sahip kişinin kusurlu iradesinin yarattığı icraî veya ihmalî bir hareketin meydana getirdiği, yasada yazılı tipe
uygun, hukuka aykırı ve müeyyide/yaptırım olarak cezanın uygulanmasını gerektiren bir eylemdir.11 Çocuk
kavramına gelince onun tanımını tam olarak ifade etmek kolay değildir. Zira çocuk biyolojik, psikolojik,
sosyolojik ve fizyolojik yönleri şahsında barındıran özel bir varlıktır. Fakat yine de çocuk; zihinsel, fiziksel ve
ruhsal yönden tam olgunluğa erişmemiş, toplumdaki rol ve görevlerini henüz öğrenmekte olan, bakıma ve
eğitime gereksinimi olan varlıktır, diye tanımlanabilir.12 Konumuzu hukukî açıdan ele alacağımız için
kanunlardaki tarife göre çocuk ise; daha erken yaşta ergin olsa bile, on sekiz yaşını doldurmamış kişi olarak
belirtilmiştir.13
Türkiye’nin demografik yapısı incelendiğinde çocuk ve genç nüfusun genel nüfusa oranının oldukça
yüksek olduğu görülmektedir. 2019 yılı sonu oluşturulan istatistiklere göre Türkiye’de nüfus 83 milyonu
geçmiş durumdadır. 0-17 yaş grubunu oluşturan çocuk nüfus ise 22 milyon 876 bindir. Çocuk nüfusun
toplam nüfusa oranı %27,5’tir. Avrupa Birliği üye ülkelerin tamamında çocuk nüfusun toplam nüfusa oranı
ise ortalama %18,6’dır. Türkiye tüm bu ülkeler arasında en yüksek çocuk nüfus oranına sahip ülke
konumundadır.
2018/’19 Öğretim yılında ülkemizde resmi ve özel dâhil okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve
ortaöğretim örgün eğitimdeki toplam öğrenci sayısı 18 milyon 108 bin 860’tır. Bunlardan ortaöğretimde
yani lise ve dengi okullarda eğitim görenlerin sayısı toplam 5 milyon 649 bin 594 öğrencidir.14 Okul öncesi,
9 Yavuzer, Yasemin, Okullarda Saldırganlık/Şiddet: Okul ve Öğretmenlerle İlgili Risk Faktörleri, Milli Eğitim
Dergisi, S. 192, Güz/2011, s. 44. 10
World Health Organization, World Report on Violence and Health (WRVH), Summary, s. 4. (https://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/world_report/en/summary_en.pdf) 11
Akalın, Adnan, İslam Hukukunda Devlete İsyan Suçu, Fecr Yayınları, Ankara 2016, s. 22.; Bkz. Alacakaptan, Uğur, Suçun Unsurları, Sevinç Matbaası, Ankara 1975, s. 10; Taner, Tahir, Ceza Hukuku Umumi Kısım, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1954, s. 80. 12
Bülbül, Selda-Doğan, Sevgi, Suça Sürüklenen Çocukların Durumu ve Çözüm Önerileri, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2016, S. 59, s.32; Farklı tanımlar için bkz. Sağlam, Mehmet-Aral, Neriman, Tarihsel Süreç İçerisinde Çocuk ve Çocukluk Kavramları, Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 2016, C.1, S.2, s.46 vd. 13
Türk Ceza Kanunu, Madde6/1-a; Çocuk Koruma Kanunu, Madde.3/1-a. Ayrıca bkz. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Madde.1 (https://www.unicef.org/turkey/çocuk-haklarına-dair-sözleşme). 14
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ‘Eğitim Kurumlarının Kademelere Göre Okul, Öğrenci, Öğretmen Ve Derslik Sayısı’, (http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1018)
87
temel eğitim ve yükseköğretimde eğitim gören öğrenciler hariç sadece ortaöğretimde eğitim gören öğrenci
sayımız bazı Avrupa ülkelerinin nüfusundan daha fazla olduğu görülmektedir.
2018/’19 öğretim yılı verilerine göre okullaşma oranları dikkate alındığında ülkemizde
ortaöğretimde yani lise ve dengi okullarda net okullaşma oranı ise %84,2 olduğu görülmektedir.15 Yaş
gruplarına göre net okullaşma oranları dikkate alındığında ise 14-17 yaş grubunda okullaşma oranı ise
%88,22’dir. Geçmişten günümüze okullaşma oranları ülkemizde daima yukarı doğru bir eğilim
göstermiştir.16
Ülkemizde geçtiğimiz yıl çocuk nüfustan ekonomik faaliyette bulunan 5-17 yaş çocuk sayısı ise 720
bin kişidir. Çalışan çocukların %79,7’sini 15-17 yaş grubu, %15,9’unu 12-14 yaş grubu %4,4’nü ise 5-11 yaş
grubu oluşturmaktadır. Çalışan çocukların %65,7’si aynı zamanda eğitimlerine de devam etmektedir. Geri
kalan %34,3’lük grup ise eğitim görmemektedir. Çalışan çocuklar yaş grubuna göre incelendiğinde 5-14 yaş
grubunda çalışan çocuklardan %71,9’u, 15-17 yaş grubu çalışan çocuklardan %64,1’i aynı zamanda
eğitimine devam etmekte olduğu tespit edilmiştir.17
Araştırmamıza konu olan ortaöğretim öğrencilerinin geçtiğimiz öğretim yılı okullaşma oranları
dikkate alındığında ortaöğretim çağındaki %15,8 oranındaki çocuk eğitimin dışında kalmıştır. Ekonomik
faaliyet içinde yer alan yani çalışan çocuklardan %34,3’ü ise aynı şekilde eğitim dışında kalmıştır. Bu
verilere göre geri kalan kahir ekseriyet çocuk zamanının çoğunu eğitim görmek için okullarda
geçirmektedir.
Çocuklar farklı etkenlere bağlı olarak eğitim gördükleri kurumlarda ya da yaşadıkları çevrede kimi
zaman şiddet içerikli saldırgan davranışlara yönelmekte, bu davranışlar aynı zamanda kanunlar
çerçevesinde suç teşkil edebilmektedir. Kabul edilemez bu tarz fiillere meyleden çocukların davranışları
dikkate alındığında, bu davranışlarının altında yatan birçok farklı etken olduğu görülür.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2002 yılında yayınladığı Dünya Şiddet ve Sağlık Raporu’nda kişilerin
şiddet eğilim sebeplerini Ekolojik Sistemler Kuramı çerçevesinde değerlendirmiştir.18 Ekolojik sistemler
kuramına göre insan, yaşadığı çevreyle her daim etkileşim halindedir. Büyüme ve gelişim sürecindeki kişi;
fiziksel, toplumsal ve kültürel çevre içerisinde onu destekleyen, ona kılavuzluk eden, sosyal olarak
örgütlenmiş en yakında uzağa iç içe geçmiş beş sistemle etkileşim halindedir.
15
Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2018/’19, Milli Eğitim Bakanlığı, Eylül 2019, s. 1. (http://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=361). 2018/'19 okullaşma oranları hesaplanırken, kullanılan nüfus ve öğrenci sayılarında Türkiye'de ikamet eden T.C. vatandaşları kapsanmıştır. İstatistik, tamamlanmış olan en son takvim yılı sonu öğrenci rakamları ve tamamlanmış olan en son nüfus rakamları (31 Aralık 2018) kullanılarak hesaplanmıştır. 16
Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2018/’19, Milli Eğitim Bakanlığı, Eylül 2019, s. 1. (http://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=361). Yaş gruplarına (doğum yılları) göre NET okullaşma oranları hesaplanırken; öğrencinin ait olduğu eğitim kademesine (öğrenim türüne) bakılmaksızın, ilgili yaş grubunda bulunan toplam öğrencilerin, ilgili yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilmiştir. 17
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ‘İstatistiklerle Çocuk, 2019, Haber Bülteni’, Sayı: 33733, Yayın tarihi: 17.04.2020. (http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33733) 18
World Health Organization (WHO), World Report on Violence And Health. E.G. Krug, L.Dahlberg, J.A.Mercy, A.B.Zwi, R.Lozano, Geneva 2002, s.9 vd.
88
Bu bağlamda ortaya çıkan etkileşimler aynı zamanda içinde risk faktörlerini de barındırmaktadır.
Saldırganlık, şiddete yönelme, suça meyillilik bu etkileşimler sonucunda bir davranış sorunu olarak ortaya
çıkabilmektedir. Özellikle gelişim sürecinde olan okul çağındaki her bir öğrenci kişisel özellikleriyle birlikte
ailesinden, çevreden ve toplumdan etkilenmektedir. Kendi kişisel özellikleriyle birlikte öğrenci, aile içinde
veya okulda var olan çatışmalardan, yaşadığı çevredeki arkadaşlık ortamları ve çeteleşmelerden, takip
ettiği medya programları ve sosyal medya ortamlarından, toplumun inanç ve yargılarından, devleti
yönetenlerin aldığı bilumum kararlardan ya da tüm dünyayı saran savaş ve salgınlardan etkilenerek şiddete
yönelebilmektedir. Ekolojik modele bağlı olarak Dünya Sağlık Örgütü (WHO), birbiriyle devamlı etkileşim
halindeki topluluklarda ve toplumlarda şiddetin çıkış sebeplerini yakından uzağa şu dört başlıkta
incelenebileceğini belirtir: Bireysel Faktörler, İlişkisel Faktörler, Çevresel Faktörler ve Toplumsal Faktörler.19
Sayılan etkenlerden bir veya bir kaçına bağlı olarak okullarda eğitim gören çocuklar ve gençler
şiddet içerikli saldırgan davranışlara yönelebilmekte arkadaşlarına, yakın çevresine veya tanımadığı
kimselere zarar verebilmektedirler. Bu saldırgan davranışlar kimi zaman vaktinin çoğunun geçirildiği
okullarda gerçekleşirken kimi zaman da yaşadığı ve etkileşimde bulunduğu diğer ortamlarda
görülebilmektedir. Lise ve dengi okullarda görülen saldırganlık ve şiddet olaylarında en yaygın görülen şekli
öğrenciler arasında görülen şiddettir. En yaygın saldırganlık ve şiddet türleri ise akran zorbalığı, karşı cinsi
rahatsız etme, fiziksel şiddet ve sözel şiddet olarak karşımıza çıkmaktadır.20
Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde yer alan lise ve dengi okullar ortaöğretim kurumları olarak
isimlendirilirler. Bu kurumlarda yürütülen eğitim öğretim faaliyetleri 2013 yılında yayımlanan Ortaöğretim
Kurumları Yönetmeliği çerçevesinde gerçekleştirilir. Ödül ve disipline yönelik öğrenci davranışları ise ilgili
yönetmeliğin Onuncu Kısmı’nda düzenlenmiştir. Bu kısmın birinci bölümünde öğrencilerden beklenen
davranışlar kapsamlı bir şekilde açıklanmış, ikinci bölümde de başarılı olup örnek davranış gösteren
öğrencilerin ödüllendirilmesi ele alınmıştır. Üçüncü bölüm ise olumsuz davranış sergileyen öğrencilere
yönelik disiplin cezalarını ele alır.21
Lise ve dengi okullarda öğrencilere disiplin yaptırımı gerektiren davranışlarda dört temel ceza
öngörülür. Bunlar sırasıyla Kınama, Okuldan Kısa Süreli Uzaklaştırma, Okul Değiştirme ve Örgün Eğitimin
Dışına Çıkarma cezalarıdır. Disipline konu olan öğrenci davranışları öncelikle okul Ödül ve Disiplin
Kurulu’nda görüşülerek karara bağlanır. ‘Kınama’ ve ‘Okuldan Kısa Süreli Uzaklaştırma’ cezaları okul
müdürünün onayıyla verilir. Daha ağır olan diğer iki cezadan ‘Okul Değiştirme’ cezası İlçe Öğrenci Disiplin
Kurulu onayı, ‘Örgün Eğitimden Çıkarma’ cezası ise ancak İl Öğrenci Disiplin Kurulu onayı sonrasında
uygulanır. 22 Yönetmelikte öğrenciye ceza takdiri sürecinde; 18 yaşına kadar çocuk olduğu, öğrencinin üstün
yararı, gizlilik ilkesi, ilgili öğretmen ve velilerin görüşleri, ailesi ve yaşadığı çevreyle ilgili bilgiler, kişisel
özellikleri ve psikolojik durumu, tahrik unsuru, yaşı ve cinsiyeti, ders başarısı, daha önce ceza alıp almadığı,
öğretmenlik mesleğinin saygınlığı hususlarının göz önünde bulundurulması gerektiği vurgulanır.
19
World Health Organization (WHO), World Report on Violence And Health. E.G. Krug, L.Dahlberg, J.A.Mercy, A.B.Zwi, R.Lozano, Geneva 2002, s.9 vd. 20
Aküzüm, Cemal-Oral, Behçet, Yönetici ve Öğretmen Görüşleri Açısından Okullarda Görülen En Yaygın Şiddet Olayları, Nedenleri ve Çözüm Önerileri, Ekev Akademi Dergisi, 2015, S. 61, s. 11 vd. 21
Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, 157-162. Maddeler. 22
Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği, 163. Madde.
89
Yönetmeliğin disiplinle ilgili maddeleri dikkate alındığında; ortaöğretimde eğitim gören öğrencilerin
olumsuz fiil ve davranışlarına cezalar öngörülmekle birlikte onu eğitimin içinde tutabilmek için üstün gayret
gösterildiği görülmektedir. Zira olumsuz davranışa karşılık ceza tatbiki sürecinde ilgili kurul ve
yöneticilerden öğrencinin yaşı, cinsiyeti, psikolojik durumu, yaşadığı çevre, olumlu davranışlar geliştirme
yönündeki gayretleri gibi hususları göz önünde bulundurulmaları istenmiş, öğrenciye buna göre ceza
takdirine gidilmesi tavsiye edilmiştir. Hatta öğrencinin daha önce ceza almamış olması, derslerindeki ilgi ve
başarısı, olumlu davranış sergileyen birey olması durumlarını cezanın hafifletilmesine sebep saymıştır. Tüm
bunlar göz önünde bulundurulduğunda ilgili yönetmeliğin, tekrarının yaşanmaması ve mağduriyetlerin
giderilmesi şartıyla, hata yapıp yanlış fiil ve davranışlara yönelen öğrencileri tekrar eğitim öğretim hayatına
ve sosyal yaşama kazandırma gayreti içinde olduğu görülür.
Diğer yaş gruplarına nazaran göreli doğal güçsüzlük ve yetersizlikleri nedeniyle de çocukların
doğum öncesinden başlayıp ergin yaşa ulaşıncaya kadar yasal koruma altına alınmasını gerekli kılmıştır. Bu
düşünceden hareketle çocuk haklarının korunması ve çocuk suçluluğunun önüne geçilmesi için uluslararası
ve ulusal birçok adım atılmıştır. Tarihi süreçte çocuk haklarıyla ilgili uluslararası ilk resmi çalışma Milletler
Cemiyeti tarafından düzenlenmiş olup 1924 yılında yayımlanan ve beş maddeden oluşan Cenevre Çocuk
Hakları Bildirgesi’dir. Bu bildiride çocuğun maddi ve manevi gelişiminin sağlanması, beslenmesi, tedavisi,
korunması, felaket anlarında ilk yardımda bulunulması, sömürü ve istismara karşı korunması ve kardeşlik
duyguları içinde eğitilmesi konularına yer verilmiştir. 23 Daha sonra 1959 yılında Birleşmiş Milletler Teşkilatı
Genel Kurulu’nda on ilkeden oluşan Çocuk Hakları Bildirgesi oy birliğiyle kabul edilmiştir. İkinci dünya
savaşı çocuklar üzerinde oluşturduğu mağduriyetler de göz önünde bulundurularak oluşturulan bu bildiride
çocuklar arası ayırım yapılmaması, haklarında yüksek yararın gözetilmesi, çıkarılacak yasalarda çocuğun
çıkarının öncelikli gözetilmesi, onların gelişimi, barınması, bakımı, eğitimi, her tür istismara karşı korunması
gibi konular yer almıştır.24
1985 yılında ceza adalet sitemi karşısında genç insanların haklarının korunması ve geliştirmesi
esasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda Birleşmiş Milletler Çocuk Ceza Adaleti Sisteminin
Uygulanması Hakkındaki Asgari Standart Kurallar olarak kabul edildi. Beijing/Pekin Kuralları olarak da
adlandırılan bu kurallarda cezai sorumluluk yaşı, çocuk hakları, çocuklarla ilgili yapılacak inceleme,
kovuşturma, yargılama, hüküm ve hükmün infazı yöntem ve şekillerinin nasıl olacağı otuz maddede ayrıntılı
olarak belirlenmiştir.25 1989 yılına gelindiğinde Çocuk Haklarına Dair Sözleşme sonuçlandırılarak Birlemiş
Milletler Genel Kurulu’nda kabul edildi. 196 ülke tarafından kabul edilen kabul edilen çocuk haklarının
korunmasına yönelik en kapsamlı uluslararası sözleşmedir. Çocuk haklarını evrensel boyutta ele almakta
olup çocuğun gelişiminden bireysel bir yaşantı sürdürülebilmesine, kendisinden beklenen
sorumluluklardan yardım görmesi ve korumasına kadar birçok konuyu içerir ve elli dört maddeden oluşur26
23
Bkz. Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesi, 1924, http://www.un-documents.net/gdrc1924.htm 24
Çocuk Hakları Bildirgesi, 1959, ‘On İlke’ için bkz. https://magdur.adalet.gov.tr/bm-cocuk-haklari-bildirisi-01429 25
Pekin Kuralları için bkz. Rachel Hodgkin-Peter Newell, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama Elkitabı, (Trc. Şebnem Akipek), Cenevre 2003, s. 736 vd. 26
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme için bkz. https://www.unicef.org/turkey/çocuk-haklarına-dair-sözleşme .
90
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin ilk maddesinde çocuk tarifi ele alınmış ve daha erken yaşta reşit
olma durumu hariç, on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılmıştır. Bu sözleşmeyle çocuğun temel yaşam
hakkı, eğitim hakkı, onur ve itibarı, özel yaşantısı, çocuğa özgü adalet sisteminde adil yargılanma hakkı
koruma altına alınmıştır. Ayrıca çocuk çalışanlara yönelik temel ilkeler belirlemiş uyuşturucu, cinsel
sömürü, işkence ve özgürlükten yoksun bırakma gibi durumlara karşı da önlemler alınmıştır. 27
Araştırmamızın da konusunu teşkil eden ceza yasasını ihlalle itham edilen kanunla ilişki içindeki çocuklar,
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 37, 38 ve 40. maddelerinde ele alınmaktadır.
1990 yılında da çocuk suçluluğunun önüne geçmek ve suçlu çocukların ıslahı için ulusal, bölgesel ve
uluslararası nitelikte yaklaşımlar ve genel stratejiler belirlemek adına Çocuk Suçluluğunun Önlenmesine
İlişkin Birleşmiş Milletler Yönlendirici İlkeleri (Riyad İlkeleri) Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul ve
ilan edildi. Altmışaltı madde olarak belirlenen bu sözleşmeye göre çocuklar ve gençlerin toplumda yasaya
uygun faydalı etkinliklere kendilerini adayarak, sosyal yaşamda insana yakışır bir uğraş edinip suç üretmeye
yönelik olmayan bir anlayış ve yaşam tarzı kazanması hedeflenir.28
Tarihsel gelişim açısından bakıldığında çocuk haklarının uluslararası nitelikte bir bildiriyle koruma
altına alınma sürecini yirminci yüzyılın başlarına dayandırmak mümkündür. 1924’te Cenevre Çocuk Hakları
Bildirgesi’yle başlayan bu süreç, 1959 ve 1985’te revize edilmiş ve 1989 yılında yürürlüğe giren Çocuk
Haklarına Dair Sözleşme’yle en olgun halini almıştır. Yaşam hakkından eğitime, sosyal haklardan yasal
etkileşime kadar çocuklara ait birçok hakkı koruma altına alan bu bildirge ayrıca ceza kanunlarıyla muhatap
olan çocukların durumunu da düzenleme altına alınmıştır. İlgili maddelere bakıldığında ceza kanunları
karşısında kovuşturması yapılan çocuğun yaşam hakkı, gelişim süreci, psikolojisi, toplumda üstlendiği rolü,
ailesiyle etkileşimi, masumiyet karinesi, yargılanma ve kararın infaz süreci gibi birçok unsur dikkate
alınmıştır.
Türkiye, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye ilk imza atan devletlerden biridir. Devletimizin kanun
koyucu organları çocuk hakları konusunda yasal düzenlemelere de gitmiştir. Çocuk haklarının korunması
kapsamında hem T.C. Anayasası’nda hem de kanunlarda Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’ye uyumlu
düzenlemelere yer vermiştir. Anayasa’nın 41. maddesi özellikle anneyle birlikte çocukların korunmasını,
çocukların koruma ve bakımdan yararlanmasını, yüksek yararı gözetilerek ebeveyniyle birlikte yaşamasını,
her tür istismara ve şiddete karşı koruyucu tedbirlerin alınmasını hüküm altına almıştır. Ayrıca korunmaya
muhtaç çocukların topluma kazandırılması, yabancı ülkede aileleriyle birlikte yaşayan çocukların eğitimi,
kültürel ihtiyaçları ve sosyal güvenliklerinin sağlanması için tedbirler alınması gerektiği belirtilmiştir. 29
Anayasanın konuyla ilgili düzenleyici ilkeleri esas alınarak yürürlüğe konulan Çocuk Koruma Kanunu
(ÇKK); korunma ihtiyacı olan çocuklar hakkında alınacak tedbirlerle suça sürüklenen çocuklar hakkında
uygulanacak güvenlik tedbirlerinin usul ve esaslarını, çocuk mahkemelerinin kuruluş, görev ve yetkilerine
ilişkin hükümleri kapsayan düzenlemeler getirmiştir.30 Yine Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) suça sürüklenen
çocuklar hakkında ceza sorumluluğu, yaş sınırı, suça azmettirilmesi, çocukların işledikleri fiiller nedeniyle
27
Bkz. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Madde 1, 3, 4, 6, 14, 19, 28. 28
Riyad İlkeleri için bkz. Uluslararası Çocuk Mevzuatı, Adalet Bakanlığı, UNICEF Türkiye ve diğer paydaşlar ortak projesi, Ankara 2013, s. 21 vd.; Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama Elkitabı, s. 747 vd. 29
T.C. Anayasası, 61 ve 62. Maddeleri. 30
Bkz. 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu, Madde 5, 15, 25.
91
ceza ve yaptırımların hafifletilmesi, eziyet, işkence, cinsel istismar ve öldürme gibi fiillerin çocuğa karşı
işlenmesi durumunda suç fiilinin niteliği konularında düzenlemelere yer verilmiştir.31
Çocuk Koruma Kanunu’nda ortaya konulan yeni yaklaşımla çocuğun suç işlemesi kavramı yerine,
şahsında barındırdığı vasıflar sebebiyle, suça sürüklenen çocuk ifadesi esas alınmıştır. Böylece çocuk, suç
fiilini gerçekleştiren suçlu olarak görülmek yerine faili olduğu fiilin bir anlamda mağduru konumunda kabul
edilmiştir. Bu yaklaşım, suça sürüklenen çocuğun bir şekilde içinde bulunduğu kötü durumdan ötürü
cezalandırılması yerine korunmasını temel gaye edinir. Elbette bu bakış açısı, suç eyleminin cezasız kalacağı
anlamını taşımaz. Aksine eğer bir yaptırım uygulanacaksa, faili çocuk olan suç fiillerinde çocuğa
uygulanacak yaptırımın onun taşıdığı bireysel özellikler dikkate alınarak orantılı tatbikini esas alır. Meri
kanunlar göz önüne alındığında çocuğa yönelik adalet sistemimiz, cezalandırma yerine daha çok koruyucu
ve onarıcı adalet ilkelerine göre hareket etmeyi esas alır. Bu süreçte çocuk mahkemelerinin temel görevi
ise suç işlenmesini önlemek veya suça sürüklenen çocukları cezalandırmak değil, şahsıyla birlikte ülkenin de
geleceğini inşa sürecindeki gençlerin suçtan korunmalarını sağlamaktır. Böylece çocukların suçu yaşam
biçimi haline getirmelerinin önüne geçilerek topluma kazandırılmaları sağlanacaktır.32
Toplumda suça sürüklenen çocukların kanuna aykırı fiillerinin doğurduğu hukukî sonuçlarından
bahsedilebilmesi için öncelikle bu çocuklar hakkında ceza sorumluluğunun var olup olmadığının tespiti
esastır. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’de yer aldığı gibi ülkemiz kanunlarında da, daha erken yaşta ergin
olsa bile 18 yaşını doldurmamış kişi çocuk olarak kabul edilmiştir.33 18 yaşını doldurmamış çocuklar
kanunda üç gruba ayrılmıştır. İlk grupta 12 yaşını doldurmamış çocuklar, ikinci grupta 12 yaşını doldurup 15
yaşını doldurmamış olanlar, üçüncü grupta ise 15 yaşını doldurup 18 yaşını doldurmamış gençler yer alır.
TCK’da ceza sorumluluk başlangıç yaşı ise 12 olarak kabul edilmiş, bu yaştan küçük çocukların ceza
sorumluluğu olmadığı kanunda yerini almıştır. 12 yaşından küçük çocuklar hakkında ceza kovuşturması
yapılmaz, bunun yerine çocuklara özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir.34 İlgili güvenlik tedbirleri Çocuk
Koruma Kanunu’nda koruyucu ve destekleyici tedbirler olarak belirlenmiştir.35 12 yaşını doldurup 15 yaşını
doldurmamış çocukların ceza sorumluluğunun olup olmadığı noktasında kanun koyucu net bir karine
koymamış olup bu yaş grubundaki çocuklarda isnat yeteneğini36, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını
algılaması ön koşuluna bağlamıştır. Bu konuda karar verme yetkisini de hâkime bırakmıştır. Yapılacak
değerlendirme sonucunda37 bağlayıcı ön koşul gerçekleşiyorsa bu kişiler hakkında suç; ağırlaştırılmış
müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde on iki yıldan on beş yıla, müebbet hapis cezasını gerektirdiği
31
Bkz. 5287 sayılı Türk Ceza Kanunu, Madde 6/1-b, 31, 38/2, 32
Akarca, Mehmet, Çocukların Ceza Hukukundaki Yeri ve Çocukların Korunması, s. 3, Erişim tarihi: 02.04.2020, www.anayasa.gov.tr/media/3626/akarca.pdf 33
Bkz. TCK, 6/1-b maddesi; ÇKK, 3/1-a maddesi. 34
Bkz. TCK, 31/1 ve 33. Madde. 35
ÇKK, 5. ve 11. Madde. 36
İsnat Yeteneği; bir fiilin faile yüklenebilmesi için failde bulunması gereken niteliklerin bütünüdür. Bkz. Dönmezer, Sulhi - Erman, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, 5. Bası, İstanbul, 1974, C.II, s. 160. 37
TCK’nın 31/2. Maddesinin gerekçesine göre; bu yaş grubu çocukların ceza sorumluluğunun olup olmadığı çocuk hâkimi tarafından tespit edilir. Ancak bu tespitten önce uzman kişilerden; yaş küçüklüğüyle birlikte çocuğun içinde bulunduğu aile koşulları, sosyal ve ekonomik koşullarla birlikte psikolojik ve eğitim durumunu ortaya koyan rapor hazırlanması istenir. Ceza sorumluluğunun tespitinde bu rapor dikkate alınır. Bkz. Erdener, Yurtcan, Yargıtay Kararları Işığı Altında Türk Ceza Kanunu (Genel Hükümler), 2. Bası, Ankara 2015, C. I, s. 607.
92
takdirde dokuz yıldan on bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Diğer cezaların yarısı indirilir ve bu
halde her fiil için verilecek hapis cezası yedi yıldan fazla olamaz, hükmü yer almıştır.38
Mevcut çalışmaya konu olan 15 yaşını doldurup 18 yaşının doldurmayan çocuklarda ise ceza
sorumluluğu var kabul edilmiş, ancak bu kişilerin sahip olduğu yaş küçüklüğü kusur kabul edilerek ceza
sorumluluğuna sahip diğer kişilere oranla ceza indirimine gidilmesi hükümde yer almıştır. Buna göre bu yaş
grubunda olan kişiler hakkında suç; ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde on sekiz
yıldan yirmi dört yıla, müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde on iki yıldan on beş yıla kadar hapis
cezasına hükmolunur. Diğer cezaların üçte biri indirilir ve bu hâlde her fiil için verilecek hapis cezası on iki
yıldan fazla olamaz, hükmü kanunda yer almıştır.39 Kanun, sağır ve dilsizlik olan çocukları ise her yaş grubu
çocuk kategorisinde ayrıca ele almıştır. Çalışmamıza konu olan 15 yaşını doldurup 18 yaşını doldurmayan
sağır ve dilsiz çocukların cezası ise ikinci kategorik grupta değerlendirmiştir. Bu çocuklar ilgili grubun
şartlarını taşıması durumda yine bu gruptaki çocuklar hakkındaki hükümlere göre cezalandırabileceğine yer
vermiştir.40
İsnat yeteneğini etkileyen akıl hastalığının varlığı, kanunda cezayı hafifletici ya da düşürücü unsur
olarak görülmüştür.41 Zira akıl hastalığına sahip kişi, işlediği fiilin anlam ve sonuçlarını algılamaktan ve bu
fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirmekten yoksundur. Bu yaş grubundaki çocuklarda ceza
sorumluluğunu azaltan akıl zayıflığının veya ceza sorumluluğunu kaldıran bir akıl hastalığının var olup
olmadığı tespit edilir. Böyle bir kusurun mevcudiyeti durumunda çocuğa özgü güvenlik tedbirleri alma
yoluna gidilir.42
Çocukların yetişkinlerle iştirak halinde suç işlemesi durumunda, mahkemenin gerekli gördüğü
durumlar hariç, soruşturma ve kovuşturma ayrı yürütülür.43 Çocukların suça azmettirilmesi durumunda
üstsoy ve altsoy aranmaksızın azmettiren kişi hakkında cezada artırımına gidilir.44 Bu durumun kanunda yer
alma nedeni, çocukların daha kolay yönlendirilip suçta kullanılabilme ihtimaline binaen, suça uzatılmış bir
çeşit el misali çocukların suçta kullanılmasını engellemektir.45 Kanun, suçta tekerrür46 konusunu ele alırken
de çocuklara istisna getirmiş, buna göre on sekiz yaşını doldurmamış çocuklar hakkında, işlediği suçlar
sebebiyle tekerrür hükümlerinin uygulanmayacağını hükme bağlamıştır.47
Türk Ceza Kanunu’nda yapılan taksimata göre üçüncü grubu oluşturan 16-18 yaş arası çocukların
geneli ise ortaöğretim yani lise ve dengi okullarda eğitim gören çocuklardan müteşekkildir. Kanun, bu yaş
grubunda yer alan ve çoğunluğunun lise ve dengi okullarda eğitim gören bu çocukların algılama ve
38
Bkz. TCK, 31/2 ve 33. Madde. 39
Bkz. TCK, 31/3 ve 33. Madde. 40
Bkz. TCK, 31/2-3 Madde. 41
Bkz. TCK, 32. Madde. 42
Akarca, a.g.e., s. 4. 43
Bkz. ÇKK., 21. Madde 44
Bkz. TCK, 38/2. Madde. 45
Bayraktar, Köksal, Yeni Türk Ceza Kanununda Çocuklarla İlgili Hükümlere Genel Bir Bakış, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni (Prof. Dr. Aslan Gündüz’ün Anısına Armağan), 2005-2006, C.25, S.1-2 s. 48. 46
Tekerrür; hukuk ıstılahı olarak, bir kimsenin bir suçu işleyip hakkında hüküm verildikten sonra kanunda belirtilen süre geçmeden yeni bir suç işlemesi durumudur. Bkz. www.sozluk.adalet.gov.tr 47
TCK, 58/5. Madde.
93
yönlendirme vasfını taşıyıp taşımadıklarını incelemeyi gerekli görmez. Zira bu yaş grubu çocukların ilgili
vasfı taşıdığı kanaatini esas alır. Bununla birlikte suç fiilini işleyenin hâlâ çocuk olması sebebiyle cezada
indirime gider. Ayrıca Çocuk Koruma Kanunu, ikinci grupta olup ceza sorumluluğu olan çocuklar ile üçüncü
grupta yer alan çocuklar hakkında hâkime, kamu davasının açılmasının ertelenmesi ve hükmün
açıklanmasının geri bırakılması yetkisi tanınmıştır.48
TCK’ya göre hukuken olumsuz fiile karşı kişiye uygulanacak yaptırımlar cezalar ve güvenlik
tedbirleri olarak temelde iki gruba ayrılır. Cezalar ise kendi içinde hapis cezaları ve adli para cezaları olarak
ikiye taksim olunur. Hapis cezaları da kısa süreli olan ve kısa süreli olmayan olarak iki kısımdır. Bir yıl ve
daha az süreli hapis cezaları kısa süreli hapis cezaları, bir yıldan fazla olan hapis cezaları ise uzun süreli
hapis cezaları olarak adlandırılır. TCK’da çocuğa özgü güvenlik tedbirleri 56. maddede düzenlenmiş ve ilgili
kanuna atıfta bulunulmuştur. ÇKK’ya göre suça sürüklenen ve ceza sorumluluğu olmayan çocuklar
bakımından çocuklara özgü uygulanacak güvenlik tedbirleri koruyucu ve destekleyici tedbirler olarak
belirlenmiştir.49 Bunlar danışmanlık tedbiri, eğitim tedbiri, bakım tedbiri, sağlık tedbiri ve barınma tedbiri
olarak kısımlandırılmıştır.50
Yaş küçüklüğü kusuruyla birlikte ceza sorumluluğu olan ve suça sürüklenen çocuklara yönelik
öngörülen hapis cezası yaptırımları kanunda ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre fiili işlediği tarihte 18 yaşını
doldurmamış bulunan çocukların kısa süreli (bir yıl veya daha az) hapis cezası; adli para cezası, meslek
edinmeyi sağlamak için bir eğitim kurumuna devam etme, kamuya yararlı bir işte çalıştırma gibi seçenek
yaptırımlara çevrilmesi zorunlu kabul edilmiştir. Ceza sorumluluğuna sahip çocuk için hapis cezanın
tebdiline yönelik bu zorunluluk sadece kısa süreli hapis cezalarında gerekli görülmüştür.51 Uzun süreli (bir
yıldan fazla) hapis cezalarında üzerine atılan suçu işlediği kabul edilen ve ceza sorumluluğu var olan bir
çocuğa hâkim sırf yaşının küçük olması sebebiyle hapis cezası yerine başka bir ceza verebilme imkânına
sahip değildir. Kanunda bu yönde bir düzenleme öngörülmemiştir. Yalnız TCK’nın 51. maddesi uyarınca
işlediği suç sebebiyle üç yıl veya daha az süreli hapis cezasına hükmedilen çocuklar hakkında verilen ceza
ertelenebilmektedir. Yalnız kısa süreli hapis cezalarının seçenek yaptırımlara çevrilmesi zorunluluğu
kanunda yer aldığından suça sürüklenen çocuklara yönelik verilen bir yıl ve daha az hapis cezaları için
belirlenen seçenek cezanın ertelenmesi imkânı yoktur.
Belirtilen durumlara ek olarak Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun (CMK) 231. maddesi ve ÇKK’nın 23.
maddesine göre çocuk hakkında verilen iki yıla kadar hapis cezası veya adli para cezasına ilişkin hükmün
açıklanması 3 yıla kadar geri bırakılması mümkündür. Bu düzenlemeye göre çocuğa yüklenen suçtan dolayı
yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezası ise,
mahkemece hükmün açıklamasının geri bırakılması kararı verilebilir. Suça sürüklenen çocuk, hakkında
verilen üç yıllık denetim süresini iyi halli geçirmişse ve varsa kendisine yüklenen yükümlülüklerin gereğini
yerine getirmişse hakkında açılan davanın düşürülmesine karar verilebilmektedir. Yalnız hükmün
açıklanmasının geriye bırakılması kararı sanığın kabul etmesi şartına bağlanmıştır.52 Bu şartla yargılanan
48
ÇKK., 19. ve 23. Madde 49
ÇKK., 11. Madde. 50
ÇKK., 5. Madde. 51
Seçenek yaptırımlar için bkz. TCK, 50/1 ve 50/3. Madde. 52
CMK 231/6.
94
çocuğun üzerine atılı suçu işlemediğini savunarak beraat etmesine veya lehine olan diğer kanun
hükümlerinin uygulanmasına olanak sağlanmıştır.53
Günümüzde neredeyse her ortamda görülen şiddet eğilimi, tüm eğitim ortamlarıyla birlikte
ortaöğretim çağı çocukları arasında da giderek artan oranda karşımıza çıkmaktadır. Değinildiği şekilde
saldırganlık ve şiddet içeren davranışlar yaş aralıklarına bağlı farklı hukukî sonuçlar doğursa da kanun
nazarında çocukların 12 yaşından itibaren ceza sorumluluklarının başladığını ortaya koymaktadır. Şiddet
eğilimine bağlı suça sürüklenen çocukların günden güne artması meclis gündemine de gelmiş ve 2007
yılında milletvekillerinden oluşturulan komisyonla gençlerin ve çocukların şiddete eğilimleri hakkında
kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Konu hakkında meclis inceleme komisyonunun ortaya koyduğu rapor altı
bölümden oluşmuştur. İlk iki bölümde komisyonun araştırma yöntem ve usulleri ile şiddet ve saldırganlık
gibi temel kavramlar üzerinde durulmuş, şiddetin ortaya çıkış sebepleri ortaya konulmuştur. Sonraki
bölümde konuya ait uluslararası ve ulusal mevzuat incelenmiştir. Dördüncü bölümde Türkiye’de çocuk ve
gençlerde şiddete ilişkin durum analizleri, demografik ve sosyoekonomik yapı, şiddetin görülme nedenleri,
boyutları, sıklığı ile çocuk ve gençlere hizmet veren kurumlar hakkında açıklamalarda bulunulmuştur.
Beşinci bölümdeyse ise saha çalışmaları ve incelemelere yer verilmiştir. Komisyonun inceleme yaptığı bölge
ve illerdeki tespitleri, ceza infaz kurumlarındaki tutuklu/hükümlü çocuklar hakkında raporlar ve konuyla
ilgili gerçekleştirilen toplantılar kaleme alınmıştır. Son bölümde ise tespit edilen sorunlar, bu sorunların
çözüm yolları ele alınmış çocuklar ve gençlerin şiddet ortaya çıkmadan yapılması gerekenler öneri olarak
sunulmuştur.54
Bu dönemde hazırlanan raporun sonuç kısmında ortaöğretime devam eden gençlerden
%15,6’sının sigara kullandığı, %16,5’inin son bir ayda alkollü içki içtiği, %2,9’unun son üç ayda uyuşturucu
kullandığı, %9,2 delici/kesici alet taşıdığı, %22,4’ünün şans oyunu oynadığı belirtilmiştir. Yine aynı grup
öğrenciler, şiddetin en sık sokakta %39 sonrasında okul ve çevresinde (%34) görüldüğünü düşünmekteler.55
İlgili raporda şiddet yöntemleri fiziksel, sözel, duygusal ve cinsel olmak üzere dört kategoride
değerlendirilmiştir. Ortaöğretimde eğitim gören gençlerden %18,9’u son bir ayda şiddetle karşılaştıklarını,
%29,3’ü ise son üç ayda şiddet uyguladığını belirtmiştir. Raporda, son üç ayda gençlerin %22,1’i fiziksel,
%50’si sözel, %36,3’ü duygusal, %15,8’i ise cinsel şiddetle karşı karşıya kaldıklarını belirtmiştir. Bu ayrımda
devlet okulları ile özel okullar arasında oranların birbirine çok yakın olduğu da gözlemlenmiştir.56
Verilerde kabullenilmesi en güç olanı ise şiddetle karşı karşıya kalınan yerle ilgili kısmıdır. Zira
fiziksel şiddetle karşı karşıya kalınan yerlerin başında %49,4’la okul ve çevresi, %27,3’le evde olduğu
belirtilmiştir. Sözel şiddetle karşılaşılan yerlerin başında da %60,3’le okul ve çevresi, %18,1’le ev olduğu
belirtilmiştir. Duygusal şiddetle karşılaşılan yerlerin başında da %59,8’le yine okul ve çevresi, %19,1’le ev
53
Akarca, a.g.e., s. 11. 54
Komisyon raporunun içeriği için bkz. TBMM Çocuklarda ve Gençlerde Artan Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan (10/337, 343, 356, 357) Esas Numaralı Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, 22. Dönem, 5. Yasama Yılı, S. Sayısı:1413, Tarih: 13.04.2007. 55
TBMM Türkiye’de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde ve Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlü Çocuklarda Şiddet ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Saptanması Araştırma Raporu, 22. Dönem, 5. Yasama Yılı, Tarih: Nisan 2007, s. 97. 56
A.g.e., s. 99.
95
ortamı yer almaktadır. Cinsel şiddetle karşılaşılan yerlerin başında %44,8’le yine okul ve çevresi, %36,7’yle
sokak yer almaktadır. Bu verilere göre gençlerin en çok okul ve çevresinde şiddetle yüzleştikleri
görülmektedir.57
Çocukların ve gençlerin şiddet eğilimleri ve suça sürüklenme oranları veri olarak günümüze kadar
tutulmaya devam etmiştir. Son yıllara ait konuyla ilgili TÜİK tarafından paylaşılan veriler dikkate alındığında
on sekiz yaş altı çocuklarda şiddet eğiliminin devam ettiği gözlemlenmektedir. Bu yaş grubundaki
çocukların okullaşma oranları, güvenlik birimlerine geliş sebepleri, haklarında açılan davalar, suç oranları ve
ceza infaz kurumlarına giren hükümlü çocuk sayısı şu şekildedir:
- Öğretim yılına göre ilkokul, ortaokul ve ortaöğretimde okullaşma oranları (%)58
Öğretim Yılı İlkokul Ortaokul Ortaöğretim
2014-2015 96,3 94,3 79,4
2015-2016 94,9 94,4 79,8
2016-2017 91,2 95,7 82,5
2017-2018 91,5 94,5 83,6
2018-2019 91,9 93,3 84,2
- Güvenlik Birimine Suça Sürüklenme ile Gelen veya Getirilen Çocuklar59
2013 2014 2015 2016 2017
Toplam : 115.439 117.486 118.245 108.675 107.984
Erkek : 102.350 102.493 101.097 91.699 92.849
Kız : 13.089 14.993 17.148 16.976 15.135
- Geliş Nedenine Göre Güvenlik Birimine Gelen veya Getirilen Çocuklar60
2015 2016 2017
Suça sürüklenme : 118.245 108.675 107.984 çocuk
Kabahat işleme : 485 2.582 2.345 çocuk
Madde kullanımı : 213 525 293 çocuk
Evden kaçma : 3.010 2.686 2.315 çocuk
57
A.g.e., s. 100 vd. 58
Veriler 05.05.2020 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1018 internet adresinden alınmıştır. 59
Veriler 05.05.2020 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1070 internet adresinden alınmıştır. 60
Veriler 05.05.2020 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1070 internet adresinden alınmıştır. Yukarıda sayılanların dışında güvenlik birimine getirilen çocuklar için ilgili kaynağa bakınız.
96
- Suça Sürüklenen Çocuklar Hakkında Açılan Davalardaki Suç Sayıları (2018 yılı)61
12-15 Yaş 15-18 Yaş Toplam
Malvarlığına Karşı Suçlar : 37.307 42.620 79.927 (%42,6)
Hürriyete Karşı Suçlar : 14 794 19 321 34 115 (%18,2)
Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar : 8 905 16 682 25 587 (%13,6)
Kamunun Sağlığına Karşı Suçlar : 2 137 7 138 9 275 (%4,9)
Diğer Suçlar : 13 563 35 134 38 697 (%20,7)
- Suç Türü ve Yaş Grubuna Göre Ceza İnfaz Kurumlarına Giren Hükümlüler62
2016 yılı Toplam hükümlü : 187.730 kişi
15-17 yaş hükümlü : 7.910 Toplam: 9.201 çocuk hükümlü
2017 yılı Toplam hükümlü : 215.761 kişi
15-17 yaş hükümlü : 10.112 Toplam:11.805 çocuk hükümlü
2018 yılı Toplam hükümlü : 266.889 kişi
15-17 yaş hükümlü : 12.226 Toplam: 14.502 çocuk hükümlü
2018 yılında suça sürüklenen çocuklar hakkında açılan davalardan; malvarlığına karşı işlenen
suçların %47,2’sinde, hürriyete karşı suçların %36,4’ünde, vücut dokunulmazlığına karşı açılan suçların
%20’sinde, kamu sağlığına karşı suçların %44,2’sinde mahkûmiyet63 kararı verilmiştir.64
Ceza mahkemelerine gelen davalarda her 100 bin çocuktan suça sürüklenen çocuk sayısı 2014
yılından itibaren düşme eğilimi göstermiştir. Buna göre; 2013 yılında 2.315, 2014 yılında 2.300, 2015 yılında
2.251, 2016 yılında 1.783, 2017 yılında 1.608, 2018 yılında ise 1.598 çocuk suça sürüklenmiştir.65
Elde edilen verilere göre; eğitim öğretimin bütün kademelerinde olduğu gibi ortaöğretimde de her
yıl okullaşma oranı artmasına rağmen, yıllara göre farklılaşma gösterse de, özellikle lise ve dengi okul
çağındaki çocuklarda suça eğiliminin devam ettiği görülmektedir. 2016 yılından itibaren güvenlik güçlerine
getirilen çocukların sayısında azalma gözlemlense de ceza infaz kurumuna giren çocuk hükümlülerin
61
Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2018, Ankara, s.80. (Erkek ve kız, dava açılan
çocuk toplam sayıları verilmiştir.) (http://www.adlisicil.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/adli-statistik-2018-yayini) 62
Veriler 05.05.2020 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1070 internet adresinden alınmıştır. 25 farklı suçtan hüküm giyen kız ve erkek hükümlü çocukların istatistik verileridir. Ayrıca konumuzla doğrudan ilişkili olmaması sebebiyle 12-14 yaş arası hükümlü verileri çalışmada gösterilmemiştir. Bu veriler için aynı kaynağa bakılabilir. 63
Mahkûmiyet kararları; sanıklar hakkında verilen hürriyeti kısıtlayıcı ceza, para cezası, güvenlik tedbirleri ve diğer kararları içerir. Sanık hakkında birden fazla karar verilebilir. 64
Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2018, Ankara, s.82. Çocuklar hakkında açılan diğer davalar hakkında verilen mahkûmiyet kararları için ilgili kaynağa bakınız. 65
Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2018, Ankara, s.70.
97
sayısının artarak devam ettiği gözlemlenmektedir. Suça sürüklenen çocuklar hakkında açılan davaların
büyük çoğunluğunun mal varlığına karşı suçlar olduğu, sırasıyla onu hürriyete karşı suçlar ile vücut
dokunulmazlığına karşı suçlar takip etmekte olduğu görülmektedir. Bu davalarda 2018 yılı verileri dikkate
alındığında mal varlığına karşı suçlar ile kamu sağlığına karşı suçların neredeyse yarısına mahkûmiyet kararı
verildiği dikkati çekmektedir. Ceza mahkemelerine gelen davalarda ise suça sürüklenen çocuk sayılarında
2014 yılından itibaren ciddi azalma olduğu görülmektedir.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Çocuklar ve gençler, toplumların aydınlık yüzleriyle birlikte geleceğini temsil ederler. Bunun
bilincinde olan her toplum çocuklarına faydalı sağlayan eğitim verip iyi bir vatandaş olarak yetişmeleri için
çabalar. Türkiye Cumhuriyeti Devleti de kurulduğu dönemden beri tüm kurumlarıyla birlikte gençlerimizin
iyi eğitim almış, topluma faydalı bireyler olarak yetişmeleri için üstün gayret sarf etmektedir. Günümüzde
ülke nüfusumuzun dörtte birinden fazlasını on sekiz yaş altı çocuklar ve gençler oluşturmaktadır. Doğru
eğitim ve yönlendirmelerle gençliğin, ülkemizin geleceği açısından bir fırsat oluşturacağı muhakkaktır.
Fakat topluma uyum sağlama ve sosyalleşme sürecinde çocuklar ve gençler, çeşitli sebeplere bağlı olarak
kimi zaman olumsuz davranışlara sürüklenebilmekte hatta bu davranışlar bazen içinde şiddet ve suç unsuru
da barındırabilmektedir. Zamanının çoğunu okullarda geçiren bu yaş grubu, şiddet içerikli olumsuz
davranışları buralarda da gösterebilmektedir.
Çocuğun şiddete yönelmesinde sahip olduğu bireysel özelliklerle birlikte yaşadığı ortamın, çevrenin
ve yetiştiği toplumsal kültürün de pay sahibi olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte Dünya Sağlık Örgütü
bireyin şiddete yönelme sebeplerini ekolojik kuram çerçevesinde açıklamış ve yakından uzağa bireysel,
ilişkisel, çevresel ve toplumsal faktörlere bağlı ortaya çıkan riskler olarak ifade etmiştir.
Doğal yetersizlikleri sebebiyle korunması gereken bu yaş grubu üzerinde yüzyılın başından itibaren
uluslararası birçok çalışma yürütülmüştür. Yirminci yüzyılın ilk yarısından 1990’lı yıllara kadar çocuk
haklarının korunmasına yönelik birçok uluslararası çalışma yürütülmüş ve nihayetinde 1989 yılında
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen ve dünyanın birçok ülkesi tarafından imzalanan Çocuk
Haklarına Dair Sözleşme’yle bu çalışmalar en son halini almıştır. Ayrıca çocuk ceza adaleti sisteminin
uygulanması hakkında asgari standartları belirleyen Pekin Kuralları ile çocuk suçluluğunun önlenmesine
ilişkin yönlendirici ilkeleri ortaya koyan Riyad İlkeleri ise bu alanda yapılmış önemli çalışmalardandır.
Yapılan istatistik çalışmalarına göre okullaşma oranı son yıllarda ülkemiz genelinde oldukça artmış
olsa da eğitim gördükleri okullarda ve yetiştikleri ortamlarda çocukların kimi zaman saldırgan davranışlara
ve şiddete meyil ettikleri gözlemlenmektedir. Okul ve çevresinde gerçekleştirilen olumsuz davranışlara
karşılık ilgili yönetmelikler çerçevesinde lise ve dengi okullardaki öğrencilere uyarıcı ve önleyici cezalar
öngörülmüştür. İdari yönde öngörülen tüm bu ceza ve yaptırımlar ise bilinçlendirme esasına dayandırılarak
toplumsal düzeni koruma, caydırıcılık, öğrencinin yaptığı olumsuz davranışın farkına vararak olumlu yönde
düzelmesini sağlamayı hedeflemiştir.
Bireysel sebeplerin yanında çevresel, sosyal ve kültürel etkenlere bağlı olarak sosyal ve hukukî
normlara uyum sağlamada bir takım zorluklar yaşayan çocuklar, saldırgan davranışlarla birlikte şiddete
meyledip kimi zaman suça sürüklenebilmişlerdir. Devletimiz çocuk haklarının korunmasına yönelik
98
uluslararası sözleşmeleri de dikkate alarak suça sürüklenen çocuklara ayrı ihtimam göstermiş bu konuda
taraf olduğu uluslararası sözleşmelerle uyumlu yasal düzenlemelere gitmiştir. Anayasa’da ailenin
korunmasıyla birlikte çocuk haklarına yer verilmiştir. Kanunda on sekiz yaş altındaki bireyler çocuk
statüsünde değerlendirmiş ve sahip oldukları bireysel özellikler sebebiyle suça sürüklenen çocukların cezai
yaptırımları diğer yaş gruplarından ayrıştırılmış.
Çocuk Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanunu çocuğun suç işlemesi kavramı yerine taşıdığı bireysel
özellikler sebebiyle suça sürüklenen çocuk ifadesine yer vermiştir. Böylece çocuğu, faili olduğu fiilin bir
manada mağduru olarak da görmüş ayrıca suça sürüklenen çocuğa uygulanacak yaptırımlarda ceza tatbiki
yerine daha çok koruyucu ve onarıcı adalet ilkeleriyle hareket etmiştir. Bu sayede çocuğun hayatında suçu
yaşam tarzı haline getirmesine engel olmuştur.
Kanun, ceza sorumluluğu açısından bulunduğu yaşa göre çocukları üç gruba ayırmıştır. Buna göre
on iki yaşının altında yer alan çocukların ceza sorumluluğunun olmadığı belirlenmiş, bu yaşa kadar çocuğa,
suça sürüklense bile ancak yaşına özgü güvenlik tedbirlerinin uygulanabileceğini belirtmiştir. İkinci grubu
oluşturan on iki ila on beş yaş arası çocukların ceza sorumluluğunu ise işlediği fiilin hukukî sonuçlarını
algılama ön şartına bağlamıştır. Üçüncü grupta ise genel olarak lise ve dengi okullarda eğitim gören on beş
ila on sekiz yaş arası gençler yer alır. Bu grupta yer alan çocukların ceza sorumluluğu ise var kabul
edilmiştir. Yalnız bu yaş grubunda yer alan çocuklar hakkında hükmolunan cezaların, diğer yaş gruplarına
göre indirime gidilerek uygulanacağı hükme bağlanmıştır.
Çocuklara uygulanması gereken hapis cezalarına gelince; cezanın kısa süreli olması durumunda
seçenek yaptırımlara çevrilmesi zorunlu kabul edilmiştir. Bir yıldan üç yıla kadar olan hapis cezalarında ise
hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebileceği öngörülmüştür. Bu yönde verilecek kararla
birlikte çocuk işlediği fiilin hukukî, sosyal sonuçlarını kavrama ve kendini düzeltme fırsatı bulabilecektir. Bu
sayede suça sürüklenen çocuğun tekrardan topluma kazandırılması mümkün olacaktır.
Ülkemizde lise ve dengi okul çağındaki birçok genç şiddet eğilimi sebebiyle suça
sürüklenebilmektedir. Yıldan yıla oranlar değişim gösterse de günümüzde çocuklar ve gençler arasında
saldırgan davranışlarla birlikte şiddetin oldukça yaygın olduğu muhakkaktır. Bunun sebepleri arasında
çocuğun bireysel özellikleriyle birlikte yetiştiği aile ortamı ve çevrenin, arkadaş etkileşiminin, medyanın,
eğitim gördüğü okul ortamının ve toplumsal normların içinde barındırdıkları risk faktörlerinin olumsuz
etkileri sayılabilir. Bu yaş grubu çocuklar yaşadığı ortamla birlikte en çok da okul ve çevresinde şiddetle
karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu da okullarda konuyla ilgili acil bir takım önlemlerin alınarak yapısal
değişimlere gidilmesini zorunlu kılmaktadır. Özellikle çocuk eliyle gerçekleştirilen saldırgan davranış ve
şiddetin sadece idarî disiplin cezaları ve yaptırımlarla çözülemediği açıktır. Bununla birlikte 14-18 yaş arası
ceza infaz kurumlarına giren hükümlü çocukların sayısı yıldan yıla artmaktadır. Suça sürüklenen çocukların
büyük kısmı zamanlarının çoğunu ev ve okullarda geçirmektedirler. Okullarda çocuklara ve gençlere verilen
öğretim faaliyetlerinin yanı sıra onların olumlu davranış geliştirmelerine fırsat veren, olumsuz
davranışlarının da idarî ve hukukî sonuçları noktasında bilinçlendiren bir eğitime tabi tutulması elzemdir.
Ayrıca velilere de bu amaca yönelik bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır. Saldırgan
davranışlarla birlikte şiddet eğilimi gösteren bu sebeple de suça sürüklenen çocukların toplumda
99
azaltılmasının yegâne yolu eğitimdir. Öğretmenin rol model yaklaşımı ve bu anlayışı destekleyen bilinçli
veliler, gençlerin faydalı bireyler olarak topluma kazandırılmasında önemli rol oynayacağı bir gerçektir.
KAYNAKÇA
Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler-2018, Ankara, Erişim tarihi: 01.05.2020,
www.adlisicil.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/adli-statistik-2018-yayini .
Akalın, Adnan, İslam Hukukunda Devlete İsyan Suçu, Fecr Yayınları, Ankara 2016.
Akarca, Mehmet, Çocukların Ceza Hukukundaki Yeri ve Çocukların Korunması, Erişim tarihi:
02.04.2020, www.anayasa.gov.tr/media/3626/akarca.pdf.
Aküzüm, Cemal - Oral, Behçet, Yönetici ve Öğretmen Görüşleri Açısından Okullarda Görülen En
Yaygın Şiddet Olayları, Nedenleri ve Çözüm Önerileri, Ekev Akademi Dergisi, 2015, S. 61.
Alacakaptan, Uğur, Suçun Unsurları, Sevinç Matbaası, Ankara 1975.
Bayraktar, Köksal, Yeni Türk Ceza Kanununda Çocuklarla İlgili Hükümlere Genel Bir Bakış,
Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni (Prof. Dr. Aslan Gündüz’ün Anısına Armağan),
2005-2006, C.25, S.1-2.
Bülbül, Selda - Doğan, Sevgi, Suça Sürüklenen Çocukların Durumu ve Çözüm Önerileri, Çocuk Sağlığı
ve Hastalıkları Dergisi, 2016, S. 59.
Çocuk Hakları Bildirgesi, 1924, Erişim tarihi: 05.05.2020, www.un-documents.net/gdrc1924.htm
Çocuk Hakları Bildirgesi, 1959, Erişim tarihi: 07.05.2020, magdur.adalet.gov.tr/bm-cocuk-haklari-
bildirisi-01429.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 1989, Erişim tarihi: 05.05.2020, www.unicef.org/turkey/çocuk-
haklarına-dair-sözleşme .
Dönmezer, Sulhi - Erman, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, 5. Bası, İstanbul, 1974, C.II.
Erdener, Yurtcan, Yargıtay Kararları Işığı Altında Türk Ceza Kanunu (Genel Hükümler), 2. Bası,
Ankara 2015, C. I.
MEB Mevzuat Bankası, Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği (2013), erişim
tarihi. 05.05.2020, ogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/13111232_YONETMELYK.pdf.
MEB Mevzuat Bankası, Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları
Yönetmeliği (2014), Erişim tarihi: 05.05.2020, mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/1703.pdf.
MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı, Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2018/’19, Milli Eğitim
Bakanlığı, Eylül 2019, Erişim tarihi: 05.05.2020,
http://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=361 .
Mevzuat Bilgi Sistemi, 5287 sayılı Türk Ceza Kanunu, Erişim tarihi: 05.04.2020,
mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 .
100
Mevzuat Bilgi Sistemi, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu, Erişim tarihi: 05.04.2020,
www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5395.pdf .
Rachel Hodgkin - Peter Newell, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama Elkitabı (Trc. Şebnem
Akipek), Cenevre 2003.
Sağlam, Mehmet - Aral, Neriman, Tarihsel Süreç İçerisinde Çocuk ve Çocukluk Kavramları, Çocuk ve
Medeniyet Dergisi, 2016, C.1, S.2.
Taner, Tahir, Ceza Hukuku Umumi Kısım, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1954.
TBMM Araştırma Komisyon Raporu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Çocuklarda ve Gençlerde Artan
Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin
Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu Raporu, 22. Dönem, S.S.1413, 2007.
TBMM Araştırma Komisyon Raporu, TBMM Türkiye’de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde ve
Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlü Çocuklarda Şiddet ve Bunu Etkileyen Etmenlerin
Saptanması Araştırma Raporu, 22. Dönem, 5. Yasama Yılı, Tarih: Nisan 2007.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ‘Eğitim Kurumlarının Kademelere Göre Okul, Öğrenci, Öğretmen
ve Derslik Sayısı’, www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1018.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ‘İstatistiklerle Çocuk, 2019, Haber Bülteni’, Sayı: 33733, Yay. tarihi:
17.04.2020, Erişim tarihi: www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33733.
World Health Organization, World Report on Violence and Health (WRVH), Summary Erişim tarihi:
02.02.2020, www.who.int/violence_injury_prevention/violence/world_report/en/ summary_en.pdf.
World Health Organization (WHO), World Report on Violence And Health. E.G. Krug, L.Dahlberg,
J.A.Mercy, A.B.Zwi, R.Lozano, Geneva 2002.
Yavuzer, Yasemin, Okullarda Saldırganlık/Şiddet: Okul ve Öğretmenlerle İlgili Risk Faktörleri, Milli
Eğitim Dergisi, S. 192, Güz/2011.
101
KÜRESEL GİRİŞİMCİLİK İNDEKSİ, KADIN EĞİTİMİ VE YAŞAM BEKLENTİSİ
İlknur MAYA66
ÖZET
Bu araştırma, Küresel Girişimcilik İndeksi bağlamında en yüksek değere sahip ülkelerde girişimcilik,
kadın eğitimi ve yaşam beklentisinin ilişkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırma, tarama
modelinde olup nitel paradigmada desenlenmiştir. Araştırmada kullanılan yöntem, doküman analizidir.
Araştırmanın çalışma grubunu, Küresel Girişimcilik İndeksi açısından yüksek değere sahip olan Kanada,
Avustralya, Danimarka, Finlandiya, Estonya, Norveç ve Kore ile düşük değere sahip ülke olarak Türkiye
oluşturmaktadır. Çalışma grubunun belirlenmesinde karşılaştırma yapılabilmesi için ülkelerin en yüksek
girişimcilik değerine sahip olmaları koşulu dikkate alınmıştır. Bu nedenle, örneklem türü ölçüt
örneklemedir. Araştırma verileri, betimsel analiz ile analiz edilmiştir. Verilerin toplanmasında; Küresel
Girişimcilik İndeksi (2018), İnsani Gelişim İndeksi (2019) ve OECD (2018) verileri kullanılmıştır. Elde edilen
dokümanlar, resmi istatistikler olduğu için verilerin geçerliliği ve güvenilirliğinin yüksek olduğu söylenebilir.
Araştırmanın sonucunda Küresel Girişimcilik İndeksine göre, en yüksek değere sahip ülkelerde
kadınların eğitimde okullaşma oranları hem yüksek hem de cinsiyet eşitsizliği sorunu tüm kademelerde
bulunmamaktadır. Üstelik, girişimcilik değeri en yüksek ülkelerde-Estonya hariç-ortalama yaşam beklentisi
80 yıl üstünde ve iyi bir değerdedir. Diğer taraftan, Küresel Girişimcilik İndeksi yönünden düşük değere
sahip olan Türkiye’de ise, kadın eğitimi ve cinsiyet eşitsizliği sorunu son yıllarda azalmasına rağmen hâlen
devam etmektedir. Ortalama yaşam beklentisi, Türkiye’de 80 yılın altındadır.
Anahtar kelimeler: Küresel Girişimcilik İndeksi, Kadın Eğitimi, Yaşam Beklentisi.
GLOBAL ENTREPRENEURSHIP INDEX, WOMEN’S EDUCATION AND LIFE EXPECTANCY
ABSTRACT
This research aims to reveal the relationship between entrepreneurship, women's education and
life expectancy in countries with the highest value in the context of the Global Entrepreneurship Index.
The research is in the survey model and is patterned in the qualitative paradigm. The method used in the
research is document analysis. The study group of the research is constituted countries which has a high
value in terms of the Global Entrepreneurship Index Canada, Australia, Denmark, Finland, Estonia, Norway
and Korea with Turkey as a country with low value. In determining the study group, the condition that
66
Prof. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected]
102
countries have the highest entrepreneurship value was taken into account in order to make a comparison.
Therefore, the sample type is criterion sampling. The research data were analyzed by descriptive analysis.
In data collection; Global Entrepreneurship Index (2018), Human Development Index (2019) and OECD
(2018) data were used. Since the documents obtained are official statistics, it can be said that the validity
and reliability of the data are high.
According to the Global Entrepreneurship Index as a result of the research, in countries with the
highest value, the schooling rates of women in education are both high and the gender inequality problem
does not exist at all grades. Moreover, in countries with the highest entrepreneurial value - with the
exception of Estonia - the average life expectancy is over 80 years and is good value. On the other hand,
while having the lowest value in the direction of the Global Entrepreneurship Index in Turkey, women's
education and gender inequality issues are still ongoing despite the decline in recent years. Average life
expectancy is below 80 years in Turkey.
Keywords: Global Entrepreneurship Index, Women Education, Life Expectancy
GİRİŞ
Problem Durumu
Günümüzde tartışmasız bilinen bir gerçek, eğitimin bireyin yaşantısında olduğu kadar ülkelerin de
ekonomik yönden büyümesinde, gelişmesinde ve kalkınmasında en başat öğe olduğudur (Kavak, 2010).
Kaldı ki, eğitim sistemi güçlü olan ülkelerin sosyal kalkınması, yaşam standartları ve sürdürülebilir rekabet
edebilmesi bakımından küresel arenada diğer ülkelere göre anlamlı fark yarattığı görülmektedir. Bu durum
aynı zamanda, ülkelerin eğitimdeki gelecekteki belirsizlikleri, riskleri ve krizleri başarılı şekilde yönetmesi
demektir.
Bir ülkede, her birey sosyo-ekonomik, cinsiyet, etnik köken vb. farklılığına bağlı olmaksızın her
şekilde eşit ve aynı zamanda nitelikli eğitim alma fırsatına erişebiliyorsa güçlü eğitim sisteminden söz
etmek mümkündür. Eğitim sisteminin güçlü olması, birçok etkene bağlı olarak açıklanabilir. Bunlardan ilki
en önemlilerinden biri, fırsat ve imkân eşitliğidir. OECD (2018) Raporu göstermektedir ki, dünyada her
bakımdan eşitliğin sosyo-ekonomik eşitsizliklerin bütünüyle ortadan kaldırıldığı ülke henüz yoktur.
Ancak, derece itibariyle eğitimde fırsat eşitliğini en iyi dereceye getirebilen ülkeler bulunmaktadır.
Eğitimde fırsat ve imkân eşitliği kavramı, kapsamı ve doğruları açısından sürekli değişim içinde
olmuştur (Maya, 2019). Fırsat eşitliği, bireyler için sadece eğitim fırsatlarına eşit erişim anlamına
gelmemekte, aynı zamanda eğitimde eşit erişim fırsatlarından eşit kazanımlar ve eşit yeterlilikler elde edilip
edilmediği sorgulanmaktadır (Farrell, 2013; OECD, 2018). Gelecekte de şüphesiz eğitimde fırsat eşitliği, ek
başka boyutları kapsayacak şekilde ele alınabilir.
103
Girişimcilik, en bilinen tanımlarında vurgulandığı üzere yenilik ve risk almanın yanında hem bireyin
hem de kurumların yaratıcılığını ve hedefleri ulaşmasını planlama ve proje yönetme yeteneğini
kapsamaktadır (EU, 2007; Özdemir, 2015). Ancak, yeni yüzyılda girişimcilik olgusunun kapsamının da
gelişmiş olduğu görülmektedir. Diğer taraftan, 21. yüzyılın birçok ülke için işsizlik sorununun en yüksek
düzeye ulaştığı zaman olarak düşünüldüğünde eğitim ve girişimcilik konularının birlikte ele alınmasında
yarar bulunmaktadır.
Girişimciler, iş yaratma, problemlere yeni çözümler geliştirme ve teknoloji yaratma yoluyla hem
bireylerin ve toplumların yaşamlarını hem de ekonomilerini iyileştirmekte ve geliştirmektedir. Bu açıdan,
girişimciliği yeni bir bakış açısı olarak küresel açıdan ele almak gerekmektedir. Tüm bu nedenlerle, ortaya
çıkan yeni bakış açısı küresel girişimcilik olgusunu gündeme getirmektedir. Küresel girişimcilik olgusu veya
bakışı, sonuçları itibariyle hem bireyler, hem devlet yönetimleri hem de tüm dünya için yarar sunmaktadır.
Küresel girişimcilik olgusunun bireye yönelik yararı için şunlar söylenebilir: Birey için yeni iş
fırsatları sağlama, bireyi ekonomik yönden güçlü kılma ve bireye daha iyi yaşam koşullarını sağlamadır.
Küresel girişimciliğin devlet yönetimleri için yararları ise, ülkeler için ekonomiyi güçlü kılma ve ekonomiyi
güçlü kılmaya yönelik teknoloji yaratmadır. Küresel düzeyde, genel olarak tüm dünya için yeni piyasalarda
fikirlerin paylaşılması ve küresel ticaretin yapılması ise küresel girişimciliğin dünya için faydasına örnek
olarak gösterilebilir. Küresel Girişimcilik ekosistemi ve indeksi, bir dizi alt boyutlardan oluşur. Bu indeks,
belli bir ülkenin girişimcilik ekosistemine ilişkin 14 boyutta veri toplayan bir göstergedir. Bu boyutlar, şu
şekildedir (GEDI, 2018):
1.Bireyin fırsat algısı,
2. Becerileri kullanma,
3. Risk algısı,
4. Sosyal ağları kullanma becerileri,
5. Kültürel destek,
6. Yönetimin fırsat algısı,
7. Teknoloji kullanımı,
8. İnsan sermayesi,
9. Rekâbet (yarışma),
10. Ürün yenileme,
11. Süreçte yenilenme,
12. Yüksek gelişme,
13. Uluslararasılaşma ve
104
14. Risk sermayesi.
Amaç
Bu araştırma, Küresel Girişimcilik İndeksi bağlamında en yüksek değere sahip ülkelerde girişimcilik,
kadın eğitimi ve yaşam beklentisinin birbiriyle ilişkisini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Alt Problemler
1.Ülkelere göre Küresel Girişimcilik İndeksi puan değerleri ve sıralaması nasıldır?
2.Ülkelere göre İnsani Gelişim İndeksi, okullaşma oranları ve cinsiyet eşitliği nasıldır?
3.Ülkelere göre yaşam beklentisi nasıldır?
YÖNTEM
Araştırma, tarama modelindedir. Araştırmanın yöntemi, nitel paradigmada desenlenmiştir.
Araştırmada kullanılan yöntem, doküman analizidir.
Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubunu, Küresel Girişimcilik İndeksi açısından yüksek değere sahip olan
Kanada, Avustralya, Danimarka, Finlandiya, Estonya, Norveç ve Kore ile düşük değere sahip ülke olarak
Türkiye oluşturmaktadır. Çalışma grubunun belirlenmesinde karşılaştırma yapılabilmesi için ülkelerin
Küresel Girişimcilik İndeksi değeri açısından en yüksek girişimcilik değerine sahip olmaları koşulu dikkate
alınmıştır. Araştırmada, girişimcilik uygulamaları açısından ilgili dokümanlarına ulaşılan ülkeler seçilmiştir.
Bu nedenle, örneklem türü ölçüt örneklemedir.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Araştırma verileri, Küresel Girişimcilik İndeksi (GEDI, 2018), Küresel Girişimcilik Monitörü (GEM,
2018), İnsani Gelişim İndeksi (HDR, 2019) ve OECD (2018) verileri kullanılarak toplanmıştır. Elde edilen
dokümanlar, resmi istatistikler olduğu için karşılaştırma yapmaya uygundur. Bu nedenle, araştırma
verilerinin geçerliliğinin ve güvenilirliğinin yüksek olduğu söylenebilir. Araştırma verileri, betimsel analiz ile
analiz edilmiştir. Araştırmanın alt problemleri doğrultusunda veriler, öncelikle üç kategoriye ayrılmıştır.
Sonrasında, veriler için tematik analiz ve içerik analiz yöntemleri kullanılmıştır.
BULGULAR
1.Ülkelere Göre Küresel Girişimcilik İndeksi
Tablo 1 ülkelere göre incelendiğinde, Kanada, Avustralya ve Danimarka’nın ilk on, Finlandiya’nın ilk
on beş, Norveç, Estonya ve Kore’nin ise ilk yirmi beş içinde yer aldığı görülürken, Türkiye ilk kırk içinde
bulunmaktadır. Aynı şekilde, söz konusu ülkelerin puan değerleri 79.2-54.2 arasında değişim gösterirken
Türkiye’ye ait puan 44.5’tir.
105
Tablo 1. Ülkelere Göre Küresel Girişimcilik İndeksi
Ülkeler Sıralama Puanı
1.Kanada 3 79.2
2.Avustralya 5 75.5
3.Danimarka 6 74.3
4.Finlandiya 12 67.9
5.Norveç 21 56.6
6.Estonya 23 54.8
7.Kore 24 54.2
TÜRKİYE 37 45.5
Kaynak: GEDI. (2018). Global Entrepreneurship Index, s.5, 37.
2. Ülkelere Göre İnsani Gelişim İndeksi Sıralaması, Okullaşma Oranı ve Cinsiyet Eşitliği
İnsani gelişim, bir ülkenin kalkınmasının en somut ifadesidir. Tablo 2 ülkelere göre
değerlendirildiğinde, söz konusu ülkelerin İnsani Gelişim İndeksi sıralamasında ilk otuz içinde olduğu,
okullaşma yılları ortalama 12 yıl ve 13 yıl şeklinde değişim gösterdiği anlaşılırken, Türkiye sıralamasında ilk
altmış içinde bulunmakta ve okullaşma yılı ortalama sekiz yıla yakın bir değerdedir. Kaldı ki, Türkiye 2019
İnsani Gelişim İndeksinde görüldüğü gibi ilk kez 189 ülke içinde 59’uncu sırada bulunarak “en yüksek insani
gelişme” kategorisinde yer almıştır (UNDP, 2019).
Cinsiyet eşitliği indeksi, bir ülkedeki eğitimde cinsiyet eşitliğinin sağlanıp sağlanmadığını
göstermektedir. Cinsiyet eşitliği indeksi değerinin, 1.00 olması cinsiyet eşitliğinin sağlandığı anlamına
gelmektedir. Söz konusu ülkelerde Kore hariç, cinsiyet eşitliği indeksi 0.86-0.89 arasındadır. Bu durum,
küresel girişimcilik indeksinin yüksek olduğu ülkelerde cinsiyet eşitliğinin daha iyi bir değerde olduğunu
göstermektedir. Türkiye’de ise cinsiyet eşitliği indeksi, 0.59 değerindedir. Türk eğitim sistemde cinsiyet
eşitsizliği hâlen sürmektedir.
Türk eğitim sisteminde, 2012 yılında 12 yıl 4 + 4 + 4 sistemi ile Kesintisiz Zorunlu Eğitim
uygulamasının hayata geçmesinin hem okullaşma oranlarında hem de kız çocuklarının okula devamında
olumlu iyileşmeler yaşanmasına yol açmıştır. Bu süreçte, “Baba Beni Okula Gönder”, “Şartlı Nakit
Transferi”, “Haydi Kızlar Okula!” ve “Anne Kız Okuldayız” gibi kampanyaların eğitimde cinsiyet eşitliği adına
katkıları olduğu söylenebilir. Ancak, Türkiye’nin değerlerine bakıldığında cinsiyet eşitliği bağlamında
yetersizlikler görülmektedir.
Tablo 2. Ülkelere Göre İnsani Gelişim İndeksi Sıralaması, Okullaşma Oranı ve Cinsiyet Eşitliği İndeksi
106
Ülkeler İGİ Sıralaması Okullaşma Oranı (Yıl) Cinsiyet Eşitliği İndeksi
1.Kanada 13 13.3 0.86
2.Avustralya 5 12.7 0.89
3.Danimarka 11 12.6 0.89
4.Finlandiya 12 12.4 0.89
5.Norveç 1 12.6 0.87
6.Estonya 30 13.0 0.86
7.Kore 22 12.2 0.70
TÜRKİYE 59 7.7 0.59
Kaynak: HDR. (2019). Human Development Report.
3.Ülkelere Göre Yaşam Beklentisi
Yaşam beklentisi, genel olarak kişinin doğarken hayatta kalma oranını ifade eder. Ne var ki, yaşam
beklentisinin gelişen zamanla birlikte gelecekte bireylerin ortalama ömür sürelerini kapsadığı
görülmektedir. Yaşam beklentisi, kuşkusuz ülkelerin yaşam standartlarına bağlı olarak açıklanabilir.
Tablo 3 ülkelere göre incelendiğinde, Estonya hariç ülkelerin doğumda yaşam beklentisi %80-83
arasında değişim gösterirken; Türkiye’de ise %77.4’tür. Söz konusu ülkelerde, ortalama ömür yine Estonya
hariç 82-83 yıl olmakta, Türkiye’de ise 77 yıldır. Bu durum, ülkelerin sağlık verilerini de etkilemektedir.
Tablo 3. Ülkelere Göre Ortalama Yaşam Beklentisi
Ülkeler Doğumda Yaşam Beklentisi % Ortalama Ömür Süresi (Yıl)
1.Kanada 82.3 83
2.Avustralya 83.3 83
3.Danimarka 80.8 82
4.Finlandiya 81.7 83
5.Norveç 82.3 83
6.Estonya 78.6 78
7.Kore 82.8 82
TÜRKİYE 77.4 77
Kaynak: OECD. (2018). http://worlddata.info/dife-expectancy.phd.
SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER
Sonuç
107
Araştırmanın sonucunda Küresel Girişimcilik İndeksine göre, en yüksek değere sahip ülkelerde
kadınların eğitimde okullaşma oranları hem yüksektir hem de cinsiyet eşitsizliği sorunu tüm eğitim
kademelerinde bulunmamaktadır. Üstelik, Küresel Girişimcilik İndeksi değeri en yüksek ülkelerde- Estonya
hariç-ortalama yaşam beklentisi 80 yıl üstünde ve iyi bir değerdedir. Ayrıca küresel girişimcilik değeri
yüksek ülkelerde, bireylerin yaşam süreleri daha uzundur.
Küresel Girişimcilik İndeksi yönünden düşük değere sahip olan Türkiye’de ise, kadın eğitimi ve
cinsiyet eşitsizliği sorunu son yıllarda azalmasına rağmen hâlen devam etmektedir. Ortalama yaşam
beklentisi, Türkiye’de 80 yılın altındadır.
Tartışma ve Öneriler
Girişimcilik, kadın ve erkek her iki cinsiyeti ilgilendiren ve kazanılması gereken bir beceridir.
Girişimcilik becerisi, eğitim yoluyla kazandırılabilecek becerilerdendir (Uygun & Güner, 2016). Kadın
eğitimi, eğitimin dışsallıkları dikkate alındığında çok önemsenmelidir. Bu bağlamda, dünyada girişimci
bireylerin profili değerlendirildiğinde yüksek düzeyde (yükseköğretim) ve nitelikli eğitim aldıkları
görülmektedir. Türkiye’de okullaşma oranlarının yükseltilmesi adına okula erişim olanakları her iki cinsiyet
(kadın ve erkek) için sağlanırken aynı zamanda nitelikli eğitim konusu üzerinde politikalar geliştirilip hayata
geçirilmelidir.
Türkiye’de yükseköğrenime olan talep giderek artmaktadır (Kavak, 2011). Yükseköğrenimdeki
öğrenci sayısının artması, girişimci bireylerin ortaya çıkması adına fırsat olabilir. Küresel girişimcilik
ekosisteminin ve bakışının Türkiye’de güçlenebilmesi için televizyon, internet gibi basılı ve görsel-işitsel
sosyal medyada başarılı girişimcilerin haberleri ve paylaşımları bilinçli şekilde artırılmalı ve iyi örnekler
paylaşılmalıdır. Böylece, başarılı girişimcilerin toplumdaki statüsü yükseltilmelidir.
Küresel girişimcilik ekosistemi, çok boyutlu bir olgudur. Bu nedenle, Türkiye’de girişimcilik olgusu
okul öncesinden yükseköğretime kadar her kademede gereken önemin verilmesi gerekmektedir. Küçük yaş
gruplarında fiziksel ve sanal oyunlar aracılığıyla girişimci bireyler yetiştirilmelidir. Bu tarz uygulamaların,
okul öncesi dönemde verildiği ilgili araştırmalarda görülmektedir (Ehrlin, Insulander & Sandberg, 2015).
Aynı şekilde, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde simülasyonlar ve dijital teknolojiden yararlanarak
eğitimler sunulmalıdır. Hollanda, Danimarka, Finlandiya ve Kanada gibi ülkelerde çok küçük yaş
gruplarından itibaren bu tür eğitimlerin sunulduğu görülmektedir (Hatak & Reiner, 2011; Lackèus, 2015;
Maya & Yılmaz, 2016; Reffstrup & Christiansen, 2017).
Girişimcilik olgusunu, yerel olarak düşünmek geleneksel bir yaklaşımdır. Artık, bu anlayıştan
sıyrılarak girişimciliği küresel olarak düşünmek gerekmektedir. Küresel girişimcilik ekosistemi ise, on dört
boyutludur. Kaldı ki, karşılaştırmalı olarak yapılan ilgili araştırmalarda Türkiye kuruluş aşamasında olan,
yeni iş sahibi girişimci bakımından Avrupa’da birinci sıradadır (Karadeniz, 2018). Türkiye’de küresel
girişimcilik çok yeni bir olgudur (Bilginer, 2017). Küresel girişimciliğin her boyutunun Türkiye’de bireyin
güçlenmesine ve ülke kalkınmasına olan katkıları olduğu düşünülürse, Türk eğitim sisteminde risk algısı,
108
fırsat algısı, teknolojinin kullanımı, uluslararasılaşma ve dijitalleşme gibi konular eğitim sisteminin her
kademesinde verilen eğitimlerle bütünleştirilmelidir.
KAYNAKÇA
Bilginer, F. G. (2017). Küresel girişimcilik endeksi çerçevesinde Türkiye’de küresel girişimciliğin gelişimi: Teorik bir bakış açısı. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 29-46.
Ehrlin, A., Insulander, E. & Sandberg, A. (2015). Perspectives on entrepreneurial learning in the early years of education. Journal of Education and Human Development, 4(3), 151-159.
EU. (2007). Key competences for lifelong learning: European reference framework. European Communities, Belgium.
EUROSTAT.(2017). Unemployment statistics. Statistics explained. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained.
Farrell, J. P. (2013). Equality of education: Six decades of comparative evidence seen from a new millennium. Comparative education. The dialectic of the global and the local. (Edt: R. F. Arnove, C. A. Torres & S. Franz), s.149-175, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN: 978-1-4422-1775-1.
GEDI. (2018). Global Entrepreneurship Index 2018. Washington, D.C., USA: The Global Entrepreneurship and Development Institute. GISEP. (2015). Türkiye Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018. 18.07.2020. http://www.sanayi.gov.tr
GEM, (2018). The world’s foremost study of entrepreneurship since 1999. https://www.gemconsortium.org
Hatak, I. & Reiner, E. (2011). Entrepreneurship education in secondary schools: Education systems, teaching methods and best practice -a survey of Austria, Finland, France, Germany, Italy, Spain, Sweden, in: RiCC - Research Report 2011/1, hrsg. v. Rößl Dietmar. Wien: RiCC Research Institute for Co-operation and Co-operatives.
HDR. (2019). Human Development Report. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf.
Karadeniz, E. E. (2018). Türkiye’de girişimcilik ve uluslararası karşılaştırma 2018. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Yayınevi.
Kavak, Y. (2010). 2050’ye doğru nüfusbilim ve yönetim: Eğitim sistemine bakış. İstanbul: TÜSİAD.
Kavak, Y. (2011). Türkiye’de yükseköğrenimin görünümü ve geleceğe bakış. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(2), 55-58.
Lackèus, M. (2015). Entrepreneurship in education: What, why, when, how. OECD Publishing.https://www.oecd.org/cfe/leed/BGP_Entrepreneurship-in-Education.pdf.
Maya, İ. (2019). Gelişmekte olan ülkelerde eğitim politikaları. Ankara: Pegem Yayıncılık. ISBN:978-605-2417-21-8.
Maya, İ. & Yılmaz, A. (2016). Karşılaştırmalı eğitim bağlamında bazı AB ülkeleri ile Türkiye’nin girişimcilik eğitimi uygulamaları. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 13(1), 25-41.
OECD. (2016). OECD Economic surveys: Denmark 2016. Paris: OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/eco_surveys-dnk-2016-en, 14.07.2017.
OECD. (2018). OECD Data. http://worlddata.info/dife-expectancy.phd.
109
Özdemir, L. (2015).Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi öğrencilerinin girişimcilik eğilimlerinin sosyo-demografik özellikler açısından değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(1), 41-65.
Reffstrup, T. & Christiansen, S. K. (2017). Nordic entrepreneurship islands: Status and potential mapping and forecasting- entrepreneurship education on seven selected Nordic island, Nordic Council of Ministers, Denmark.
Uygun, M. & Güner, E. (2016). Girişimcilik eğiliminin gelişmesinde girişimcilik eğitiminin rolü. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(5), 37-57.
Winter-Jensen, T. (2015). Denmark: History, reform and legislation, Trever Corner (Ed.), Education in the European Union: pre-2003 members states, London: Bloomsbury Academic Publishing,
110
ÇOCUKLARDA SINAV KAYGISI: ÇANAKKALE İLİ ÖRNEĞİ
İlknur MAYA67
ÖZET
Türk eğitim sisteminde bazı ulusal sınavlar, çocukların bir sonraki eğitim fırsatlarını belirlemesi
açısından büyük önem arz etmektedir. Bu süreçte, çocukların sınav kaygı durumları onların başarılarına
etkileyen önemli bir unsur olarak görülmektedir. Bu araştırmanın amacı, çocuklarda sınav kaygısının ne
düzeyde olduğunu ve bu kaygının çocukların cinsiyetine, sınıf düzeyine ve okuduğu okul türüne göre
önemli farklılık gösterip göstermediğini belirlemektir. Araştırma nicel paradigmada tasarlanmış olup
tarama modelindedir. Araştırma grubunu, Çanakkale ili ortaokullarında öğrenim görmekte olan 5., 6., 7. ve
8.sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklem türü, ölçüt örneklemedir. Araştırma verilerinin
toplanmasında, Çocuklarda Sınav Kaygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, çocukların
sınav kaygı düzeyleri orta düzeydedir. Çocukların sınav kaygı düzeyleri onların cinsiyetine ve öğrenim
gördüğü okul türüne göre önemli farklılık göstermemekte iken, çocukların okuduğu sınıf düzeyine göre
önemli farklılık bulunmaktadır.
Anahtar kelimeler: Ulusal Sınavlar, Sınav Kaygısı, Çocuklar
TEST ANXIETY IN CHILDREN: THE CASE OF ÇANAKKALE PROVINCE
ABSTRACT
In Turkish education system, some national tests are of great importance for children to determine
their next educational opportunities. In this process, children's test anxiety situations are seen as an
important element that affects their success. The aim of this study is to determine what level of test
anxiety is in children and whether this anxiety differs significantly depending on children's gender, grade
level and the type of school they are studying. The research is designed in the quantitative paradigm and is
in the scanning model. The research group consists of 5th, 6th, 7th and 8th grade students studying in
Canakkale province secondary schools. The sample type of research is criterion sampling. In the collection
of research data, the test anxiety scale in children was used. According to the results of the study,
children's test anxiety levels are moderate. While children's test anxiety levels do not differ significantly
67
Prof. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi, [email protected]
111
depending on their gender and the type of school they study, there are significant differences depending
on the grade level of that children study.
Keywords: National Tests, Test Anxiety, Children
GİRİŞ
Problem Durumu
Sınav kaygısı, öğrencilerin öğrendikleri bilgileri sınav esnasında doğru biçimde kullanmalarına engel
olan bir olgudur (Larson ve diğerleri, 2010). Bu nedenle, birçok öğrencinin akademik başarıları, olumsuz
olarak etkilenmektedir. Sınav kaygısı, hem öğrencilerin akademik başarısını olan olumsuz etkisi hem de
onların ileriye dönük mesleki tercihlerinde kısıtlayıcı rol oynaması nedeniyle çok önemlidir.
Türk eğitim sisteminde bazı ulusal sınavlar, çocukların bir sonraki eğitim fırsatlarını belirlemesi
açısından büyük önem arz etmektedir. Çünkü, iyi okul bir sonraki eğitim fırsatlarının kapılarını açmaktadır.
Türkiye’de ortaöğretim ve yükseköğretim kurumları sınavla öğrenci seçmektedir.
Özellikle Türkiye’de çocuklarda sınav kaygısını ortaya koyan araştırmalar yetersizdir. Bu
araştırmaların daha çok üniversite ve lise düzeyinde olduğu görülmektedir. Ortaokul düzeyinde öğrenciler
üzerinde yapılan araştırmalar ise, çok yetersizdir (Ergene, 2003; Demirci ve Erden, 2016; Uşaklı ve Yapıcı,
2001; Ünalan, Çifçili, Dinç, Akman & Topçuoğlu, 2017; Yıldırım, 2015).
Bu araştırmanın amacı, çocuklarda sınav kaygısının ne düzeyde olduğunu ve bu kaygının çocukların
cinsiyetine, sınıf düzeyine ve okuduğu okul türüne göre önemli şekilde farklılık gösterip göstermediğini
belirlemektir.
Problem Cümlesi
Çanakkale ili ortaokullarında öğrenim görmekte olan çocuklarda sınav kaygısı ne düzeydedir?
Çocukların sınav kaygı düzeyleri onların cinsiyetine, sınıf düzeyine ve öğrenim gördüğü okul türüne göre
önemli farklılık göstermekte midir?
Alt Problemler
1. Çanakkale ili ortaokullarında öğrenim görmekte olan çocuklarda sınav kaygısı ne düzeydedir?
2. Çocukların sınav kaygı düzeyleri, onların cinsiyetine göre önemli farklılık göstermekte midir?
3. Çocukların sınav kaygı düzeyleri, onların sınıf düzeyine göre önemli farklılık göstermekte midir?
4. Çocukların sınav kaygı düzeyleri, onların öğrenim gördüğü okul türüne göre önemli farklılık
göstermekte midir?
112
YÖNTEM
Bu araştırma, nicel paradigma türünde olup tarama modelinde desenlenmiştir. Evren ve Örneklem
Araştırmanın örneklem türü, ölçüt örneklemedir. Çanakkale ili merkez ortaokullarında 5, 6, 7 ve 8.
sınıflarında öğrenim gören 8.073 öğrenci bulunmaktadır (Çanakkale İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019).
Araştırmada örnekleme alınan öğrenci sayıları cinsiyet, sınıf düzeyine ve öğrenim gördüğü okul türüne göre
şöyledir.
Tablo 1. Örnekleme Alınan Öğrenci Sayıları
Sınıf Düzeyi Öğrenim Gördüğü Okul Türü f % Cinsiyet f %
5
Devlet 54 48 Kız 55 49
Özel 58 52 Erkek 57 51
Toplam 112 100 Toplam 112 100
6
Devlet 53 54 Kız 50 51
Özel 45 46 Erkek 48 49
Toplam 98 100 Toplam 98 100
7
Devlet 51 50 Kız 49 49
Özel 50 50 Erkek 52 51
Toplam 101 100 Toplam 101 100
8
Devlet 57 59 Kız 48 49
Özel 40 41 Erkek 49 51
Toplam 97 100 Toplam 97 100
Toplam Devlet 215 53 Kız 202 50
Özel 193 47 Erkek 206 50
Toplam 408
Verilerin Toplanması ve Çözümlenmesi
Sınav kaygısı, çok boyutlu bir durumu ifade etmektedir. Bu nedenle, Çocuklarda Sınav Kaygısı
Ölçeği çalışmada kullanılmıştır.
Çocuklarda Sınav Kaygısı Ölçeği
Sınav Kaygısı Ölçeği, özbildirim tarzı bir ölçektir. Özgün Ölçek ve Türkçeye uyarlanan Ölçek 4’lü
likert tipindedir. Çocuklarda Sınav Kaygısı Ölçeği, Wren ve Benson (2004) tarafından geliştirilmiştir.
113
Araştırmada kullanılan ölçeğin Türkçeye uyarlama çalışması Aydın ve Bulgan (2017) tarafından yapılmıştır.
Ölçek, düşünceler, görev dışı davranışlar ve otonom tepkiler olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır:
Düşünceler, sınavla ilgisi olmayan ancak bir öğrencinin kötü bir not alacağını düşünmesi veya anne-
babasının ne diyeceğine ilişkin endişe veren düşüncelerini ifade etmektedir. Görev dışı davranışlar, bir
öğrencinin kalemi ile oynaması veya yerinde durmakta zorlanması gibi dikkatsiz ve dalgın olduğunu
gösteren davranışlarını işaret etmektedir. Otonom tepkiler, öğrencinin karnının veya başının ağrıması, ateş
basması gibi fizyolojik veya somatik belirtileri anlatmaktadır. Ölçeğin güvenilirlik katsayıları; Düşünceler,
Görev dışı davranışlar ve Otonom tepkiler alt boyutları için sırasıyla .89, .78 ve .85 bulunmuştur. Tüm
Ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı ise .92’dir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 30 ve en yüksek
puan 120’dir. Öğrencilerin düşük puan alması, kaygı düzeylerinin düşük olduğunu göstermektedir.
Verilerin analizi, f, t testi, Varyans analizi ve Tukey anlamlılık testleri gibi istatistiksel testler yoluyla
yapılmıştır. Verilerin yorumlanmasında likert 4’lü gösterge aralıkları kullanılmıştır.
BULGULAR 1.Çocuklarda Sınav Kaygı Düzeyi
Tablo 2 incelendiğinde, çocuklarda sınav kaygı düzeyinin “orta düzey” (x=63.91) olduğu
görülmektedir.
Tablo 2. Çocukların Sınav Kaygı Düzeyleri
Değişken n x Ss
Sınav Kaygı Düzeyleri 408 63.91 15.91
Toplam
2.Çocukların Cinsiyetine Göre Sınav Kaygı Düzeyleri
Tablo 3 incelendiğinde, kız ve erkek öğrencilerin sınav kaygı düzeyleri arasında önemli bir farklılık
bulunmamaktadır. Diğer bir ifadeyle, öğrencilerin kaygı düzeyleri benzerdir.
Tablo 3. Çocukların Cinsiyetine Göre Sınav Kaygı Düzeyleri
Cinsiyet n x Ss t p
Kız 202 63.44 16.40 1.62 .12
Erkek 206 64.38 15.41
Toplam 408
3.Çocukların Sınıf Düzeyine Göre Sınav Kaygı Düzeyleri
114
Tablo 4 ve 5 birlikte değerlendirildiğinde, öğrencilerin sınıf düzeyine göre sınav kaygı düzeyi önemli
farklılık göstermektedir. Sınıf düzeyi büyüdükçe, sınav kaygı düzeylerinin artmakta olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 4. Çocukların Sınıf Düzeyine Göre Sınav Kaygı Düzeyleri
Sınıf Düzeyi n x F P
1. 5.sınıf 112 61.70 4.68 .01
2. 6.Sınıf 98 63.40
3. 7.Sınıf 101 65.50
4. 8.Sınıf 107 66.40
Toplam 408
Tablo 5. Tukey Anlamlılık Testi Sonuçları
Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı Sd Kareler Ort. Fark
Gruplararası 179.07 2 88.50 1-4
Grupiçi 9334.92 433 20.11 2-4
Toplam 435
4.Çocukların Öğrenim Gördüğü Okul Türüne Göre Sınav Kaygı Düzeyleri
Tablo 6 incelendiğinde, öğrenim gördüğü okul türüne göre çocukların sınav kaygı düzeyleri önemli
farklılık göstermemektedir.
Tablo 6. Çocukların Öğrenim Gördüğü Okul Türüne Göre Sınav Kaygı Düzeyleri
Okul Türü n x Ss t p
Devlet 215 63.42 16.38 1.63 .21
Özel 193 64.42 15.39
Toplam 408
SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER
Sonuçlar
1. Çocukların sınav kaygı düzeyleri, orta düzeydedir.
2.Çocukların sınav kaygı düzeyleri onların cinsiyetine ve öğrenim gördüğü okul türüne göre önemli
farklılık göstermemekte iken; çocukların okuduğu sınıf düzeyine göre önemli farklılık bulunmaktadır.
Tartışma ve Öneriler
115
Sınav kaygısı, çocukların kendine olan güvenini, öz-yeterliliklerini, akademik başarısını ve geleceğini
etkilemesi bakımından çok önemli ve üzerinde çalışılması gereken bir olgudur. Bu nedenle, okullarda
çocukların sınav durumları ile baş edebilmeleri için psiko-eğitimler, grupla psikolojik danışma, drama
etkinlikleri ve nefes egzersizleri gibi çalışmalar yürütülmelidir (Barrows, Dunn & Llyod, 2013; Bedel, Ercan &
Şahan, 2020; Demirci & Erden, 2016; Karataş & Tagay, 2019). Bunun yanında sınav kaygısı nedenleri ile
yazma çalışmaları yapmaları önerilebilir. Çünkü ilgili araştırmalar, sınav kaygısının nedenlerine ilişkin yazma
çalışmalarının öğrencilerin sınav kaygısını azalttığını göstermiştir (Ramirez & Beilock, 2011).
Önemli bir risk grubu olan ergenlik döneminde, okullarımızda okul ruh sağlığı hizmetlerinin
yaygınlaştırılması, psikiyatri hemşirelerinin etkin rol oynaması önemlidir. Okullarda rehberlik hizmetlerinde
sınav çalışma alışkanlıkları eğitimleri verilerek çocukların sınav kaygı durumlarını azaltmaya yönelik
çalışmalar yapılmalıdır.
Sınav kaygısının arzu edilen düzeyde olması için öğretmenlerin ve velilerin empati ve eğitim yoluyla
bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır. İlgili araştırmalarda (Gökkaya, 2019; Yıldırım, Gençtanırım, Yalçın &
Baydan, 2008) öğretmenlerden ve arkadaşlardan algılanan sosyal desteğin sınav kaygısının önemli
yordayıcıları olduğu bulunmuştur.
KAYNAKÇA
Aydın, U. & Bulgan, G. (2017). Çocuklarda Sınav Kaygısı Ölçeği’nin Türkçeye uyarlanması. İlköğretim Online,
16(2), 860-899.
Barrows, J., Dunn, S. & Llyod, C. A. (2013). Anxiety, self-efficacy and college exam grades. Universal Journal of Educational Research, 1(3), 204-208.
Bedel, A., Ercan, A. B. & Şahan, B. (2020). Sınav kaygısı psikoeğitim programının sınav kaygısı ve akılcı olmayan inançlara etkisi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 45(203), 275-286.
Çanakkale İl Milli Eğitim Müdürlüğü, (2019). Çanakkale İl Milli Eğitim Müdürlüğü verileri.
Demirci, İ. & Erden, S. (2016). Bilişsel davranışçı yaklaşıma dayalı grupla psikolojik danışma uygulamasının 8.sınıf öğrencilerinin sınav kaygısına etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(43), 67-83.
Ergene, T. (2011). Lise öğrencilerinin sınav kaygısı, çalışma alışkanlıkları, başarı güdüsü ve akademik performans düzeyleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 36(160), 320-330
Gökkaya, F. (2019). Altıncı sınıf öğrencilerinin sınav kaygısı ile annelerinin sürekli kaygısı ve bilişsel çarpıtmaları arasındaki ilişki. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 2(9), 621-634.
Kaçan Softa, H., Ulaş Karaahmetoğlu, G. & Çabuk, F. (2015). Lise son sınıf öğrencilerinin sınav kaygısı ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(4), 1481-1494.
116
Karataş, Z. & Tagay, Ö. (2019). Yaratıcı drama temelli sınav kaygısı ile başetme çalışmasının özel/üstün yetenekli öğrencilerin sınav kaygısına etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 97-107.
Larson, H., Ramahi, M., Conn, S., Estes, L. & Ghibellini, A. (2010). Reducing test anxiety among third grade students through the implementation of relaxation techniques. Journal of School Counseling, 8, 1-19.
Ramirez, G. & Beilock, S. L. (2011). Writing about testing worries boosts exam performance in the classroom. Science, 331, 211-213.
Uşaklı, H. & Yapıcı, Ş. (2001). Grup rehberliğinin sınav kaygısına etkisi üzerine öğrenci görüşleri. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2, 101-14
Ünalan, P. C., Çifçili, S., Dinç, D., Akman, M. & Topçuoğlu, V. (2017). Üniversite sınavına girecek olan öğrencilerde sınav kaygı düzeyi, sosyal etkinlikler ve rehberlik hizmetlerini kullanma durumu. Nobel Med, 13(1), 61-69.
Yıldırım, D., Gençtanırım, D., Yalçın, İ. & Baydan, Y. (2008). Academic achievement, perfectionism and social support as predictors of text anxiety. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 34, 287-296.
117
OKUL ÖNCESİ VELİLERİNİN OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENİNDEN ÖĞRETİME İLİŞKİN
BEKLENTİLERİ
Hacer ŞENGÜL68, Mehmet OKUTAN69
A B S T R A C T
‘FROM THE PRESCHOOL TEACHER OF PRESCHOOL PARENTS EXPECTATIONS FOR TEACHING’
The quality of the education can be achieved by determining what the expectations of the families
from the teachers and the effective, positive and productive school-family relationships. In order to the
children can grow up as healthy individuals, it is necessary to make the school-family relations positive.
The interests and needs of children, their abilities, family structures, teacher competencies and
expectations of their families are too important in this context. By this research, a primary school in
Manisa province center was included in the study of all 125 kindergarten student families in the 2017-2018
academic year.
With this research, it has tried to identify the expectations of the families from the teachers.
Knowing the expectations of pre-school children, who have an important place in individual life, is
proportional to providing healthy cooperation between child-family-teacher and educating healthy
individuals. It is inevitable that teachers who consider these expectations, who care about them, and who
are working to achieve them, must be successful in terms of universal thinking and the new world order
being changed, with the positive steps they will take to secure a business alliance.
As a result of this research, it was determined that the expectations of the parents did not differ
according to gender. The statistics according to the education level and occupation groups show that there
is no difference in the parents and the expectation level is high in both men and women. So the teachers,
more emphasis on on-the-job training programs for self-improvement and in-service training in
communication, open-mindedness, positive understanding, educational and instructional leadership. It is
suggested that teachers should receive in-service training in order to connect internets, communication,
new teaching methods, educational leadership and effective feedback.
Keyword: Preschool, Parents, Teacher, Expectation
Ö Z E T
68
Öğretmen, Eğitim Yönetimi Bilimi Uzmanı, Cumhuriyet İlkokulu,Yunusemre Manisa, [email protected] 69
Doç. Dr. Trabzon Üniversitesi Öğretim Üyesi, [email protected]
118
Ailelerin öğretmenlerden beklentilerinin neler olduğunun belirlenmesi, etkili, olumlu ve verimli
okul-aile ilişkileri ile eğitimde gereken kalite yakalanabilir. Çocukların sağlıklı bireyler olarak yetişebilmeleri
için okul-aile ilişkilerini olumlu hale getirmek gerekir. Çocukların ilgi ve ihtiyaçları, yetenekleri, aile yapıları,
öğretmen yeterlilikleri ve ailelerin beklentileri bu bağlamda çok önemlidir. Araştırma ile Manisa il
merkezinde bulunan bir ilkokulun 2017-2018 eğitim öğretim yılındaki 125 anasınıfı velisinin tamamı
araştırma kapsamına alınmıştır.Bu araştırma ile ailelerin öğretmenden beklentileri saptanmaya çalışılmıştır.
Birey yaşantısında önemli yeri olan okul öncesi dönemindeki çocuklarının velilerinin beklentilerini bilmek,
çocuk-aile-öğretmen arasında sağlıklı bir iş birliği sağlamak ve sağlıklı bireyler yetiştirmekle doğru
orantılıdır. Bu yöndeki beklentileri dikkate alan, onları önemseyen ve gerçekleştirmek için çalışan
öğretmenlerin, iş birliğini sağlama yolunda atacakları olumlu adımlar ile evrensel düşünme ve değişmekte
olan yeni dünya düzenine uyma açısından başarılı olmaları kaçınılmazdır.
Bu araştırma sonucunda velilerin beklentilerinin cinsiyete göre farklılık göstermediği belirlenmiştir.
Öğrenim düzeyi ve meslek gruplarına göre yapılan istatistikler, velilerde farklılık olmadığı, beklenti
düzeyinin hem bayan hem de erkek velilerde yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Öğretmenler ise;
kendilerini geliştirmeye yönelik işbaşı eğitim programlarına daha çok ağırlık verilmesi ve iletişim, açık
fikirlilik, pozitif anlayış, eğitimsel ve öğretimsel liderlik konularında hizmet içi eğitim gereksinimleri
olduklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenlerin kendilerini geliştirmeye yönelik insan ilişkileri, iletişim, yeni
öğretim yaklaşımları, eğitim liderliği ve etkin geri bildirim verme konusunda hizmet içi eğitime alınmaları
önerilmektedir.
Anahtar kelime: Okul Öncesi, Veli, Öğretmen, Beklenti
GİRİŞ
1.1 Problem Durumu
İnsanın insan olabilmesi ve insanca yaşayabilmesi eğitim sürecinden yararlanması ile mümkündür eğitim sürecinden
faydalanmayan ve aldığı eğitimi yaşama aktarmayan hiçbir birey insan olamaz (Okutan 2008:29).
Eğitim, kültürün genç nesillere sistemli ve düzenli şekilde aktarılmasında rol oynayan kurumdur ve okullar, bu kurumun
amaçlarının uygulanmaya geçildiği yerdir (Nural 2002:291).
Eğitim dolaysız olarak insanı hedef alan bir süreçtir. İnsan davranışları üzerinde kalıcı izli etkiler bırakarak yaşam boyu devam
eder. Eğitim sadece hayata hazırlamak değil, aynı zamanda hayatı devam ettirmek, kaliteli bir yaşam içinde var olan bir süreçtir. Bir ülkenin
gelişmişlik düzeyi; o ülkenin milli gelir artışının yanında, okullaşma oranları, kültürel tüketimi, toplum bireylerinin anlayış ve davranış
düzeyleri ile ifade edilmektedir. Okulöncesi eğitimden başlayarak, diğer çağlardaki bireylerin okuma alışkanlığı, insanların birbirlerinin
hukuklarına saygısı kadar çevre ve gelecek bilincine kadar ki sorumluluk ve şuur birikimleri kalkınmışlık veya medeniyet seviyelerini
oluşturmaktadır (Konaklı 1993:30).
Yeni nesillerin daha nitelikli gelişmesi için eğitim sürecinin bugünün ve yarının gereksinimin cevap verebilecek şekilde
düzenlenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir.
119
Eğitim sürecini temelini öğrenme oluşturur. Ve öğrenme süreci çocuğun doğumuyla birlikte ailede başlayıp planlı ve programlı bir
şekilde okullarda devam ederek yaşam boyu süre. Hayatlarının ilk ve en önemli formal eğitim sürecine okul öncesi eğitimle başlayan
çocuklar aile desteği ile hem akademik hem de sosyal olarak daha başarılı olabilirler.
Okul Öncesi Eğitim, çocuğun doğumundan itibaren ailede başlayan ve ilköğretime kadar olan süreçtir.Okul öncesi Eğitim
kurumlarının çocukların gelişimlerini desteklemesinde etkin rolü vardır. Çocuğun sosyalleşmesi içinde bulunduğu kültürü kazanması, birinci
derece aile kurumunda gerçekleşir. Bu süreç daha sonra, daha seçici ve kontrollü bir çevre olan eğitim kurumlarında devam eder. Eğitim
kurumları, bireyler için bilginin temel kaynağı, onların ilgilerinin, tutumlarının, değerlerinin ve görüşlerinin geliştiği yerdir (Demirel 1999:
100).
Okul Öncesi Eğitimden başlayarak çocuğun nitelikli yetiştirilmesi ve hayata hazırlanması temel amaçtır ve bu amaca ulaşmak için
çocuklarının başarıları için çaba sarf eden aileler bu sürecin içine dâhil alınmalıdır. Okulda verilen eğitimi aile eğitiminden ayıran başlıca
özellik, ailedeki eğitimin düzensiz ve gelişigüzel olmasına karşılık, okulda verilen eğitimin sistemli planlı olmasıdır (Çayırlı 1998:8)
Çocuğun okula uyumu ve başarısı ana babanın çocuğu yetiştirmesinde ki başarısının da bir ölçütüdür. Çocukların deneyimlerine,
olgunlaşma hızlarına, ilgi alanlarında, gereksinimlerinde öğrenme şekillerinde ve aile yapılarında büyük farklılıklar vardır.
Okul öncesi kurumları bir yandan çocuğun hayata hazırlanmasında ve sosyalleşme sürecinde önemli rol oynarken, aynı zamanda
aile eğitimi konusunda da aileye yardımcı olmak zorundadır. Öğrenme hem zihinsel hem sosyal hem de duyuşsal yönleri içerdiğinden
öğretmen ve ebeveynler arasındaki etkileşim, Çocuğun gelişimi içinde zorunludur (Yörükoğlu 1980:56).
Okul öncesi eğitim kurumlarında uygulanan eğitim programları ne denli olursa olsun aile tarafından desteklenmedikçe çocuklarda
kalıcı davranış değişiklikleri sağlamak ve okulöncesi eğitimin hedeflerine ulaşmak mümkün olmayacaktır. Bu iş birliğinde her iki tarafında
katılımının sağlanması gerekmektedir. Çocukların sağlıklı gelişimi ve eğitimi bütüncül olarak okul, aile ve toplum yaşamlarının bağlamlarını
içinde düşünülmelidir (Ömeroğlu 2005:12).
1.2 Eğitimde Ailenin Yeri
Aile, toplumun en küçük birimi olarak kabul edilir. Aile bireyleri arasındaki sağlıklı iletişim birbirlerine olan güven duygusu ve iş
birliğinin yüksek olması topluma ve eğitime büyük katkı sağlar.
İnsan ilişkilerinin şekillenip, sorgulandığı ailedeki her kişinin bir rolünün olduğu bilinmektedir. Kişilerin aile içinde üst lendikleri
roller kendine özgü kişilik davranışların gelişmesine neden olur. Bu kişilik ve davranış türlerinin bazıları kalıtsal olmakla bazıları ise
yaşamdan ve çevreden edinilen alışkanlıklarla ilişkili olabilmektedir (Nural, Kurtuldu, Türüt 2008:66).
Etkili ve başarılı okul-aile işbirliğini yaratmak için, okul; ev ziyaretleri düzenleme, ana-babalar, öğretmenler ve çocukların
katılacakları gezi, gözlem, konferans, gece gibi etkinlikler planlama, ana-babalardan sınıf-içi kaynak kişi olarak yararlanma, meslekî
rehberlikte ana-babalardan yararlanma, velilerle görüşme toplantıları programlama ve ilân etme, ana-babalara okulun kaynaklarını
kullanma fırsatları verme, velilerin okul hakkındaki görüşlerini almak için anket uygulama, önemli günlerin kutlanmasında velilere görev
verme, velilerin, okul bültenine yazı yazmalarını sağlama, belirli aralıklarla sınıflarında gösteriler düzenleme ve velilerin bu yolla öğrenci
performansı hakkında bilgilendirilmelerini sağlama, veliye örnek ders gösterisi yapma vb. etkinlikler düzenleyebilir. (Arslan ve Nural 2004)
Çocukların ilk eğitimcilerinin anne babaları olduğu görüşünden hareketle, ailelerin çocuklarının eğitimini desteklemesi ve katkıda
bulunmasını sağlamak üzere, sistematik ve kurumsal bir eğitim veren okul ile evdeki eğitimi paralleleştirip bütünleştiren bir yaklaşım
sergilenmelidir (Şahin ve Ünver, 2005).
1.2.1. Ailelerin Çocukların Eğitim Süreçlerine Katılımı
Aile katılımının eğitim öğretime etkisi oldukça fazladır. Ayrıca okul programlarının gelişimi içinde önemlidir. Aile katılımının
belirli amaçlarından bahsedilebilir.
Çocuğun bilişsel ve duyuşsal gelişimini genişletmek
120
Programın çocuk ve aile ihtiyaçlarına etkili şekilde cevap verdiğinden emin olmak
Uzun vadede gelişimlerini korumak
Ailelerin bilinçliliğini arttırmak ve çocukların hayatlarındaki önemlerinin farkına varmalarını
sağlamak
Problemlere önleyici farklı çözüm yolları bulmak
Çocukların evdeki öğrenme ortamlarına deneyimlerine ilişkin bilgi sağlamaktır.
Aileyi eğitim kurumunun bir parçası olarak görmek ve aileyi eğitime katmak hem
çocuğa hem aileye hem de toplumsal hayatımıza katkı sağlar. Milli eğitim bakanlığı bu kapsamda okul ve aile ilişkilerini
geliştirmek amacıyla 2005 yılında Okul Aile Birliği Yönetmeliğini değiştirmiş (Resmî Gazete, 2005). Daha sonra aynı yıl ilk orta öğretim
okullarına gönderdiği bir genelgede, Sözleşmenin amacının “Bireyin kendini gerçekleştirmesi, okulda demokrasi kültürünün yerleştirilmesi,
okulun tüm imkanları ile çevreye açılması, veli ve öğrencinin beklentilerinin için sistematik bir düzenleme oluşturmak” olduğu
belirtilmektedir. (MEB, 2006).
Kendine güvenen, kendisiyle barışık ve kendini ifade ederek kişiler arası ilişkilerde başarılı olan bireylerin yetişmesinde okul ile
aile arasında iş birliği ve iletişim oldukça etkilidir. Okul aile iş birliğinde en önemli faktör ailenin eğitimin önemini kavraması ve
hissetmesidir. Aile okulun uyumlu olmak ve birlikte çalışmak durumunda olduğu toplumsal öğelerinden en önemlilerinden biridir. Aileler
ve okullar bireyler ve onların gelecekleri üzerinde çok etkilidir. Eğitim başarısı okul ile ailenin iş birliği ve ailenin okula katılımıyla
sağlanabilir. Her iki tarafın amacı ortaktır. Öğrenci için çabalamaktadırlar bu nedenle okul ile aile arasında karşılıklı iyi niyet gözetilmesi
gerekmektedir.
Arnold Gesell’e göre insan beyni okul öncesi dönemde hayatının hiçbir döneminde olmadığı kadar hızlı gelişmekte ve altı yaşa
gelmeden olgunluk seviyesine ulaşmaktadır (Gürkan 1982:215)
Bloom (1974)’e göre okul öncesi dönemde çocuğa gösterilen sevgi ve güvenle birlikte zihinsel uyaranlar, onun çok yönlü
gelişimine temel oluşturur. İnsan yaşamının ilk dört yılı zihinsel gelişmenin en kritik dönemi olup insan zekasının %50 ini 0-4 yaş arasında,
%30 u 4-8 yaş arasında, %20 si de 8-17yaş arasında gelişmektedir. Bloom hayatın ilk dört yılı içinde eğitimsel uyaranların çok önemli
olduğu ve zekayı attırdığını ileri sürmektedir (Erkan 1993:107)
Bu sebeple okulöncesi dönemde çocuklara, gelişim özelliklerini, bireysel farklılıklarını ve yetenek ve ilgilerini göz önüne alan bir
eğitimin verilmesinin, onların sosyal-duygusal, sözel, zihinsel ve fiziksel gelişimleri üzerinde olumlu etkileri olduğu düşünülmektedir.
Özellikle ilkokul döneminde çocukları gösterdikleri başarılarda olumlu etkiler daha çok gözlemlenmektedir.
Okul öncesi eğitim sürecinde çocuğun kendi bireyselliği korunurken toplumla bir bütün halinde faydalı birey, sorumlu vatandaş
olması da amaçlanmaktadır.
1.3 Okul Öncesi Eğitim
Milli eğitim temel kanunlarının 19. Maddesinde “Okul öncesi eğitimi, mecburi ilköğrenim çağına gelmemiş çocukların eğitimini
kapsar.” şeklinde söz edilmiştir.
XIV. Milli Eğitim Şurası’nda (1993: 3) okul öncesi eğitimin tanımı ve kapsamı şu şekilde ifade edilmiştir: “Okul öncesi eğitimi, 0-72
ay grubundaki çocukların gelişim düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı ve çevre imkânları sağlayan, onların bedensel,
zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmelerini destekleyen, kendilerini toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde
yönlendiren ve ilköğretime hazırlayan, temel eğitimin bütünlüğü içerisinde yer alan bir eğitim sürecidir.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi’nin 7. maddesi “Çocuk eğitimle aynı amaçlara yönelik oyun ve eğlenme konusunda
tüm olanaklarla donatılır, toplum ve kamu mekânları çocuğun bu haktan yararlanma olanaklarını arttırmaya çaba gösterir” demektedir
121
(Tuğrul, 2005:62)
Okul öncesi dönem beyin gelişiminin ve sinaptik bağlantıların kurulma oranının en yoğun ve hızlı yaşandığı dönemdir. Beyin
gelişimi çocuğun bilişsel, dil, motor, sosyal ve duygusal gelişimi için güçlü bir zemin oluşturur. Bu nedenle çocuklar özellikle okul öncesi
dönem olarak adlandırılan yaşamın ilk altı yılında çok hızlı büyürler ve bu gelişim alanlarında şaşırtıcı bir hızla yetkinleşirler. Böylece çocuğun
kendi potansiyelini gerçekleştirmesinin ve toplumun üretken bir bireyi olabilmesinin yolu açılmış olur. Beyin okul öncesi dönem boyunca
hızlı geliştiği için bu dönem, beynin çevresel etkilere en açık olduğu dönemdir. Bu kapsamda çevre, çocuğun gelişimini ve öğrenme
motivasyonunu derinden etkiler. Çocuğun ne kadar keşfedebileceği, neler öğrenebileceği ve hangi hızla öğrenebileceği çocuğun çevresinin ne
kadar destekleyici olduğuyla ve çocuğa ne gibi olanaklar sunulduğuyla yakından ilişkilidir.
1.3.1. Okul Öncesi Eğitimin Tarihçesi
Türk tarihinde erken çocukluk eğitiminin Fatih Sultan Mehmet zamanında kurulan 'Sübyan Mektepleri ‘ne kadar dayandığı, dini
ve temel sosyal bilgilerin verildiği bu kurumlarla birlikte 'Darüleytam' adı verilen kimsesiz çocukların barınma ve eğitim ihtiyaçlarının
karşılandığı kurumların varlığından söz edilmekte, zorunlu olmayan bu okullara 5-6 yaşlarındaki kız ve erkek her çocuğun gidebileceği
belirtilmektedir.
Cumhuriyetin ilan edildiği yıldan 1930'lara kadar 92 okulöncesi eğitim kurumu, 32 öğretmen ve 3895 öğrenci okul öncesi eğitim
alabilmiştir. (Akyüz, 2008:345)
1952 yılında anaokulları eğitim Programı ile anaokullarına öğretmen yetiştirilmesi konusunda birçok yönetmelikler hazırlamış,
adımlar atılmaya çalışılmış ancak şartların yetersizliği dolayısıyla Okul öncesi eğitim alanında önemli denecek türden gelişmeler
gerçekleşememiştir. Ayrıca o yıllarda toplanan Milli Eğitim şuralarında da okul öncesi eğitime geniş yer verilmişse de uygulama alanında
yine de amaçlanan hedefe ulaşılamamıştır.
1960 yılında okulöncesi eğitim alanında öğretmen yetiştirmek amacıyla Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulunda çocuk gelişimi ve
eğitimi bölümü açılmıştır.1961 yıllarında yürürlüğe “222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu’nun da” Okulöncesi eğitim kurumlarına, zorunlu
okul çağına gelmemiş çocukların eğitildiği ve isteğe bağlı bir ilköğretim kurumu olarak yer verilmesinden sonra, Okul öncesi eğitim ile ilgili
çalışmalara hız verilmiştir.
1962 yılında “Anaokulları ve Anasınıfları yönetmeliği” çıkarılmıştır.
1973 yılında yürürlüğe giren “1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu” ’nda Türk Milli Eğitim Sisteminin genel yapısı içinde, okul
öncesi eğitime, örgün eğitim sistemi içinde yer verilmiştir.
1977 yılında ilk defa ilköğretim Genel müdürlüğü bünyesinde “Okul Öncesi Şubesi” kurulmuştur. İlk zamanlarda ilkokulların
bünyesinde Ana sınıfların açılmasına hız verilmiş, var olan anaokullarının sayılarının artmasına çaba sarf edilmiş. Ülke genelinde 29 ilde pilot
uygulama ya geçilmesi kararlaştırılmıştır.
1978 yılında Unesco Türkiye Millî Komisyonu’nun Ankara’da düzenlenmiş olduğu Okul Öncesi Eğitim semineridir.
1992 yılında “3797 sayılı kanunla” Okul Öncesi Eğitim Genel Müdürlüğü kuruluştur. 1993 yılında gerçekleşen 14.Milli Eğitim
Şurasında iki temel gündem maddelerinden biri Okul Öncesi eğitime ayırmıştır.
2011 yılında Kanun Hükmünde Kararname ile 25/08/2011 tarihinde Okul Öncesi Eğitim Genel Müdürlüğü, İlköğretim Genel
Müdürlüğü ile Temel Eğitim Genel Müdürlüğü adı altında birleştirilmiştir. (14/09/2011 Resmî gazete)
Ülkemizde Kurumsallaşma olarak değerlendirdiğimizde; 2016- 2017 Millî Eğitim Bakanlığı Örgün eğitim istatistiklerine göre 2009-
2010 Eğitim Öğretim döneminden bugüne kadar Okul Öncesi Eğitim alanında gerçekleşen Okullaşma oranı 2009-2010 yıllarında (3-5 yaş
aralığında) %26,92, (4-5 yaş aralığında) %38,26 iken, 2016-2017 yıllarında (3-5 yaşaralığında) %41,16 (4-5 yaş aralığında) 52.8 (5 yaş
gurubunda) 73,94’e ulaştığı görülmüştür.
Bireylerin erken çocukluk yaşları gelecekteki beceri gelişimi ve öğrenmeleri için çok önemli yerde olmasına rağmen Türkiye’de
çok az sayıda birey erken çocukluk eğitimi almaktadır. OECD’nin 2 ile 5 yaş arası çocukların erken çocukluk eğitimi ve ilköğretime kayıt
122
oranları (2015) kayıtlarına bakıldığında gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında Ülkemizin son sıralarda yer aldığı görülmektedir.
1.3.2. Okul Öncesi Eğitimin Amaçları
Okul öncesi eğitiminin amaç ve görevleri, millî eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak:
Çocukların beden, zihin ve duygu gelişmesini ve iyi alışkanlıklar kazanılmasını sağlamak
Onları temel eğitime hazırlamak
Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı
yaratmak
Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır (MEB OÖEP 2013:10)
Okul öncesi eğitiminin amaç ve görevleri, millî eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak:
Çocukların beden, zihin ve duygu gelişmesini ve iyi alışkanlıklar kazanılmasınısağlamak
Onları temel eğitime hazırlamak
Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı
yaratmak
Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır (MEB OÖEP 2013:10)
1.3.3. Okul Öncesi Eğitimin İlkeleri
Okul öncesi dönem, yaşamın temelidir. Bu dönemde öğrenme hızı çok yüksektir. Her yaş grubunun genel gelişim özellikleri o yaş
grubundaki tüm çocuklar için ortaktır; ancak her çocuğun kendine özgü olduğu da unutulmamalıdır. Okul öncesi eğitimi bazı temel ilkelere
dayanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır:
Okul öncesi eğitimi çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır.
Okul öncesi eğitimi çocuğun motor, sosyal ve duygusal, dil ve bilişsel gelişimini desteklemeli , öz
bakım becerilerini kazandırmalı ve onu ilkokula hazırlamalıdır.
Okul öncesi eğitimi kurumlarında çocukların gereksinimlerini karşılamak amacıyla
demokratik eğitim anlayışına uygun öğrenme ortamları hazırlanmalıdır.
Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimlerinin yanı sıra çevrenin ve okulun
olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır.
Eğitim sürecinde çocuğun bildiklerinden başlanmalı ve deneyerek öğrenmesine olanak
tanınmalıdır.
Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarına gereken önem verilmelidir.
Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, iş birliği, sorumluluk,
hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma gibi duygu ve davranışları geliştirilmelidir.
Eğitim, çocuğun kendine saygı ve güven duymasını sağlamalı; ona öz denetim
123
kazandırmalıdır.
Oyun bu yaş grubundaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir. Bütün etkinlikler
oyun temelli düzenlenmelidir.
Çocuklarla iletişimde, onların kişiliğini zedeleyici şekilde davranılmamalı, baskı ve
kısıtlamalara yer verilmemelidir.
Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmeli, yardıma gereksinim
duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve yetişkinin güven verici yakınlığı sağlanmalıdır.
Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmesi desteklenmelidir.
Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, iletişim kurma ve
duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir.
Programlar hazırlanırken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır.
Eğitim sürecine çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır.
Okul öncesi eğitimin süreçleriyle rehberlik hizmetleri bütünleştirilmelidir (O.Ö.E.P. 2013:11).
1.3.4. Okul Öncesi Eğitimde Ailenin Önemi
Okulöncesi dönemde, çocuğa dış dünyayı tanıma olanağı veren, ona çeşitli alışkanlıklar kazandıran temel kurum ailedir. Çocuk,
aile içinde temel öğrenme için gerekli deneyimleri kazanırken, olanaklar ölçüsünde gidebileceği okulöncesi eğitim kurumlarında bu
deneyimleri pekiştirme ve zenginleştirme fırsatını bulur. Aile ile iş birliği veya daha yaygın kullanılan deyişle aile katılımı, okulöncesi eğitim
programının önemli bir parçasını oluşturmalı ve kurumda verilen eğitimin devamlılığı, ailenin çocuğunu daha iyi tanıması, program
konusunda bilgi sahibi olabilmesi vb. nedenlerle mutlaka planlı olarak yapılmalıdır (Oktay- Unutkan, 2003: 152).
Aile yaşantısı, çocuğun zamanının büyük bölümünü geçirdiği ve gelişimi açısından doğal yaşantıların paylaşıldığı temel etkileşim
ortamıdır. Her çocuk, okula başladığı zaman, yetiştiği aile ortamında belirgin izler taşır. Okul, eğitim-öğretim görevini yerine getirirken aile
ortamının çocuk üzerindeki etkisine dayanmak ve onlardan yola çıkarak hareket etmek zorundadır (Gürşimşek, 2003)
Çocuk eğitiminin öneminin artmasıyla birlikte evde de nitelikli bir eğitim verilmesi gerektiği bilincine varılmıştır (Zembat ve
Unutkan 2001). Çocuk için gerekli olan etkin eğitim aile ve öğretmenin birlikte çalışmasıyla gerçekleşir (İşmen ve Yıldız, 1996).
Catron, ailelere çeşitli konularda eğitim vererek, onları okul öncesi eğitim programındaki aktivitelere dahil etmenin gerekliliğine
ilişkin iki faktör öne sürmüştür: Birinci faktör, annelerin iş gücüne katılımının sayısının 1980’den beri düzgün bir şekilde artması ve buna bağlı
olarak kreş ve anaokulu sayılarındaki artıştır. İkinci faktör ise, son otuz yılda yapılan araştırmaların, çocuğun eğitiminde ailenin katkısının
değerini göstermesi ve erken çocukluk döneminde aile ve okulun kritik rollerinin ortaya koyulmasıdır (Unutkan,1998).
Ömeroğlu, Yazıcı ve Dere’ye göre (2003) ailenin okul öncesi eğitim sürecine katılmasıyla:
Eğitim daha etkin hale gelir
Katılımcı eğitim için aile özendirilir
Çocuğun, bilişsel-dil, duyuşsal, sosyal gelişimi konusunda aile desteklenir
Çocuğun evdeki ortamı zenginleşir
Aile kendi çocuğunun yaşamındaki önemli rolünü kavrar.
124
Aile çocuğun ev ortamında nasıl destekleneceği konusunda deneyim kazanır.
Sonuç olarak, anne-babanın erken dönemde çocuğun eğitiminde yer alması hem kendi çocuklarına olumlu yönden
bakabilmelerini hem kendilerine daha çok güvenmelerini hem de toplumun çocuğa ve çocuğun eğitimine bakış açısının değişmesini sağlar
(Ömeroğlu, 1992).
Mağden (1993), aile katılımının amacını, anne babaya eğitim vererek, ailenin okul öncesi eğitime destek olmasını sağlamak
böylece çocukların en iyi şekilde büyüme ve gelişmelerine yardımcı olmak ve daha sonraki dönemlerdeki okul başarısını olumsuz yönde
etkileyebilecek etkenleri azalmak olarak belirtmiştir.
PROBLEM CÜMLESİ
Okulöncesi velilerinin Okul Öncesi Öğretmenlerinden Öğretime ilişkin beklentileri nelerdir?
ALT PROBLEMLER
a. Okul öncesi velilerinin cinsiyetine göre öğretmenlerden beklentileri farklılık göstermekte
midir?
b. Öğrenim düzeyine göre okul öncesi velilerinin okulöncesi öğretmenlerinden beklentileri
farklılık göstermekte midir?
c. Meslek Guruplarına göre okul öncesi velilerinin okulöncesi öğretmenlerinden beklentileri
Farklılık göstermekte midir?
ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ
Bu araştırmada toplumumuzun geleceği açısından eğitilmiş insan gücüne olan gereksinim en üst noktaya çıktığı günümüzde,
eğitim, öğretmen çocuk ve veli arasındaki ilişki, ilişkinin sağlanması ve sürdürülmesinde velilerin beklentileri ve bu beklentilerin karşılanma
düzeyleri ele alınmıştır.
Okulöncesi velilerinin okulöncesi öğretmenlerinden beklentilerini görmek ve öğretmenlerin bu beklentilere cevap verip
veremediklerini saptamaya yönelik olarak bu araştırma; Okul aile ilişkilerinde velilerin bilgilendirilmesine yönelik olarak öğretmenin
yapacağı plan ve uygulamalara yardımcı olması açısından önemlidir.
Bu araştırma ile öğretmenlerin velilerle ilişkilerini daha da güçlendireceği, velileri daha iyi tanıyıp, anlayacağı, düşünülmektedir.
Öğretmen – veli ilişkilerinin gelişip güçlenmesi ise eğitim- öğretimin kalitesini arttıracağı gibi velilerin okul öncesi eğitime farklı
yaklaşmasını da sağlayacaktır.
Okul öncesi eğitimin yeniden yapılanma sürecinde kuramsal ve uygulamaya yönelik yeni görüş getireceği ve katkı sağlayacağı
düşünülmektedir. Ayrıca öğretmenlerin davranış becerilerini arttırmak isteyen kuruluşlarca yapılacak çalışmalara veri sağlama açısından,
öğretmen veli ilişkilerine ilişkin yeni araştırmalara kaynak sağlanması açısından önemlidir.
125
SAYILTILAR
Kullanılan bilgi toplama aracı problem çözümüne uygundur.Bilgi toplama aracında yer alan sorulara katılımcıların vereceği
yanıtlar içten ve samimidir.
Bu çalışma evreni Manisa Cumhuriyet İlkokulu Örneklem gurubu Anasınıfı Velileridir.
SINIRLILIKLARI
Bu araştırma, okulöncesi velilerinin anaokulu öğretmenlerinin yönetsel davranış beklentilerine ilişkin görüşüyle sınırlıdır.Bu
çalışmada elde edilen veriler, örneklemi oluşturan velilerin bilgi toplama aracındaki sorulara verdikleri cevaplarla sınırlıdır.Yabancı Uyruklu
veliler çalışma dışı bırakılmıştır.
YÖNTEM
2.1 Araştırma Modeli
Araştırmada Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında okuyan çocukların velilerin Okul Öncesi Velilerin
Okul Öncesi Öğretmenlerinden Beklentilerinin Karşılanma düzeyi olduğundan araca en uygun olan Tarama modeli kullanılmaktadır.
Tarama Modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma
yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışılır. Onları herhangi
bir şekilde değiştirme etkisi çabası gösterilmez. (Karasar 2005: 77).
Tarama Modelinin en önemli avantajlarından biri araştırma yapılan kurumda mevcut düzeni bozmadan ve kurum personeline
zorluk çıkarmadan kullanılabilmesidir. (Kaptan 1999: 60).
2.2 Evren ve Örneklem
Bu çalışmanın evreni Manisa’daki Cumhuriyet İlkokulu Okul Öncesi öğrenci velilerinden oluşmaktadır.2017-2018 Eğitim Öğretim
yılında Manisa Yunusemre Cumhuriyet İlkokulu 125 okulöncesi velisi çalışma gurubuna dahil edilmiş, Ayrıca örneklem alınma yoluna
gidilmemiştir.
2.3 Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi
Bu araştırılmada verilerin toplanması için temel araç olarak anket kullanılmıştır. Anketler iki bölümden oluşmaktadır.Birinci
bölüm cinsiyet, meslek, gelir durumu çocuk sayısı, ev tipi ve mülkiyeti, oda sayısı ve öğrenim durumuna ilişkin sekiz sorudan oluşmaktadır.
İkinci bölüm velilerin beklentilerine ilişkin 25 sorudan oluşmaktadır.
Bu bölümlerin cevaplandırma yöntemi; (Her Zaman), (Genellikle), (Arasıra), (Nadiren), (Hiçbir Zaman) dereceleri bulunmakta,
uygun dereceye (X) işareti koyma biçiminde olmuştur.
Nural tarafından yapılan ve 1987 yılında yüksek lisans çalışmasında kullanılan bu anket kendisinin izni doğrultusunda uygulandı.
2.4 Veri Toplama Araçlarının Uygulaması ve Toplanması
Anketin uygulanması için gerekli izinler alındıktan sonra, araştırmacı kişisel bilgi formu ve velilerin beklentileri ve velilerin
beklentilerine öğretmenlerin cevap verme sıklıklarından oluşan iki sayfalık veri toplama aracı çoğaltılarak evrendeki Okul Öncesi Eğitim
kurumundaki velilere bizzat araştırmacı tarafından gidilerek gerekli açıklamalar yapılarak dağıtılmıştır.
Veri toplama araçları örneklem gurubundaki 125 okulöncesi velisine uygulanmış ve veri Toplama aracının tamamı
126
doldurulmuştur. Bu araçların hepsi değerlendirilmeye alınmıştır.
BÖLÜM 3
Bu bölümde yapılan anket çalışmasının birinci bölümünü oluşturan ve veliler ile ilgili kişisel bilgi formundaki sorulara ilişkin
betimsel istatistiki bilgiler paylaşılmıştır. Bağımsız değişkenlerin frekans ve yüzdelik değerleri ile ilgili genel bilgilere aşağıdaki tablo ve
grafiklerde yer verilmiştir.
Tablo 1 : Velilerin cinsiyet parametresine göre dağılımı
Velilerin cinsiyet parametresine göre dağılımında %46,4’ünün kadın, %53,6’sının ise erkeklerden
oluştuğu görülmektedir.
Tablo 2: Velilerin meslek grubu parametresine göre dağılımı
Velilerin meslek gurupları
parametresine göre dağılımında
büyük çoğunluğunun (N=68,
%54,4) işçi oldukları onu sırayla
diğer meslekler (N=22, %17,6) ev
hanımları, (N=17,%13,6) diğer meslek gurupları, (N=10, %8,0) öğretmenlerden, (N=8, %6,4) mühendislerden,
oluştuğu anketlerden elde edilmiştir.
Tablo 3: Velilerin Gelir Durumu parametresine göre dağılımı
Gelir Durumu Frekans (f) Yüzde (%)
0 - 2.000 TL 87 69,6
2.001 - 4.000 TL 22 17,6
Cinsiyet Frekans
(f)
Yüzde
(%)
Kadın 58 46,4
Erkek 67 53,6
Toplam 125 100,0
Meslek Grubu Frekans (f) Yüzde (%)
Öğretmen 10 8,0
Mühendis 8 6,4
İşçi 68 54,4
Ev Hanımı 22 17,6
Diğer 17 13,6
Toplam 125 100,0
127
4.001 - 6.000 TL 12 9,6
6.001 - 10.000 TL 4 3,2
Toplam 125 100,0
Velilerin gelir durumu parametresine göre dağılımında %69,6 (0-2.000 TL) geliri olduğu, en az (6.000- 10.000
TL) gelir durumuna sahip bir dilim olduğu görülmektedir.
Tablo 4: Velilerin Oturduğu ev parametresine göre dağılımı
Oturduğu ev Frekans (f) Yüzde (%)
Kira 42 33,6
Kendisinin 83 66,4
Toplam 125 100,0
Tablo 4 incelendiğinde Veli gurubunun %66 ’sının ev sahibi olduğu, %34’ünün evlerinin kira olduğu
görülmektedir.
Tablo 5 : Velilerin Oturduğu ev tipi parametresine göre dağılımı
Oturduğu ev tipi Frekans (f) Yüzde (%)
Apartman 113 90,4
Müstakil 12 9,6
Toplam 125 100,0
Tablo 5 incelendiğinde Veli gurubunun %90 ı apartmanda oturmakta %10 u müstakil evde oturduğu
görülmektedir.
Tablo 6: Velilerin Oturduğu evin oda sayısı parametresine göre dağılımı
Oturduğu evin oda
sayısı
Frekans (f) Yüzde (%)
128
2 Odalı 45 36,0
3 Odalı 73 58,4
4 Odalı 7 5,6
Toplam 125 100,0
Tablo 6 incelendiğinde Veli gurubunun %58’i (3 odalı bir evde) %36’sı, (2 odalı evde), %6’sının (4 odalı evde)
yaşadığı görülmektedir.
Tablo 7: Velilerin Çocuk Sayısı parametresine göre dağılımı
a.Çocuk Sayısı Frekans (f) Yüzde (%)
1 Çocuk 66 52,8
2 Çocuk 30 24,0
3 Çocuk 18 14,4
4 Çocuk 11 8,8
Toplam 125 100,0
Velilerin çocuk sayıları parametresine göre dağılımında büyük çoğunluğunun (N=66, %52,8) 1 çocuklu
ailelerden oluştuğu, onu sırayla (N=30, %24,0) 2 çocuklu ailelerden, (N=18, %14,4 )3 çocuklu ailelerden, (N=11, %8,8)
4 çocuklu ailelerden oluştuğu gözlenmiştir.
Tablo 8: Velilerin Öğrenim Durumu parametresine göre dağılımı
Öğrenim Durumu Frekans (f) Yüzde (%)
İlkokul 18 14,4
Ortaokul 21 16,8
Lise 52 41,6
M.Y.O. 8 6,4
Lisans 24 19,2
Master / Doktora 2 1,6
Toplam 125 100,0
Velilerin öğrenim durumları parametresine göre dağılımında (N=52, %41,8) lise mezunlarının oluşturduğu,
lisans mezunlarının (N=24, %19,2) ortaokul mezunlarının, (N=21, %16,8) ilkokul mezunlarının, (N=18, %14,4) Meslek
yüksek okulu mezunlarının, (N=8, %6,4) Master ve doktora mezunlarının, (N=2, %1,6) olduğu görünmektedir.
129
Betimleyici İstatistikler
N Ortalama
(µ)
Standart Sapma (s)
Bölüm2Soru1 125 4,83 ,435
Bölüm2Soru2 125 4,76 ,530
Bölüm2Soru3 125 4,22 ,848
Bölüm2Soru4 125 4,38 1,281
Bölüm2Soru5 125 3,89 1,109
Bölüm2Soru6 125 4,61 ,621
Bölüm2Soru7 125 4,86 ,470
Bölüm2Soru8 125 4,42 ,826
Bölüm2Soru9 125 4,34 ,872
Bölüm2Soru10 125 4,54 ,701
Bölüm2Soru11 125 4,76 ,429
Bölüm2Soru12 125 4,81 ,395
Bölüm2Soru13 125 4,48 ,736
Bölüm2Soru14 125 4,59 ,763
Bölüm2Soru15 125 4,69 ,601
Bölüm2Soru16 125 4,28 ,829
Bölüm2Soru17 125 3,90 ,987
Bölüm2Soru18 125 4,51 ,736
Bölüm2Soru19 125 4,38 ,939
Bölüm2Soru20 125 4,20 ,942
Bölüm2Soru21 125 4,31 1,088
Bölüm2Soru22 125 4,18 1,132
Bölüm2Soru23 125 4,54 ,768
Bölüm2Soru24 125 4,03 1,276
Bölüm2Soru25 125 4,74 ,494
Okuloncesi_Ortalama 125 4,4499 ,23706
Dağılım özelliklerinden anlaşıldığı üzere velilerin okulöncesi öğretmeninden beklentilerine ilişkin anket sonuçlarından elde edilen
veriler normal dağılım özelliği göstermektedir, dolayısıyla çıkartımsal istatistiklerin (bağımsız değişkenler ile bağımlı değişken olan
sorularımızın) değerlendirilmesi uygun olacaktır.
130
Tablo 9: Cinsiyet Değişkenine göre velilerin okulöncesi öğretmeninden beklentilerini gösteren “t” testi sonuçları
Cinsiyet N Ortalama Standart
Sapma (Ss)
Ortalamanın
Standart Hatası
t Beklenti
Düzeyi
Kad
ın
5
8
4,4310 ,237
30
,03116 0,544 Yüksek
Erk
ek
6
7
4,4663 ,237
42
,02900
Tablo 9 İncelendiğinde cinsiyet değişkeni açısından velilerin okulöncesi öğretmeninden beklentileri arasında
istatistiki olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır (t<0,90).
Diğer bir deyişle velilerin okulöncesi öğretmeninden beklentilerinde velilerin cinsiyeti istatistiki olarak belirleyici görülmemektedir.
Bununla beraber velilerin beklentilerinin yüksek düzeyde olduğu anlaşılmaktadır. Ailelerin eğitim-öğretim hayatında çocukları için en büyük
desteği öğretmenden bekledikleri anlaşılmaktadır.
Tablo 9’a göre okulöncesi velilerinin okulöncesi öğretmenlerinden;
Benden istediklerini açıkça söylemesi
Çocuğuma anlayış ve sevgi göstermesi
Konuşmaları kişisel tartışmalara dökmemesini
Verdikleri sözleri yerine getirmesi
Çocuğuma ilgisiz bir veliysem beni uyarması
Okulda öğretmen – çocuk – veli iş birliğinin yeterli düzeyde olmasını beklerim.
Benimle doğrudan haberleşmesi
Çocuğuma ve okuluna ait sorularını dikkatlice dinlemesi
Önceden haber vermeden görüşmeye gittiğimde beni güler yüzle karşılamalarını, eğer
vakti yoksa uygun bir dille belirterek tekrar görüşmek için randevu vermesi
Okul ve/veya çocuğum ile ilgili sorunlarıma uygulanabilir çözüm yolları önermesi
Durumumu göz önünde bulundurarak sabahçı, öğleci, tamgün şubelerini seçmemde
yardımcı olması
Okulun gerçekleştirdiği faaliyetlerden (özel günler, müsamereler, geziler, spor faaliyetleri
vb.) beni haberdar etmesi gibi öncelikli olarak iletişimsel açıdan yeterliliklerine karşılık yüksek düzeyde
beklentide oldukları söylenebilir.
Nural tarafından 1987 yılında geliştirilen farklı bir evrende yüksek lisans çalışmasında uygulanan bu çalışmada da kullanılan bilgi
toplama aracı verilerine göre bayan velilerin çocuğuna ilişkin beklentilerin, erkek velilere göre daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.
131
Ancak bu çalışmada erkek velilerin beklenti düzeyinin, bayan velilere göre daha yüksek çıkmıştır. Buradan 1987 yılından 2018 yılına kadar
geçen süreçte veli beklentilerinin değişmesi, Türk Medeni kanundaki değişimlerin ataerkil aile yapısındaki farklılaşmalar, sanayileşmenin
artması, kadının çalışma hayatında girmesi ve çocuk bakımı eğitimi gibi sorumluluklara erkek bireylerinde dâhil olması ve toplumda kadın
erkek eşitliği üzerine oluşan gelişmelerden kaynaklandığı sonucuna varılabilir. (Nural 1987:214)
İletişim becerileri, birçok meslek alanında olduğu gibi eğitim alanında da eğitim amaçlarının gerçekleştirilmesi, bir öğrenme
ortamı olan sınıfın iyi bir şekilde yönetilebilmesi ve öğrencinin daha iyi eğitimsel, bireysel gelişimi açısından okul ile aileler arasındaki
ilişkilerin öğretmenlerin iletişim becerilerini etkili bir şekilde kullanmalarına bağlıdır. Öğrencilerin başarılı olmasında, öğrencilerle iyi
iletişim kurabilen ve sınıfı iyi yönetebilen öğretmenlerin büyük payı vardır. Bu bağlamda Öğretmenin öğrencilerle iletişim kurabilmesi
onlardan geri bildirim alması ve sınıfı iyi yönetebilmesi önem arz etmektedir.
İletişim becerilerinin sosyal hayatın her alanında çok önemli olduğu günümüzde, Sınıfta iletişim becerisi gelişmemiş bireyler,
sosyal hayatı hiçbir alanında da böyle bir beceriyi geliştiremez. Öncelikle öğretmenlerin iletişim becerilerini geliştirip öğretmenlik sanatını
bu becerilerle donanmış hale getirmelerinin zorunlu olmasından, bu becerilerini geliştiremeyen öğretmenin ise öğrencilerini akademik
başarılarında etkileyemeyeceğine dikkat çekmektedir. Okutan (2017:157-158)
Tablo 10 : Meslek Grubu Değişkenine Göre Velilerin Okulöncesi Öğretmeninden Beklentilerini Gösteren Varyans Analizi
(ANOVA) Testi Sonuçları
Tablo 10 incelendiğinde meslek grubunun velilerin okulöncesi öğretmeninden beklentileri üzerinde istatistiki
olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır. (P=0,119; P>0,05)
Velilerin mesleği ne olursa olsun öğrencilerin eğitimleri konusunda okulöncesi öğretmeninden
beklentileri yüksek düzeyde gerçekleşmektedir.
Tablo 11 : Öğrenim Düzeyi Değişkenine Göre Velilerin Okulöncesi Öğretmeninden Beklentilerini Gösteren Varyans Analizi
Meslek Grubu N Ortalama Standart Sapma
(Ss)
Standart
Hata
F P Beklenti
Düzeyi
Öğretmen 1
0
4,3640 ,19996 ,06323
1,874
0
,119
Yüksek
Mühendis 8 4,4800 ,36285 ,12829
İşçi 6
8
4,4200 ,22937 ,02781
Ev Hanımı 2
2
4,4764 ,21127 ,04504
Diğer 1
7
4,5718 ,22573 05475
Toplam 1
25
4,4499 ,23706 ,02120
132
(ANOVA) Testi Sonuçları
Tablo 11 incelendiğinde öğrenim düzeyinin velilerin okulöncesi öğretmeninden beklentileri üzerinde
istatistiki olarak anlamlı bir etkisi bulunmamaktadır. (P=0,107; P>0,05)
Velilerin öğrenim düzeyi ne olursa olsun öğrencilerin eğitimleri konusunda okulöncesi öğretmeninden
beklentileri yüksek düzeyde gerçekleşmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
4.1 Sonuç
a. Cinsiyet değişkeni açısından velilerin anaokulu öğretmenlerinden bekledikleri öğretimsel
yeterlilik düzeyleri bakımından istatistiki olarak anlamlı bir fark yoktur. Kadın ve erkek velilerin öncelikli
olarak iletişimsel açıdan yeterliliklerine karşılık yüksek düzeyde beklentide oldukları söylenebilir.
b. Cinsiyet değişkeni açısından okul öncesi velilerinin anaokulu öğretmenlerinden
beklentilerinde anlamlı bir fark yoktur.
c. Öğrenim düzeyine göre okul öncesi velilerinin anaokulu öğretmenlerinden beklediklerim
öğretim sel yeterlilikleri karşılama düzeyleri arasında istatistiki olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır.
Öğrenim
Düzeyi
N Ortalama Standart Sapma
(Ss)
Standart
Hata
F P Beklenti
Düzeyi
İlkokul 18 4,437
8
,19714 ,04647
1,855
0,107
Yüksek
Ortaokul 21 4,424
8
,18654 ,04071
Lise 52 4,401
5
,25581 ,03547
M.Y.O. 8 4,500
0
,34343 ,12142
Lisans 24 4,550
0
,19956 ,04074
Master
/Doktora
2 4,680
0
,16971 ,12000
Toplam 125 4,449
9
,23706 ,02120
133
Velilerin öğrenim düzeyleri ne olursa olsun öğrencilerin eğitimi konusunda okul öncesi öğretmeninden
beklentileri yüksek düzeydedir.
4.2 Öneriler
a. Okul öncesi eğitim programları hazırlanırken anne-babaların beklentileri göz önünde
bulundurulmalıdır. Okul öncesi eğitim kurumlarında çalışan öğretmenler çocuğu ev ortamında izleme
amacıyla ev ziyaretlerine daha fazla yer vermeli, velilerin beklentilerine karşı daha duyarlı olmalıdır.
b. Okul öncesi çocuğu olan velilere okul öncesi eğitimi konusunda tanıtıcı bilgilendirme
çalışmaları yapılmalıdır.
c. Babaların da okul öncesi eğitimde çocuğunun eğitimine ve eğitim ortamına daha fazla
katılımı sağlanmalıdır (BADEP-Baba Destek Eğitimi Programlarının yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.)
ç. Okul öncesi öğretmenle okul aile iş birliğinin kuramsal ve uygulamaya yönelik hizmet içi
eğitim düzenlenmeli ve okulun aile ile iş birliğini kurslar sağlayıcı etkinlikler düzenlemelerine yönelik bir
stratejik plan yapılması Millî Eğitim Bakanlığınca desteklenmelidir.
d. Okul öncesi öğretmenlerinin çevredeki tüm kamu ve sivil toplum örgütleri ile iletişim
kurması, iş birliği yapması ve etkileşim içerisinde olması desteklenmelidir.
K A Y N A K L A R
Akyüz, Y.( 2008) “Türk Eğitim Tarihi Mö 1000 Ms 2008”, 12. Baskı Ankara :Pegem Akademi.
Arslan, Ü. ve Nural, E. (2004). “Okul Öncesi Eğitiminde Okul-Aile İş Birliğinin Önemi”.
Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 162. Çayırlı, E. (1998). “İlköğretim I. Kademe Okul Aile İlişkisi İle İlgili Öğretmen ve Veli Görüşleri.”
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bolu.
Demirel, Ö.(1999). “Öğretim İlke ve Yöntemleri.” İstanbul: Millî Eğitim Yayınları
Erkan, S.( 1993).”Okul öncesi Eğitim Kurumlarında Hzimetiçi Eğitim”. 9.Ya-Pa Okul Öncesi Eğitimi
ve Yaygınlaştırılması Semineri Ankara: Ya-Pa Yayınları
Gürkan, T (1982). “ Neden Okul Öncesi Eğitim?” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Dergisi. Ankara: Cilt15,Sayı:2.
Gürşimşek, I(2003). “Okulöncesi Eğitime Aile Katılımı ve Psiko-sosyal Gelişim,” Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi. Cilt 3 (1).
Karasar , N.(2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınları, Ankara
134
Kaptan, S. (1999). “Bilimsel araştırma teknikleri.” Gazi Yayınları,
Ankara
Konaklı, N.(1993) ‘ Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Yaygınlaştırılması Sorunları’’.
9.Ya-Pa Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri Ankara: Ya-Pa Yayınları.
Mağden, D. (1993). “Okul Öncesi Eğitim Programlarında Yeni Yaklaşımlar.” YA-PA 9.
Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri. İstanbul: YA-PA Yayıncılık.
Nural, E. (1987). “Velilerin Okul Yönetiminden Beklediği Davranışlar” (yüksek lisans tezi) Ankara : Hacettepe üniversitesi. Sosyal
Bilimler Enstitüsü.
Nural, E.(2002). “Okul ve Sınıf Ortamı.” Ankara :Ütopya Yayınları.
Nural,E. Kurtuldu, S. Türüt, G. (2008). “KTÜ.Öğretmen Adayı Üniversite Öğrencilerinin Yaşadıkları
Aile İçi Şiddet Deneyimleri ve Bu konudaki Görüşleri”, Aile Eğitimi ve Denetimli Serbestlik. İstanbul:
Hegem Yayıncılık.
Okutan, M. (2017) “Türkiye de Öğretmenlik Sanatı” Ra kitapevi yayınları: Trabzon
Okutan, M (2008). ‘Bir Öğrenme Mekanı Olarak Okul ve Sınıf.’ Eğitim- Öğretim ve Bilim ve
Araştırma Dergisi, Sayı:11.
Oktay, A. ve Unutkan,Ö (2003). “Aile Katılımı”,” Erken ÇocukluktaGelişim ve Eğitimde Yeni
Yaklaşımlar,” İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
Ömeroğlu, E. (1992). “Ailenin Çocuğun Eğitimine Katılımı”Okul Öncesi Eğitimi Dergisi ,Sayı: 39
Ömeroğlu, E. (2005). “Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Ailenin Eğitimine Katılımı.”
Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim. Nisan 2005. Sayı 62
Şahin, F. T., & Ünver, N. (2005). “Okul Öncesi Eğitim Programlarına Aile Katılımı.”
Kastamonu Eğitim Dergisi, Sayı :13(1).
Tuğrul, B. (2005), “Çocuk Gelişiminde Anaokulu Eğitiminin Önemi”, Bilim ve Aklın Aydınlığında
Eğitim Dergisi, Sayı:62.
Unutkan, Ö.P. (1998). “5-6 Yaş Grubu Aile Katılımlı Sosyalleşme Programı” Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Yörükoğlu, A. (1980). “Çocuk Ruh Sağlığı” Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
Zembat, R., Unutkan P.Ö. (2001). “Okul Öncesi Dönemde Çocuğun Sosyalleşmesinde Ailenin Yeri”
(Aile Katılım Programı Uygulama Örnekleriyle). İstanbul: Ya-pa Yayınları(Erişim Tarihi 20.05.2018)
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/05/20050531-4.htm (Erişim Tarihi 20.05.2018)
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/09/20110914-1.htm (Erişim Tarihi 20.05.2018)
http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/08151328_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2016_2017.pdf(Erişim Tarihi 20.05.2018)
http://www.oecd.org/education/skills-beyond-school/EAG2017CN-Turkey-Turkish.pdf
135
(Erişim Tarihi 25.05.2018)
http://tegm.meb.gov.tr/dosya/okuloncesi/ooproram.pdf
136
ENDÜSTRİ 4.0 KAPSAMINDA ÖĞRETEN FABRİKA UYGULAMASININ MESLEKİ
TEKNİK ANADOLU LİSELERİNDE ARAŞTIRILMASI
Ufuk ARSLAN70 Nur Kuban TORUN71
ÖZET
Covid19 virüsü sebebiyle sanayi, üretim ve eğitim sektörlerinde uzun vadede planlanan dijital
dönüşüm daha hızlı bir şekilde gerçekleşmiştir. Bu hızlı değişime sektörlerin adaptasyonuna yönelik
sorunların eğitim yoluyla çözümlenmesi gereksinimi ortaya çıkmış, ayrıca mevcut yöntemlerin
güncellenmesi ve yeni dünya düzenine uygun olarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşmuştur. Bu sorunların
çözümlenmesinde kullanılacak eğitimine yönelik iki görüş bulunmaktadır: (1) beyin ve kas gücü
becerilerinin tekrar birleştirilmesi, (2) beyin gücünü öne çıkaran yüksek seviyeli eğitim. Yüksek seviyeli
eğitim ihtiyacı, eğitim sistemlerinin de yaşanan teknolojik ilerleme sürecinde değişimine, dönüşümüne
ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda öğrencilerin erken yaşlarda yeni eğitim düzenine geçmeleri
gerekmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı nezdinde orta öğretim seviyesinde Mesleki Teknik Anadolu
Liseleri’nin Bakanlık düzeyinde konuşlandırılması kalkınma planları, vizyon belgeleri, protokol vb. belgeler
ile toplumun ve sanayinin kalkınması adına önemli olduğu bilinmektedir. Bu okulların Endüstri 4.0
kapsamında, daha da ileriye dönük hem algıların değişimi, hem de işgücü arz durumunu daha da
geliştirmek adına Öğreten Fabrikalar olarak yeniden konumlandırılması önem arz etmektedir. Bu çalışma
kapsamında en az 1 alan/dalda olmak üzere, sektörel değişime adaptasyonu destekleyici nitelikte ve yeni
dünya düzenine uygun bir şekilde girişimcilik destekli fabrika temelli öğrenmenin uygulanması
araştırılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Öğreten Fabrika, Eğitim
THE EXAMINE OF THE TEACHING FACTORY APPLICATION IN VOCATIONAL TECHNICAL ANATOLIAN HIGH
SCHOOLS
ABSTRACT
Due to the world wide spread of the Covid19 virus, digitalization has placed to industry,
manufacture and educational sectors rapidly that had planned in long term before. However, there are
some problems for mentioned sectors in adaption to digital changes, updating operational process and
70
Y.L. Öğrencisi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, [email protected] 71
Dr. Öğr. Üyesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme/Sayısal Yöntemler, [email protected]
137
arrange them through new world order, educational requirement has emerged. There are two approaches
regarding to overcome the problems: (1) reuniting brain and muscle power skills, (2) high-level training
that distinguish brain power. High-level training demands have triggered the need of both change and
transformation. Therefore, new educational system has to switch at students’ early age. Under the
supervising of the Ministry of National Education, secondary education vocational technical anatolian high
schools have to positioning in Ministry level for development plans, vision documents, protocols, etc.
These schools are important for future perception changes in the concept of Industry 4.0 and they will be
sources of work force as teaching factories. In this research, at least 1 field/branch will properly be
examined as the supportive tool of adaption and the application of entrepreneurship supported teaching
factories will be investigated to create harmonious with new world order. With Industry 4.0, it is important
to reposition these schools as teaching factories in order to change perceptions and further improve the
labor supply. This study is underway, in at least 1 field / branch, an entrepreneurship-supported factory-
based learning that supports adaptation to sectoral change and is suitable for the new world order will be
investigated.
Keywords: Indusrty 4.0, Teaching Factory, Education
GİRİŞ
Günümüzde yaşanan pandemi süreci nedeniyle sanayi, üretim ve eğitim sektörlerinde uzun vadede
planlanan dijital dönüşüm daha hızlı gerçekleşmiştir. Bu hızlı değişime, sektörlerin adaptasyonuna yönelik
sorunların eğitim yoluyla çözümlenmesi gereksinimi ortaya çıkmış, mevcut yöntemlerin güncellenmesi ve
yeni dünya düzenine uygun olarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşmuştur.
Genel eğitimin içinde değerlendirilen mesleki eğitim, yaşam becerilerinin aktarılmasından, çıraklık
eğitimi, akademik eğitim ve çıraklık eğitiminin beraber değerlendirilmesi şeklinde farklı zamanlarda farklı
şekillerde uygulanmıştır. Günümüzde teknolojinin çok hızlı ilerlemesi ve yaşanan dijital dönüşüm
bireylerde olması gereken becerilerinde değişmesini gerektirecektir. Ancak dünyada ve ülkemizde eğitim
ortamlarıyla teknoloji ve bu teknolojiyi kullanan endüstri birbirine tam olarak uyum sağlayamamıştır. Bu
durum mesleki teknik eğitim açısından sektörün istediği beceriler ile eğitim sisteminin ürettiği becerilerin
uyuşmaması sonucu mezunların istihdam edilememesine ve ülke ekonomisinin kaybına neden olmaktadır
(MEB, 2018). Bu kaybı önlemek için mesleki ve teknik eğitimde eğitim ortamlarının çağın gereklerine uygun
dizayn edilmesini gerektirmektedir. İlk çalışması Amerika Calpoly’de Alptekin ve arkadaşları (2001)
tarafından yapılan, sonrasında Amerika’nın farklı eyaletleri ile Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinde temel
yapılanması Öğreten Fabrika olarak yapılan araştırmalarda, sektör ve okul arasındaki etkileşimi artırma ve
beceri uyumsuzluklarını giderme açısından olumlu sonuçlar vermiştir (Tittagala vd., 2008;
Martawijaya,2015; Chryssolouris, 2016; Hasanah, 2018). Ayrıca Endüstri 4.0 bileşenleriyle birlikte
değerlendirilerek Avrupa’da yapılan çalışmada öğrencilerde; gelecekte siber fiziksel sistemlerin hâkim
olduğu üretim süreci aşamalarını daha iyi anlamaları, performanslarını iyi hale getirecekleri, eğitim
ortamlarında ise Endüstri 4.0 ile ilgili uyuşmazlık problemlerinin aşılmasında etkili olacağı belirtilmiştir
(Mourtzis, Vlachou, Dimitrakopoulos ve Zogopoulos, 2018).
138
Öğreten Fabrika uygulamasının ülkemizde uygulanması sonucu mesleki teknik eğitimdeki
sorunlardan okul sektör etkileşimi ve beceri uyumsuzlukları açısından olumlu sonuçlar vereceği
düşünülmektedir. Çalışmanın bundan sonraki kısmında endüstri, eğitim, mesleki ve teknik eğitim
süreçlerindeki değişimler incelendikten sonra öğreten fabrika uygulaması incelenecektir.
SANAYİ DEVRİMİNİN GELİŞİMİ
Sanayi devrimleri, tarihsel gelişimler, yeni icatların keşfi gibi tarihte iz bırakacak olaylar sonucu
ortaya çıkmıştır. 1. Sanayi devrimi 1650 li yıllardan başlayarak 1760 ile 1840 yılları arasında
gerçekleşmiştir(Hobsbawn,2008). İnsan gücünün ürün talebini karşılayamaması sonucunda, buhar gücünün
makinelerde kullanılması ile bu talebin karşılanması 1. sanayi devrimini başlamıştır. Buhar gücünün
kullanılması ile üretim hacmi artmıştır. 18. yy sonlarında feodalitenin dağılmasıyla toprak mülkiyeti
olmayan köylülerin endüstri merkezlerine doğru olan göç hareketi sanayi devriminin toplumu temelden
sarsıcı etkilerinden olmuştur (Mahiroğulları, 2005). Köylerden şehirlere yerleşim artmış, artan kent
nüfusuyla yerleşim alanları kaymaya başlamış, yeni oluşan yerleşim birimlerinde yeni bir toplumsal sınıf
olarak işçi sınıfını oluşturmuştur. Emek arzı çoğunlukla bu yeni oluşan birimlerde yaşayan işçi sınıfından
karşılanmış, emek talebinin azalmaya başlamasıyla da işsizlik oluşmaya başlamıştır. İşçi sınıfının da
toplumsal ihtiyacı olarak eğitim doğmuştur. İşverenin şartlarını kabul etme durumunda olan işçiler,
düzenlemeler yapılana kadar zor şartlarda çalışmaya devam etmişlerdir (Koca, 2020).
Takriben 1850-1914 yılları arasında gerçekleşen 2. sanayi devrimi Almanya ve ABD de
gerçekleşmiştir. Dönemin etkinliği elektrik motoru, telefon, telgraf, içten yanmalı motor vb üzerine
oluşmuştur (Günay, Öcal ve Öcalan, 2018). Buhar makinesinin etkinliği yerini petrol enerjisi ve elektriğe
bırakmış, üretimdeki süreçleri de farklılaştırmıştır. Bu dönemde ABD de yönetimin aktif olduğu üretim
sürecinde, işgücünün birbirinden ayrılarak tek bir çalışma alanında uzmanlaşma (taylorizm) (Sandrone,
2005); üretimde zaman kaybı ve verimliliğin düşmesine sebep olmuş, montaj hattı şeklinde yapılandırılmış
yeni bir sistem ile üretimde verim artırılmıştır.
3.sanayi devrimi 1960-1990 yılları arasında ABD ve Doğu Asya ülkelerinde başlamıştır. Dönemin
etkinliği bilgi, bilgisayar ve otomasyon üzerine gerçekleşmiştir. Bu dönemde günümüzde kullanılan
yazılımların üretimi başlamış, bilginin dijitalleşmesi gerçekleşmiştir. Bu yazılımların kullanılarak hayata
geçirilmesi ile yeni üretim araçları ve yeni nesil donanımlar kullanılmaya başlanmıştır (Özdoğan, 2018).
Tarihi süreçte yaşanan sanayideki değişimlerden 1. ve 2. sanayi devrimleri ile 3. sanayi devriminin farkı
mekanik ve elektrikli teknolojilerden internet, bilgi işleme teknikleri, dijital haberleşme, mikro elektronik
olmuştur. Bu değişimler her defasında ürün arz miktarıyla birlikte müşterilerin taleplerine cevap verecek
şekilde üretim şekillerinin revize edilmesiyle sonuçlanmış, arz edilen ürünlerin küresel düzeyde pazarları
oluşmaya başlamıştır. Bundan dolayı fırsat ve zenginlikte önemli değişiklikler yaşanmıştır. Ayrıca sosyal bir
devrim olan yerleşik hayata geçiş, tarım toplumu, sanayi devrimleri ile birlikte incelendiğinde kol-kas
139
gücünün her değişim sürecinde azaldığı, beyin gücü diyebileceğimiz bilginin işlenmesi ve işlenme süreci ve
şeklinde de değişiklikler olduğu açık bir şekilde görünmektedir.
4. Sanayi devrimi, ilk defa 2006 da ABD de bahsedilmekle birlikte (Alçın, 2016) 2011 yılında
Almanya’da organize edilen Hannover Fuarında dile getirilmiştir. Alman Ulusal Bilim ve Mühendislik
Akademisinin 2013 yılında yayınladığı bildiri sonrası Alman hükümeti tarafından da sanayi politikalarında
uygulanacağı belirtilmiştir. Yayınlanan bildiri; Endüstri 4.0 ile ilgili, Vizyon, gelecek yeni iş fırsatları ve
modelleri, işyerinde yeni sosyal altyapılar, siber fiziksel sistemler, Endüstri 4.0 a giden yol ve Almanya
endüstrisi için bir yol haritası başlıklarından oluşmaktadır (National Academy of Science and Engineering,
2013). Dördüncü sanayi devrimi diğer sanayi devrimlerine kıyasla doğrusal değil, üstel bir hızla gelişen, bu
durumun kullanılan teknolojilerin sürekli yeni teknolojilerin önünü açarak ilerlemesini “hız”, bu
teknolojilerin toplumsal yapıda değişimlere neden olacak şekilde bir araya gelmesi “Genişlik ve derinlik” ve
sektörlerin, şirketlerin ve dahi ülkelerin topyekûn dönüşümlerin sağlaması, “sistem etkisi” olmak üzere 3
etkenden oluştuğunu ifade edilmektedir (Schwab, 2016).
Önceki sanayi devrimleri süresince teknolojideki gelişim, tüm sektörlerde farklı meslekler ortaya
çıkarmıştır. Son sanayi devrimi bileşenleri itibarıyla tüm sektörlerde yeni iş olanakları oluşturacağından
yeni becerilerin belirlenmesi gerekecektir.
Banger (2017) bu becerileri şu şekilde kategorilerle ele almıştır. Teknik ve Kişisel gelişim Becerileri
ile geleceğin fabrikasında işe girişte bulunması gereken ve sonrasında geliştirilmesi gereken bilgi ve
becerilerdir. Öte yandan Mcafee ve Brynjolfsson (2017) de dijital araçların insanın yaratıcılık becerisinin
ikamesi olamayacağını ifade etmiştir. Üst düzey sosyal becerinin de ileri sayısal becerilerden önemli hale
geleceği, bu iki beceriyi bir araya getirenlerin daha önem kazandığı bir dönem olacağı öngörülmektedir
(Mcafee ve Brynjolfsson, 2017).
140
Şekil 1. Sanayi Devriminin Gelişimi
EĞİTİM SÜREÇLERİNDEKİ DEĞİŞİMLER
Sanayideki yenilikler dönemler halinde incelendiğinde bilginin oluşması, aktarılması, değişim süreci
teknolojide etkili olmuştur. Teknolojinin ilerlemesi toplumun tüm dinamiklerini etkilemektedir. Bu yönden
eğitim bu dinamiklerin içinde yer alan önemli faktörlerdendir. Sanayideki evrim eğitimin kurumsallaştığı
dönemler itibarıyla beklentileri de etkilemekte ve değişim o yönde oluşmaktadır. Bu da eğitimde etkili
olmuş ve olmaya devam eden kuramlar vasıtasıyla gerçekleşmiştir.
İnsanoğlunun tarihinde tarım toplumu ve öncesinde bilgi aktarımı usta-çırak ilişkisi içerisinde
gerçekleşmiş, öğrenme öğretme süreci ise bilgi ve deneyimlerin paylaşımı ve tekrarı şeklinde aktarılmıştır.
Eğitim 1.0 döneminde davranışçı yaklaşım hakim olmuştur. Davranışçı yaklaşım, Öğrenmeyi uyarıcı-
tepki bağı ile açıklayan ve öğrenciyi kontrol edebilecek, şekillendirecek bir mekanizma olarak tanımlamıştır.
Bilgiyi aktaran öğretmen, bilgiyi alan öğrencidir. Öğrenme sürecinin temelinde olan öğretmen, öğrenciyi
ezberlemeye yöneltmektedir (Driel, Verloop, Werven & Dekkers, 1997). Bu dönemde okullarda yöntem
olarak davranışçı yaklaşım benimsenerek, eğitim; dakiklik, talimat ve kurallara uyma, uzun süreli
çalışmalara hoşgörü ve üst düzey okuma yazma yeteneği üzerine kurgulanmıştır (Gray, 2008).
141
İnsanlığın varlığıyla birlikte eğitim, sosyal bir gereklilik olarak hayatının içinde hep var olmuştur.
Küçük yaşlardan itibaren öğrenme ihtiyacını karşılayan ve toplumun şekillenmesinde etkili olan eğitim
öğretim süreci, toplumun emek arzının olduğu yöne doğru yönelmiştir. Dolayısıyla endüstriyel alanda
gerçekleşen yenilikler eğitime de yön vermiştir. Eğitim 2.0 dönemi Pooworawan (2015) tarafından eğitim
kurumlarının bir fabrika, öğrencilerin bu fabrikalarda üretilen ürün, eğitim içeriklerinin ise öğrencilerin
temel niteliklerini belirlediği ifade edilmiştir. Ayrıca bu dönemde sınavlar sistemin kontrol mekanizması,
diplomalarda garanti belgesi olarak görülmüştür (Bloom vd.,1964).
Öğrenmenin tarifini gözlenebilir davranış değişikliği olarak yapan davranışçı model 1950’ lerin
sonlarından itibaren etkisini yitirmiş, yerini bilişsel kurama bırakmıştır (Ertmer ve Newby, 1993) . Bilişsel
yaklaşıma göre öğrenme öğrencilerin kendilerine aktarılan bilgiyi edilgen değil, kendi durumlarına özgü
etkin bir şekilde öğrenebilecekleri zihinsel süreçler ile önceki öğrenmelerinden ve bilgiyi işleme
yöntemlerinden etkilenir (Açıkgöz, 2005). Zamansal olarak bakıldığında bilgisayarın kullanılmaya
başlanmasıyla öğrenci tam olarak öğrenme etkinliklerinin merkezine girmemiş ancak, öğretmen yavaş
yavaş etkinliğini internete devretmeye başlamıştır. Bu dönemde İnternet üzerinden etkileşimli bilgi
sağlayan web platformları öğretmenin kullandığı dijital ortamlardır.
19. yy sonlarında teknoloji ilerlerken bilgi üretimi, aktarılması çok hızlı olarak gerçekleşmeye
başlamıştır. Bilgi, teknoloji geliştikçe toplum ona göre farklılaşmaya devam etmiştir. Bruner’ in 1960’larda
sistematikleştirdiği yapılandırmacı öğrenme kuramı , Puncreobutr (2016) tarafından “teknoloji toplumu”
olarak adlandırılan dönemin bilgi ihtiyacı ve aktarılması açısından önemlidir. Eğitim 3.0 döneminde etkili
olarak kullanılan yapılandırmacı yaklaşım, bilginin yada anlamın dış dünyada bireyden bağımsız
varolmadığı, edilgen olan bireyin zihnine dışarıdan aktarılmadığı, bunun aksine etkin olarak birey
tarafından zihninde yapılandırıldığını savunur (Şimsek, 2001). Bu yaklaşımla öğrenci öğrenme ortamının
merkezinde edilgenlikten etkili olmaya, öğretmen ise bilgiyi ve kuralları aktarmaktan yeni bilgilerin
oluşturulmasının hızlanmasında sorumlu olması planlanmıştır.
Teknolojinin yoğun olduğu bu dönemde öğrenme yaklaşımlarına ait öğrenme ve öğretim
tasarımlarına da yansımıştır. Eğitim programlarında, internet yaklaşımlarında meydana gelen değişimler
öğrenme yaklaşım ve tasarımlarında köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Dijital eğitim materyalleri,
dijital ve sosyal medya, interaktif öğrenme, uzaktan öğrenmeye yönelim başlamış, ancak tam olarak uyum
sağlanamamıştır. Puncreobutr (2016) Teknoloji toplumunda bireyler bilgiyi tüketen değil, kendi kendine
öğrenerek üreten bireyler olması yönünde değişim gerçekleşmiştir.
142
Şekil 2. Eğitim Süreçlerindeki Değişimler
Şekil 3. Eğitim ve Endüstri Süreçlerindeki Değişimler
EĞİTİM 4.0 VE 21. YÜZYIL BECERİLERİ
Robinson (2008) değişimdeki hızı; “Geçmiş 3000 yılı bir saat olarak kabul ettiğimizde ve her bir 60
dakikanın 50 yıla denk geldiği düşünüldüğünde üç dakika önce içten yanmalı motor; iki dakika önce
motorlu araba; bir dakika önce roket gücü; 50 saniye önce uzay yolcuğu ve 10 saniye önce de yeniden
kullanılabilir uzay mekiği icat edilmiştir.” şeklinde somutlaştırmıştır. Bu tarif endüstriyel teknoloji ile ilgili
olsa da ekonomideki değişim toplumun tüm dinamiklerini etkilemektedir. Bu dinamiklerden olan eğitim,
sanayiye emek arzının niteliğini belirlemesi açısından önemlidir. Emek arzının niteliği devletlerin rekabet
avantajını ön plana çıkaracağından bu önem daha artmaktadır. Bundan dolayı var olan öğrenme ve bilgiyi
yapılandırma süreçlerinin de Endüstri 4.0’a göre şekillenmesi gerekmektedir. Eğitim 4.0 olarak
nitelendirilecek yeni dönemde, bireylerin Endüstri 4.0’ın getirdiği dijital dönüşümle uyum sağlayacak,
inovasyon yapan, girişimci bireyler olması amaçlanmalıdır. Yetişmesi beklenen insan kaynağının önceki
dönemlerin tersine yüksek standartlarda beceri sahibi olması gerekmektedir (Harkins, 2018).
143
Yeni dönemde bireylerin sadece bir alanda teknik bilgi ve beceri sahibi olması yeterli olmayacağı,
belirli bir alanda bilgi ve deneyime sahip ancak bunu farklı alanlara aktaramayan I-tipi insanlardan daha
çok, belirli bir alanda uzmanlaşan, ayrıca kendini farklı disiplinlerde de geliştiren T-tipi insanlara daha çok
ihtiyaç olacağı belirtilmektedir (Stannard-Stockton, 2009).
Bilginin yapılandırılması konusunda belirli bir uygulama düzeyine gelen öğrenme yaklaşımları
eğitim 4.0 ile biraz daha farklılaşarak aşağıda açıklanan 3 alana dayalı olacağı öngörülmektedir Gomaratat
(2015).
a-Anlamayı düzenleyen 3R: Hatırlama (Recalling), İlişkilendirme (Relating), Rafine etme (Refining).
b-Araştırmayı tetikleyen 3I: Sorgulama (Inquiring), Etkileşim (Interacting), Yorumlama (Interpreting)
c-Netice üretmeye dayalı 3P: Katılımcı olma (Participating), İşleme (Processing), Sunma (Presenting)
20. yy ortalarından itibaren eğitim OECD, IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar
tarafından belirlenmeye başlanmıştır. Bu standartlaşma; ülkelerin kalkınması için gereken nitelikli
işgücünün yetiştirilmek istenmesi ile eğitimde kalite ve verimliliğin artmasına bağlı olarak, kişi başına düşen
milli gelirin (GSMH) arttırılmak istenmesi olarak tarif edilmiştir (Uçak ve Erdem, 2020). Buna bağlı olarak
rekabet gücünü elinde bulundurmak isteyen ülkeler uluslararası standartlara uyması gerekmektedir.
Bilgi, bilgi üretim süreçleri ve hızı değiştikçe bu standartlarında değişim göstermiş, uluslararası
alanda bu konuda çalışmalar farklı kuruluşlarca yapılmıştır. Bunların arasında OECD Dünya Ekonomik
forumu gibi kuruluşlar ile birlikte birçok akademik çalışma bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıya
sıralanmıştır (Cansoy, 2018):
a. OECD beceriler çerçevesi(Definition and Selection of Competencies [DeSeCo]),
b. ATSC21 beceriler çerçevesi(Assessment and Teaching of 21st Century Skills Framework [Cisco,İntel ve
Microsoft un sponsorluğunda ]),
c. 21. Yüzyıl öğrenme çerçevesi (Partnership for 21st Century Skills [P21], [Amerikada farklı şirket ve
dernekler, Cisco,Apple, vs]),
d. Wagner’in beceriler çerçevesi,
e. NRC beceriler çerçevesi,
f. enGauge (NCREL) beceriler çerçevesi,
g. AACU beceriler çerçevesi,
144
h. ISTE beceriler çerçevesi,
i. Iowa beceriler çerçevesi,
j. Türkiye yeterlikler çerçevesi
Bu çerçevelerin içinde üzerinde en çok inceleme yapılan 21. Yüzyıl öğrenme çerçevesi (Partnership
for 21st Century Skills [P21]), olarak nitelendirilen, Cisco, Apple, National Education Association gibi
Amerika’da farklı şirket, dernek ve kuruluşun projesi olan çerçevedir.
Şekil 4. P21 Beceriler Çerçevesi
Kaynak: Cansoy, R. (2018). Uluslararası Çerçevelere Göre 21.Yüzyıl Becerileri ve Eğitim Sisteminde Kazandırılması.
İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3112-3134.
Şekilde de görüldüğü gibi Partnership for 21st Century Skills (P21) ve eğitim ; endüstrinin geldiği
nokta ile beraber incelendiğinde mesleki eğitimden beklenti artmaktadır.
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
İlkel toplumlarda meslek eğitimi yaşam becerileri eğitimi ile birlikte organize olmamış bir şekilde ve
deneme yanılma yoluyla başlamıştır. Doğu ve batı medeniyetleri ortaya çıktıktan sonra ise organize olmaya
başlamıştır. Organize olmuş ilk meslek eğitimi denilebilecek çıraklık eğitimi Babillerde ortaya çıkmıştır. İlk
batı medeniyetlerinde iş eğitimi denilebilecek mesleki eğitim, genel eğitimin dışında tutulmuş, çıraklık
145
eğitimi iş hayatı için gerekli insan gücünün yetişmesinde etkili olmuştur. Ortaçağda kilisenin hükmü ve
etkisinde yürütülen eğitimde mesleki eğitim yine dışarda kalmıştır. Rousseau, Pestalozzi, Herbart, Froebel,
Dewey, Kerschensteiner ve Blonskij gibi eğitimciler çağdaş manadaki mesleki ve teknik eğitimin
oluşmasında etkileri olmuştur (Sezgin, 1982).
Ülkemiz tarihindeki mesleki eğitim ise Selçuklularda Ahilik teşkilatı, Osmanlılarda ise Lonca teşkilatı
aracılığıyla sağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında el sanatlarına dayalı üretim, gelişen endüstriye
yenik düşünce, birçok alandaki yenilik çalışmaları kapsamında eğitim alanında ordu bünyesindeki eğitim
kurumları kurulmaya başlanmıştır. Bu kurumlarda ordunun ihtiyacı olan teknik iş gücü ihtiyacı giderilmiştir.
19. yy da Mithat Paşa ve diğer ileri görüşlü devlet adamları tarafından kurulan eğitim kurumlarında fakir ve
özel ilgi gerektiren öğrenciler de eğitilmiştir. Ancak çıraklık sistemi üzerine kurgulu bu sistem fazla
sürdürülememiştir. Cumhuriyet döneminde ekonomik ve sosyal hayatın da geliştirilmesi açısından yapılan
çalışmalar kapsamında mesleki eğitim adına A.B.D.’den John Dewey, Almanya'dan Kühne ve Belçika’dan
Omer Buyse ile yurtiçinde İsmail Hakkı Baltacıoğlu İ. Hakkı Tonguç gibi uzmanların katkısıyla ciddi anlamda
kurumsallaşma başlamıştır (Sezgin, 1982).
Mesleki eğitim bakanlık merkez teşkilatında İlköğretim dairesinde(1926), sonrasında yüksek
öğretmen genel müdürlüğü bünyesinde(1927) değerlendirilirken 2287 sayılı kanunla Mesleki ve Teknik
öğretim Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Mesleki ve Teknik eğitim kurumlarının masrafları 2765 sayılı
kanunla (1935) Devlet Bütçesinden karşılanmaya başlanmıştır. 1923 yılında yapılan İzmir İktisat kongresi
mesleki eğitime kazandırılan misyon ve vizyon adına önemli mihenk taşlarındandır.
Bu çalışmalardan başlayarak günümüze kadar gelen süreçte Milli Eğitim Şuraları, yurtiçi ve yurtdışı
finansmanlı projeler, ve üst politika belgeleriyle dünyadaki öğrenme yaklaşımları da göz önünde
bulundurularak mesleki eğitim misyonu ve vizyonu belirlenmiştir. Ancak Mesleki ve teknik eğitimin
istihdam üzerindeki etkisi hep tartışma konusu olmuştur.
Mesleki eğitimin sorunları aşağıdaki gibi sıralanabilir (MEB, 2018).
• Meslekî eğitimin geliştirilmesi politikalarına sektörlerin katılımı
• Meslekî ve teknik eğitime ayrılan bütçenin artırılması
• Meslekî ve teknik eğitime karşı toplumsal önyargıların kırılması
• Meslekî ve teknik eğitimde döner sermaye faaliyetlerinin iyileştirilmesi
• Sektör ihtiyacı ile yetişen insan kaynağının veriye dayalı izlenmesi
• Meslekî ve teknik eğitim veren öğretmenlerin alan deneyimlerinin iyileştirilmesi
• Dünya Bankası, Avrupa Birliği ve yurtdışı bağlantılı projelerin geliştirilmesi
146
• Modüler sisteme geçilmesi
• Staj programlarının istenen yeterliliğe ulaşması
• Meslekî rehberlik ve danışma hizmetlerinin iyileştirilmesi
• Meslekî ve teknik eğitim çerçevesinde uzaktan eğitim ve hayat boyu eğitim süreçleri
Dünyada gelinen teknoloji itibarıyla Endüstri 4.0 için öğrencilere kazandırılması gereken beceriler
ön plana çıkmaktadır. Mesleki ve teknik Eğitim açısından bakıldığında ise beceri setleri önem
kazanmaktadır. Türkiye’nin ilk 500 firması içinde yer alan ve üst yöneticileri Endüstri 4.0’a hâkim,
işletmelerle yapılan bir çalışmada aşağıdaki 5 beceri ön plana çıkmıştır (Koca,2020).
1. Yaratıcılık
2. Bilgi ve teknoloji becerileri
3. İş birliği ve iletişim
4. Girişimcilik ve inisiyatif alabilme yetkinliği ve öz-yönetim
5. Dijital okur-yazarlık.
Yeni bakış açısıyla değerlendirilirse eğitimde diplomaların yerini yetenekler, beceriler almaya
başlayacaktır. Bu becerilerin arasında yer alan girişimcilik inovasyon içeriğiyle geleceği etkileyecektir.
GİRİŞİMCİLİK
TDK’nın sözlüğünde girişimci; “Üretim için bir işe girişen, kalkışan kimse, müteşebbis.” ve “Ticaret,
endüstri vb. alanlarda sermaye koyarak girişimde bulunan kimse, müteşebbis.” anlamlarıyla, girişimci ise
“Girişimci olma durumu.” olarak tanımlanmaktadır. Girişimcilik pratikte insan hayatının içinde olagelmiştir.
Üretimin gerçekleştiği durumlarda girişimcilikten bahsedilebilir.
İlkel toplumlarda tarım daha belirgin değildir, çobanlığa dayanan ev ekonomisi hâkimdir. Tarıma
dayanan köy ekonomisi olarak nitelendirilen derebeylikler döneminde takas yaygın olduğundan, bireysel
girişimcilikten söz edilememektedir. Küçük el sanatına dayanan kent ekonomisinde tarım ürünlerinin
kentte satılması ve kente yapılan el sanatları ürünlerinin köylere satılmasıyla oluşan basit bir işbölümü ile
ekonomi oluşmuştur. Bunda feodalitenin de etkisi olmuştur (Güran, 1991).
15. – 19. Yüzyıllar Arasında Avrupa’da Ortaya Çıkan İktisadi Düşünceler Çerçevesinde Girişimciliğin
Gelişimi; bu dönemin sonlarına doğru feodalitenin ortadan kalkmasının da etkisiyle biraz daha gündeme
gelmiştir. Girişimciliğin tanımları da farklılaşmaya başlamıştır. Avrupa devletlerinde ekonomi politikalarının
147
birincisi ekonomik gücü kullanarak devleti güçlendirmek, ikincisi ise devletin gücünü kullanarak ekonomik
gelişmeyi ve ülkenin gelişmesini sağlamaktır (Güran, 1991). Bu dönemde gerçekleşen özellikle de 18.
yüzyılda feodalitenin kalkması ve yapılan yasal ve kurumsal değişiklikler girişimcilik ve inovasyonun önünü
açmıştır. Şirketleşmelerin başlaması ve bankacılık sistemindeki gelişmeler buna göstergedir (Landström,
2005).
Girişimcilik 18. Ve 19. Yy da kullanılan klasik teori zamanında ilk defa Richard Cantillon’un eseriyle
giriş yapmıştır (Brown ve Thornton, 2013). Bu tanımda yer alan toprak sahibi, girişimci ve ücretli işçinin
merkezinde girişimci bulunmakta ve arz-talep arasındaki dengeyi sağlamaktadır (Van Praag, 1999). Bu
tanımın yapılmasından sonra klasik iktisat döneminde Adam Smith tarafından sermaye sahibi ile girişimci
ayrı tutulmamıştır. Jean-Baptiste Say tarafından ise ayrıntılı bir şekilde tanımlayarak üretim ve dağıtım
sürecinin merkezine koymuştur (Landström, 2005).
20. Yy başlarında girişimcilik arka planda kalmıştır. Bu dönemde daha çok müteşebbis anlamıyla
şekillenmiş, müteşebbislikten inovasyon anlamı içermemiştir. Sanayileşme süreci bireyin niteliklerinde
farklılıklar oluşturmaya başlamış, toplumdaki girişimci tanımıda değişime uğramış, girişimci bireylerin
toplumdaki önemi artmıştır. Schumpeter girişimcilik için inovasyon tanımı yapmış ve bunun için gerekli
durum ve şartları ortaya koymuştur (Sledzik, 2013). Girişimciliğin gelişimi açısından dünya ekonomik
bunalımının da etkisiyle 1960’lara kadar olan dönemde ilgi azalmıştır. Teknolojinin ilerlemesi ve üretilen
ürünlerin uluslararası pazarlarda yer almasına bağlı olarak, girişimcinin inovasyon ağırlıklı tanımı öne
çıkmıştır.
Günümüzde teknolojinin ilerlemesiyle dijital dönüşümün yaşanması girişimcinin teknoloji yatırımı
anlayışı, yeteneklerine olan yatırım anlayışı da değişmek zorunda kalacaktır. Girişimcinin yeteneklerine
yapacağı yatırım ise eğitimle gerçekleşebilir.
GİRİŞİMCİLİK DESTEKLİ ÖĞRETEN FABRİKA MODELİNİN TEMELİ
Öğreten fabrika ya da öğretim fabrikası yaklaşımı dünya genelinde araştırılan ve üzerinde sıklıkla
uygulama yapılarak sonuçları değerlendirilen bir öğretim yaklaşımıdır Yaklaşımın temelleri tıp bilimleri
disiplininde eğitim araştırma hastaneleri paradigmasına dayanmaktadır (Mavrikios, Papakostas,
Mourtzis&Chryssolouris, 2011). Hastanelerle paralel olarak öğretim ortamı sağlayan tıp alanındaki
okulların gerçekçi öğrenme ortamı hazırlaması şeklinde gerçekleşmektedir. Öğretim fabrikası da fabrikanın
okula taşınmasını simüle ederek sektör ve okul arasındaki bağlantı probleminde aşması beklenmektedir.
Mesleki eğitimdeki yeterliliklerin kalitesinin artmasıyla ülkenin insan kaynağı kalitesinde artış, dolaylı olarak
toplumun refah düzeyindeki artışa yansıyacaktır. Ancak beceri arzı ve talebinin uyuşmazlığı mesleki
eğitimin problemleri arasında yer almaktadır. Endüstri 4.0’ın dünya genelinde yaygınlaşmaya başlamasıyla
bu uyuşmazlığın ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu da mesleki eğitimde uygulanan eğitim
yaklaşımlarının da Endüstri 4.0’a uygun şekle getirilmesiyle mümkün olacaktır.
148
1995 yılında Cal Poly’de Alptekin ve arkadaşları tarafından uygulanan öğretim fabrikası çalışması
özellikle ve öncelikle Amerika ve diğer ülkelerde uygulanmış ve araştırılmıştır (Mavrikios, Papakostas,
Mourtzis&Chryssolouris, 2011). Fabrika temelli öğretim ile üretime yönelik sektör ve okul arasında karşılıklı
fayda sağlayacak işbirliği mekanizması sağlanmış olacaktır (Alptekin ve diğerleri, 2001). Teknolojik konular
öğreten fabrika faaliyetlerinden bağımsız olup bilgi temelini sağlamak amacıyla gerekli zamanlarda
güncellenebilir. Bilgi aktarımı fikir ve çözüm alışverişi, bu fikir ve çözümleri test etmek için zaman ve
maliyet dengesi ile üretim inovasyonu ya da yaşam problemleri yoluyla endüstri ve okul ilişkisini
derinleştirir (Chryssolouris, Mavrikios, Rentzos,2016).
Kavramsal düzeyde, bilgi üçgeni kavramına göre kurgulanmış Öğreten Fabrika paradigmasının
(Chryssolouris vd. 2006) amacı, bilgiye dayalı, rekabetçi ve sürdürülebilir bir üretim endüstrisinin
gelecekteki perspektiflerini teşvik etmek için araştırma, inovasyon ve eğitim faaliyetlerini birbirine entegre
etmektir (Mavrikios, vd., 2011).
Şekil 5. Üretimde bilgi üçgeni
Endüstriyel öğrenmenin kapsamı Bloom (1964) un tutum bilgi ve beceriler olarak yapılandırdığı
öğrenmeye, yetkinlik kavramının da eklenmesiyle bilginin yapılandırılış şekli de genişlemiş olacaktır
(Mavrikios vd., 2011). Modelin eğitim içeriğinde becerilerin gelişmesi için tesis dışı ancak gerçeğe yakın ve
güvenli ortam, tek ve çoklu kullanıcı(işbirlikçi) modül, deneme yanılma yaklaşımları ve uygulamalı
faaliyetler ve bilgisayar tabanlı eğitim kullanımı bulunmaktadır.
149
Şekil 6. Öğreten Fabrika Konsepti
Kaynak: Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A
Manufacturing Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Uygulamada Fabrikadan sınıfa ve okuldan sektöre olmak üzere 2 konsept üzerinden bilgi aktarımı
sağlanmaktadır. Fabrikadan sınıfa konsepti üretim ortamının sınıfa aktarılmasıyla gerçek üretim sahasının
endüstriyel süreçlerinin okulda öğretim faaliyetlerine aktarılmasıyla gerçekleşmektedir. Uygulanan konsept
sanal olarak verilen eğitimle sanal olarak oluşturulan sanal işletmeye yöneliktir. Öğrencilerin üretim
ortamını tam olarak kavraması için gerekli sunum ve dokümanların iyi hazırlanması gerekmektedir.
Oluşturulan ortamlar modüler olduğundan farklı şekillerde düzenlemeler yapılarak fabrikayla eşzamanlı
birden çok eğitim ortamı ya da birden birçok fabrika ile eşzamanlı sanal ortam oluşturma imkanı da
sağlanabilmektedir.
150
Şekil 7. Modüler Yapı Seçenekleri
Kaynak: Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A
Manufacturing Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Öğretim fabrikası fabrikadan okula konseptinde 4 kategoride sınıflandırılmış modüller
bulunmaktadır. Bu modüller farklı şekillerde yapılandırılabilmektedir. Birinci kategori “Fabrika” olarak
adlandırılarak öğretim fabrikasındaki üretim alanlarını ve süreçlerini temsil etmektedir. İkinci kategori
çalışma içeriği olarak adlandırılan müfredat olarak tanımlanır. Üçüncü kategori aktarım mekanizmalarıdır.
Fabrika ve sınıf ortamları arasındaki bilgi ve etkileşimin aktarılmasını sağlamaktadır. Bilgi ve özellikle de
yetkinlik bilgisayar teknolojisi altyapısı, materyal ve bunları aktaranlarla oluşturulur. Dördüncü kategori
video konferans ve web hizmetleriyle oluşturulan bilgisayar teknolojileridir. Son olarak bunları bir araya
getiren eğitim faaliyetleriyle gerçekleşmektedir. Modüllerin kullanımı zaman, maliyet ve altyapı açısından
farklı seçenekler de göz önünde bulundurularak düzenlemeler yapılabilir.
151
Okuldan sektöre konseptiyle ise bilginin eğitim ortamından sanayiye aktarılması amaçlanmaktadır.
Eğitim tesislerindeki düzenlemelerle endüstriyel sınıf ya da eğitim ekipmanı yeni teknolojik değişimler ve
kavramları için test merkezi ve bunların gösterimi için kullanılabilir. Üretilmesi planlanan ürünlerin
fabrikada test edilemeyecek kadar maliyetli ve zaman alıcı olması, öğreten fabrika içerisinde düzenlemeler
yapılarak üretimdeki yenilik ve bu yeniliğin eğitimi konusunda boşluğu kapatmış, aynı zamanda üretimin
validasyonu da sağlanmış olacaktır.
Tittagala vd. (2008), Martawijaya (2015), Chryssolouris (2016), Hasanah (2018) öğretim fabrikası
araştırmalarında okul ile sektöre arasındaki işbirliği ve çift yönlü bilgi akışı, yeni beceriler kazandırma,
yeterliliklerin artışı, yaratıcılık becerilerinin artışı konularında hemfikir olmuşlardır.
2018 yılında Öğreten fabrika Endüstri 4.0 teknolojilerine uyarlayarak yapılan çalışmada
mmodüllerde gerekli düzenlemeler yapıldığında öğrencilerde; gelecekte siber fiziksel sistemlerin hakim
olduğu üretim süreci aşamalarını daha iyi anlamaları, performanslarını iyi hale getirecekleri, eğitim
ortamlarında ise Endüstri 4.0 ile ilgili uyuşmazlık problemlerinin aşılmasında etkili olacağı belirtilmiştir
(Mourtzis, Vlachou, Dimitrakopoulos ve Zogopoulos, 2018).
SONUÇ
Sanayi devrimleri günümüze kadar incelendiğinde bilginin üretim hızıyla birlikte beyin ve kas
gücünün kullanılması da oransal olarak değişime uğramıştır. 1. Sanayi devriminde ağırlıkla kullanılan kas
gücü sonraki teknoloji kırılımlarında azalmaya, yerini beyin gücü olarak tanımlayabileceğimiz bilginin
herkesçe üretilmesine, kullanılmasına bırakmıştır. Bu süreçle paralel olarak eğitim süreçleri de gelişmiş ve
farklılaşmıştır.
1.ve 2. sanayi devriminin yaşandığı 1800 yıllardan 1960’lı yıllara kadar geçen zamanda kol kas gücü
ağırlıkla kullanılmıştır. Eğitim ortamları davranışçı yaklaşım olarak tarif edilen öğretmenin aktif ve
merkezde, öğrencinin pasif olduğu ve öğrenme etkinliklerinde ezberin hakim olduğu genel eğitimi eğitim
1.0 olarak nitelendirilmiştir.
1960 lı yılarda gerçekleşen 3. sanayi devrimi otomasyon cağı olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde
genel eğitimde bilişsel yaklaşım hâkim olmuş, eğitim 2.0 dönemi olarak nitelendirilmiştir. Bu dönemde
öğretmenin yoğun etkinliği ve mutlak hâkimiyeti yerini öğrencilerin öğretmenle olan iletişimi ile kendi
aralarındaki iletişimi artmıştır.
Otomasyon çağı 21. YY başında gerçekleşen 4. Sanayi devrimiyle sonlanmış, dijital dönüşümün
sınırları 2011 yılında Honnover fuarında belirlenmiş, Almanya hükümeti bu vizyon çerçevesinde politika
belirleyeceğini bildirmiştir. 1990’lı yılların sonlarında da genel eğitimde yapılandırmacı yaklaşım ön plana
çıkmış, eğitim ortamları bu yaklaşıma göre dizayn edilmeye başlanmış, bu dönem eğitim 3.0 olarak
nitelendirilmiştir.
152
Endüstri ve genel eğitim süreci içinde mesleki eğitim farklı zamanlarda önemi değişmiş, yaşam
becerileri ve mesleki becerilerinin aktarımı çıraklık eğitimi şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretim yaklaşımlarının
farklılaşmasıyla çıraklık eğitimi ve akademik eğitim birlikte yürütülmüştür. Ancak genel eğitimin içinde
mesleki eğitimin aşamadığı sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de
bulunmaktadır. Bu sorunlardan olan okul ile sektör arasındaki etkileşim ve beceri uyuşmazlığı önemli paya
sahiptir. Bu sorunun çözümüne girişimcilik destekli öğreten fabrika uygulamasının araştırılması farklı bir
bakış getirmesi beklenmektedir.
Yapılacak araştırmada dijital çağ gereksinimlerine uygun girişimcilik eğitim müfredatı öğrencilere
uygulanması ve fabrika ortamının okulda teknolojik ortamda simüle edilmesi yoluyla nihai fiziki ürüne
dönüştürülmesi araştırılacaktır. Araştırmada verilen eğitimlerden olan girişimcilik ile öğreten fabrika
modelinin modüler yapısının birleştirilmesiyle öğrencilerin 21. Yy becerilerinde daha yetkin olması, sektör
ile okul arasındaki beceri uyuşmazlığının giderilmesi amaçlanmaktadır.
KAYNAKÇA
Açıkgöz, K. Ü. (2005). Etkili Öğrenme ve Öğretme, İzmir, Eğitim Dünyası Yayınları.
Alçın, S., (2016), Endüstri 4.0 ve İnsan Kaynakları. Popüler Yönetim Dergisi, Sayı: 63, s. 47.
Alptekin, S. E., Pouraghabagher, R., McQuaid, P., & Waldorf, D. (2001). Teaching factory. In Proceedings of the 2001
American Society for Engineering Education Annual Conference & Exposition, American Society for
Engineering Education
Banger. G. (2017). Endüstri 4.0 ve Akıllı İşletme, Ankara, Dorlion Yayınları.
Bloom B., B. Mesia, and D. Krathwohl (1964). Taxonomy of Educational Objectives (two vols: The Affective Domain &
The Cognitive Domain). New York. David McKay.
Brown, C. & Thornton, M.. (2013). How entrepreneurship theory created economics. Quarterly Journal of Austrian
Economics. 16. 401-419.
Cansoy, R. (2018). Uluslararası Çerçevelere Göre 21.Yüzyıl Becerileri ve Eğitim Sisteminde Kazandırılması. İnsan ve
Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3112-3134.
Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A Manufacturing
Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Dembo, M. H. (1981). Teaching for Learning: Applying Educational Psychology in the Classroom. Santa Monica:
Goodyear Publishing Company
153
Driel, J.H., Verloop, N., Van Werven, H. & Dekkers, H. (1997). Teachers’ craft knowledge and curriculum innovation in
higher engineering education. Higher Education, 34, 105-122.
Mavrikios, D & Papakostas, N. & Mourtzis, D. & Chryssolouris, G. (2013). On industrial learning and training for the
factories of the future: A conceptual, cognitive and technology framework. Journal of Intelligent
Manufacturing. 24. 10.1007/s10845-011-0590-9.
Ertmer, P. A., ve Newby, T. J. (1993). “Behaviorism, Cognitivism, Constructivism: Comparing Critical Features From an
Instructional Design Perspective”, Performance Improvement Quarterly, C.6, S.4, s. 50-72.
Gomaratat, S. (2015). Subject: Learning Productivity, Stated in Sinlarat. P. (2015). 10 Ways of Progressive Learning
Encouraging/Facilitating the Ability of the Learner of 21st Century. Bangkok: Education Science, Dhurakit
Bandit University
Gray, P. (2008). A brief history of education. 12 Ocak 2019 tarihinde http:/
/www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/200808/brief-history-education adresinden alınmıştır.
Günay, D., Öcal, A. ve Öcalan, K. (2018). Sanayi ve sanayi tarihi. Mimar ve Mühendis Dergisi, 31, 8-14 akt. Dördüncü
sanayi devriminin emek piyasaları üzerindeki olası etkilerinin ıncelenmesi ve çözüm önerileri. Uluslararası
Toplum Araştırması Dergisi, 2071.
Güran, T. (1991). İktisat Tarihi, İstanbul, Acar Matbaacılık – Yayıncılık.
Harkins, A. M. (2008, Mart). Leap frog principles and practices: Core components of education 3.0 and 4.0. Futures
Research Quarterly draft VIII, 1-15.
Hasanah, H. & Malik, M. (2018). Teaching Factory-Based for Entrepreneurship Learning Model in Vocational High
Schools. 10.2991/aptekindo-18.2018.46.
Hobsbawm, E. (2008). Devrim Çağı, Ankara, Dost Kitabevi.
Koca D. (2020). Sanayi 4.0 Kapsamında Türkiye’de İşgücünün Yeni Becerilerinin Belirlenmesi Beceri Talebi Ve Arzının
Karşılaştırılması, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Landström, Hans (2005). Pioneers in entrepreneurshipand small business researh, Boston, Springer.
Mahiroğulları, A. (2005). Endüstri devrimi sonrasında emeğin istismarını belgeleyen iki eser: Germinal ve
Dokumacılar, Sosyoloji Konferansları Dergisi, 32, 41-53.
Martawijaya, M. (2015). Pengembangan Model Pembelajaran Fısıka Untuk Menıngkatkan Karakter Ilmıah Sıswa Smp.
Journal of Educational Science and Technology (EST). 1. 55. 10.26858/est.v1i1.1134.
Mcafee, A, ve Brynjolfsson, E. (2017). Makine platform kitle dijital geleceği kucaklamak, İstanbul, Optimist Yayın
Grubu.
154
Meb, (2018), Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitimin Görünümü, Eğitim Analiz ve Değerlendirme Raporları Serisi
No:1,Kasım 2018, Ankara:Milli Eğitim Bakanlığı
Mourtzis, D. & Vlachou, K. & Dimitrakopoulos, G. & Zogopoulos, V. (2018). Cyber- Physical Systems and Education 4.0
–The Teaching Factory 4.0 Concept. Procedia Manufacturing. 23. 129-134. 10.1016/j.promfg.2018.04.005.
Natıonal Academy Of Scıence And Engıneerıng. (2013). Recommendations for Implementing the Strategic Initiative
Idustrie 4.0. Final report of the Industrie 4.0 Working Group
Özdoğan, O. (2018). Endüstri 4.0: dördüncü sanayi devrimi ve endüstriyel dönüşümün anahtarları, İstanbul,Pusula 20
Teknoloji ve A.Ş.
Pooworawan, Y.(2015). Challenges of New Frontier in Learning: Education 4.0. Document by Innovative Learning
Center, Chulalongkorn University, Bangkok
Puncreobutr, V. (2016). Education4.0: new challenge of learning. St. Theresa Journal of Humanities and Social
Sciences, 2(2), 92.
Robinson, K. (2008). . (N. G. Koldaş, Çev.), Yaratıcılık aklın sınırlarını aşmak, İstanbul, Kitap.
Sandrone, V. (2005). Frederick W. Taylor: Master of scientific management. 18.05.2019 tarihinde
http://www.skymark.com/resources/leaders/tayl or.asp sitesinden erişim sağlandı
Schwab, K. (2016). Dördüncü sanayi devrimi, (çev.) Zülfü Dicleli, İstanbul: Optimist Yayınları.
Sezgin, İ. (1982). Meslek Eğitimin Kapsam ve Gelişimi, Türkiye’de Meslek Eğitimi ve Sorunları, Türk Eğitim Derneği VI.
Eğitim toplantısı. Ankara 1982
Simsek, N. (2001). Üçüncü paradigma: Yapıcı öğrenme ve öğretim. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim
Fakültesi Dergisi, Basımda, Ankara
Sledzık, Karol (2013). Schumpeter’sview on InnovationandEntrepreneurship, Stefan Hittmar (Ed.), Management
Trends in TheoryandPractice, University of Zilina&Institute of Management byUniversity of Zilina
Stannard-Stockton, S. (2009). T-shaped people & philanthropy. http://www.ssireview.org/ adresinden 17.03.2019
tarihinde erişilmiştir.
Tittagala, R., Bramhall, M., & Pettigrew, M. (2008). Teaching engineering in a simulated industrial learning
environment: A case study in manufacturing engineering. In Proceedings of Engineering Education 2008,
Loughborough, England, July 2008
Uçak, S. ,Erdem, H. (2020). Eğitimde Yeni Bir Yön Arayışı Bağlamında “21. Yüzyıl Becerileri Ve Eğitim Felsefesi, Uşak
Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 76-93
Van Praag, C.Mirjam (1999). SomeClassicalViews on Entrepreneurship, De Economist, 147(3), 311-335
155
156
ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE AHLAKİ DAVRANIŞLARIN OLUŞMASINDA
DUYGUSAL ZEKANIN GELİŞTİRİLMESİNİN ETKİSİ
Zehra GÖREN72
ÖZET
Bu çalışma, erken çocukluk döneminde ahlaki davranışların oluşmasında duygusal zekanın
geliştirilmesinin etkisine dikkat çekmektedir. “Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programında yer
verilen Sosyal ve Duygusal Gelişim alanına ait kazanım ve göstergelerin tam anlamıyla kazandırılması,
duygusal zekanın gelişmesine katkı sağlar mı?”, “Eğitimde Sosyal ve Duygusal Öğrenme Programının
uygulanması, sosyal ve duygusal gelişim alanına ait kazanım ve göstergelerin kazandırılmasını
kolaylaştırabilir mi?” ve “Okul Öncesi Eğitimde Drama etkinlikleri, Sosyal ve Duygusal Öğrenme
Programının uygulanmasına nasıl etki eder?” sorularına bu bağlamda cevap aramaktadır.
GİRİŞ
Okul öncesi eğitimde en önemli sorunların başında gerek alan öğretmenleri, gerekse aileler
tarafından bu eğitimin amaçlarının tam olarak benimsenememesinin geldiği söylenebilir. Alan
öğretmenlerinin günlük eğitim akışlarında daha çok bilişsel ve motor gelişim kazanımlarını içeren
etkinlikleri ana etkinlik olarak aldıkları, sosyal ve duygusal gelişim kazanımlarına ise etkinliklerindeki yan
amaçlar olarak yer verdikleri görülmektedir. Neredeyse hiçbir etkinlik, direkt olarak çocukların sosyal ve
duygusal becerilerini geliştirmeye yönelik olarak planlanmamaktadır. Öğretmenlerin günlük eğitim
akışlarında her gün Türkçe, sanat, oyun ve okuma yazmaya hazırlık etkinliklerine yer verirken, drama,
müzik, problem çözme ve ritim gibi sosyal ve duygusal gelişimi sağlayacak etkinliklere arada bir yer
vermeleri, alan öğretmenlerinin bu alana yeterince önem vermediğini düşündürmektedir. Ayrıca
yayınevleri tarafından hazırlanan günlük eğitim akışları incelendiğinde, onlarda da aynı yöntemin izlendiği
gözlenmektedir. Bu durumun da ailelerin okul öncesi eğitimden beklentilerinden kaynaklandığı
düşünülmektedir. Çünkü aileler okul öncesi eğitimi çocuklarının yaptıkları somut çalışmalar ve öğrendikleri
rakamlar, renkler, şekiller, şiirler, şarkılar, parmak oyunları, oyunlar ve tekerlemelerle değerlendirmektedir.
Çocukların davranışlarındaki değişimlerle çok da ilgilenmemekte ya da bunu okulun bir başarısı olarak
görmemektedirler.
Son yıllarda, 1990’lı yıllarda John Mayer ve Peter Salovey’in ilk kez dile getirdikleri bir kavram olan
“Duygusal Zeka (EQ)”nun geliştirilmesi, bu kavramın IQ ile birlikte artık “zeka” tanımlarının içerisine
alınması birçok araştırmacının ortak görüşü haline gelmiştir. Hatta, duygusal zekanın geliştirilebilmesi için
“Sosyal ve Duygusal Öğrenim” programlarının eğitim müfredatlarına dahil edilmesi gerekliliği üzerinde
durulmaktadır. Ayrıca ahlak gelişimi, değerler eğitimi ve yeni nesil gençlerin ahlaki yönlerinin yetersizliği de
son yıllarda üzerinde durulan sorunlardan biri haline gelmiştir (Goleman, 2016).
72
Öğretmen, Nene Hatun Anaokulu, [email protected]
157
Erken yaşlardan itibaren kişide, merhamet, yardımlaşma, dayanışma, paylaşma, vefa, milli
değerlerine sahip çıkma ve empati gibi ahlaki davranışların kalıcı olarak oluşturulmasının, ileride ortaya
çıkması muhtemel ahlaki problemleri ve bireyselciliği ortadan kaldırabileceği düşünülmektedir. Tüm bu
davranışların kişide kalıcı hale gelmesi de duygusal zeka kavramı içerisinde yer alan duygularının farkında
olma, duygularla başa çıkabilme, kendini motive etme, empati kurabilme ve ilişkileri yönetebilme
yeteneklerinin geliştirilmesiyle mümkün olabilecektir.
Danial Goleman’ın “Duygusal Zeka” kitabının önsöz bölümünde belirttiği üzere pek çok ülkede
“Sosyal ve Duygusal Öğrenim” programları eğitim müfredatlarına dahil edilmiştir. Ve bu program karakter
eğitimi, şiddeti engelleme, uyuşturucuya karşı önlem alma ve okul disiplini gibi programları bir araya
getiren, örgütleyici bir şemsiye haline gelmiştir. Burada amaç, okul çocukları arasında bu sorunları
azaltmanın yanı sıra, okul havasını ve sonuç olarak da öğrencilerin akademik performansını iyileştirmektir
(Goleman, 2016).
Kısacası “Sosyal ve Duygusal Öğrenim” programı ile kişi kendisinin ve karşısındaki kişinin
duygularının farkına vararak, ilişkileri olumlu şekilde yönetmeyi öğrenmektedir. Bu nedenle ülkemizde de
bu program üzerinde daha çok durulması gereken bir konu haline gelmelidir. Bu programın erken çocukluk
döneminde drama etkinlikleriyle daha rahat uygulanabileceği düşünülmektedir.
Çalışmamızda önce okul öncesi çocuklarında sosyal ve duygusal gelişim ile ahlak gelişimi üzerinde
durulacak, ardından duygusal zeka, sosyal ve duygusal öğrenim programı ve eğitimde drama kavramları
açıklanacak, son olarak da duygusal zekanın geliştirilmesinin ahlaki davranışların kazanılmasında
sağlayacağı faydalar tartışılacak ve bu konudaki önerilere yer verilecektir.
OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARINDA SOSYAL VE DUYGUSAL GELİŞİM
Sosyal ve Duygusal gelişimin son yıllarda eğitimde belki en az üzerinde durduğumuz konulardan
biri olduğu söylenebilir. Mevcut eğitim sisteminin çoktan seçmeli sınav odaklı olmasının eğitimcileri ve
aileleri bilişsel gelişim üzerinde daha çok durmaya yönelttiği düşünülebilir. Bu nedenle okul öncesi
dönemden itibaren kişilerin davranışlarındaki değişimler yerine, bilişsel becerilerindeki gelişmeler üzerinde
daha çok durulduğu dile getirilebilir.
Sosyal ve Duygusal gelişim, kişilerin doğumundan itibaren başlayan, kendi getirdiği kişilik
özelliklerinin yanı sıra, çevreden etkilenerek ilerleyen ya da gerilen bir alandır.
Sosyal ve Duygusal gelişime geçmeden önce kişiliği kısaca tanımlamak faydalı olacaktır. “Kişilik,
bireyi başkalarından ayıran biyolojik ve psikolojik özeliklerin bütünüdür. Allport’a göre ise kişilik, bireyin
çevresine, kendine özgü bir biçimde uymasını sağlayan psikofizik güçlerin dinamik bir örüntüsüdür. Bu
tanımlara göre bireyleri birbirinden ayıran iki temel özellik vardır: Birincisi biyolojik ya da fiziki farklılıklar
(mizaç), ikincisi ise psikolojik farklılıklar (karakter/kişilik) (Aydın, 2003)”.
İnsanı insan yapan en önemli unsurlardan biri olduğunu söylememizde bir sakınca görmediğimiz
duygular, genelde kişinin büyüme ve gelişme aşamasında karşılaştığı durumlar karşısında kişilik özellikleri
ve yetiştiği çevrenin etkisiyle gösterdiği tepkiler olarak ortaya çıkmaktadır. Durumlar karşısında gösterilen
tepkiler, kişiden kişiye değişir. Her bireyin mutluluğunu, üzüntüsünü, kızgınlığını gösterme durumu farklıdır.
158
Erken çocukluk dönemindeki çocuklar tepkilerini genelde modelleme yoluyla ortaya koyar.
Örneğin, yaptığı hatalar karşısında ailesi tarafından sürekli yüksek sesle uyarılan bir çocuğun sınıf
ortamında oyuncağı elinden alındığında arkadaşına göstereceği tepki büyük olurken, daha ılımlı bir
ortamda yetişen çocuğun tepkisi ise daha yumuşak olabilir.
Araştırmacılara göre duygular ta bebeklik döneminden itibaren oluşmaya başlar. Bebeklik
döneminde araştırmaların daha çok üç duygu üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir: Mutluluk, kızgınlık ve
korku (Bayhan ve Artan, 2009).
“Çocuğun içinde bulunduğu toplumun inançlarını, tutumlarını ve kendisinden beklediği davranışları
öğrenmesi” (Bayhan ve Artan, 2009) şeklinde tanımlanan sosyalleşme ise kişinin doğduğu andan itibaren
içerisinde bulunduğu sosyal yaşama ayak uydurması olarak açıklanabilir. İlk doğduğu anda bakımı için
çevresindekilere ihtiyacı olan bebeğin, kendisine bakan kişilerle kurduğu ilk ilişkiler sosyalleşmenin ilk
adımlarıdır.
Bu kısa tanımlardan sonra bizim bu çalışmamızda asıl üzerinde durmak istediğimiz konuya, yani
araştırmacıların son yıllarda “prososyal davranışlar” olarak adlandırdığı empati, işbirliği, paylaşma gibi diğer
insanların mutluluğu ile ilgili ve diğer insanların yararına olan duyguların ve sosyal becerilerin erken
çocukluk döneminde kazanılması üzerinde duracağız.
Prososyal davranış, baklalarının yararı için dışsal bir ödül beklemeden yapılan eylemlerdir.
Prososyal davranışta bir bedel ödeme, fedakarlık veya risk söz konusudur. Örneğin; arkadaşlarından biri
oyun hamuru küçük olduğu için ağlayan bir çocuğun kendiliğinden oyun hamurundan bir kısmını
arkadaşına vermesi gibi. Burada herhangi bir ödül beklentisi yoktur. Tam tersine bir bedel ödeme,
fedakarlık, risk söz konusudur. Prososyal davranış sadece bir sosyal beceriler grubu değildir. Tam anlamıyla
geliştiği zaman dostluk, koruma, samimiyet ve empatiyi de içeren diğerlerinin duygularıyla ilgilenmek, ilgili
olmaktır. Prososyal davranış yaklaşık olarak 2 yaş civarında sergilenmeye başlar. Küçük çocukların
paylaşma ve işbirliği kapasiteleri sınırlıdır; bu nedenle prososyal davranışların gelişimi ergenlik ve ötesine
kadar sürer (Bayhan ve Artan, 2009).
Okul öncesi dönem çocukları davranışlarının büyük kısmını modelleme yoluyla ve yaparak-
yaşayarak öğrenir. Bu durumda çocukların sosyal ve duygusal gelişiminde, özellikle de prososyal
davranışları kazanmalarında ailesinin ve öğretmenlerinin büyük önemi vardır. Aile ve öğretmenler çocuğa
doğru model olmalı, ayrıca öğretmenler ona yaparak-yaşayarak öğrenebileceği ortamlar sunmalıdır. Sosyal
ve duygusal becerilerin gelişiminde yaparak ve yaşayarak öğrenme imkanı sağlayacak en iyi yöntemlerden
biri de ileride üzerinde duracağımız drama yöntemidir.
OKUL ÖNCESİ ÇOCUKLARINDA AHLAKİ GELİŞİM
Ahlak, insanla başlayan devamında toplumu ilgilendiren ve insanlar arasındaki ilişkileri düzenlemek
için konmuş kurallar bütünü olarak tanımlanabilir (Güngör, 2000). Bu tanıma göre ahlak, öncelikle kişinin
kendisi ile ilgilidir. Yani yine kişinin ahlaki davranışlarının yapısını kişilik özellikleri ve çevresinin etkisi
şekillendirir. Ahlak tanımının içinde duygusal zeka da vardır. Çünkü kişinin sahip olduğu ve sergilediği ahlaki
davranışlar insanlar arasındaki ilişkileri düzenlemektedir. Bu durum da, kişide duygusal zekanın
geliştirilmesi, ya da prososyal davranışların kazandırılmasının öncelikli amaçlarından biridir.
159
Bu bölümde, ahlaki gelişim konusunda en çok kabul gören yaklaşımlardan yararlanarak okul öncesi
dönem çocuğunun ahlaki gelişimini kısaca açıklamaya çalışacağız. Ahlaki gelişimden en çok bilinen
yaklaşımlar Psikoanalitik Yaklaşım (Freud), Bilişsel Gelişim Teorisi (Piaget) ve Sosyal Öğrenme Yaklaşımıdır
(Kolberg).
Freud’a göre ahlak, bireyin içgüdüsel isteklerinin süperego (vicdan) vasıtasıyla kontrol altına
alınmasıdır. Toplumsal kurallar süperego yoluyla kişiliğe mal edilir ve yaklaşık 4-6 yaşlarında kişilik ve ahlak
gelişiminin ana hatları tamamlanır. Bu yaşlardan sonra da önemli başka bir gelişme olmaz. Sosyal öğrenme
modeli, toplumsal normların modelleme süreçleriyle öğrenilmesi esasına dayanır. Bilişsel gelişim teorisinde
ise evrensel ahlaki gelişim basamaklarına uygun olarak gelişen ve belirli bir sıra ile hem bireyi hem de
çevreyi karşılıklı etkileyen bir yapı söz konusudur (Oruç, 2010).
DUYGUSAL ZEKA
1990’lı yıllarda John Mayer ve Peter Salovey’in ilk kez dile getirdikleri bir kavram olan “Duygusal
Zeka (EQ)”, son yıllarda önemi daha çok anlaşılan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Daniel
Goleman’ın kaleme aldığı “Duygusal Zeka / Neden IQ’dan Daha Önemlidir?” adlı kitapla tüm dünyanın
duyduğu bu kavramın IQ ile birlikte artık “zeka” tanımlarının içerisine alınması birçok araştırmacının ortak
görüşüdür. Hatta, duygusal zekanın geliştirilebilmesi için “Sosyal ve Duygusal Öğrenim” programlarının
eğitim müfredatlarına dahil edilmesi gerekliliği üzerinde durulmaktadır.
Araştırmacılar IQ’nun hayattaki başarıya katkısının en fazla yüzde yirmi olduğunu vurgulamakta;
geri kalan yüzde sekseni belirleyen başka etkenler olduğuna dikkat çekmektedir. Bu durumda bir kişinin
hayatta elde edeceği başarı ve başarısızlıklarını, toplum içerisindeki yerini belirleyen IQ dışında kalan pek
çok etken bulunduğunu söyleyebiliriz.
“Neredeyse yüz yıldır, yüz binlerce kişi üzerinde yapılmış araştırmalara dayanan IQ’nun aksine,
duygusal zeka yeni bir kavramdır. Hayat yolunda, kişiler arası farklılığın ne ölçüde bundan kaynaklandığı
hakkında kesin bir şey söylemek henüz zor. Ancak eldeki veriler, oldukça güçlü hatta zaman zaman IQ’dan
da güçlü bir belirleyici olduğunu gösteriyor (Goleman, 2016).”
Başarı için en az IQ kadar hatta belki de daha da önemli görünen Duygusal Zekaya ait bazı nitelikler
bulunmaktadır. Bu nitelikleri Lawrance E. Shapiro, empati, duyguları ifade etme ve anlatım, mizacını
kontrol etme, bağımsızlık, uyum sağlayabilme, beğenilme, kişilerarası sorunları çözme, sebat, sevecenlik,
nezaket ve saygı olarak belirtmiştir.
Danial Goleman da, duygusal zeka kavramı içerisinde kazanılması gereken yetenekleri özbilinç,
duyguları idare edebilme, kendini harekete geçirme, başkalarının duygularını anlama ve ilişkileri
yönetebilme olmak üzere beş başlıkta toplamıştır.
1. Özbilinç / Kendini Tanıma
Bir duyguyu oluşurken fark edebilme, duygusal zekanın temelidir. Duyguların her an farkında olma
yeteneği psikolojik sezgi ve kendini anlamak bakımından şarttır. Gerçek duygularımızı fark
edememek bizi onların insafına bırakır. Duygularını tanıyan kişiler, hayatlarını daha iyi idare
ederler. Kişisel karar gerektiren konularda ne düşündüklerinden çok daha emindirler.
2. Duyguları İdare Edebilmek
160
Duyguları uygun biçimde idare yeteneği, özbilinç temeli üstünde gelişir. Kendini yatıştırma, yoğun
kaygılardan, karamsarlıktan, alınganlıklardan kurtulma yeneğini ve bu temel duygusal beceride
başarısız olmanın sonuçlarını ele alıyor. Bu yeteneği zayıf olan kişiler sürekli huzursuzlukla
mücadele ederken, kuvvetli olanlar ise hayatın tatsız sürprizleri ve terslikleriyle karşılaştıktan sonra
kendilerini daha kolay toparlayabilmektedir.
3. Kendini Harekete Geçirmek.
Duyguları bir amaç doğrultusunda toparlayabilmek, dikkat edebilme, kendini harekete geçirebilme,
kendine hakim olabilme ve yaratıcılık için gereklidir. Duygusal özdenetim – doyumu erteleyebilme
ve fevri davranışları zaptedebilme- her başarının altında yatan özelliktir. Tıkanıp kalmamak (akış
haline girebilmek) her tür yüksek performansı mümkün kılar. Bu beceriye sahip kişiler, yaptıkları
her işte daha üretken ve etkili olabilmektedir.
4. Başkalarının Duygularını Anlamak.
Duygusal özbilinç temeli üzerinde gelişen diğer bir yetenek olan empati, insanlarla ilişki de temel
beceridir. Empatinin köklerini, duygusal tonlara sağırlığın sosyal bedelini ve empatinin neden
hayırseverlik hissini canlandırdığını inceliyor. Empatik kişiler başkalarının neye ihtiyacı olduğunu,
ne istediğini gösteren belli belirsiz sosyal sinyallere karşı daha duyarlıdır. Bu da onları insan
bakımıyla ilgili mesleklerde, öğretmenlik, satıcılık ve idarecilikte başarılı kılar.
5. İlişkileri Yürütebilmek.
İlişki sanatı, büyük ölçüde, başkalarının duygularını idare etme becerisidir. Sosyal yeterlilik ve
yetersizliği, ayrıca hangi özgül becerilerin söz konusu olduğunu incelemektedir. Bu beceriler
popüler olmanın, liderliğin, kişiler arası etkililiğin altında yatan unsurlardır. Bu becerilerini çok
geliştirmiş kişiler, insanlarla sürtüşmesiz bir etkileşim sürdürmeye dayalı her alanda başarılı olur ve
parlak bir sosyal yaşam sürdürürler (Goleman, 2016).
SOSYAL VE DUYGUSAL ÖĞRENME PROGRAMI
Bu bölümde Sosyal ve Duygusal Öğrenme (SDÖ) Programının ne olduğu ve neden önemli olduğu
üzerinde durulacak.
SDÖ çalışmaları “Duygusal Zekâ” üzerine yapılan çalışmalarla başlamıştır. Elias ve Moceri (2012)
SDÖ’nün öz-farkındalık, sosyal farkındalık, öz-yönetim, sosyal yönetim ve sorumlu karar vermek olarak
adlandırılan beş temel bileşenden oluştuğunu belirtmektedirler (Uşaklı, 2017).
Peki nedir bu sosyal ve duygusal öğrenme? SDÖ, güvenli ve sevecen olarak oluşturulmuş, iyi
yönetilen öğrenme ortamlarında sosyal ve duygusal becerilerin geliştirilmesi olarak tanımlanabilir. Birey,
kişisel farkındalığa sahip olursa kendisini yönetebilir. Sorumluluk almayı öğrenir ve karar verme becerisi
gelişir. Sosyal farkındalığa sahip olur. Böylece empati becerisi gelişir ve başkalarıyla sağlıklı iletişim
kurabilir. Tabi bütün bunları yapabilmesi için çocuğun duygusal gelişiminin şansa bırakılmaması, özel bir
programla desteklenmesi ve geliştirilmesi gerekir.
Bu eğitimin önemi nedir? Sorusuna Goleman’ın şu ifadeleriyle cevap verebiliriz:
161
“Günümüzde çocuklarımızın duygusal eğitimini şansa bırakıyoruz ve bunun sonuçları çok yıkıcı
oluyor. Çözümlerden biri, okulların öğrenciyi sınıfta bir bütün olarak, aklı ve kalbi birleştirerek nasıl
eğitebileceğine dair bir vizyon geliştirmektir (Goleman, 2016).”
Sosyal-duygusal öğrenme geliştiren kişiler;
- Olumlu bakış açısına sahip olurlar.
- Strese daha az maruz kaldıkları için daha sağlıklı yaşama sahiptirler.
- Çevresindeki kişilerle uyumlu olurlar.
- Hayatta başarılı bireyler olurlar (Madi, 2015)
EĞİTİMDE DRAMA
Drama kavramı, eğitici drama veya yaratıcı drama gibi farklı isimlerle anılabilir. Ancak temelde
hepsinin aynı olduğu ve aynı şeyleri ifade etmeye çalıştığı söylenebilir.
Temelleri 19. Yüzyılın sonlarında klasik eğitim modelinin yerine daha çok deneyimlemenin
kullanılması gerektiğini düşünen eğitimcilerin konuyu tartışmaya başlamasıyla atılmış olan drama üzerine
çalışmalar, öncelikle İngiltere’de başlamış, 1900’lü yılların ikinci yarısından itibaren Dorothy Heathcote ve
Gavin Bolton gibi eğtiimcilerin çabalarıyla geliştirilmiş ve günümüzde en etkili eğitim ve öğrenme yöntemi
olarak tüm dünyada kabul görmüştür.
Çağdaş Drama Derneği Başkanı Ömer Adıgüzel’in “Eğitimde Yaratıcı Drama” kitabında yaptığı
tanıma göre Yaratıcı Drama; bir grubu oluşturan üyelerin yaşam deneyimlerinden yola çıkarak, bir amacın,
düşüncenin, doğaçlama, rol oynama vd. tekniklerden yararlanarak canlandırılmasıdır. Bu canlandırma
süreçleri deneyimli bir lider/eğitmen eşliğinde yürütülürken kendiliğindenliğe, şimdi ve burada ilkesine, -
mış gibi yapmaya dayalıdır ve yaratıcı drama oyunun genel özelliklerinden doğrudan yararlanır. Adıgüzel’in
tanımından da anlaşılacağı üzere Yaratıcı Drama, ezbere dayalı ve biriktirme temelli bir eğitim sistemi
değildir. Grupla birlikte çalışılır ve grup içindekilerin yaşam deneyimlerini ağırlıklı olarak kullanır, verilmek
istenen bilginin, düşüncenin grubun algısına, bilgisine ve deneyimine göre alabilecekleri şekilde verilmesi
sağlanır. Kısacası drama, eğitimde kalıcı öğrenmelerin sağlanması, olumlu tutum ve davranışların
geliştirilmesinde önemli bir role sahiptir.
Duygusal Zeka ve Sosyal ve Duygusal Öğrenmenin öncelikli hedefleri arasında yer alan kendilik
kavramının gelişiminin de başlangıcı sayılabilecek kendilik algısının kazanılması sürecinde eğitici drama
yaşantılarının büyük önemi olduğu belirtilmektedir. Kendilik algısının gelişimi için gerekli olan, diğer
insanlarla (akran ve yetişkinler) ilişki kurma ve kendisi ile başkalarını karşılaştırma yoluyla kendini
yapabildikleri ve yapamadıkları ile tanımlama, grupla yapılan drama etkinlikleri sırasında gerçekleşebilir
(Önder, 2003).
DUYGUSAL ZEKANIN GELİŞTİRİLMESİNİN AHLAKİ DAVRANIŞLARIN KAZANILMASINDA
SAĞLAYACAĞI FAYDALAR
Çalışmamızın bu bölümüne kadar duygusal zeka, sosyal ve duygusal öğrenme ve eğitimde drama
kavramlarını kısaca tanıtmaya çalıştık. Okul öncesi çocuklarında sosyal ve duygusal gelişim ile ahlak gelişimi
üzerinde durduk. Bu bölümde de okul öncesi eğitimde ihmal edildiğini düşündüğümüz sosyal ve duygusal
162
gelişim alanı kazanım ve göstergelerini inceleyerek, duygusal zekanın geliştirilmesinin ahlaki davranışların
kazanılmasında sağlayacağı faydaları tartışacağız.
Kur’an-ı Kerimde belirtilen evrensel ahlak ilkelerini, yani bütün insanların sahip olması gereken
ahlaki davranışları iyilik, adalet, sevgi, barış, güven, paylaşım, ahde vefa, kadirşinaslık (değerbilirlik),
alçakgönüllülük, iffet ve haya, sabır, emek ve çalışma, dostluk, doğruluk, şefkat ve merhamet olarak
sıralayabiliriz. Daha mutlu ve daha sorunsuz bir toplum için kişilerde bu davranışların geliştirilmesi gerektiği
söylenebilir. Peki tüm bu evrensel ilkelerin kalıcı davranış haline getirilmesi, bu alanda özel bir eğitim
olmadan olabilir mi?
“Şüpheci kişiler çocuklara duygular hakkında eğitim vermenin neden gerekli olduğunu merak
ederler. “Duygular çocuklarda doğuştan oluşmaz mı?” diye sorarlar. Cevabı “hayır”dır, artık böyle olmuyor.
Duygularımız ilkel atalarımızın uyum sağlamalarına yaramış olsa da, çağdaş sanayi toplumunda hayat,
doğanın önceden fark edememiş olduğu duygusal zorlukları da beraberinde getirmiştir. Çocuklarımızın
daha uyumlu, daha kontrollü, açıkçası daha mutlu olmalarına yardımcı olarak, onlara kendi duygularının
biyokimyasını değiştirmenin yollarını öğretebilirsiniz (Shapiro, 2017).”
Lawrance E. Shapiro’nun da belirtiği gibi, kişide sağlıklı bir duygusal gelişim tesadüflere
bırakılmamalıdır. “Yüce Allah vahyini gönderirken, insanları öğretime ve eğitime tabi tutarken
amaçlarından biri insanın davranışlarına şekil vermek, onları disipline etmek, onları faydalı hale getirmektir
(Bayraklı, 2011)”. Ve bu alanda verilecek olan eğitim, erken çocukluk döneminde başlamalıdır. Çünkü
araştırmalara göre kişinin karakter gelişiminin yüzde 80’i, 7 yaşına kadar tamamlanmaktadır.
Aslında Milli Eğitim Bakanlığı’nın Okul Öncesi Eğitim Programı kitabında sosyal ve duygusal
gelişimle ilgili 17 kazanım ve bu kazanımların altında 53 gösterge bulunmaktadır. Kazanımlar, çocuğun
kendisine ait özellikleri tanımasıyla yani duygusal zekanın hedefleri arasında yer alan kendilik kavramıyla
başlamaktadır. Ve kazanımlar arasında duygusal zekanın önemli kavramlarından biri olan empati
becerisinin geliştirilmesine yönelik “Bir olay veya durumla ilgili olarak başkalarının duygularını açıklar”
ifadesi yer almaktadır. Yine “Bir olay veya durumla ilgili olumlu/olumsuz duygularını uygun yollarla
gösterir”, “Kendisinin ve başkalarının haklarını korur”, “Atatürk ile ilgili etkinliklerde sorumluluk alır”,
“Farklılıklara saygı gösterir”, “Sorumluluklarını yerine getirir”, “Estetik değerleri korur”, “Sanat eserlerinin
değerini fark eder”, “Kendine güvenir” ifadeleriyle verilen kazanımların hem duygusal zekanın, hem sosyal
ve duygusal öğretim programının, hem de evrensel ahlak ilkelerinin bileşenleriyle birebir örtüştüğü
görülmektedir. Bu kazanımların ana amaç olarak alınacağı etkinliklerde sosyal ve duygusal öğrenme
programının öz farkındalık, sosyal farkındalık ve öz yönetim bileşenlerine, duygusal zekanın özbilinç,
duyguları idare etme, başkalarının duygularını anlama ve kendini harekete geçirme hedeflerine ve adalet,
merhamet, ahde vefa, kadirşinaslık, iyilik gibi evrensel ahlak ilkelerine ulaşmak mümkün görünmektedir.
Ayrıca “Başkalarıyla sorunlarını çözer” şeklindeki kazanım da ilişki sanatı, sosyal yönetim, güven ve
paylaşma duygularına geliştirecek özelliktedir.
Daha önceki bölümlerde belirttiğimiz üzere Sosyal ve Duygusal Öğrenme’nin öz-farkındalık, sosyal
farkındalık, öz-yönetim, sosyal yönetim ve sorumlu karar vermek olarak adlandırılan beş temel bileşeni
bulunmaktadır. Duygusal zekanın Özbilinç (Kendini Tanıma), Duyguları İdare Edebilmek, Kendini Harekete
Geçirmek, Başkalarının Duygularını Anlamak (Empati) ve İlişkileri Yürütebilmek (İlişki Sanatı) olmak üzere
163
beş ayrı başlığı bulunmaktadır. Evrensel ahlak ilkelerine de bu bölümde değindik. Kısacası her üç alanda da
amaçlar ve hedefler neredeyse aynıdır. Buradan SDÖ, duygusal zeka ve ahlak gelişiminin ayrı ayrı
düşünülemeyeceği ya da birlikte düşünüldüklerinde daha etkili olacakları sonucunu çıkarabiliriz.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölüme Danial Goleman’ın Duygusal Zeka kitabında yer verdiği Howard Gardner’ın bir tespiti ile
başlamak istiyoruz:
Artık yetenekler yelpazesi hakkındaki görüşümüzü genişletmenin zamanı geldi. Okulun, çocuğun
gelişimine yapabileceği en büyük katkı, onu yetenekleri doğrultusunda en mutlu ve yeterli
olabileceği bir alana yönlendirmektir. Biz bunu tamamen unuttuk. Bunun yerine herkesi, başarılı
olursa en çok üniversite hocalığına uygun düşecek bir eğitime tabi tutup bu kısıtlı başarı
standardına uyup uymadığına göre değerlendiriyoruz. Artık çocukları notlarına göre sıralamaya
daha az; onların kendilerine özgü yetenek ve özelliklerini keşfetmelerine yardımcı olmaya ve
bunları geliştirmeye ise daha çok zaman ayırmalıyız. Başarılı olmanın yüzlerce, binlerce yolu var ve
hedefe ulaşmaya yardımcı olacak bir sürü değişik yetenek bulunuyor.
Düşüncelerimizin özeti niteliğindeki bu görüşlerden ve çalışmamız boyunca yararlandığımız
kaynaklardan yola çıkacak olursak sonuç ve önerilerimizi şu şekilde sıralayabiliriz:
1- Duyguların eğitimi tesadüfe bırakılmamalı, özel bir programla yapılmalıdır.
2- Bu program oluşturulurken SDÖ Programı, Duygusal Zeka ve Evrensel Ahlak İlkeleri birarada
değerlendirilmelidir.
3- Bu eğitim, okul öncesi dönemde başlamalıdır. Çünkü araştırmalar kişide karakter oluşumunun
yüzde 80’inin 7 yaşına kadar tamamladığını göstermektedir.
4- Okul öncesi eğitim öğretmenleri, günlük eğitim akışlarında sosyal ve duygusal gelişim alanı
kazanımlarına yönelik özel etkinlikler planlamalıdır. (Tıpkı motor alan, dil alanı ve bilişsel alan
kazanımlarına yönelik planladıkları gibi).
5- Sosyal ve Duygusal Gelişim Alanına yönelik olarak planlanacak etkinliklerde drama tekniklerinden
yararlanılmalıdır.
6- Okul öncesi öğretmenleri drama tekniklerini ve uygulamalarını doğru olarak yapabilmek için bu
alandaki eğitim eksikliklerini tamamlamalı, dramayı eğitimde nasıl kullanabileceklerini tam
anlamıyla öğrenmelidirler.
KAYNAKÇA
BAYRAKLI, Bayraktar, Kur’an’i Ahlak, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2011.
GOLEMAN, Daniel, Duygusal Zeka EQ Neden IQ’dan Daha Önemlidir?, Banu Seçkin Yüksel (çev.), Varlık
Yayınları, İstanbul 2016.
GÜNGÖR, Erol, Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2010.
GÜR, Çağla ve Nurcan Koçak, “5 Yaş (48 – 60 Ay) Çocukların Duygu Tanımlamaları ve Nedenleri Üzerine Bir
Araştırma”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 8, İstanbul 2016.
164
MADI, Bülent, “Sosyal, Duygusal Öğrenme ve Beyin”, VI. Temel Eğitim Sempozyumu, İstanbul 2015.
Okul Öncesi Eğitim Programı, Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü, Ankara 2013.
ORUÇ, Cemil, “Okul Öncesi Dönem Çocuğunda Ahlaki Değerler Eğitimi”, Muş Alparslan Üniversitesi Eğitim
ve İnsani Bilimler Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Muş 2010.
ÖNDER, Alev, Okul Öncesi Çocukları İçin Eğitici Drama Uygulamaları, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul 2003.
SAN BAYHAN, Pınar ve İsmihan Artan, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, Morpa Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
SHAPIRO, Lawrence, Yüksek EQ’lu Bir Çocuk Yetiştirmek, Ümran Kartal (çev.), Varlık Yayınları, İstanbul
2017.
UŞAKLI, Hakan, “Sosyal Duygusal Öğrenme Nedir? Neden Önemlidir? (İnsan İlişkilerinde Beş Duygu Alanı)”,
Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, Sinop 2017.
165
ENDÜSTRİ 4.0 KAPSAMINDA ÖĞRETEN FABRİKA UYGULAMASININ MESLEKİ
TEKNİK ANADOLU LİSELERİNDE ARAŞTIRILMASI
Ufuk ARSLAN73 Nur Kuban TORUN74
ÖZET
Covid19 virüsü sebebiyle sanayi, üretim ve eğitim sektörlerinde uzun vadede planlanan dijital
dönüşüm daha hızlı bir şekilde gerçekleşmiştir. Bu hızlı değişime sektörlerin adaptasyonuna yönelik
sorunların eğitim yoluyla çözümlenmesi gereksinimi ortaya çıkmış, ayrıca mevcut yöntemlerin
güncellenmesi ve yeni dünya düzenine uygun olarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşmuştur. Bu sorunların
çözümlenmesinde kullanılacak eğitimine yönelik iki görüş bulunmaktadır: (1) beyin ve kas gücü
becerilerinin tekrar birleştirilmesi, (2) beyin gücünü öne çıkaran yüksek seviyeli eğitim. Yüksek seviyeli
eğitim ihtiyacı, eğitim sistemlerinin de yaşanan teknolojik ilerleme sürecinde değişimine, dönüşümüne
ihtiyaç olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda öğrencilerin erken yaşlarda yeni eğitim düzenine geçmeleri
gerekmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı nezdinde orta öğretim seviyesinde Mesleki Teknik Anadolu
Liseleri’nin Bakanlık düzeyinde konuşlandırılması kalkınma planları, vizyon belgeleri, protokol vb. belgeler
ile toplumun ve sanayinin kalkınması adına önemli olduğu bilinmektedir. Bu okulların Endüstri 4.0
kapsamında, daha da ileriye dönük hem algıların değişimi, hem de işgücü arz durumunu daha da
geliştirmek adına Öğreten Fabrikalar olarak yeniden konumlandırılması önem arz etmektedir. Bu çalışma
kapsamında en az 1 alan/dalda olmak üzere, sektörel değişime adaptasyonu destekleyici nitelikte ve yeni
dünya düzenine uygun bir şekilde girişimcilik destekli fabrika temelli öğrenmenin uygulanması
araştırılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Endüstri 4.0, Öğreten Fabrika, Eğitim
THE EXAMINE OF THE TEACHING FACTORY APPLICATION IN VOCATIONAL TECHNICAL ANATOLIAN HIGH
SCHOOLS
ABSTRACT
Due to the world wide spread of the Covid19 virus, digitalization has placed to industry,
manufacture and educational sectors rapidly that had planned in long term before. However, there are
73
Y.L. Öğrencisi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, [email protected] 74
Dr. Öğr. Üyesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme/Sayısal Yöntemler, [email protected]
166
some problems for mentioned sectors in adaption to digital changes, updating operational process and
arrange them through new world order, educational requirement has emerged. There are two approaches
regarding to overcome the problems: (1) reuniting brain and muscle power skills, (2) high-level training
that distinguish brain power. High-level training demands have triggered the need of both change and
transformation. Therefore, new educational system has to switch at students’ early age. Under the
supervising of the Ministry of National Education, secondary education vocational technical anatolian high
schools have to positioning in Ministry level for development plans, vision documents, protocols, etc.
These schools are important for future perception changes in the concept of Industry 4.0 and they will be
sources of work force as teaching factories. In this research, at least 1 field/branch will properly be
examined as the supportive tool of adaption and the application of entrepreneurship supported teaching
factories will be investigated to create harmonious with new world order. With Industry 4.0, it is important
to reposition these schools as teaching factories in order to change perceptions and further improve the
labor supply. This study is underway, in at least 1 field / branch, an entrepreneurship-supported factory-
based learning that supports adaptation to sectoral change and is suitable for the new world order will be
investigated.
Keywords: Indusrty 4.0, Teaching Factory, Education
GİRİŞ
Günümüzde yaşanan pandemi süreci nedeniyle sanayi, üretim ve eğitim sektörlerinde uzun vadede
planlanan dijital dönüşüm daha hızlı gerçekleşmiştir. Bu hızlı değişime, sektörlerin adaptasyonuna yönelik
sorunların eğitim yoluyla çözümlenmesi gereksinimi ortaya çıkmış, mevcut yöntemlerin güncellenmesi ve
yeni dünya düzenine uygun olarak geliştirilmesi ihtiyacı oluşmuştur.
Genel eğitimin içinde değerlendirilen mesleki eğitim, yaşam becerilerinin aktarılmasından, çıraklık
eğitimi, akademik eğitim ve çıraklık eğitiminin beraber değerlendirilmesi şeklinde farklı zamanlarda farklı
şekillerde uygulanmıştır. Günümüzde teknolojinin çok hızlı ilerlemesi ve yaşanan dijital dönüşüm
bireylerde olması gereken becerilerinde değişmesini gerektirecektir. Ancak dünyada ve ülkemizde eğitim
ortamlarıyla teknoloji ve bu teknolojiyi kullanan endüstri birbirine tam olarak uyum sağlayamamıştır. Bu
durum mesleki teknik eğitim açısından sektörün istediği beceriler ile eğitim sisteminin ürettiği becerilerin
uyuşmaması sonucu mezunların istihdam edilememesine ve ülke ekonomisinin kaybına neden olmaktadır
(MEB, 2018). Bu kaybı önlemek için mesleki ve teknik eğitimde eğitim ortamlarının çağın gereklerine uygun
dizayn edilmesini gerektirmektedir. İlk çalışması Amerika Calpoly’de Alptekin ve arkadaşları (2001)
tarafından yapılan, sonrasında Amerika’nın farklı eyaletleri ile Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinde temel
yapılanması Öğreten Fabrika olarak yapılan araştırmalarda, sektör ve okul arasındaki etkileşimi artırma ve
beceri uyumsuzluklarını giderme açısından olumlu sonuçlar vermiştir (Tittagala vd., 2008;
Martawijaya,2015; Chryssolouris, 2016; Hasanah, 2018). Ayrıca Endüstri 4.0 bileşenleriyle birlikte
değerlendirilerek Avrupa’da yapılan çalışmada öğrencilerde; gelecekte siber fiziksel sistemlerin hâkim
olduğu üretim süreci aşamalarını daha iyi anlamaları, performanslarını iyi hale getirecekleri, eğitim
167
ortamlarında ise Endüstri 4.0 ile ilgili uyuşmazlık problemlerinin aşılmasında etkili olacağı belirtilmiştir
(Mourtzis, Vlachou, Dimitrakopoulos ve Zogopoulos, 2018).
Öğreten Fabrika uygulamasının ülkemizde uygulanması sonucu mesleki teknik eğitimdeki
sorunlardan okul sektör etkileşimi ve beceri uyumsuzlukları açısından olumlu sonuçlar vereceği
düşünülmektedir. Çalışmanın bundan sonraki kısmında endüstri, eğitim, mesleki ve teknik eğitim
süreçlerindeki değişimler incelendikten sonra öğreten fabrika uygulaması incelenecektir.
SANAYİ DEVRİMİNİN GELİŞİMİ
Sanayi devrimleri, tarihsel gelişimler, yeni icatların keşfi gibi tarihte iz bırakacak olaylar sonucu
ortaya çıkmıştır. 1. Sanayi devrimi 1650 li yıllardan başlayarak 1760 ile 1840 yılları arasında
gerçekleşmiştir(Hobsbawn,2008). İnsan gücünün ürün talebini karşılayamaması sonucunda, buhar gücünün
makinelerde kullanılması ile bu talebin karşılanması 1. sanayi devrimini başlamıştır. Buhar gücünün
kullanılması ile üretim hacmi artmıştır. 18. yy sonlarında feodalitenin dağılmasıyla toprak mülkiyeti
olmayan köylülerin endüstri merkezlerine doğru olan göç hareketi sanayi devriminin toplumu temelden
sarsıcı etkilerinden olmuştur (Mahiroğulları, 2005). Köylerden şehirlere yerleşim artmış, artan kent
nüfusuyla yerleşim alanları kaymaya başlamış, yeni oluşan yerleşim birimlerinde yeni bir toplumsal sınıf
olarak işçi sınıfını oluşturmuştur. Emek arzı çoğunlukla bu yeni oluşan birimlerde yaşayan işçi sınıfından
karşılanmış, emek talebinin azalmaya başlamasıyla da işsizlik oluşmaya başlamıştır. İşçi sınıfının da
toplumsal ihtiyacı olarak eğitim doğmuştur. İşverenin şartlarını kabul etme durumunda olan işçiler,
düzenlemeler yapılana kadar zor şartlarda çalışmaya devam etmişlerdir (Koca, 2020).
Takriben 1850-1914 yılları arasında gerçekleşen 2. sanayi devrimi Almanya ve ABD de
gerçekleşmiştir. Dönemin etkinliği elektrik motoru, telefon, telgraf, içten yanmalı motor vb üzerine
oluşmuştur (Günay, Öcal ve Öcalan, 2018). Buhar makinesinin etkinliği yerini petrol enerjisi ve elektriğe
bırakmış, üretimdeki süreçleri de farklılaştırmıştır. Bu dönemde ABD de yönetimin aktif olduğu üretim
sürecinde, işgücünün birbirinden ayrılarak tek bir çalışma alanında uzmanlaşma (taylorizm) (Sandrone,
2005); üretimde zaman kaybı ve verimliliğin düşmesine sebep olmuş, montaj hattı şeklinde yapılandırılmış
yeni bir sistem ile üretimde verim artırılmıştır.
3.sanayi devrimi 1960-1990 yılları arasında ABD ve Doğu Asya ülkelerinde başlamıştır. Dönemin
etkinliği bilgi, bilgisayar ve otomasyon üzerine gerçekleşmiştir. Bu dönemde günümüzde kullanılan
yazılımların üretimi başlamış, bilginin dijitalleşmesi gerçekleşmiştir. Bu yazılımların kullanılarak hayata
geçirilmesi ile yeni üretim araçları ve yeni nesil donanımlar kullanılmaya başlanmıştır (Özdoğan, 2018).
Tarihi süreçte yaşanan sanayideki değişimlerden 1. ve 2. sanayi devrimleri ile 3. sanayi devriminin farkı
mekanik ve elektrikli teknolojilerden internet, bilgi işleme teknikleri, dijital haberleşme, mikro elektronik
olmuştur. Bu değişimler her defasında ürün arz miktarıyla birlikte müşterilerin taleplerine cevap verecek
şekilde üretim şekillerinin revize edilmesiyle sonuçlanmış, arz edilen ürünlerin küresel düzeyde pazarları
168
oluşmaya başlamıştır. Bundan dolayı fırsat ve zenginlikte önemli değişiklikler yaşanmıştır. Ayrıca sosyal bir
devrim olan yerleşik hayata geçiş, tarım toplumu, sanayi devrimleri ile birlikte incelendiğinde kol-kas
gücünün her değişim sürecinde azaldığı, beyin gücü diyebileceğimiz bilginin işlenmesi ve işlenme süreci ve
şeklinde de değişiklikler olduğu açık bir şekilde görünmektedir.
4. Sanayi devrimi, ilk defa 2006 da ABD de bahsedilmekle birlikte (Alçın, 2016) 2011 yılında
Almanya’da organize edilen Hannover Fuarında dile getirilmiştir. Alman Ulusal Bilim ve Mühendislik
Akademisinin 2013 yılında yayınladığı bildiri sonrası Alman hükümeti tarafından da sanayi politikalarında
uygulanacağı belirtilmiştir. Yayınlanan bildiri; Endüstri 4.0 ile ilgili, Vizyon, gelecek yeni iş fırsatları ve
modelleri, işyerinde yeni sosyal altyapılar, siber fiziksel sistemler, Endüstri 4.0 a giden yol ve Almanya
endüstrisi için bir yol haritası başlıklarından oluşmaktadır (National Academy of Science and Engineering,
2013). Dördüncü sanayi devrimi diğer sanayi devrimlerine kıyasla doğrusal değil, üstel bir hızla gelişen, bu
durumun kullanılan teknolojilerin sürekli yeni teknolojilerin önünü açarak ilerlemesini “hız”, bu
teknolojilerin toplumsal yapıda değişimlere neden olacak şekilde bir araya gelmesi “Genişlik ve derinlik” ve
sektörlerin, şirketlerin ve dahi ülkelerin topyekûn dönüşümlerin sağlaması, “sistem etkisi” olmak üzere 3
etkenden oluştuğunu ifade edilmektedir (Schwab, 2016).
Önceki sanayi devrimleri süresince teknolojideki gelişim, tüm sektörlerde farklı meslekler ortaya
çıkarmıştır. Son sanayi devrimi bileşenleri itibarıyla tüm sektörlerde yeni iş olanakları oluşturacağından
yeni becerilerin belirlenmesi gerekecektir.
Banger (2017) bu becerileri şu şekilde kategorilerle ele almıştır. Teknik ve Kişisel gelişim Becerileri
ile geleceğin fabrikasında işe girişte bulunması gereken ve sonrasında geliştirilmesi gereken bilgi ve
becerilerdir. Öte yandan Mcafee ve Brynjolfsson (2017) de dijital araçların insanın yaratıcılık becerisinin
ikamesi olamayacağını ifade etmiştir. Üst düzey sosyal becerinin de ileri sayısal becerilerden önemli hale
geleceği, bu iki beceriyi bir araya getirenlerin daha önem kazandığı bir dönem olacağı öngörülmektedir
(Mcafee ve Brynjolfsson, 2017).
169
Şekil 1. Sanayi Devriminin Gelişimi
EĞİTİM SÜREÇLERİNDEKİ DEĞİŞİMLER
Sanayideki yenilikler dönemler halinde incelendiğinde bilginin oluşması, aktarılması, değişim süreci
teknolojide etkili olmuştur. Teknolojinin ilerlemesi toplumun tüm dinamiklerini etkilemektedir. Bu yönden
eğitim bu dinamiklerin içinde yer alan önemli faktörlerdendir. Sanayideki evrim eğitimin kurumsallaştığı
dönemler itibarıyla beklentileri de etkilemekte ve değişim o yönde oluşmaktadır. Bu da eğitimde etkili
olmuş ve olmaya devam eden kuramlar vasıtasıyla gerçekleşmiştir.
İnsanoğlunun tarihinde tarım toplumu ve öncesinde bilgi aktarımı usta-çırak ilişkisi içerisinde
gerçekleşmiş, öğrenme öğretme süreci ise bilgi ve deneyimlerin paylaşımı ve tekrarı şeklinde aktarılmıştır.
Eğitim 1.0 döneminde davranışçı yaklaşım hakim olmuştur. Davranışçı yaklaşım, Öğrenmeyi uyarıcı-
tepki bağı ile açıklayan ve öğrenciyi kontrol edebilecek, şekillendirecek bir mekanizma olarak tanımlamıştır.
Bilgiyi aktaran öğretmen, bilgiyi alan öğrencidir. Öğrenme sürecinin temelinde olan öğretmen, öğrenciyi
ezberlemeye yöneltmektedir (Driel, Verloop, Werven & Dekkers, 1997). Bu dönemde okullarda yöntem
olarak davranışçı yaklaşım benimsenerek, eğitim; dakiklik, talimat ve kurallara uyma, uzun süreli
çalışmalara hoşgörü ve üst düzey okuma yazma yeteneği üzerine kurgulanmıştır (Gray, 2008).
170
İnsanlığın varlığıyla birlikte eğitim, sosyal bir gereklilik olarak hayatının içinde hep var olmuştur.
Küçük yaşlardan itibaren öğrenme ihtiyacını karşılayan ve toplumun şekillenmesinde etkili olan eğitim
öğretim süreci, toplumun emek arzının olduğu yöne doğru yönelmiştir. Dolayısıyla endüstriyel alanda
gerçekleşen yenilikler eğitime de yön vermiştir. Eğitim 2.0 dönemi Pooworawan (2015) tarafından eğitim
kurumlarının bir fabrika, öğrencilerin bu fabrikalarda üretilen ürün, eğitim içeriklerinin ise öğrencilerin
temel niteliklerini belirlediği ifade edilmiştir. Ayrıca bu dönemde sınavlar sistemin kontrol mekanizması,
diplomalarda garanti belgesi olarak görülmüştür (Bloom vd.,1964).
Öğrenmenin tarifini gözlenebilir davranış değişikliği olarak yapan davranışçı model 1950’ lerin
sonlarından itibaren etkisini yitirmiş, yerini bilişsel kurama bırakmıştır (Ertmer ve Newby, 1993) . Bilişsel
yaklaşıma göre öğrenme öğrencilerin kendilerine aktarılan bilgiyi edilgen değil, kendi durumlarına özgü
etkin bir şekilde öğrenebilecekleri zihinsel süreçler ile önceki öğrenmelerinden ve bilgiyi işleme
yöntemlerinden etkilenir (Açıkgöz, 2005). Zamansal olarak bakıldığında bilgisayarın kullanılmaya
başlanmasıyla öğrenci tam olarak öğrenme etkinliklerinin merkezine girmemiş ancak, öğretmen yavaş
yavaş etkinliğini internete devretmeye başlamıştır. Bu dönemde İnternet üzerinden etkileşimli bilgi
sağlayan web platformları öğretmenin kullandığı dijital ortamlardır.
19. yy sonlarında teknoloji ilerlerken bilgi üretimi, aktarılması çok hızlı olarak gerçekleşmeye
başlamıştır. Bilgi, teknoloji geliştikçe toplum ona göre farklılaşmaya devam etmiştir. Bruner’ in 1960’larda
sistematikleştirdiği yapılandırmacı öğrenme kuramı , Puncreobutr (2016) tarafından “teknoloji toplumu”
olarak adlandırılan dönemin bilgi ihtiyacı ve aktarılması açısından önemlidir. Eğitim 3.0 döneminde etkili
olarak kullanılan yapılandırmacı yaklaşım, bilginin yada anlamın dış dünyada bireyden bağımsız
varolmadığı, edilgen olan bireyin zihnine dışarıdan aktarılmadığı, bunun aksine etkin olarak birey
tarafından zihninde yapılandırıldığını savunur (Şimsek, 2001). Bu yaklaşımla öğrenci öğrenme ortamının
merkezinde edilgenlikten etkili olmaya, öğretmen ise bilgiyi ve kuralları aktarmaktan yeni bilgilerin
oluşturulmasının hızlanmasında sorumlu olması planlanmıştır.
Teknolojinin yoğun olduğu bu dönemde öğrenme yaklaşımlarına ait öğrenme ve öğretim
tasarımlarına da yansımıştır. Eğitim programlarında, internet yaklaşımlarında meydana gelen değişimler
öğrenme yaklaşım ve tasarımlarında köklü değişiklikler meydana getirmiştir. Dijital eğitim materyalleri,
dijital ve sosyal medya, interaktif öğrenme, uzaktan öğrenmeye yönelim başlamış, ancak tam olarak uyum
sağlanamamıştır. Puncreobutr (2016) Teknoloji toplumunda bireyler bilgiyi tüketen değil, kendi kendine
öğrenerek üreten bireyler olması yönünde değişim gerçekleşmiştir.
171
Şekil 2. Eğitim Süreçlerindeki Değişimler
Şekil 3. Eğitim ve Endüstri Süreçlerindeki Değişimler
EĞİTİM 4.0 VE 21. YÜZYIL BECERİLERİ
Robinson (2008) değişimdeki hızı; “Geçmiş 3000 yılı bir saat olarak kabul ettiğimizde ve her bir 60
dakikanın 50 yıla denk geldiği düşünüldüğünde üç dakika önce içten yanmalı motor; iki dakika önce
motorlu araba; bir dakika önce roket gücü; 50 saniye önce uzay yolcuğu ve 10 saniye önce de yeniden
kullanılabilir uzay mekiği icat edilmiştir.” şeklinde somutlaştırmıştır. Bu tarif endüstriyel teknoloji ile ilgili
olsa da ekonomideki değişim toplumun tüm dinamiklerini etkilemektedir. Bu dinamiklerden olan eğitim,
sanayiye emek arzının niteliğini belirlemesi açısından önemlidir. Emek arzının niteliği devletlerin rekabet
avantajını ön plana çıkaracağından bu önem daha artmaktadır. Bundan dolayı var olan öğrenme ve bilgiyi
yapılandırma süreçlerinin de Endüstri 4.0’a göre şekillenmesi gerekmektedir. Eğitim 4.0 olarak
nitelendirilecek yeni dönemde, bireylerin Endüstri 4.0’ın getirdiği dijital dönüşümle uyum sağlayacak,
inovasyon yapan, girişimci bireyler olması amaçlanmalıdır. Yetişmesi beklenen insan kaynağının önceki
dönemlerin tersine yüksek standartlarda beceri sahibi olması gerekmektedir (Harkins, 2018).
172
Yeni dönemde bireylerin sadece bir alanda teknik bilgi ve beceri sahibi olması yeterli olmayacağı,
belirli bir alanda bilgi ve deneyime sahip ancak bunu farklı alanlara aktaramayan I-tipi insanlardan daha
çok, belirli bir alanda uzmanlaşan, ayrıca kendini farklı disiplinlerde de geliştiren T-tipi insanlara daha çok
ihtiyaç olacağı belirtilmektedir (Stannard-Stockton, 2009).
Bilginin yapılandırılması konusunda belirli bir uygulama düzeyine gelen öğrenme yaklaşımları
eğitim 4.0 ile biraz daha farklılaşarak aşağıda açıklanan 3 alana dayalı olacağı öngörülmektedir Gomaratat
(2015).
a-Anlamayı düzenleyen 3R: Hatırlama (Recalling), İlişkilendirme (Relating), Rafine etme (Refining).
b-Araştırmayı tetikleyen 3I: Sorgulama (Inquiring), Etkileşim (Interacting), Yorumlama (Interpreting)
c-Netice üretmeye dayalı 3P: Katılımcı olma (Participating), İşleme (Processing), Sunma (Presenting)
20. yy ortalarından itibaren eğitim OECD, IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar
tarafından belirlenmeye başlanmıştır. Bu standartlaşma; ülkelerin kalkınması için gereken nitelikli
işgücünün yetiştirilmek istenmesi ile eğitimde kalite ve verimliliğin artmasına bağlı olarak, kişi başına düşen
milli gelirin (GSMH) arttırılmak istenmesi olarak tarif edilmiştir (Uçak ve Erdem, 2020). Buna bağlı olarak
rekabet gücünü elinde bulundurmak isteyen ülkeler uluslararası standartlara uyması gerekmektedir.
Bilgi, bilgi üretim süreçleri ve hızı değiştikçe bu standartlarında değişim göstermiş, uluslararası
alanda bu konuda çalışmalar farklı kuruluşlarca yapılmıştır. Bunların arasında OECD Dünya Ekonomik
forumu gibi kuruluşlar ile birlikte birçok akademik çalışma bulunmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıya
sıralanmıştır (Cansoy, 2018):
a. OECD beceriler çerçevesi(Definition and Selection of Competencies [DeSeCo]),
b. ATSC21 beceriler çerçevesi(Assessment and Teaching of 21st Century Skills Framework [Cisco,İntel ve
Microsoft un sponsorluğunda ]),
c. 21. Yüzyıl öğrenme çerçevesi (Partnership for 21st Century Skills [P21], [Amerikada farklı şirket ve
dernekler, Cisco,Apple, vs]),
d. Wagner’in beceriler çerçevesi,
e. NRC beceriler çerçevesi,
f. enGauge (NCREL) beceriler çerçevesi,
g. AACU beceriler çerçevesi,
173
h. ISTE beceriler çerçevesi,
i. Iowa beceriler çerçevesi,
j. Türkiye yeterlikler çerçevesi
Bu çerçevelerin içinde üzerinde en çok inceleme yapılan 21. Yüzyıl öğrenme çerçevesi (Partnership
for 21st Century Skills [P21]), olarak nitelendirilen, Cisco, Apple, National Education Association gibi
Amerika’da farklı şirket, dernek ve kuruluşun projesi olan çerçevedir.
Şekil 4. P21 Beceriler Çerçevesi
Kaynak: Cansoy, R. (2018). Uluslararası Çerçevelere Göre 21.Yüzyıl Becerileri ve Eğitim Sisteminde Kazandırılması.
İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3112-3134.
Şekilde de görüldüğü gibi Partnership for 21st Century Skills (P21) ve eğitim ; endüstrinin geldiği
nokta ile beraber incelendiğinde mesleki eğitimden beklenti artmaktadır.
MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
İlkel toplumlarda meslek eğitimi yaşam becerileri eğitimi ile birlikte organize olmamış bir şekilde ve
deneme yanılma yoluyla başlamıştır. Doğu ve batı medeniyetleri ortaya çıktıktan sonra ise organize olmaya
başlamıştır. Organize olmuş ilk meslek eğitimi denilebilecek çıraklık eğitimi Babillerde ortaya çıkmıştır. İlk
batı medeniyetlerinde iş eğitimi denilebilecek mesleki eğitim, genel eğitimin dışında tutulmuş, çıraklık
174
eğitimi iş hayatı için gerekli insan gücünün yetişmesinde etkili olmuştur. Ortaçağda kilisenin hükmü ve
etkisinde yürütülen eğitimde mesleki eğitim yine dışarda kalmıştır. Rousseau, Pestalozzi, Herbart, Froebel,
Dewey, Kerschensteiner ve Blonskij gibi eğitimciler çağdaş manadaki mesleki ve teknik eğitimin
oluşmasında etkileri olmuştur (Sezgin, 1982).
Ülkemiz tarihindeki mesleki eğitim ise Selçuklularda Ahilik teşkilatı, Osmanlılarda ise Lonca teşkilatı
aracılığıyla sağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında el sanatlarına dayalı üretim, gelişen endüstriye
yenik düşünce, birçok alandaki yenilik çalışmaları kapsamında eğitim alanında ordu bünyesindeki eğitim
kurumları kurulmaya başlanmıştır. Bu kurumlarda ordunun ihtiyacı olan teknik iş gücü ihtiyacı giderilmiştir.
19. yy da Mithat Paşa ve diğer ileri görüşlü devlet adamları tarafından kurulan eğitim kurumlarında fakir ve
özel ilgi gerektiren öğrenciler de eğitilmiştir. Ancak çıraklık sistemi üzerine kurgulu bu sistem fazla
sürdürülememiştir. Cumhuriyet döneminde ekonomik ve sosyal hayatın da geliştirilmesi açısından yapılan
çalışmalar kapsamında mesleki eğitim adına A.B.D.’den John Dewey, Almanya'dan Kühne ve Belçika’dan
Omer Buyse ile yurtiçinde İsmail Hakkı Baltacıoğlu İ. Hakkı Tonguç gibi uzmanların katkısıyla ciddi anlamda
kurumsallaşma başlamıştır (Sezgin, 1982).
Mesleki eğitim bakanlık merkez teşkilatında İlköğretim dairesinde(1926), sonrasında yüksek
öğretmen genel müdürlüğü bünyesinde(1927) değerlendirilirken 2287 sayılı kanunla Mesleki ve Teknik
öğretim Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Mesleki ve Teknik eğitim kurumlarının masrafları 2765 sayılı
kanunla (1935) Devlet Bütçesinden karşılanmaya başlanmıştır. 1923 yılında yapılan İzmir İktisat kongresi
mesleki eğitime kazandırılan misyon ve vizyon adına önemli mihenk taşlarındandır.
Bu çalışmalardan başlayarak günümüze kadar gelen süreçte Milli Eğitim Şuraları, yurtiçi ve yurtdışı
finansmanlı projeler, ve üst politika belgeleriyle dünyadaki öğrenme yaklaşımları da göz önünde
bulundurularak mesleki eğitim misyonu ve vizyonu belirlenmiştir. Ancak Mesleki ve teknik eğitimin
istihdam üzerindeki etkisi hep tartışma konusu olmuştur.
Mesleki eğitimin sorunları aşağıdaki gibi sıralanabilir (MEB, 2018).
• Meslekî eğitimin geliştirilmesi politikalarına sektörlerin katılımı
• Meslekî ve teknik eğitime ayrılan bütçenin artırılması
• Meslekî ve teknik eğitime karşı toplumsal önyargıların kırılması
• Meslekî ve teknik eğitimde döner sermaye faaliyetlerinin iyileştirilmesi
• Sektör ihtiyacı ile yetişen insan kaynağının veriye dayalı izlenmesi
• Meslekî ve teknik eğitim veren öğretmenlerin alan deneyimlerinin iyileştirilmesi
• Dünya Bankası, Avrupa Birliği ve yurtdışı bağlantılı projelerin geliştirilmesi
175
• Modüler sisteme geçilmesi
• Staj programlarının istenen yeterliliğe ulaşması
• Meslekî rehberlik ve danışma hizmetlerinin iyileştirilmesi
• Meslekî ve teknik eğitim çerçevesinde uzaktan eğitim ve hayat boyu eğitim süreçleri
Dünyada gelinen teknoloji itibarıyla Endüstri 4.0 için öğrencilere kazandırılması gereken beceriler
ön plana çıkmaktadır. Mesleki ve teknik Eğitim açısından bakıldığında ise beceri setleri önem
kazanmaktadır. Türkiye’nin ilk 500 firması içinde yer alan ve üst yöneticileri Endüstri 4.0’a hâkim,
işletmelerle yapılan bir çalışmada aşağıdaki 5 beceri ön plana çıkmıştır (Koca,2020).
1. Yaratıcılık
2. Bilgi ve teknoloji becerileri
3. İş birliği ve iletişim
4. Girişimcilik ve inisiyatif alabilme yetkinliği ve öz-yönetim
5. Dijital okur-yazarlık.
Yeni bakış açısıyla değerlendirilirse eğitimde diplomaların yerini yetenekler, beceriler almaya
başlayacaktır. Bu becerilerin arasında yer alan girişimcilik inovasyon içeriğiyle geleceği etkileyecektir.
GİRİŞİMCİLİK
TDK’nın sözlüğünde girişimci; “Üretim için bir işe girişen, kalkışan kimse, müteşebbis.” ve “Ticaret,
endüstri vb. alanlarda sermaye koyarak girişimde bulunan kimse, müteşebbis.” anlamlarıyla, girişimci ise
“Girişimci olma durumu.” olarak tanımlanmaktadır. Girişimcilik pratikte insan hayatının içinde olagelmiştir.
Üretimin gerçekleştiği durumlarda girişimcilikten bahsedilebilir.
İlkel toplumlarda tarım daha belirgin değildir, çobanlığa dayanan ev ekonomisi hâkimdir. Tarıma
dayanan köy ekonomisi olarak nitelendirilen derebeylikler döneminde takas yaygın olduğundan, bireysel
girişimcilikten söz edilememektedir. Küçük el sanatına dayanan kent ekonomisinde tarım ürünlerinin
kentte satılması ve kente yapılan el sanatları ürünlerinin köylere satılmasıyla oluşan basit bir işbölümü ile
ekonomi oluşmuştur. Bunda feodalitenin de etkisi olmuştur (Güran, 1991).
15. – 19. Yüzyıllar Arasında Avrupa’da Ortaya Çıkan İktisadi Düşünceler Çerçevesinde Girişimciliğin
Gelişimi; bu dönemin sonlarına doğru feodalitenin ortadan kalkmasının da etkisiyle biraz daha gündeme
gelmiştir. Girişimciliğin tanımları da farklılaşmaya başlamıştır. Avrupa devletlerinde ekonomi politikalarının
176
birincisi ekonomik gücü kullanarak devleti güçlendirmek, ikincisi ise devletin gücünü kullanarak ekonomik
gelişmeyi ve ülkenin gelişmesini sağlamaktır (Güran, 1991). Bu dönemde gerçekleşen özellikle de 18.
yüzyılda feodalitenin kalkması ve yapılan yasal ve kurumsal değişiklikler girişimcilik ve inovasyonun önünü
açmıştır. Şirketleşmelerin başlaması ve bankacılık sistemindeki gelişmeler buna göstergedir (Landström,
2005).
Girişimcilik 18. Ve 19. Yy da kullanılan klasik teori zamanında ilk defa Richard Cantillon’un eseriyle
giriş yapmıştır (Brown ve Thornton, 2013). Bu tanımda yer alan toprak sahibi, girişimci ve ücretli işçinin
merkezinde girişimci bulunmakta ve arz-talep arasındaki dengeyi sağlamaktadır (Van Praag, 1999). Bu
tanımın yapılmasından sonra klasik iktisat döneminde Adam Smith tarafından sermaye sahibi ile girişimci
ayrı tutulmamıştır. Jean-Baptiste Say tarafından ise ayrıntılı bir şekilde tanımlayarak üretim ve dağıtım
sürecinin merkezine koymuştur (Landström, 2005).
20. Yy başlarında girişimcilik arka planda kalmıştır. Bu dönemde daha çok müteşebbis anlamıyla
şekillenmiş, müteşebbislikten inovasyon anlamı içermemiştir. Sanayileşme süreci bireyin niteliklerinde
farklılıklar oluşturmaya başlamış, toplumdaki girişimci tanımıda değişime uğramış, girişimci bireylerin
toplumdaki önemi artmıştır. Schumpeter girişimcilik için inovasyon tanımı yapmış ve bunun için gerekli
durum ve şartları ortaya koymuştur (Sledzik, 2013). Girişimciliğin gelişimi açısından dünya ekonomik
bunalımının da etkisiyle 1960’lara kadar olan dönemde ilgi azalmıştır. Teknolojinin ilerlemesi ve üretilen
ürünlerin uluslararası pazarlarda yer almasına bağlı olarak, girişimcinin inovasyon ağırlıklı tanımı öne
çıkmıştır.
Günümüzde teknolojinin ilerlemesiyle dijital dönüşümün yaşanması girişimcinin teknoloji yatırımı
anlayışı, yeteneklerine olan yatırım anlayışı da değişmek zorunda kalacaktır. Girişimcinin yeteneklerine
yapacağı yatırım ise eğitimle gerçekleşebilir.
GİRİŞİMCİLİK DESTEKLİ ÖĞRETEN FABRİKA MODELİNİN TEMELİ
Öğreten fabrika ya da öğretim fabrikası yaklaşımı dünya genelinde araştırılan ve üzerinde sıklıkla
uygulama yapılarak sonuçları değerlendirilen bir öğretim yaklaşımıdır Yaklaşımın temelleri tıp bilimleri
disiplininde eğitim araştırma hastaneleri paradigmasına dayanmaktadır (Mavrikios, Papakostas,
Mourtzis&Chryssolouris, 2011). Hastanelerle paralel olarak öğretim ortamı sağlayan tıp alanındaki
okulların gerçekçi öğrenme ortamı hazırlaması şeklinde gerçekleşmektedir. Öğretim fabrikası da fabrikanın
okula taşınmasını simüle ederek sektör ve okul arasındaki bağlantı probleminde aşması beklenmektedir.
Mesleki eğitimdeki yeterliliklerin kalitesinin artmasıyla ülkenin insan kaynağı kalitesinde artış, dolaylı olarak
toplumun refah düzeyindeki artışa yansıyacaktır. Ancak beceri arzı ve talebinin uyuşmazlığı mesleki
eğitimin problemleri arasında yer almaktadır. Endüstri 4.0’ın dünya genelinde yaygınlaşmaya başlamasıyla
bu uyuşmazlığın ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu da mesleki eğitimde uygulanan eğitim
yaklaşımlarının da Endüstri 4.0’a uygun şekle getirilmesiyle mümkün olacaktır.
177
1995 yılında Cal Poly’de Alptekin ve arkadaşları tarafından uygulanan öğretim fabrikası çalışması
özellikle ve öncelikle Amerika ve diğer ülkelerde uygulanmış ve araştırılmıştır (Mavrikios, Papakostas,
Mourtzis&Chryssolouris, 2011). Fabrika temelli öğretim ile üretime yönelik sektör ve okul arasında karşılıklı
fayda sağlayacak işbirliği mekanizması sağlanmış olacaktır (Alptekin ve diğerleri, 2001). Teknolojik konular
öğreten fabrika faaliyetlerinden bağımsız olup bilgi temelini sağlamak amacıyla gerekli zamanlarda
güncellenebilir. Bilgi aktarımı fikir ve çözüm alışverişi, bu fikir ve çözümleri test etmek için zaman ve
maliyet dengesi ile üretim inovasyonu ya da yaşam problemleri yoluyla endüstri ve okul ilişkisini
derinleştirir (Chryssolouris, Mavrikios, Rentzos,2016).
Kavramsal düzeyde, bilgi üçgeni kavramına göre kurgulanmış Öğreten Fabrika paradigmasının
(Chryssolouris vd. 2006) amacı, bilgiye dayalı, rekabetçi ve sürdürülebilir bir üretim endüstrisinin
gelecekteki perspektiflerini teşvik etmek için araştırma, inovasyon ve eğitim faaliyetlerini birbirine entegre
etmektir (Mavrikios, vd., 2011).
Şekil 5. Üretimde bilgi üçgeni
Endüstriyel öğrenmenin kapsamı Bloom (1964) un tutum bilgi ve beceriler olarak yapılandırdığı
öğrenmeye, yetkinlik kavramının da eklenmesiyle bilginin yapılandırılış şekli de genişlemiş olacaktır
(Mavrikios vd., 2011). Modelin eğitim içeriğinde becerilerin gelişmesi için tesis dışı ancak gerçeğe yakın ve
güvenli ortam, tek ve çoklu kullanıcı(işbirlikçi) modül, deneme yanılma yaklaşımları ve uygulamalı
faaliyetler ve bilgisayar tabanlı eğitim kullanımı bulunmaktadır.
178
Şekil 6. Öğreten Fabrika Konsepti
Kaynak: Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A
Manufacturing Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Uygulamada Fabrikadan sınıfa ve okuldan sektöre olmak üzere 2 konsept üzerinden bilgi aktarımı
sağlanmaktadır. Fabrikadan sınıfa konsepti üretim ortamının sınıfa aktarılmasıyla gerçek üretim sahasının
endüstriyel süreçlerinin okulda öğretim faaliyetlerine aktarılmasıyla gerçekleşmektedir. Uygulanan konsept
sanal olarak verilen eğitimle sanal olarak oluşturulan sanal işletmeye yöneliktir. Öğrencilerin üretim
ortamını tam olarak kavraması için gerekli sunum ve dokümanların iyi hazırlanması gerekmektedir.
Oluşturulan ortamlar modüler olduğundan farklı şekillerde düzenlemeler yapılarak fabrikayla eşzamanlı
birden çok eğitim ortamı ya da birden birçok fabrika ile eşzamanlı sanal ortam oluşturma imkanı da
sağlanabilmektedir.
179
Şekil 7. Modüler Yapı Seçenekleri
Kaynak: Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A
Manufacturing Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Öğretim fabrikası fabrikadan okula konseptinde 4 kategoride sınıflandırılmış modüller
bulunmaktadır. Bu modüller farklı şekillerde yapılandırılabilmektedir. Birinci kategori “Fabrika” olarak
adlandırılarak öğretim fabrikasındaki üretim alanlarını ve süreçlerini temsil etmektedir. İkinci kategori
çalışma içeriği olarak adlandırılan müfredat olarak tanımlanır. Üçüncü kategori aktarım mekanizmalarıdır.
Fabrika ve sınıf ortamları arasındaki bilgi ve etkileşimin aktarılmasını sağlamaktadır. Bilgi ve özellikle de
yetkinlik bilgisayar teknolojisi altyapısı, materyal ve bunları aktaranlarla oluşturulur. Dördüncü kategori
video konferans ve web hizmetleriyle oluşturulan bilgisayar teknolojileridir. Son olarak bunları bir araya
getiren eğitim faaliyetleriyle gerçekleşmektedir. Modüllerin kullanımı zaman, maliyet ve altyapı açısından
farklı seçenekler de göz önünde bulundurularak düzenlemeler yapılabilir.
180
Okuldan sektöre konseptiyle ise bilginin eğitim ortamından sanayiye aktarılması amaçlanmaktadır.
Eğitim tesislerindeki düzenlemelerle endüstriyel sınıf ya da eğitim ekipmanı yeni teknolojik değişimler ve
kavramları için test merkezi ve bunların gösterimi için kullanılabilir. Üretilmesi planlanan ürünlerin
fabrikada test edilemeyecek kadar maliyetli ve zaman alıcı olması, öğreten fabrika içerisinde düzenlemeler
yapılarak üretimdeki yenilik ve bu yeniliğin eğitimi konusunda boşluğu kapatmış, aynı zamanda üretimin
validasyonu da sağlanmış olacaktır.
Tittagala vd. (2008), Martawijaya (2015), Chryssolouris (2016), Hasanah (2018) öğretim fabrikası
araştırmalarında okul ile sektöre arasındaki işbirliği ve çift yönlü bilgi akışı, yeni beceriler kazandırma,
yeterliliklerin artışı, yaratıcılık becerilerinin artışı konularında hemfikir olmuşlardır.
2018 yılında Öğreten fabrika Endüstri 4.0 teknolojilerine uyarlayarak yapılan çalışmada
mmodüllerde gerekli düzenlemeler yapıldığında öğrencilerde; gelecekte siber fiziksel sistemlerin hakim
olduğu üretim süreci aşamalarını daha iyi anlamaları, performanslarını iyi hale getirecekleri, eğitim
ortamlarında ise Endüstri 4.0 ile ilgili uyuşmazlık problemlerinin aşılmasında etkili olacağı belirtilmiştir
(Mourtzis, Vlachou, Dimitrakopoulos ve Zogopoulos, 2018).
SONUÇ
Sanayi devrimleri günümüze kadar incelendiğinde bilginin üretim hızıyla birlikte beyin ve kas
gücünün kullanılması da oransal olarak değişime uğramıştır. 1. Sanayi devriminde ağırlıkla kullanılan kas
gücü sonraki teknoloji kırılımlarında azalmaya, yerini beyin gücü olarak tanımlayabileceğimiz bilginin
herkesçe üretilmesine, kullanılmasına bırakmıştır. Bu süreçle paralel olarak eğitim süreçleri de gelişmiş ve
farklılaşmıştır.
1.ve 2. sanayi devriminin yaşandığı 1800 yıllardan 1960’lı yıllara kadar geçen zamanda kol kas gücü
ağırlıkla kullanılmıştır. Eğitim ortamları davranışçı yaklaşım olarak tarif edilen öğretmenin aktif ve
merkezde, öğrencinin pasif olduğu ve öğrenme etkinliklerinde ezberin hakim olduğu genel eğitimi eğitim
1.0 olarak nitelendirilmiştir.
1960 lı yılarda gerçekleşen 3. sanayi devrimi otomasyon cağı olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde
genel eğitimde bilişsel yaklaşım hâkim olmuş, eğitim 2.0 dönemi olarak nitelendirilmiştir. Bu dönemde
öğretmenin yoğun etkinliği ve mutlak hâkimiyeti yerini öğrencilerin öğretmenle olan iletişimi ile kendi
aralarındaki iletişimi artmıştır.
Otomasyon çağı 21. YY başında gerçekleşen 4. Sanayi devrimiyle sonlanmış, dijital dönüşümün
sınırları 2011 yılında Honnover fuarında belirlenmiş, Almanya hükümeti bu vizyon çerçevesinde politika
belirleyeceğini bildirmiştir. 1990’lı yılların sonlarında da genel eğitimde yapılandırmacı yaklaşım ön plana
çıkmış, eğitim ortamları bu yaklaşıma göre dizayn edilmeye başlanmış, bu dönem eğitim 3.0 olarak
nitelendirilmiştir.
181
Endüstri ve genel eğitim süreci içinde mesleki eğitim farklı zamanlarda önemi değişmiş, yaşam
becerileri ve mesleki becerilerinin aktarımı çıraklık eğitimi şeklinde gerçekleşmiştir. Öğretim yaklaşımlarının
farklılaşmasıyla çıraklık eğitimi ve akademik eğitim birlikte yürütülmüştür. Ancak genel eğitimin içinde
mesleki eğitimin aşamadığı sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de
bulunmaktadır. Bu sorunlardan olan okul ile sektör arasındaki etkileşim ve beceri uyuşmazlığı önemli paya
sahiptir. Bu sorunun çözümüne girişimcilik destekli öğreten fabrika uygulamasının araştırılması farklı bir
bakış getirmesi beklenmektedir.
Yapılacak araştırmada dijital çağ gereksinimlerine uygun girişimcilik eğitim müfredatı öğrencilere
uygulanması ve fabrika ortamının okulda teknolojik ortamda simüle edilmesi yoluyla nihai fiziki ürüne
dönüştürülmesi araştırılacaktır. Araştırmada verilen eğitimlerden olan girişimcilik ile öğreten fabrika
modelinin modüler yapısının birleştirilmesiyle öğrencilerin 21. Yy becerilerinde daha yetkin olması, sektör
ile okul arasındaki beceri uyuşmazlığının giderilmesi amaçlanmaktadır.
KAYNAKÇA
Açıkgöz, K. Ü. (2005). Etkili Öğrenme ve Öğretme, İzmir, Eğitim Dünyası Yayınları.
Alçın, S., (2016), Endüstri 4.0 ve İnsan Kaynakları. Popüler Yönetim Dergisi, Sayı: 63, s. 47.
Alptekin, S. E., Pouraghabagher, R., McQuaid, P., & Waldorf, D. (2001). Teaching factory. In Proceedings of the 2001
American Society for Engineering Education Annual Conference & Exposition, American Society for
Engineering Education
Banger. G. (2017). Endüstri 4.0 ve Akıllı İşletme, Ankara, Dorlion Yayınları.
Bloom B., B. Mesia, and D. Krathwohl (1964). Taxonomy of Educational Objectives (two vols: The Affective Domain &
The Cognitive Domain). New York. David McKay.
Brown, C. & Thornton, M.. (2013). How entrepreneurship theory created economics. Quarterly Journal of Austrian
Economics. 16. 401-419.
Cansoy, R. (2018). Uluslararası Çerçevelere Göre 21.Yüzyıl Becerileri ve Eğitim Sisteminde Kazandırılması. İnsan ve
Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3112-3134.
Chryssolouris, George & Mavrikios, Dimitris & Rentzos, Loukas. (2016). The Teaching Factory: A Manufacturing
Education Paradigm. Procedia CIRP. 57. 44-48. 10.1016/j.procir.2016.11.009.
Dembo, M. H. (1981). Teaching for Learning: Applying Educational Psychology in the Classroom. Santa Monica:
Goodyear Publishing Company
182
Driel, J.H., Verloop, N., Van Werven, H. & Dekkers, H. (1997). Teachers’ craft knowledge and curriculum innovation in
higher engineering education. Higher Education, 34, 105-122.
Mavrikios, D & Papakostas, N. & Mourtzis, D. & Chryssolouris, G. (2013). On industrial learning and training for the
factories of the future: A conceptual, cognitive and technology framework. Journal of Intelligent
Manufacturing. 24. 10.1007/s10845-011-0590-9.
Ertmer, P. A., ve Newby, T. J. (1993). “Behaviorism, Cognitivism, Constructivism: Comparing Critical Features From an
Instructional Design Perspective”, Performance Improvement Quarterly, C.6, S.4, s. 50-72.
Gomaratat, S. (2015). Subject: Learning Productivity, Stated in Sinlarat. P. (2015). 10 Ways of Progressive Learning
Encouraging/Facilitating the Ability of the Learner of 21st Century. Bangkok: Education Science, Dhurakit
Bandit University
Gray, P. (2008). A brief history of education. 12 Ocak 2019 tarihinde http:/
/www.psychologytoday.com/blog/freedom-learn/200808/brief-history-education adresinden alınmıştır.
Günay, D., Öcal, A. ve Öcalan, K. (2018). Sanayi ve sanayi tarihi. Mimar ve Mühendis Dergisi, 31, 8-14 akt. Dördüncü
sanayi devriminin emek piyasaları üzerindeki olası etkilerinin ıncelenmesi ve çözüm önerileri. Uluslararası
Toplum Araştırması Dergisi, 2071.
Güran, T. (1991). İktisat Tarihi, İstanbul, Acar Matbaacılık – Yayıncılık.
Harkins, A. M. (2008, Mart). Leap frog principles and practices: Core components of education 3.0 and 4.0. Futures
Research Quarterly draft VIII, 1-15.
Hasanah, H. & Malik, M. (2018). Teaching Factory-Based for Entrepreneurship Learning Model in Vocational High
Schools. 10.2991/aptekindo-18.2018.46.
Hobsbawm, E. (2008). Devrim Çağı, Ankara, Dost Kitabevi.
Koca D. (2020). Sanayi 4.0 Kapsamında Türkiye’de İşgücünün Yeni Becerilerinin Belirlenmesi Beceri Talebi Ve Arzının
Karşılaştırılması, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Landström, Hans (2005). Pioneers in entrepreneurshipand small business researh, Boston, Springer.
Mahiroğulları, A. (2005). Endüstri devrimi sonrasında emeğin istismarını belgeleyen iki eser: Germinal ve
Dokumacılar, Sosyoloji Konferansları Dergisi, 32, 41-53.
Martawijaya, M. (2015). Pengembangan Model Pembelajaran Fısıka Untuk Menıngkatkan Karakter Ilmıah Sıswa Smp.
Journal of Educational Science and Technology (EST). 1. 55. 10.26858/est.v1i1.1134.
Mcafee, A, ve Brynjolfsson, E. (2017). Makine platform kitle dijital geleceği kucaklamak, İstanbul, Optimist Yayın
Grubu.
183
Meb, (2018), Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitimin Görünümü, Eğitim Analiz ve Değerlendirme Raporları Serisi
No:1,Kasım 2018, Ankara:Milli Eğitim Bakanlığı
Mourtzis, D. & Vlachou, K. & Dimitrakopoulos, G. & Zogopoulos, V. (2018). Cyber- Physical Systems and Education 4.0
–The Teaching Factory 4.0 Concept. Procedia Manufacturing. 23. 129-134. 10.1016/j.promfg.2018.04.005.
Natıonal Academy Of Scıence And Engıneerıng. (2013). Recommendations for Implementing the Strategic Initiative
Idustrie 4.0. Final report of the Industrie 4.0 Working Group
Özdoğan, O. (2018). Endüstri 4.0: dördüncü sanayi devrimi ve endüstriyel dönüşümün anahtarları, İstanbul,Pusula 20
Teknoloji ve A.Ş.
Pooworawan, Y.(2015). Challenges of New Frontier in Learning: Education 4.0. Document by Innovative Learning
Center, Chulalongkorn University, Bangkok
Puncreobutr, V. (2016). Education4.0: new challenge of learning. St. Theresa Journal of Humanities and Social
Sciences, 2(2), 92.
Robinson, K. (2008). . (N. G. Koldaş, Çev.), Yaratıcılık aklın sınırlarını aşmak, İstanbul, Kitap.
Sandrone, V. (2005). Frederick W. Taylor: Master of scientific management. 18.05.2019 tarihinde
http://www.skymark.com/resources/leaders/tayl or.asp sitesinden erişim sağlandı
Schwab, K. (2016). Dördüncü sanayi devrimi, (çev.) Zülfü Dicleli, İstanbul: Optimist Yayınları.
Sezgin, İ. (1982). Meslek Eğitimin Kapsam ve Gelişimi, Türkiye’de Meslek Eğitimi ve Sorunları, Türk Eğitim Derneği VI.
Eğitim toplantısı. Ankara 1982
Simsek, N. (2001). Üçüncü paradigma: Yapıcı öğrenme ve öğretim. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim
Fakültesi Dergisi, Basımda, Ankara
Sledzık, Karol (2013). Schumpeter’sview on InnovationandEntrepreneurship, Stefan Hittmar (Ed.), Management
Trends in TheoryandPractice, University of Zilina&Institute of Management byUniversity of Zilina
Stannard-Stockton, S. (2009). T-shaped people & philanthropy. http://www.ssireview.org/ adresinden 17.03.2019
tarihinde erişilmiştir.
Tittagala, R., Bramhall, M., & Pettigrew, M. (2008). Teaching engineering in a simulated industrial learning
environment: A case study in manufacturing engineering. In Proceedings of Engineering Education 2008,
Loughborough, England, July 2008
Uçak, S. ,Erdem, H. (2020). Eğitimde Yeni Bir Yön Arayışı Bağlamında “21. Yüzyıl Becerileri Ve Eğitim Felsefesi, Uşak
Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 76-93
Van Praag, C.Mirjam (1999). SomeClassicalViews on Entrepreneurship, De Economist, 147(3), 311-335
184
185
Öğretmenlik Mesleği Ve Ahlâkı
ŞENOL KAYA
Özet
Meslek ahlakı belirli bir meslek grubunun ahlak ilkelerini meslek üyelerine emreden,onları belli
kurallarla davranışa zorlayan,serbestliği sınırlayan,mesleki rekabeti düzenleyen ve mesleki idealleri
oluşturan ilkelerdir. Eğitimde de meslek ahlâkı öğretmenlikten beklenen davranış ve tutumları belirleyen
ilke ve standartlar bütünüdür. Öğretmenlik, niteliği ve işlevi bakımından toplumun ekonomik sosyal ve
kültürel yönden gelişmelerinde etkisi son derece büyük, önemli bir meslektir.Eğitim-öğretim sürecinde
beklenen davranışların kazandırılmasında, özellikle de ahlâksal gelişimde, öğretmenin rol modelliği
küçümsenemeyecek derecede önemlidir .Bu makalede; öğretmenin bireyler için en önemli model
olduğunu, öğretmenlik meslek ahlakı ve mesleki değerlerinin evrensel, milli ve kültürel değerlere göre
şekillendiğini, insan gelişimine çok önemli katkıları olan öğretmenlerin mesleki ve kişisel niteliklerini tespit
etmek ve öğretmen yetiştirilmesine temel teşkil eden içerik kategorilerini belirlemek, öğretmenlik
mesleğinin önemini ve mesleki rollerini ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler: Öğretmenlik,meslek ahlakı
Öğretmenlik Mesleği Ve Ahlâkı
ŞENOL KAYA
Meslek; “Belirli düzeyde kabiliyet, tecrübe, teorik-pratik-teknik bilgi, eğitim ve icazet (diploma) gerektiren, niteliği toplumdan topluma değişmekte be- raber, yüksek statü, prestij ve gelir kazandıran iş” olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda meslek; “insanın bir aidiyet ve kimlik duygusu oluşturmasını sağlayan, sosyal statü ve saygınlık kazandıran, insanın belirli bir sosyal düzen içinde yaşama ihtiyacına cevap veren, insanın bildiğini, zihni ve ruhi gücünün sürekli olarak aktif halde kalmasını sağlayan…” bir çalışma biçimi olarak da tanımlanmaktadır (Seyyar, 2015, s. 386-387). Bir meslek sahibi olarak öğret- men ise “mesleği bilgi öğretmek olan kimse, hoca, muallim, muallime” olarak tanımlanmaktadır (Türk Dil Kurumu [TDK], t.y.).
186
Ahlâk,bir toplumda bireylerin uymakla sorumlu oldukları davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Ahlâk iyi ve doğru davranışlar bütünüdür. Bu tanımdan hareket edersek iyi ve doğru olanın ve olmayanın ne olduğunu ve ne olmadığını sorgulamalıyız. Ġyi ve kötü davranışın ne olduğu hakkında kişiden kişiye göre değişen yargılar vardır. O halde ahlâka uygun olan nedir? Birey nasıl hareket ederse ahlâka uygun davranış olur? Birçok yazar ahlâkla ilgili konular üzerinde genel bir* anlaşmanın, iyi ve kötünün ne olduğu konusunda herkesin ortak olduğu bir temelin olmadığına işaret etmiştir, (Heimsoeth, 197S:14,49-Akarsu, 1970:1,4). Herkesin kendine göre bir ahlâk anlayışı olduğu gibi, ahlâklı davranış tarihin çeşitli dönemlerinde toplumdan topluma değişiklik göstermiştir Öğretmen, toplumun eğitim hedefleri doğrultusunda bireylere eğitim ve öğretim sunmakla görevli kişiye verilen mesleki ünvandır. Türk Dil Kurumu sözlüğünde, ‘Mesleği bilgi öğretmek olan kimse’ olarak tanımlanan öğretmenlik, alan eğitimi ve pedagojik formasyon gibi süreçlerin ardından edinilebilen bir meslektir. Meslek Olarak Öğretmenlik Öğretmenlik mesleğinin iki temel eylemi olan eğitme ve öğretme ilk insan- lara kadar tarihlendirilebilmektedir. İnsandan insana bilgi ve kültür aktarımı- nın olduğu her ortamda eğitme ve öğretme faaliyeti var olmuştur. Zamanla nüfusun artması; iş çeşitliliğinin ve yeni ihtiyaçların ortaya çıkması; bilgide karmaşıklığın, derinliğin ve uzmanlığın artması; teknolojide ve bilimde yaşa- nan gelişmeler gibi pek çok neden; ihtisaslaşmış, planlı, programlı bir eğitim anlayışıyla alanında uzman, nitelikli kişilerin yetiştirilmesini gerekli kılmıştır. Günümüz eğitim sisteminde öğretmenlik, bir ihtisas mesleği olarak görül- mektedir. Öğretmen olmak isteyen bireyler, öğretmen yetiştiren kurumlardan mezun olduktan sonra sınavla atanmaktadır. 1789 sayılı Millî Eğitim Temel Ka- nunu Madde 43’te öğretmenlik mesleği şöyle tanımlanmaktadır: “Öğretmen- lik, Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini Türk Millî Eğitiminin amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler.” (Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], 1980, s. 19). Meslek Ahlâkı Meslek ahlâkı, bir mesleğin doğru ve yanlış davranış biçimlerinin tümüdür. Doğru ile yanlışların sabit bir sınırı yoktur, toplumun ahlâki değerlerine göre şekil alır. Durkheim’e göre meslek ahlâkı, doğrudan o mesleği oluşturan kişilerin değer yargıları, kişisel eğilimleri, toplumun o mesleğe yüklediği sorumluluklar ile ilgili olup, meslekteki kişiler tarafından oluşturulur. Tüm meslekler kendine özgü ahlâki disipline sahiptirler (Durkheim, 1986, s. 11-13). Meslek ahlâkı, genelleşmiş kural ve kalıplar ile kısmen de yazılı metinleri kapsar. O meslekte olanlar bunlara uymak zorundadır. Aksi halde önceden belirlenmiş ceza ve yaptırımlara maruz kalacaklar, dışlanacaklardır. Meslek örgütü ne kadar sağlam ve düzenli ise o mesleğe ait meslek ahlâkı o oranda gelişir ve bu oranda vicdanlar üzerinde etkisi vardır. Esasen davranışların doğru olup olmadığına kişi kendisi karar verecektir. Vicdan muhasebesi yaptıktan sonra rahat olabiliyor ve mutlu olabiliyorsa meslek ahlâkına da uyuyor demektir(Yıldırım, 2005). Öğretmen Meslek Ahlâkı
187
Eğitimde meslek ahlâkı öğretmenlikten beklenen davranış ve tutumları belirleyen ilke ve standartlar bütünüdür (Yıldırım, 2005). Çelikten, Şanal & Yeni (2005). her meslekte olduğu gibi gelecek nesilleri yetiştiren öğretmenlik mesleğinde de milli ve evrensel ahlâk kurallarının olması kaçınılmaz olduğunu belirtmektedirler. Öğretmenlik yapan bireylerin üzerinde birleşebilecekleri ahlâk ilkeleri verilen hizmetin kalitesini yükselteceği gibi, mesleki bilinci de arttıracaktır. Bu konuda önerilen temel ilkeler aşağıda sıralanmıştır.*
Profesyonellik: Öğretmenlik meslek etiğinden söz edebilmek için öncelikle, öğretmenin işinde profesyonel olması gerekir. Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görevleri belirtilen standartlar içinde yapabilecek yeterlikte olmayan bir öğretmenin meslek etiği ilkelerinden söz etmek olanaksızdır. Hizmette sorumluluk: En genel anlamda sorumluluk, belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir. Bu anlamda öğretmen bir kamu hizmeti olarak eğitimde üzerine düşen büyük sorumluluğun bilinci içinde olmalıdır Adalet: Öğretmen, her türlü eyleminde adil olmak ve öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak sorumluluğuna sahiptir. Öğrencilere söz hakkının adil olarak paylaştırılmasından başlayıp, sınıf içi ve dışı etkinliklere katılıma kadar uzayan her türlü etkinlikte adaletin sağlanması son derecede önemlidir. Eşitlik: Eşitlik, yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında uygulanacak sınırların belirlenmesini içerir. Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması: Bir öğrencinin en temel haklarından biri, sağlıklı ve güvenli bir okul – sınıf ortamında bulunmaktır. Bu nedenle öğretmenlerin en temel etik sorumluluklarından biri de sınıf ortamında düzen ve disiplini sağlayarak, öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit edecek her türlü unsurun ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. Yolsuzluk yapmamak: En genel anlamıyla yolsuzluk, bir çıkar karşılığında kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan kazançlar maddi kazançlar olabileceği gibi parasal olmayan özel amaçlara yönelik de olabilir. Dürüstlük- doğruluk ve güven: Etik davranış, başkaları ile ilişkilerde dürüst olmayı ve içtenliği gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan öğretmenler, ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Tarafsızlık: Tarafsızlık ya da nesnellik, insanın bireyleri ya da nesneleri oldukları gibi görebilmesi ve bu görüntüyü bireyin kendi istek ve korkuları ile oluşturduğu görüntüden ayırabilmesidir. Nesnel olabilmek kişinin duygularını değil, aklını kullanmasını gerektirir. Mesleki bağlılık ve sürekli gelişme: Örgütsel bağlılık, işgörenlerin örgüt üyeliklerini sürdürmeleri ve örgütte kalmak istemeleri olarak tanımlanabilir. Örgüte bağlı işgörenler, örgütten etkilenirler ve kendileri de ortak amaçların gerçekleştirilmesi için ortaklaşa bir çaba gösterirler.
188
Saygı: İnsan, her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. İnsan canlı varlıklar içinde en gelişmiş olan, düşünen, akıl yürüten, iletişim kuran, gelecek için planlar yapan bir varlıktır ve bu yönleri ile saygıdeğerdir. Kaynakların etkili kullanımı: Kurumsal ve kamusal kaynakların etkili kullanımı öğretmenlerden beklenen bir başka önemli etik davranıştır. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından, eğitimciler için belirlenen ve 24.06.2015 tarihli genelge ile eğitimcilere duyurulan mesleki etik ilkelerin tam metni Ek 1’de verilmiştir. Genelgeye göre eğitimcilerin uyması gereken etik ilkelerin madde başlıkları şöyledir: -Öğrenciler ile İlişkilerde Etik İlkeler -Sevgi ve saygı -İyi örnek olma -Anlayışlı ve hoşgörülü olma -Adil ve eşit davranma -Öğrencinin gelişimini gözetme -Öğrenciye ait bilgileri saklama -Menfi psikolojik durumları yansıtmama -Kötü muameleden kaçınma -Eğitim Mesleğine İlişkin Etik İlkeler -Mesleki yeterlilik -Sağlıklı ve güvenli eğitim ortamı sağlama -Mesai ve ders saatlerine uyma -Hediye alma -Kişisel menfaat sağlama -Özel ders verme -Bağış ve yardım talebinde bulunma Tüm bu maddelerde yer alan ilkeler hakkında öğretmenlerin nasıl bir tutum ve davranış yolu izlemesi gerektiği maddelerin Ek 1’de verilen içeriklerinde anlatılmaktadır. Ayrıca genelgede içeriği maddeler hâlinde ayrılmamış fakat toplu açıklamalar yapılmış üst başlıklar da vardır: -Eğitimcilerle İlişkilerde Etik İlkeler - Veliler ile İlişkilerde Etik İlkeler -Okul Yönetimi ve Toplum ile İlişkilerde Etik İlkeler -Okul Yöneticilerinin; Öğretmenler, Öğrenciler ve Veliler ile İlişkilerinde Etik İlkeler
Bu çalışmada; Gittikçe önemi artan eğitimin stratejik öğesi olan öğretmenin insanı ve insanlığı yücelttiği
,bireylerin potansiyelinin keşfedilmesi ve kendilerini gerçekleştirmelerine destek olduğu, öğretmenin
bireyler için en önemli model olduğu; bu sebeple öğretmenlik meslek ahlâkı ve mesleki değerlerinin
hukuksal ,evrensel, milli ve kültürel değerlere göre şekillen diğinin bilinmesi ve önemsenmesinin gerekliliği
belirtilmiştir.
Kaynaklar
Aktan, C. C. (1999). Kirli Devletten Temiz Devlete. Ankara: Yeni Türkiye. Arat, R. R. (1998). Kutadgu Bilig. Ankara: Türk Tarih
Kurumu.
189
Bacanlı, H. (2007). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pagem.
Bloom, B. S. (1979). İnsan Nitelikleri ve Okulda Öğrenme. Durmuş Ali Özçelik (Çev.). Ankara: MEB.
Brophy, J. (1981). Teacher Praise: A Functional Analysis. Review of Educational Reserch, 51 (1). 5-32.
Çelikten, M. Şanal, M. & Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik Mesleği ve Özellikleri.
Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(19), 207-237.
Dilaçar, A. (1988). Kutadgu Bilig İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Durkheim E. (1986). Meslek Ahlâkı. M. Kaplan (Çev.).
İstanbul: MEB.
EFQM Mükemmellik Modeli (2010). Türkiye Kalite Derneği.İstanbul: Kalder. Evin, İ. & Kafadar, O. (2004). İlköğretim Sosyal Bilgiler Programının ve
Ders Kitaplarının Ulusal ve Evrensel Değerler Yönünden İçerik Çözümlemesi. Gazi Üniversitesi Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Yaz 2 (3), 293–302.
Feeney, S. & Freeman, N. K. (1999). Ethics and The Early Childhood Educator: Using the NAEYC Code, Washington, DC: Naeyc. Erişim
http://www.rshm.gov.tr/kres/ etik.html
Gözütok, D. (1999). Öğretmenlerin Etik Davranışları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(32), 83-99.
Gültekin, F. (2011). Psikoloji, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Sosyal Hizmet Öğrencilerinin Ahlâki Yargı Yeteneklerinin İncelenmesi.
International Online Journal of Educational Sciences, 3(1), 228-229.
Güzel, A. (2005). Birey Toplum Devlet İlişkisi ve Kutadgu Bilig. İzmir: Kanyılmaz.
İnal, K. (2004). Eğitim ve İktidar: Türkiye’de Ders Kitaplarında Demokratik ve Milliyetçi Değerler. Ankara: Ütopya.
Jorgensen, G. (2006). Kohlberg And Gilligan: Duet Or Duel? Journal of Moral Education, 35(2). 179-196.
Kaçalin, M. S. (2008). Yûsûf Hâs Hâcib. Erişim http://ekitap.kulturturizm.gov. tr/dosya/1-
215461/h/yusufhashacibkutadgubiligmustafakacalin.pdf
MEB (1973). 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu. Erişim http://mevzuat. meb.gov.tr/html/88.html
MEB (2006). 2590 Sayılı Tebliğler Dergisi. Erişim http://otmg.meb.gov.tr/ belgeler/2590.pdf
MEB Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü (2008). Öğretmen Yeterlilikleri. Ankara: MEB. Erişim
Sümbül, M. (1996). Öğretmen Niteliği ve Öğretimdeki Rolleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 1(8). 597-608.
Şen, M. L. (1998). Kamu Yönetiminde Yozlaşmanın Önkenmesinde Yönetsel Etik Yaklaşımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir, Türkiye.
Akarsu, Bedia. Ahlâk öğretileri I, Mutluluk Ahlâkı (Eudaimonism)
Ġstanbul: Ġ.Ü., Edebiyat Fak, Yayım, 1970.
Çileli. Meral. Ahlâk Psikolojisi ve Eğitimi. Ankara: V Yayınları 1986.
Çileli, Meral. "Ergenlikte Ahlak GeliĢimi" Ergenlik Psikolojisi,
(Ed.B.Onur). Ankara: Hacettepe Taş Kitapçılık, 1985.
Heimsoeth, Heinz. (Çev.N.Uygnr) AKlak Denen Bilmece, istanbul, Î.U. Edebiyat Fak. Yayını, 1978.
Kuzgun, Yıldız. Rehberlik ve Psikolojik DanıĢma. Ankara: ÖSYM Eğitim Yayınları: 9. 1988.
190
BİR SINIF YÖNETİMİ YAKLAŞIMI OLAN REGGİO EMİLİA ÖĞRETİM YÖNTEMİNİN
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDEKİ YERİ
Büşra KELEŞ75, Tuba Aydın GÜNGÖR76, Çiğdem ÇAKIR77
ÖZET
Kişinin bilişsel gelişiminin yüzde sekseninin sekiz yaşına kadar tamamlanması, kişilik, cinsiyet, sosyalleşme,
iletişim becerilerinin temellerinin atılması, çevre etkisinin bireysel farklılıklara önemli ölçüde etki etmesi
gibi faktörler ele alınırsa, erken çocukluk döneminin pek çok açıdan kritik bir dönem olduğu kabul edilebilir.
Her çocuk öğrenme ve sorgulama yetisiyle doğar. Erken çocukluk döneminde bilişsel gelişim, sosyal-
duygusal gelişim, motor gelişim, dil gelişimi ve öz bakım becerilerinin desteklenmesi için farklı eğitim
yaklaşımları ortaya konulmuştur. Bunlardan bazıları Montessori, High/Scope, Bank Street, PYP, Proje
Tabanlı Öğrenme, Ev Okulu yaklaşımlarıdır. Reggio Emilia da bu yaklaşımlardan biridir. 2. Dünya Savaşı
sonrasında İtalya’da çocukların etkin, yetişkinlerin rehber olacağı şekilde öğrenme sürecinin şekillendiği bir
yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Reggio Emilia yaklaşımının erken çocukluk dönemindeki yeri
ele alınmıştır. Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden literatür taraması ile gerçekleştirilmiştir. İlgili alan
yazın taranarak farklı ülkelerdeki okul öncesi öğretim sistemlerinin karşılaştırmaları yapılmış ve farklılıklar
ortaya konmuştur. Böylelikle Reggio Emilia öğretim yaklaşımının okul öncesi öğrencilere yönelik nasıl
olması gerektiği konusunda bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Alan yazında okulöncesi eğitim
sistemlerinin karşılaştırılması suretiyle, bu konuya yönelik olarak çalışmalar yapmak isteyen araştırmacılara
alanla ilgili olarak eğitimsel alt yapı sağlaması nedeniyle bu öğretim yaklaşımın önemi vurgulanmış ve
alandaki bu boşluğun doldurulması hedeflenmiştir.
Anahtar kelimeler: Reggio Emilia, erken çocukluk dönemi, Okul Öncesi Eğitim yaklaşımları, kritik dönem.
AS A CLASSROOM MANAGEMENT APPROACH "THE REGGIO EMILIA TEACHING METHOD” IN
PRESCHOOL EDUCATION
Abstract
Early childhood can be considered as a critical period in many respects considering factors such as
completing eighty percent of a person's cognitive development by the age of eight, personality, gender,
socialization, laying the foundations of communication skills, and environmental impact significantly on
individual differences. Every child is born with the ability to learn and questioning. Different educational
approaches have been introduced to support cognitive development, social-emotional development,
motor development, language development, and self-care skills in early childhood. Some of these are
Montessori, High / Scope, Bank Street, PYP, Project Based Learning, Home Schoolling approaches, and one
75
Öğretmen, Halk Eğitimi Merkezi, Artvin, [email protected] 76
Dr.Öğretim Üyesi, Artvin Çoruh Üniversitesi, [email protected] 77
Dr, MEB, Gaziantep, [email protected]
191
of these approaches is Reggio Emilia. After World War II in Italy, it emerged as an approach in which the
learning process takes shape in the way that children are effective and adults act as guiders. In this study,
the place of Reggio Emilia approach in early childhood is discussed. The research was carried out by
literature review, which is one of the qualitative research methods. By screening the relevant literature,
comparisons of preschool education systems in different countries were made and differences were
revealed. Thus, a framework was tried to be established on how the Reggio Emilia teaching approach
should be for preschool students. By comparing preschool education systems in the literature, the
importance of this teaching approach has been emphasized, and it is aimed to fill this gap in the field as it
provides educational infrastructure for the researchers who want to work through on this subject.
Keywords: Reggio Emilia ,early childhood, Preschool Education approaches, critical period
GİRİŞ
Değişen dünyayla birlikte, bireyin gelişimi ve öğrenmesi açısından önemli olarak görülen okul öncesi
döneme ilgi giderek artmaktadır.
Bireyin yaşantıları yoluyla istemli ve kasıtlı olarak davranışlarında değişme oluşturma sürecine eğitim denir
(Ertürk,1974).
Çocuğun doğumdan sekiz yaşına kadar olan sürede onların gelişimi adına yapılan ve yapılması gereken tüm
plan, program ve politikalara da erken çocukluk eğitimi denir. 0-72 Ay arasında bulunan çocuklara yönelik
okul öncesi eğitim kurumlarında bu kurumların amaçlarını gerçekleştirmek için o amaçlar ışığında
düzenlenen planlı, programlı sistemli çalışmalara Erken çocukluk eğitim programı denir(Aral, Kandır ve
Yaşar, 2000).
Okul öncesi eğitim çocuğun doğumdan başlayarak ilköğretime başladığı döneme kadar geçirdiği süreç
içinde ona topluma uyum sağlamayı, sorumluluğu öğreten, kendine güvenen ve kendinin farkında üretken
insanlar yetiştirmeyi amaç edinmiş eğitim süreci olarak ifade edilir. Aynı zamanda çocuklara üst düzey
düşünme ve problem çözme becerileri kazandırmak amaçlanmaktadır. Okul öncesi eğitimde hedeflenen
amaçlara ulaşmak için eğitimin kalitesi de büyük önem taşımaktadır. Eğitimde bu kaliteye ulaşabilmek için
etkin öğrenme, deneyimler yoluyla öğrenme, kavramsal öğrenme, anlamlı bağlamsal öğrenme, etkileşimci
ve birlikte öğrenme, geleneksel konular ve temalarla ilişkili eğitim etkinlikleri uygulanmalıdır. Çocuğa
eğitimi nasıl vereceğiz sorusundan çok neler verilmeli ne verilmeli ve ne zaman verilmeli gibi erken
çocukluk eğitimi çalışmaları son yıllarda üzerine düşülen çalışmalardandır. Bu çalışmayla çocuğun ilgi, istek,
yetenek ve kişilik özellikleri ve öğrenmelerinin ne şekilde olacağı aynı zamanda ailenin de sürece dahil
edilmesi gibi konular önemli olmuştur (Sevinç, 2005).
Bazı eğitim teorileri kişinin gelişim özelliklerini ve bireysel farklılıklarını önemsemektedir ve bunun sonucu
olarak eğitim sistemini etkileyen yeni model ve yaklaşımlar oluşmuştur. Bütün yaklaşımlar birbirinden farklı
öneri sunarlar fakat temelde hepsi çocukların potansiyellerini en üst düzeye çıkarmaktır.
Bu yaklaşımlar;
Head Start, High Scope, Montessori, Waldorf ve Reggio Emilia’ dır.
192
Reggio Emilia yaklaşımı da aynı şekilde çocukların var olan potansiyellerini en üst seviyeye çıkarmak isteyen
bir erken çocukluk eğitim programıdır. Loris Malaguzzi Reggio Emilia yaklaşımının kurucusudur. Çocuğun
doğumdan itibaren zeki, sosyal ve meraklı olduğunu savunmuş her çocuğun diğerleriyle ilişkili, aynı
zamanda aile, öğretmen, toplum ve çevresi ile karşılıklı ilişkide olduğu konusu üzerine odaklanmıştır (Aslan,
2005).
Yapılan bu çalışmada,
Okul öncesi eğitimde var olduğu düşünülen sistemsel ve yapısal boşluklardan yola çıkarak,
Çağdaş bir yaklaşım olan Reggio Emilia Yönteminin, ülkemizde uygulanabilirliği,
Diğer ülkelerdeki eğitim sistemlerinin karşılaştırılması ve incelenmesi,
Bu yaklaşımın okul öncesi eğitimdeki önemini incelemek amaçlanmıştır.
YÖNTEM
Bu araştırma, tarama modelinde nitel bir araştırma olarak tasarlanmıştır. Bu araştırma kapsamında
Literatür taraması yapılarak Reggio Emilia yaklaşımının okul öncesi eğitimdeki önemi ve ülkeler arası eğitim
sisteminin karşılaştırılması ve bu durumların okul öncesi eğitime yansıması konusu anlatılmıştır. Literatür
taraması mevcut olan kaynaklar arasından belirli bir konunun detaylı biçimde araştırılması ve o konuya ait
verilerin sistemli biçimde toplanması sürecidir. Literatür taraması, araştırma probleminin seçilerek
anlaşılmasına ve araştırmanın tarihsel bir perspektife oturtulmasına yardımcı olur (Balcı, 2018).
193
BULGULAR ve TARTIŞMA
Reggio Emilia çocuğu merkeze alan ve merakının peşinden gitmesine fırsat sunabilme felsefesine dayanan
bir eğitim yaklaşımıdır. İsmini İtalya’da bir şehirden alan yaklaşım, 2. Dünya Savaşı sonrası bölgede yaşayan
halkın talebi ve birlikte çalışmaları sonucunda Loris Malaguzzi önderliğinde kurulmuştur (Edwars, 2002).
Reggio Emilia okullarında eğitim programları yapılandırılmamıştır. Uygulanacak proje ve etkinliklerin
amaçlarını ve yönergeleri öğretmenler hazırlamakta ve gerekli hazırlıkları yapmaktadırlar. Planlamalar
yöntemler, kaynaklar, materyaller ve eğitim ortamı üzerine odaklanmıştır. Farklı yöntemlerin kullanıldığı
proje türü çalışmalar tercih edilmektedir. Proje esnasında, çocukların ve yetişkinlerin süreç içindeki
etkileşimlerine dikkat edilmelidir. Programın amacı, tamamen süreç boyunca araştırma üzerine
belirlenmiştir. (Temel ve Dere, 1999).
Reggio Emilia okullarında çocukların var olan bilgiyle doğdukları düşünülmüş ve bu bilgileri doğru uyarıcılar
ve ortamlar doğrultusunda ortaya çıkarabilecekleri kabul edilmektedir (Bennett, 2001).
Taranan Kaynakların Grafikli Başlık ve İçerik Düzeni
İnternet
Kitap
Tez
Makale
Meb Kaynakları
Bildiri
194
Rolü Reggio Emilia yaklaşımında öğretmen ve çocuğun rolüne bakılacak olunursa en önemli özellik olarak
öğretmenin öğrenen olarak görülmesi karşımıza çıkmaktadır. Öğretmen, çocukların kendilerine yetecek
şekilde hareket etmesi ve bilgileri ayırt etmesinde imkanları, şartları ve ortamı oluşturmaktadır. Öğrenme
macerasında çocuklarla birlikte yer alıp kendini yol gösterici gibi yani pusula olarak görmektedir. Kaynak
pozisyonunda olan öğretmen, çocuklara sorular sorup fikirlerini alırken gelişmelerini sağlamak adına farklı
öğrenme ve öğretme çeşitlerini oluşturur. Öğrenmede kendini bir katılımcı olarak kabul eden öğretmen
keşfetmenin ve öğrenmenin tadını çocuklarla beraber yaşamaktadır. (Temel ve Dere, 1999).
Öğretmenler ile çocuklar arasındaki ilişki saygı ve ortaklaşa işbirliğine dayandığında çocukların sosyal ve
akademik gelişimlerinin çok daha iyi olacağı Reggio Emilia yaklaşımının temel öngörülerinden biri olarak
kabul edilmektedir. Öğretmen çocukların sınıf ortamlarında olumlu ve pozitif hareket etmelerini sağlamak
adına çocukların çoğu sorusuna olumlu karşılık verip ılımlı yaklaşımda bulunurlar. Öğretmenler grup
çalışmalarında çocuklarla karşılıklı münazara ederek edip oluşan sorunların, problemlerin giderilmesini
sağlamaktadır. Öğretmenler, sınıfın sosyal yapısının daha güçlü olması ve çocukların gelişimi için çocukların
öğrenme süreçlerinin planlanmasında yardımcı olup aktif rol almaktadırlar (Edmiaston ve Fitzgerald, 2000).
Çocuklara oranla daha fazla imkanlara sahip olan öğretmenler çocukların yeni şeyler keşfetmelerinde ve
sorunların çözümü noktasında aktif rol oynar. Bunu çoğunlukla çocuklarla gruplar halinde işbirliği
çalışmaları ve münazaralarla oluşturmaktadır. Öğretmenler, çocukların geçmiş konuşma, eylem, düşünce
ve fikirlerini hatırlamaları sağlanıp gelinen öğrenme süreci ve gelişim gözle görülür şekilde ortaya
konmasında etkin rol oynar (Edwards, 2002).
Reggio Emilia yaklaşımında çocuk, belli yeteneklere sahip, kendi kendini geliştirebilme, yetenekli ve zeki
olarak kabul görmektedir. Çocuklar sahip oldukları bilgileri, kendilerinin ortaya koyduğu çaba ve
etkileşimleriyle oluşturmaktadırlar. Çocukların birbirleriyle ve büyüklerle olan duygusal, sosyal ve zihinsel
ilişkiler onların gelişim alanlarının temelini oluşturur. Reggio Emilia yaklaşımının öncüsü olan Malaguzzi
bu durumu “çocukların yüz dili” olarak belirtmektedir. Bu durumda konuşma, yazma, dramatizasyon, şarkı
söyleme ve hareketle yapılan etkinliklerle yapılmaktadır (Stager, 2002).
Bir okul müdüründen öğretmenine, memurundan tüm çalışanlarına bir bütündür. Bir sınıf sadece bir
öğretmene ait değildir. Okul bir bütün olarak belli planlar yapar ve bu doğrultuda birlikte hareket edip
çalışır. Görev ve çalışmalarda belli bir hiyerarşik yapı olmayıp çocuklarla ilgili çalışmalara herkesin katılması
sağlanır. Farklı yaş grupları için iki öğretmen bulunmakla birlikte bazı yerlerde ise yirmi çocuktan oluşan
karışık gruplar da olmaktadır. Sınıf ortamında özel ihtiyaçlara sahip çocuk bulunuyorsa, böyle durumlarda
bir sınıfta iki çocuğa izin verilebiliyor, ki böyle durumda başka bir öğretmen dahil edilip sadece bu ayrıcalıklı
çocuklarla değil sınıftaki bütün çocuklarla ilgilenip yardımcı oluyor. Reggio Emilia okullarında genel bir
inanışa göre çocuklar doğuştan dünya ile iletişim kurma becerisine sahip olduklarıdır. Durum böyle ise
öğretmenin görevlerinin başında da çocuklardaki bu yeteneğin onların gelişimlerinde ve öğrenmelerinde
yol gösterici ve imkan sağlayan olmalıdır. Bunu yapabilmelerinin yolu da öğretmenin gün içinde yapacakları
çalışmaları, ulaşmak istedikleri sonuçları çocuklarla sabahları yapacakları sohbetlerle sağlayabilir. Yapılacak
bu sohbetler çocukların farklı düşünce ve tercihlere saygı göstermelerini sağlamada önemli bir faktör olur.
Çocukların öğrenmeleri sadece bilgi verilerek değil aynı zamanda öğrenme imkanlarının kolaylaştırılarak
195
farklı biçimlerle sağlanması olduğunu savunan Reggio Emilia öğretmenleri, yapılan planlamalarda çok
kolayca esnek davranışlar sağlama yoluna gidebilir. Öğretmenler yapılan çalışmalarda çocukların ilgi ve
alakalarının neye yoğunlaştığına dikkat ederek çocukların bu çalışmayı yaparken kullandıkları materyalleri
ve kullanma tarzlarını da takip ederler. (Bennett, 2001).
Reggio Emilia yaklaşımında çocuk, belli yeteneklere sahip, kendi kendini geliştirebilme, yetenekli ve zeki
olarak kabul görmektedir. Çocuklar sahip oldukları bilgileri, kendilerinin ortaya koyduğu çaba ve
etkileşimleriyle oluşturmaktadırlar. Çocukların birbirleriyle ve büyüklerle olan duygusal, sosyal ve zihinsel
ilişkiler onların gelişim alanlarının temelini oluşturur. Reggio Emilia yaklaşımının öncüsü olan Malaguzzi bu
durumu “çocukların yüz dili” olarak belirtmektedir. Bu durumda konuşma, yazma, dramatizasyon, şarkı
söyleme ve hareketle yapılan etkinliklerle yapılmaktadır (Stager, 2002).
BAZI ÜLKELERİN EĞİTİM SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI İLE İLGİLİ TABLO ŞU ŞEKİLDEDİR.
196
Tabloya bakıldığında, Okul öncesi eğitim ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte genelde devlet
kontrolünde tutulmuş olup, zorunluluk ve okula başlama yaşına bakıldığında ise birçok ülkede bu yaş
gurubunun okulla tanıştırılmasının önemsendiği görülmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Reggio Emilia okullarında çocuğun keşfetmesi ve ortamın çocuğun kendini keşfedilmesi için düzenlenmiş
olması hedeflenmektedir.Doğal materyallerin kullanılması da çocuğun her ortamda ya da her nesneyle
öğrenip yeni bir şeyler keşfedebileceğini savunduğunu gösterir.
Reggio Emilia ,
Türkiye ‘de özel kurumlarda uygulanmaktadır. Devlet bünyesinde bu eğitim programının uygulanması;
ortamın hazırlanabilmesi, öğretmenin konuyla ilgili uygulama ve donanımının tamamlanabilmesi halinde
uygulanabilir.
Bu konuyu derinlemesine çalışmak isteyen araştırmacılar için önerilerimiz,
Okul öncesi eğitimde, Reggio Emilia modelinin uygulandığı ve Reggio Emilia modelinin uygulanmadığı
kurumlar karşılaştırılarak, sisteme olan girdilerin ve çıktıların sonucuna bakılarak olumlu ya da olumsuz
etkisi üzerinde, sayısal verilerle sonuçlar elde edilebilir.
KAYNAKÇA
Aral N., Kandır A.ve Yaşar C. (2000). Okul Öncesi Eğitim ve Anasınıfı Programları. İstanbul: Ya-Pa Yayınları. Aslan, D. (2005). Okul öncesi eğitimde Reggio Emilia Yaklaşımı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), 75-84. Balcı, A. (2009) Karşılaştırmalı Eğitim Sistemleri, Ankara: Pegem A Yayıncılık Bennett, T. (2001). Reactions to Visiting the Infant-Toddler and Preschool Centers in Reggio Emilia, Italy.
Edmiaston, R. K., & Fitzgerald, L. M. (2000). How Reggio Emilia Encourages Inclusion. Educational Leadership, 58(1),
66-69.
Edwards, C. P. (2002). Three approaches from Europe: Waldorf, Montessori, and Reggio Emilia. Early childhood
research & practice, 4(1), n1.
Sevinç, M. (2005). Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları. Stager, G. (2002). The best kept secret this side of Italy. District administration, 38(8).
Temel, Z. F. ve Dere, H. 1999. “Okul Öncesi Eğitimde Yaklaşımlar”. Gazi Üniversitesi Anaokulu/ Anasınıfı
197
Öğretmeni El Kitabı. Ya-Pa Yayın Paz. Tic. A.Ş. İstanbul.
https://egiticibilgi.tr.gg/Hollanda-E%26%23287%3Bitim-Sistemi.htm
https://pisaedu.com/italyada-egitim-sistemi/
http://urn.meb.gov.tr/ulkelerpdf/FRANSA.pdf https://www.google.com/search?q=TEACHER&rlz=1C1SQJL_trTR880TR880&sxsrf=ACYBGNQE46hdWVXsw
x0jYL8TpDs6rlL-
dg:1576844246784&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjJhcjJmsTmAhX0QRUIHQf0CVgQ_AUoA
XoECA4QAw#imgrc=J5kwtN7fbKqkWM
https://www.google.com/search?q=TEACHER&rlz=1C1SQJL_trTR880TR880&sxsrf=ACYBGNQE46hdWVXsw
x0jYL8TpDs6rlL-
dg:1576844246784&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjJhcjJmsTmAhX0QRUIHQf0CVgQ_AUoA
XoECA4QAw#imgrc=J5kwtN7fbKqkWM
https://prezi.com/yyszbmshfgwn/fransa-egitim-sistemi/
https://prezi.com/rgmyumm45iiz/fransa-egitim-sistemi/
https://tr.educations.com/study-guides/asia/study-in-india/
198
TEMEL EĞİTİM DÖNEMİ ETKİNLİK TEMELLİ DOĞA ÖĞRETİM PROGRAMI
Dr. Gökhan KAYIR78, Ersen YOLDAÇ79
ÖZET
Temel eğitim dönemi, geleceğin vatandaşları olan çocukların sağlıklı bir toplumun parçası
olabilmesi amacıyla eğitim ve öğretim kazanımlarının planlandığı, eğitim hayatının en kritik dönemidir.
Günümüzde en önemli toplumsal sorunlardan birisi bireylerdeki çevre ve doğaya karşı duyarsızlıktır. Bu
çalışmanın amacı, temel eğitim döneminde uygulanacak bir tamamlayıcı eğitim programının
hazırlanmasıdır. Programın ihtiyaç analizi kapsamında, ilgili öğretim programları incelenmiş, yurtdışı
uygulamalar araştırılmış ve çalışma grubunda yer alan öğretmenler ile yarı yapılandırılmış görüşmeler
yapılmıştır. Bu doğrultuda amaç ve kazanımların belirlenmesinin ardından, öğrenci merkezli ve etkinlik
tabanlı içerik ve yöntemler geliştirilmiştir. 10 haftalık öğretim programı boyunca öğrencilerin, öğretmenleri
ve aileleri ile birlikte yürütecekleri etkinlikler sürecinde çok boyutlu ve sürece dayalı değerlendirmeler
yapılacaktır. Programın Eskişehir İl’inde uygulanmasının ardından yaygınlaştırılması planlanmaktadır.
Anahtar kelimeler: Doğa Eğitimi, Temel Eğitim Dönemi
BASIC EDUCATION PERIOD NATURE EDUCATİON CURRICULUM
ABSTRACT
The basic education period is the most critical period of education life in which the education and
training achievements are planned in order for children, who are the citizens of the future, to become part
of a healthy society. Today, one of the most important social problems is the insensitivity of individuals to
the environment and nature. The aim of this study is to prepare a supplementary education program to be
applied in the basic education period. Within the scope of the needs analysis of the program, the relevant
education programs were examined, foreign practices were researched, and semi-structured interviews
were made with the teachers in the study group. In this direction, after determining the goals and
achievements, student-centered and activity-based content and methods were developed. During the 10-
week curriculum, multidimensional and process-based evaluations will be made during the activities that
students will carry out with their teachers and families. It is planned to expand the program after its
implementation in Eskişehir Province.
Keywords: Nature Education, Basic Education Period
78
Dr., Eskişehir İl Milli Eğitim Müdürlüğü, [email protected] 79
Öğretmen, Eskişehir İl Milli Eğitim Müdürlüğü,[email protected]
199
GİRİŞ
Günümüzde insanoğlu gittikçe artan bir şekilde şehir hayatının içine girmekte ve doğadan
uzaklaşmaktadır. Bunun iki türlü yansıması vardır. Bunlardan ilki, insanların çevreye karşı duyarsızlaşması
iken ikinci boyutu okuldaki öğrenmelerin doğadaki karşılıklarının bilinmemesi nedeniyle yüzeysel
kalmasıdır. Çevresel sorunların altında yatan en büyük sebep insanların çevreye karşı sorumsuzca hareket
etmesidir. Bunun nedenini ise çevre eğitiminin okul çağında yeterince verilmemesi olarak düşünülebilir.
Çevre eğitimini iyi almış birey, çevre okur yazarı olacaktır ve gelecekte içinde yaşadığı çevre ile barışık
yaşayabilecektir. Böyle bir eğitimin verilmesi için uygun eğitim programlarının geliştirilmesi ve elverişli
ortamlarda uygulamalı eğitimlerin yapılması gerekmektedir (Kıyıcı, Yiğit ve Darçın, 2014).
Doğa eğitim programlarının belirli bir sistematiği bulunmaktadır. Bu tarz programlar öğrencilere
doğayı doğanın içinde tanıtmayı hedeflemektedir. Doğa burada eğitimin amacı, aracı ve değerlendirme
materyali olarak öne çıkmaktadır (Keleş, Uzun ve Varnacı Uzun, 2010).
Okul çağındaki çocuklar çevresel mesajların verilmesi için öncelikli gruplar arasında yer almaktadır.
Bunun nedeni öğrencilerin gelecekte farklı iş kollarında çalışacak çevre eğiticileri olma potansiyeli ve
formal eğitim programlarına uzanabilme becerileridir (Ballantyne & Packer, 2002). Öğretmenler resmi
eğitim programlarını esnetebilmek amacıyla sık sık doğal alanlara geziler düzenlemektedir. Öğrencilerin
doğada geçirdikleri zamana ilişkin deneyimleri onların okulda öğrendikleri bilgilerin doğadaki karşılıklarını
bulmaları açısından önemlidir. Bu süreçte öğrenciler problem çözme gibi pek çok üst düzey düşünme
becerisini geliştirme fırsatı bulmaktadır (Lai, 1999).
Hazırlanan bu program, temel eğitim dönemi öğrencilerinin; doğa hakkındaki bilgilerinin
arttırılmasını, doğanın korunmasına karşı olumlu tutum geliştirmelerini ve fen bilimleri hakkında olumlu
tutum geliştirmelerini hedeflemektedir.
Program okul öncesi dönem seviyesi, 1-2. sınıflar seviyesi ve 3-4. sınıflar seviyesi olarak üç seviyede
geliştirilmiştir. Okul öncesi seviyesinde öğrencilere doğanın korunması, temel doğa kavramlarının
kazandırılması 1-2. sınıfta temel doğa yasalarının öğretimi ve 3-4. sınıfta doğal süreçlere müdahale ile
deneysel süreçlerin eğitimi ana hedeflerini gütmektedir.
Program, her öğretim yılında 10 hafta uygulanacak haftalık 2 saatlik eğitim ve 3 alan gezisi şeklinde
planlanmıştır. Program uygulama öncesinde, uygulama sırasında ve uygulama sonrasında program
değerlendirme ve kazanım değerlendirme amaçlı çalışmalar yapılacaktır.
YÖNTEM
Bu çalışma bir program geliştirme çalışması olarak tasarlanmıştır. Bu süreçte Taba tarafından
geliştirilen ve alanda kullanılan Taba Program Geliştirme Modeli Kullanılmıştır. Bu modele ilişkin bilgiler
Şekil 1’de yer almaktadır.
200
Şekil 1. Taba Program Geliştirme Modeli
Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubunda 20 öğretmen yer almaktadır. Bu 20 öğretmene ilişkin veriler Tablo
1’de verilmiştir.
Tablo 1. Çalışma Grubu
Cinsiyeti
Erkek 8
Kadın 12
Branşı
Sınıf Öğretmeni 10
Okul Öncesi Öğretmeni 8
Fen ve Teknoloji
Öğretmeni
2
Mesleki Yılı
0-10 Yıl 4
11-20 Yıl 13
21 Yıl ve Üstü 3
Eğitim Durumu
Lisans 16
Yüksek Lisans 4
201
Veri Toplama Araçları, Verilerin Toplanması ve Verilerin Analizi
Verilerin toplanması amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılmıştır. Bununla birlikte
benzer öğretim programlarının incelenmesi amacıyla doküman analizi yöntemine başvurulmuştur. Yarı-
yapılandırılmış görüşmelerin dökümleri daha sonra katılımcılara gösterilerek onayları alınmıştır. Doküman
analizi amacıyla İngilizce, Almanca ve Fransızca literatürde yer alan farklı okul programları incelenmiştir.
Veriler betimsel analiz yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Program geliştirme aşamaları dikkate
alınarak belirlenen temalar altında öğretmen görüş ve önerileri ile doküman analizi bulguları toplanmıştır.
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
1. İhtiyaçların ve Amaçların Belirlenmesi:
Bu aşamada, öğretmenler ile yapılan görüşmelere göre, öğrencilere doğa bilinci kazandırılmasına
yönelik mevcut durum ve öneriler değerlendirilmiştir. Literatür taraması yapılarak yurtdışı uygulamalar
incelenmiştir. Okul öncesi eğitim programı ve ilkokul hayat bilgisi programı ile fen bilgisi programı
incelenerek kazanımlar karşılaştırılmıştır.
Yapılan çalışmalar sonunda her ne kadar öğretim programlarında doğa ile ilgili içerikler yer alsa da
bunun sistematik ve disiplinlerarası ders dışı çalışmalar ile verilmesine , öğrencilerin yaparak ve yaşayarak
deneyimler ile çocuğun doğasına uygun bir programın hazırlanmasına ihtiyaç duyulduğu görülmüştür.
Programın amaç ve kazanımları yapılan analizler sonucu okul öncesi dönem için şu şekilde
belirlenmiştir.
Amaç 1. Doğanın Korunması
Kazanım 1.1. Doğanın korunması gerektiğini bilir.
Kazanım 1.2. Geri dönüşümün önemini kavrar.
Kazanım 1.3. Doğal kaynakları koruma yönünde tutum geliştirir.
Amaç 2. Diğer Canlılara Saygı
Kazanım 2.1. Doğanın diğer canlılar için de yaşam alanı olduğunu bilir.
Kazanım 2.2. Canlıların yaşam alanlarına zarar vermez.
Kazanım 2.3. Canlıların doğal alanlarında korunması gerektiğini bilir.
Amaç 3. Doğal Süreçlerin Farkında Olma
Kazanım 3.1. Farklı bitkilerin yıl içerisinde farklı şekillere girebileceğini bilir.
Kazanım 3.2. Hayvanların gelişim süreçlerini kavrar.
Kazanım 3.3. Farklı doğa olaylarını ayırt eder.
2. Disiplinlerarası Program Tasarımı:
202
Program, disiplinlerarası bir özellik göstermektedir. Süreç içerisinde normal derslerde uygulanan
çalışmaları sistemli bir şekilde diğer branş ve derslerle ilişkilendirmeyi hedeflemektedir.
Örneğin, okul öncesi dönemde çocuklar yuva tasarımı yaparken mühendislik alanında, doğadaki
süreçleri hesaplarken matematik alanında, deney uygulamaları esnasında bilimsel alanda, süreçleri
açıklarken kodlama alanında kendilerini geliştirmektedir.
3. Etkinliklerin Belirlenmesi
Temel Eğitim Dönemi Etkinlik Temelli Doğa Eğitim Programı öğrenci merkezli ve öğrencilerin aktif
oldukları etkinlikleri içermektedir. Program dahilinde yer alan etkinlikler Tablo 2’de yer almaktadır.
Drama: Öğrencilerin doğadaki olayları, yaratıcı drama etkinleri ile canlandırmaları, empati
becerilerinin geliştirilmesi amacıyla programda yer almaktadır.
Doğa Polisi: Doğanın korunması ile ilgili farkındalık yaratılması amacıyla öğrencilere doğa polisi
rozeti verilecek ve kısa süreli bir eğitim düzenlenecektir. Öğrencilerin doğaya ve çevreye zarar veren
büyüklerini ve arkadaşlarını uyarmaları ve hatalarını onlara açıklamaları hedeflenmektedir.
Geri Dönüşümden Tasarımlar: Öğrenciler aileleri ile birlikte geri dönüşüm malzemelerinden
tasarımlar yapacaklar ve bunlarla ilgili okul ve eğitim bölgesi çerçevesinde sergiler düzenlenecektir.
Öğrencilerin geri dönüşümün öneminin farkına varması ve atık maddelerin tekrar nasıl kullanılabileceğine
ilişkin bilinçlenmesi hedeflenmektedir.
Orman Sakinleri Gezi ve Gözlem Çalışmaları: İl genelindeki Kent Orman ve Milli Parklar ziyaret
edilerek bu bölgede yaşayan canlıların kendilerini ve yaşam izlerini arayacaklardır. Gezilerden önce sınıfta
öğrencilere karşılaşabilecekleri muhtemel canlı türleri ile ilgili bilgi verilecektir.
Kodlama Çalışmaları: Orman ve milli parklardaki muhtemel gezi rotalarının çizilmesi ve canlıların
süreç içerisindeki dönüşümlerine ilişkin mantık çerçevesinde kodlama çalışmaları öğrencilerle birlikte
yapılacaktır.
Sergiler: Öğrencilerin gezi ve gözlem çalışmalarında topladıkları materyaller, yaptıkları tasarımlar
ve çektikleri fotoğraf ve çizimleri dönem sonunda okulda sergilenecektir.
Aile Katılımlı Örnek Yuva İnşaatları: Bu çalışmanın amacı çevrede yaşayan evcil ve yabani canlıların
yaşayabilmeleri için doğa dostu ve geri dönüşüm malzemeleri kullanılarak yuva tasarımlarının yapılmasıdır.
Bu tasarımlar doğada uygun yerlere yerleştirilecek ve sonrasında tasarımlar il genelinde yarışma ve
sergilerde değerlendirilecektir.
Poster Çalışmaları: Öğrenciler okullarına ve eğitim bölgelerine asılma amaçlı doğanın çevrenin ve
hayvanların korunmasına ilişkin posterler hazırlayacaktır. Bu tasarımlar daha sonra sergilerde yer alacaktır.
Deneyler: Öğrenciler ve öğretmenler doğadaki çeşitli olayların nasıl olduğunu anlamak amacıyla
sınıfta deneyler gerçekleştirecektir. Bu deneyler öğrenci seviyesine göre suyun buharlaşması, su kirliliği,
çimlendirme çalışmaları vb. projeleri içerecektir.
203
4. Değerlendirme
Değerlendirme boyutu programların başarısının görülmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu
program süreç odaklı ve çok boyutlu değerlendirmeyi hedeflemektedir. Programın değerlendirme
boyutunda yer alacak değerlendirme şekilleri şunlardır:
Portfolyo/ e-portfolyo: Öğrencilerin süreç içerisinde yaptıkları çalışmalar öğretmenler tarafından
kazanım bazlı saklanacaktır.
Davranış Çizelgesi: Veliler ve öğretmenler tarafından iki farklı davranış çizelgesi tutulacaktır.
Yarı yapılandırılmış görüşmeler: Öğrencilerin kazanımlar çerçevesindeki düşünceleri program
öncesi ve sonrasında onlara yöneltilecek sorular ile ölçülecektir.
Yapılandırılmış ve yapılandırılmamış gözlemler: Öğrencilerin etkinlikler sürecindeki davranışları
gözlem formları ile gözlemlenecektir.
Kontrol Listeleri: Öğrenciler tarafından öz-değerlendirme amacıyla tutulacaktır.
Akran değerlendirme: Öğrenciler oylama ile arkadaşlarına çeşitli rozetleri haftalık olarak
vereceklerdir.
Sonuç
Temel eğitim dönemi, çocuklara doğa ve çevreyi koruma bilincinin kazandırılması açısından hayati
bir öneme sahiptir. Bu amaçla öğrenci seviyelerine uygun kısa süreli etkinliklerin yer alacağı, proje tabanlı
ve öğrenci merkezli etkinliklerin yer aldığı farklı ve tamamlayıcı bir programın hazırlanması Eskişehir İl’inde
uygulanmak üzere tasarlanmıştır. Öğretim programının pilot uygulamalarından sonra yaygınlaştırılması
planlanmaktadır.
KAYNAKÇA
Keleş, Ö., Uzun, N. & Varnacı Uzun. F. (2010).Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci, Çevresel Tutum, Düşünce
ve Davranışlarının Doğa Eğitim Projesine Bağlı Değişimi ve Kalıcılığının Değerlendirilmesi. Elektronik
Sosyal Bilimler Dergisi 9:32 (384-401).
Kıyıcı, F , Yiğit, E , Darçın, E . (2014). Doğa Eğitimi İle Öğretmen Adaylarının Çevre Okuryazarlık
Düzeylerindeki Değişimin ve Görüşlerinin İncelenmesi . Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi ,
4 (1) , 17-27 . https://dergipark.org.tr/en/pub/trkefd/issue/21473/230150 adresinden ulaşılmıştır.
Lai, K.C.(1999)Freedom to learn: Astudy ofthe experiences of secondary schoolteachers and students in a
geography field trip.InternationalResearch in GeographicalandEnvironmental Education 8 (3), 239–
55
Roy Ballantyne & Jan Packer. (2002). Nature-based Excursions: School Students' Perceptions of Learning in
Natural Environments, International Research in Geographical and Environmental Education, 11:3,
218-236, DOI: 10.1080/10382040208667488
204
205
SINIF ÖĞRETMENLERİNİN İLKOKULLARDA ÇOCUĞUN YÜKSEK YARARINA
UYGUNLUĞUNUN GÖZETİLMESİNE YÖNELİK GÖRÜŞLERİNİN FARKLI
DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ
Pınar ARSLAN8081
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin; ilkokul öğrencilerine yönelik öğrenci hizmetlerine
ilişkin düzenleme ve uygulamalarda çocuğun yüksek yararı ilkesine uygunluğun gözetilmesine ilişkin
görüşlerini, cinsiyet, yaş, kıdem, mezun olunan fakülte ve çocuk hakları alanında eğitim alma
değişkenlerine göre belirlemektir. Araştırmada nicel yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın hedef evrenini
2016-2017 eğitim-öğretim yılında Ankara ilinde kamu ilkokullarında çalışan 13657 sınıf öğretmeni
oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini ise tabakalı örnekleme tekniğiyle seçilen 374 sınıf öğretmeni
oluşturmaktadır. Çalışmanın verileri, araştırmacı tarafından geliştirilmiş olan “İlkokullarda Öğrenci
Hizmetleri İle İlgili Düzenleme ve Uygulamaların Çocuğun Yüksek Yararı İlkesine Uygunluğu Ölçme Aracı” ile
toplanmıştır. Veriler SPSS ile analiz edilmiştir. Veriler betimsel istatistikler (aritmetik ortalama, standart
sapma), anlam çıkarıcı istatistikler (t-testi, Mann Whitney U testi, ANOVA, Kruskal Wallis H testi) ile
çözümlenmiştir. Anlamlılık testlerinde α = .05 anlamlılık düzeyi temel alınmıştır. Araştırmanın sonucunda,
öğrencilerin okula kayıt işlemelerinin yapılması ile ilgili düzenleme ve uygulamalar gerçekleştirilirken
çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin sınıf öğretmenlerinin görüşleri, kıdem
değişkenine göre anlamlı bir biçimde farklılık göstermektedir. öğrencilerin devamının izlenmesi ve
davranışlarının değerlendirilmesi boyutu ile ilgili düzenleme ve uygulamaların çocuğun yüksek yararına
uygunluğun gözetilmesine ilişkin sınıf öğretmeni görüşleri cinsiyet, yaş ve kıdem değişkenlerine göre
anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ile ilgili düzenleme ve
uygulamaların gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine yönelik sınıf
öğretmenlerinin görüşleri yaşa göre anlamlı bir biçimde farklılaşmaktadır. Mezun olunan fakülte ile çocuk
hakları alanında eğitim alma değişkenleri hiçbir boyutta anlamlı bir farklılık yaratmamaktadır.
Anahtar kelimeler: Çocuğun yüksek yararı, Sınıf öğretmeni, İlkokul, Öğrenci hizmetleri
80
Dr., Öğretmen, Milli Eğitim Bakanlığı, E-posta: [email protected] 81
Prof. Dr. Yasemin KARAMAN KEPENEKCİ’nin danışmanlığında Pınar ARSLAN tarafından hazırlanan “İlkokul Öğrencilerine Yönelik Öğrenci Hizmetleri Düzenleme ve Uygulamalarının Çocuğun Yüksek Yararı Bakımından Değerlendirilmesi” isimli doktora tezinden üretilen bu tam metin bildiri 17-21 Kasım 2020 tarihleri arasında EYFOR tarafından düzenlenen “Uluslararası Eğitim Yönetimi Forumu EYFOR XI” de bildiri olarak sunulmuş çalışmanın geliştirilmiş halidir.
206
ANALYSIS OF CLASSROOM TEACHERS' OPINIONS ABOUT THE OBSERVANCE OF COMPLIANCE WITH THE
PRINCIPLE OF BEST INTERESTS OF THE CHILD IN ELEMANTARY SCHOOLS ACCORDING TO DIFFERENT
VARIABLES
ABSTRACT
The aim of this research is that classroom teachers; It is to determine their opinions on the
observance of compliance with the principle of best interests of the child in regulations and practices
regarding student- related services for elemantary school students, according to the variables of gender,
age, seniority, the faculty of graduation and having education in the field of children's rights. Quantitative
method was used in the research. The target population of this study consists of 13657 classroom teachers
employed in public schools during the 2016-2017 academic year in Ankara Province. 374 classroom
teachers selected by stratified sampling technique constitute the sampling of the study. Data of the study
were collected by the “Instrument for Evaluation of Compatibility of the Regulations and Practices about
the Student-Related Services for Elementary School Students with the Principle of the Best Interest of the
Child”, a means developed by the researcher. The data were analyzed by use of SPSS. Data were analyzed
using the descriptive statistics (arithmetic mean, standard deviation) and inferential statistics (t-test,
Mann-Whitney U Test, ANOVA, Kruskal-Wallis H Test). As a significance level, α=.05 was taken as a basis in
tests of significance. Results of this research suggests that the opinions of classroom teachers regarding
the observance of compliance with the best interests of the child while performing the regulations and
practices regarding the registration of students to the school differ significantly according to the seniority
variable. Classroom teachers' opinions on the observance of the compliance of regulations and practices
with the best interests of the child regarding the dimension of supervision of the attendance and
assessment of their behaviors differ significantly according to gender, age and seniority variables. The
opinions of classroom teachers regarding the observance of compliance with the best interests of the child
in the realization of regulations and practices with regards to ensuring the safety of students differ
significantly according to age variable. The variables of graduation from the faculty and having education
in the field of children's rights do not make a significant difference in any dimension.
Keywords: Best interest of the child, Classroom teacher,Elemantary school, Student-related services
GİRİŞ
Biyolojik olarak çocuk, ergenlik döneminden önceki birey olarak tanımlanabilir (Yörükoğlu, 2000).
Cılga (2001)' ya göre, 0-18 yaş arası olarak tanımlanan çocukluk, tüm yaşamı belirleyen temel oluşumların
gerçekleştiği bir dönemdir. Toplumun çocuğa tanıdığı veya tanımadığı haklar, çocuktan beklentileri, çocuğa
yüklediği sorumluluklar, çocuğa uyguladığı yaptırımlar ve ona verdiği eğitim biçimi gibi pek çok konu,
toplumun çocuğu nasıl algıladığına göre belirlenir (Tan, 1989). Toplumların gelecekte sağlıklı bir şekilde
yaşamlarını sürdürmeleri iyi yetiştirilmiş çocukların varlığına bağlıdır. Çocuk her yaşta ve her düzeyde
207
korunması gereken toplumsal bir varlıktır. Tarihsel süreç içerisinde toplumların çocuk kavramının algılayışı
biyolojik ve sosyolojik verilere göre veya pozitif hukuka göre şekillenmiştir. Çocuk tabirinden anlaşılması
gereken yaş sınırları her üye ülkenin ekonomik, sosyal, kültürel, siyasi ve hukuksal sistemlerine dayalı
olarak farklılık göstermektedir (Kunt, 2003). Türkiye’de tabi olunan uluslararası sözleşmeler ve yürürlükteki
kanunlar çocuk olmayı on sekiz yaş kriterine göre belirler. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne
göre on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır.
Toplumların sosyo-kültürel gelişmişlik düzeyine, ekonomisine, örgütlenmesine ve toplum içindeki
egemenlik şartlarına göre toplumdaki çocuk ilgisi farklılaşmıştır (İnan,1968). Bu kapsamda çocuk, her yaşta
ve koşulda korunması gereken toplumsal bir varlık olmuştur. Bu nedenle çocuğun yüksek yararının dikkate
alınması büyük ölçüde önem arz etmektedir. Çocuğun yüksek yararı kavramı “çocuğun bedensel, zihinsel,
duygusal, ahlaki, sosyo-kültürel, hukuksal ve ekonomik açıdan sağlıklı, özgür ve dengeli yetiştirilmesi
amacıyla korunup kollanması” anlamındadır. Çocuğun yararı ile diğer kişilerin yararlarının çatışması
durumunda çocuğun yararına üstünlük tanınması gerekmektedir (Akyüz, 2013). Ülkelerde, çocuğun
yararını belirlerken kendi toplumsal yapılarını ve sosyo-ekonomik koşullarını da dikkate almalıdır
(Taşkın, 2006, 23).
Çocuğun yüksek yararı kavramı, çocuğun her açıdan sağlıklı, özgür ve dengeli yetiştirilmesi amacıyla
korunup kollanması anlamına gelmektedir. Hayatlarının önemli bir kısmını okullarda geçiren çocukların, bu
zaman içerisinde yüksek yararlarının gözetilmesinin gerekliliği her geçen yıl daha da önem kazanmaktadır.
Özellikle kişiliğin temellerinin atıldığı ilkokullarda öğrenci hizmetlerinin sunumunda öğrencinin yüksek
yararının dikkate alınmasının büyük önem arz ettiği söylenebilir. Bu sebeple bu araştırmanın amacı,
ilkokullarda öğrenci hizmetlerinde, çocuğun yüksek yararı ilkesine uygunluğun gözetilmesine ilişkin sınıf
öğretmeni görüşlerini, cinsiyet, yaş, kıdem, mezun olunan fakülte ve çocuk hakları alanında eğitim alma
değişkenlerine göre belirlemektir. Bu amaçla aşağıdaki soruya cevap aranmıştır:
1. Ankara ilinde kamu ilkokullarında görev yapan sınıf öğretmenlerinin;
Öğrenci hizmetlerinin;
a. Öğrencilerin okula kayıt işlemlerinin yapılması,
b. Öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi,
c. Öğrencilerin başarısının değerlendirilmesi,
d. Öğrencilerin sağlığının korunması,
e. Öğrencilerin güvenliğinin sağlanması,
f. Öğrencilere rehberlik hizmetleri ile sosyal etkinliklerin sunulması,
boyutlarındaki düzenlemelerde ve uygulamalarda çocuğun yüksek yararına uygunluğun
gözetilmesine ilişkin görüşleri; Cinsiyet, yaş, kıdem, mezun olunan fakülte, çocuk hakları alanında eğitim
alma durumu değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
YÖNTEM
208
Araştırmanın Modeli
İlkokullarda öğrenci hizmetlerinde, çocuğun yüksek yararı ilkesine uygunluğun gözetilmesine ilişkin
sınıf öğretmeni görüşlerini, cinsiyet, yaş, kıdem, mezun olunan fakülte ve çocuk hakları alanında eğitim
alma değişkenlerine göre betimlemeyi amaçlayan bu araştırma tarama modelindedir. Tarama modeli,
geniş bir uygulama alanı olan ve birçok problem türünde kullanılabilen bir araştırma yöntemidir. Bireylerin
tutumlarını, eylemlerini, fikirlerini ve inançlarını belirleme ihtiyacı duyulduğunda tercih edilen bir
yöntemdir (Christensen, Johnson, ve Turner, 2015, 370-371). Değişkenlerin tek tek tür ya da miktar
oluşumlarının belirlenmesi maksadıyla yapılan tarama modelindeki araştırmalarda ilgilenilen olay, birey,
kurum vb. birim ve duruma ait değişkenler ayrı ayrı betimlenmeye veya tanıtılmaya çalışılmaktadır
(Karasar, 2009). Araştırmada nicel yöntem kullanılmıştır.
Evren Örneklem
Araştırmanın hedef evrenini 2016-2017 eğitim-öğretim yılında Ankara ilinde kamu ilkokullarında
çalışan 13657 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini ise tabakalı örnekleme tekniğiyle
seçilen 374 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Çalışmanın verileri, araştırmacı tarafından geliştirilmiş olan “İlkokullarda Öğrenci Hizmetleri İle İlgili
Düzenleme ve Uygulamaların Çocuğun Yüksek Yararı İlkesine Uygunluğu Ölçme Aracı” ile toplanmıştır.
Veriler SPSS ile analiz edilmiştir. Veriler betimsel istatistikler (aritmetik ortalama, standart sapma), anlam
çıkarıcı istatistikler (t-testi, Mann Whitney U testi, ANOVA, Kruskal Wallis H testi) ile çözümlenmiştir.
Anlamlılık testlerinde α = .05 anlamlılık düzeyi temel alınmıştır.
BULGULAR
Bu başlık altında araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin; “Öğrencilerin Okula Kayıt İşlemleri”,
“Öğrencilerin Devamının İzlenmesi ve Davranışlarının Değerlendirilmesi “Öğrencilerin Başarılarının
Değerlendirilmesi”, “Öğrencilerin Sağlığının Korunması”, “Öğrencilerin Güvenliğinin Sağlanması” ve
“Öğrencilere Rehberlik Hizmetlerinin ve Sosyal Etkinliklerin Sunulması” boyutlarındaki düzenleme ve
uygulamaların çocuğun yüksek yararına uygunluğunun gözetilmesine ilişkin görüşleri, cinsiyet, yaş, kıdem,
mezun olunan fakülte ve çocuk hakları alanında eğitim alma değişkenlerine göre incelenmiş ve elde edilen
bulgular yorumlanmıştır.
Cinsiyet Değişkenine İlişkin Bulgular
Araştırmada sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin okula kayıt işlemleri, öğrencilerin başarılarının
değerlendirmesi, öğrencilerin sağlığının korunması, öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ve öğrencilere
rehberlik hizmetleri ve sosyal etkinliklerin sunulması boyutları ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilme durumuna ilişkin görüşleri, cinsiyete
göre anlamlı bir farklılık yaratmamaktadır. Sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin devamının izlenmesi ve
davranışlarının değerlendirilmesi boyutu ile ilgili düzenleme ve uygulamaların gerçekleştirilmesinde
209
çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin görüşleri arasında cinsiyet değişkenine göre
anlamlı fark olup olmadığını ortaya koymak üzere yapılan t-testi analiz sonuçları Tablo 1’de görülmektedir.
Tablo 1.Öğrencilerin Devamının İzlenmesi ve Davranışlarının Değerlendirilmesinde Çocuğun Yüksek
Yararının Gözetilmesine İlişkin Sınıf Öğretmeni Görüşlerinin Cinsiyet Değişkenine Göre T- Testi Sonuçları
Boyut Cinsiyet N X Ss t Sd p
Öğrencilerin
Devamının
İzlenmesi ve
Davranışlarının
Değerlendirilmesi
Erkek 96 21.57 .29 2.935 372 .004
Kadın 278 22.47 .14
p<. 05 Tablo 1’den görüleceği üzere sınıf öğretmenlerinin öğrencilerin devamının izlenmesi ve
davranışlarının değerlendirilmesi boyutu ile ilgili düzenleme ve uygulamaların gerçekleştirilmesinde
çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin görüşleri cinsiyete göre anlamlı bir şekilde
farklılaşmaktadır (t(372) = 2.935; p< .05). Buna göre kadın sınıf öğretmenlerinin görüşlerinin ortalamaları (
X =22.47) erkek sınıf öğretmenlerinin görüşlerinin ortalamalarına ( X =21.57) göre daha yüksek
bulunmuştur. Bu bulgulara göre kadın sınıf öğretmenlerinin erkek sınıf öğretmenlerine oranla öğrencilerin
devamının izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve uygulamalar
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararının daha sık gözetildiğini belirttikleri söylenebilir.
Yaş Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar
Araştırmada sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin okula kayıt işlemleri, öğrencilerin başarılarının
değerlendirmesi, öğrencilerin sağlığının korunması ve öğrencilere rehberlik hizmetleri ve sosyal
etkinliklerin sunulması boyutları ile ilgili düzenleme ve uygulamaların gerçekleştirilirken çocuğun yüksek
yararına uygunluğun gözetilme durumuna ilişkin görüşleri, yaş göre anlamlı bir farklılık yaratmamaktadır.
Öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve uygulamalar
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğunun gözetilme durumuna ilişkin sınıf öğretmeni
görüşlerinin, yaş değişkenine göre t-testi sonuçları Tablo2’de verilmektedir.
Tablo 2.Öğrencilerin Devamının İzlenmesi ve Davranışların Değerlendirilmesinde Çocuğun Yüksek
Yararının Gözetilmesine İlişkin Sınıf Öğretmeni Görüşlerinin Yaş Değişkenine Göre T- Testi Sonuçları
210
Boyut Yaş N X Ss t Sd p
Öğrencilerin
Devamının
İzlenmesi ve
Davranışlarının
Değerlendirilmesi
23-40 146 22.62 .18 2.257 372 .025
41-64 228 20.00 .18
p<.05
Tablo 2’de görülebileceği gibi, sınıf öğretmenlerinin öğrencilerin devamının izlenmesi ve
davranışlarının değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve uygulamalar gerçekleştirilirken çocuğun yüksek
yararına uygunluğunun gözetilmesine ilişkin görüşleri yaşa göre anlamlı bir şekilde farklılık göstermektedir
(t(372) = 2.257; p< .05). Bu sonuçlara göre 23-40 yaş arası sınıf öğretmenlerinin ( X =22.62), 41-64 yaş arası
sınıf öğretmenlerine ( X =20.00) göre ortalamaları daha yüksek bulunmuştur. Dolayısıyla 23-40 yaş arası
sınıf öğretmenlerinin, 41-64 yaş arası sınıf öğretmenlerine oranla daha fazla öğrencilerin devamının
izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve uygulamaları daha çok çocuğun yüksek
yararına uygun buldukları söylenebilir. Öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ile ilgili düzenleme ve
uygulamaların gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin sınıf
öğretmenlerinin görüşlerinin, yaş değişkenine göre t-testi sonuçları Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. Öğrencilerin Güvenliğin Sağlanmasında Çocuğun Yüksek Yararının Gözetilmesine İlişkin
Sınıf Öğretmeni Görüşlerinin Yaş Değişkenine Göre T- Testi Sonuçları
Boyut Yaş N X Ss t Sd p
Öğrencilerin
Güvenliğinin
Sağlanması
23-40 146 16.48 .33 3.186 372 .002
41-64 228 17.86 .27
p<.05
Tablo 3’de görüleceği üzere, öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ile ilgili düzenleme ve
uygulamaların gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin sınıf
öğretmenlerinin görüşleri yaşa göre anlamlı bir biçimde farklılaşmaktadır (t(372) = 3.186; p<.05). Bu
sonuçlara göre 41-64 yaş arası öğretmenlerin ( X =17.86), 23-40 yaş arası sınıf öğretmenlerine ( X =16.48)
göre ortalamaları daha yüksek bulunmuştur. Bu bulgulara göre 41 yaş ve üzeri sınıf öğretmenler,
ilkokullarda öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ile ilgili düzenleme ve uygulamaların çocuğun yüksek
yararına uygunluğunun, 23-40 yaş arası öğretmenlere oranla daha çok gözetildiğini belirtmişlerdir.
Kıdem Değişkenine İlişkin Bulgular ve Yorumlar
Araştırmada elde edilen bulgular sonucunda sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin başarılarının
değerlendirmesi, öğrencilerin sağlığının korunması, öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ve öğrencilere
211
rehberlik hizmetleri ve sosyal etkinliklerin sunulması ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilme durumuna ilişkin görüşlerinin, kıdeme
göre anlamlı bir farklılık yaratmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin okula kayıt
işlemlerinin yapılması ile ilgili düzenleme ve uygulamalar gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına
uygunluğun gözetilme sıklığına ilişkin görüşleri arasında kıdem değişkenine göre anlamlı fark olup
olmadığını ortaya koymak üzere yapılan ANOVA testinin sonuçları Tablo 4’de sunulmuştur.
Tablo 4. Öğrencilerin Okula Kayıt İşlemlerinin Yapılmasında Çocuğun Yüksek Yararının Gözetilmesine İlişkin Sınıf Öğretmeni Görüşlerinin Kıdem Değişkenine Göre ANOVA Sonuçları
Boyut Kıdem N X Ss Sd F P Fark
Öğrencilerin
Okula Kayıt
İşlemlerinin
Yapılması
(1) 1-15 yıl arası 118 13.23 3.36 2 3.452 .033 1-3
(2) 16-30 yıl arası 222 13.40 3.27 371
(3) 31 yıl ve üzeri 34 11.79 3.94
p<.05
Tablo 4’de görülebileceği gibi, sınıf öğretmenlerinin öğrencilerin okula kayıt işlemelerinin yapılması
ile ilgili düzenleme ve uygulamalar gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine
ilişkin görüşleri, kıdem değişkenine göre anlamlı bir biçimde farklılık göstermektedir (F(2-371)=3.452;
p<.05). Söz konusu farklılığın kaynağını bulmak için Scheffe testi uygulanmıştır. Test sonucunda 1-15 yıllık
kıdeme sahip olan öğretmenlerin ( X =13.23), 31 yıl ve üzeri kıdeme sahip öğretmenlere ( X =11.79) göre
öğrencilerin okula kayıt işlemlerinin yapılması ile ilgili düzenleme ve uygulamalarda çocuğun yüksek
yararının çok daha fazla gözetildiği görüşünde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin,
öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışların değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğuna ilişkin görüşleri arasında kıdem değişkenine
göre anlamlı fark olup olmadığını ortaya koymak üzere yapılan ANOVA sonuçları Tablo 5’de görülmektedir.
Tablo 5. Öğrencilerin Devamının İzlenmesi ve Davranışların Değerlendirilmesinde Çocuğun Yüksek Yararının Gözetilmesine İlişkin Sınıf Öğretmeni Görüşlerinin Kıdem Değişkenine Göre ANOVA Sonuçları
Boyut Kıdem N X Ss Sd F P Fark
Öğrencilerin 1-15 yıl arası 118 22.43 2.32 2 3.243 .040 (1-3),
212
Devamının
İzlenmesi
Davranışların
Değerlendirilmesi
16-30 yıl arası 222 22.31 2.55 371 (2-3)
31 yıl ve üzeri 34 21.17 3.63
p<.05
Tablo 5’de görüldüğü gibi, sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışların
değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve uygulamaların gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına
uygunluğun gözetilmesine ilişkin görüşleri, kıdem değişkenine göre anlamlı biçimde farklılaşmaktadır [F(2-
371)=3.452; p<.05]. Farklılığın kaynağını bulmak için Scheffe testi uygulanmıştır. Test sonucunda 1-15 yıllık
kıdeme sahip olan öğretmenler ( x =22.43) ile 16-30 yıllık kıdeme sahip öğretmenlerin ( x =22.31) 30 yıl ve
üzeri meslek yaşamına sahip öğretmenlere ( x =21.17) göre ortalamaları daha yüksek bulunmuştur. Bu
bulgulara dayanarak, 1-15 ile 16-20 yıllık kıdeme sahip sınıf öğretmenlerinin 30 yıl ve üzeri kıdeme sahip
meslektaşlarına göre öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi ile ilgili
düzenleme ve uygulamaların çocuğun yüksek yararına uygunluğunun daha çok gözetildiği yönünde görüş
bildirmişlerdir. Araştırmanın bu bulgusu Fazlıoğlu’nun (2007) öğretmenlerin meslekteki çalışma süreleri,
yıpranma payları çocuklara bakış açısını olumsuz yönde değiştirdiği ve öğretmenlerin kıdemleri arttıkça
çocuk haklarına verilen değerin düşmekte olduğu bulgusuyla örtüşmektedir.
Mezun Olunan Fakülte ve Çocuk Hakları Alanında Eğitim Alma Değişkenlerine
İlişkin Bulgular ve Yorumlar
Mezun olunan fakülte ve çocuk hakları alanında eğitim alma değişkenleri hiçbir boyutta anlamlı bir
farklılık yaratmamaktadır. Diğer bir ifadeyle mezun oldukları fakültenin ve çocuk hakları alanında eğitim
almalarının sınıf öğretmenlerinin öğrenci hizmetlerine yönelik düzenleme ve uygulamaların çocuğun
yüksek yararına uygunluğunun gözetilmesine ilişkin görüşlerini etkilemediği söylenebilir.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırmada elde edilen bulgular sonucunda sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin okula kayıt
işlemleri, öğrencilerin başarılarının değerlendirmesi öğrencilerin sağlığının korunması ve öğrencilere
rehberlik hizmetleri ve sosyal etkinliklerin sunulması ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilme durumuna ilişkin görüşlerinin, cinsiyete
göre anlamlı bir farklılık yaratmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin öğrencilerin devamının
izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi boyutu ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin görüşleri cinsiyete göre
anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Bu sonuca göre kadın sınıf öğretmenlerinin erkek sınıf öğretmenlerine
oranla öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışlarının değerlendirilmesi ile ilgili düzenleme ve
uygulamalar gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararının daha sık gözetildiğini belirttikleri söylenebilir.
Sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine ilişkin görüşlerinde, cinsiyet
değişkenine göre anlamlı bir fark bulunmamaktadır. Araştırmanın bu bulgusuna benzer olarak Can’ın
213
(2014) çalışmasında, lisede görev yapan öğretmen ve yöneticilerin okul güvenliğine ilişkin algılarının toplam
puan ve alt boyutlarında cinsiyete göre farklılık göstermediği ortaya çıkmıştır. Bu bulguların aksine Perone
(1998) öğrencilerin ve öğretmenlerin okul güvenliği ve iklimine ilişkin algılarını, bu algıların cinsiyet, etnik
köken ve sınıf düzeylerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını ve okul güvenliğini etkileyen önemli iklim
unsurlarını belirlemeyi amaçladığı çalışmasının sonucuna göre kız öğrenciler erkek öğrencilere göre
kendilerini okulda daha güvende hissetmektedirler.
Araştırma sonucunda sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin okula kayıt işlemleri, öğrencilerin
başarılarının değerlendirmesi, öğrencilerin sağlığının korunması ve öğrencilere rehberlik hizmetleri ve
sosyal etkinliklerin sunulması ile ilgili düzenleme ve uygulamaların gerçekleştirilirken çocuğun yüksek
yararına uygunluğun gözetilme durumuna ilişkin görüşlerinin, yaş göre anlamlı bir farklılık yaratmadığı
sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışlarının
değerlendirilmesi ve öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ile ilgili düzenleme ve uygulamalar
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğunun gözetilmesine ilişkin görüşleri yaşa göre anlamlı
bir şekilde farklılık göstermektedir.
Araştırmada elde edilen bulgular sonucunda sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin başarılarının
değerlendirmesi, öğrencilerin sağlığının korunması, öğrencilerin güvenliğinin sağlanması ve öğrencilere
rehberlik hizmetleri ve sosyal etkinliklerin sunulması ile ilgili düzenleme ve uygulamaların
gerçekleştirilirken çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilme durumuna ilişkin görüşlerinin, kıdeme
göre anlamlı bir farklılık yaratmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerin okula kayıt
işlemelerinin yapılması ve öğrencilerin devamının izlenmesi ve davranışların değerlendirilmesi ile ilgili
düzenleme ve uygulamaların gerçekleştirilmesinde çocuğun yüksek yararına uygunluğun gözetilmesine
ilişkin görüşleri, kıdem değişkenine göre anlamlı biçimde farklılaşmaktadır.
Sınıf öğretmenlerinin, mezun oldukları fakülte ve çocuk hakları alanında eğitim alma değişkenleri
hiçbir boyutta anlamlı bir farklılık yaratmamaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulardan çocuk
hakları alanında eğitim alma değişkeninin hiçbir boyutta anlamlı bir farklılık yaratmadığı görülmektedir. Bu
durumda çocuk hakları alanında verilen eğitimlerin yeterli ve istenilen seviyede olmadığı düşünülebilir.
Öğretmen yetiştirme sistemi içinde yer alan eğitim fakültelerindeki öğretmen adaylarının, öğretmenlerin,
okul yöneticilerinin ve milli eğitim uzmanlarının çocuk haklarına ilişkin görüşlerini veya farkındalık
düzeylerini ortaya koymayı amaçlayan araştırmalarda katılımcıların; Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni
okumadıkları, çocuk haklarının öneminin kavramış olmasına karşın uygulamaların henüz istenen düzeyde
olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin belirlediği yaşamsal, gelişimsel, korunma ve
katılım haklarının eğitim politikalarına yansımaları konusunda görüş farklılığı olduğu ortaya konulmuştur
(Fazlıoğlu, 2007; Tunç, 2008; Uçuş, 2009).
Uçuş ve Şahin’in (2012) Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin okullarda uygulanması ve yaşatılmasına ilişkin
öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin görüşlerini belirlemek amacıyla yapmış oldukları araştırmada
öğretmenlerin, çocuk haklarının nasıl uygulanacağı ve öğretileceği konusunda yeterli bilgiye sahip
olmadıklarını ortaya çıkarmışlardır. Neslitürk ve Ersoy’un (2007) okulöncesi öğretmen adaylarının çocuk
haklarının öğretimine ilişkin görüşlerini belirlemek için yaptığı araştırmada, öğretmen adayları çocuk
hakları öğretiminde çoğunlukla drama, anadili ve oyun etkinliklerinden yararlanmışlardır.
214
Okullarda, çocuklara haklarını öğretmenin en etkili yolu, onlara Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni
tanıtmaktır. Sınıflarda, öğrencilerin, sözleşmeyi sınıfta okumaları ve tartışmaları sağlanmalıdır (Karaman
Kepenekci, 2000:133). Bazı öğretmenler çocuklara hakları öğretildiğinde sınıf içinde bir kaos ortamı
oluşacağını düşünmektedirler. Çocuk haklarının doğasının yanlış anlaşılması veya eğiticiler tarafından tam
olarak kavranmamasından dolayı pek çok öğretmen, çocuklara haklarından önce sorumluluklarının
öğretilmesi gerektiğini savunmaktadır (Covell ve Howe, 2012, 55-68). Uçuş ve Şahin (2012) öğretmenlerin
ve okul yöneticilerinin yönetim ve disiplin açısından bilgi ve beceri eksikliklerinin olmasının, çocuk hakları
konusunda olumsuz tutumlara sahip olmalarına neden olacağını belirtmiş ve çocuklara haklar ve
sorumlulukların uygulamalı olarak ve birlikte öğretildiği takdirde çocuk hakları eğitiminde bir sorunun
yaşanmayacağını ifade etmiştir. Araştırma bulguları sonucunda aşağıdaki öneriler geliştirilebilir:
1. Eğitimcilerin ve eğitim bilimleri alanındaki araştırmacıların "çocuğun yüksek yararı" kavramına
ve bu kavramın özüne ilişkin farkındalığı ve ilgiyi artıran eğitsel ve sosyal etkinlikler
düzenlenmelidir.
2. Öğretmenlere, öğretmen adaylarına ve öğrencilere çocuk hakları ve sorumlulukları uygulamalı
bir şekilde öğretilmelidir.
3. Bu çalışma ilkokullarda gerçekleştirilmiştir. Ortaokul ve liselerde öğrenci hizmetleri ile ilgili
düzenlemelerin ve uygulamaların çocuğun yüksek yararı ilkesine uygunluğu araştırılmalıdır.
Başta okullar olmak üzere toplumun her alanında çocuğun yüksek yararına uygunluğun
gözetilme durumunu ortaya koyan araştırmalar desteklenmelidir.
KAYNAKÇA
Akyüz, E. (2013). Çocuk hukuku. Ankara: Pegem Akademi.
Can, E. (2014). Liselerde çalışan öğretmen ve yöneticilerin okul güvenliği konusundaki görüşleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
Cılga, A. (2001). Çocuk hakları ve eğitimi. Milli Eğitim Dergisi. Sayı:151
Christensen, L., Johnson, B. and Turner L. (2014). Araştırma yöntemleri desen ve analiz (A. Aypay, Çev.) Ankara: Anı Yayıncılık. (2015).
Covell, K., ve Howe, R.B. (2012). Developmental considerations in teaching children’s rights. In C. Butler (Ed.), Children's Rights: The Movement and the International Law, Indianapolis: Purdue University Press.
Fazlıoğlu, Z. (2007). Çocuk hakları sözleşmesinde yayınlanmamış yer alan çocuk hakları konusunda öğretmenlerin ve yöneticilerin bilinç düzeyleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul.
Karaman Kepenekci, Y. (2000). İnsan hakları eğitimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Karasar N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi (20. Baskı), Ankara, Nobel Dağıtım.
Kunt, V. (2003). Suç ve çocuk. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Antropoloji Ana Bilim Dalı.
İnan, A. N. (1968).Çocuk hakları beyannamesi ilkelerinin Türk hukuk sistemine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 207.
215
Neslitürk, S.; Ersoy, F. (2007). Okul öncesi öğretmen adaylarının çocuk haklarının öğretimine yönelik görüşleri. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3(2), 245–257
Perone, D.C., (1998). "The relationship between school climate and school safety :perception of urban middle school students and teachers", Unpublished Doctoral Dissertation, Temple University, Philadelphia.
Tan, M. (1989). Çağlar boyunca çocukluk. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 22(1), 71-88.
Taşkın, Ö.Ö. (2006). Velayette çocuğun yüksek yararı.(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir.
Tunç, Ç., D.(2008). Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin eğitim politikalarına yansımaları konusunda Milli Eğitim Bakanlığı uzmanlarının görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Uçuş, Ş. (2009). Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin ilköğretim programlarındaki yeri ve sözleşme’ye yönelik öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin görüşleri.(Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara.
Uçuş, Ş., Şahin, A., E., (2012). Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne yönelik öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin görüşleri. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3 (1), 25-41
Yörükoğlu, A. (2000). Değişen toplumda aile ve çocuk. İstanbul: Özgür Yayınları.
216
OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE AKIL VE ZEKA OYUNLARININ BÜTÜNLEŞTİRME YOLU
İLE ÇALIŞILMASI
Meltem KESKİN¹ Seçil CEYLAN²
ÖZET
Zeka Oyunları (ZO) ise bireylerin kendi potansiyellerinin farkına varabilmeleri, hızlı ve doğru karar
verebilmeleri, problemler karşısında kendilerine özgü çözüm yolları üretebilmeleri ve en önemlisi de
kendilerini sürekli yenileyebilmeleri için sunulan etkinlikler olarak tanımlanabilir
Oyun, çocuğun eğitimi için oldukça önemlidir. Özellikle okul öncesi çağı çocuklarımıza yeni bilgiler
öğretirken bilgilerin kalıcılığı için oyun kullanılır. Çocuklar oyunlar sayesinde eğlenirken aynı zamanda
bilişsel, motor, sosyal, dil gelişimleri de desteklenir. Oyunun çocuğun hayatındaki önemi kadar
oyuncakların da önemi büyüktür. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda seçmeli ders olarak işlenen zekâ
ve akıl oyunları giderek küçük yaş grubuna doğru yönelmektedir. Buradan yola çıkarak, akıl ve zekâ
oyunlarının öğrencilerimize kazandırdığı yetenek ve becerilerden, sınıf ortamında faydalanarak daha
kaliteli ve etkin bir eğitim öğretim ortamı sağlamayı amaçlanmıştır.
Çalışmadaki katılımcılar Manisa ilinde Yunusemre ilçesindeki Vilayetler Birliği Anaokulu ve Hasan Fırat
Anaokulunda görev yapan okul yöneticileri, okul öncesi öğretmenleri, öğrenci ve velilerinden oluşmaktadır.
Yapılan çalışmada verilerin elde edilmesinde fotoğraf ve kamera kullanılmıştır. Akıl ve zekâ oyunlarında
“Tik-Tak”, “Bom” ve “Hikâye Küpleri” oyunları öğretilmiştir. Bu proje ile öğrencilerimizin zekâ
potansiyellerinin geliştiği, dikkat ve algıladıklarını hatırlama sürelerinin arttığı ve daha iyi odaklandıkları,
problemlere farklı ve yaratıcı çözüm yolları bulurken hızlı ve doğru kararlar verdikleri, özgün stratejiler
geliştirdikleri gözlenmiştir. Ayrıca sözcük dağarcıkları gelişerek iletişim (diksiyon ve ses tonunu kullanma)
becerilerinin de arttığı izlenmiştir. Oyunlar süresince görsel materyalleri (simgelerle tanıma) okumayı da
öğrenmişlerdir. Bütün bu becerilerinin ileriki yaşantılarında onlara yol gösterici olması beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler : #zekaoyunları , #okuloncesi #ıyıornekler
WORKING BY INTEGRATING MIND AND INTELLIGENCE GAMES IN PRESCHOOL EDUCATION
ABSTRACT
217
Intelligence games can be explained like: individuals people to become aware of their potential,
to be able to make quick and correct decisions, finding specific solutions for the problem and most
importantly, the activities offered for their renewal.
Games are very important for a child's education. While learning new information especially for preschool
children, games are used for the retention of information. While children are having fun with games, their
cognitive, social, motor and language development is also supported. Toys are as important as the place of
play in a child's life. Intelligence games, which are taught as an elective course in schools affiliated to the
Ministry of National Education, are gradually turning towards the younger age group. Based on this, we
aimed to provide a better quality and effective education area by taking advantage of the abilities and
skills that intelligence games bring to our students in the classroom environment. Participants in the study
consisted of school administrators, pre-school teachers, students and parents working in Vilayetler Birliği
Anaokulu and Hasan Fırat Anaokulu in Yunusemre district in Manisa. Photographs and cameras were used
to obtain data in the studies. “Tik-Tak” , “Boom” and “Hikaye Küpleri” games were taught in intelligence
games. With this project, it was observed that our students developed their intelligence potential, focused
on attention and remembering their perceptions increased, they made fast and correct decisions while
finding different and creative solutions to problems, and developed original strategies. It was also
observed that their vocabulary improved and their communication skills increased. They also learned to
read visual materials during the games. All these skills are expected to guide them in their future life.
GİRİŞ
Kavramları ve algıları kullanarak soyut ya da somut nesneler arasındaki ilişkiyi kavrayabilme, soyut
düşünme, akıl yürütme ve bu zihinsel faaliyetleri bir amaca yönelik olarak kullanabilme yetenekleri zekâ
olarak adlandırılır.
Zeka Oyunları ise bireylerin kendi potansiyellerinin farkına varabilmeleri, hızlı ve doğru karar verebilmeleri,
problemler karşısında kendilerine özgü çözüm yolları üretebilmeleri ve en önemlisi de kendilerini sürekli
yenileyebilmeleri için sunulan etkinlikler olarak tanımlanabilir.
Oyun, çocuğun eğitimi için oldukça önemlidir. Özellikle okul öncesi çağı çocuklarımıza yeni bilgiler
öğretirken bilgilerin kalıcılığı için oyun kullanılır. Çocuklar oyunlar sayesinde eğlenirken aynı zamanda
bilişsel, motor, sosyal, dil gelişimleri de desteklenir. Oyunun çocuğun hayatındaki önemi kadar
oyuncakların da önemi büyüktür.
Geleceğin öğretim yöntemi olarak kabul edilen akıl ve zekâ oyunları son zamanlarda pek çok öğretmen,
eğitimci ve araştırmacının dikkatini çekmiş, çocuklar tarafından çok tercih edilen oyunlar arasına girmiştir.
Bu yönüyle Zeka Oyunları bireylerin sadece matematik alanındaki gelişimlerini değil, işlem ve strateji
gücünü geliştirecek oyunlar yoluyla mantık, sözel ve görsel zeka, problem çözme, çözüm yolları üretme, üç
218
boyutlu düşünme, kendine özgü yaklaşım geliştirme, tasarım yapma, şekil oluşturma, taktik geliştirme gibi
eleştirel düşünme ve yaratıcılık becerilerini de geliştirecek oyunları kapsamaktadır.
YÖNTEM
Bu çalışmanın evreni Manisa il merkezi Yunusemre ilçesinde yer alan Milli Eğitim Bakanlığına bağlı
Hasan Fırat Anaokulu ve Vilayetler Birliği Anaokulu 5 yaş çocukları ve öğretmenlerinden oluşmaktadır.
Hasan Fırat Anaokulundan 50 kız 49 erkek olmak üzere 99 öğrenci katılırken, Vilayetler Birliği
Anaokulundan ise 47 kız 70 erkek olmak üzere 117 öğrenci katılmıştır. Toplamda 216 öğrenci ile çalışma
yapılmıştır.
Yaş cinsiyet ve okula devam sürelerine bakıldığında çocukların %44’ünü Kızlar, %56’sını Erkekler
oluşturmaktadır. Yaş durumlarına göre bakıldığında ise %100’ünü 5 yaş grubu oluşturmaktadır.
Tablo 1. Öğrencilerin Yaş ve Cinsiyet Özelliklerine Göre Dağılımları
Frekans Yüzde
Geçeli
Yüzde
Toplam
Yüzde
Cinsiyetiniz Erkek 119 55,1 55,1 55,1
Kız 97 44,9 44,9 44,9
Yaş 5 216 100 100 100
Toplam 216 100.0 100.0 100.0
Tablo 2. Öğretmen ve İdarecilerin Kişisel Özelliklerine Göre Dağılımları
Frekans Yüzde
Geçeli
Yüzde
Toplam
Yüzde
Cinsiyetiniz Erkek 3 15 15 15
Kadın 16 85 85 85
Öğrenim durumunuz Lisans 19 100 100 100
Branşınız Okul Öncesi Öğretmeni 19 100 100 100
Mesleki kıdeminiz
0-10 Yıl 7 37 37 37
11-20 Yıl 10 53 53 53
21 Yıl ve Üstü 2 10 10 10
Toplam 19 100.0 100.0 100.0
Bu çalışmada Akıl ve zekâ oyunlarında “Tik-Tak, Bom” ve “Hikâye Küpleri” oyunları öğretilmiştir.
Öncelikle ısınma oyunu olarak “Tik-Tak, Bom” oyunu ile başlanır. Çocuklar çember şeklinde oturtulur,
ortadaki masada bulunan kartlardan bir tanesi seçilerek üzerinde yazan öğretmen tarafından okunur,
üzerindeki yönergedeki sorunun cevabını düşünmeleri için süre tanınır. Daha sonra öğretmen elinde tiktak
219
ile oyunu başlatır, her çocuk cevap verdikten sonra yanındaki arkadaşına tiktakı verir. Tiktak süresi bitince
patlama sesi duyulur, elinde iken patlama sesi gelen çocuk oyundan çıkar, en son kalan çocuk oyunu
kazanmış olur
İkinci olarak “Hikâye Küpleri(Story Cubes)”oyununa geçilir. İlk oyunda oyunu kazanan çocuğun elinde
bulunan 9 tane hikaye küpü masaya atılır, her yüzünde farklı resimler olan küplerden bir hikaye oluşturur
birkaç cümle kurulduktan sonra yanındaki arkadaşı hikayeye devam eder tüm çocuklar ile birlikte hikaye
oluşturulduktan sonra çocuklardan bu hikayeyi resmetmeleri istenir.
Çocuklar resimlerini bitirdikten sonra hikâyenin canlandırılmasına geçilir.
Bu çalışmada drama yöntemi, hikâyeleştirme, resim yapma, beyin fırtınası gibi farklı yöntemler
kullanılmıştır.
BULGULAR
Bu çalışma ile farklı yöntem ve teknikler kullanılarak, yenilikçi yaklaşımlarla modern eğitim ortamları
oluşturulmuş,akıl ve z eka Oyunlarına daha fazla ilgi gösterilmesi sağlanmıştır.Akıl ve Zeka Oyunları
kurumumuzda aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır.
SONUÇ
Akıl ve Zeka Oyunları bütünleştirme çalışmaları ile öğrencilerimizin bilişsel alan ve dil gelişimi
üzerinde ilerlemeler gösterdikleri, dikkat ve algıladıklarını hatırlama sürelerinin arttığı ve daha iyi
odaklandıkları, problemlere farklı ve yaratıcı çözüm yolları bulurken hızlı ve doğru kararlar verdikleri, özgün
stratejiler geliştirdikleri gözlenmiştir
KAYNAKÇA
Karaman, S. (2012). Okul Öncesi Eğitim Kurumuna Devam Eden 6 Yaş Çocuklarının Matematik Becerileri İle
Sosyo-dramatik Oyunun Boyutları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü Okul Öncesi Eğitimi Programı.(2013)
Oruç,Ş. (2019 ). Zeka ve Akıl Oyunlarının Öğrencilerin okula ilişkin tutumlarına Etkisi. Yıldız Teknik
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi .FBA-2017-3084 nolu Araştırma projesi.
220
SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMEN ADAYLARININ TARİH KAVRAMLARINA YÖNELİK
YANILGILARININ TESPİT EDİLEBİLMESİ AMACIYLA ÜÇ AŞAMALI TEŞHİS TESTİ
GELİŞTİRİLMESİ82
Hatice ÖZKAN83, Mustafa AKKAYA84
ÖZET
Kavramlar iletişimdeki temel unsurlardandır; ancak genellikle bireyler tarafından bilimsellikten
uzak olarak kullanılıp yanılgı içerebilmektedirler. Bu kavram yanılgıları ile gündelik hayatta olduğu gibi
eğitim ve öğretim ortamlarında da sıklıkla karşılaşılabilmektedir. Eğitim ve öğretimde karşılaşılan kavram
yanılgılarının kaynağı olarak öğretmen, öğrenci, çevre gibi faktörler etkilidir. Bu çalışmada kavram
yanılgılarını tespit etmeye yönelik sosyal bilgiler 7. sınıf ders kitabında yer alan tarih kavramları kullanılarak
üç aşamalı teşhis testi geliştirilmiştir. Üç aşamalı teşhis testleri, kavram yanılgılarını tespit etmeye yarayan
klasik çoktan seçmeli testlerin geliştirilmiş halidir. Buna göre her bir kavram için oluşturulan klasik çoktan
seçmeli bir soru sorulduktan sonra, yine aynı kavrama yönelik, sorulan soruya verilen yanıtın sebebini
öğrenmek için ikinci bir soru sorulur. Ardından yukarıda sorulan aynı kavrama ait iki adet soruya verilen
cevaptan emin olup olmama durumunu belirleyen bir soru daha eklenir. Her bir kavram için oluşturulan bu
üç soruya verilen yanıtların kombinasyonuna göre kavram yanılgısı olup olmadığı değerlendirilebilir. Bu
çalışma, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarih disiplinine ait kavramlara yönelik yanılgı durumunu
tespit etmeye yönelik test geliştirme çalışmasıdır.
Üç aşamalı teşhis testini geliştirebilmek amacıyla 27 adet tarih kavramı belirlenmiştir. Uzman
görüşleri alınarak oluşturulan sorular, sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programı 1, 2, 3 ve 4. sınıfta
okuyan 296 adet öğrenciye pilot olarak uygulanmıştır. Güvenirlik çalışması kapsamında gerçekleştirilen
madde analizine göre bazı sorular testten çıkarılmış ve 19 kavramı kapsayan 57 maddelik testin güvenirliği
hesaplanmıştır. Birinci aşama soruları için hesaplanan KR-20 güvenirlik katsayısı 0,733; ikinci aşama için ise
0,806 olup testin güvenirliği sağlanmıştır. Geçerlik çalışması sonucunda ise kapsam ve yapı geçerliğine
sahip olduğu tespit edilen testin, güvenilir ve geçerli bir test olduğu görülmüştür.
ANAHTAR SÖZCÜKLER: Kavram Yanılgıları, Sosyal Bilgiler Eğitimi, Tarih Kavramları, Üç Aşamalı
Teşhis Testi
82
Bu çalışma “Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Tarih Kavramlarına İlişkin Kavram Yanılgılarının Tespiti” adlı yüksek lisans tezinden üretilmiştir. 83
Doktora Öğrencisi, Marmara Üniversitesi, [email protected], https://orcid.org/0000-0002-0330-8065 84
Doç. Dr., Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, [email protected], https://orcid.org/0000-0003-4726-062X
221
DEVELOPING A THREE-STAGE DIAGNOSTIC TEST FOR THE DETERMINATION OF SOCIAL STUDIES
TEACHERS' HISTORICAL CONCEPTS
ABSTRACT
Concepts are one of the basic elements in communication; however, they can often be misused by
individuals and contain misconceptions. These misconceptions can often be encountered in education and
training environments as well as in everyday life. Factors such as teacher, student and environment are
effective as the sources of misconceptions encountered in education and training. In this study, a three-
stage diagnostic test was developed by using the concepts of history in the social studies 7th grade
textbook to detect misconceptions. Three-stage diagnostic tests are the classic multiple-choice tests
developed to detect misconceptions. Accordingly, after asking a classical multiple choice question created
for each concept, a second question is asked to find out the reason for the answer given to the same
concept. Then another question is added, which determines whether or not the answer given to two
questions belonging to the same concept asked above is uncertain. According to the combination of the
answers given to these three questions created for each concept, it can be evaluated whether there is a
misconception or not. This study is a test development study to determine the error of social studies
teacher candidates towards the concepts of history discipline.
In order to develop the three-stage diagnostic test, 27 history concepts have been identified. The
questions created by taking the opinions of experts were piloted to 296 students studying in the social
studies teaching undergraduate program in 1st, 2nd, 3rd and 4th grades. According to the item analysis
conducted within the scope of the reliability study, some questions were removed from the test and the
reliability of the 57-item test including 19 concepts was calculated. The KR-20 reliability coefficient
calculated for the first stage questions is 0.733; for the second stage, it is 0,806 and the reliability of the
test has been ensured. As a result of the validity study, it was found that the test, which was found to have
scope and structure validity, was reliable and valid.
KEYWORDS: Misconceptions, Social Studies Education, History Concepts, Three-Stage Diagnostic
Test
GİRİŞ
Bireylerin düşünebilmesini, çevrelerinde olup bitenleri anlama ve algılamalarını, iletişim
kurabilmelerini sağlayan kavramlar, pek çok araştırmacı tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır (Kaptan,
1998; Ülgen, 2001; Cin, 2004; Alkış ve Güleç, 2006; Malatyalı ve Yılmaz, 2010; Kayacan, 2010). Kavram
yanılgıları ise; bilgi eksikliği veya bir hata nedeniyle verilen yanlış cevaplar olmayıp (Borazan, 2008);
bireylerin, bu kavramları anladığı şeklin, genel olarak kabul edilen bilimsel anlamından farklılık göstermesi
olarak adlandırılabilir (Aydoğan vd., 2003). Eğitim ve öğretim çalışmalarında, öğrencilerde var olan pek çok
kavram yanılgısı tespit edilebilmektedir. Kavram yanılgılarını tespit etmenin nitel ve nicel olmak üzere çok
sayıda yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemlerden bazıları şunlardır; çoktan seçmeli testler, doğru-yanlış
testleri, açık uçlu sorular, ev ödevleri verilerek kontrolünün sağlanması, soru-cevap tekniği, görüşme ve
222
mülakatlar, yapılandırılmış grid, kavram haritaları, kelime ilişkilendirme testleri, kavramsal testler,
bilgisayar destekli öğretim, tahmin et-gözle-açıkla, V diyagramları, eğitsel oyunlar, iki ve üç aşamalı teşhis
testleri (Uzunkaya, 2007; Malatyalı ve Yılmaz, 2010; Genç vd., 2012; Gürçay ve Gülbaş, 2016; Tamkavas vd.,
2016).
Bu yöntemlerden biri olan klasik çoktan seçmeli testlerde, öğrencinin verdiği cevabın sebebi
bilinemediği gibi, soruyu bilerek mi yoksa şans eseri olarak mı doğru cevapladığı tam olarak
anlaşılamamaktadır. İki aşamalı teşhis testleri ise bu sorunu ortadan kaldırarak kavram yanılgılarının
tespitini kolaylaştırmış ve klasik çoktan seçmeli testlere alternatif olarak geliştirilerek pekçok araştırmada
kullanılmaya başlanmıştır (Peterson vd., 1986; Treagust 1988). İki aşamalı teşhis testlerinin ilk aşamasında
klasik çoktan seçmeli soru, ikinci aşamasında ise birinci aşamadaki soruya verilen yanıtın sebebinin
sorulduğu başka bir soru yer almaktadır. Bu şekilde öğrenci, cevabını verdiği sorunun sebebini de belirtmiş
olmakta ve öğretmenin kavram yanılgısının olup olmadığını değerlendirmesi daha kolay hale
gelebilmektedir. İki aşamalı teşhis testleri, klasik çoktan seçmeli testlerdeki şans faktörünü büyük oranda
düşürdüğünden ölçmenin geçerlik ve güvenirliğini artırmaktadır (Çakır ve Aldemir, 2011). İki aşamalı
testler, klasik çoktan seçmeli testlere göre yanılgı durumunu ölçmede daha sağlıklı sonuçlar verse de, bu
testler ile yanılgıların, gerçekten yanlış kavramsallaştırma dolayısıyla mı yoksa bilgi eksikliği dolayısıyla mı
oluştuğu tam olarak bilinemeyebilir. Bu durumda üç aşamalı teşhis testleri, bu sorunu ortadan kaldırmak
için yardımcı olabilmektedir. Üç aşamalı testlerin ilk iki aşaması iki aşamalı testlerde olduğu gibidir. Buna ek
olarak üçüncü aşamada, ilk iki aşamada verilen cevaptan emin olup olmama durumu sorgulanmaktadır
(Aykutlu ve Şen, 2012). Eğer öğrenci ilk iki aşamada yanlış yanıt verip üçüncü aşamada verdiği yanıttan
emin olduğunu belirtmiş ise, bu öğrencide kavram yanılgısının varlığı ortaya çıkmaktadır. Öğrenci ilk iki
soruda verdiği yanıtların doğruluğundan emin olmayıp yanlış cevap vermişse bu defa kavram yanılgısı
şeklinde değerlendirilmez, öğrencide bilgi eksikliği olduğu ortaya çıkar. İki aşamalı testlerde ortaya çıkarılan
kavram yanılgısının sebebinin bilgi eksikliği dolayısıyla olup olmadığı bilinemediği için üç aşamalı teşhis
testleri kullanılabilmektedir (Kaltakçı vd., 2015; Şen vd., 2018).
Literatüre bakıldığında iki ve üç aşamalı testlerin matematik ve fen eğitimi alanlarında sıklıkla
kullanıldığı görülmektedir (Haslam ve Treagust, 1987; Odam ve Barrow, 1995; Lin, 2004; Aydın, 2007;
Demirci ve Efe, 2007; Caleon ve Subramaniam, 2010; Cheong vd., 2010; Ayyıldız, 2010; Uysal Bilgin, 2010;
Peşman ve Eryılmaz, 2010; Demirci, 2011; Kızılcık ve Güneş, 2011; Avcı vd., 2012; Kaltakçı, 2012; Kaçmaz,
2014; Kılıç Alemisoğlu, 2014; Demirel, 2015; Gürçay ve Gülbaş, 2015; Wijaya vd., 2016; Taşlıdere, 2016;
Gürçay ve Gülbaş, 2016; Palabıyık, 2016; Özkan, 2017; Görkemli Taban, 2017; Kılınç, 2017; Zengin, 2018;
Irwansyah vd., 2018). Sosyal bilgilerin alt disiplinlerinden olan coğrafya alanında da kullanıldığı görülen üç
aşamalı testin (Çiğdemoğlu ve Arslan, 2017), tarih alanında kullanıldığına dair herhangi bir çalışmaya
rastlanılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, sosyal bilgiler öğretmen adaylarının mesleğe başlamadan önce
sosyal bilgilerin alt disiplinlerinden olan tarih alanındaki kavramlara yönelik yanılgı durumunun
ölçülebilmesini sağlayacak olan üç aşamalı teşhis testinin geliştirilmesidir.
YÖNTEM
223
Son dönemlerde eğitim öğretim temelli çalışmalarda iki ve üç aşamalı kavram yanılgı testleri yoğun
bir şekilde kullanılmaktadır (Kaçmaz, 2014; Özkan, 2017; Zengin, 2018). Bu araştırmada sosyal bilgiler
öğretmenliği bölümünde okuyan lisans öğrencilerinin tarih kavramlarıyla ilgili yanılgılarını ölçebilmek için
üç aşamalı teşhis testi geliştirilmiştir. Geliştirilen teste Tarih Kavramları Yanılgı Testi (TKYT) adı verilmiştir.
TKYT’nin geliştirilmesinde kullanılan adımlar şunlardır;
TKYT’nin İçeriğinin Belirlenmesi
Birinci adım: Sosyal bilgiler 7. sınıf ders kitabının ünite başlarında yer alan tarih alt disiplinine ait
Ahilik, Aydınlanma, Baharat Yolu, Buhara, Debbağ, Dirlik, Endüljans, Feodalite, Harezmi, İbn Sina, İskan,
Kayı, Reform, Kil Tablet, Kubbealtı, Kurtuba, Lonca, Matbaa, Piri Reis, Pisagor, Pusula, Rönesans, Seyyah,
Skolastik, Tımar, Türkmen ve Vakıf kavramlarıyla ilgili önermeler hazırlandı. Ayrıca bu 27 adet kavramla
ilgili alanyazındaki kavram yanılgıları araştırıldı.
İkinci adım: Bu kavramların her birine yönelik birer adet çoktan seçmeli olmak üzere beş seçenekli
soru hazırlandı ve soruların uygun olup olmadığının kontrolünü sağlamak için 3 tarih, 1 ölçme ve
değerlendirme, 1 sosyal bilgiler, 1 dil bilgisi alanında olmak üzere toplamda 6 adet uzmandan görüş alındı.
Uzmanların yönlendirmesi üzerine sorular düzenlendi. Her sorunun altına yukarıdaki soruya verilen yanıtı
yazma nedeninin sorulduğu bir tane açık uçlu soru eklendi. Sorular bu şekilde 50 kadar sosyal bilgiler lisans
öğrencisine uygulanarak gelen yanıtlar doğrultusunda ikinci aşama soruları da çoktan seçmeli hale getirildi.
Testin uygulamasına geçilmeden önce tekrar uzman görüşü alınarak sorular düzenlendi.
Üçüncü adım: İlk uygulama sonuçlarından ve literatürdeki yanılgılardan faydalanarak ikinci aşaması
da çoktan seçmeli hale getirilen teste, ilk iki soruya verilen yanıttan emin olup olmama durumunu belirten
üçüncü aşama sorusu eklendi. Soruların uygunluğu için 6 uzmandan tekrar görüş alındı ve gerekli
düzenlemeler yapıldı.
Çalışma Grubu ve Veri Toplama İşlemi
Dördüncü adım: 27 adet asıl sorudan ve çoktan seçmeli olarak düzenlenen ikinci ve üçüncü
aşamaların da eklendiği toplamda 81 adet sorudan oluşan TKYT, 2018-2019 eğitim öğretim yılının bahar
döneminde iki devlet üniversitesinde eğitim görmekte olan 1, 2, 3 ve 4. sınıftaki 296 tane sosyal bilgiler
öğretmenliği öğrencisine pilot olarak uygulandı. Veri toplama işlemi bizzat araştırmacının gözetiminde
gerçekleştirildi.
Tablo 1. Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin sınıflara göre dağılımı
Çal
ışm
a G
rub
u
Sınıf Öğrenci Sayısı
1 63
2 87
3 83
4 63
224
Toplam 296
Verilerin Analizi
Beşinci adım: 296 adet öğrencinin TKYT’ye verdikleri yanıtlar MS Excel ve SPSS programları
yardımıyla düzenlendi ve testin güvenirliğini hesaplamak için madde analizi yapıldı. Madde analizinde
soruların (maddelerin) güçlük indeksi ve ayırt edicilik indeksi hesaplandı. Ardından ayırt edicilik indeksi
0.30’un altında olan ve 7 adet kavramı kapsayan 21 soru (madde) testten çıkarıldı. Buna ek olarak yanlış bir
bilgi barındırdığı gerekçesiyle hatalı olarak oluşturulan ve 1 adet kavramı kapsayan 3 soru da testten
çıkarılmış olup toplamda 8 adet kavramı kapsayan 24 soruya nihai testte yer verilmemiştir. Sonuçta 19
adet kavramı kapsayan ve 57 sorudan (madde) oluşan TKYT’nin geçerlik analizi yapılarak kapsam ve yapı
geçerliği kontrol edilmiştir. Uzmanların değerlendirmesi sonucunda kapsam geçerliği bulunan TKYT’nin yapı
geçerliğine sahip olup olmadığının kontrolünü sağlamak amacıyla da bağımsız gruplar t testi uygulanarak
birinci ve dördüncü sınıf öğrencilerinin verdiği cevaplar arasında anlamlı bir fark olup olmadığı test
edilmiştir. Bağımsız gruplar t testi neticesinde, dördüncü sınıfların puan ortalamaları birinci sınıflarınkinden
daha yüksek çıkmış olup iki grubun puanları arasında anlamlı farkın olduğu görülmüştür. Böylece
hazırlanan üç aşamalı TKYT’nin (Ek) kapsam geçerliğinden sonra yapı geçerliğine de sahip olduğu
gözlenmiştir.
BULGULAR
TKYT’nin Güvenirliği
Güvenirlik; bir ölçeğin tutarlılığını gösteren ve ölçeğin her ölçümde aynı sonucu vereceğini belirten
ifadedir. Eğer bir ölçeğin güvenirliği sağlanmışsa ölçülmek istenen özellikleri tutarlı şekilde ölçer. Buradan
hareketle güvenirlik, ölçeğin her ölçümde birbirine yakın sonuç vermesidir. Ayrıca geçerliğin ön
koşullarından biri de güvenirliktir (Balcı, 2016: 113). Araştırmada geliştirilen TKYT’nin güvenirlir bir test
olup olmadığının tespiti için iki devlet üniversitesinde eğitim görmekte olan toplamda 296 sosyal bilgiler
lisans öğrencisi ile pilot uygulama yapıldı. Bu uygulama sonucunda maddelerin/soruların hem güçlük hem
de ayırt edicilik indeksleri hesaplanarak madde analizi yapıldı. Herhangi bir testi yanıtlayan öğrenciler
arasında bilen ve bilmeyeni ayırt etmek için madde analizi yapmak önem teşkil etmektedir. Ayrıca madde
analizi sonucunda kaliteli soruların seçilerek nihai teste koyulmasıyla, geliştirilen testin güvenirliğini
artırmak hedeflenmektedir. Bu nedenle, özellikle test geliştirmeye yönelik araştırmalarda madde analizi
yapılmaktadır (Demirel, 2015; Zengin, 2018).
Madde güçlüğü indeksi (p); testteki maddeleri doğru ve yanlış yanıtlayan öğrencilerin puanları baz
alınarak belirlenen, maddenin zorluk veyahut kolaylık değerinin tespit edilmesini sağlayan indekstir.
Madde ayırıcılık indeksi (r) ise; bilen öğrenciler ile bilmeyen öğrencileri ayırt etme konusunda kaliteli veya
kalitesiz olan maddelerin tespit edilmesini sağlayan indekstir. Kaliteli bir testin geliştirilmesi için, genel
225
olarak madde güçlük indeksinin orta olması gerekirken ayırıcılık indeksinin yüksek olduğu maddelerin teste
dahil edilmesi gerekmektedir (Erkan ve Gömleksiz, 2008: 62).
Bu çalışmada madde analizinin gerçekleştirilmesi amacıyla testte doğru olarak yanıtlanan sorulara
1, yanlış veya boş olarak yanıtlanan sorulara 0 puan verilmiştir. Madde güçlük indeksi, 0 ve 1 arasında
değerler alır. Güçlük katsayısı 1’e yakın olan maddeler kolay olarak değerlendirilirken 0’a yakın olan
maddeler ise zor olarak değerlendirir. 0,50 civarındaki maddeler ise orta güçlüktedir. Madde ayırıcılık
indeksi, -1 ve +1 arasında değerler almaktadır. Buna göre 0,40 ve daha yüksek ayırıcılık katsayısına sahip
olan maddelerin ayırıcılığının çok iyi; 0,30 - 0,39 değerindeki katsayıya sahip olan maddelerin oldukça iyi;
0,20 - 0,29 değerindeki katsayıya sahip olan maddelerin düzeltilmesi gerektiği; 0,19 ve daha düşük ayırıcılık
katsayısına sahip olan maddelerin ise testten çıkarılması gerektiğine ilişkin bilgiler alanyazındaki yerini
almıştır (Erkan ve Gömleksiz, 2008: 282-284). Çakır ve Aldemir (2011) ise çalışmalarında bir test
maddesinin 0,40 ve üzeri ayırıcılık katsayısına sahip olmasının o maddenin ayırt edicilik gücüne sahip
olduğunu; 0,30 üzeri ayırıcılık katsayısına sahip maddelerin ise testte kullanılabileceğini belirtmiştir.
TKYT’nin birinci ve ikinci aşamasına verilen cevaplar kullanılarak yapılan analiz sonucunda nihai testte yer
almaması gereken maddeler belirlenerek testten çıkarılmıştır.
Tablo 2. Birinci aşama sorularının madde analizi: güçlük ve ayırıcılık indeksleri
Madde Sıra
Sayısı Ölçülen Kavram
1.Aşama Soruları Madde
Güçlük Katsayısı (p)
1.Aşama Soruları Madde
Ayırıcılık Katsayısı (r)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Reform
Tımar
Kubbealtı
Baharat Yolu
Kil tablet
Lonca
Pusula
Rönesans
Seyyah
Kayı
Feodalite
Skolastik
İskan
Aydınlanma
Dirlik
0,67
0,87
0,30
0,63
0,39
0,80
0,85
0,80
0,19
0,61
0,75
0,56
0,32
0,84
0,51
0,62
0,34
0,37
0,34
0,46
0,51
0,42
0,59
0,27*
0,63
0,39
0,39
0,17*
0,43
0,44
226
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Endüljans
Türkmen
Ahilik
Vakıf
Debbağ
Matbaa
Harezmi
İbn Sina
Piri Reis
Pisagor
Buhara
Kurtuba
0,76
0,14
0,44
0,37
0,19
0,69
0,74
0,61
0,17
0,30
0,14
0,54
0,58
0,26*
0,49
0,37
0,26*
0,64
0,46
0,50
0,09*
0,40
0,09*
0,51
*Madde ayırıcılık indeksi 0,30’un altında olup nihai teste alınmayan kavramlar.
Birinci aşama sorularına ait madde analizinin yer aldığı Tablo 2’de madde güçlüğü katsayısına göre
kolay ve zor soruların yer aldığı görülmektedir. Kaliteli bir testte hem kolay hem de zor maddeler olması
gerektiğinden madde güçlük indeksi dikkate alınarak sorularda düzeltme veya testten çıkarma işlemi
yapılmamıştır. %27’lik alt ve üst gruplar dikkate alınarak hesaplanan madde ayırt edicilik indeksine göre ise
0,30’un altında değere sahip olan 9, 13, 17, 20, 24 ve 26 numaralı maddeler testten çıkarılmıştır. Ayrıca 11
numaralı maddenin de hatalı olduğu anlaşıldığından dolayı testten çıkarılmıştır. Birinci aşama soruları
TKYT’den çıkarılan kavramların ikinci aşama soruları da kendi başlarına herhangi bir anlam ifade
etmeyecektir. Dolayısıyla bu kavramlara ait ikinci aşama soruları de testten çıkarılmıştır. Ardından ikinci
aşama maddelerinin analizine geçilmiştir. Ancak ikinci aşama sorularının madde analizi yapılırken birinci
aşamaları testten çıkarılan 9, 13, 17, 20, 24, 26 ve 11 numaralı maddelerin analizi yapılmamıştır.
Tablo 3. İkinci aşama sorularının madde analizi: güçlük ve ayırıcılık indeksleri
Madde Sıra
Sayısı Ölçülen Kavram
2.Aşama Soruları Madde Güçlük
Katsayısı (p)
2.Aşama Soruları Madde
Ayırıcılık Katsayısı (r)
1
2
3
4
5
Reform
Tımar
Kubbealtı
Baharat Yolu
Kil tablet
0,68
0,83
0,29
0,62
0,36
0,61
0,29*
0,32
0,30
0,37
227
6
7
8
10
12
14
15
16
18
19
21
22
23
25
27
Lonca
Pusula
Rönesans
Kayı
Skolastik
Aydınlanma
Dirlik
Endüljans
Ahilik
Vakıf
Matbaa
Harezmi
İbn Sina
Pisagor
Kurtuba
0,79
0,84
0,80
0,60
0,55
0,83
0,49
0,75
0,43
0,36
0,68
0,72
0,59
0,28
0,53
0,51
0,34
0,57
0,60
0,41
0,43
0,38
0,59
0,46
0,39
0,61
0,43
0,54
0,40
0,45
* Madde ayırıcılık indeksi 0,30’un altında olup nihai teste alınmayan kavramlar.
Tablo 3’te yer verilen ikinci aşama sorularının madde analizine göre ayırt edicilik katsayısı 0,30’dan
küçük olan 2 numaralı soru da testten çıkarılmıştır. Madde analizine göre 2, 9, 11, 13, 17, 20, 24 ve 26
numaralı sorularla beraber Tımar, Seyyah, Feodalite, İskan, Türkmen, Debbağ, Piri Reis ve Buhara
kavramları da testten çıkarılmıştır. Böylece nihai testte 19 adet madde/soru ile ölçülen 19 adet kavrama
yer verilmiştir.
Testin tamamının güvenirliğinin hesaplanmasında Kuder Richardson-20 (KR 20) formülü
kullanılmıştır. Madde analizi sonucunda maddelerin düzeltilmesi ya da testten çıkarılması uygulamalarının
ardından bahsi geçen testin bir kez uygulanmış olması sebebiyle nihai teste seçilen maddeler kullanılarak
KR-20 formülü dikkate alınarak testin iç tutarlılığı hesaplanır (Erkan ve Gömleksiz, 2008: 300). Hesaplama
sonucunda testin birinci aşama soruları için KR-20 güvenirlik katsayısının 0,733; ikinci aşama soruları için
0,806 olduğu ve geliştirilen TKYT’nin güvenilir bir test olduğu görülmüştür. Güvenirlik analizi sonucu nihai
testte yer almasına karar verilen madde/soru ve kavram bilgisi Tablo 4’te gösterilmiştir ve geçerlik
çalışmalarına başlanmıştır.
Tablo 4. Nihai testte yer alan madde sıra sayısı ve ölçülen kavramlar
Madde Sıra Sayısı Ölçülen Kavram
1
2
Reform
Kubbealtı
228
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Baharat Yolu
Kil tablet
Lonca
Pusula
Rönesans
Kayı
Skolastik
Aydınlanma
Dirlik
Endüljans
Ahilik
Vakıf
Matbaa
Harezmi
İbn Sina
Pisagor
Kurtuba
TKYT’nin Geçerliği
Geçerlik; ölçeğin, ölçülmesini hedeflediği özelliği başka herhangi bir özellikle karıştırmadan doğru
bir şekilde ölçebilme derecesidir (Karasar, 2016: 194). Bu çalışmada geliştirilen TKYT için kapsam ve yapı
geçerliği olmak üzere iki farklı geçerlik analizi yapılmıştır:
Kapsam geçerliği: Uzman görüşü almak, kapsam geçerliğinin sağlanabilmesi için başvurulan
yollardan birisidir. Uzmanlar ölçme aracının uygunluğuna ilişkin görüş bildirirler (Büyüköztürk, 2006: 168).
TKYT’de yer alan maddeler/sorular 3 tarih, 1 ölçme ve değerlendirme, 1 sosyal bilgiler ve 1 dil bilgisi
branşında olmak üzere toplamda 6 uzman tarafından incelenmiş ve görüşleri alınmıştır. Görüşü alınan
uzmanlar, TKYT’nin tarih kavramlarına ilişkin yanılgıları ölçmek için yeterli düzeyde olduğunu
belirtmişlerdir.
Yapı geçerliği: Herhangi bir testin yapı geçerliğini sağlayıp sağlamadığının kontrol edilebilmesi için
hipotez testi, iç tutarlılık analizi ya da faktör analizi tekniklerinden faydalanılabilmektedir. Hipotez testinde,
özelliği bilinen birbirinden farklı iki grubun test puanları arasındaki farkın anlamlılığına bakılır. Bu grupların
testten aldıkları ortalama puanları arasındaki fark ise, bağımsız gruplar t testi (ilişkisiz t testi) ile kontrol
edilebilmektedir (Büyüköztürk, 2006: 168-169). Birbirinden farklı iki grubun özellikleri arasındaki farkı
ölçmek amacıyla t testinin kullanıldığı örnek çalışmalar alanyazında mevcuttur (Şengül ve Ekinözü, 2006;
229
Zeren Özer ve Özkan, 2011; Koparan ve Güven, 2013). Geliştirilen testin yapı geçerliğini sağlayıp
sağlamadığını kontrol etmek amacıyla pilot uygulamada verilerini topladığımız 4. sınıf ile 1.sınıf
öğrencilerinin testten aldıkları puanlar arasındaki farka bakılacaktır. Lisans eğitimi süresince testte yer alan
kavramların işlendiği tarih derslerini alan 4. sınıfların puanlarının ortalamasının, bu dersleri henüz almayan
1. sınıfların puanlarının ortalamasından daha yüksek olması beklenmektedir.
Bağımsız gruplar t testinin yapılabilmesi için bağımlı değişkene yönelik gerçekleştirilen ölçümlerin
her iki grupta da normal dağılıma sahip olduğu varsayıldığından (Büyüköztürk, 2006), öncelikle her iki
grubun puanlarının normal dağılıma sahip olup olmadığı test edilecektir. 4. ve 1. sınıfların ortalama
puanlarının hesaplanabilmesi amacıyla öncelikle testte doğru yanıtlanan sorular 1 olarak, yanlış yanıtlanan
veya boş bırakılan sorular ise 0 olarak kodlanmıştır. Daha sonraki süreçte testin hem birinci hem de ikinci
aşamasına doğru cevap verilmiş ise 1, herhangi birine ya da her iki aşamasına yanlış cevap verilmiş ise 0
şeklinde kodlama yapılmıştır. Buna göre 19 sorudan oluşan TKYT’den alınabilecek en yüksek puan 19 iken
en düşük puan 0 olacaktır. 4. ve 1. sınıflara ait puanların normallik testi yapılmış olup betimsel istatistik
sonuçları Tablo 5’te verilmiştir.
Tablo 5. Birinci ve dördüncü sınıfların TKYT puanlarına ilişkin betimsel istatistik sonuçları
İstatistikler 1.Sınıf 4.Sınıf
N
Ortalama
Standart Sapma
Çarpıklık
Basıklık
En düşük puan
En yüksek puan
63
9,3016
2,86601
-0,225
0,429
2
17
63
13,7460
1,90049
0,465
-0,373
11
18
Betimsel istatistik sonuçlarına göre çarpıklık ve basıklık katsayılarının -1 ve +1 sınırları içerisinde
olması puanların dağılımının normal dağılıma uygun olduğunu gösterir. Tablo 5’te hem 4. hem de 1.
sınıfların puanlarının çarpıklık ve basıklık katsayılarının belirtilen değerler arasında olduğu görülmektedir.
Ancak yalnızca betimsel istatistik sonuçlarına bakılarak normallik kararı vermek yeterli değildir. Dağılımın
normalliği hakkında daha geçerli bir yorum yapılabilmesi için betimsel istatistik sonuçlarının yanında
grafiklerin de incelenmesi gerekmektedir (Büyüköztürk, 2006; Demir vd., 2016). Bu nedenle aşağıda iki
guruba ait puanların histogram ve normal Q-Q grafikleri verilmiştir.
Histogram grafiklerinde puanlar normal dağılıma sahip ise çan eğrisi şeklinde bir görüntü elde
edilmektedir (Demir vd., 2016).
230
Grafik 1. Birinci Sınıfların TKYT Puanlarına Ait Histogram Grafiği
Grafik 2. Dördüncü Sınıfların TKYT Puanlarına Ait Histogram Grafiği
Yukarıda Grafik 1 ve Grafik 2’de 4. ve 1. sınıfların histogram grafiklerine yer verilmiş ve her iki
grubun puan dağılımında da çan eğrisi şeklinde bir görüntünün elde edildiği görülmektedir. Dolayısıyla
puanların normal dağılıma uygun olduğuna ilişkin yorum yapılabilmektedir.
Q-Q grafiklerinde ise görselde yer alan noktaların 45 derecelik doğru üzerinde veya bu doğruya
yakın mesafede bulunması, dağılımın normal olduğunu göstermektedir (Büyüköztürk, 2006: 40).
Birinci Sınıflar
Fre
ka
ns
Dördüncü
Sınıflar
Fre
ka
ns
231
Grafik 3. Birinci Sınıfların TKYT Puanlarına Ait Normal Q-Q Grafiği
Grafik 4. Dördünü Sınıfların TKYT Puanlarına Ait Normal Q-Q Grafiği
1. ve 4. sınıfların TKYT puanlarına yönelik dağılımın Q-Q grafiklerine Grafik 3 ve Grafik 4’te yer
verilmiştir. Bu grafiklere göre yine her iki grubun puanları normal dağılmaktadır.
Alanyazına göre normal dağılıma karar vermede betimsel ve grafiksel analizler birlikte
gerçekleştirildiğinde daha sağlıklı sonuçlar elde edilmektedir. Bu çalışmada da her iki analiz yöntemi
kullanılmış olup grupların puanlarının normal dağıldığı görülmüştür. Grupların puanlarının normal dağılıma
sahip olduğu anlaşıldığından 1. ve 4. sınıfların puanları arasındaki ilişkiyi test edebilmek için bağımsız
gruplar t testi kullanılmıştır.
Her iki grubun testten aldıkları puanlar karşılaştırıldığında, 4. sınıflar lehine anlamlı bir farklılık
olması beklenmektedir. TKYT’de yer alan kavramları üniversite eğitimleri süresince öğrenmiş olan 4.
Birinci Sınıfların Normal Q-Q Grafiği
Gözlemlenen Değer
Bekle
nen
No
rmal D
eğ
er
Bekle
nen
No
rmal D
eğ
er
Gözlemlenen Değer
Dördüncü Sınıfların Normal Q-Q Grafiği
232
sınıfların puan ortalamalarının, bu kavramlara ilişkin dersleri henüz almamış olan 1. sınıfların puan
ortalamalarından anlamlı şekilde farklılık göstermesi, TKYT’nin yapı geçerliğine sahip olduğu anlamına
gelecektir. Yapı geçerliğini sağlayan TKYT puanlarının bağımsız gruplar t testi analizi sonucunda elde edilen
değerlere Tablo 6’da yer verilmiştir.
Tablo 6. Birinci ve Dördüncü Sınıfların TKYT Puanlarına İlişkin Bağımsız Gruplar T Testi Sonuçları
Puanlar N X SS Sd t p
1.sınıf
4.sınıf
63
63
9,301
13,746
2,866
1,900 107,691 -10,258 0,000*
*p<0,05
Tablo 6’ya göre; 1. ve 4. sınıfların TKYT’den aldıkları puanlar arasında anlamlı fark bulunmuştur
(*p<0,05). 1. sınıfların puanlarının ortalaması (X) 9,301, 4. sınıfların puanlarının ortalaması (X) 13,746’dır.
4. sınıfların puanları, lisans eğitimi süresince bu kavramları öğrenmiş olmaları sebebiyle 1. sınıfların
puanlarından daha yüksektir. Dolayısıyla TKYT yapı geçerliğine sahiptir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışmada elde edilen bulgulara göre, araştırmacı tarafından üç aşamalı olarak geliştirilen ve 19
kavramı kapsayan 57 adet sorudan oluşan Tarih Kavramları Yanılgı Testi (TKYT)’nin güvenilir ve geçerli bir
test olduğu söylenebilir. Öğrencilerin kavram yanılgılarının varlığı ya da yokluğu hakkında klasik çoktan
seçmeli testlere göre daha sağlıklı sonuçlar veren iki aşamalı teşhis testlerinin bir sonraki basamağı olan üç
aşamalı teşhis testleri ise, kavram yanılgısının varlığı ve yokluğu hakkında bilgi vermesinin yanında,
öğrencide bilgi eksikliği olup olmadığı hakkında da bilgi vermektedir. Her bir kavramla ilgili birinci ve ikinci
aşamaya doğru cevap verip üçüncü aşamada da verdiği cevaptan emin olduğunu bildiren bir öğrenci için o
kavramla ilgili ‘kavram yanılgısı yoktur’ şeklinde değerlendirme yapılabilir. Ancak birinci ya da ikinci
aşamaya veya her ikisine birden yanlış cevap verip verdiği cevaptan emin olan bir öğrenci için ise o
kavramla ilgili ‘kavram yanılgısı vardır’ denilebilir. Bununla birlikte birinci ve ikinci aşamada öğrencinin
verdiği yanıtların doğruluğu ya da yanlışlığına bakılmaksızın üçüncü aşamada verilen cevaptan emin
olmama durumu var ise, öğrencide bu kavramla ilgili ‘bilgi eksikliği vardır’ şeklinde bir değerlendirme
yapılabilir.
Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarih kavramlarına yönelik yanılgılarının ölçülebilmesi amacıyla
geliştirilen TKYT, gerek sosyal bilgiler lisans öğrencilerine gerek tarih bölümü öğrencilerine gerekse
meslekte aktif olarak görev yapan öğretmenlere uygulanabilir. Ayrıca TKYT aynı öğrencilere belirli
aralıklarla uygulanarak öğrencilerdeki kavram yanılgılarının gidişatı üzerine değerlendirmelerde
bulunulabilir. Uygulanan testten elde edilen sonuçlara göre öğrencilerdeki kavram yanılgıları hakkında bilgi
sahibi olunduktan sonra öğretim programlarında kavram öğretimine yönelik düzenleme ve iyileştirmeler
yapılabilir.
233
KAYNAKÇA
Alkış, S., & Güleç, S. (2006). İlköğretim Öğrencilerinin Bulut Kavramını Algılamaları Üzerine Bir Araştırma. Marmara
Coğrafya Dergisi, 3, 113-124.
Avcı, D., E., Kara, İ. & Karaca, D. (2012). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının İş Konusundaki Kavram Yanılgıları.
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31, 27-39.
Aydın, S. (2007). Geometrik Optik Konusundaki Kavram Yanılgılarının Kavramsal Değişim Metinleri İle Giderilmesi.
Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Aydoğan, S., Güneş, B. & Gülçiçek, Ç. (2003). Isı ve Sıcaklık Konusunda Kavram Yanılgıları. Gazi Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, 23(2), 111-124.
Aykutlu, I. & Şen, A., İ. (2012). Üç Aşamalı Test, Kavram Haritası ve Analoji Kullanılarak Lise Öğrencilerinin Elektrik
Akımı Konusundaki Kavram Yanılgılarının Belirlenmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 37(166), 275-288.
Ayyıldız, N. (2010). 6. Sınıf Matematik Dersi Geometriye Merhaba Ünitesine İlişkin Kavram Yanılgılarının
Giderilmesinde Öğrenme Günlüklerinin Etkisinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Balcı, A. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler (On İkinci Baskı). Pegem Akademi.
Borazan, İ. (2008). Kavram Yanılgısı ve Çoklu Zeka Alanlarının İlişkilendirilmesine Dayalı Bir Öğretimin Kavram
Yanılgılarının Giderilmesindeki Etkisinin İncelenmesi: “Dolaşım Sistemi” Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
Büyüköztürk, Ş. (2006). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı (Altıncı Baskı). Pegem Akademi.
Caleon, I. & Subramaniam, R. (2010). Development and Application of A Three-Tier Diagnostic Test to Assess
Secondary Students’ Understanding of Waves. International Journal of Science Education, 32(7), 939-961.
Cheong, I. P., Treagust, D., Kyeleve, I. J. & Oh, P. (2010). Evaluation of Students' Conceptual Understanding of Malaria.
International Journal of Science Education, 32(18), 2497-2519.
Cin, M. (2004). İlkokul 1. Sınıf Öğrencilerinin Deniz Kavramını Algılamaları Üzerine Bir Araştırma. Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(1), 7-23.
Çakır, M. & Aldemir, B. (2011). İki Aşamalı Genetik Kavramlar Tanı Testi Geliştirme ve Geçerlik Çalışması. Mustafa
Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 335-353.
Çiğdemoğlu, C. & Arslan, H. Ö. (2017). Atmosfer ile İlgili Çevre Problemleri Konularında Kavram Yanılgılarını Tespit
Eden Üç Aşamalı Tanı Testinin Türkçeye Uyarlanması. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi (YYU Journal Of Education
Faculty), 14(1), 671-699.
Demir, E., Saatçioğlu, Ö. & İmrol, F. (2016). Uluslararası Dergilerde Yayımlanan Eğitim Araştırmalarının Normallik
Varsayımları Açısından İncelenmesi. Current Research in Education Dergisi, 2(3), 130-148.
Demirci, N. & Efe, S. (2007). İlköğretim Öğrencilerinin Ses Konusundaki Kavram Yanılgılarının Belirlenmesi. Necatibey
Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 1(1), 23-56.
Demirci, Ö. (2011). 8. Sınıf Öğrencilerinin Asitler ve Bazlar Konusuyla İlgili Yanılgılarını Gidermede Animasyon Destekli
Kavramsal Değişim Metinlerinin Etkililiğinin Araştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz
Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
234
Demirel, E. (2015). İş Konusundaki Kavram Yanılgılarını Ortaya Çıkaran 2- Aşamalı Kavram Testi Geliştirme.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Erkan, S. & Gömleksiz, M. (Editörler). (2008). Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme (Birinci Baskı). Nobel Yayınları.
Genç, M., Genç, T. & Yüzüak, A., V. (2012). Kavram Yanılgılarının Oyunlarla Tespiti: Tabu Oyunu. Mustafa Kemal
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 581-591.
Görkemli Taban, T. (2017). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Sıvı Basıncı Konusundaki Kavram Yanılgılarının Dört
Aşamalı Tanı Testi İle Belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Gürçay, D. & Gülbaş, E. (2015). Development of Three-Tier Heat, Temperature and Internal Energy Diagnostic Test.
Research in Science & Technological Education, 33(2), 197-217.
Gürçay, D. & Gülbaş, E. (2016). Fizik Öğretmen Adaylarının Isı, Sıcaklık ve İç Enerji İle İlgili Kavram Yanılgıları.
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(3), 461-474.
Haslam, F. & Treagust, D., F. (1987). Diagnosing Secondary Students’ Misconceptions Of Photosynthesis and
Respiration In Plants Using A Two-Tier Multiple Choice Instrument. Journal Of Biological Education, 21(3),
203-211.
Irwansyah, Sukarmin & Harjana. (2018). Development Of Three-Tier Diagnostics Instruments On Students
Misconception Test In Fluid Concept. Jurnal Ilmiah Pendidikan Fisika Al-BiRuNi, 07(2), 207-217.
Kaçmaz, H. (2014). 11. Sınıf Öğrencilerinin Kimya Dersi Öğretim Programındaki Temel Kimya Kavramlarını Anlama
Düzeyleri İle Kimya ve Çevreye Karşı Tutumlarının Tespiti. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kaptan, F. (1998). Fen Öğretiminde Kavram Haritası Yönteminin Kullanılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi, 14, 95-99.
Kaltakçı, D. (2012). Development And Application Of A Four-Tier Test To Assess Pre-Service Physics Teachers’
Misconceptions About Geometrical Optics. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kaltakçı Gürel, D., Eryılmaz, A. & McDermott, L., C. (2015). A Review and Comparison of Diagnostic Instruments to
Identify Students’ Misconceptions in Science. Eurasia Journal of Mathematics, Science & Technology
Education, 11(5), 989-1008.
Karasar, N. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemi (İkinci Yazım ve Otuzuncu Basım). Nobel Yayınları.
Kayacan, Z. (2010). İlköğretim Altıncı Sınıf Öğrencilerinin Coğrafi Koordinatlarla İlgili Kavram Yanılgıları.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Kılıç Alemisoğlu, Ö. (2014). İlköğretim 7. Sınıf Öğrencilerinin Karışımlar Konusundaki Kavram Yanılgılarının
Belirlenmesi ve Giderilmesinde Kavram Değişim Metinlerinin Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Kılınç, S. (2017). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Yoğunluk Konusundaki Kavram Yanılgılarının Dört Aşamalı Tanı Testi
İle Belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Konya.
235
Kızılcık, H., Ş. & Güneş, B. (2011). Düzgün Dairesel Hareket Konusunda Üç Aşamalı Kavram Yanılgısı Testi Geliştirilmesi.
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 278-292.
Koparan, T. & Güven, B. (2013). Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımının İlköğretim Öğrencilerinin Örneklem Kavramına
Yönelik İstatistiksel Okuryazarlık Seviyesine Etkisi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 185-196.
Lin, S., W. (2004). Development and Application Of A Two-Tier Diagnostic Test For High School Students’
Understanding Of Flowering Plant Growth and Development. International Journal of Science and
Mathematics Education, 2, 175-199.
Malatyalı, E. & Yılmaz, K. (2010). Yapılandırmacı Öğrenme Sürecinde Kavramlar ve Önemi: Kavramların Pedagojik
Açıdan İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(14), 320-332.
Odam, A., L. & Barrow, L., H. (1995). Development and Application Of A Two-Tier Diagnostic Test Measuring College
Biology Students’ Understanding Of Diffusion and Osmosis After A Course Of Instruction. The Journal Of
Research In Science Teaching, 32(1), 45-61.
Özkan. F. (2017). 7. Sınıf Sindirim Sistemi Konusunda İki Aşamalı Test Geliştirilerek Kavram Yanılgılarının Tespit
Edilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
Palabıyık, E. (2016). İlköğretim 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Ondalık Sayılar Konusunda Hata ve Kavram Yanılgılarının
Tespiti ve Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Peterson, R., Treagust, D. & Garnett, P. (1986). Identefication of Secondary Students’ Misconceptions of Covalent
Bonding and Structure Concepts Using A Dioagnostic Instrument. Research in Science Education, 16, 40-48.
Peşman, H. & Eryılmaz, A. (2010). Development of a Three-Tier Test to Assess Misconceptions About Simple Electric
Circuits. The Journal of Educational Research, 103, 208-222.
Şen, Ş., Yılmaz, A. & Geban, Ö. (2018). Üç Aşamalı Elektrokimya Kavram Testinin Geliştirilmesi. Karaelmas Fen ve
Mühendislik Dergisi, 8(1), 324-330.
Şengül, S. & Ekinözü, İ. (2006). Canlandırma Yönteminin Öğrencilerin Matematik Tutumuna Etkisi. Kastamonu Eğitim
Dergisi, 14(2), 517-526.
Tamkavas, Ç., Kıray, A., Koçak, A. & Koçak, N. (2016). 2005-2015 Yılları Arasında Türkiye’de Isı ve Sıcaklık Hakkındaki
Kavram Yanılgılarıyla İlgili Yapılan Çalışmalar: Bir İçerik Analizi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve
Matematik Eğitimi Dergisi, 10(2), 426-446.
Taşlıdere, E. (2016). Development and Use of A Three-Tier Diagnostic Test To Assess High School Students’
Misconceptions About The Photoelectric Effect. Research in Science & Technological Education, 34(2), 164-
186.
Treagust, D. F. (1988). Development and Use of Diagnostic Tests to Evaluate Students’ Misconceptions in Science.
International Journal of Science Education, 10(2), 159-169.
Uysal Bilgin, E. (2010). 11 ve 12. Sınıf Öğrencilerinin “Kimyasal Tepkimelerde Hız” Ünitesindeki Kavram Yanılgılarının
Belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Uzunkaya, A. (2007). “Kavram Yanılgısı ve Çoklu Zeka Alanlarının İlişkilendirilmesine Dayalı Bir Öğretimin Kavram
Yanılgılarının Giderilmesindeki Etkisinin İncelenmesi” “Mikroorganizmalar?..”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
Ülgen, G. (2001). Kavram Geliştirme Kuramlar ve Uygulamalar (Üçüncü Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
236
Wijaya, C., P., Supriyona, K., H. & Muhardjito. (2016). The Diagnosis Of Senior High School Class X Mia B Students
Misconceptions About Hidrostatic Pressure Concept Using Three-Tier. Journal Pendidikan IPA Indonesia,
5(1), 14-21.
Zengin, Y. (2018). 9. Sınıf Kuvvet ve Hareket Konusu İle İlgili 3 Aşamalı Kavram Testi Geliştirilmesi ve Kavramsal
Değişim Metinlerinin Oluşturulması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Zeren Özer, D. & Özkan, M. (2011). Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımının Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü Öğretmen
Adaylarının Biyoloji Konularındaki Akademik Başarılarına Etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
24(1), 181-207.
237
Relationship between culture and management
Examining The Relationship Between Organizational Culture Model and
Management Practices
Keywords: [Culture, Model, Management, Practice, Relationship]
Corresponding Author information:
[Vicdan Altınok], [Doç.Dr.], [Gazi Üniversity, Gazi Education Fakulty]
[Gazi Üniversity, Gazi Education Fakulty, Department of educational sciences, Beşevler/Ankara ], [Turkey], [06560]
[[email protected]], Phone: [0505 316 63 79], Fax: [Fax number]
Author Bio: [ The author graduated from Ankara University, Faculty of Educational Sciences, Department
of Educational Administration. He completed his master's degree in Konya Selçuk University, Faculty of
Education, Department of Educational Sciences and his PhD in Gazi University, Faculty of Education,
Department of Educational Sciences. Since 2017, he has been teaching as an Associate Professor at Gazi
Education Faculty, Department of Educational Sciences]
JELPS Submission 12/11/20 15:12:46 AM
238
INTRODUCTION
Educational institutions are the most effective social structures that bring the standards of the
society, their beliefs and knowledge of life to individuals. Employees create a perception of organizational
culture in line with the behavior of the manager in the organization, the way they make decisions, the
methods of implementing their decisions and the goals they want to realize. Culture is the values shared
by the employees within the organization. The definition of the concept of organizational culture is diverse
(Can, Aşan ve Aydın, 2006). Culture, "How are things done here?" in expresses the question (Cameron &
Quinn, 2006; Lumpkin, 2014). Deal and Kennedy (2000) organizational culture; has defined as the way
everything done in the organization is done. Schein (2002) said that organizational culture is "a set of
assumptions that its employees learn, develop and accept in order to integrate with the organization and
solve adaptation problems".As the importance of organizations increased with the development of
societies in human life, employees has started to spend a large part of their time in these organizations. In
this respect, it has become important to understand what organizational life is in the cultural dimension
and what employees think, feel and behave in an organization(Alvesson, 2002; 3).
Organizational culture can be considered as a set of collective values that direct people in the
organization (Derin, 2008). The relationships between the cultural characteristics of organizations and
their organizational outcomes are considered as organizational culture types (Doğan, 2007). There are
various classifications regarding organizational culture types in the literature. One of these is the AGIL
Model developed by the American sociologist Talcot Parsons (1991). According to the model, it was stated
that in every social system, four functions should be fulfilled in order to ensure the continuity of the
system: adaptation, aiml acquisition and aim achievement, integration and legitimacy. Another is Quinn
and Cameron’s Competitive Values Model. 4 types of culture have been defined in this mole. These are the
clan; this type of organization is family type organizations. Adhocracy; is that this culture tries to obtain
growth and new resources for success and efficiency (Cameron & Quinn, 1992). Hierarchy; It is a type of
239
organizational culture that includes hierarchical structuring and rational work. Market; It is a culture that
sees productivity, efficiency and performance as important criteria (Cameron & Quinn, 1992). Harrison and
Handy classified organizational culture as power culture, role culture, task culture and individual culture
(Şişman, 2007; Çelik, 2007). Schneider, örgütsel kültür sınıflaması konusunda Harrison ve Handy’nin
çalısmalarını temel alarak, kontrol kültürü, isbirliği kültürü, yetenek kültürü ve gelisme kültürü olmak üzere
dört tür örgüt kültürü sınıflaması yapmıstır (Terzi, 2000; 28). Another classification is the organizational
model created by Wallach (1983). In this model, Wallach discussed organizational culture in three sub-
dimensions as innovative, bureaucratic and supportive culture. These;
Bureaucratic Culture: Power and control, responsibility and authority are clearly defined and
positioned around a systematic structure and formality. There are rational and legal structures in
organizations that have this role culture that is described as "classical bureaucracy" (Wallach, 1983;
Sönmez, 2006).
Supportive Culture: The supportive organizational culture reveals an understanding that includes a
harmonious, reliable and collaborative understanding among employees, offering them encouraging and
attractive work opportunities. It is an organizational environment that knows how employees should
behave towards their jobs and each other, and managers can provide every opportunity to improve their
employees (Wallach, 1983; Song, 2009).
İnnovative Culture: It is a culture model consisting of values that give importance to development,
taking risks, being open to new ideas, adapting to new competition conditions and growth. In the
innovative culture model, organization managers tend to produce new services, enter new working areas
and take risks (Lumpkin, 2014; Jerome, 2013).
Culture in educational institutions affects the behavior of all groups in a school such as
administrators, teachers, other employees, students and parents (Demirtaş & Ersözlü, 2007). A school
administrator has important responsibilities in creating the school culture. In order to create a strong and
240
efficient school culture, the school administrator must have the qualifications to lead in terms of culture.
School culture has an important place in determining the priorities in the school management. In this
context, the way administrators in schools implement their decisions and practices play an important role
in shaping the culture in their schools. Especially in the scale of management practices developed by Yukl,
Gordon and Taber (2002) to describe the behaviors of managers in management practices manager
behaviors are structured as task-oriented, relationship-oriented and change-oriented behaviors. The main
purpose of task-oriented behavior; to increase efficiency in the use to of personnel and resources, and to
ensure the reliability of initiatives and services. The purpose of relationship oriented behaviors; high
commitment to the institution and its mission, is creating cooperation and trust among members. Finally,
the purpose of change-oriented behaviors is; It includes adaptation to innovative developments and
changes, including processes, products and services. According to this;
Task-Oriented Behaviors: Planning, establishing duties and responsibilities, following studies and
performance.
Change-oriented behaviors: To observe, creating an innovative strategy and vision, encouraging,
risk taking.
Relationship-Oriented Behaviors: Motivating employees, providing resources, encouraging them,
self-confidence of employees, increasing their talents and skills, explaining the work and responsibilities of
employees, ensuring that employees take responsibility in the problem-solving process.
Management practices, which are a part of organizational culture, are necessary to create a
successful and qualified organizational environment. Organizations implement management practices with
a number of decisions that directly affect their employees and the work done. Organizations implement
management practices with a number of decisions that directly affect their employees and the work done.
These decisions; is task, relationship and change oriented. Namely, planning, monitoring, supporting,
empowering, vision setting, encouragement etc. (Yukl, 2006; Yukl, 2008; Lunenburg & Ornstein, 2013; Eren
241
2014). Organizational culture, which ensures cooperation by bringing employees together within the
framework of common goals, directs the organizational structure, fulfills the executive function by
activating the workforce and provides control by shaping the behavior of the employee is an important
factor affecting the decisions regarding management practices (Hayton & Macchitella, 2013). In this
context; management practices; Issues such as planning, determining responsibilities, monitoring work
and performance, an innovative strategy, development, achievement, awareness, ensuring that members
take initiative in problem solving are directly under the influence of organizational culture. Therefore, it
can be said that management practices are also shaped by organizational culture values. It is inevitable
that different organizational culture models (Doğan, 2007), which give organizations a personality and
distinguish them from others, will reflect on the management strategies in organizations. In this respect, in
research, Wallach's (1983) management practices in line with innovative, bureaucratic and supportive
culture types it has been discussed.
Organizational culture is an important factor affecting the behavior of employees in organizations.
Therefore, tdifferent organizational cultures behaviors and attitudes of the employees differ in (İşcan &
Timuroğlu, 2007). Management practices in the organization can also emerge as a part of the
organizational culture (Morrison & Milliken, 2000). In this context, in research, based on the assumption
that researching organizational culture is important in terms of managing many organizational outputs,
this research aims to determine the relationship between organizational culture types and management
practices in line with teachers' opinions in educational institutions. In this direction;
1- Do the averages show a difference in terms of management practices according to the
demographic characteristics of the teachers?
2- Do the averages show a difference in terms of the organizational culture model according to the
demographic characteristics of the teachers?
3- Is there a relationship between Organizational Culture and Management Practices? Answers to
242
their questions have been sought.
METHOD
Research model
İn this study, relational scanning design, one of the quantitative research designs, was used. In
relational survey studies, relationships between two or more variables are generally tried to be revealed
(Gürbüz & Şahin, 2016). Accordingly, an explanatory factor analysis was performed for all variables in the
research model, and correlation analysis was performed to determine the association between variables.
Multiple regression analysis was used to test the research hypotheses. Hypothesises of the research:
H 1: Bureaucratic organizational culture style positively affects management practices focused on
task, relationship and change.
H 2: Supportive organizational culture style positively affects management practices focused on
task, relationship and change.
H 3: Innovative organizational culture style positively affects management practices focused on
task, relationship and change.
Working Group
The sample of the study was conducted using the random convenient sample method. In this
method, the sample is selected from easily accessible units in order to prevent loss of time, money and
labor (Büyüköztürk, 2018). The sample of this study was carried out in 8 out of 16 state Anatolian high
schools located in Yenimahalle, one of the central districts of Ankara. Data were collected from 389 of a
total of 506 teachers in the high schools where the study was conducted. The sample distribution
according to the schools within the scope of the research is given in Table 1.
Table 1. Distribution of the Sampling According to the Schools Covered in the Study
School Names Total number Number of teachers Percent
243
of teachers participating in the
study
Alparslan Anatolian High
School
73 58 14.91
Celal Yardımcı Anatolian
High School
61 43 11.05
Gazi Anatolian High School 75 62 15.94
Gazi Çiftliği Anatolian High
School
52 29 7.46
Mehmet Akif Ersoy
Anatolian High School
56 37 9.51
Mustafa Kemal Anatolian
High School
72 67 17.22
Selçuklu Anatolian High
School
56 53 13.62
Yahya Kemal Beyatlı
Anatolian High School
61 40 10.29
Toplam 506 389 100
In this study, it was accepted that teachers in schools had information about their environment
and were sincere in their responses to the data collection tool.
Data Collection Tools
244
The "Organizational Culture" scale adapted from a study of Wallach (1983) and the "Management
Practices Scale" developed by Yukl, Gordon and Taber (2002) regarding school management practices
were used as data collection tools in the study.
Organizational culture scale consists of three sub-dimensions as bureaucratic, innovative and
supportive. There are a total of 24 expressions, eight expressions in each dimension. The scale was
adapted to Turkish by Yahyagil (2004).
The scale used for school management practices is the "Managerial Practices Survey" developed
by Yukl, Gordon and Taber (2002). It was adapted to Turkish by Tuncer Bülbül et al. (2015). The original
form of the scale consists of three factors and 45 items in total. These three factors; task-oriented
behaviors are explained as relationship-oriented behaviors and change-oriented behaviors. In addition,
each factor consists of 15 items.
Expressions in the organizational culture scale; “1: I totally disagree”; “2: I agree little”; “3: I agree
moderately”; It is a 5-point Likert scale scored as "4: I strongly agree" and "5: I totally agree". The scale of
management applications is 6-point Likert type. It is rated as “0-No Opinion, 1-Not at all, 2-Slightly Agree,
3-Moderately Agree, 4-Strongly Agree, 5- Completely Agree” (Yukl, Gordon & Taber, 2002). The high score
to be obtained from each subscale, which includes task-oriented, relationship-oriented and change-
oriented behaviors, reveals the effectiveness of executive behavior in achieving organizational goals.
Analysis of Data
SPSS 20.00 program was used to analyze the data obtained from data collection tools. The
construct validity of the scales was determined by factor analysis. Table of factor loadings related to
organizational culture scale is shown below.
Table 2.Organizational Culture Model Scale Factor Loads
245
Organizational Culture
ingredients
Bureaucratic
organizational
culture
Supportive
organizational
culture
Innovative
organizational
culture
Supporting its employees by
giving instructions, having a
prescriptive structure
0.645
Having more structural
(bureaucratic) aspect
0.601
With a hierarchical structure 0.585
Have authoritarian
management structure
0.472
Have a strict management
structure
0.452
Paying importance to
formalities
0.428
Treating its employees fairly 0.413
Acting prudently in business
activities
0.658
Giving individual freedom to
its employees
0.678
Establishing social relations
with their employees
0.647
Encouraging employees to be 0.630
246
successful in their jobs
Trusting its employees 0.595
Collaborating with all
employees
0.590
Who want to conclude
business processes by giving
importance to their
employees
0.468
Sociable, ambitious in
business activities
0.466
İts the giver trust employees 0.731
Has an entrepreneurial
nature
0.647
Progressive and brave in
business activities
0.610
Valuing creativity and
innovation
0.582
Can take risks in business
activities
0.564
Adding vitality and
excitement to business life
0.657
Carrying out business 0.430
247
processes by giving
importance to the result of
work rather than employees
Putting pressure on
employees in terms of
workload and time to get
things done
0.406
The Cronbach Alpha coefficient was used to determine the internal consistency of the scale.
Cronbach's Alpha coefficient was calculated separately for the whole scale and for each factor in the scale.
Table 3.Organizational Culture Scale Cornbach Alpa Values
Organizational Culture
Scale sub-dimensions
Cronbach Alpha value
Bureaucratic
Supportive
Innovator
General
0.902
0.776
0.829
0.874
It is a highly reliable scale since it is 0.80 Alpha α <1.00, depending on the alpha coefficient of the
Cronbach Alpha value, which is "0.874" in the reliability test of the 24-question scale of organizational
culture (Özdamar, 2004). In addition, Cronbach's alpha coefficients for each dimension of the scale are also
found to be reliable. While the "bureaucratic organizational culture" dimension explains the variability the
highest (37.210%), the "innovative organizational culture" dimension explains the variability (19.408%) and
248
the "supportive organizational culture" dimension explains the variability at the lowest level (17.625%). It
explains the total variability of the organizational culture scale, %74.243.
Item factor loadings of the factor analysis results of the Management Practices scale are as
follows.
Table 4. Factor Loads of Management Practices Scale
Scale of management practices Task oriented Relationship
Oriented
Change
Oriented
Develops innovative strategies
linked to the school's vision
0.778
Encourages employees to
implement new strategies and
prepares the necessary
environment
0.722
Convince employees to approve
the change.
0.710
Creates working groups to guide
change practices
0.659
Makes symbolic changes
consistent with the new vision or
strategy
0.623
Plans and designs exciting new
possibilities for the institution
0.559
249
Manager tries new approaches 0.742
Encourages entrepreneurial and
innovative ideas, prepares the
environment for the development
of these ideas
0.709
Announces and celebrates
developments that support
change
0.657
Encourages employees to address
issues from different angles and
try different ways
0.654
Promotes individual learning and
team learning
0.586
It realizes job distribution
(sharing) among individuals or
groups
0.775
Describes the duties of the
employees and what is expected
of them
0.763
Describes rules, policies and
standard operating procedures
0.753
Manages and coordinates the
activities of the unit
0.753
250
Plans short term activities 0.752
Organizes activities to increase
efficiency
0.732
Establishes relationships with
employees regarding issues
outside of work
0.712
Informs them about activities that
affect employees
0.689
Consults them when making
decisions that affect employees
0.671
Appreciates the contributions and
achievements of employees
0.665
Helps employees resolve disputes,
conflicts, disputes
0.633
Since the scale consisting of 45 questions including management practices was designed for
enterprises, the data obtained by applying it to 208 teachers by making minor changes in the expressions
to make it suitable for the education management field were analyzed. As a result of the analysis, some of
the 15 expressions in each sub-dimension had to be removed. Thus, there were 6 statements in the task-
oriented dimension, 5 in the relationship-oriented dimension and 11 statements in the change-oriented
dimension of the scale. Thus, the scale consists of 22 statements in total.
Table 5. Management Practices ScaleCcronbach Alpha Values
Management Practices Cronbach Alpha value
251
Scale sub-dimensions
Task
Relationship
Change
General
0.842
0.857
0.948
0.861
Cronbach's alpha values for the whole scale (0.882) and its sub-factors are found to be 0.948,
0.857 and 0.842 Accordingly, it can be concluded that the obtained values are high and the data obtained
from the scale are reliable.
FINDINGS
The frequency and percentage distribution of the demographic characteristics of the teachers
working in the schools participating in the study are given in Table 6.
Table 6.Distribution of Participants by Demographic Characteristics
Variables Groups Number Rate
Gender
Female 181 46.53
Male 208 53.47
Total 389 100
Age
20-30 73 18.77
31-40 142 36.50
41-50 136 34.96
51- 60 38 9.77
Total 389 100
From 0-3 years 102 26.22
252
Working time at
the school
From 4-6 years 180 46.27
From 7-9 years 77 19.80
10 years and above
Toplam
30
389
7.71
100
Seniority
From 0-3 years 64 16.45
From 4-6 years 142 36.50
From 7-9 years 141 36.25
10 years and above 42 10.80
Total 389 100
Female teachers are %46.53 and male teachers are %. 53.47. Teachers are observed to be
between the ages of 31-40 with at the rate of %36.50. The lowest is 51 and above with at the rate of
%9.77. Considering the total working time of the teachers at the school where they are, % 46.27 and 4-6
years are predominant, It is seen that there are teachers of 10 years or more with %9.77. It can be said
that the rate of teachers between 4-6 and 7-9 years is the same with% 36.50 -%36.25 according to the
current senority. These results support that the higher the seniority of the high school teachers, the less
their place changes.
1- Findings Regarding the Comparison of the Averages in terms of Management Practices by the
Demographic Characteristics of Teachers
T test and Anova test results for comparing the averages of management practices in terms of
demographic characteristics are given in table 7.
Table 7. Analysis Regarding the Comparison of the Averages in terms of Management Practices by the Demographic
Characteristics of Teachers
253
Management practices Task oriented Relationship oriented Focused on change
Variables Grou
ps
Num
ber
x ss test x ss test x ss test
Gender
Femal
e
Male
181
208
3.8
6
3.7
7
0.5
2
0.6
0
P=0.033
T=1.746
3.7
5
3.8
0
0.58
0.65
P=0.615
T=0.504
3.20
3.41
0.3
5
0.6
1
P=0.014
T=2.491
Age
20-30
31-40
41-50
51-60
73
142
136
38
3.5
1
3.7
8
3.7
1
4.4
5
0.6
6
0.4
9
0.6
2
0.6
2
P=0.001*
F=3.737
3.6
8
3.7
2
3.8
5
4.1
0
0.57
0.62
0.55
0.51
P=0.000*
F=15.738
3.51
3.75
3.79
3.94
0.8
1
0.5
5
0.6
5
0.5
0
P=0.000*
F=7.533
Working
0-3
year
4-6
102
180
4.2
7
0.5
0
P=0.000*
3.8
9
0.65
0.43
P=0.000*
3.78
3.60
0.5
4
P=0.000*
254
time at
school
year
7-9
year
10 -
abov
e
77
30
3.1
6
3.6
0
3.7
4
0.8
8
0.8
6
0.5
1
F=35.67 3.8
0
3.5
9
3.8
5
0.49
0.55
F=9.334
3.82
3.94
0.8
6
0.6
6
0.5
5
F=10.319
Seniority
0-3
year
4-6
year
7-9
year
10-
abov
e
64
142
141
42
3.9
8
3.9
6
3.6
4
4.0
3
0.4
9
0.5
1
0.6
5
0.4
7
P=0.063
F=9.013
3.8
0
3.8
4
3.7
6
3.8
4
0.47
0.47
0.58
0.76
P=0.070
F=7.116
3.98
4.00
3.65
4.03
0.4
9
0.5
7
0.6
3
0.7
8
P=0.122
F=8.121
*p<0.05
As seen in Table 7, the averages of the participants regarding their of task, relationship and
change-oriented management practices perceptions, While it does not differ according to gender and
seniority demographic variables, other demographic variables differ in terms of age and duration of work
at the school they are in (P = 0.000 <0.05). As a result of Tukey HSD test; teachers who are between 20-30
years old have the lowest perception (mean 3.56) about the sub-variables of management practices. It was
255
determined that teachers between the ages of 51-60 have higher perceptions of management practices
(average 4.16) in all three sub-dimensions. In addition, considering the working time of the teachers in the
school they are in, it is seen that those who have the lowest perception of the behavior of the
management in the dimension of task and change (average 3.16 and 3.60) are between 4-6 years those
who have the lowest relationship dimension (average 3.59) are between 7-9 years. Teachers who have
worked at the school for 4-6 years stated that the management's duty and change-oriented practices are
insufficient. For objective analysis of management practices in school, it can be said that working time at
school has a certain effect on variables. It is observed that the longer the duration and the new recruits
perceive the management practices more positively. It is observed that especially between 0-3 years, they
perceive the behaviors of the management in the dimension of duty and relationship at a high level, and in
the dimension of change, they perceive their effectiveness at a medium level. Another group that
positively evaluates the practices of management as focused on task, relationship and change is seen to be
teachers who have worked for 10 years or more. In this case, it can be said that staying in a place for more
than 10 years is due to the individual seeing himself / herself as a part of the school. İn the study, it can be
said that the more positive perceptions of high age teachers about the management's duty, relationship
and change practices increase the awareness of on this issue as their working time at school increases.
2- Findings Regarding the Comparison of the Averages of the Organizational Culture Model
According to the Demographic Characteristics of the Teachers
T test and Anova test analysis regarding the comparison of the averages of the organizational
culture model in terms of demographic characteristics are shown in Table 8.
Table 8.Findings Regarding the Comparison of the Means of Demographic Characteristics in Terms of Organizational
Culture Model
Organizational culture mode Bureaucratic Supportive Innovative
256
organizational culture oraganizational culture organizational culture
Variables Groups Num
ber
x ss test x ss test x ss test
Gender Female
Male
181
208
3.7
9
3.7
1
0.52
0.55
P=0.150
T=2.070
3.8
3
3.9
4
0.6
6
0.5
5
P=0.005*
T=11.303
3.9
7
3.8
4
0.5
6
0.6
0
P=0.171
T=1.867
Age
20-30
31-40
41-50
51-60
73
142
136
38
3.5
9
3.6
8
3.7
0
4.2
8
1.18
0.40
0.53
0.67
P=0.136
F=2.380
3.5
1
3.7
5
3.7
9
3.9
4
0.8
1
0.5
5
0.6
5
0.5
0
P=0.001*
F=7.624
3.5
3
3.7
3
3.7
9
4.0
0
1.3
0
0.4
7
0.6
0
0.6
7
P=0.140
F=2.367
Working
time at
0-3
year
4-6
year
7-9
102
180
77
3.7
2
3.7
6
0.59
0.60
0.69
P=0.116
F=7.783
3.6
2
3.7
2
0.5
1
0.5
2
P=0.000*
F=7.886
3.7
1
3.7
3
0.5
5
0.5
6
P=0.182
F=10.27
257
school year
10 -
above
30
3.8
9
4.0
9
0.44
3.7
1
4.0
0
0.6
1
0.4
7
3.8
9
4.0
0
0.7
1
0.4
5
Seniority
0-3
year
4-6
year
7-9
year
10 -
above
64
142
141
42
3.6
3
3.7
3
3.8
5
4.1
4
0.60
0.56
0.62
0.45
P=0.000*
F=12.00
3.5
9
3.6
0
3.7
8
3.8
0
0.6
5
0.4
3
0.5
4
0.8
6
P=0.002*
F=3.738
3.6
9
3.6
3
3.7
8
3.8
2
0.4
8
0.5
0
0.6
0
0.6
1
P=0.112
F=6.649
*p<0.05
In Table 8, it is seen that the average perception of the innovative organizational culture model of
the participants does not differ according to any demographic variable, while the bureaucratic
organizational culture model perception differs according to the seniority of the employees (P = 0.000
<0.05). As a result of Tukey HSD test; Bureaucratic organizational culture perception of those with a
seniority of 0-3 years (average 3.63) is the lowest. Bureaucratic organizational culture perception of those
with 10 years or more (average 4.14) was found to be the highest. This situation reveals that as the
258
working time increases, teachers think that a bureaucratic culture is dominant in schools. In addition,
another point that draws attention in the table is that the perception of supportive organizational culture
differs according to all variables. Especially the gender variable it is observed that male teachers, , have a
higher perception of supportive organizational culture than female teachers. This situation creates the
idea that male teachers may consider every practice of the management as a supportive activity for them.
In addition, it was determined that there was a difference in the perceptions of the supportive
organizational culture according to the variables of teachers' age, working time at school and seniority. In
the Tukey HSD test for these variables, the 20-30 age group (average 3.51) has the lowest perception of
supportive organizational culture While it was observed that they have the highest perception with 51-60
years old (average 3.94). Young teachers who have just started working at the school stated that the
management cannot create a supportive organizational culture the reason for this is that the management
does not give importance to the opinions and thoughts of the young teachers. In the study, it is seen that
teachers with higher age have more supportive culture perceptions. In terms of working time at the
school, it is understood that the longer the time is, the higher the teachers' perceptions of supportive
organizational culture. This situation can be considered as the advantage of staying in an institution for a
long time. It can be said that those who work together for a certain period of time in business life create a
binding, supportive culture perception among themselves. At this point, it is seen that teachers who are
new to school have the lowest level of supportive organizational culture perception (average 3.62). With
teachers who are between 0-3 years and 4-6 years in terms of seniority, It is seen that the perceptions of
the supportive organization of the teachers between 7-9 years and 10 years and above are close to each
other. It is observed that those who have just been appointed to the school (0-3 years) and those with a
service period of 4-6 years share the same view. This situation reveals that teachers do not have a
supportive organizational culture perception until they spend a certain time at school. As can be seen from
259
the table, it is seen that those with 10 years and more seniority (average 3.80) have the highest supportive
organizational culture perception.
3- Correlation Analysis Findings Regarding Organizational Culture Models and Management
Practices
The correlation matrix between organizational culture and perception of management practices is
given in Table 9. In the relations of all variables, p = 0.000 <0.001 = α test result was obtained. Accordingly,
it is seen that all Pearson correlation coefficients are important.
Table 9. Correlation Analysis Between Management Practices and Organizational Culture Models
Organizational
Culture Model
Management practices
Bureaucratic PearsonCorrelation
Sig. (2-tailed)
-0.229
0.000
Supporting PearsonCorrelation
Sig. (2-tailed)
0.398
0.000
Innovator PearsonCorrelation
Sig. (2-tailed)
0.447
0.000
Table 9 shows that there is a significant relationship between management practices and
innovative culture (r = 0.447) and supportive culture (r = 0.398). This relationship is positive and
intermediate. The relationship between management practices and bureaucratic organizational culture (r
= -0.229) is negative and weak (p = 0.000). In these results, the H1 hypothesis was rejected, but the H2 and
H3 hypotheses were supported.
260
3.1. Regression Analysis Findings Regarding Management Practices and Organizational Culture
Models
In this research, bureaucratic, supportive and innovative organizational culture models are put
forward as an explanatory variable in explaining management practices. Multiple regression analysis was
conducted to determine these effects. Table 10 shows the regression analysis results.
Table 10.Regression Analysis Results Regarding the Relationship between Organizational Culture Models and
Management Practices
Independent
variables
Beta
Standard
Error
Standart
Beta
t test
Test
R square
(Constant) (β0) 2.002 0.142 13.878
Bureaucratic (β1) -0.211 0.090 -0.197 -2.305 F=56.925 0.207
Innovator (β2) 0.415 0.097 0.421 4.223 P=0.000
Supporter (β3) 0.157 0.091 0.164 1.718
Dependent Variable Management applications
Management practices = 2.002 - 0.211 (Bureaucratic ÖK) + 0.157 (Supporting ÖK) + 0.415 (Innovative ÖK).
According to the results, the relationship between the multiple linear regression model and
management practices and bureaucratic, innovative and supportive organizational culture models was
found to be significant (F = 56.925; p <0.001). Accordingly, it is seen that the regression coefficients found
are significant and not equal to zero for the multiple linear regression model. That is, at least one
regression coefficient is non-zero for the model. Also; bureaucratic, innovative, supportive organizational
culture types (independent variables) explain 24.75% of the changes in management practices (dependent
variable). While the coefficients in supportive and innovative culture are positive, the bureaucratic culture
261
coefficient is negative. While the innovative and supportive organizational culture model positively affects
the management practices (task, relationship, change focused), the bureaucratic organizational culture
model affects the management practices negatively.
DISCUSSION,RESULT AND SUGGESTİONS
When the opinions of the teachers participating in the study on management practices are evaluated in
general, they are above the middle level. As a result, task-oriented, such as planning, determining
responsibilities, monitoring performance in the process of management practices, change-oriented such as
observing the external environment, determining an innovative strategy and vision, encouraging
innovative thinking, taking the necessary risks for change, such as being supportive and encouraging,
developing, increasing the self-confidence and abilities of the employees, raising awareness of the success
and contribution of the employees, including employees in the decision-making mechanism, ensuring that
the members take initiative in problem solving. it can be said that management practices are effectively
implemented by school administrators. It can be said that the schools subject to the study are in the
center and have a number of facilities, which confirms the importance they give to management practices.
Multiple regression analyzes were conducted to determine the validity of certain organizational
culture models in explaining management practices in schools. According to these results, it was
determined that bureaucratic organizational culture, one of the organizational culture models, negatively
affected the management practices. Therefore, the hypothesis that "the bureaucratic organizational
culture model positively affects management practices" was rejected. It is stated that management
practices, which have a hierarchical structure, are applied more easily in institutions (Güney, 2001; Demir,
2011). Regression analysis revealed that the supportive organizational culture model positively affected
management practices. It is stated in the literature that supportive cultures are a structure that includes a
harmonious, reliable and collaborative understanding among employees, and offers them encouraging and
attractive work opportunities. Research results also support this.
262
In addition, "Innovative organizational culture model positively affects management practices" it
has been determined that the hypothesis is valid. In the literature (Güneş, 2011; Faiz, 2012; Eren, 2013),
they stated that it is possible to see the effective functioning of the management's duty, relationship and
change-oriented practices in innovative culture types that emphasize continuous renewal and change.
These explanations support the result of the research positively. It is seen that the researches on
organizational culture are evaluated within the framework of leadership behaviors. Considering the
practices related to the work of the management included in this study in the dimension of executive
behavior, it is seen that the establishment, management and change of organizational culture is closely
related to the leadership behaviors of the organization's top managers (Çelik, 2002; Dalgıç, 2015; Şahin,
2003). Among them, Dalgıç (2015) states that there is a positive and moderately significant relationship
between school principals 'perceived leadership styles and teachers' perceptions of school culture. Şahin
(2003) revealed that there is a positive relationship between the transformational leadership styles of
teachers and the collaborative, educational development and social-educational dimensions of the school
culture. As it is known, the transformational leader has an innovative strategy, a visionary, encouragement
of its employees for innovation, and behaviors that can take risks for change. Transformational leader
behavior includes change-oriented management practices in this study. It has been determined that there
are studies that yield different results from the results of these studies. These studies, contrary to the
research results of Dalgıç (2015) and Şahin (2003), revealed that school principals are insufficient to fully
fulfill the leadership behaviors expected from them in terms of creating, managing and changing school
culture (Özdemir, 2006; Simitçioğlu, 2009; Mayadağlı,2015). In her research, Ayık (2007) found that there
is a high level of positive relationship between school culture and the effectiveness of schools. It is seen
that schools with a strong organizational culture show higher performance. The reason for this is that
strong culture positively affects the dimensions of organizational behavior such as cooperation, solidarity
and commitment among employees, and these increase the performance of the organization (Erdem &
263
İşbaşı, 2001, Nelson & Campbell, 1997).According to the results of this research, supportive and innovative
culture model positively affects management practices. In this case, it shows that administrators in schools
with an innovative and supportive culture will make a positive contribution to school performance, as they
will perform their task, relationship and change-oriented behaviors more effectively. In Şimşek (2003),
with he related research, concluded that the communication skills of school principals are important in
creating a strong school culture. In this result, it can be stated that the relationship-oriented behaviors in
the management practices of the research, namely, the school administrator's practices of
encouragement, development, recognition, counseling and empowerment of the employees positively
affect the school culture. In the study conducted by Koşar (2011), it was determined that legal power and
coercive power are significant predictors of organizational culture at school on bureaucratic culture. The
research conducted by Uğuz (1999) reveals that it is difficult for teachers to be creative and innovative in
schools where legal and coercive power is used. In Alamur's (2005) research, states that it is impossible
for those working in bureaucratic cultures to try something new because there is no delegation of
authority. These results also support the negative and weak relationship results of the bureaucratic
organizational culture on management practices.
Within the framework of these results; Management practices in schools should cover all
employees and should be supported by the school administration. Within the framework of management
practices, it should be clarified about what the employees in schools will do, and they should be
encouraged to use the knowledge, skills and experiences expected from employees. Thus, employees will
create a more supportive understanding of culture for the set goals. It is important for the school
administrator to inform teachers about management practices (planning, strategy, vision, etc.). Schools
are a supportive organizational culture that provides development opportunities for their employees in
order to realize an effective management practice, where employees contribute to each other, especially
where managers and employees trust each other with an innovative organization that is open to new
264
ideas, embraces values such as excitement and dynamism and attaches importance to it should be close to
cultural models. This will contribute positively to teachers' motivation and increase the effectiveness and
efficiency of the school. In addition, managers who include employees in the decision-making mechanism
in relationship-oriented practices and ensure that members take initiative in problem solving will
contribute to the emergence of a supportive organizational culture with a supportive and transparent
management approach. Managers should be able to act as a person that employees can trust, who is open
to innovation, and who can accommodate employees' requests and problems. In addition, it is known that
there are many individual, organizational, managerial and social factors in the emergence of executive
behaviors. Conducting research on the management practices associated with these variables will
contribute to the decision makers at the management level to make the right decisions, implement and
create a successful working process in increasing the service and production quality offered to employees,
corporate objectives and the environment.
REFERENCES
Akbolat, M. (2013), Dönüşümcü Liderlik Davranışının Motivasyon Ve Duygusal Bağlılığa
Etkisi, International Journal of Economic and Administrative Studies, 6(11)-s.4
Alamur, B. (2005). Örgüt kültürü ve örgüte bağlılık arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek
lisans tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, s.598.
Alvesson, M.(2002). Understanding Organizational Culture. London: Sage. s.3.
Ayık, A. (2007). İlköğretim okullarında oluşturulan okul kültürü ile okulların etkililiği arasındaki ilişki.
(Erzurum ili örneği). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Erzurum, s.94.
Büyüköztürk, Ş. ve diğerleri (2018). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri, PEGEM yayınları 25.baskı, .95.
265
Cameron, K. S., and Quinn, E. R. (2006). Diagnosing and changing organizational culture. Revised
Edition,San Fransisco: Jossey-Bass, 16.
Cameron, K. S. and Quınn R. S. (1992). Diagnosing and Changing Organizational Culture. Adison Wesley,
Massachusetts, 32-37.
Can, H., Aşan, Ö. A. ve Aydın, M. E. (2006). Örgütsel davranış. İstanbul: Arıkan Basım Yayım Dağıtım, 476.
Çelik, M. (2007). Örgüt kültürü ve örgütsel vatandaslık davranısı. Yayımlanmamıs doktora tezi. Atatürk
Üniversitesi. Erzurum, 38-43.
Çelik, V. (2002). Okul Kültürü ve Yönetimi (3. baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık, 67
Dalgıç, E. (2015). Okul yöneticilerinin algılanan liderlik stilleri ile okul kültürü arasındaki ilişkinin çokn
boyutlu incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul, 40.
Demir, F.(2011). Bürokratik Kültür, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi
ndergisi, C.16, S.2, 153-178.
Deal, T., & Kennedy, A. (2000). Corporate Cultures. Perseus Publishing.
https://changingminds.org/explanations/culture/deal_kennedy_culture.htm
Demirtas, Z. ve Ersözlü, A. (2007). Okul Kültürü ile Öğrencilerin Siddete Basvurma Davranısları Arasındaki
ilişkiler, Sosyal Bilimler Arastırmaları Dergisi. 2, 178-189
Derin, N. (2008). Çalışanların Algılamalarına Göre Yalın Yönetimin İç İmaja Etkisi: Türkiye’deki Özel
Hastanelerde Bir Araştırma. Yayınlanmamış doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Malatya, 126.
Doğan, B. (2007). Örgüt kültürü. İstanbul: Beta Yayınları, 123.
Erdem, F. ve İşbaşı J. Ö. (2001). Eğitim Kurumlarında Örgüt Kültürü ve Öğrenci Alt Kültürünün Algılamaları,
Akdeniz İİBF Dergisi, 1(36), 33-57
Eren, E. (2014). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi (13. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayın,490-526
266
Eren, S.S., Gül, H., ve Tokgöz, E. (2013). Küçük ve orta boy işletmelerde (KOBİ) örgütsel öğrenme ve yenilik
performansı ilişkisinin genel performansa etkileri. E.Yaşar Üniversitesi, 2872-4895.
Faiz, E. (2012). Öğrenen örgütlerde yenilikçilik ve proaktiflik üzerine kavramsal bir çalışma. Düzce
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,2, 1-21.
Gürbüz, S., Şahin, F. (2014). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, 109.
Güneş, H. (2011). Öğrencilerin üniversite örgüt kültürü algılamaları: Gazi üniversitesi İİBF’de bir araştırma.
Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yayınlanmış Yüksek lisans Tezi, 51.
Güney,S.(2001). Bireylerarası iletişim, Yönetim ve Organizasyon. Nobel Yayın, Ankara, 195-204.
Harrison R. and Stokes, H. (1992). Diagnosing organization culture. San Diego: Pfeiffer and Company.
Handy, C. (1993). Understanding organizations. UK: Penguin.
Hayton, J. and Macchitella, U. (2013). HRM Organizational Culture and Entrepreneurial Capabilities: The
role of Individual and Collective Knowledge Processes, ERC Research Paper. No. 5, June, 14.
İşcan, Ö. F. ve Timuroğlu M. K. (2007). Örgüt Kültürünün İş Tatmini Üzerindeki Etkisi ve Bir Uygulama,
Atatürk Üniversitesi, İ.İ.B. Dergisi, 21(1), 119-135.
Jerome, N. (2013). Empirical Investigation of the Impact of Organizational Culture on Human Management,
International Journal of Business and Social Science, 4(5), 84-93.
Koşar, S. (2011). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Yönetimde Gücü Kullanma Stilleri İle Örgüt Kültürü
Arasındaki İlişki, Educational Administration: Theory and Practice, Vol. 17, Issue 4, 581- 603
Lumpkin, A. (2014). The Role of Organizational Culture on and Career Stages of Faculty. The Educational
Forum, 78(2): 196-205.
Lunenburg, F. C. and Ornstein, A. C. (2013). Educational administration educational management
translation (6th ed.). (Editor: Gökhan Arastaman). Ankara: Nobel Publications, 55-62.
Mayadağlı, Eser F. (2015). Öğretmen ve yönetici görüşlerine göre okul kültürünün değerlendirilmesi.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 108
267
Morrıson, E. W. and Mıllıken F. J. (2000). Organizational Silence: A Barrier to Change and Development in a
Pluralistic World, Academy of Management Review, 25(4), 706-725.
Nelson, D. L. and Campbell J. Q. (1997). Organizational behavior, West Pubishing Company, Canada, 84
Özdemir, A. (2006). Okul kültürünün oluşturulması ve çevreye tanıtılmasında okul müdürlerinden beklenen
ve onlarda gözlenen davranışlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(4), 411-433
Özdamar, K. (2015). Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi, Nisan Kitapevi, 10.baskı, Eskişehir, 169-
170.
Parsons, T.(1991). The Social System, Routledge Press, London, 37.
Şahin, S. (2003). Okul müdürlerinin liderlik stilleri ile okul kültürü arasındaki ilişkiler, Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir,s.162-164.
Schein, H. E.(2002). Organizational Culture (Ed) Edgar H. Schein, American Psychologist Published, 1990,
Vol. 45, No. 2, 109-119.dan Çev: Atilla AKBABA. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, Cilt 4, Sayı:3, 1
Şişman, M. (2007). Örgütler ve kültürler. Ankara: Pegem Yayıncılık, 80-163.
Simitçioğlu, Y. (2009). Okul kültürünün oluşturulması ve çevreye tanıtılmasında okul müdürlerinden
beklenen ve onlarda gözlenen davranışlar (Bayrampaşa ilçesi örneği).Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 82.
Song, J.H. (2009). The Integrative Structure of Employee Commitment: The Influential Relations of
Individuals' Characteristics in a Supportive Learning Culture, Leadership & Organization
Development Journal, 30(3), 240-255.
Sönmez, M.A. (2006). Meslek liselerinde örgüt kültürü, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi dergisi, 45,
.85-108.
Şimşek, Y.(2003).Okul Müdürlerinin iletişim becerileri ile okul kültürü arasındaki ilişki(Eskişehir ili örneği),
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, (yayınlanmış doktora tezi),
268
Terzi, A. R. (2000). Örgüt Kültürü. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ltd.Sti., 28
Tuncer B., Meltem, A.G., Binali, T. ve Güven, Ö. (2015).Yönetim uygulamaları ölçeğinin Türkçeye
uyarlanması, Sakarya Üniversitesi eğitim fakültesi dergisi, (292), 121-141
Uğuz, S. S. (1999). Örgüt kültürünün yönetim ve organizasyon yapısına etkileri ve örgüt kültürü ile ilgili bir
araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul, 602.
Yukl, G. (2006). Leadership in organizations (6th ed). UpperSaddle River, NJ: Prentice Hall, 191.
Yukl, G. (2008). The importance, assessment, and development of flexible leadership, In Robert B.Kaiser
(Chair), practitioner forum presented at the 23rd annual conference of the Society for Industrial-
Organizational Psychology, San Francisco, CA. April, 75-91.
Yukl, G., Gordon, A. and Taber, T. (2002). A hierarchical taxonomy of leadership behavior: Integratinga half
century of behavior research. Journal of Leadership & Organizational Studies, 9(1), 15-32.
Wallach, Ellen J. (1983). Individuals and Organizations: The Cultural Match, Training and Development
Journal, 29-36.
269
AÇIK LİSEDE OKUYAN ÖĞRENCİLERİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Çetin ÖMEROĞLU85
ÖZET
Bu araştırmanın temel amacı, açık lisede okuyan öğrencilerin yaşadığı sorunları, kayıt, sınav
hizmetleri, öğretim materyalleri ve rehberlik hizmetleri boyutunda incelemek ve yaşanan sorunlara karşı
çözüm önerilerinin sunulmasıdır.
Tarama modelinde olan araştırmanın çalışma gurubunu İzmir İli Bornova ilçesinde bulunan Halk
Eğitim Merkezlerinde kayıtlı olup öğrenim gören açık lise öğrencileridir. Araştırmanın Çalışma Grubu 117
kişiden oluşturulmuştur.
Araştırma dört bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde ilgili literatür taraması,
araştırmanın problemi, araştırmanın amacı, önemi ve temel kavramların tanımları, ikinci bölümde
araştırmanın modeli, çalışma gurubunu, veri toplama araçlarını, elde edilen verilerin nasıl analiz edildiği ve
sonuçların yorumlanmasını ihtiva eden Yöntem bölümü; üçüncü bölümde araştırmada elde edilen bulgular
ve yorumlar; dördüncü bölümde ise sonuç ve öneriler yer almaktadır.
Araştırmanın verileri, araştırmacı tarafından ikinci el kaynaklardan oluşturulan “Açık Lisede Okuyan
Öğrencilerin Sorunları Anketi” ile toplanmıştır. Veriler, SPSS 15,0 istatistik paket programı kullanılarak
çözümlenmiştir. Öğrencilerin görüşlerine göre, çözümlemelerde ve değerlendirilmesinde frekans (f), ve
yüzde (%) ve aritmetik ortalama (X) istatistiklerinden yararlanılmıştır. Öğrencilerin yaşadıkları sorunların;
yaşa, Cinsiyete, ücret karşılığı bir işte çalışıp çalışmama durumuna göre farklılık gösterip göstermediğinin
tespiti için ise t testi, Varyans Analizi ve ANOVA analizi uygulanmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre, Sınavlarda çıkan sorular ile ders kitapları ve ders notları içerik
açısından uyumu, Verilen derslerin, gelişime olumlu katkı sağlaması, Açık Öğretim Lisesinin web sayfası
(aol.meb.gov.tr), de liseyle ilgili her türlü bilgiye ulaşımda yetersiz kalması, Öğrencileri ilgilendiren
duyuruların, yenilikler ve sistemde yapılan değişikliklerin, mesaj yoluyla veya web sayfasında zamanında
öğrenciye iletilmemesi ve Ders kitaplarındaki ünitelerin sonunda, öğrenme düzeyini kontrol etme amaçlı
yeterli sayıda soruya yer verilmemesi sorunlarının en fazla sorun olarak algılanmaktadır. Yaşa ve cinsiyete
göre sorun algısı farklılaşmazken, ücret karşılığı işte çalışanların daha fazla sorun yaşadıkları sonucuna
varılmıştır.
Anahtar kelimeler: Açık Öğretim, Açık Lise, Öğrenci, Sorun
85
Okul Müdürü, Güzelbahçe Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Özel Eğitim Uygulama Okulu, İzmir, [email protected]
270
THE PROBLEMS AND SOLUTION PROPOSALS OF THE STUDENTS WHO STUDY AT DISTANCE HIGH SCHOOL
ABSTRACT
The main purpose of this research is to examine problems faced by students who study open high
schools in terms of registration, examination services, teaching materials and guidance services, and
propose solutions to living problems.
The study group of the research model in the screening model is open high school students
enrolled in the Public Education Centers located in the province of Bornova, İzmir. The Working Group of
the Study was created from 117 individuals.
The research consists of four parts. In the first part of the study, the method section, which
includes the related literature review, the problem of the research, the purpose of the research, the
definitions of the basic concepts, the concept of the research in the second part, the study group, the data
collection tools, the analysis of the obtained data and the interpretation of the results; Findings and
interpretations obtained in the third section; The fourth section presents conclusions and suggestions.
The data of the study were collected by the researcher with the questionnaire "Questionnaire for
Students Reading Open High Schools" which was formed from second hand sources. The data were
analyzed using the SPSS 15.0 statistical package program. According to the opinions of the students, the
frequencies (f) and percent (%) and the arithmetic mean (X) statistics were used in the analyzes and
evaluations. Problems experienced by students; T-test, variance analysis and ANOVA analysis were used to
determine whether there was any difference in age, gender, and wage-earner employment status.
According to the results of the research, the questions which are given in the examinations, the
textbooks and the lecture notes are in harmony with the content, the lectures given, the positive
contribution of the improvement, the web page of the lecturer's lecture (mail.meb.gov.tr) The most
problems are perceived as the problem of not having adequate number of questions in order to control
the level of learning at the end of the units in the textbooks and not passing the announcements related to
the students, innovations and system changes in a timely manner via message or web page. While the
perception of the problem is not different according to age and sex, salary compensation is the result of
the employees having more problems.
Keywords: Open Education, Open High School, Student, Problem
GİRİŞ
Türkiye’deki eğitim sistemi incelendiğinde yurdun birçok yerinde ki; özellikle kırsal kesimdeki
gençlerin, ilköğretimi bitirdikten sonra pek çok nedenden dolayı eğitim öğretim hayatlarını tamamlamadan
yarım bıraktıkları gözlemlenmektedir. Bu öğrenciler yaşam boyu eğitime imkân veren açık öğretim lisesi
sayesinde eğitim hayatlarına kaldıkları yerden devam edebilmektedirler. Fakat yaşadığı zorluklar nedeniyle
okula devam edemeyen öğrenciler, açık öğretim lisesi ile devam etmeyi planlarken karşılarına çıkan
sorunlar nedeniyle açık öğretim lisesine sadece kayıt yaptırıp, yıllarca pasif durumda beklemektedirler.
Açık lise öğrencilerinin bir hevesle girdiği eğitime devam edebilme serüveninin yarıda kalmasına
271
neden olan sebepler nelerdir? Bu sebeplerin araştırılması her şeyden önce sosyal bir sorumluluktur.
Zorunlu eğitimin 12 yıla çıktığı ve ülkenin eğitim seviyesinin artırılmasının planlandığı bir ortamda; açık lise
öğrencilerinin eğitime devam etmelerini kolaylaştıramamak ve yaşadıkları sorunları görmezden gelmek bir
çelişki değil midir?
Gerek kayıt aşamasında, gerek kayıttan sonra öğrenim süreci aşamasında, açık lisede öğrencileri bir
takım problemlerle karşı karşıya bırakılmaktadırlar. Yapılan araştırmalar, bankaya kayıt yenileme ücretini
yatırmak ve banka dekontu almak için sıra beklemek istemeyen ve bundan dolayı kayıt yaptırmayan
öğrencilerin bile sayısının azımsanmayacak kadar fazla olduğunu göstermektedir. Unutulmaması gerek
şudur ki; açık lise öğrencileri bir tercih olarak açık liseyi seçmemişlerdir. Yaşadıkları problemler nedeniyle
ya ortaokul sonrası liseye devam edemeyip veya lisede tasdikname alarak açık öğretim sistemine dâhil
olmuşlardır. Hal böyle iken açık öğretim öğrencileri birtakım prosedürler dolayısıyla daha kayıt
aşamasındayken sorunlarla karşılaşmaktadırlar.
“Ortaokulu bitirdikten sonra açık liseye kayıt yaptıran 31 bin 148, böylece lise çağında olup açık
lisede okuyan 89 bin 283 kişi var. Açık mesleki lisede ise ara sınıflardan açık mesleki liseye geçen 13 bin
642, ortaokullardan doğrudan açık meslek liselerine kayıt olanlar 7 bin 2, dolayısıyla lise çağında olup açık
meslek lisesinde olan 20 bin 644 kişi var. Toplamda ise lise çağında olup açık lisede okuyan öğrenci sayısı
109 bin 927 (Avcı, 2013).”
Yukarıda ki veride de görüldüğü gibi açık lisede okuyan öğrenci sayısı hiç de küçümsenecek bir
rakam değildir. Bu bağlamda bu araştırma açık lisede okuyan öğrencilerin sorunlarını tespit edecek ve
çözüm önerileri sunacaktır.
1.Problem Durumu
Giderek artan bireysel ve toplumsal eğitim talebi, sosyal maliyeti durmadan yükselen eğitim
harcamalarına yol açmış, ancak bu harcamaların verimsizlik ve etkisizliğinin büyük boyutlara ulaşması
eğitim alanında ciddi tartışmaları da beraberinde getirmiştir (Özdil, 1986, 1). Eğitime bilimsel ve teknolojik
bir nitelik kazandırmak için, uzmanlaşmak ve yeni teknolojilerden yararlanmak gerekir. Yeni teknoloji
yaklaşımı bireyin bizzat kendi yaşamı ile bağdaştırılarak verildiğinde etkili olmaktadır (Odabaşı, 2000).
Eğitim hizmetlerini daha geniş öğrenci kitlelerine, daha kaliteli biçimde götürebilmek için çağdaş
eğitim teknolojisinin tüm olanaklarından yararlanmak gerekmektedir. Eğitim teknolojisi, genelde eğitime,
özelde öğrenme durumuna egemen olabilmek için, bilgi ve becerilerin ise koşulmasıyla öğrenme ya da
eğitim süreçlerinin işlevsel olarak yapılaştırılmasıdır (Alkan, 1997). Bu bağlamda bu araştırmanın problemi
açık lisede okuyan öğrencilerin sorunlarıdır. Bu sorunlar tespit edecek ve çözüm önerileri sunacaktır.
Bu araştırmanın problem cümlesi; Açık Lisede öğrenim gören öğrencilerin, kayıt aşamasında, kitap
alım aşamasında, AÖL sisteminin kullanımı ve online hizmetlerin sunumu aşamasında yaşadığı sorunlar
nelerdir?
1. 1.Araştırmanın Amacı
Araştırmanın temel amacı, açık lisede okuyan öğrencilerin yaşadığı sorunları, kayıt, sınav
hizmetleri, öğretim materyalleri ve rehberlik hizmetleri boyutunda incelemektir.
272
Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır:
1- Açık Lisede okuyan öğrencilerin Yeni Kayıt ve Kayıt Yenileme aşamasında yaşadığı sorunlar
nelerdir?
2- Açık Lisede okuyan öğrencilerin Öğretim materyallerine (ders kitapları, ders notları, cd,)
ulaşma ve kullanımları aşamasında yaşadığı sorunlar nelerdir?
3- Açık Lisede okuyan öğrencilerin sınav hizmetlerine ilişkin yaşadığı sorunlar nelerdir?
4- Açık Lisede okuyan öğrencilerin Halk Eğitim Müdürlüklerinde, destek hizmetlerine ilişkin
yaşadıkları sorunlar nelerdir?
5- Açık Lisede okuyan öğrencilerin AÖL siteminin kullanımı ve sistemin anlaşılırlığı konusunda
sorunlar nelerdir?
6- Açık lise öğrencilerin açık lise sürecinde en çok karşılaştığı sorunlar nelerdir?
7- Açık Lise öğrencilerinin yaşadığı sorunlar:
1. Cinsiyete
2. Yaşa
3. Ücret Karşılığı bir işte çalışıp çalışmamalarına göre farklılık göstermekte midir?
1.2.Araştırmanın Önemi
Açık liseye devam etmek zorunda kalan öğrencilerin yaşadığı sorunları çözmek eğitim sisteminin
sağlıklı işlemesi ve fırsat eşitliğinin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda bu
araştırmanın önemi, açık lisede öğrenim gören öğrencilerin sorunlarına ışık tutarak, problem sahalarının
tespit edilmesi ve yaşanan sorunların çözüme ulaştırılmasıdır.
Eğitim sorunlarının artması ve eğitim niteliğinin düşmesiyle çözüm arayışları başlamıştır.
Geleneksel yaklaşımlarla eğitim sorunlarının çözülemeyince, geleneksel yaklaşımların yerine yeni
yaklaşımların ortaya çıkması gereksinimi duyulmuştur. Dünyada eğitim isteminde bulunan nüfusun hızla
çoğaldığını ve hangi koşullar içinde olursa olsunlar bireylerin eğitim gereksinimlerini karşılamanın hemen
tüm dünya uluslarınca benimsenmiş ortak istek olduğunu göz önünde bulundurursak, uzaktan öğretimin
önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Günümüzde öğretme-öğrenme sistemlerinde başlıca iki gelişme
dikkati çekmektedir. Bunlardan birincisi eğitimde kitle iletişim araçlarından yararlanma yoluna gidildiği,
ikincisi ise öğretme-öğrenme etkinliklerinin bireyselleştirilmesi ve kendi kendine öğrenmeye ağırlık
verilmek istendiğidir. Eğitim teknolojisinin uygulama yöntemlerine baktığımız zaman, sadece uzaktan
öğretim yönteminde hem kitle hem de kendi kendine öğrenme yaklaşımlarının uygulamaya çalışıldığı
görülmektedir (Hızal, 1983). Uzaktan eğitim sistemleri aracılığıyla eğitim uygulamalarında karşılaşılan
sorunların birçoğuna çözüm bulunabilmektedir. Bunlar içerisinde örgün eğitim dışında kalan öğrenci ve
yetişkinlerin eğitim eksikliklerini gidererek fırsat eşitliğini sağlaması ön sıradadır (Kaya, 2002; Tasçı, 1996;
Verduin ve Clark, 1994).
273
Günümüzde önem kazanan, daha çok kişiye ucuz ve daha iyi eğitim sağlamanın amaçlandığı
uzaktan eğitimde, bu amacın gerçekleşmesi için, sistemin hem iyi yapılandırılması, hem uygulanması ve
değerlendirilmesi gerekmektedir (Odabaşı ve Sayın, 1997; Kaya, 1997). Bu araştırmanın bulguları açık
öğretim lisesine kayıt yaptıracak ve devam eden öğrenciler için anlam ifade etmektedir.
Açık liseye devam etmek zorunda kalan öğrencilerin yaşadığı sorunları çözmek eğitim sisteminin
sağlıklı işlemesi ve fırsat eşitliğinin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda bu
araştırmanın önemi, açık lisede öğrenim gören öğrencilerin sorunlarına ışık tutarak, problem sahalarının
tespit edilmesi ve yaşanan sorunların çözüme ulaştırılmasıdır. Bu araştırmanın bulguları açık öğretim
lisesine kayıt yaptıracak ve devam eden öğrenciler için anlam ifade etmektedir.
1.3.Sınırlılıklar
Bu araştırma,
1. Bu araştırma İzmir İli Bornova İlçesi Halk eğitim Müdürlüğü bünyesinde öğrenim gören açık
lise öğrencileri ile sınırlıdır.
2. Veri toplamada kullanılan anket maddeleri ile sınırlıdır.
3. Bu nedenden dolayı, araştırma bulgularının yorumunda ve sonuçların genellemesinde bu
sınırlılıkların göz önünde bulundurulması gereklidir.
1.4.Tanımlar
Uzaktan Eğitim: Bilişim teknolojileri kullanılarak belirli bir mekândan bağımsız olarak yapılan
öğretimdir.
Açık Öğretim Lisesi: Lise öğrenimine devam edemeyen ve devam etmek isteyen herkese, uzaktan
öğretim teknolojilerini kullanarak lise öğrenimi veren Açık öğretim kurumudur. (Erbil ve diğerleri, 2006).
Eğitim Teknolojisi: Uygun teknolojik kaynak ve süreçleri oluşturmak, kullanmak ve yönetmek
suretiyle öğrenmeyi ve geliştirme performansını kolaylaştırma çabası ve etik uygulamalarıdır. (AECT, 2004).
Merkezi Sistem Sınavı: Açık Lise programların da yer alan ortak ve alan derslerinin sınavlarının bir
merkezden yapılmasını ifade eder (Açık Öğretim Lisesi Yönetmeliği).
YÖNTEM
Bu bölümde, araştırmanın modeli, çalışma grubuna ait genel bilgiler, yararlanılan veri toplama
araçları, veri toplama aracının geçerlik ve güvenirlik çalışmaları, veri toplama aracının uygulanması, ulaşılan
verilerin çözümlenmesi ve yorumlaması açıklanmıştır.
2.1.Araştırmanın Modeli
Araştırmada açık lisede okuyan öğrencilerin sorunlarının tespiti için tarama modeli kullanılmıştır.
Karasar’a (1999) göre tarama modeli geçmişte ya da hâlen var olan bir durumu var olduğu şekliyle
betimlemeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu nedenle araştırma modeli olarak tarama modeli seçilmiştir.
Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan
274
araştırma yaklaşımlarıdır.
2.2. Araştırmanın Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubu İzmir ili Bornova İlçesinde bulunan Halk Eğitim Merkezlerinde kayıtlı
olup öğrenin gören açık lise öğrencileridir. Araştırmanın Çalışma Grubu 117 kişiden oluşturulmuştur.
2.3.Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları
Araştırmaya ilişkin verilerin toplanmasında iki bölümden oluşan bir veri toplama aracı
kullanılmıştır. Anket oluşturulurken tezler makaleler, araştırma raporları vb. kaynaklar taranmıştır.
İncelenen kaynaklardan yararlanılarak maddeler yazılmış ve bir madde havuzu oluşturulmuştur. Maddeler
anket haline getirilmiştir.
2.3.1 Veri Toplama Aracının Hazırlanması ve Anketin Uygulanması
Anket çalışma grubunda yer alan öğrencilere yüz yüze, internet ve telefon vasıtasıyla
uygulanmıştır. Anketin Kişisel Bilgiler-Demografik faktörler ve Açık ise Öğrencilerinin Sorunları Anketi
olmak üzere 2 ana bölümden oluşturulması planlanmaktadır. İkinci Bölüm olan Açık Lise Öğrencilerinin
Sorunlarını Değerlendirme Anketi; 33 sorudan oluşturulmuştur.
2.3.2 Kişisel Bilgiler ve Demografik faktörler
Bu bölümde ankete katılan öğrencilerin kimlik bilgileri, cinsiyetleri, yaşları, medeni durumları ve
açık öğretimi tercih etme nedenlerine göre sınıflandırma yapılacaktır.
2.3.3 Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketi
Bu bölümde ankete katılanlara araştırmacı tarafından hazırlanan ankette bulunan 41 soru
yöneltilecektir. Ölçme aracı 5’li likert tipinde olduğu Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Yaşadığı Sorunlar
Değerlendirme Anketine dair görüler, “Kesinlikle Katılıyorum” (5), “Katılıyorum” (4), “Kararsızım” (3),
“Katılmıyorum” (2), “Kesinlikle Katılmıyorum” (1) şeklinde puanlanacaktır.
Beş dereceli likert tipi ölçme aracı olarak geliştirilen anketin puan aralığı aşağıda belirtilmiştir:
Tablo 1: Beş dereceli likert tipi ölçme aracı olarak geliştirilen anketin puan aralığı
Seçenek Seçenek Puanı Seçenek Puan Aralığı
“Kesinlikle Katılmıyorum” 1 1,00 - 1,79
“Katılmıyorum” 2 1,80 - 2,59
“Kararsızım” 3 2,60 - 3,39
“Katılıyorum” 4 3,40 - 4,19
“Kesinlikle Katılıyorum” 5 4,20 - 5,00
Likert tipi beşli derecelendirmenin kullanıldığı bir tutum ölçeğinin güvenirliği için Cronbach
tarafından geliştirilmiş olan alfa(α) katsayısı kullanılır (Tavşancıl, 2006. 152).
275
“Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketi” ne ilişkin hesaplanan güvenilirlik katsayısı
değeri ve maddelerin Cronbach's Alpha değeri aşağıda verilmiştir.
Tablo 2: Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketi Güvenilirlik Katsayısı
Cronbach's
Alpha N of Items
,828 33
Tablo 3: “Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketi” Maddelerin Katsayıları
Item-Total
Statistics
Scale Mean if
Item Deleted
Scale Variance if
Item Deleted
Corrected Item-
Total Correlation
Cronbach's Alpha
if Item Deleted
M1 114,786 171,652 0,250 0,826
M2 114,530 166,906 0,374 0,822
M3 114,632 160,131 0,643 0,812
M4 114,120 170,520 0,378 0,822
M5 116,265 175,524 0,060 0,834
M6 114,812 162,844 0,495 0,817
M7 114,667 164,224 0,486 0,818
M8 114,607 166,482 0,396 0,821
M9 114,188 170,430 0,314 0,824
M10 114,000 169,621 0,485 0,820
M11 114,291 168,570 0,364 0,822
M12 115,350 174,385 0,093 0,833
M13 115,632 168,907 0,232 0,828
M14 114,308 162,232 0,541 0,816
M15 114,282 166,170 0,490 0,818
M16 114,632 165,769 0,581 0,817
M17 114,521 167,993 0,416 0,821
M18 115,197 182,797 -0,152 0,842
M19 116,795 183,975 -0,255 0,837
M20 115,487 175,545 0,090 0,831
276
M21 114,188 172,706 0,367 0,823
M22 114,000 169,379 0,395 0,822
M23 114,872 163,785 0,544 0,816
M24 114,299 170,315 0,426 0,821
M25 114,342 168,106 0,502 0,819
M26 114,880 166,813 0,438 0,820
M27 114,769 163,334 0,641 0,814
M28 114,171 167,815 0,529 0,819
M29 114,667 164,414 0,471 0,818
M30 114,530 166,941 0,485 0,819
M31 114,795 168,992 0,333 0,823
M32 115,855 179,005 -0,040 0,837
M33 115,838 174,396 0,083 0,834
Alfa katsayısının değerlendirilmesinde uyulan değerlendirme kriterleri incelendiğinde (Özdamar,
1999: 522);
0.00≤α≤0.40 ise ölçek güvenilir değildir.
0.40≤α≤0.60 ise ölçek düşük güvenirliktedir.
0.60≤α≤0.80 ise oldukça güvenilirdir.
0.80≤α≤1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir bir ölçektir.
Hesaplanan değer 0.80≤0,828≤1.00 olduğundan dolayı anket yüksek derecede güvenilirdir.
2.4. Verilerin Analizi ve Yorumlanması
Veriler kullanılabilirlik denetiminden geçirildikten sonra bilgisayara aktarılmış ve çözümlemeler için
gerekli tüm hesaplamalar “SPSS 15.0 (Statistical Package For Social Sciences) for Windows” (Sosyal Bilimler
İçin İstatistik Programı) paket programından yararlanılarak yapılmıştır.
Verilerin çözümlenmesinde ve değerlendirilmesinde frekans (f), ve yüzde (%) ve aritmetik ortalama
(X) istatistiklerinden yararlanılmıştır. Açık lise öğrencilerinin sorunlarını değerlendirme anketi konusundaki
düşüncelerinin; yaşa, Cinsiyete, ücret karşılığı bir işte çalışıp çalışılmamasına göre anlamlı farklılık gösterip
göstermediğinin tespiti için ise t testi, Varyans Analizi ve ANOVA analizi uygulanmıştır.
BULGULAR VE YORUMLAR
3.1. Çalışma Grubuna Ait Bulgular
277
Bu bölümde, Anket uygulanan açık lise öğrencilerine ait kişisel bilgiler ve demografik faktörlerine
göre elde edilen bulgular, frekans ve yüzdelerle verilmiştir.
Tablo 4: Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Erkek 90 76,9 76,9 76,9
Kız 27 23,1 23,1 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı incelendiğinde
toplam 117 Açık Lise Öğrencisinin 90’ının (%70,9) Erkek, 27’sinin (%23,1) Kız öğrenci olduğu görülmüştür.
Bu durum araştırma gurubu içerisinde Kadınların sayısının erkeklerin sayısına göre daha az olduğu ortaya
çıkmıştır.
Tablo 5: Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Yaşlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid 18-21 Yaş 82 70,1 70,1 70,1
22-25 Yaş 30 25,6 25,6 95,7
26-29 Yaş 5 4,3 4,3 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Yaşlarına Göre Dağılımı incelendiğinde toplam
117 Açık Lise Öğrencilerinin 82’sinin (%70,1) 18-21 yaş, 30’unun (%25,6) 22-25 yaş ve 5’inin (%4,3) 26-29
yaş aralığında olduğu görülmüştür. Bu dağılım, yaş değişkeni bakımından alt gruplar içerisinde en kalabalık
grubu 18–21 yaş grubunun oluşturduğunu gözlemlenmiştir.
Tablo 6: Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Açık Liseye Giriş Zamanlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Mezuniyetten 1-
5 yıl sonra
48 41,0 41,0 41,0
Mezuniyetten 6-
10 yıl sonra
59 50,4 50,4 91,5
Mezuniyetten
11-15 yıl sonra
5 4,3 4,3 95,7
278
Mezuniyetten
16-20 yıl sonra
5 4,3 4,3 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Açık Liseye Giriş Zamanlarına Göre Dağılım
incelendiğinde toplam 117 Açık Lise Öğrencisinin 48’inin (% 41,0) 1-5 yıl, 59’nun (%50,4) 6–10 yıl, 5’inin
(%4,3) 11–15 yıl ve 5’inin (%4,3) 16–20 yıldan sonra açık liseye devam etikleri görülmektedir.
Yine bu değişkene göre ortaya çıkan dağılımlarda, 6 – 10 yıl sonra açık liseye devam eden grubun
sayıca en büyük çoğunluğu oluşturduğu tespit edilmiştir.
Tablo 7: Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Ücret Karşılığı Bir İşte Çalışıp Çalışmamalarına Göre
Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Evet 80 68,4 68,4 68,4
Hayır 37 31,6 31,6 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Ücret Karşılığı Bir İşte Çalışıp Çalışmamalarına
Göre Dağılımı incelendiğinde toplam 117 Açık Lise Öğrencisinin 80’inin (%68,4) ücret karşılığı bir işte
çalıştığı ve 37’sinin (%31,6) ücret karşılığı bir işte çalışmadığı gözlemlenmiştir.
Bu değişkene göre ortaya çıkan dağılımlarda, ücret karşılığı bir işte çalışanların oranının en büyük
olduğu tespit edilmiştir.
Tablo 8: Çalışma Grubunu Oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Çalıştığı İş Durumuna Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Memur 16 13,7 13,7 13,7
Işçi 34 29,1 29,1 42,7
Serbest 30 25,6 25,6 68,4
Çalışmıyorum 37 31,6 31,6 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Çalıştığı İş Durumuna Göre Dağılım
incelendiğinde toplam 117 Açık Lise Öğrencisinin 16’sının (%13,7) Memur, 34’ünün (%29,1) İşçi ve 37’sinin
279
(%31,6) Serbest çalışan olduğu görülmüştür. Bu değişkene göre ortaya çıkan dağılımlarda çalışmayanlardan
sonra işçi sayısının çoğunlukta olduğu tespit edilmiştir.
Tablo 9: Çalışma Grubunu Oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Açık Liseyi Tercih Nedenlerine Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Yarım kalan eğitimimi
tamamlamak
16 13,7 13,7 13,7
Bir lise diplomasına sahip
olmak
36 30,8 30,8 44,4
Yükseköğrenime devam
etmek
26 22,2 22,2 66,7
İş imkânlarımı artırmak 18 15,4 15,4 82,1
Çalıştığım işte ilerlemek 6 5,1 5,1 87,2
Bilgi ve kültürümü
artırmak
5 4,3 4,3 91,5
Askerliği ertelemek 10 8,5 8,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çalışma grubunu oluşturan Açık Lise Öğrencilerinin Açık Liseyi Tercih Nedenlerine Göre Dağılımı
incelendiğinde toplam 117 Açık Lise Öğrencilerinin 16’sının (%13,7) “Yarım kalan eğitimimi tamamlamak”,
Lisans mezunu, 36’sının (%30,8) “Bir lise diplomasına sahip olmak”, 26’sının (%22,2) “Yükseköğrenime
devam etmek”, 18’inin(%15,4) “İş imkânlarımı artırmak”, 6’sı (%5,1) “Çalıştığım işte ilerlemek”, 5’inin
(%4,3) “Bilgi ve kültürümü artırmak” ve 10’unun (%8,5) “Askerliği ertelemek” cevabı verdiği görülmektedir.
Ortaya çıkan dağılımlarda en büyük orana (%22,2) ile “Bir lise diplomasına sahip olmak”
isteyenlerin sahip olduğu görülmüştür.
3.2. Açık Lise Öğrencilerinin Sorunları Anketine İlişkin Bulgular
Bu bölümde anketin ikinci bölümünde yer alan 33 soruya verilen cevapların bulguları analiz
edilerek yüzde (%) ve frekans (f) istatistik yöntemiyle verilecektir.
3.2.1 Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular
Açık Lisede Okuyan öğrencilerin Sorunları Anketinin 1, 2 ve 3.sorularına verilen cevaplar
araştırmanın birinci alt problemi olan “Açık Lisede okuyan öğrencilerin Yeni Kayıt ve Kayıt Yenileme
aşamasında yaşadığı sorunlar nelerdir?” sorusunun cevabıdır. Alt probleme ilişkin bulgular aşağıda
verilmiştir.
Tablo 10: Açık Lise Öğrencilerinin "Kayıt için ayrılan süre yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
280
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Katılmıyorum 20 17,1 17,1 18,8
Kararsızım 19 16,2 16,2 35,0
Katılıyorum 58 49,6 49,6 84,6
Kesinlikle Katılıyorum 18 15,4 15,4 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Kayıt için ayrılan süre yeterlidir" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 49,6 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye
verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, kayıt için ayrılan süreyi yeterli gördükleri anlaşılmaktadır.
Tablo 11: Açık Lise Öğrencilerinin "Kayıt ücreti uygundur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 6 5,1 5,1 5,1
Katılmıyorum 14 12,0 12,0 17,1
Kararsızım 7 6,0 6,0 23,1
Katılıyorum 54 46,2 46,2 69,2
Kesinlikle Katılıyorum 36 30,8 30,8 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Kayıt ücreti uygundur" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı % 46,2 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. . Bu ifadeye verilen
cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, kayıt ücretini uygun gördükleri anlaşılmaktadır.
Tablo 12: Açık Lise Öğrencilerinin "Kayıt ve kayıt yenileme işlemleri internetten kolayca yapılabilmektedir" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 24 20,5 20,5 20,5
Kararsızım 16 13,7 13,7 34,2
281
Katılıyorum 42 35,9 35,9 70,1
Kesinlikle Katılıyorum 35 29,9 29,9 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Kayıt ve kayıt yenileme işlemleri internetten
kolayca yapılabilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 35,9 ile Katılıyorum cevabı
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, kayıt ve kayıt yenileme
işlemleri internetten kolayca yapabildiği anlaşılmaktadır.
3.2.2 İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular
Açık Lisede Okuyan öğrencilerin Sorunları Anketinin 4-14.sorularına verilen cevaplar araştırmanın
ikinci alt problemi olan “Açık Lisede okuyan öğrencilerin Öğretim materyallerine (ders kitapları, ders
notları, cd,) ulaşma ve kullanımları aşamasında yaşadığı sorunlar nelerdir?” sorusunun cevabını
vermektedir. İkinci Alt probleme ilişkin bulgular aşağıda verilmiştir.
Tablo 13: Açık Lise Öğrencilerinin "Verilen eğitimin içeriği yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 7 6,0 6,0 6,0
Kararsızım 6 5,1 5,1 11,1
Katılıyorum 53 45,3 45,3 56,4
Kesinlikle Katılıyorum 51 43,6 43,6 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Verilen eğitimin içeriği yeterlidir" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 45,3 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye
verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, verilen eğitimin içeriğini yeterli bulduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 14: Açık Lise Öğrencilerinin "Verilen dersler, gelişimime olumlu katkılar sağlar" İfadesine Katılma Durumlarına
Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 50 42,7 42,7 42,7
Katılmıyorum 32 27,4 27,4 70,1
Kararsızım 16 13,7 13,7 83,8
Katılıyorum 9 7,7 7,7 91,5
282
Kesinlikle Katılıyorum 10 8,5 8,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Verilen dersler, gelişimime olumlu katkılar
sağlar" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 42,7 ile Kesinlikle Katılmıyorum cevabı üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerine verilen derslerin, öğrencilerin
gelişimine olumlu katkılar sağladığı anlaşılmaktadır.
Tablo 15: Açık Lise Öğrencilerinin "Kitaplarda yer alan bilgiler günceldir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 9 7,7 7,7 7,7
Katılmıyorum 14 12,0 12,0 19,7
Kararsızım 21 17,9 17,9 37,6
Katılıyorum 47 40,2 40,2 77,8
Kesinlikle Katılıyorum 26 22,2 22,2 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Kitaplarda yer alan bilgiler günceldir"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 40,2 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu
ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, kitaplarda yer alan bilgilerin güncel olduğuna inandığı
anlaşılmaktadır.
Tablo 16: Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarında ünitelerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak görsel öğelere yer
verilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 5 4,3 4,3 4,3
Katılmıyorum 13 11,1 11,1 15,4
Kararsızım 23 19,7 19,7 35,0
Katılıyorum 45 38,5 38,5 73,5
Kesinlikle Katılıyorum 31 26,5 26,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
283
Çözümlenen verilere göre "Ders kitaplarında ünitelerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak görsel
öğelere yer verilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 38,5ile Katılıyorum cevabı
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, ders kitaplarında
ünitelerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak görsel öğelere yer verilmesi gerektiği konusunda hemfikir
olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 17: Açık Lise Öğrencilerinin "Kitapların sayfa düzeni ve baskısı rahat okumayı sağlamaktadır" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 5 4,3 4,3 4,3
Katılmıyorum 13 11,1 11,1 15,4
Kararsızım 20 17,1 17,1 32,5
Katılıyorum 44 37,6 37,6 70,1
Kesinlikle Katılıyorum 35 29,9 29,9 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Kitapların sayfa düzeni ve baskısı rahat
okumayı sağlamaktadır" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 37,6 ile Katılıyorum cevabı
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, kitapların sayfa düzeni ve
baskısının rahat okumayı sağladığı anlaşılmaktadır.
Tablo 18: Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitapları konu kapsamı bakımından yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına
Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Katılmıyorum 6 5,1 5,1 6,8
Kararsızım 14 12,0 12,0 18,8
Katılıyorum 40 34,2 34,2 53,0
Kesinlikle Katılıyorum 55 47,0 47,0 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitapları konu kapsamı bakımından
yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 47,0 ile Kesinlikle Katılıyorum cevabı üzerinde
284
yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin ders kitaplarının konu kapsamı
bakımından yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 19: Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarında konularla ilgili örneklemeler, konuları açıklamakta yeterlidir"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Kararsızım 10 8,5 8,5 10,3
Katılıyorum 46 39,3 39,3 49,6
Kesinlikle Katılıyorum 59 50,4 50,4 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarında konularla ilgili örneklemeler,
konuları açıklamakta yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 50,4 ile Kesinlikle
Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır.
Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarında konularla ilgili örneklemeler, konuları açıklamakta
yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı incelendiğinde toplam 117 kişinin 59’unun (%50,4)
Kesinlikle Katılıyorum cevabı verdiği 46’sının (%39,3) Katılıyorum cevabı verdiği ve 10’unun (%8,5)
Kararsızım cevabı verdiği, 2’sinin (%1,7) Katılmıyorum cevabı verdiği görülmüştür. Bu ifadeye verilen
cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, ders kitaplarında konularla ilgili örneklemelerin, konuları açıklamakta
yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 20: Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarındaki ünitelerin anlatımı öğrenme seviyeme uygundur" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 3 2,6 2,6 2,6
Katılmıyorum 8 6,8 6,8 9,4
Kararsızım 13 11,1 11,1 20,5
Katılıyorum 44 37,6 37,6 58,1
Kesinlikle Katılıyorum 49 41,9 41,9 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarındaki ünitelerin anlatımı
öğrenme seviyeme uygundur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 41,9 ile Kesinlikle
285
Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, ders
kitaplarındaki ünitelerin anlatımının öğrenme seviyelerine uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 21: Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarında kullanılan dil, sade ve anlaşılır niteliktedir" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 17 14,5 14,5 14,5
Katılmıyorum 29 24,8 24,8 39,3
Kararsızım 18 15,4 15,4 54,7
Katılıyorum 39 33,3 33,3 88,0
Kesinlikle Katılıyorum 14 12,0 12,0 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarında kullanılan dil, sade ve
anlaşılır niteliktedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 33,3 ile Katılıyorum cevabı üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, ders kitaplarında kullanılan dilin,
sade ve anlaşılır niteliktedir olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 22: Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarındaki ünitelerin sonunda, öğrenme düzeyini kontrol etme amaçlı
yeterli sayıda soruya yer verilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 25 21,4 21,4 21,4
Katılmıyorum 38 32,5 32,5 53,8
Kararsızım 12 10,3 10,3 64,1
Katılıyorum 25 21,4 21,4 85,5
Kesinlikle Katılıyorum 17 14,5 14,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Ders kitaplarındaki ünitelerin sonunda,
öğrenme düzeyini kontrol etme amaçlı yeterli sayıda soruya yer verilmektedir" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı % 32,5 ile Katılmıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen
cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, ders kitaplarında ünitelerin sonunda, öğrenme düzeyini kontrol etme
amaçlı yeterli sayıda soruya yer verilmediği anlaşılmaktadır.
286
Tablo 23: Açık Lise Öğrencilerinin "Kitap ihtiyaçları zamanında karşılanmaktadır" İfadesine Katılma Durumlarına Göre
Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 5 4,3 4,3 4,3
Katılmıyorum 11 9,4 9,4 13,7
Kararsızım 8 6,8 6,8 20,5
Katılıyorum 39 33,3 33,3 53,8
Kesinlikle Katılıyorum 54 46,2 46,2 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Kitap ihtiyaçları zamanında karşılanmaktadır"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 46,2 ile Kesinlikle Katılıyorum cevabı üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, kitap ihtiyaçlarının zamanında
karşılandığı anlaşılmaktadır.
3.2.3 Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular
Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketinin 15-22.sorularına verilen cevaplar
araştırmanın üçüncü alt problemi olan “Açık Lisede okuyan öğrencilerin sınav hizmetlerine ilişkin yaşadığı
sorunlar nelerdir?” sorusunun cevabını vermektedir. Üçüncü Alt probleme ilişkin bulgular aşağıda
verilmiştir.
Tablo 24: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınava giriş belgelerine internetten kolayca ulaşılabilmektedir" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 10 8,5 8,5 8,5
Kararsızım 18 15,4 15,4 23,9
Katılıyorum 39 33,3 33,3 57,3
Kesinlikle Katılıyorum 50 42,7 42,7 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınava giriş belgelerine internetten kolayca
ulaşılabilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 42,7 ile Kesinlikle Katılıyorum cevabı
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, sınava giriş belgelerine
internetten kolayca ulaşılabildikleri anlaşılmaktadır.
287
Tablo 25: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav yerleri belirlenirken ulaşım kolaylığı dikkate alınmaktadır" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 7 6,0 6,0 6,0
Kararsızım 39 33,3 33,3 39,3
Katılıyorum 47 40,2 40,2 79,5
Kesinlikle Katılıyorum 24 20,5 20,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav yerleri belirlenirken ulaşım kolaylığı
dikkate alınmaktadır" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 40,2 ile Katılıyorum cevabı üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, sınav yerleri belirlenirken ulaşım
kolaylığının dikkate alındığı anlaşılmaktadır.
Tablo 26: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınava girilen derslikler uygundur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Katılmıyorum 10 8,5 8,5 10,3
Kararsızım 20 17,1 17,1 27,4
Katılıyorum 55 47,0 47,0 74,4
Kesinlikle Katılıyorum 30 25,6 25,6 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınava girilen derslikler uygundur" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 47,0 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye
verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin, sınava girdikleri dersliklerin uygun olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 27: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav salonlarındaki öğrenci sayısı uygundur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre
Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 18 15,4 15,4 15,4
Katılmıyorum 15 12,8 12,8 28,2
288
Kararsızım 25 21,4 21,4 49,6
Katılıyorum 45 38,5 38,5 88,0
Kesinlikle Katılıyorum 14 12,0 12,0 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav salonlarındaki öğrenci sayısı uygundur"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 38,5 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu
ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin sınav salonlarındaki öğrenci sayısının uygun olduğu
anlaşılmaktadır.
Tablo 28: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınavlarda çıkan sorular ile ders kitapları ve ders notları içerik acısından
uyumludur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 63 53,8 53,8 53,8
Katılmıyorum 45 38,5 38,5 92,3
Kararsızım 3 2,6 2,6 94,9
Katılıyorum 6 5,1 5,1 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınavlarda çıkan sorular ile ders kitapları ve
ders notları içerik acısından uyumludur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 53,8 ile Kesinlikle
Katılmıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin
sınavlarında çıkan sorular ile ders kitapları ve ders notları içerik açısından uyumlu olmadığı anlaşılmaktadır.
Tablo 29: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınavlarda her ders için verilen süre yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre
Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 13 11,1 11,1 11,1
Katılmıyorum 27 23,1 23,1 34,2
Kararsızım 42 35,9 35,9 70,1
Katılıyorum 29 24,8 24,8 94,9
Kesinlikle Katılıyorum 6 5,1 5,1 100,0
Total 117 100,0 100,0
289
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınavlarda her ders için verilen süre yeterlidir"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 35,9 ile Kararsızım cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu
ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin sınavlarında her ders için verilen sürenin yeterli olması
konusunda kararsız oldukları anlaşılmaktadır.
Tablo 30: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav soruları sayı bakımından yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre
Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kararsızım 14 12,0 12,0 12,0
Katılıyorum 66 56,4 56,4 68,4
Kesinlikle Katılıyorum 37 31,6 31,6 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav soruları sayı bakımından yeterlidir"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 56,4 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu
ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin sınavlarındaki soruların sayı bakımından yeterli olduğu
anlaşılmaktadır.
Tablo 31: Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav sorularının zorluk derecesi seviyeme uygundur" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Katılmıyorum 3 2,6 2,6 4,3
Kararsızım 10 8,5 8,5 12,8
Katılıyorum 35 29,9 29,9 42,7
Kesinlikle Katılıyorum 67 57,3 57,3 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Sınav sorularının zorluk derecesi seviyeme
uygundur" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 57,3 ile Kesinlikle Katılıyorum cevabı üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin sınavlarındaki sorularının zorluk
derecesinin seviyelerine uygun olduğu anlaşılmaktadır.
3.2.4 Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular
290
Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketinin 23-29. sorularına verilen cevaplar
araştırmanın dördüncü alt problemi olan “Açık Lisede okuyan öğrencilerin Halk Eğitim Müdürlüklerinde,
destek hizmetlerine ilişkin yaşadıkları sorunlar nelerdir?” sorusunun cevabını vermektedir. Dördüncü Alt
probleme ilişkin bulgular aşağıda verilmiştir.
Tablo 32: Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrenci belgesi, çıkma belgesi, tasdikname, diploma vb. belgelere ihtiyaç
duyulduğunda, Açık Öğretim Lisesi'nden istenilen zamanda temin edilebilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına
Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Katılmıyorum 23 19,7 19,7 21,4
Kararsızım 23 19,7 19,7 41,0
Katılıyorum 51 43,6 43,6 84,6
Kesinlikle Katılıyorum 18 15,4 15,4 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre "Öğrenci belgesi, çıkma belgesi, tasdikname, diploma vb. belgelere
ihtiyaç duyulduğunda, Açık Öğretim Lisesi'nden istenilen zamanda temin edilebilmektedir" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 43,6 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye
verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin öğrenci belgesi, çıkma belgesi, tasdikname, diploma vb.
belgelere ihtiyaç duyulduğunda, Açık Öğretim Lisesi'nden istenilen zamanda temin edilebildikleri
anlaşılmaktadır.
Tablo 33: Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda, Halk Eğitim Merkezi'ndeki görevlilere kolayca
ulaşabilmektedir” İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Kararsızım 22 18,8 18,8 20,5
Katılıyorum 57 48,7 48,7 69,2
Kesinlikle Katılıyorum 36 30,8 30,8 100,0
Total 117 100,0 100,0
Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda, Halk Eğitim Merkezi'ndeki görevlilere
kolayca ulaşabilmektedir” İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı incelendiğinde toplam 117 kişinin
36’sının (%30,8) Kesinlikle Katılıyorum cevabı verdiği 57’sinin (%48,7) Katılıyorum cevabı verdiği ve 22’sinin
(%18,8) Kararsızım cevabı verdiği, 2’sinin (%1,7) Katılmıyorum cevabı verdiği görülmüştür. Çözümlenen
291
verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda, Halk Eğitim Merkezi'ndeki görevlilere
kolayca ulaşabilmektedir” İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 48,7 ile Katılıyorum cevabı
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin ihtiyaç duyduklarında,
Halk Eğitim Merkezi'ndeki görevlilere kolayca ulaşabildikleri anlaşılmaktadır.
Tablo 34: Açık Lise Öğrencilerinin "Halk Eğitim Merkezi'ndeki yetkililerin davranışları yol göstericidir" İfadesine
Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 5 4,3 4,3 4,3
Kararsızım 20 17,1 17,1 21,4
Katılıyorum 57 48,7 48,7 70,1
Kesinlikle Katılıyorum 35 29,9 29,9 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Halk Eğitim Merkezi'ndeki yetkililerin
davranışları yol göstericidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 48,7 ile Katılıyorum cevabı
üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan, Halk Eğitim Merkezi'ndeki yetkililerin
davranışlarının yol gösterici olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 35: Açık Lise Öğrencilerinin "Halk Eğitim Merkezi'ne iletilen sorunlar, dikkatle dinlenmekte ve sorunun
çözümüne caba gösterilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 5 4,3 4,3 4,3
Katılmıyorum 12 10,3 10,3 14,5
Kararsızım 36 30,8 30,8 45,3
Katılıyorum 47 40,2 40,2 85,5
Kesinlikle Katılıyorum 17 14,5 14,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Halk Eğitim Merkezi'ne iletilen sorunlar,
dikkatle dinlenmekte ve sorunun çözümüne caba gösterilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre
Dağılımı % 40,2 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Lise
Öğrencilerinin Halk Eğitim Merkezi'ne iletilen sorunlarının dikkatle dinlendiği ve sorunun çözümüne çaba
gösterildiği anlaşılmaktadır.
292
Tablo 36: Açık Lise Öğrencilerinin "Halk Eğitim Merkezi tarafından düzenlenen belgelere ihtiyaç duyulduğunda, bu
merkezlerden zamanında temin edilebilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 18 15,4 15,4 15,4
Kararsızım 26 22,2 22,2 37,6
Katılıyorum 56 47,9 47,9 85,5
Kesinlikle Katılıyorum 17 14,5 14,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Halk Eğitim Merkezi tarafından düzenlenen
belgelere ihtiyaç duyulduğunda, bu merkezlerden zamanında temin edilebilmektedir" İfadesine Katılma
Durumlarına Göre Dağılımı % 47,9 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen
cevaplardan Açık Lise Öğrencilerinin Halk Eğitim Merkezi tarafından düzenlenen belgelere ihtiyaç
duyulduğunda, bu merkezlerden zamanında temin edilebildiği anlaşılmaktadır.
Tablo 37: Açık Lise Öğrencilerinin "Açık Öğretim Lisesinin çağrı merkezi öğrencilerin sorularına cevap vermede
yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 3 2,6 2,6 2,6
Kararsızım 17 14,5 14,5 17,1
Katılıyorum 49 41,9 41,9 59,0
Kesinlikle Katılıyorum 48 41,0 41,0 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Açık Öğretim Lisesinin çağrı merkezi
öğrencilerin sorularına cevap vermede yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 41,9 ile
Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Öğretim Lisesinin çağrı
merkezinin, öğrencilerin sorularına cevap vermede yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 38: Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda lisede görevli personele kolayca ulaşabilmektedir"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
293
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 5 4,3 4,3 4,3
Katılmıyorum 12 10,3 10,3 14,5
Kararsızım 28 23,9 23,9 38,5
Katılıyorum 38 32,5 32,5 70,9
Kesinlikle Katılıyorum 34 29,1 29,1 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda lisede görevli
personele kolayca ulaşabilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 32,5 ile Katılıyorum
cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Öğretim Lisesi öğrencilerin ihtiyaç
duyduklarında lisede görevli personele kolayca ulaşabildiği anlaşılmaktadır.
3.2.5 Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular
Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketinin 30-33. sorularına verilen cevaplar
araştırmanın beşinci alt problemi olan “Açık Lisede okuyan öğrencilerin AÖL siteminin kullanımı ve sistemin
anlaşılırlığı konusunda sorunlar nelerdir?” sorusunun cevabını vermektedir. Beşinci Alt probleme ilişkin
bulgular aşağıda verilmiştir.
Tablo 39: Açık Lise Öğrencilerinin "Bilgi Edinme Birimi (BİMER), öğrencilerin ihtiyaçlarına ve sorularına cevap vermede
yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Katılmıyorum 10 8,5 8,5 8,5
Kararsızım 28 23,9 23,9 32,5
Katılıyorum 48 41,0 41,0 73,5
Kesinlikle Katılıyorum 31 26,5 26,5 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Bilgi Edinme Birimi (BİMER), öğrencilerin
ihtiyaçlarına ve sorularına cevap vermede yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 41,0
ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Öğretim Lisesi
öğrencilerinin Bilgi Edinme Biriminin (BİMER), öğrencilerin ihtiyaçlarına ve sorularına cevap vermede
yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 40: Açık Lise Öğrencilerinin "Açık Öğretim Lisesini tanıtıcı dokuman ve materyaller (afiş, broşür, kayıt kavuzu,
bülten vb.) yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
294
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 2 1,7 1,7 1,7
Katılmıyorum 22 18,8 18,8 20,5
Kararsızım 20 17,1 17,1 37,6
Katılıyorum 51 43,6 43,6 81,2
Kesinlikle Katılıyorum 22 18,8 18,8 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Açık Öğretim Lisesini tanıtıcı dokuman ve
materyaller (afis, broşür, kayıt kavuzu, bülten vb.) yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
% 43,6 ile Katılıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık Öğretim Lisesini
tanıtıcı doküman ve materyallerin (afis, broşür, kayıt kavuzu, bülten vb.) yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 41: Açık Lise Öğrencilerinin "Açık Öğretim Lisesinin web sayfası (aol.meb.gov.tr), Liseyle ilgili her türlü bilgiye
ulamsak için yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 27 23,1 23,1 23,1
Katılmıyorum 39 33,3 33,3 56,4
Kararsızım 20 17,1 17,1 73,5
Katılıyorum 24 20,5 20,5 94,0
Kesinlikle Katılıyorum 7 6,0 6,0 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Açık Öğretim Lisesinin web sayfası
(aol.meb.gov.tr), Liseyle ilgili her türlü bilgiye ulamsak için yeterlidir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre
Dağılımı % 33,3 ile Katılmıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu ifadeye verilen cevaplardan Açık
Öğretim Lisesinin web sayfasının (aol.meb.gov.tr), Liseyle ilgili her türlü bilgiye ulaşmak için yeterli olmadığı
anlaşılmaktadır.
Tablo 42: Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrencileri ilgilendiren duyurular, yenilikler ve sistemde yapılan değişiklikler, mesaj
yoluyla veya web sayfasında zamanında öğrenciye iletilmektedir" İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid Kesinlikle Katılmıyorum 31 26,5 26,5 26,5
295
Katılmıyorum 37 31,6 31,6 58,1
Kararsızım 18 15,4 15,4 73,5
Katılıyorum 16 13,7 13,7 87,2
Kesinlikle Katılıyorum 15 12,8 12,8 100,0
Total 117 100,0 100,0
Çözümlenen verilere göre Açık Lise Öğrencilerinin "Öğrencileri ilgilendiren duyurular, yenilikler ve
sistemde yapılan değişiklikler, mesaj yoluyla veya web sayfasında zamanında öğrenciye iletilmektedir"
İfadesine Katılma Durumlarına Göre Dağılımı % 31,6 ile Katılmıyorum cevabı üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu
ifadeye verilen cevaplardan Öğrencileri ilgilendiren duyurular, yenilikler ve sistemde yapılan değişikliklerin,
mesaj yoluyla veya web sayfasında zamanında öğrenciye iletilmediği anlaşılmaktadır.
3.2.6 Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular
Araştırmanın altıncı alt problemi olan “Açık lise öğrencilerin açık lise sürecinde en çok karşılaştığı
sorunlar nelerdir?” sorusuna cevap olarak, Açık Lisede Okuyan Öğrencilerin Sorunları Anketinde bulunan
ifadelerin ortalamaları ve standart sapmaları hesaplanmıştır. Hesaplanan değerler aşağıda sunulmuştur:
Tablo 43: Açık Lise Öğrencilerinin Yaşadıkları Problem Ortalamaları
İFADELER N Minimum Maximum Mean
Std.
Deviation
"Sınavlarda çıkan sorular ile ders kitapları ve ders
notları içerik acısından uyumludur" 117 1,00 4,00 1,59 0,78
"Verilen dersler, gelişimime olumlu katkılar sağlar" 117 1,00 5,00 2,12 1,28
"Açık Öğretim Lisesinin web sayfası (mail.meb.gov.tr),
Liseyle ilgili her türlü bilgiye ulamsak için yeterlidir" 117 1,00 5,00 2,53 1,22
"Öğrencileri ilgilendiren duyurular, yenilikler ve
sistemde yapılan değişiklikler, mesaj yoluyla veya web
sayfasında zamanında öğrenciye iletilmektedir" 117 1,00 5,00 2,55 1,36
"Ders kitaplarındaki ünitelerin sonunda, öğrenme
düzeyini kontrol etme amaçlı yeterli sayıda soruya yer
verilmektedir" 117 1,00 5,00 2,75 1,39
"Sınavlarda her ders için verilen süre yeterlidir" 117 1,00 5,00 2,90 1,06
"Ders kitaplarında kullanılan dil, sade ve anlaşılır
niteliktedir" 117 1,00 5,00 3,03 1,29
"Sınav salonlarındaki öğrenci sayısı uygundur" 117 1,00 5,00 3,19 1,26
296
"Halk Eğitim Merkezi'ne iletilen sorunlar, dikkatle
dinlenmekte ve sorunun çözümüne caba
gösterilmektedir" 117 1,00 5,00 3,50 1,01
"Öğrenci belgesi, çıkma belgesi, tasdikname, diploma
vb. belgelere ihtiyaç duyulduğunda, Açık Öğretim
Lisesi'nden istenilen zamanda temin edilebilmektedir" 117 1,00 5,00 3,51 1,03
"Kitaplarda yer alan bilgiler günceldir" 117 1,00 5,00 3,57 1,18
"Açık Öğretim Lisesini tanıtıcı dokuman ve materyaller
(afis, broşür, kayıt kavuzu, bülten vb.) yeterlidir" 117 1,00 5,00 3,59 1,05
"Kayıt için ayrılan süre yeterlidir" 117 1,00 5,00 3,60 1,00
"Halk Eğitim Merkezi tarafından düzenlenen belgelere
ihtiyaç duyulduğunda, bu merkezlerden zamanında
temin edilebilmektedir" 117 2,00 5,00 3,62 0,92
"Ders kitaplarında ünitelerin daha iyi anlaşılmasını
sağlayacak görsel öğelere(resim, sekil, sema, grafik,
tablo vb.) yer verilmektedir" 117 1,00 5,00 3,72 1,11
"Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda lisede görevli
personele kolayca ulaşabilmektedir" 117 1,00 5,00 3,72 1,12
"Kayıt ve kayıt yenileme işlemleri internetten kolayca
yapılabilmektedir" 117 2,00 5,00 3,75 1,10
"Sınav yerleri belirlenirken ulaşım kolaylığı dikkate
alınmaktadır" 117 2,00 5,00 3,75 0,85
"Kitapların sayfa düzeni ve baskısı rahat okumayı
sağlamaktadır" 117 1,00 5,00 3,78 1,12
"Kayıt ücreti uygundur" 117 1,00 5,00 3,85 1,14
"Bilgi Edinme Birimi (BİMER), öğrencilerin ihtiyaçlarına
ve sorularına cevap vermede yeterlidir" 117 2,00 5,00 3,85 0,91
"Sınava girilen derslikler uygundur" 117 1,00 5,00 3,86 0,96
"Halk Eğitim Merkezi'ndeki yetkililerin davranışları yol
göstericidir" 117 2,00 5,00 4,04 0,80
"Kitap ihtiyaçları zamanında karşılanmaktadır" 117 1,00 5,00 4,08 1,14
"Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda, Halk Eğitim
Merkezi'ndeki görevlilere kolayca ulaşabilmektedir. 117 2,00 5,00 4,09 0,75
"Ders kitaplarındaki ünitelerin anlatımı öğrenme
seviyeme uygundur" 117 1,00 5,00 4,09 1,02
297
"Sınava giriş belgelerine internetten kolayca
ulaşılabilmektedir" 117 2,00 5,00 4,10 0,96
"Ders kitapları konu kapsamı bakımından yeterlidir" 117 1,00 5,00 4,20 0,96
"Sınav soruları sayı bakımından yeterlidir" 117 3,00 5,00 4,20 0,63
"Açık Öğretim Lisesinin çağrı merkezi öğrencilerin
sorularına cevap vermede yeterlidir" 117 2,00 5,00 4,21 0,79
"Verilen eğitimin içeriği yeterlidir" 117 2,00 5,00 4,26 0,81
"Sınav sorularının zorluk derecesi seviyeme uygundur" 117 1,00 5,00 4,38 0,88
"Ders kitaplarında konularla ilgili örneklemeler,
konuları açıklamakta yeterlidir" 117 2,00 5,00 4,38 0,72
Açık lisede okuyan öğrencilerin, sorunlarına ilişkin ortalamalar hesaplanırken sorular olumlu
sorulduğundan problem algılarına ilişkin değer hesaplamaları için en büyük sorun, en küçük değer baz
alınarak verilmiştir.
Açık lise Öğrencilerinin en çok yaşadığı o sorunlar incelendiğinde "Sınavlarda çıkan sorular ile
ders kitapları ve ders notları içerik acısından uyumu" ( X =1,59), "Verilen derslerin, gelişime olumlu katkı
sağlaması" ( X =2,12), "Açık Öğretim Lisesinin web sayfası (mail.meb.gov.tr), de liseyle ilgili her türlü bilgiye
ulaşma yeterlidir" ( X =2,53), "Öğrencileri ilgilendiren duyuruların, yenilikler ve sistemde yapılan
değişikliklerin, mesaj yoluyla veya web sayfasında zamanında öğrenciye iletilmesi"( X =2,55) ve "Ders
kitaplarındaki ünitelerin sonunda, öğrenme düzeyini kontrol etme amaçlı yeterli sayıda soruya yer
verilmemesi"( X =2,75) ilk 5 sırayı alan sorunlardır.
3.2.7 Yedinci Alt Probleme İlişkin Bulgular
Araştırmanın yedinci alt problemi olan Açık Lise Öğrencilerinin yaşadığı sorunların, yaşa,
cinsiyete, medeni duruma ve ücret karşılığı bir işte çalışıp çalışmamasına göre farklılık gösterip
göstermediğinin tespiti için yapılan t- testi ANOVA analizi sonuçları aşağıda verilmiştir.
Tablo 44: Yaşa Göre Farklılaşma
ANOVA SONUÇLARI (YAŞ) Kareler
Toplamı df
Kareler
Ortalaması F p
Anlamlılık
Düzeyi
"Kayıt için ayrılan süre
yeterlidir"
Between
Groups 1,163 2 0,581
0,577 0,563
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 114,957 114 1,008
Total 116,120 116
298
"Kayıt ücreti uygundur"
Between
Groups 6,332 2 3,166
2,503 0,086
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 144,198 114 1,265
Total 150,530 116
"Kayıt ve kayıt yenileme
işlemleri internetten kolayca
yapılabilmektedir"
Between
Groups 4,297 2 2,148
1,807 0,169
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 135,515 114 1,189
Total 139,812 116
"Verilen eğitimin içeriği
yeterlidir"
Between
Groups 0,989 2 0,494
0,744 0,478
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 75,798 114 0,665
Total 76,786 116
"Verilen dersler, gelişimime
olumlu katkılar sağlar"
Between
Groups 3,246 2 1,623
0,989 0,375
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 187,079 114 1,641
Total 190,325 116
"Kitaplarda yer alan bilgiler
günceldir"
Between
Groups 0,715 2 0,357
0,252 0,778
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 161,918 114 1,420
Total 162,632 116
"Ders kitaplarında ünitelerin
daha iyi anlaşılmasını sağlayacak
görsel öğelere(resim, sekil,
sema, grafik, tablo vb.) yer
verilmektedir"
Between
Groups 0,077 2 0,038
0,031 0,970
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 141,615 114 1,242
Total 141,692 116
"Kitapların sayfa düzeni ve
baskısı rahat okumayı
sağlamaktadır"
Between
Groups 2,298 2 1,149
0,910 0,405
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 143,924 114 1,262
Total 146,222 116
299
"Ders kitapları konu kapsamı
bakımından yeterlidir"
Between
Groups 0,973 2 0,486
0,526 0,593
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 105,506 114 0,925
Total 106,479 116
"Ders kitaplarında konularla ilgili
örneklemeler, konuları
açıklamakta yeterlidir"
Between
Groups 0,101 2 0,051
0,097 0,908
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 59,591 114 0,523
Total 59,692 116
"Ders kitaplarındaki ünitelerin
anlatımı öğrenme seviyeme
uygundur"
Between
Groups 1,563 2 0,782
0,753 0,473
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 118,402 114 1,039
Total 119,966 116
"Ders kitaplarında kullanılan dil,
sade ve anlaşılır niteliktedir"
Between
Groups 0,397 2 0,198
0,118 0,889
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 191,467 114 1,680
Total 191,863 116
"Ders kitaplarındaki ünitelerin
sonunda, öğrenme düzeyini
kontrol etme amaçlı yeterli
sayıda soruya yer verilmektedir"
Between
Groups 2,214 2 1,107
0,570 0,567
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 221,598 114 1,944
Total 223,812 116
"Kitap ihtiyaçları zamanında
karşılanmaktadır"
Between
Groups 1,613 2 0,806
0,618 0,541
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 148,695 114 1,304
Total 150,308 116
"Sınava giriş belgelerine
internetten kolayca
ulaşılabilmektedir"
Between
Groups 4,590 2 2,295
2,561 0,082
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 102,179 114 0,896
Total 106,769 116
300
"Sınav yerleri belirlenirken
ulaşım kolaylığı dikkate
alınmaktadır"
Between
Groups 0,390 2 0,195
0,266 0,767
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 83,422 114 0,732
Total 83,812 116
"Sınava girilen derslikler
uygundur"
Between
Groups 1,492 2 0,746
0,815 0,445
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 104,320 114 0,915
Total 105,812 116
"Sınava girilen derslikler
uygundur"
Between
Groups 5,587 2 2,793
1,786 0,172
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 178,276 114 1,564
Total 183,863 116
"Sınavlarda çıkan sorular ile ders
kitapları ve ders notları içerik
acısından uyumludur"
Between
Groups 1,147 2 0,573
0,945 0,392
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 69,161 114 0,607
Total 70,308 116
"Sınavlarda her ders için verilen
süre yeterlidir"
Between
Groups 4,805 2 2,403
2,174 0,118
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 125,964 114 1,105
Total 130,769 116
"Sınav soruları sayı bakımından
yeterlidir"
Between
Groups 0,001 2 0,000
0,001 0,999
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 46,478 114 0,408
Total 46,479 116
"Sınav sorularının zorluk
derecesi seviyeme uygundur"
Between
Groups 1,065 2 0,532
0,685 0,506
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 88,628 114 0,777
Total 89,692 116
301
"Öğrenci belgesi, çıkma belgesi,
tasdikname, diploma vb.
belgelere ihtiyaç duyulduğunda,
Açık Öğretim Lisesi'nden
istenilen zamanda temin
edilebilmektedir"
Between
Groups 0,513 2 0,256
0,238 0,788
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 122,718 114 1,076
Total 123,231 116
"Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda,
Halk Eğitim Merkezi'ndeki
görevlilere kolayca
ulaşabilmektedir.
Between
Groups 0,466 2 0,233
0,411 0,664
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 64,679 114 0,567
Total 65,145 116
"Halk Eğitim Merkezi'ndeki
yetkililerin davranışları yol
göstericidir"
Between
Groups 0,129 2 0,065
0,099 0,906
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 74,657 114 0,655
Total 74,786 116
"Halk Eğitim Merkezi'ne iletilen
sorunlar, dikkatle dinlenmekte
ve sorunun çözümüne caba
gösterilmektedir"
Between
Groups 0,460 2 0,230
0,225 0,799
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 116,788 114 1,024
Total 117,248 116
"Halk Eğitim Merkezi tarafından
düzenlenen belgelere ihtiyaç
duyulduğunda, bu merkezlerden
zamanında temin
edilebilmektedir"
Between
Groups 2,031 2 1,016
1,210 0,302
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 95,661 114 0,839
Total 97,692 116
"Açık Öğretim Lisesinin çağrı
merkezi öğrencilerin sorularına
cevap vermede yeterlidir"
Between
Groups 0,009 2 0,005
0,007 0,993
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 71,649 114 0,628
Total 71,658 116
"Öğrenciler ihtiyaç duyduğunda
lisede görevli personele kolayca
ulaşabilmektedir"
Between
Groups 4,013 2 2,007
1,615 0,203
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 141,679 114 1,243
Total 145,692 116
302
"Bilgi Edinme Birimi (CİMER),
öğrencilerin ihtiyaçlarına ve
sorularına cevap vermede
yeterlidir"
Between
Groups 3,408 2 1,704
2,086 0,129
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 93,122 114 0,817
Total 96,530 116
"Açık Öğretim Lisesini tanıtıcı
dokuman ve materyaller (afis,
broşür, kayıt kavuzu, bülten vb.)
yeterlidir"
Between
Groups 0,346 2 0,173
0,154 0,857
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 127,962 114 1,122
Total 128,308 116
"Açık Öğretim Lisesinin web
sayfası (aol.meb.gov.tr), Liseyle
ilgili her türlü bilgiye ulamsak
için yeterlidir"
Between
Groups 4,188 2 2,094
1,413 0,248
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 168,957 114 1,482
Total 173,145 116
"Öğrencileri ilgilendiren
duyurular, yenilikler ve sistemde
yapılan değişiklikler, mesaj
yoluyla veya web sayfasında
zamanında öğrenciye
iletilmektedir"
Between
Groups 0,096 2 0,048
0,026 0,975
P > 0,05
Anlamlı
değil
Within
Groups 212,895 114 1,868
Total 212,991 116
Yapılan ANOVA analizi sonucuna göre, Açık Lise Öğrencilerinin yaşadığı sorunlar, yaş değişkenine
göre incelendiğinde P<0,05 düzeyinde anlamlı fark göstermediği gözlemlenmiştir.
Tablo 45: Cinsiyete Göre Farklılaşma
İFADELER
CİNSİYET N
(Sayı)
Mean
(Ortalama)
Std.
Deviation
(Standart
sapma)
Std.Error
Mean
(Standart
sapma)
t p Anlamlılık
Düzeyi
"Kayıt için ayrılan
süre yeterlidir"
Erkek 90 3,578 1,027 0,108 -0,403
0,687
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,667 0,920 0,177 -0,428
"Kayıt ücreti
uygundur"
Erkek 90 3,889 1,096 0,116 0,591
0,556
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,741 1,289 0,248 0,541
"Kayıt ve kayıt Erkek 90 3,722 1,122 0,118 -0,536 0,593 P > 0,05
303
yenileme işlemleri
internetten kolayca
yapılabilmektedir"
Kız
27 3,852 1,027 0,198 -0,563
Anlamlı
değil
"Verilen eğitimin
içeriği yeterlidir"
Erkek 90 4,244 0,825 0,087 -0,496
0,621
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,333 0,784 0,151 -0,510
"Verilen dersler,
gelişimime olumlu
katkılar sağlar"
Erkek 90 2,033 1,222 0,129 -1,335
0,184
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 2,407 1,448 0,279 -1,218
"Kitaplarda yer alan
bilgiler günceldir"
Erkek 90 3,556 1,162 0,123 -0,284
0,777
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,630 1,275 0,245 -0,270
"Ders kitaplarında
ünitelerin daha iyi
anlaşılmasını
sağlayacak görsel
öğelere(resim, sekil,
sema, grafik, tablo
vb.) yer
verilmektedir"
Erkek 90 3,644 1,125 0,119 -1,318
0,190
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,963 1,018 0,196 -1,391
"Kitapların sayfa
düzeni ve baskısı
rahat okumayı
sağlamaktadır"
Erkek 90 3,778 1,139 0,120 0,000
1,000
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,778 1,086 0,209 0,000
"Ders kitapları konu
kapsamı
bakımından
yeterlidir"
Erkek 90 4,211 0,942 0,099 0,298
0,766
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,148 1,027 0,198 0,285
"Ders kitaplarında
konularla ilgili
örneklemeler,
konuları
açıklamakta
yeterlidir"
Erkek 90 4,389 0,714 0,075 0,117
0,907
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,370 0,742 0,143 0,115
"Ders kitaplarındaki
ünitelerin anlatımı
öğrenme seviyeme
uygundur"
Erkek 90 4,067 1,079 0,114 -0,529
0,597
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,185 0,786 0,151 -0,626
"Ders kitaplarında
kullanılan dil, sade
ve anlaşılır
Erkek 90 2,967 1,267 0,134 -1,037 0,302 P > 0,05
Anlamlı
Kız 27 3,259 1,347 0,259 -1,003
304
niteliktedir" değil
"Ders kitaplarındaki
ünitelerin sonunda,
öğrenme düzeyini
kontrol etme amaçlı
yeterli sayıda
soruya yer
verilmektedir"
Erkek 90 2,744 1,403 0,148 -0,109
0,913
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 2,778 1,368 0,263 -0,110
"Kitap ihtiyaçları
zamanında
karşılanmaktadır"
Erkek 90 4,078 1,134 0,120 0,015
0,988
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,074 1,174 0,226 0,014
"Sınava giriş
belgelerine
internetten kolayca
ulaşılabilmektedir"
Erkek 90 4,100 0,995 0,105 -0,053
0,958
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,111 0,847 0,163 -0,057
"Sınav yerleri
belirlenirken ulaşım
kolaylığı dikkate
alınmaktadır"
Erkek 90 3,733 0,872 0,092 -0,435
0,664
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,815 0,786 0,151 -0,460
"Sınava girilen
derslikler
uygundur"
Erkek 90 3,911 0,979 0,103 0,990
0,324
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,704 0,869 0,167 1,056
"Sınava girilen
derslikler
uygundur"
Erkek 90 3,156 1,253 0,132 -0,508
0,613
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,296 1,295 0,249 -0,499
"Sınavlarda çıkan
sorular ile ders
kitapları ve ders
notları içerik
acısından
uyumludur"
Erkek 90 1,567 0,765 0,081 -0,584
0,561
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 1,667 0,832 0,160 -0,558
"Sınavlarda her ders
için verilen süre
yeterlidir"
Erkek 90 2,933 1,058 0,112 0,666
0,507
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 2,778 1,086 0,209 0,657
"Sınav soruları sayı
bakımından
yeterlidir"
Erkek 90 4,189 0,669 0,070 -0,239
0,812
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,222 0,506 0,097 -0,277
"Sınav sorularının
zorluk derecesi
seviyeme
Erkek 90 4,333 0,936 0,099 -1,153
0,251
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,556 0,641 0,123 -1,407
305
uygundur"
"Öğrenci belgesi,
çıkma belgesi,
tasdikname,
diploma vb.
belgelere ihtiyaç
duyulduğunda, Açık
Öğretim Lisesi'nden
istenilen zamanda
temin
edilebilmektedir"
Erkek 90 3,522 1,019 0,107 0,179
0,858
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,481 1,087 0,209 0,173
"Öğrenciler ihtiyaç
duyduğunda, Halk
Eğitim
Merkezi'ndeki
görevlilere kolayca
ulaşabilmektedir.
Erkek 90 4,100 0,750 0,079 0,381
0,704
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,037 0,759 0,146 0,379
"Halk Eğitim
Merkezi'ndeki
yetkililerin
davranışları yol
göstericidir"
Erkek 90 4,078 0,838 0,088 0,861
0,391
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,926 0,675 0,130 0,967
"Halk Eğitim
Merkezi'ne iletilen
sorunlar, dikkatle
dinlenmekte ve
sorunun çözümüne
caba
gösterilmektedir"
Erkek 90 3,511 1,030 0,109 0,134
0,894
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,481 0,935 0,180 0,141
"Halk Eğitim
Merkezi tarafından
düzenlenen
belgelere ihtiyaç
duyulduğunda, bu
merkezlerden
zamanında temin
edilebilmektedir"
Erkek 90 3,600 0,958 0,101 -0,330
0,742
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,667 0,784 0,151 -0,367
"Açık Öğretim
Lisesinin çağrı
merkezi
öğrencilerin
sorularına cevap
Erkek 90 4,178 0,829 0,087 -0,901
0,369
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 4,333 0,620 0,119 -1,052
306
vermede yeterlidir"
"Öğrenciler ihtiyaç
duyduğunda lisede
görevli personele
kolayca
ulaşabilmektedir"
Erkek 90 3,789 1,137 0,120 1,253
0,213
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,481 1,051 0,202 1,307
"Bilgi Edinme Birimi
(CİMER),
öğrencilerin
ihtiyaçlarına ve
sorularına cevap
vermede yeterlidir"
Erkek 90 3,911 0,920 0,097 1,224
0,224
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,667 0,877 0,169 1,256
"Açık Öğretim
Lisesini tanıtıcı
dokuman ve
materyaller (afis,
broşür, kayıt
kavuzu, bülten vb.)
yeterlidir"
Erkek 90 3,556 1,072 0,113 -0,640
0,523
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 3,704 0,993 0,191 -0,667
"Açık Öğretim
Lisesinin web
sayfası
(aol.meb.gov.tr),
Liseyle ilgili her
türlü bilgiye
ulamsak için
yeterlidir"
Erkek 90 2,511 1,238 0,131 -0,303
0,763
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 2,593 1,185 0,228 -0,310
"Öğrencileri
ilgilendiren
duyurular, yenilikler
ve sistemde yapılan
değişiklikler, mesaj
yoluyla veya web
sayfasında
zamanında
öğrenciye
iletilmektedir"
Erkek 90 2,578 1,374 0,145 0,447
0,656
P > 0,05
Anlamlı
değil
Kız
27 2,444 1,311 0,252 0,458
Yapılan t-testi sonucuna göre, Açık Lise Öğrencilerinin yaşadığı sorunlar, cinsiyet değişkenine
göre incelendiğinde P<0,05 düzeyinde anlamlı fark göstermediği gözlemlenmiştir.
Tablo 46: Ücretli İşte Çalışıp Çalışmama Durumuna Göre Farklılaşma
307
İFADELER
CİNSİYET N
(Sayı)
Mean
(Ortalama)
Std.
Deviation
(Standart
sapma)
Std.Error
Mean
(Standar
t sapma)
t p Anlamlılık
Düzeyi
"Kayıt için ayrılan
süre yeterlidir"
Çalışıyor
80 3,550 1,078 0,121
-
0,76
6 0,445
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,703 0,812 0,133
-
0,84
9
"Kayıt ücreti
uygundur"
Çalışıyor
80 3,900 1,063 0,119
0,63
1 0,529
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,757 1,300 0,214
0,58
6
"Kayıt ve kayıt
yenileme işlemleri
internetten kolayca
yapılabilmektedir"
Çalışıyor
80 3,775 1,113 0,124
0,33
0 0,742
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,703 1,077 0,177
0,33
4
"Verilen eğitimin
içeriği yeterlidir"
Çalışıyor
80 4,375 0,644 0,072
2,18
6 0,031
(*)
P<0,05
ANLAML
Çalışmıyor
37 4,027 1,067 0,175
1,83
5
"Verilen dersler,
gelişimime olumlu
katkılar sağlar"
Çalışıyor
80 2,175 1,348 0,151
0,68
6 0,494
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 2,000 1,130 0,186
0,73
1
"Kitaplarda yer alan
bilgiler günceldir"
Çalışıyor
80 3,613 1,164 0,130
0,53
4 0,595
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıor
37 3,486 1,239 0,204
0,52
1
"Ders kitaplarında
ünitelerin daha iyi
anlaşılmasını
sağlayacak görsel
öğelere(resim, sekil,
sema, grafik, tablo
vb.) yer
verilmektedir"
Çalışıyor
80 3,800 1,072 0,120
1,18
3
0,239
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,541 1,169 0,192
1,14
6
308
"Kitapların sayfa
düzeni ve baskısı
rahat okumayı
sağlamaktadır"
Çalışıyor
80 3,863 1,016 0,114
1,20
3 0,232
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,595 1,322 0,217
1,09
3
"Ders kitapları konu
kapsamı bakımından
yeterlidir"
Çalışıyor
80 4,188 0,969 0,108
-
0,15
0 0,881
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 4,216 0,947 0,156
-
0,15
1
"Ders kitaplarında
konularla ilgili
örneklemeler,
konuları açıklamakta
yeterlidir"
Çalışıyor
80 4,450 0,593 0,066
1,45
7
0,148
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 4,243 0,925 0,152
1,24
6
"Ders kitaplarındaki
ünitelerin anlatımı
öğrenme seviyeme
uygundur"
Çalışıyor
80 4,200 0,877 0,098
1,67
0 0,098
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,865 1,251 0,206
1,47
1
"Ders kitaplarında
kullanılan dil, sade ve
anlaşılır niteliktedir"
Çalışıyor
80 3,150 1,284 0,144
1,43
9 0,153
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 2,784 1,272 0,209
1,44
4
"Ders kitaplarındaki
ünitelerin sonunda,
öğrenme düzeyini
kontrol etme amaçlı
yeterli sayıda soruya
yer verilmektedir"
Çalışıyor
80 2,663 1,377 0,154
-
1,02
7 0,307
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 2,946 1,413 0,232
-
1,01
7
"Kitap ihtiyaçları
zamanında
karşılanmaktadır"
Çalışıyor
80 4,138 1,076 0,120
0,84
5 0,400
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,946 1,268 0,208
0,79
6
"Sınava giriş
belgelerine
internetten kolayca
ulaşılabilmektedir"
Çalışıyor
80 4,163 0,878 0,098
0,99
4 0,323
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,973 1,118 0,184
0,91
0
309
"Sınav yerleri
belirlenirken ulaşım
kolaylığı dikkate
alınmaktadır"
Çalışıyor
80 3,725 0,842 0,094
-
0,50
6 0,614
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,811 0,877 0,144
-
0,49
9
"Sınava girilen
derslikler uygundur"
Çalışıyor
80 3,850 0,995 0,111
-
0,22
0 0,826
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,892 0,875 0,144
-
0,23
0
"Sınava girilen
derslikler uygundur"
Çalışıyor
80 3,263 1,270 0,142
0,94
0 0,349
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,027 1,236 0,203
0,95
0
"Sınavlarda çıkan
sorular ile ders
kitapları ve ders
notları içerik
acısından
uyumludur"
Çalışıyor
80 1,663 0,871 0,097
1,49
4
0,138
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 1,432 0,502 0,083
1,80
2
"Sınavlarda her ders
için verilen süre
yeterlidir"
Çalışıyor
80 2,813 1,068 0,119
-
1,27
6 0,205
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,081 1,038 0,171
-
1,29
0
"Sınav soruları sayı
bakımından
yeterlidir"
Çalışıyor
80 4,188 0,618 0,069
-
0,22
7 0,821
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 4,216 0,672 0,111
-
0,22
0
"Sınav sorularının
zorluk derecesi
seviyeme uygundur"
Çalışıyor
80 4,463 0,762 0,085
1,41
5 0,160
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 4,216 1,084 0,178
1,24
7
310
"Öğrenci belgesi,
çıkma belgesi,
tasdikname, diploma
vb. belgelere ihtiyaç
duyulduğunda, Açık
Öğretim Lisesi'nden
istenilen zamanda
temin
edilebilmektedir"
Çalışıyor
80 3,675 0,911 0,102
2,56
2
0,012
(*)
P<0,05
ANLAMLI
Çalışmıyor
37 3,162 1,191 0,196
2,32
4
"Öğrenciler ihtiyaç
duyduğunda, Halk
Eğitim Merkezi'ndeki
görevlilere kolayca
ulaşabilmektedir.
Çalışıyor
80 4,100 0,686 0,077
0,30
7
0,759
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 4,054 0,880 0,145
0,28
1
"Halk Eğitim
Merkezi'ndeki
yetkililerin
davranışları yol
göstericidir"
Çalışıyor
80 4,113 0,763 0,085
1,38
7
0,168
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,892 0,875 0,144
1,31
9
"Halk Eğitim
Merkezi'ne iletilen
sorunlar, dikkatle
dinlenmekte ve
sorunun çözümüne
caba
gösterilmektedir"
Çalışıyor
80 3,575 1,028 0,115
1,12
0
0,265
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,351 0,949 0,156
1,15
4
"Halk Eğitim Merkezi
tarafından
düzenlenen belgelere
ihtiyaç
duyulduğunda, bu
merkezlerden
zamanında temin
edilebilmektedir"
Çalışıyor
80 3,638 0,945 0,106
0,38
2
0,703
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,568 0,867 0,143
0,39
4
"Açık Öğretim
Lisesinin çağrı
merkezi öğrencilerin
sorularına cevap
vermede yeterlidir"
Çalışıyor
80 4,213 0,822 0,092
-
0,02
4 0,981
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 4,216 0,712 0,117
-
0,02
5
"Öğrenciler ihtiyaç Çalışıyor 80 3,813 1,068 0,119 1,34
0,181 P > 0,05
311
duyduğunda lisede
görevli personele
kolayca
ulaşabilmektedir"
7 Anlamlı
değil Çalışmıyor
37 3,514 1,216 0,200
1,28
4
"Bilgi Edinme Birimi
(CİMER), öğrencilerin
ihtiyaçlarına ve
sorularına cevap
vermede yeterlidir"
Çalışıyor
80 3,838 0,934 0,104
-
0,29
9 0,766
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,892 0,875 0,144
-
0,30
6
"Açık Öğretim Lisesini
tanıtıcı dokuman ve
materyaller (afis,
broşür, kayıt kavuzu,
bülten vb.) yeterlidir"
Çalışıyor
80 3,575 1,016 0,114
-
0,22
2 0,825
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 3,622 1,139 0,187
-
0,21
3
"Açık Öğretim
Lisesinin web sayfası
(aol.meb.gov.tr),
Liseyle ilgili her türlü
bilgiye ulamsak için
yeterlidir"
Çalışıyor
80 2,575 1,199 0,134
0,58
5
0,560
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 2,432 1,281 0,211
0,57
1
"Öğrencileri
ilgilendiren
duyurular, yenilikler
ve sistemde yapılan
değişiklikler, mesaj
yoluyla veya web
sayfasında
zamanında öğrenciye
iletilmektedir"
Çalışıyor
80 2,513 1,302 0,146
-
0,40
4
0,687
P > 0,05
Anlamlı
değil
Çalışmıyor
37 2,622 1,479 0,243
-
0,38
5
Yapılan t-testi sonucuna göre, Açık Lise Öğrencilerinin yaşadığı sorunlar, ücretli işte çalışıp
çalışmama durumuna P<0,05 düzeyinde anlamlı farklılık göstermektedir. Farklılık gösteren ifadelerin (*)
anlamlılık sütunlarının incelenmesi sonucu, ücret karşılığı işte çalışanların daha fazla sorunla karşılaştığı
görülmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
312
Bu araştırma İzmir ili Bornova İlçesinde Halk Eğitim Müdürlüğü bünyesinde öğrenim gören açık
lise öğrencilerini örneklem alarak yaşadıkları sorunlar belirlemek amacıyla yapılmıştır. Bu bölümde
araştırmayla ilgili bilgiler doğrultusunda ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara dayalı olarak geliştirilen öneriler
bulunmaktadır.
4.1. Sonuçlar
Çalışma grubunun kişisel bilgilerine ilişkin sonuçlar ve alt problemlere ilişkin sonuçlar sırasıyla ele
alınacaktır.
4.1.1 Çalışma Grubunun Kişisel Bilgilerine İlişkin Sonuçlar
Açık Lise Öğrencilerinin kişisel bilgileri ve demografik faktörlerine ilişkin bulgular incelendiğinde,
Kadınların sayısının erkeklerin sayısına göre daha az olduğu, en kalabalık grubu 18–21 yaş grubunun
oluşturduğu, 6 – 10 yıl sonra açık liseye devam eden grubun sayıca en büyük çoğunluğu oluşturduğu
sonucuna varılmıştır.
Ücret karşılığı bir işte çalışanların oranının en büyük olduğu ve çalışanların çoğunun işçi olduğu
görülmektedir. Öğrencilerin açık lise gitme nedenler farklılık gösterse de en büyük çoğunluk bir lise
diplomasına sahip olmak için gitmektedir.
4.1.2.Birinci Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın birinci alt problemi olan; Açık Lisede okuyan öğrencilerin Yeni Kayıt ve Kayıt
Yenileme aşamasında yaşadığı sorunlara ait bulguları incelendiğinde;
Öğrencilerin yarısına yakınının kayıt için sürenin yeterli olduğunu, diğer kısmın ise yeterli
olmadığını savunduğu görülmektedir. Öğrencilerin tamamına yakını ücretlerin uygun olduğu kanısındadır.
Grubun sadece yarısından az bir kısmın internetten kayıt yapma zorluğu yaşadığı görülmektedir.
4.1.3.İkinci Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın ikinci alt problemi olan; Açık Lisede okuyan öğrencilerin Öğretim materyallerine
ulaşma ve kullanımları aşamasında yaşadığı sorunlara ait bulguları incelendiğinde;
Grubun tamamına yakını içeriğin yeterli olduğunu belirtmektedir. Grubun tamamına yakın bir
kısmı verilen derslerin gelişime olumlu katkı sağlamadığını ifade etmektedirler. Grubun yarısına yakını
kitapların güncel olmadığını ve görsel öğelerin azlığını sorun olarak görmektedirler. Grubun yarsı tarafından
yakını kitapların anlatım seviyesinin ise uygun ve dilinin sade olarak değerlendirildiği sonucuna varılmıştır.
Grubun dörtte üçlük bir kısmı kitap dağıtımında ve teminde zorluk yaşamadıklarını belirtmektedirler.
4.1.4.Üçüncü Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın üçüncü alt problemi olan; Açık Lisede okuyan öğrencilerin sınav hizmetlerine ilişkin
yaşadığı sorunlara ait bulguları incelendiğinde;
Sınav giriş belgelerine internetten ulaşmada zorluk çeken kısmın dörtte birlik bir kısım olduğu
görülmektedir. Grubun tamamına yakını, sınav yerlerinin belirlenirken yerleşim yerlerinin dikkate
313
alınmasını istemektedir. Sınav derslikleri hakkında ve sınavdaki mevcut yoğunluğu hakkında problem
yaşayan oran sadece dörtte birlik kısımdır.
Grubun yarısından fazlası, sınavda çıkan sorularla kitap içeriklerinin uyuşmadığını belirtmekte ve
sınav süresinin yetersiz olduğunu ifade etmektedirler. Sınav sorularının seviyesi ise uygun olarak
görülmektedir.
4.1.5.Dördüncü Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın dördüncü alt problemi olan; Açık Lisede okuyan öğrencilerin Halk Eğitim
Müdürlüklerinde, destek hizmetlerine ilişkin yaşadıkları sorunlara ait bulguları incelendiğinde;
Sadece grubun yarısından az bir kısım memnuniyet belirtmekte çoğu memnuniyetsizliğini ifade
etmektedir. Halk Eğitim Müdürlüğü görevlilerinin ilgisizliğinden şikâyetçi olan oran grubun neredeyse
yarısıdır.
4.1.6.Beşinci Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın beşinci alt problemi olan; Açık Lisede okuyan öğrencilerin AÖL siteminin kullanımı
ve sistemin anlaşılırlığı konusunda yaşadıkları sorunlara ait bulguları incelendiğinde;
Grubun yarısından az bir kısmı CİMER faaliyetlerinden memnuniyet bildirmektedir. Yarıya yakın
bir bölüm internet dokümanlarından yararlanabildiği görülmektedir. Grubun yarısından fazlasının web
sitesinin yetersizliğinden ve site hakkında yeniliklerin iletilmediğinden şikâyetçi olduğu görülmektedir.
4.1.7.Altıncı Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın altıncı alt problemi olan; Açık lise öğrencilerin açık lise sürecinde en çok karşılaştığı
sorunlara ait bulguları incelendiğinde;
Sınavlarda çıkan sorular ile ders kitapları ve ders notları içerik açısından uyumu, Verilen derslerin,
gelişime olumlu katkı sağlaması, Açık Öğretim Lisesinin web sayfası (aol.meb.gov.tr), de liseyle ilgili her
türlü bilgiye ulaşımda yetersiz kalması, Öğrencileri ilgilendiren duyuruların, yenilikler ve sistemde yapılan
değişikliklerin, mesaj yoluyla veya web sayfasında zamanında öğrenciye iletilmemesi ve Ders kitaplarındaki
ünitelerin sonunda, öğrenme düzeyini kontrol etme amaçlı yeterli sayıda soruya yer verilmemesi
sorunlarının en fazla sorun olarak algılandığı sonucuna varılmıştır.
4.1.8.Yedinci Alt Probleme İlişkin Sonuçlar
Araştırmanın yedinci alt problemi olan Açık Lise Öğrencilerinin yaşadığı sorunların, yaşa,
cinsiyete, medeni duruma ve ücret karşılığı bir işte çalışıp çalışmamasına göre farklılık gösterip
göstermediğine ilişkin bulgular incelendiğinde, yaşa ve cinsiyete göre farklılaşma olmadığı, ücretli işte
çalışanların ise en çok sorun yaşadığı sonucuna varılmıştır. Bu durumun hem okumak hem de çalışmanın
gösterdiği meşakkatten kaynaklandığı kuvvetle muhtemeldir.
4.2 Öneriler
Araştırma kapsamında aşağıda ki öneriler getirilmiştir:
Öğrencilerin maddi durumu kötü olanlardan kayıt ücreti alınmamalıdır.
314
Kayıt yenileme ortadan kaldırılmalı, okullaşmayı sağlamak için kayıtlar otomatik olarak yapılmalıdır.
Halk Eğitim Müdürlüğü çalışanlarına halkla ilişikler ve iletim hizmet içi eğitimi verilmelidir.
Halk Eğitim Müdürlüklerince açık lise öğrencilerin AÖL web sitesi kullanma kursları açılmalıdır.
Sınav sorularının kitap içeriği haricinde çıkamaması için çaba gösterilmelidir.
Öğrencilerin cep telefon numaraları güncel tutulmalı ve sms ile haberler bildirilmelidir.
Ders kitapları sonundaki değerlendirme soruları daha geniş kapsamlı olmalıdır. Gerekirse ilave soru
kitapçıkları eklenmelidir.
KAYNAKÇA
Akgünler, S. (2007). Meslek Liseleri Bilişim Teknolojileri Derslerinin Öğretim Yöntemleri ve Ölçme Teknikleri
Acısından Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
Akyürek, S. (1998). Açık öğretim Lisesi Öğrencilerinin Öğretime İlişkin Sorunlarının Belirlenmesi.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ada, S. (2001). Türk Eğitim Sistemi. Öğretmenlik Mesleğine Giriş. (Editör: Ö. Demirel ve Z. Kaya). Ankara:
Peçem A Yayıncılık.
Akar, H. (2003). Öğrenci Davranışlarını Etkileyen Etmenler. Sınıf Yönetimi. (Ed: Z. Kaya). Ankara: Peçem
A Yayıncılık.
Aksız, Z. (2001). Yeniden Üretim Kuramı Açısından Dershanedeki Farklılaşmalar. Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü
Alkan, C. (12-15 Kasım 1996). Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişimi. Türkiye I. Uluslararası Uzaktan Eğitim
Sempozyumu Bildiriler. Ankara.
Avcı. N. (1984). Uzaktan Eğitimde Yazılı Malzeme. Eskişehir.
Aydın, C. H. (2003). Uzaktan Eğitimin Geleceğine İlişkin Eğilimler. Elektrik Mühendisliği Dergisi.
Göçmenler, G. (1996). AÖL Uygulamasında Basılı Materyaller (Matematik Kitapları Örneği). Türkiye I.
Uluslar Arası Uzaktan Eğitim Sempozyumu Bildirileri. FRTEB. Ankara.
Gündoğan, A. (2002). Okulöncesi Eğitim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin Karsılaştıkları Sorunlar
(Denizli _lif Örneği). (Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Denizli: Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi.
Hakan, A. Söker, E. Kaya, Z. Güntekin, M. Ve Anıl H. (1997). Açık öğretim Lisesi Uygulamasının
Değerlendirilmesi. Eskişehir: MEB Yayınları.
Çiçek, S. (2005). Kız Meslek Lisesi Açık Lise Programı Uygulamalarında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm
Önerileri (Elazığ, Malatya ve Diyarbakır İlleri Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Çiftçi, S. (2006). Uzaktan Eğitimde Öğrencilerin Ders Çalışma Etkinliklerinin Loğ Verileri Analiz Edilerek
İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
315
Ankara.
Demirkırın, V., Silahtar oğlu, G. (2008). Uzaktan Eğitim; Ne Zaman, Nasıl? Uzaktan Eğitim Portalı.
http://uzaktan eğitim.İstanbul.edu.tr/index.php/component/content/article adresinden 18 Mart
2010 tarihinde alınmıştır.
Dere, S. (2002). Açık öğretim Lisesine Kayıtlı Engelli Öğrencilerin Sisteme İlişkin Görüş ve Beklentilerinin
Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.
Hakan, A. (1991). Eğitim Sorunlarının Çözümünde Açık öğretim Eğitim Bilimlerinde Çağdaş Gelişmeler.
Eskişehir.
Hakan, A. Soner, E. Kaya, Z. Gültekin, M. Anıl,H. (1997). Açık Öğretim Lisesi Uygulamasının
Değerlendirilmesi. Eskişehir.
Hısal, A. (1983). Uzaktan Öğretim Süreçleri ve Yazılı Gereçler. Ankara.
Hısal, A. (1983). Eğitim Teknolojisinden Yararlanmak Eğitim Teknolojisi midir?. Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Dergisi. Ankara.
MEB.(1995). Açık öğretim Lisesi Öğrencilerine Sunulan Hizmetleri Değerlendirme Araştırması Ankara
Örneği. Milli Eğitim Bakanlığı Film Radyo Televizyonla Eğitim Başkanlığı (FRTEB) Araştırma
Planlama ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı (Hizmete Özel- Çoğaltma, Hazırlayan:
Ali AĞIN), Ankara.
Ozerbas, M. A. (1996). Açık öğretim Lisesi Televizyon Ders Programlarının Etkililiğine İlişkin Öğrenci
Görüşleri: Erzurum İli Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Özkahveci, O. (2001). AOL Mesleki Açık öğretim Programı Öğrencileri ile Kız Meslek Lisesi Öğrencilerinin
Akademik başarılarının Karsılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Teker, N. (1996). Uzaktan Öğretim Açık öğretim Lisesi Örneği. Yayımlanmamış Araştırma. Ankara.
Tuncer, M. (2006). Dünyada Uzaktan Eğitim Uygulamaları. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları.
Ulun, F. (1995). Ortaöğretimde Uzaktan Öğretim İçin Model Arayışı. Uzaktan Eğitim. Ankara.
316
BİR ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ: MESLEKİ EĞİTİMDE MİMARİ TAŞ OYMACILIĞI
PROGRAMININ GELİŞTİRİLMESİ (ARSCAP)
Aygül AYKUT86, İsmail KÜÇÜK87
ÖZET
Erasmus+ Programı Mesleki Eğitim için Stratejik Ortaklıklar faaliyeti (KA202) yenilikçi uygulamaların
geliştirilmesi, transferi ve/veya uygulanmasının yanı sıra Avrupa seviyesinde işbirliğini, karşılıklı öğrenmeyi
ve deneyimlerin paylaşılmasını teşvik eden ortak girişimleri desteklemeyi amaçlar. Bu bağlamda bir olgu
olarak ele alınan ARSCAP proje geliştirme faaliyetlerine odaklanan bu çalışma işbirlikçi öğrenmenin
doğasına ilişkin yeterlikleri mercek altına alır ve eğitim alanında proje geliştirme potansiyelinin arttırılması
için gereken koşulları incelemeyi amaçlar.
Bu amaçlar doğrultusunda araştırma da (ARSCAP) 2019 yılı teklif çağrısı dönemi, Erasmus+ Mesleki
Eğitim Stratejik Ortaklıklar( KA202) faaliyeti kapsamında sunulan ve AB tarafından desteklenmeye değer
bulunan Mimari Taş Oymacılığı Programı” “Architectural Stone Carving Programme” ( ARSCAP) proje
başvurusu ve ortaklık süreci bir örnek olay çalışması olarak irdelenmiştir. Süreçteki veriler tam katılımlı
eylem araştırması yöntemiyle elde edilmiş ve geliştirilen gözlem ve odak gurup çalışması verileri ilk elden
içerik analizine tabi tutulmuştur. Dolayısıyla çalışmamız nitel araştırmanın doğasına göre ilerlemiştir.
Elde edilen sonuçlara göre özetle, kurumlarda proje geliştirme potansiyellerinin harekete
geçirilmesi için proje anlayışının fark edilmesi, kurumsal açıdan motivasyon ve işbirliğinin sağlanması ile
takım çalışması ilkelerinin benimsenmesinde bireysel özelliklerin dikkate alınması gerekmektedir. Ayrıca
sürecin belirli uzmanlık alanlarındaki bilgi üretme yöntemleri ve tekniklerinin sürekli yapılandırmakta
olduğu düşünüldüğünde böyle bir faaliyetin eylem içinde öğrenmeyi mümkün kıldığı da görülmüştür. Son
olarak proje geliştirme faaliyetleri dinamik ve yaratıcı bir öğrenme ortamında, eğitimciler ve yöneticilerin
kapasitelerini geliştirme de, disiplinlerarası bilgi akışını güçlendirme de ve transdisipliner bakış açılarını
geliştirerek kurumsal niteliği arttırıcı etkiler sağlayabilecek potansiyel taşımaktadır.
Anahtar kelimeler: Erasmus, Takım Çalışması, Eylem ARAŞTIRMASI, İşbirlikçi Öğrenme.
A CASE STUDY: DEVELOPMENT OF THE ARCHITECTURAL STONE CARVING PROGRAM IN VOCATIONAL
EDUCATION (ARSCAP)
The Erasmus+ Program Strategic Partnerships for Vocational Education (KA202) aims to support
the development, transfer and / or implementation of innovative practices as well as joint initiatives
promoting cooperation, mutual learning and sharing experiences at the European level. This study, which
86
Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi, [email protected] 87
Müdür, Kayseri Olgunlaşma Enstitüsü, Kayseri.
317
focuses on ARSCAP project development activities, which is considered as a phenomenon in this context,
examines the competencies related to the nature of collaborative learning and aims to examine the
conditions required for increasing the project development potential in the field of education.
In line with these purposes, the Architectural Stone Carving Program (ARSCAP), which is offered
within the scope of the Erasmus + Vocational Education Strategic Partnerships (KA202) activity and is
worth supporting by the EU, is the project application and partnership process. It has been scrutinized as a
case study. The data in the process were obtained through the action research method with full
participation and the developed observation and focus group study data were subjected to first-hand
content analysis. Therefore, our study progressed according to the nature of qualitative research.
According to the obtained results, in order to activate the project development potentials in the
institutions, individual characteristics should be taken into account in the realization of the project
approach, ensuring motivation and cooperation from the institutional point of view and adopting the
principles of teamwork. In addition, considering that the process is constantly structuring knowledge
generation methods and techniques in certain areas of expertise, it is seen that such an activity enables
learning in action. Finally, project development activities have the potential to improve the capacities of
educators and administrators in a dynamic and creative learning environment, to strengthen
interdisciplinary information flow and to increase institutional quality by improving transdisciplinary
perspectives.
Keywords: Erasmus, Teamwork, Action Research, Collaborative Learning.
GİRİŞ
Erasmus+ Programı Mesleki Eğitim için Stratejik Ortaklıklar faaliyeti (KA202) yenilikçi uygulamaların
geliştirilmesi, transferi ve/veya uygulanmasının yanı sıra Avrupa seviyesinde işbirliğini, karşılıklı öğrenmeyi
ve deneyimlerin paylaşılmasını teşvik eden ortak girişimleri desteklemeyi amaçlar. Bu bağlamda bir olgu
olarak ele alınan ARSCAP proje geliştirme faaliyetlerine odaklanan bu çalışma işbirlikçi öğrenmenin
doğasına ilişkin yeterlikleri mercek altına alır ve eğitim alanında proje geliştirme potansiyelinin arttırılması
için gereken koşulları incelemeyi amaçlar.
“Mimari Taş Oymacılığı Programı” Projesinin içeriği ve amaçları kısaca şöyledir. Günümüz
koşullarını incelediğimizde Türkiye’de köklü bir tarihe sahip olmasına rağmen, Mimari Taş Oymacılığı
programı sadece bir üniversitede yerel bazda verilmektedir. Ancak bu program istenilen düzeyde ulusal
sektöre katkı sağlamamaktadır. Mevcut müfredatın günümüz taş sektöründeki ihtiyaçları karşılamak için
yetersiz olduğu görülmüştür.
Ayrıca, teknik materyaller, fiziksel alanların ve deneyimli personelin eksikliği, programın yetersiz
olmasının bir başka nedenidir. Projenin amacı Mimari Taş Oymacılığı eğitimi için yeni, güncellenmiş bir
müfredat ve eğitim materyalleri tasarlamaktır. Hedef ise, Anadolu ve Dünya kültürel mirasından tarihi
dokuları atölye çalışmalarına yansıtabilen ve mimari taş oymacılığı ustasını eğiten, kalifiye ve profesyonel
mesleki eğitim öğretmenlerinin sayısını artırmaktır. Projemiz, 4 farklı Avrupa ülkesinden ve 6 ayrı
kurumdan oluşan uluslararası bir konsorsiyum tarafından gerçekleştirilmektedir.
318
Proje Koordinatörü:
KAYSERİ OLGUNLAŞMA ENSTİTÜSÜ
Projenin Türkiye Ortakları:
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ( Kayseri)
EMRETAŞ VE MADENCİLİK A.Ş. ( Kayseri)
Projenin Yabancı Ortakları:
1. UNITUS – Universita Degli Studi Della Tuscia (Italya-Viterbo)
2. EASD – Escuela de Arte de Merida ( İspanya- Merida)
3. SSW COLLEGİUM BALTİCUM- ( Polonya – Szczecin)
Hedef Kitlemiz Eğitimciler, Olgunlaşma Enstitüleri, Meslek Yüksek Okulları, Mesleki Eğitim
Merkezleri, Halk Eğitimi Merkezleri, Taş Oymacılığı ve Maden Sektör Temsilcileri, sektörde kendilerini
geliştirmek isteyen ve sektörün ihtiyaçları doğrultusunda daha yetkin olmak isteyen bireylerdir.
Projemizin Yenilikçi Tarafı, Sektörel ihtiyaçlar doğrultusunda hazırlanmış «taş oymacılığı» müfredatı.
«Klasik Taş Oymacılığı Terminolojisi» adı altında alanında ilk ve tek olacak bir terminoloji kitabı, Videolar ile
zenginleştirilmiş web tabanlı içerik, Ücretsiz, isteyen herkesin erişimine açık online eğitim platformu,
Müfredatın test edileceği Pilot eğitim uygulaması, Kendi stil ve tasarımını ekleyerek geçmişin unutulmuş
örneklerini günümüze uyarlayabilecek taş ustacılığı olarak belirlenmiştir.
Projenin Hedeflenen Sonuçları, İşgücü piyasasının ihtiyacı olan eğitim sistemi ile piyasa arasındaki boşluğun
analizi gerçekleştirilmesi, Sektörün ihtiyacına cevap verecek yeni ve güncellenmiş bir müfredat
geliştirilmesi, Güncel, sürdürülebilir ve yenilikçi eğitim materyalleri hazırlanması; Moodle.org online eğitim
platformu sayesinde proje eğitiminin video formatında ve pdf formatında ücretsiz paylaşımı sağlanması
öngörülmektedir.
Proje Sonrasında Sürdürülebilirlik Açısından Yapılması Planlananlar ise, Proje tamamlandıktan sonra
hazırlanan müfredat teklifleri Milli Eğitim Bakanlığı ve Yüksek Öğrenim Kurumuna sunulacaktır.
Proje hazırlanma süresi 10 haftadır. Projenin çerçevesinin belirlenmesi ve konuya karar verilmesi ile proje
yazma sürecinde aşamalarında üç kişi görev almıştır.
Proje yazma sürecinde yer alan Kişilerin Demografik özellikleri şunlardır. İki kadın bir erkek, yaş dağılımları
iki kişi 40 bir kişi 50 yaşındadır. Alanları ise, bir kişi İngilizce bölümü lisans programını bitirmiş, 10 yıldır
öğretmenlik yapıyor, bir kişi güzel sanatlar fakültesi heykel bölümünde lisans derecesine ve sanat tarihi
alanında yüksek lisans derecesine sahip ve 3 yıldır öğretmen, diğer kişi ise sanat eğitimi alanında yüksek
lisans ve doktora derecelerine sahip ve 15 yıldır akademisyen. Mesleki alanda üç kişide pedegojik
formasyonunu tamamlamıştır. İkisi Kayseri Olgunlaşma Enstitüsü öğretmeni biri üniversitede öğretim
319
üyesidir. Proje hazırlama deneyimleri; katılımcılardan üçü de en az iki proje de çeşitli görevlerde yer
almıştır.
YÖNTEM
Günümüzde hayatımızın büyük oranda bilimsel ve teknolojik bir içerikle örüldüğü ve bu içeriğin
doğru algılanabilmesinin ve değerlendirilmesinin bilimsel bir altyapı gerektirdiği açıktır. Toplumun sağlıklı
bir algılama ve değerlendirme yetisine sahip olabilmesi için bireylerin küçük yaşlardan itibaren veri
toplama ve ilişkilendirme, neden ve sonuç bağı kurabilme, yöntem ve model kullanıp geliştirebilme gibi
konularda yeterli eğitimi alması, bilgiye dayalı karar alabilmesi ve eleştirel bir bakış açısı geliştirebilmesi
gerekmektedir.
Eğitim alanında çalışanların (öğretmen, yönetici, uzman vb.) kendi durumlarına özgü sorunlara çözüm
bulmak veya gelişimlerini sağlamak için kullanabilecekleri araştırma yöntemlerinden biri de eylem
araştırmasıdır. Eylem araştırmaları nitel araştırma yöntemlerinden biri olarak da kabul edilmektedir. Eylem
araştırmaları, günlük yaşamda karşılaşılan sorunların çözümüne odaklanması, küçük gruplar üzerinde
uygulanabilmesi ve sorunu yaşayanın araştırmacı olabilmesi gibi nedenlerden dolayı başta öğretmenler
olmak üzere birçok eğitim çalışanının kullanabileceği özel bir araştırma yöntemidir. Watts’a (1985) göre
eylem araştırması, katılımcıların (öğretmen ve eğitim yöneticilerinin) araştırma tekniklerini kullanarak
kendi eğitim uygulamalarını sistematik olarak dikkatle gözden geçirmesi sürecidir (Akt. Ferrance, 2000, 1).
Eylem araştırması; katılımcı eylem araştırması (participatory research), işbirlikçi araştırma
(collaborative inquiry), özgürlükçü araştırma (emancipatory research), eylem öğrenme (action learning),
bağlamsal eylem araştırması (contextual action research) gibi isimlerle de bilinmektedir (O’Brien, 2001, 3).
Bu araştırma türünü, “öğretmenin araştırma sürecinde araştırmacı rolünü üstlenmesinden dolayı” (Köklü,
2001), literatürde öğretmen araştırması olarak da görmek de mümkündür.
Bu amaçlar doğrultusunda araştırma da (ARSCAP) 2019 yılı teklif çağrısı dönemi, Erasmus+ Mesleki Eğitim
Stratejik Ortaklıklar( KA202) faaliyeti kapsamında sunulan ve AB tarafından desteklenmeye değer bulunan
Mimari Taş Oymacılığı Programı” “Architectural Stone Carving Programme” ( ARSCAP) proje başvurusu ve
ortaklık süreci bir örnek olay çalışması olarak irdelenmiştir. Araştırmanın Örneklemini Proje hazırlama
grubuna dahil olan 3 kişi oluşturmaktadır. Veri toplama süreci ise 10 haftadır. Araştırma verileri süreç
gözlem formu ve süreç izleme günlükleri ve odak grup çalışması kayıtlarından elde edilmiştir. Süreçteki
veriler tam katılımlı eylem araştırması yöntemiyle elde edilmiş geliştirilen gözlem formu ve süreç
değerlendirme günlüğü ve süreçteki odak gurup çalışması verileri ilk elden içerik analizine tabi tutulmuştur.
Ortaya çıkan temalar sınıflanmıştır. Araştırmada eylem araştırmasının dört aşaması bu döngüde sürecin
boyutları olarak belirlenerek veriler incelenmiştir. Bunlar, planlama, uygulama, gözlemleme ve yansıtma
şeklindedir (Carson et al., 1999).
Bu sınıflama Tablo 1 de görülebilir. Tabloda yer alan temalar süreç ve boyutlar ekseninde içerik analizi
yoluyla görsel rubrik sistemine göre tasnif edilmiştir. Dolayısıyla çalışmamız nitel araştırmanın doğasına
göre ilerlemiştir.
320
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırmada gözlem formu, süreç değerlendirme günlüğü ve odak grup çalışması verileri birlikte analiz
edilerek aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır.
Proje yazma Gözlem formu, süreç değerlendirme günlüğü ve odak grup çalışmasında sürece ilişkin
beliren temalar şunlardır;
İşbirliği Sürecindeki etkileşim
Projede çalışanların öz eleştiri yapması
Sistematik öğrenme sürecinde kalma
Çalışanların yaptıkları iş hakkında düşüncelerini sınamaları,
Açık fikirlilik,
İş deneyimleri hakkında tutulan kişisel günlük
Politika geliştirmeye yönelik süreç
İş yerinin eleştirel analizi
Özellikler vurgusu
Küçük grupla işbirliği içinde çalışma potansiyeli
İş uygulamalarının gerekçelendirilmesi.
Tüm yöneticiler çalışanlarının bir bütün olarak, belirli bir ritimle çalışmalarını bekler. Bu dinamiğin
kendiliğinden oluşması pek mümkün olmadığı gibi bazı durumlarda ise dışarıdan her ne kadar bir takım
görünümü olsa da dinamik oluşmamış olabilir. Bu nedenle takım çalışmasının ilkelerinin dikkate alınıp
alınmadığını incelemek oldukça önemlidir.
Proje yazma Gözlem formu, süreç değerlendirme günlüğü ve odak grup çalışmasında sürece ilişkin Takım
çalışması ilkelerinin işletilmesine ilişkin veriler;
1.Bir grup insanın 0’dan 100’e birbirine güvenmesi ve aynı ritimde çalışabilmesi, bir takım olabilmesi zaman
alan bir süreçtir. Ki bu süreçte odak grup içinde tartışmaların olması çok normaldir, önemli olan sizin bunun
farkında olup olmadığınızdır. Yoksa bu süreçteki tartışmaları ve gerilimleri kişisel meseleler haline mi
dönüştürüp dönüştürmeyeceğiniz size bağlıdır. Bu tarz yaklaşımlar, oluşma sürecindeki takımı olumsuz
etkileyebilir ve bu durum istenen atmosferin sağlanamamasına neden olacaktır. Takımların oluşum
evrelerini bilmeleri bu sürecin sorunsuz geçmesini sağlamak için etkili olacaktır.
2.Bir takımın oluşum evreleri ne kadar önemliyse takımın amaçlarından haberdar olmaları da takım için o
kadar önemlidir. Takımın, ne amaçla bir araya geldiği/getirildiği ya da hedeflerinin neler olduğunu açıkça
bilmemesi, hedef yoksunluğu, grubun gerekliliğinin sorgulanmasına ve iç çatışmalara sebep olacaktır.
Bunun önüne geçmek için hedeflerin ve amaçların açıkça belirtilmesi dinamiğin sağlanmasında çok
önemlidir. Herkesin net belirlenmiş ortak bir amaç için çalışması ve bu yönde birlikte olmak dinamiği
arttıracaktır.
3.Ortak bir iş yapan farklı insanların süreç boyunca hiç bir sorun yaşamayacağını düşünmek hayalperestlik
olacaktır. Elbette bu işte beraber çalışan insanlar problemler yaşayacaklardır ve elbette zaman zaman
321
gerilimler olacaktır. Bu problemlerin ve gerilimlerin nasıl çözülebileceği konusunda takımın tüm üyelerinin
ortak bir düşüncesi var mı? Hangi çözüm yollarını izleyeceklerini biliyorlar mı? Bu yöntemleri izledikleri
zaman, problem çözülmüyorsa nasıl destek ve yardım alabilirler? Problem çözümü, kriz yönetimi gibi
konularda takımın tüm üyeleri yetkin mi? Bu konularda bu kişilerin gelişimlerini ve ekibin problemlerini
hızlı ve etkili çözümler geliştirmesi için nasıl destekleyebileceğimizi önceden belirleyerek tüm takım ile
paylaşmalı ve bildiğimiz uygulamalar konusunda yeterince deneyimleme şansımız olacağından emin
olmalıyız.
4.Takımı oluşumunda yönetici ya da lider takım üyeleri birbirlerinin yeteneklerinden haberdar mı? Takımı
doğru yönetmek ve liderlik tamamen farklı bir konu da olsa yanlış kişilere verilen yanlış görevler bu kişilerin
aidiyetlerini sorgulamasına ve takıma karşı güvensizlik duymasına sebep olabilir. Bu yüzden takımdaki
herkesi aynı görmek yerine hepsinin farklı kişilikleri ve yetenekleri olduğunu kabul edip, bunları detaylı bir
şekilde öğrenmek ve takım içerisindeki rolleri bu özelliklere göre dağıtmak aidiyeti arttıracaktır.
Farklılıkların yaratıcılığı ve inovasyonu arttırdığına dair yapılan çalışmaları takip edebilir ve bu çalışmaların
etkilerini ekip ile paylaşarak farklılıkları takımın avantajına çevirebilirsiniz.
Tablo 1. Takım Çalışması Değerlendirme Ölçeği
Süreç
Boyut
PLANLAMA
Tanışma Takım
çalışması
Dinamikleri
devrede,
Takım Çalışması
Aşamaları:
Oluşma, Boğuşma,
Buluşma, Ulaşma)
UYGULAMA
Takım tipi
Ortak kavramların
oluşturulması
GÖZLEMLEME
Geri bildirim
Takıma Katkıların
Değerlendirildiği Bir
Bireysel Performans
Değerlendirme
Sistemi
YANSITMA
Takip Geribildirim
seanslarının
ardından takım
gelişimine yönelik
uygulama yol
haritası paylaşılır
ve takip edilir.
İşbirliği Süreci
Çalışanların öz eleştiri
yapması
Sistematik bir öğrenme
süreci
Çalışanların yaptıkları
iş hakkında
düşüncelerini
sınamaları,
Açık fikirlilik,
322
İş deneyimleri
hakkında tutulan
kişisel günlük,
Politika geliştirmeye
yönelik süreç,
İş yerinin eleştirel
analizi,
Özellikler vurgusu,
Küçük grupların işbirliği
içinde çalışması,
İş uygulamalarının
gerekçelendirilmesi.
Çok iyi İyi Orta Zayıf
Tablo 1 den elde edilen sonuçlara göre özetle, işbirliği süreci planlama, uygulama ve yansıtma
sürecinde çok iyi işletilmesine rağmen gözlemleme yani geri bildirim sürecinde takıma katkıların
değerlendirildiği bir bireysel performans değerlendirme sistemi oluşturma açısından orta düzeyde olduğu
tespit edilmiştir. Çalışanların öz eleştiri yapması boyutunda da aynı durum gözlenmektedir.
Sistematik bir öğrenme süreci oluşturma boyutunda ise grup, planlama ve yansıtma sürecinde çok
iyi uygulama ve gözlemlemede iyi bir performans göstermiştir.
Çalışanların yaptıkları iş hakkında düşüncelerini sınamaları boyutunda grup üyeleri planlama,
uygulama ve yansıtma sürecinde çok iyi gözlemleme sürecinde ise iyi bir performansa sahip olarak
görülmektedir.
Açık fikirlilik boyutunda grup planlama aşamasında iyi, diğer süreçlerde çok iyi performans
sergilemiştir.
İş deneyimleri hakkında tutulan kişisel günlük boyutunda ise grup planlama, uygulama,
gözlemleme ve yansıtma sürecinde orta derecede performans sergilemiştir.
Politika geliştirmeye yönelik sürecin işletilmesi boyutunda grup, planlama aşamasında iyi,
uygulama, gözlemleme ve yansıtma sürecinde zayıf derecede performans sergilemiştir.
İş yerinin eleştirel analizi boyutunda grup, planlama, gözlemleme ve yansıtma sürecinde orta,
uygulama aşamasında zayıf derecede performans sergilemiştir.
323
Özellikler vurgusu boyutunda grup, planlama ve uygulama aşamasında iyi, gözlemleme ve yansıtma
aşamasında çok iyi derecede performans sergilemiştir.
Küçük grupların işbirliği içinde çalışması boyutunda grup, tüm aşamalarda çok iyi derecede
performans sergilemiştir.
İş uygulamalarının gerekçelendirilmesi boyutunda grup, tüm aşamalarda çok iyi derecede
performans sergilemiştir.
Özele sonuç olarak kurumlarda proje geliştirme potansiyellerinin harekete geçirilmesi için proje
anlayışının fark edilmesi, kurumsal açıdan motivasyon ve işbirliğinin sağlanması ile takım çalışması
ilkelerinin benimsenmesinde bireysel özelliklerin dikkate alınması gerekmektedir. Ayrıca sürecin belirli
uzmanlık alanlarındaki bilgi üretme yöntemleri ve tekniklerinin sürekli yapılandırmakta olduğu
düşünüldüğünde böyle bir faaliyetin eylem içinde öğrenmeyi mümkün kıldığı da görülmüştür. Son olarak
proje geliştirme faaliyetleri dinamik ve yaratıcı bir öğrenme ortamında, eğitimciler ve yöneticilerin
kapasitelerini geliştirme de, disiplinlerarası bilgi akışını güçlendirme de ve transdisipliner bakış açılarını
geliştirerek kurumsal niteliği arttırıcı etkiler sağlayabilecek potansiyel taşımaktadır.
KAYNAKÇA
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/174005
https://www.researchgate.net/publication/248203402_Understanding_Institutional_Designs_Within_Mar
keting_Value_Systems
https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=h6MKj0T1Lr8C&oi=fnd&pg=PR4&dq=(carson+et+al.,+19
99).+action+research&ots=1gzGShGQ-
R&sig=p2O28Y6tujKKBNB0ZXCIhN0CJkA&redir_esc=y#v=onepage&q=(carson%20et%20al.%2C%201999).%
20action%20research&f=false
324
325
OKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUNDA SOSYAL SORUMLULUK BİLİNCİ GELİŞTİRME
Seçil CEYLAN1 , Meltem KESKİN2
ÖZET
Okul öncesi dönem insan hayatının temelini oluşturur, bu dönemde kişilik gelişiminin büyük bir
kısmı tamamlanmaktadır. Çocuğun sosyal gelişim basamaklarından biri olan sorumluluk alma ve
sorumluluk bilincinin geliştirilmesi için bu dönem kritik bir dönemdir. Bu dönemdeki tüm yaşantılar
çocuğun gelecekteki hayatını önemli ölçüde etkiler. Çocuklar okul öncesi kurumlarına başladıklarında
ailelerinden bağımsız yeni bir sosyal grubun üyesi olurken; kendinden farklı insanlarla tanışmak, onlarla
arkadaşlık kurmak ve paylaşım içinde olmak, sosyal gelişimine büyük destek sağlar. Bu çalışmanın amacı 5-
6 yaş çocuklarının, çevresine ve çevresindeki insanların farklılıklarına saygı gösteren, hoşgörülü, anlayışlı,
problemlere çözüm üretebilen, ayrımcılığa ve önyargılara karşı çıkan bireyler olmalarını sağlamaktır.
Çalışmadaki katılımcılar Manisa ilinde Yunusemre ilçesindeki Vilayetler Birliği Anaokulu ve Hasan Fırat
Anaokulunda görev yapan okul yöneticileri, okul öncesi öğretmenleri, öğrenci ve velilerinden oluşmaktadır.
Yapılan çalışmada verilerin elde edilmesinde fotoğraf ve kamera kullanılmıştır.
Bu proje; öğrencilerin farklılıklara saygı gösteren, hoşgörülü, paylaşımcı, kendilerinin ve diğer
insanların birbirinden farklı kişilik ve fiziksel özellikleri olduğunu fark eden, sosyal sorumluluk bilincinin
gelişmesine katkı sağlayan bireyler olmalarına destek olmuştur. Proje sonrasında öğrencilerimizde sosyal
sorumluluk bilincinin pekiştiği gözlenmiş, ebeveynlerden alınan geri bildirimlerde, öğrencilerin okul dışı
ortamlarda da yardımsever, çözüm odaklı hoşgörülü davranışlar sergilediği ifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Okul Öncesi Dönem, Farklılıklara Saygı, Sosyal Sorumluluk
DEVELOPING SOCIAL RESPONSIBILITY AWARENESS IN PRESCHOOL CHILDREN
ABSTRACT
326
Preschool period forms the basis of human life, a large part of the development of this
transformation is compeleted. This period is a critical period to control the responsibility and responsibility
awareness, which is one of the social development steps of the child. All experiences in this period
significantly affect your past life. When children start preschool, they become members of a new social
group indepented of their families; meeting people different from yourself, making friends and sharing
with them provides great support to their social development. The aim of this study is to ensure that
children aged 5-6 are individuals who respect their environment and the differences of the people around
them, are tolerant, understanding, able to solve problems, oppose discrimination and prejudices.
Participants in the study consisted of school administrators, pre-school teachers, students and parents
who worked at the Vilayetler Birliği Kindergarden and Hasan Fırat Kindergarden in Yunusemre district in
Manisa province. Photographs and cameras were used to obtain data in the study.
This Project; ıt has supported students to be individuals who respect differences, are tolerant,
sharing, realize that they and other people have different personal and physical characteristics and
contribute to the development of social responsibility awareness. After the project , it was observed that
the awareness of social responsibility was reinforced in our students and in the feedback received from
the parents, it was stated that the students also exhibit benevolent, solution-oriented tolerant behaviors
outside of school.
Keywords: Preschool Period, Respect for Diversity, Social Responsibility
GİRİŞ
Okulöncesi dönem insan hayatının temelini oluşturur. Bu döneme kadar çocuğun anne ve
babasıyla sağlıklı bir ortamda büyümesi, sevilmesi ve temel ihtiyaçlarının karşılanması çok önemlidir. Bu
nedenle ailenin rolü çok büyüktür. Çocuğun 3 yaş ile 6 yaş arası dönemini kapsayan okul öncesi dönem,
çocuğun bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişiminin hızlı olduğu, kişilik yapısının biçimlendiği, temel
alışkanlıkların çocuğa kazandırıldığı önemli bir dönemdir. (Razon, 1987) Bu yıllarda çocuğa sağlanacak
nitelikli bir okul öncesi eğitim; onun tüm yaşamını olumlu yönde etkileyecektir.
Okul öncesi dönemde çocuk, içinde yaşadığı toplumla bütünleşebilmek için çaba gösterir ve bu
amaçla temel alışkanlıklar ve sosyal davranışlar kazanmaya çalışır. (Yaşar, 2000) Çocuklar okul öncesi
kurumlarına başladıklarında ailelerinden bağımsız yeni bir sosyal grubun üyesi olurken; kendini ifade
etmek, kendinden farklı insanlarla tanışmak, onlarla arkadaşlık kurmak ve paylaşım içinde olmak, işbirliği
yapmak, sırasını beklemek, sınıf ve okul düzenine uymak, kendi ve başkalarının hakkını gözetmek, yaşıtları
ve yetişkinlerle olumlu ilişki kurabilmek sosyal gelişimine büyük destek sağlar.(Oktay, 1999) Çocuğun sosyal
gelişim basamaklarından biri olan sorumluluk alma ve sorumluluk bilincinin geliştirilmesi için bu dönem
kritik bir dönemdir. Bu çalışmanın okul öncesi dönem çocuklarına; farklılıklara saygı gösteren, hoşgörülü,
anlayışlı, problemlere çözüm üretebilen, ayrımcılığa ve önyargılara karşı çıkan bireyler olmaları yönünden
katkı sunması beklenmektedir.
YÖNTEM
Bu çalışmada; 5-6 yaş çocuklarının, çevresine ve çevresindeki insanların farklılıklarına saygı
gösteren, hoşgörülü, anlayışlı, problemlere çözüm üretebilen, ayrımcılığa ve önyargılara karşı çıkan bireyler
327
olmalarını sağlamak amacıyla, Manisa ilinin Yunusemre ilçesinde Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Vilayetler
Birliği Anaokulu ve Hasan Fırat Anaokulu öğrencileri olan 4-5 yaş çocukları, öğretmenleri ve velileri ile
çalışılmıştır.
Tablo 1. Öğrencilerin Yaş ve Cinsiyet Özelliklerine Göre Dağılımları
Frekans Yüzde
Geçeli
Yüzde
Toplam
Yüzde
Cinsiyetiniz Erkek 167 55 55 55
Kız 141 45 45 45
Yaş 4 92 29 29 29
Yaş 5 216 71 71 71
Toplam 308 100.0 100.0 100.0
Tablo 2. Öğretmen ve İdarecilerin Kişisel Özelliklerine Göre Dağılımları
Frekans Yüzde
Geçeli
Yüzde
Toplam
Yüzde
Cinsiyetiniz Erkek 3 15 15 15
Kadın 16 85 85 85
Öğrenim durumunuz Lisans 19 100 100 100
Branşınız Okul Öncesi Öğretmeni 19 100 100 100
Mesleki kıdeminiz
0-10 Yıl 7 37 37 37
11-20 Yıl 10 53 53 53
21 Yıl ve Üstü 2 10 10 10
Toplam 19 100.0 100.0 100.0
Projemize başlarken ilk olarak öğretmenler kurulunda oluşturulan proje yürütme ekibi ile toplantı
yapıldı ve “Bir Kitapta Sen Koy” projemiz doğdu. Projemizi önce öğretmenlerimize tanıttık daha sonrada
öğretmenlerimiz aracılığı ile her çocuğun ailesi ile bir kitap seçip okula getirmesini, öğrencilerin okula
getirdikleri kitapların okulumuzun bahçesinde sergilenerek her sınıftan seçilen öğrencilerin öğretmenleri ile
birlikte hazırlanan stantlarda görev alacağını, seçtikleri kitapları incelemelerine fırsat verilerek beğendikleri
kitapları satın alıp aileleri ile paylaşacağını belirterek velilerimizin bu projeden haberdar olmalarını sağladık.
İkinci olarak okulumuz öğretmenleri arasından kitap seçim komisyonu oluşturduk. Velilerimizden
gelen kitaplarımızı seçim komisyonu tarafından değerlendirmeye alarak okul öncesi yaş gelişimine uygun
olan kitapları öğrencilerimizin seçimine sunduk, yaş grubunun üzerinde olan kitapları, kitap ihtiyacı olan
köy okullarına bağışladık. Bu proje sürecini Kütüphaneler Haftasının olduğu zaman diliminde yapmış
olmamız çocuklarımızın kitap sevgisini ve kitabın önemini kavramalarına yardımcı olmuştur.
Çocukların getirdikleri kitaplar okulumuzun bahçesinde çocukların rahatça kitapları incelemesi için
düzenlenmiştir. Çocukların seçtikleri kitapları incelemeleri için oturma alanları hazırlanmıştır. Çocuklar sınıf
öğretmenleri ile birlikte kitapların olduğu alana gelerek kitapları incelemişler istedikleri kitapları
328
seçmişlerdir. Çocuklar seçtikleri kitapları inceleyip beğendikten sonra satın almışlar sınıflarında inceleyip
birbirleriyle kitapları hakkında sohbet etmişler, kitapları evlerine götürerek aileleri ile paylaşmış ve ilgiyle
anlatılan hikayeleri dinlemişlerdir.
Proje ekibimiz ilçemizde bulunan orta ve ağır düzeyde zihinsel engelli ve otizmli öğrencilere
akademik ve mesleki eğitim veren milli eğitim bakanlığına bağlı resmi bir kurum olan Manisa Özel Eğitim
Uygulama Okulunu ziyaret ederek okul idaresi ve okul aile birliği ile görüşmüş okuldaki öğrencilerin
ihtiyaçları belirlenmiştir. Bu okulda eğitim alan öğrenciler içerisinde zihinsel engelin yanında ikinci engeli
olan bedensel engelli öğrencilerin okulda kullanmak üzere tekerlekli sandalye ihtiyacı tespit edilmiştir.
Toplanan ücretlerle tekerlekli sandalye alınmış, velilerimiz ve öğrencilerimizle birlikte okul ziyaret edilerek
öğrencilere hediye edilmiştir. Yapılan çalışmalar kamera ve fotoğraf çekimleri ile kayıt altına alınmış olup,
çocuklar gözlemlenmiştir.
BULGULAR
Bu proje ile öğrencilerimizin farklılıklara saygı gösteren, hoşgörülü, paylaşımcı, kendilerinin ve diğer
insanların birbirinden farklı kişilik ve fiziksel özellikleri olduğunu fark eden, sosyal sorumluluk bilincinin
gelişmesine katkı sağlayan bireyler olmalarına destek olunmuştur.
Proje sonrasında öğrencilerimizde sosyal sorumluluk bilincinin pekiştirilmesi için projenin devamı
olarak LÖSEV’le iletişime geçilmiş ihtiyaçları dahilinde kıyafet, nevresim takımı yardımı yapılmıştır.
Öğrencilerimizde aileleri ile birlikte gidip ziyaretlerde bulunmuşlardır.
Çocuklar huzurevi ziyareti yaparak oradaki dede ve ninelerle sohbet etmişler onlara şarkılar
söylemişler ve çeşitli hediyeler götürmüşlerdir.
Çocuklar sokak hayvanları için beslenme ve bakım faaliyetleri gerçekleştirmişlerdir.
SONUÇ
Ebeveynlerden alınan geri bildirimlerde, öğrencilerin okul dışı ortamlarda da yardımsever, çözüm
odaklı hoşgörülü davranışlar sergilediği ifade edilmiştir.
KAYNAKÇA
Oktay, A. (1999). “Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem”. İstanbul Epsilon Yayıncılık
Rozan.N. (1987). “Okul Öncesi Çocukta Sık Rastlanan Uyum ve Davranış Sorunlarından Bazıları
ve Anaokulunda Çözüm”. 5. YA-PA Okul Öncesi Yaygınlaştırma Seminer Notları
Yaşar, Ş. (2000). “Okul Öncesi Eğitiminde Temel Alışkanlıklar ve Sosyal Davranışların
Kazandırılması. Okul Öncesi Eğitimde İlke ve Yöntemler”. Eskişehir: AÖF Yayınları
329
ŞİDDET SIFIR ÖĞRETMENLER PEKİYİ
Hasibe AVŞAR
ÖZET
24 Kasım 2019'da Milli Eğitim Bakanı Ziya SELÇUK yaptığı paylaşımda "Öğretmenlerimize, eğitim
çalışanlarımıza karşı, her türlü şiddete veya tehdide başvuran kişilere yönelik Türk Ceza Kanununda ve ilgili
mevzuatta yeni yasal düzenleme yapılması için bakanlıklar arası işbirliği başlattık." Ayrıca "Hediyeden,
çiçekten çok daha evla olan bir şey var ki, o da sevgi ve saygıdır. Eğer bir kutlama yapacaksanız, bu
hareketin bir parçası olarak, bu ülkenin öğretmenlerinin yanında durarak siz de Şiddete Sıfır Öğretmene
Pekiyi diyiniz." Sloganıyla toplumsal bir mesaj vermiştir. Bu araştırmanın amacı günümüz toplumsal
sorunlarıyla baş etmek durumunda kalan eğitim çalışanlarının şiddet veya tehdit algısını metafor
aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. Sonunda yaşanan problem durumuna karşın, önleyici toplumsal farkındalık
oluşturmak ve mesleki bilinç sağlamak hedeflenmiştir.
Araştırmanın verileri birbirinden farklı kurum, kademe ve branşta 100 Eğitim çalışanına 7 soruluk
kişisel bilgi formu sonrası, 3 adet açık uçlu soru sorulacak, ardından metafor uygulanacaktır.
"Öğretmene yapılan şiddet ve tehdit ............ gibidir. Çünkü ................... " ifadelerini tamamlaması
istenecektir.
Toplanan nitel verilerin frekans ve yüzde değerleri hesaplanacaktır. Bu araştırma, yarı
yapılandırılmış şekilde yaş, mesleki kıdem, cinsiyet, medeni durum, kanun, sendika gibi algıyı etkileyen
unsurlar kategorize edilerek incelenerek, mevcut durum içerik analizi tekniği ve tümevarım yöntemiyle
yorumlanacaktır.
Anahtar kelimeler: Şiddet, Tehdit, Öğretmen, Metafor.
GİRİŞ
Hızlı gelişim ve değişim çağı olan 21. yüzyılda tüm ulusların en büyük çabası, bu değişim sürecine
ayak uydurabilecek yeterliklerle donatılmış, nitelikli bireyler yetiştirmektir. Bir ülkenin zenginliği, o ülke
halkının doğuştan gelen yeteneklerinin etkili bir biçimde kullanılmasına ve geliştirilmesine bağlıdır
(Kuran,2002). Kamran’a göre, insanın içindeki cevher, kıymet kendiliğinden dışa vurmaz, eğitim gerektirir.
İnsanın ham maddesini yüksek kaliteli atölyelerde işlemek şarttır (Karaçam,2002).
Eğitim, insanı diğer canlılardan ayıran en temel süreçlerden biridir. Toplumsal bir varlık olan ve bazı
yeterliklerle dünyaya gelen insan bulunduğu toplumun değerlerini, bulunduğu topluma uyumu, hatta
hayatını sürdürebilmek için gerekli bilgi ve beceriyi eğitim yoluyla kazanır. Kant’a göre: “İnsan ancak eğitim
sayesinde insan olur. İnsanda önceden mevcut olmayan bu niteliği, eğitim gerçekleştirir. Çünkü insanın
doğal yeteneklerinin gelişmesi kendiliğinden olup bitmez, doğa insana hazır yetenekler vermemiştir. Doğa
insanı, sahip olduğu yeteneklerin, olanakların çekirdekleri ile donatmış, onları geliştirmeyi de insanın
kendisine bırakmıştır” (Oktay,2007).
Bir milletin, sahip olduğu yaşayış ve düşünüşüne ait bütün değerlerini tarihi seyri içinde nesilden
nesle aktararak ve geliştirerek sürdürdüğü en büyük çalışmalar eğitim çalışmasıdır. Eğitim nesiller
arasındaki anlayış yakınlığını ve ahengi koruyarak tarih boyunca milli şuurun devamını ve gelişmesini
330
sağlamayı hedef alır. Eğitim yalnız kültürün nesilden nesillere aktarımını değil aynı zamanda her alanda
donanmış, kültürel ve bilimsel yönden üretken, toplum değerleriyle çelişmeyen bir nesil yetiştirmeyi sağlar
(Ayhan,1995).
Toplumun öğretmenlerle ilgili değer algısı göz önünde bulundurulduğunda ise, yıllar boyunca
yaşanan tarihsel değişimin etkisi göze çarpmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, hedeflenen köklü
değişimlerin eğitim sistemi yoluyla gerçekleştirilmesi, tek seçenek olarak görülmekteydi. Bu sebeple, yeni
toplumsal düzenin oluşturulmasında en büyük rol öğretmenlere düşmekteydi. İlerleyen yıllarda ise, Köy
Enstitüleri gibi uygulamalarla öğretmenlerin rolü dönüştü. Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi,
ülkemizde de devlet memuru olmaya yüklenen anlam pek çok kesimdeki ailenin toplumsal sınıf değiştirme
yolundaki seçeneğini öğretmenlik üzerinden şekillendirmiştir. 1990’lı yılların başına kadar nüfusu büyük
oranda kırsalda ve küçük yerleşim birimlerinde yaşayan toplumun öğretmenlik mesleğine erişim ve ilgi
yakınlığı, mesleğin koşullarının görece rahat olarak algılaması nedeniyle bazı mesleki seçim değerlerini
beraberinde getirmiştir. Böylece, diğer pek çok mesleğe kıyasla daha kısa yoldan meslek sahibi olmak
isteyenler, daha fazla kamu istihdamı talep edenler, kadınlar öğretmenlik mesleğini oransal olarak daha
fazla tercih etmiştir. Bu durum, zaman içinde öğretmenliğin daha çok kadın mesleği olarak algılanmasıyla
da sonuçlanmıştır.
Öğretmenlik yakın tarihe kadar istihdam edilebilirliğin en yüksek olduğu meslekler arasında yer
almaktadır.
Eğitim-öğretim faaliyetlerinin değişmeyen iki öğesinden biri olan öğretmenler üzerine kurgulanmış
pek çok bilimsel araştırma mevcuttur.
Varkey GEMS Vakfı (2013) öğretmenlik mesleğinin statüsüne yönelik çeşitli değişkenleri kapsayan
bir indeks tanımlamıştır. Öğretmenlik mesleğinin statüsü, toplumun mesleğe yönelik tutumundan sağlanan
eğitimin kalitesine, öğretmenlerin aldıkları maaşlara kadar çeşitli değişkenler çerçevesinde incelenmiştir.
21 ülkenin dâhil edildiği ve her ülkeden 1000 kişiye uygulanan parametreler Türkiye özelinde
değerlendirildiğinde;
Türkiye; Çin ve Yunanistan’dan sonra en yüksek öğretmen statüsü puanına sahiptir. Diğer bir
deyişle Türkiye, öğretmenlere en çok saygı duyulan ülkeler arasında yer almaktadır.
Türkiye’de ilkokul öğretmenleri en çok saygı duyulan öğretmenlerdir.
Ailelerin çocuklarını öğretmen olmaları için teşvik etme düzeylerine göre Türkiye üst sıralarda yer
almaktadır.
Öğretmenler sosyal statü açısından kütüphanecilere denk görülmektedir.
Türkiye’deki katılımcıların %46’sı, öğrencilerin öğretmenlere saygı gösterdiğine inanmaktadır. Bu
oran Avrupa genelinde %27’dir.
Katılımcıların %80’i, öğretmenlerin performanslarına göre maaş almaları gerektiğini
düşünmektedir.
Katılımcılar öğretmen maaşlarının %30 oranında artması gerektiğine ilişkin görüşe sahiptir.
Türkiye, öğretmen sendikalarının etkisinin en az olduğu ülkeler arasında yer almaktadır.
Katılımcılar eğitim sistemine 10 üzerinden 4,7 puan vermişlerdir.
Farklılaşan bu tür değerler, kültür, aşırı yaklaşımdan kaynaklanan sosyolojik normatiflikle ilgilidir.
Mesleki önem göreli olarak; mesleklerin üretim ve yaşam döngüsündeki toplumsal hiyerarşisi, kendisine
331
atfedilen kutsal meslek gibi tanımlamalar, gelir düzeyi, kariyer seçenekleri, iş yükü, çalışma koşulları/ortamı
ve mesleği yürütmek için gerekli performans gibi değişkenlerden etkilenmektedir.
Kısacası, bir ülkede en iyi algılanan ilk on meslek içindeki onuncu mesleğin değeri ile başka bir
kültürde en iyi algılanan onuncu mesleğe yönelik değer ataması “eşit şiddette” değildir. Bu durum,
toplumların meslek-değer eşleştirmesindeki normatiflikten etkilenir. Yine de bu tür karşılaştırmalar,
ülkenin kendi içindeki değerlendirmelere referans olmak ve uluslararası farklılık ve benzeşmeleri saptamak
için kaçırılmaması gereken bir fırsat olarak değerlendirilebilir.
Ülkemizde 24 Kasım 2019'da Milli Eğitim Bakanı Ziya SELÇUK yaptığı paylaşımda
"Öğretmenlerimize, eğitim çalışanlarımıza karşı, her türlü şiddete veya tehdide başvuran kişilere yönelik
Türk Ceza Kanununda ve ilgili mevzuatta yeni yasal düzenleme yapılması için bakanlıklar arası işbirliği
başlattık." Ayrıca "Hediyeden, çiçekten çok daha evla olan bir şey var ki, o da sevgi ve saygıdır. Eğer bir
kutlama yapacaksanız, bu hareketin bir parçası olarak, bu ülkenin öğretmenlerinin yanında durarak siz de
Şiddete Sıfır Öğretmene Pekiyi deyiniz." Sloganıyla toplumsal bir mesaj vermiştir.
Türk Ceza Kanunu
Şeref, bir insanın kendine yönelik beslediği iyi duygu (iç şeref) ve diğer kişilerin o insana verdiği
değer ve saygı (dış şeref) şeklinde karma bir özellik göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında Türk Ceza
Kanunu, “onur, şeref ve saygınlık” terimlerinden bahsetmek suretiyle hem iç hem de dış şerefi korumayı
amaçlar.
Hakaret suçu ile korunan hukuki değer; onur, şeref ve saygınlıktır.
TCK MADDE 125;
(1) Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını rencide edebilecek nitelikte somut bir fiil veya olgu isnat
eden veya sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldıran kişi, üç aydan iki yıla kadar
hapis veya adli para cezası ile cezalandırılır.
(2) Fiilin yaptırıma bağlanmasıyla kişilerin şeref, haysiyet ve namusu, toplum içindeki itibarı, diğer
fertler nezdindeki saygınlığının korunmasının amaçlandığı belirtilir.
Yapılan fiil için TCK Madde 125’te “kişi” terimi kullanılarak faile yönelik bir sınırlama getirilmez. Bu
durum gerçek kişiyi kapsar ancak tüzel kişiyi kapsamaz.
Bir kimsenin isminin sadece baş harflerinin veya herkesçe bilinen bir sıfat veya lakabının
zikredilmesi durumunda mağdurun belirlenmiş olduğu kabul edilir.
Bir topluluğa hakaret edilmesi durumunda suçun oluşabilmesi için ilgili kişi, fiil belirli ve teşhis
edilebilir kişilerle ilişkilendirilmelidir.
Türk Ceza Kanunu “tanımlar” başlıklı 6. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde “kamu görevlisi;
kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya
geçici olarak katılan kişi” olarak belirtilir.
Suçun mağdurunun kamu görevlisi olması durumunda görevinden dolayı işlenen hariç; hakaret
suçunun soruşturulması ve kovuşturulması, mağdurun şikâyetine bağlıdır. (TCK m. 131/1)
TCK MADDE 123;
(1) Sırf huzur ve sükûnunu bozmak maksadıyla bir kimseye ısrarla; telefon edilmesi, gürültü
yapılması ya da aynı maksatla hukuka aykırı başka bir davranışta bulunulması halinde, mağdurun şikâyeti
üzerine faile üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.
TCK MADDE 96;
332
(1) Bir kimsenin eziyet çekmesine yol açacak davranışları gerçekleştiren kişi hakkında iki yıldan beş
yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
İsnat ve iftiralara karşı koruma:
Madde 25 – Devlet memurları hakkındaki ihbar ve şikayetler, garaz veya mücerret hakaret için,
uydurma bir suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu kanuni işlem
sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en büyük amiri, illerde valiler, isnatta
bulunanlar hakkında kamu davası açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler.
Milli Eğitim Bakanlığı Mevzuatı
Olası kamu kurumunda gerçekleşecek fiilden oluşan zarar üzerine MEB Okul Öncesi Eğitim ve
İlköğretim Kurumları Yönetmeliği Madde 65, MEB Ortaöğretim Kurumları yönetmeliği Madde 174 Zararın
ödetilmesi kapsamında bilgilendirme yapar.
(1) Okulun ve öğrencilerin mallarına verilen maddi zararlar, o öğrencinin velisine ödettirilir.
(2) Zararın ödenmesinde zorluk çıkaran veliler hakkında, 27/9/2006 tarihli ve 2006/ 11058 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik hükümlerine göre işlem yapılır.
Araştırmanın Amacı
Bu çalışmada toplumsal olgu ve etkileşimle baş etme durumunda kalan eğitim çalışanlarının şiddet
veya tehdit algısını karşın, önleyici toplumsal farkındalık oluşturmak ve mesleki bilinç sağlamak
hedeflenmiştir.
Araştırmanın genel amacına yönelik olarak aşağıdaki soruya cevap aranmıştır.
"Öğretmene yapılan şiddet ve tehdit ............ gibidir. Çünkü ................... " ifadelerini tamamlaması
istendi.
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Bu araştırma nicel araştırma yöntemlerinden betimsel tarama yöntemi ile hazırlanmıştır. Nicel
araştırmalar, araştırmanın başında oluşturulmuş olan hipotezleri sınamak amacıyla geniş çaplı
örneklemlerden nicel veriler toplayan, bu verileri istatistiksel olarak çözümleyen ve bulgularını genelleme
amacı taşıyan araştırmalardır (Şavran,2012).
Kişisel bilgi formu kısmında toplanan nitel verilerin frekans ve yüzde değerleri hesaplandı. Bu
araştırma, yarı yapılandırılmış şekilde yaş, mesleki kıdem, cinsiyet, medeni durum, kanun, sendika gibi
algıyı etkileyen unsurlar kategorize edilerek incelendi, mevcut durum içerik analizi tekniği ve tümevarım
yöntemiyle yorumlandı.
Çalışma Grubu
Öğretmenlerin veli ve öğrenci kaynaklı şiddete yönelik algılarını “metafor” aracılığı ile tespit etmek
amacıyla gerçekleştirilen bu araştırmanın çalışma grubunu Şubat 2020 yılında ülkemiz resmi okullarında
eğitim veren, birbirinden farklı kademe ve branşlardaki 100 öğretmen oluşturmuştur. 60 Öğretmen ile
333
internet ortamından iletişime geçilmiş, 40 Öğretmen ile yüz yüze görüşme yapılmıştır. Sonuç olarak 100
Öğretmenden elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Çalışma grubunun seçiminde cinsiyet eşitliği
gözetilerek, birbirinden farklı branş ve kademelerde görev alan öğretmenler gönüllülük esasına göre
araştırmanın çalışma grubu oluşturulmuştur. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik özellikleri
Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik özellikleri
Cinsiyet Frekans(f) Yüzde(%)
Kadın 50 50,00
Erkek 50 50,00
Toplam 100 100,00
Tablo 1 incelendiğinde, araştırmaya katılan öğretmenlerin %50,00 ‘sinin (50) kadın ve %50,00’sinin (50) erkek
olduğu görülmektedir.
Verilerin Toplanması
Bu araştırmanın verilerinin toplanma süreci iki şekilde olmuştur. İnternet aracılığı uzaktan ve yüz
yüze görüşme yapılarak sorulara yanıt alınmıştır. Kişisel verileri toplama ardından, yarı yapılandırılmış son
soru ile form oluşturulmuştur.
Araştırmanın verileri birbirinden farklı kurum, kademe ve branşta 100 Eğitim çalışanına 7 soruluk
kişisel bilgi formu sonrası, 3 adet açık uçlu soru sorulup, ardından metafor uygulanmıştır.
Bu formda görev yılı, kurum, cinsiyet, medeni durum, sendikal yapı, geçmiş yaşantı gibi etkenlerin
tespiti için 10 adet soru ardından, metaforu ve gerekçesini belirlemek amacıyla “Öğretmene yapılan
zorbalık (şiddet ve tehdit) ................... benzer. Çünkü ..............” kalıp sorusuna yer verilmiştir. Ayrıca her
bir katılımcının sadece bir tane metafor geliştirmesi ayarlanmış/istenmiştir.
Verilerin Analizi
Araştırmanın veri setini oluşturan formlar öncelikli olarak incelenmiş, eksik ve hatalı verilerin olup
olmadığı belirlenmiştir.
Google form aracılığıyla oluşturulan ve uzaktan doldurulan 73 formdan 13 tanesi eksik bilgi
nedeniyle araştırmaya dâhil edilememiştir. Toplamda 60 adet form uzaktan link bağlantısı verilerek
işlenmiştir, ayrıca yüz yüze yapılan 40 adet görüşme formlarının asılları muhafaza edilerek Google formlar
üzerine işlenmiştir. Toplamda 100 adet formun sistem kaydı alınmıştır.
334
Bulgular
Araştırmaya katılan öğretmenlerin hizmet süreleri Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Araştırmaya katılan öğretmenlerin hizmet süresi
Tablo 2 incelendiğinde, öğretmenlerin %96’sının 5 yıldan fazla mesleki tecrübe edinmiş oldukları
görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki alan dağılımları Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo 3. Araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki alan dağılımları
Sıra No Branş Kişi
1 Sınıf Öğretmeni 26 Öğretmen
2 İngilizce 12 Öğretmen
3 Bilişim Teknolojileri 7 Öğretmen
4 Matematik 6 Öğretmen
5 Türkçe 6 Öğretmen
6 Özel Eğitim 5 Öğretmen
7 Biyoloji 4 Öğretmen
8 Fen Bilimleri 4 Öğretmen
9 Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmen 4 Öğretmen
10 Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 3 Öğretmen
11 Sosyal Bilgiler 2 Öğretmen
12 Okul Öncesi 2 Öğretmen
13 Türk Dili ve Edebiyatı 2 Öğretmen
14 İlköğretim Matematik 2 Öğretmen
15 Felsefe 2 Öğretmen
16 Meslek 2 Öğretmen
17 Muhasebe Finansman 2 Öğretmen
18 Beden Eğitimi 1 Öğretmen
19 Fizik 1 Öğretmen
20 Aile ve Tüketici Hizmetleri 1 Öğretmen
21 Almanca 1 Öğretmen
22 Kimya 1 Öğretmen
23 Biyomedikal 1 Öğretmen
24 Tarih 1 Öğretmen
335
25 Görsel Sanatlar 1 Öğretmen
26 Sosyoloji 1 Öğretmen
Toplam 100 Öğretmen
Tablo 3 incelendiğinde, birbirinden farklı 26 Branşta öğretmen olduğu görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin bulunduğu kurumda geçirdiği hizmet süresi Tablo 4’te
verilmiştir.
Tablo 4. Araştırmaya katılan öğretmenlerin bulunduğu kurumda geçirdiği hizmet yılı
Tablo 4 incelendiğinde, araştırma sırasında öğretmenlerin kurumda bulundukları sürenin 3 yıl ve daha az
olanların toplamının %47 ağırlıklı oranda olduğu görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet dağılımı Tablo 5’te verilmiştir.
Tablo 5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet dağılımı
Tablo 5 incelendiğinde, %50 Kadın-Erkek oranının cinsiyet eşitliği görülmektedir.
Tablo 6’da araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durum dağılımı verilmiştir.
Tablo 6. Araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durumu
15
7 2 2 1 1 1
16
1
16
8 7
12
7 3 1
1 Yıl 10Yıl
11Yıl
15Yıl
16Yıl
17Yıl
18Yıl
2 Yıl 21Yıl
3 Yıl 4 Yıl 5 Yıl 6 Yıl 7 Yıl 8 Yıl 9 Yıl
336
Tablo 6 incelendiğinde, %79 oranında ağırlıklı dağılımın evli olduğu görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin sendikal üyelik durumu Tablo 7’de verilmiştir.
Tablo 7. Araştırmaya katılan öğretmenlerin sendikal üyelik durumu
Tablo 7 incelendiğinde, %75 oranında ağırlıklı dağılımın sendikal yapı içerisinde üyeliği bulunduğu
görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli ve öğrenci esaslı yaşanan şiddet durumu Tablo 8-9’da
verilmiştir.
Tablo 8. Araştırmaya katılan öğretmenlerin öğrenci esaslı yaşanılan şiddet durumu
337
Tablo 9. Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli esaslı yaşanılan şiddet durumu
Tablo 8 ve 9 incelendiğinde, velide gözlenen şiddet geçmişinin öğrenciye oranla daha yüksek olduğu
görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin katılan öğretmenlerin veli-öğrenci kaynaklı olası şiddet
hareketine karşın eylem tahmin durumu Tablo 10’da verilmiştir.
Tablo 10. Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli-öğrenci kaynaklı olası şiddet hareketine karşın eylem tahmin
durumu.
Sıra No Eylem Kişi
1 Kestiremiyorum 1 Kişi
2 Bağırırım 1 Kişi
3 Hiçbir şey yapmam 5 Kişi
4 Emniyet güçlerini çağırırım 10 Kişi
5 Konuşurum 13 Kişi
6 Okul Yönetimini bilgilendiririm 16 Kişi
7 Kendimi savunurum 23 Kişi
8 Resmiyetteki adımları takip ederim 31 Kişi
Toplam 100
Tablo 10 incelendiğinde, öğretmenler arasında en çok Resmiyetteki adımların takip edilmesi eylemi 31 kişinin
eylem stratejisi olarak görülmektedir.
338
Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli ve öğrenci kaynaklı şiddet algılarına yönelik belirttikleri
metafor durumu tablo 11’de verilmiştir.
Tablo 11. Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli ve öğrenci kaynaklı şiddet algılarına yönelik belirttikleri metafor
durumu
Sıra
No
Metafor Kadın
(f)
Erkek
(f)
Toplam
(f)
Yüzde
(%)
1 Bumerang 4 6 10 10,00
2 Bindiği dalı kesmek 2 4 6 6,00
3 Terörizm 1 2 3 3,00
4 Ölüm 1 1 2 2,00
5 Deprem 1 1 2 2,00
6 Nankör kedi 1 1 2 2,00
7 Yemek yenilen kaba pislemek 1 1 2 2,00
8 Kanser 2 - 2 2,00
9 Asalak böcek 2 - 2 2,00
10 Mumu söndürmek - 2 2 2,00
11 Vida 1 1 2 2,00
12 Atom bombası - 1 1 1,00
13 Radyasyon 1 - 1 1,00
14 Hava kirliliği 1 - 1 1,00
15 Veba - 1 1 1,00
16 Corona virüs - 1 1 1,00
17 Kuduz hastalığı - 1 1 1,00
18 Hastalık 1 - 1 1,00
19 Kronik bir hastalık - 1 1 1,00
20 Küf 1 - 1 1,00
21 Çürüme 1 - 1 1,00
22 Reflü - 1 1 1,00
23 Sigara 1 - 1 1,00
24 İntihar - 1 1 1,00
25 Kimyasal tepkime 1 - 1 1,00
26 Pişmiş aşa soğuk su katmak 1 - 1 1,00
27 Gülün dikeni - 1 1 1,00
28 Dikenli yiyecek - 1 1 1,00
29 Fidana - 1 1 1,00
30 Meyve vermekte olan ağacı baltalamak 1 - 1 1,00
31 Çiçek bahçesini sulayan besleyen kaynağı kurutmak 1 - 1 1,00
32 Tohumu ezilen çiçek 1 - 1 1,00
33 Yanlış tarım 1 - 1 1,00
339
34 Kendilerine yaptıkları zarar - 1 1 1,00
35 Kendini, toplumu dövme - 1 1 1,00
36 Kendi kolunu kırmak 1 - 1 1,00
37 Kendi ayağına kurşun sıkmak - 1 1 1,00
38 Yemek yediği sofrayı, masa örtüsünden tutup fırlatmak 1 - 1 1,00
39 Öfke canavarı 1 - 1 1,00
40 Doğmak üzere olan çocuğu öldürmek 1 - 1 1,00
41 Evladına yapılan zorbalık - 1 1 1,00
42 Geleceğe yapılan - 1 1 1,00
43 Kadına yapılan 1 - 1 1,00
44 Doktora uygulanan şiddet - 1 1 1,00
45 Tecavüz - 1 1 1,00
46 Helâli olmayan bir nesneye sahiplenmek - 1 1 1,00
47 Menfaat 1 - 1 1,00
48 Hor görmek 1 1 1,00
49 İç dünya 1 - 1 1,00
50 Cahil - 1 1 1,00
51 Türünün dışındaki davranış - 1 1 1,00
52 Çamaşır suyu izi - 1 1 1,00
53 Kalıcı ruj 1 - 1 1,00
54 Akan dolmakalem - 1 1 1,00
55 Resme 1 - 1 1,00
56 Evin temelini çürük atma - 1 1 1,00
57 Köprüyü yıkmak - 1 1 1,00
58 Hızla giden treni durdurmak - 1 1 1,00
59 Balon patlatma 1 - 1 1,00
60 Kitabı yırtmak 1 - 1 1,00
61 Cam 1 - 1 1,00
62 Kalem kırmak 1 - 1 1,00
63 Yaydan çıkmış ok 1 - 1 1,00
64 Balçık 1 - 1 1,00
65 Dalga - 1 1 1,00
66 Dolu 1 - 1 1,00
67 Ateş - 1 1 1,00
68 Yanık 1 - 1 1,00
69 Gece 1 - 1 1,00
70 Karanlığa 1 - 1 1,00
71 Elektriğin kesilmesi - 1 1 1,00
72 Kırılan testere 1 - 1 1,00
73 Kırık bir dişli - 1 1 1,00
340
74 Sopa - 1 1 1,00
75 İhanet 1 - 1 1,00
76 Tükenmeyen enerji kaynağı 1 - 1 1,00
Toplam 50 50 100 100,00
Tablo 11 incelendiğinde, araştırmaya katılan öğretmenlerin 76 farklı olmak üzere 100 metafor
geliştirdiği görülmektedir. Bu metaforlar içerisinde en fazla frekansa sahip olan metaforlar; bumerang (10),
bindiği dalı kesmek (6), terörizm (3) %5’lik değerin üzerinde gözlenmiştir. Araştırmada gelişen diğer
metaforlar ise ölüm, deprem, nankör kedi, yemek yenilen kaba pislemek, kanser, asalak böcek, mumu
söndürmek, vida, atom bombası, radyasyon, hava kirliliği, veba, corona virüs, kuduz hastalığı, hastalık,
kronik bir hastalık, küf, çürüme, reflü, sigara, intihar, kimyasal tepkime, pişmiş aşa soğuk su katmak, gülün
dikeni, dikenli yiyecek, fidana, meyve vermekte olan ağacı baltalamak, çiçek bahçesini sulayan besleyen
kaynağı kurutmak, tohumu ezilen çiçek, yanlış tarım, kendilerine yaptıkları zarar, kendini-toplumu dövme,
kendi kolunu kırmak, kendi ayağına kurşun sıkmak, yemek yediği sofrayı masa örtüsünden tutup fırlatmak,
öfke canavarı, doğmak üzere olan çocuğu öldürmek, evladına yapılan zorbalık, geleceğe yapılan, kadına
yapılan, doktora uygulanan şiddet, tecavüz, helâli olmayan bir nesneye sahiplenmek, menfaat, hor görmek,
iç dünya, cahil, türünün dışındaki davranış, çamaşır suyu izi, kalıcı ruj, akan dolmakalem, resme, evin
temelini çürük atma, köprüyü yıkmak, hızla giden treni durdurmak, balon patlatma, kitabı yırtmak, cam,
kalem kırmak, yaydan çıkmış ok, balçık, dalga, dolu, ateş, yanık, gece, karanlığa, elektriğin kesilmesi, kırılan
testere, kırık bir dişli, sopa, ihanet, tükenmeyen enerji kaynağı şeklindedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin geliştirdiği metaforların kategorilere göre dağılımı Tablo 12’de
verilmiştir.
Tablo 12. Öğretmenlerin belirledikleri metaforların kategorilere göre dağılımı
Sıra
No
Kategori Metafor
Sayısı
Toplam Metafor Sayısı Yüzde (%)
1 Engelleyen Yapı Olarak ÖŞA
14 15 15,00
2 Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak ÖŞA
11 11 11,00
3 Değer Gözetmeyen Yapı Olarak ÖŞA
20 28 28,00
4 Etkileşen Yapı Olarak ÖŞA
10 20 20,00
5 Yok Eden Yapı Olarak ÖŞA
21 26 26,00
Toplam
76 100 100,00
Tablo 12 incelendiğinde öğretmenleri veli-öğrenci kaynaklı şiddet algılarına yönelik geliştirdikleri
metaforların 5 kategoride toplandığı görülmektedir. Bunlar Engelleyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıları (15),
Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıları (11), Değer Gözetmeyen Yapı Olarak Öğretmenlerin
Şiddet Algısı (28), Etkileşen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıları (21), Yok Eden Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet
Algıları (25)’dır.
341
Her bir kategoriye ait metaforlar ve örnek ifadeler kategori başlıkları altında verilmiştir.
Engelleyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisinde yer alan metafor Tablo 13’te
verilmiştir.
Tablo 13. “Engelleyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar
Kategori Metafor Metafor
Sayısı
Toplam
Metafor
Sayısı
Engelleyen Yapı Olarak
Öğretmenlerin Şiddet Algısı
Mumu söndürme (2), pişmiş aşa soğuk su
katmak, dikenli yiyecek, çiçek bahçesini sulayan
besleyen kaynağı kurutmak, meyve vermekte
olan ağacı baltalamak, tohumu ezilen çiçek,
karanlığa, hızla giden treni durdurmak, dolu,
sopa, kırık bir dişli, gece, yanlış tarım, elektriğin
kesilmesi.
14 15
Tablo 13 incelendiğinde, Engelleyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisine ait 14 farklı olmak
üzere 15 metaforun geliştirildiği görülmektedir. Bunlar, Mumu söndürme (2), pişmiş aşa soğuk su katmak, dikenli
yiyecek, çiçek bahçesini sulayan besleyen kaynağı kurutmak, meyve vermekte olan ağacı baltalamak, tohumu ezilen
çiçek, karanlığa, hızla giden treni durdurmak, dolu, sopa, kırık bir dişli, gece, yanlış tarım, elektriğin kesilmesi
şeklindedir. Bu metaforlara ait örnek ifadeler aşağıda verilmiştir:
E. 26: Karanlıkta mumu söndürmeye benzer. Çünkü mum sönerse karanlıkta ilerleyemezsiniz.
E. 27: Yanan mumu/ Dışarıdan olumsuz ve haksız müdahale geleceğimizi karanlığa gömer.
K.1: Öğretmene yapılan şiddet, pişmiş aşa soğuk su katmak gibidir. Çünkü tavına gelebilecek bir
unsuru gerçekleştirilen tek bir olumsuzlukla mahveder.
E.3: Dikenli yiyeceğe benzer. Yersen kanatır.
K.6: Öğretmene yapılan zorbalık çiçek bahçesini sulayan besleyen kaynağı kurutmaya benzer.
Çünkü onlar bizim yavrularımızı yetiştiren geliştiren en önemli kaynaklarımızdır.
K.9: Öğretmene yapılan zorbalık meyve vermekte olan ağacı baltalamaya benzer. Çünkü bir kere
şevkini ve idealleri yok ettiğinizde ondan alabileceğiniz tek şey mekanik bir bilgi aktarımıdır.
K. 16: Öğretmene yapılan şiddet tohumu ezilen çiçeğe benzer. Çünkü yetiştirecek gücü tükenir.
K. 53: Öğretmene yapılan zorbalık karanlığa benzer çünkü bizleri aydınlatan ışıklarımız
söndürülmüş olur.
E. 66: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) hızla giden treni durdurmaya benzer. Çünkü
engel koyarsan tren devrilir ve sonuçları daha ağır olduğundan dolayı.
K. 75: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) cama vuran doluya benzer. Çünkü direk sana
gelmez ıslatmaz ancak sesi rahatsız eder.
E. 83: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) sopaya benzer. Çünkü şiddet aracı olmasından
dolayı.
E. 84: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) kırık bir dişliye benzer. Çünkü çark tam işleviyle
dönmez.
K. 85: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) geceye benzer. Çünkü karanlığı temsil
ettiğinden dolayı.
342
K. 86: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) yanlış tarım yöntemine benzer. Çünkü
sonrasında ne yaparsan yap iyi hasat alamazsın.
E. 91: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) karanlıkta elektriğin kesilmesine benzer. Çünkü
bilginin kaynağının kesilmesi gibidir.
Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisinde yer alan metafor Tablo
14’te verilmiştir.
Tablo 14. “Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Kategori Metafor Metafor
Sayısı
Toplam
Metafor
Sayısı
Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak
Öğretmenlerin Şiddet Algısı
Hava kirliliği, iç dünya, çürüme, reflü, corona
virüs, kuduz hastalığı, küf, radyasyon, balçık, ateş,
hastalık
11 11
Tablo 14 incelendiğinde, Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisine ait 11 farklı
olmak üzere 11 metaforun geliştirildiği görülmektedir. Bunlar, hava kirliliği, iç dünya, çürüme, reflü, corona virüs,
kuduz hastalığı, küf, radyasyon, balçık, ateş, hastalık şeklindedir. Bu metaforlara ait örnekler aşağıda verilmiştir:
K. 13: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) hava kirliliğine benzer. Çünkü eğitim olmazsa
nefessiz kalınacağından dolayı.
K. 15: Öğretmene yapılan zorbalık kişinin iç dünyasına benzer. Çünkü karşısındakine verdiği değer
ve saygının ölçütüdür.
K. 18: Çürümeye benzer. Çünkü eğitimin her zaman sağlıklı olması gerekir.
E. 19: Reflüye benzer. Çünkü şişkinken rahatsızlık verdiğinden dolayı.
E. 45: Öğretmene yapılan şiddet corona virüse benzer. Çünkü hem bulaşıcılığı fazladır hem de çoğu
şeyi (öğretmenin öğrenciye bakışını, meslek aşkını, azmini, idealizmini, çalışmasını vs) öldürür.
E. 56: Kuduz hastalığına benzer. Çünkü mantık dışıdır.
K. 59: Öğretmene yapılan zorbalık küfe benzer. Çünkü kimse bunu önlemek işin ortam şartlarının
temizliğini sağlamamıştır.
K.69: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) radyasyona benzer. Çünkü etki alanından
dolayı.
K. 70: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) balçığa benzer. Çünkü Güneş balçık ile
sıvanamayacağından dolayı.
E. 92: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) ateşe benzer. Çünkü ülkeyi yakacağından
dolayı.
K. 97: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) hastalığa benzer. Çünkü virüs/bakteri’ den
dolayı.
Değer Gözetmeyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisinde yer alan metafor Tablo
15’te verilmiştir.
343
Tablo 15. “Değer Gözetmeyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Kategori Metafor Metafor
Sayısı
Toplam
Metafor
Sayısı
Değer Gözetmeyen Yapı Olarak
Öğretmenlerin Şiddet Algısı
Bindiği dalı kesmek (6), yemek yenilen kaba
pislemek (2), nankör kedi (2), asalak böcek (2),
hor görmek, menfaat, kendi ayağına kurşun
sıkmak, helâli olmayan bir nesneye sahiplenmek,
yemek yediği sofrayı masa örtüsünden tutup
fırlatmak, kadına yapılan, geleceğe yapılan,
tecavüz, kendini-toplumu dövme, kendilerine
yaptıkları zarar, doktora uygulanan şiddet,
türünün dışındaki davranış, evladına yapılan
zorbalık, cahil, kendi kolunu kırmak, ihanet
20 28
Tablo 15 incelendiğinde, Değer Gözetmeyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisine ait 20 farklı
olmak üzere 28 metaforun geliştirildiği görülmektedir. Bunlar, bindiği dalı kesmek (6), yemek yenilen kaba pislemek
(2), nankör kedi (2), asalak böcek (2), hor görmek, menfaat, kendi ayağına kurşun sıkmak, helâli olmayan bir nesneye
sahiplenmek, yemek yediği sofrayı masa örtüsünden tutup fırlatmak, kadına yapılan, geleceğe yapılan, tecavüz,
kendini-toplumu dövme, kendilerine yaptıkları zarar, doktora uygulanan şiddet, türünün dışındaki davranış, evladına
yapılan zorbalık, cahil, kendi kolunu kırmak, ihanet şeklindedir. Bu metaforlara ait örnekler aşağıda verilmiştir:
E. 17: Bindiği dalı kesmeye benzer. Çünkü öğretmenin verimini düşürür.
E. 34: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bindiğin ağacı kesmeye benzer. Çünkü şiddetin
etkisi gün gelir seni bulur ondan dolayı.
E.35: Öğretmene yapılan zorbalık bindiğin dalı kesmeye benzer. Çünkü geleceğini kararttığından
dolayı.
K. 46: Öğretmene yapılan şiddet bindiğin dalı kırmaya benzer. Çünkü daldan meyve almak dururken
taşlamak niye?
K. 60: Öğretmene yapılan zorbalık bindiğin dalı kesmeye benzer. Çünkü kaybeden her yönden sen
olursun.
E. 99: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bindiği dalı kesmeye benzer. Çünkü kendisine,
çocuğuna, insanlığa zararından dolayı.
K. 2: Öğretmene yapılan zorbalık yemek yenilen kaba pislemeye benzer. Çünkü eğitim ve eğitimciler
toplumsal gelişimin temel taşıdır, ihanet edilirse gelişim körelir.
E. 47: Öğretmene yapılan zorbalık yemek yediğin kaba tükürmeye benzer. Çünkü insanoğlunun
inşasında temeli oluşturan her zaman öğretmendir.
E. 20: Öğretmene yapılan zorbalık nankör kediye benzer. Çünkü yemek yediği çanağa pisler.
K. 76: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) nankör kediye benzer. Çünkü yediğin kaba
pislemek olduğundan dolayı
K. 23: Asalak böceğe benzer. Çünkü yararlandığı kişiye zarar vermekten çekinmez.
K: 57: Öğretmene yapılan zorbalık parazit yaşama benzer. Çünkü parazitler fayda gördüğü canlıya
zarar verir.
344
E. 4: Öğretmene yapılan şiddet hor görmeden ve küçümsemeden doğar. Çünkü toplumda
öğretmenlik algısı düşürülmüştür.
K. 7: Menfaate dayanır. Çocuğu ön plandadır. Öğrencinin ne yaptığı önemli değildir onun için.
Çünkü sistem öğretmenin elini kolunu bağlayıp öğrenci ve veli odaklıdır. Veli ya da öğrenciler de öğretmene
saygıyı kaybetmektedirler.
E. 8: Toplumun kendi ayağına kurşun sıkmasına. Çünkü öğretmen toplumun mimarıdır.
E 20: Öğretmene yapılan şiddet, helâli olmayan bir nesneye sahiplenmeye benzer. Çünkü o nesneyi
elde edersin ancak, uykundan huzurundan mutluluğundan olursun.
K. 29: Öğretmene yapılan zorbalık yemek yediği sofrayı masa örtüsünden tutup fırlatmaya benzer.
K. 31: Öğretmene yapılan şiddet kadına yapılana benzer. Çünkü öğretmen çocuklar için bir
koruyucudur.
E. 32: Geleceğe yapılana benzer. Çünkü öğretmen çocukları yani geleceği eğitir.
E. 33: Tecavüze benzer. Çünkü kötü ve saygısız oluşundan dolayı.
E. 39: Öğretmene yapılan zorbalık kendini-toplumu dövmeye benzer. Çünkü öğretmen toplumu
eğitir.
E. 48: İnsanların kendilerine yaptıkları zarara benzer.
E. 52: Öğretmene yapılan zorbalık sizi iyileştirmeye çalışan doktora uygulanan şiddet ile aynıdır.
Ama maalesef öğretmen değil de doktor daha değerlidir.
E. 61: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) Türünün dışındaki davranışa benzer. Çünkü
eğitimden mahrumluğundan dolayı.
E. 67: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) evladına yapılan zorbalığa benzer. Çünkü
çocuğa eğitimi öğretmen verdiğinden dolayı.
E. 72: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) cahile benzer. Çünkü insani değerlerden
yoksunluğundan dolayı.
K. 73: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) insanın kendi kolunu kırmasına benzer. Çünkü
eğitim bir toplumun en önemli yapısı olduğundan dolayı.
K. 93: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) ihanete benzer. Çünkü ihanet hainliktir.
Etkileşen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisinde yer alan metafor Tablo 16’da
verilmiştir.
Tablo 16. “Etkileşen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Kategori Metafor Metafor
Sayısı
Toplam
Metafor
Sayısı
Etkileşen Yapı Olarak
Öğretmenlerin Şiddet Algısı
Bumerang (10), vida (2), çamaşır suyu izi, gülün
dikeni, kimyasal tepkime, kalıcı ruj, yanık,
tükenmeyen enerji kaynağı, yaydan çıkmış ok,
akan dolmakalem
10 20
Tablo 16 incelendiğinde, Etkileşen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisine ait 10 farklı olmak
üzere 21 metaforun geliştirildiği görülmektedir. Bunlar, bumerang (10), vida (2), çamaşır suyu izi, gülün dikeni,
345
kimyasal tepkime, kalıcı ruj, yanık, tükenmeyen enerji kaynağı, yaydan çıkmış ok, akan dolmakalem şeklindedir. Bu
metaforlara ait örnekler aşağıda verilmiştir:
K. 12: Öğretmene yapılan zorbalık bumeranga benzer. Çünkü şiddet, şiddet doğurur.
E. 24: Öğretmene yapılan zorbalık bumeranga benzer. Çünkü er geç döner sizi vurur.
K. 36: Öğretmene yapılan zorbalık bumerang gibidir. Çünkü döner sizi bizi toplumu etkilerde ondan.
K. 37: Öğretmene şiddet bumeranga benzer. Çünkü size geri dönebilir.
E. 42: Öğretmene yapılan zorbalık bumeranga benzer. Çünkü gün gelir kendisini bulur.
E. 68: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bumeranga benzer. Çünkü o zorbalığı yapanı
eninde sonunda bulur.
E. 77: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bumeranga benzer, yine gelir sizi bulur.
E. 78: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bumeranga benzer. Çünkü ya döner kişinin
kendisine çarpar ya da meslek tutumuna zarar verilmiş öğretmenin eğitimine yansır dolayısıyla sınıfta
eğitim bekleyen çocuklara bir şekilde dolaşır döner geri gelir.
E. 94: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bumeranga benzer. Çünkü işlevinden dolayı.
K. 95: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) bumeranga benzer. Çünkü etkisinden dolayı.
K. 63: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) vidanın yalama olmasına benzer. Çünkü sürekli
yerine oturtmak gerektiğinden dolayı.
E. 98: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) vidaya benzer. Çünkü sürekli baskı
görmesinden dolayı.
E. 28: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) çamaşır suyu izine benzer. Çünkü velilere olan
güven ve bakış açısı asla eskisi gibi olmayacağından dolayı.
E. 43: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) gülün dikenine benzer. Çünkü gülde güzellik de
vardır. Güzel koku da vardır. Güzel renk de vardır. Gülün dikeni de vardır.
K. 74: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) kimyasal tepkimeye benzer. Çünkü fiziksel
yollarla geri dönüşü olmadığından dolayı.
K. 79: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) kalıcı ruj lekesine benzer. Çünkü izi kalır.
K. 80: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) Yanığa benzer. Çünkü yanık izi kalır tamamen
iyileşmez.
K. 81: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) tükenmeyen enerji kaynağına benzer. Çünkü
biri bitse diğeri başlar.
K. 90: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) yaydan çıkmış oka benzer. Çünkü yapılan bir
hata geri gelmeyeceği için.
E. 100: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) akan dolmakaleme benzer. Çünkü bir anda
eline, her yere bulaştığından dolayı.
346
Yok Eden Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisinde yer alan metafor Tablo 17’de
verilmiştir.
Tablo 17. “Yok Eden Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Kategori Metafor Metafor
Sayısı
Toplam
Metafor
Sayısı
Yok Eden Yapı Olarak
Öğretmenlerin Şiddet Algısı
Terör (3), ölüm (2), deprem (2), kanser (2), veba,
sigara, evin temelini çürük atma, resme, intihar,
atom bombası, öfke canavarı, dalga, kronik bir
hastalık, kitabı yırtmak, doğmak üzere olan
çocuğu öldürmek, köprüyü yıkmak, balon
patlatma, fidana, cam, kalem kırmak, kırılan
testere
21 26
Tablo 17 incelendiğinde, Yok Eden Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı kategorisine ait 21 farklı olmak
üzere 25 metaforun geliştirildiği görülmektedir. Bunlar, terör (3), ölüm (2), deprem (2), kanser (2), veba, sigara, evin
temelini çürük atma, resme, intihar, atom bombası, öfke canavarı, dalga, kronik bir hastalık, kitabı yırtmak, doğmak
üzere olan çocuğu öldürmek, köprüyü yıkmak, balon patlatma, fidana, cam, kalem kırmak, kırılan testere şeklindedir.
Bu metaforlara ait örnekler aşağıda verilmiştir:
E. 10: Tüm İnsanlığa karşı yapılmıştır. Çünkü bütün insanlığın eğiticisi öğretmenlerdir.
E. 30: Terörizme- Vatan hizmeti olduğundan.
K. 58: Öğretmene yapılan zorbalık teröre benzer. Çünkü güvende hissetmeyen eğitimci vatana
hizmet edemez.
K. 5: Öğretmene yapılan zorbalık birinin ölümüne benzer. Çünkü insanlığın umutsuzluğuna sevk
eder.
E. 54: Öğretmene yapılan zorbalık geleceğimizi öldürmeye benzer. Çünkü eğitim tüm ülkenin
geleceğidir.
E. 14: Depreme benzer. Çünkü her sarsıntıda eğitim yıkılır.
K. 25: Öğretmene yapılan şiddet depreme benzer. Çünkü gençleri yok eder.
K. 22: Kansere benzer. Çünkü sinsice bütün sistemi sarar ve işlemez hale gelir.
K. 88: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) Kanser hücresine benzer. Çünkü hayati
organlara isabet ettiğinde geri dönüşü olmayan yola girer.
E. 11: Öğretmene yapılan şiddet vebaya benzer. Çünkü çok çabuk yayılır.
K. 38: Öğretmene yapılan şiddet sigaraya benzer. Çünkü her zaman size zarar verir.
347
E. 40: Öğretmene yapılan zorbalık evin temelini çürük atmaya benzer. Çünkü öğretmene
gösterilemeyen saygı toplumun yapı taşlarını bozar.
K. 41: Resme benzer. Çünkü güzel olması için uğraşırsınız ama bir su bardağı su döküldüğünde
resim batar.
E. 44: İntihara.... Çünkü öğretmen toplumun ruhudur.
E. 49: Öğretmene yapılan zorbalık atom bombasına benzer tüm güzellikleri yok eder.
K. 50: İçindeki öfke canavarına benzer. Çünkü eğitim ve bilime olan inançsızlığından.
E. 52: Öğretmene yapılan zorbalık dalgaya benzer. Çünkü kıyıyı aşındırıcı olur.
E. 55: Zorbalığa uğramak kronik bir hastalığa yakalanmaya benzer. Çünkü yakalanan insan bunu
bir türlü atlatamaz.
K. 62: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) kitabı yırtmaya benzer. Çünkü alabileceği
eğitimi, şefkati, bilgiyi, desteği yıpratmaktan dolayı.
K. 64: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) Doğmak üzere olan çocuğu öldürmeye benzer.
Çünkü eğitilecek birisini yok etmekten dolayı.
E. 65: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) Köprüyü yıkmaya benzer. Çünkü birleştirici
unsurdur. Hedefe ulaşmada kullanılan araç olduğundan dolayı.
K. 71: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) balon patlatmaya benzer. Çünkü bir daha eski
haline dönemeyeceğinden dolayı.
E. 82: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) fidana benzer. Çünkü ileride büyüyüp yetişip
meyvelerin olmasını önler.
K. 87: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) cama benzer. Çünkü kırılır ne öğretmen ne de
mesleğe bağlılığı ve inancı eskisi gibi olmaz.
K. 89: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) kalem kırmaya benzer. Çünkü elinde sana katkı
sağlayacak değerli bir kişiye zararından dolayı.
K. 96: Öğretmene yapılan zorbalık (şiddet ve tehdit) kırılan testereye benzer. Çünkü bir daha kolay
eski haline gelmez.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet faktöründe türettiği şiddet algısı Tablo 18’de verilmiştir.
Tablo 18. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet faktöründe türettiği şiddet algısı
Engelleyen Yapı
Olarak ÖAŞ
Bulaşıcı ve
Yayılan Yapı
Olarak ÖŞA
Değer Gözetmeyen
Yapı Olarak ÖŞA
Etkileşen Yapı
Olarak ÖŞA
Yok Eden Yapı
Olarak ÖŞA
Kadın 8 7 11 10 14
Erkek 7 4 17 10 12
Toplam 15 11 28 20 26
Tablo 18 incelendiğinde, erkek öğretmenlerin en çok 17 Kişi olarak “Değer Gözetmeyen Yapıda” şiddet algısı
türettiği, kadın öğretmenlerin en çok 14 Kişi olarak “Yok Eden Yapıda” şiddet algısı türettiği görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durum faktöründe türettiği şiddet algısı Tablo 19’de
verilmiştir.
348
Tablo 19. Araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durum faktöründe türettiği şiddet algısı
Engelleyen Yapı
Olarak ÖAŞ
Bulaşıcı ve
Yayılan Yapı
Olarak ÖŞA
Değer Gözetmeyen
Yapı Olarak ÖŞA
Etkileşen Yapı
Olarak ÖŞA
Yok Eden Yapı
Olarak ÖŞA
Bekâr 3 3 8 3 4
Evli 12 8 20 17 22
Toplam 11 11 28 20 26
Tablo 19 incelendiğinde, bekâr öğretmenlerin en çok 8 Kişi olarak “Değer Gözetmeyen Yapıda” şiddet algısı
türettiği, evli öğretmenlerin en çok 22 Kişi olarak “Yok Eden Yapıda” şiddet algısı türettiği görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet-medeni durum-sendikal üyelik bileşenleri temelinde
türettiği şiddet algısı Tablo 20’de verilmiştir.
Tablo 20. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet-medeni durum-sendikal üyelik bileşenleri temelinde türettiği
şiddet algısı
Sendikal
Üyelik
Medeni
Durum Cinsiyet
Engelleyen
Yapı Olarak
ÖAŞ
Bulaşıcı ve
Yayılan
Yapı
Olarak
ÖŞA
Değer
Gözetmeyen
Yapı Olarak
ÖŞA
Etkileşen
Yapı
Olarak
ÖŞA
Yok Eden
Yapı
Olarak
ÖŞA
Var Evli Kadın 4 3 7 6 8
Erkek 7 1 9 6 10
Bekâr Kadın 1 1 2 1 2
Erkek - 1 4 1 1
Yok Evli Kadın 1 4 1 2 3
Erkek - - 3 3 1
Bekâr Kadın 2 1 1 1 1
Erkek - - 1 - -
Toplam 15 11 28 20 26
Tablo 20 incelendiğinde, erkek cinsiyetinde en çok 10 Kişi olarak evli ve sendikal üyeliği bulunan
öğretmenler ile kadın cinsiyetinde en çok 8 Kişi olarak evli ve sendikal üyeliği bulunan öğretmenlerin “Yok Eden
Yapıda” şiddet algısı türettiği görülmektedir.
SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Araştırmaya katılan öğretmenlerin %50 kadın, erkek dağılım olduğu görülmektedir.
Öğretmenlerin %96’sı 5 yıldan fazla mesleki tecrübe sahibidir.
Birbirinden farklı 26 Branşta öğretmen olduğu görülmektedir.
Araştırma sırasında öğretmenlerin aynı kurumda bulundukları sürenin 3 yıl ve daha az olanların
toplamının %47 ağırlıklı oranda olduğu görülmektedir.
%79 oranında dağılımın evli olduğu görülmektedir.
%75 oranında ağırlıklı dağılımın sendikal yapı içerisinde üyeliği bulunduğu görülmektedir.
349
Veli tarafından gerçekleştirilen şiddetin öğrenci tarafından yapılana oranla daha fazla olduğu
gözlenmiştir.
Öğretmenler arasında en çok Resmiyetteki adımların takip edilmesi eylemi 31 kişinin eylem
stratejisi olarak görülmektedir.
Öğretmenleri veli-öğrenci kaynaklı şiddet algılarına yönelik geliştirdikleri metaforlar en çok olandan
en az olana oranla sıralandığında;
Değer Gözetmeyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıladıkları
Yok Eden Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıladıkları
Etkileşen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıladıkları
Engelleyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıladıkları
Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algıladıkları gözlenmiştir
Cezai yaptırımı nedeniyle geçmişte bir şekilde eğitimin dokusuna bulaşan şiddet için; bir zamanlar
sıra dayağı yaşamanın sıradanlığıyla mezun olmuş bir neslin; hem kendisinin hem de büyüttüğü çocukların,
karşılaştıkları problemleri öncelikle şiddet meyliyle çözmesini beklemek kadar olağan bir durum yok gibi…
Burada toplumun genel sorunu esasında sadece eğitim sektöründe öğretmen şiddetiyle sınırlı
değil.
Y kuşağı ve ebeveynleri kadına, doktora, hayvana şiddet başta olmak üzere şiddetle, cehaletten
doğan gücün baskın olduğu tüm sahaları işgal etmiş durumdadır.
Ne yazık ki Z kuşağı ise sanal simülasyonlarda beyin yakan görsellerle büyümekte.
Beraber büyüdüğü akranı, arkadaşı, akrabasının canına kast ettiği duyulan haberlerle, daha çocuk
yaşında kendi canına dahi kıydıracak intihar vakalarından sonra aslında toplum olarak şiddet eşiğinde
geldiğimiz noktayı bizlere bir daha sorgulatmaktadır.
Öğretmenlerin olası süreç öncesi, olay anı ve olay sonrası için sağduyulu bir şekilde durumu
yönetebilmeleri ve resmi prosedür hakkında güncel bilgi sahibi olmaları açısından. Temsil ettikleri kurum-
kuruluşa aidiyet duygusu ve onursal bütünlük açısından, değer gördüklerini hissetmeleri için mesleki
gelişimde isteğe bağlı, hizmet içi eğitimler açılması önerilir.
Eğitim öğretim yılı içinde her yıl kurumlarca gerçekleştirilen Okul Aile Birliği Toplantısında mutlaka
gündem maddelerinden biri olarak yer verilip aile bilgilendirmesi yapılması önerilir.
Ayrıca her yıl 24 Kasım Haftası Mesleki Kamu Spotu çalışmalarıyla basın, yayın organları ve sosyal
ağlar aracılığı ile öğrenci, veli, toplum bilinci geliştirilebilir.
Her bir okulun bünyesinde güvenlik tedbirleri maksatlı görüntü-ses kayıt donanımları bulunması,
en yakın karakola doğrudan sinyal verecek acil durum butonu konması, kuruma özel; Güvenlik Personeli ya
da Mahalle Bekçisi görevlendirilmesi önerilir.
350
TABLOLAR
Tablo 1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik özellikleri.
Tablo 2. Araştırmaya katılan öğretmenlerin hizmet süresi.
Tablo 3. Araştırmaya katılan öğretmenlerin mesleki alan dağılımları.
Tablo 4. Araştırmaya katılan öğretmenlerin bulunduğu kurumda geçirdiği hizmet yılı.
Tablo 5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet dağılımı.
Tablo 6. Araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durumu.
Tablo 7. Araştırmaya katılan öğretmenlerin sendikal üyelik durumu.
Tablo 8. Araştırmaya katılan öğretmenlerin öğrenci esaslı yaşanılan şiddet durumu.
Tablo 9. Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli esaslı yaşanılan şiddet durumu.
Tablo 10. Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli-öğrenci kaynaklı olası şiddet hareketine karşın eylem
tahmin durumu.
Tablo 11. Araştırmaya katılan öğretmenlerin veli ve öğrenci kaynaklı şiddet algılarına yönelik belirttikleri
metafor durumu.
Tablo 12. Öğretmenlerin belirledikleri metaforların kategorilere göre dağılımı.
Tablo 13. “Engelleyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Tablo 14. “Bulaşıcı ve Yayılan Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Tablo 15. “Değer Gözetmeyen Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Tablo 16. “Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Tablo 17. “Yapı Olarak Öğretmenlerin Şiddet Algısı” kategorisinde yer alan metaforlar.
Tablo 18. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet faktöründe türettiği şiddet algısı.
Tablo 19. Araştırmaya katılan öğretmenlerin medeni durum faktöründe türettiği şiddet algısı.
Tablo 20. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet-medeni durum-sendikal üyelik bileşenleri temelinde
türettiği şiddet algısı
351
KAYNAKÇA
Türk Ceza Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf , 12/10/2004 Tarih ve
25611 Saylı kararı, 5 Tertip, 43 Cilt ve 5237 Numaralı kanun, Erişim tarihi (18/11/2020)
Devlet Memurları Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.657.pdf , 23/07/1965
Tarih ve 12056 Sayılı kararı, 5 Tertip, 4 Cilt ve 3044 Sayfa, 657 Sayılı Kanunu, Erişim Tarihi
(18/11/2020)
Milli Eğitim Bakanlığı, Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği,
https://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_11/03111224_ooky.pdf , Erişim Tarihi
(18/11/2020)
Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği,
http://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/1703.pdf , Erişim Tarihi (18/11/2020)
C. Ahmet ve E. Mehmet, Bireyin Şerefine Karşı Suçlar, (2007) TBB Dergisi Sayı 68,
http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2007-68-286 , Erişim Tarihi (18/11/2020)
G. Alparslan, Anadolu Öğretmen Lisesi Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine Bakış Açıları, (2015),
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/210718 , Erişim Tarihi (18/11/2020)
Z. Sevgi, (2016), Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenenlerin Türkçe Öğrenmeye Yönelik Metaforik
Algıları, http://usos2016.com/usos2016-tam-metin-bildiriler.pdf , Erişim Tarihi (18/11/2020)7
Öğretmen Gözüyle Öğretmenlik Mesleği Türk Eğitim Dergisi, (2013) Ankara,
http://portal.ted.org.tr/yayinlar/ogretmen_gozuyle_ogretmenlik_meslegi.pdf , Erişim Tarihi
(18/11/2020)
K. Zülal, (2015) Okulda Psikolojik Tacizin Türk Ceza Hukuku ve Toplumsal Açıdan Değerlendirilmesi,
http://www.umut.org.tr/userfiles/files/PDFler/Zulal-Kasparoglu.pdf , Erişim Tarihi (18/11/2020)
Şiddet Sıfır Öğretmenler Pekiyi, (2020), 100 Kişi Öğretmenlerin Şiddet Algıları Araştırma Yanıtları,
https://docs.google.com/spreadsheets/d/1sSbqgdiUIQtW8r6viKyQXOnAhW-84-
w7YkED4swrelY/edit?usp=sharing , Erişim Tarihi (18/11/2020)
352
İLKOKULLARDA VELİLERİN ÖĞRETMEN SEÇME NEDENLERİ
Zekeriya DİKAL88
ÖZET
21.yüzyıl; sürekli olarak değişimlerin yaşandığı, gelenek ve göreneklerde ortaya çıkan
farklılaşmalar, küresel etkileşim araçları ile bilgi teknolojileri bireyleri ve toplumları değişime zorlamaktadır.
Günümüzde ebeveynler, bu değişim olgusundan en çok faydayı sağlamak ve çocuklarının gelecekte iyi bir
hayat sürmeleri, maddi zorluk yaşamamaları ve saygın bir statü sahibi olmalarını, bunun yanı sıra olumlu
davranışlar ve alışkanlıklar kazanmalarını istemektedirler. Bunu başarmanın tek yolunun da eğitimden
geçtiğini düşünen veliler imkânları ölçüsünde çocuklarına en iyi şartları sunmaya çalışmakta, onları
kendilerine göre en doğru en güvenilir öğretmenlere emanet etmeyi istemektedirler.
Bu çalışmada, velilerin ilkokullarda öğretmen seçme nedenlerini etkileyen faktörler,
öğretmenlerden istenen ve beklenen davranışlar belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada nitel araştırma
yöntemlerinden olgu bilim (phenomology) deseni kullanılmıştır. Araştırma, İstanbul ili Kartal ilçesindeki
değişik okullarda 25 veli ile yapılmıştır. Araştırma sonucunda, velilerin birçok nedenden dolayı öğretmen
seçme davranışlarında bulundukları görülmüştür. Başlıca öğretmen seçme nedenleri arasında;
öğretmenlerin alan bilgisi, mesleğini ve çocukları sevmeleri, iletişim kurma becerileri, siyasi görüşleri, kişilik
özellikleri, sabırlı ve hoşgörülü olmaları, çağdaş öğretim yöntem ve tekniklerini uygulamaları, teknolojiyi
doğru ve etkili kullanma becerileri, sosyal yönden güçlü olmaları, vatanseverlik, anaçlık ve cinsiyetleri
olarak sıralanmaktadır. Araştırma sonucunda; velilerin, öğretmenlerde aradığı bu özelliklerin, öğretmen
yetiştirme ve öğretmenlerin kendilerini geliştirmeleri konusunda önem taşımaktadır.
Anahtar kelimeler: İdeal Öğretmen, Öğretmen seçme, Veli
THE REASONS OF PARENTS' CHOOSING TEACHER AT PRIMARY SCHOOL
ABSTRACT
In 21st century, with continuous changes and differentiations in traditions and customs, global
interaction tools and information technologies force individuals and societies to change. Today, parents
want to benefit most from this case of change and want their children to have a good life and a respected
status, no financial difficulties in the future. In addition, they want their children to gain positive behaviors
and habits. Parents, who think that the only way to achieve this is through education, try to offer their
88
Müdür Yardımcısı,Kartal Atatürk İlkokulu,[email protected]
353
children the best possible conditions and to entrust their children to the most accurate and reliable
teachers.
In this study, the factors affecting the reasons of parents choice of teachers in primary schools,
the desired and expected behaviors of teachers were tried to be determined. Phenomenology, one of the
qualitative research methods, was used in the study. The research was conducted with 25 parents in
various schools in Kartal, Istanbul. As a result of the research, it was observed that parents were involved
in teacher selection behaviors for many reasons. Teacher’s knowledge of the field, loving of their
profession and children, communication skills, political views, personality traits, being patient and
tolerant, applying modern teaching methods and techniques, ability to use technology correctly and
effectively, being socially strong, the patriotism, the motherhood and the gender of the teachers are listed
among the reasons for choosing primary teachers. As a result of the research, these characteristics of the
parents are very important for teacher training and teacher development.
Keywords: Ideal teacher, choosing teacher, parent
GİRİŞ
Bir toplumun refah düzeyinin artması, kalkınması ve gelişmesi için önecelikle iyi eğitilmiş insanlara
gerek vardır. Bu insanları eğitecek ve yetiştirecek olan ise önce aile sonra okullardır. Okullar toplumun her
kesiminin önemsediği, önemsemesi gereken kurumlar olmalıdır. Çünkü okullar; topluma yeni katılacak
bireylere, toplumun değerlerini ve toplumsal normlarını, birlikte yaşamanın gerektirdiği davranış
hassasiyetini öğretecek, bir üyesi olduğu topluma katkı sağlayacak, sosyal ilişkileri ve çevre bilinci gibi
kavramları zihinlerine yerleştirecek en önemli kurumdur.
Okulların bu işlevini etkin hale getirecek kişi ise öğretmenlerdir. Öğretmenleri hem göreve
başlamadan önceki üniversite eğitimlerinde hem de göreve başladıktan sonra iyi eğitmek, onları ihtiyaç
duyacakları bilgilerle donatmak verecekleri eğitimin kalitesini de o oranda artırmaya fayda sağlayacaktır.
Seferoğlu (2001), öğretmenin kendisini kişisel ve mesleki açıdan geliştirebilmesi için kendisine
yardımcı olunması gerektiğini belirtmekte; Özden (1999) ise, ülkenin kalkınmasında ihtiyaç
duyulan nitelikli kişilerin yetiştirilmesinde ve toplumun kültürel değerlerini yeni nesillere aktaracak en
önemli öznenin öğretmenler olduğunu söylemektedir.
Günümüzde ebeveynler, çocuklarının gelecekte iyi bir hayat sürmeleri, maddi zorluk yaşamamaları
ve saygın bir statü sahibi olmalarını istemekte; bunun yanı sıra olumlu davranışlar ve alışkanlıklar
kazanmalarını istemektedirler. Bunu başarmanın tek yolunun da eğitimden geçtiğini düşünen veliler
354
imkânları ölçüsünde çocuklarına en iyi şartları sunmaya çalışmakta, onları kendilerine göre en doğru en
güvenilir öğretmenlere emanet etmeyi istemektedirler.
Bu sebeple ilkokullarda velilerin öğretmen seçme nedenlerinin neler olduğu, çocuklarının
eğitiminde öğretmenlerden beklentileri araştırmanın problemini oluşturmaktadır.
Araştırmanın Amacı ve Alt Amaçları
Bu araştırmanın amacı, ülkemizde son yıllarda giderek yaygınlaşan ilkokullarda velilerin öğretmen
seçme nedenlerini araştırmak ve bu seçimi yaparken öğretmenlerde ne tür özellikler aradıklarını
belirlemektir. Araştırmanın söz konusu bu temel amacına yönelik olarak aşağıdaki alt amaçlarına yanıtlar
aranmıştır.
1. Sizin için ideal bir öğretmende hangi özellikler bulunmalıdır?
2. Sizi öğretmen seçmeye iten sebepler nelerdir?
3. Sizin gözünüzde seçtiğiniz öğretmeni diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri nelerdir?
Araştırmanın Önemi
İlkokullarda velilerin öğretmen seçme davranışlarının araştırıldığı bu çalışma, çocuklarının eğitim
hayatlarında başarılı olmaları, doğru davranışları kazanmaları noktasında kaygı duyan velilerin;
öğretmenlerde ne tür özellikler aradıklarını, hangi ölçütlere göre öğretmen seçtiklerini belirlemesi
bakımından önem taşımaktadır.
Bu araştırmanın, üniversitelerin eğitim fakültelerinde okuyan öğretmen adaylarına, göreve
başladıklarında, eğitimin en önemli paydaşlarından olan velilerin bir öğretmen olarak kendilerinden neler
beklediklerini bilmeleri açısından yardımcı olması beklenmektedir. Ayrıca hali hazırda görev başında olan
öğretmenlerin ise velilerin çocukları için duydukları kaygıyı, doğru ve etkili iletişimin önemini
anlayabilmeleri, ideal öğretmen kavramının neleri barındırdığı, mesleki bilgi ve işini severek yapma gibi
konularında kendilerine ipuçları verebilmesi bakımından öğretmenlere öz değerlendirme yapma imkânı
sunmaktadır.
Bu araştırma aynı zamanda MEB tarafından düzenlenebilecek olan hizmet içi eğitimlere kaynak
olabilmesi bakımından da önem arz etmektedir.
Ayrıca bu araştırma sonuçlarının bu alanda çalışma yapacak diğer araştırmacılara yarar sağlayacağı
ve yeni tartışma olanakları oluşturacağı düşünülmektedir.
Araştırmanın Sayıltıları
Katılımcıların araştırmaya gönüllü olarak katıldıkları ve yöneltilen tüm sorulara verebilecekleri en
detaylı ve en samimi cevapları verdikleri varsayılmıştır.
355
Araştırmaya katılan katılımcıların çocuklarının eğitimi konusunda duyarlı oldukları, kendi ölçütleri
doğrultusunda belirledikleri öğretmen için okula bağışta bulunma, adreslerinden taşınma gibi birçok
fedakârlıkta bulunabilecekleri varsayılmıştır.
Araştırmaya katılan katılımcıların yöneltilen görüşme sorularını doğru anlayıp, soruları hiçbir baskı
altında kalmadan cevapladıkları varsayılmıştır.
Katılımcıların arasında sosyal çevre ve eğitim düzeyi bakımında anlamlı bir fark olmadığı
varsayılmıştır.
Katılımcıların görüşme sorularına verdikleri cevapların farklı okul türlerinde ve sosyal çevrelerde
farklılık gösterebileceği dolayısıyla benzer başka araştırmalarda edinilebilecek bulguların da farklı
değerlendirilebileceği varsayılmıştır.
Araştırmanın Sınırlılıkları
1. Araştırma kapsamına alınan veliler, İstanbul ili Kartal ilçesinde bulunan çeşitli resmi ilkokullara
çocuklarını öğretmen seçerek kaydettiren veliler ile sınırlandırılmıştır.
2. Araştırma 2010-2018 yılları arasında çocuklarını ilkokullara kaydettiren velilerin algılarıyla
sınırlandırılmıştır.
Tanımlar
Öğretmen: Bu araştırmada geçen öğretmen kavramı İstanbul ili Kartal ilçesinde görev yapan sınıf
öğretmenlerini tanımlamaktadır.
Alan Bilgisi: Bu araştırmada geçen alan bilgisi kavramı eğitim fakültelerinin sınıf öğretmenliği bölümünü
tanımlamaktadır.
Veli: Bu araştırmada geçen veli kavramı İstanbul ili Kartal İlçesinde bulunan resmi ilkokullarda çocuğu
kayıtlı olan ebeveynleri tanımlamaktadır.
TDK: Bu araştırmada geçen TDK kavramı Türk Dil Kurumu’nu tanımlamaktadır.
MEB: Bu araştırmada geçen MEB kavramı Milli Eğitim Bakanlığı’nı tanımlamaktadır.
YÖNTEM
Araştırmanın Deseni
356
Çalışmanın bu bölümünde araştırmanın modeli, çalışma grubu, verilerin toplanması, verilerin
analizine ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
Bu çalışmada; nitel araştırma yöntemlerinden olgu bilim (phenomology) deseni kullanılmıştır. Olgu
bilim deseni, farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara
odaklanmaktadır. Olgular; olaylar, deneyimler, algılar, yönelimler, kavramlar ve durumlar gibi çeşitli
biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir(Yıldırım ve Şimşek, 2005). Balyer’e göre (2016) bu tür araştırmalar,
çalışma grubunda yer alan katılımcıların yarı yapılandırılmış sorulara dair fikirlerini en ince detaylarına
kadar ifade edebilmelerine imkân sağlamaktadır. Bogdan ve Biklen (2003) ise, bu görüşme yöntemiyle
katılımcıların görüşlerini özgürce açıklayabildiklerini belirtmektedirler.
Bu tür araştırmalarda görüşmenin ana hatlarını, görüşme formunun hazırlanması, test edilmesi,
görüşmelerin planlanması, hazırlıkların yapılması ve görüşmelerin gerçekleştirilmesi oluşturur(Yıldırım ve
Şimşek, 2003). Yıldırım ve Şimşek’e göre (2003) görüşmede sorulacak soruların açıkça ifade edilmesi ve
gayet anlaşılır olması gerekir.
Bu çalışmada temel olarak şu soruların yanıtı bulunmaya çalışılmıştır:
1. Sizin için ideal bir öğretmende hangi özellikler bulunmalıdır?
2. Sizi öğretmen seçmeye iten sebepler nelerdir?
3. Sizin gözünüzde seçtiğiniz öğretmeni diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri nelerdir?
Sizin gözünüzde seçtiğiniz öğretmeni diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri nelerdir?
Çalışma Grubu
Bu araştırmanın çalışma grubunu, İstanbul ili Kartal ilçesinde bulunan devlet ilkokullarına, çocuklarını,
öğretmen seçerek kaydettiren 25 veli oluşturmaktadır. Bu veliler amaçlı örneklem yöntemiyle
seçilmişlerdir.
Amaçlı örneklem yöntemi, belirli bir grup katılımcıyı incelemeyi amaçlar ve araştırmacının,
katılımcıların evren hakkında ön bir bilgiye sahip olmasıdır (Bailey,1994). Bu yolla araştırmanın
genelleştirilmesi amaçlanır.
Bu araştırma kapsamında görüşülen kişiler, çocuklarının kura ile rastgele bir öğretmenin sınıfına
kaydolmasını istemeyen ve çocukları için istedikleri eğitimin kendilerince oluşturdukları çeşitli ölçütlerce
veya çevrelerindeki kişilerin yönlendirmeleriyle belirledikleri öğretmenler tarafından verilebileceğini
düşünen velilerden seçilmişlerdir.
Tablo 1. Katılımcıların kişisel özelliklerine göre dağılımları
Frekans Yüzde
Geçerli
Yüzde
Toplam
Yüzde
Cinsiyetiniz Erkek 9 36 36 36
Kadın 16 64 64 64
357
Toplam 25 100.0 100.0 100.0
Öğrenim durumunuz
Yüksek Lisans 4 16 16 16
Lisans 9 36 36 36
Yüksekokul 3 12 12 12
Lise 5 20 20 20
İlköğretim 4 16 16 16
Toplam 25 100.0 100.0 100.0
Yaşınız
30-35 1 4 4 4
35-40 11 44 44 44
40-45 9 36 36 36
45-50 4 16 16 16
Toplam 25 100.0 100.0 100.0
Mesleğiniz
Öğretmen 10 40 40 40
Ev Hanımı 4 16 16 16
Devlet Memuru 2 8 8 8
Doktor 2 8 8 8
Hemşire 1 4 4 4
Erkek Berberi 1 4 4 4
Muhasebeci 1 4 4 4
Teknisyen 1 4 4 4
Aşçı 1 4 4 4
İşçi 2 8 8 8
Toplam 25 100.0 100.0 100.0
3.2. Verilerin Toplanması
Belirlenen araştırma konusu kapsamında, geniş bir yazın taraması yapılarak kullanılacak sorular
belirlenerek velilerin, ilkokullarda öğretmen seçme nedenleri ile ilgili görüşlerini almak amacıyla yarı
yapılandırılmış sorulardan oluşan Ek-1görüşme formu uygulanmıştır. Mevcut çalışmada veriler sırasıyla şu
şekilde toplanmıştır. İlk olarak sözkonusu velilere araştırmanın amacı anlatılmış ve gönüllü olarak bu
araştırma sürecinde yer almak isteyip istemedikleri sorulmuştur. Katılımcılara, elde edilecek verilerin
358
güvenilirliği, bilgilerin ve kimliklerinin saklı tutulacağı, ne kendilerinin ne de diğer kişi ve kurumların
isimlerinin belirtilmeyeceğine dair güvence verildikten sonra görüşmeyi kabul eden velilerle yaklaşık 20
dakika süren yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılarla tek tek ve bir kez görüşülmüş,
görüşmeler sırasında kişilerin kendilerini daha rahat hissedebilmeleri için ses kayıt cihazı kullanılmamış,
görüşme esnasında araştırmacı tarafından el yazısıyla notlar tutulmuştur.
3.3. Verilerin Analizi
Araştırmada bulguların değerlendirilmesinde, içerik analizi kullanılmıştır. Görüşme sonucunda elde
edilen veriler soru bazında ayrı ayrı analiz edilmiştir. Her soruya ilişkin verilen yanıtlar öncelikle kendi
içinde anlamlı bölümlere ayrılmış ve her bölüm kavramsal olarak ne anlam ifade ettiği belirlendikten sonra
isimlendirilerek kodlanmıştır.
İçerik analizi, metinden çıkarılan geçerli yorumların bir takım düzenlemeler ve sınıflamalar sonunda
ortaya konulduğu bir araştırma tekniğidir. Bu yorumlar, mesajın göndereni, mesajın kendisi ve mesajın
alıcısı ile ilgilidir(Weber, 1989). İçerik analizi elde edilen veriden hareketle onun içeriğine ilişkin
tekrarlanabilir ve geçerli sonuçlar çıkarabilmeye yarayan bir araştırma tekniğidir (Krippendorff, 1980). Nitel
veriler belli işlemler neticesinde sayısallaştırılarak verilerin güvenirliği arttırılmaya çalışılmış ve böylece
veriler arasında anlamlı bir karşılaştırma imkânı sağlanır(Yıldırım ve Şimşek, 2005).
Nitel araştırmada geçerlik, bilimsel verilerin doğruluğu; güvenirlik ise bu verilerin tekrarlanabilirliği
ile ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2003). Araştırmanın iç geçerliğini artırmak için görüşme esnasında kişilerin
verdiği ifadeler araştırmacı tarafından yazılı hale getirilmiş ve ilgili kişilerce onaylanması istenmiştir.
Yıldırım ve Şimşek’e göre ( 2005), görüşülen katılımcılardan doğrudan ve olduğu gibi aktarımlar yaparak
sonuçlar açıklamak geçerlilik için önemlidir. Bu araştırmada kodların ve kategorilerin elde edildiği veli
görüşlerinden doğrudan ve birebir alıntı yapılarak geçerliliği sağlanmaya çalışılmıştır.
Araştırmada benzerlik ve farklılıklar dikkate alınarak, birbiriyle ilişkili olabilecek kodlar
birleştirilerek çeşitli temalar oluşturulmuş, açık ifadelerle düzenlenerek raporlaştırılmıştır.
Bu araştırmada toplam frekansın katılımcı sayısından fazla çıkmasının nedeni, verilen cevapların
birden fazla tema altına girebilmesinden ve aynı soruya katılımcıların ortak cevaplar vermelerinden
kaynaklanmaktadır(Çelebi ve Kaya, 2014)
Çalışmada kodlama tekniği kullanılmış olup; kadınlar (K), erkekler (E) olarak kodlanmış, görüşme
sırasına göre K1, K2, K3… K16 ve E1, E2, E3…E9 şeklinde kodlama yapılmıştır.
BULGULAR
Velilerin, ilkokullarda öğretmen seçme nedenlerinin ortaya çıkartılması amacıyla yürütülen
çalışmada, ideal öğretmende bulunması gereken özellikler, velileri öğretmen seçmeye iten nedenler ile
öğretmenleri diğer meslektaşlarından farklı yapan özellikleri konularında bazı sonuçlara ulaşılmıştır. Bu
bölümde, bu sonuçlara yer verilmektedir.
359
İdeal Öğretmende Bulunması Gereken Özellikler
Bu bölümde, İlkokullarda Velilerin Öğretmen Seçme Nedenleri Görüşme Formunda katılımcılara yöneltilen
“Sizin için ideal bir öğretmende hangi özellikler bulunmalıdır?” sorusuna verdikleri cevapların analizi
sonucunda ortaya çıkan ana tema ve alt temalara yer verilmiştir.
Tablo 2: İdeal öğretmende bulunması gereken özellikler
Ana Tema Alt Temalar Frekans
(f)
Yüzde
(%)
İdeal Öğretmende
Bulunması Gereken
Özellikler
Mesleki bilgi ve deneyim 13 18
Sabırlı ve ve hoşgörülü olma 11 15
Mesleğini ve çocukları sevmesi 11 15
Vatansever ve Atatürkçü Olma 7 10
Yeniliklere açık olma 6 8
İdealistlik ve çalışkanlık 5 7
İletişim becerisi ve duygudaşlık yeteneği
5 7
Davranışlarıyla rol model olma 5 7
Adil olma 5 7
Sosyal yönden güçlü olma 2 3
Cinsiyeti ve medeni hali 2 3
Toplam 72 100
Tablo 2 ‘de katılımcıların verdikleri cevaplara göre ideal öğretmende bulunması gereken özellikler ile ilgili ortaya çıkan
ana tema ve alt temalara yer verilmiştir.
Araştırmanın bu kısmında ideal öğretmende bulunması gereken özelliklerle ilgili katılımcı görüşlerine yer
verilmiştir.
Öğretmenlerin mesleki bilgi ve deneyimlerinin önemine dikkat çeken bazı katılımcıların görüşleri şu
şekildedir:
“Benim için ideal bir öğretmenin, bilgisi tam ve güncel olmalıdır. Öğretim yöntem ve tekniklerini iyi
bilmelidir.”(K4)
“Benim için ideal öğretmen, öğrencilerinin akademik becerilerinin gelişmesine yardımcı olacak özellikte ve
deneyimde olmalıdır”(K8)
360
“Benim için ideal bir öğretmen tecrübeli, sabırlı ve sevgi dolu olmalıdır.”(K10)
“Benim için ideal öğretmen, öncelikle eğitimini görev yaptığı alanda almış ve alanına hâkim olmalıdır.
Başka bölümlerden veya fakültelerden mezun olup, öğretmenlik yapmalarını doğru bulmuyorum.” (K14)
“Benim için ideal öğretmen sınıf içi etkinliklerde bireysel farklılıları göz önünde bulundurarak değişik
öğretim yollarını ve tekniklerini uygulayabilmelidir.”(E8)
Yukarıdaki ifadelerden çıkarımlarda bulunmak gerekirse; katılımcılar ilkokul öğretmenlerinin, eğitim
fakültelerinin sınıf öğretmenliği alanından mezun olmalarını, alan bilgilerinin tam ve güncel olmasını,
deneyimleriyle öğrencilerinin akademik başarılarına kakı sağlamalarını, sınıf ortamında bireysel farklılıkları
göz önünde bulundurmalarını ve değişik öğretim yöntem ve tekniklerini kullanmalarını önemsemektedirler.
Sabırlı ve hoşgörülü olma konusuna değinen bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“Bana göre ideal öğretmen, sevecen, yerine göre hoşgörülü ve çok sabırlı olmalıdır.”(K15)
“Benim için ideal öğretmen, eleştiriyi kabul edebilen, sabırlı ve anlayışlı olmalıdır.(K1)
“Özellikle ilkokullarda öğretmenlerin daha sabırlı, daha şefkatli olmaları gerektiğini düşünüyorum.”(E2)
“Bana göre ideal öğretmen sabırlı, yumuşak bir üsluba sahip olmalıdır.”(K13)
“Kendi öğrencilik yıllarımı düşündüğümde bana göre ideal öğretmen sakin ve güler yüzlü olmalıdır.”(K12)
“İdeal öğretmen sakin, öfke kontrolü olan çözüm odaklı ve sevgi dolu olmalıdır.”(K6)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar; öğretmenlerin, sabırlı, şefkatli, eleştiriyi kabul edebilen, öfke
kontrolü olan, hoşgörülü kişiler olmalarını beklemektedirler.
İdeal öğretmen mesleğini ve çocukları sevmeleridir diyen bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“ İdeal bir öğretmen öncelikle mesleğine âşık olmalıdır. Mesleğine âşık olmayan, işini severek yapmayan hiç
kimsenin başarılı ve faydalı olacağına inanmıyorum.”(E2)
“Benim için çocuklara sevgi ve hoşgörüyle yaklaşan işine ve mesleğine âşık, çalışmayı seven, sorumluluktan
kaçmayan biri olmalıdır.”(E3)
“Öncelikle mesleğini isteyerek seçmiş ve sevgi odaklı olmalıdır.”(E6)
“Benim için ideal öğretmenin çocuğu anlaması, sevmesi ve çocuğa değer vermesi gerekir.(K2)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar; öğretmenlerin mesleklerini ve çocukları sevmelerini başarı
olabilmenin ön şartı olarak görmektedirler.
Yeniliklere açık olma konusunda değerlendirme yapan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
Bu konuda “İdeal öğretmen, teknolojik yeniliklere açık olarak eğitim öğretim faaliyetlerini bu doğrultuda
yapmalı. Yaparak, yaşayarak öğrenme kuramlarını odağa alan eğitim yapmalıdır.”(E6)
“…Gelişime ve değişime açık, günceli takip eden, teknolojiyi iyi kullanabilen, öğrencinin özgüvenini
arttıracak yöntemleri kullanabilen özellikler taşımalıdır.(E8)
361
“…Öğretmen kendini sürekli geliştirmeli, yeniliklere açık olmalıdır. Çağın gerisinde kalmamalı, eğitim
teknolojilerini kullanabilmelidir.(E5)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar; öğretmenlerin kendilerini sürekli yenilemeleri gerektiğini, eğitim
teknolojilerini kullanmada çağın gerisinde kalmamalarını düşünmektedirler.
İdealistlik ve çalışkanlık ile ilgili değerlendirme yapan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“…Düşünceleriyle adaletli ve idealist olduğunu belli etmeli, çalışkan ve kibar olmalıdır.”(K9)
“Benim için ideal öğretmen öncelikle mesleğini sevmeli, idealist ve cumhuriyetçi olmalıdır. Yöneticilerin ve
eğitim sisteminin getirdiği baskılara boyun eğmeyip kendi doğrularına göre çalışmalıdır. (E9)
“Bana göre bir öğretmen öncelikle idealist olmalıdır.”(K13)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenlerin idealist olmalarını, doğru olduğuna inanmadıkları
konuda baskılara boyun eğmemelerini istemekte, çalışkan olmalarını beklemektedirler.
İletişim becerisi ve empati (duygudaşlık) yeteneği konusunda değerlendirme yapan bazı katılımcıların
görüşleri şu şekildedir:
“Öğretmenimizin öncelikle çocuğumu ve bir ebeveyn gözüyle beni anlayabilmesini isterim. Bunun için bekâr
bir öğretmene sıcak bakmam.”(K1)
“…bunun yanı sıra diksiyonu düzgün, hitap etme yeteneği olmalıdır.”(K14)
“Benim için ideal bir öğretmenin iletişim yönü kuvvetli olmalıdır. Öğrencileri, velileri ve meslektaşlarıyla
olumlu ilişkiler kurabilmelidir. Öğrencileriyle sevgi bağı kurabilmeli ve duygudaşlık yeteneğine sahip
sorumluluk bilincinde yüksek düzeyde taşıyor olmalıdır.”(K5)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenlerin bir ebeveyn gözüyle onları anlamalarını beklemekte,
çocuklarının güçlü ve zayıf yönlerini kendilerine anlatacak, onları yönlendirebilecek kişiler olmalarını
önemsemektedirler.
Öğretmen davranışlarıyla rol model olmalıdır diyen bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“Benim için ideal öğretmen, kişilik özellikleri ve davranışlarıyla çevresine örnek olmalıdır.”(K11)
“21.yüzyıl bilgi çağıdır. Çocuklarımız doğruya ve yanlışa kolayca ulaşabiliyor. Bu nedenle çocuklarımızı
emanet ettiğimiz kişilerin onları doğru yönlendirmesi, iyi örnekler olmaları gerekir.”(E2)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, çocuklarını emanet ettikleri öğretmenlerin, davranışlarıyla örnek
olmalarını beklemektedirler.
Öğretmenlerin adil olmaları gerektiğine vurgu yapan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“İdeal öğretmen öğrencilerinin ve velilerinin arasında ayrım yapmadan bağ kuran, ödül ve cezayı doğru bir
şekilde veren ve kendini geliştiren biri olmalıdır.”(K3)
“Benim için ideal öğretmen, adaletli, vatansever ve hümanist olmalıdır.”(K12)
362
“İdeal öğretmen mesleğini sevmenin yanı sıra, öğrenciler arasında ayrım yapmamalı, demokratik
olmalıdır.”(E7)
“…Öğrencilerini tarafsız değerlendirmeli, açık görüşlü, objektif ve iyimser olmalıdır.”(K11)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenlerden öğrenciler ve veliler arasında ayrım yapmamalarını,
kararlarında ve uygulamalarında adil davranmalarını, tarafsız bir gözle değerlendirmelerini
önemsemektedirler.
Vatanseverlik ve Atatürkçü olma konusunda değerlendirme yapan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“… Öğretmen, devletine ve vatanına bağlı olmalıdır. Ne yazık ki halen bu duyguyu sergilemeyen ve
öğrencilerine geçiremeyen öğretmenler olduğunu görüyorum.”(E5)
“…Vatansever, aynı zamanda ahlaki değer yargıları sağlam olmalıdır. Çocuklara her yönüyle örnek olabilen
bir model olmalıdır ”(K5)
“… Vatansever, Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı olmalıdır.”(K13)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenlerin vatansever ve Atatürkçü olmalarını ve bu duyguyu
öğrencilerine geçirebilmeleri gerektiğine inanmaktadırlar.
Öğretmenlerin sosyal yönden güçlü olmalarını önemseyen bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“…Sadece akademik yönden değil sosyal yönden de çocukları geliştirmeli, öğrenme ortamlarını eğlenceli
hale getirmeli, çocuk oyunlarını iyi bilmelidir.”(E1)
“Öncelikle mesleğini ve çocukları sevmeli, yeri geldiğinde onlarla şakalaşabilmeli, eğitim öğretimi eğlenceli
hale getirerek dersin stresinden ve sıkıcılığından kurtarabilmelidir.”(E4)
“Bana göre ideal öğretmen, çocukların duygularına, sosyal etkinliklere ve insani değerlere önem
vermelidir.”(K15)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenlerin sadece akademik çalışmalar yapmalarını yetersiz
görmekte, sosyal etkinliklere ve oyunlara da yer verilmesi gerektiğini düşünmektedirler.
Öğretmenlerin cinsiyetleri ve medeni halleri konusunda değerlendirme yapan bazı katılımcıların görüşleri
şu şekildedir:
“…Çevremdeki erkek öğretmenlerin sert ve disiplinli tavırlarından dolayı özellikle ilkokulda annelik
duygularından dolayı kadın öğretmenlerin daha sabırlı ve şefkatli olduklarını düşünüyorum. Bu nedenle
çouğumun öğretmeninin kadın olmasını tercih ederim.(E2)
“Öğretmenimizin öncelikle çocuğumu ve bir ebeveyn gözüyle beni anlayabilmesini isterim. Bunun için bekâr
bir öğretmene sıcak bakmam.”(K1)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, kadın öğretmenlerin erkek öğretmenlere oranla daha şefkatli ve anaç
olduklarını düşünmektedirler. Erkek öğretmenlerin ilkokullarda sert ve disiplinli olmalarını istememekte ve
veliler çocuk sahibi olan öğretmenlerin kendilerini daha iyi anlayabileceğini düşünmektedirler.
Velileri Öğretmen Seçmeye İten Sebepler
363
Bu bölümde, İlkokullarda Velilerin Öğretmen Seçme Nedenleri Görüşme Formunda katılımcılara yöneltilen
“Sizi öğretmen seçmeye iten sebepler nelerdir?” sorusuna verdikleri cevapların analizi sonucunda ortaya
çıkan ana tema ve alt temalara yer verilmiştir.
Tablo 3: Velileri öğretmen seçmeye iten sebepler
Ana Tema Alt Temalar Frekans
(f)
Yüzde
(%)
Velileri öğretmen
seçmeye iten sebepler
Çocukları için duydukları gelecek kaygısı
7 18
Davranışlarıyla çevresine rol model olabilen
öğretmen arayışı
6 16
Mesleğini severek yapan öğretmen arayışı
6 16
Kendileriyle özdeşleşen öğretmen arayışı
5 13
Öğretmen ile rahat iletişim kurabilme isteği
4 11
Sosyal yönü güçlü birey yetiştirme isteği
4 11
Değerler eğitimini önemseyen öğretmen
arayışı
3 8
Çocuklara adaletli davranacak öğretmen
arayışı
2 5
Sınıftaki diğer çocukların sosyoekonomik
düzeyleri
1 2
Toplam 38 100
Tablo 3‘te katılımcıların verdikleri cevaplara göre velileri öğretmen seçmeye iten nedenler ile ilgili ortaya çıkan ana
tema ve alt temalara yer verilmiştir.
Araştırmanın bu kısmında katılımcı görüşlerine yer verilmiştir.
Çocuklarının geleceği konusunda kaygı duyan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
364
“En önemli sebebim, çocuğumdaki gelecek kaygısıdır. Çocuğumun gelişimine, engel olacak, onun öğrenme
şevkini kıracak bir öğretmene denk gelmesini istemediğim için bildiğim, tanıdığım bir öğretmen seçtim.”(E1)
“Aslında öğretmen seçiminden yana değildim hatta doğru olmadığını düşünüyordum. Ancak büyük
çocuğumuzun ilkokul yıllarında yaşadığımız kötü tecrübeden dolayı, beklentilerimizi karşılayacak,
çocuğumuza okulu ve öğrenmeyi sevdirecek bir öğretmen tercih etmek durumunda kaldık”(E4)
“Çocuğumun iyi bir eğitim almasını istemem beni çocuğumu sevecek, onu dışlamayacak bir öğretmen
seçimi yapmaya yöneltti.”(K2)
“Çocuklarımız bizim herşeyimizdir. Onlara her şeyin en iyisini sunmak bizim görevimizdir diye düşünüyorum.
Bunun için onları her yönüyle geleceğe hazırlayacak kişiliğe emanet etmek istedik.”(K9)
Katılımcıların görüşlerine göre; veliler, çocuklarının geleceklerini önemsemekte, öğretmenlerin yanlış
uygulamalarından kaynaklı çocuklarının eğitim yaşamlarının olumsuz etkilenmesini istememekte ve
bundan dolayı endişe duymaktadırlar. Gerek akademik gerekse de doğru davranışların kazandırılması
yönünde bu kaygılarını en aza indirecek, güven duyacakları bir öğretmen seçme eğilimi göstermektedirler.
Davranışlarıyla çevresine rol model olabilen öğretmen arayan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“Şunu belirtmeliyim ki, çocuklar zaman içerisinde öğretmenlerine benzemektedirler. Bunun için öğretmenin
örnek olması gerektiğini düşünüyorum. Bu sebeple, çocuğumu, psikolojik, sosyal ve akademik olarak hayata
hazırlayacak bir öğretmene teslim etmek istediğim için öğretmen seçtim.”(K14)
“Çocuklarımız ailelerinden sonra öğretmenlerini örnek aldığı için ahlaki yönden doğru ve güzel davranışlar
sergileyen aile yaşantısı ve bilinci olan bir öğretmen seçmek istedim.”(E2)
Yukarıdaki ifadelere göre veliler; çocuklarının gelişiminde, öğretmenlerin davranışlarının çok önemli bir yer
tuttuğunu düşünmekte bu sebeple de çocuklarını davranışlarıyla ve yaşam tarzıyla örnek olabileceğine
inandıkları bir öğretmene emanet etmek istemektedirler.
Mesleğini severek yapan öğretmen arayışında olan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“Benim için işini seven birisi aynı zamanda çocukları da sever. En iyiyi, en güzeli öğretmek için çabalar.
Öğretmen olmam sebebiyle, meslektaşlarımın birçoğunun bıkkın, mutsuz, sadece maaş alma kaygısıyla işe
geliyor olmalarına, sıkıcı eğitim ortamlarına, çocuklardan bahsederken hoş olmayan sıfatlar, yakıştırmalar
yapmalarına, tembel ve sıradan oluşlarına çok kez tanık olmam beni öğretmen seçimi yapmaya mecbur
etti.”(E3)
“Çalıştığımız kurumlarda gördüğümüz kötü örnek teşkil eden öğretmenler ve çocuklar ile olan olumsuz
iletişimleri nedeniyle çocuğumun kişiliğine katkı sağlayacak ve saygı duyacak, onu samimi bir şekilde
sevecek, okulda var olma sebebinin farkında olan bir öğretmen seçmek zorunda kaldım.”(E8)
“Ülkemizde eğitim sisteminin denetimsiz olması, öğretmenlerin vicdanlarına göre çalışmalarına sebep
oluyor. Öğretmenlerin birçoğunun sanki bir amacı yokmuşçasına düz bir memur gibi çalıştıklarını, öğretme
heveslerinin olmadığını görüyorum. Bu nedenle işini severek yapan bir öğretmen seçtim.”(K1)
365
Katılımcılar, öğretmenlerin arasında sadece maaş almak amacıyla işe gelen, mesleklerinin amacını ve
okullarda var olma sebeplerini unutmuş, mutsuz, bıkkın birçok kişi olduğunu belirtmektedirler. Çocuklarını
bu şekilde görev yapan bir öğretmene teslim etmek istememekte, öğretmenlerin mesleklerini severek
yapmalarını çok önemsemektedirler.
Kendileriyle özdeşleşen öğretmen arayan bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“Eşimin siyasi görüşü etkili olmuştur. Kendi siyasi görüşüyle aynı olan bir öğretmen seçtik.”(K8)
“Çevremizdeki okullarda görev yapan öğretmenlerin siyasi görüşlerini ön plana çıkararak eğitim verdiklerini
düşünüyorum. Bu sebeple ben de kendi siyasi görüşüme uygun, cumhuriyetçi bir öğretmen seçtim.”(E9)
“Biz vatansever insanlarız bunun için öğretmenimizin de devletine ve vatanına bağlı olmasını istedik. Çünkü
halen bu ölçütleri ve milli duruş sergilemeyen öğretmenler olduğunu düşünüyorum.”(E5)
“Dünya görüşü ve kendi aile ilişkilerinin bizim aile yapımıza uygun olması ve daha önceden mezun ettiği
öğrencilerin başarılı olması öğretmen seçmemizde etkili oldu. Çünkü öğretmen ve aile aynı dili konuşursa
çocuğun eğitimi konusunda daha etkili olur düşüncesindeyim ”(K13)
Katılımcıların, öğretmenlerin siyasi görüşlerini, inançlarını, özel yaşamlarını kendileriyle özdeşleştirmekte
ve öğretmen seçimi konusunda göz önünde bulundurdukları görülmektedir.
Öğretmen ile rahat iletişim kurabilmeyi isteyen bazı katılımcılar şunları söylemiştir.
“Her anne baba çocuğunun iyi bir öğretmenle yetişmesini ister. Çocuğumun güçlü ve zayıf yönlerini
kendisine anlatacak, yönlendirecek bir öğretmen ister. Ben de bu nedenden dolayı kolay iletişim
kurabileceğim kendi değer yargılarıma uygun gerek akademik gerekse de duygusal zekâsına güvendiğim,
çocuğumu gönül rahatlığıyla emanet edebileceğim bir öğretmen seçtim.”(K5)
“Kendi öğrencilik yıllarımdan yaşayarak öğrendiğim üzere, öğretmenin hayatınıza dokunan, eğitim
hedefinize ilk adımını attıran ve yol gösteren en önemli aktörlerden birisidir. Bu yüzden bizi yönlendirecek,
kolay iletişim kuracağımız öğretmeni araştırıp çocuklarımı ona emanet etmek istedim.”(K6)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenleriyle kolay iletişim kurmayı, çocuklarının güçlü ve zayıf
yönlerinin anlatılmasını, öğretmenlerin onlara rehberlik etmesini beklemektedir.
Çocuklarını sosyal yönü güçlü birey olarak yetiştirmek isteyen bazı katılımcıların görüşleri şu şekildedir:
“Çocuğum sosyal yönü güçlü, dışadönük bir çocuk. Çocuğumun bu yönünü destekleyecek ve geliştirecek
benzer özellikte bir öğretmen seçmek istedim.”(E1)
“Benim çocuğum sessiz, kendini ifade edemeyen biri olduğu için onu anlayıp bu yönde kişiliğini geliştirecek,
onu sosyaleştirecek öğretmen aradım.”(E5)
Katılımcıların ifadelerine göre, veliler çocuklarının sosyal yönden güçlü, insan ilişkileri iyi olan bireyler
olarak yetişmesini önemsemekte ve çocuklarının bu yönlerini geliştireceklerine inandıkları öğretmenleri
tercih etmektedirler.
366
Değerler eğitimini önemseyen adaletli öğretmen arayan bazı katılımcıların ifadelerine bakacak olursak;
“Çocuğumun ilkokul çağında sağlam bir temel alarak, sonraki eğitim yıllarında bocalamaması, ayrıca
davranış ve ahlaki değerlerinin de eğitim faaliyetleriyle beraber gelişimi gibi sebepleri sayabilirim.”(E6)
“Ben, çocukların duygularına önem verilmesi gerekliliğine inanan, sosyal etkinliklerin ve insani değerlerin
verilmesi gibi kavramları ön planda tutan birisiyim. Bunları sağlamamda bana yardımcı olabilecek bir
öğretmen tercih ettim.”(K15)
“Kişilik olarak adaleti eşitliği savunan birisiyimdir. Bu sebeple her öğrenciye ve veliye eşit mesafede
davranacak bir öğretmen araştırdım ve tercih ettim.”(K12)
Yukarıdaki ifadelere göre katılımcılar, öğretmenlerin sınıftaki her öğrenciye ve veliye eşit davranmalarını
istemekte, çocuklarının ahlaken de iyi bir eğitim almalarını, insani değerleri kazanmalarını
önemsemektedirler.
Sınıftaki diğer çocukların sosyoekonomik düzeylerini önemseyen bir katılımcının ifadeleri aşağıdaki
gibidir.
“Ben velilerin de öğretmenin başarısında pay sahibi olduğuna inanıyorum. Çocuğumun beraber olacağı
sınıftaki diğer çocukların ailelerinin eğitime bakışlarının ve benzer sosyoekonomik düzeyde olmanın
önemli olduğunu düşündüğüm için meslekteki başarısını bildiğim böyle bir öğretmen ve sınıf
seçtim.(K16)
Yukarıdaki ifadeye göre veliler yalnızca öğretmenin değil çocuklarının beraber okuyacağı arkadaşlarının
ailelerinin de başarıda önemli olduğunu söylemekte ve buna göre bir eğilim göstermektedirler.
Öğretmenleri Diğer Öğretmenlerden Ayıran Özellikler
Bu bölümde, İlkokullarda Velilerin Öğretmen Seçme Nedenleri Görüşme Formunda katılımcılara
yöneltilen “Seçtiğiniz öğretmeni diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri nelerdir?” sorusuna
verdikleri cevapların analizi sonucunda ortaya çıkan ana tema ve alt temalara yer verilmiştir.
Tablo 4: Tercih edilen öğretmenleri, diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri
Ana Tema Alt Temalar Frekans
(f)
Yüzde
(%)
Tercih edilen
öğretmenleri, diğer
öğretmenlerden
farklı yapan
Mesleğini ve çocukları sevmesi
14 27
Çevredeki kişilerin tavsiyesi 8 15
Adil ve demokratik olması
7 14
İletişim kurma becerisi
6 12
367
özellikleri
Bireysel farklılıklara önem vermesi
5 10
Disiplinli ve başarılı olması
5 10
Anaç ve sabırlı olması
3 6
Deneyimli olması
3 6
Toplam 51 100
Tablo 4‘te katılımcıların verdikleri cevaplara göre tercih edilen öğretmenleri diğer öğretmenlerden farklı yapan
nedenler ile ilgili ortaya çıkan ana tema ve alt temalara yer verilmiştir.
Araştırmanın bu kısmında katılımcı görüşlerine yer verilmiştir.
Öğretmenlerin mesleğini ve çocukları sevmesini fark yaratan bir özellilk olduğunu ortaya koyan bazı
katılımcıların ifadelerine bakalım.
“Öğretmenlik mesleğini severek yapıyor olması, çocuklarla iyi iletişim kurabilmesi diğer öğretmenlerden
farklı yapıyor.”(K16)
“Mesleğini sevgiyle yapması, çocuklarına başarı aşılaması, onu benim gözümde farklı yaptı.”(K11)
“Mesleğine olan bağlılığı, doğrularına göre yaşaması, disiplinli ve başarılı olmasının yanı sıra siyasi
görüşlerini bir kenara bırakıp sadece işine odaklanması onu farklı yaptı.”(E9)
“Mesleğine duyduğu saygı, öğrenci ve velileriyle kurduğu doğru iletişim onu farklı yaptı.”(E8)
“İşini severek yapıyor olması ve çalışkanlığı onu farklı yaptı.”(E3)
Öğretmen seçiminde çevredeki kişilerin tavsiyesine göre hareket eden bazı katılımcıların görüşleri
aşağıdaki gibidir.
“Öncelikle öğretmenimiz hakkında aldığımız olumlu duyumlar neticesinde seçim yaptık.”(E6)
“Daha önceki velilerin tavsiyeleri, mezun ettiği öğrencilerin başarılı olmaları etkili oldu.(K13)
“Kayıt esnasında idarecilerin tavsiyesi üzerine tercih ettik.”(K10)
Öğretmenlerin adil ve demokratik davranış sergilemelerini beğenen bazı katılımcıların görüşlerine bakacak
olursak;
“Adil, duyguları önemseyen, sınırları doğru çizebilen eğiten ve öğreten biri olması onu benim gözüme farklı
yaptı.”(K15)
“Öğrencileri arasında ayrımcılık yapmaması, hepsine eşit davranması onu farklı yapıyor.”(K8)
368
“Öncelikle demokratik olması ve ayrım yapmaması onu farklı yaptı.”(E7)
“Adaletli ve demokratik olmasının yanında öğrencilerinin her yönden gelişimini önemsemesi ve takip etmesi
onu farklı yaptı.”(K3)
Öğretmenleriyle iyi ve rahat iletişim kurmak isteyen veliler bu becerisi ön plana çıkan öğretmenleri tercih
etmişler ve aşağıdaki gibi görüşlerini bildirmişlerdir.
“Çocuğumu anlaması ve benim beklentilerimi karşılaması, iletişim kurabilmemiz onu farklı yaptı
diyebilirim.(K14)
“Bana ve çocuğuma yakın karakterde olması nedeniyle rahat iletişim kurabileceğimizi düşündüğüm için
farklı yaptı.”(K6)
Her çocuğun farklı yeteneklere sahip olduğunu düşünen ve bireysel farklılıklara önem veren, çocukların
güçlü yönlerini geliştirebilen öğretmenlerin bu yönleriyle farklı olduğunu belirten bazı katılımcıların
görüşleri aşağıdaki gibidir:
“Çocuğumu anlayabilen, onun duygusal dünyasına hitap eden, etkinlik çeşitliliğiyle farklı öğrenme ortamları
oluşturan, akademik bilgisi yerinde olan biri olması aynı zamanda eğitim fakültesinden mezun olması onu
farklı yaptı.”(K5)
“Akademik yönden donanımlı olması ve bireysel farklılıklara saygı göstererek çocukları oldukları gibi kabul
etmesi, değiştirmeye çalışmaması yani yeteneğini köreltip çouğumu sıradanlaştırmaması onu farklı
yaptı.”(K4)
Öğretmenin disiplinli ve başarılı olmasının çocuklarının eğitim hayatlarına katkı sağlayacak, onlara sağlam
bir temel oluşturacağını düşünen katılımcılar öğretmenin bu yönünü farklı bulmuş ve şunları söylemişlerdir:
“Öğrencilerine faydalı olma isteği, mezun ettiği öğrencilerin başarılı olması ve çocukların kendisini sevmesi,
sosyal etkinliklere katılması onu farklı yapıyor.”(E4)
“Adaletli ve disiplinli oluşunun yanında yetiştirdiği öğrencilerin başarı düzeylerinin iyi olması, güleryüzlü
oluşu diğer öğretmenlerden farklı yaptı.”(K12)
İlkokul eğitiminde öğretmenlerin anaç, babacan ve sabırlı olması gerektiğine inanan katılımcılar kişilik
özellikleri böyle olan öğretmenleri farklı bulduklarını şu ifadelerle açıklamışlardır:
“Anaç olmasının yanında disiplinli olması, milli ve vatansever olması, sosyal etkinlikleri önemsemesi gibi
özellikleri ekleyebilirim.”(K1)
“Değerli ve hoşgörülü olması hem öğretmen hem anne olması, bizimle yani ailesiyle görüşerek sorunları
çözme isteği farklı yapıyor.”(K2)
Öğretmenlerin deneyimli olmalarının olası problemleri önlemede ve çözmede önemli bir faktör olduğunu
düşünen katılımcılar şu ifadeleri kullanmışlardır:
“Tecrübesi yani mesleki kıdemli olması, her ne kadar genç öğretmenler idealist ve enerjik olarak göreve
başlasalarda benim için tecrübe daha önde gelir.”(E2)
369
“Diğer öğretmenlerle herhangi bir karşılaştırma yapmadık ama tecrübeli olması bizim için en önemli kıstas
idi. Bu yönüyle farklı yaptı diyebilirim.(K10)
TARTIŞMA VE SONUÇ
İlkokullarda velilerin öğretmen seçme nedenlerinin araştırıldığı çalışma da üç alt amaç üzerinde
durulmuş ve araştırma sonucunda elde edilen bulgulardan aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
Araştırmanın birinci alt amacı olan ideal öğretmende bulunması gereken özellikler konusunda
velilerin görüşleri incelendiğinde; tecrübeli, güler yüzlü, iletişimi güçlü, mesleğini ve çocukları seven,
vatansever ve Atatürkçü olan, yeniliklere açık ve kendilerini geliştiren, idealistlik ve çalışkanlık gibi
özelliklerin olduğu görülmüştür. Ayrıca davranışlarıyla rol model olabilen, öğrencilerine karşı adaletli
davranan, eğitim ortamlarında fırsat eşitliğini sağlayan, sosyal yönden güçlü, çocuklarını emanet ettikleri
öğretmenlerin güvenilir olmaları sonuçlarına ulaşılmıştır.
Diğer yandan öğretmen nitelikleri ve yeterlikleriyle ilgili olarak geçmiş araştırmalarda benzer
sonuçlar çıktığını görmekteyiz.
1999 yılında MEB Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi “Çağdaş Öğretmen Profili” adlı raporda
öğretmene ilişkin nitelikleri belirlemiştir. Belirtilen çalışma öğretmeni, günümüz eğitim ihtiyaçlarına cevap
verebilecek 21.yüzyılın bilgi teknolojisi toplumunda öğrencileri geleceğe hazırlayabilecek yeterlikte;
Kendi konu alanına hâkim,
Öğrenciyi tanıma becerisine sahip,
Ders etkinliklerini planlayabilen,
Öğreteceği konunun özelliğine göre öğretim yöntem ve tekniklerini kullanabilen,
Öğrenciler ile sağlıklı iletişim kurabilen,
Öğrenme ortamını öğrencilerin ve konuların özelliklerine uygun hale getirebilen,
Derse aktif katılımı sağlayabilen,
Meslekî gelişmede çağdaş öğretmen sorumluluklarını ve özlük haklarını, mesleği ile ilgili kanun,
yönetmelik ve tüzükleri, bilgi toplumu içindeki yerini ve önemini bilen kişiler olarak tanımlanmaktadır.
Yine bu çalışmada, çağdaş öğretmenin ayrıca; sosyal ve çevresel boyutla ilgili olarak sosyal, kültürel ve
sportif etkinliklerin hazırlanmasında etkin rol almalı, okul ve diğer kurumlar arasında koordinasyonu
sağlamalıdır. Eğitim sistemindeki aksaklıkları belirleyerek çözüm yolları önerebilmesi, giyim kuşamına
dikkat etmesi, yeni fikirler üretebilmesi, ön yargılı olmaması, kendini sürekli geliştirmesi, mesleğini ve
çocukları sevmesi beklenmektedir. Yine 21. yüzyılda çağdaş öğretmen; demokratik değerlere ve insan
haklarına saygılı olmalıdır ifadelerine de yer verilmektedir (MEB, 1999, Sayan, H. ,2015).
Akyüz’e göre, (2003) Türk Eğitim Sistemi’nde öğretmen yetiştirme de sık sık gündeme gelen değişik
uygulamaların bu alanda standartlaşma konusundaki sıkıntılara sebep olmaktadır.
ATE (Association of Teacher Educators) standartlarına göre öğretmenlerin sahip olması gereken
özellikler arasında öğretme becerisi, mesleki bilgi ve gelişim, halkla ilişkiler, işbirliği yapabilme, kültürel
370
zenginlik, kendini geliştirme, vizyon sahibi olma başlıkları altında ayrıntılanmaktadır (ATE, 2008, Sayan, H.
2015).
Türkiye’ de Milli Eğitim Bakanlığı’nın beklediği ve üniversitelerin yetiştirdiği öğretmen tipi arasındaki
farklılıklar bu durumun gözden geçirilmesine gerek duyulmasına neden olmuştur. (Tezbaşaran, 2001: 37-
51)
Çelikten, Şanal ve Yeni’nin 2005 yılında Öğretmenlik Mesleği ve Özellikleri başlıklı araştırmalarında iyi
bir öğretmende bulunması gereken özellikler şöyle sıralanmıştır.
Sabırlı davranır.
Farklı inanç, görüşlere karşı hoşgörülü bir tutum sergiler.
Kılık kıyafetine ve kişisel bakımına önem verir.
Kendini geliştirmeye ve eleştirilere karşı açık bir duruş sergiler.
Kişisel sorunlarını işine karıştırmaz ve kendi içinde çözer.
Öğrencilerini öğremeye karşı heveslendiricidir.
Başarıyı ister ve destekler.
Düşünce ve davranışlarıyla çevredekiler için modeldir.
Öğrencilere karşı, dürüst, objektif ,güler yüzlü, hoşgörülü ve sevecendir.
Eğitim öğretim işlerini yapıcı ve eğitsel bir disiplin ile yürütür.
Öğrencilerine, velilerine ve çevredekilere liderlik edebilir,onlar üzerinde etkili olmada başarılıdır.
Sorunlardan yakınmak yerine çözüm yolları bulmaya çalışır.
Araştırmanın ikinci alt amacı olan velileri öğretmen seçmeye iten sebepler noktasında ise aşağıdaki
sonuçlara ulaşılmıştır.
Çocukları için duydukları gelecek kaygısı
Davranışlarıyla çevresine rol model olabilen öğretmen arayışı
Mesleğini severek yapan öğretmen arayışı
Kendileriyle özdeşleşen öğretmen arayışı
Öğretmen ile rahat iletişim kurabilme isteği
Sosyal yönü güçlü birey yetiştirme isteği
Değerler eğitimini önemseyen öğretmen arayışı
Çocuklara adaletli davranacak öğretmen arayışı
371
Sınıftaki diğer çocukların sosyoekonomik düzeyleri
Araştırmanın üçüncü alt amacı olan seçtiğiniz öğretmeni diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri
konusunda ise aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
Mesleğini ve çocukları sevmesi
Çevredeki kişilerin tavsiyesi
Adil ve demokratik olması
İletişim kurma becerisi
Bireysel farklılıklara önem vermesi
Disiplinli ve başarılı olması
Anaç ve sabırlı olması
ÖNERİLER
Bu araştırma ve bu alanda yapılmış diğer araştırmalardan elde edilen sonuçlar ülkemizde öğretmen
yetiştirme konusunda çok büyük sıkıntılar olduğunu gözler önüne sermektedir. Bu araştırmaya konu olan
velilerin öğretmenlerden beklentileri Milli Eğitim Bakanlığı ‘nın Çağdaş Öğretmen Profili ile birebir
örtüştüğünü görmekte, toplumun nasıl öğretmen istediği konusunu doğru teşhis ettiğini söyleyebiliriz.
Bir problemin çözümünde teşhis doğruysa, o zaman çözüm yollarını ve uygulamaları irdelemek
lazımdır. Tüm bu araştırmaların ışığında şu öneriler geliştirilebilir.
1. Üniversitelerin öğretmen yetiştirme konusunda bulundukları şehirlerde MEB ile işbirliği yaparak eğitim
fakültelerinde okuyan öğrencilere daha uzun süre uygulama (staj) imkânı sağlamalıdır. Böylelikle
mesleğini sevme, okulun işleyişini öğrenme, öğrencinin ihtiyaçlarını karşılama ve velilerin beklentilerini
anlayabilme konusunda önlemler alınabilir.
2. Eğitimin en önemli paydaşlarından birisi olan velileri; planlama, iş birliği, denetleme ve değerlendirme
gibi eğitim süreçlerine dâhil etmek etkili olabilir.
3. Çocuğu en iyi tanıyan, okul dışında ki yaşamı hakkında en doğru bilgiyi verebilecek kişiler ailesidir. Bu
sebeple öğretmenlerin velilerle daha iyi iletişim kurabilmeleri hem sorunların çözümünde hem de
önlenmesinde faydalı olabilir.
4. Öğretmenlerin mesleki bilgilerini sürekli güncellemeleri, yeniliklere açık, eğitim teknolojilerinden
faydalanabilen, ders içi etkinliklerde öğrencilerin aktif olmalarını sağlayacak, çağdaş öğretim
tekniklerini uygulamaları öğrenmeyi daha kalıcı hale getireceği gibi öğrenme ortamına eğlence de
katacağı düşünülmelidir.
372
5. Öğretmenler yetişirdiği öğrencilere ve çevresine rol model olacak örnek davranışlar sergilemeli, siyasi
görüşleri veya toplumun ortak değerlerine aykırı söz ve davranışlarla gündeme gelmemelidir.
6. Öğretmenlerden, sadece öğrencilere bilgi aktarımı yapması değil, insani değerleri öğreten ve onları
sosyal bir birey olarak hayata hazırlamaları, topluma kazandırmaları da beklenmektedir. Bu nedenle
öğretmenlerin, öğrencilere karşı daha sabırlı, hoşgörülü, onların duygularını önemseyen, öğrencilerin
ve velilerin hatalı davranışlarının cesurca üstüne gidebilen, doğruya yönlendirebilen, kararlarında
adaletli, öğrencileri ve velileri arasında ayrım yapmayan, güvenilir biri olması, öğretmenleri toplumda
daha saygın kişiler yapmakla birlikte azami düzeyde toplumsal fayda da sağlayabilir.
KAYNAKÇA
Açıkalın, A. (1989). Özel ve devlet liselerinde veli beklentilerinin örgütsel ve yönetsel boyutları. HacettepeÜniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(4).
Akyüz, Y. (2003). Eğitim tarihimizde günümüze kadar öğretmen yetiştirilmesi ve sağlanması ilkeleri, uygulamaları
(sayfa: 4866). Eğitimde yansımalar: VII Çağdaş eğitim sistemlerinde öğretmen yetiştirme sempozyumu. Ankara:
Tekışık Yayıncılık.
Albayrak, M. (2016) , Platon ve Eğitim. www.academia.edu/3334915/Platon_ve_Eğitim Erişim zamanı: 04/ 01/ 2019
22.38
Alkan, C. (1992). Ders Notları.
Alkan, C. (2000). Meslek ve Öğretmenlik Mesleği, Öğretmenlik mesleğine giriş, 191-230.
Australian Government Report (2000). Department of Education. Teacher’s for the 21st Century: Making the
Difference.
ATE (2008). Standards for Teacher Educators the Association of Teacher Educators.
Balcı, E. (1991). Öğretmenlerin rolleri, Eğitim Sosyolojisi, Ankara.
Balyer, A.(2016). Okul Yılları ve Okul Dışındaki Sosyal İlişkilerin Kadın Liderlerin Liderlik Gelişimindeki Rolü, Kalem
Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi; s.77-127 .
Bakır, K.(2007). J.J.Rousseau’nun Naturalist Eğitim Anlayışı, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi
Başaran, İ.E. , (1994). Eğitime Giriş. Ankara.
Bailey, K. D. (1994). Methods of social research (4. baskı). New York: The Free Press.
Battal, N. (2003). Cumhuriyet Üniversitesi’nin Açılışında Yaptığı Konuşma, Eğitimde Yansımalar: VII Çağdaş Eğitim
Sistemlerinde Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu, Cumhuriyet Üniversitesi Kültür Merkezi Sivas, ss.13-14.
Bender, M.T.( 2005). John Dewey’nin Eğitime Bakışı Üzerine Yeni Bir Yorum, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim
Fakültesi, Cilt 6, Sayı 1,(2005), 13-19
Biler, K. (1997). “Sosyal Felsefeci Olarak 21. Yüzyılın Öğretmenleri”, Uluslararası Dünya Öğretmen Eğitimi Konferansı,
Millî Eğitim Basımevi, Ankara.
Birkök, M. C. (2013). Eğitim Sosyolojisine Kuramsal Yaklaşımlar, Eğitim Sosyolojisi, Ed. M. Türkkahraman ve İ. Keskin.
İstanbul: Lisans Yayıncılık.
373
Bogdan, R. C. ve Biklen, S. K. (2003). Qualitative research for edu-cation: an introduction to theories and methods (4.
baskı). New York: Pearson Education.
Bursalıoğlu, Z. (1994). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, Ankara: Pegem Yayınları.
Büyükkaragöz, S. ve Muşta M.C. (1998). Öğretmenlik Mesleğine Giriş (Eğitimin Temelleri), Konya: Mikro Yayınları:
No.07.
Can, İ. (2010).Velilerin İlköğretimden Beklentileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü ,Konya
Creswell, J. W. (2002). Educational research: planning, conducting, and evaluating quantitative and, qualitative
research. Upper Saddle Creek, NJ: Pearson Education.
Çelebi, N. ve Kaya G.(2014). Öğretmenlerin Maruz Kaldığı Mobbing, Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi Cilt No: 5, Sayı: 9,
s.43-66
Çelikten, M. , Şanal, M. , Yeni Y.(2005). Öğretmenlik Mesleği ve Özellikleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı:19
s.207-237.
Çilenti, K. (1988). Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
Darling, L., Hammond, L. (2000). Teacher Quality and Student Achievement: A Review of State Policy Evidence, 1999.
Education Policy Analysis Archieve,
Demirel, Ö. (1999). Planlamadan Değerlendirmeye Öğretme Sanatı, Ankara: Pegem A.
Demirel, O. (2003). Planlamadan Değerlendirmeye Ogretme Sanati. 3. Baski, PegemYayincilik, Istanbul, 187-188.
Durkheim, E. (2016). Sosyolojik yöntemin kuralları (Ö. Doğan, Çev.). Ankara: Doğubatı.
Erden, M. (1999). Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Ankara: Alkım Yayınları
Ergün, M. (1997). Eğitim sosyolojisi. Türkiye Sanal Eğitim Bil. Kütüphanesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi. Erişim adresi:
http://www.egitim.aku.edu.tr/ergun8. Erişim Tarihi: 15.12. 2018
Ertürk, S. (1998). Eğitimde Program Geliştirme, 10. Baskı. Ankara: Meteksan AŞ.
European Parliament (2008). European Parliament Resolution of 23 September 2008 on improving quality of teacher
education, 2008/2068 (INI).
Fidan, N. ve Erden, M. , (1994). Eğitime Giriş, Ankara: Meteksan.
Gökçe, E. (2003). Gelişmiş ülkelerde sınıf öğretmeni yetiştirme uygulamaları, Eğitimde Yansımalar: VII Çağdaş Eğitim
Sistemlerinde Öğretmen Yetiştirme Ulusal Sempozyumu, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Kültür Merkezi, 21-23 Mayıs.
Gökçe, E. (2000).“İlköğretimde Okul Aile İşbirliğinin Geliştirilmesi”, IV. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu, 15-16
Ekim 1998, Pamukkale Üniversitesi Denizli, PAÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı : 7
Grant, E. H. (1964). Okul Aile İşbirliği Nedir ve Nasıl Sağlanıyor? (Çev.: İbrahim Yurt) Güzel Sanatlar Basımevi, Ankara.
Hacıoğlu, F. ve Alkan, C. (1997). Öğretmenlik Uygulamaları, Ankara: Alkım Yayınları.
Kanad, F. , (1948) , Pedagoji Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Karagözoğlu, G. (2003). Eğitim Sistemimizde öğretmen yetiştirme politikamıza genel bir bakış, Eğitimde yansımalar:
VII Çağdaş Eğitim Sistemlerinde Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu, Cumhuriyet Üniversitesi Kültür Merkezi, ss.10-12.
374
Kavcar, C, (1998). "Edebiyat ve Güzel Sanatlar Eğitimi", Türkiye'de Eğitim Yönetimi. İstanbul: Kültür Koleji Eğitim
Vakfı'Yayını.
Kesici, A. (2018). Durkheim’in Görüşleri Doğrultusunda Küreselleşme Olgusu ve Eğitimin Küresel İşlevi, Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Haziran 2018 22(2): 977-988
Kıncal, R. Y. (1991). “Okul Aile Birliğinin Fonksiyonlarını Gerçekleştirme Düzeyi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Krippendorff K (1980) Content Analysis: An Introduction to is Methodology, Sage, Beverly Hills.
Mahiroğlu, A. (2004). Öğretmen Yeterlilikleri Bakımından Eğitim Fakültelerinin Öğrencilerini Yetiştirme Düzeyleri. XII.
Eğitim Bilimleri Kongresi: Bildiriler (Cilt-I), s. 435-465. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Milli Eğitim Temel Kanunu (1739 S.K.), (1973). Resmi Gazete, 14574, Haziran. Oğuzkan, A. R, (1981). Eğitim Terimleri
Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
MEB (2001). Çağdaş Öğretmen Profili. MEB:EARGED.MEB Basımevi.
Milli Eğitim Bakanlığı, Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü (2002). Öğretmen yeterlilikleri. Ankara: Milli
Eğitim Basımevi.
Nartgün, Ş. , Kaya, A. (2016). Özel Okul Velilerinin Beklentileri Doğrultusunda Okul İmajı Oluşturma, Journal of
Research in Education Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Cilt:5 Sayı:2 Makale No: 17 ISSN: 2146-9199
NBPTS (2004). National Board for Proffesssional Teaching Standards: The Initial Thoughts on the Reauthorization of
the no Child Left Behind, (Center on Education Policy). http://www.cep.dc.org/pubs/nclb-full report-jan.2003pdf.
Özden, Y. (1999). Eğitimde Dönüşüm Eğitimde Yeni Değerler, Ankara: Pegem A Yayınları.
Platon. The Republic. Çev: Benjamin Jowett, Airmont Books 1968,
Türkçe Çev: Albayrak, M., Platon ve Eğitim Çevrim-içi: https://www.academia.edu/3334915/Platon_ve_Eğitim, Erişim
tarihi: 04 Ocak 2019 22:28
Rauth, M., & Bowers, G. R. (1986). Reactions to induction articles. Journal of Teacher Education, 37(1), 38-41.
Sayan, H. (2015).Eğitim ve Öğretmen, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi; s.585-596
Seferoğlu, S. S. (2001). Sınıf öğretmenlerinin kendi mesleki gelişimleriyle ilgili görüşleri, beklentileri ve önerileri. Milli
Eğitim Dergisi, Ocak-Şubat-Mart 2001, (149), 12-18
Seferoğlu, S. S. (2003). Öğretmenlerin hizmet-içi eğitiminde yeni yaklaşımlar. Çağdaş Eğitim Sistemlerinde Öğretmen
Yetiştirme Ulusal Sempozyumu, Eğitimde Yansımalar: VII, s. 149-167. Seferoğlu
Seferoğlu, S. S. (2004). Öğretmen adaylarının öğretmen yeterlilikleri açısından kendilerini değerlendirmeleri.
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 131-140
Seferoğlu, S. S. (2004). Öğretmen yeterlikleri ve mesleki gelişim. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 58, 40-45.
Şişman, M. (1999:1). Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Tanilli, S. , (2007). Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz? Alkım Yayınevi, İstanbul
Taymaz, H. , (1984), "Hizmet İçi Eğitim Elemanı Yetiştirme", Eğitim Bilimleri Sempozyumu (5-6 Nisan) (Yayına
Hazırlayan: Cavit Kavcar) Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını.
375
Tezbaşaran, A. (2001). Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Bilimleri Paneli. A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, No:
185, Ankara, 37-53.
Tezcan, M. , (1997). Türk Kişiliği ve Kültür-Kişiliği İlişkileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1997
Weber R P (1989) Basic Content Analysis, Sage, London.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
Ek.1-İlkokullarda Velilerin Öğretmen Seçme Nedenleri Görüşme Formu
Bu araştırmanın amacı, ilkokullarda velilerin öğretmen seçme nedenleri konusundaki görüşlerinizi öğrenmektir. Bu görüşme, tamamen gizli ve bu görüşmeyle ilgili sizin izniniz olmadan hiç kimse ile bir bilgi paylaşılmayacaktır. Bu görüşmede kendinizi rahat hissetmeniz için ses kaydı tutulmayacak olup; notların çözümü yapıldıktan sonra size gösterilecek ve onayınız alındıktan sonra kullanılacaktır. Her ne sebeple olursa olsun onaylamadığınız kısım çıkartılacaktır. Bütün bilgiler özel olarak araştırmacıda kalacak ve sizin kurumunuz da dâhil hiçbir kurumla paylaşılmayacaktır. Görüşme yaklaşık 20 dakika sürecektir. Herhangi bir soruya yanıt vermeme hakkınız bulunmaktadır. İzninizle ilk sorumu sorarak başlamak istiyorum.
Görüşülen Kişinin
Kodu Cinsiyeti Yaşı Mezuniyeti Mesleği
1. Sizin için ideal bir öğretmende hangi özellikler bulunmalıdır?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Sizi öğretmen seçmeye iten sebepler nelerdir?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
376
3. Sizin gözünüzde seçtiğiniz öğretmeni diğer öğretmenlerden farklı yapan özellikleri nelerdir?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Vakit ayırdığınız ve sorularıma verdiğiniz samimi cevaplar için çok teşekkür ederim.
Zekeriya DİKAL
Kartal Atatürk İlkokulu
Müdür Yardımcısı
377
MUHAKKİKLİK GÖREVİ YAPAN OKUL YÖNETİCİLERİNİN GÖRÜŞLERİ
Muhittin KANMAZ89, Necmiye KÜÇÜKYAĞCI KANMAZ90
ÖZET
Değişen ve gelişen dünyada lider ülke olma yolunda ilerleyen devletler şüphesiz eğitim sistemini
geliştirerek çağa uygun hale getirmelidir. Ülkemizin eğitim sistemindeki gelişim topyekûn olmadığı zaman sistemi oluşturan bileşenlerin uyumunda zamanla sorunlar çıkmaktadır. Denetim sisteminin personel yetersizliği muhakkiklik görevini yöneticilerin yapmasına yol açıyor. Araştırmada muhakkiklik yapmış anaokulu, ilkokul, ortaokul ve lisede görev yapan 20 yöneticiye, 8 ucu açık soru sorulmuştur. Katılım formu ile etik sözleşmesi imzalatılmıştır. Elde edilen verilerle içerik analizi yöntemi kullanılarak değerlendirmede bulunulmuştur. Muhakkikler bu görevler hakkında ; eğitim almadıklarını, angarya olduğunu , soruşturmada yetkin olmadıklarını, kanun ve yönetmeliklere hakim olmadıklarından stres yaşadıklarını dile getirmişlerdir. Süreci yönetirken her türlü güç odağına karşı direnmeleri gerektiğini, sendikaların ve siyasetin her daim işe karışabileceğini göz önünde bulundurup gerçek amaçtan ziyade sıfır risksiz bir soruşturma yürüttüklerini söylediler. Muhakkiklik için maddi manevi güdülemenin olmayışı, muhakkiklere ekstra yük bindirmesi görüşülecek kişinin başka ilde olması, görüşme yapılacak kişinin randevuya gelmemesi, geç gelmesi, görüşülecek yer ve mekanın uygun olmaması problemlerdendir. Resmi olup etik olmayan ile etik olup resmi olmayan arasında kalınmaktadır. Yine meslektaşların meslektaşlarını kayırmacılığı , diğer hemşericilik vb. durumların ön plana çıkması bir başka sorundur.Özellikle görüşme yapılan birçok yönetici görev almak istemediğini, görevlerin zorla verildiğini dile getirmiştir. Hizmetiçilerle bu konuda alanında uzman personel yetiştirilmesi gerekmektedir. Bir ödemenin olmaması ve diğer görevlerden muaflık tutulunmadığı için istekli yoktur. Yine araştırma ve zahmetten sonra gerçekten suçlu bulunanlara teklif edilen cezaların da verilmemesi üzücüdür. Verilen cevaplar tablolaştırılarak özet haline getirilmiştir. Okul yöneticileri bu görev karşılığında ücret veya harcırah almaları gerektiğini düşünmektedir.
Anahtar kelimeler: Muhakkikler, Soruşturma, Öğretmen, Denetim.
89
Öğretmen., Şehit FATİH SATIR Bilim ve Sanat Merkezi, [email protected] 90
Öğretmen, Kaptan Altay ALTUĞ İLKOKULU, [email protected]
378
OPINIONS OF SCHOOL MANAGERS WHO WORK AS JUDGMENT
ABSTRACT
States that are changing and progressing towards becoming a leader country in the world should undoubtedly develop the education system and make it suitable for the age. In time, problems arise in the harmony of the overall components in the education system of our country. The inadequacy of the control system causes the manager to perform the duty of auditing. In the study, 20 administrators working in kindergarten, primary school, secondary school and high school who were investigators were asked 8 open-ended questions. An ethics agreement was signed with the participation form. When the content analysis was analyzed with the data obtained, it was examined. Investigations about these tasks; They stated that they did not receive training, that they were drudgery, that they were not competent in investigations, and that they were stressed because they did not have full knowledge of laws and lawsuits. They said that while managing resistances against any focus of power, they were conducting an investigation with no risk, rather than with the real purpose, considering their own interference. Lack of material and moral motivation for judgment, failure to come to the appointment to be interviewed in another province, which will put an extra burden on the residents, may come late, the place to be combined and the appropriate loading of the family are among the problems. It is formal, between unethical and unethical and informal. Again, nepotism of colleagues to colleagues, other citizenship and so on. The emergence of situations is another problem. Especially during the interview, many executives stated that they did not want to take office and that the duties were given by force. It is necessary to train experts in the field with in-service personnel. It is not willing as a payment is not received and is not exempted from other duties. Again, it is a pity that the penalties offered to those who are presented guilty after research and effort are not given. The answers given were tabulated and summarized. School administrators consider getting a wage or per diem for this task.
Keywords: Investigations, Investigation, Teacher, Control.
379
GİRİŞ
Değişen ve gelişen dünyada lider ülke olma yolunda ilerleyen devletler şüphesiz eğitim sistemini geliştirerek çağa uygun hale getirmelidir. Bu düşünceler ülkemizin sürekli gündeminde olsa da başka engellerle sürekli geride kalmaktayız. Ülkemizin eğitim sistemindeki gelişim devam etmesi ve alt sistemlerin aynı düzey ve kalitede gelişmemesi alt sistemlerin kendi arasında, sistemi oluşturan bileşenlerin uyumunda zaman zaman sorunlar çıkmasına sebep olmaktadır. Okul yöneticiliği konularında oturmuş bir atama sisteminin eksikliği kurumlarda yönetici öğretmen, öğretmen öğretmen , öğretmen veli çatışmalarını daha da çetrefilli hale getirmektedir. Yetkin yöneticilerin eksikliği ve sistemdeki denetim mekanizmasının personel yetersizliği muhakkiklik görevini okul yöneticilerinin yapmasına yol açıyor. Bu sorunları ve çözüm önerilerini araştırmak için toplamda 20 muhakkiklik yapmış ilkokul ortaokul lise ve anaokulunda görev yapmış yöneticiye 8 tane ucu açık soru sorulmuştur. Bu görüşmeler yazılı olarak kayıt altına alınmış ve imzalatılmıştır. Görüşme yapılan muhakkiklik yapmış yöneticilerin samimi bir ortamda fikirleri alınarak sorunlara çözümleri de talep edilmiştir. Okul yöneticilerimize muhakkiklik görevine ilişkin görüşlerini tespit etmek amacıyla katılım formu ile etik sözleşmesi imzalatılmıştır. Elde edilen verilerle içerik analizi yöntemi kullanılarak değerlendirmede bulunulmuştur. Muhakkikler bu görevle ilgili eğitim almadıklarını, muhakikliğin angarya yük olduğunu , soruşturma konusunda yetkin olmadıkları için kişilerin adaletsizlikle karşı karşıya kalabileceğini , kanun ve yönetmelikleri öğrenmemekten ileride doğabilecek sorunlardan dolayı stres yaşadıklarını dile getirmişlerdir. Süreci yönetirken her türlü güç odağına karşı direnmeleri gerektiğini, sendikaların ve siyasetin her daim işe karışabileceğini göz önünde bulundurup gerçek amaçtan ziyade sıfır risksiz bir soruşturma yürütüldüğü görülmektedir. Muhakkiklik yapmak için hiçbir güdüleyici, destekleyici maddi manevi güdülemenin olmayışı, muhakkiklere ekstra yük bindirmesi isteksizliğin başlıca sebepleridir. Ayrıca soruşturulan kişinin görev yeri değişmişse yeni evrak yükleri oluştuğu ve başka okullar, ilçeler hatta iller arası yazışmalara gerek duyulduğu söylenmiştir. Görüşme yapılacak kişinin randevuya gelmemesi, geç gelmesi, görüşülecek yer ve mekanın uygun olmaması hepsi bir problem oluşturabilmektedir. Kişilerin bakış açılarının farklılığı kimin haklı olduğuna dair somut bir bulgu bulmayı zorlaştırmaktadır. Resmi olup etik olmayan ile etik olup resmi olmayan arasında kalınmaktadır. Yine meslektaşların meslektaşlarını kayırmacılığı , diğer hemşericilik vb. durumların ön plana çıkması bir başka sorundur. Bütün bu işlerin okul işlerini aksatması başka sorunları ortaya çıkarmaktadır. Özellikle görüşme yapılan birçok yönetici görev almak istemediğini, görevlerin zorla verildiğini dile getirmiştir. Görev verilen çoğu personelin bu konuda eğitim almadığı ama eğitim almak istediği cevabı verdikleri görülmüştür. Hizmetiçilerle bu konuda alanında uzman personel yetiştirilmesi gerekmektedir. Bu işlerin muhakkiklik alanında uzmanlaşmış kişilerce yapılması ki gerekli ise böyle bir kadro ihdası yapılarak yetersiz müfettiş sayısına ek personel görevlendirilebilir. Hukuki olarak bir ödemenin olmaması ve bu görevi yaparken diğer görevlerden muaflık gibi bir durumunda olmayışı istekli bulmakta zorlanmaya yol açmaktadır. Okul müdürlerinin okullarda öğretmen, personel, temizlik, toplum yararına çalışanlar ,sigortaları ,ek
380
dersler ,maaş, iş güvenliği ,faturalar ,raporlar ,sınavlar, yarışmalar ,belirli gün ve haftalar gibi bir çok iş yükü varken bir de bunlara ek ciddi efor gerektiren bu işlerle görevlendirilmeleri tepkiyle karşılanmaktadır. Uzak mesafeler, anlayışsız personel, maddi tatminsizlik yapılan işin sevilmemesine sebep olmaktadır. Bir insan sevmediği ya da istemediği bir konuyu veya işi kaliteli bir şekilde yapamaz. Bu iş yüklerinin yanında cazibesi olacak hiçbir şeyin olmadığı gibi soruşturmalar verilirken tanıdık olması durumu başka konuların ortaya çıkmasına, zıtlaşmalara ve küslüklere kadar gidebilmektedir. Bütün bunlar işlerin küçük yerlerden daha büyük olaylara sebebiyet vereceği gerçeğinden daha da isteksizliğe sebep olmaktadır. Diğer bir sorun bu kadar araştırma ve zahmetten sonra gerçekten suçlu bulunanlara teklif edilen cezaların da verilmemesi üzücüdür. Görüşmeler anket tarzında yüz yüze görüşme ile olmuştur. Verilen cevaplar tablolaştırılarak özet haline getirilmiştir. Okul yöneticileri bu görev karşılığında ücret veya harcırah almaları gerektiğini düşünmektedir.
Problem cümlesi olarak; Okul yöneticilerinin muhakkiklik görevlerine yönelik görüşleri nelerdir? ; alt problemler ise ; Okul yöneticilerini muhakkiklik görevine istekli mi katılmaktadır? Muhakkiklik görevinin etkili olması için neler yapılmalıdır? Okul yöneticilerinin muhakkiklik görevine yönelik gelişim önerileri nelerdir? olarak belirlenmiştir.
YÖNTEM
Araştırma nitel model araştırmasıdır. Araştırma için yapılan görüşmelerde açık uçlu sorular sorulmuştur. Katılımcılara gönüllü katılımcı formu ve etik sözleşme imzalatılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu oluşturuken amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Çeşitliliği maksimun düzeyde tutmak için 20 farklı kişi anaokulu, ilkokul, ortaokul ve liseden toplamda 20 kişi ile görüşülmüştür. Katılımcılara etik sözleşmesi ve gönüllü katılımcılık formu imzalatılmıştır. Araştırmamdaki nitel veriler yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile toplanmıştır. Formumuzda 8 soru bulunmaktadır. Görüşmeler randevu alınarak iş yerine gidilerek yapılmıştır. Temize geçirilen formlar imzalatılarak analize alınmıştır. Araştırmada görüşmeler yapılırken konuşulanlar yazıya dökülmüştür. Betimsel analiz yapılarak yorumlanmıştır.
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Tablo 1. Muhakkikliğin avantajları ve dezavantajları.
Sadece iş yükü 13
Bedava işçiyiz 11
Eğitim almadık. 7
Aynı statüdekilerin birbirlerini soruşturması doğru değil 4
Kendi Arkadaşın ve aynı ilçedekileri soruşturmak hoş olmuyor. 17
Diğer okullardakiler tarafından antipati ile karşılanıyoruz 15
Tanıdık kimseleri soruşturmak objektiflikten uzaklaştırır 11
Okullara iş yükü, birbiri arasında sorun olan yöneticiler için sorun 20
Hukuki süreçten korkudan objektif karar veremiyoruz. 8
Cezalar uygulanmıyor 3
Diğer okullardakiler tarafından antipati ile karşılanıyoruz 9
Ekstra iş yükü,üzerimize fazladan sorumluluk 14
Okul işleri aksıyor, kendi okul işlerimizden zamanımız kalmıyor 15
Gereksiz şikayetler ve okul işlerinin aksaması 5
Çevrenin tanıdık olması ile karar vermede zorlanmaktayız 7
381
Araştırmamıza katılan yirmi kişiden 17 kişi bu görevi istemeyerek aldığını dile getirmiştir. Bu kişilerin isteksiz olmalarına rağmen görev verilmesi yapılan soruşturmaların güvenilirliğini ve geçerliliğini zayıflatmaktadır. İsteksizce yapıldığından çok büyük önem verilmediğini dile getiren katılımcılar, gerçekten ceza verilmesi gereken durumlarda mahkemelerde sıkıntı yaşarım korkusuyla çekimser davrandıklarını dile getirmişlerdir. Yine katılımcılardan 13 kişi hiç muhakkiklik üzerine eğitim almadıklarını dile getirirken, 7 kişi eğitim aldığını ama bu kadar kısa sürede verilen eğitimin pek bir yararı olmayacağını dile getirmektedirler. Katılımcılar istisnası iş yükü olduğunu ve kendi yapmak zorunda oldukları işleri yapamadıklarını dile getirdiler. Bu kadar iş yüküne ek olarak empati kurabildikleri için öğretmenlerin haklarını savunmada, meslektaşlarını anlamada daha iyi oldukları söyleyerek başka meslekten kişilerin veya hukukçuların bu işi yaptığında insanların basit konulardan ceza alabilirler. Yine küçük yerlerde herkesin birbirini tanıması hem avantaj hem de dezavantaj doğurmaktadır. Meslektaşların bu konuda koruyucu davranması, genel olarak öğretmenleri tanıması avantaj iken, verilen kararlarla günlük hayatta karşılaşıldığında oluşabilecek zıtlaşmalara sebep olacaktır. Yine kişileri tanımak objektif davranışları zorlaştırırken sonuçlara hata katılmasına sebep olmaktadır. Okul yöneticilerinin mevzuata hakim oluşu işleri kolaylaştırırken liyakatsiz yöneticiler ise dönülmesi zor hatalar yapmaktadır. Yine aynı statüdeki kişilerin birbirini soruşturması doğru değildir diyerek resmi çakışmaları ön plana çıkarmışlardır. Kendi arkadaşlarını soruşturmak zorunda kalmak daha vahim durumlar arasında sayılmaktadır. Soruşturmaya gidilen okullarda antipati ile karşılaşılması, tepki görülmesi zoraki yapılan işleri daha çekilmez hale getirmektedir. Bütün bu handikaplara rağmen yapılan görevler sonunda gerçekten verilmesi gereken cezaların teklif edilmesi ve sonunda cezaların başka sebeplerden dolayı uygulanmayışı boşa çaba olarak görülmektedir. Tüm bunlar tablo halinde aşağıdadır.
Tablo 2: Muhakkikliği yaparken karşılaşılan problemler nelerdir?
Soruşturma sonucunda alınan karaları açıklamak veya bildirmek bile yeri geldiğinde sıkıntı
yaratmaktadır. Meslektaşımıza yapacağımız açıklama için stres yaşıyor ve tedirgin oluyoruz denilmektedir. Soruşturmaya gidilen okullarda idarecilerin olumsuz tavırları başka bir handikaptır. Soruşturma zihinlerde hep kötüye yorulan bir kavram olduğundan herkeste tepkiye neden olmaktadır. Belki de bu kavramın adaleti tesis için hak arama yolu olarak iyice topluma aşılanması gerekmektedir. Soruşturmaya konu olan tarafların hepsi haklı çıkmak istemektedir. Bu da haklı haksız ayrımını yapmada muhakkikin işlerini iyice zorlaştıran sebeplerdendir. Zaman kısıtlaması muhakkikler tarafından olumsuzluk olarak algılansa da sorunların
Çevremdeki dostlarla böyle karşılaşmak
Üzerimizdeki sorumlulukla meslektaşımız arasında kalıyoruz
Eğitimler yetersiz güncel kanun yönetmelikler zorlanıyoruz
Randevu saatlerine uyulmuyor
Herkes kendi açısına göre haklı
Objektif davranmanın zorluğu
tarafların dinlenme aşaması
evrakların fazlalığı presödür fazlalığı
görev yeri değişene daha çok evrak yükü
Tanıdık
Zaman
Zıtlaşmalar
Yasal prosedürler
382
çözümü için iyi bir şey olduğu kesindir. Süre içerisinde dosyaların tamamlanmaması , olayların bütünlük içerisinde değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Okullardaki iş yoğunluğu süresinde dosya tamamlanmasını engellemektedir. Özellikle küçük yerlerde yapılan soruşturmalarda tanıdıkların soruşturması sorun çıkarmakta ve gerekli ceza teklif edilememektedir. Gereksiz şikayetlerin ise yapılması sonucunda ortaya başka iş yükü ve iş gücü kaybının herhangi bir şikayetçiye çıkmaması devlette bürokrasi denen canavarı büyütmektedir. Şikayetçilerin şikayeti asılsız çıktığı anda gerekli düzenleme yapılsa iftira ve diğer karalama durumları ortaya çıkmayacaktır. Tablo 3: Muhakkiklik görevinin geliştirilmesi için önerileriniz nedir?
Hizmet içi eğitimler sarmal olarak
Ücret verilsin
Okul yöneticileri yapmasın
Bu işi yapacak kadro ihdas edilsin(Muhakkik ünvanlı)
Gereksiz dilekçeler elensin
Özel bir birim ve odalar oluşsun. Orada bu işlerin arşivi ve işlemleri yürüsün. İfadeler orada alınsın.
Katılımcılar bu işlerin zaman aldığını ve işleri hızlandırmak için belirli bir meslek gurubu oluşturularak muhakkikliğin meslek haline gelmesi gerektiğini vurguladılar. Bu iş için ücretin olmayışı, yasal sorumluluk taşıması ve informal olarakta insanların hedefi haline gelinmesi isteksizlik oluşturmaktadır. Ücret verilmesi veya meslek haline gelmesi talebi artırabilir ve insanlar kendilerini mevzuat ve resmiyet açısından geliştirir. Her dilekçenin işleme alınması anayasal bir zorunluluktur ancak bazı dilekçeleri ilgililere bile sormadan cevap yazılabileceği, çözüme kavuşturulabileceği dile getirilmiştir. Tüm bu işlerin okullardan ziyade ilçede bir yerde muhakkiklik binası odası vb. isimle oluşturularak çözümün hızlanması sağlanabilir. Tablo 6: Muhakkiklik görevini yerine getiriken yapabileceğiniz hatalardan kaynaklı üzerinizde baskı oluşuyor mu?( Yasal sorumluluk , cezaya mahkemeden itiraz veya illegal uyarı sistemleri)
Yasal baskılardan dolayı hep bir alt cezayı teklif etmekteyim.
Sendikalar ve tanıdıklar , sokakta karşılaşmalar.
Mahkeme riski
Haksızlıktan dolayı vijdan azabından korkuyorum.
Ceza alırsak bizi koruyan olmaz korkusu her daim var
Cezaların uygulanmaması
Maddi tazminat davaları.
Mevzuattaki tutarsızlıklardan kaynaklı hatalardan gelecek cezalar.
Yakın arkadaş baskısı
Yasal baskı, yanlışlıkla ceza alırım korkusu
Mahalle baskısı
Mahalle baskısı şeklinde kendimizi rahat hissetmediklerini dile getirerek yasal baskılardan
korkuyorlar. Cezaların uygulanmaması ise yapılan işin ne kadar boşa gittiğini göstermektedir. İleride mahkemelerde yapılan bir mevzuat hatasının karşısına çıkacağını dile getirenler, bu korkudan daha alt cezalar teklif ettiklerini, ileride sorun yaşamak istemediklerini dile getirmektedirler. Yakın arkadaşların
383
olması, ortak arkadaşların çıkması başka zorlayıcı sebeplerdendir. Mevzuattaki tutarsızlıkların oluşturacağı sorunlar ileride maddi ve yasal cezalarla karşılaşılmasına sebep olacaktır.
Tablo 5: Muhakkiklik görevi yapan yöneticiler için ne gibi motive araçları kullanılabilir?
Araştırmaya katılan yöneticiler muhakkikliğin dezavantajlı ve avantajlı yanlarını sayarken soruşturanın avantajını mesleki tecrübe edinmesi soruşturulanın avantajını empati kurabilir, birbirini tanır, öğretmene koruyucu yaklaşır, olaylara objektif bakar, mesleki tecrübe , konulardan az da olsa haberdar, meslektaşından dolayı rahatlaması olarak saymıştır. Soruşturmanın dezavantajlarını genelde iş yükü ve risk olarak görürken sayarken soruşturulanın dezavantajını artniyetlilik, haksızlığa maruz kalmak, objektif olamamak olarak saymıştır. Yöneticilerin çoğunluğu bu görevi istememektedir. Motive edecek hiçbir yanının olmadığını, daha cazip hale gelmesi için motive araçları eklenmesi ve ya meslek haline getirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Dosyaların peş peşe verilmesi, sürenin azlığı, çok fazla formalitenin oluşu, dosyaların aslında küçük şeyler oluşu gibi nedenler bu işte gönülsüzlüğü arttırmaktadır. İleriki dönemde karşılaşılabilecek mahkeme tehlikeleri , yasal süreçler, sivil toplum kuruluşları ve siyasetin etkisinde kalınarak verilen emeğin boşa gitmesi, teklif edilen cezanın verilmemesi veya değiştirilmesi vb. sorunlar her gün daha da talebi azaltmaktadır. Alınan dosyanın hazırlanmasındaki süreç, ifade alınacak kişilerin zamanında gelmemesi, ulaşılamaması, tepki vermesi, baskılar, tanıdıklar aracılığıyla mahalle baskıları, başka yere tayin olmuş personele ulaşma sorununun yanında yeni evrak gerekliliği, bilgi ve belgelerin toplanmasında yaşanılan idari ve personellerin ortaya koyduğu zorluklar, küçük yerlerdeki tanıdıklarla sokakta karşılaşmak ve verilen dosya sayısındaki adaletsizlikler tepkilerin başlıcalarıdır. Bizim araştırmamızda ortaya çıkan dosyaların peş peşe verilmesi, sürenin azlığı, çok fazla formalitenin oluşu, dosyaların aslında küçük şeyler oluşu gibi nedenler bu işte gönülsüzlüğü arttırmaktadır. İleriki dönemde karşılaşılabilecek mahkeme tehlikeleri , yasal süreçler, sivil toplum kuruluşları ve siyasetin etkisinde kalınarak verilen emeğin boşa gitmesi, teklif edilen cezanın verilmemesi veya değiştirilmesi, Alınan dosyanın hazırlanmasındaki süreç, ifade alınacak kişilerin zamanında gelmemesi, ulaşılamaması, tepki vermesi, baskılar, tanıdıklar aracılığıyla mahalle baskıları, başka yere tayin olmuş personele ulaşma sorununun yanında yeni evrak gerekliliği, bilgi ve belgelerin toplanmasında yaşanılan idari ve personellerin ortaya koyduğu zorluklar, küçük yerlerdeki tanıdık- larla sokakta karşılaşmak ve verilen dosya sayısındaki adaletsizliklerken Özmen ve Şahin (2010)’in yapmış olduğu araştırmada müfettişlerin yapmış olduğu soruşturmalarda en büyük sorunun görev alanının genişliği ve sürenin azlığı olarak görülmektedir. Araştırmaların sonuçları örtüşmektedir. Özden ve Albay ve Çelik (2012) ‘’ Eğitim denetmenlerinin soruşturma sürecinde göstermiş oldukları davranışlara ilişkin öğretmen görüşleri ‘’ adlı çalışmada öğretmenler müfettişler için randevuya uymadıkları, sorunun çözümü için gerekli çalışmaya uymadıkları gibi doğru soruların sorulmadığı, tarafsız olmadıkları görülmüştür. Bizim araştırmada da objektif olmadıkları, siyasi ve sivil otoritelerin etkisinde kalındığı gibi cevaplar verilmiştir. Bizde yapmış olduğumuz araştırmada muhakkiklerin en çok yaşadığı sorunlar meslektaşa kararı açıklayamıyoruz, tedirginlik yaşıyoruz, idareciler olumsuz bakıyor, tarafların haklılık istekleri, zaman, süre içinde dosya tamamlama ,çevremdeki dostlarla böyle karşılaşmak, üzerimizdeki sorumlulukla meslektaşımız arasında kalıyoruz, eğitimler yetersiz güncel kanun yönetmelikler
Ücret 15
Ödül 16
Ek hizmet puanı 11
384
zorlanıyoruz, randevu saatlerine uyulmuyor, herkes kendi açısına göre haklı, objektif davranmanın zorluğu, tarafların dinlenme aşaması, evrakların fazlalığı prosedür fazlalığı, görev yeri değişene daha çok evrak yükü,zıtlaşmalar,yasal presödörler olarak sıralanmıştır. Bir çok madde örtüşmektedir. Muhakkikler en çok prosedürden , siyasi ve sivil toplum kuruluşları baskısı, mahalle baskısında zorlandıklarını dile getirirken KARAGÖZOĞLU (1977) yaptığı ‘’ilköğretimde teftiş uygulamaları) adlı çalışmasında Müfettişler , görevlerini yaparken en zor kısmın soruşturma işleri olduğunu, bu süreçlerde sorunlar yaşadıklarını dile getirmişlerdir. Bu araştırmada da sorunlar örtüşmektedir.
KAYNAKÇA
Karagözoğlu, G. (1977). İlköğretimde teftiş uygulamaları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara Özdem, G., Albay, T. ve Çelik, İ. (2012). Eğitim denetmenlerinin soruşturma sürecinde göstermiş oldukları davranışlara ilişkin öğretmen görüşleri. International Journal of Human Sciences [Online]. (9)2,1591-1618. Özmen, F., Şahin, Ş. (2010). İlköğretim müfettişlerinin soruşturma görevini yerine getirirken karşılaştıkları sorunlar. Dicle Üniversitesi, Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 92-109. Ağaoğlu,E. ,Gültekin ,M.,&Çubukçu,Z.(2002). Okul yöneticisi yeterliklerine dayalı eğitim programı önerisi:Hizmet
öncesi-hizmet içi eğitim (Ed.C.Elma ve Ş.Çınkır).21. Yüzyıl eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi sempozyumu:16-17 Mayıs 2002-Ankara: bildiriler(s.145-146).Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ak,M.(2006).’’İlköğretim okulu yöneticilerinin değişimi yönetme yeterlikleri (Uşak ili örneği)’’. Yüksek lisans. Afyon Kocatepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, AFYON KARAHİSAR.
Aksoy,Ş.(2012).‘‘İlköğretim okul yöneticilerinin yeterlikleri ile eğitim-öğretim süreci arasındaki ilişki.’ Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Arslanargun ,E.(2007).Modern eğitim yönetimi anlayışına yönelik eleştiriler ve post modern eğitim yönetimi.Kuram ve uygulamada eğitim Yönetimi.Vol.13, Sayı 50,195,212.
Asar,Ç.(2014) .‘ ‘İlkokul yöneticilerinin yeterliliklerine ve iletişim becerilerine ilişkin yönetici ve öğretmenlerin görüşlerinin incelenmesi’’. Yüksek lisans. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Avcı,M.(2015). ‘Öğretmen görüşlerine göre lise yöneticilerinin yöneticilik beceri düzeylerinin incelenmesi.’ Yüksek lisans. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Aydın,M. (2014).Eğitim Yönetimi.Ankara:Gazi kitapevi. Barut,E.(2007). İlköğretim okullarına sınavla atanan yöneticilerle, sınavsız atanan yöneticilerin yönetim süreçlerine
ilişkin yeterliklerinin değerlendirilmesi: Sakarya ili örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Bursalıoğlu,Z.(2002). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış.11. Basım. Ankara: Pegema Yayıncılık. Çelik,V.(1993). ‘’ Eğitim yönetiminde örgütsel kültür ve önemi.’’Amme idaresi dergisi,26 (2),144. Çelik, V. (2002). Eğitim Yöneticisi Yetiştirme Politikasına Yön Veren Temel Eğilimler. Ankara Üniversitesi 21. Yüzyıl
Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Sempozyumu, Ankara. Çelik,V.(2009)Okul kültürü ve yönetimi. Ankara. Pegem yayınları. Çiftli,S.(2013).’’Öğretmenlerin, ilköğretim okulu yöneticilerinin iletişim yeterliliklerine ilişkin algıları (Samsun ili
örneği).’’ Yüksek lisans . On dokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun. Ergişi,K.(2005).’’Bilgi teknolojilerinin okulda etkin kullanımı ile ilgili okul yöneticilerinin teknolojik yeterliklerinin
belirlenmesi.’’ Yüksek lisans. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale. Giray,Nesrin.(2006). ‘’Okul yöneticilerinin yönetimsel karar verme / problem çözme yeterliliği’’.Yüksek lisans Yeditepe
Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul. Işık, H., Akçay, R. C., Başar, M. A., ve Aypay, A. (2000). The effectiveness of in-service training programs for school
principals in Turkey. The University Council for Educational Administration (UCEA) yıllık kongresi. 3-5 Kasım 2000, Albuquerque, New Mexico, USA. Ankara Üniversitesi 21. Yüzyıl Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Sempozyumu, Ankara.
Kalyoncu,K.(2008). “İlköğretim okulu yöneticilerinin vizyoner liderlik özelliklerine sahip olma yeterlilikleri’’.Yüksek lisans.Yeditepe Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul.
385
Kocadağ,A.S.(2010).’ İlköğretim okul yöneticilerinin bilgi yönetimi yeterlilikleri.’ Yüksek lisans. Maltepe Üniversitesi , Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul.
Okutan,M. (1988).’’ Ortadereceli okul yöneticilerinin insan ilişkileri yeterlikleri.’’Yüksek lisans. Hacettepe Üniversitesi ,Sosyal Bilimler Enstitüsü,Ankara.
Sakızlı, İ.(2007). Okul müdürü öğretmen çatışması ve okul yöneticilerinin bu çatışmayı yönetme yeterlilikleri. Yüksek lisans. Yeditepe Üniversitesi , Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul.
Sarpkaya,R., A.R.ERDEM, H.DEMİRTAŞ vd(2014).Türk Eğitim Sisteminde Okul Yönetimi.Ankara:Anı yayıncılık. Şener,S.(2004). ‘‘İlköğretim okulu yöneticilerinin yönetici yeterliklerine ilişkin öğretmen algıları (Buca ilçesi örneği)’’.
Yüksek lisans.,Dokuz Eylül Üniversitesi,Sosyal bilimler enstitüsü,İzmir. Şişik,K.Ş.(2015). ‘’Öğretmen perspektifinden okul yöneticilerinin stratejik liderlik davranışların değerlendirilmesi’’.
Yüksek lisans. Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,İstanbul. Tan, Ö.(2010). ‘’ İlköğretim okul yöneticilerinin yeterlilikleri (İstanbul ili örneği)’’. Yüksek lisans.,Maltepe
Üniversitesi,Sosyal bilimler enstitüsü,İstanbul. Taymaz,H.(2003).İlköğretim Ve Ortaöğretim okul yöneticileri için okul yönetimi. 7.Baskı.Ankara.Pegema Yayıncılık. Taymaz,H.(1986).Okul yönetimi.Ankara:Pegem yayınevi. Topluer, A. ( 2008).’’ İlköğretim okulu yöneticilerinin iletişim yeterlikleri ile örgütsel çatışma düzeyi arasındaki
ilişki(Malatya ili örneği).’’ Yüksek lisans. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
386
KADROSUZ USTA ÖĞRETİCİLERİN PROFESYONELLİK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ
DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ
Erdem DAĞHAN91
ÖZET
Günümüzde birçok ülkede olduğu gibi Türk eğitim sisteminde de eğitim bütçesinin büyük bir
kısmına eşit olan personel giderlerinin düşürülmesi kamu düşünce yapısını yansıması olarak görülmektedir.
Bu nedenle var olan ve ilerisi için hesaplanan öğretmen ihtiyacı, yüksek maliyetli atama yerine sözleşmeli
öğretmen, vekil, ücretli öğretmen, kadrosuz usta öğretici ile karşılanmaya çalışılmaktadır (Kuşaksız, 2011).
Bununla birlikte örgün eğitimden farklı olarak yetişkin eğitiminde görev yapan kadrosuz personel oranı
daha fazla olmaktadır. Bunun sebebi olarak yetişkin eğitiminde kursiyer sayısının sürekli olarak değişkenlik
göstermesi kabul edilebilir. Yetişkin eğitimi istenen şekilde kursiyer sayısı artmasına rağmen gerçekleşen
öğrenmenin niteliği aynı oranda olmamaktadır. Kısır döngü içerisinde gerçekleşen eğitin çalışmalarının
hayat boyu öğrenme sürecinde yaygın eğitimin insanlar tarafından algılanan sertifika odağında kalması
sorgulanmalıdır (Kaya, 2015). Bu çalışmada 2019-2020 Eğitim-Öğretim yılında Tokat ilinde hayat boyu
öğrenme Kurumlarında görev yapan kadrosuz usta-öğreticilerin profesyonellik düzeylerinin incelenmesi
amaçlanmaktadır. Betimsel tarama modeli modeliyle gerçekleştirilen araştırmanın evrenini Tokat Merkez
ve 11 ilçesinde bulunan halk eğitimi merkezleri ve Olgunlaşma Enstitüsü oluşturmaktadır. Bu evren içinden
“Tabakalı Örnekleme” yöntemi kullanıl 250 kadrosuz usta öğretici çalışmaya dâhil edilmiştir. Çalışmada
kişisel bilgi formu ve İlgan, Aslanargün ve Shaukat (2015) tarafından geliştirilen Öğretmenlik mesleği
profesyonellik ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 9 boyuttan ve 46 maddeden oluşmaktadır. Araştırmada kullanılan
ölçek verileri usta öğreticilere uyguladıktan sonra, veriler kontrol edilerek dijital ortamına aktarılmıştır.
Elde edilen veriler SPSS 24.0 programında analiz edilmiş olup değişkenler arasında ne düzeyde anlamlılık
olduğuna bakılmıştır İstatiksel işlemlerin uygulanması aşamasında anlamlılık düzeyi 0.05 olarak kabul
edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda öğretmenlik mesleği profesyonellik ölçeği toplam puanlarının aritmetik
ortalaması X=3.91 olduğu saptanmıştır. Bu sonuç ölçeğin değerlendirme sistemine göre “Büyük ölçüde”
sınırları içindedir. Bu doğrultuda kadrosuz usta öğreticilerin yüksek düzeyde profesyonellik algısı olduğu
söylenebilir. Kadrosuz usta öğreticilerin profesyonellik düzeyi ölçek toplam ortalamasında kadın-erkek
arasında fark bulunmamıştır. Ancak Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet ile Mesleki Bağlılık alt
boyutlarında kadın usta öğreticilerin lehine farklılık görülmektedir.
Anahtar kelimeler: Usta öğretici, profesyonellik, öğretmen.
91
Öğretmen, Halka eğitimi Merkezi ve ASO, Tokat, [email protected]
387
INVESTIGATION OF PROFESSIONALITY LEVELS OF NON-STAFFED MASTER INSTRUCTORS IN TERMS OF
VARIOUS VARIABLES
ABSTRACT
Today, as in many countries, the reduction of personnel expenses, which are equal to a large part
of the education budget in the Turkish education system, is seen as a reflection of the public thought
system. For this reason, the existing and future teacher needs are tried to be completed by contracted
teachers, deputies, paid teachers and non-staffed master trainers instead of high-cost appointments.
(Kuşaksız, 2011). However, contrary to formal education, the rate of non-staffed personnel working in
adult education is higher. The reason for this is that the number of coursier in adult education is constantly
changing. Although the number of coursier increases as desired in adult education, the quality of real
learning is not at the same rate. In the lifelong learning process of educational activities that take place in
the vicious circle, the fact that non-formal education remains in the focus of certification by people should
be questioned. (Kaya, 2015). In this study, it is aimed to be researched the professionalism level of the
non-staffed master instructors who work in Lifelong Learning Institutions in Tokat in the 2019-2020
academic year. The population of the research carried out with the descriptive scanning model consists of
public education centers and Maturation Institute located in Tokat Center and 11 districts. In this
population, 250 non-staffed master instructors using the "Stratified Sampling" method were included in
the study. The personal information form and the professional teaching scale developed by İlgan,
Aslanargün and Shaukat (2015) were used in the study. The scale consists of 9 dimensions and 46 items.
After being applied the scale data used in the research to the master instructors, the data were checked
and transferred to the digital platform. The obtained data were analyzed in SPSS 24.0 program and the
level of significance between variables was analyzed. During the application of statistical processes, the
level of significance was accepted as 0.05. As a result of the analysis, the arithmetic average of the total
scores of the professional teaching scale was stated to be X = 3.91. This result is within the "large scale"
limits according to the evaluation system of the scale. With respect to this , it can be said that non-staffed
master instructors have a high level of professionalism perception. There was no difference between male
and female in terms of professionalism level of non- staffed master instructors in the total average of the
scale. However, in the sub-dimensions of Teacher Quality, Professional Sensitivity and Professional
Devotion, there is a difference in favor of female master instructors.
Keywords: non-staffed master trainers, professionality, teacher
GİRİŞ
Birçok toplumsal değişim süreci gibi öğretmenlik mesleğinin profesyonel kimlik kazanması ve bu
şekilde tanımlanması zaman alan bir süreçtir (Güven, 2015). Bu bağlamda profesyonelliğe öğretmenlikten
daha fazla gereksinim duyan başka bir meslek alanı yok denebilir. Fakat Türk eğitim sistemi içerisinde
öğretmenlik mesleği profesyonel davranış göstermeyi olanaksızlığını yaşayan tek meslek alanıdır. Farklı
alanlarda uzman olan doktorların bir diğerinin alanında çalıştığı görülmemesine karşın öğretmenlik
mesleğinde, herkes öğretmenlik yapabileceği düşüncesi hala varlığını sürdürmektedir. Bununla birlikte
eğitim fakültesi öğretim üyelerinin birçoğunun alan uzmanı olmadığı ve yönetici olarak görev yaptığını
388
unutmamak gerekmektedir (Altan, 2017).
Bir işin özelliği ve standartları yükseltildiğinde ancak profesyonel olarak yapıldığı kabul edilebilir. Bir
baka deyişle öğretmenlerin profesyonel olması mesleklerini ne kadar iyi yaptıkları ile ilgilidir. Bu nedenle
öğretmenler mesleki ve kişisel olarak kendilerini geliştirmeleri gerekmektedir (Hargreaves, 2000). Bu
bağlamda öğretmenlik meslek sorunları ele alındığında öğretmenlerin kendilerinden beklenene görevleri
yerine getirebilme potansiyellerini etkileyen en önemli olguların mesleği sevme, mesleğe saygı ve
benimseme niteliklerini içine alan tutumların incelenmesi gerektiği düşünülmektedir (Pehlivan, 2008).
Öğretmenlerin meslek örgütlenmesi noktasında sendikalar dışında öğretmenleri temsil edecek büyük bir
örgütsel sistem bulunmamaktadır. Bu durum mesleki standartların oluşma sürecinin sınırlı koşullarda
gerçekleşmesine sebep olmaktadır. Eğitim bütçesinin yeterli düzeye gelmemesi ve öğretmenlerin istihdam
süreci toplumun mesleğe yönelik profesyonellik algısını etkilemektedir. Aynı zamanda meslekte bulunan
sivil örgütlerin yetkilerinin sınırlı olması alınan kararların merkezi organ tarafından alınması ve
denetlenmesi sonucunu çıkarmakta, bu nedenle öğretmenlik bir meslek olarak görülmemektedir. Bu
durumda öğretmenler sistem uygulayıcısı teknisyen olarak algılanmaktadır (Güven, 2015). Bununla birlikte
aynı okulda görev yapan öğretmenlerin farklı çalıştırma yöntemleri de karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada
2019-2020 Eğitim-Öğretim yılında Tokat ilinde Hayat Boyu Öğrenme Kurumlarında görev yapan Kadrosuz
usta-öğreticilerin profesyonellik düzeylerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara
yanıt aranmıştır:
1. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılık gösterir mi?
2. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri medeni durumlarına göre farklılık gösterir mi?
3. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri öğrenim durumlarına göre farklılık gösterir mi?
4. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri kıdemlerine göre farklılık gösterir mi?
5. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri yaşlarına göre farklılık gösterir mi?
6. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri çalıştıkları alana göre farklılık gösterir mi?
YÖNTEM
Bu çalışma Betimsel tarama modeli modeliyle gerçekleştirilmiştir. Tarama modelleri, geçmişte ya
da halen var olan bir durumu var olduğu gibi betimlemeyi amaçlayan araştırmalara uygun bir modeldir
(Karasar, 2007).
EVREN VE ÖRNEKLEM
Araştırmanın evrenini Tokat Merkez ve 11 ilçesinde bulunan halk eğitimi merkezleri ve Olgunlaşma
Enstitüsü oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise, tabakalı örnekleme yöntemi ile merkez ve ilçelerde
seçilen 250 kadrosuz usta öğreticiden oluşmaktadır. Tabakalı örnekleme, evrendeki alt grupların
örneklemde temsil edilmelerinin garanti altına alındığı bir örneklemedir (Balcı, 2007).
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
Çalışmada kişisel bilgi formu ve İlgan, Aslanargün ve Shaukat (2015) tarafından geliştirilen
Öğretmenlik mesleği profesyonellik ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 9 boyuttan ve 46 maddeden oluşmaktadır.
389
Ölçeğin açımlayıcı faktör analizi, öğretmenlik mesleğinin profesyonelliği ölçeğinin 9 boyuttan
oluşabileceğini ve boyutların açıkladığı varyansın ise % 58,96 olduğunu ortaya koymuştur. Doğrulayıcı
faktör analizi makul düzeylerde uyum indeksleri vermiştir. Profesyonellik ölçeğinin Alpha güvenirlik katsayı
,93 şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu sonuca bakılarak ölçeğin güvenilir olduğu söylenebilir.
VERİLERİN ANALİZİ
Araştırmada kullanılan ölçek verileri usta öğreticilere uyguladıktan sonra, veriler kontrol edilerek
dijital ortamına aktarılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 24.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Sonuçlar
frekans, ortalama değer ve standart sapma ile gösterilmiştir. Veri analizinde betimsel istatistiklerden,
normal dağılım durumuna uygun olması nedeniyle (boyutlar arası çarpıklık basıklık değerlerinin +1… -1
arasında olması) bağımsız gruplar t-testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) analizinden yararlanılmıştır.
Ölçeklere, usta öğreticiler tarafından verilen yanıtlara göre elde ettikleri puanların cinsiyet ve medeni
durum özelliklerine göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için t-testi kullanılmıştır. Yaş, kıdem,
öğrenim durumu ve alan özelliklerinden elde edilen puanların alt boyutlara göre farklılık gösterip
göstermediği ise One–Way ANOVA ile test edilmiştir.
BULGULAR
Usta öğreticilerin yanıtlarından elde edilen bulgular aşağıda tablolar halinde sunulmaktadır.
Verilere ilişkin betimsel istatistikler Tablo 1’de verilmektedir.
Tablo 1. Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Boyutlar N X Ss Madde Sayısı
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet 250 4,15 ,54 13
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı 250 3,61 ,70 9
Mesleki Bağlılık 250 3,44 ,46 5
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma 250 4,01 ,60 3
Mesleki Disiplin 250 4,14 ,61 4
Mesleki Gelişim 250 4,05 ,66 3
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven 250 4,18 ,57 3
Mesleğin Önemine İlişkin Algı 250 4,12 ,64 3
Mesleki Özerklik 250 3,56 ,81 3
Toplam 250 3,91 ,45 46
Tablo 1 incelendiğinde usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri "Öğretmen Kalitesi ve Mesleki
Hassasiyet" alt boyutunda X=4.15; "Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı" alt boyutunda X=3.61;
"Mesleki Bağlılık" alt boyutunda X=3.44; " Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma" alt boyutunda X=4.01; "
Mesleki Disiplin " alt boyutunda X=4.14; "Mesleki Gelişim" alt boyutunda X=4.05; "Kamuoyunun Mesleğe
Duyduğu Güven" alt boyutunda X=4.18; "Mesleğin Önemine İlişkin Algı" alt boyutunda X=4.12;" Mesleki
Özerklik" alt boyutunda X=3.56; tüm ölçek için profesyonellik düzeylerinin X= 3,91 olduğu saptanmıştır.
Buna göre, usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri en yüksek ortalama X=4.18 kamuoyunun
mesleğe duyduğu güven alt boyutunda “Tamamen” gerçekleşmiştir. En düşük ortalama X=3.44 "Mesleki
390
Bağlılık" alt boyutunda “Tamamen” düzeyindedir. Usta Öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri
toplamda ise (X=3,91) “Tamamen” düzeyinde olduğu görülmektedir.
Tablo 2. Cinsiyet Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Cinsiyet N Mean t sd p
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki
Hassasiyet
Kadın 213 4,18 2,14 248 ,033
Erkek 37 3,97
Kamuoyunun ve Üst yönetimin
Mesleki Algısı
Kadın 213 3,68 3,69 248 ,000
Erkek 37 3,22
Mesleki Bağlılık Kadın 213 3,46 2,19 248 ,029
Erkek 37 3,28
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip
Olma
Kadın 213 4,02 1,19 248 ,235
Erkek 37 3,90
Mesleki Disiplin Kadın 213 4,16 ,85 248 ,391
Erkek 37 4,06
Mesleki Gelişim Kadın 213 4,06 ,73 248 ,464
Erkek 37 3,98
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu
Güven
Kadın 213 4,21 2,00 248 ,046
Erkek 37 4,00
Mesleğin Önemine İlişkin Algı Kadın 213 4,11 -,74 248 ,455
Erkek 37 4,19
Mesleki Özerklik Kadın 213 3,63 3,35 248 ,001
Erkek 37 3,15
Toplam Kadın 213 3,94 2,88 248 ,004
Erkek 37 3,72
Tablo 2 incelendiğinde cinsiyet değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri öğretmen kalitesi ve mesleki hassasiyet, kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki
algısı ve mesleki özerklik alt boyutlarında kadın usta öğreticilerin lehine anlamlı farklılık göstermektedir.
Ölçeğin diğer boyut puanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Tablo 3. Medeni Durum Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Medeni Durum N X t Sd p
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki
Hassasiyet
Bekar 92 4,10 -1,012 248 0,31
Evli 158 4,17
Kamuoyunun ve Üst yönetimin
Mesleki Algısı
Bekar 92 3,49 -2,019 248 0,04
Evli 158 3,68
Mesleki Bağlılık Bekar 92 3,41 -,644 248 0,52
Evli 158 3,45
391
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip
Olma
Bekar 92 3,92 -1,654 248 0,09
Evli 158 4,05
Mesleki Disiplin Bekar 92 4,09 -,981 248 0,33
Evli 158 4,17
Mesleki Gelişim Bekar 92 4,06 ,101 248 0,92
Evli 158 4,05
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu
Güven
Bekar 92 4,07 -2,195 248 0,03
Evli 158 4,24
Mesleğin Önemine İlişkin Algı Bekar 92 4,13 ,164 248 0,87
Evli 158 4,12
Mesleki Özerklik Bekar 92 3,44 -1,754 248 0,08
Evli 158 3,62
Tablo 3 incelendiğinde medeni durum değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı ile kamuoyunun mesleğe duyduğu
güven alt boyutlarında evli usta öğreticilerin lehine anlamlı farklılık göstermektedir. Ölçeğin diğer boyut
puanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Tablo 4. Öğrenim Durumu Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
N x ss df F Sig. Post Hoc
Öğretmen Kalitesi ve
Mesleki Hassasiyet
1-İlkokul 19 4,38 ,40 4 3,331 0,011 5<1
2-Ortaokul 17 4,13 ,58 245 5<3
3-Lise 76 4,21 ,53 249
4-önlisans 74 4,19 ,53
5-Lisans 64 3,96 ,59
Kamuoyunun ve Üst
yönetimin Mesleki Algısı
1-İlkokul 19 3,93 ,54 4 14,787 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 3,79 ,64 245 5<2
3-Lise 76 3,82 ,59 249 5<3
4-önlisans 74 3,72 ,69 5<4
5-Lisans 64 3,09 ,67
Mesleki Bağlılık 1-İlkokul 19 3,61 ,40 4 6,230 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 3,37 ,37 245
3-Lise 76 3,61 ,59 249
4-önlisans 74 3,37 ,37 4<3
5-Lisans 64 3,27 ,33 5<3
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye
Sahip Olma
1-İlkokul 19 4,12 ,62 4 3,010 0,019 5<3
2-Ortaokul 17 3,92 ,55 245
3-Lise 76 4,15 ,61 249
4-önlisans 74 4,02 ,60
392
5-Lisans 64 3,81 ,60
Mesleki Disiplin 1-İlkokul 19 4,52 ,61 4 4,177 0,003 5<1
2-Ortaokul 17 4,41 ,37 245
3-Lise 76 4,20 ,66 249
4-önlisans 74 4,05 ,58 4<1
5-Lisans 64 4,00 ,60
Mesleki Gelişim 1-İlkokul 19 4,08 ,77 4 3,059 0,017 5<2
2-Ortaokul 17 4,43 ,50 245
3-Lise 76 4,16 ,65 249
4-önlisans 74 3,99 ,61
5-Lisans 64 3,89 ,70
Kamuoyunun Mesleğe
Duyduğu Güven
1-İlkokul 19 4,43 ,40 4 10,304 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 4,54 ,31 245 5<2
3-Lise 76 4,32 ,52 249 5<3
4-önlisans 74 4,17 ,57 5<4
5-Lisans 64 3,85 ,61
Mesleğin Önemine İlişkin
Algı
1-İlkokul 19 4,31 ,75 4 0,95 0,432 -
2-Ortaokul 17 4,27 ,44 245
3-Lise 76 4,04 ,63 249
4-önlisans 74 4,12 ,70
5-Lisans 64 4,13 ,60
Mesleki Özerklik 1-İlkokul 19 3,98 ,50 4 10,02 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 3,78 ,73 245 5<2
3-Lise 76 3,71 ,77 249 5<3
4-önlisans 74 3,67 ,74 5<4
5-Lisans 64 3,05 ,85
Tablo 4 incelendiğinde öğrenim durumu değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda
mesleğin önemine ilişkin algı boyutu dışında bütün boyutlarda istatiksel açıdan anlamlı farklılık
bulunmuştur. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu saptamak amacıyla yapılan Tukey testine göre
öğretmen kalitesi ve mesleki hassasiyet boyutunda ilkokul (X=4,38) ve lise (X=4,21) mezunlarının
Öğretmenlik profesyonellik düzeyleri lisans mezunlarına (X=3,96) göre daha yüksek olduğu saptanmıştır
(p>0.05). Kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı, kamuoyunun mesleğe duyduğu güven ve mesleki
özerklik boyutlarında lisans mezunlarının puan ortalamasının diğer gruplardan daha düşük olduğu
görülmüştür. Mesleki bağlılık boyutunda lisans mezunlarının (X=3,27) puan ortalamasının ilkokul (X=3,61)
ve lise (X=3,61) mezunlarına göre daha düşük olduğu saptanmıştır. Üst düzey bilgi ve beceriye sahip olma
boyutunda lise mezunlarının (X=3,27) lisans mezunlarına göre daha yüksek profesyonellik düzeyine sahip
olduğu görülmüştür. Mesleki disiplin boyutunda ilkokul mezunlarının profesyonellik düzeyi (X=4,52)
önlisans (X=4,05) ve lisans (X=4,00) mezunlarına göre daha yüksek bulunmuştur. Mesleki gelişim
393
boyutunda ortaokul (X=4,43) mezunlarının lisans (X=3,89) mezunlarına göre profesyonellik düzeylerinin
daha yüksek olduğu görülmüştür.
Tablo 5. Kıdem Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Kıdem N Mean SS df F Sig. Post
Hoc
Öğretmen Kalitesi ve
Mesleki Hassasiyet
1- 0-4 yıl 146 4,13 ,58 4 1,66 0,16
2- 5-9 yıl 46 4,19 ,44 245
3- 10-14 yıl 25 3,97 ,60 249
4- 15-19 yıl 21 4,31 ,48
5- 20-24 yıl 12 4,37 ,43
Kamuoyunun ve Üst
yönetimin Mesleki Algısı
1- 0-4 yıl 146 3,57 ,71 4 1,27 0,28
2- 5-9 yıl 46 3,72 ,66 245
3- 10-14 yıl 25 3,48 ,69 249
4- 15-19 yıl 21 3,67 ,73
5- 20-24 yıl 12 3,93 ,81
Mesleki Bağlılık 1- 0-4 yıl 146 3,43 ,48 4 0,25 0,91
2- 5-9 yıl 46 3,48 ,46 245
3- 10-14 yıl 25 3,38 ,27 249
4- 15-19 yıl 21 3,49 ,45
5- 20-24 yıl 12 3,47 ,62
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye
Sahip Olma
1- 0-4 yıl 146 3,98 ,62 4 0,64 0,63
2- 5-9 yıl 46 4,07 ,62 245
3- 10-14 yıl 25 3,95 ,56 249
4- 15-19 yıl 21 4,10 ,53
5- 20-24 yıl 12 4,19 ,64
Mesleki Disiplin 1- 0-4 yıl 146 4,09 ,65 4 1,80 0,13
2- 5-9 yıl 46 4,15 ,60 245
3- 10-14 yıl 25 4,11 ,57 249
4- 15-19 yıl 21 4,42 ,50
5- 20-24 yıl 12 4,40 ,41
Mesleki Gelişim 1- 0-4 yıl 146 4,00 ,71 4 1,85 0,12
2- 5-9 yıl 46 4,01 ,64 245
3- 10-14 yıl 25 4,12 ,47 249
4- 15-19 yıl 21 4,40 ,54
5- 20-24 yıl 12 4,17 ,63
Kamuoyunun Mesleğe
Duyduğu Güven
1- 0-4 yıl 146 4,16 ,59 4 2,91 0,02 1<5
2- 5-9 yıl 46 4,22 ,57 245 3<5
3- 10-14 yıl 25 3,99 ,49 249
4- 15-19 yıl 21 4,27 ,59
394
5- 20-24 yıl 12 4,64 ,30
Mesleğin Önemine İlişkin
Algı
1- 0-4 yıl 146 4,11 ,67 4 1,92 0,11
2- 5-9 yıl 46 4,07 ,59 245
3- 10-14 yıl 25 3,99 ,70 249
4- 15-19 yıl 21 4,32 ,53
5- 20-24 yıl 12 4,50 ,41
Mesleki Özerklik 1- 0-4 yıl 146 3,55 ,82 4 0,43 0,79
2- 5-9 yıl 46 3,62 ,82 245
3- 10-14 yıl 25 3,39 ,79 249
4- 15-19 yıl 21 3,62 ,87
5- 20-24 yıl 12 3,67 ,79
Tablo 5 incelendiğinde kıdem değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven boyutu dışında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır.
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven boyutunda farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu saptamak
amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre (0-4 yıl) (X=4,16) ve (10-14 yıl ) kıdeme (X=3,99) sahip olan usta
öğreticilerin ve (20-24 yıl) kıdeme (X=4,64) sahip olan usta öğreticilere göre profesyonellik düzeylerinin
daha düşük bulunmuştur.
Tablo 6. Yaş Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Yaş N Mean Ss df F p Post
Hoc
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki
Hassasiyet
1-18-24 Yaş 29 4,15 ,71 6 1,046 0,396 -
2-25-29 Yaş 53 4,13 ,55 243
3-30-34 Yaş 38 4,09 ,57 249
4-35-39 Yaş 44 4,20 ,49
5-40-44 Yaş 38 4,05 ,57
6-45-49 Yaş 28 4,16 ,51
7-50-54 Yaş 20 4,40 ,40
Kamuoyunun ve Üst
yönetimin Mesleki Algısı
1-18-24 Yaş 29 3,68 ,93 6 1,203 0,305 -
2-25-29 Yaş 53 3,52 ,74 243
3-30-34 Yaş 38 3,66 ,57 249
4-35-39 Yaş 44 3,62 ,80
5-40-44 Yaş 38 3,47 ,62
6-45-49 Yaş 28 3,61 ,62
7-50-54 Yaş 20 3,94 ,48
Mesleki Bağlılık 1-18-24 Yaş 29 3,53 ,63 6 0,634 0,703 -
2-25-29 Yaş 53 3,48 ,54 243
3-30-34 Yaş 38 3,38 ,44 249
395
4-35-39 Yaş 44 3,37 ,36
5-40-44 Yaş 38 3,40 ,39
6-45-49 Yaş 28 3,51 ,39
7-50-54 Yaş 20 3,44 ,47
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye
Sahip Olma
1-18-24 Yaş 29 4,07 ,76 6 0,349 0,910 -
2-25-29 Yaş 53 4,01 ,67 243
3-30-34 Yaş 38 3,95 ,64 249
4-35-39 Yaş 44 4,04 ,51
5-40-44 Yaş 38 3,92 ,57
6-45-49 Yaş 28 4,05 ,48
7-50-54 Yaş 20 4,10 ,62
Mesleki Disiplin 1-18-24 Yaş 29 4,07 ,73 6 2,894 0,010 2<7
2-25-29 Yaş 53 3,92 ,68 243
3-30-34 Yaş 38 4,26 ,57 249
4-35-39 Yaş 44 4,24 ,51
5-40-44 Yaş 38 4,06 ,74
6-45-49 Yaş 28 4,26 ,34
7-50-54 Yaş 20 4,45 ,39
Mesleki Gelişim 1-18-24 Yaş 29 3,97 ,77 6 1,494 0,181 -
2-25-29 Yaş 53 3,89 ,71 243
3-30-34 Yaş 38 4,11 ,58 249
4-35-39 Yaş 44 4,09 ,64
5-40-44 Yaş 38 4,04 ,67
6-45-49 Yaş 28 4,15 ,52
7-50-54 Yaş 20 4,35 ,70
Kamuoyunun Mesleğe
Duyduğu Güven
1-18-24 Yaş 29 4,20 ,65 6 1,290 0,263 -
2-25-29 Yaş 53 4,06 ,67 243
3-30-34 Yaş 38 4,09 ,58 249
4-35-39 Yaş 44 4,25 ,55
5-40-44 Yaş 38 4,18 ,54
6-45-49 Yaş 28 4,30 ,49
7-50-54 Yaş 20 4,38 ,38
Mesleğin Önemine İlişkin
Algı
1-18-24 Yaş 29 4,25 ,62 6 3,698 0,002 5<6
2-25-29 Yaş 53 3,96 ,72 243 5<7
3-30-34 Yaş 38 4,17 ,67 249
4-35-39 Yaş 44 4,19 ,57
5-40-44 Yaş 38 3,82 ,59
6-45-49 Yaş 28 4,38 ,47
7-50-54 Yaş 20 4,37 ,58
396
Mesleki Özerklik 1-18-24 Yaş 29 3,69 ,87 6 0,591 0,737 -
2-25-29 Yaş 53 3,50 ,86 243
3-30-34 Yaş 38 3,48 ,87 249
4-35-39 Yaş 44 3,60 ,78
5-40-44 Yaş 38 3,43 ,83
6-45-49 Yaş 28 3,65 ,79
7-50-54 Yaş 20 3,72 ,56
Tablo 6 incelendiğinde yaş değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik
düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda mesleki disiplin ve
mesleğin önemine ilişkin algı boyutları dışında anlamlı farklılık saptanmamıştır. Farklılığın hangi gruplar
arasında olduğunu saptamak amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre mesleki disiplin boyutunda 50-54
arası yaşında olan usta öğreticilerin (X=4,45), 25-29 yaş arası usta öğreticilere (X=3,92) göre daha yüksek
puan ortalaması olduğu görülmüştür. Mesleğin önemine ilişkin algı boyutunda 40-44 yaş arası usta
öğreticilerin (X=3,82) 45-49 yaş arası (X=4,38) ve 50-54 yaş arası (X=4,37) usta öğreticilere göre
profesyonellik düzeyleri düşük olduğu saptanmıştır.
Tablo 7. Branş Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Branş N Mean SS df F Sig. Post Hoc
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
1-Mesleki 113 4,25 ,50 3 2,289 0,079
2-Genel 76 4,10 ,52 246
3-Sanat 28 3,99 ,65 249
4-Spor 33 4,08 ,64
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
1-Mesleki 113 3,74 ,62 3 4,376 0,005 3<1
2-Genel 76 3,57 ,78 246
3-Sanat 28 3,22 ,71 249
4-Spor 33 3,60 ,69
Mesleki Bağlılık 1-Mesleki 113 3,50 ,48 3 1,395 0,245
2-Genel 76 3,42 ,43 246
3-Sanat 28 3,31 ,48 249
4-Spor 33 3,41 ,46
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
1-Mesleki 113 4,05 ,60 3 1,729 0,162
2-Genel 76 4,07 ,58 246
3-Sanat 28 3,85 ,68 249
4-Spor 33 3,87 ,63
Mesleki Disiplin 1-Mesleki 113 4,25 ,60 3 3,168 0,025 3<1
2-Genel 76 4,10 ,54 246
3-Sanat 28 3,88 ,75 249
4-Spor 33 4,14 ,64
Mesleki Gelişim 1-Mesleki 113 4,14 ,64 3 2,574 0,055
397
2-Genel 76 3,93 ,64 246
3-Sanat 28 3,90 ,83 249
4-Spor 33 4,18 ,60
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
1-Mesleki 113 4,31 ,54 3 5,639 0,001 3<1
2-Genel 76 4,18 ,52 246 3<2
3-Sanat 28 3,85 ,76 249
4-Spor 33 4,07 ,54
Mesleğin Önemine İlişkin Algı 1-Mesleki 113 4,14 ,64 3 0,800 0,495
2-Genel 76 4,17 ,60 246
3-Sanat 28 3,95 ,67 249
4-Spor 33 4,13 ,72
Mesleki Özerklik 1-Mesleki 113 3,68 ,77 3 1,885 0,133
2-Genel 76 3,52 ,85 246
3-Sanat 28 3,45 ,79 249
4-Spor 33 3,33 ,88
Tablo 8 incelendiğinde branş değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda
kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı, mesleki disiplin ve Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
boyutları dışında anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu
saptamak amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı
boyutunda mesleki alanda görev yapan usta öğreticilerin (X= 3,74) öğretmenlik profesyonellik düzeyleri
sanat alanında görev alan usta öğreticilere göre (X= 3,22) daha yüksek olduğu görülmüştür. Aynı şekilde
Mesleki Disiplin boyutunda mesleki alanda görev yapan usta öğreticilerin (X= 4,25) öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri sanat alanında görev alan usta öğreticilere göre (X= 3,88) daha yüksek
bulunmuştur. Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven boyutunda ise sanat alanında görev yapan usta
öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri (X= 3,85) mesleki (X= 4,31) ve genel (X= 4,18) alanda
görev yapan usta öğreticilere göre daha düşük olduğu saptanmıştır.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırma bulguları incelendiğinde usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri toplamda
ise “Tamamen” düzeyinde olduğu görülmektedir. Bu sonuç usta öğreticilerin profesyonel olarak
mesleklerini sürdürdüklerine yönelik olarak düşündüklerini göstermektedir. Çelik Yılmaz (2017) yaptığı
çalışmada Öğretmenlerin mesleki profesyonellik düzeylerine yönelik algılarının yüksek düzeyde olduğunu
saptamıştır. Bu araştırma sonuçları ile örtüşmektedir. Kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri cinsiyet değişkeni açısından öğretmen kalitesi ve mesleki hassasiyet, kamuoyunun
ve üst yönetimin mesleki algısı ve mesleki özerklik alt boyutlarında kadın usta öğreticilerin lehine anlamlı
farklılık göstermektedir. Yılmaz ve Altınkurt (2015) yaptıkları çalışmada katılımcıların mesleki profesyonellik
alt boyutlarından, kişisel gelişim ve kuruma katkı ile ilgili görüşleri cinsiyete göre kadın öğretmenler lehine
farklılık göstermektedir. Bu araştırma sonuçlarını kısmen desteklemektedir. Kadrosuz usta öğreticilerin
öğretmenlik profesyonellik düzeyleri medeni durum değişkenine göre yalnızca kamuoyunun ve üst
398
yönetimin mesleki algısı ile kamuoyunun mesleğe duyduğu güven alt boyutlarında evli usta öğreticilerin
lehine farklılık göstermektedir. Fakılı (2019) öğretmenlerin mesleki profesyonellik algılarının profesyonellik
ölçeğinin toplamında ve tüm alt boyutlarında medeni durum değişkenine göre farklılık göstermediği
sonucuna ulaşmıştır. Bu araştırmanın sonucunu kısmen desteklemektedir.
Kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri öğrenim durumu değişkenine göre
mesleğin önemine ilişkin algı boyutu dışında gruplar arasında farklılık saptanmıştır. Çelik Yılmaz (2017)
yaptığı çalışmada öğretmenlerin profesyonellik düzeyleri ile öğrenim durumu değişkenine göre anlamlı
farklılık olmadığı sonucuna ulaşmıştır.
Kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri yaş değişkeni açısından Çelik
(2015) yaş değişkeni ile öğretmenlerin mesleki profesyonelliğe yönelik görüşleri arasında anlamlı bir
farklılık olmadığı sonucuna ulaşmıştır.
Kadrosuz usta öğreticilerin mesleki yeterlilikleri ve öğretim becerilerinin arttırılması için onlara
sistemli çalışma olanağı sunulmalıdır. Böylelikle mesleki bağlılık düzeyleri yükselecek olup
profesyonelliklerine katkı sağlayacaktır.
Hayat boyu öğrenme kurumlarının çalışma sistemleri şeffaflaştırılmalıdır. Usta öğreticilerin eğitimci
olabilme koşullarının standartları yükseltilmelidir. Bu konuda mesleki eğitim merkezleri kanun ve
yönetmelikleri gözden geçirilmelidir. Ayrıca usta öğreticilerin dönem ortasında hizmet içi eğitimden
geçirilmeli ve bu dönemde de ücretleri ödenmelidir. Böylelikle kurslar arası oluşan farklı ve eksik
öğrenmelerin önüne geçilecektir.
Mesleki disiplini sağlama noktasında denetim görevlilerine nitelikleri ölçebilen, adil standart
formlar verilmelidir. Bu şekilde mesleki özerklik tanınan usta öğreticilerin değerlendirilmeleri sağlanacaktır.
Bu çalışmada kadrosuz usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri çeşitli değişkenler açısından
incelenmiştir. Bu konulara ilişkin nitel uygulamalar yapılarak öğretmen görüşleri detaylı bir şekilde ortaya
konulabilir.
KAYNAKÇA
Altan, M. Z. (2017). Profesyonel öğretmenliğe doğru. Ankara:Pegem Yayıncılık
Altınkurt, Y, Yılmaz, K. (2014). Öğretmenlerin mesleki profesyonelliği ile iş doyumları arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education , 4 (2) , 57-71
Balcı, A.(2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara:Pegem Akademi.
Çelik Yılmaz, D. (2017). Mesleki Profesyonellik ile Öğretmen Liderliğine Yönelik Öğretmen Algıları Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bolu.
Çelik, M. (2015). Öğretmenlerin Mesleki Profesyonelliği ile Tükenmişlikleri Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Kütahya.
Fakılı, A. (2019). Mesleki profesyonellik ve işbirlikçi iklime yönelik öğretmen algıları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bolu.
399
Güven, D. (2010). Profesyonel bir meslek olarak Türkiye’de öğretmenlik. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 27(2), 13-21.
Hargreaves, A. 2000. Four ages of professionalism and professional learning. Teachers and Teaching 6: 151–82.
İlgan, A., Aslanargün, E., ve Shaukat, S. (2015). Developing teacher professionalism scale: Validation and reliability study/Öğretmenlik mesleği profesyonellik ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(4), 1454-1474.
Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara:Nobel Yayıncılık.
Kaya, H. E. (2015). Türkiye’de halk eğitimi merkezleri. International Journal of Sport Culture and Science, 3(Special Issue 3), 268-277.
Kuşaksiz, A. (2011). Kadrosuz usta öğreticilerin sosyal güvenlik hakları. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 23-35.
Pehlivan, K. B. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının sosyo-kültürel özellikleri ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları üzerine bir çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 151-168.
400
MESLEK LİSELERİNDE DİSİPLİN SORUNLARI
Önder DURMUŞ92
ÖZET
Fransızcadan dilimize geçmiş olan disiplin kelimesi “Bir topluluğun, yasalarına ve düzenle ilgili yazılı
veya yazısız kurallarına titizlik ve özenle uyması durumu” olarak tanımlanmaktadır. (TDK, 2014) Okullarda
yaşanan ve problem olarak ifade edilen davranışlar “disiplin sorunları” olarak ifade edilmektedir.
Okullardaki bu disiplin sorunları ve görülme sıklığı öğrenme ve öğretme sürecini etkilemektedir. (Sezginsoy,
2004:1) Meslek liselerinde disiplin sorunları diğer türdeki liselere göre çok daha fazladır. Bunun ilk sebebi
meslek liselerine devam eden öğrencilerin ortalama olarak genel liselere devam eden öğrencilere göre
sosyo-ekonomik düzeyi daha düşük olan ailelerden gelmeleridir. Bu durum doğrudan ve dolaylı olarak
gençte bazı uyum sorunlarının ortaya çıkmasına uygun bir ortam hazırlamaktadır. Ayrıca meslek derslerine
yoğunlaşan öğrencilerin kültür derslerine gereken önemi vermemesi de meslek liselerindeki disiplin
sorunlarının nedenlerindendir.
Bu çalışmanın amacı Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi örneğinde meslek liselerinde
karşılaşılan disiplin sorunlarını tespit etmek ve bunlara çözüm önerileri getirebilmektir. Çalışmada “yarı
yapılandırılmış görüşme tekniği” kullanılmıştır. Görüşme, sosyal bilim araştırmalarında en çok kullanılan
tekniklerden biridir. Bunun nedeni görüşme yönteminin, bireylerle ilgili tutum, duygu, düşünce ve
inançlarına ait bilgileri elde etmede etkili bir yöntem olmasıdır. (Erbakırcı, 2005:2) “Yalova Teknik ve
Endüstri Meslek Lisesi'nde Disiplin Sorunları Görüşme Formu” isimli görüşme formu hazırlanarak, bu form
doğrultusunda gerekli görüşmeler yapılmıştır. Bu form vasıtasıyla okulumuzdaki çeşitli bölümlerden 5
teknik öğretmen ve çeşitli branşlardan 5 kültür dersi öğretmeni ile görüşülmüş ve okulumuzdaki disiplin
sorunları ile ilgili fikirleri alınmıştır.
Sonuç olarak okulumuzda varolan disiplin sorunları belirlenmiş, bu sorunlara öğretmenlerin
getirdiği çözüm yöntemleri tespit edilmiştir. Sorunları çözmek için okul idaresi, öğretmen ve velilerin fikir
birliği içinde olması, ortak tepkiler göstermesi gerekmektedir. Bu çalışmada görüşme formları tablolara
dönüştürülerek çözümleme yapılmış ve üzerinde en çok durulan sorunlar tespit edilerek çözüm önerileri
sıralanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Disiplin, Meslek Lisesi, Öğretmen, Öğrenci
92
Okul Müdürü, Gazi Mustafa Kemal Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Yalova, [email protected]
401
GİRİŞ
İnsanlar topluluk halinde yaşayan varlıklardır. Topluluk halinde yaşamak belirli kurallar
çerçevesinde olur. Bu kurallara uymak ile disiplin kavramı arasında yakın ilişki vardır. Disiplin belli bir eğitim
sonucunda oluşur. O halde eğitim ile disiplin arasında da yakın ilişki vardır. Günümüzde disiplin sözcüğü
herhangi bir kurumun, kuruluşun kendine özgü kuralları ve düzeni sağlama aracı olarak kullanılmaktadır.
Öğrencilerin okul ortamında hangi davranışları sergilemesi gerektiğini onlara öğretmek, onların bu
davranışları sergileyip sergilemediğini kontrol etmek, sergilemeyenleri uyarmak veya cezalandırmak
eğitimde disiplinin sağlanması için yapılması gerekenlerdir. O halde disiplini “bir topluluğun yazılı, yazısız
kurallarına titizlik ile uymak” şeklinde tanımlayabiliriz.(TDK 2014) Peki disiplin kelimesini duyunca neden
aklımıza ceza gelmektedir? Ceza disiplini sağlamak için uygulanan yöntemlerden sadece bir tanesidir.
Disiplin denince cezanın aklımıza gelmesi günümüze kadar uygulanan yöntemlerin yanlışlığını
göstermektedir. Demek ki disiplini sağlamak için yalnızca cezalandırma tercih edilmiş, en azından böylece
disiplinin daha hızlı sağlanacağı düşünülmüştür. Bu yanlışlık sadece okullarda değil, ailelerde, işyerlerinde
v.b. devam etmiştir. Topluluklarda işlerin belli bir düzende gitmesi isteneceğine göre, disiplin, bu düzeni
sağlamak için de gereklidir. Hatta disiplin yerine düzen kavramını da kullanabiliriz. Aslında bütün yapılmak
istenen, öğrencinin öğretilmek istenenleri öğrenmesi için gerekli ortam ve davranış tarzlarının öğrenciye
kabul ettirilmesidir. Bu ortam ve davranış şekilleri sağlanınca öğrenci daha kolay öğrenecektir. Eğitimde
disiplin sağlamak için ne kadar zaman harcanırsa öğretim için o kadar az zaman kalmış demektir. Bu
durumda öğrenci vakit kaybetmeden öğrenmeye hazır hale getirilmelidir.
Öğrenciden beklenen davranışlar toplumların özelliklerine ve kültürlerine göre farklılık
gösterebilir. Farklı aile yapısı ve kültürlerden gelen öğrencilerin oluşturduğu heterojen
yapı nedeniyle okullarda disiplin problemleri oluşmakta ve artmaktadır. Sürekli artan bu disiplin
problemleri sadece eğitimciler için değil aileler ve toplum için de endişe kaynağı olmaktadır. Okullarda
disiplini sağlamak konusunda her zaman en büyük görev öğretmenlere düşmektedir. Çünkü derslerde
öğrencilerle en fazla beraber olan öğretmenlerdir. Öğretmenler derslerini yaparken sürekli öğrencilerin
davranışlarını gözlemlemekte, derse devam, sınavlara katılım, ödevler, hal ve hareketler v.b. konularda
onları etkileyebilmektedirler, Öğretmenlerin disiplini sağlamak konusunda çeşitli tarzları olabilir. Bu
tarzlarda onların kişilik özellikleri, toplumsal kültür ve mesleki anlayışları etkilidir. Baskıcı ve tavizkar
yaklaşımların en çok kullanılan, fakat olumsuz sonuçlar veren disiplin anlayışları olduğu görülmektedir.
Günümüzde sınıfta demokratik ortamın sağlandığı ve öğrencinin kendi kendini disipline ettiği yaklaşımlar
üzerinde durulmaktadır. Bu yaklaşımda öğretmen baskı göstermez, taviz vermez, öğrenciyle sağlıklı bir ilişki
kurar. Öğrenci gerektiğinde desteklenir, istekler karşılıklı olarak ifade edilir. Öğretmen kuralları baştan
koyar. Ne istediğini ve ne istemediğini açık bir şekilde ifade eder. Bu durumda güvenli bir ortam oluşur.
İlerleyen süreçte hangi davranış karşılığında hangi tepkinin uygulanacağı nettir. Sürekli öğretmen denetimi
yerine öğrencinin kendi kendini denetlemesi sağlanabilirse, öğretmenin de disiplini sağlamak için sürekli
zaman harcamasına gerek kalmaz. Öğretmen bu zamanı daha faydalı öğretim için ve öğrenciye yeni şeyler
402
öğretebilmek için kullanır. O zaman çağımızda disiplin denildiğinde amacımız öz disiplini sağlamak
olmalıdır. Eğitimin olduğu yerde öz disiplin kesinlikle olmalıdır. Disiplin istenmeyen davranışları önleme
biçimi olduğuna göre, disiplin sorunu da istenmeyen davranış, öğrencinin öğretme ve öğrenmeyi aksatan
herhangi bir etkinliğidir. (Giancola&Banicky 1998).
Disiplin sorunlarının oluşmasında tek sorumlu öğrenci midir? Pek çok örnek tek sorumlunun
öğrenci olmadığını göstermektedir. Disiplin çeşitli bileşenlerden oluşur. Öğrenci bunlardan bir tanesidir.
Öğrencinin düşünce ve davranışlarını kişiliği, yaşadığı çevrenin özellikleri ve bulunduğu yaşın psikolojik
özellikleri belirler. Ayrıca öğrenci kendi yaşam çevresinde farklı, sınıf ortamında farklı davranışlar
gösterebilir. Zaten pek çok velinin çocuğunun yaptığı yanlış davranışları söyleyen öğretmene “Benim
çocuğum böyle şeyler yapmaz” diyerek cevap vermesi veya söylenenlere inanmaması da bu durumun
göstergesidir. Ayrıca fiziksel gelişimin hızlı olduğu ortaöğretim döneminde öğrenci inatçılık ve söylenenin
tersini yapma gibi davranışlar gösterebilir. Kendini fark ettirmek de öğrenci için bir ihtiyaçtır. Derste başarılı
olamayan öğrenci kendini fark ettirmek için olumsuz davranışlara yönelebilir. Her öğrenciden aynı başarıyı
bekleyemeyiz. Derste başarılı olma umudu olmayan öğrenci, aptal olarak görünmektense, sorunlu biri
olarak görünmenin daha iyi bir durum olacağına karar verebilir. O yüzden dersteki başarı çizgisi her
öğrencinin çalışırsa ulaşabileceği bir çizgi olmalı, öğretmen farkında olmadan öğrencinin kendisini yetersiz
hissetmesine neden olmamalıdır. Diğer bir durum da öğrencilerin birbirini taklit etmesidir. Olumsuz
davranışlarıyla kötü yönlü bir popülerlik kazanan öğrenciyi, dikkat çekmek isteyen diğer öğrenciler de taklit
edebilir. Öğrencilerin davranışları yaşamlarındaki önemli yetişkinlerin davranışlarını örnek alarak gelişir.
Öğretmenler de bu yetişkinlerdendir. O yüzden öğretmenin görevi sadece sınıf içi ile sınırlı değildir.
Öğretmenin tüm
hareketleri öğrenci tarafından izlenmekte ve örnek alınmaktadır. Öğretmen bu durumu bilerek hareket
etmelidir. Hareketlerinin ve söylediği sözlerin öğrencinin belleğinden yıllarca silinmeyeceğini
unutmamalıdır. Hatta bununla yetinmemeli, öğrencinin etki altında bulunduğu örneğin ailedeki öğrenme
yaşantısını da elinden geldiğince yönlendirmelidir. Okulun fiziksel şartlan, öğrenci-öğretmen sayısı,
laboratuvarlar, atölyeler ve derslikler öğrenci davranışlarını etkileyebilir. Okul müdürünün yöneticilik tarzı
da çok önemlidir. Okul müdürünün sorunlara karşı tavrı, gösterdiği liderlik özellikleri diğer çalışanları
etkiler. Öğretmenlerin ve diğer çalışanların motivasyonunu düşüren en önemli etkenlerden biri,
yöneticilerin dürüstlüğünden ve tarafsızlığından şüphe edilmesidir. Öğretmen kendisine haksızlık yapıldığını
ve önyargılı davranıldığını düşünüyorsa verimli olarak çalışamaz. Başarılı okul müdürü demokratik ve
kararlarını verirken paylaşımcı olmalıdır. Doğru bir disiplin politikası sağlanırsa, okul da daha etkili yönetilir.
Aile öğrencinin hayatta karşılaştığı ilk kurumdur. Disiplini sağlamak için aile ile iletişim kurmak kesinlikle
gereklidir. Aile öğrenciye sunduğu olanaklar ile eğitime verdiği önem ile genetik özellikler ile disiplini
sağlamada en önemli etkenlerdendir. Eğitim ailede başlar. Aileden destek almak, aileyi yönlendirmek,
öğrencinin günlük hayatında neler yaptığını ve hangi davranışları gösterdiğini öğrenmek disiplin için
gereklidir.
Öğrencilerin derslere olan ilgisi her geçen eğitim-öğretim yılında azalır. İlgiyi canlı tutabilmek için
öğrencinin önüne bir hedef koyulabilmeli, hedefler öğrencinin ilgisine göre şekillenmeli ve başarıya
ulaştığında elde edebilecekleri, öğrenciye anlatılarak motive edilmelidir. Bunun için öğretmen ve velinin de
403
işin içinde olduğu bir ekip çalışması gerekir. Özgüven fazlalığı olan bir öğrenci kendini olduğundan üstün bir
kişiymiş gibi göstermeye çalışır. Aile çocuktan yapamayacağı şeyleri beklerse, çocuk aileyi memnun etmeye
çalışır, rol yapmaya başlar. Mutlu değildir. Ayrıca gereksiz övgüler çocuğun kendini geliştirmesine engel
olur. Çocuğun sadece yaptığı iyi şeyler övülmelidir. Tersi bir durumda çocuk hatalarını kabul etmeyebilir.
Öğrencinin yaşadığı duygusal olaylara duyarlı olarak davranılmalıdır. Öğrenci sinirli davranışlar
gösteriyorsa, öncelikle aile ve öğretmen sinirli davranışlarla kötü örnek olmamalı, onun enerjisi spor ve
sosyal faaliyetlere yöneltilmelidir. Öğrencilerin çok çeşitli ortamlarda bulundurulması çok önemlidir. Bu
öğrencinin sosyal ortamlarda sıkıntıya düşmesini
engeller. Fakat aile arkadaş seçimi konusunda çocuğa daha küçük yaşlardan itibaren birtakım prensipleri
kabul ettirmelidir. Öğrencinin fiziksel özellikleri ile ilgili olumlu veya olumsuz eleştirilerin abartılması
öğrencinin problemli davranışlara yönelmesine sebep olur. Veliler disiplin ve çocuk psikolojisi konusunda
kesinlikle bilgilendirilmeli, gerekirse bu konuda seminerler düzenlenmelidir. Çünkü ailenin çocuğa karşı
olumsuz tavırları, öğrencinin olumsuz davranışlarını daha da artırmaktadır. Öğrencinin asosyal davranışlar
sergilemesi engellenmeye çalışılmalıdır. Öğrencilerin umutsuzluğa ve
karamsarlığa kapıldığı durumlarda onlara kısa vadeli hedefler sunulmalıdır.
Okul müdürü disiplin kuruluna müdahale etmemelidir. Bu durum okulda çalışma barışın bozabilir.
Okul müdürü okula yenilikler getirebilmeli ve etkili biçimde yönetme becerilerine sahip olmalıdır. Okulda
değişimlerin amacına ulaşabilmesi için, okulun bir vizyonu olmalı ve bu vizyon okulun bütün üyelerince
paylaşılmalıdır. Okul müdürü okuldaki disiplin olaylarını geçiştirmemelidir. Okul yöneticileri çalışanların
fikirlerine saygı göstermeli, alçakgönüllü olmalı, hoşgörüsüz ve aşırı otoriter olmamalıdır. Okul
yöneticilerinin sayısı yeterli olmalı, iş dağılımı dengeli olmalıdır. Okul yöneticisi odasında büro işleri ile
meşgul olursa öğrencilerle istediği gibi ilgilenemeyebilir. Okul yöneticileri boş vermişlik hali sergilerse
okulda çeşitli krizler çıkabilir. Okul yöneticileri arasında ek ders konusunda farklılıklar varsa bu durum bazı
kurumlarda yönetsel çatışmalara sebep olabilir. Yönetim kadrosunun ileri yaş grubunda olması mesleki
tükenmişlik haline girmelerine ve boş vermişlik tavrı göstermelerine sebep olabilir. İstekli ve verimli çalışan
öğretmenle isteksiz yönetici arasında çekişme olabileceği gibi
tersi durum da söz konusu olabilir.
Öğrencinin aile hayatı, onun okuldaki davranışlarını fazlasıyla etkiler. Ailenin öğrenciye zaman
ayıramaması durumunda, öğrenci beklediği şefkati öğretmeninde arayabilir. Ancak kötü davranış
gösterdiğinde, kendisiyle ilgilenildiğini gören çocuk, okulda da aynı yöntemi kullanmaya çalışır. Ayrıca,
ailede boşanma veya yoksulluk gibi problemlere tanık olan çocuk, yeteneklerinin gelişmemesi gibi bir
sonuçla karşılaşabilir. Evdeki aşırı kontrol isyana, içe kapanıklık ve çekingenliğe yol açarken, aşırı koruyucu
tutumlar da pasifliğe ve sosyal ilişkilerde başarısızlığa yol açmaktadır. Ailesinin kültür düzeyi yüksek olan
öğrenciler, ailesinin kültür düzeyi düşük olan öğrencilere göre her
zaman daha başarılıdırlar. Bunun sebeplerinden birisi ailesinin kültür düzeyi düşük olan öğrencilerin dil
gelişiminde sorunlar olmasıdır. Dil gelişimi düşük olan öğrenci,
okuduklarını anlamakta sorun yaşar. Ailenin yaşadığı bazı kötü olaylar da çocuklarda çekingenliğe yol
açmaktadır. Velinin öğretmenle kuracağı iletişim çok önemlidir. Veli
okula ilgisizse bu ilgisizliğin sebepleri araştırılmalıdır. Öğretmenin çocuklara davranış şekli, çocuğun okula
yönelik tutumunu belirler. Olumsuz kişilik özelliklerine sahip öğretmen çocuğun okuldan uzaklaşmasına
404
neden olabilir. Öğretmenin çocuk üzerinde aşırı kontrol uygulaması, istenmeyen öğrenci davranışına sebep
olur. Öğretmenin öğretmen becerileri yeterli olmalıdır. Öğrenciye ulaşma, öğretimi planlama, öğrencilerin
zeka türlerini belirleme gibi konularda yeterli Eski tip öğretmen merkezli eğitimde sınıf yönetimi anlayışı
farklıydı. Öğrenci merkezli yeni anlayışta pozitif disiplin vardır. Pozitif disiplin öğrencilere rehberlik etmeyi
amaçlar. Öğretmen öğrencisini dinleyerek onun neler hissettiğini öğrenmelidir. Öğretmen etkin dinleme
yaparak öğrencilerin sorunlarını öğrenir ve onların ruhsal olarak rahatlamasını sağlar. Çocuk kendine değer
verildiğini hisseder, rahatça konuşmaya alışır. Öğretmenle öğrenci arasında karşılıklı olarak önem verme,
saygı gösterme ve sevme ilişkisi gelişirse disiplin sorunu azalır. Böylece disipline harcanan zaman
öğretmeye ve öğrenmeye kalır (Gordon, 1993).
Öğretmen öğrencisine karşı yeterince ilgi göstermezse sınıfında disiplini
sağlayamaz. Öğretmen öğrenme materyallerini kullanmada yeterli olmalıdır. Öğrenci ihtiyaçlarına uygun
tepkiler vermelidir. Öğretmen kişisel anlayış özelliğine sahip olmalı, öğrenci ile iletişimi iyi sağlamalı,
böylece onun motivasyonunu artırmalıdır. Öğretmen öğrencilerini kesinlikle kıyaslamamalıdır. Öğrenci,
kıyaslama yapan kişiye öfke besleyebilir. Etkili motive olan öğrenci aktif ve başarılı olur. Öğretmen başarılı
öğrenci kadar başarısız öğrencisine de zaman ayırmalıdır. Öğrenci seviyesine göre ders anlatmalıdır.
Öğretmen şahsi problemlerini sınıfa taşırsa, öğrencinin öğretmene karşı saygısı azalabilir. Sınıf yönetimi,
öğretmenin sınıf ortamında olumsuz davranışları engellemesi, derse devam etmeyenleri belirlemesi,
ödevleri kontrol etmesi, sınıf içi etkinlikleri düzenlemesi-denetlemesi, öğrencilerle sağlıklı iletişim
kurabilmesi, dersin kesintisiz devamını sağlaması ve en önemlisi bunları yapabilmek için sınıfta liderliğini
kabul ettirmesidir. Amaç öğrencide istenen değişiklikleri gerçekleştirmek için uygun ortamı oluşturmaktır.
Öğrenci kuralları doğru anlarsa ve kabullenirse o kurallara uyar. Önemli olan, dersin önemli bir kısmının
öğrenmeye ayrılmış olmasıdır. Bu sağlanırsa disiplin sorunları da en aza iner. Öğrencinin derse katılımı
yüksek ise, öğrenciler derste başarılı ise, derste boş zaman ve düzensizlik yoksa, öğrenci ve öğretmen
arasında sağlıklı bir iletişim varsa, sınıf yönetimi başarılıdır. Peki öğretmen sınıf yönetimini nasıl
sağlayabilir? Öğretmen eğer uzman yardımı gerektiren sorunlarla karşı karşıya değilse istenmeyen
davranışlarla mücadele edebilir. Öğretmen öğrenciye hissettirerek fakat ona odaklanmadan hareketinden
hoşlanmadığını gösterebilir.( Masaya vurma, sesini yükseltme) Öğretmen öğrenci ile göz kontağı kurarak
ona hareketinin bitmesini beklediği mesajını verebilir. Bunların yetmediği durumlarda öğrenciyle iletişime
geçerek, rahatsızlığını gösterebilir. Örneğin öğrencinin ismi kullanabilir. Mizah kullanabilir. Sınıftaki bir
takım kuralları değiştirebilir. Öğrencinin olumsuz davranışını sürdürmesi halinde ne gibi yaptırımlarla
karşılaşabileceği hatırlatılabilir. Eğer olumsuz davranış düzeni bozmayacaksa görmezden gelinebilir. Ama
sorunlar bu yöntemlerle çözülemiyorsa daha ciddi yöntemler uygulanabilir. Ciddi yöntemler uygulanmadan
önce yaptırımlar öğrencilere anlatılmalıdır. Yaptırımlar uygulanırken sakin olunmalıdır. Yaptırım
uygulandıktan sonra öğrenci ile iletişimin iyileştirilmesine çalışılmalıdır. Bu ciddi yöntemlerden birisi
öğrenciyi arkadaşlarından izole etmektir. Öğrenci bir süreliğine tek başına bırakılır. Öğrencinin istediği
etkinliklerden mahrum bırakılması, işini bitirene kadar sınıfta kalmasını sağlamak, idareciye yönlendirme,
aileleriyle görüşme, başka sınıfa gönderme de diğer yöntemlerdir.
YÖNTEM
405
Bu araştırmanın temel amacı Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi örneğini baz alarak meslek
liselerinde yaşanan disiplin sorunlarını tespit etmek ve bu sorunlara çözüm önerileri getirebilmektir. Ek
olarak meslek liselerinde görev yapan öğretmenlerin var olan disiplin sorunlarıyla ilgili görüşlerini, bu
disiplin sorunlarının çözümü için kendilerinin neler yaptıklarını, idarecilerin neler yaptıklarını ve bu
yapılanların başarılı sonuçlar verip vermediğini nitel çalışma yaparak saptamaktır. Öğretmenlerin disiplin
sorunları hakkında görüşlerini belirlemek amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır.
Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'ndeki disiplin sorunlarına ilişkin okul öğretmenlerinin görüşlerinin
belirlenmesinde nitel araştırma tezinin kullanılmasının temel amacı, araştırma konusuna ilişkin
derinlemesine bir bakış sağlamak, katılımcıların konu hakkında ne düşündüklerini ve böyle düşünmelerine
neden olan etmenleri belirlemektir. Katılımcıların bireysel özellikleri, deneyimleri ve yorumları konuya
ilişkin gerçekçi ve derinlemesine bilgi elde edilmesini kolaylaştırması ve inceleme esnekliği sağlaması
nedeniyle yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşmeler “Yalova Teknik ve Endüstri Meslek
Lisesi'nde Disiplin Sorunları Görüşme Formu” kullanılarak yapılmış ve açık uçlu sorularla görüşlerin
derinlemesine alınması sağlanmıştır. Daha sonra bu formlar tablolara dönüştürülerek çözümü yapılmıştır.
Çalışmaya katılan 10 öğretmen YI,Y2,Y3...... olarak kodlanmıştır. Araştırmamızda evren Yalova Teknik ve
Endüstri Meslek Lisesi'ndeki 150 öğretmenden örneklem olarak 10 öğretmen ile görüşülerek evrene ait
bulgulara erişilmeye çalışılmıştır. Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'nde Disiplin Sorunları ile ilgili
olarak öğretmenlerin görüşlerinin analizinde nitel veri analiz tekniklerinden biri olan içerik analizi
kullanılmıştır. Görüşmelerin çözümü yapıldıktan sonra verilerin kodlanması aşamasına geçilmiştir. Elde
edilen verilerin incelenmesi, anlamlı bölümlere ayrılması ve her bölümün kavramsal olarak neyi ifade
ettiğinin anlamlı veri birimlerine (cümle) dönüştürülmesi ve kodlanmasından sonra taslak temalar-
kategoriler altında düzenlenmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2000; Tavşancıl ve Aslan, 2001).Temalar kategoriler
arası ilişkiler belirlenmiş, araştırma amaçları doğrultusunda düzenlenmiş ve yorumlanmıştır.
BULGULAR
Öğretmenlerle yapılan görüşmeler sonucunda; kaba konuşma ve kavga etme, derse hazırlıksız
gelme, törenlerde konuşma ve gürültü yapma, derse geç kalma, kopya çekme, kılık-kıyafet kurallarına
uymama, okul içerisinde sigara içme, söz almadan konuşma, ders sırasında cep telefonu kullanma
konularıyla ilgili görüşleri incelenmiştir.
Kaba konuşma ve kavga etme
Kaba konuşma ve kavga etme gibi davranışların sebepleri konusunda genel olarak diziler, sosyal
çevre, başarısızlığı örtme, ailenin eğitsel, kültürel özelliği ve yetersiz eğitimden bahsedilmiş. Çözüm
konusunda eğitim sistemimizin öğretim odaklı olduğu, eğitime daha fazla ağırlık verilmesi gerektiği
belirtilmiş. Okulda sosyal faaliyetlerin ve hobi alanlarının artırılması en fazla vurgu yapılan çözüm önerisi.
Öğretmenler nasihatte bulunduklarını, daha sonra uyardıklarını ve kesinlikle tolerans göstermediklerini
belirtmişler. Bu konuda özellikle televizyon olmak üzere tüm kitle iletişim araçlarının yanlış modelleri
vurgulamaları kesinlikle önlenmelidir. Öğrenci sorunları kavga ederek çözme alışkanlığından
406
vazgeçirilmelidir. Tabi ki kavga etme konusunda toplumda da çok fazla örnek vardır. Öğrenci hakkını kavga
ederek aramakta ve belki de bunun olması gereken yöntem olduğunu içselleştirmektedir. Öncelikle
toplumun örnek insanları kesinlikle kavgadan uzak durmalıdır. Medyada kavga ederek hakkını arayan veya
kavga ederek haklıyı savunan karakterlerin bulunduğu dizi ve filmler kontrollü bir şekilde yayınlanmalı
mümkünse yayınlanmamalıdır. Bu tür dizi ve filmlerde kavga eden sürekli yüceltilmektedir. Öğrenci bu
kültürle yetişmektedir. Eğer ailede de kavga varsa öğrencinin kavga etmesini önlemek oldukça zordur. Aile
ile mümkün olduğu kadar iletişim kurulmalıdır. Ailede ortamında gerçekleşebilecek şiddet gösterilerinin
çocuğun gelişimini çok olumsuz etkileyeceği aileye kabul ettirilmelidir. Öğrenciye adaletin hangi
ortamlarda, kimlerle ve nasıl sağlanabileceği eksiksiz öğretilmelidir. £ Öğrenciye doğru hak arama
yöntemleri etkili bir şekilde kabul ettirilmelidir. Kaba konuşma konusunda ise yine aileden başlayarak kötü
örneklerin azaltılması gereklidir. Okulda hiçbir şekilde kaba konuşma olmamalıdır. Öğretmenler bu konuda
çok dikkatli olmalı, konuşmalarına çok dikkat etmelidirler. Öğrenciye kitap okuma sevgisi ve alışkanlığı
kesinlikle kazandırılmalıdır. Okulda sosyal faaliyetlerin sayısı olabildiğince artırılmalıdır. Atölyelerde yapılan
uygulamaların düzenli bir şekilde sürdürülmesi, öğrencilerin kendi alan-bölümlerinde projelere
yönlendirilmesi önemlidir.
Bir işi sonuçlandırmanın vereceği haz öğrencilerin olumlu davranışlar sergilemesine yol
açacak, onların okulda mutlu olmasını sağlayacaktır.
Derse hazırlıksız gelme
Derse hazırlıksız gelme gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler öğrencilerin
hedeflerinin olmamasına, umursamazlığa, her durumda sınıfı geçeceklerine inanmalarına ve dersleri
önemsememelerine vurgu yapmışlar. Öğretimden ziyade eğitime önem verilmesi, nasihat ve uyarı en fazla
uygulanan çözüm yöntemi. Her öğretmenin ortak hareket etmesi gerektiği vurgulanmış. Araç-gereç
konusunda “Kaynak, araç-gereç kontrol formu” kullanan bölümler var. Tahmin edilebileceği gibi bu sorunla
kültür derslerinde daha fazla karşılaşılmaktadır. Öğrenciler kültür derslerini önemsememektedirler. Derse
hazırlıksız gelen öğrenci dersle de ilgilenmemekte, diğer öğrencileri de rahatsız etmektedirler. Böyle ders
ortamlarında öğretmene saygısızlık da artmaktadır. Öncelikle ders geçme sistemini gözden geçirmek
gerekir. Ders geçme sistemi meslek derslerinde başarılı olan öğrencilerin üst sınıfa geçmesine izin verdiği
için (Türk Dili ve Edebiyatı dersi hariç) meslek lisesindeki öğrenci kültür derslerini meslek dersleri kadar
önemsememektedir. Çünkü meslek derslerinden aldığı yüksek puanlarla 50 olan yılsonu başarı puanına
ulaşabilmekte ve kültür derslerine çalışmaya gerek duymamaktadır. Ayrıca kültür dersi öğretmenlerini
meslek dersi öğretmenleri kadar önemsememektedir. Sadece bu sebep bile meslek liselerinde
disiplinsizliğe yol açmaktadır. O halde her dersten başarılı olmanın gerektiği bir sistem bu sorunu
azaltabilir. Öğrenci her dersten başarılı olması gerektiğini bilir ve bütün derslerine aynı önemi verir. Mevcut
durumda öğrenci kendisini ve meslek öğretmenlerini okulun gerçek sahipleri olarak görmekte, kültür dersi
öğretmenlerini ise misafir olarak kabul etmektedir. Kültür ve meslek dersi öğretmenlerine karşı tavırları da
bu yönde olmaktadır. Meslek dersi öğretmenleri de öğrencilerin bu tavırlarını desteklememelidirler.
Öğrenci meslek dersi öğretmenini diğer ders öğretmenlerine göre çok daha fazla görmektedir. Meslek
407
dersi öğretmeni öğrencileri daha iyi tanıma şansına sahiptir. O halde öğrencileri bu konuda daha doğru
yönlendirebilirler.
Ders sırasında cep telefonu kullanma
Ders sırasında cep telefonu kullanmanın sebepleri konusunda öğretmenler öğrencilerin dersten
sıkılmasına, dersle ilgilenmek istememesine, telefonları ile bütünleşmiş olmalarına vurgu yapmışlar. Çözüm
olarak derste kullanılan telefonun alınarak idareciye verilmesi en çok uygulanan yöntem. Okuldaki bütün
atölyelerde ve sınıfların önünde cep telefonu koymak için dolapların yapılması gerekli. Sabah ders
başlayınca sınıf başkanı cep telefonlarını toplayarak sınıflarına ait olan dolaba koyar. Dolabın anahtarı
sadece sınıf başkanında vardır. Öğle tatilinde başkan isteyen öğrencinin cep telefonunu kendisine verir.
Öğleden sonra bu işlem tekrarlanır. Bu yöntem pek çok okulda sorunsuz uygulanmaktadır. Öğrenci okula
kayıt olurken bu durum öğrenci-veli-okul sözleşmesine yazılarak velinin bu yöntemi kabul etmiş olması
sağlanır. Ders sırasında öğrencinin üzerinde cep telefonu bulunması pek çok soruna neden olmaktadır.
Öğrenci dersle ilgilenmemekte, ders sırasında çalan telefondan dolayı dersin düzeni bozulmaktadır. Ayrıca
ses kaydı yapabilen telefonlar ve fotoğraf çekebilen telefonlar kullanılarak, ders sırasında bir takım kayıtlar
yapılmakta, bu durum sıkıntılı sonuçlara sebep olmaktadır. Öğrenci cep telefonunu kullanarak kopya
çekebilmektedir. Öğrenci herhangi bir öğrenci arkadaşı ile tartışmasını ders sırasında mesajla okul dışındaki
bir takım şahıslara iletebilmektedir. Bütün bu sebeplerden dolayı ders sırasında öğrencinin üzerinde
telefon bulunması doğru değildir. Bazı öğretmenler ders sırasında cep telefonunu kullanan öğrencinin cep
telefonuna el koyarak okul idarecisine teslim etmektedirler. Okul idarecisi cep telefonunu üç gün sonra
öğrenci velisine teslim etmektedir. Veli toplantılarına katılmayan velilerin, öğrencilerinin cep telefonunu
almaya hiç düşünmeden geldikleri görülmektedir. Eğer cep telefonları için dolaplar yapılırsa bütün bu
sorunların önüne geçilebilecektir.
Törenlerde konuşma ve gürültü yapma
Törenlerde konuşma gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler törenlerin sıkıcı
Olmasına, bazı ahlaki değerlerin öğrenciler tarafından önemsenmemesine, okul idaresinin gerekli tedbirleri
almamasına vurgu yapmışlar. Törenlerin dikkat çekici olması, öğretmenlerin sınıflarının başında durması ve
gerekli uyarıların yapılması en çok vurgu yapılan çözüm yöntemleri. Özellikle okul bahçesinde her sabah
yapılan sıra gereksiz görülmekte. Okul bahçesinde Bayrak Töreni, diğer törenler ve programlar için
toplanılabilir. Meslek liselerinde geleneksel olarak yapılan atölye önünde sıra oluşturma sistemi
okulumuzda uygulanmamakta. Oysa bu sistemin pek çok faydası var. Okul bahçesinde 1500 öğrenciyi her
sabah sıraya sokup bir düzen halinde sınıf ve atölyelerine göndermek için gereksiz bir efor sarfedilmekte.
Üstelik bu şekilde öğrenci de gerektiği gibi kontrol edilememekte. Bayrak Töreni'nde öğrenci okul
bahçesinde İstiklal Marşı'nı söylemek için toplandığını biliyor. Ama diğer toplanmaların amacı belli değil.
Öğrencilerin kendi atölyeleri önünde sıraya geçmesi sisteminde atölye öğretmeni hem kendi öğrencisini
kılık-kıyafet bakımından kontrol edebiliyor, hem de o gün yapılacak uygulama ile ilgili gerekli talimatları
öğrencilere verebiliyor. Atölyelerde iş güvenliği önemli olduğu için öğrenciler atölye öğretmeninin
konuşmasından sonra daha dikkatli olarak atölyelerine girebiliyorlar. Atölyelerde çalışan makineler
olabileceği için atölye giriş-çıkışları iş güvenliği açısından önemli. Bu sistemde öğrencinin atölyeye dikkatsiz
ve korunmasız girmesi de engelleniyor. Böylece öğrencinin gereksiz toplanmalardan sıkılması da
408
engellenmiş oluyor. Törenlerde gürültü yapma konusunda da törenlerin gereksiz yere uzatılmadan, dikkat
çekici ve akıcı olması önemli. Yıllarca tekrar eden gösteriler ve programların yerine, daha yeni, daha ilgi
çekici program ve gösterilerin yapılması, öğrencilerin daha fazla katılımının sağlanması törenlerde gürültü
yapmayı önleyebilir. Tören ve programlarda mümkün olan en fazla sayıda öğrenciye görev vermek, onların
bu etkinlikleri sahiplenmesine neden olacağı için olumsuz davranışları engelleyebilir. Ayrıca tören ve
programların zamanlamasında dikkatli olmak, öğrencilerin yorgun olduğu geç saatleri veya yemek
saatinden önceki zaman dilimlerini kullanmamak, törenlerdeki gürültü ve isteksizliği önleyebilir. Ayrıca
törenlerde öğretmenlerin öğrencilerin arasında olması çok önemli. Yanında öğretmeni gören öğrenci töreni
daha ciddiye alıyor.
Derse geç kalma
Derse geç kalmanın sebepleri konusunda öğretmenler o öğrencilerin sorumsuzluğuna, disiplin
cezası eksikliğine, öğrencilerin bu durumu alışkanlık haline getirmesine vurgu yapmışlar. Yoklamaların
düzgün tutulması, öğrenciye taviz verilmemesi, belirlenen süreden sonra gelen öğrencinin yoklamada
“yok” gösterilmesi belirlenen çözüm yöntemleri. Derse geç kalmayı önlemek için öğrenciyi geç kaldığı ders
saatinde yok yazmak gerekir. Yok yazıldığını gören öğrenci bir dahaki derse vaktinde gelmek için çaba
sarfeder. Ders yılı başında öğretmenler kurulunca geç gelen öğrencinin derse alınma şekli ve süresi şöyle
belirlenebilir: Öğrenci belirli bir geç kalma süresine kadar derse alınır. Örneğin öğrenci dersin ilk 15
dakikasına kadar derse alınır ve yok yazılmaz ama geç kaldığı kayıt altına alınır. Öğrencinin geç kaldığı
zaman okul idarecisine gidip “Derse Kabul Kağıdı” alarak derse girmesi de bir yöntemdir. Bu yöntemin de
bir zaman sınırlaması vardır. Bu yöntemler ve süre, ders yılı başında öğretmenler kurulunca kararlaştırılır.
Ama ders yılı başında belirlenen süre sonrasında gelen öğrenci derste yok kabul edilir. Ancak bu durumda
öğrenci geç kalmamaya dikkat eder. Pek çok okulda alınan kararla öğrenci ilk 5 dakikaya kadar derse
alınmakta, sonrasında derste yok yazılmaktadır. Öğrenciyi derse zamanında gelmeye zorlayan en etkili
yöntem budur. Bu şekilde hem dersin bütünlüğü bozulmamakta, hem de öğrencide sorumluluk bilinci
oluşmaktadır.
Kopya çekme
Kopya çekme gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler öğrencinin hedefsizliğine,
tembelliğine, bazı öğrencilerin utanmayı bilmemesine ve öğrencinin kolaya alışmasına vurgu yapmışlar.
Sınavların gruplu olarak hazırlanması en fazla uygulanan çözüm yöntemi. Öğrenci neden kopya çeker? Bir
kere kopya çekmek toplumda çok ayıplanan bir davranış değil. Hatta hoş görüldüğü bile söylenebilir. Ayrıca
kolaycılık da önemli bir sebep. Öğrenci emek sarfetmeden yüksek not alma peşinde. Toplumda var olan her
şeyi kısa yoldan elde etme alışkanlığı kopyaya yol açabiliyor. Öncelikle değer yargılarının nottan daha
önemli olduğunu öğrencinin kavraması gerekli. Ne yazik ki toplumda varolmayan bir anlayışı öğrenciden
beklemek zor. Her yaş grubundan, her sosyal sınıftan insan, girdiği sınavlarda kopya çekme fırsatını
yakaladığında bu fırsatı değerlendirebiliyor. Ayrıca kopyaya göz yuman öğretmen sayısı da fazla. Özellikle
sınav tekrarı yapmak istemeyen öğretmenler öğrencinin kopya çekmesine göz yummakta. Kopya
çekilmesini engellemek için sınavlar iki gruplu hatta dört gruplu yapılabilir. Günümüzde pek çok okulda
uygulanan “Kelebek Yöntemi” de bir çözüm olabilir. Öğrencinin gerçekten kendisinin yapabileceği,
uygulamaya yönelik performans çalışmaları ve öğrencinin bilgisini sözlü olarak yoklamak,
409
yapılabileceklerden bir kaçı. Hepsinden önemlisi her şeyin para olmadığı gibi, her şeyin not olmadığını
öğrenciye kavratabilmek. Derse devam etmenin, derste aktif olmanın, öğrenme isteğinin, nottan çok daha
önemli olduğunu, öğrenci öğretmen arasındaki sevginin, saygının ve güvenin nottan daha önemli olduğunu
öğrencinin içselleştirmesi gerekli. Bir sınavdan düşük not almanın hayatın sonu olmadığını, sadece o dersi
iyi öğrenemediğinin göstergesi olduğunu, düşük not alınca kimsenin onun zekasından şüphe etmeyeceğini,
öğrencinin bilmesi gerekli. Öğrenci düşük not alırsa ailesinin ve sevdiklerinin gözünde değersizleşeceğini de
düşünebilir. Bu durumda önce aile bilinçlendirilmeli, öğrenciyi baskı altına almaları engellenmelidir.
Öğrencinin hedefsiz olması da kopyanın sebeplerinden biridir. Öğrenciye hedefleyeceği bir gelecek
gösterilmelidir. Öğrenci o hedefe ilerlerken kopya ile değil gerçekten öğrenerek ilerleyebileceğini
bilmelidir.
Kılık-kıyafet kurallarına uymama
Kılık-kıyafet kurallarına uymama gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler öğrencinin
dikkat çekme isteğine, kendini ifade etme isteğine, farklı olmak istemesine vurgu yapmışlar. Milli Eğitim
Bakanlığı'nın 2012-2013 öğretim yılında uygulamaya başladığı serbest kıyafet uygulamasının kafaları
karıştırdığını, bu durumun kötü etkilerinin hala devam ettiğini belirtmişler. Okula, okul kıyafeti olmadan
gelen öğrencinin velisine haber verilerek, okul kıyafeti giymesinin sağlanması en çok başvurulan çözüm
yöntemi. “Milli Eğitim Bakanlığı'na Bağlı Okul Öğrencilerinin Kılık ve Kıyafetlerine Dair Yönetmeliği” nin
3.maddesi şöyle demektedir: Öğrenciler, okul, sınıf ve şubelerde tek tip kıyafet giymeye zorlanamaz.
Ancak, okul yönetimi ve okul-aile birliğinin koordinatörlüğünde, 4 üncü maddede yer alan sınırlamalara
aykırı olmamak kaydıyla, velilerin yüzde ellisinden fazlasının muvafakati alınarak ilgili eğitim-öğretim yılı
için okul kıyafeti veya kıyafetleri belirlenebilir. Bu fıkranın uygulanmasına dair usul ve esaslar Milli Eğitim
Bakanlığı tarafından hazırlanan yönerge ile belirlenir. Yönetmelik maddesi açıktır. Fakat bu madde
25/07/2013 tarihinde son halini almıştır. Son halini alana kadar yapılan düzenlemeler kaosa yol açmıştır.
Okul idarecileri kıyafet konusunda zor durumda kalmışlardır. Öğrenci kıyafeti konusunda, velilerin yüzde
ellisinden fazlasının isteğiyle okul kıyafetinin belirlenebilecek olması, sorunu çözmüş gibi görünse de bu
anketin her sene yapılacak olması yeni belirsizliklere sebep olabilecektir. Ayrıca günümüzde öğretmen
sendikalarının çoğunluğu süresiz serbest kıyafet eylemi kararı almıştır. Öğretmenlerin yarıya yakını okula
serbest kıyafetle gelmektedir. Okul idarecileri bu konuda etkisizdir. Bu durumu fırsat bilen öğrenci de
öğretmenleri örnek göstererek okula istediği kıyafetle gelmek istemektedir. Öğretmen kılık-kıyafeti
konusunda görünen, fiili olarak kılık-kıyafet serbestliğinin başladığıdır. Bu konuda geri dönüş olmayacağı
görülmektedir. Bu durum işleri iyice içinden çıkılmaz bir hale sokmuştur. Bakanlığın bu konuda gerekli
yönetmeliği bir an önce çıkarması gerekmektedir. Eğer öğretmenler kılık-kıyafet konusunda serbest
bırakıldılar ise bunun bir yönetmeliğe dayanması gerekmektedir. Mevcut durumda okul idarecileri çok güç
durumda kalmaktadır. Öğretmen kılık-kıyafetinin bir takım sınırlamalarla düzenlenmesi mesleğe olan
saygının devamı için gereklidir. Ancak bu durumda öğrenciden de kılık-kıyafet kurallarına uymasını
isteyebiliriz.
Okul içerisinde sigara içme
Okul içerisinde sigara içmenin sebepleri konusunda öğretmenler, özenti, uygunsuz modeller, çevre
ve arkadaş etkisi gibi etmenlere vurgu yapmışlar. Öğrencinin okul içerisinde sigara içmesini engellemek için
410
uygulanan en etkili yöntem disiplin cezası. Bu cezanın ayrıca maliyeye bildirilerek, öğrencinin veya ailesinin
idari para cezası alması da uygulanan yöntemler arasında. M.E.B. Ortaöğretim Kurumlan Yönetmeliği'nin
164. Maddesine göre kınama cezasını gerektiren davranış ve fiillerden biri de “ç” bendindeki “Tütün ve
tütün mamullerini bulundurmak veya içmek ”tir. O halde okulda sigara içmenin cezası kınamadır. Ayrıca
okul içinde sigara içmenin idari para cezası da bulunmakta. Öğrencinin sigara içmesini engellemek için her
ortamda iyi modeller gerekli. Yani medyada örnek modeller olmalı, ailede iyi örnekler olmalı, okulda iyi
örnekler olmalı, arkadaş çevresinde iyi örnekler olmalı v.s. Günümüzde ise öğrencinin sigara içiyor olması
çok önemli bir mesele olarak görülmüyor. Çünkü öğrencinin yakın çevresinde muhakkak birileri sigara
içiyor. Sigara toplumsal kültürümüze de fazlasıyla girmiş durumda. Şarkılarımızda, türkülerimizde sigara
var. Pek çok öğretmenin ve doktorun sigara içiyor olması sigarayla mücadeleyi oldukça zorlaştırıyor.
26/05/2014 tarihinde, okulumuzun bodrum katındaki yoğun sigara dumanından dolayı yangın alarm
sisteminin çalışması durumun vehametini göstermekte. Öğrencileri sportif faaliyetlere yönlendirmenin
pozitif katkı sağlayacağı bir gerçek. Okul idarecileri ve öğretmenleri öğrencileri ne kadar iyi takip ederse
etsin, öğrencinin okul içerisinde sigara içmesini tamamen engellemek mümkün görünmüyor. Sigaranın
tuvaletlerde içiliyor olması tespiti zorlaştıran etmenlerden bir tanesi. Özellikle ders esnasında tuvalet içinde
sigara tüketimi fazla. Bu yüzden ders esnasında hiçbir öğrencinin dışarı çıkmasına izin verilmemeli. İşin
üzücü tarafı sigara içerken yakalanan öğrencinin velisine haber verildiğinde, velinin bu durumu fazla
ciddiye almaması. Hatta öğrencinin sigara içiyor olması bazı velilerin hoşuna gidiyor. Kısacası öğrencinin
sigara içiyor olması çok önemli bir sorun olarak görülmüyor. Bazı öğretmenlerin de sorunu böyle gördüğü
ve öğrencilerin okul içerisinde sigara içmesine duyarsız kaldığı bir gerçek. Çoğu öğrenci sigara içerken
yakalandığında, alacağı kınama cezası ile değil, evine tebliğ edilecek idari para cezası ile ilgileniyor. İdari
para cezasının kesilmemesi için okula bağış yapmayı teklif eden öğrenci sayısı fazla.
Söz almadan konuşma
Söz almadan konuşma davranışının sebepleri konusunda öğretmenler öğrencinin aileden veya
ilköğretim kurumlarından söz almadan konuşmamayı öğrenememesine vurgu yapmışlar. Ayrıca bu
davranışın toplumun genel rahatsızlığı olduğunu belirten de var. Çözüm olarak sürekli uyararak öğrencilerin
bu davranışı öğrenebileceğinin umut edildiği vurgulanmış. Öğrenciye etkinliklerde fazlaca rol vermek
yapılabileceklerin en iyisi. Öğrenciler bu konuda da toplumun aynası. Toplumun genelinde dinlemeyi
bilmeme sorunu var. Televizyonlarda izlediğimiz tartışma programlarında bile fazlasıyla kültürlü insanların
birbirlerini dinlemediklerini görüyoruz. Derslerde öğretmenler genelde söz almadan konuşmaya çalışan
öğrenciyi dinlemeyerek, söz almaya çalışan öğrenciyi dinleyerek tepkilerini gösterirler. Bu davranışın
tekrarında yılmadan aynı yöntemi uygulamak gereklidir. Münazara türü etkinlikler bu konuda oldukça
etkilidir. Öğretmen düz anlatım yöntemini çok kullanıyorsa, söz almadan konuşma davranışı ile karşılaşması
kaçınılmazdır. Ayrıca sınıflardaki öğrenci sayısı fazla ise yine öğrencinin kendini göstermek için söz almadan
konuşması beklenebilir. Söz almadan konuşma davranışının demokrasiyi öğrenmek ve yaşamak ile direkt
ilgisi vardır. Demokrasiyi özümsemek bu tür durumlarda karşılıklı iletişimin kalitesini de artıracaktır. O
halde küçük yaşlarda birbirini dinlemeyi öğrenen bireyler, demokrasiyi yaşamak konusunda bir adım atmış
olacaklardır. Öğrencide hoşgörü de böyle gelişecektir. Belki de sadece bu davranışı doğru öğrenmek bile
pek çok disiplin sorununun önüne geçecektir. Örneğin dinlemeyi öğrenen öğrenci kavga etmeyecektir.
411
Derslerinde daha fazla başarılı olacaktır. O yüzden dinlemeyi öğrenmenin, söz almadan konuşmamanın,
demokrasiyi öğrenmenin ilk aşamaları olduğu düşünülerek, gereken önem verilmelidir.
Ders sırasında cep telefonu kullanma
Ders sırasında cep telefonu kullanmanın sebepleri konusunda öğretmenler öğrencilerin dersten
sıkılmasına, dersle ilgilenmek istememesine, telefonları ile bütünleşmiş olmalarına vurgu yapmışlar. Çözüm
olarak derste kullanılan telefonun alınarak idareciye verilmesi en çok uygulanan yöntem. Okuldaki bütün
atölyelerde ve sınıfların önünde cep telefonu koymak için dolapların yapılması gerekli. Sabah ders
başlayınca sınıf başkanı cep telefonlarını toplayarak sınıflarına ait olan dolaba koyar. Dolabın anahtarı
sadece sınıf başkanında vardır. Öğle tatilinde başkan isteyen öğrencinin cep telefonunu kendisine verir.
Öğleden sonra bu işlem tekrarlanır. Bu yöntem pek çok okulda sorunsuz uygulanmaktadır. Öğrenci okula
kayıt olurken bu durum öğrenci-veli-okul sözleşmesine yazılarak velinin bu yöntemi kabul etmiş olması
sağlanır. Ders sırasında öğrencinin üzerinde cep telefonu bulunması pek çok soruna neden olmaktadır.
Öğrenci dersle ilgilenmemekte, ders sırasında çalan telefondan dolayı dersin düzeni bozulmaktadır. Ayrıca
ses kaydı yapabilen telefonlar ve fotoğraf çekebilen telefonlar kullanılarak, ders sırasında bir takım kayıtlar
yapılmakta, bu durum sıkıntılı sonuçlara sebep olmaktadır. Öğrenci cep telefonunu kullanarak kopya
çekebilmektedir. Öğrenci herhangi bir öğrenci arkadaşı ile tartışmasını ders sırasında mesajla okul dışındaki
bir takım şahıslara iletebilmektedir. Bütün bu sebeplerden dolayı ders sırasında öğrencinin üzerinde
telefon bulunması doğru değildir. Bazı öğretmenler ders sırasında cep telefonunu kullanan öğrencinin cep
telefonuna el koyarak okul idarecisine teslim etmektedirler. Okul idarecisi cep telefonunu üç gün sonra
öğrenci velisine teslim etmektedir. Veli toplantılarına katılmayan velilerin, öğrencilerinin cep telefonunu
almaya hiç düşünmeden geldikleri görülmektedir. Eğer cep telefonları için dolaplar yapılırsa bütün bu
sorunların önüne geçilebilecektir.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu araştırmada Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'nde varolan disiplin sorunları, bu sorunların sebepleri ve çözüm yollarının neler olabileceği incelenmiştir. Okulda görev yapan farklı bölümlerden 5 teknik öğretmen ve farklı branşlardan 5 kültür dersi öğretmeni ile görüşme yapılmış ve bu görüşmelerin sonucunda şu değerlendirmelerin yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur:
Öncelikle ülke genelinde meslek liselerinin ortak sorunları ve bunların çözüm yolları hakkında değerlendirme yapmak gerekir. Mevcut sistemde meslek lisesine başlayan öğrenci 1. Sınıfta (9.sınıfta) mesleki eğitim konusunda ders görmemekte ve işletmelere çoğunlukla son sınıfta gidebilmektedir. Bu çağlarda her gencin rüyası bir üniversiteyi kazanmak, iyi biri iş sahibi olmak kısacası hayatını kurtarmaktır. Öğrenci ne yazık ki her ikisinden de olmaktadır. Meslek liselerinde 9. sınıfın varlık sebebi gözden geçirilmelidir. 9.sınıf eğer devam edecekse müfredatına temel mesleki yeterlilikler teorik ve uygulamalı olarak konularak bu yıla mesleki eğitim açısından anlam kazandırılması gerekmektedir. İşletmede meslek eğitimi 10.sınıfta 1 gün, 11.sınıfta 2 gün, 12.sınıfta 3 gün olmalıdır. Meslek sevilmeden, iş yeri havası teneffüs edilmeden öğrenilmez, meslekte başarılı olunamaz. Meslek liselerinin misyonu nedir? Vizyonu ne olmalıdır? Bu okullar neden kuruldu? Meslek liseleri üniversiteye öğrenci yerleştirmek için değil, nitelikli, rekabet edebilir üretim yapabilen meslek adamı yetiştirmek için kurulmuştur. Gençler meslek lisesine
412
kaydedilmekte sonra da dershanelere gönderilmektedir. Sonuçta öğrenci her ikisinden de olmakta, ne mesleğiyle ilgili bir işletmede çalışmakta ne de iyi bir üniversite kazanabilmektedir. 9.sınıfta okuyan öğrenci atölye disiplini alamamaktadır. Okul içerisinde daha en baştan bir disiplinsizlik ortamı doğmaktadır. Ayrıca 9.sınıflar önemli bir derslik kapasitesini doldurmakta, o 10.sınıfa devam devam etmeyecek pek çok öğrencinin varlığı sıkıntı yaratmaktadır. Gelelim Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'ndeki disiplin sorunlarına. Bilindiği gibi ortaöğretim kurumlarında bu konuda okul-aile ilişkileri, rehberlik hizmetleri ve disiplin uygulamaları olmak üzere başlıca üç yaklaşım izlenir. Bu üç yaklaşımın eksiksiz uygulanması gerekmektedir. Diğer taraftan sorunları aşmak için şu somut önlemler alınmalıdır:
Öncelikle öğrencinin derse zamanında gelmesi sağlanmalıdır. Sabah saat 08:20'de ilk zil çalmakta ve öğrenciler okul bahçesinde sıraya girmektedir. Daha sonra sıra ile sınıflarına geçmektedirler. Saat 08:30'da ders başlamaktadır. Ama buna rağmen saat 09:00’ a kadar öğrenci girişi devam etmektedir. Ders öğretmeninin 15 dakika tolerans göstermesi(Öğretmenler Kurulu kararı ile) bazı öğrenciler tarafından kötü amaçlı kullanılmaktadır. Yoklama fişlerine bakıldığında 15-20 dakika geç kalan öğrencilerin yok yazılmadığı gibi fişe “GEÇ” ibaresi konulması gerekirken onun da yapılmadığı tespit edilmiştir. Saat 08:20'de bahçede sıraya geçen öğrenciyle saat 08:45'te derse giren öğrenci devamsızlık açısından aynı şekilde mi değerlendirilecektir? İlkokul öğrencileri bile saat 07:20'de derse başlarken bir lise öğrencisinden saat 08:30'da derste olmasını istemek ondan çok şey istemek midir? Sonuç olarak saat 08:20'de bahçede sıraya geçildiğine göre 08:30’daki öğretmen zilinden sonra derse giren öğrenci ilk derste yok yazılmalıdır. Ayrıca okul girişine kartlı geçiş sistemi ve geçiş kontrol sistemi yapılmalı, girişe bağlantılı bir nöbetçi idareci odası bulunmalı ve bir güvenlik görevlisi çalıştırılmalıdır. Bu şekilde öğrenci giriş-çıkışı kontrol edilebildiği gibi okula güvenlik açısından tehlikeli alet sokulması önlenebilir. Ayrıca öğrenci haricindeki kişiler veya veliler nöbetçi idareci odasında gerekli kimselerle görüştürülerek, okula kontrolsüz şekilde giriş-çıkış engellenmiş olur. Derslerde cep telefonu kullanılması önlenmelidir. Öğrencinin cep telefonunu koyabileceği dolaplar yapılmalı, öğrenci öğle tatillerinde veya gerçekten gerekli olduğunda telefonunu bu dolaplardan alarak kullanabilmelidir. Ders sırasında cep telefonunu kullanan öğrenciden telefon alınarak ilgili idareciye verilmeli ve telefon alınacak karar göre mesela 3 gün sonra öğrenci velisine teslim edilmelidir. Öğrenci bu kuralı benimsemeli ve bu kurala uyması gerektiğini kabullenmelidir. Okul içerisinde sigara içmek yasaktır. Öğrenci bunu bildiği halde tuvalet ve atölye binalarının arkalarında sigara içmektedir. Daha da acı olan öğrencilerden bezmiş olan öğretmenlerin sigara içilmesine göz yummalarıdır. Sigara içerken yakalanan öğrenciye gerekli disiplin ve para cezaları tavizsiz uygulanmalıdır. Öğrenci yaptığı eylemin sonucuna katlanması gerektiğini öğrenmelidir. 15 yaşına kadar olan kişilere idari para cezası kesilememektedir. 15-18 yaş arası olan kişilere para cezası 1/3 indirimli olarak ve velisine uygulanabilmektedir. Bugüne kadar bu cezaların uygulanmamış olması, sadece rehberlikle yetinilmesi sorunun katlanarak büyümesine yol açmıştır. Öğrencinin okula okul kıyafeti ile gelmesi sağlanmalıdır. Geçtiğimiz yıllarda getirilmeye çalışılan serbest kıyafet uygulaması ne öğrenci velisini ne de okul yönetimlerini memnun etmiştir. Komik olan özel okullar öğrencilerine kendi üniformalarım giydirirken, devlet okullarının bu konuda tam bir başı-boşluğun içine düşmesi, okullara kimin girip çıktığının belli olmaması ve devlet okullarında tam bir karmaşanın yaşanmasıdır. Bu konuda bakanlık fikir değiştirmiş ve velilerle yapılacak anket sonucu %50 üniforma istenirse, okulların öğrencilerine üniforma giydirebileceği benimsenmiştir. Devlet okullarında veliler genellikle üniformadan yana tavır almaktadır. Çünkü bu durum veliyi öğrenciye her gün ayrı kıyafet hazırlama zorluğundan kurtarmaktadır. Meslek liselerindeki öğrenci profili belli olduğuna göre doğru olan tek-tip kıyafet uygulamasıdır. Okulumuzda da sene başı yapılan anket sonucu tek-tip kıyafet yönünde çıkmasına rağmen bazı öğrencilerin serbest kıyafet giymekte ısrar etmeleri disiplinsizliğe yol açmaktadır. Bu konuda da taviz verilmemeli, serbest kıyafet giymekte ısrar eden öğrenci velisiyle iletişime geçilerek ona okul kıyafeti giydirilmesi sağlanmalıdır. Çünkü kılık-kıyafet yönetmeliği
413
bellidir. Bu yönetmeliğe uymamakta ısrar eden öğrenciye gerekli disiplin cezası verilmelidir. Kopya çekme konusunda da taviz verilmemelidir. Fakat ilginç olan bazı öğretmenlerin sınav tekrarı yapmama adına kopya çekilmesine göz yummalarıdır. Bu durumu tespit edilen öğretmenler uyarılmalıdır. Dersini iyi öğretmek öğretmenin görevidir. Kopya çekilmesine göz yummak etik olmadığı gibi öğrenciye de yanlış davranış öğretmektedir. Kaba konuşma, kavga etme, gürültü yapma, söz almadan konuşma gibi problemlerin çözümü için önce biz öğretmenlerin iyi birer örnek olması gerekmektedir. Bütün derslerde rehberlik etmek için zamanımız vardır. Türkçeyi güzel kullanma konusunda önce bizler iyi örnek olmalıyız. Öğrenciler kitap okuma saatlerinde öğretmenleri ile beraber kitap okumaktadırlar. Kitap okumayı alışkanlık haline getirmeleri için velilerinden de destek istenmelidir. Sosyal faaliyetler öğrencileri iyi davranışlara sevk eden etkinliklerdir. Bu faaliyetlerin sayısının da artırılması sorunların çözümünde etkili olacaktır. Bu araştırma farklı illerdeki meslek liselerinde yapıldığında, daha belirgin sonuçların alınması ve genel durum hakkında daha sağlıklı bilgilerin elde edilmesi mümkün olacaktır.
KAYNAKÇA
Akpınar B, Özdaş F.(2013) Lise Disiplin Sorunlarının Sınıf Değişkeni Açısından İncelenmesi. Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu Eğitim Dergisi.(Cilt 21, Sayı 4)
Başaran, İ.E. (1996). Eğitim Yönetimi. Ankara Yargıcı Matbaası Cemaloğlu, N.(2007). Disiplin ile İlgili Kavramlar, İlkeler ve Uygulamalar. Milli Eğitim Çelik, V.(2005).Sınıf Yönetimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Demirel, Ö.(2010).Eğitim Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi Erbakırcı, M.(2005). Görüşme Tekniği. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Hesapçıoğlu, M.(1998).Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım M.E.B. Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği Pişkin M, Öğülmüş S, B0ysan M.(2011) Güvenli Okul Oluşturma. TUBİTAK Ankara Üniversitesi, Liselerde
Şiddetin Saptanması ve Okul Temelli Şiddeti Önleme Programının Geliştirilmesi Projesi. Sarpkaya, P.(2005) Resmi Liselerde Disiplin Sorunları ve İlgili Grupların Yaklaşımları Yıldırım B, Sezginsoy B.(2004) Liselerde Öğrencilerin Disiplinsiz Davranışları ve Sebepleri. XII. Ulusal Eğitim
Bilimleri Kurultayı. 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Malatya
414
ETKİLİ BİR ALAN ARAŞTIRMA PROJESİ GELİŞTİRME OLANAKLARI ÇANKIRI -
YAPRAKLI İLÇESİ ÖRNEĞİ*
Hasan COŞKUN93
ÖZET
Çankırı’nın Yapraklı ilçesi; coğrafi konumu, tarihsel geçmişi ve bugünkü gelişmişlik
düzeyi ile eğitim kurumlarında yapılan alan araştırmaları için özgün bir yere sahiptir.
Yörede bulunan gizilgücün, başka bir deyişle gelişme potansiyelinin ortaya çıkarılmasında
alan araştırma projeleri önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü yörede yaşayanlar ya da yöre
ile bir bağı bulunanlar; alan araştırma projelerinin uygulama sürecinde, geçmişi, güncel
durumu ve geleceği irdelemeye başlarlar. Ayrıca yerel gelişmelerin irdelenmesinde kurum,
kuruluş ve kişiler arası işbirliği, büyük bir rol oynamaktadır. Etkin bir işbirliği ile yürütülen
alan araştırmalarında, toplumda var olan gizilgücü ortaya çıkarma ve bu gizilgücü bireyler
yararına kullanma olanağı bulunmaktadır. Belli bir yöre için geliştirilen alan araştırma
planını başka yörelere uyarlama olanağı bulunmaktadır. Bundan dolayı alan araştırma
planları, bir ülkenin toplumsal gelişmişlik düzeyini ortaya koymada da kullanılmaktadır.
Alan araştırma çalışmalarının amacı, bireyin yöredeki gelişmeleri irdelemesi, isteklerini dile
getirmesi ve isteklerinin gerçekleşmesi için gerekli olan stratejileri geliştirmesinde destek
olmaktır. Bu çalışma nitel araştırma olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sürecinde
doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Alan araştırma yöntemi, daha önce değişik ilçelerde
uygulanmıştır. Beşinci alan araştırma projesi ise Konrad-Adenauer-Stiftung’un destekleriyle
Çankırı’nın Yapraklı ilçesinde gerçekleştirilmiştir. Bu projede edinilen sonuçların, Türkiye’de
2023, 2053 ve 2071 tarihleriyle ilgili yapılmakta olan çalışmalara da ışık tutacağı
düşünülmektedir.
Anahtar sözcükler: yerel gelişme, alan araştırması, gereksinim, strateji
POSSIBILITIES FOR THE DEVELOPMENT OF AN EFFECTIVE FIELD RESEARCH PROJECT
AT CANKIRI YAPRAKLI EXAMPLE
ABSTRACT
93
Prof. Dr. Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü, [email protected] * Bu tam metin Konrad-Adenauer-Stiftung tarafından desteklenen ve Çankırı Yapraklı ilçesinde gerçekleştirilen Yerel Geliştirmeleri Araştırma Planı ve Eğitsel Uygulama Örnekleri adlı çalışmadan derlenmiştir.
415
The Yapraklı county of Çankırı holds a unique place due to its geographical
location, historical past, and its current level of development, for the field research by the
educational institutions. The field research projects play an important role in discovering
the important strength, in other words, the secret power and the potential found in the
region for development. Because the people living in the region or the individuals related
with the region begin to examine the past, the current status and the future during the
implementation of the field research throughout the process. Cooperation between the
agencies, organizations and the individuals plays an important role in the examination of
the community developments. Effective cooperation in the execution of the field research
brings out the dormant power in the public and to use this dormant power for the benefit
of the public. It is possible to implement the field research plan developed for a specific
region in other regions as well. This is why the field research plans may be used to
determine the social development status of the public. The purpose of the environment
examination studies is to examine the development of the individuals in the region, for
them to express their desires, and to support the necessary strategies for the fulfillment
of such desires. This study was conducted as quality project. The document analysis
technique was used throughout the research process. The field research method was
previously used in different other counties. The fifth field research project was conducted
in the Yapraklı county of Çankırı. It is contemplated to use the results to be obtained from
this project to shed light on the projects to be conducted in Turkey for the years in 2023,
2053, and 2071.
Keywords: community development, field research, need, strategy.
GİRİŞ
Bu makalenin giriş kısmı, aşağıda gösterildiği gibi beş alt başlık altında ele
alınmıştır.
1. Alan Araştırmalarının Eğitim Kurumları Açısından Önemi
Gerek yurtdışında gerekse Türkiye’de alınyazında çevre incelemesi; çevre araştırması, alan
araştırması, çevrebilim araştırması ve çevre eğitimi kavramları kullanılmaktadır. Bu
makalede ağırlıklı olarak alan araştırması tanımı kullanılmıştır. Alan araştırması, bir
öğrencinin ya da bir öğrenci kümesinin kendilerini kuşatan doğal ve toplumsal çevreyi
incelemesi, çözümlemesi işidir (Alaylıoğlu ve Oğuzkan, 1976: 50). Alan araştırması, eğitim
ve öğretim kurumlarında işe koşulan önemli bir yöntemdir. Bu yöntem özellikle Almanca,
İngilizce ve Fransızca dillerinde yer alan kaynaklardan Türkçeye kazandırılmıştır. Bu tür alan
araştırmalarının proje temelinde yürütülmesi önerilmektedir.
Club of Rome, 20. yüzyılda yaşanabilecek ekolojik krizler konusunda araştırmalar
yapmaktadır. Bu araştırmaların sonucunda çevre eğitimi, 70’li yıllarda eğitbilim bağlamında
ortaya çıkmıştır (bkz. Ehrlich & Ehrlich). Çevre eğitimi, günümüzde 17 yaşındaki İsveçli iklim
aktivisti (eylemcisi) Greta Thunberg’in uluslararası etkinlikleri ile daha da önem
416
kazanmıştır. Türkiye’de ise Maden Arama ve Hidroelektrik Santral (HES) eylemcileri ile
ilgili etkinlikler ve eylemler gündemden düşmemektedir.
Günümüzde çevre eğitimi, çevrenin doğal ve toplumsal yaşamını ilgi odağı yaparak
onu düzenli bir biçimde inceleyen ve okul programlarında hayat bilgisi, toplumsal
incelemeler ya da toplumsal bilgiler gibi adlar altında okutulan dersin adıdır. Çevre eğitimi
dersi, geleneksel programlara bilim dallarının küçük birer örneği biçiminde giren ders
türlerine tepki olarak ortaya çıkmıştır. Bu derste, çevrede yılın akışına göre ortaya çıkan
yerel doğa ve toplumsal olaylar, güncelliği kaybolmadan ve çocukların kavrayacağı biçimde
ele alınır. Bu ders ayrıca kaynak taraması, söyleşiler, geziler gözlemler, deneyler ve
yukarıda belirtildiği gibi özellikle projelerle işlenir. Anılan ders, hem bir program ve proje
hazırlama hem de öğretim yöntemi açısından önem taşımaktadır. Söz konusu ders, aynı
zamanda öğretimde yerellik ilkesi ile yurt sevgisinin temellerinin oluşumuna katkıda
bulunmaktadır. Günümüzde toplumsal gelişmelerin küreselleşme bağlamında irdelenmesi
kaçınılmaz bir olgudur (bkz. Fischer-Bollin, 2020: 6-15). Bu nedenle yurt sevgisi evren
sevgisine dönüşmelidir.
Öğrencilerin yakın çevre içindeki yaşantılarının çok önemli olduğu öteden beri
savunulmaktadır. Comenius, Rousseau ve Pestalozzi gibi tanınmış eğitimciler bu görüşü
desteklemişlerdir. Özellikle 20. yüzyılın başında ruhbilim (psikoloji) ve eğitim uzmanlarınca
çevre eğitiminin önemi kanıtlanmıştır. Çevre eğitimi, önce ilköğretim okullarında, son
yıllarda ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarında ele alınmaya başlamıştır. Çevre
eğitiminin bütünleştirilmiş ya da toplulaştırılmış programlar ile yakın ilişkisi bulunmaktadır
(Öncül, 2010: 234 – 235).
2. Alan Araştırmaları Konusunda Edinilen Deneyimler
Çankırı Yapraklı ilçesindeki alan araştırmasından önce yazar tarafından Ankara’nın
Çankaya, Hasanoğlan – Elmadağ ve Bala ilçeleri ile Urfa’nın Birecik ilçelerinde Bosch
firmasının destekleriyle projeler gerçekleştirildi ve araştırmaların sonuçları yayına
dönüştürüldü. Ortaya çıkan yayınlar ilgililerle paylaşıldı. Beşinci proje ise Konrad-Adenauer-
Stiftung’un Türkiye temsilcisi Walter Glos ve proje yöneticisi Bekir Öncel’in destekleriyle
Çankırı iline bağlı Yapraklı ilçesinde gerçekleştirildi. Anılan araştırmaya geniş bir katılımın
sağlanması için Çankırı Karatekin Üniversitesi, Çankırı Valiliği, Yapraklı ilçesi Kaymakamlığı
ve Belediye yetkililerinden destek alındı. Görüşmeler devam etmektedir. Bu araştırmanın
birinci aşamasında edinilen veriler kitaplaştırıldı. İkinci yayın ile ilgili çalışmalar devam
etmektedir. Hazırlanmakta olan ikinci yayının 2021 yılında ilgililerle paylaşılacağı
düşünülmektedir.
3. Alan Araştırmalarının Ülke Gelişimi Açısından Önemi
Türkiye’nin önemli hedeflerinden biri, dünyada gelişmiş 10 ülke arasında yer
almaktır. Önemli amaçlardan biri, bulunduğu coğrafyada söz sahibi olmak, diğer ülkelerin
serbest insan ve ürün dolaşımı bağlamında Türkiye’ye kapılarını açmalarıdır. Her ülkede
417
kültürel, sosyal, ekonomik, teknolojik kalkınma elbette yerel, ulusal ve uluslararası
düzeydeki siyasi gelişmelerin bir yansımasıdır. Yerel alandaki gelişme, özellikle gelişmekte
olan ülkeler için önemlidir. Çünkü kırsal kesim ile kent arasında bir çok açıdan büyük
farklılıklar oluşmaktadır. Bu farklılıklar her şeyden önce kırsaldan büyük kentlere ya da
doğrudan yurtdışına göç etmeye neden olabilmektedir. Göç; işsizlik, yetersiz altyapı,
gecekondu mahallelerinin ortaya çıkması, gettolaşma gibi sorunları beraberinde
getirebilmektedir.
Türkiye 2023, 2053 ve 2071 yılları ile ilgili toplumsal kalkınma konusunda
öngörülerde bulunmayı planlamaktadır. Bu yılların kuşkusuz Türkiye ve bulunduğu coğrafya
için tarihsel önemi bulunmakta ve bu nedenle düzenli olarak kutlanmaktadırlar. Anılan
tarihler özellikle sosyal bilgiler derslerinde ve yabancılara şöyle anlatılmaktadır: Türkiye
Cumhuriyeti 1923 yılında Atatürk tarafından ilan edildi. Konstantinopolis 1453 yılında
Osmanlı Sultanı II. Mehmed’in önderliğinde fethedildi ve Bizans İmparatorluğu ortadan
kalktı. Anadolu’ya 1071 yılından itibaren Orta Asya'dan gelen Türk boyları yerleştiler.
4. Yapraklı Alan Araştırmasının Amacı
Yapraklı ilçesinde gerçekleştirilen alan araştırmasının amaçları;
1. Yerel gelişmeleri tarihsel geçmişi, bugünkü durumu ve gelecekte ulaşılması
hedeflenen gelişmişlik düzeyini incelemek,
2. Ortaya çıkan sonuçları yörede yaşayanlarla, yöre halkı tarafından seçilenler, karar
vericiler, öğrenciler ve akademisyenlerle tartışmak,
3. Paydaşlarca dile getirilen sorunlara yönelik çözüm stratejileri geliştirmek,
4. Çözüm stratejilerinin yaşama geçirilmesi için önerilerde bulunmak,
5. Erişilen verileri yayınlanabilir duruma getirmek ve
6. Ortaya çıkacak eseri ilgililere ulaştırmaktır.
Bu hedeflere kuşkusuz ayrıntılı hazırlanmış bir proje ile ulaşılabildi. Bu proje;
Yapraklılar, seçilmişler, karar vericiler, ilçede daha önce eğitim görmüş, çalışmış ve şimdi
eğitim gören, çalışanlar, yaşayanlar ve akademisyenlerle yapılan çok yönlü işbirliği ile
yürütüldü. Aynı zamanda projeyi destekleyen Konrad-Adenauer-Stiftung’un bünyesinde
çalışanların deneyimlerinden ve ayrıca Yapraklı ilçesi ile duygusal bağı olanların
katkılarından yararlanıldı. Gerekli çalışmalar; uygulamalı eğitim bilimleri ışığında planlandı,
uygulandı, değerlendirildi ve çalışmaların sonuçları, yukarıda belirtildiği gibi bir yayın
yoluyla ilgililerle paylaşıldı.
Araştırmada temel alınan bazı konular şunlardır:
a) Coğrafi konumu, iklimi, ulaşım olanakları
418
b) Tarihsel gelişmeler
c) Demografik yapı
ç) Çocuk, genç ve ebeveynlere yönelik uygulamalar
d) Eğitim, kültür, edebiyat, sanat, spor, turizm, ibadet yerleri
e) Kentsel (ilçesel) gelişim
f) Yerel üretim tesisleri, çalışma olanakları, göç
g) Sürdürülebilir tarım ve hayvancılık
ğ) Teknoloji kullanımı.
5. Alan Araştırmasının Yararları
Bu alan araştırmasının olası yararları aşağıda listelenmiştir:
1. İlgili yöre sakinlerine, seçilmişlere ve karar vericilere, ilkokul, ortaokul, ortaöğretim ve
üniversite öğrencilerine, öğretmenlere, genç akademisyenlere yörede bir sinerji
oluşturma olanağının verilmesi,
2. Anılan paydaşların Yapraklı ilçesindeki gelişmeleri geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman
bağlamında ele almaları, olumlu gelişmeleri, sorunları, talepleri, çözüm olanaklarını
formüle etmeleri, stratejiler geliştirmeleri ve geliştirilen stratejilerin yaşama geçirilmesi
3. İlçenin gelişme potansiyelinin bir sinerjiye dönüştürülmesi
4. Yapraklı ilçesi sakinlerinin, ilçede görevli öğretmenlerin, Çankırı Karatekin
Üniversitesindeki genç akademisyenlerin, üniversite öğrencilerinin araştırma
yapmaya ve sistemli çalışmaya özendirilmesi
5. Yapraklı ilçesinde ya da dışında yaşayanlar için iletişim olanaklarının desteklenmesi
6. Türkiye'de 2023, 2053 ve 2071 yıllarına yönelik toplumsal gelişmelerle ilgili planlanan
araştırmalara bir katkıda bulunulması
7. Benzer araştırmalar yapmak isteyenler için uygulanabilir örnek bir alan araştırması
yaklaşımının oluşturulması
8. Yapraklı'da Panayır adlı eğitsel bir oyununun tasarlanması, üretilmesi (çoğaltılması),
uygulanması değerlendirilmesi, gerekli düzeltmelerin yapılması ve yaygınlaştırılması
(Çünkü Yapraklı ilçesi, tarihte önemli bir panayır yeri olarak bilinmektedir.)
YÖNTEM
Yapraklı projesi alan araştırması olarak gerçekleştirildi. Projede yer alanlar, verileri
toplamada, verileri işlemede, raporlar yazmada, talepleri formüle etmede, stratejiler
geliştirmede etkin rol üstlendiler. Proje bir bakıma olgu bilim araştırması olarak yürütüldü.
Olgu (fact), olayların dayandığı neden ya da bu nedenlerin yol açtığı sonuçlar olarak
419
tanımlanmaktadır (Bakırcıoğlu, 2016: 1116). Olgu bilim (phenomenology / fenomenoloji)
ise aynı kaynakta derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara
odaklanan nitel araştırma deseni olarak belirtilmiştir. Verilerin toplanmasında, görüşme
formları kullanıldı, literatür ve arşiv taraması, gözlemler ile fotoğraf çekimleri yapıldı.
Araştırmanın Sınırlılıkları
Araştırma, zamansal olarak 2020 ve konu bağlamında Çankırı Yapraklı ilçesinin
coğrafi, tarihi, sosyal, ekonomik, eğitsel, yönetimsel, kültürel özellikleri, sorunları ve çözüm
önerileri ile sınırlıdır.
Araştırmanın Türü
Gerçekleştirilen çalışma nitel araştırma modelidir. Yapraklı ilçesi alan araştırması
kapsamında literatür taraması ve görüşme yöntemi ile veriler toplandı ve doküman analizi
uygulandı.
Verilerin Çözümlenmesi
Elde edilen veriler, genelde nitel araştırma veri özellikleri gösterdiğinden dolayı
betimsel ya da içerik analizi yöntemiyle çözümlendi.
YAPRAKLI İLÇESİNE GENEL BAKIŞ
Makalenin bu bölümünde Yapraklı ile ilgili genel bilgiler 18 alt başlık altında
verilmiştir.
1. Coğrafi Konumu
Yapraklı ilçesi İç Anadolu’nun Kuzeyi ile Batı Karadeniz’in kesiştiği noktada yer
almaktadır. Yükselti ortalaması 1.000 metrenin üzerinde olan Yapraklı ilçesinin kuzeyinde
Ilgaz ve Tosya ilçeleri, güneybatısında Çankırı merkez ilçesi, doğusunda ise Bayat ilçesi yer
almaktadır. Çıplak ve meyilli Acıçay vadisi dışında ilçe arazisi genellikle engebelidir. İlçede
yer yer ormanlar bulunmaktadır. Kuzeydeki Yapraklı dağı ile güneydoğudaki Erikli, Sarıkaya
ve Engine Dağları orman alanlarıdır. (https://tinyurl.com/y6vwsdhy Erişim tarihi:
11.04.2020).
Yazları sıcak ve kurak kışları ise soğuk ve yağışlı olan Yapraklı ilçesinde tipik İç
Anadolu’nun karasal iklimi ile Karadeniz iklimi egemendir. Yapraklı’da yazın kuruyan ve
Sularını Acıçay’a taşıyan Çakırlar Çayı, Kullar Çayı, Ulu Dere, Kızıl Çay, Değirmen Deresi gibi
irili ufaklı dereler ile Kuzeydoğu-Güneybatı yönünde akan Acıçay ve Kuzeybatı-Güneydoğu
yönünde akan Büyükdere adıyla iki akarsu vardır.
İbn-i Haldun, coğrafyanın kader olduğunu söylemektedir. Çankırı il merkezine 32 km
uzaklıkta olan Yapraklı ise bu konuda şanslıdır. Çünkü Yapraklı, iki coğrafi bölgenin arasında
yer almaktadır. İlçe, Ankara gibi büyük bir kente yakın ve birçok kente komşudur. Aslında
geçmişte olduğu gibi ilçenin ekonomik, ticari, kültürel vb. birçok alanda gelişme olanağı
420
bulunmaktadır. Ancak Yapraklı ilçesi günümüzde uygun bir coğrafi konuma sahip olmasına
karşın istenilen düzeyde gelişememiştir. İlçenin temel geçim kaynağı tarım, hayvancılık ve
hizmet sektörüdür. İlçenin tarihinden, coğrafi konumundan ve yapısından daha iyi
yararlanmak için genel eğitim ile mesleki eğitime önem verilmeli ve turizm gibi sektörlerde
uygun projeler geliştirilip uygulanmalıdır. Bu konuda atananlardan, seçilenlerden ve
Yapraklılı iş insanlarından destek alınmalıdır. (Büşra Kıray ve Ramazan Tavukçu’nun
raporlarından derlenmiştir.)
2. Tarihi
Yapraklı ilçesi, Milattan Önceki tarihlerden beri bilinen bir yerleşim yeridir. Yapraklı
ilçesinin tarihi; Hititler, Frigyalılar, Persler, Makedonyalılar, Küçük Paphlagonyalılar ve
Romalılardan izler taşımaktadır (Demirezen, 2020: 346 – 3369). Bu nedenle Yapraklı
yöresinin birçok uygarlığa ev sahipliği yaptığı söylenmektedir. Emir Karatekin tarafından
fethedilen bölge içerisinde kalan ilçe, bir süre sonra Bizanslıların egemenliği altına girse de
Anadolu Selçukluları, Candaroğulları ve en sonunda da Osmanlı egemenliği altına girmiştir
(Çetinel, 2013: 12). İlçenin ismi tarihi kaynaklarının bir kısmında “Tuht” olarak geçmektedir.
Çankırı tarihçisi olan A. Kemal Üçok, “Tuht” sözcüğünü “Tohtamış” adıyla
ilişkilendirmektedir (Duran, 2012). İlçenin adı, Katip Çelebi’nin Cihannüma adlı eserinde de
geçmektedir. Yapraklı ilçesi, 1137 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı II. Mesut tarafından
yeniden fethinin ardından hep Türk yurdu olarak kalmıştır.
Tarihi ve arkeolojik araştırmalara göre; Yapraklı’da M.Ö. 2000’li yıllara ait Etiler
dönemi bulgularına rastlanmıştır. Etiler ve Anadolu’da kurulmuş diğer uygarlıkların ortadan
kalkmasının ardından Roma İmparatorluğu bölgede hüküm sürmüştür. Yapraklı ilçesi,
Roma İmparatorluğunun ardından gelen Selçuklu, Candaroğulları ve Osmanlı
İmparatorluğu egemenliğinde dönemin önemli yerleşim ve ticaret merkezi olmuştur.
Osmanlı kayıtlarında ilçe, “Tuht Nahiyesi” olarak anılmaktadır (Bayhan, Salman ve Çelik,
2016: 3-5).
3. İklimi, Bitki Örtüsü ve Yabani Hayat
Daha öncede belirtildiği gibi Yapraklı ilçesi, İç Anadolu’nun karasal iklimiyle
Karadeniz iklimi arasında geçiş özelliği göstermektedir. Yapraklı ilçesinde kışlar serin, yazlar
ılık geçmektedir. Yapraklı, Çankırı ilinin en fazla yağış alan ilçesidir. Yapraklı'da hemen
hemen her mevsim yağış gözlemlenir. İlçe merkezinden, güneye doğru gidildikçe iklim ve
bitki örtüsünde değişiklik ve zayıflama görünmektedir. Yörenin 2-3 yüzyıl öncesine kadar,
bazı tuzlu bölgeler hariç, ormanlarla kaplı olduğu bilinmektedir. Zamanla tarla açmak ve
hayvan otlatmak için ormanlardan yararlanılmaya çalışılmış. Bu amaçla yapılan bilinçsiz
kesimler nedeniyle ormanların büyük bir kısmı yok olmuştur. Ayrıca ormanların yok
oluşunda yangınlar da etkili olmuştur.
421
İğne yapraklı ağaçlar, özellikle de karaçam, sarıçam, ardıç, meşe, ladin ve köknar
gibi orman ağaçlarının yanında ahlat ve kızılcık ağaçları yöredeki bitki örtüsünün üst
florasını oluşturmaktadır. Bitki örtüsünün alt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik
baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır. Yörede akarsu
yataklarında söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçelerine de rastlanmaktadır.
Yörede rastlanan başlıca av hayvanları, kurt, tilki, tavşan ve sincaptır. Uzun yıllar
düzenli mücadele edilmediği için, yaban domuzu sayısından belirgin bir artış olmuştur.
Fakat son yıllarda yapılan etkin mücadele nedeniyle, yaban domuzu sayısında belirgin bir
azalma sağlanmıştır (https://bit.ly/2DbWaS2 Erişim tarihi: 30.08.2020). Yöredeki halk
ormanlık alanlarının korunmasını sık sık dile getirmektedir. Bunun için yetkili kurumlar
gerek sanayi tesisleri gerekse kentsel yapılaşma bağlamında izin verirken doğanın
korunmasına özen göstermelidirler. (Büşra Çil’in raporundan derlenmiştir.)
4. Demografik Yapısı
Yapraklı çokkültürlü ve çok dinli bir yapıya sahipti. Müslüman ve Hıristiyan aileler
uyum içinde birlikte yaşıyorlardı. Yapraklı ilçesi nahiye iken Hz. Muhammed’din soyundan
geldikleri bilinen seyyid ailelerinin yerleştirildiği ve onlar adına kurulmuş medreseler ve
eklentilerin olduğu bilinmektedir. Edinilen bilgilere göre ilçede halen Arap kökenli bireyler
yaşamaktadır. Türk nüfusla beraber yaşayan Hıristiyan Rumlar, Lozan Antlaşması gereğince
mübadeleden sonra nahiyeden ayrılmışlar (Bayhan, Salman ve Çelik, 2016: 3 - 5). (Bu
bilgiler kısmen Hasan Emin Çelik’in raporundan derlenmiştir.)
Yapraklı ilçesinin nüfusu mevsimlik olarak değişkenlik gösteren bir yapıya sahiptir.
Bununla beraber Türkiye genelinde yaşanan iç göç sorunu, özellikle son 20 yılda Yapraklı’da
da etkili olmuş ve yoğun bir nüfus kaybı yaşanmıştır. İlçenin başlıca göç verdiği yerler
Antalya, Ankara, Kırıkkale, İstanbul ve yurtdışı olarak da Paris kentidir. Tarım, hayvancılık ve
hizmet sektöründe çalışılmaktadır. İlçe genelinde göç sorunun ana nedenini işsizlik
oluşturmaktadır. Yaşanan yoğun göç nedeniyle ilçe nüfusunun büyük çoğunluğunu 50 yaş
üzeri olanlar oluşturmaktadır (https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaprakl%C4%B1 Erişim tarihi:
30.08.2020).
Veriler, Yapraklı ilçesinde nüfusun 47 yılda yaklaşık %50 oranında azaldığını
göstermektedir. Nüfusun daha da azalmaması için yörede öncelikle iş olanakları
artırılmalıdır. Aynı zamanda sürdürülebilir projeler geliştirilmeli ve bu projelerin başarıyla
gerçekleştirilmesi için kaymakamlık ile belediyeden gerekli destek alınmalıdır
(https://bit.ly/2DbY7xQ Erişim tarihi: 5.4.2020;
https://www.nufusu.com/yaprakli-cankiri-mahalleleri-nufusu Erişim tarihi: 5.4.2020). (Bu
veriler kısmen İsmail Kaya’nın raporundan derlenmiştir.)
5. Siyasi Partiler ve Seçilenler
422
Yapraklı 1955 yılından beri belediyedir. Yapraklı 1958 yılında 7033 Sayılı Yasa ile ilçe
statüsüne kavuşmuştur. Yapraklı, Çankırı iline bağlı önemli bir ilçedir. İlçe, merkez
belediyesi dışında 38 köy ve 6 mahalleden oluşmaktadır. Yapraklı ilçesinde il genel meclisi
üyeleri seçimi yapılmaktadır. Yapraklı ilçesini Çankırı ilinde temsil edecek 2 üyenin seçimi
yerel seçimlerde yapılmaktadır. Bu seçilen 2 üye İl Genel Meclisinde Yapraklı ilçesini temsil
etmektedir. Bunun dışında mahallelerde ve köylerde muhtarlık seçimleri yapılmaktadır.
Seçilen muhtarlar görevleri boyunca mahallelerinin ya da köylerinin sorunları ile
ilgilenmektedirler.
Yapraklı ilçesinin belediye başkanlığını 2019 yılından beri Ömer Güngör
yürütmektedir. İlçe halkının oyları ile seçilen toplam 9 belediye meclis üyesi bulunmaktadır.
İlçedeki son dört seçimin yapıldığı 2004 yılında AK Parti, 2009 yılında MHP, 2014 yılında AK
Parti ve 2019 yılında MHP belediye başkanlığı seçimlerini kazanmıştır. Seçim sonuçları
Yapraklı ilçesinde AK Parti ve MHP olmak üzere iki partinin etkin olduğunu göstermektedir.
(https://tinyurl.com/y8wj3udn Erişim tarihi: 20.04.2020). (Bu veriler kısmen Büşra Güler’in
dosyasından uyarlanmıştır.)
6. Kentleşme
Kent nüfusu aynı zamanda bir bölgedeki kentleşmenin de göstergesidir. Yapraklı’da
kent nüfusu, Yapraklı’nın toplam nüfusunun yaklaşık %18’i kadardır. Bu orana göre
Yapraklı’daki kentleşme, Çankırı ve TR82 ortalamasının oldukça altındadır. Yapraklı kent
nüfusu %18, kır nüfusu %82, Çankırı kent nüfusu %64, kır nüfusu %36, TR82 kent nüfusu
%56, kır nüfusu ise %44 olarak gösterilmektedir (https://bit.ly/2GdgaoB Erişim tarihi:
31.08.2020). TR82 Düzey 2 Bölgesi; Kastamonu, Çankırı ve Sinop illerini kapsamaktadır.
Yapraklı’da sanayileşme olmadığından son yirmi yılda kentleşme konusunda önemli
bir gelişme yaşanmamıştır. Fakat Çankırı il merkezinde son 10 yıl içinde dikey yapılaşma
nedeniyle Çankırı’da yaşayanların yakın ve doğası bozulmamış ilçelere yönelecekleri
varsayılmaktadır. Ayrıca Yapraklıda resmî olarak açılan yüksekokul öğrenci almaya
başladığında kentleşmede yeni gelişmeler yaşanabilir. Edinilen bilgilere göre Çankırı kent
merkezlerinde çok katlı binalarda oturanlar, yakın ilçelerde bahçeli evlere
yönelmektedirler. Bu ailelerin bir kısmı Yapraklı’da oturmayı düşünülebilir. Yapraklıda hobi
bahçelerinin alındığı edinilen bilgiler arasında yer almaktadır.
Yapraklıda, gelecek yıllarda doğa bozulmadan kentleşmenin bilinçli yönlendirilmesi
için gerekli önlemler şimdiden alınmalıdır. Bunda yöre sakinleriyle bilgilendirme
toplantılarının önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir. Çevre düzenlemesi konusunda
Çankırı Karatekin Üniversitesi ile işbirliğinin yapılması önerilmektedir. (Bu bilgiler kısmen
Merve Özge Özcan’ın raporundan uyarlanmıştır.)
7. Ağaçlandırma
Aşağıdaki alıntıdan da anlaşıldığı gibi “modern” kentsel gelişme ile ağaçlandırma
arasında önemli bir bağ bulunmaktadır.
423
“Ağaçlandırma ya daha önce ormanlık olan alanların yeniden ağaçlandırılması,
canlandırılması ya da daha önce ormanlık olmayan geniş düzlüklerde, arazilerde sıfırdan
ağaçlandırma çalışmaları biçiminde gerçekleştirilir. Ağaçlandırma etkinliği
esasen ekosistemde önemli işlevleri olan, havadaki oksijen-karbon gibi gazların
dönüşümünde birinci dereceden etkin doğal bitki örtüsü ve ormanların yok oluşlarıyla ya
da alanlarının gittikçe azalmasıyla ön plana çıkan bir yaklaşımdır. Var olan doğal, bitki ve
hayvan türlerinin çeşitliliğiyle özgün bir habitat sunan doğal ormanların korunmasının yanı
sıra ağaçlandırma çalışmaları küresel iklim değişiklikleri gibi küresel bazı felaketlerin
etkilerinin azaltılması ve kâğıt, mobilya gibi sanayi ürünlerinin kullanımında doğal ormanlık
alanları yerine kullanılması açısından uygulanan önleme çalışmaları arasında yer
almaktadır.” (https://bit.ly/2ExQwKR Erişim tarihi: 31.08.2020).
Yapraklı ilçe merkezi, Ilgaz Sıradağlarının ikinci sırasında bulunan Yapraklı Dağı’nın
eteğinde kurulmuştur. Özellikle ilçenin kuzeyinde bulunan ünlü Yapraklı Büyük Yaylası ve
Küçük Yaylası sarıçam, karaçam, köknar ve ardıç gibi zengin bitki örtüsü ile kayda değer bir
orman varlığına sahiptir. Ağaçlıklar arasında otlak olarak kullanılan dağ çayırlarıyla kaplı
boşluklar yer almaktadır. Ayrıca Çankırı il merkezinden Yapraklı ilçe merkezine kadar olan
bölgede hemen hemen yeşillik bulunmamaktadır. Yeşillik Yapraklı ilçe merkezinden
başlayıp kuzeye doğru devam etmektedir. Yapraklı ilçesinde ağaçlandırma çalışmaları,
Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ile
eşgüdüm içinde yürütülmelidir. Sivil toplum kuruluşlarının ve çevre derneklerinin de
ağaçlandırma ile ilgilenmeleri sağlanmalıdır (https://bit.ly/3baQR1TAli Erişim tarihi:
31.08.2020). Böyle bir projeye Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Fakültesinin de
katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Çankırı ile Yapraklı arasındaki bölgenin
ağaçlandırılması, il ve ilçe arasındaki bütünleşmeyi sağlayacaktır. (Bu veriler kısmen Ali
Aslanel’in raporundan derlenmiştir.)
8. Eğitim Durumu
Yapraklı ilçesinin eğitim düzeyi 2010-2011 yıllarında, açılımı Kuzey Anadolu
Kalkınma Ajansı olan KUZKA’nın yaptırmış olduğu araştırma sonucunda Çankırı ili ve
Türkiye geneli eğitim düzeyiyle benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. Yoğun göçten dolayı
köylerde öğrenci sayısı çok düşmüştür. Köy okulları kapatılmış ve var olan öğrenciler de
merkez okullara taşınmaktadır. (Bu bilgiler kısmen Yılmaz Sağlık’ın raporundan
derlenmiştir.)
İlçe Milli Eğitim Müdürü Hüseyin Balta, kendisiyle yapılan bir söyleşide, ilçedeki
eğitimin durumun şöyle özetlemektedir: “20 yıl önce 50 İlkokul, 5 Ortaokul açıktı. Şimdi ise
2 İlkokul ve 2 Ortaokul kaldı. Öğrenci sayısı 2000’lerden 400’e kadar düştü. Gelecek yıllarda
nüfus olmadığından bu okulların kapanma tehlikesi var.” (Hamlı, 2020: 314).
Eğitim düzeyinin yükseltilmesi için alınabilecek bazı önlemler şunlardır:
424
1. Ailelerin yazın ve kışın Yapraklı’da kalmaları için enerji sorunu çözülmelidir.
2. Kapalı köy okulları uygulamalı eğitim merkezleri olarak yeniden açılmalıdır.
3. Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü ile işbirliğine
gidilmelidir.
4. Anılan bölümde yüksek lisans yapan öğrenciler, araştırmalarını önerilen uygulamalı
eğitim merkezlerinin işlevselliği konusunda yapmalıdırlar.
5. Önerilen uygulamalı eğitim merkezlerinde yeterli düzeyde okuma-yazma öğrenmemiş
yetişkinler için kurslar düzenlenmelidir.
6. Kız ve erkek öğrenciler meslek öğrenmeye yönlendirilmelidirler.
Yapraklı ilçesinde okulöncesi eğitim, ilkokul bünyesinde bulunan anasınıfları
aracılığıyla yapılmaktadır. Çankırı İl Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre 2000 yılında;
Yapraklı İlköğretim Okulu’nda 16 öğrenci, Tatlıpınar İlköğretim Okulu’nda 10 öğrenci ve
İkizören İlköğretim Okulu’nda 11 öğrenci anasınıfına devam ederken kadrolu öğretmenleri
yoktu. 2020 yılı verilerine bakıldığında ise; Yapraklı İlkokulu’nda 20 öğrenci, Yukarıöz
İlkokulu’nda 15 öğrencinin anasınıfına kadrolu öğretmenleri ile birlikte devam ettikleri
bilgisine ulaşılmıştır. Kapatılan köy okulları, uygulamalı eğitim merkezleri olarak açılırsa bu
merkezlerde okulöncesi yaş grubunda olanlara eğitici etkinlikler düzenlenebilir. (Bu
bilgiler kısmen Nil Gülnar, Elif Tabak ve Hilal Korkmaz’ın raporundan derlenmiştir.)
Yapraklı ilçesindeki lise öğrencilerinin üniversite sınavlarına hazırlanma
konusunda oldukça şanslı oldukları düşünülmektedir. Ulaşım sıkıntısı olan köylerde
kalanlar için yatılı okuma olanağı bulunan Yapraklı Çok Programlı Anadolu Lisesi,
öğrencilere her türlü desteği sağlamaktadır.
Yapraklı ilçesinde de kardeş okul çalışmaları yapılmaktadır. Özellikle ilçeye bağlı köy
okulları, gerek ilçe merkezindeki okullarla gerekse il genelindeki bazı okullarla kardeş okul
protokolü yapmaktadır. Bu okullar birlikte ortak etkinlikler düzenlemektedir. Özellikle
kırtasiye ile oyuncak desteği sağlama ve tiyatro gösterimi gibi birlikte eğlenceli zaman
geçirme etkinlikleri düzenlenmektedir. Yabancı ülkelerde kardeş okullar bulma konusunda
da çalışılmalıdır. Kardeş okul konusunda, göç bağlamında Fransa ile olan ilişkilerden
yararlanma olanağı bulunmaktadır. (Bu bilgiler kısmen Çelebi Çağlayan’ın raporundan
derlenmiştir.)
9. Bağımlılıkla Mücadele
Yapraklı ilçesinde bağımlılıkla mücadele çalışmaları sadece gençlere yönelik değil
tüm kamu çalışanlarını da kapsayacak biçimde gerçekleştirilmektedir. Edinilen bilgilere
göre örneğin 2019-2020 yıllarında Narkotik Şube Müdürlüğü tarafından ilçede öğretmenler
ve kamu çalışanlarına yönelik uyuşturucuyla mücadele eğitimi; Toplum Sağlığı Merkezi
tarafından ortaöğretim öğrencilerine ve kamu görevlilerine yönelik bağımlılıkla mücadele
eğitimleri verilmiştir. Yapraklı’da sigara, içki, madde kullanımı gibi konularla ilgili resmî veri
425
bulunmamaktadır. Yapraklı’da İlçe Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı okullarda 2019-2020
eğitim ve öğretim yılında bir rehber öğretmen bulunmaktaydı. Fakat bu rehber öğretmen
okulda idari görevde çalışmaktadır. Bu nedenle okullardaki rehberlik eğitimleri emniyet ve
toplum sağlığı merkezi gibi diğer paydaşlar tarafından seminer ya da konferans biçiminde
verilmekteydi. Fakat 2020 yılı içinde ilçeye ikinci bir rehber öğretmen atanmıştır. (Bu
bilgiler kısmen Gökhan Gülnar’ın raporundan derlenmiştir.)
10. Göç
Yapraklı ilçesinde tarım, hayvancılık ve hizmet sektörü önemli meslek gruplarını
oluşturmaktadır. İlçenin köylerinde yaşayanlar, genellikle tarım, hayvancılık ve hizmet
sektöründe çalışmaktadırlar. Yapraklı ilçesi merkezi ve köyleri iç ve dış göç vermektedir.
Yapraklı ilçe merkezi başta olmak üzere köy ve mahallelerinde yaşlı nüfus oranı çok
fazladır. Yapraklı mevsimlik olarak da nüfus yoğunluğunun yüksek olduğu bir ilçedir. Bu
nedenle köylerde bahar ve yaz aylarında nüfus artmaktadır. Yapraklı ilçesinin bu kadar göç
vermesinde iklimi, bitki örtüsü, iş olanakları, coğrafi yapısı gibi etkenler bulunmaktadır.
Göçün önlenmesi ve hatta tersine dönüştürülmesi amacıyla, öncelikle genel eğitim, mesleki
eğitim, sağlık, istihdam, enerji, teknoloji, kentleşme gibi konularda gerekli önlemler
alınmalıdır. (Bu bilgiler kısmen Mehmet Ali Taştan’ın raporundan derlenmiştir.)
11. Mutfak Kültürü
Yemek kültürü, yörenin toplumsal değerlerini ortaya çıkarma açısından önemli bir
etkendir. Çankırı ve yöresinde yemeğin sadece beslenme gereksinimini giderme işlevi
bulunmamaktadır. Yemek aynı zamanda toplumdaki sevgiyi, saygıyı, dayanışmayı, birlik ve
beraberlik içinde kaynaşmayı sağlayan kültürel bir etmendir. Bazı yemekler özel günler için,
bazıları bir mesajı iletmek, bazıları da yardımlaşma amacıyla yapılır. Düğün evi için yapılan
yemekler; sevinç ve mutluluğu artırırken, cenaze evine götürülmek amacıyla hazırlanan
yemekler acıları azaltır. Acıyı yaşayan aile dostlarının getirdikleri yemeklerle sadece karın
doyurulmaz. Bu yemek ikramı ile aile bireyleri aynı zamanda yalnız olmadıklarını, zor
günlerde sevenlerinin onları yalnız bırakmadıklarını hissederler. Cenaze evi için yemek
yapanlar, acı içindeki dostlarına mutluluk ve huzur verdiklerini görürler. Çevredeki hüzünlü
hava yerini umuda bırakır. Ayrıca iftar yemekleri de verilmektedir. Yapraklı mutfağında; et,
tahıl ve sebze yemekleri gibi hamur işleri de önemli bir yer tutmaktadır.
Yapraklı ilçesinde en yaygın yemekler, tatlılar, marmelatlar, turşular ve içecekler şunlardır:
Yemekler: toyga aşı, etli pilav, pirinç pilavı, sütlü çorba, tarhana çorbası, Toyga
çorbası, Yaren güveci, etli ya da zeytinyağlı yaprak dolması, hameyli, kurutulmuş asma
yaprağı salamurası, taze fasulye, patlıcan, biber, domates ve biber salçası, ev makarnası
(erişte), tutmaç, cimcik hamuru, kıyma ve kuşbaşı kavurma, sızgıç, küpecik peyniri, bulgur,
yarma, buğday kavurgası, fasulye kavurması, keşkek, un çorbası, nohut kavurması, pıhtı,
kazanda keşkek, mantar
426
Hamur işleri: Bazlama, ince ekmek, ince ekmek muskası, iri hamur, külçe, tava çöreği,
yazma çöreği, cızlama, içi yağlı çörek, gözleme
Tatlılar: baklava, helva, kesme kadayıf
Marmelatlar: ahlat kavutu, kuşburnu marmelattı
Turşular: çördük, yabani armut, kelek, maydanoz, dereotu, kadın parmağı, vişne şurubu
Garnitür: nane, maydanoz, dereotu, kadın parmağı, vişne şurubu, kızılcık ekşisi, yelmik,
madımak, kıvşayık
İçecekler: çay, ayran, hoşaf, kızılcık şurubu, erik pestili
Tuz: kaya tuzu
Aydın Demiröz: Çankırı’da Sofra Adabı ve Yemek Kültürü
http://www.dogruyolgazetesi.com/cankiri-da-sofra-adabi-ve-yemek-kulturu/2674/ Erişim
tarihi: 31.08.2020.
Yapraklı ilçesi zengin bir mutfağa sahiptir. Yapraklı mutfağının ulusal ve uluslar düzeyde
tanınması için Çankırı Karatekin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği
Bölümü ve Turizm ve Otelcilik Yüksekokulu ile işbirliği yapılması önerilmektedir. (Bu bilgiler
kısmen Kadife Ersan’ın raporundan derlenmiştir.)
12. Ulaşım
İnsan için bir yerden başka bir yere gitmek vazgeçilmez bir gereksinimdir. Ulaşım
insanlık tarihi ile birlikte ele alınması gereken bir kavramdır. Ulaşımın tarihi hayvanların
evcilleştirilmesi, tekerleğin buluşu kadar eskidir. İnsanoğlu yükü, önce sırtında daha sonra
hayvan sırtında ve yaptığı basit arabalarla taşımaya başlamıştır. En kısa yoldan gideceği
yere varmak istemiş. Patika yollar kendiliğinden oluşmuştur. Zamanla uygarlıklar kurulmuş,
ulaşım uygarlıkların temelini oluşturmuştur. Kentleşme ve sanayileşme ulaşımı devlet
politikası haline dönüştürmüştür. Bir yörenin gelişimi ulaşımıyla doğru orantılıdır. Kolay
ulaşım sağlanan yerleşim yerleri her türlü olanaklardan daha hızlı yararlanır.
Yapraklı ilçesi, Çankırı Merkeze yaklaşık 32 km uzaklıktadır. Yapraklı’nın karayolu
bağlantısı bulunmaktadır. Çankırı’dan gelen karayolu doğrudan Karadeniz’e kadar
uzanmamaktadır. Yapraklı ilçesinin bulunduğu bölgeden geçen Ankara Zonguldak
Demiryolu ise yük taşımacılığında kullanılmaktadır. Yapraklıdan il merkezine toplu taşıma
araçları ile ulaşım sağlanmaktadır. Yapraklı’nın diğer illerle doğrudan bağlantısı
bulunmamaktadır. Bu nedenle diğer illere ulaşım, il merkezi üzerinden sağlanmaktadır.
Yapraklı ilçesinde toplam karayolu uzunluğu 53 kilometredir. Yapraklılar, Yapraklı’nın
istenilen düzeyde gelişemediğini, Yapraklı ile Karadeniz illeri arasında uygun bir ulaşım
bağlantısının olmamasından kaynaklandığını ileri sürmektedirler. (Bu bilgiler kısmen Şaban
Doğan’ın raporundan derlenmiştir.)
13. İş Olanakları
427
Yukarıda belirtildiği gibi Yapraklı ilçesinin önemli çalışma alanları hayvancılık, tarım
ve hizmet sektörüdür. Bölgeye ait işyeri ve çalışma verileri Yapraklı, Çankırı ve TR82 olarak
aşağıda gösterilmiştir. Tabloya göre Yapraklı’da 1-9 işçi çalıştıran işyeri sayısı ve çalışan
sayısı sırasıyla 6 ve 15’tir. 10 ve üstü işçi çalıştıran işyeri sayısı ve çalışan sayısı yine sırasıyla
2 ve 61’dir. 2011 yılı verilerine göre Yapraklı ilçe nüfusu Çankırı nüfusunun % 5’ini
oluşturmaktadır. Çankırı ilindeki toplam çalışanların %0,7’si Yapraklı ilçesindedir (Çetinel,
2013: 14).
Eğer gençlerin Yapraklı ilçesinde kalması isteniliyorsa, işyeri sayısı artırılmalıdır. Bu
sayının artırılması için önlemler alınmalıdır. Son yıllarda Yapraklı ilçesinde özellikle
hayvancılık sektöründe yeni işletmelerin kurulduğu izlenmektedir. İş olanaklarının artması
için Belediye Başkanı Ömer Güngör’ün hayata geçirmeyi düşündüğü projeler
desteklenmelidir. Ayrıca gençler arasında girişimcilik desteklenmelidir.
14. Enerji Kaynakları
Yapraklı ilçesi özellikle endüstriyel hammadde açısından oldukça çeşitli ve zengin
bir potansiyele sahiptir. Güneş ve rüzgâr enerjisinden yararlanma olanakları
bulunmaktadır. Enerji kaynakları ile ilgili olarak Yapraklı ilçesine 10 km uzaklıkta GES Projesi
devam etmektedir. Güneş enerjisi sistemiyle oluşturabilecek yenilenebilir enerji
kaynağından üretilen elektrik enerjisi ile yüksek bir gelir elde edileceği varsayılmaktadır
(https://www.cankırı.bel.tr //GES Projesi 29.09.2020). (Bu bilgiler kısmen Fatma Şefika
Karakaya’nın raporundan alındı.)
15. Kadının Toplumdaki Yeri
Yapraklı ilçesinde kadın sayısı erkek sayısından fazladır. Bunun nedeni ilçede
çalışma olanaklarının kısıtlı olması ve ilk aşamada erkeklerin göç etmesidir. Erkeğin ilçeden
göç etmesiyle birlikte kadının yükü de artmaktadır. Kadınların okuma yazma oranı istenilen
düzeyde değildir. Türkiye genelinde okumaya yazma bilmeyen kadın oranı %5.5 iken
Yapraklı ilçesinde yaklaşık %18 olarak gösterilmektedir. Bu önemsenmesi gereken bir
orandır.
Türkiye’nin diğer bölgelerinde olduğu gibi Yapraklı ilçesinde de aile yapısı
ataerkildir. Toplumun kadınlara yüklediği bazı sorumluluklar bulunmaktadır. Erkek genelde
dışarıda para kazanırken kadın ev işleri ve çocuklarla ilgilenmektedir. Büyük bir olasılıkla
sanayileşmekle, başka bir değişle yaşam koşullarının değişmesiyle birlikte, Yapraklı’da da
kadının rolü değişecektir. Sivil toplum kuruluşları, dernekler, eğitim kurumları Yapraklı
ilçesinde yaşayan kadınların çağımızın gerektirdiği donanıma sahip olmaları için gerekli
desteği vermelidirler. (Bu bilgiler kısmen Azize Özdere’nin raporundan derlenmiştir.)
16. Turizm
Yapraklı ilçesi; anıtları ziyaret etme, yayla turizmi alternatifleri, bisiklete binme,
doğa yürüyüşü yapma gibi olanaklar sunmaktadır. Yaylaların sahip olduğu potansiyeli en iyi
biçimde sergilemek adına ilçede her yıl geleneksel olarak "Yapraklı Yayla Kültür Turizm ve
428
Yağlı Güreş Festivali" düzenlenmektedir. Özellikle kuzeyde bulunan Yapraklı Büyük Yaylası
ve Küçük Yaylası; sarıçam, karaçam, köknar ve ardıç gibi zengin bitki örtüsü ile kayda değer
bir orman varlığına sahiptir. İlçenin kendine has doğa güzellikleri bulunmaktadır. Bunlar
zengin orman örtüsü, yaylalar, şifalı sular ve göletlerdir. Yapraklı Belediyesi, 2018 yılında
Hazım Dağlı Tabiat Parkında yaptığı bungalov evler ile ziyaretçilere konaklama olanağı da
sağlamaktadır. (Bu bilgiler kısmen Yasemin Şahin’in raporundan derlenmiştir.)
17. Yâren Kültürü
Yâren sözlük anlamı olarak dost, arkadaş demektir. 24 yârenin bir araya gelerek
oluşturdukları topluluğa ise yâran denilmektedir. Temeli Ahilik müessesesine dayanan ve
yörenin sosyo-kültürel yapısına yön veren Yâran geleneği günümüzde kış mevsiminde
erkekler arasında yapılan sohbet toplantılarıyla aslına sadık kalınarak yaşatılmaktadır
(http://www.cankiri.gov.tr/yaran Erişim tarihi: 6.12.2020).
Yaren geleneği, Türk kültürü içinde erkeklerin katılımıyla oluşan grup merkezli
geleneksel toplantı ve eğlence örneklerinden biridir. Yapraklı ilçesi, Yaren kültürü
geleneksel kültürün sürdürüldüğü ve korunduğu yörelerden biridir. Yapraklı halkını bir
araya getiren ve Ahi Evran geleneğinin bir devamı olan Yaren kültürü, Yapraklı merkez ve
köylerinde en önemli sosyal ve kültürel etkinliklerden biridir. Türk Oğuz boylarından gelen
Yaren kültürü, 24 yarenden oluşur. Bir büyük baş ağa, bir küçük baş ağa, bir reis ve yirmi bir
yaren ağadan oluşan guruptur. Gelen misafirlerle selamlaşırlar ve kendilerine Yaren
hakkında bilgiler verirler. Yöreye ait Yaren halk oyunları oynanır. Eğlenceler gecenin
ilerleyen saatlerine kadar devam eder. Gecenin sonunda misafirler kapıda birer, birer
uğurlanır. Yaren kültürü Yapraklı ilçesinde gençler için sosyal ve kültürel bir aktivite olarak
günümüzde de devam etmektedir
(https://www.pinterest.co.uk/pin/402509285442239964/ Erişim tarihi: 10.03.2020).
18. İbadet Yerleri
Yapraklı tarihi camiler, medreseler, türbeler, tekkeler ve eskiden kiliselerle ünlü bir
ilçedir. Bu çalışmada örnek olarak üç camiye ve bir türbeye yer verilmiştir.
Hacı Mustafa Efendi Cami
Hacı Mustafa Efendi Cami, Yapraklı ilçe merkezine 17, Çankırı’ya 25 km.
uzaklıktadır. 1905 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün
mülkiyetinde olan caminin su basmanı kesme taş üzeri ahşap çatkıdır. Ahşap çatkı
(ahşapların uç uca çatılması) tuğla ve taşla doldurulmuş, üzeri kırma çatı üstü kiremitle
örtülmüştür. Çift sıralı olan pencereler, alt sırada dikdörtgen, üst sırada ise yuvarlak
kemerlidir.
Müsellim Cami
Müsellim Cami, Yapraklı ilçe merkezine 31, Çankırı’ya 49 km. uzaklıktadır. Caminin
yapım tarihi bilinmiyor. Ahşap malzemeden yapılmış olan cami 9,90 m x 7.80
429
boyutundadır. Beden duvarı kalınlığı 90 cm. Cami içi dini motifli yazı ve resimlerle
süslenmiştir. Ana mekân içinde baş kısımları süslemeli tahta direkler bulunur.
Tatlıpınar Cami
Tatlıpınar, Yapraklı ilçe merkezine 18, Çankırı’ya 29 km uzaklıktadır. Tatlıpınar Cami
yapım tarihi; H. 1301, M. 1884 olup ayrıca caminin dışında, cami duvarına yerleştirilen
mermerde ise 1301 tarihi kayıtlıdır. Yanında yeni yapılan cami bulunmakta ve eski cami
metruk durumdadır. Çevresi 60 cm taş duvarla örülmüş avlu içindedir.
İsmail Rumi Tekkesi
İsmail Rumi Tekkesi, Sazcağız köyünün karşısında Yapraklı’ya giden yolun sol
tarafında, hafif meyilli bir arazide kurulmuştur. Kesin yapım tarihi bilinmemekle beraber
XVI. yüzyılda yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir. Oldukça bakımlı bir binadır. İçeride
binanın kuzey tarafında yer alan yarım asma katta değişik boyutlarda küçük çilehaneler yer
alır. Yeşildirek Tekkesi giriş kapısı binanın doğusunda, uzunlamasına doğu-batı yönünde
dikdörtgen planlıdır. Çatı ahşap üstü kiremit örtülüdür (https://bit.ly/3bblZ0Z Erişim tarihi:
30.08.2020).
Yapraklı ilçesinde, merkezde ve köylerde, tarihi camiler, medreseler, türbeler,
tekkeler ve kilise kalıntıları bulunmaktadır. Bunların restore edilip turizme açılması için
projeler geliştirilmelidir. Kiliselerin restorasyon çalışmaları için Avrupa Birliği fonlarından
destek almak için gerekli girişimler önerilmektedir. Yapraklı’nın bu kültürel zenginliği ile
“küçük Harran” olarak adlandırılmasının doğru olacağını düşünüyorum
(https://bit.ly/3bblZ0Z Erişim tarihi: 30.08.2020). (Bu bilgiler kısmen Cansu Güneştekin’in
raporundan uyarlanmıştır.)
BULGULAR VE TARTIŞMA
Yapraklı ilçesine yönelik yürütülen bu alan araştırmasının altı çizilmesi gereken
iki önemli hedefi bulunmaktadır. Birinci hedef, Yapraklı ilçesindeki gelişmeleri
ayrıntılarıyla ortaya koyan bir eserin hazırlanması, ikinci hedef ise Türkiye’de yürütülen
ya da yürütülecek alan araştırmaları için uygulamalı eğitim bilimleri temelinde bir
örneğin oluşturulmasıdır. Yapraklı ilçesinde gerçekleştirilen çalışmanın araştırma
planında 40 konuya yer verilmiştir.
Yapraklı ilçesi ile ilgili yapılan bu çalışma 165 kişilik bir grup ile gerçekleştirildi.
Konrad-Adenauer-Stiftung’dan, Çankırı Valiliğinden, Çankırı Karatekin Üniversitesinden,
Yapraklı Kaymakamlığından, Yapraklı Belediyesinden ve kaynak kişilerden gerekli destek
alındı. Paydaşlardan gelen bu yoğun destek tasarlanan projenin kabul edilebilirliğini ve
ülkenin gelişmişlik düzeyinin ortaya konmasına yoğun bir ilginin bulunduğunu
göstermektedir. Araştırma sürecinde 107 rapordan oluşan 2.200 sayfalık bir doküman
ortaya çıktı. Bu raporların bir kısmı kullanılarak önsöz ve girişten başka sekiz bölümden
oluşan bir eser ortaya çıktı. Yukarıda da belirtildiği gibi ikinci bir kitabın hazırlık
çalışmaları başlatıldı.
430
Ortaya çıkan yayın, makale türü çalışmalardan başka yazarın geliştirdiği örnek
ders planı konseptine (anlayışına) göre 11 modülü içermektedir. Bu modül sayısı
“Yapraklı Örneğinde Kırsalda Fen Eğitimi” (Bezci ve Bircan, 2020: 288 – 297) adlı çalışma
ile 12’ye çıkarıldı. Bu örnek çalışmalarda, uygulamalı eğitim bilimlerinden yola çıkılarak
proje yöneticisi tarafından geliştirilen bir konsept (örnek ders planı hazırlama anlayışı)
kullanıldı. Anılan konseptin amacı, öğretmenlerin öğrencileriyle birlikte yerel gelişmeleri
ilgilendiren konuları ele almalarıdır. Bu yöntem ile geniş bir kitlenin yerel gelişme
konusunda çalışması sağlanmaktadır. Çünkü anılan modüllerin tasarlanmasında,
yazılmasında, uygulanmasında ve değerlendirilmesinde izlenen yol; her şeyden önce
öğrencilere verilen görevlerle, yetişkinlerle yerel gelişmeleri tartışmaları, tespit edilen
sorunların çözümü için öneriler geliştirmeleri ve önerilerin gerçekleştirilmesi için
yetkililerle görüşmeleri teşvik edilmektedir.
Özellikle araştırma sürecinde ve halen devam eden pandemi nedeniyle, okulların
kapalı olması ve derslerin uzaktan eğitim yoluyla verilmesi, öğretmenin ders tasarımı
konusunda yeterli bilgiye sahip olmasının önemli olduğunu göstermiştir. Derslerin
uygulamalı olması ve ders içeriklerinin kalıcı olması için anılan ders tasarımı modelinde
eğitsel oyunlara da yer verilmektedir. Öğrencilerin yabancı dil öğrenmeye teşvik
edilmesi ve dil becerilerini geliştirmek için seçilen her konuda bir anahtar sözcükten
başka konu ile ilgili 24 sözcüğe yer verilmektedir. Yabancı dil öğrenmeyi desteklemek
için her modülde üç dilde hazırlanmış metinlere ve sözcük listeleri hazırlanmaktadır.
Yabancı dil sözcük listeleri ile metinlerin hazırlanmasında araştırmacıların bir yandan
teknolojiden (Google Translate) yararlandıkları diğer yandan yurtdışındaki tanıdık ve
akrabalarından destek aldıkları izlenmiştir. Böylece Yapraklı ilçesi ile ilgili alan
araştırması üzerinden Türkiye dışında da ilgililerle diyaloglar kuruldu. Araştırma
sürecinde örneğin Almanya’nın Nürnberg, Berlin, Bremen ve ayrıca Sırbistan’ın başkenti
Belgrad kentindeki Goethe-Enstitüsünde görevli Almanca öğretmeninden de destek
alındı.
Araştırma planı hazırlanırken yabancı dilde sözcük listelerinin hazırlanması ve
metinlerin yazılmasında, araştırmacıların bu denli yurtdışında destek alacakları ve bu
destek almanın Yapraklı ilçesinin yurtdışında da tanıtılmasına önemli bir katkı
sağlayacağı düşünülmemişti. Eserde yer alan modülleri hazırlama ve uygulama
aşamalarında lisans ve yüksek lisans öğrencilerinin gerekli bilgi ve becerileri kazandıkları
düşünülmektedir. Edinilen deneyimlere göre, modüllerin sayısı arttırılmalı ve ilgi
duyanlarla paylaşılmalı.
Özellikle koronavirüsün etkili olduğu günlerde ders sorumlusu ve yüksek lisans
öğrencilerinin grup liderleri arasındaki yapıcı iletişim önemli bir rol oynadı. Yüksek lisans
öğrencilerinin araştırmaya olan ilgileri çok yüksekti. Bunun eğitbilimsel bir konsepti
uygulamaları, bir yörenin gelişmesine katkıda bulunmaları ve özgün bir yayın yapma
olanağına sahip olmaları gibi nedenleri vardı. Pedagojik Formasyon Sertifika Programında
verdiğim Özel Öğretim Yöntemleri dersime katılan öğrenciler de aynı biçimde Yapraklı ilçesi
431
ile ilgili çalışmalar yaptılar. Araştırmaya ayrıca Sudanlı bir misafir öğretim üyesi,
Azerbaycanlı 5, Iraklı bir ve Çankırı Karatekin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesinden üç
yüksek lisans öğrencisi de katıldı.
Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümünde verdiğim
Sivil Toplum Kuruluşlarında Topluma Hizmet Uygulamaları dersinde de Yapraklı ilçesinde
yürütülen araştırmanın konuları tartışıldı. Bu derse katılan öğrenciler, koronavirüsü
bağlamında özellikle kırsal kesimde öğrencilere ve yaşlılara yardımcı olma gibi önemli
projeler geliştirdiler ve uyguladılar. Katılımcıların göstermiş oldukları özveri, uygulamalı
eğitim bilimlerinin bir yörenin kalkınması için ne kadar önemli olduğunun önemli bir kanıtı
olarak yorumlanabilir. Almanya başta olmak üzere son yirmi yıldan beri eğitim ve öğretim
alanında sosyal hizmet uzmanları ve sosyal pedagoglar da istihdam edilmektedir. Sosyal
hizmet uzmanları ve sosyal pedagoglar aynı zamanda gençlere mesleki yönlendirme de de
yardımcı olmaktadırlar. Gelecek yıllarda toplumsal sorunlar artmaya devam ederse
Türkiye’de de sosyal hizmet uzmanları ve sosyal pedagogların eğitim kurumlarında
görevlendirilmeye başlanacağı düşünülebilir.
Bu araştırma, bireysel ve kurumsal desteklerle gerçekleştirildi. Ortaya çıkan
eserin Yapraklı ve benzeri yerleşim birimlerinde araştırma yapacak öğrencilere,
öğretmenlere, akademisyenlere ve bağımsız araştırmacılara ışık tutacağı
düşünülmektedir. Bakırcıoğlu’nun (2020: 105 122) çalışmasında vurguladığı gibi,
günümüzde dünyada yeni bir eğitim anlayışı üzerinde çalışılmaktadır. Bu anlayışın temelini
bireyselleştirilmiş ve dijitalleştirilmiş eğitimin alacağı öngörülmektedir. Bu anlayıştan,
Türkiye'nin kırsal kesiminin de yararlanabilmesi için yetkili ve sorumlular, öğretmeni de işe
katarak bir planlama yapmalı ve bunu ivedilikle uygulamaya koymalıdırlar. Ortaya çıkan
eserin kırsal kesime özgü eğitimin tasarlanmasında önemli bir kaynak olacağı
varsayılmaktadır. Araştırmaya katılanlarla diyalog devam etmektedir. Kendilerine,
geliştirdikleri modülleri öğrencileriyle uzaktan eğitim bağlamında paylaşmaları
önerilmektedir.
Araştırma sonuçları, Türkiye’de de etkili bir alan araştırma projesini geliştirme
olanaklarının bulunduğunu göstermektedir. Çalışmanın temel aldığı proje taslağı anılan
eserde yer almaktadır (Coşkun, 2020: 35 – 104).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırma sürecinde kendileriyle söyleşi yapılan Kaymakam Mustafa Emre Kılıç,
Belediye Başkanı Ömer Güngör, İl Milli Eğitim Müdürü Muammer Öztürk, İlçe Milli Eğitim
Müdürü Hüseyin Balta Çankırı Karatekin Üniversitesinden Abdurrahman Dolaş, Hüseyin
Durmaz gibi kaynak kişiler ve ayrıca Halk Eğitim Merkezi müdürü, Çok Programlı Anadolu
Lisesindeki öğretmenler ve yöre sakinleri, ilçenin gelişimi için etkili yatırımların önemini
sık sık vurguladılar. Özellikle Belediye Başkanı Ömer Güngör, seçimlere ayrıntılı bir proje
kataloğu ile katıldığını belirtti. Bu katalogda gelecek yıllarda yapılması gereken projeler
listelenmiştir. Yapılan söyleşilerden, bu projelerin gerçekleştirilmesi için yöre
432
sakinlerinin; seçilenler ile atananlardan stratejiler geliştirmelerini ve uygulamalarını
bekledikleri anlaşılmaktadır. Araştırma sürecinde edinilen gözlemler ve bilgiler ışığında
ön plana çıkan bazı öneriler sıralanmıştı (Coşkun, 2020: 373 – 377). Burada ilk 20 öneriye
yer verildi.
01. Yöre sakinlerinin yöreye ilgi duyanlar, atananlar, seçilenler ve girişimcilerle iletişimi
sürdürülebilir olmalıdır.
02. Yörenin sorunları ve çözüm önerileri paydaşlarla birlikte belirlenmeli ve uygulama
süreçleri birlikte izlenmelidir.
03. Göçün durdurulması, hatta tersine dönüştürülmesi için istihdam, genel eğitim,
mesleki eğitim, girişimcilik, sağlık, kentleşme gibi konularda gerekli önlemler alınmalıdır.
04. Köylerde kapatılan okullar, uygulamalı eğitim merkezlerine (kırsalda eğitsel destek
noktalarına) dönüştürülmelidir.
05. Deneyimli ve yörede uzun süre kalacak öğretmenlerin görevlendirilmesi için
yetkililerle görüşülmelidir.
06. Çocuk ve gençler için boş zamanları değerlendirme etkinlikleri düzenlemelidir.
07. Yetişkin eğitimi özellikle Halk Eğitim Merkezinin etkinlikleri bağlamında
desteklenmelidir.
08. Öğrencilerin yabancı dil öğrenmeleri ve yabancı kültürlerle tanışmaları için öğrenci
değişimi yapılabilecek kardeş okullarla projeler geliştirilmelidir.
09. Fransa’da Fransızca öğrenmiş ve eğitim almış gençlere iletişim araçları üzerinden,
örneğin çağrı merkezlerinde (call center) çalışmak gibi istihdam olanakları araştırılmalıdır.
10. Çocuk ve gençlerin sigara, alkol, uyuşturucu ve teknoloji bağımlığı gibi istenmeyen
alışkanlıklar edinmemeleri için zamanında gerekli önleyici rehberlik hizmetleri
sunulmalıdır.
11. Rehber öğretmeninin etkin rehberlik hizmetleri vermesi için gereli ortam
sağlanmalıdır.
12. Genç kızlar ve kadınlar meslek öğrenmeye özendirilmelidirler.
13. Gençlerin yerel ağzı ve aynı zamanda güncel Türkçeyi öğrenmeleri desteklenmelidir.
14. Yaşlıların kışın da ilçede kalmaları için enerji sorunu çözülmelidir.
15. Sanayi tesisleri kurulurken çevre koruma kurallarına uyulmalıdır.
16. Yapraklı ilçesinin diğer ilçe ve illerle uygun bağlantısı sağlanmalıdır.
17. Tarım, hayvancılık ve hizmet sektörü desteklenmelidir.
18. Karadeniz ve İç Anadolu arasında hizmet verecek demiryoluna işlerlik
kazandırılmalıdır.
433
19. Belediye başkanının sunduğu projelerin yaşama geçirilmesi için gerekli finansman
sağlanmalıdır.
20. Yöresel kültürün korunması ve geliştirilmesi için dernekler desteklenmelidir.
KAYNAKÇA
Alaylıoğlu, R. ve Oğuzkan, F. (1968). Ansiklopedik Eğitim Sözlüğü. İstanbul: Arif Bolat
Kitabevi.
Bakırcıoğlu, R. (2016). Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Genişletilmiş 2. Baskı.
Ankara: Anı Yayıncılık.
Bayhan, A. A. / Salman, F. ve Çelik, A. (2016). Tarihi ve Kültürel Değerleri ile Yapraklı.
Çankırı ili Yapraklı ilçesi Belediye Başkanlığı.
Bezci, F. ve Bircan, H. (2020). Yapraklı Örneğinde Kırsalda Fen Eğitimi. In: Hasan
Coşkun. Çankırı Yapraklı Yerel Gelişmeleri Araştırma Planı ve Eğitsel Uygulama
Örnekleri. Berlin, Konrad-Adenauer-Stiftung.
Coşkun, H. (2020). Çankırı Yapraklı Yerel Gelişmeleri Araştırma Planı ve Eğitsel
Uygulama Örnekleri. Berlin, Konrad-Adenauer-Stiftung.
Çetinel, Seniha (2013). Yapraklı İlçesi Analizi. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı.
Fischer-Bollin, P. (2020). Globale Herausforderungen global angehen. In:
Multilateralismus –Steht die internarionale Ordnung vor der Zerreißprobe?
Konrad-Adenaue-Stiftung. Auslandsinformationen 3/2020. Berlin.
Hamlı, S. (2020). Yapraklı İlçe Milli Eğitim Müdürü Hüseyin Balta İle Yapılan Söyleşi. In:
Hasan Coşkun. Çankırı Yapraklı Yerel Gelişmeleri Araştırma Planı ve Eğitsel
Uygulama Örnekleri. Berlin, Konrad-Adenauer-Stiftung.
Öncül, R. (2000). Eğitim ve Eğitim Bilimleri Sözlüğü. Sözlük Dizisi. İstanbul: Milli Eğitim
Basımevi.
www.kuzka.gov.tr_17_IJ1U61OV_yaprakli_ilce_analizi Erişim tarihi: 25.11.2019.
https://www.pinterest.co.uk/pin/402509285442239964/ Erişim tarihi: 10.03.2020
https://bit.ly/2DbY7xQ Erişim tarihi: 5.4.2020.
https://www.nufusu.com/yaprakli-cankiri-mahalleleri-nufusu Erişim tarihi: 5.4.2020.
https://tinyurl.com/y6vwsdhy Erişim tarihi: 11.04.2020.
https://tinyurl.com/y8wj3udn Erişim tarihi: 20.04.2020.
https://bit.ly/2ERyin5 Erişim tarihi: 30.08.2020.
https://bit.ly/2Qzh40w Erişim tarihi: 30.08.2020.
https://bit.ly/2DbWaS2 Erişim tarihi: 30.08.2020.
434
https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaprakl%C4%B1 Erişim tarihi: 30.08.2020.
https://bit.ly/2GdgaoB Erişim tarihi: 31.08.2020.
https://bit.ly/2ExQwKR Erişim tarihi: 31.08.2020.
https://bit.ly/3baQR1TAli Erişim tarihi: 31.08.2020
https://www.cankırı.bel.tr //GES Projesi 29.09.2020
https://bit.ly/3bblZ0Z Erişim tarihi: 30.08.2020
http://www.cankiri.gov.tr/yaran Erişim tarihi: 6.12.2020
https://bit.ly/3bnoa1F Çankırı Araştırmaları Cansaati (Duran, 2012)
Aydın Demiröz: Çankırı’da Sofra Adabı ve Yemek Kültürü
http://www.dogruyolgazetesi.com/cankiri-da-sofra-adabi-ve-yemek-kulturu/2674/ Erişim tarihi: 31.08.2020
435
ELEKTRİKLİ VE HİBRİT OTOMOBİL TEKNOLOJİLERİNİN AVRUPA'DAKİ İLHAM
VERİCİ ÖRNEKLERİ
Tamer KARAKUŞ94 Sema KARAKUŞ95
ÖZET
Bugün dünya enerji ihtiyacının büyük çoğunluğu fosil yakıtlardan karşılanmaktadır. Bu enerjinin de
%26’sı ulaşımda kullanılmaktadır. Dolayısıyla doğaya salınan CO₂ miktarının %26’sının sebebi ulaşım
sektöründeki araçlardır. Dünyadaki birçok ülke CO₂ oranlarını düşürmek için çeşitli politikalar
yürütmektedir. AB ülkeleri de 1990 yılında baz aldığı sera gazı salınımlarını, 2020 yılına kadar %20 oranında
azaltmayı planlamıştır.
Sera gazı salınımlarını azaltmanın en etkin yollarından biri de içten yanmalı klasik motorlu araçlar
yerine elektrikli araçların kullanımıdır. Bu nedenle birçok ülke elektrikli otomobillerin kullanımını teşvik
etmiş ve bu araçların üretimine ağırlık vermiştir. Hatta Avrupa’daki bazı şehirlere CO₂ emisyonu yüksek
olan araçların girmesi yasaklanmıştır.
Türkiye gerek sera gazı oranlarını azaltmak gerekse dünya otomobil sektöründe söz sahibi olmak
için elektrikli otomobil üretmek için gerekli çalışmalara başlamıştır. İlk örnekleri üretilen araçlar tüm
dünyada merakla beklenmektedir. Bu araçların üretimiyle birlikte tamir ve bakımları konusunda bir işgücü
açığı ortaya çıkacağı açıktır. Meslek liselerimizdeki öğrencilerimizin elektrikli otomobillerin bakım ve
onarımı konusunda tecrübe kazanmaları, gelecekte oluşabilecek işgücü açığı konusunda önem
arzetmektedir.
Anahtar kelimeler: Elektrikli otomobiller, Mesleki eğitim, Staj.
INSPIRING EXAMPLES IN EUROPE OF ELECTRIC AND HYBRID AUTOMOBILE TECHNOLOGIES
ABSTRACT
Today, most of the world's energy requirements are met from fossil fuels. 26% of this energy is
used in transportation. Therefore, 26% of the CO₂ emission to the nature arise from motot vehicles in the
transportation sector. Many countries around the world are implementing various policies to reduce their
CO₂ emissions. EU countries also planned to reduce their greenhouse gas emissions by 20% until 2020,
against a base year of 1990 levels.
94
Öğretmen-Alan Şefi, Edirne Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Edirne, [email protected] 95
Öğretmen, İlhami Ertem Anadolu Lisesi, Edirne, [email protected]
436
One of the most effective ways to reduce greenhouse gas emissions is to use electric vehicles
instead of conventional engine vehicles with internal combustion. For this reason, many countries have
encouraged the use of electric cars and focused on the production of these vehicles. Even vehicles with
high CO₂ emitting cars are prohibited to enter some cities in Europe.
Turkey initiated the groundwork to produce electrical cars both in order to reduce greenhouse gas
emission rates and to be among world peers in the automobile industry . Vehicles whose first samples are
eagerly awaited all over the world. It is clear that a labor shortage will arise in terms of repair and
maintenance with the production of these vehicles. It is important that our students in our vocational high
schools gain experience in the maintenance and repair of electric cars, in terms of the labor shortage that
may occur in future
Keywords: Electric cars, Vocational training, Internship.
GİRİŞ
1. ELEKTRİKLİ OTOMOBİLLERİN TARİHÇESİ
Otomobil sektörü, yakın zamanda fosil yakıtların tükenecek olmasından dolayı elektrikli araçlara
doğru yönelmiştir. Bugünlerde gündemde olan araçların tarihçesi 1800’lü yıllara kadar uzanmaktadır.
1870’li yıllardan itibaren elektrik motoru ile çalışan araçlar görülmektedir. Bu yıllarda uzun karayollarının
bulunmaması sebebiyle elektrikli araçların menzilleri de yeterli geliyordu. Bu nedenle elektrikli araçlar
oldukça yaygındı.
Elektrikli araçlar için 1900-1912 yılları arasında altın çağını yaşadı denilebilir. Buna rağmen 1912
yılında Amerika yollarındaki elektrikli araç sayısı içten yanmalı motorlu araç sayısının ancak 1/3’üne
ulaşabilmiştir (Westbrook M. 2005).
Ancak 1909 yılında Ford firması tarafından seri üretime geçen içten yanmalı motorlu araçların
yaygınlaşması elektrikli araçlar için sonun başlangıcı olmuştur (https://line.do/tr/elektrikli-arabanin-150-
yillik-tarihi). Çünkü, elektrikli araçların maliyetinin diğer araçlara göre 3 kat pahalı olması, yeni
karayollarının yapılması ile uzak mesafelere seyahatin gerekmesi, yakıt ikmalinin hızlı yapılamaması ve
diğer araçlara göre yüksek hızlara ulaşamaması gibi sebeplerden dolayı elektrikli araçlar içten yanmalı
motorlu araçların gölgesinde kalmıştır. Bunun sonucu olarak 1960’lı yıllara kadar elektrikli araçlar karayolu
taşımacılığında unutulmuştur (Kocabey S. 2018).
1960’larda hava kirliliği ve fosil yakıtların zararları tartışılmaya başlanmış ama elektrikli araçlarla
ilgili çalışmalar yetersiz kalmıştır. 1975’lerde yaşanan petrol kriziyle birlikte birçok ülke elektrikli araçlarla
ilgili çalışmalara hız vermiştir. 1980’lerde de çoğu ülke elektrikli araçlara teşvikler vererek yayılmasını
sağlamıştır. Elektrikli araçlarda esas gelişim 1990 yılından sonra batarya teknolojilerindeki gelişmelerle,
dolayısıyla araçların menzillerinin artmasıyla olmuştur. Günümüzde de Türkiye’nin de içinde olduğu birçok
ülke bu alandaki çalışmalarını yoğun olarak sürdürmektedir.
2. Elektrikli Araç Çeşitleri
437
Yapısı bakımından günümüzdeki elektrikli araçlar dört farklı sınıfta toplanabilir.
2.1 Hibrit Elektrikli Araç (Hybrid Electric Vehicle/ HEV)
Hibrit Elektrikli Araç (HEV); geleneksel içten yanmalı motor (benzinli) ile birlikte bunu destekleyen
bir elektrik motoru barındırır (Liao, Molin, & van Wee, 2017). Rejeneratif fren sistemi ile aküyü kendi
kendine şarj eder ve dışarıdan bir dolum gerektirmez (Toyota, y.y.-a). Türkiye'de ilk olarak Toyota Prius
modeli ile satışlara başlamış, ardından diğer modellerinde hibrit seçeneği sunmuştur (Toyota, yayınları).
2.2 Fişli Hibrit Elektrikli Araç (Plug-in Hybrid Electric Vehicle/ PHEV)
Fişli Hibrit Elektrikli Araç (PHEV);Bu araçların bataryası HEV’den daha büyük ve dışardan şarj
ünitesiyle birlikte menzilinde artış sağlanmıştır. Hibritlerde olduğu gibi batarya içten yanmalı motorla
etkileşim halinde çalışmaktadır. Pilin azalması durumunda benzin ile çalışmaya devam edebildiği için uzun
mesafelerde kolaylık sağlamaktadır. Dışarıdan şarj edilebilmesi sayesinde yakıt tasarrufu tam hibritlere
göre daha avantajlıdır (Egbue ve Long, 2012).
2.3. Akülü Elektrikli Araç (Battery-Electric Vehicle/ BEV)
Akülü Elektrikli Araç (BEV); içten yanmalı motora ve yakıt deposuna ihtiyaç duymayan ve
bataryanın dışarıdan şarj edilmesi ile çalışan elektrikli araçlarda elektrik motoru doğrudan tekerlekleri
döndürecek şekilde tasarlanmıştır (Egbue ve Long, 2012). Elektrikli otomobil teknolojisi bu araçlar
üzerinden hızla gelişmektedir. Çünkü ilave parçalara ihtiyaç duymadıklarından ekonomik ve arıza yapma
olasılığı azdır. Şimdilik tek sorun batarya teknolojisindeki altyapı eksikliğidir.
2.4. Yakıt Hücreli Araçlar (Fuel-cell Electric Vehicle/ FCEV)
Yakıt Hücreli Araçlarda; yakıt hücresi teknolojisi elektroliz yöntemi ile hidrojenden elde ettiği
enerjiyi bataryayı şarj etmek için kullanır ve içten yanmalı bir motora ihtiyaç duymaz (Kerem, 2014). Şu
günlerde batarya teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak popülerliğini kaybetmekle birlikte gelişen
altyapı teknolojisiyle ve kullanım alışkanlıklarıyla yaygınlaşması beklenmektedir. Bu tür araçların
üretiminde birçok otomobil firması yoğun olarak çalışmaktadır.
3. Edirne ilinde Elektrikli Otomobiller Konusunda Mesleki Eğitimin İhtiyaçları
Tüm dünyada, elektrikli araçların geliştirilmesi ile ilgili araştırmalar son hızla devam etmektedir.
Avrupa’da yaygın olarak kullanımına başlanan, elektrikli otomobillerin kullanımı ülkemizde daha yenidir.
Ülkemizde yerli elektrikli otomobil üretimi ile ilgili büyük projeler hayata geçirilmiştir. Gelecekteki planlar
ve potansiyel düşünülürse, bu uyuyan dev bir ekonomik sektördür.
Ancak ülkemizde elektrikli ve hibrit otomobillerin bakım ve tamiri konusunda yeterince, yetişmiş
kaliteli eleman bulunmamaktadır. Açıkça görülüyor ki bu otomobillerin bakım ve tamiratı konusunda
mesleki eğitimimizi şekillendirmemiz gereklidir. Ülkemizin Avrupa'ya açılan kapısı olan Edirne’de,
öğrencilerimizin yurt dışındaki stajları yoluyla bu bilgi ve becerileri edinmesi elzemdir. İlimizdeki otomobil
firmalarında birçok hibrit ve elektrikli araç satılmaktadır. Ancak staj çalışmalarında öğrencilerimiz yetersiz
kalmakta olup, karşılaştığı sorunlar ve ihtiyaçları şöyledir:
438
1- İlimizdeki meslek liselerinin müfredatında elektrikli ve hibrit araçların bakımıyla ilgili herhangi bir eğitim
verilmemektedir.
2- İlimizdeki otomobil yetkili servisleri bu alanda yetişmiş eleman bulamamaktadır.
3- Staj sırasında öğrencilerimiz elektrikli otomobillerin bakımı konusunda yetersiz kalmaktadır.
4- Elektrikli otomobillerin bakımı ve tamiratı konusunda meslek liselerimizin atölyelerindeki ekipmanlar
yeterli değildir.
5- Yeni öğrenme yöntemleri veya araçları ile öğrencilerimiz mesleki kapasitelerini geliştirmeye ihtiyaç
duymaktadır.
6- Öğrencilerimizin Avrupa dillerini kullanarak, öğrenmeye ihtiyaç duymaktadır.
7-Avrupalılık kültürü tanıyıp, iyi örnekleri hayatlarında uygulamaya koymaya ihtiyacı vardır.
8- Konsorsiyum okullarımızın Avrupa’daki kurumlarla işbirliği ve yönetim tecrübesini geliştirerek,
organizasyonun Avrupalılık boyutunu tecrübe etmeye gereksinim duymaktadır.
Tüm bu gereksinimlere cevap vermek amacıyla;
2018-1-TR01-KA102-049879 numaralı, ‘’Elektrikli ve Hibrit Otomobil Teknolojileri Stajı’’ isimli
Erasmus+ KA102 tipinde Avrupa Birliği projesi tarafımdan yazılmış ve Edirne-Havsa İlçe Milli Eğitim
Müdürlüğü adına yürütülmüştür. Proje bütçesi 44,478 EUR’dur.
Konsorsiyumu oluşturan okullar:
-Edirne Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
-Havsa ŞÖMB Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
-Uzunköprü Mimar Müslihiddin Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’dir.
YÖNTEM
İhtiyaçlarımıza çözüm bulmak; öğrencilerimizin mesleki becerilerini Avrupa'da staj eğitimi ile
geliştirmek amacıyla, Edirne’deki 3 meslek lisesinin elektrik-elektronik, motor ve makine bölümlerinde
okuyan öğrenciler, Almanya ve İsveç'te elektrikli ve hibrit otomobil teknolojileri alanında staj eğitimi
almışlardır. Bu stajlar Erasmus+ AB projeleri kapsamında yapılmıştır. Dokuz öğrenci ve üç öğretmen
Almanya'da, dokuz öğrenci ve üç öğretmen İsveç'te stajlarını tamamlamışlardır. Bu stajlar sonunda elde
edilen kazanımlar sonucu, proje final raporu oluşturulmak üzere katılımcılara onlarca test-anket
uygulanmıştır.
Bu kapsamda öğrencilerin mesleki becerilerinin ve istihdam edilebilme oranının arttığı sayısal
verilerle saptanmıştır. Ayrıca öğrencilerin yabancı dil becerileri gelişerek, değişik kültür ve farklılıklara karşı
önyargıları azalmıştır. Dokuz öğrenci ve üç öğretmen Almanya'da, dokuz öğrenci ve üç öğretmen İsveç'te
stajlarını tamamlamışlardır. Bu stajlar sonunda elde edilen kazanımlar sonucu, proje final raporu
oluşturulmak üzere katılımcılara onlarca test-anket uygulanmıştır. Bu kapsamda öğrencilerin mesleki
becerilerinin ve istihdam edilebilme oranının arttığı sayısal verilerle saptanmıştır. Ayrıca öğrencilerin
yabancı dil becerileri gelişerek, değişik kültür ve farklılıklara karşı önyargıları azalmıştır.
Almanya ve İsveç’te staj yapan gruplar karşılaştırıldığında ise;
Almanya’ya gidenlerde belirgin oranda mesleki becerilerin geliştiği ve proje amaçlarına ulaşmada
439
başarı sağlandığı görülmüştür. İsveç’te ise bu oranlar Almanya’ya göre biraz daha azdır. Bunun sebebi ise
Almanya’daki stajların yoğun olarak uygulamalı yapılması, İsveç’teki stajların ise iş güvenliği kaygılarıyla
teorisi fazla ancak uygulaması daha az olarak yapılmasıdır.
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Avrupa’nın iki ülkesinde yapılan stajların ve hareketliliklerin katılımcı gruplar ve konsorsiyum
okulları üzerindeki etkileri ve bulguları şöyledir.
1. Katılımcıların mesleki eğitimi üzerindeki etkileri:
-Elektrikli ve hibrit otomobillerin bakımı ve tamiri konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmuşlardır.
-Mezun olduklarında istihdam edilebilirliği artmıştır
-Çevreye saygılı, karbon ayak izi oranını düşürmek için uğraşan kimseler olarak farkındalık kazanmışlardır.
-Roman ve dezavantajlı katılımcılarımız mezun olduklarında daha kolay işe yerleşmiş, kendi çevresinde rol
model olmuş, diğer roman öğrencilere ilham kaynağı olarak yetişmişlerdir.
2. Katılımcıların davranış açısından geliştirdiği beceriler:
-Yabancı dil öğreniminin gerekliliğinin farkına varmışlardır
-Farklı kültür ve insanlara karşı hoşgörülü olarak yetişmişlerdir
-Grup uyumunun önemini kavrayarak başkalarının özgürlüklerine saygı duymaktadırlar
-Avrupa vatandaşı olma bilincini yerinde gözlemleyip bunu benimsemişlerdir
-Okul ortamında ve meslek hayatında iş ahlakı ile donanmış disiplinli bireyler olarak yetişmişlerdir
-Sosyal projelerde görev alan, çevreye, yardımseverliğe, hayvan haklarına saygı duyan bireyler olmuşlardır
-Karbon emisyonu konusunda bilinçli, ulaşımda bisiklet veya toplu taşımayı kullanan, yenilenebilir enerji
kaynaklarını kullanan bireyler olarak yetişmişlerdir.
3. Konsorsiyum ortaklarının kazanımları:
-Kurumlar, kurumsal ve uluslararasılaşma kapasitelerini güçlendirmişlerdir
-Konsorsiyum ortaklarımız, iş piyasasındaki sektörün nitelikli iş gücü ihtiyaçlarını karşılayan bireyler
yetiştirme konusunda yetkinlik kazanmıştır.
-Refakatçi öğretmenlerimizin yaptığı bilgi transferleri sayesinde, okullarımızda yeni eğitim metotları
kullanılarak eğitimin kalitesi artmıştır.
Katılımcılara şu konularda testler uygulanmıştır:
-Dil becerilerindeki gelişmeler,
-Katılımcıların memnuniyeti,
-Katılımcıların öz değerlendirmeleri
Tablo 1. Dil becerilerindeki gelişmeler, Karakuş T. (2018)
Gösterge: Olumlu yanıt veren öğrenci yüzdesi:
440
-Hareketlilik faaliyetiniz sırasında kullanılan yabancı dilde becerilerinizi geliştirdiğinizi düşünüyor musunuz?
% 94,44
Tablo 2. Katılımcıların memnuniyeti, Karakuş T. (2018)
Gösterge: Olumlu yanıt veren öğrenci yüzdesi:
-Yurtdışı kurumlardaki eğitim içeriğinin kalitesini nasıl değerlendirirsiniz?
%88,89
-Yurtdışındaki eğitimlerin ve gönderen kurumdaki müfredatın uyumundan ne kadar memnun kaldınız?
%100,00
-Yurtdışı kurumdaki öğretim yöntemlerinin kalitesini nasıl değerlendirirsiniz?
% 94,44
-Çalışma / eğitim süresinden ne kadar memnun kaldınız?
% 100,00
-Konaklama ve seyahat düzenlemelerinizden ne kadar memnun kaldınız?
% 94,44
-Erasmus + hareketlilik deneyiminizden genel olarak ne kadar memnunsunuz?
% 88,89
Tablo 3. Katılımcıların öz değerlendirmeleri, Karakuş T. (2018)
Gösterge: Olumlu yanıt veren öğrenci yüzdesi:
-Yeni veya daha iyi bir iş bulma şansımın arttığına inanıyorum.
%100
-Teknik / profesyonel becerilerimi ve yetkinliklerimi geliştirdim.
%100
-Daha kendime güveniyorum ve yeteneklerime ikna oldum.
%100
-Diğer geçmişlerden ve kültürlerden insanlarla daha fazla işbirliği yapabiliyorum.
%100
Sonuç olarak, yapılan stajlarda hem katılımcı öğrenciler hem konsorsiyum okulları önemli ölçüde
olumlu olarak kazanımlar sağlamıştır. Hatta otomobil firmaları bu öğrencilerin istihdamına öncelik verecek
ve bu kişilerin deneyimlerinden faydalanacaktır. Bu kazanımlar diğer illerdeki mesleki kurumlara da ilham
olacaktır.
Dünyada hızla gelişen elektrikli ve hibrit otomobil teknolojilerinin yanında mesleki eğitimimizi de
bu alandaki ihtiyaçlara göre şekillendirmeliyiz. Ülkemizin birçok meslek lisesinde ve meslek
441
yüksekokulunda elektrikli araçlar konusunda teorik ve uygulamalı eğitimlere yer vermeliyiz. Aksi halde
elektrikli araçların tamir ve bakımı konusunda işgücü açığı kaçınılmaz olacaktır.
TEŞEKKÜR
Bu çalışmada benim hazırladığım ve yönettiğim 2018-1-TR01-KA102-049879 numaralı, Erasmus+
KA102 tipinde Avrupa Birliği projesinden yararlanılmıştır. Proje sahibi kurum olan Havsa İlçe Milli Eğitim
Müdürlüğü’ne, İlçe Milli Eğitim müdürümüz Özkan FİDAN’a ve proje irtibat kişisi Oktay AKIN’a
desteklerinden dolayı teşekkür ederim.
KAYNAKÇA
Egbue, O., & Long, S. (2012). Barriers to widespread adoption of electric vehicles: An analysis of consumer
attitudes and perceptions. Energy Policy, 48(2012), 717–729.
Gürbüz Y, Kulaksız A, (2016) Elektrikli Araçlar ile Klasik İçten Yanmalı Motorlu Araçların Çeşitli Yönlerden
Karşılaştırılması GÜFBED/GUSTIJ (2016) 6 (2): 117-125
https://line.do/tr/elektrikli-arabanin-150-yillik-tarihi/lbw/vertical erişim tarihi: 06.10.2020
Karakuş T. (2018), Elektrikli ve Hibrit Otomobil Teknolojileri Stajı, 2018-1-TR01-KA102-049879
Karamehmet B, Esma Morgül E, (2018), Tüketicilerin Elektrikli Araç Tercihleri: Literatür Taraması Ve
Türkiye’de Tanıtımına Yönelik Öneriler, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi (2018), p. (246-260)
Kerem, A. (2014). Elektrikli Araç Teknolojisnin Gelişimi ve Gelecek Beklentileri. Mehmet Akif Ersoy
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1), 1–13.
Kocabey S. (2018), Elektrikli Otomobillerin Dünü, Bugünü Ve Geleceği 1(2018), 16 – 23
Liao, F., Molin, E., & van Wee, B. (2017). Consumer preferences for electric vehicles: a literature review.
Transport Reviews, 37(3), 252–275.
Toyota.(y.y.-a)."Hibrit Nedir?". https://www.toyota.com.tr/hybrid-innovation/what-is-hybrid.json
Westbrook, M. H. (2001). The Electric Car:development and future of battery, hybrid and fuel-cell cars. IET
Power and Energy Series 38.
442
KADROSUZ USTA ÖĞRETİCİLERİN PROFESYONELLİK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ
DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ
Erdem DAĞHAN96
ÖZET
Günümüzde birçok ülkede olduğu gibi Türk eğitim sisteminde de eğitim bütçesinin büyük bir
kısmına eşit olan personel giderlerinin düşürülmesi kamu düşünce yapısını yansıması olarak görülmektedir.
Bu nedenle var olan ve ilerisi için hesaplanan öğretmen ihtiyacı, yüksek maliyetli atama yerine sözleşmeli
öğretmen, vekil, ücretli öğretmen, kadrosuz usta öğretici ile karşılanmaya çalışılmaktadır (Kuşaksız, 2011).
Bununla birlikte örgün eğitimden farklı olarak yetişkin eğitiminde görev yapan kadrosuz personel oranı
daha fazla olmaktadır. Bunun sebebi olarak yetişkin eğitiminde kursiyer sayısının sürekli olarak değişkenlik
göstermesi kabul edilebilir. Yetişkin eğitimi istenen şekilde kursiyer sayısı artmasına rağmen gerçekleşen
öğrenmenin niteliği aynı oranda olmamaktadır. Kısır döngü içerisinde gerçekleşen eğitin çalışmalarının
hayat boyu öğrenme sürecinde yaygın eğitimin insanlar tarafından algılanan sertifika odağında kalması
sorgulanmalıdır (Kaya, 2015). Bu çalışmada 2019-2020 Eğitim-Öğretim yılında Tokat ilinde hayat boyu
öğrenme Kurumlarında görev yapan kadrosuz usta-öğreticilerin profesyonellik düzeylerinin incelenmesi
amaçlanmaktadır. Betimsel tarama modeli modeliyle gerçekleştirilen araştırmanın evrenini Tokat Merkez
ve 11 ilçesinde bulunan halk eğitimi merkezleri ve Olgunlaşma Enstitüsü oluşturmaktadır. Bu evren içinden
“Tabakalı Örnekleme” yöntemi kullanıl 250 kadrosuz usta öğretici çalışmaya dâhil edilmiştir. Çalışmada
kişisel bilgi formu ve İlgan, Aslanargün ve Shaukat (2015) tarafından geliştirilen Öğretmenlik mesleği
profesyonellik ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 9 boyuttan ve 46 maddeden oluşmaktadır. Araştırmada kullanılan
ölçek verileri usta öğreticilere uyguladıktan sonra, veriler kontrol edilerek dijital ortamına aktarılmıştır.
Elde edilen veriler SPSS 24.0 programında analiz edilmiş olup değişkenler arasında ne düzeyde anlamlılık
olduğuna bakılmıştır İstatiksel işlemlerin uygulanması aşamasında anlamlılık düzeyi 0.05 olarak kabul
edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda öğretmenlik mesleği profesyonellik ölçeği toplam puanlarının aritmetik
ortalaması X=3.91 olduğu saptanmıştır. Bu sonuç ölçeğin değerlendirme sistemine göre “Büyük ölçüde”
sınırları içindedir. Bu doğrultuda kadrosuz usta öğreticilerin yüksek düzeyde profesyonellik algısı olduğu
söylenebilir. Kadrosuz usta öğreticilerin profesyonellik düzeyi ölçek toplam ortalamasında kadın-erkek
arasında fark bulunmamıştır. Ancak Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet ile Mesleki Bağlılık alt
boyutlarında kadın usta öğreticilerin lehine farklılık görülmektedir.
Anahtar kelimeler: Usta öğretici, profesyonellik, öğretmen.
96
Öğretmen, Halka eğitimi Merkezi ve ASO, Tokat, [email protected]
443
INVESTIGATION OF PROFESSIONALITY LEVELS OF NON-STAFFED MASTER INSTRUCTORS IN TERMS OF
VARIOUS VARIABLES
ABSTRACT
Today, as in many countries, the reduction of personnel expenses, which are equal to a large part
of the education budget in the Turkish education system, is seen as a reflection of the public thought
system. For this reason, the existing and future teacher needs are tried to be completed by contracted
teachers, deputies, paid teachers and non-staffed master trainers instead of high-cost appointments.
(Kuşaksız, 2011). However, contrary to formal education, the rate of non-staffed personnel working in
adult education is higher. The reason for this is that the number of coursier in adult education is constantly
changing. Although the number of coursier increases as desired in adult education, the quality of real
learning is not at the same rate. In the lifelong learning process of educational activities that take place in
the vicious circle, the fact that non-formal education remains in the focus of certification by people should
be questioned. (Kaya, 2015). In this study, it is aimed to be researched the professionalism level of the
non-staffed master instructors who work in Lifelong Learning Institutions in Tokat in the 2019-2020
academic year. The population of the research carried out with the descriptive scanning model consists of
public education centers and Maturation Institute located in Tokat Center and 11 districts. In this
population, 250 non-staffed master instructors using the "Stratified Sampling" method were included in
the study. The personal information form and the professional teaching scale developed by İlgan,
Aslanargün and Shaukat (2015) were used in the study. The scale consists of 9 dimensions and 46 items.
After being applied the scale data used in the research to the master instructors, the data were checked
and transferred to the digital platform. The obtained data were analyzed in SPSS 24.0 program and the
level of significance between variables was analyzed. During the application of statistical processes, the
level of significance was accepted as 0.05. As a result of the analysis, the arithmetic average of the total
scores of the professional teaching scale was stated to be X = 3.91. This result is within the "large scale"
limits according to the evaluation system of the scale. With respect to this , it can be said that non-staffed
master instructors have a high level of professionalism perception. There was no difference between male
and female in terms of professionalism level of non- staffed master instructors in the total average of the
scale. However, in the sub-dimensions of Teacher Quality, Professional Sensitivity and Professional
Devotion, there is a difference in favor of female master instructors.
Keywords: non-staffed master trainers, professionality, teacher
GİRİŞ
Birçok toplumsal değişim süreci gibi öğretmenlik mesleğinin profesyonel kimlik kazanması ve bu
şekilde tanımlanması zaman alan bir süreçtir (Güven, 2015). Bu bağlamda profesyonelliğe öğretmenlikten
daha fazla gereksinim duyan başka bir meslek alanı yok denebilir. Fakat Türk eğitim sistemi içerisinde
öğretmenlik mesleği profesyonel davranış göstermeyi olanaksızlığını yaşayan tek meslek alanıdır. Farklı
alanlarda uzman olan doktorların bir diğerinin alanında çalıştığı görülmemesine karşın öğretmenlik
mesleğinde, herkes öğretmenlik yapabileceği düşüncesi hala varlığını sürdürmektedir. Bununla birlikte
eğitim fakültesi öğretim üyelerinin birçoğunun alan uzmanı olmadığı ve yönetici olarak görev yaptığını
444
unutmamak gerekmektedir (Altan, 2017).
Bir işin özelliği ve standartları yükseltildiğinde ancak profesyonel olarak yapıldığı kabul edilebilir. Bir
baka deyişle öğretmenlerin profesyonel olması mesleklerini ne kadar iyi yaptıkları ile ilgilidir. Bu nedenle
öğretmenler mesleki ve kişisel olarak kendilerini geliştirmeleri gerekmektedir (Hargreaves, 2000). Bu
bağlamda öğretmenlik meslek sorunları ele alındığında öğretmenlerin kendilerinden beklenene görevleri
yerine getirebilme potansiyellerini etkileyen en önemli olguların mesleği sevme, mesleğe saygı ve
benimseme niteliklerini içine alan tutumların incelenmesi gerektiği düşünülmektedir (Pehlivan, 2008).
Öğretmenlerin meslek örgütlenmesi noktasında sendikalar dışında öğretmenleri temsil edecek büyük bir
örgütsel sistem bulunmamaktadır. Bu durum mesleki standartların oluşma sürecinin sınırlı koşullarda
gerçekleşmesine sebep olmaktadır. Eğitim bütçesinin yeterli düzeye gelmemesi ve öğretmenlerin istihdam
süreci toplumun mesleğe yönelik profesyonellik algısını etkilemektedir. Aynı zamanda meslekte bulunan
sivil örgütlerin yetkilerinin sınırlı olması alınan kararların merkezi organ tarafından alınması ve
denetlenmesi sonucunu çıkarmakta, bu nedenle öğretmenlik bir meslek olarak görülmemektedir. Bu
durumda öğretmenler sistem uygulayıcısı teknisyen olarak algılanmaktadır (Güven, 2015). Bununla birlikte
aynı okulda görev yapan öğretmenlerin farklı çalıştırma yöntemleri de karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada
2019-2020 Eğitim-Öğretim yılında Tokat ilinde Hayat Boyu Öğrenme Kurumlarında görev yapan Kadrosuz
usta-öğreticilerin profesyonellik düzeylerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara
yanıt aranmıştır:
1. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılık gösterir mi?
2. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri medeni durumlarına göre farklılık gösterir mi?
3. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri öğrenim durumlarına göre farklılık gösterir mi?
4. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri kıdemlerine göre farklılık gösterir mi?
5. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri yaşlarına göre farklılık gösterir mi?
6. Kadrosuz Usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri çalıştıkları alana göre farklılık gösterir mi?
YÖNTEM
Bu çalışma Betimsel tarama modeli modeliyle gerçekleştirilmiştir. Tarama modelleri, geçmişte ya
da halen var olan bir durumu var olduğu gibi betimlemeyi amaçlayan araştırmalara uygun bir modeldir
(Karasar, 2007).
EVREN VE ÖRNEKLEM
Araştırmanın evrenini Tokat Merkez ve 11 ilçesinde bulunan halk eğitimi merkezleri ve Olgunlaşma
Enstitüsü oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise, tabakalı örnekleme yöntemi ile merkez ve ilçelerde
seçilen 250 kadrosuz usta öğreticiden oluşmaktadır. Tabakalı örnekleme, evrendeki alt grupların
örneklemde temsil edilmelerinin garanti altına alındığı bir örneklemedir (Balcı, 2007).
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
Çalışmada kişisel bilgi formu ve İlgan, Aslanargün ve Shaukat (2015) tarafından geliştirilen
Öğretmenlik mesleği profesyonellik ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 9 boyuttan ve 46 maddeden oluşmaktadır.
445
Ölçeğin açımlayıcı faktör analizi, öğretmenlik mesleğinin profesyonelliği ölçeğinin 9 boyuttan
oluşabileceğini ve boyutların açıkladığı varyansın ise % 58,96 olduğunu ortaya koymuştur. Doğrulayıcı
faktör analizi makul düzeylerde uyum indeksleri vermiştir. Profesyonellik ölçeğinin Alpha güvenirlik katsayı
,93 şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu sonuca bakılarak ölçeğin güvenilir olduğu söylenebilir.
VERİLERİN ANALİZİ
Araştırmada kullanılan ölçek verileri usta öğreticilere uyguladıktan sonra, veriler kontrol edilerek
dijital ortamına aktarılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 24.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Sonuçlar
frekans, ortalama değer ve standart sapma ile gösterilmiştir. Veri analizinde betimsel istatistiklerden,
normal dağılım durumuna uygun olması nedeniyle (boyutlar arası çarpıklık basıklık değerlerinin +1… -1
arasında olması) bağımsız gruplar t-testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) analizinden yararlanılmıştır.
Ölçeklere, usta öğreticiler tarafından verilen yanıtlara göre elde ettikleri puanların cinsiyet ve medeni
durum özelliklerine göre farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için t-testi kullanılmıştır. Yaş, kıdem,
öğrenim durumu ve alan özelliklerinden elde edilen puanların alt boyutlara göre farklılık gösterip
göstermediği ise One–Way ANOVA ile test edilmiştir.
BULGULAR
Usta öğreticilerin yanıtlarından elde edilen bulgular aşağıda tablolar halinde sunulmaktadır.
Verilere ilişkin betimsel istatistikler Tablo 1’de verilmektedir.
Tablo 1. Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Boyutlar N X Ss Madde Sayısı
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet 250 4,15 ,54 13
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı 250 3,61 ,70 9
Mesleki Bağlılık 250 3,44 ,46 5
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma 250 4,01 ,60 3
Mesleki Disiplin 250 4,14 ,61 4
Mesleki Gelişim 250 4,05 ,66 3
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven 250 4,18 ,57 3
Mesleğin Önemine İlişkin Algı 250 4,12 ,64 3
Mesleki Özerklik 250 3,56 ,81 3
Toplam 250 3,91 ,45 46
Tablo 1 incelendiğinde usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri "Öğretmen Kalitesi ve Mesleki
Hassasiyet" alt boyutunda X=4.15; "Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı" alt boyutunda X=3.61;
"Mesleki Bağlılık" alt boyutunda X=3.44; " Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma" alt boyutunda X=4.01; "
Mesleki Disiplin " alt boyutunda X=4.14; "Mesleki Gelişim" alt boyutunda X=4.05; "Kamuoyunun Mesleğe
Duyduğu Güven" alt boyutunda X=4.18; "Mesleğin Önemine İlişkin Algı" alt boyutunda X=4.12;" Mesleki
Özerklik" alt boyutunda X=3.56; tüm ölçek için profesyonellik düzeylerinin X= 3,91 olduğu saptanmıştır.
Buna göre, usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri en yüksek ortalama X=4.18 kamuoyunun
mesleğe duyduğu güven alt boyutunda “Tamamen” gerçekleşmiştir. En düşük ortalama X=3.44 "Mesleki
Bağlılık" alt boyutunda “Tamamen” düzeyindedir. Usta Öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri
446
toplamda ise (X=3,91) “Tamamen” düzeyinde olduğu görülmektedir.
Tablo 2. Cinsiyet Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Cinsiyet N Mean t sd p
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
Kadın 213 4,18 2,14 248 ,033
Erkek 37 3,97
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
Kadın 213 3,68 3,69 248 ,000
Erkek 37 3,22
Mesleki Bağlılık Kadın 213 3,46 2,19 248 ,029
Erkek 37 3,28
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
Kadın 213 4,02 1,19 248 ,235
Erkek 37 3,90
Mesleki Disiplin Kadın 213 4,16 ,85 248 ,391
Erkek 37 4,06
Mesleki Gelişim Kadın 213 4,06 ,73 248 ,464
Erkek 37 3,98
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
Kadın 213 4,21 2,00 248 ,046
Erkek 37 4,00
Mesleğin Önemine İlişkin Algı Kadın 213 4,11 -,74 248 ,455
Erkek 37 4,19
Mesleki Özerklik Kadın 213 3,63 3,35 248 ,001
Erkek 37 3,15
Toplam Kadın 213 3,94 2,88 248 ,004
Erkek 37 3,72
Tablo 2 incelendiğinde cinsiyet değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri öğretmen kalitesi ve mesleki hassasiyet, kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki
algısı ve mesleki özerklik alt boyutlarında kadın usta öğreticilerin lehine anlamlı farklılık göstermektedir.
Ölçeğin diğer boyut puanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Tablo 3. Medeni Durum Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Medeni Durum N X t Sd p
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
Bekar 92 4,10 -1,012 248 0,31
Evli 158 4,17
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
Bekar 92 3,49 -2,019 248 0,04
Evli 158 3,68
Mesleki Bağlılık Bekar 92 3,41 -,644 248 0,52
Evli 158 3,45
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
Bekar 92 3,92 -1,654 248 0,09
Evli 158 4,05
Mesleki Disiplin Bekar 92 4,09 -,981 248 0,33
Evli 158 4,17
447
Mesleki Gelişim Bekar 92 4,06 ,101 248 0,92
Evli 158 4,05
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
Bekar 92 4,07 -2,195 248 0,03
Evli 158 4,24
Mesleğin Önemine İlişkin Algı Bekar 92 4,13 ,164 248 0,87
Evli 158 4,12
Mesleki Özerklik Bekar 92 3,44 -1,754 248 0,08
Evli 158 3,62
Tablo 3 incelendiğinde medeni durum değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı ile kamuoyunun mesleğe duyduğu
güven alt boyutlarında evli usta öğreticilerin lehine anlamlı farklılık göstermektedir. Ölçeğin diğer boyut
puanları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p>0.05).
Tablo 4. Öğrenim Durumu Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
N x ss df F Sig. Post Hoc
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
1-İlkokul 19 4,38 ,40 4 3,331 0,011 5<1
2-Ortaokul 17 4,13 ,58 245 5<3
3-Lise 76 4,21 ,53 249
4-önlisans 74 4,19 ,53
5-Lisans 64 3,96 ,59
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
1-İlkokul 19 3,93 ,54 4 14,787 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 3,79 ,64 245 5<2
3-Lise 76 3,82 ,59 249 5<3
4-önlisans 74 3,72 ,69 5<4
5-Lisans 64 3,09 ,67
Mesleki Bağlılık 1-İlkokul 19 3,61 ,40 4 6,230 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 3,37 ,37 245
3-Lise 76 3,61 ,59 249
4-önlisans 74 3,37 ,37 4<3
5-Lisans 64 3,27 ,33 5<3
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
1-İlkokul 19 4,12 ,62 4 3,010 0,019 5<3
2-Ortaokul 17 3,92 ,55 245
3-Lise 76 4,15 ,61 249
4-önlisans 74 4,02 ,60
5-Lisans 64 3,81 ,60
Mesleki Disiplin 1-İlkokul 19 4,52 ,61 4 4,177 0,003 5<1
2-Ortaokul 17 4,41 ,37 245
3-Lise 76 4,20 ,66 249
4-önlisans 74 4,05 ,58 4<1
5-Lisans 64 4,00 ,60
Mesleki Gelişim 1-İlkokul 19 4,08 ,77 4 3,059 0,017 5<2
2-Ortaokul 17 4,43 ,50 245
448
3-Lise 76 4,16 ,65 249
4-önlisans 74 3,99 ,61
5-Lisans 64 3,89 ,70
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
1-İlkokul 19 4,43 ,40 4 10,304 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 4,54 ,31 245 5<2
3-Lise 76 4,32 ,52 249 5<3
4-önlisans 74 4,17 ,57 5<4
5-Lisans 64 3,85 ,61
Mesleğin Önemine İlişkin Algı
1-İlkokul 19 4,31 ,75 4 0,95 0,432 -
2-Ortaokul 17 4,27 ,44 245
3-Lise 76 4,04 ,63 249
4-önlisans 74 4,12 ,70
5-Lisans 64 4,13 ,60
Mesleki Özerklik 1-İlkokul 19 3,98 ,50 4 10,02 0,000 5<1
2-Ortaokul 17 3,78 ,73 245 5<2
3-Lise 76 3,71 ,77 249 5<3
4-önlisans 74 3,67 ,74 5<4
5-Lisans 64 3,05 ,85
Tablo 4 incelendiğinde öğrenim durumu değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda
mesleğin önemine ilişkin algı boyutu dışında bütün boyutlarda istatiksel açıdan anlamlı farklılık
bulunmuştur. Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu saptamak amacıyla yapılan Tukey testine göre
öğretmen kalitesi ve mesleki hassasiyet boyutunda ilkokul (X=4,38) ve lise (X=4,21) mezunlarının
Öğretmenlik profesyonellik düzeyleri lisans mezunlarına (X=3,96) göre daha yüksek olduğu saptanmıştır
(p>0.05). Kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı, kamuoyunun mesleğe duyduğu güven ve mesleki
özerklik boyutlarında lisans mezunlarının puan ortalamasının diğer gruplardan daha düşük olduğu
görülmüştür. Mesleki bağlılık boyutunda lisans mezunlarının (X=3,27) puan ortalamasının ilkokul (X=3,61)
ve lise (X=3,61) mezunlarına göre daha düşük olduğu saptanmıştır. Üst düzey bilgi ve beceriye sahip olma
boyutunda lise mezunlarının (X=3,27) lisans mezunlarına göre daha yüksek profesyonellik düzeyine sahip
olduğu görülmüştür. Mesleki disiplin boyutunda ilkokul mezunlarının profesyonellik düzeyi (X=4,52)
önlisans (X=4,05) ve lisans (X=4,00) mezunlarına göre daha yüksek bulunmuştur. Mesleki gelişim
boyutunda ortaokul (X=4,43) mezunlarının lisans (X=3,89) mezunlarına göre profesyonellik düzeylerinin
daha yüksek olduğu görülmüştür.
Tablo 5. Kıdem Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Kıdem N Mean SS df F Sig. Post Hoc
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
1- 0-4 yıl 146 4,13 ,58 4 1,66 0,16
2- 5-9 yıl 46 4,19 ,44 245
3- 10-14 yıl 25 3,97 ,60 249
4- 15-19 yıl 21 4,31 ,48
5- 20-24 yıl 12 4,37 ,43
449
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
1- 0-4 yıl 146 3,57 ,71 4 1,27 0,28
2- 5-9 yıl 46 3,72 ,66 245
3- 10-14 yıl 25 3,48 ,69 249
4- 15-19 yıl 21 3,67 ,73
5- 20-24 yıl 12 3,93 ,81
Mesleki Bağlılık 1- 0-4 yıl 146 3,43 ,48 4 0,25 0,91
2- 5-9 yıl 46 3,48 ,46 245
3- 10-14 yıl 25 3,38 ,27 249
4- 15-19 yıl 21 3,49 ,45
5- 20-24 yıl 12 3,47 ,62
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
1- 0-4 yıl 146 3,98 ,62 4 0,64 0,63
2- 5-9 yıl 46 4,07 ,62 245
3- 10-14 yıl 25 3,95 ,56 249
4- 15-19 yıl 21 4,10 ,53
5- 20-24 yıl 12 4,19 ,64
Mesleki Disiplin 1- 0-4 yıl 146 4,09 ,65 4 1,80 0,13
2- 5-9 yıl 46 4,15 ,60 245
3- 10-14 yıl 25 4,11 ,57 249
4- 15-19 yıl 21 4,42 ,50
5- 20-24 yıl 12 4,40 ,41
Mesleki Gelişim 1- 0-4 yıl 146 4,00 ,71 4 1,85 0,12
2- 5-9 yıl 46 4,01 ,64 245
3- 10-14 yıl 25 4,12 ,47 249
4- 15-19 yıl 21 4,40 ,54
5- 20-24 yıl 12 4,17 ,63
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
1- 0-4 yıl 146 4,16 ,59 4 2,91 0,02 1<5
2- 5-9 yıl 46 4,22 ,57 245 3<5
3- 10-14 yıl 25 3,99 ,49 249
4- 15-19 yıl 21 4,27 ,59
5- 20-24 yıl 12 4,64 ,30
Mesleğin Önemine İlişkin Algı
1- 0-4 yıl 146 4,11 ,67 4 1,92 0,11
2- 5-9 yıl 46 4,07 ,59 245
3- 10-14 yıl 25 3,99 ,70 249
4- 15-19 yıl 21 4,32 ,53
5- 20-24 yıl 12 4,50 ,41
Mesleki Özerklik 1- 0-4 yıl 146 3,55 ,82 4 0,43 0,79
2- 5-9 yıl 46 3,62 ,82 245
3- 10-14 yıl 25 3,39 ,79 249
4- 15-19 yıl 21 3,62 ,87
5- 20-24 yıl 12 3,67 ,79
Tablo 5 incelendiğinde kıdem değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven boyutu dışında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır.
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven boyutunda farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu saptamak
amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre (0-4 yıl) (X=4,16) ve (10-14 yıl ) kıdeme (X=3,99) sahip olan usta
450
öğreticilerin ve (20-24 yıl) kıdeme (X=4,64) sahip olan usta öğreticilere göre profesyonellik düzeylerinin
daha düşük bulunmuştur.
Tablo 6. Yaş Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
Yaş N Mean Ss df F p Post Hoc
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
1-18-24 Yaş 29 4,15 ,71 6 1,046 0,396 -
2-25-29 Yaş 53 4,13 ,55 243
3-30-34 Yaş 38 4,09 ,57 249
4-35-39 Yaş 44 4,20 ,49
5-40-44 Yaş 38 4,05 ,57
6-45-49 Yaş 28 4,16 ,51
7-50-54 Yaş 20 4,40 ,40
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
1-18-24 Yaş 29 3,68 ,93 6 1,203 0,305 -
2-25-29 Yaş 53 3,52 ,74 243
3-30-34 Yaş 38 3,66 ,57 249
4-35-39 Yaş 44 3,62 ,80
5-40-44 Yaş 38 3,47 ,62
6-45-49 Yaş 28 3,61 ,62
7-50-54 Yaş 20 3,94 ,48
Mesleki Bağlılık 1-18-24 Yaş 29 3,53 ,63 6 0,634 0,703 -
2-25-29 Yaş 53 3,48 ,54 243
3-30-34 Yaş 38 3,38 ,44 249
4-35-39 Yaş 44 3,37 ,36
5-40-44 Yaş 38 3,40 ,39
6-45-49 Yaş 28 3,51 ,39
7-50-54 Yaş 20 3,44 ,47
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
1-18-24 Yaş 29 4,07 ,76 6 0,349 0,910 -
2-25-29 Yaş 53 4,01 ,67 243
3-30-34 Yaş 38 3,95 ,64 249
4-35-39 Yaş 44 4,04 ,51
5-40-44 Yaş 38 3,92 ,57
6-45-49 Yaş 28 4,05 ,48
7-50-54 Yaş 20 4,10 ,62
Mesleki Disiplin 1-18-24 Yaş 29 4,07 ,73 6 2,894 0,010 2<7
2-25-29 Yaş 53 3,92 ,68 243
3-30-34 Yaş 38 4,26 ,57 249
4-35-39 Yaş 44 4,24 ,51
5-40-44 Yaş 38 4,06 ,74
6-45-49 Yaş 28 4,26 ,34
451
7-50-54 Yaş 20 4,45 ,39
Mesleki Gelişim 1-18-24 Yaş 29 3,97 ,77 6 1,494 0,181 -
2-25-29 Yaş 53 3,89 ,71 243
3-30-34 Yaş 38 4,11 ,58 249
4-35-39 Yaş 44 4,09 ,64
5-40-44 Yaş 38 4,04 ,67
6-45-49 Yaş 28 4,15 ,52
7-50-54 Yaş 20 4,35 ,70
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
1-18-24 Yaş 29 4,20 ,65 6 1,290 0,263 -
2-25-29 Yaş 53 4,06 ,67 243
3-30-34 Yaş 38 4,09 ,58 249
4-35-39 Yaş 44 4,25 ,55
5-40-44 Yaş 38 4,18 ,54
6-45-49 Yaş 28 4,30 ,49
7-50-54 Yaş 20 4,38 ,38
Mesleğin Önemine İlişkin Algı
1-18-24 Yaş 29 4,25 ,62 6 3,698 0,002 5<6
2-25-29 Yaş 53 3,96 ,72 243 5<7
3-30-34 Yaş 38 4,17 ,67 249
4-35-39 Yaş 44 4,19 ,57
5-40-44 Yaş 38 3,82 ,59
6-45-49 Yaş 28 4,38 ,47
7-50-54 Yaş 20 4,37 ,58
Mesleki Özerklik 1-18-24 Yaş 29 3,69 ,87 6 0,591 0,737 -
2-25-29 Yaş 53 3,50 ,86 243
3-30-34 Yaş 38 3,48 ,87 249
4-35-39 Yaş 44 3,60 ,78
5-40-44 Yaş 38 3,43 ,83
6-45-49 Yaş 28 3,65 ,79
7-50-54 Yaş 20 3,72 ,56
Tablo 6 incelendiğinde yaş değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik
düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda mesleki disiplin ve
mesleğin önemine ilişkin algı boyutları dışında anlamlı farklılık saptanmamıştır. Farklılığın hangi gruplar
arasında olduğunu saptamak amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre mesleki disiplin boyutunda 50-54
arası yaşında olan usta öğreticilerin (X=4,45), 25-29 yaş arası usta öğreticilere (X=3,92) göre daha yüksek
puan ortalaması olduğu görülmüştür. Mesleğin önemine ilişkin algı boyutunda 40-44 yaş arası usta
öğreticilerin (X=3,82) 45-49 yaş arası (X=4,38) ve 50-54 yaş arası (X=4,37) usta öğreticilere göre
profesyonellik düzeyleri düşük olduğu saptanmıştır.
Tablo 7. Branş Değişkenine Göre Kadrosuz Usta Öğreticilerin Öğretmenlik Profesyonellik Düzeyleri
452
Branş N Mean SS df F Sig. Post Hoc
Öğretmen Kalitesi ve Mesleki Hassasiyet
1-Mesleki 113 4,25 ,50 3 2,289 0,079
2-Genel 76 4,10 ,52 246
3-Sanat 28 3,99 ,65 249
4-Spor 33 4,08 ,64
Kamuoyunun ve Üst yönetimin Mesleki Algısı
1-Mesleki 113 3,74 ,62 3 4,376 0,005 3<1
2-Genel 76 3,57 ,78 246
3-Sanat 28 3,22 ,71 249
4-Spor 33 3,60 ,69
Mesleki Bağlılık 1-Mesleki 113 3,50 ,48 3 1,395 0,245
2-Genel 76 3,42 ,43 246
3-Sanat 28 3,31 ,48 249
4-Spor 33 3,41 ,46
Üst Düzey Bilgi ve Beceriye Sahip Olma
1-Mesleki 113 4,05 ,60 3 1,729 0,162
2-Genel 76 4,07 ,58 246
3-Sanat 28 3,85 ,68 249
4-Spor 33 3,87 ,63
Mesleki Disiplin 1-Mesleki 113 4,25 ,60 3 3,168 0,025 3<1
2-Genel 76 4,10 ,54 246
3-Sanat 28 3,88 ,75 249
4-Spor 33 4,14 ,64
Mesleki Gelişim 1-Mesleki 113 4,14 ,64 3 2,574 0,055
2-Genel 76 3,93 ,64 246
3-Sanat 28 3,90 ,83 249
4-Spor 33 4,18 ,60
Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
1-Mesleki 113 4,31 ,54 3 5,639 0,001 3<1
2-Genel 76 4,18 ,52 246 3<2
3-Sanat 28 3,85 ,76 249
4-Spor 33 4,07 ,54
Mesleğin Önemine İlişkin Algı 1-Mesleki 113 4,14 ,64 3 0,800 0,495
2-Genel 76 4,17 ,60 246
3-Sanat 28 3,95 ,67 249
4-Spor 33 4,13 ,72
Mesleki Özerklik 1-Mesleki 113 3,68 ,77 3 1,885 0,133
2-Genel 76 3,52 ,85 246
3-Sanat 28 3,45 ,79 249
4-Spor 33 3,33 ,88
Tablo 8 incelendiğinde branş değişkenine göre kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü ANOVA sonucunda
453
kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı, mesleki disiplin ve Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven
boyutları dışında anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). Farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu
saptamak amacıyla yapılan Tukey testi sonucuna göre kamuoyunun ve üst yönetimin mesleki algısı
boyutunda mesleki alanda görev yapan usta öğreticilerin (X= 3,74) öğretmenlik profesyonellik düzeyleri
sanat alanında görev alan usta öğreticilere göre (X= 3,22) daha yüksek olduğu görülmüştür. Aynı şekilde
Mesleki Disiplin boyutunda mesleki alanda görev yapan usta öğreticilerin (X= 4,25) öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri sanat alanında görev alan usta öğreticilere göre (X= 3,88) daha yüksek
bulunmuştur. Kamuoyunun Mesleğe Duyduğu Güven boyutunda ise sanat alanında görev yapan usta
öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri (X= 3,85) mesleki (X= 4,31) ve genel (X= 4,18) alanda
görev yapan usta öğreticilere göre daha düşük olduğu saptanmıştır.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırma bulguları incelendiğinde usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri toplamda
ise “Tamamen” düzeyinde olduğu görülmektedir. Bu sonuç usta öğreticilerin profesyonel olarak
mesleklerini sürdürdüklerine yönelik olarak düşündüklerini göstermektedir. Çelik Yılmaz (2017) yaptığı
çalışmada Öğretmenlerin mesleki profesyonellik düzeylerine yönelik algılarının yüksek düzeyde olduğunu
saptamıştır. Bu araştırma sonuçları ile örtüşmektedir. Kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik
profesyonellik düzeyleri cinsiyet değişkeni açısından öğretmen kalitesi ve mesleki hassasiyet, kamuoyunun
ve üst yönetimin mesleki algısı ve mesleki özerklik alt boyutlarında kadın usta öğreticilerin lehine anlamlı
farklılık göstermektedir. Yılmaz ve Altınkurt (2015) yaptıkları çalışmada katılımcıların mesleki profesyonellik
alt boyutlarından, kişisel gelişim ve kuruma katkı ile ilgili görüşleri cinsiyete göre kadın öğretmenler lehine
farklılık göstermektedir. Bu araştırma sonuçlarını kısmen desteklemektedir. Kadrosuz usta öğreticilerin
öğretmenlik profesyonellik düzeyleri medeni durum değişkenine göre yalnızca kamuoyunun ve üst
yönetimin mesleki algısı ile kamuoyunun mesleğe duyduğu güven alt boyutlarında evli usta öğreticilerin
lehine farklılık göstermektedir. Fakılı (2019) öğretmenlerin mesleki profesyonellik algılarının profesyonellik
ölçeğinin toplamında ve tüm alt boyutlarında medeni durum değişkenine göre farklılık göstermediği
sonucuna ulaşmıştır. Bu araştırmanın sonucunu kısmen desteklemektedir.
Kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri öğrenim durumu değişkenine göre
mesleğin önemine ilişkin algı boyutu dışında gruplar arasında farklılık saptanmıştır. Çelik Yılmaz (2017)
yaptığı çalışmada öğretmenlerin profesyonellik düzeyleri ile öğrenim durumu değişkenine göre anlamlı
farklılık olmadığı sonucuna ulaşmıştır.
Kadrosuz usta öğreticilerin öğretmenlik profesyonellik düzeyleri yaş değişkeni açısından Çelik
(2015) yaş değişkeni ile öğretmenlerin mesleki profesyonelliğe yönelik görüşleri arasında anlamlı bir
farklılık olmadığı sonucuna ulaşmıştır.
Kadrosuz usta öğreticilerin mesleki yeterlilikleri ve öğretim becerilerinin arttırılması için onlara
sistemli çalışma olanağı sunulmalıdır. Böylelikle mesleki bağlılık düzeyleri yükselecek olup
profesyonelliklerine katkı sağlayacaktır.
Hayat boyu öğrenme kurumlarının çalışma sistemleri şeffaflaştırılmalıdır. Usta öğreticilerin eğitimci
olabilme koşullarının standartları yükseltilmelidir. Bu konuda mesleki eğitim merkezleri kanun ve
454
yönetmelikleri gözden geçirilmelidir. Ayrıca usta öğreticilerin dönem ortasında hizmet içi eğitimden
geçirilmeli ve bu dönemde de ücretleri ödenmelidir. Böylelikle kurslar arası oluşan farklı ve eksik
öğrenmelerin önüne geçilecektir.
Mesleki disiplini sağlama noktasında denetim görevlilerine nitelikleri ölçebilen, adil standart
formlar verilmelidir. Bu şekilde mesleki özerklik tanınan usta öğreticilerin değerlendirilmeleri sağlanacaktır.
Bu çalışmada kadrosuz usta öğreticilerin profesyonellik düzeyleri çeşitli değişkenler açısından
incelenmiştir. Bu konulara ilişkin nitel uygulamalar yapılarak öğretmen görüşleri detaylı bir şekilde ortaya
konulabilir.
KAYNAKÇA
Altan, M. Z. (2017). Profesyonel öğretmenliğe doğru. Ankara:Pegem Yayıncılık
Altınkurt, Y, Yılmaz, K. (2014). Öğretmenlerin mesleki profesyonelliği ile iş doyumları arasındaki ilişki. Sakarya University Journal of Education , 4 (2) , 57-71
Balcı, A.(2007). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara:Pegem Akademi.
Çelik Yılmaz, D. (2017). Mesleki Profesyonellik ile Öğretmen Liderliğine Yönelik Öğretmen Algıları Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bolu.
Çelik, M. (2015). Öğretmenlerin Mesleki Profesyonelliği ile Tükenmişlikleri Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Kütahya.
Fakılı, A. (2019). Mesleki profesyonellik ve işbirlikçi iklime yönelik öğretmen algıları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bolu.
Güven, D. (2010). Profesyonel bir meslek olarak Türkiye’de öğretmenlik. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 27(2), 13-21.
Hargreaves, A. 2000. Four ages of professionalism and professional learning. Teachers and Teaching 6: 151–82.
İlgan, A., Aslanargün, E., ve Shaukat, S. (2015). Developing teacher professionalism scale: Validation and reliability study/Öğretmenlik mesleği profesyonellik ölçeği geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 11(4), 1454-1474.
Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara:Nobel Yayıncılık.
Kaya, H. E. (2015). Türkiye’de halk eğitimi merkezleri. International Journal of Sport Culture and Science, 3(Special Issue 3), 268-277.
Kuşaksiz, A. (2011). Kadrosuz usta öğreticilerin sosyal güvenlik hakları. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 23-35.
Pehlivan, K. B. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının sosyo-kültürel özellikleri ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları üzerine bir çalışma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 151-168.
455
456
UZAKTAN EĞİTİM UYGULAMALARINA İLİŞKİN HAZIRLANAN EYLEM PLANININ
FARKLI DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ
Yusuf ALTUNHAN97, Ramazan ÖZKUL98, Dilek KIRNIK 99
ÖZET
Ülkemizdeki salgın nedeniyle tüm eğitim kurumları uzaktan eğitim sistemine geçmiştir.
Bakanlığımız EBA TV kanalları ve EBA dijital platformunu öğrencilerimizin öğrenme ihtiyaçlarına uygun
olarak kısa sürede yapılandırmış ve öğrencilerin erişimine açmıştır. Tüm eğitim camiasının virüsün neden
olduğu sosyal ve psikolojik sorunlarla mücadele etmesi, iyi olma halini devam ettirmesi, dijital araçlarla
öğrenme ihtiyacının karşılanması amacıyla Malatya İl Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından Salgın Eylem Planı
hazırlanmıştır. Bu plan; öğrenci, öğretmen, veli, eğitim yönetimi odağında tüm eğitim kurumlarımızda (okul
öncesi, ilkokul, ortaokul, lise, halk eğitim, mesleki eğitim, özel eğitim) uzaktan eğitim uygulamalarının
nitelikli olarak devam etmesi yönünde birçok konuyu açıklamakta ve önemli noktalarda öneriler
sunmaktadır. Eylem planında, öğrencilerin uzaktan eğitim aracılığıyla akademik öğrenmeleri yanında, alan
uzmanları tarafından belirlenen sanatsal, sportif, kültürel etkinliklere ve rehberlik çalışmalarına
katılmalarına yönelik çalışmalar yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı; uzaktan eğitim faaliyetlerinin etkili bir
şekilde yürütülmesi için öğretmenlerimizin süreç boyunca dikkat etmeleri gereken konuları “iletişim ve
erişim, ders anlatım ve aktarım, ölçme ve değerlendirme, geri bildirim ve takip” boyutlarında belirtmektir.
Çalışma kapsamında görüşme ve doküman analizi yöntemleri kullanılmış, elde edilen veriler içerik analizi
ile yorumlanmıştır. Öğretmenlerin “İnternet ve Erişim” boyutunda internet kullanım durumu olmayan
öğrencilerin eğitime entegrasyonun sağlanması, sistemsel yoğunluktan dolayı sorun yaşayan öğrencilere
teknik destek sağlanması, derse katılım sağlayamayan öğrencilerin tespit edilmesi ve gerekli önlemlerin
alınması; ders anlatım ve aktarım boyutunda öğretmenlerin öğrencilerin tüm online öğrenme sürecinde
diyalog esasına dayalı etkileşimli bir yolu kullanmaları; ölçme ve değerlendirme boyutunda farklı yaş
gruplarında alternatif değerlendirme yöntemleri kullanılarak öğrencilerin performanslarını sergilemeleri
için fırsat verilmesi; geri bildirim ve takip boyutunda uzaktan eğitim sürecinin tamamının gözlemlenmesi
için öğrenme yaşantıları dışında kendilerindeki gelişim sürecinin de farkında olmaları önemsenmiştir.
Anahtar kelimeler: Uzaktan Eğitim, Eylem Planı, EBA.
ANALYSIS of the ACTION PLAN PREPARED for DISTANCE EDUCATION APPLICATIONS in terms of
DIFFERENT VARIABLES
ABSTRACT
Due to the epidemic in our country, all educational institutions have switched to the distance education
system. Our Ministry has structured the EBATV channels and the EBA digital platform in a short time in
97
Öğretmen, MEB, Malatya [email protected] 98
Uzm.Öğretmen, MEB, Malatya, [email protected] 99
Dr. Öğretmen, MEB, Malatya, [email protected]
457
accordance with the learning needs of our students and made them accessible to students. The Outbreak
Action Plan was prepared by the Malatya Provincial Directorate of National Education in order to ensure
that the entire education community struggles with the social and psychological problems caused by the
virus, maintains its well-being, and meets the need for learning with digital tools. This plan; Student,
teacher, parent, education management focus, explains many issues regarding the continuation of
distance education practices in all our educational institutions (pre-school, primary school, secondary
school, high school, public education, vocational education, special education) and offers suggestions on
important points. In the action plan, besides the academic learning of students through distance
education, there are activities aimed at participating in artistic, sports, cultural activities and guidance
activities determined by field experts. The aim of this study is; To specify the issues that our teachers
should pay attention to throughout the process in order to conduct distance education activities
effectively in the dimensions of "communication and access, lecture and transfer, measurement and
evaluation, feedback and follow-up". Interview and document analysis methods were used within the
scope of the study, and the data obtained were interpreted with content analysis. Ensuring the integration
of students who do not have internet usage in the "Internet and Access" dimension of teachers to
education, providing technical support to students who have problems due to systemic intensity,
identifying students who cannot participate in the course and taking necessary measures; teachers' use of
an interactive way based on dialogue in the entire online learning process of the students in terms of
lecture and transfer; giving opportunities for students to demonstrate their performance by using
alternative assessment methods in different age groups in terms of assessment and evaluation; In order to
observe the whole distance education process in the feedback and follow-up dimension, it is important to
be aware of their own development process as well as their learning experiences.
Keywords: Distance Education, Action Plan, EBA
GİRİŞ
Dünyayı tehdit eden salgın, geçmişten günümüze kadar gelen sınıf içi ve sınıf/okul dışı yapılan eğitsel
uygulamaların dijital ortama taşınma oranının artmasına sebep olmuştur. Virüsün yayılma hızını düşürmek,
eğitim çağındaki öğrencilerimizin ve eğitimcilerimizin hayatını tehlikeye atmamak gibi önceliklerimiz,
okullarda yüz yüze verilen eğitimin uzaktan öğretim sistemiyle yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Eğitim
uygulamaları, zaman ve mekân sınırlaması olmadan öğrencilerin ve öğretmenlerin okula gelme
zorunluluğunu ortadan kaldıran bir uygulama olan uzaktan eğitim aracılığıyla yapılmaktadır. Uzaktan
eğitim; teknolojik araçların etkin kullanımıyla çeşitli eğitimsel yöntemler ve teknikler aracılığı ile zaman ve
mekân zorunluluğu olmadan sekron ya da asekron olarak eğitim faaliyetlerinin yürütülmesidir (Akdemir,
2011; Bozkurt, 2017; İşman, 2011; Özbay, 2015; Özyürek vd. 2016).
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından kurulan EbaTv, Eba İnternet Platformu ulusal boyutta öğrencilerin eğitim
ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Ancak erişim imkânlarına bağlı olarak yaşanan sistemsel sorunlar, öğrenme
durumlarındaki bireysel farklılıklar, öğrencilerle birebir ilgilenme fırsatının olmayışı gibi nedenler, ulusal
düzeyde uygulanan uzaktan eğitim uygulamaları ile birlikte yerel düzeyde de bir uygulamayı gerekli
kılmıştır. Bu kapsamda akademik çalışmalarla öğrencilerin öğrenmelerine devam etmelerini sağlamak,
rehberlik çalışmalarıyla var olan kaygının azaltılması ile birlikte motivasyonu arttırmak ve mesleki
458
çalışmalarla eğitimcilerin öğretme durumlarındaki öğrenme eksikliklerinin giderilmesi noktasında etki
düzeyini arttırmak hedeflenmiştir.
İçinde bulunduğumuz salgın sürecinde, uzaktan eğitim ile öğrencimizin bulundukları dönem itibari ile
öğrenme kazanmalarını sağlamak, öğretmen ve öğrencilerin fiziksel olarak birbirlerinden uzak olduğu
ortamlarda öğrencilerin izole olmuşluk duygusunu azaltmak, etkileşimi ve iletişimi arttırarak sosyal
bulunuşluk ve aidiyet duygularını artırmak oldukça önemlidir. Öğrenciler ve öğretmenler fiziksel olarak
uzakta oldukları için kendilerini izole olmuş hissetmektedirler. Uzaktan eğitim ile sunulacak destek
hizmetleri öğrencilere ihtiyaç duydukları zaman, ihtiyaç duydukları yerde destek sağlayarak izole olmuşluk
duygusunu gidermeye yardımcı olacaktır. Bu bakımdan öğrenci kendini sisteme ait hissettiği sürece
motivasyonu artacaktır.
Uzaktan eğitim sürecinde kullanılan EBA Canlı ders, EBA TV ve diğer dijital araçların daha etkin
kullanılmasını sağlamak ve öğrenme süreçlerinin daha etkileşimli hale getirilmesi amacıyla “Salgın Süreci
Eylem Planı” geliştirilmiştir. Temel eğitim ve ortaöğretimdeki tüm öğrenci ve öğretmenlerin uzaktan eğitim
metotlarını etkili kullanmasını sağlamak, var olan şartlarda nitelikli eğitim süreçlerinin planlaması ve
uygulaması için imkân ve ortam oluşturmak, eylem adımlarının takip edilmesiyle öğrenmeye engel olacak
tüm sorunları çözmek amacıyla yapılan eylem planı; planın gerekçesi, kapsamı, görev ve sorumlulukları,
izleme bölümü ve destekleyici unsurlar başlıklarında beş bölümden oluşmaktadır.
Uzaktan eğitimde öğretmenlerin süreç boyunca dikkat etmeleri gereken konuları belirlemek, yaşanabilecek
olumsuz durumlar ve riskler, bu sorunlar ve risk durumlarının yaşanması durumunda çözüm önerisi
geliştirmek amacıyla “İletişim ve Erişim”, “Ders Anlatım ve Aktarım”, “Ölçme-Değerlendirme”, “Geri
Bildirim ve Takip” olmak üzere dört başlık ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı; uzaktan eğitim faaliyetlerinin
etkili bir şekilde yürütülmesi için öğretmenlerin online öğrenme süreci boyunca dikkat etmeleri gereken
konuları “iletişim ve erişim, ders anlatım ve aktarım, ölçme ve değerlendirme, geri bildirim ve takip”
boyutlarında belirtmektir.
YÖNTEM
Çalışma kapsamında uzaktan eğitimin özellikleri ve uygulama ilkelerine ilişkin doküman analizi yapılmıştır.
Var olan sorunların tespit edilmesi ve eylem planının oluşturulması için farklı kademelerde çalışan farklı
branşlardan öğretmenlerle online görüşmeler yapılmış, Ar-Ge online sistemden veriler çekilmiştir. Elde
edilen veriler içerik analizi ile yorumlanmıştır. Yıldırım ve Şimşek’in (2013, 259) belirttiği gibi araştırma
kapsamında birbirine benzeyen veriler belirli kavramlar ve temalar kapsamında bir araya getirilerek
düzenlenip var olan durum daha anlaşılır hale getirilmiştir.
BULGULAR
İletişim ve Erişim Boyutu İle İlgili Bulgular
Online işlemler bünyesinde oluşturulan veritabanı ile tüm okullarda erişim sağlayamayan öğrenciler ve
nedenlerini içeren veriler yorumlandığında erişim sağlayamayan öğrencilerin EBA canlı ders ve EBA TV ye
erişimlerini sağlamak için aşağıdaki tedbirlerin alınması önemli görülmektedir.
1. Okullarda maddi imkanı olmayan, sınırlı erişime sahip olan çocuklar tespit edilmelidir.
459
2. Erişim sağlayacak aygıtı bulunmayan öğrencilere milli eğitim müdürlüğü bünyesinden sağlanacak tablet,
TV ve uydu cihazıyla destek sunulmalıdır.
3. İnternet erişimi için öncelikle ikamet edilen evin bulunduğu yakın alandan başlayarak aynı binada
internet erişimi olan başka bir evin paylaşımı ile sınırsız erişim sağlanmalıdır.
4. Okulların internet erişimleri kablosuz erişime açılarak yakın çevrede yer alan ailelerin erişimi
sağlanmalıdır. (İhtiyaç duyulan okullarda daha geniş alana kablosuz erişimi sağlayacak teknik altyapı
kurulmalıdır.)
5. Yerel belediyelerin sağladığı kablosuz alan oluşturma cihazları erişime ihtiyaç duyulan en yoğun yerlere
kurulmalıdır.
6. İmkânı kısıtlı olan aileler tespit edilerek salgın dönemi kapsamında okul aile birlikleri, hayırsever
destekleri ve sponsorlar aracılığı ile internet abonelikleri yapılmalıdır.
7. EBA canlı ders esnasında yoğunluk sebebi ile yapılamayan derslerin işlenmesi için öğretmenlerin diğer
uzaktan konferans ve ders imkanı sunan (Zoom, Google Meet, Adobe Connect gibi) platformlar etkin
kullanılarak eksik kalan dersler tamamlanmalıdır.
8. Sınıf düzeyinde online derse katılan ve katılmayan öğrenciler takip edilerek var olan durum hakkında
veliler bilgilendirilmelidir.
Erişime bağlı sorunların en aza indirilmesi ve mevcut durumda kullanılan online ve mobil iletişim
araçlarının aktif ve verimli kullanımı için öğrenciler ile kurulacak iletişimde farklı içeriklerde öneriler
geliştirilmiştir. Bunlar:
İletişim Kurma ve Erişim Sağlamada Kullanılacak Araçlar
Yaşanabilecek Aksaklıklar / Riskler
Çözüm Önerisi
EBA EBA sisteminin çok yoğun olmasından dolayı erişim sıkıntısı yaşanabilir.
EBA kullanıcı sayfasından öğrencilere mesaj ve bildirim yoluyla iletişim kurulabilir. Böylece öğrencilerin EBA üzerindeki kişisel sayfalarının aktif kullanımı sağlanabilir. Ayrıca öğretmen, öğrenci ve velilerin sistem kullanım saatlerine riayet ederek ders takibini yapması gerekebilir.
Whatsapp, Viber, Google Hangouts gibi anlık mesajlaşma araçları
Bu uygulamalar mobil cihaz gerektirdiğinden şahsi telefonu olmayan öğrencilere erişim sürecinde etkili olmayabilir.
Veli telefonuna ilgili duyurular gönderilerek öğrenciye iletimi konusunda teyit almak gerekir.
Zoom, Adobe Connect, İnstagram ve youtube canlı
*Öğrenci ve öğretmenler erişim sorunu yaşayabilirler.
*Öğrenciler ve öğretmenlerin erişim sorunları belirlenerek
460
yayın *Öğrenci, öğretmen veya veli internet araçlarını etkili kullanamayabilirler. *İnternet paketi yeterli olmayabilir. *İnternet araçlarını kesinlikle kullanamayacak aileler olabilir. *Ücretsiz uygulamaların reklam içermesi ve bu reklamlar yoluyla istenmeyen durumların oluşmasına neden olunabilir (dolandırıcılık, kişisel verilerin ele geçirilmesi v.b.) *Havaların ısınmasıyla birlikte özellikle tarımsal üretim faaliyetlerinde bulunan ailelerinin çocuklarını tarlada çalıştırması derse katılımı düşürebilir. *Okul ve öğretmen tarafından önerilen web sayfalarının yasaklı, ücretli vb. gibi her türlü sorunlar okul ve öğretmene ait olacağı için dikkat edilmelidir.
teknik destek eğitimi verilmelidir. Canlı yayına katılamayanlar için kayıt yapılarak, paylaşım sağlanmalıdır. *Eğitimin tüm bileşenlerinin etkili kullanabileceği web tabanlı iletişim araçları tercih edilmelidir. Ayrıca araçların kullanımını açıklayan rehberler hazırlanabilir. * EBA kullanımı için verilen 8 GB göz önünde bulundurulmalı veya hiç imkanı olmayan çocuklar için okul aile birliği aracılığı ile ek paket alınmalıdır. *Maddi zorluklar yaşayan aileler tespit edilerek okul yönetimine bildirilmeli, ilçe MEM veya İl MEM aracılığı ile süre boyunca temin edilecek tablet sağlanmalıdır. * Öğretmen, öğrenci ve velilere gerekli bilgilendirilmeler yapılarak kişisel bilgilerin paylaşılmaması özellikle vurgulanmalı, programların veya internet sağlayıcının aile modu özelliği aktifleştirilmelidir. *Çalışma zorunda olan öğrenciler için erişim saati öğrencilerin özelliklerine göre ayarlanmalıdır. *Öğrenci ve velilere önerilecek web sayfalarının yasaklı, ücretli olmadığından emin olunmalıdır.
Mail aracılığı ile iletişim kurulması
Öğrenciler aktif olarak mail hesaplarını kontrol etmeyebilir. Öğrencilerin mail hesabı olmayabilir.
Öğrencilere gerekli bilgilendirmenin mail üzerinden yapılacağı duyurusu veli aracılığı veya anlık mesajlaşma uygulamalarından yapılmalıdır. Mail hesabı kullanmayan öğrencilerin
461
tespiti yapılarak mail hesabı oluşturulmalıdır. Ayrıca mail kullanımı ile ilgili bilgilendirici doküman gönderilmelidir.
Ders Anlatım ve Aktarım
Uzaktan eğitimde, eğitim-öğretim süreçleri diyalog esasına dayalı olarak etkileşimli uygulanmalıdır. Bu
kapsamda öğretmenlerin öğrenci merkezli dijital öğrenme durumlarını planlanmasında uygulaması
gereken adımlar şunlardır:
1- Öğretmenler öğretim öncesinde öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyini belirlemek için ölçme yapmalıdır.
Ölçme sonucunda ön öğrenme eksikliği olan öğrencilere yönelik asenkron video, çalışma kağıdı, etkinlikler
hazırlanarak ya da mevcut dokümanlar önererek öğrencilerin eksikliklerini giderilmesine destek
sağlanmalıdır.
3- Öğretmenler yeni işlenecek konu ile ilgili mümkünse grupla yapılabilecek araştırma görevi ya da konu ile
bağlantı kurulabilecek günlük hayattan bir durum içeren video ya da farklı dokümanları öğrenciler ile
paylaşılmalıdır.
4. Senkron dersten önce öğrenciler yapacakları etkinlikler ile ilgili geri bildirim almalıdırlar. Ardından
anlatılacak konu asenkron olarak video veya farklı bir etkinlikle aktarılmalıdır (Hazırlanacak bilgi paketiyle
öğrencilerden konu ile ilgili notlar alarak canlı derse hazırlık yapmaları istenmelidir.). Ders mümkün
olduğunca öğrencileri düşünmeye sevk edecek bir kaç soruyla bitirilmelidir. Öğrenciler anlamadıkları ya da
merak ettikleri noktaları öğretmene senkron dersten önce iletmelidir. Ardından ölçme aracı hazırlanmalı ve
öğrenci cevapları alınmalıdır.
4-Dersler senkron olarak da yapılabilir. Senkron derste öncelikle öğretmen ve öğrenciler bir kaç dakika
sohbet edebilirler. Sonrasında asenkron dersten sonra öğrencilerinden gelen sorular öğretmen tarafından
yanıtlanır. Yapılan ölçmenin sonucunda kazanımın anlaşılmayan yönlerine yönelik etkinlikler yapılmalıdır. O
esnada öğrencilerden gelen sorular yanıtlanmalıdır. Asenkron dersin sonunda sorulan sorular hakkında
konuşulmalı ve bu sorular yanıtlanmalıdır. Ders, bir sonraki konuyla ilgili sorular sorularak bitirilmelidir.
5- Canlı dersin sonunda tekrar ölçme işlemi yapılarak öğrencilere ve ailelere geri bildirim verilmelidir. Bu
adımlar izlenirken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
● Paylaşılan içerikler öğrencileri yıldıracak kadar zor olmamalıdır.
● Paylaşılan ders videoların süresi çok uzun olmamalıdır.
● Senkron dersin süresi çok uzun olmamalıdır.
● Akış öğrenciler tarafından kolay takip edilebilmelidir.
● Yönergeler çok net olmalıdır.
● Senkron derste malzeme gerektiren bir etkinlik yapılacaksa malzeme listesi önceden öğrencilerle
paylaşılmalıdır.
● Senkron derste soru cevap, tartışma ortamları yaratmak önemlidir. Öğrencilerin problem çözüm
yolları ve kendi fikirleri üzerine kurulu tartışmalar yapmaları için ortam hazırlanmalıdır.
● Senkron derste anında geri bildirim sağlayacak, kavram haritası üzerinden konu bütünlüğünü
öğrencinin görmesine imkan tanıyacak, öğrencilerin birbirleri arasında etkileşimi destekleyecek
çeşitli web 2.0 araçları etkin kullanılmalıdır.
462
● Web araçlarının öğrenciler tarafından kolay bir şekilde kullanılması için gerekli bilgilendirmeler
ders öncesinde sağlanmalıdır.
● Öğretim sürecinde farklı öğrenme biçimlerine sahip çok sayıda öğrencinin bulunduğu dikkate
alınmalı ve bu nedenle kullanılan öğretim yöntemleri çeşitlendirilmeli, bilginin sunumunda farklı
eğitim ortamlarından yararlanılmalı ve kavramsal ve deneyimsel bilginin dengelenmesini
önerilmektedir.
● Senkron dersten sonra öğrencinin pekiştirme yapması amacıyla asenkron çalışma yapılması
önerilmektedir. Bu çalışma, kitap veya çalışma kağıdı üstünde bir çalışma da olabilir. Kitap ve
çalışma kağıtlarının çözümü de mutlaka asenkron sistemde olmalıdır. Pratik yapmak için web
tabanlı oyunlar paylaşılabilir.
● Farklı seviyedeki öğrenciler için asenkron içerikler zenginleştirilmelidir. Tüm çalışmalar gönüllülük
esasına dayalı olmalı ve çalışmalar öğrencileri aşırı zorlayacak ve süreçten uzaklaştıracak türden
olmamalı, müfredatın yetiştirilme kaygısından uzakta kazanımı pekiştirecek temel düzeyde
çalışmalara yer verilmelidir.
● Müfredat konuları olabildiğince özü kapsayacak şekilde ele alınmalıdır. Kazanımların kritik olması,
önem derecesi, ard arda olması gibi farklı açılardan değerlendirilerek yeni bir kazanım akışı
hazırlanmalıdır.
● Tek branş çalışmaları ile birlikte disiplinlerarası öğretim de tasarlanabilir. Birden fazla branş
öğretmeni bir araya gelerek belirli kazanımlar için öğretimi birlikte tasarlayabilir. Etkinlikler asekon
hazırlanıp çeşitli branş öğretmenleri senkron dersi birlikte yapabilir.
Ders anlatım ve aktarım boyutuna ilişkin eğitim sürecinde etkin kullanılabilir öneriler sunulmuştur.
Bunlar:
Ders Anlatım ve Aktarım Yöntemi
Yaşanabilecek Aksaklıklar Çözüm Önerisi
Dijital araçlarla düz anlatım yönteminin etkin kullanılması
Düz anlatım yöntemi ekran süresi uzadıkça öğrenci dikkat süresini azaltacağından etkileşim düzeyini düşürür. Bu durum da öğrenmenin gerçekleşmemesine neden olabilir.
*Öğretmen uzaktan eğitim sürecinde kısa zaman dilimlerinde farklı yöntem ve teknikleri kullanmalıdır. *Öğretmenin bilişim araçları ile yönetilen derslerde (ders öncesi materyal paylaşımı yapmak, Eba tv anlatımına bağlı olarak dersleri planlamak gibi çalışmalarla) anlatımını kısa tutarak işbirlikçi öğrenme ortamı oluşturulmalıdır. Konuşularak, tartışılarak ve uygulayarak öğrencilerin öğrenme sürecine etkin katılımları sağlamalıdır.
463
Derslerin anlatımında öğrencinin keşfederek eğlenceli öğrenme süreci yaşaması için grup odaklı aktivitelere, oyun içerikli uygulamalara, drama çalışmalarına yer verilmesi
İnternet uygulamalı çalışmalarda bu süreçlerin sergilenmesi zaman ve emek noktasında zor olabilir.
Öğrencilere verilecek aile destekli çalışmalar ile öğrenme yaşantısı eğlenceli olacaktır. Kullanılacak platformlarda öğrencileri gruplara ayırarak etkinlik tasarımı yapılabilir. Bu alanda çalışmalar yapılabilecek birçok mobil uygulama ve web 2.0 aracı bulunmaktadır.
Gerçek zamanlı ders uygulaması
*Eba Tv ile birlikte çok fazla ders yükü oluşabilir. *Öğrenme durumlarının her yönünün ekranda gerçekleşmesi zor olabilir.
Çevrimiçi çalışma olanağı sunulmalıdır. Etkileşimli metinsel ileti gönderme ve sohbet etkileşimi sağlanabilir. Öğrencilerin önemli noktaları hatırlayabilmelerine yardımcı olmak için tekrar ve özet yapılması sağlanabilir.
Ertelenmiş (eş zamansız) zamanlı ders uygulaması
Öğrencilerin teknoloji kullanım düzeyinin yeterli olmaması teknik sorunlara yol açabilir.
Yapılan ders kayıtlarınde code sorunu olmayacak ve her video oynatıcısında açılabilir nitelikte kaydedilmelidir. Video boyutları olabildiğince küçük tutulmalı, öğrencinin internet kotası göz önünde bulundurulmalıdır. Ders videoları drive gibi bulut alanlarına atılarak paylaşım sağlanabilir.
İnternet telefon teknolojisini kullanarak ders yapılması
Herkesin telefon ve internete erişimde sıkıntı yaşaması kaynaklı sorunlar oluşabilir. Konuşmanın uzaması ders sıkıcı hale getirebilir. Öğrenciler ailesinin telefonunu kullanıyorsa uzun süre meşgul edebilir.
Kısa zamanlı etkinlik uygulamalarında tercih edilmeli, saati ve süresi önceden tanımlamalı, öğrenci ve velilere önceden duyurulmalıdır. Her öğrencinin internet erişimi olduğu durumlarda kullanıma uygundur. Discord uygulaması kullanılarak gerçekleştirilebilir.
Canlı Yayın ders uygulamaları Herhangi bir zaman dilimi süresince, kötü bir görüntü kalitesiyle, ekranında konuşan kişiyi dinlemek ve izlemek yorucu olabilir. İnternet erişimi
Veli bilgilendirmesinin ders öncesinde yapılması, bu durumda olan öğrencilerin anlayışla karşılanması, böyle durumlarda öğrencilerin
464
kısıtlı kullanıcılar için güç olabilir. Ev ortamın ders dinlemeye müsait olmayabilir.
mikrofon ve kamera kapatmasına olanak tanınmalıdır.
Bulut teknolojisi kullanılarak tüm ders içerikleri öğrencilerin ulaşabileceği alana koyulması
Öğrenciler ve veliler bulut teknolojisi hakkında bilgi sahibi olmayabilir.
Öğrencilere veya velilere gmail hesabı açarak, google drive içerisine ders içerikleri eklenebilir.
Ölçme/Değerlendirme;
Ölçme ve değerlendirme çalışmaları; öğretim etkinliklerinin değerlendirilmesi, program hedeflerinin
değerlendirilmesi, kuralların değerlendirilmesi, organizasyonun değerlendirilmesi ve etkililiğin
değerlendirilmesi amacıyla öğretim öncesi, sırası ve sonrası olmak üzere sürekli yapılmalıdır. Bu kapsamda
aşağıdaki ilkeler göz önünde tutulmalıdır (Duran ve Öztürk, 2019; McMillan, 2015)
● Öğrenme faaliyetlerinin etkili bir şekilde devam etmesi ve öğrencilerinin gelişim durumlarının
tespit edilmesi amacıyla okulöncesi, ilkokul, ortaokul ve lisede tüm öğrenme alanlarına özgü
(bilişsel, duyuşşal, psikomotor) ölçme ve değerlendirme yöntemleri/araçları kullanılmalıdır.
● Okulöncesi eğitim düzeyinde süreç temelli yaklaşımla veli desteği alınarak ölçme ve değerlendirme
araçları kullanılmalıdır. Bu kapsamda beceri temelli etkinlikler, öğrenci performanslarının veli ile
gözlemlenmesi yapılabilir.
● İlkokulda bilişsel alan kazanımlarına yönelik; etkinlik bazlı erişi düzeyi belirleme, ödev takip
çizelgesi verileri, sözlü uygulamalar, proje çalışmaları, elektronik portfolyo, kontrol listeleri, öz
değerlendirme formu, akran değerlendirme formu ve öğrenme günlükleri kullanılabilir.
● Ortaokul düzeyinde bilişsel alan kazanımlarına yönelik; başarı düzeyini belirlemek için yazılı
yoklama, sözlü sınavlar, kısa cevaplı testler, çoktan seçmeli testler, eşleştirmeli testler, performans
değerlendirme, proje çalışmaları, e-portfolyo, kontrol listeleri, öz değerlendirme formu, akran
değerlendirme formu, grup değerlendirme, öğrenme günlükleri ve drama kullanılabilir.
● Lise düzeyinde ise ortaokul düzeyindeki araçların kullanımı yanında forum-tartışma kullanılabilir.
● Her düzeydeki öğrencilerin duyuşsal alan kazanımları için gözlem, anket, ölçek, kontrol listeleri;
psikomotor kazanımları için drama, okuma ve şiir dinletileri, sergi, konser, uygulama videolarının
paylaşımı ve sunum kullanılabilir.
● Bilişsel alandaki gelişim düzeyini belirlemek için ilkokullarda etkinlik bazlı düzey belirleme çalışması
ile birlikte öğrencinin düzeyi hakkında öğretmen ve veli görüşleri alınabilir; ortaokul ve liselere
yönelik başarı test uygulanabilir. Duyuşsal alandaki gelişim düzeyi için her öğrenci kademesine
uygun olarak seçilen beklenti ve memnuniyet ölçekleri, tutum ölçekleri kullanılabilir.
● Bakanlığımızın resmi yazısında belirtildiği gibi yaşanan süreçte öğrencilerin hak kaybına
uğramaması için her öğrenci bir üst kademeye geçecektir. Ancak öğrencilerin bir üst sınıfa
geçmedeki başarı düzeyini eğitim kurumları belirleyecektir. Bu kapsamda öğrencilerin birinci
dönemdeki gelişim düzeyleri/başarı seviyeleri ile birlikte öğrencinin derse(sisteme) girme sıklığı,
465
sanal derste aktif olma durumu, verilen sorumlulukları yerine getirme düzeyi, düzey belirleme
araçlarındaki gelişim durumu kriterleri göz önüne alınabilir.
Uzaktan eğitim sürecinde uygulanabilecek ölçme araçları ve olası durumlara ilişkin aşağıda öneriler
verilmiştir. Bunlar:
Ölçme-Değerlendirme Yöntemi
Yaşanabilecek Aksaklıklar Çözüm Önerisi
Portfolyo değerlendirme uygulaması
Öğrencilerin gerçek gelişimini ve öğrenmelerini aktif olarak izlenemeyebilir. Öğrenciler kendilerine verilen performans çalışmalarını başkalarına yaptırabilirler. Öğrenciler bazı testlerde öz değerlendirmelerini doğru yansıtmayabilirler
Öğrenciler, dokümanlarını çoklu ortam unsurlarından yararlanarak çeşitli formatların kullanımını (resimler, grafikler, sesler, filmler, metinler vb.) sunarak devamlı gelişimi ve değişimi yansıtmalıdırlar. Portfolyoya ilişkin genel performansı (portfolyonun yapısı, öğrencinin içerisinde bulunduğu gelişim süreci ve performansta en son ulaşılan düzey) değerlendirme sürecine yönelik bir dereceli puanlama anahtarı tasarlanmalıdır. Bu dereceli puanlama anahtarı öğrencilere de bildirilmelidir. EBA da her öğrenci için portfolyo oluşturulabilmektedir. Öğretmenlerin bu alanı etkin kullanmaları özendirilmelidir.
Yazılı Sınavlar E-öğrenme için iyi bir değerlendirme süreci olmayabilir.
Yazılı sınavların internet ortamında cevabının alınabilmesi için açık uçlu soru ya da çoktan seçmeli testler kullanılabilir. Öğrenciden gelen cevaplar bir veritabanı veya dosyada tutulabilir. Öğrenciler EBA üzerinden yaprak testler gönderilmek suretiyle performans değerlendirmeleri yapılabilmektedir.
Akran Değerlendirme Öğretmenin süreç dışında olması objektif değerlendirmede sorunlar
Öğrenci tarafından hazırlanan araştırma, ödev ve proje gibi çalışmaların kendi arkadaşları
466
oluşturabilir. tarafından değerlendirilmesine imkan sağlanmalıdır. Öğrenciler akran değerlendirme yaparken, arkadaşlarının yapmış olduğu çalışmaları kendi çalışmaları ile kıyaslayarak ve alternatif bir bakış açısı kazanmaları sağlanmalıdır. Öğrencilerin arkadaşları tarafından değerlendirilmesi ve geribildirim alması öğrencinin öğrenme sürecine olumlu katkı sağlayabilir.
Dijital araçlar etkin kullanılarak ders sonu veya konu sonunda değerlendirme yapılması
Öğrenciler farklı kaynakların desteği ile değerlendirmeyi doğru yansıtamayabilir.
Kahoot, mentimeter, wordcloud gibi web 2.0 araçları etkin kullanılarak süreçte daha etkili bir şekilde ölçme etkinliği yapılmalıdır.
Geri Bildirim ve Takip
Uzaktan eğitim sürecinde geri bildirim sürecinin verimliliği açısından önemlidir. Geri bildirim verilmesinin
ilkeleri şunlardır (Kayalı vd., 2019):
● Öğrencilere verilecek geri bildirimin anlaşılması kolay olmalıdır.
● Uzaktan öğrenme sürecinde ders aktarım ya da sonraki ödevlerin takipleri süresince verilen geri
bildirim öğrenmenin tüm yönlerini kapsamalıdır.
● Geri bildirim öğrencilerin bir sonraki durumda kendilerini nasıl geliştirebilecekleri ile ilgili ipuçlarını
içermelidir.
● Öğrencilere verilecek geri bildirim, öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılama için yapıcı ve kişiye özel
olmalıdır.
● Süreçte verilecek geri bildirimler, öğrencilerin yanlışları ile ilgili açıklamaları ayrıntılı olarak
sunmalıdır.
● Geri bildirim, öğrencilerin performanslarını nasıl geliştirebileceklerine ilişkin net bir rehberlik
sunmalıdır.
● Geri bildirim zamanında öğrenciye sunulmalıdır.
Uzaktan eğitim sürecinde geri bildirim ve takip boyutuna ilişkin aşağıda öneriler verilmiştir. Bunlar:
Geribildirim Alma - Takip Yöntemi
Yaşanabilecek Aksaklıklar Çözüm Önerisi
Talimat geliştirme Öğrencilerin gerekli olan her bir hedef ve kazanımı öğrenememiş olmalarından kaynaklı sorunlar yaşanabilir.
Öğrenciler yalnızca yeterince ulaşamadığı hedefleri destekleyen öğrenme kaynaklarına yönlendirilmeli ve
467
her öğrencinin çalışma yapması gereken süre kısaltılmalıdır.
Ölçme Online derslerin takip edilememesinden veya dersin anlaşılamamasından kaynaklı ölçme işlemi etkili olarak yapılamayabilir.
Öğrencilere online platformlar üzerinden o hafta izlenen derslerle ilgili ölçme aracı uygulanması ve geribildirim sağlanmalıdır.
Öğrenme Günlüğü Öğrenciler aktif olarak derse katılamadıklarında günlük tutamayabilir ya da günlük tutmak istemeyebilirler.
Öğretmenler, öğrencilerini izlediği derslerle ilgili notlar tutmaları ve bu notları paylaşmaları konusunda cesaretlendirmelidir.
Telekonferans Her öğrencinin bireysel olarak farklı öğrenme süreçlerinden kaynaklı öğrenme eksiklikleri olabilir.
Telekonferans yöntemi ile grup sinerjisi oluşturabilir ve küçük gruplar halinde kısa süreli oturumlar daha etkili olabilir.
Öğrencilere yönelik online ortamdan yazılı olarak (kısa cevaplı, açık uçlu, çoktan seçmeli) ölçme araçlarının geliştirilmesi
Öğrenciler ölçme araçlarını kullanamayabilir ya da ölçme kriterleri yeterince karşılanmamış olabilir.
Ders içeriklerine yönelik ölçme araçları konusunda öğrenciler bilgilendirilmeli, yeterince başarı elde edilemeyen kazanımlar tekrar ele alınmalıdır.
Öğrencilerle gelişimleri hakkında canlı görüşmeler yapılması
Her öğrencinin bireysel olarak farklı öğrenme eksiklikleri olabilir ya da canlı paylaşım yapmak konusunda çekimser kalabilirler.
Telekonferans yöntemi hem bireysel hem de grup olarak birlik beraberlik hissi oluşturulmalı ve öz ve akran değerlendirme yapılmalıdır.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırma verilerine göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiş, alan çalışmaları ile tartışılmış ve gerekli öneriler
geliştirilmiştir.
● Tüm okullarda erişim sağlayamayan öğrenciler için; maddi sıkıntıları olan öğrencilere elektronik
araçların temin edilmesi, sınırsız internet erişim imkanının sağlanması, EBA dışında diğer online
platformların etkin kullanılması gibi tespitler yapılmıştır. Özyürek vd. (2016) yaptığı araştırmasında
ders takibine engel olan en önemli sebebin internet bağlantısının kesilmesi olduğunu belirlemiştir.
Bu konuda internet altyapısı ile ilgili gerekli çalışmalar yapılarak tüm bireylerin internet alt yapısı ile
eğitimlere erişimlerinin sağlanmasına imkan tanınmalıdır.
● Ders anlatım ve aktarım sürecinde; öğretmenlerin öğrenci merkezli dijital öğrenme durumlarını
planlanması, sekron veya asekron biçimde dersleri etkin şeklide tasarlaması, ölçme değerlendirme
468
işlemlerini verimli yapması, müfredat konuları olabildiğince amaca uygun olarak sadeleştirilmesi ve
tek branş çalışmaları ile birlikte disiplinlerarası öğretim tasarlanmasına ilişkin tespitler yapılmıştır.
Akdemir (2011) öğrenci ihtiyaçlarına cevap vermek üzere, tamamen veya kısmen internet
üzerinden verilen eğitimin belli bir standart düzeyine sahip olması gerektiğini vurgulamıştır.
Bozkurt (2017) yeni teknolojilerin uzaktan eğitim süreçlerine entegrasyonu ile öğrenme içerik ve
süreçlerinin daha da zenginleşmesi gerektiğini ifade etmiştir. Özbay (2015) uzaktan eğitim
sürecinde sadece metin tabanları içerikler (elektronik kitap, ders notu vb.) değil, görsel ve işitsel
olarak öğrencilerin ilgisine çekebilecek içeriklerde (video, ses, animasyon, simülasyon vb.)
geliştirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu kapsamda içerik geliştirmek amacıyla eğitimcilere e-
içerik geliştirme eğitimleri verilmeli ve ders anlatım süreci zenginleştirilmelidir.
● Ölçme ve değerlendirme çalışmaları kapsamında; öğretim etkinliklerinin değerlendirilmesi,
program hedeflerinin değerlendirilmesi, ders uygulama kuralların değerlendirilmesi,
organizasyonun değerlendirilmesi ve etkililiğin değerlendirilmesi amacıyla öğretim öncesi, sırası ve
sonrası olmak üzere sürekli yapılması ve bilişsel, duyuşşal, psikomotor yönlerde gelişim durumların
tespit edilmesine ilişkin ölçme ve değerlendirme yöntemleri/araçları kullanılması yönünde tespitler
yapılmıştır. Anderson &Dron (2011) bireysel ya da grupla öğrenmede birey “öğrenme etkililiği”
üzerine kendini değerlendirdiğinde ve “nasıl daha etkili öğrenebileceğine” ilişkin uygulama adımları
geliştirdiğinde bilişselci, davranışçı, yapılandırmacı ve bağlantısalcı teorilerin de yardımı ile uzaktan
eğitime ilişkin anlayışını büyük ölçüde artırılabilecektir. Bu bağlamda öncelikler öğrencilerin kendi
öğrenme gelişimleri hakkında düşünmeleri, öğretmelerin farklı zamanlarda farklı içeriklerde
değerlendirme yaklaşımlarını kullanmaları önerilmektedir.
● Geri bildirim ve takip boyutunda; geri bildirim vermenin ilkeleri açıklanarak talimat geliştirme,
alternatif ölçme işlemlerinin yapılması, öğrenme günlüğü hazırlama ve online platformları etkin
kullanma başlıklarında tespitler yapılarak öğrencinin gelişimine açık alanlarının desteklemesi için
tespitler yapılmıştır. Zawacki-Richter (2009) yaptığı çalışmada uzaktan eğitimde öncelikli dikkat
gerektiren öğrenci destek hizmetleri, eşitlik ve erişim, etkileşimli multimedya gibi sekiz araştırma
alanlarından biri olarak değerlendirmeyi vurgulamıştır. Uzaktan eğitim faaliyetleri, gelişen
dünyadaki küresel sistemde önemli bir yer tutmakta, değişen ve sürekli gelişen alanlarda uzaktan
eğitimin rolü, öğrenci destek hizmetleri, değerlendirme, eğitim teknolojileri ve öğretim tasarımı
gibi konulara yönelik “katılımcılık ve kapsayıcılık” ilkesi gereği etkili uygulamalar planlanmalıdır. Çetin vd. (2004) internet destekli öğretimi tartışma tabanlı, esnek, sonuca yönelik ve süreçte
öğrencilerin bağımsız olması yönleri ile etkili bulmaktadır. Bu kapsamda öğrencilerin bağımsız
öğrenmelerine yönelik bilgilendirme notları hazırlanarak gelişimleri takip edilmelidir.
KAYNAKÇA
Akdemir, Ö. (2011). Yükseköğretimimizde uzaktan eğitim. Journal of Higher Education and Science, 1(2), 69-71.
Anderson, T., & Dron, J. (2010). Three generations of distance education pedagogy. The International Review of Research in Open and Distributed Learning, 12(3), 80-97.
469
Bozkurt, A. (2017). Türkiye’de uzaktan eğitimin dünü, bugünü ve yarını. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 3(2), 85-124.
Covid 19 Salgın Süreci Eylem Planı (2020)
https://malatya.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_05/06201320_Eylem_planY_05.05.2020.pdf
Çetin, Ö., Çakıroğlu, M., Bayılmış, C. ve Ekiz, H. (2004). Teknolojik gelişme için eğitimin önemi ve internet destekli öğretimin eğitimdeki yeri. The Turkish Journal of Educational Technology, 3(3), 144-147.
Duran, E. ve Öztürk, E. (2019). Türkçe öğretiminde ölçme ve değerlendirme, H. Akyol ve A. Şahin (Ed.), Türkçe öğretimi. (263-286), Ankara: Pegema Yayıncılık.
İşman, A. (2011). Uzaktan eğitim. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Kayalı, B., Balat, Ş., Kurşun, E. ve Karaman, S. (2019). Lisansüstü eğitimde etkili ve nitelikli geribildirim. Journal of Instructional Technologies & Teacher Education, 8(1), 10-20.
McMillan, J.H. (2015). Sınıf İçi Değerlendirme (Çev. A. Arı). Konya: Eğitim Yayınevi
Özbay, Ö. (2015). Dünyada ve Türkiye’de uzaktan eğitimin güncel durumu. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(5), 376-394.
Özyürek, A., Bedge, Z., Yavuz, N.F. ve Özkan, İ. (2016). Uzaktan eğitim uygulamasının öğrenci bakış açısına göre değerlendirilmesi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 595-605.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Zawacki-Richter, O. (2009). Research Areas in Distance Education: A Delphi Study. International Review of Research in Open and Distance Learning, 10(3). http://www.irrodl.org/index.php/irrodl/article/view/674
470
REKABET ORTAMININ ÖĞRETMENLERİN DAVRANIŞSAL VE DUYGUSAL
DURUMLARINA ETKİSİ
Türkan ARGON100, Deniz SARIBUDAK101
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, rekabet ortamında çalışmanın lise öğretmenleri üzerindeki davranışsal ve
duygusal etkilerini belirlemektir. Nitel araştırma deseniyle yürütülen araştırmanın çalışma grubunu, 2019-
2020 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Üsküdar ilçesindeki Anadolu liselerinde çalışan 32 öğretmen
oluşturmaktadır. Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmış, içerik ve betimsel analiz
yapılmıştır. Araştırma sonuçları şu şekildedir: Rekabet ortamı öğretmenlerde hem olumlu hem de olumsuz
etkiler ortaya çıkarmaktadır. Rekabet, eğitim ortamında gelişimi destekleyip, harekete geçirici etkiler
oluşturduğu kadar olumsuz hisler oluşturma, değerleri zedeleme, bireyselleşme gibi olumsuz yaklaşım
biçimlerinin de ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bireysel anlamda rekabet, kişide güdülenme, olumlu
hissetme gibi pozitif sonuçlar kadar gergin olma, kişisel uzaklaşma gibi negatif sonuçlar da
oluşturabilmektedir. Rekabet karşı tarafı tetikleyip üretken olmasını sağlayabildiği gibi olumsuz
algılandığında kişisel ilişkileri bozup, verimsizleştirebilmektedir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda;
öğretmenlerin rekabet ortamına ilişkin algılarını olumlu yönde değiştirebilmek ve farkındalık yaratmak için
kişisel gelişim etkinlikleri düzenleme, okulun başarısını artırmada rekabeti fırsata dönüştürmek için
öğretmenleri tetikleyici çalışmalar başlatma ve farklı projeler tasarlama önerileri geliştirilmiştir.
Anahtar kelimeler: Rekabet ortamı, lise, öğretmen.
THE EFFECT OF THE COMPETITIVE ENVIRONMENT ON THE BEHAVIORAL AND EMOTIONAL POSITION OF THE TEACHERS
ABSTRACT
The aim of this study is to determine the behavioral and emotional effects of working in a competitive environment on high school teachers. The study group of the research conducted with a qualitative research design consists of 32 teachers working in Anatolian high schools in Uskudar county of Istanbul in the 2019-2020 academic year. The data were collected with a semi-structured interview form, and content and descriptive analysis were made. The results of the research are as follows: The competitive environment creates both positive and negative effects on teachers. Competition supports development in the educational environment and creates stimulating effects. At the same time, it causes the emergence of negative approaches such as creating negative feelings, damaging values, and individualization. Individual competition creates positive results such as motivation and feeling positive. However, it can also create negative consequences such as being nervous and personal alienation. Competition can trigger the collegue and make them productive, hwever when perceived negatively, it can disrupt personal relationships and make them inefficient. .Some of the suggestions developed in line with the results; organizing personal development activities in order to positively change teachers' perceptions of the competitive environment and to raise awareness, to initiate triggering activities for teachers to turn
100
Prof. Dr., Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, [email protected] 101
Doktora Öğrencisi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, [email protected]
471
competition into an opportunity to increase the success of the school, and to design different projects.
Keywords: Competitive environment, high school, teacher.
GİRİŞ
Yüksek performans sağlamanın etkili yollarından biri olan rekabet (Pınar, 1998), kavram olarak, yetersiz kaynakların ödül odaklı olarak paylaşıma sunulduğu bir ortamda, herhangi bir kayırmacılığa girilmeden, birtakım kurallara dayalı olarak çalışanların oynadığı bir oyun olarak tanımlanmaktadır (Korkmaz, 2008). Bireysel olarak oynanabildiği gibi en iyiyi ve güzeli ortaya çıkarmak amacıyla birlikteliğe dayalı bir yarışma olarak düşünülebilir. Rekabet bir oyun olarak düşünüldüğünde, oyunu meydana getiren parçaların yerini değiştirmek gerekecektir. Zira gerçek anlamda bir başarı elde etmenin yolu, oyunu istenildiği biçimde şekillendirmede yatmaktadır (Brandenburger, 2015). İş dünyasında kendiliğinden ortaya çıkan ve yoğun olarak yaşanan rekabet, günümüzde eğitim kurumlarında da varlığını göstermektedir. Özel sektörde daha yoğun yaşandığı söylense de devlet güvencesinde çalışmanın verdiği rahatlığa sahip olan kamu çalışanlarının da, eğitim ortamında işbirliğine dayalı bir rekabet içinde olduklarını söylemek mümkündür. Kurumlarda rekabet, çalışanlar arasındaki ilişkiler ve çalışma performansını artırabileceği gibi, beklenilen işbirliği de rekabeti doğurabilmektedir. Bu durumun altında yatan temel nedenlerden biri örgütlerde performansa dayalı ödüllendirmenin ayak seslerinin duyulmaya başlamasıyla birlikte, bireysel olarak başarı gösteren kişinin, kendine düşen payı elde etmek için rekabeti iç güdüsel olarak hissediyor olmasıdır. Ayrıca kurum içinde rekabet ortamında yer alan çalışanların ister istemez kendilerini yenileme gereği duymak zorunda kalmaları, bugün rekabetin olduğu ortamlara da dikkat kesilmeyi gerekli kılmaktadır (Yurttaş, 2015). Çünkü rekabet olumlu olduğu kadar olumsuz sonuçları da beraberinde getirebilmektedir.
Varoluşun ayrılmaz bir parçası olan rekabet, bir mücadele olarak ortaya çıkmakta ve çekişmeyi yaşayan bireylerden ayak uyduramayanın kaybetmesine neden olmaktadır. Kişiler arası bir çatışma yaşandığında ise rekabette bu durum kendisini daha çok göstermektedir. Ayrıca sınırsız rekabet ortamı yaratma mümkün değildir. Çünkü bu ortam birey açısından özgürlük anlamına gelse de toplumsal açısından pragmatik bir değişim içermektedir. Rekabetin üstün yönü bireysel özgürlük, özgün olma, girişimci bir ruh ve güvence sağlarken, bireyin enerjisini de ortaya çıkarmaktadır. Olumlu gibi görünse de bu durumun toplumun çıkarlarına nasıl hizmet edeceği, bir problemi ifade etmektedir (Park, 2017). Etkili rekabet yöntemlerini kullanan örgütler bugün daha başarılı olup (Petek, 2018), varlıklarını daha kolay devam ettirebilmektedir. Bu bakımdan ele alınış ve uygulanış şekline göre avantaj ve dezavantajları olan rekabet sürecine hem örgütsel hem de bireysel olarak önem vermek gerekmektedir.
Toplumun hemen hemen her bireyini ilgilendiren ve her köşesinde bulunan eğitim kurumlarının ise yaşanan değişimden ve rekabet ortamından etkilenmemesi mümkün değildir ve bu durumun göstergeleri yoğun olarak yaşanmaktadır. Ebeveyenlerin okullardan ve öğretmenlerden beklentilerinin artması, en iyi okul ve en iyi öğretmen arayışları, şartlarını zorlayarak çocuklarını özel okullara gönderme oranlarındaki artış, sınav sistemi ve okulların sınavlar aracılığıyla öğrencilerini en yüksek puanla okullara yerleştirme çabaları, Pisa gibi uluslararası sınavlar ve bu sınavlarda yapılan sıralamalarda üst sıralarda yer almaya yönelik kaygı ve tartışmalar yaşanan rekabetin hem gizli hem de açıkta olan göstergeleri kabul edilebilir. Okul çalışanları olan öğretmenler ise bilerek ya da bilmeyerek birbirleriyle rekabete girebilmekte, bu durum bazen avantaj sağlarken bazen de birtakım olumsuzlukların yaşanmasına neden olup, okul iklimini bozabilmektedir. Özel okullarda olduğu düşünülen rekabetin bugün kamu okullarında da olduğunun göz önünde bulundurulması, genellikle olumsuz anlam yüklenebilen bu kavramın süreç olarak doğru algılanıp
472
yönetilmesinin okullara sağlayacağı artıların farkında olunması, beklentilere uygun nesillerin de yetiştirilmesine ivme kazandıracaktır.
Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı, lise öğretmenlerinin görüşleri ışığında rekabet ortamında çalışmanın davranışsal ve duygusal etkilerini belirleyerek mevcut durumu ortaya koymak ve olumlu ya da olumsuz durumlara ışık tutarak gerekli önerilerde bulunmaktır.
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Araştırma nitel araştırmalar modellerinden olgubilim deseniyle yürütülmüştür. Fenomenolojik
yaklaşım olarak da ifade edilen bu yöntemde, yaşama dair günlük deneyimleri tanımlayan, olaya dair
olguları görünür kılmaya çabalayan tanımlayıcı fenomenleri seçip görme, inanma, hissetme, karar verme ve
değerlendirme yapma söz konusudur (Alacapınar ve Sönmez, 2016).
Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubunu, 2019-2020 eğitim-öğretim yılında İstanbul’un Üsküdar ilçesindeki
Anadolu liselerinde görev yapan 32 öğretmen oluşturmaktadır. Çalışma grubu araştırmanın amacı
doğrultusunda katılımcıların seçimi, araştırmacının yargısına bırakılan kasti örnekleme ile oluşturulmuştur
(Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu ve Yıldırım, 2010). Bu doğrultuda üniversiteye öğrenci yerleştirme
açısından rekabet ortamının olduğu düşünülen Anadolu Liselerindeki öğretmenlere ulaşılmıştır. Gerekli
açıklamalar yapılarak, bu öğretmenlerin rekabet ortamından etkilenmeleri dikkate alınmış ve gönüllü
öğretmenler çalışma grubuna dahil edilmiştir. Öğretmenlerin 23’ü kadın, 9’u erkektir. 15’i sözel, 13’ü
sayısal, 4’ü ise yetenek ve beceri derslerine giren öğretmenler olup, kıdem bakımından 1’i 1-5 yıl arası, 7’si
5-10 yıl arası, 19’u 10-20 yıl arası, 5’i 20 yıl ve üzeri kıdeme sahiptir.
Veri Toplama Aracı
Araştırmada öğretmenlerin mesleki rekabete yönelik görüşlerini belirlemek amacıyla, yarı
yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Formun geliştirilmesi sürecinde ilgili literatür taranarak
kavramsal çatı doğrultusunda sorular oluşturulmuş, iç geçerliliği için uzman görüşlerine başvurularak
hazırlanan form ile iki öğretmene ön uygulama yapılmıştır. Anlaşılmayan sorular tespit edilerek, form
yeniden düzenlenmiştir. Ardından tekrar eğitim yönetimi alanından bir öğretim görevlisi, bir araştırma
görevlisi ile lisede görevli bir öğretmenden görüşler alınarak, forma son şekli verilmiş ve görüşme soruları
katılımcılara sunulmuştur. Gönüllü katılım sağlayan lise öğretmenlerinden, formlar aracılığıyla veriler
toplanmıştır. Ardından araştırmacılar tarafından görüşme formları incelenerek görüş birliği ve görüş ayrılığı
olan kodlar belirlenmiştir. Araştırmanın güvenilirlik hesaplaması için Miles ve Huberman’ın önerdiği P
(Uzlaşma yüzdesi) = (Na (Görüş Birliği) / Na (Görüş Birliği) +Nd (Görüş Ayrılığı) x100 güvenirlik formülü
kullanılmıştır. Görüş ayrılığı çıkan kodlar üzerinde uzlaşmaya gidilmiş, % 100 görüş birliği sağlanmıştır
(Yıldırım ve Şimşek, 2018). Görüşme formunda öğretmenlere rekabet ortamıyla ilgili temel iki soru
sorulmuştur. Bu sorular şu şekildedir: 1. Eğitim ortamında rekabetin, olumlu ve olumsuz sonuçları
olduğunu düşünüyor musunuz? Bu sonuçlar neler olabilir? 2. Rekabet ortamında çalışmak, sizi ve
karşınızdaki kişiyi nasıl etkiliyor, açıklar mısınız?
473
Verilerin Analizi
Araştırma verileri betimsel analiz ve içerik analizi tekniğiyle çözümlenmiştir. Betimsel analiz, verilerin sistematik olarak düzenlenmesi sonucu, temalara bölünerek çarpıcı bir biçimde sunulduğu ve açıklık ilkesi temelinde yorumlandığı nitel araştırma yöntemi olup, oluşturulan çerçevede tematik olarak işlenen bulgular, tanımlanarak yorumlanmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2018). Temel ilkesi araştırma sorusuna yönelik hareket etmeye dayanan içerik analizi ise amaçlar dahilinde analiz etmeyi sağlayıp, araştırmada neyin ele alınması gerektiğini belirlemektedir (Gökçe, 2006). Bu kapsamda araştırmada analizler 4 aşamada gerçekleştirilmiştir. Bu aşamalar verilerin kodlanması, temaların belirlenmesi, kodların ve temaların düzenlenmesi, bulguların tanımlanması ve yorumlanması şeklindedir. Sürece yazılı formların çözümlenmesiyle başlanıp katılımcı görüşleri analiz edilmiş, benzer ifadeler gruplanmıştır. Ortak görüşler, tablolarda görüş sıklıkları doğrultusunda oluşturulan temalar altında gösterilmiş, ayrıca katılımcıların doğrudan görüşlerine yer verilerek oluşturulan kodlar desteklenmiştir. Tablolarda bir katılımcı birden fazla görüş belirttiğinden toplam görüş sayısı alınmamıştır. Araştırmaya katılım gönüllülük esasına dayalı yürütülmüş, etik açıdan öğretmen kimliklerinin belli olmaması için ALÖ1…ALÖX şeklinde kodlar kullanılmıştır.
BULGULAR
Eğitim Ortamında Rekabetin Olumlu Sonuçları
Tablo 1: Eğitim Ortamında Rekabetin Olumlu Sonuçlarına İlişkin Öğretmen Görüşleri
Gelişim n=18 Harekete Geçme n=8
Mesleki yenilenme 12 Motivasyon 5 Daha üretken olma 6 Dinamizm 3
(Cevapsız: 6)
Tablo 1 öğretmenlerin eğitim ortamında rekabetin olumlu sonuçlarına ilişkin görüşlerini
incelendiğinde gelişim ve harekete geçme olmak üzere iki temaya ulaşıldığı görülmektedir. Gelişim
temasında mesleki yenilenme (n=12) ve daha üretken olma (n=6), harekete geçme temasında motivasyon
(n=5) ve dinamizm (n=3) kodlarına ulaşılmıştır. 6 öğretmen ise görüş sunmamıştır. Ulaşılan kodlara yönelik
katılımcı görüşlerinden bazıları şu şekildedir: “Kişinin kendini geliştirmesini sağlayabilir ve bir motivasyon
kaynağı olabilir (ALÖ4)“, “Gelişme ve yeni şeyler görmek insanı çalışmaya teşvik ve bir şeyler yapma isteği
doğurma (ALÖ11)“, “Öğretmeni sürekli aktif tutabilir (ALÖ13)“, “Kısa sürede iş verimini artırabilir (ALÖ18)“,
“Pozitif olarak herkes daha iyisini yapma konusunda kendini güdüleyeceğinden mevcut durumdan daha
iyisine erişilebilir. Örneğin öğrencilerin ders notları yükselebilir (ALÖ21)“, “Doğru yönlendirilebilirse,
katkıları olabilir. Mesleki gelişmeyi, yenilenmeyi sağlayabilir (ALÖ25)’’, “Sana yeni bakış açısı
kazandırıyorsa, seni kalıplardan çıkarabiliyorsa olumludur (ALÖ24)“, ‘’Pozitif yönleri, daha araştırmacı bir
eğitimci olmaya teşvik edebilir (ALÖ28)“, “Karşı tarafı daha çok çalışmak açısından güdüleyebilir (ALÖ29)’’.
Eğitim Ortamında Rekabetin Olumsuz Sonuçları
Tablo 2: Eğitim Ortamında Rekabetin Olumsuz Sonuçlarına İlişkin Öğretmen Görüşleri
Yaklaşım biçimi n=19 Bakış açısı n=11
Olumsuz hisler oluşturma 13 Kişilerarası ilişkileri bozma 5 Olumsuz davranışlar yaratma 6 Değerleri zedeleme 3 Bireyselleşme 3
(Cevapsız: 2)
474
Tablo 2’de öğretmenlerin, eğitim ortamında rekabetin olumsuz sonuçlarına ilişkin görüşleri
incelendiğinde yaklaşım biçimi ve bakış açısı olmak üzere iki temaya ulaşıldığı görülmektedir. Yaklaşım
biçimi temasında olumsuz hisler oluşturma (n=13), olumsuz davranışlar yaratma (n=6); bakış açısı
temasında kişilerarası ilişkileri bozma (n=5), değerleri zedeleme (n=3) ve bireyselleşme sağlama (n=3)
kodları belirlenmiştir. 2 katılımcı görüş belirtmemiştir. Rekabetin negatif sonuçlara yönelik ulaşılan kodları
belirten katılımcı görüşlerinden bazıları şu şekildedir: “Rekabet ederken asıl hedef kişinin kendi gelişimini
sağlaması olmalı. Başkalarından daha iyi olayım onlar benim altımda ezilsin yaklaşımı kişiler arası ilişkileri
olumsuz etkiler (ALÖ2)’’, ‘’Egolar ön plana çıkar (ALÖ3)’’, ‘’Bireyselliğe ve duygusallığa dönüp mesleki
gelişim ve faydalılık odak noktasından kayabilir (ALÖ4)’’, ‘’Ortamda gerginlikler ve tartışmalar olabilir. İnsan
ilişkilerini bozar (ALÖ5)’’, ‘’Dozu kaçarsa, kıskançlık, fesatlık, dedikodu ortaya çıkabilir. Öne geçme çabaları
sonucu öğretmenler diğerinin kaybetmesi fırsatını kollayabilir (ALÖ10)’’, ‘’İlkel bir duygu olan kıskançlık ve
öğretmenlerin saygısız davranmaları ve karşıdaki insanı kırmanın çok normal olduğu eğitimci kimliğinden
uzaklaşıp farklı boyuta geçmeleri (ALÖ11)’’, ‘’Geri çekilme, küsme (ALÖ12)’’, ‘’Öğretmeni bir zaman sonra
yetersiz hissettirebilir (ALÖ13)’’, ‘’Stres ve kaygılı çalışma ortamı mutsuz öğretmen demek. Bu da mutsuz
öğrenciler anlamına gelir (ALÖ18)’’, ‘’Sürekli olarak biri ile yarışmak yorucu ve yıpratıcı olurdu (ALÖ20)’’,
‘’Abartılırsa düşman gibi görmeye sebep olabilir (ALÖ23)’’.
Rekabet Ortamında Çalışmanın Kişinin Kendi Üzerindeki Etkileri
Tablo 3: Rekabet Ortamında Çalışmanın Öğretmenlerin Kendilerine Etkilerine İlişkin Görüşler
Pozitif Yönde Etkileme n=7 Negatif Yönde Ekileme n=20
Çok yönlü güdülenme 5 Gergin olma 5 Olumlu hissetme 2 Stresli olma 5 Rahatsızlık duyma 4 Kişisel uzaklaşma 4 Olumsuz hissetme 2
(Cevapsız: 1, Etkilenmeyen: 2, Rekabet ortamı olmadığını belirten: 2)
Tablo 3’te rekabet ortamında çalışmanın öğretmenlerin kendilerine yönelik etkileri incelendiğinde,
rekabetin pozitif ve negatif etkileri olduğuna yönelik görüş belirtildiği görülmektedir. Olumsuz
etkilenenlerin sayısı, olumlu etkilenenlerden oldukça fazladır. Pozitif yönden etkilendiğini belirten
öğretmenler çok yönlü güdülendiklerini (n=5) ve olumlu hissettiklerini (n=2) belirtirken, negatif yönden
etkilendiğini belirten öğretmenler gergin (n=5) ve stresli olduklarını (n=5), rahatsızlık duyduklarını (n=4),
kişisel olarak uzaklaştıklarını (n=4) ve olumsuz hissettiklerini (n=2) belirtmişlerdir.
Rekabet ortamından olumlu etkilendiğini belirten öğretmen görüşlerine örnek olarak; ‘’Benim
ortamımda çok dozunda olduğundan olumsuz etkilenmiyorum. Aksine daha orijinal fikirler üretmemi
sağlıyor. Bir de daha iyisini yapınca mutlu oluyorum (ALÖ10)‘’, ‘’İyi anlamda etkiliyor. Arkadaşım ne
yapmaya çalışıyorsa ben de onun yaptığını yapmaya çalışırım (ALÖ13)’’, ‘’Kendime daha fazla şey katmak
için tetikleyici bir ortam olabilir, kendimi başarılı hissettiğim bir ortam ya da başarısız hissettiğim bir ortam
olabilir (ALÖ16)’’, ‘’Kendimi geliştiriyorum (ALÖ19)’’, ‘’Zaman zaman güdüleyici olabilir (ALÖ29)’’ görüşleri
gösterilebilir. Olumsuz etkilendiğini belirten öğretmen görüşlerine örnek ise; ‘’İnsanların birbirleriyle olan
samimiyetini etkiler (ALÖ7)’’, ‘’Rekabet ortamı eğer üretim yoksa insanı yoruyor çünkü sürekli özgün
yaptıklarınız engellenmek isteniyor. İnsan belli bir yaşa gelince ilkokul çocuğu gibi rakip değil de sadece
475
kıskanma ile harekete geçmesi bence ilkel bir duygu (ALÖ11)’’, ‘’Sürekli gözlendiğimi düşünür ve tedirgin
olurum (ALÖ14)’’, ‘’En son böyle bir şey yaşadığım kişiyle şu an konuşmuyorum. Gergin yapıyor, iletişimi
düşürüyor, yanlış anlaşılmalara sebep olabiliyor (ALÖ15)’’, ‘’Beni negatif etkiler, kendimi baskı ve stres
altında hissederim. Motivasyonum düşer (ALÖ21)’’, ‘’Beni geriyor. Rekabete gelemiyorum (ALÖ27), ‘’Hırslı
insanlar görüyor olmaktan rahatsızım (ALÖ31)’’ şeklindedir.
Rekabet Ortamında Çalışmanın Öğretmenin Meslektaşları Üzerindeki Etkileri
Tablo 4: Rekabet Ortamında Çalışmanın Meslektaş Üzerindeki Etkilerine İlişkin Öğretmen Görüşleri
Meslektaştı Pozitif Yönde Etkileme n=8 Meslektaşı Negatif Yönde Ekileme n=21
Tetiklenme 4 Gergin olma 6 Üretken olma 3 Olumsuz hisler uyandırma 4 İyi yönde etkileme 1 Olumsuz davranış oluşturma 3 Kişisel ilişkilerini bozma 3 Verimsizleştirme 3 Yanlış iş tutumları oluşturma 2
(Bilmiyorum: 1; Karaktere göre değişir: 1; Cevapsız:1)
Tablo 4‘de rekabet ortamında çalışmanın öğretmenlerin meslektaşlarına yönelik etkileri
incelendiğinde, pozitif ve negatif yönden etkileri olduğuna yönelik görüş belirtildiği görülmektedir.
Öğretmenlerin kendilerine yönelik etkilerinde olduğu gibi meslektaşının da olumsuz etkilendiğini belirten
öğretmen sayısı, olumlu etkilendiğini belirten öğretmen sayısından oldukça fazladır. Meslektaşının pozitif
yönden etkilendiğini belirten öğretmenler rekabetin diğer öğretmenlerde tetiklenme (n=4), üretken olma
(n=3), iyi yönde etkilemeye (n=1) neden olduğunu belirtirken; negatif yönden etkilendiğini belirten
öğretmenler rekabetin karşı tarafta gerginlik (n=6), olumsuz hisler (n=4) ve olumsuz davranış
oluşturduğunu (n=3), kişisel ilişkileri bozduğunu (n=3), verimsizleştirdiğini (n=3) ve yanlış iş tutumları
oluşturduğunu (n=2) belirtmişlerdir.
Rekabet ortamında meslektaşının olumlu etkilendiğini belirten öğretmen görüşlerine örnek olarak;
‘’Daha fazla üretkendir (ALÖ1)’’, ‘’Belki biraz kıskançlık oluyor ama onlar da farklı şeyler üretme gereği
duyuyor (ALÖ10)’’, ‘’Yenilik ve farklılık arayan öğretmene heyecan oluyor (ALÖ12)’’, ‘’Benim gibi
düşündüklerini düşünürüm; yani daha fazla gayret için tetikleniyorlardır (ALÖ16)’’, ‘’Bence onlar da
çabalıyor, üretiyor (ALÖ19)’’ görüşleri gösterilebilir. Olumsuz etkilendiğini belirten öğretmen görüşlerine
örnek olarak ise ‘’Karşılıklı olarak samimi olunmuyor (ALÖ7)’’, ‘’Karşımdaki kişi sırf yapmak için bir şeyleri
yapan birisi ise yapılanlar sadece başkalarının taklitleri oluyor ve sürekli seni gözlem yapıyor. Bu gözlem
yapılan kişiyi daha çok yorar onlar sadece hazıra konarlar (ALÖ11)’’, ‘’Çalışmayı, işini sevmeyen bir
öğretmene ızdırap (ALÖ12)’’, ‘‘Yıpratıcı olacağını düşünüyorum (ALÖ17)’’, ‘’Karşımdaki kişiyi de negatif
etkileyeceğini düşünüyorum. Çünkü yarışma ortamında insan ilişkileri bozulabilir (ALÖ21)’’, ‘’Ezebilir, itici
gelebilir (ALÖ23)’’, ‘’Stres yarattığını düşünüyorum. Olumsuz davranış ve ilişki biçimlerine neden olur
(ALÖ25)’’, ‘’Karşımdaki insanı da kıskanç, agresif ve saldırganlaştırıyor (ALÖ27)’’, ‘’Karşıdakini olumsuz
etkileyeceğini düşünüyorum. Sürekli kazanılması gereken bir yarış pistindeymişiz gibi hisseder insan
(ALÖ24)’’, ‘’Herkes birbirine karşı tahammülsüz ve nefret dolu (ALÖ31)’’, ‘’Gerginliğini artırdığını
düşünüyorum (ALÖ32)’’ gösterilebilir.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
476
Araştırma, eğitim ortamında rekabet etmenin öğretmenlerde hem olumlu hem de olumsuz açıdan
iki yönlü sonuçları olduğunu ortaya koymuştur. Öğretmenlerin görüşleri genel olarak değerlendirildiğinde
olumsuz sonuçlara yönelik belirtilen görüşlerin, olumlu görüşlerden daha fazla ve kapsamlı olduğu
görülmüştür. Bu da rekabet kavramının öğretmenlerce daha çok negatif anlam yüklenen bir kavram
olduğunu gösterdiği şeklinde yorumlanabilir. Rekabete ve ortamına yönelik algılamanın daha çok olumsuz
etkiler üzerinde yoğunlaşılması, öğretmenlerin bulundukları ortamda karşılaştıkları rekabet biçiminin,
olumsuz düşünce ve davranışları temel alan bir rekabet sürecine dayalı gelişmesinden kaynaklandığı
düşünülmektedir. Bu da öğretmenlerin, rekabete yönelik daha çok olumsuz tecrübeler edindiklerini
göstermektedir. Zira kurum içindeki rekabetçi davranış ve tutumların yönü, rekabet ortamına dair algıyı
değiştirebilmektedir. Diğer yandan araştırma yapılan kurum bazında değerlendirildiğinde, Anadolu
Liselerinde rekabet ortamı kişisel çatışmalara bağlı olarak gelişebildiği gibi savunmacı bir rekabet
tutumunun olduğu da söylenebilir. Çünkü öğretmenlerden, öğrencilere üniversite sınavında yüksek puan
aldırmaları beklenmektedir. Öğretmenin bu süreci başarması, imajını olumlu kıldığı gibi reklamını
yapmakta, aranılan öğretmen olmasını sağlamaktadır. Bu süreç ise öğretmenler arasında rekabetin
ötesinde hırsı tetiklemekte, ardından kişisel çatışmaları oluşturmakta, öğretmeni kendini savunma
davranışına iterek, rekabeti bertaraf etmeye çabalamasına neden olmaktadır. Bu tür baskı ise
öğretmenlerin bulundukları ortamda yaşadıkları rekabet biçimine ilişkin yorumlarını etkileyebilmektedir.
Birey kendi içinde birlik duygusuna sahip olsa bile, rekabet ortamında maddi ya da etik unsurlara uyum
sağlamaktan ziyade birtakım çelişkiler yaşayabilmekte, bu da davranışlarına ve duygularına
yansıyabilmektedir. Okullarda öğretmenlerden beklentilere yönelik baskının sürekli artması bu duyguyu
daha çok tetikleyebiliyor. Diğer yandan sürecin olumlu yönetilmesi ortaya çıkan olumsuz ya da karşılıklı
mücadeleye dayalı rekabetten olumlu yararlanılabilir. Çünkü öğretmenlerin tamamen beraberlik içinde
olması ampirik bir olgu değildir. Eğer öyle olsaydı toplumun ya da toplumu oluşturan kurumların yaşaması
ve canlı kalması söz konusu olmazdı. Toplumsal gruplar zıtlıklardan var olmakta ve bu gibi zıtlıklar grup için
olumlu sonuçları da beraberinde getirebilmektedir (Park, 2018). Okullar toplumsal gruplar olarak kişisel
farklılıkların olduğu, bireysel çekişmelerin yaşandığı ortamlardır ve rekabetin oluşması kaçınılmazdır.
Yaşanan mücadele, olumsuz olarak algılansa da olumlu gelişmeler sağlayabilir. Kişiler arası yarışta, bu
faktörün göz önüne alınması önemlidir. Zira rekabet etme olgusu, kişisel olarak her ne kadar negatif
sonuçlara sebep olsa da ortaya konulacak ürünün iyi olması için gösterilen çabanın artmasına da neden
olabilmektedir. Diğer yandan araştırmada öğretmenlerin bir bölümünün okul ortamındaki rekabetin
negatif sonuçlar doğuracağı düşüncesinde olmaları, bu gibi karşıtlıkların oluşturacağı yarışı göze
almamalarıyla ilgili olabilir. Zira kişi, bireysel özellikleri doğrultusunda diğerleriyle yarışa girmekten
çekinebilir.
Araştırmaya göre öğretmenlerin rekabetin pozitif sonuçlarına ilişkin görüşleri gelişim ve harekete
geçme olmak üzere iki noktada toplanmıştır. Öğretmenlere göre rekabet gelişim odaklı mesleki yenilenme
ve daha üretken olmayı sağlarken, motivasyon ve dinamizm sağlayarak öğretmenleri harekete
geçirmektedir. Pozitif yönde rekabetçi davranışlar, öğretmenlerin çalışma performanslarını da olumlu
yönde etkilemektedir. Bu yönüyle rekabet ortamının okulları da stratejik rekabete davet ettiği söylenebilir.
Rekabetin öğretmenleri motivasyon sağlayarak dinamik kılması, mesleki yenilenme ve daha üretken
olmaya yönlendirmesi okullar için de olumlu bir katkıdır. İlgili literatürde de örgütlerde rekabet sağlayan
477
faktörler arasında motivasyon ve farkındalık belirtilmesi (Ağraş 2013), çalışmanın sonuçlarını destekler
niteliktedir. Kartal’ın (2018) da rekabetçi tutumun akademik başarıyı anlamlı etkilediği sonucu,
öğretmenlerin rekabetin olumlu sonuçlarına ait düşüncelerini desteklemektedir. Bu da okullarda istenilen
ve beklenilen bir durumdur. Zira öğretmenler rekabet ortamının etkisiyle daha üretken olarak aktif
çalışabilir, bu durum onların çalışma performansına yansıyabilir ve böylece okul başarısı artırılabilir. Bu
başarı, öğrencinin akademik başarısıyla doğru orantılı olacaktır. Ortaya çıkan sonuçlar öğretmenin çalışma
azmi ve iç motivasyonunu daha da yükseltecek, öğretmen bir taraftan bu dinamiği yakalarken aynı
zamanda mesleki olarak da adım adım ilerleyecektir.
Araştırmaya göre rekabet ortamında çalışmak olumlu olduğu kadar olumsuz özellikleri içeren
yaklaşım biçimi ve bakış açısını da içermektedir. Öğretmenlere göre rekabet olumsuz davranışları ve hisleri
içeren yaklaşım biçimi ortaya çıkarırken, bu ortam bakış açısını da olumsuz etkileyip kişisel ilişkileri bozup
değerleri zedelemekte ve bireyselleşmeyi beraberinde getirmektedir. Öğretmenlerin, rekabetin negatif
açıdan değerleri zedeleyip bireysellik anlayışını getirdiğini belirtmeleri, okullarındaki rekabet anlayışının
yalnızlaştırıcı yönde olduğunun bir göstergesi sayılabilir. Karşılaştıkları rekabetçi davranışlar, kendileriyle
rekabet edenlerin daha çok olumsuz ve sarsıcı bir tavır içinde olmalarından kaynaklanabildiği gibi, öne
geçme kaygısı, aşırılığa dönüşerek hırsa, diğerlerini dışlama davranışına dönüşebilmektedir. Diğer yandan
okullarda gruplaşmayı oluşturan faktörlerden birinin de rekabet olduğu göz önüne alınmalıdır. Grup içinde
yaşananlar, rekabette daha çok ortaya çıkıp kendini gösterebilmektedir. Zira günümüzde grupların ya da
bireylerin yarışı, yerini rekabete bırakmıştır. Genelde statü ya da saygınlık mücadelesinden ileri gelen
rekabet ve çekişme, kişileri olumsuz yarışa iten bir faktöre dönüşebilmektedir (Park 2018). Öğretmenlerin
de bir kısmının, rekabetin olumsuz sonuçlar ortaya çıkaracağı endişeleri, rekabetten çok kişisel çekişmeleri
rekabet olarak görmelerinden kaynaklanabilir. Diğer yandan öğretmenler okullarda yakın ilişkiler
içindedirler. Bu durum onları, birbirlerinden etkilenerek her an alevlendirip rekabete sevkedebilmektedir.
Öğretmenin bilincinde haset, kıskançlık gibi olumsuz duyguların varlığı gruptakilere ya da diğerlerine zarar
verme eğilimini ortaya çıkarabilmektedir. Her ne kadar geleneksel sevgi anlayışı ve samimi ilişkilerde
rekabet söz konusu edilemese de insan doğasında olan en iyi olma dürtüsü hemen hemen herkeste var
olan bir dürtüdür. Bu durumda rekabet etme duygusu davranışa dönüştürürken bireyin kendi özellikleri
doğrultusunda kişisel gelişimine yarar da zarar da verebilmektedir. Bu dürtünün olumlu yönde kanalize
edilmesi, enerjisini de yararlı bir duruma çevirebilmektedir (Navaro, 2011). Dolayısıyla rekabet ortamı
kişisel çabalar ve kendini geliştirme odaklı olması durumunda kişinin kendi ilerlemesi açısından olumlu
sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir.
Araştırma rekabet ortamında çalışmanın hem öğretmenler hem de meslektaşları üzerinde olumlu
ve olumsuz etkiler yaratacağını ortaya koymuştur. Rekabet ortamı, öğretmenin kendisinde olumlu duygular
hissettirip güdülenmesini sağlarken; gerginlik, stres, rahatsızlık, kişisel uzaklaşma ve olumsuz duyguları da
hissettirebilmektedir. Rekabet dürtüsüyle eyleme geçen kişinin güdülenerek kendi özeleştirisini yapması
beklenen bir harekettir. Kişiyi harekete geçiren rekabet dürtüsü, mükemmel olma isteğinin bir yansıması
olarak kabul edildiğinde, günlük yaşamda görülebildiği gibi diğerlerini geride bırakmayı içeren bir yaklaşıma
da dönüşebilmektedir ve bu durum eğitim sürecini doğrudan etkilemektedir. Bu durum göreceli olarak
fazladan çalışma ve arkada bırakma isteğini de uyandırmaktadır (Akbayırlı ve Aydın, 2000). Sürecin olumlu
yönetilmesi, kişinin geliştikçe ve başarı hazzını tattıkça olumlu duygulardan beslenmesini sağlayacaktır.
478
Mükemmel olma duygusu ise eğitim alanında, tatmin olan ve tatmin eden bir öğretmen modelini
oluşturabilir. Dolayısıyla eğitim etkinliklerinin ve öğretmenin bu duygudan pay alması söz konusudur. Diğer
taraftan kişiyi olumlu yönden besleyecek rekabet etme dürtüsü, ortamın havasına ve rengine bağlı olarak
olumsuzluğa da dönüşebilmektedir. Bireylerde duygunun etkisiyle saldırganlık oluşabilmekte, gizil bir
duygu ile hareket eden bireyler dışlanma davranışı görebilmektedir. Bu durum ise bazılarında ruhsal bir
travma bile yaratabilmektedir (Yurttaş, 2015). Rekabet ortamında bulunmak hisler ve davranışlar
yönünden rahatsız edici durumlar da oluşturabilmekte, öğretmenin zaman zaman stres yaşamasına,
gerginlik hissetmesine ve hatta iletişimsiz kalma sürecine girmesine de sebep olabilmektedir. Örneğin
rekabetin haset duygusuna dönüşmesi, birey için olumsuz duyguları çoğaltacaktır. Kişide küçük düşme,
değersizlik, içerleme, öfke, hırs gibi negatif duyguları ortaya çıkarabilme ihtimali bulunmaktadır. Nitekim
rekabetin kazan kaybet temeline dayalı ele alınması, diğer tarafın kaybetmesine bağlı bir kazanım elde
edilmek istenmesi, kişiler arasında yaşanması olası bir durumdur (Navaro, 2011). Bu bakımdan, eğitim
ortamında var olan rekabetin fesatlık içeren bir duyguya dönüşmemesinin oldukça önemli olduğu
söylenebilir. Diğer yandan insan olarak öğretmenlerin bulundukları ortamda da yaşanan rekabet çeşidinin,
çizginin dışına çıkma ihtimali taşıdığı göz önüne alınmalıdır. Gerekli zemin hazırlanırsa olumsuz rekabet
ortamının önüne geçilebilir, kişinin motivasyonu artırılarak, üretken kılınabilir ve olumlu duygular
oluşturulabilir.
Araştırma, rekabet ortamında çalışmanın sadece öğretmen değil meslektaşı üzerinde de hem
olumlu hem de olumsuz etkiler bıraktığını ortaya koymuştur. Rekabet meslektaş üzerinde olumlu yönde
tetiklenme ve üretkenliği sağlarken, olumsuz hisler ve davranışlar oluşturarak kişisel ilişkileri bozabilmekte,
yanlış iş tutumları ve verimsizliğe de neden olabilmektedir. İnsanlar genel olarak kişisel yeteneklerini
geliştirme isteğini taşırken, çabalarının engellerle karşılaşması sorunları ortaya çıkarabilmektedir. Negatif
dışsal etkenler dışlanma, huzursuzluk gibi olumsuz duygulara sebep olabilmektedir. Ortam uygunsuzluğu
arttığında, kendine yabancılaşma hatta daha nevrotik durumların da ortaya çıkabilme ihtimali
bulunmaktadır. Çünkü bu tür ortamlarda meydana gelebilecek bir izolasyon, kişinin hırslanmasını
tetiklemektedir. Gergin bir rekabet ortamı ise kıyaslama ve düşmanlığı doğurabilmektedir (Horney, 1994;
Akt: Polat, 2019). Diğer bir ifade ile rekabet ortamının olumsuz hisler üzerine kurulması, öğretmenleri
duygusal yönden incitebilmektedir. Ne yazık ki araştırmada rekabete yönelik daha çok olumsuz anlamda
görüşlerin belirtilmesi, okullarda öğretmenlerin yarışma amacında olmalarından çok, karşıdakini ezme
tutumu içinde bulundukları düşüncesini de akla getirmektedir. İlgili literatür de rekabete dayalı eğitim
anlayışında yapılan bilgi yarışmalarının öğrenciler üzerinde kendini kanıtlama çabası ve başarma kaygısı
ortaya çıkardığını, bencillik yarattığını; başarının birlik ve güven duygusuyla zamanla ilerleme gibi değerler
oluşturacağını göstermektedir (Ökmen, Şahin, Boyacı ve Kılıç, 2019). Bu öğrencileri yetiştirenlerin de eğitim
sisteminde olan öğretmenler olduğu düşünüldüğünde benzer sonuçları öğretmenlere de yansıtmak
mümkündür. Araştırmanın meslektaş üzerine ortaya koyduğu olumsuz davranışlar, kişisel ilişkilerin
bozulması ile yanlış iş tutumları bu düşünceyi desteklemektedir.
Araştırma sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde rekabetin eğitim kurumlarında var olduğu
gerçeği ortaya çıkmıştır. Evrensel anlamda değişimi önceleyen örgütler açısından önem kazanan rekabet,
fark yaratabilmek ve üretkenlik açısından önemlidir. Geleceği yakalayabilmenin yolu da farkı ortaya
koyacak stratejiler geliştirmek, çözümler üretmekten geçmektedir (Çavuşoğlu, 2007). Rekabet olumlu
479
olarak sürdürülebildiğinde tetikleyici etkisi ile olumlu yönde ilerleme kaçınılmaz olacaktır. Üretkenlik ve
fark yaratma, kendiliğinden oluşacaktır. Farklı birey ya da grupların bir araya gelmesiyle oluşan rekabet,
örgütlerde başarıyı sağlamak amacıyla olabildiğince stratejik düşünmeyi ve doğru planlamayı
gerektirmektedir. Bu noktalara dikkat edildiğinde rekabet, geliştirici ve yenileyici yönde etkili olacaktır
(Petek, 2018). Okullar ise bireysel ve toplumsal dönüşüm açısından bu örgütler içinde en önemlisidir.
Bireysel anlamda farklı yetenekli öğretmenlerin, birbirlerinden esinlenerek ortak iş üretmeleri, rekabetin
pozitif yönlü etkilerindendir. Dolayısıyla grupları farklılaştıran, bireylerin kişisel donanımları olduğu
söylenebilir. Bu durumda farklılıkları bir araya getirmek üzere yapılacak iyi bir planlama ve stratejik
hareket, rekabetin olumlaştırıcı gücüyle sağlanabilir. Bu süreçte, gelişen ve yenilenen bir eğitim ortamının
oluşması muhtemeldir. Nitekim Güçlü (2018) de eğitime bütüncül bir bakış açısıyla bakarak, küresel
ortamda rekabetin önemli olduğuna vurgu yapmış ve ülkemizin dünya ile yarışmasında, rekabetin
öncüllerden biri olduğunu belirtmiştir. Bu durumda hemen tüm örgütlere sirayet eden ve evrensel bazda
ele alınması gereken rekabetin avantajları ciddi anlamda düşünülmelidir. Hemen hemen bütün ülkelerin
olmazsa olmazı haline gelen rekabet, eğitim ortamına katma değer kattığı gibi eğitim seviyesi yüksek
toplumların öne geçmesini de sağlamaktadır. Zarar vermeden yapıcı ve ılımlı rekabet ortamı oluşturmak,
bir taraftan üretmeyi örgüte hareket katmayı sağlarken, diğer taraftan da küresel eğitim yarışında öne
geçmeyi beraberinde getirecektir. Bununla birlikte kurum içinde rekabete yönelik gerçekleşen faaliyetler,
süreci etkilemekte bu durum hem bir fırsat hem de bir tehdit olabilmektedir. Eğer tehdit olarak
görülüyorsa ve bu algı değiştirilemiyorsa, önlem alınması gerekmektedir.
Rekabet, kişileri değişime yönlendirmekte, eski ve geleneksel olanı ister istemez yenilenme
ihtiyacına itmektedir (Kaplan, 2010). Bu açından bakıldığında eğitim ortamındaki rekabetin öğretmenlerde
harekete geçirici etkisi büyüktür. Süreçte rekabetin ortamsal faktörlerden etkilendiği kadar kişilikle ilgili
olduğu da unutulmamalıdır. Zira kişilerin hepsi aynı özellikte değil, bireysel farklılıklara sahiptir. Bu da
rekabetin olumlu sonuçlar kadar negatif etkilerinin olacağını, herhangi bir bireyin rekabet duygusunu
kişisel çatışma veya çıkar amaçlı kullanabileceğini de göstermektedir. Çalışanlar bulundukları ortamdan
beslenirler. Bu ortam durağan ise kişi de durağanlaşacak; dinamik ise bu defa çabalama gereği duyacaktır.
Zaman zaman rastlanan idealist duyguların, çevresel etkenler sebebiyle körelmesi durumu, buna güzel bir
örnektir. Dolayısıyla bireyin içindeki başarma azmi, ortamın havasına göre şekillenecektir. Bu duygu,
ortama göre ya sönecek ya da üst seviyelere ulaşacaktır. Bu açıdan öğretmen, yenilik yapabilme
yeteneğine bağlı olarak işbirlikçi olduğu kadar savunmacı bir rekabet anlayışı da geliştirebilecektir.
Öğretmenin rekabet etmesini tetikleyen duygularının farkında olmak, olumlu duygular kazanması için
işbirliğine dayalı olumlu bir rekabet anlayışı geliştirmek bu süreci doğru yönetmede etkili olacaktır.
Görüldüğü gibi rekabet ortamında çalışmak, öğretmenlerde ve meslektaşlarında duygusal ve
davranışsal boyutta olumlu ve olumsuz sonuçlar ortaya koymaktadır. Dolayısıyla araştırma, rekabet
ortamında çalışmanın duruma ve kişilere göre, olumlu olabileceği gibi olumsuz sonuçlarının da
olabileceğini göstermektedir.
Elde edilen sonuçlara bağlı araştırmada şu öneriler geliştirilmiştir:
1- Öğretmenlerin rekabet ortamına ilişkin algılarını olumlu yönde değiştirebilmek ve farkındalık
yaratmak gerekmektedir. Bu kapsamda kişisel gelişim etkinlikleri ile kişinin bilincindeki rekabet
480
duygusunun mesleki gelişime odaklanması için rekabeti doğru yönlendirme konulu çalışmalar planlanabilir.
Bu konuda farkındalık oluşturmak, rekabetin olumlu olarak nasıl sağlanacağına dair bilgiler vermek
amacıyla MEB, psikoloji ve pedagoji alan uzmanlarından yararlanarak öğretmen ve yöneticilere kısa süreli
eğitim programı hazırlayabilir.
2- Rekabeti, okulun başarısını artırmaya yönelik fırsata dönüştürmek için yöneticiler, öğretmenleri
tetikleyici çalışmalar başlatarak bunun için gerekli ortamlar oluşturabilir, farklı projeler tasarlayabilirler.
Projelerin bireysel yetenek odaklı olmaktan çok dönüşümü sağlama odaklı olması, rekabet oluşturmadaki
temel amacı doğru bir şekilde açıklaması, oluşacak olumsuz duyguların önüne geçebilir.
3- Okul başarısının düşük olduğu bölgelerden bir lise seçilerek, olumlu rekabeti sağlamaya yönelik
pilot bir uygulama başlatılabilir.
KAYNAKÇA
Ağraş, S. (2013). Rekabetçi davranışların oluşmasında örgütsel yeteneklerin etkileri; Türkiye’deki otel işletmelerine yönelik bir çalışma, Yayınlanmamış doktora tezi, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
Akbayırlı, Y. & Aydın, B. (2000). Bir ölçek geliştirme çalışması: Rekabetçi tutum ölçeği (RTÖ) geliştirilmesi, güvenirliği ve geçerliliği, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 9-24.
Brandenburger, M. A. & Nalebuff, J. B. (2015). Oyun teorisi ve ortaklaşa rekabet (Çev: L. Cinemre), İstanbul, Scala Yayıncılık,.
Çavuşoğlu, D. (2007). Küresel rekabet ortamında örgütlerde yaratıcılık kültürü ve yaratıcılık yönetimine ilişkin tutumların değerlendirilmesi (Okullarda araştırma), Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Güçlü, A. (2018). Eğitimde küresel rekabete hazır mıyız? Abbas Güçlü ile Eğitim Ajansı. https://www.egitimajansi.com/abbas-guclu/egitimde-kuresel-rekabete-hazir-miyiz-kose-yazisi -1618y. html. adresinden 12 Şubat 2020 tarihinde indirilmiştir.
Kaplan, M. (2010). Küresel rekabet ortamında iç-girişimciliğin turizm işletmelerinde uygulanmasına yönelik bir model önerisi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Kartal, B. Ş. (2018). Ortaokul öğrencilerinde akademik başarının rekabetçi tutum ve problem çözme becerileri açısından incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Korkmaz, S., Ç. (2008). Rekabetçi önceliklerin imalat stratejilerine etkileri, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Navaro, L. (2008). Haset ve rekabet kendi kuyruğunu yiyen yılan, İstanbul, Remzi Kitabevi,
Ökmen, B., Şahin, Ş., Boyacı, Z. ve Kılıç, A. (2019). Rekabete dayalı eğitim anlayışı bağlamında bilgi yarışmalarına bakış, Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15(3), 253-266.
Park, E. R. (2017). Rekabet ve çatışma sosyoloji bilimine giriş-III. (Çev. G. İ. Yağlı), İstanbul, Pinhan Yayıncılık,
Petek, L. (2018). Rekabet stratejileri ve eğitim sektöründe bir uygulam,. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Enstitüsü, İstanbul.
481
.
Pınar, H. A. (1998). Rekabet yönetimi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Polat, E. (2019). 11-14 Yaş ortaokul öğrencilerinin arkadaşlık ilişkileri ve rekabetçi tutumları arasındaki ilişkilerin incelenmesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
Sönmez, V. & Alacapınar, G. F. (2016). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri, Ankara, Anı Yayıncılık,.
Yurttaş, H. (2015). Bireysel düzlemde örgüt içi ortaklaşa rekabetin çalışanın kariyer planlamasına etkisi kamu kurumu üzerine araştırma, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yakındoğu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lefkoşa.
482
MESLEK LİSELERİNDE DİSİPLİN SORUNLARI
Önder DURMUŞ102
ÖZET
Fransızcadan dilimize geçmiş olan disiplin kelimesi “Bir topluluğun, yasalarına ve düzenle ilgili yazılı
veya yazısız kurallarına titizlik ve özenle uyması durumu” olarak tanımlanmaktadır. (TDK, 2014) Okullarda
yaşanan ve problem olarak ifade edilen davranışlar “disiplin sorunları” olarak ifade edilmektedir.
Okullardaki bu disiplin sorunları ve görülme sıklığı öğrenme ve öğretme sürecini etkilemektedir. (Sezginsoy,
2004:1) Meslek liselerinde disiplin sorunları diğer türdeki liselere göre çok daha fazladır. Bunun ilk sebebi
meslek liselerine devam eden öğrencilerin ortalama olarak genel liselere devam eden öğrencilere göre
sosyo-ekonomik düzeyi daha düşük olan ailelerden gelmeleridir. Bu durum doğrudan ve dolaylı olarak
gençte bazı uyum sorunlarının ortaya çıkmasına uygun bir ortam hazırlamaktadır. Ayrıca meslek derslerine
yoğunlaşan öğrencilerin kültür derslerine gereken önemi vermemesi de meslek liselerindeki disiplin
sorunlarının nedenlerindendir.
Bu çalışmanın amacı Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi örneğinde meslek liselerinde
karşılaşılan disiplin sorunlarını tespit etmek ve bunlara çözüm önerileri getirebilmektir. Çalışmada “yarı
yapılandırılmış görüşme tekniği” kullanılmıştır. Görüşme, sosyal bilim araştırmalarında en çok kullanılan
tekniklerden biridir. Bunun nedeni görüşme yönteminin, bireylerle ilgili tutum, duygu, düşünce ve
inançlarına ait bilgileri elde etmede etkili bir yöntem olmasıdır. (Erbakırcı, 2005:2) “Yalova Teknik ve
Endüstri Meslek Lisesi'nde Disiplin Sorunları Görüşme Formu” isimli görüşme formu hazırlanarak, bu form
doğrultusunda gerekli görüşmeler yapılmıştır. Bu form vasıtasıyla okulumuzdaki çeşitli bölümlerden 5
teknik öğretmen ve çeşitli branşlardan 5 kültür dersi öğretmeni ile görüşülmüş ve okulumuzdaki disiplin
sorunları ile ilgili fikirleri alınmıştır.
Sonuç olarak okulumuzda varolan disiplin sorunları belirlenmiş, bu sorunlara öğretmenlerin
getirdiği çözüm yöntemleri tespit edilmiştir. Sorunları çözmek için okul idaresi, öğretmen ve velilerin fikir
birliği içinde olması, ortak tepkiler göstermesi gerekmektedir. Bu çalışmada görüşme formları tablolara
dönüştürülerek çözümleme yapılmış ve üzerinde en çok durulan sorunlar tespit edilerek çözüm önerileri
sıralanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Disiplin, Meslek Lisesi, Öğretmen, Öğrenci
102
Okul Müdürü, Gazi Mustafa Kemal Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Yalova, [email protected]
483
GİRİŞ
İnsanlar topluluk halinde yaşayan varlıklardır. Topluluk halinde yaşamak belirli kurallar
çerçevesinde olur. Bu kurallara uymak ile disiplin kavramı arasında yakın ilişki vardır. Disiplin belli bir eğitim
sonucunda oluşur. O halde eğitim ile disiplin arasında da yakın ilişki vardır. Günümüzde disiplin sözcüğü
herhangi bir kurumun, kuruluşun kendine özgü kuralları ve düzeni sağlama aracı olarak kullanılmaktadır.
Öğrencilerin okul ortamında hangi davranışları sergilemesi gerektiğini onlara öğretmek, onların bu
davranışları sergileyip sergilemediğini kontrol etmek, sergilemeyenleri uyarmak veya cezalandırmak
eğitimde disiplinin sağlanması için yapılması gerekenlerdir. O halde disiplini “bir topluluğun yazılı, yazısız
kurallarına titizlik ile uymak” şeklinde tanımlayabiliriz.(TDK 2014) Peki disiplin kelimesini duyunca neden
aklımıza ceza gelmektedir? Ceza disiplini sağlamak için uygulanan yöntemlerden sadece bir tanesidir.
Disiplin denince cezanın aklımıza gelmesi günümüze kadar uygulanan yöntemlerin yanlışlığını
göstermektedir. Demek ki disiplini sağlamak için yalnızca cezalandırma tercih edilmiş, en azından böylece
disiplinin daha hızlı sağlanacağı düşünülmüştür. Bu yanlışlık sadece okullarda değil, ailelerde, işyerlerinde
v.b. devam etmiştir. Topluluklarda işlerin belli bir düzende gitmesi isteneceğine göre, disiplin, bu düzeni
sağlamak için de gereklidir. Hatta disiplin yerine düzen kavramını da kullanabiliriz. Aslında bütün yapılmak
istenen, öğrencinin öğretilmek istenenleri öğrenmesi için gerekli ortam ve davranış tarzlarının öğrenciye
kabul ettirilmesidir. Bu ortam ve davranış şekilleri sağlanınca öğrenci daha kolay öğrenecektir. Eğitimde
disiplin sağlamak için ne kadar zaman harcanırsa öğretim için o kadar az zaman kalmış demektir. Bu
durumda öğrenci vakit kaybetmeden öğrenmeye hazır hale getirilmelidir.
Öğrenciden beklenen davranışlar toplumların özelliklerine ve kültürlerine göre farklılık
gösterebilir. Farklı aile yapısı ve kültürlerden gelen öğrencilerin oluşturduğu heterojen
yapı nedeniyle okullarda disiplin problemleri oluşmakta ve artmaktadır. Sürekli artan bu disiplin
problemleri sadece eğitimciler için değil aileler ve toplum için de endişe kaynağı olmaktadır. Okullarda
disiplini sağlamak konusunda her zaman en büyük görev öğretmenlere düşmektedir. Çünkü derslerde
öğrencilerle en fazla beraber olan öğretmenlerdir. Öğretmenler derslerini yaparken sürekli öğrencilerin
davranışlarını gözlemlemekte, derse devam, sınavlara katılım, ödevler, hal ve hareketler v.b. konularda
onları etkileyebilmektedirler, Öğretmenlerin disiplini sağlamak konusunda çeşitli tarzları olabilir. Bu
tarzlarda onların kişilik özellikleri, toplumsal kültür ve mesleki anlayışları etkilidir. Baskıcı ve tavizkar
yaklaşımların en çok kullanılan, fakat olumsuz sonuçlar veren disiplin anlayışları olduğu görülmektedir.
Günümüzde sınıfta demokratik ortamın sağlandığı ve öğrencinin kendi kendini disipline ettiği yaklaşımlar
üzerinde durulmaktadır. Bu yaklaşımda öğretmen baskı göstermez, taviz vermez, öğrenciyle sağlıklı bir ilişki
kurar. Öğrenci gerektiğinde desteklenir, istekler karşılıklı olarak ifade edilir. Öğretmen kuralları baştan
koyar. Ne istediğini ve ne istemediğini açık bir şekilde ifade eder. Bu durumda güvenli bir ortam oluşur.
İlerleyen süreçte hangi davranış karşılığında hangi tepkinin uygulanacağı nettir. Sürekli öğretmen denetimi
yerine öğrencinin kendi kendini denetlemesi sağlanabilirse, öğretmenin de disiplini sağlamak için sürekli
zaman harcamasına gerek kalmaz. Öğretmen bu zamanı daha faydalı öğretim için ve öğrenciye yeni şeyler
484
öğretebilmek için kullanır. O zaman çağımızda disiplin denildiğinde amacımız öz disiplini sağlamak
olmalıdır. Eğitimin olduğu yerde öz disiplin kesinlikle olmalıdır. Disiplin istenmeyen davranışları önleme
biçimi olduğuna göre, disiplin sorunu da istenmeyen davranış, öğrencinin öğretme ve öğrenmeyi aksatan
herhangi bir etkinliğidir. (Giancola&Banicky 1998).
Disiplin sorunlarının oluşmasında tek sorumlu öğrenci midir? Pek çok örnek tek sorumlunun
öğrenci olmadığını göstermektedir. Disiplin çeşitli bileşenlerden oluşur. Öğrenci bunlardan bir tanesidir.
Öğrencinin düşünce ve davranışlarını kişiliği, yaşadığı çevrenin özellikleri ve bulunduğu yaşın psikolojik
özellikleri belirler. Ayrıca öğrenci kendi yaşam çevresinde farklı, sınıf ortamında farklı davranışlar
gösterebilir. Zaten pek çok velinin çocuğunun yaptığı yanlış davranışları söyleyen öğretmene “Benim
çocuğum böyle şeyler yapmaz” diyerek cevap vermesi veya söylenenlere inanmaması da bu durumun
göstergesidir. Ayrıca fiziksel gelişimin hızlı olduğu ortaöğretim döneminde öğrenci inatçılık ve söylenenin
tersini yapma gibi davranışlar gösterebilir. Kendini fark ettirmek de öğrenci için bir ihtiyaçtır. Derste başarılı
olamayan öğrenci kendini fark ettirmek için olumsuz davranışlara yönelebilir. Her öğrenciden aynı başarıyı
bekleyemeyiz. Derste başarılı olma umudu olmayan öğrenci, aptal olarak görünmektense, sorunlu biri
olarak görünmenin daha iyi bir durum olacağına karar verebilir. O yüzden dersteki başarı çizgisi her
öğrencinin çalışırsa ulaşabileceği bir çizgi olmalı, öğretmen farkında olmadan öğrencinin kendisini yetersiz
hissetmesine neden olmamalıdır. Diğer bir durum da öğrencilerin birbirini taklit etmesidir. Olumsuz
davranışlarıyla kötü yönlü bir popülerlik kazanan öğrenciyi, dikkat çekmek isteyen diğer öğrenciler de taklit
edebilir. Öğrencilerin davranışları yaşamlarındaki önemli yetişkinlerin davranışlarını örnek alarak gelişir.
Öğretmenler de bu yetişkinlerdendir. O yüzden öğretmenin görevi sadece sınıf içi ile sınırlı değildir.
Öğretmenin tüm
hareketleri öğrenci tarafından izlenmekte ve örnek alınmaktadır. Öğretmen bu durumu bilerek hareket
etmelidir. Hareketlerinin ve söylediği sözlerin öğrencinin belleğinden yıllarca silinmeyeceğini
unutmamalıdır. Hatta bununla yetinmemeli, öğrencinin etki altında bulunduğu örneğin ailedeki öğrenme
yaşantısını da elinden geldiğince yönlendirmelidir. Okulun fiziksel şartlan, öğrenci-öğretmen sayısı,
laboratuvarlar, atölyeler ve derslikler öğrenci davranışlarını etkileyebilir. Okul müdürünün yöneticilik tarzı
da çok önemlidir. Okul müdürünün sorunlara karşı tavrı, gösterdiği liderlik özellikleri diğer çalışanları
etkiler. Öğretmenlerin ve diğer çalışanların motivasyonunu düşüren en önemli etkenlerden biri,
yöneticilerin dürüstlüğünden ve tarafsızlığından şüphe edilmesidir. Öğretmen kendisine haksızlık yapıldığını
ve önyargılı davranıldığını düşünüyorsa verimli olarak çalışamaz. Başarılı okul müdürü demokratik ve
kararlarını verirken paylaşımcı olmalıdır. Doğru bir disiplin politikası sağlanırsa, okul da daha etkili yönetilir.
Aile öğrencinin hayatta karşılaştığı ilk kurumdur. Disiplini sağlamak için aile ile iletişim kurmak kesinlikle
gereklidir. Aile öğrenciye sunduğu olanaklar ile eğitime verdiği önem ile genetik özellikler ile disiplini
sağlamada en önemli etkenlerdendir. Eğitim ailede başlar. Aileden destek almak, aileyi yönlendirmek,
öğrencinin günlük hayatında neler yaptığını ve hangi davranışları gösterdiğini öğrenmek disiplin için
gereklidir.
Öğrencilerin derslere olan ilgisi her geçen eğitim-öğretim yılında azalır. İlgiyi canlı tutabilmek için
öğrencinin önüne bir hedef koyulabilmeli, hedefler öğrencinin ilgisine göre şekillenmeli ve başarıya
ulaştığında elde edebilecekleri, öğrenciye anlatılarak motive edilmelidir. Bunun için öğretmen ve velinin de
485
işin içinde olduğu bir ekip çalışması gerekir. Özgüven fazlalığı olan bir öğrenci kendini olduğundan üstün bir
kişiymiş gibi göstermeye çalışır. Aile çocuktan yapamayacağı şeyleri beklerse, çocuk aileyi memnun etmeye
çalışır, rol yapmaya başlar. Mutlu değildir. Ayrıca gereksiz övgüler çocuğun kendini geliştirmesine engel
olur. Çocuğun sadece yaptığı iyi şeyler övülmelidir. Tersi bir durumda çocuk hatalarını kabul etmeyebilir.
Öğrencinin yaşadığı duygusal olaylara duyarlı olarak davranılmalıdır. Öğrenci sinirli davranışlar
gösteriyorsa, öncelikle aile ve öğretmen sinirli davranışlarla kötü örnek olmamalı, onun enerjisi spor ve
sosyal faaliyetlere yöneltilmelidir. Öğrencilerin çok çeşitli ortamlarda bulundurulması çok önemlidir. Bu
öğrencinin sosyal ortamlarda sıkıntıya düşmesini
engeller. Fakat aile arkadaş seçimi konusunda çocuğa daha küçük yaşlardan itibaren birtakım prensipleri
kabul ettirmelidir. Öğrencinin fiziksel özellikleri ile ilgili olumlu veya olumsuz eleştirilerin abartılması
öğrencinin problemli davranışlara yönelmesine sebep olur. Veliler disiplin ve çocuk psikolojisi konusunda
kesinlikle bilgilendirilmeli, gerekirse bu konuda seminerler düzenlenmelidir. Çünkü ailenin çocuğa karşı
olumsuz tavırları, öğrencinin olumsuz davranışlarını daha da artırmaktadır. Öğrencinin asosyal davranışlar
sergilemesi engellenmeye çalışılmalıdır. Öğrencilerin umutsuzluğa ve
karamsarlığa kapıldığı durumlarda onlara kısa vadeli hedefler sunulmalıdır.
Okul müdürü disiplin kuruluna müdahale etmemelidir. Bu durum okulda çalışma barışın bozabilir.
Okul müdürü okula yenilikler getirebilmeli ve etkili biçimde yönetme becerilerine sahip olmalıdır. Okulda
değişimlerin amacına ulaşabilmesi için, okulun bir vizyonu olmalı ve bu vizyon okulun bütün üyelerince
paylaşılmalıdır. Okul müdürü okuldaki disiplin olaylarını geçiştirmemelidir. Okul yöneticileri çalışanların
fikirlerine saygı göstermeli, alçakgönüllü olmalı, hoşgörüsüz ve aşırı otoriter olmamalıdır. Okul
yöneticilerinin sayısı yeterli olmalı, iş dağılımı dengeli olmalıdır. Okul yöneticisi odasında büro işleri ile
meşgul olursa öğrencilerle istediği gibi ilgilenemeyebilir. Okul yöneticileri boş vermişlik hali sergilerse
okulda çeşitli krizler çıkabilir. Okul yöneticileri arasında ek ders konusunda farklılıklar varsa bu durum bazı
kurumlarda yönetsel çatışmalara sebep olabilir. Yönetim kadrosunun ileri yaş grubunda olması mesleki
tükenmişlik haline girmelerine ve boş vermişlik tavrı göstermelerine sebep olabilir. İstekli ve verimli çalışan
öğretmenle isteksiz yönetici arasında çekişme olabileceği gibi
tersi durum da söz konusu olabilir.
Öğrencinin aile hayatı, onun okuldaki davranışlarını fazlasıyla etkiler. Ailenin öğrenciye zaman
ayıramaması durumunda, öğrenci beklediği şefkati öğretmeninde arayabilir. Ancak kötü davranış
gösterdiğinde, kendisiyle ilgilenildiğini gören çocuk, okulda da aynı yöntemi kullanmaya çalışır. Ayrıca,
ailede boşanma veya yoksulluk gibi problemlere tanık olan çocuk, yeteneklerinin gelişmemesi gibi bir
sonuçla karşılaşabilir. Evdeki aşırı kontrol isyana, içe kapanıklık ve çekingenliğe yol açarken, aşırı koruyucu
tutumlar da pasifliğe ve sosyal ilişkilerde başarısızlığa yol açmaktadır. Ailesinin kültür düzeyi yüksek olan
öğrenciler, ailesinin kültür düzeyi düşük olan öğrencilere göre her
zaman daha başarılıdırlar. Bunun sebeplerinden birisi ailesinin kültür düzeyi düşük olan öğrencilerin dil
gelişiminde sorunlar olmasıdır. Dil gelişimi düşük olan öğrenci,
okuduklarını anlamakta sorun yaşar. Ailenin yaşadığı bazı kötü olaylar da çocuklarda çekingenliğe yol
açmaktadır. Velinin öğretmenle kuracağı iletişim çok önemlidir. Veli
okula ilgisizse bu ilgisizliğin sebepleri araştırılmalıdır. Öğretmenin çocuklara davranış şekli, çocuğun okula
yönelik tutumunu belirler. Olumsuz kişilik özelliklerine sahip öğretmen çocuğun okuldan uzaklaşmasına
486
neden olabilir. Öğretmenin çocuk üzerinde aşırı kontrol uygulaması, istenmeyen öğrenci davranışına sebep
olur. Öğretmenin öğretmen becerileri yeterli olmalıdır. Öğrenciye ulaşma, öğretimi planlama, öğrencilerin
zeka türlerini belirleme gibi konularda yeterli Eski tip öğretmen merkezli eğitimde sınıf yönetimi anlayışı
farklıydı. Öğrenci merkezli yeni anlayışta pozitif disiplin vardır. Pozitif disiplin öğrencilere rehberlik etmeyi
amaçlar. Öğretmen öğrencisini dinleyerek onun neler hissettiğini öğrenmelidir. Öğretmen etkin dinleme
yaparak öğrencilerin sorunlarını öğrenir ve onların ruhsal olarak rahatlamasını sağlar. Çocuk kendine değer
verildiğini hisseder, rahatça konuşmaya alışır. Öğretmenle öğrenci arasında karşılıklı olarak önem verme,
saygı gösterme ve sevme ilişkisi gelişirse disiplin sorunu azalır. Böylece disipline harcanan zaman
öğretmeye ve öğrenmeye kalır (Gordon, 1993).
Öğretmen öğrencisine karşı yeterince ilgi göstermezse sınıfında disiplini
sağlayamaz. Öğretmen öğrenme materyallerini kullanmada yeterli olmalıdır. Öğrenci ihtiyaçlarına uygun
tepkiler vermelidir. Öğretmen kişisel anlayış özelliğine sahip olmalı, öğrenci ile iletişimi iyi sağlamalı,
böylece onun motivasyonunu artırmalıdır. Öğretmen öğrencilerini kesinlikle kıyaslamamalıdır. Öğrenci,
kıyaslama yapan kişiye öfke besleyebilir. Etkili motive olan öğrenci aktif ve başarılı olur. Öğretmen başarılı
öğrenci kadar başarısız öğrencisine de zaman ayırmalıdır. Öğrenci seviyesine göre ders anlatmalıdır.
Öğretmen şahsi problemlerini sınıfa taşırsa, öğrencinin öğretmene karşı saygısı azalabilir. Sınıf yönetimi,
öğretmenin sınıf ortamında olumsuz davranışları engellemesi, derse devam etmeyenleri belirlemesi,
ödevleri kontrol etmesi, sınıf içi etkinlikleri düzenlemesi-denetlemesi, öğrencilerle sağlıklı iletişim
kurabilmesi, dersin kesintisiz devamını sağlaması ve en önemlisi bunları yapabilmek için sınıfta liderliğini
kabul ettirmesidir. Amaç öğrencide istenen değişiklikleri gerçekleştirmek için uygun ortamı oluşturmaktır.
Öğrenci kuralları doğru anlarsa ve kabullenirse o kurallara uyar. Önemli olan, dersin önemli bir kısmının
öğrenmeye ayrılmış olmasıdır. Bu sağlanırsa disiplin sorunları da en aza iner. Öğrencinin derse katılımı
yüksek ise, öğrenciler derste başarılı ise, derste boş zaman ve düzensizlik yoksa, öğrenci ve öğretmen
arasında sağlıklı bir iletişim varsa, sınıf yönetimi başarılıdır. Peki öğretmen sınıf yönetimini nasıl
sağlayabilir? Öğretmen eğer uzman yardımı gerektiren sorunlarla karşı karşıya değilse istenmeyen
davranışlarla mücadele edebilir. Öğretmen öğrenciye hissettirerek fakat ona odaklanmadan hareketinden
hoşlanmadığını gösterebilir.( Masaya vurma, sesini yükseltme) Öğretmen öğrenci ile göz kontağı kurarak
ona hareketinin bitmesini beklediği mesajını verebilir. Bunların yetmediği durumlarda öğrenciyle iletişime
geçerek, rahatsızlığını gösterebilir. Örneğin öğrencinin ismi kullanabilir. Mizah kullanabilir. Sınıftaki bir
takım kuralları değiştirebilir. Öğrencinin olumsuz davranışını sürdürmesi halinde ne gibi yaptırımlarla
karşılaşabileceği hatırlatılabilir. Eğer olumsuz davranış düzeni bozmayacaksa görmezden gelinebilir. Ama
sorunlar bu yöntemlerle çözülemiyorsa daha ciddi yöntemler uygulanabilir. Ciddi yöntemler uygulanmadan
önce yaptırımlar öğrencilere anlatılmalıdır. Yaptırımlar uygulanırken sakin olunmalıdır. Yaptırım
uygulandıktan sonra öğrenci ile iletişimin iyileştirilmesine çalışılmalıdır. Bu ciddi yöntemlerden birisi
öğrenciyi arkadaşlarından izole etmektir. Öğrenci bir süreliğine tek başına bırakılır. Öğrencinin istediği
etkinliklerden mahrum bırakılması, işini bitirene kadar sınıfta kalmasını sağlamak, idareciye yönlendirme,
aileleriyle görüşme, başka sınıfa gönderme de diğer yöntemlerdir.
YÖNTEM
487
Bu araştırmanın temel amacı Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi örneğini baz alarak meslek
liselerinde yaşanan disiplin sorunlarını tespit etmek ve bu sorunlara çözüm önerileri getirebilmektir. Ek
olarak meslek liselerinde görev yapan öğretmenlerin var olan disiplin sorunlarıyla ilgili görüşlerini, bu
disiplin sorunlarının çözümü için kendilerinin neler yaptıklarını, idarecilerin neler yaptıklarını ve bu
yapılanların başarılı sonuçlar verip vermediğini nitel çalışma yaparak saptamaktır. Öğretmenlerin disiplin
sorunları hakkında görüşlerini belirlemek amacıyla yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır.
Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'ndeki disiplin sorunlarına ilişkin okul öğretmenlerinin görüşlerinin
belirlenmesinde nitel araştırma tezinin kullanılmasının temel amacı, araştırma konusuna ilişkin
derinlemesine bir bakış sağlamak, katılımcıların konu hakkında ne düşündüklerini ve böyle düşünmelerine
neden olan etmenleri belirlemektir. Katılımcıların bireysel özellikleri, deneyimleri ve yorumları konuya
ilişkin gerçekçi ve derinlemesine bilgi elde edilmesini kolaylaştırması ve inceleme esnekliği sağlaması
nedeniyle yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşmeler “Yalova Teknik ve Endüstri Meslek
Lisesi'nde Disiplin Sorunları Görüşme Formu” kullanılarak yapılmış ve açık uçlu sorularla görüşlerin
derinlemesine alınması sağlanmıştır. Daha sonra bu formlar tablolara dönüştürülerek çözümü yapılmıştır.
Çalışmaya katılan 10 öğretmen YI,Y2,Y3...... olarak kodlanmıştır. Araştırmamızda evren Yalova Teknik ve
Endüstri Meslek Lisesi'ndeki 150 öğretmenden örneklem olarak 10 öğretmen ile görüşülerek evrene ait
bulgulara erişilmeye çalışılmıştır. Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'nde Disiplin Sorunları ile ilgili
olarak öğretmenlerin görüşlerinin analizinde nitel veri analiz tekniklerinden biri olan içerik analizi
kullanılmıştır. Görüşmelerin çözümü yapıldıktan sonra verilerin kodlanması aşamasına geçilmiştir. Elde
edilen verilerin incelenmesi, anlamlı bölümlere ayrılması ve her bölümün kavramsal olarak neyi ifade
ettiğinin anlamlı veri birimlerine (cümle) dönüştürülmesi ve kodlanmasından sonra taslak temalar-
kategoriler altında düzenlenmiştir (Yıldırım ve Şimşek, 2000; Tavşancıl ve Aslan, 2001).Temalar kategoriler
arası ilişkiler belirlenmiş, araştırma amaçları doğrultusunda düzenlenmiş ve yorumlanmıştır.
BULGULAR
Öğretmenlerle yapılan görüşmeler sonucunda; kaba konuşma ve kavga etme, derse hazırlıksız
gelme, törenlerde konuşma ve gürültü yapma, derse geç kalma, kopya çekme, kılık-kıyafet kurallarına
uymama, okul içerisinde sigara içme, söz almadan konuşma, ders sırasında cep telefonu kullanma
konularıyla ilgili görüşleri incelenmiştir.
Kaba konuşma ve kavga etme
Kaba konuşma ve kavga etme gibi davranışların sebepleri konusunda genel olarak diziler, sosyal
çevre, başarısızlığı örtme, ailenin eğitsel, kültürel özelliği ve yetersiz eğitimden bahsedilmiş. Çözüm
konusunda eğitim sistemimizin öğretim odaklı olduğu, eğitime daha fazla ağırlık verilmesi gerektiği
belirtilmiş. Okulda sosyal faaliyetlerin ve hobi alanlarının artırılması en fazla vurgu yapılan çözüm önerisi.
Öğretmenler nasihatte bulunduklarını, daha sonra uyardıklarını ve kesinlikle tolerans göstermediklerini
belirtmişler. Bu konuda özellikle televizyon olmak üzere tüm kitle iletişim araçlarının yanlış modelleri
vurgulamaları kesinlikle önlenmelidir. Öğrenci sorunları kavga ederek çözme alışkanlığından
488
vazgeçirilmelidir. Tabi ki kavga etme konusunda toplumda da çok fazla örnek vardır. Öğrenci hakkını kavga
ederek aramakta ve belki de bunun olması gereken yöntem olduğunu içselleştirmektedir. Öncelikle
toplumun örnek insanları kesinlikle kavgadan uzak durmalıdır. Medyada kavga ederek hakkını arayan veya
kavga ederek haklıyı savunan karakterlerin bulunduğu dizi ve filmler kontrollü bir şekilde yayınlanmalı
mümkünse yayınlanmamalıdır. Bu tür dizi ve filmlerde kavga eden sürekli yüceltilmektedir. Öğrenci bu
kültürle yetişmektedir. Eğer ailede de kavga varsa öğrencinin kavga etmesini önlemek oldukça zordur. Aile
ile mümkün olduğu kadar iletişim kurulmalıdır. Ailede ortamında gerçekleşebilecek şiddet gösterilerinin
çocuğun gelişimini çok olumsuz etkileyeceği aileye kabul ettirilmelidir. Öğrenciye adaletin hangi
ortamlarda, kimlerle ve nasıl sağlanabileceği eksiksiz öğretilmelidir. £ Öğrenciye doğru hak arama
yöntemleri etkili bir şekilde kabul ettirilmelidir. Kaba konuşma konusunda ise yine aileden başlayarak kötü
örneklerin azaltılması gereklidir. Okulda hiçbir şekilde kaba konuşma olmamalıdır. Öğretmenler bu konuda
çok dikkatli olmalı, konuşmalarına çok dikkat etmelidirler. Öğrenciye kitap okuma sevgisi ve alışkanlığı
kesinlikle kazandırılmalıdır. Okulda sosyal faaliyetlerin sayısı olabildiğince artırılmalıdır. Atölyelerde yapılan
uygulamaların düzenli bir şekilde sürdürülmesi, öğrencilerin kendi alan-bölümlerinde projelere
yönlendirilmesi önemlidir.
Bir işi sonuçlandırmanın vereceği haz öğrencilerin olumlu davranışlar sergilemesine yol
açacak, onların okulda mutlu olmasını sağlayacaktır.
Derse hazırlıksız gelme
Derse hazırlıksız gelme gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler öğrencilerin
hedeflerinin olmamasına, umursamazlığa, her durumda sınıfı geçeceklerine inanmalarına ve dersleri
önemsememelerine vurgu yapmışlar. Öğretimden ziyade eğitime önem verilmesi, nasihat ve uyarı en fazla
uygulanan çözüm yöntemi. Her öğretmenin ortak hareket etmesi gerektiği vurgulanmış. Araç-gereç
konusunda “Kaynak, araç-gereç kontrol formu” kullanan bölümler var. Tahmin edilebileceği gibi bu sorunla
kültür derslerinde daha fazla karşılaşılmaktadır. Öğrenciler kültür derslerini önemsememektedirler. Derse
hazırlıksız gelen öğrenci dersle de ilgilenmemekte, diğer öğrencileri de rahatsız etmektedirler. Böyle ders
ortamlarında öğretmene saygısızlık da artmaktadır. Öncelikle ders geçme sistemini gözden geçirmek
gerekir. Ders geçme sistemi meslek derslerinde başarılı olan öğrencilerin üst sınıfa geçmesine izin verdiği
için (Türk Dili ve Edebiyatı dersi hariç) meslek lisesindeki öğrenci kültür derslerini meslek dersleri kadar
önemsememektedir. Çünkü meslek derslerinden aldığı yüksek puanlarla 50 olan yılsonu başarı puanına
ulaşabilmekte ve kültür derslerine çalışmaya gerek duymamaktadır. Ayrıca kültür dersi öğretmenlerini
meslek dersi öğretmenleri kadar önemsememektedir. Sadece bu sebep bile meslek liselerinde
disiplinsizliğe yol açmaktadır. O halde her dersten başarılı olmanın gerektiği bir sistem bu sorunu
azaltabilir. Öğrenci her dersten başarılı olması gerektiğini bilir ve bütün derslerine aynı önemi verir. Mevcut
durumda öğrenci kendisini ve meslek öğretmenlerini okulun gerçek sahipleri olarak görmekte, kültür dersi
öğretmenlerini ise misafir olarak kabul etmektedir. Kültür ve meslek dersi öğretmenlerine karşı tavırları da
bu yönde olmaktadır. Meslek dersi öğretmenleri de öğrencilerin bu tavırlarını desteklememelidirler.
Öğrenci meslek dersi öğretmenini diğer ders öğretmenlerine göre çok daha fazla görmektedir. Meslek
489
dersi öğretmeni öğrencileri daha iyi tanıma şansına sahiptir. O halde öğrencileri bu konuda daha doğru
yönlendirebilirler.
Ders sırasında cep telefonu kullanma
Ders sırasında cep telefonu kullanmanın sebepleri konusunda öğretmenler öğrencilerin dersten
sıkılmasına, dersle ilgilenmek istememesine, telefonları ile bütünleşmiş olmalarına vurgu yapmışlar. Çözüm
olarak derste kullanılan telefonun alınarak idareciye verilmesi en çok uygulanan yöntem. Okuldaki bütün
atölyelerde ve sınıfların önünde cep telefonu koymak için dolapların yapılması gerekli. Sabah ders
başlayınca sınıf başkanı cep telefonlarını toplayarak sınıflarına ait olan dolaba koyar. Dolabın anahtarı
sadece sınıf başkanında vardır. Öğle tatilinde başkan isteyen öğrencinin cep telefonunu kendisine verir.
Öğleden sonra bu işlem tekrarlanır. Bu yöntem pek çok okulda sorunsuz uygulanmaktadır. Öğrenci okula
kayıt olurken bu durum öğrenci-veli-okul sözleşmesine yazılarak velinin bu yöntemi kabul etmiş olması
sağlanır. Ders sırasında öğrencinin üzerinde cep telefonu bulunması pek çok soruna neden olmaktadır.
Öğrenci dersle ilgilenmemekte, ders sırasında çalan telefondan dolayı dersin düzeni bozulmaktadır. Ayrıca
ses kaydı yapabilen telefonlar ve fotoğraf çekebilen telefonlar kullanılarak, ders sırasında bir takım kayıtlar
yapılmakta, bu durum sıkıntılı sonuçlara sebep olmaktadır. Öğrenci cep telefonunu kullanarak kopya
çekebilmektedir. Öğrenci herhangi bir öğrenci arkadaşı ile tartışmasını ders sırasında mesajla okul dışındaki
bir takım şahıslara iletebilmektedir. Bütün bu sebeplerden dolayı ders sırasında öğrencinin üzerinde
telefon bulunması doğru değildir. Bazı öğretmenler ders sırasında cep telefonunu kullanan öğrencinin cep
telefonuna el koyarak okul idarecisine teslim etmektedirler. Okul idarecisi cep telefonunu üç gün sonra
öğrenci velisine teslim etmektedir. Veli toplantılarına katılmayan velilerin, öğrencilerinin cep telefonunu
almaya hiç düşünmeden geldikleri görülmektedir. Eğer cep telefonları için dolaplar yapılırsa bütün bu
sorunların önüne geçilebilecektir.
Törenlerde konuşma ve gürültü yapma
Törenlerde konuşma gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler törenlerin sıkıcı
Olmasına, bazı ahlaki değerlerin öğrenciler tarafından önemsenmemesine, okul idaresinin gerekli tedbirleri
almamasına vurgu yapmışlar. Törenlerin dikkat çekici olması, öğretmenlerin sınıflarının başında durması ve
gerekli uyarıların yapılması en çok vurgu yapılan çözüm yöntemleri. Özellikle okul bahçesinde her sabah
yapılan sıra gereksiz görülmekte. Okul bahçesinde Bayrak Töreni, diğer törenler ve programlar için
toplanılabilir. Meslek liselerinde geleneksel olarak yapılan atölye önünde sıra oluşturma sistemi
okulumuzda uygulanmamakta. Oysa bu sistemin pek çok faydası var. Okul bahçesinde 1500 öğrenciyi her
sabah sıraya sokup bir düzen halinde sınıf ve atölyelerine göndermek için gereksiz bir efor sarfedilmekte.
Üstelik bu şekilde öğrenci de gerektiği gibi kontrol edilememekte. Bayrak Töreni'nde öğrenci okul
bahçesinde İstiklal Marşı'nı söylemek için toplandığını biliyor. Ama diğer toplanmaların amacı belli değil.
Öğrencilerin kendi atölyeleri önünde sıraya geçmesi sisteminde atölye öğretmeni hem kendi öğrencisini
kılık-kıyafet bakımından kontrol edebiliyor, hem de o gün yapılacak uygulama ile ilgili gerekli talimatları
öğrencilere verebiliyor. Atölyelerde iş güvenliği önemli olduğu için öğrenciler atölye öğretmeninin
konuşmasından sonra daha dikkatli olarak atölyelerine girebiliyorlar. Atölyelerde çalışan makineler
olabileceği için atölye giriş-çıkışları iş güvenliği açısından önemli. Bu sistemde öğrencinin atölyeye dikkatsiz
ve korunmasız girmesi de engelleniyor. Böylece öğrencinin gereksiz toplanmalardan sıkılması da
490
engellenmiş oluyor. Törenlerde gürültü yapma konusunda da törenlerin gereksiz yere uzatılmadan, dikkat
çekici ve akıcı olması önemli. Yıllarca tekrar eden gösteriler ve programların yerine, daha yeni, daha ilgi
çekici program ve gösterilerin yapılması, öğrencilerin daha fazla katılımının sağlanması törenlerde gürültü
yapmayı önleyebilir. Tören ve programlarda mümkün olan en fazla sayıda öğrenciye görev vermek, onların
bu etkinlikleri sahiplenmesine neden olacağı için olumsuz davranışları engelleyebilir. Ayrıca tören ve
programların zamanlamasında dikkatli olmak, öğrencilerin yorgun olduğu geç saatleri veya yemek
saatinden önceki zaman dilimlerini kullanmamak, törenlerdeki gürültü ve isteksizliği önleyebilir. Ayrıca
törenlerde öğretmenlerin öğrencilerin arasında olması çok önemli. Yanında öğretmeni gören öğrenci töreni
daha ciddiye alıyor.
Derse geç kalma
Derse geç kalmanın sebepleri konusunda öğretmenler o öğrencilerin sorumsuzluğuna, disiplin
cezası eksikliğine, öğrencilerin bu durumu alışkanlık haline getirmesine vurgu yapmışlar. Yoklamaların
düzgün tutulması, öğrenciye taviz verilmemesi, belirlenen süreden sonra gelen öğrencinin yoklamada
“yok” gösterilmesi belirlenen çözüm yöntemleri. Derse geç kalmayı önlemek için öğrenciyi geç kaldığı ders
saatinde yok yazmak gerekir. Yok yazıldığını gören öğrenci bir dahaki derse vaktinde gelmek için çaba
sarfeder. Ders yılı başında öğretmenler kurulunca geç gelen öğrencinin derse alınma şekli ve süresi şöyle
belirlenebilir: Öğrenci belirli bir geç kalma süresine kadar derse alınır. Örneğin öğrenci dersin ilk 15
dakikasına kadar derse alınır ve yok yazılmaz ama geç kaldığı kayıt altına alınır. Öğrencinin geç kaldığı
zaman okul idarecisine gidip “Derse Kabul Kağıdı” alarak derse girmesi de bir yöntemdir. Bu yöntemin de
bir zaman sınırlaması vardır. Bu yöntemler ve süre, ders yılı başında öğretmenler kurulunca kararlaştırılır.
Ama ders yılı başında belirlenen süre sonrasında gelen öğrenci derste yok kabul edilir. Ancak bu durumda
öğrenci geç kalmamaya dikkat eder. Pek çok okulda alınan kararla öğrenci ilk 5 dakikaya kadar derse
alınmakta, sonrasında derste yok yazılmaktadır. Öğrenciyi derse zamanında gelmeye zorlayan en etkili
yöntem budur. Bu şekilde hem dersin bütünlüğü bozulmamakta, hem de öğrencide sorumluluk bilinci
oluşmaktadır.
Kopya çekme
Kopya çekme gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler öğrencinin hedefsizliğine,
tembelliğine, bazı öğrencilerin utanmayı bilmemesine ve öğrencinin kolaya alışmasına vurgu yapmışlar.
Sınavların gruplu olarak hazırlanması en fazla uygulanan çözüm yöntemi. Öğrenci neden kopya çeker? Bir
kere kopya çekmek toplumda çok ayıplanan bir davranış değil. Hatta hoş görüldüğü bile söylenebilir. Ayrıca
kolaycılık da önemli bir sebep. Öğrenci emek sarfetmeden yüksek not alma peşinde. Toplumda var olan her
şeyi kısa yoldan elde etme alışkanlığı kopyaya yol açabiliyor. Öncelikle değer yargılarının nottan daha
önemli olduğunu öğrencinin kavraması gerekli. Ne yazik ki toplumda varolmayan bir anlayışı öğrenciden
beklemek zor. Her yaş grubundan, her sosyal sınıftan insan, girdiği sınavlarda kopya çekme fırsatını
yakaladığında bu fırsatı değerlendirebiliyor. Ayrıca kopyaya göz yuman öğretmen sayısı da fazla. Özellikle
sınav tekrarı yapmak istemeyen öğretmenler öğrencinin kopya çekmesine göz yummakta. Kopya
çekilmesini engellemek için sınavlar iki gruplu hatta dört gruplu yapılabilir. Günümüzde pek çok okulda
uygulanan “Kelebek Yöntemi” de bir çözüm olabilir. Öğrencinin gerçekten kendisinin yapabileceği,
uygulamaya yönelik performans çalışmaları ve öğrencinin bilgisini sözlü olarak yoklamak,
491
yapılabileceklerden bir kaçı. Hepsinden önemlisi her şeyin para olmadığı gibi, her şeyin not olmadığını
öğrenciye kavratabilmek. Derse devam etmenin, derste aktif olmanın, öğrenme isteğinin, nottan çok daha
önemli olduğunu, öğrenci öğretmen arasındaki sevginin, saygının ve güvenin nottan daha önemli olduğunu
öğrencinin içselleştirmesi gerekli. Bir sınavdan düşük not almanın hayatın sonu olmadığını, sadece o dersi
iyi öğrenemediğinin göstergesi olduğunu, düşük not alınca kimsenin onun zekasından şüphe etmeyeceğini,
öğrencinin bilmesi gerekli. Öğrenci düşük not alırsa ailesinin ve sevdiklerinin gözünde değersizleşeceğini de
düşünebilir. Bu durumda önce aile bilinçlendirilmeli, öğrenciyi baskı altına almaları engellenmelidir.
Öğrencinin hedefsiz olması da kopyanın sebeplerinden biridir. Öğrenciye hedefleyeceği bir gelecek
gösterilmelidir. Öğrenci o hedefe ilerlerken kopya ile değil gerçekten öğrenerek ilerleyebileceğini
bilmelidir.
Kılık-kıyafet kurallarına uymama
Kılık-kıyafet kurallarına uymama gibi davranışların sebepleri konusunda öğretmenler öğrencinin
dikkat çekme isteğine, kendini ifade etme isteğine, farklı olmak istemesine vurgu yapmışlar. Milli Eğitim
Bakanlığı'nın 2012-2013 öğretim yılında uygulamaya başladığı serbest kıyafet uygulamasının kafaları
karıştırdığını, bu durumun kötü etkilerinin hala devam ettiğini belirtmişler. Okula, okul kıyafeti olmadan
gelen öğrencinin velisine haber verilerek, okul kıyafeti giymesinin sağlanması en çok başvurulan çözüm
yöntemi. “Milli Eğitim Bakanlığı'na Bağlı Okul Öğrencilerinin Kılık ve Kıyafetlerine Dair Yönetmeliği”nin
3.maddesi şöyle demektedir: Öğrenciler, okul, sınıf ve şubelerde tek tip kıyafet giymeye zorlanamaz.
Ancak, okul yönetimi ve okul-aile birliğinin koordinatörlüğünde, 4 üncü maddede yer alan sınırlamalara
aykırı olmamak kaydıyla, velilerin yüzde ellisinden fazlasının muvafakati alınarak ilgili eğitim-öğretim yılı
için okul kıyafeti veya kıyafetleri belirlenebilir. Bu fıkranın uygulanmasına dair usul ve esaslar Milli Eğitim
Bakanlığı tarafından hazırlanan yönerge ile belirlenir. Yönetmelik maddesi açıktır. Fakat bu madde
25/07/2013 tarihinde son halini almıştır. Son halini alana kadar yapılan düzenlemeler kaosa yol açmıştır.
Okul idarecileri kıyafet konusunda zor durumda kalmışlardır. Öğrenci kıyafeti konusunda, velilerin yüzde
ellisinden fazlasının isteğiyle okul kıyafetinin belirlenebilecek olması, sorunu çözmüş gibi görünse de bu
anketin her sene yapılacak olması yeni belirsizliklere sebep olabilecektir. Ayrıca günümüzde öğretmen
sendikalarının çoğunluğu süresiz serbest kıyafet eylemi kararı almıştır. Öğretmenlerin yarıya yakını okula
serbest kıyafetle gelmektedir. Okul idarecileri bu konuda etkisizdir. Bu durumu fırsat bilen öğrenci de
öğretmenleri örnek göstererek okula istediği kıyafetle gelmek istemektedir. Öğretmen kılık-kıyafeti
konusunda görünen, fiili olarak kılık-kıyafet serbestliğinin başladığıdır. Bu konuda geri dönüş olmayacağı
görülmektedir. Bu durum işleri iyice içinden çıkılmaz bir hale sokmuştur. Bakanlığın bu konuda gerekli
yönetmeliği bir an önce çıkarması gerekmektedir. Eğer öğretmenler kılık-kıyafet konusunda serbest
bırakıldılar ise bunun bir yönetmeliğe dayanması gerekmektedir. Mevcut durumda okul idarecileri çok güç
durumda kalmaktadır. Öğretmen kılık-kıyafetinin bir takım sınırlamalarla düzenlenmesi mesleğe olan
saygının devamı için gereklidir. Ancak bu durumda öğrenciden de kılık-kıyafet kurallarına uymasını
isteyebiliriz.
Okul içerisinde sigara içme
Okul içerisinde sigara içmenin sebepleri konusunda öğretmenler, özenti, uygunsuz modeller, çevre
ve arkadaş etkisi gibi etmenlere vurgu yapmışlar. Öğrencinin okul içerisinde sigara içmesini engellemek için
492
uygulanan en etkili yöntem disiplin cezası. Bu cezanın ayrıca maliyeye bildirilerek, öğrencinin veya ailesinin
idari para cezası alması da uygulanan yöntemler arasında. M.E.B. Ortaöğretim Kurumlan Yönetmeliği'nin
164. Maddesine göre kınama cezasını gerektiren davranış ve fiillerden biri de “ç” bendindeki “Tütün ve
tütün mamullerini bulundurmak veya içmek”tir. O halde okulda sigara içmenin cezası kınamadır. Ayrıca
okul içinde sigara içmenin idari para cezası da bulunmakta. Öğrencinin sigara içmesini engellemek için her
ortamda iyi modeller gerekli. Yani medyada örnek modeller olmalı, ailede iyi örnekler olmalı, okulda iyi
örnekler olmalı, arkadaş çevresinde iyi örnekler olmalı v.s. Günümüzde ise öğrencinin sigara içiyor olması
çok önemli bir mesele olarak görülmüyor. Çünkü öğrencinin yakın çevresinde muhakkak birileri sigara
içiyor. Sigara toplumsal kültürümüze de fazlasıyla girmiş durumda. Şarkılarımızda, türkülerimizde sigara
var. Pek çok öğretmenin ve doktorun sigara içiyor olması sigarayla mücadeleyi oldukça zorlaştırıyor.
26/05/2014 tarihinde, okulumuzun bodrum katındaki yoğun sigara dumanından dolayı yangın alarm
sisteminin çalışması durumun vehametini göstermekte. Öğrencileri sportif faaliyetlere yönlendirmenin
pozitif katkı sağlayacağı bir gerçek. Okul idarecileri ve öğretmenleri öğrencileri ne kadar iyi takip ederse
etsin, öğrencinin okul içerisinde sigara içmesini tamamen engellemek mümkün görünmüyor. Sigaranın
tuvaletlerde içiliyor olması tespiti zorlaştıran etmenlerden bir tanesi. Özellikle ders esnasında tuvalet içinde
sigara tüketimi fazla. Bu yüzden ders esnasında hiçbir öğrencinin dışarı çıkmasına izin verilmemeli. İşin
üzücü tarafı sigara içerken yakalanan öğrencinin velisine haber verildiğinde, velinin bu durumu fazla
ciddiye almaması. Hatta öğrencinin sigara içiyor olması bazı velilerin hoşuna gidiyor. Kısacası öğrencinin
sigara içiyor olması çok önemli bir sorun olarak görülmüyor. Bazı öğretmenlerin de sorunu böyle gördüğü
ve öğrencilerin okul içerisinde sigara içmesine duyarsız kaldığı bir gerçek. Çoğu öğrenci sigara içerken
yakalandığında, alacağı kınama cezası ile değil, evine tebliğ edilecek idari para cezası ile ilgileniyor. İdari
para cezasının kesilmemesi için okula bağış yapmayı teklif eden öğrenci sayısı fazla.
Söz almadan konuşma
Söz almadan konuşma davranışının sebepleri konusunda öğretmenler öğrencinin aileden veya
ilköğretim kurumlarından söz almadan konuşmamayı öğrenememesine vurgu yapmışlar. Ayrıca bu
davranışın toplumun genel rahatsızlığı olduğunu belirten de var. Çözüm olarak sürekli uyararak öğrencilerin
bu davranışı öğrenebileceğinin umut edildiği vurgulanmış. Öğrenciye etkinliklerde fazlaca rol vermek
yapılabileceklerin en iyisi. Öğrenciler bu konuda da toplumun aynası. Toplumun genelinde dinlemeyi
bilmeme sorunu var. Televizyonlarda izlediğimiz tartışma programlarında bile fazlasıyla kültürlü insanların
birbirlerini dinlemediklerini görüyoruz. Derslerde öğretmenler genelde söz almadan konuşmaya çalışan
öğrenciyi dinlemeyerek, söz almaya çalışan öğrenciyi dinleyerek tepkilerini gösterirler. Bu davranışın
tekrarında yılmadan aynı yöntemi uygulamak gereklidir. Münazara türü etkinlikler bu konuda oldukça
etkilidir. Öğretmen düz anlatım yöntemini çok kullanıyorsa, söz almadan konuşma davranışı ile karşılaşması
kaçınılmazdır. Ayrıca sınıflardaki öğrenci sayısı fazla ise yine öğrencinin kendini göstermek için söz almadan
konuşması beklenebilir. Söz almadan konuşma davranışının demokrasiyi öğrenmek ve yaşamak ile direkt
ilgisi vardır. Demokrasiyi özümsemek bu tür durumlarda karşılıklı iletişimin kalitesini de artıracaktır. O
halde küçük yaşlarda birbirini dinlemeyi öğrenen bireyler, demokrasiyi yaşamak konusunda bir adım atmış
olacaklardır. Öğrencide hoşgörü de böyle gelişecektir. Belki de sadece bu davranışı doğru öğrenmek bile
pek çok disiplin sorununun önüne geçecektir. Örneğin dinlemeyi öğrenen öğrenci kavga etmeyecektir.
493
Derslerinde daha fazla başarılı olacaktır. O yüzden dinlemeyi öğrenmenin, söz almadan konuşmamanın,
demokrasiyi öğrenmenin ilk aşamaları olduğu düşünülerek, gereken önem verilmelidir.
Ders sırasında cep telefonu kullanma
Ders sırasında cep telefonu kullanmanın sebepleri konusunda öğretmenler öğrencilerin dersten
sıkılmasına, dersle ilgilenmek istememesine, telefonları ile bütünleşmiş olmalarına vurgu yapmışlar. Çözüm
olarak derste kullanılan telefonun alınarak idareciye verilmesi en çok uygulanan yöntem. Okuldaki bütün
atölyelerde ve sınıfların önünde cep telefonu koymak için dolapların yapılması gerekli. Sabah ders
başlayınca sınıf başkanı cep telefonlarını toplayarak sınıflarına ait olan dolaba koyar. Dolabın anahtarı
sadece sınıf başkanında vardır. Öğle tatilinde başkan isteyen öğrencinin cep telefonunu kendisine verir.
Öğleden sonra bu işlem tekrarlanır. Bu yöntem pek çok okulda sorunsuz uygulanmaktadır. Öğrenci okula
kayıt olurken bu durum öğrenci-veli-okul sözleşmesine yazılarak velinin bu yöntemi kabul etmiş olması
sağlanır. Ders sırasında öğrencinin üzerinde cep telefonu bulunması pek çok soruna neden olmaktadır.
Öğrenci dersle ilgilenmemekte, ders sırasında çalan telefondan dolayı dersin düzeni bozulmaktadır. Ayrıca
ses kaydı yapabilen telefonlar ve fotoğraf çekebilen telefonlar kullanılarak, ders sırasında bir takım kayıtlar
yapılmakta, bu durum sıkıntılı sonuçlara sebep olmaktadır. Öğrenci cep telefonunu kullanarak kopya
çekebilmektedir. Öğrenci herhangi bir öğrenci arkadaşı ile tartışmasını ders sırasında mesajla okul dışındaki
bir takım şahıslara iletebilmektedir. Bütün bu sebeplerden dolayı ders sırasında öğrencinin üzerinde
telefon bulunması doğru değildir. Bazı öğretmenler ders sırasında cep telefonunu kullanan öğrencinin cep
telefonuna el koyarak okul idarecisine teslim etmektedirler. Okul idarecisi cep telefonunu üç gün sonra
öğrenci velisine teslim etmektedir. Veli toplantılarına katılmayan velilerin, öğrencilerinin cep telefonunu
almaya hiç düşünmeden geldikleri görülmektedir. Eğer cep telefonları için dolaplar yapılırsa bütün bu
sorunların önüne geçilebilecektir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu araştırmada Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'nde varolan disiplin sorunları, bu sorunların sebepleri ve çözüm yollarının neler olabileceği incelenmiştir. Okulda görev yapan farklı bölümlerden 5 teknik öğretmen ve farklı branşlardan 5 kültür dersi öğretmeni ile görüşme yapılmış ve bu görüşmelerin sonucunda şu sonuçlara ulaşılmıştır:
Öncelikle ülke genelinde meslek liselerinin ortak sorunları ve bunların çözüm yolları hakkında değerlendirme yapmak gerekir. Mevcut sistemde meslek lisesine başlayan öğrenci 1. Sınıfta (9.sınıfta) mesleki eğitim konusunda ders görmemekte ve işletmelere çoğunlukla son sınıfta gidebilmektedir. Bu çağlarda her gencin rüyası bir üniversiteyi kazanmak, iyi biri iş sahibi olmak kısacası hayatını kurtarmaktır. Öğrenci ne yazık ki her ikisinden de olmaktadır. Meslek liselerinde 9. sınıfın varlık sebebi gözden geçirilmelidir. 9.sınıf eğer devam edecekse müfredatına temel mesleki yeterlilikler teorik ve uygulamalı olarak konularak bu yıla mesleki eğitim açısından anlam kazandırılması gerekmektedir. İşletmede meslek eğitimi 10.sınıfta 1 gün, 11.sınıfta 2 gün, 12.sınıfta 3 gün olmalıdır. Meslek sevilmeden, iş yeri havası teneffüs edilmeden öğrenilmez, meslekte başarılı olunamaz. Meslek liselerinin misyonu nedir? Vizyonu ne olmalıdır? Bu okullar neden kuruldu? Meslek liseleri üniversiteye öğrenci yerleştirmek için değil, nitelikli, rekabet edebilir üretim yapabilen meslek adamı yetiştirmek için kurulmuştur. Gençler meslek lisesine
494
kaydedilmekte sonra da dershanelere gönderilmektedir. Sonuçta öğrenci her ikisinden de olmakta, ne mesleğiyle ilgili bir işletmede çalışmakta ne de iyi bir üniversite kazanabilmektedir. 9.sınıfta okuyan öğrenci atölye disiplini alamamaktadır. Okul içerisinde daha en baştan bir disiplinsizlik ortamı doğmaktadır. Ayrıca 9.sınıflar önemli bir derslik kapasitesini doldurmakta, o 10.sınıfa devam devam etmeyecek pek çok öğrencinin varlığı sıkıntı yaratmaktadır. Gelelim Yalova Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi'ndeki disiplin sorunlarına. Bilindiği gibi ortaöğretim kurumlarında bu konuda okul-aile ilişkileri, rehberlik hizmetleri ve disiplin uygulamaları olmak üzere başlıca üç yaklaşım izlenir. Bu üç yaklaşımın eksiksiz uygulanması gerekmektedir. Diğer taraftan sorunları aşmak için şu somut önlemler alınmalıdır:
Öncelikle öğrencinin derse zamanında gelmesi sağlanmalıdır. Sabah saat 08:20'de ilk zil çalmakta ve öğrenciler okul bahçesinde sıraya girmektedir. Daha sonra sıra ile sınıflarına geçmektedirler. Saat 08:30'da ders başlamaktadır. Ama buna rağmen saat 09:00’ a kadar öğrenci girişi devam etmektedir. Ders öğretmeninin 15 dakika tolerans göstermesi(Öğretmenler Kurulu kararı ile) bazı öğrenciler tarafından kötü amaçlı kullanılmaktadır. Yoklama fişlerine bakıldığında 15-20 dakika geç kalan öğrencilerin yok yazılmadığı gibi fişe“GEÇ” ibaresi konulması gerekirken onun da yapılmadığı tespit edilmiştir. Saat 08:20'de bahçede sıraya geçen öğrenciyle saat 08:45'te derse giren öğrenci devamsızlık açısından aynı şekilde mi değerlendirilecektir? İlkokul öğrencileri bile saat 07:20'de derse başlarken bir lise öğrencisinden saat 08:30'da derste olmasını istemek ondan çok şey istemek midir? Sonuç olarak saat 08:20'de bahçede sıraya geçildiğine göre 08:30’daki öğretmen zilinden sonra derse giren öğrenci ilk derste yok yazılmalıdır. Ayrıca okul girişine kartlı geçiş sistemi ve geçiş kontrol sistemi yapılmalı, girişe bağlantılı bir nöbetçi idareci odası bulunmalı ve bir güvenlik görevlisi çalıştırılmalıdır. Bu şekilde öğrenci giriş-çıkışı kontrol edilebildiği gibi okula güvenlik açısından tehlikeli alet sokulması önlenebilir. Ayrıca öğrenci haricindeki kişiler veya veliler nöbetçi idareci odasında gerekli kimselerle görüştürülerek, okula kontrolsüz şekilde giriş-çıkış engellenmiş olur. Derslerde cep telefonu kullanılması önlenmelidir. Öğrencinin cep telefonunu koyabileceği dolaplar yapılmalı, öğrenci öğle tatillerinde veya gerçekten gerekli olduğunda telefonunu bu dolaplardan alarak kullanabilmelidir. Ders sırasında cep telefonunu kullanan öğrenciden telefon alınarak ilgili idareciye verilmeli ve telefon alınacak karar göre mesela 3 gün sonra öğrenci velisine teslim edilmelidir. Öğrenci bu kuralı benimsemeli ve bu kurala uyması gerektiğini kabullenmelidir. Okul içerisinde sigara içmek yasaktır. Öğrenci bunu bildiği halde tuvalet ve atölye binalarının arkalarında sigara içmektedir. Daha da acı olan öğrencilerden bezmiş olan öğretmenlerin sigara içilmesine göz yummalarıdır. Sigara içerken yakalanan öğrenciye gerekli disiplin ve para cezaları tavizsiz uygulanmalıdır. Öğrenci yaptığı eylemin sonucuna katlanması gerektiğini öğrenmelidir. 15 yaşına kadar olan kişilere idari para cezası kesilememektedir. 15-18 yaş arası olan kişilere para cezası 1/3 indirimli olarak ve velisine uygulanabilmektedir. Bugüne kadar bu cezaların uygulanmamış olması, sadece rehberlikle yetinilmesi sorunun katlanarak büyümesine yol açmıştır. Öğrencinin okula okul kıyafeti ile gelmesi sağlanmalıdır. Geçtiğimiz yıllarda getirilmeye çalışılan serbest kıyafet uygulaması ne öğrenci velisini ne de okul yönetimlerini memnun etmiştir. Komik olan özel okullar öğrencilerine kendi üniformalarım giydirirken, devlet okullarının bu konuda tam bir başı-boşluğun içine düşmesi, okullara kimin girip çıktığının belli olmaması ve devlet okullarında tam bir karmaşanın yaşanmasıdır. Bu konuda bakanlık fikir değiştirmiş ve velilerle yapılacak anket sonucu %50 üniforma istenirse, okulların öğrencilerine üniforma giydirebileceği benimsenmiştir. Devlet okullarında veliler genellikle üniformadan yana tavır almaktadır. Çünkü bu durum veliyi öğrenciye her gün ayrı kıyafet hazırlama zorluğundan kurtarmaktadır. Meslek liselerindeki öğrenci profili belli olduğuna göre doğru olan tek-tip kıyafet uygulamasıdır. Okulumuzda da sene başı yapılan anket sonucu tek-tip kıyafet yönünde çıkmasına rağmen bazı öğrencilerin serbest kıyafet giymekte ısrar etmeleri disiplinsizliğe yol açmaktadır. Bu konuda da taviz verilmemeli, serbest kıyafet giymekte ısrar eden öğrenci velisiyle iletişime geçilerek ona okul kıyafeti giydirilmesi sağlanmalıdır. Çünkü kılık-kıyafet yönetmeliği
495
bellidir. Bu yönetmeliğe uymamakta ısrar eden öğrenciye gerekli disiplin cezası verilmelidir. Kopya çekme konusunda da taviz verilmemelidir. Fakat ilginç olan bazı öğretmenlerin sınav tekrarı yapmama adına kopya çekilmesine göz yummalarıdır. Bu durumu tespit edilen öğretmenler uyarılmalıdır. Dersini iyi öğretmek öğretmenin görevidir. Kopya çekilmesine göz yummak etik olmadığı gibi öğrenciye de yanlış davranış öğretmektedir. Kaba konuşma, kavga etme, gürültü yapma, söz almadan konuşma gibi problemlerin çözümü için önce biz öğretmenlerin iyi birer örnek olması gerekmektedir. Bütün derslerde rehberlik etmek için zamanımız vardır. Türkçeyi güzel kullanma konusunda önce bizler iyi örnek olmalıyız. Öğrenciler kitap okuma saatlerinde öğretmenleri ile beraber kitap okumaktadırlar. Kitap okumayı alışkanlık haline getirmeleri için velilerinden de destek istenmelidir. Sosyal faaliyetler öğrencileri iyi davranışlara sevk eden etkinliklerdir. Bu faaliyetlerin sayısının da artırılması sorunların çözümünde etkili olacaktır. Bu araştırma farklı illerdeki meslek liselerinde yapıldığında, daha belirgin sonuçların alınması ve genel durum hakkında daha sağlıklı bilgilerin elde edilmesi mümkün olacaktır.
KAYNAKÇA
AKPINAR B, ÖZDAŞ F.(2013) Lise Disiplin Sorunlarının Sınıf Değişkeni Açısından İncelenmesi. Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu Eğitim Dergisi.(Cilt 21, Sayı 4) BAŞARAN, İLE. (1996). Eğitim Yönetimi. Ankara Yargı Matbaası
CEMALOĞLU, N.(2007). Disiplin ile İlgili Kavramlar, İlkeler ve Uygulamalar. Milli Eğitim
ÇELİK, V.(2005).Sınıf Yönetimi.Ankara:Nobel Yayın Dağıtım
DEMİREL, Ö.(2010).Eğitim Sözlüğü.Ankara:Pegem Akademi
ERBAKIRCI, M.(2005). Görüşme Tekniği. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü
HESAPÇIOĞLU, M.(1998).Öğretim İlke ve Yöntemleri.Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
M.E.B. Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği
PİŞKİN M, ÖĞÜLMÜŞ S, BOYSAN M.(2011) Güvenli Okul Oluşturma. TUBİTAK Ankara Üniversitesi, Liselerde Şiddetin Saptanması ve Okul Temelli Şiddeti Önleme Programının Geliştirilmesi Projesi.
SARPKAYA, P.(2005) Resmi Liselerde Disiplin Sorunları ve İlgili Grupların Yaklaşımları
496
YILDIRIM B, SEZGİNSOY B.(2004) Liselerde Öğrencilerin Disiplinsiz Davranışları ve Sebepleri. XII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Malatya
497
OKULLARDAKİ BASKIN ÖRGÜT KÜLTÜRÜ İLE ÖRGÜTSEL ÖĞRENME
ARASINDAKİ İLİŞKİ (ANKARA İLİ ÖRNEĞİ)103
Mehmet Ali ERDEMOĞLU104, Mehmet KORKMAZ105
ÖZET
Bu araştırma, nicel bir araştırma olarak ilişkisel tarama modelinde yapılandırılmış olup, okullarda
baskın olan örgüt kültürünü betimlemeyi ve örgüt kültürü tiplerinin örgütsel öğrenme ile ilişkisini
belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın evrenini, Ankara merkez ilçelerdeki devlet ortaokullarında görev
yapan 16061 öğretmen oluşturmaktadır. Evrenden örneklemi belirlemek amacıyla seçkisiz örnekleme
yöntemlerinden Tabakalı Örnekleme yöntemi kullanılmış, tabaka olarak Ankara’nın merkez ilçeleri
belirlenmiş ve merkez ilçelerdeki okul ve öğretmen sayısına göre 437 öğretmene ulaşılmıştır. Araştırmada
kullanılan ölçeklerin güvenirlik ve geçerlik analizleri için daha önce 202 öğretmene ulaşılmış, toplanan
veriler analiz edilmiş ve ölçeklerin Ankara örnekleminde güvenilir ve geçerli sonuçlar verdiği tespit
edilmiştir. Araştırmadaki betimsel istatistik ve anlamlı farklılık testleri sonuçlarına göre, Ankara merkez
ilçelerdeki ortaokullar genelinde klan kültürü ve hiyerarşi kültürünün ön plana çıktığı, ilçeler bazında baskın
örgüt kültürlerinin farklılık gösterdiği, örgüt kültürü bazında ilçelerin farklılaştığı ve öğretmenlerin örgütsel
öğrenme algı düzeylerinin ortalama bir değerde olduğu görülmüştür. Örgüt kültürü tipleri ile örgütsel
öğrenme arasındaki ilişkinin incelendiği analizlerde ise örgütsel öğrenmenin klan kültürü ile pozitif yönde
yüksek düzeyde; adokrasi kültürü ile pozitif yönde orta düzeyde; pazar kültürü ile pozitif yönde düşük
düzeyde; hiyerarşi kültürü ile negatif yönde düşük düzeyde ilişkili olduğu belirlenmiştir. Ayrıca sadece klan
kültüründen oluşan bir model örgütsel öğrenmenin %57’sini, klan kültürü ve adokrasi kültüründen oluşan
ayrı bir modelin ise örgütsel öğrenmenin %58’ini açıkladığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına
dayalı olarak, örgüt kültürünün örgütsel öğrenmeyle ilişkisi ve örgütsel öğrenmeyi nasıl etkilediği
tartışılmış; uygulayıcılar, araştırmacılar ve politika yapıcılar için önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar kelimeler: Örgüt, Örgüt Kültürü, Örgütsel Öğrenme, Rekabetçi Değerler Modeli
THE RELATIONSHIP BETWEEN THE PROMINENT ORGANIZATIONAL CULTURE IN SCHOOLS AND THE
ORGANIZATIONAL LEARNING (THE CASE OF ANKARA PROVINCE)
ABSTRACT
This research designed in relational survey model as a quantitative research aims to describe the
prominent organizational culture in schools and to determine their relationship with organizational
learning. The population of the study consists of 16061 teachers working in public secondary schools in
103
Bu çalışma, Prof. Dr. Mehmet KORKMAZ’ın danışmanlığında yürütülen “Okulların Örgüt Kültürü Profilleri ile Örgütsel Öğrenmeleri Arasındaki İlişkinin Analizi” adlı yüksek lisans tezine dayalı olarak hazırlanmıştır. 104
Öğretmen, Şehit Savaş Batu Ortaokulu, Ankara, [email protected] 105
Prof. Dr., Gazi Üniversitesi, Ankara, [email protected]
498
Ankara central districts. Stratified Sampling method, one of the random sampling methods, was used to
determine the sample from the population; central districts of Ankara were determined as stratum, and
437 teachers were reached according to the number of schools and teachers in central districts. For the
reliability and validity analysis of the scales used in the study, 202 teachers were reached before, the
collected data were analyzed, and it was determined that the scales gave reliable and valid results in the
Ankara sample. According to the results of the descriptive statistics and the tests showing significant
differences in the study, it was observed that clan culture and hierarchy culture became prominent in the
secondary schools in central districts of Ankara; prominent organizational cultures differ on the basis of
districts; districts differ on the basis of organizational culture, and teachers' organizational learning
perception levels were at an average value. In the analyzes examining the relationship between
organizational culture types and organizational learning, it has been determined that organizational
learning has a high level of positive correlation with clan culture; a medium level of positive correlation
with adhocracy culture; a low level of positive correlation with market culture; and a low level of negative
correlation with hierarchy culture. In addition, it was concluded that a model consisting only of clan
culture explains % 58 of organizational learning, and another model consisting of clan culture and
adhocracy culture explains % 58 of organizational learning. Based on the results of the research, the
relationship of organizational culture with organizational learning and how it affects organizational
learning is discussed; recommendations have been made for practitioners, researchers and policy makers.
Keywords: Organization, Organizational Culture, Organizational Learning, Competing Values
Framework
GİRİŞ
Öğrenme ve kültür kavramları günlük hayatta birçok tartışmanın ve konuşmanın konusu olarak
karşımıza çıkabilmektedir. Aynı zamanda bilim dünyasının da yakından ilgilendiği ve araştırmalara konu
olan kavramlardır. Örgüt boyutunda öğrenme ve kültür kavramları kamu yönetimi alanında, özellikle de
eğitim yönetimi alanında sıkça tartışılan ve araştırılan konulardır.
Örgütsel öğrenme, örgüt çalışanlarının memnuniyetini temin edecek şekilde örgütün devamlı
olarak gelişimini temele alan bir yönetim anlayışıyla birey, grup ve örgüt düzeyinde öğrenme süreçlerinin
bilinçli kullanımı şeklinde ifade edilmektedir (Dixon, 1999). Örgüt, bireylerin ve grupların örgüt adına
sorgulamalar yapıp sistemin içine yeni değerler, anlamlar ve uygulamalar getirmesiyle öğrenir (Collinson ve
Cook, 2016). Dolayısıyla bireyin olduğu her ortamda öğrenmenin gerçekleştiği savunulabilir. Okullarda
eğitim programlarının hazırlanması, politikalarda değişiklikler yapılması, yöneticilerin ve öğretmenlerin
yeni fikirleri, yaklaşımları ve uygulamaları konuşması örgütsel öğrenmenin gerçekleştiğinin bir kanıtıdır.
Çağımızın hızla değişen koşullarında, örgütlerin uzun süre varlıklarını devam ettirebilmeleri için,
öğrenme kapasitelerini arttırmaları gerekmektedir. Örgütün, başarısını sürekli kılabilmesi için eski bilgilerini
yenilemesi ve bunlara olan bağımlılığını azaltması gerekmektedir. Bilgi zamanla birikecek ve çevre koşulları
ve fırsatlar değiştiğinde mevcut bilgi eskiyerek geçerliliğini kaybedecektir. İşte tam da bu noktada bir
dengeleme eylemi olan örgütsel öğrenme, bireysel ve bağımsız öğrenmeler ile kolektif ve bağımlı
499
öğrenmeler arasında ihtiyaç duyulan dengeyi ve uyumu sağlar. (Collinson ve Cook, 2016).
Ortaya çıkabilecek yeni şartlara karşı hazırlıklı olmak, sürekli gelişmeyi sağlamak ve değer yaratmak
için örgütlerin öğrenmeye ve yeniliklere açık olmaları gerekmektedir. Ancak, örgütler için geleneksel
çalışma kültüründen örgütsel öğrenmeye geçmek, hızlı ve kolay başarılacak bir süreç değildir. Bunu
başarabilmek için, değişime önem verilmesi, takım çalışmalarını ve birlikte öğrenmeyi destekleyici
ödüllendirme politikalarının olması ve en iyi uygulamaların örgütte paylaşılması gerekmektedir (Çemberci,
2013). Bu bakış açısıyla örgütte örgütsel öğrenmeyi gerçekleştirmeye uygun bir örgüt kültürünün
oluşturulması gerektiği savunulabilir.
Her örgüt, kendi kimliğini yansıtan, davranış ve dünya görüşlerini etkileyen kendine özgü bir kültür
barındırırlar. Öğrenmenin kendisi de içinde gerçekleştiği örgütün kültüründen etkilenmektedir. Bu sebeple
örgüt kültürünün, örgütün günlük faaliyetleriyle bütünleşmiş, öğrenme fırsatlarının sunulduğu ve güvenin
hâkim olduğu bir yapıda olması gerekmektedir (Güney, 2017).
Örgütler için kültür kavramı 1980’li yıllarda literatüre girmiş ve yönetim bilimi alanında kullanılan
önemli bir kavram halini almıştır. Bu kavramla ilgili bilim insanları henüz ortak bir tanıma ulaşmış
değillerdir. Örgüt kültürü konusunda bir konsensüs olmasa da bu kavramın paylaşılmış değerler ve
normlardan oluştuğu söylenebilir (Hofstede, Neuijen, Ohavy ve Sanders, 1990; Terzi, 2000). Örgüt kültürü
farklı araştırmacılar tarafından farklı yaklaşım ve metotlarla ele alınmış; bu nedenle de her araştırmacı,
kavramı ele alış biçimine göre tanımlamalar yapmışlardır.
Pettigrew (1979) örgüt kültürünü, belirli bir grubun belirli bir zamanda, birlikte ve toplu olarak
kabul ettiği anlamlar sistemi şeklinde tanımlarken Hofstede (1980), bir grubu diğer gruplardan ayıracak
şekilde aklın işbirlikçi olarak kullanılması şeklinde tanımlamaktadır. Peters ve Waterman (1982) açısından
örgüt kültürü, örgütte paylaşılan değerlerle ortaya çıkan ve örgüt üyelerine sembolik anlamlarla yansıyan
örgüte ait hikâyeler, inançlar, sloganlar ve masallardan meydana gelen yapıdır. Kozlu (1986) ise paylaşılmış
değerler, inançlar, kahramanlar, merasimler, efsaneler ve öyküler olarak tanımlamaktadır. Armstrong
(1990), örgüt içerisinde eylem ve etkileşim biçimlerini şekillendiren ve işlerin nasıl yapıldığını gösteren
paylaşılmış inançlar, beklentiler ve varsayımlar örüntüsü şeklinde tanımlamaktadır (Aktaran Güney, 2017;
Aktaran Özkalp ve Kırel, 2016; Aktaran Yazıcı, 2001). Tüm bu tanımlamalardan hareketle örgüt kültürünün,
örgütü örgüt yapan ve örgütün geçmişinden geleceğine uzanan değerler, inançlar, davranış kalıpları,
beklentiler ve sayıltılar olduğunu söylemek mümkündür.
Örgütler, geçmişlerine, liderlerinin özelliklerine, büyüklüklerine, amaçlarına, çalışan özelliklerine ve
yapısal birçok özelliklerine göre farklı kültür tiplerine sahiptirler. Dolayısıyla bu farklılaşma örgüt kültürü
kavramının farklı modeller adı altında ele alınması ile sonuçlanmıştır. Bu araştırmaya konu olan örgüt
kültürü modeli ise Rekabetçi Değerler Modelidir.
Rekabetçi Değerler Modeli, temelde örgütlerin etkililiği üzerine yapılan çalışmalardan ortaya
çıkmış, örgüt kültüründe değişimin tanımlanması, yönlendirilmesi ve kolaylaştırılmasında tercih edilen bir
modeldir. Rekabetçi Değerler Modelinde etkililik ölçütü iki farklı boyutta ele alınmıştır. Bunlardan ilki,
esneklik, inisiyatif ve dinamizmi vurgulayan etkililik ölçütünü; ikincisi ise içe odaklılık, bütünleşme ve birliği
vurgulayan etkililik ölçütünü ifade eder. Bu boyutlara karşıt olarak da sırasıyla durağanlık, düzen ve kontrol;
500
dışa odaklılık, farklılaşma ve rekabet boyutları ortaya koyulmaktadır. Etkililik ölçütünün bu iki boyutu ve
onların karşıt boyutları bir araya gelerek dört bölümden oluşan Rekabetçi Değerler Modelini oluşturur.
(Cameron ve Quinn, 2017).
Şekil 1.’deki boyutlar ve bölümler farklı bakış açılarını ve insan davranışlarını tanımlayan rekabetçi
değerleri göstermektedir. Şekildeki her bir bölüm, bir kültür tipi olarak tanımlanmaktadır. Başka bir
ifadeyle, her bir bölüm aynı zamanda örgüt kültürünü oluşturan temel varsayımları, normları, yönelimleri
ve değerleri temsil etmektedir.
Esneklik ve İnisiyatif Verme
İstikrar ve Kontrol
Şekil 1. Rekabetçi Değerler Modeli. Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (2017). Örgüt kültürü, örgütsel tanı ve
değişim: Rekabetçi değerler modeli. (M. G. Gülcan ve N. Cemaloğlu, Çev. Ed.).Ankara: Pegem kaynağından
alınmıştır.
Hiyerarşi (Kontrol) kültürün özellikleri şu şekilde sıralanabilir (Cameron ve Quinn, 2017):
• Örgüt fazlaca biçimsel ve yapılandırılmış bir yerdir.
• Bireylerin görevleri, kurallar ve prosedürlerle tanımlanmıştır.
• Örgüt lideri, liyakat odaklı, iyi bir koordinatör ve idareci olmakla övünür.
• Resmi kurallar ve politikalar örgütü ayakta tutar.
• Temel değer olarak verimlilik, güvenilirlik, hızlı ve sorunsuz iş temini merkeze alınır.
• Çalışanların yönetiminde güvenceli iş ve öngörülebilirlik esas alınır.
• Raporlar, yazışmalar ve kırtasiye işleri önemlidir.
• Alt ve üst yönetim birimleri vardır ve aralarında dikey iletişim hakimdir.
• Karar alma sürecinde çalışanlar dahil edilmez.
• Çalışanlar, kurallar ve prosedürlerle test edilirler.
• Terfi, belli basamaklar izler ve çalışanların terfi edebilmesi kural ve politika bilmelerine de
bağlıdır.
Pazar (rekabet) kültürü Cameron ve Quinn (2017) tarafından şu özelliklerle ele alınmıştır:
• Örgüt, sonuç odaklı bir yapıdadır.
• Örgütte temel endişe işin yapılıp yapılmadığıdır.
Dış
a
Odaklıl
ık v
e
Fark
lıl
aşm
a
İçe
Odaklıl
ık v
e
Bütü
nl
eşm
e
Adokrasi (Yaratıcı)
Klan (İşbirliği)
Pazar (Rekabet)
Hiyerarşi (Kontrol)
501
• Örgütte insanlar rekabetçi ve amaç odaklıdır.
• Örgütte liderler, sıkı, üretici ve yarışçıdırlar.
• Örgütte yönetici sert ve istekçidir.
• Örgütü bir arada tutan, kazanmaya olan vurgudur.
• Örgütte ün ve başarı temel endişeleridir.
• Örgütte başarı, pazar payı ve etki olarak tanımlanır.
• Örgütte rekabetçi ücretlendirme ve pazar liderliği önemlidir.
• Örgütte örgütlenme sıkı rekabete dayalıdır
• Örgütte finansal etmenler örgütü yönetir.
• Örgütte bütün konularda ekonomik temelli kararlar alınır.
• Örgütte temel hedeflere odaklanılır.
• Örgütte çalışanların para kazanması gerektiğine vurgu yapılır.
• Örgütün uzun vadedeki odağı, rekabetçi eylemlerin ve ölçülebilir hedef ve amaçların
başarılmasıdır.
Cameron ve Quinn (2017) Klan (işbirliği) kültürünü şu şekilde açıklamaktadır:
• Örgüt, insanların kendilerinden pek çok şeyi paylaştığı yerdir
• Örgüt, çalışmak için çok dostane bir yerdir.
• Örgüt, geniş bir aileye benzer.
• Örgütte yönetici, mentor olarak görülür.
• Örgüt, sadakat ve gelenek sayesinde bir arada tutulur.
• Örgütte, bağlılık yüksektir.
• Örgütte başarı, duyarlılık ve insanlara ilgi olarak tanımlanır.
• Örgüt, takım çalışmasına, katılıma ve mutabakata önem verir.
• Örgütte çalışanların ihtiyaçları dikkate alınır.
• Örgütte takım çalışması ve katılım desteklenir.
• Örgütte çalışanlar yetkilendirilir.
• Örgütte güven düzeyi yüksektir.
• Örgütte çalışanlarla yakından ilgilenilir.
• Örgütte, insan kaynakları gelişimine, tutarlılık ve maneviyata büyük önem verilir.
Adokrasi (yaratıcı) kültür şu özelliklerle açıklanabilir (Cameron ve Quinn, 2017):
502
• Örgüt, çalışmak için dinamik, girişimci ve yaratıcı bir yerdir.
• Örgütte insanlar kendilerini tehlikeye atıp riske girerler.
• Örgütte liderler yenilikçi ve risk alıcı olarak görülürler.
• Örgütü bir arada tutan şey deneylemeye bağlılık ve yeniliktir.
• Örgütte önemli olan en ileri noktada olmaktır.
• Örgüt, uzun vadede gelişme ve yeni kaynaklar edinmeye önem verir.
• Örgütte başarı, yeni ve eşsiz ürün ve hizmetler edinmek anlamına gelmektedir.
• Örgütte ürün veya hizmet lideri olmak önemlidir.
• Örgüt, bireysel girişimciliğe ve özgürlüğe teşvik etmektedir.
• Örgütte dinamik bir hava vardır.
• Örgütte risk almak desteklenir.
• Örgütte yenilikçilik ve yaratıcılık desteklenir.
• Örgütte değişim beklenti değil gereklilik olarak görülür.
• Örgütte örgüt geleceği tasarlayan bir yapıdadır.
• Örgütte yenilikçilik bir programa bağlıdır.
Eğitim kurumları için öğrenmeyi destekleyen örgüt kültürüne sahip olabilmek önemli bir husustur.
Örgüt kültürü; değerlerin, inançların ve tecrübelerin paylaşılmasına ortam hazırlayarak ve çalışanlar
arasındaki güven ve bağlılığı arttırarak örgütsel öğrenme için gerekli olan bilgilerin örgüte yayılmasına
destek olabilir. Güçlü ve dinamik kültür yapısına sahip örgütler, çevrelerini daha doğru bir şekilde analiz
ederek eksik ve üstün yönlerini net bir şekilde belirleyebilirler (Güney, 2017; Terzi, 2000). Örgüt kültürü
sayesinde, tüm örgüt üyeleri aynı değerler ve normlar etrafında toplanabilir ve örgütsel öğrenmenin
gerçekleşmesi için gereken öğrenme istek ve arzusu da oluşturulabilirler. Bu nedenle örgüt kültürünün,
örgütsel öğrenmeyi etkileyen en temel faktör olduğu savunulabilir.
Bu varsayımdan hareketle bu araştırmada, ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin algılarına göre
okulların örgüt kültürü profillerini belirlemek ve örgüt kültürünün örgütsel öğrenme ile ilişkini ortaya
koymak amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır:
1. Ankara ili Merkez ilçeler genelindeki ortaokullarda örgüt kültürü nasıldır?
2. Ankara ili Merkez ilçeler bazında ortaokullarda örgüt kültürü nasıldır?
3. Ankara merkez ilçeleri örgüt kültürü bakımından farklılaşmakta mıdır?
4. Ankara merkez ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri nasıldır?
5. Ankara merkez ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile örgüt
kültürleri arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?
503
6. Ankara merkez ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin ilçeleri bazında örgütsel öğrenme
düzeyleri ile örgüt kültürleri arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?
7. Ankara merkez ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgüt kültürleri örgütsel öğrenmeyi ne
düzeyde açıklamaktadır?
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Bu araştırmada, Ankara ilinin merkez ilçelerindeki devlet ortaokullarında görev yapan
öğretmenlerin algılarına göre okulların bulunduğu ilçelerin örgüt kültürü profillerinin ve öğretmenlerin
örgütsel öğrenme düzeylerinin belirlenmesi; ilçelerde hâkim olan örgüt kültürünün örgütsel öğrenme
üzerindeki etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda araştırma, nicel araştırma yöntemlerinden
ilişkisel tarama modelinde yürütülmüştür. İlişkisel tarama modelinde amaç, iki veya daha fazla değişken
arasındaki ilişkinin varlığını ve derecesini (Karasar, 2018) herhangi bir müdahalede bulunmadan
(Büyüköztürk, Kılıç-Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2017) incelemektir.
Evren ve Örneklem
Bu araştırmanın evrenini Ankara ili merkez ilçelerdeki devlet ortaokullarında görev yapan
öğretmenler, örneklemini ise 437 öğretmen oluşturmaktadır. İlçelerdeki ortaokul ve öğretmen sayılarına
ait veriler, Milli Eğitim Bakanlığı’nın “2018-2019 yılı Eğitim İstatistikleri” raporundan elde edilmiştir. Bu
verilere göre Ankara’nın merkez ilçelerinde bulunan 419 devlet ortaokulunda 16061 öğretmen görev
yapmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2019). Evrenden örneklem sayısı belirlenirken Çıngı (1994)
tarafından ortaya koyulan aşağıdaki tablo kullanılmıştır.
Tablo 1
Evren ve Örneklem Sayıları
N
SAPMA MİKTARI
.01 .02 .03 .04 .05
500 218
1000 375 278
3000 1334 787 500 341
5000 1622 880 536 357
10000 4899 1936 964 566 370
50000 8057 2291 1045 593 381
100000 8763 2345 1056 597 383
500000 9423 2390 1065 600 384 Not. Çıngı, H. (1994). Örnekleme Kuramı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi kitabından uyarlanmıştır.
504
Tablo 1’de yer alan bilgiler incelendiğinde en az 370-381 öğretmenin evrendeki öğretmenleri
temsil ettiği görülmektedir. Araştırma kapsamında 437 öğretmene ulaşılmış ve öğretmen sayısının
niceliksel olarak evreni temsil ettiği belirlenmiştir. Örneklemin evreni niteliksel olarak temsil etmesi
amacıyla da amaçlı örnekleme yöntemlerinden tabakalı örnekleme yöntemine dayalı olarak örneklem
seçimi yapılmıştır. Tabaka olarak Ankara’nın merkez ilçeleri belirlenmiş ve merkez ilçelerdeki okul ve
öğretmen sayısına göre araştırmada öğretmene ulaşılmıştır. Öğretmenlerin ilçelerine göre dağılımları Tablo
2’de gösterilmiştir.
Tablo 2
Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin İlçelerine Göre Dağılımları
Tablo 2’de yer alan bilgiler incelendiğinde öğretmenlerin %9,2’sinin (n=40) Altındağ’da, %14,6’sının
(n=64) Çankaya’da, %11,2’sinin (n=49) Etimesgut’ta, %4,6’sının (n=20) Gölbaşı’da, %18,1’inin (n=79)
Keçiören’de, %10,5’sinin (n=46) Mamak’ta, %5,7’sinin (n=25) Pursaklar’da, %13,0’ünün (n=57) Sincan’da,
%13,0’ünün (n=57) Yenimahalle’de görev yaptıkları görülmektedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin bazı demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 3’te gösterilmiştir.
Tablo 3
Araştırmaya Katılan Öğretmenlerin Bazı Demografik Özelliklere Göre Dağılımları
Değişkenler Kategoriler f %
İlçe
Altındağ 40 9,2
Çankaya 64 14,6
Etimesgut 49 11,2
Gölbaşı 20 4,6
Keçiören 79 18,1
Mamak 46 10,5
Pursaklar 25 5,7
Sincan 57 13,0
Yenimahalle 57 13,0
Değişkenler Kategoriler f %
Cinsiyet Kadın 302 69,1
Erkek 135 30,9
Eğitim durumu Lisans 144 33,0
Lisansüstü 293 67,0
Yaş
21-30 72 16,5
31-40 179 41,0
41-50 155 35,5
50+ 31 7,1
Branş Türkçe 58 13,3
Matematik 50 11,4
505
Tablo 3 incelendiğinde, öğretmenlerin %69,1’inin (n=302) kadın, %30,9’unun (n=135) erkek olduğu
görülmektedir. Öğretmenlerin %33,0’ünün (n=144) lisans, %67’sinin (n=293) lisansüstü eğitime sahiptir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin %16,5’inin (n=72) 21-30 yaşında, %41,0’inin (n=179) 31-40, %35,5’inin
(n=155) 41-50 yaşında, %7,1’inin (n=31) 50 yaş ve üzerinde olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin
%13,3’ünün (n=58) Türkçe, %11,4’ünün (n=50) matematik, %12,4’ünün (n=54) fen bilimleri, %9,4’ünün
(n=41) sosyal bilgiler, %13,5’ünün (n=59) İngilizce, %6,9’unun (n=30) din kültürü, %5,7’sinin (n=25)
teknoloji tasarımı, %3,9’unun (n=17) bilişim, %4,8’inin (n=21) görsel sanatlar, %3,0’ünün (n=13) müzik,
%7,3’ünün (n=32) beden eğitimi, %8,5’inin (n=37) rehberlik branşında olduğu görülmektedir.
Öğretmenlerin mesleki kıdemlerinin 4 yıl ile 40 yıl arasında değişiklik gösterdiği, öğretmenlerin ortalama
13,95 yıl kıdeme sahip olduğu belirlenmiştir. Araştırma kapsamında öğretmenlere ayrıca mevcut
okullarında ne kadar süredir görev yaptıkları sorulmuş, öğretmenlerin 1 ile 35 yıl arasında görev yaptıkları
tespit edilmiştir. Öğretmenlerin okulda ortalama görev yapma süreleri 4,90 yıldır.
Araştırmanın bulgularının dışında veri toplama araçlarının geçerlik-güvenirlik çalışmaları için ayrıca
Ankara ili merkez ilçelerinde görev yapan toplam 202 öğretmene ulaşılmıştır.
Veri Toplama Araçları
Fen Bilimleri 54 12,4
Sosyal Bilgiler 41 9,4
İngilizce 59 13,5
Din Kültürü 30 6,9
Teknoloji Tasarım 25 5,7
Bilişim 17 3,9
Görsel Sanatlar 21 4,8
Müzik 13 3,0
Beden Eğitimi 32 7,3
Rehberlik 37 8,5
506
Bu araştırmanın verileri; “Kişisel Bilgi Formu”, “Örgüt Kültürü Değerlendirme Ölçeği” ve “Örgütsel
Öğrenme Ölçeği” ile toplanmıştır.
Kişisel bilgi formunda öğretmenlerin cinsiyetlerine, eğitim düzeylerine, yaşlarına, mesleki
kıdemlerine, okullarında görev yaptıkları süreye, branşlarına ve görev yaptıkları ilçeye yönelik bilgiler yer
almaktadır.
Örgüt Kültürü Değerlendirme Ölçeği, Cameron & Quinn (2017) tarafından geliştirilmiş, M. G.
Gülcan ve N. Cemaloğlu tarafından Türkçeye uyarlaması gerçekleştirilmiştir. Ölçekte klan, adokrasi,
hiyerarşi ve pazar olmak üzere dört örgüt kültürüne ilişkin toplam 24 madde yer almaktadır. Her bir örgüt
kültüründe 5’li Likert tipinde derecelendirilen 6 madde bulunmaktadır. Örgüt kültürleri birbirinden farklı
özellikler gösterdiği için ölçekte toplam puan alınmamaktadır.
Ölçeğin Ankara örnekleminde geçerli ve güvenilir sonuç verip vermediğini belirlemek amacıyla
araştırma kapsamında öncelikle ölçek 202 öğretmene uygulanmıştır. Öğretmenlerden elde edilen cevaplar
doğrultusunda güvenirlik analizi için Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı hesaplanmıştır. Sonuçlar tablo 4’te
gösterilmiştir.
Tablo 4
Örgüt Kültürü Ölçeği Güvenirlik Katsayıları
Örgüt kültürü Madde sayısı Ön Uygulama Asıl Uygulama
N Cronbach α N Cronbach α
Klan 6 202 0,966 437 0,934
Adokrasi 6 202 0,944 437 0,901
Hiyerarşi 6 202 0,847 437 0,811
Pazar 6 202 0,952 437 0,909
Kalaycı (2009), alfa (α) katsayısına bağlı olarak ölçeğin güvenirliğinin şu şekilde yorumlanabileceğini
belirtmektedir:
* 0,00 ≤ α < 0,40 ise ölçek güvenilir değildir.
* 0,40 ≤ α < 0,60 ise ölçek güvenilirliği düşüktür.
* 0,60 ≤ α < 0,80 ise ölçek oldukça güvenilirdir.
* 0,80 ≤ α < 1,00 ise ölçek yüksek derecede güvenilirdir.
Bu doğrultuda Tablo 4’te yer alan bilgiler incelendiğinde, hem ön uygulama hem de asıl uygulama
çalışmalarına katılan öğretmenlerin örgüt kültürü değerlendirme ölçeğine vermiş oldukları cevapların
güvenilir oldukları görülmektedir.
Geçerlik çalışması için öğretmenlerden elde edilen cevaplar doğrultusunda doğrulayıcı faktör
analizi yapılmıştır. Analiz sonrasında ölçekteki her bir maddenin ait olduğu boyutun anlamlı bir açıklayıcısı
olduğu, başka bir anlatımla anlamlı t değerlerine sahip olduğu belirlenmiştir. Analiz sonrasında oluşturulan
path diyagramı Şekil 2’de gösterilmiştir.
507
Şekil 2. Ankara ili merkez ilçelerdeki devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenlerinin cevapları
doğrultusunda hesaplanan DFA path analizi-standartlaştırılmış katsayılar.
DFA’da model parametrelerinin hesaplanmasının ardından model-veri uyum indeksleri
hesaplanmış, sonuçlar Tablo 4’te gösterilmiştir.
Tablo 5
Örgüt Kültürü Değerlendirme Ölçeğinin DFA Sonrası Hesaplanan Model Uyum Değerleri
N X2 df X2/df RMSEA CFI IFI NFI
202 479,41 275 1,74 0,080 0,97 0,97 0,95
508
Tablo 5’teki bilgiler incelendiğinde örgüt kültürü değerlendirme ölçeğinin dört boyutlu yapsının Ankara ili
merkez ilçelerindeki devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin görüşleriyle doğrulandığı
görülmektedir. Başka bir anlatımla ölçeğin söz konusu örneklemde geçerli ve güvenilir sonuçlar ürettiği
belirlenmiştir.
Örgütsel Öğrenme Ölçeği, Silins, Mulford, & Zarins (1999) tarafından geliştirilmiş, Korkmaz (2006)
tarafından Türkçeye uyarlaması gerçekleştirilmiştir. Ölçekte güven ve işbirlikçi iklim, paylaşılan ve gözlenen
visyon, inisiyatif/risk almak, devam eden birbiriyle ilişkili meslek gelişimi olmak üzere dört boyut
bulunmaktadır. Ölçekte yer alan 26 madde 5’li Likert tipinde derecelendirilmiştir. Ölçekteki maddeler
toplanarak örgütsel öğrenme düzeyine ilişkin toplam puan elde edilmektedir.
Örgütsel öğrenme ölçeğinin de Ankara örnekleminde geçerli ve güvenilir sonuç verip vermediğini
belirlemek amacıyla araştırma kapsamında öncelikle ölçek 202 öğretmene uygulanmıştır. Öğretmenlerden
elde edilen cevaplar doğrultusunda güvenirlik analizi için Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı hesaplanmıştır.
Sonuçlar tablo 6’da gösterilmiştir.
Tablo 6
Örgütsel Öğrenme Ölçeği Güvenirlik Katsayıları
Örgüt kültürü Madde sayısı Ön Uygulama Asıl Uygulama
N Cronbach α N Cronbach α
İnisiyatif/Risk Almak 6 202 0,968 437 0,928
Devam Eden Birbiriyle İlişkili Mesleki Gelişim 6 202 0,953 437 0,934
Güven ve İşbirlikçi İklim 7 202 0,961 437 0,948
Paylaşılan ve Gözlenen Visyon 7 202 0,934 437 0,913
Örgütsel Öğrenme (toplam) 26 202 0,973 437 0,969
Tablo 6’daki sonuçlar incelendiğinde, hem ön uygulama hem de asıl uygulama çalışmalarına katılan
öğretmenlerin örgütsel öğrenme ölçeğine vermiş oldukları cevapların güvenilir oldukları görülmektedir.
Ölçeğin örneklemde geçerli sonuçlar verip vermediğini test etmek amacıyla öğretmenlerden elde
edilen cevaplar doğrultusunda doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Analiz sonrasında ölçekteki her bir
maddenin ait olduğu boyutun anlamlı bir açıklayıcısı olduğu, başka bir anlatımla anlamlı t değerlerine sahip
olduğu belirlenmiştir. Analiz sonrasında oluşturulan path diyagramı Şekil 3’te gösterilmiştir.
DFA’da model parametrelerinin hesaplanmasının ardından model-veri uyum indeksleri
hesaplanmış, sonuçlar Tablo 7’de gösterilmiştir.
Tablo 7
Örgütsel Öğrenme Ölçeğinin DFA Sonrası Hesaplanan Model Uyum Değerleri
N X2 df X2/df RMSEA CFI IFI NFI
202 686,01 292 2,35 0,082 0,98 0,98 0,97
509
Tablo 7’de görüldüğü gibi örgütsel öğrenme ölçeğinin 26 maddeli 4 boyutlu yapısı, Ankara ili merkez
ilçelerindeki devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin görüşleriyle doğrulanmaktadır. Başka bir
ifadeyle ölçeğin söz konusu örneklemde geçerli ve güvenilir sonuçlar ürettiği belirlenmiştir.
510
Şekil 3. Ankara ili merkez ilçelerdeki devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenlerinin cevapları
doğrultusunda hesaplanan DFA path analizi-standartlaştırılmış katsayılar.
Verilerin Analizi
511
Araştırmaya katılan öğretmenlerden elde edilen veriler öncelikle SPSS 23.0 programına
aktarılmıştır. Ardından eksik veri girişi olup olmadığı kontrol edilmiştir. Minimum-maksimum değerleri
hesaplanarak hatalı veri girişi incelenmiştir. Veri girişi kontrol edildikten sonra ölçeklerin alt boyut puanları
ve örgütsel öğrenme ölçeğine yönelik toplam puan hesaplanmıştır. Puanlara ilişkin öncelikle uç değer
incelemesi amacıyla z istatistiği hesaplanmış ve z değerlerinin ±3 arasında değer aldığı belirlenmiştir. Ayrıca
oluşturulan kutu grafikleri incelemelerinde uç değer olmadığı görülmüştür. Puanların dağılım şeklinin
incelenmesi amacıyla da çarpıklık ve basıklık katsayıları hesaplanmıştır. Hesaplanan değerlerin ±1 arasında
olduğu, sadece klan kültürü puanlarının çarpıklık değerinin -1,062; basıklık değerinin 0,390 olduğu
belirlenmiştir. Histogram incelemeleri sonucunda ise puanların normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir.
Verilerin incelenmesinin ardından veri çözümlemesi amacıyla öncelikle betimsel istatistikler
hesaplanmıştır. Ardından ilçeler bazında örgüt kültürlerine ilişkin puanların anlamlı bir farklılık gösterip
göstermediği incelenmiştir. Bu doğrultuda varyansların homojenliği kontrol edilmiş ve ilçeler bazında
varyansların homojen olmadığı belirlenmiş, karşılaştırma için Kruskal Wallis testi hesaplanmıştır. Anlamlılık
değeri p<0,05 olarak kabul edilmiştir. İlçelerin örgüt kültürleri ile örgütsel öğrenme düzeyleri arasındaki
ilişkilerin tespit edilmesi amacıyla Pearson korelasyon katsayısı; örgüt kültürlerinin örgütsel öğrenme
üzerindeki etkisinin belirlenmesi için de aşamalı regresyon analizi yapılmıştır. Örgütsel öğrenme ölçeğinin
toplam puanı ile alt boyutları arasında yüksek düzeyde ilişkiler olduğu için çoklu bağlantı problemi
olmaması amacıyla analize sadece toplam puan dâhil edilmiştir. Örgüt kültürleri de aynı ölçeğin boyutları
olduğundan ve paylaşılan varyansları bulunduğu için regresyon analizi aşamalı (step-wise) olarak
yapılmıştır. Sonuçlar tablolaştırılarak yorumlanmıştır.
BULGULAR
Merkez ilçeler genelinde Ankara ilinde baskın olan örgüt kültürünün belirlenmesi amacıyla
betimsel istatistikler hesaplanmış, sonuçlar Tablo 6’da gösterilmiştir.
Tablo 8
Öğretmenlerin Örgüt Kültür Düzeylerine İlişkin Hesaplanan Betimsel İstatistikler
Örgüt kültürü N En düşük En yüksek
Sx
Klan 437 6,00 30,00 21,69 5,74
Hiyerarşi 437 6,00 30,00 20,74 5,34
Adokrasi 437 6,00 30,00 20,10 5,10
Pazar 437 6,00 30,00 19,56 4,04
Tekin (2002) likert tipi ölçeklerde puanların yorumlanabilmesi için “ranj/kategori sayısı” eşitliğini
önermektedir. Bu doğrultuda düşük-orta-yüksek kategori elde edebilmek için her biri 6 maddeden oluşan
örgüt kültürlerinden alınan;
6-14 arası puan düşük;
14-22 arası orta;
22-30 arası yüksek
512
örgüt kültürüne işaret etmektedir.
Tablo 8 incelendiğinde, öğretmenlerin klan (21,69±5,74), adokrasi (20,10±5,10), pazar (19,56±4,04)
ve hiyerarşi (20,74±5,34) örgütsel kültürlerine orta düzeyde sahip oldukları belirlenmiştir.
Öğretmenlerin en yüksek örgüt kültürü puanlarının klan ve hiyerarşi kültürüne ait olduğu
görülmektedir. Öğretmenlerin adokrasi ve pazar kültürü düzeylerinin ise diğer kültürlere kıyasla görece
daha düşük olduğu belirlenmiştir.
Ankara merkez ilçelerinde baskın olan örgüt kültürünün belirlenmesi amacıyla öncelikle betimsel
istatistikler hesaplanmıştır. Ardından ilçelerde hangi örgüt kültürlerinin anlamlı bir farklılık gösterip
göstermediğinin belirlenmesi amacıyla Repeated-Measured ANOVA hesaplanmıştır. Hesaplama öncesinde
varyansların homojenliği test edilmiş, tüm ilçelerin analize uygun olduğu belirlenmiştir. Sonuçlar Tablo 9’da
gösterilmiştir.
Tablo 9
İlçeler Bazında Örgüt Kültür Düzeylerine İlişkin Hesaplanan Betimsel İstatistikler
İlçe Örgüt kültürü
N En düşük En yüksek
Sx Anlamlı fark
Altındağ
Klan 40 7 30 22,00 6,28
Klan>Adokrasi Klan>Pazar
Adokrasi 40 8 28 19,43 5,61
Hiyerarşi 40 9 29 18,85 5,38
Pazar 40 9 26 17,80 4,27
Çankaya
Klan 64 8 30 23,63 4,02
Klan>Diğerleri Hiyerarşi>Pazar
Hiyerarşi 64 7 30 21,34 5,22
Adokrasi 64 8 29 20,73 4,46
Pazar 64 10 29 19,89 4,40
Etimesgut
Klan 49 7 30 20,27 6,65
---
Adokrasi 49 7 30 20,22 5,29
Pazar 49 11 30 19,55 4,11
Hiyerarşi 49 8 30 19,08 6,48
Gölbaşı
Klan 20 7 28 22,80 4,27 Klan>Diğerleri Adokrasi>Pazar,
Hiyerarşi Pazar>Hiyerarşi
Adokrasi 20 10 27 21,35 3,99
Pazar 20 13 22 18,40 3,38
Hiyerarşi 20 9 27 15,60 5,81
Keçiören
Hiyerarşi 79 6 30 23,30 3,77 Hiyerarşi>Adokrasi, Pazar
Klan>Adokrasi, Pazar
Klan 79 6 30 23,14 5,21
Adokrasi 79 6 30 20,82 5,21
Pazar 79 6 30 20,66 4,25
Mamak
Klan 46 9 30 22,00 5,34 Klan>Adokrasi,
Pazar Hiyerarşi>Pazar
Hiyerarşi 46 14 30 21,91 4,17
Adokrasi 46 7 30 20,26 5,03
Pazar 46 14 30 20,02 3,46
Klan 25 7 27 21,32 4,89 Klan>Adokrasi, Hiyerarşi Adokrasi 25 8 27 19,12 5,16
513
Pursaklar Pazar 25 12 23 18,08 3,97 Pazar>Hiyerarşi
Hiyerarşi 25 7 28 15,88 6,35
Sincan
Hiyerarşi 57 10 28 21,70 4,13 Hiyerarşi>Diğerleri
Klan>Adokrasi
Klan 57 7 30 19,77 6,30
Pazar 57 8 27 19,02 3,89
Adokrasi 57 6 27 18,49 5,37
Yenimahalle
Hiyerarşi 57 12 28 21,32 4,27
Hiyerarşi>Pazar Adokrasi 57 7 29 20,19 5,05
Pazar 57 13 27 20,11 3,39
Klan 57 7 30 19,98 6,28
Tablo 9’da yer alan bilgiler incelendiğinde, Altındağ ilçesi devlet ortaokullarındaki en baskın
kültürün klan kültürü olduğu görülmektedir (x=22,00). Altındağ’da klan kültürünün istatistikî olarak
adokrasi ve pazar kültürlerinden anlamlı bir şekilde farklılaştığı tespit edilmiştir.
Çankaya ilçesinde de devlet ortaokullarında klan kültürünün öne çıktığı belirlenmiştir (x=23,63).
Çankaya’daki klan kültürü ortalamasının istatistikî olarak diğer tüm kültürlerden yüksek olduğu; ayrıca
hiyerarşi kültürünün de pazar kültüründen anlamlı bir farklılık gösterdiği görülmektedir.
Etimesgut ilçesinde klan kültürü diğer kültür tiplerine kıyasla öne çıkmaktadır (x=20,27). Ancak
Etimesgut ilçesinde örgüt kültür puanları arasında istatistikî olarak anlamlı bir farklılık olmadığı,
öğretmenlerin tüm örgüt kültürü tiplerini benzer şekilde benimsedikleri belirlenmiştir.
Gölbaşı ilçesi devlet ortaokullarında klan örgüt kültürünün en yüksek değer alan örgüt kültürü tipi
olduğu tespit edilmiştir (x=22,80). İlçenin klan kültürü ortalamasının istatistikî olarak diğer tüm
kültürlerden yüksek olduğu ve anlamlı farklılaştığı belirlenmiştir. Ayrıca ilçede adokrasi kültürünün,
hiyerarşi ve pazar kültürlerinden; pazar kültürünün de hiyerarşi kültüründen anlamlı bir şekilde yüksek
olduğu saptanmıştır.
Keçiören ilçesinde devlet ortaokullarında ise hiyerarşi kültürünün en baskın kültür tipi olduğu
saptanmıştır (x=23,30). İlçenin hiyerarşi kültürü ortalamasının adokrasi ve pazar kültürlerinden anlamlı bir
şekilde daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde klan kültürü ile adokrasi ve pazar kültürleri
arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir.
Mamak ilçesinde baskın olan örgüt kültürü tipinin klan kültürü olduğu görülmektedir (x=22.00).
İlçedeki klan kültürü değerinin adokrasi ve pazar kültürü değerlerinden anlamlı bir şekilde yüksek olduğu
tespit edilmiştir. Ayrıca hiyerarşi kültürü değerlerinin de pazar kültüründen anlamlı bir şekilde yüksek
olduğu saptanmıştır.
Pursaklar ilçesinde de benzer şekilde klan kültürü öne çıkmaktadır (x=21.32). İlçedeki devlet
ortaokullarının klan kültürü ortalamasının adokrasi ve hiyerarşi kültürlerinden istatistikî olarak anlamlı bir
şekilde farklılaştığı görülmektedir. Buna ek olarak, ilçede pazar kültürünün hiyerarşi kültüründen anlamlı
bir şekilde yüksek olduğu saptanmıştır.
514
Sincan ilçesinde hiyerarşi kültürünün baskın olduğu anlaşılmaktadır (x=21.70). İlçenin hiyerarşi
kültürü değerlerinin istatistikî olarak diğer tüm kültürlerden yüksek olduğu; ayrıca klan kültürünün de
adokrasi kültürlerinden anlamlı bir şekilde farklılaştığı görülmektedir.
Son olarak Yenimahalle ilçesinde de yine hiyerarşi kültürünün öne çıktığı görülmektedir (x=21.32).
İlçedeki hiyerarşi kültürü ortalamasının pazar kültürü değerlerinden istatistikî olarak anlamlı bir şekilde
yüksek olduğu belirlenmiştir.
Araştırmada ele alınan ilçelerin örgüt kültürleri bakımından anlamlı farklılıklar gösterip
göstermediğinin tespit edilmesi amacıyla öncelikle betimsel istatistikler hesaplanmıştır. Daha sonra ilçeler
arası karşılaştırma yapmak için varyansların homojenliği test edilmiştir. Varyanslar homojen olmadığı için
karşılaştırma yapmak amacıyla Kruskal Wallis testi hesaplanmıştır. Sonuçlar Tablo 10’da sunulmuştur.
515
Tablo 10
Örgüt Kültürü Bazında İlçelerin Örgüt Kültür Düzeylerine İlişkin Hesaplanan Betimsel İstatistikler
Örgüt kültürü
İlçe N En düşük En yüksek
Sx Anlamlı fark
Klan
Çankaya 64 8 30 23,63 4,02 Çankaya>Sincan,
Yenimahalle, Etimesgut, Mamak
Keçiören>Sincan, Yenimahalle,
Etimesgut, Pursaklar, Mamak
Altındağ>Sincan, Yenimahalle
Keçiören 79 6 30 23,14 5,21
Gölbaşı 20 7 28 22,80 4,27
Altındağ 40 7 30 22,00 6,28
Mamak 46 9 30 22,00 5,34
Pursaklar 25 7 27 21,32 4,89
Etimesgut 49 7 30 20,27 6,65
Yenimahalle 57 7 30 19,98 6,28
Sincan 57 7 30 19,77 6,30
Adokrasi
Gölbaşı 20 10 27 21,35 3,99
---- Keçiören 79 6 30 20,82 5,21
Çankaya 64 8 29 20,73 4,46
Mamak 46 7 30 20,26 5,03
Etimesgut 49 7 30 20,22 5,29
Yenimahalle 57 7 29 20,19 5,05
Altındağ 40 8 28 19,43 5,61
Pursaklar 25 8 27 19,12 5,16
Sincan 57 6 27 18,49 5,37
Pazar
Keçiören 79 6 30 20,66 4,25
Keçiören>Altındağ, Pursaklar, Gölbaşı,
Sincan Yenimahalle>Altındağ,
Pursaklar Mamak>Altındağ
Çankaya>Altındağ
Yenimahalle 57 13 27 20,11 3,39
Mamak 46 14 30 20,02 3,46
Çankaya 64 10 29 19,89 4,40
Etimesgut 49 11 30 19,55 4,11
Sincan 57 8 27 19,02 3,89
Gölbaşı 20 13 22 18,40 3,38
Pursaklar 25 12 23 18,08 3,97
Altındağ 40 9 26 17,80 4,27
Hiyerarşi
Keçiören 79 6 30 23,30 3,77 Keçiören>Gölbaşı, Pursaklar, Altındağ,
Etimesgut, Yenimahalle, Çankaya
Mamak>Gölbaşı, Pursaklar, Altındağ
Sincan>Gölbaşı, Altındağ
Mamak 46 14 30 21,91 4,17
Sincan 57 10 28 21,70 4,13
Çankaya 64 7 30 21,34 5,22
Yenimahalle 57 12 28 21,32 4,27
Etimesgut 49 8 30 19,08 6,48
Altındağ 40 9 29 18,85 5,38
516
Pursaklar 25 7 28 15,88 6,35 Çankaya> Gölbaşı, Pursaklar, Altındağ
Yenimahalle> Gölbaşı, Pursaklar, Altındağ
Etimesgut> Gölbaşı, Pursaklar
Gölbaşı 20 9 27 15,60 5,81
Tablo 10 incelendiğinde, klan kültürü değerleri en yüksek olan ilçeler Çankaya (x=23.63) ve
Keçiören (x=23.14); en düşük ilçeler ise Sincan (x=19.77) ve Yenimahalle’dir (x=19.98). İlçelere göre klan
kültürü değerleri Düzeltilmiş Mann Whitney U testi ile incelendiğinde Çankaya’da görev yapan
öğretmenlerin klan kültürü değerlerinin Sincan, Yenimahalle, Etimesgut ve Mamak ilçelerinden anlamlı bir
şekilde daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde Keçiören ilçesinin klan kültürü değerlerinin
Sincan, Yenimahalle, Etimesgut, Pursaklar ve Mamak’tan anlamlı bir şekilde daha yüksek olduğu tespit
edilmiştir. Aynı zamanda Altındağ’da da klan kültürünün Sincan ve Yenimahalle’ye göre istatistikî olarak
daha yüksek olduğu belirlenmiştir.
Adokrasi kültürü değerlerinin en yüksek olduğu ilçeler Gölbaşı (x=21.35) ve Keçiören (x=20.82); en
düşük ilçeler ise Sincan (x=18.49) ve Pursaklar (x=19.12) olarak belirlenmiştir. İlçelerin, adokrasi kültürü
bakımından istatistikî olarak anlamlı bir farklılık göstermediği tespit edilmiştir (p>0,05).
Pazar kültürü ortalamasının en yüksek olduğu ilçe Keçiören (x=20.66) ve Yenimahalle (x=20.11); en
düşük olduğu ilçe ise Altındağ (x=17.80) ve Pursaklar (x=18.08) olarak tespit edilmiştir. İlçelerin pazar
kültürü bakımından istatistiki olarak anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. İnceleme
sonucunda Keçiören’de pazar kültürünün; Altındağ, Pursaklar, Gölbaşı ve Sincan’dan istatistikî olarak
yüksek olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde Yenimahalle’nin pazar kültürü değerleri, Altındağ ve
Pursaklar’dan; Mamak ve Çankaya’nın pazar kültürü değerleri Altındağ’dan anlamlı bir şekilde
farklılaşmaktadır.
Tablo 10’da son olarak hiyerarşi kültürünün ilçelerdeki değerleri görülmektedir. Ankara’nın merkez
ilçeleri içinde hiyerarşi kültürünün en yüksek değer aldığı ilçeler Keçiören (x=23.30) ve Mamak (x=21.91);
en düşük değer alan ilçeler ise Gölbaşı (x=15.60) ve Pursaklar (x=15.88) olarak tespit edilmiştir. Anlamlı
farklılık testi sonucunda Keçiören’nin hiyerarşi kültürü değerlerinin Gölbaşı, Pursaklar, Altındağ, Etimesgut,
Yenimahalle ve Çankaya’dan anlamlı bir şekilde daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Benzer şekilde Mamak
ilçesi Gölbaşı, Pursaklar ve Altındağ’dan; Sincan ilçesi Gölbaşı ve Altındağ’dan; Çankaya ilçesi Gölbaşı,
Pursaklar ve Altındağ’dan; Yenimahalle ilçesi Gölbaşı, Pursaklar ve Altındağ’dan; Etimesgut ilçesi ise Gölbaşı
ve Pursaklar’dan anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır.
Ankara merkez ilçelerdeki devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme
düzeylerini belirlenmek amacıyla betimsel istatistikler hesaplanmış, sonuçlar Tablo 11’de gösterilmiştir.
Tablo 11
Öğretmenlerin Örgütsel Öğrenme Düzeylerine İlişkin Hesaplanan Betimsel İstatistikler
Örgütsel öğrenme N En
düşük
En
yüksek
Sx 1-5
ranjında
517
İnisiyatif/Risk Almak 437 7,00 35,00 21,61 6,88 3,1
Devam Eden Birbiriyle İlişkili Mesleki
Gelişim
437 7,00 35,00 21,51 5,86 3,1
Güven ve İşbirlikçi İklim 437 6,00 30,00 20,91 5,67 3,5
Paylaşılan ve Gözlenen Vizyon 437 6,00 30,00 19,83 5,61 3,3
Örgütsel öğrenme (toplam) 437 26,00 130,00 83,86 21,17 3,2
Tablo 11’de yer alan bilgiler incelendiğinde, Ankara merkez ilçelerindeki ortaokul öğretmenlerinin
okulundaki inisiyatif/risk alma boyutuna ilişkin puanları 7,00 ile 35,00 arasında değişmektedir, ortalaması
21,61 (±6,88)’dir. Öğretmenlerin devam eden birbiriyle ilişkili mesleki gelişim boyutuna ilişkin puanlarının
7,00 ile 35,00 arasında değişiklik gösterdiği, ortalamasının 21,51 (±5,86) olarak hesaplandığı belirlenmiştir.
Öğretmenlerin güven ve işbirlikçi iklim boyutundaki puanlarının 6,00 ile 30,00 arasında değiştiği,
ortalamasının 20,91 (±5,67) olarak hesaplandığı tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında görüşleri alınan
öğretmenlerin paylaşılan ve gözlenen vizyon boyutundaki puanlarının da 6,00 ile 30,00 arasında farklılık
gösterdiği, ortalamasının 19,83 (±5,61) olarak hesaplandığı görülmektedir. Tablo’da son olarak
öğretmenlerin örgütsel öğrenme ortamına yönelik puanlarının 26,00 ile 130,00 arasında farklılık gösterdiği
görülmektedir, ortalama puanı ise 83,86 (±21,17) olarak hesaplanmıştır.
Örgütsel öğrenme ölçeğindeki boyutlarda yer alan madde sayısı farklı olduğu için tüm boyutları ve
toplam puanı aynı ölçek düzeyine getirmek amacıyla “ortalama puan/madde sayısı” eşitliği kullanılarak tüm
ortalama değerler 1-5 ranjına getirilmiştir. Hesaplanan değerler incelendiğinde öğretmenlerin okullarında
en çok güven ve işbirlikçi iklim boyutunun sağlandığına yönelik görüş belirttiği görülmektedir. Daha sonra
sırasıyla paylaşılan ve gözlenen visyon, inisitiyatif/risk alma ve devam eden birbiriyle ilişkili mesleki gelişim
boyutlarının sağlandığına yönelik görüş belirttiği belirlenmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel
öğrenme düzeylerinin hem genel olarak hem de tüm boyutlarda orta düzeyde (1,3-3,7 arasında yer aldığı
için) olduğu görülmektedir.
Ankara merkez ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile örgüt
kültürleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi amacıyla Pearson korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Sonuçlar
Tablo 12’da gösterilmiştir.
Tablo 12
Öğretmenlerin Örgütsel Öğrenme Ortamı ile Örgüt Kültürleri Arasındaki İlişkiler
Örgütsel
öğrenme
Değerler Klan Adokrasi Pazar Hiyerarşi
Örgütsel
öğrenme
(toplam)
p ,756** ,629** ,125** -,127**
r 0,000 0,000 0,009 0,008
N 437 437 437 437
*p<0,05; **p<0,01
518
Pearson Korelasyon Katsayısı değerinden .00 değeri ilişkisizliği, .01-.29 arası değerler düşük ilişkiyi,
.30-.70 arası değerler orta düzeyde ilişkiyi, .71-.99 arası değerler yüksek ilişkiyi, 1.00 değeri mükemmel
ilişkiyi temsil etmektedir (Büyüköztürk, Çokluk ve Köklü, 2013).
Tablo 12 incelendiğinde, öğretmenlerin örgütsel öğrenme ortamları ile klan kültürü arasında pozitif
yönde ve yüksek düzeyde bir ilişki olduğu görülmektedir (r=0,756; p<0,01). Başka bir anlatımla örgütsel
öğrenme ortamları ve klan kültürü arasında doğru orantılı bir ilişki bulunmaktadır.
Tablo 12’deki verilere göre, öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile adokrasi kültürü arasında
da pozitif yönde ve orta düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (r=0,629; p<0,01). Benzer şekilde öğretmenlerin
örgütsel öğrenme ortamları ve adokrasi kültürü arasında doğru orantılı bir ilişki bulunmaktadır.
Öğretmenlerin örgütsel öğrenme değerleri ile pazar kültürü arasında pozitif yönde ancak düşük
düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (r=0,125; p<0,01). Öğretmenlerin örgütsel öğrenme ortamları ile pazar
kültürleri arasında doğru orantılı bir ilişki bulunsa da ilişki zayıf düzeydedir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile hiyerarşi kültürü arasında negatif
yönde ancak düşük düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (r=-0,127; p<0,01). Öğretmenlerin örgütsel öğrenme
ortamları ile hiyerarşi kültürleri arasında ters orantılı bir ilişki bulunsa da ilişki zayıf düzeydedir.
Öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleriyle örgüt kültürleri arasındaki ilişkilerin görev yaptıkları
ilçeler bazında belirlenmesi amacıyla Pearson korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Sonuçlar Tablo 13’te
gösterilmiştir.
Tablo 13
Öğretmenlerin Görev Yaptıkları İlçeler Bazında Örgütsel Öğrenme Düzeyleri ile Örgüt Kültürleri Arasındaki
İlişkiler
Örgütsel
öğrenme
İlçeler
N Klan Adokrasi Pazar Hiyerarşi
Örgütsel
öğrenme
(toplam)
Altındağ 40 ,771** ,584** -,352* -,598**
Çankaya 64 ,710** ,733** ,506** 0,244
Etimesgut 49 ,798** ,547** -0,122 -,577**
Gölbaşı 20 ,612** ,767** 0,083 -0,092
Keçiören 79 ,799** ,773** ,394** ,344**
Mamak 46 ,901** ,780** 0,052 -0,206
Pursaklar 25 ,800** ,410* -,486* -,734**
Sincan 57 ,630** ,622** ,361** 0,200
Yenimahalle 57 ,644** ,427** -0,084 -,335*
*p<0,05; **p<0,01
Tablo 13’teki bilgiler incelendiğinde, Ankara merkez ilçelerdeki ortaokullarda görev yapan
öğretmenlerin örgütsel öğrenmeyle ilgili algılarının klan kültürü ile pozitif yönde ilişkili olduğu
görülmektedir. İlçeler bazında örgütsel öğrenme düzeyleri ve klan kültürü arasındaki en kuvvetli ilişki
Mamak ilçesinde görev yapan öğretmenlerde hesaplanmıştır (r=0,901; p<0,01). Daha sonra sırasıyla
Pursaklar (r=0,800; p<0,01), Keçiören (r=0,799; p<0,01), Etimesgut (r=0,798; p<0,01), Altındağ (r=0,771;
519
p<0,01) ve Çankaya (r=0,710; p<0,01) ilçelerindeki öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile klan
kültürü arasındaki ilişkinin pozitif ve yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. Yine sırasıyla Yenimahalle
(r=0,644; p<0,01), Sincan (r=0,630; p<0,01) ve Gölbaşı’nda (r=0,612; p<0,01) görev yapan öğretmenlerin
örgütsel öğrenme düzeyleri ve klan kültürü arasında pozitif yönde ve orta düzeyde ilişkiler olduğu tespit
edilmiştir.
Araştırmaya katılan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile adokrasi kültürü arasında pozitif
yönde ilişki olduğu tespit edilmiştir. Ankara’nın merkez ilçeleri arasında örgütsel öğrenme düzeyi ile
adokrasi kültürü arasındaki en kuvvetli ilişki Mamak ilçesinde görev yapan öğretmenlerle hesaplanmıştır
(r=0,780; p<0,01). Daha sonra sırasıyla Keçiören (r=0,773; p<0,01), Gölbaşı (r=0,767; p<0,01) ve Çankaya
(r=0,733; p<0,01) ilçelerindeki öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile adokrasi kültürü arasındaki
ilişkinin pozitif ve yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Benzer şekilde sırasıyla Sincan (r=0,622; p<0,01),
Altındağ (r=0,584; p<0,01), Etimesgut (r=0,547; p<0,01), Yenimahalle (r=0,427; p<0,01) ve Pursaklar’da
(r=0,410; p<0,05) görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ve adokrasi kültürü arasında
pozitif yönde ve orta düzeyde ilişkiler olduğu saptanmıştır.
Ankara merkez ilçelerdeki ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile
pazar kültürü arasında ilçeler bazında pozitif yönde ve negatif yönde ilişkiler olduğu gibi ilişkisizlik
durumları da söz konusudur. Çankaya (r=0,506; p<0,01), Keçiören (r=0,394; p<0,01) ve Sincan (r=0,361;
p<0,01) ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile pazar kültürü arasında
pozitif yönde ve orta düzeyde ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Pursaklar (r=-0,486; p<0,01) ve Altındağ (r=-
0,352; p<0,01) ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile pazar kültürü arasında
negatif yönde ve orta düzeyde ilişkiler olduğu tespit edilmiştir. Gölbaşı (r=0,083), Mamak (r=0,052),
Yenimahalle (r=-0,084) ve Etimesgut (r=-0,122) ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenme
düzeyleri ile pazar kültürü arasında anlamlı bir ilişki olmadığı saptanmıştır (p>0,05).
Tablo 13’te son olarak ilçeler bazında öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeyleri ile hiyerarşi
kültürü arasındaki ilişkiler görülmektedir. Sadece Keçiören ilçesinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel
öğrenmeleri ile hiyerarşi kültürleri arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Söz konusu ilişki
orta düzeydedir (r=0,344; p<0,1). Bununla birlikte Pursaklar ilçesinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel
öğrenmeleri ile hiyerarşi kültürleri arasında negatif yönde ve yüksek düzeyde bir ilişki olduğu tespit
edilmiştir (r=-0,734; p<0,01). Altındağ (r=-0,598; p<0,01), Etimesgut (r=0,577; p<0,01) ve Yenimahalle (r=-
0,335; p<0,01) ilçelerinde görev yapan öğretmenlerin örgütsel öğrenmeleri ile hiyerarşi kültürleri arasında
negatif yönde ve orta düzeyde ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Çankaya (r=0,244), Sincan (r=0,200), Gölbaşı
(r=-0,092) ve Mamak (r=-0,206) ilçelerindeki öğretmenlerin örgütsel öğrenmeleri ile hiyerarşi kültürleri
arasında anlamlı ilişkilerin olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).
Ankara merkez ilçelerinin örgüt kültürü alt boyutları değerlerinin örgütsel öğrenmeyi ne düzeyde
açıkladığının tespiti amacıyla aşamalı çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Sonuçlar Tablo 14’te
gösterilmiştir.
Tablo 14
Örgütsel Kültürü Alt Boyutlarının Örgütsel Öğrenmeyi Açıklama Düzeyine Yönelik Hesaplanan Regresyon
Analizi Sonuçları
520
Model Değişken R R2 Uyarlanmış R2 Standart Hata β t
1 (Sabit) 0,756 0,572 0,571 13,87
klan 0,756 24,096
2
(Sabit) 0,766 0,587 0,585 13,63
Klan 0,628 14,196
adokrasi 0,179 4,054
Tablo 14 incelendiğinde, Ankara merkez ilçelerindeki ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin
örgütsel öğrenme düzeylerini açıklamak üzere iki modelin kurulduğu görülmektedir. Başka bir anlatımla
örgüt kültürleri alt boyutlarından sadece iki örgüt kültürünün örgütsel öğrenme üzerinde etkili olduğu
belirlenmiştir.
Model 1’in klan kültürü ile oluşturulduğu görülmektedir. Klan örgüt kültürü tek başına örgütsel
öğrenme ortamındaki değişkenliğin %57’sine açıklık getirmektedir. Klan kültürü ile örgütsel öğrenme
düzeyleri arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu belirlenmiştir (β=0,756; p<0,01). Başka bir anlatımla
ilçelerde klan kültürünün baskınlığı artış gösterdikçe örgütsel öğrenme düzeylerinin de olumlu bir şekilde
artış göstereceği anlaşılmaktadır.
Model 2’de klan örgüt kültürüne ek olarak örgütsel öğrenmeyi açıklamaya %1’lik bir katkı getiren
adokrasi kültürünün katıldığı görülmektedir. Klan kültürü ile adokrasi kültürü birlikte örgütsel öğrenme
ortamındaki değişkenliğin %58’ini açıklamaktadır. Benzer şekilde öğretmenlerin adokrasi kültürü ile
örgütsel öğrenmeleri arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmaktadır (β=0,179; p<0,01). Başka bir anlatımla,
ilçelerdeki ortaokullarda klan kültürü ile birlikte adokrasi kültürü öne çıktıkça örgütsel öğrenmenin olumlu
bir şekilde artış göstereceği belirlenmiştir.
TARTIŞMA
Türkiye’deki merkez teşkilat yapılarının yer aldığı Ankara ilinde merkez ilçelerdeki örgüt kültürü
yapısını, örgütsel öğrenmeyi ve her iki kavram arasındaki ilişkiyi ele alan bu araştırma, ilçeler arasında
örgüt kültürü ve örgütsel öğrenme bağlamında bazı farklılıkların ve benzerliklerin olduğunu ortaya
koymaktadır.
Araştırmanın en belirgin bulgularından biri, Ankara ili merkez ilçeleri genelinde devlet
ortaokullarında klan kültürü ve hiyerarşi kültürü özelliklerinin diğer iki kültür boyutuna göre öne çıkmasıdır.
Klan kültürü, güven ve bağlılık düzeyinin yüksek olduğu, takım çalışmasının ve katılımın değer bulduğu,
takım içi ve takımlar arası çalışmalarda destek faktörünün temele alındığı bir kültür tipidir. Hiyerarşi kültürü
ise biçimselleştirilmiş ve yapılandırılmış kültürleri ifade eder. Bu örgütlerde insanların yaptıkları işler
kontrol altındadır ve bu örgütün lideri koordinasyonda başarılıdır. Örgütün sorunsuz işlemesi, istikrar,
öngörülebilirlik, kurallar ve politikalar bu kültürde önem arz etmektedir (Cameron & Quinn, 2017).
Klan kültürü ve hiyerarşi kültürü özellikleri bağlamında değerlendirildiğinde örgüt kültürü üzerine
eğitim örgütlerinde yapılan bazı araştırmaların, bu araştırmanın bulgularına benzer sonuçlar verdiği
görülmektedir.
521
Gümüş’ün (2011) ilköğretim okullarında yaptığı araştırmada destek kültürü baskın kültür olarak
ortaya çıkmıştır. Destek kültürü klan kültürü ile benzer özellikler göstermektedir. Aslan’ın (2008)
ortaöğretim kademesinde yürüttüğü araştırmada, okul kültürü boyutlarından en yüksek puan ‘bütünleşme
ve aidiyet’ boyutunda gözlemlenmiştir. Şişman (1993), ilkokullarda yaptığı araştırmada örgüt kültürünün
işbirliği, dostluk, güven, yardımlaşma, destekleme gibi toplumcu özellikler gösterdiğini tespit etmiştir.
Meslek liselerinde yapılan bir araştırmada ise yine baskın kültür olarak destek kültürü tespit edilmiştir (Çit,
2012). Uğur’un (2006) ilköğretim okullarında Toplam Kalite Yönetimi (TKY) ile örgüt kültürü ilişkisini
incelemek üzere yaptığı araştırmada, TKY uygulamalarında başarılı olan okullarda klan kültürünün öne
çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Tüm bu araştırmalar, Milli Eğitim Bakanlığı bünyesindeki okullarda klan
kültürü özelliklerinin öne çıktığını göstermektedir; ki bu sonuç, bu araştırmanın bulgularını destekler
niteliktedir.
Fırat Üniversitesinde yapılan bir araştırmada ise hiyerarşi kültürünün en yüksek ortalamaya sahip
olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Erdem, Adıgüzel ve Kaya, 2010). Benzer şekilde Özcan, Karataş, Çağlar ve
Polat (2014), eğitim fakültelerinde hiyerarşi kültürünün baskın olduğunu ve bunun nedeninin ise
yöneticilerin güç kullanma biçimlerinin olduğunu bulmuşlardır. Köse’nin (2017) araştırmasında da
Ankara’daki dört devlet üniversitesinde öne çıkan kültürün hiyerarşi kültürü olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Üniversitelerde yapılan araştırma sonuçlarının, bu araştırmanın bulgusuyla benzerliği düşünüldüğünde
örgüt kültüründeki farklılaşmalarda eğitim kademesinin farklı olmasının etkili olabileceği yorumu
yapılabilir.
Bu araştırma, Ankara ili merkez ilçeler genelindeki ortaokullarda yapılandırılmış ve biçimsel
yönetim anlayışından bazı özelliklerin bulunmasına rağmen bu okullarda katılımcı ve bireyci yönetim
anlayışının özelliklerinin öne çıktığını ortaya koymaktadır. 1960’lar ile 1990’lı yıllar arasında Türkiye’de
askeri yönetim kademesinin kamu kurumlarında öne koştuğu kültürün hiyerarşi kültürü olduğu göz önünde
bulundurulduğunda, kamu kurumlarından olan eğitim kurumlarının kültür yapılarının günümüzde bir takım
değişikliğe uğradığı sonucuna varılabilir. Klan kültürünün yükselişte, hiyerarşi kültürünün düşüşte olduğu
örgütlerde yönetim süreçlerine katılımın, takım çalışmalarının, yatay iletişimin ve bağlılığın artacağı
savunulabilir.
Araştırma Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Gölbaşı, Mamak ve Pursaklar ilçelerinin belirli düzeyde ve
birbirine yakın klan kültürü özellikleri gösterdiğini; Keçiören, Sincan ve Yenimahalle ilçelerinin ise belirli
düzeyde hiyerarşi kültürü özellikleri gösterdiğini ortaya koymaktadır. Keçiören ve Yenimahalle ilçelerinde
hiyerarşi kültürü ortalama puanı ile klan kültürü ortalama puanı birbirine çok yakın değerler göstermiş ve
bu ilçelerde iki kültür tipi arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Ancak Sincan ilçesi hiyerarşi
kültürünün bariz şekilde öne çıktığı tek ilçedir. Etimesgut ilçesinde ise klan kültürü en yüksek değere sahip
olsa da kültür tipleri arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Bir diğer ifadeyle ilçeye tek bir kültür
tipinin egemen olduğunu savunmak güçtür.
Araştırmada Çankaya ve Gölbaşı ilçelerinde klan kültürünün diğer kültür tiplerinden anlamlı bir
şekilde farklılaştığı görülmüştür. Başka bir ifadeyle bu iki ilçede klan kültürünün hâkim olduğu sonucuna
ulaşılmıştır. Çankaya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü 2019-2023 Stratejik Planında, ilçede yeni fikir ve farklı
görüşlerin desteklendiği, yetkililere rahatlıkla ulaşılabildiği, kurumun amaçlarını bilen ve benimseyen
522
personellerin varlığı ve takım ruhu ile çalışıldığı belirtilmiştir (Çankaya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019).
Klan kültürünün özelliklerini yansıtan bu anlayış araştırmanın sonuçları ile paralellik göstermektedir. Ayrıca
bu ilçede görev yapan öğretmenlerin çoğunluğunun mesleki kıdemlerinin yüksek olduğu görülmüştür.
Örgüt kültürü üzerine yapılan bazı araştırmalarda mesleki kıdemi düşük olan öğretmen ve yöneticilerin
birlikte öğrenme ve sosyalleşmeye yönelik okul kültürü algılarının, kıdemi yüksek olan gruplardan daha az
olduğu sonucuna ulaşmışlardır (Ayık, 2007; Şahin, 2004; Sönmez, 2006). Bu durum klan kültürü açısından
araştırmadaki bulguyu destekler niteliktedir.
Gölbaşı İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü 2019-2023 Stratejik Planının kurum kültürü analiz sonuçlarına
göre, bilginin ilgili çalışanlara ya da birimlere zamanında iletilmesi, iletişim mekanizmalarının katılım ve iş
birliğini desteklemesi, hizmetlerin sunumunda ve karar alma süreçlerinde ilgili paydaşların sürece dâhil
edilmesi, çalışanların yöneticilerine ulaşmada açık iletişim kanallarından yararlanması, iş birliği
mekanizmalarının yeterlilik ve etkililik göstermesi gibi klan kültürü özelliklerini yansıtan özellikler kurumun
güçlü olduğu alanlar içerisinde bulunmaktadır (Gölbaşı İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019). Stratejik
plandaki analiz sonuçları bu araştırmanın bulgularını desteklemektedir.
Sincan, tek bir kültür tipinin diğer kültür tiplerinden anlamlı bir şekilde farklılaştığı bir diğer ilçedir.
Hiyerarşi kültürünün egemen olduğu Sincan ilçesinin 2019-2023 Stratejik Planı incelendiğinde, ilçede
hizmetlerin mevzuata, mesleki değerlere, kurumsal ilkelere, talimatlara, genelgelere ve denetim
sonuçlarına göre yürütüldüğü dile getirilmektedir (Sincan İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019). İlçe Milli
Eğitim Müdürlüğünün hazırladığı stratejik planın araştırmanın sonucunu desteklediği açıkça görülmektedir.
Araştırmada Etimesgut ilçesinde baskın bir kültür tipinin görülmediği belirlenmiştir. Bu doğrultuda
Etimesgut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünün 2019-2023 Stratejik Planı incelenmiştir. Stratejik planın kurum
kültürü analizi bölümünde, personelin hizmetiçi eğitimine verilen önemden, yönetim kademesinde ve alt
birimlerde yapılan toplantılardan, kanun ve yönetmeliklerde yapılan değişikliklerin takibi ve
uygulanmasından ve kalite işleyişi üzerine iyileştirme çalışmalarından bahsedilmektedir (Etimesgut İlçe
Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019). Açıkça görülmektedir ki klan, adokrasi, pazar ve hiyerarşi kültürlerinden
herhangi birini ilçede baskın kılacak bir kurum kültürü analizi sonucu yoktur. Bu durum, araştırmanın
Etimesgut ilçesinde kültür tipleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı sonucunu desteklemektedir.
Araştırma bulgularına göre Altındağ, Mamak ve Pursaklar ilçelerinde klan kültürü diğer kültür
tiplerine kıyasla ön plana çıkmıştır. Altındağ ve Mamak ilçelerinde klan kültürü adokrasi ve pazar
kültüründen, Pursaklar ilçesinde ise adokrasi ve hiyerarşi kültüründen anlamlı farklılık göstermektedir.
İlçelerin stratejik planları incelendiğinde kurum kültürü analizi sonuçlarında klan kültürünün özelliklerinin
baskın olduğu ancak diğer kültür tiplerinin özelliklerinin de kısmen yer aldığı görülmektedir (Altındağ İlçe
Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019; Mamak İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019; Pursaklar İlçe Milli Eğitim
Müdürlüğü, 2019). Stratejik planlarda yer alan kültür analizleri araştırmanın bulgularıyla da paralellik
göstermektedir.
Araştırmadaki bulgular, Keçiören ve Yenimahalle ilçelerinde hiyerarşi kültürü özelliklerinin diğer
kültür tiplerine göre yüksek değerlere sahip olduğunu göstermiştir. İlçelerin stratejik planlarında kurum
kültürlerinin güçlü yanları olarak klan kültürü özelliklerini yansıtan ifadelerin çoğunlukta olduğu; fakat
hiyerarşi kültürünün koordinasyon, kontrol ve verimlilik özelliklerine yönelik ifadelerin de yer aldığı
523
görülmektedir (Keçiören İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019; Yenimahalle İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, 2019).
Araştırma bulgularının iki ilçede de hiyerarşi kültürü ile klan kültürü arasında anlamlı bir farklılık olmadığını
göstermesi ve ilçelerin stratejik planlarının iki kültürün özelliklerini de barındırıyor olması bu araştırmanın
bulgularını kısmen desteklemektedir.
Araştırma bulguları, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı okulların biçimselleştirilmiş ve yapılandırılmış bir
örgüt yapısına sahipmiş gibi görünmesine rağmen Ankara ili genelinde ve merkez ilçeler genelinde
katılımcığın, bireyciliğin ve takım çalışmalarının temele alındığı bir aile ortamı kültürünün oluştuğunu
göstermektedir. Bu bağlamda, klan kültürü değerlerinin ilçeler bazında nasıl farklılaştığının incelenmesi
önemli olabilir. Örgüt kültürü değerlerinin ilçeler düzeyindeki farklılaşmalarıyla ilgili araştırma bulguları
klan kültürü bazında incelendiğinde sırasıyla Çankaya, Keçiören ve Gölbaşı ilçelerinin en yüksek ortalama
puana sahip olduğu ve Çankaya ilçesinin Sincan, Yenimahalle, Etimesgut ve Mamak’tan; Keçiören ilçesinin
Sincan, Yenimahalle, Etimesgut, Pursaklar ve Mamak’tan; Altındağ ilçesinin ise Sincan ve Yenimahalle’den
anlamlı düzeyde farklılaştığı görülmektedir.
Araştırma bulgularına göre, Ankara ili genelinde öğretmenlerin örgütsel öğrenme düzeylerinin orta
düzeyde olduğu ve en çok güven ve işbirlikçi iklim boyutunun okullarda sağlandığı görülmektedir. Tibet
(2015) araştırmasında, Ankara ili ilk ve orta dereceli okullardaki öğretmenlerin, okullarının örgütsel
öğrenme kapasitelerini ortalamanın üzerinde gördüğü sonucuna ulaşmıştır. Uşak ilinde yapılan bir
araştırmaya göre de öğretmenlerin örgütsel öğrenmeye yönelik algılarının yüksek düzeyde olduğu tespit
edilmiştir (Gürler, 2020). Kütahya ilinde yapılan bir başka araştırmada da öğretmenlerin örgütsel
öğrenmenin uygulanmasına yönelik algılarının yüksek olduğu belirlenmiştir (Demirbaş, 2020). Çankırı
ilindeki ilköğretim kurumlarında yapılan bir araştırmada da örgütsel öğrenme düzeyinin yüksek olduğu
ortaya çıkmıştır (Karabağ Köse, 2013). Tüm bu araştırma sonuçları Ankara ili merkez ilçeler genelinde
yapılan bu araştırma sonuçlarını desteklememektedir. Sonuçların farklı olması araştırmaların yapıldığı
illerin ve eğitim kademelerinin farklı olmasından kaynaklanabilir.
Ankara merkez ilçelerdeki ortaokullar genelinde örgütsel öğrenme ile örgüt kültürü arasındaki
ilişkiye yönelik araştırma bulgularına göre klan kültürü ile örgütsel öğrenme arasında pozitif yönde ve
yüksek düzeyde ilişki olduğu görülmektedir. Adokrasi kültürü ile örgütsel öğrenme arasında yine pozitif
yönlü ancak orta düzeyde bir ilişki tespit edilmiştir. Pazar kültürü ile örgütsel öğrenme arasındaki ilişki ise
pozitif yönlü ama düşük seviyede iken hiyerarşi kültürü ile örgütsel öğrenme ilişkisi negatif yönlü ve düşük
seviyededir. Ayrıca ilçeler bazında ayrı ayrı örgütsel öğrenme ve örgüt kültürü ilişkisi incelendiğinde de
sonucun tüm ilçelerde benzer olduğu görülmüştür. İlçelerde klan kültürü ve adokrasi kültürü ile örgütsel
öğrenme arasında pozitif yönlü yüksek veya orta düzey ilişki olduğu tespit edilirken pazar kültürü ve
hiyerarşi kültürü ile örgütsel öğrenme arasındaki ilişki analizinde pozitif ve negatif yönlü düşük düzey
ilişkiler olduğu gibi ilişkisizlik durumu da söz konusudur. Araştırma bulguları alan yazında yer alan örgütsel
öğrenme, klan kültürü ve adokrasi kültürü özellikleri ile doğrudan benzerlikler göstermektedir.
Şöyle ki, pazar kültürünün rekabet yaklaşımı ve hiyerarşi kültürünün kural ve prosedürleri yerine
klan kültüründe takım çalışması, çalışanların katılımı ve örgüte bağlılık, adokrasi kültüründe ise girişimcilik,
yaratıcılık ve yenilikçilik yer almaktadır (Cameron ve Quinn, 2017). Bir örgütte, örgütsel öğrenmenin
gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi, o örgütte farklı bakış açılarına verilen öneme, katılımcı yönetim
524
anlayışına, esneklik sağlayan stratejilerin geliştirilmesine, yeniliklerin ve değişimlerin takip edilmesine ve
paylaşılan bir vizyonun oluşturulmasına bağlıdır (Senge, 2018; Güney, 2017; Çam, 2002; Yazıcı 2001;
Lambert, 2003).
Ankara ilinde yapılan bir araştırma sonuçlarına göre öğretmenler, okul yönetiminin öğretmenlerin
görüş ve önerilerine açık olmasını, okulda destekleyici bir rol üstlenilmesini, okul çalışanları için uygun
öğrenme ortamları oluşturulmasını, karar verme sürecinde ilgili paydaşların sürece dâhil edilmesini, okul
çalışanlarının bilgi, beceri ve deneyimlerini birbirileri ile paylaşmalarını ve işbirliği yapmalarını örgütsel
öğrenmeyi destekleyen faktörler olarak görmektedirler (Şahin, 2014). Öğretmenlerin örgütsel öğrenme ile
ilgili görüşlerinin klan kültürünü doğrudan yansıttığı görülmektedir. Bu da araştırmanın örgütsel öğrenme
ve örgüt kültürü ilişkisi sonuçlarının alan yazın ve yapılan araştırmalar ile de desteklendiğini ortaya
koymaktadır.
Örgüt kültürünün hangi alt boyutlarının örgütsel öğrenmeyi açıkladığı yönündeki bulgular iki model
sunmaktadır. Model 1’de, klan kültürünün örgütlerde baskınlık düzeyi arttıkça örgütsel öğrenmenin de
artacağı tespit edilmiştir. Model 2’de ise klan kültürü ile adokrasi kültürünün birleşiminden oluşan bir
kültür yapısının örgütsel öğrenmenin gerçekleştirilmesinde ve geliştirilmesinde önemli bir rol oynadığı
ortaya koyulmuştur. Bu konu üzerine yapılan araştırmaların büyük çoğunluğu klan kültürünün ve klan
kültürü özellikleri ile benzerlik gösteren diğer yaklaşımların örgütsel öğrenme üzerinde yordayıcı bir faktör
olduğunu ortaya koymuşlardır (Alpkan, 2019; Flores, Zheng, Rau ve Thomas, 2012; Joseph ve Dai, 2009;
Jung ve Takeuchi, 2010; López, Peón ve Ordás, 2004; Oh ve Han, 2018).
Okullar bilginin işlendiği ve dağıtıldığı eğitim ortamlarıdır. Bu eğitim ortamları için özellikle de
girdisi ve çıktısı insan olduğundan çağımızın sürekli yenilenen ve değişen şartlarına uyum göstermek
yönetilmesi zor bir süreçtir. Her bir sürecinde insanın yer aldığı okullarda, örgütsel öğrenme bu değişimlere
ve yeniliklere uyum sağlamada aracı olarak görülebilir.
Ortaya çıkabilecek yeni şartlara karşı hazırlıklı olmak, sürekli gelişmeyi sağlamak ve değer yaratmak
için örgütlerin öğrenmeye ve yeniliklere açık olmaları gerekmektedir. Bu nedenle örgütler, bilgiyi
tanımlamalı, yaratmalı, işletmeli ve sürekli bir şekilde yönetmelidirler. Bu süreçler bireysel boyutta başlayıp
devam edebileceği gibi örgütsel boyutta da gerçekleşebilir. Örgütsel boyutta başlayan bir bilgi üretme ve
işleme süreci, örgütü iç ve dış çevredeki değişimlere daha kolay ayak uydurabilir ve erişebilir kılacağı
savunulabilir.
Ancak örgütsel öğrenmenin gerçekleşebilmesi ve geliştirilebilmesi örgütlerdeki kültür faktörüne de
bağlıdır. Örgütlerde bilinçli ve belirli temellere dayanarak inşa edilmiş bir kültür örgüte yüksek çalışan
performansı, sürdürülebilirlik ve yenilikçilik (değişim) sağlayacaktır (Balcı, 2008; Güney, 2017; Şişman,
2007).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Sonuçlar
Araştırmada Ankara ili merkez ilçelerdeki devlet ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin
algılarına göre ilde ve ilçelerde egemen olan örgüt kültürü profillerinin ve örgütsel öğrenme düzeylerinin
525
belirlenmesi, daha sonra örgüt kültürü profilleri ile örgütsel öğrenme arasındaki ilişkinin ortaya koyulması
amaçlanmıştır. Bu doğrultuda özetle şu sonuçlar elde edilmiştir:
1. Araştırma bulgularına göre, örneklemi oluşturan devlet ortaokullarında tüm kültür tipleri orta
düzeyde değerler göstermiş, ancak öne çıkan örgüt kültürü tipi klan kültürü olmuştur. Ankara ili
genelindeki ortaokullarda her ne kadar biçimsel örgüt yapısı özellikleri yer alsa da öğretmenlerin
algıları, aile ortamını andıran, birlikteliği ve takım çalışmalarını teşvik eden bir örgüt kültürünün var
olduğunu ortaya koymaktadır.
2. İlçeler bazında örgüt kültürü puanları incelendiğinde Keçiören, Sincan ve Yenimahalle ilçelerinde
hiyerarşi kültürünün öne çıktığı; diğer ilçelerde ise klan kültürünün ön planda olduğu
görülmektedir. Etimesgut ilçesi dışındaki tüm ilçelerde örgüt kültürü tiplerinin kendi aralarında
anlamlı farklılıklar gösterdiği tespit edilmişdir. Sincan ilçesinde ise açık bir şekilde hiyerarşi
kültürünün egemen olduğu belirlenmiştir.
3. Örgüt kültürü bazında ilçeler arası faklılaşmaların olup olmadığına yönelik elde edilen araştırma
bulguları klan kültüründe Çankaya, Keçiören ve Gölbaşı ilçelerinin en yüksek değerlere sahip
olduğunu ancak Çankaya, Keçiören ve Altındağ ilçelerinin diğer bazı ilçelerden anlamlı düzeyde
farklılaştığını göstermiştir. Adokrasi kültürü ilçeler düzeyinde farklılık göstermezken pazar kültürü
Keçiören, Yenimahalle, Mamak ve Çankaya ilçelerinde özellikle Altındağ ilçesine göre farklılık
göstermiştir. Keçiören, Mamak ve Çankaya ilçelerinde klan kültürünün baskınlığın yanında pazar
kültürünün de rekabet anlayışının yer aldığı söylenebilir. Hiyerarşi kültürünün öne çıktığı
Yenimahalle ilçesinde de benzer şekilde rekabet unsurunun bulunduğu yorumu yapılabilir. Son
olarak hiyerarşi kültüründe Keçiören, Sincan, Yenimahalle, Mamak ve Çankaya ilçelerinin özellikle
Gölbaşı ve Altındağ ilçelerinden; Etimesgut ilçesinin ise Gölbaşı ve Pursaklar ilçelerinden anlamlı
düzeyde farklılaştığı tespit edilmiştir.
4. Ankara merkez ilçeler genelindeki ortaokullarda örgütsel öğrenmenin orta düzeyde olduğu ve
okullarda en çok güven ve işbirlikçi iklime önem verildiği belirlenmiştir. Bu bulgu, il genelinde
baskın olan klan kültürünün takım çalışmasına, güven ortamına ve katılıma verdiği önemi destekler
niteliktedir.
5. Araştımanın temel amacı doğrultusunda yapılan ilişki analizlerinde, merkez ilçeler genelindeki
ortaokullarda örgütsel öğrenme ile klan kültürü arasında pozitif yönlü yüksek ilişki, örgütsel
öğrenme ile adokrasi kültürü arasında ise yine pozitif yönlü ama orta düzey ilişki ortaya çıkmıştır.
Pazar kültürü de örgütsel öğrenme ile pozitif yönlü bir ilişki göstermiş ancak bu ilişki düşük
düzeydedir. Hiyerarşi kültürü ile örgütsel öğrenme arasında ise negatif yönlü düşük ilişki tespit
edilmiştir.
6. İlçeler bazında yapılan ilişki analizlerinde;
a. Klan kültürü ile örgütsel öğrenme arasında tüm ilçelerde pozitif yönlü ilişki olduğu; bu
ilişkinin Mamak, Pursaklar, Keçiören, Etimesgut, Altındağ ve Çankaya ilçelerinde yüksek
düzeyde olduğu, Yenimahalle Sincan ve Gölbaşında ise orta düzeyde olduğu belirlenmiştir.
b. Benzer şekilde Adokrasi kültürü ile örgütsel öğrenme arasında tüm ilçelerde pozitif yönde
bir ilişki tespit edilimiştir. Bu ilişki Mamak, Keçiören, Gölbaşı ve Çankaya ilçelerinde yüksek
526
düzeyde; Sincan, Altındağ, Etimesgut, Yenimahalle ve Pursaklar ilçelerinde ise orta
düzeyde tespit edilmiştir.
c. İlçeler düzeyinde Pazar kültürü ile örgütsel öğrenme arasında pozitif ve negatif yönde
ilişkiler olduğu gibi ilişkisizliklerin de olduğu görülmüştür. Çankaya, Keçiören ve Sincan
ilçelerinde pozitif yönde orta düzeyde ilişki olduğu; Pursaklar ve Altındağ ilçelerinde negatif
yönde orta düzeyde ilişki olduğu ve Gölbaşı, Mamak, Yenimahalle ve Etimesgut ilçelerinde
ise herhangi bir ilişkinin bulunmadığı belirlenmiştir.
ç. Son olarak hiyerarşi kültürü ile örgütsel öğrenme arasındaki ilişkinin ilçeler bazındaki
bulguları, pozitif ve negatif yönlü ilişkiler ve ilişkisizlikler olduğunu göstermiştir. Pozitif
yönlü olan tek ilişki Keçiören ilçesinde görülmüş; söz konusu ilişkinin orta düzeyde olduğu
belirlenmiştir. Pursaklar ilçesinde negatif yönde yüksek düzeyde ilişki olduğu görülmüştür.
Altındağ, Etimesgut ve Yenimahalle ilçelerinde negatif yönde orta düzeyde ilişki
bulunurken Çankaya, Sincan, Gölbaşı ve Mamak ilçelerinde herhangi bir ilişki olmadığı
tespit edilmiştir.
7. Örgüt kültürü tiplerinin örgütsel öğrenme üzerindeki etkisi incelendiğinde, iki model oluşmuş ve bu
iki modelin örgütsel öğrenmeyi anlamlı düzeyde açıkladığı görülmüştür.
a. Model 1’de klan kültürü tek başına örgütsel öğrenmeyi %57 oranında açıklamaktadır.
Örgütlerde klan kültürü özellikleri arttıkça örgütsel öğrenme de artacaktır yorumu
yapılabilir.
b. Model 2’de ise klan kültürüyle birlikte adokrasi kültürü %1’lik bir payla örgütsel öğrenmeyi
%58 oranında açıklamaktadır. Klan kültürü özelliklerine ek olarak adokrasi kültürünün
özellikleri de örgütsel öğrenmede etkili bir rol üstlenmektedir.
Araştırmanın sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde, Ankara ili genelindeki ortaokullarda
çoğunlukla aile ortamına benzer bir kültürün yaşatıldığı görülmektedir. Elbette bu, kamu kurumlarının
işleyişindeki ast-üst ilişkisinin, biçimsel yapının, kuralların ve prosedürlerin tamamen olmadığı anlamına
gelmemektedir. Böylesi bir örgüt kültürü ve yapısı, Türkiye’nin işleyen örgüt yapısına uzak bir düzen olduğu
araştırma sonuçlarından da anlaşılmaktadır. Çünkü Ankara ili merkez ilçeler genelindeki ortaokullarda
örgüt kültürü tiplerinin her birinin orta düzeyde görüldüğü ancak klan kültürünün diğerlerine göre daha
egemen olduğu görülmüştür.
İlçeler bazında yönetimsel olarak farklılaşmalardan kaynaklı farklı hedeflerin ve kültür yapılanının
bulunduğu, ilçelerin stratejik planlarında da görülmektedir. Araştırma sonuçlarının da gösterdiği gibi
ilçelerde egemen olan veya öne çıkan kültür tipleri, o ilçedeki farklı değişkenleri farklı şekilde
etkileyebilmektedir. Bu araştırmada örgüt kültürünün örgütsel öğrenme değişkeni ile ilişkisi ve örgütsel
öğrenme üzerindeki etkisi incelenmiş ve sonuçlar, örgüt kültürünün örgütsel öğrenme üzerinde önemli bir
etkiye sahip olduğunu göstermiştir. Elbette örgütsel öğrenme üzerinde etkili olan tek değişken örgüt
kültürü değildir. Bu bağlamda araştırmanın sonuçlarına dayalı olarak uygulayıcılar olarak yöneticilere ve
öğretmenlere; ayrıca araştırmacılara ve politika yapıcılara öneriler sunulmuştur.
Öneriler
527
1. Ankara merkez ilçeler genelinde her ne kadar klan kültürünün baskınlığı gözlemlense de diğer üç
kültür tipinin de yakın değerlerde algılanması dolayısıyla, ortaokullara net bir kültür tanımlaması
yapmak mümkün değildir. Ancak araştırma sonuçlarından hareketle, örgütsel öğrenmenin
gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi sürecinde, örgütlerde klan kültürü özelliklerinin yükselişte olması
ve bu kültüre ek olarak adokrasi kültüründen de özelliklerin barındırılması önem arz etmektedir. Bu
bağlamda yöneticiler ve politika yapıcılar okullardaki her tür ve düzeydeki planlamada, çalışan
ihtiyaçlarına önem verilmesi, takım çalışmasının ve katılımın desteklenmesi, çalışanların
yetkilendirilmesi, güven ve bağlılık düzeyinin yükseltilmesi, insan kaynaklarının gelişimine önem
verilmesi, yöneticilerin ve liderlerin mentorluk becerilerinin geliştirilmesi, yenilikçiliğin ve
yaratıcılığın desteklenmesi, ortak bir vizyonun oluşturulması, risk almanın ve alan kişilerin
desteklenmesi gibi faktörlere fazlasıyla yer vermelidirler.
Klan ve adokrasi kültürü özelliklerinin artış gösterip hiyerarşi ve pazar kültürü özelliklerinin düşüş
göstermesi disiplinin ve düzenin ortadan kalkması, farklı grupların güç ve çıkar ilişkisi içerisine
girmesi, sorumluluk almadan hak ve özgürlük talep edilmesi, hiçbir kural tanımadan örgütü
yönetmek veya hesapsız ve gereksiz risk almak anlamına gelmemelidir. Tam bu noktada örgütsel
öğrenmenin dengeleyici rolü örgütte anahtar görevi üstlenmelidir.
2. Araştırma sonuçlarından hareketle, örgütlerde tek bir kültür tipinin egemenliğinin kabul edilebilir
bir varsayım olmadığı görülmüştür. Politika yapıcıların, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin,
okulun iç ve dış çevresinin ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurarak örgütsel öğrenmeye en uygun
kültür yapısını oluşturması gerekir. Dolayısıyla örgütsel öğrenme bağlamında bir değerlendirme
yapılacak olursa, bu kavrama en müsait kültür tipinin klan kültürü ve adokrasi kültürünün ağır
bastığı eklektik bir kültür tipi olduğu söylenebilir.
3. Bu araştırma, Ankara ili merkez ilçeler genelindeki ortaokullarda görev yapan öğretmenlerle
sınırlandırılmıştır. Gelecekte yapılacak olan araştırmalarda araştırmacılar farklı eğitim
kademelerinde, farklı illerde ve farklı örneklem kitleleri ile çalışmalar yapabilirler. Ayrıca araştırma
sonucunda örgüt kültürünün örgütsel öğrenmeyi %58 oranında yordadığı görülmüştür. Örgütsel
öğrenme ile ilgili çalışmalarda araştırmacılar, %42’lik oranın içerisinde yer alan diğer değişkenleri
ele alabilirler.
KAYNAKÇA
Alpkan, A. (2019). Örgüt kültürü değerleri ile örgütsel öğrenme arasındaki ilişkinin belirlenmesi üzerine bir
araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Altındağ İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. https://altindag.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Aslan, D. (2008). Liselerde örgüt kültürü (Sincan örneği). Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Ayık, A. (2007). İlköğretim okullarında okul kültürü ile okulların etkililiği arasındaki ilişki (Erzurum ili örneği).
Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Balcı, A. (2008). Örgüt mecazları. Ankara: Ekinoks.
528
Büyüköztürk, Ş, Akgün, Ö.E., Çakmak, E., Demirel, F. & Karadeniz, Ş. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri.
Ankara: Pegem.
Büyüköztürk, Ş, Çokluk, Ö., ve Köklü, N. (2013). Sosyal bilimler için istatistik. Ankara: Pegem.
Çam, S. (2002). Öğrenen organizasyon ve rekabet üstünlüğü. İstanbul: Papatya.
Cameron, K. S., & Quinn, R. E. (2017). Örgüt kültürü, örgütsel tanı ve değişim: Rekabetçi değerler modeli.
(M. G. Gülcan ve N. Cemaloğlu, Çev. Ed.).Ankara: Pegem.
Çankaya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. http://cankaya.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Çemberci, M. (2013). Örgütsel öğrenmenin ar-ge takımlarının performansı üzerine etkileri. Akademik
Araştırmalar Dergisi, 57, s. 77-94.
Çıngı, H. (1994). Örnekleme kuramı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Çit, G. (2012). İstanbul ili Avrupa yakası endüstri meslek liselerinde çalışan meslek grubu öğretmenlerinin
yönetime katılma düzeyleri ile örgüt kültürü arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi,
Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Collinson, V., & Cook, T. F. (2016). Örgütsel öğrenme (M. G. Gülcan, Çev. Ed.). Ankara: Pegem.
Demirbaş, F. (2020). Okulların örgütsel öğrenme düzeyleri ile öğretmenlerin örgütsel sessizlikleri arasındaki
ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
Dixon, N. M. (1999). Organizational learning cycle: How we can learn collectively. United Kingdom: Gower.
Erdem, R., Adıgüzel, O., & Kaya, A. (2010). Akademik personelin kurumlarına ilişkin algıladıkları ve tercih
ettikleri örgüt kültürü tipleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36, 73-88.
Etimesgut İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. https://etimesgut.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Flores, L., Zheng, W., Rau, D., & Thomas, C. (2012). Organisational learning: Sub-process identification,
construct validation, and an empirical test of cultural antecedents. Journal of Management, 38(2),
640-667.
Gölbaşı İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. https://golbasi06.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Gümüş, A. E. (2011). İlköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin yönetime katılma düzeyleri ile örgüt
kültürü ilişkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
İstanbul.
Güney, S. (2017). Örgütsel davranış. Ankara: Nobel.
Gürler, E. (2020). Okulların örgütsel öğrenmeleri ile öğretmenlerin motivasyon düzeyleri arasındaki
ilişkilerin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
Hofstede, G., Neuijen, B., Ohayv, D. D., & Sanders, G. (1990). Measuring organizational cultures: a
qualitative and quantitative study across twenty cases. Administrative Science Quarterly, 35(2), 286-
316.
Joseph, K. E., & Dai, C. (2009). The influence of organizational culture on organizational learning, worker
involvement and worker productivity. International Journal of Business and Management, 4(9), 243-
250.
Jung, Y., & Takeuchi, N. (2010). Performance implications for the relationships among top management
leadership, organizational culture, and appraisal practice: Testing two theory-based models of
529
organizational learning theory in Japan. The International Journal of Human Resource Management,
21(11), 1931-1950.
Kalaycı, Ş. (2009). SPSS uygulamaları çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil.
Karabağ Köse, E. (2013). İlköğretim kurumu öğretmenlerine göre okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile
örgütsel öğrenme arasındaki ilişkide örgütsel sessizlik ve karara katılımın aracı etkisi. Doktora Tezi,
Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Karasar, N. (2018). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
Keçiören İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. http://kecioren.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Korkmaz, M. (2006). Liderlik uygulamalarının içsel okul değişkenleri ile öğrenci çıktı değişkenlerine etkisi.
Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 48, 503-529.
Köse, M. F. (2017). Üniversitelerde örgüt kültürü ile akademik performans arasındaki ilişkiler. Doktora Tezi,
Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Lambert, L. (2003). Leadership capacity for lasting school improvement. Alexandria, VA: Association for
Supervision and Curriculum Development.
López, S. P., Peón, J. M., & Ordás, C. J. (2004). Managing knowledge: The link between culture and
organizational learning. Journal of Knowledge Management, 8(6), 93-104.
Mamak İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. https://mamak.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2019). Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2018-2019.
http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/30102730_meb_istatistikleri_orgun_egitim_201
8_2019.pdf sayfasından erişilmiştir.
Oh, S. Y., & Han, H. S. (2018). Facilitating organisational learning activities: Types of organisational culture
and their influence on organisational learning and performance. Knowledge Management Research
& Practice, 1-15, https://doi.org/10.1080/14778238.2018.1538668.
Özcan, K., Karataş, İ. H., Çağlar, Ç., & Polat, M. (2014). Eğitim fakültesi yöneticilerinin güç kullanma
biçimlerinin örgüt kültürüne etkisi: Bir durum çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri,
14(2), 545-569.
Özkalp, E., & Kırel, Ç. (2016). Örgütsel davranış. Ankara: Ekin.
Pursaklar İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. https://pursaklar.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
Şahin, F. (2014). Ortaöğretim kurumlarında örgütsel öğrenmeyi destekleyici ve engelleyici faktörler. Yüksek
Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Şahin, S. (2004). Okul müdürü ve öğretmenler ile okulun bazı özellikleri açısından okul kültürü üzerine bir
değerlendirme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 10(3), 458-474.
Senge, P. M. (2018). Beşinci disiplin (A. İldeniz, A. Doğukan & B. Pala, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
Silins, H., Zarins, S., & Mulford, W. (1999). Leadership for organizational learning and student outcomes:
The LOLSO project. Paper presented at the Annual Meeting of the AERA, Montreal, Canada.
Sincan İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. http://sincan.meb.gov.tr/ sayfasından
erişilmiştir.
530
Şişman, M. (1993). İlkokullarda örgüt kültürü (Eskişehir il merkezindeki ilkokullarda bir araştırma). Doktora
Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Şişman, M. (2007). Örgütler ve kültürler. Ankara: Pegem.
Sönmez, M. A. (2006). Meslek liselerinde örgüt kültürü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 45, 85-
108.
Tekin, H. (2002). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Ankara:Yargı.
Terzi, A. R. (2000). Örgüt kültürü. Ankara: Nobel.
Tibet, B. (2015). Örgütsel öğrenmenin yordayıcıları olarak örgüte bağlılık, çalışan bağlılığı ve tam benlik
değerlendirmesi. Doktora Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Uğur, D. (2006). İlköğretim okullarında örgüt kültürü ile toplam kalite yönetiminin ilişkisi. Yüksek Lisans
Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
Yazıcı, S. (2001). Öğrenen organizasyonlar. İstanbul: Alfa.
Yenimahalle İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü (2019). 2019-2023 Stratejik Planı. http://yenimahalle.meb.gov.tr/
sayfasından erişilmiştir.
531
EKONOMİDE KADIN
Özlem KUTLUANA106 Gülsün ŞAHAN107
ÖZET
Kadın; hayatın her döneminde dünya üzerinde herkes için büyük bir öneme sahiptir. Dünya nüfusunun
neredeyse yarısını oluşturan kadınlar; eğitim, çalışma hayatı ve ekonomiye katılma anlamında erkeklerin
çok gerisinde kalmaktadırlar. Ülkelerin gelişebilmesi için kadınların istihdam edilmesi oldukça önemlidir.
Kadının ekonomideki yerini belirlemek amacıyla yapılan bu çalışma kadın ve istihdam ilişkisini, Dünya’da ve
Türkiye’de kadınların işgücüne katılma durumunu, kadınların ekonomide var olamama nedenlerini,
kadınların iş gücü piyasasına girmelerini kolaylaştıran ya da kadın istihdamı için yapılan düzenlemeleri ve
kadınların ekonomide var olmaları için yapılabilecek düzenleme ve önerileri içermektedir. Nitel araştırma
yöntemlerinden doküman analizi yoluyla yapılan bu çalışmada konuyla ilgili yapılmış makale, tez ve dijital
yayınlar incelenmiştir. Araştırma sonucunda ise kadınların; yeterince eğitim alamamaları, ataerkil toplum
yapısı, istihdama yönelik toplumsal sorunlar, cinsiyet eşitsizlikleri gibi sebeplerden dolayı çalışma hayatında
yani ekonomide yeterince yer alamadıkları anlaşılmıştır. Kadınların ekonomik yaşama dahil olabilmeleri
için; anne ve kız çocuklarının eğitilmesi, çocuk yetiştirmede ebeveynlerin ve öğretmenlerin cinsiyetçilikten
uzak çocuk yetiştirmeleri, kadınların hayat döngülerine uygun esnek çalışma düzenlemelerinin yapılması,
özgüvenli kız çocuklarının ve saygılı erkek çocuklarının yetiştirilmesi sunulan öneriler arasındadır.
Anahtar kelimeler: Ekonomide Kadın, Kadın İstihdamı, Kadın eğitimi
WOMAN IN ECONOMY
ABSTRACT
Woman; It is of great importance for everyone in the world in every period of life. Women who
make up almost half of the world's population; they fall far behind men in terms of education, working life
and participation in the economy. It is very important to employ women for the development of countries.
Women made in order to determine its place in the economy, this study of women and the employment
relationship in the world and the status of women's participation in the labor force in Turkey, the reasons
for inability to have women in the economy, facilitating the entry of women in the labor market or to the
arrangements made and the existence of women in the economy for female employment It includes
106
Yüksek Lisans Öğrencisi, Bartın Üniversitesi, [email protected] 107
Doç. Dr., Bartın Üniversitesi, [email protected]
532
regulations and suggestions that can be made. In this study conducted through document analysis, one of
the qualitative research methods, articles, theses and digital publications on the subject were examined.
As a result of the research, women; It has been understood that due to reasons such as not getting enough
education, patriarchal social structure, social problems regarding employment, gender inequalities, they
cannot take a place in the working life, ie in the economy. For women to be included in economic life;
Among the suggestions offered are the education of mothers and daughters, parents and teachers to raise
children away from sexism in child-rearing, flexible working arrangements suitable for women's life cycles,
and raising self-confident girls and respectful boys.
Keywords: Women in Economy, Women's Employment, Education for Women
GİRİŞ
Kadın; hayatın her döneminde dünya üzerinde herkes için büyük bir öneme sahiptir. Dünya
nüfusunun neredeyse yarısını oluşturan kadınlar; eğitim, çalışma hayatı ve ekonomiye katılma anlamında
erkeklerin çok gerisinde kalmaktadırlar. Toplumun gelişmesi ve ilerlemesinde temel unsur olan kadınlar;
ekonomik kalkınmaya katılım ve bu kalkınmadan yararlanma oranları ile nüfus oranları aynı değildir (Işık,
2015). Devamlı büyüme ve kalkınma tüm ülkelerin ilk hedeflerindendir. Devamlı büyüme ve ekonomik
kalkınma; sınırlı kaynakların verimli kullanımı, sermaye artırımı ve birikimi, teknolojik gelişme ve yenilikler,
insan kaynaklarına yatırım gerektirmektedir. Teknolojik gelişme ve üretimi sağlayan insan olduğundan,
insan kaynaklarına yapılacak yatırım verimliliği arttıracaktır. İnsan nüfusunun yarısını da kadınların
oluşturduğu göz önüne alınırsa ekonomik kalkınma da kadınların rolünün önemi anlaşılmaktadır (Tutar ve
Yetişen, 2009). Cinsiyete bağlı iş bölümü, kadınlarla erkekleri farklılaştırmakla beraber, aynı zamanda
toplumsal kaynaklara ulaşımı da etkiler ve eşitsizlik doğurur. Bu eşitsizlikler cinsiyet kaynaklı tüm
eşitsizlikleri besleyerek ve güçlendirir ve toplumsal güçlenme ve kalkınma bakımından sadece kadınları
değil tüm toplumu etkiler. Türkiye’de cinsiyete dayalı ayrımcılık ve eşitsizlikler; eğitim, sağlık, karar verme
mekanizmaları, çalışma hayatına katılım gibi birçok alanda kendisini göstermektedir. Tüm bunlar kadınları
etkilemekle kalmayıp ülkenin demokratikleşme, özgürleşme ve ekonomik büyüme gibi konularda geri
kalmasına sebep olmaktadır (Özaydınlık, 2014).
KALKINMA VE KADIN İLİŞKİSİ
Kadınların hem ekonomik hem de sosyal ve toplumsal anlamda daha güçlü olmaları ekonomik
kalkınmanın artmasına neden olacaktır (Şimşek, 2008). Kadının ekonomik hayata katkısı arttıkça, aynı
zamanda ekonomik bakımdan güçlenecek ve kendi ayakları üzerinde durabilecektir. Bu ise kadına hem aile
içinde hem de toplumda daha itibarlı bir statü kazandıracaktır (Şahin, 2009). Kadınların sosyal ve ekonomik
kalkınmadan faydalanmaları toplumların gelişmişlik derecesine göre değişiklik göstermektedir. Özellikle
eğitim, sağlık, istihdam, çalışma hayatı alanlarındaki göstergeler gelişmekte olan ülkelerde kadınların
erkeklerin gerisinde kaldıklarını göstermektedir. Kalkınmadan sadece kadın yararlanmaz hem kadın hem
erkek kalkınmadan fayda sağlamalı, katılmalı ve karar verici olmalıdır. Kalkınma kadın için sadece
savunmasız bir grubu korumak anlamında değildir. Kadının yetenekleri tecrübesi ve becerisini kullanmakla
da ilgilenmektedir. (Gönüllü ve İçli, 2002). Kadınlar, tarihin ilk yıllarından itibaren, ekonomik hayatın aktif
533
birer öğesidirler. Ancak kadınların faaliyetleri, önceleri savaş zamanları haricinde tarım kesiminde,
çoğunlukla da kendi işletmeleri ile sınırlı kalmıştır. Kadına toplumsal yapı içinde biçilen temel görevler
üreme ile ev ve ailenin bakım işleridir. Kadınlar tarihin her döneminde ekonomik etkinliklere katılmışlardır.
Fakat onların ücretli olarak iş hayatında yer bulmasında sanayi devriminin önemli bir katkısı olmuştur. II.
Dünya savaşı sonrasında kamu ve hizmet sektöründeki büyüme kadınların toplam işgücündeki oranının
artmasına neden olmuştur (Doğramacı, 1993).
DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE KADINLARIN İŞGÜCÜNE KATILMA DURUMU
Karabıyık (2012)’ın yaptığı çalışmaya göre ‘iş gücüne katılma oranı’ belli bir yaş aralığında olan
insanların çalışma hayatına katılma oran ve durumlarını gösteren kavramdır. Tarihi sürece bakıldığında
tarımla uğraşan toplumlarda kadınların iş gücüne katılım oranı yüksek, sanayileşen toplumda ise önce bu
oran düşük daha sonraları kadın eğitim seviyesinin artışına paralel olarak iş gücüne katılım oranları da artış
göstermiştir. OECD ülkelerinde kadınların işgücüne katılım oranları Grafik 1’ de yer almaktadır.
Grafik 1: OECD Ülkelerinde Kadınların İşgücüne Katılım Oranı (15+)
Kaynak: OECD (2017)
Grafik 1’e bakıldığında OECD ülkeleri içerisinde 15 yaş üstü ‘kadınların işgücüne katılım oranları’
verilmiştir. Türkiye bu ülkeler içerisinde kadın işgücüne katılım oranı bakımından %34 gibi bir oranla
maalesef en sonda yer almaktadır. İzlanda %78 oranıyla listenin en başında yer almaktadır. Türkiye’den
sonra en son sıralarda olan 3 ülke sırasıyla; İtalya, Meksika ve Yunanistan’dır. İzlanda’dan ardından gelen
en iyi orana sahip 3 ülke ise; İsveç, Estonya ve Norveç’tir.
Tutar ve Yetişen (2009)’in yaptıkları çalışmada ekonomi alanında cinsiyete bağlı eşitsizlikleri şu şekilde
sınıflandırmışlardır.
Düşük ücretli ve kötü şartlara sahip işerde çalışma ve pazarlık hakkından yoksun bırakılma.
Kayıt dışı sektörlerde çalışma, geçici, gündelik ve yarı zamanlı çalışma, sözleşmeli ve evde çalışma,
standart dışı işlerde çalışma.
534
İşe alınmada, iş ücreti almada ve işte yükselmelerde ayrımcılığa uğrama.
Para karşılığı olamayan işlerde çalışma (aile işçiliği)
Ev içinde yapılan işlerde toplumsal ilişkilere bağlı eşitsizliklerin olması. Türkiye’de İşgücünün
Cinsiyete Göre Dağılımına ilişkin bilgiler Tablo 1’de yer almaktadır.
Tablo 1: Türkiye’de İşgücünün Cinsiyete Göre Dağılımı (Bin)
Yıllar Kadın İşgücü Erkek İşgücü Toplam
2000 6,188 16,890 23,078
2005 5,750 17,704 22,454
2010 7,383 18,257 25,640
2015 9,225 20,453 29,678
2016 9,637 20,899 30,536
2017 10,159 21,484 31,643
2018 10,473 21,801 32,274
2019 10,686 21,863 32,549
Kaynak: TUİK (2020)
Tablo 1 incelendiğinde kadın işgücünün ilerleyen yıllarla arttığını görmekteyiz. Ancak bu artış hala
son yıllara bakıldığında bile toplam iş gücünün 3’ te 1’ini oluşturduğunu ve erkeklere oranla erkek
işgücünün ancak yarısını oluşturduğu görülmektedir. Türkiye’de kadın ve erkek işgücü her geçen yıl artsa
da kadın erkek arasındaki farkın hala çok fazla olduğu görülmektedir. Türkiye’de Cinsiyete Göre İşgücüne
Katılım Oranları Tablo 2’de yer almaktadır.
Tablo 2: Türkiye’de Cinsiyete Göre İşgücüne Katılım Oranları (%)
Yıllar Kadınların İşgücüne
Katılım Oranları (%)
Erkeklerin İşgücüne
Katılım Oranları (%)
Toplam (%)
2000 26,6 73,7 50,1
2001 27,1 72,9 50
2002 27,9 71,6 59,7
2003 26,6 70,4 48,5
2004 23,3 70,3 46,8
2005 23,3 70,6 46,9
2006 23,6 69,9 46,7
535
2007 23,6 69,8 46,7
2008 24,5 70,1 47,3
2009 26 70,5 48,2
2010 27,6 70,8 49,2
2011 28,8 71,7 50,2
2012 29,5 71 50,2
2013 30,8 71,5 51,1
2014 30,3 71,3 50,8
2015 31,5 71,6 51,3
2016 32,5 72 52
2017 33,6 72,5 52,8
2018 34,2 72,7 53,2
2019 34,4 72 53
Kaynak: TUİK (2020)
Tablo 2 incelendiğinde ise kadınların iş gücüne katılım oranlarının çok düşük olduğu görülmektedir.
2019 yılı verileri baz alındığında mevcut kadın iş gücü nüfusunun üçte biri çalışma hayatında yer
almaktadır. Erkeklerin ise büyük bölümü çalışma hayatında yer almaktadır.
Gündoğdu (2018)’ya göre; kadınlar ve erkekler ve erkekler arasındaki farkın bu denli fazla
olmasının sebepleri arasında kadınların işgücüne talebinin az olması ve cinsiyet eşitsizliğinden
kaynaklandığını belirtmiştir. Ayrıca kadınların ekonomik anlamda zayıf olduklarını da belirtmiştir.
Türkiye’de Kadın İşgücünün Sektörel Dağılımı Tablo 3’te yer almaktadır.
Tablo 3: Türkiye’de Kadın İşgücünün Sektörel Dağılımı (Bin)
Yıllar Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler Toplam
2004 2565 784 26 1672 5047
2005 2367 819 28 1895 5109
2006 2295 823 37 2104 5259
2007 2288 824 36 2208 5356
2008 2354 834 42 2366 5596
2009 2445 857 40 2530 5872
2010 2724 966 56 2680 6426
2011 2944 1003 54 2973 6974
2012 2872 1031 57 3350 7310
2013 2826 1109 62 3645 7642
2014 2533 1235 79 3839 7886
2015 2527 1230 71 4231 8059
2016 2384 1239 83 4006 7712
Kaynak: TUİK (2017)
Tablo 3 incelendiğinde kadınların tarım sektöründe yıllara göre düzensiz iniş çıkışlar yaşandığı,
sanayi, inşaat ve hizmet sektöründe çalışan kadınların sayısının ise oldukça arttığı görülmektedir. Kadınların
sayısı son yıllarda özel sektör alanında artarken kamu kuruluşlarına artış gözlenememiştir. Avukatlık,
öğretmenlik ve akademisyenlik mesleklerinde çalışan kadın sayısının ülkemizde çok iyi durumda olmasına
536
karşın, idari ve yönetim alanlarında halen yeteri sayıda kadın çalışan bulunmamaktadır. Bu da karar
mekanizmalarında kadınların söz sahibi olamamasına neden olmaktadır (Gündoğdu, 2018).
KADINLARIN EKONOMİDE DÜŞÜK ORANDA YER ALMA NEDENLERİ
Kadınlar birçok sebeple iş dünyasından hep uzak kalmış ya da iş dünyasına girdikten bir süre sonra
çeşitli sebeplerle işten ayrılmak durumunda kalmışlardır. Alan yazın incelendiğinde araştırmacılar
kadınların ekonomide var olamama sebeplerini çalışmalarında ele almışlardır. Bu çalışmalardan bazılarını
şu şekilde açıklayabiliriz. Çakır (2008) yaptığı çalışmasında kadınların iş gücüne dahil olamama sebeplerinin
ana nedeninin dışlanma olduğunu ve dışlanmanın sebep olduğu unsurları şu maddelerle sıralamıştır.
Umudunu kaybeden insanların iş aramaktan vazgeçmesi
Ücretlerin düşük olması sebebiyle evde kalarak ev işleri ve çocuk bakmayı tercih etmeleri
Kayıt dışı istihdamın çok olması sebebiyle sigortasız çalışmak istememeleri.
Köyden kente gölerin olması sebebiyle kadınların işten uzaklaşmaları.
Eğitim düzeyinin düşük olması Adak (2007) yaptığı çalışmada ise kadınların çalışma hayatına
girememe sebeplerini; eğitimsizlik, toplumsal değer ve yargılar ve cinsiyet eşitsizlikleri olduğunu
belirtmiştir. Tutar ve Yetişen (2009) yaptıkları çalışmada ise kadınların işgücüne katılım oranının
düşük olma sebebini şu maddelerle açıklamışlardır;
Nüfus artış hızının yüksel olması
Toplumun ataerkil zihniyet yapısı
Çalışma çağındaki nüfus artış hızının o yıl yeni yapılacak iş imkanlarının hızından yüksek olması.
Kadınların eğitim imkanlarından yeterince yararlanmamaları
Tarımsal istihdamın azalması ve kente göç olması
Ülkemizde eğitim süresinin uzaması
Erken emeklilik ve kayıt dışı ekonominin varlığı
Sermaye birikiminin yetersizliği.
Kadınların ekonomide var olamama sebeplerinin başında eğitimsiz olmaları ya da yeterince eğitim
almamaları gelmektedir. Bu konuyla ilgili Türkiye’de bitirilen okul ve cinsiyete göre istihdam oranları
aşağıdaki Tablo 4’te görülmektedir.
Tablo 4: Türkiye’de Son Bitirilen Eğitim Kademesi ve Cinsiyete Göre istihdam Oranları (2019)
Son Bitirilen Eğitim Kademesi Kadın (%) Erkek (%) Toplam (%)
Okur-Yazar Olmayanlar 15,4 32,1 18,2
Lise Altı Eğitimliler 28,0 68,1 48,3
Lise 34,1 71,3 54,2
Mesleki veya Teknik Lise 42,2 80,8 65,1
Yüksek Öğretim 71,5 85,8 79,3
Kaynak: TUİK (2020)
537
Tablo 4 incelendiğinde bitirilen eğitim kademesi arttıkça yani alınan eğitimin seviyesi arttıkça
kadınlar ve erkeklerin istihdam oranı artmaktadır. Ancak eşit eğitim seviyesi farklı cinsiyetler açısından
duruma bakıldığında, ülkemizde kadın istihdamı erkek istihdamının hep gerisinde kalmaktadır. Okur yazar
olmayan kadınlar %15,4 oranında istihdam edilirken üniversite mezunu kadınlar %71,5 oranında istihdama
katılmaktadır. Üst düzeyde eğitim alma kadının iş hayatında yer almasını büyük ölçüde etkilemektedir.
Kadınların medeni durumları da istihdama katılma durumları ve oranlarını etkilemektedir. Hiç evlenmemiş
ya da boşanmış kadınların istihdama katılım oranları evli ya da eşi ölmüş kadınlara oranla oldukça yüksektir
(Karabıyık, 2012). Türkiye’de kamu ve özel sektöre bakıldığında karar alma mekanizmalarında görev
almakta olan kadın sayısı da çok düşük seviyededir. Bunun sebebi; kadına biçilmiş anne ve eş rolüne sahip
ataerkil toplum yapısı, kadının başarısız ve güçsüz olacağına dair önyargılardır. Bu önyargılar yüzünden
örgütsel veya toplumsal önyargılar tarafından oluşturulmuş görülmez duvarlara sahip ve kadınların yönetici
pozisyonlarına gelmesine engel olan sisteme cam tavan sendromu denilmektedir (Besler ve Oruç, 2010).
KADIN İSTİHDAMI İÇİN YAPILAN DÜZENLEMELER
“Avrupa Birliği’ne aday ülke olması itibarıyla Türkiye’nin Avrupa İstihdam Stratejisi’nde belirlenen
hedeflere ulaşması önemli bulunmaktadır. AB’nin 20-64 yaş arasındaki kadınlar ve erkekler için
belirlenen istihdam hedefi 2020 yılı için %75’tir (Avrupa Komisyonu, 2016). 2016 yılı itibarıyla, AB-
28’de 20-64 yaş aralığında toplam istihdam oranı %71, kadın istihdam oranı %65,3 iken, Türkiye’de
bu oranlar sırasıyla %54,4 ve %33,2’dir.” Bu oranlara göre Türkiye Avrupa Birliğine girme çabaları
olmasına rağmen kadın istihdamı konusunda Avrupa’nın çok gerisinde kalmaktadır.
“Birleşmiş Milletler Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ni (CEDAW)
imzalamış bulunan Türkiye, sözleşmenin 11’inci maddesi gereğince kadınların çalışma haklarını
güvence altına almak için her türlü önlemi almakla yükümlüdür. Bunun yanında, kadın istihdamını
doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmesi ve Avrupa
Sosyal Şartı’nı da kabul etmiştir.”
Bu kanunlarla Türkiye kadınların çalışma haklarını güvence altına almaya çalışmasına rağmen
kadınların çalışma hayatında çok az yer aldıkları görülmektedir.
“4857 sayılı İş Kanunu ile işverenin genel anlamda eşit davranma yükümlülüğü ile bazı ayrımcılık
yasakları özel olarak düzenlenmiştir. Cinsiyet veya gebelik nedeniyle ayırımcılık yasaklanmış, aynı
veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamayacağı ve işçinin
cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanmasının, daha düşük bir ücretin
uygulanmasını haklı kılmayacağı düzenlenmiştir.” Her ne kadar cinsiyete bağlı eşitsizlikler
kanunlarla kaldırılmaya çalışılsa da halen cinsiyet eşitsizlikleri görülmektedir. Türkiye’de cinsiyete
dayalı ayrımcılık ve eşitsizlikler; eğitim, sağlık, karar verme mekanizmaları, çalışma hayatına katılım
gibi birçok alanda kendisini göstermektedir. Tüm bunlar kadınları etkilemekle kalmayıp ülkenin
demokratikleşme, özgürleşme ve ekonomik büyüme gibi konularda geri kalmasına sebep
olmaktadır (Özaydınlık, 2014).
“6552 sayılı Kanun ile doğum borçlanması kapsamı genişletilerek, daha önce iki çocuk için geçerli
olan doğum borçlanması üçe çıkarılmıştır (Eylül 2014).”
538
“6745 sayılı Yatırımların Proje Bazında Desteklenmesi ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile açılış iznini Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı’ndan (ASPB) alan özel kreş ve gündüz bakımevlerinin beş vergilendirme dönemi boyunca
gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulması sağlanmıştır.”
“6098 sayılı Borçlar Kanunu ile işverene, işçilerini mobbinge (psikolojik tacize) ve cinsel tacize karşı
koruma yükümlülüğü getirilmiştir. İşyerinde cinsel taciz ayrıca Türk Ceza Kanunu’nda da suç olarak
düzenlenmiştir. Bununla birlikte 2011/2 sayılı “İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi”
konulu Başbakanlık Genelgesi yürürlüğe girmiştir”. Tüm bu kanunlara rağmen kadın çalışanlar
mobbinge maruz kalmaktadır. Araştırmalara göre iş yerinde mobbinge uğrayanların neredeyse
tamamı kadınlardan oluşmakta olup buna maruz bırakanların çoğunluğu da erkeklerden
oluşaktadır (Aşkın, E.Ö., Aşkın, U. 2018).
“Kadınların el emeğinin değerlendirilmesi konusunda da yasal düzenlemeler getirilmiştir. 2007
yılında Gelir Vergisi Kanunu’nda yapılan değişiklikle; hane içinde kadınlar tarafından üretilen
ürünlerin düzenlenen kermes, festival, panayır ile kamu kurum ve kuruluşlarınca geçici olarak
belirlenen yerlerde satılması sonucu kadınların elde ettikleri gelirler vergiden muaf tutulmuştur.”
“Kadın istihdamının artırılması için kadınlara pozitif ayrımcılık amacıyla, bu kapsamda, 2011 yılı
şubat ayında yürürlüğe giren 6111 Sayılı Kanun ile kadınlara yeni istihdam imkânlarının sağlanması
için 18 yaşından büyük kadınların istihdam edilmesi halinde belli koşullara göre 12 ila 54 ay
süresince sigorta primlerinin işveren hisselerinin İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacağı hususları
düzenlenmiştir. Sözü edilen Kanun ile 4857 sayılı İş Kanunu’na göre kısmi süreli iş sözleşmesiyle
çalışanlar ile ev hizmetlerinde sürekli çalışması nedeniyle 5510 sayılı Kanun kapsamında olan ve 30
günden az süreyle çalışanların, isteğe bağlı sigortalı olabilmeleri için kolaylıklar sağlanmıştır.”
“6111 sayılı Kanun ile ayrıca, 4857 sayılı İş Kanunu’nda ve 657 Devlet Memurları Kanunu’nda
değişiklikler yapılarak doğum ve ebeveyn izinlerine ve 2015 yılı Nisan ayında yürürlüğe giren 6645
sayılı Kanun ile 4857 sayılı İş Kanunu’nda yapılan düzenleme ile işçilerin ücretli babalık iznine sahip
olmasına ilişkin değişiklik yapılmıştır.”
“2014/6058 Sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair
Karar” ile özel sektör tarafından kreş ve gündüz bakım evleri ile okul öncesi eğitim için
gerçekleştirilecek en az 500 bin liralık yatırımlarının bölgesel desteklerden faydalanması imkânı
getirilmiştir. Yasal düzenlemelere ek olarak kamu kurum ve kuruluşları başta olmak üzere özel
sektör, sivil toplum kuruluşları ve ilgili taraflar ile iş birliği içerisinde birçok çalışma yürütmektedir.’’
Çalışmanın genel olarak incelendiğinde yapılan kanun ve yasaların kadın istihdam oranını az da olsa
artırdığını fakat yeterli düzeye çıkaramadığı anlaşılmaktadır.
SONUÇ
Yaratılmış her iki insandan biri olan kadın, dünya üzerinde sadece sayısal varlık olarak eşitliği
sağlayabilmiştir. Yaşam şartları, toplumda edindikleri yer ve saygınlık, hak ettikleri konum bakımından hep
toplumun gerisinde kalmıştır. Toplumun yanlış tutum ve inanışları, yetersiz ekonomik imkanlar ve şartlar
kadının yeterince eğitim almasına ve kendisini geliştirmesine engel olmaktadır. Kadının eğitimsiz kalması
539
hem kendi yaşamını hem içinde bulunduğu toplumu hem de kendisinden sonra gelecek kuşakları olumsuz
yönde etkilemektedir. Eğitimden yoksun kalan kadın iş yaşamında kendine yer bulamamakta dolayısıyla da
ekonomik özgürlüğe sahip olamamaktadır. Ekonomik özgürlüğü olmayan kadın yaşamını sürdürebilmek için
hep başkasına ihtiyaç duyarak birilerinin desteğine bağımlı hale gelmektedir. Dünyada da ülkemizde de
görüldüğü gibi yaşamını sürdürmek için başkasına bağımlı olan kadınlar her türlü şiddet, aşağılanma,
küçümsenme, haklarından yosun bırakılma, hak ettiği saygınlığı görememe hatta cinayetlere maruz
kalmaktadırlar. Kadınların ekonomik hayata girme oranı arttıkça ülke ekonomisine ve geleceğine katkısı da
artacaktır. Ekonomik yönden güçlenen kadın kendi ayakları üzerinde durmaya başlayacak ve bu sayede
hem aile de hem de toplumda itibarı artarak statü kazanmış olacaktır. Bir toplumun gelişmişlik düzeyi o
ülkede kadına verilen önemle ilişkilidir. Çalışma hayatında yer alan insanlar arasındaki cinsiyet eşitsizlikleri
en çok ücretler, çalışma süresi ve şartları konularında görülmektedir (Tutar ve Yetişen, 2009).
ÖNERİLER
Okullarda ailelere toplantı ve seminerler yapılarak; kız çocuklarının ve annelerin eğitilmesinin
önemine vurgu yapılmalıdır.
Evde anne babalar, okullarda ise öğretmenler çocukları yetiştirirken cinsiyetçilikten uzak eşit
rollere sahip çocuklar yetiştirmelidirler.
Kadınların iş dünyasında aktif olmaları için hayat döngülerine uygun (doğum, emzirme, çocuk
bakımı vb.) esnek çalışma düzenlemeleri yapılmalıdır.
Öğretmen ve anneler; özgüvenli ve eğitimli kız çocukları ve kadına saygılı erkek çocuklar
yetiştirilmelidir.
Erkeklerin aile hayatında daha aktif rol oynadığı, aile yaşamındaki işlerin ortaklaşa yapılması
sağlanmalıdır.
Kadın iş gücünün daha az görüldüğü sektörlere yönelik üniversite ve meslek eğitimi olmak üzere
eğitimin yeniden yapılandırılmalıdır.
Toplumda çalışmaları ve eğitimiyle üst konumlara gelmiş başarılı kadınlarla görüşülerek; kadınlara
topluca ulaşılabilecek okul toplantıları gibi ortamlarda ailelerle görüşmeleri sağlanarak onlara hem
kendileri hem de kız çocukları için rol model olmaları sağlanmalıdır.
KAYNAKÇA
Adak, N. (2007). Kadınların İkilemi: İş ve Aile Yaşamı. Akdeniz Üniversitesi. Sosyoloji Dergisi Ülgen Oskay'a
Armağanı Özel Sayısı (Hakemsiz). Sayı 17.
Aşkın, E.Ö. ve Aşkın, U. (2018). Çalışma Yaşamında Kadına Yönelik Mobbing: Bankacılık Sektöründe Bir
Araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi Cilt: 9, Sayı: 24.
Besler, S. ve Oruç, İ. (2010). Türkiye’de ve Yazılı Basında Kadın Yöneticiler. Anadolu Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi. Cilt:10. No:1:17–38.
540
Çakır, Ö. (2008). Türkiye’de Kadının Çalışma Yaşamından Dışlanması. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Dergisi. Sayı: 31. ss.25-47
Doğramacı, E. (1993). Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. Ankara 1993
Gündoğdu, A. (2018). Kadınların İşgücüne Katılımını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Türkiye Uygulaması.
Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi).
Gönüllü, M. ve İçli, G. (2001). Çalışma Yaşamında Kadınlar: Aile ve İş İlişkileri. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi
Cilt: 25 No: 1 81-100
Işık, F. (2015). Kadınların Ekonomideki Yeri ve Önemi. Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
Kalkınmada Anahtar Verimlilik Dergisi. Sayı 315.
Karabıyık, İ. (2012). Türkiye’de Çalışma Hayatında Kadın İstihdamı. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. Cilt
XXXII, SAYI I, S. 231-260.
OECD, (2017). OECD işgücü istatistikleri veri tabanı. https://data.oecd.org/
Özaydınlık, K. (2014). Toplumsal Cinsiyet Temelinde Türkiye’de Kadın ve Eğitim. Sosyal Politika Çalışmaları
Dergisi. Sayı 33. SS: 93-112 ISSN: 2148-9424
TÜİK, (2020). Türkiye İstatistik Kurumu. Nüfusun İşgücü durumu. https://data.tuik.gov.tr/
TÜİK, (2020). Türkiye İstatistik Kurumu. Türkiye’de İşgücünün Cinsiyete Göre Dağılımı.
https://data.tuik.gov.tr/
TÜİK, (2017). Türkiye İstatistik Kurumu. Türkiye’de Kadın İşgücünün Sektörel Dağılımı.
https://data.tuik.gov.tr/
Tutar, F. ve Yetişen, H. (2009). Türkiye’de Kadının Ekonomik Kalkınmadaki Rolü. Niğde Üniversitesi İİBF
Dergisi. Cilt 2, No. 2, s.116-131
541
SINIF ÖĞRETMENLERİNİN PANDEMİ DÖNEMİNDE UZAKTAN EĞİTİM
ÇALIŞMALARINDA KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ahmet UÇAN108
ÖZET
Koronavirüsün (Covid–19) dünyaya yayılarak pandemiye dönüşmesi sonrasında virüsün yayılmasını
kısıtlamak için yüz yüze eğitime ara verilerek tüm kademelerdeki okullar kapatıldı. Okulların kapatılması ile
birlikte, çocukların eğitimden uzak kalmaması için online eğitim süreçleri devreye girdi. Ülkelerin mevcut
teknolojik imkânlarına, öğretmenlerin teknoloji kullanma becerilerine ve çocukların internete erişim
düzeylerine bağlı olarak senkron (eşzamanlı) ve senkron olmayan şekilde uzaktan eğitim süreçleri
başlatıldı. Eğitim süreçlerinde öğretmenler ile öğrencilerin etkileşim hâlinde olmalarına ve birlikte
çalışabilmelerine imkân sunan çeşitli uzaktan eğitim platformları ve hızla geliştirilen ulusal televizyon
programları aracılığıyla uzaktan eğitimler sürdürüldü. Bu süreçte uzaktan eğitimin ne kadar başarılı
yürüdüğü, eksiklikleri ve geliştirilmesi gereken yönlerin tespitine ilişkin İlkokullarda görev yapan toplam 50
Sınıf Öğretmenin katıldığı çalışma grubu oluşturulup yönlendirici olmayan sorulardan oluşan yarı
yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak öğretmenlerin görüşleri alınmıştır. Veri analiz sürecinde içerik
analizi tekniği kullanılarak Sınıf Öğretmenlerinin görüşleri kategorilere ve alt kategorilere ayrılarak frekans
ve yüzde şeklinde tanımlayıcı istatistikler ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda öğretmenlerin hemen
hemen hepsinin uzaktan eğitim faaliyetlerini EBA(Eğitim Bilişim Ağı) ve Zoom platformlarını kullanarak
gerçekleştirdiği belirlenmiştir. Öğretmenlerin her gün düzenli bir şekilde derslerine devam etmesine
rağmen öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun teknolojik araç ve alt yapı yetersizlilerinden dolayı uzaktan
eğitimden yararlanamadıkları görülmüştür. Fiziksel teması önlemesi, dikkat çekiciliği, istatistik bilgilere
ulaşma kolaylığı, teknolojik becerileri geliştirme, mekandan bağımsızlık, esneklik, tekrar olanağı sunma,
denetlenebilirliği arttırma, öğrencilerin derslere olan ilgisini diri tutma ve velilerin sürece etkin katılımları
uzaktan eğitimin olumlu yönleri olarak belirlenirken; teknolojik alet ve alt yapı yetersizlikleri, sürekli
bağlantı kopmaları, öğrenci ve velilerin teknoloji kullanımı yetersizlikleri, beceri ve ifade gerektiren
derslerin uzaktan yapılamayışı, gürültülü ev ortamı ve sürekli veli müdahalesi, çalışmak zorunda olan
ailelerin bakıcı sorunları,ekran bağımlılığı, öğrencilerin dikkatini toplama zorluğu, ödev kontrolü zorluğu ve
etkileşim azlığı kaynaklı öğrencinin dersi anlama durumunun tam olarak ölçülemeyişi uzaktan eğitim ile
ilgili olumsuz faktörler olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak uzaktan eğitimin başarılı bir şekilde
sürdürülebilmesi için teknolojiye ulaşmada fırsat eşitliğinin sağlanması ve dejavantajlı kesimin sürece
katılımını arttırmak için etkin çalışmalar yapılması önem arz etmektedir.
108Öğretmen, Kaptan-ı Derya İlkokulu, İstanbul, [email protected]
542
Anahtar Sözcükler: Pandemi, uzaktan eğitim, teknolojik altyapı yeterliliği, öğretmen, öğrenci, veli
EVALUATION OF THE CHALLENGES THAT CLASS TEACHERS ENCOUNTERED IN DISTANCE EDUCATION
STUDIES DURING THE PANDEMIC PERIOD
ABSTRACT
After the coronavirus (Covid-19) spread to the world and turned into a pandemic, all levels of
education were interrupted face-to-face in order to restrict the spread of the virus. With the closure of
schools, online education processes have been put into use to prevent children from staying away from
education. Synchronous and asynchronous distance education processes were initiated depending on the
existing technological opportunities of the countries, the technology use skills of teachers and the internet
access levels of children. Distance education was continued through various distance education platforms
that allow teachers and students to interact and work together during the education process and through
rapidly developed national television programs. In this process, a working group was formed in which a
total of 50 Classroom Teachers from Primary Schools participated in determining how well distance
education is running, its deficiencies and the aspects that need improvement, and teachers' opinions were
taken using a semi-structured interview form consisting of non-directive questions. In the data analysis
process, the opinions of the Classroom Teachers were divided into categories and sub-categories using the
content analysis technique and analyzed with descriptive statistics in the form of frequency and
percentage. As a result of the research, it was determined that almost all of the teachers carried out their
distance education activities using EBA (Education Information Network) and Zoom platforms. Although
teachers attend their classes regularly every day, it has been observed that most of the students cannot
benefit from distance education due to the lack of technological tools and infrastructure. Avoiding contact,
attracting attention, easy access to statistical information, developing technological skills, independence
from space, flexibility, offering the opportunity to repeat, increasing controllability, keeping students'
interest in the lessons alive and active participation of parents in the process were determined as positive
aspects. Technological device and infrastructure inadequacies, continuous disconnection, inability of
students and parents to use technology, inability to take lessons that require skills and expression from a
distance, noisy home environment and constant parent intervention, caregiver problems of families who
have to work, screen addiction, difficulty concentrating students, homework Difficulty of control and the
inability to fully measure the student's understanding of the lesson were determined as negative factors
related to distance education. As a result, it is important to carry out effective studies in order to ensure
the equality of opportunity in access to technology and to increase the participation of the disadvantaged
population in order to sustain distance education successfully.
543
Keywords: Pandemic, distance education, technological infrastructure adequacy, teacher, student, parent
1.GİRİŞ
İlk defa Çin’in Wuhan kentinde görülen koronavirüs(Covid-19) salgını kısa bir süre içerisinde
dünyayı etkileyen bir pandemi halini aldı. Bu kadar kısa sürede büyük kitlelere bulaşan bu salgın
hayatlarımızı etkileyerek birçok alanda alışkanlıklarımızın değişmesine sebep oldu. Büyük değişim yaşayan
alanlardan bir tanesi olan eğitim alanı açısından tüm dünyada alınan ilk önlem, okulların kapatılarak
eğitime ara verilmesi oldu. Ancak koronavirüsün etkileri görüldükçe eğitime ara vermenin yeterli olmadığı
anlaşılmış, uzaktan eğitim olanaklarıyla eğitimin yürütülmesi yönünde çalışmalar başlatılmıştır. “Tüm
dünyada beklenmedik bir şekilde eğitim kurumlarının kapatılması ve karantina günleri nedeniyle evde
dijital platformlardan eğitim sürdürülmeye ve desteklenmeye başlanması doğal olarak ülkeleri hazırlıksız
yakalamıştır. Çoğu ülke bu şekilde kitlesel bir uzaktan eğitime hazırlıksız yakalanırken ülkelerdeki mevcut
farklı sosyoekonomik gruplar arasındaki imkân farkları ve dijital okuryazarlık farkları da uzaktan eğitimin
uzun vadeli sonuçlarını tartışmaya açmıştır” (Özer, 2020). Dünya genelindeki uzaktan eğitim çalışmalarına
baktığımızda:
Çin’de Eğitim Bakanlığı ile Sanayi ve Enformasyon Teknolojisi Bakanlığınca ortak yürütülen uzaktan eğitim
programına, China Telecom, China Mobile, China Unicom, Alibaba, Baidu ve Huawei gibi telekomünikasyon
ve internet şirketleri destek verdi. Geliştirilen bulut öğrenim sisteminde aynı anda 50 milyon öğrencinin
ders görebildiği Çin'de, televizyon kanallarından da ilk ve orta dereceli okullar için dersler yayınlanıyor.
Mayıs ayının ilk haftası itibariyle okullar kademeli olarak yeniden açılmaya başlanıp 2020/2021 eğitim
öğretim yılı itibariyle tam olarak yüz yüzü eğitime geçildi
Avustralya’da Ocak ayının sonunda başlayan ve dört dönemden oluşan eğitim yılının ikinci dönemi,
13 Nisan'da internet üzerinden başladı, dersler öğrencilerin olmadığı sınıflardan çevrimiçi verildi. Özel ve
devlet okullarından bazılarında Zoom, Webex, Microsoft Teams ve Google Meet gibi yaygın video
konferans uygulamaları üzerinden, bazılarında ise Education Perfect ve Compass gibi çevrimiçi eğitim
platformları kullanılarak eğitime başlandı. 2020/2021 eğitim öğretim yılı itibariyle yüz yüzü eğitime geçildi.
İsveç ve İzlanda sosyal mesafe kurallarını muhafaza ederek okulları açık tutmakta ısrarcı oldu.
Belçika’da özellikle devlet okulları Covid-19 karşısında ortak bir uzaktan eğitim sistemine geçemedi.
Okulların 13 Mart'ta tatil edilmesinin ardından "interaktif" bir eğitim sistemi oluşturamayan Belçika'da ilk,
orta ve yükseköğretimde öğretmenler öğrencilere ödevlerini elektronik posta yoluyla göndermeye başladı.
Yeni konulara girilmeyen ödevlerde bir önceki dönemin özeti geçilirken, öğrencilerin arkadaşları ya da
öğretmenleriyle sanal ortamda irtibat kurması ya da konu anlatımı için herhangi bir platform oluşturmak
üzere hükümet nezdinde bir girişimde bulunulmadı. 2020/2021 eğitim öğretim yılı itibariyle yüz yüzü
eğitime geçildi
Fransa’da öğretmenlerin öğrencilere ödev verdiği bir sistem benimsendi. Ülkede 16 Mart itibariyle
Üniversiteler dahil tüm okulların kapatılmasıyla uzaktan eğitime geçilmesine rağmen Eğitim Bakanlığı,
öğretmenlere derslerini sürdürebilmeleri için kapsamlı dijital programlar temin edemedi. Bakanlık "Sınıfım
evde" uygulaması geliştirse de araştırmalar öğretmenlerin sadece 4'te 1'inin bu uygulamayı kullandığını
ortaya koydu. Fransız basınında yer alan haberlerde, ülkedeki 800 bin öğretmenin kendi
544
imkânlarıyla öğrencilerin eğitimlerini devam ettirmeye çalıştıkları vurgulandı. 2020/2021 eğitim öğretim yılı
itibariyle yüz yüze eğitime geçildi.
Almanya’da her eyalet eğitim politikasını kendisi belirlediği için Covid-19 döneminde farklı uygulamalar
ortaya çıktı. Ülkede okulların 4 Mayıs'tan itibaren kademeli olarak açılması kararı verilmesine rağmen bazı
eyaletler okulları kısmi açma kararı aldı. 4 Mayıs'a kadar lise bitirme sınavı olarak bilinen "Abitur"
sınavlarının ise tüm eyaletlerde yapılabilmesi kararlaştırıldı. Diğer taraftan, evde kalmak zorunda kalan
öğrencilere uzaktan eğitimin nasıl sağlanacağı konusunda her eyalet ve okulda farklı bir yol izleniyor. Bu
uygulamalar arasında, elektronik postayla öğrencilere haftalık veya birkaç gün için ödev verilmesi,
öğretmenlerin video konferans yoluyla ders anlatması ve öğrencilerin internet üzerinden oluşturulan
sayfalara ödevleri yüklemesi gibi örnekler yer alıyor. Mayıs ayının ilk haftası itibariyle okullar kademeli
olarak yeniden açılmaya başlanıp 2020/2021 eğitim öğretim yılı itibariyle tam olarak yüz yüze eğitime
geçildi.
İspanya’da 14 Mart’ta tüm okullar ve üniversiteler kapatıldı. İlk ve orta dereceli okullarda eğitime çok kısıtlı
imkanlarla internet üzerinden devam ediliyor. 2020/2021 eğitim öğretim yılı itibariyle yüz yüzü eğitime
geçildi.
İngiltere’de okulların 20 Mart’ta tatil edilmesiyle özel okullar video konferans programları üzerinden
derslere devam etmeye başlasa da devlet okullarında eğitim-öğretim gören öğrenciler, bir ay ders
yapamadı. Bu sırada BBC, müfredata uygun olarak 14 haftalık ders içeriği üretti. 2020/2021 eğitim öğretim
yılı itibariyle yüz yüze eğitime geçildi.
İsviçre Türkiye benzeri bir sistemi uygulamaya koydu. Tüm okullar 16 Mart'ta OHAL uygulamasıyla
kapatıldı. Öğrenciler, internet üzerinden oluşturulan sınıflarda eğitime devam ediyor. 2020/2021 eğitim
öğretim yılı itibariyle yüz yüze eğitime geçildi.
ABD’de her eyalet ve eğitim bölgesi farklı müfredat takip ettiğinden, uzaktan eğitim uygulamaları da ülke
genelinde değişiklik gösterdi. Öğretmenlerin hâlihazırdaki teknolojik ortamları tercih ettiği bu dönemde en
çok kullanılan uygulamalar Zoom, Skype ve Google Classroom gibi çoklu görüntülü konuşma imkanı sunan
programlar oldu. ABD basınında çıkan birçok haberde, öğretmenlerin bu tarz bir eğitim sistemini sağlıklı
şekilde yürütmek için yeterli altyapıya sahip olmadığı belirtildi. Ayrıca, her öğrencinin eşit derecede
internet erişimi ve teknolojik cihaz imkanının bulunmaması da ayrı bir tartışma konusu yarattı. 2020/2021
eğitim öğretim yılı itibariyle yüz yüzü eğitime geçildi.
Ülkemizde ise Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Covid-19 ile mücadelede diğer ülkelere göre daha hızlı tepki
geliştirdi. Okullar kapatıldıktan sonra hem internet üzerinden hem de internet erişiminde sıkıntı çeken
öğrenciler için televizyon üzerinden uzaktan eğitim desteğini hemen hizmete sundu. İlk olarak EBA TV
ulusal düzeyde yayın yapmaya başladı. Uzaktan eğitimde ihtiyaç duyulan ders içerikleri tüm kademeler için
hızla üretildi ve EBA TV’ye yüklendi. İkinci olarak, asenkron(çevrim dışı) eğitim modeli ile öğrenciler EBA
portalını internet üzerinden kullanabildiler sonrasında senkron(eş zamanlı) eğitim modeli ile de EBA canlı
sınıf üzerinden öğretmenleri ile canlı ders yapma imkanı elde ettiler. Son olarak ise uzaktan eğitim
faaliyetlerinde EBA üzeriden sağlanan alt yapının yanı sıra açık kaynaklı diğer güvenilir platformlar da
kullanılabildi. Tüm kademelerde eğitim uzaktan eğitimle sürdürülürken her hafta uzaktan eğitimdeki
çeşitlilik de arttırılmaya devam etti. Okullarda EBA destek noktaları açıldı, televizyon yayınları sonraki
günlerde hafta sonlarına da yayıldı ve hafta sonları liseye geçiş sistemi kapsamındaki merkezi sınav ve
üniversiteye geçiş kapsamındaki yükseköğretim kurumları sınavına hazırlanan öğrencilere destek olmak
545
üzere yayına başladı. Yaz aylarında da EBA TV yayın yapmaya devam etti. Özel eğitim ve rehberlik alanında
da öğrenci, veli ve vatandaşlara destek olmak için çok sayıda psikososyal destek paketi geliştirildi ve hızla
uygulamaya alındı. Ülkemizde pandemi döneminde eğitime yönelik bu denli etkili adımlar atılmasına
rağmen malesef sunulan eğitime erişimde sıkıntıların yaşandığı görülmüştür. Öğrencilerin EBA TV’yi izleme
ve öğretmenleri ile canlı dersle etkileşim kurma durumları önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Bir tarafta
evinde biden fazla bilgisayar, tablet, telefon ve sınırsız internete sahip olanlar varken, diğer tarafta ise hiç
bir iletişim aracına sahip olmayan ya da sadece ebeveylerinin cep telefonları üzerinden birden fazla
kardeşin sınırlı internet imkanı ile eğitim almaya çalıştığı durumlar söz konusudur. Özellikle göçmen
kökenliler başta olmak üzere sosyo ekonomik olarak dezavantajlı olan öğrenciler eğitime erişim noktasında
daha ciddi sorunlar yaşamış güçlü bir aile etkisi ve denetimden mahrum oldukları için birçoğu EBA TV’yi
takip etmemiş, edenlerin çoğu da ebeveyn desteği olmadığı için dersi öğrenme amaçlı takip etmemiştir.
Uzaktan eğitimde yaşanan bu fırsat eşitsizliklerinden hareketle, Ülkemizde Pandemi döneminde Sınıf
Öğretmenleri tarafından uygulanan uzaktan eğitim faaliyetlerinin değerlendirildiği bu çalışmada, uzaktan
eğitimin verimliliği ve süreçte karşılaşılan zorluklar değerlendirilmiştir.
2.YÖNTEM
Sınıf Öğretmenlerinin görüşlerine göre uzaktan eğitim sürecinde karşılaşılan zorlukların belirlendiği
ve uzaktan eğitimin verimliliğinin değerlendirildiği bu çalışma nitel olup durum çalışması yaklaşımına göre
desenlemiştir. Sınıf öğretmenlerinin uzaktan eğitim sürecinde karşılaştıkları zorluklar ve uzaktan eğitimin
verimliliğine yönelik görüşler yönlendirici olmayan sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu
aracılığı ile alınmıştır. Görüşme formunda kişisel bilgilerin bulunduğu sorular ve araştırma verilerine yönelik
4 soru bulunmaktadır. Veri analiz sürecinde içerik analizi tekniği kullanılmış olup Sınıf Öğretmenlerinin
görüşleri kategorilere ve alt kategorilere ayrılarak frekans ve yüzde şeklinde tablolaştırılmaktadır. Bulgular
veri analiz sürecinin sonlanması ile birlikte yorumlanacaktır.
2.1. Araştırmanın Amacı
Yapılan bu çalışmanın amacı, Sınıf Öğretmenlerinin görüşlerine göre Pandemi dönemindeki uzaktan
eğitim sürecinde karşılaşılan zorlukları belirlemek ve uzaktan eğitimin verimliliğini değerlendirmektir. Bu
amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
Uzaktan eğitimde kullandığınız sistemler/uygulamalar nelerdir?
Uzaktan eğitimin verimli bulduğunuz yanları nelerdir? Belirtiniz.
Uzaktan eğitim süresince karşılaştığınız zorluklar nelerdir? Belirtiniz
Uzaktan eğitim sürecinin eksik gördüğünüz, bu da olsaydı daha iyi olurdu dediğiniz noktaları
nelerdir? Belirtiniz.
2.2 Araştırma Grubu
Yapılan çalışmada 2019-2020 eğitim-öğretim yılının ikinci döneminde İstanbul’un Sultanbeyli
ilçesindeki Kaptan-ı Derya İlkokulu, Çağdaş Yaşam Türkan Tutumluer İlkokulu ve Nene Hatun İlkokulunda
görev yapan toplam 50 Öğretmenin görüşlerine yer verilmiştir. Çalışma grubuna ait özellikler Tablo-1’de
verilmiştir.
546
Tablo 1. Çalışma Grubunun Özellikleri
Özellik F(Frekans) %(Yüzde)
Erkek 17 34
Cisiyet Kadın 33 66
1-5 Yıl 10 20
6-10 Yıl 24 48
Kıdem 11-15 Yıl 10 20
16-20 Yıl 5 10
21 ve Üzeri 1 2
Yöneticilik Var 12 24
Deneyimi Yok 38 76
Ön Lisans 0 0
Eğitim Durumu Lisans 43 86
Yüksek Lisans 7 14
Doktora 0 0
Sınıf Öğretmeni 48 96
Branş Diğer 2 4
Tablo 1’de özellikleri verilen çalışma grubu üyelerinin %66’sı kadın, %34’ü erkek öğretmenlerden
oluşmaktadır. Öğretmenlerin mesleki özelliklerinden öne çıkan hususlara bakıldığında Öğretmenlerin
%48’inin 6-10 yıl arası kıdeme sahip olduğu, %76’sının yöneticilik deneyiminin bulunmadığı, %86’sının
Lisans mezunu olduğu ve %96’sının Sınıf Öğretmeni olduğu görülmektedir.
3.BULGULAR
Yapılan çalışmada, çalışma konusuna ilişkin öğretmen görüşleri içerik analizine tabi tutularak
belirlenmiştir. Çalışma bulguları dört başlık altında değerlendirilmiştir.
3.1. Uzaktan eğitimde kullanılan sistemler/uygulamalar
Yapılan çalışmada, verileri elde etmek amacıyla hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu
aracılığıyla yöneltilen “Uzaktan eğitimde kullandığınız sistemler/uygulamalar nelerdir?” şeklindeki soruya,
katılımcı öğretmenlerin vermiş oldukları yanıtlar içerik analizi tekniğiyle analiz edildikten sonra ulaşılan
bulgular Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2. Kullanılan Sistemler/Uygulamalar
Uzaktan eğitimde kullandığınız
sistemler/uygulamalar nelerdir?
F(Frekans) %(Yüzde)
547
Eba 50 100
Zoom 50 100
Sistem/Uygulama Ders Destek Platformları 16 32
(Morpha Kampüs vb.)
Whatsapp 15 30
Taranmış Dökümanlar(PDF) 15 30
Z Kitaplar 10 20
Konu Anlatım Videosu 7 14
Tablo 2’de elde edilen bulgulara bakıldığında katılımcı Öğretmenlerin hepsinin uzaktan eğitim
yaparken EBA ve Zoom uygulamalarını kullandıkları görülmektedir. Tabloda belirtilen diğer uygulamaların
ise daha çok dersin işlenişi sırasında kaynak olarak tercih edildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Whatsap
uygulamasının kullanımına bakılarak konu anlatım videolarının anlatılan dersleri pekiştirmek, taranmış PDF
dökümanlarının da ödev amaçlı gönderildiği söylenebilir. Bulgulara kaynak teşkil eden iki katılımcı
görüşüne aşağıda yer verilmektedir.
“Uzaktan eğitimi EBA üzerinden Zoom’a bağlanarak gerçekleştirmekteyim. Kitap PDFleri, okulistik,
Morpha Kampüs gibi uygulamaları kullanıyorum.”(Katılımcı 2)
“Zoom ve EBA kullandım. Zaman zaman Whatsap uygulamasından videolar çekip
gönderdim.”(Katılımcı 3)
3.2. Uzaktan eğitimin verimli bulunan yanları
Çalışma grubunu oluşturan katılımcı öğretmenlere sorulan,“ Uzaktan eğitimin verimli bulduğunuz
yanları nelerdir? Belirtiniz.” şeklindeki soruya verilen cevaplar, içerik analizi tekniğiyle araştırmacılar
tarafından analiz edilerek, ulaşılan cevaplar alt temalar şeklinde Tablo 3’te verilmiştir.
Tablo 3. Verimli bulunan yanlar
Uzaktan eğitimin verimli
bulduğunuz yanları nelerdir?
F(Frekans) %(Yüzde)
*Fiziksel teması önlemesi 30 60
*Öğrencilere bol kaynak ve bol tekrar 22 44
olanağı sağlıyor.
* Mekandan ve zamandan bağımsızlık, 19 38
548
esneklik ve rahatlık sağlıyor.
Verimlilik Alanları *Velilerin sürece aktif olarak katılmasını 15 30
sağlıyor.
*Öğrenci ve Öğretmenlerin teknoloji 10 20
kullanım becerilerini artırıyor.
*Disiplinli çalışmayı ve denetlenebilirliği 8 16
sağlıyor.
*Öğrencilerin okula ve derse olan 7 14
ilgilerinin diri kalmasını sağlıyor.
*Dikkat çekici olması 6 12
Çalışmaya katılan Öğretmenlerin uzaktan eğitimin verimli bulunan yanlarını belirlemeye yönelik
verdikleri cevaplar tablo’3 te görülmektedir. Tablo 3’te en fazla öne çıkan maddeye bakıldığında
öğretmenlerin yarıdan fazlasının(%60) fiziksel teması önlemesi cevabını verdikleri görülmektedir. Bu
maddeden öğretmenlerin salgının yayılım hızının azaltılması açısından uzaktan eğitimin gerekli olduğu
düşüncesinde oldukları anlaşılmaktadır. Diğer maddelere bakıldığında öğretmenlerin pandemi döneminde
uzaktan eğitimin verimlilik durumuna ilişkin çeşitli düşüncelere sahip oldukları söylenebilir. Verimlilik
durumunu 7 farklı maddede açıkladıkları görülmektedir. Bunlardan %44 orana sahip “Öğrencilere bol
kaynak ve bol tekrar olanağı sağlıyor.” %38 orana sahip “Mekandan ve zamandan bağımsızlık, esneklik ve
rahatlık sağlıyor.” ve %30 orana sahip “Velilerin sürece aktif olarak katılmasını sağlıyor.” maddeleri ön
plana çıkmaktadır. Öte yandan 10 öğretmen uzaktan eğitim sürecinin öğrenci ve öğretmenlerin teknoloji
kullanım becerilerini artırdığını, 8 öğretmen disiplinli çalışmayı sağladığını, 7 öğretmen öğrencilerin okula
ve derslere olan ilgilerinin diri kalmasını sağladığını ve 6 öğretmen de uzaktan eğitimi dikkat çekici
bulduğunu söylemiştir.
3.3. Uzaktan eğitim süresince karşılaşılan zorluklar.
Çalışma grubunu oluşturan katılımcı öğretmenlere yöneltilen “Uzaktan eğitim süresince
karşılaştığınız zorluklar nelerdir? Belirtiniz.” Şeklindeki soruya verilen cevaplardan hareketle elde edilen
bulgular tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 4. Karşılaşılan zorluklar
Uzaktan eğitim sürecinde karşılaştığınız
zorluklar nelerdir? F(Frekans) %(Yüzde)
*Çoğu öğrencinin evinde internet 50 100
olmaması
*Bilgisayar, tablet vb. Iletişim 50 100
araçlarının yetersizliği
549
*Büyük bir öğrenci kitlesinin uzaktan 50 100
eğitime katılamaması
*Ders esnasında yaşanan bağlantı 36 72
kopmaları
Zorluklar *Öğrenci ve velilerin teknoloji 19 38
kullanımındaki yetersizlikleri
*Öğrencilerde yaşanan dikkat 16 32
dağınıklıkları başka işlerle uğraşma
*Ev ortamındaki gürültü 15 30
*Veli müdahaleleri 15 30
*Ödev kontrolünün zorluğu ve ölçme 12 24
değerlendirme yetersizlikleri
*Sürekli ekran karşısında durmanın 9 18
fiziksel rahatsızlıklara sebep olması
*Beceri ve ifade gerektiren derslerin 8 16
Uzaktan yapılamayışı
Uzaktan eğitim sürecinde karşılaşılan zorluklar ve yetersizlikler konusunda çalışmaya katılan
öğretmenlerin cevapları incelendiğinde bütün öğretmenlerin fırsat eşitsizliğinden muzdarip olduğu ve
kendilerine yöneltilen soruya internet, telefon-tablet-bilgisayar yetersizlikleri ve bu yetersizlikler sebebiyle
büyük bir öğrenci kitlesinin derse katılamaması cevabını verdikleri görülmektedir. Bu cevaplar
göstermektedir ki özellikle dejavantajlı toplumsal kesimlerden gelen çocukların bilgisayar ve diğer cihazlara
erişimlerinde ve internet bağlantılarında önemli sorunlar olabilmektedir. Diğer yandan internet bağlantısı
olmasına rağmen uzaktan eğitim programlarının sunucu performansının düşüklüğü veya internet alt
yapısının yeterince hızlı olmaması kaynaklı derslerde bağlantı kopmalarının çok yaşandığı %72 lik bir kesim
tarafından söylenmektedir. Bu hiç te küçümsenemeyecek bir oran olmakla birlikte uzaktan eğitimin
verimliliğini önemli ölçüde düşürmektedir. Çalışmaya katılan öğretmenlerin %38’lik kısmı Öğrenci ve
velilerin teknoloji kullanımındaki yetersizliklerinden söz etmektedir. Bu cevap bizlere birçok ailenin
çocuklarının eğitimine nasıl destek olacağı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığını eğitim sürecinin
verimliliğinin büyük ölçüde öğretmene bırakıldığını göstermektedir. Diğer maddeler incelendiğinde ise
uzaktan eğitim sürecinde öğrencilerin uzun süre ekran başında kaldıklarından dolayı dikkat dağınıklığı
yaşadıkları ilgilerinin başka işlere kaydığı(%32), derslerin ev ortamında işlenmesinden dolayı çok gürültü
olduğu(%30), dersin işlenişine ve öğrencilere veli müdahalelerinin olduğu(%30), ölçme değerlendirme de
yetersizlikler yaşandığı(%24), fazla hareketsiz kalmanın fiziksel rahatsızlıklara yol açtığını(%18) ve beceri
ifade gerektiren derslerin uzaktan eğitimle yapılmasında zorluklar yaşandığı(%16) tespit edilmiştir.
3.4. Uzaktan eğitime ilişkin öneriler.
“Uzaktan eğitim sürecinin eksik gördüğünüz, bu da olsaydı daha iyi olurdu dediğiniz noktaları
nelerdir? Belirtiniz.” şeklinde sorulan soruya çalışma grubunda yer alan katılımcı öğretmenlerin vermiş
oldukları cevaplar ışığında ulaşılan bulgular tablo 5’te verilmiştir.
550
Tablo 5. Uzaktan eğitime ilişkin öneriler
Uzaktan eğitime ilişkin
önerileriniz nelerdir. F(Frekans) %(Yüzde)
*Teknolojiye ulaşmada fırsat 50 100
eşitliğinin sağlanması
*Ailelere teknoloji kullanımı 32 64
konusunda eğitim verilmesi
Öneriler *EBA sınıf seviyelerine uygun 24 48
zengin içerikle desteklenmeli
*Günlük ders saati düşürülmeli 27 54
*Okulların internet altyapı 15 30
eksikliklerinin giderilmesi
Yapılan çalışmada pandemi döneminde Türkiye’de uygulanan uzaktan eğitim sürecine ilişkin
katılımcı öğretmenlerin algılarından hareketle elde edilen öneriler alt temalar şeklinde tablo 5’te veilmiştir.
Tabloya göre teknolojiye ulaşmada öğrenciler arasında fırsat eşitliğinin sağlanması(%100) en büyük öneri
olarak yerini almaktadır. Özellikle yoksul bölgelerde yaşayan öğrencilere bilgisayar ya da tablet desteği
verilerek internete erişimleri sağlanmalıdır. Diğer bir öneri ise ailelere teknoloji kullanımı konusunda eğitim
desteği verilmesidir.(%64) Birçok aile çocuklarının eğitimine nasıl destek olacağı konusunda yeterli bilgiye
sahip değildir. Bunun için ailelere çevrimiçi pedegojik ve teknik destek sağlanabilir. Öğretmenlerin %48’lik
bölümü uzaktan eğitim amaçlı kullandıkları EBA platformunun zengin içeriklerle desteklenmesi gerektiğini
savunmuştur. EBA, özellikle ilkokul kademesinde de öğrencilerin ve öğretmenlerin pek çok ihtiyacına
karşılık verebilecek şekilde eğitici etkinlikler, ders anlatım videoları, konu kavrama testleri, deneme
sınavları, eğlenceli uygulamalar ve çalışma yaprakları yönünden zenginleştirilmelidir. Son olarak
öğretmenlerin %54 lük kısmı uzaktan eğitim günlük ders saati sayısının düşürülmesi gerektiğini %30’luk bir
kısmı ise okulların internet altyapılarının güçlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.
4.TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak ilan edilen Covid-19’un yarattığı olumsuz etki tüm
dünya ülkeleri gibi Türkiye’nin de eğitim konusunda yeni adımlar atmasını zorunlu kılmıştır. Pandemi ile
diğer ülkelere kıyasla daha geç ve hazır bir şekilde karşılaşan ülkemizde, yaygın bir şekilde kullanılmayan
uzaktan eğitim sistemine bütün kurumlarda hızlı bir geçiş yapılmıştır. Pandemi sürecindeki eğitim
tecrübesine bakıldığında Ülkemizde üç temel bileşen karşımıza çıkmaktadır. Televizyon yayınları, eğitim
bilişim ağı(EBA) içerikleri ve öğretmenlerin öğrencileri ile çeşitli uzaktan eğitim platformları yolu ile
çevrimiçi olarak sürdürdükleri eğitimler. Öğretmenlerin uzaktan eğitim dönemi boyuncabireysel
çalışmalarına baktığımızda çevrimiçi ders işleme ve watsapp, e-posta gibi uygulamalarla öğrencilerine
ödevler göndererek eğitim faaliyetlerini sürdürdükleri görülmektedir.
551
Yapılan araştırmanın bulguları Öğretmenlerin uzaktan eğitim platformu olarak EBA ya da Zoom
uygulamasını kullandığını, ders anlatırken z kitaplar, konu anlatım videoları ve okulistik-morpha kampüs
gibi dijital içerik platformlarından yararlandığını sonrasında hazırladığı taranmış PDF dökümanlarını
Watsapp ve eposta yardımıyla öğrencilerine gönderdiğini göstermektedir. Yapılan çalışmalara bakıldığında
özellikle teknoloji ile eğitimin bütünleştiği düşünüldüğünde işleyiş olarak uzaktan eğitimin neredeyse yüz
yüze eğitimin özelliklerini taşıdığı aralarında fiziki bir mekan haricinde belirgin bir farkın olmadığı
görülmektedir.Çalışmada elde edilen bir diğer sonuç pandemi döneminde uygulanan uzaktan eğitime
ilişkin katılımcıların olumlu görüşlerinin yer aldığı tablo 3’teki bulgulardır. Bulgular incelendiğinde
öğretmenlerin büyük çoğunluğunun salgından korunmada uzaktan eğitimi en güvenli seçenek olarak
gördüklerini göstermektedir. Ayrıca öğretmenler, öğrencilere bol kaynak ve bol tekrar olanağı sağlaması,
mekanda ve zamanda bağımsızlık kazandırması, Velileri sürece dahil etmesi, Öğrenci ve Öğretmenlerin
teknoloji kullanım becerilerini artırması, disiplinli çalışmayı ve denetlenebilirliği sağlaması, öğrencilerin
okula ve derse olan ilgilerinin diri tutması ve dikkat çekici olması bakımından uzaktan eğitimi yeterli ve
faydalı bulmaktadırlar. Bunun yanı sıra ulaşılan bulgularda uzaktan eğitimin içerik açısından ne kadar
nitelikli ve faydalı olduğu bir yana, öğrencilerin eğitime ulaşmaları açısından büyük sorunlar karşımıza
çıkmaktadır. Ülkemizdeki öğrencilerin EBA TV’leri izleme ve öğretmenleri ile etkileşim kurma durumları
önemli ölçüde farklılaşmaktadır. Bir tarafta evlerinde birden fazla telefon, tablet, bilgisayar ve sınırsız
internete sahip olanlar varken, diğer tarafta ise sadece ebeveynlerinin cep telefonu üzerinden birden fazla
çocuğun sınırlı internet imkânı ile eğitim almaya çalıştığı durumlar söz konusudur. Özellikle göçmen
kökenliler başta olmak üzere sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı olan çeşitli gruplar internete erişim
konusunda daha ciddi sorun yaşamaktadır. Öğretmenlerin görüşlerinden öğrencilerin çoğunun evinde
internet, bilgisayar, tablet veya telefon olmadığı için eğitime katılamadıkları, katılan öğrencilerden
birçoğunun ise yaşanan bağlantı kopmalarından dolayı verimli bir ders işleyemediği anlaşılmaktadır. Ayrıca
öğrenci ve velilerin birçoğunun teknoloji kullanımındaki yetersizliği, öğrencilerin ders esnasında
dikkatlerinin çabuk dağılması, ev ortamındaki gereksiz gürültü, ölçme değerlendirme yetersizliği,
sürekliekran karşısında hareketsiz oturmanın fiziksel rahatsızlıklara sebep olması, beceri ve ifade gerektiren
derslerin uzaktan eğitimle yapılamayışı uzaktan eğitimin öğretmenler tarafından dile getirilen olumsuz
tarafları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Genel olarak bir değerlendirme yapıldığında içinde bulunulan dönemin olağanüstü bir dönem olması ve bu
zorlu dönemde öğrencilerin okuldan, derslerden ayrı kalmadan eğitimlerine devam edebilmeleri, bunu
yaparken de kendilerini güvende hissetmeleri uzaktan eğitimin hayati önemini göstermektedir.
Bakanlığımız bu denli önemli adımlar atarken fırsat eşitsizliklerini de ortadan kaldırmaya yönelik adımlar
atmalıdır. Bu bağlamda:
***Eğitim politikaları hiçbir öğrenen geride bırakılmayacak şekilde yapılandırılmalı, kapsayıcı olmalı, fırsat
eşitliği ve sosyal adaleti sağlamalıdır. Normal gereksinimli öğrenenlerin yanında özel gereksinimli
öğrencilerin de ihtiyaçları gözetilerek eğitimde evrensel tasarım ilkelerinin işe koşulmasına ihtiyaç vardır.
***Uzaktan eğitime erişemeyen, erişme imkânı olsa bile içinde bulunduğu koşullar nedeniyle uzaktan
eğitim araçlarını etkin izleyemeyen öğrencilerin izlenmesi ve telafi eğitimi benzeri uygulamalarla
desteklenmesi sağlanmalı.
552
***EBA TV dışındaki uzaktan eğitim platformlarına erişimin özellikle belirli bölgeler ve risk altındaki bazı
gruplar (Roman çocuklar, mevsimlik gezici tarım işçisi ailelerin çocukları, sosyoekonomik düzeyi farklı
çocuklar, mülteci çocuklar vb.) için daha zor olduğu düşünüldüğüde bu kapsamdaki öğrencilerin teknolojiye
ulaşabilmeleri için gerekli önlemler alınmalı.
***Dijital beceriler, dijital yeterlilikler ve dijital okuryazarlık bilgisi içinde bulunduğumuz çağının
gerekliliklerindendir ve öncelikle odaklanılması gereken konulardandır. Dijital öğrenme ve çevrimiçi
uzaktan eğitimin sıklıkla gündemde olacağı yeni dönemde sadece öğrenen ve öğretenlerin değil, genel bir
bakış açısıyla tüm vatandaşların bu becerileri edinmesi, pandemiyle ortaya çıkan krizi atlatmak kadar
topyekün gelişim için de gereklidir bu amaçla ailelere gerekli eğitimler verilmelidir.
*** Ortaokul ve Lise kademelerinde gayet yeterli olan EBA içerikleri İlkokul kademesinde de öğrenci ve
öğretmenlerin ihtiyaçlarına karşılık verebilecek şekilde eğitici etkinlikler, ders anlatım videoları, konu
kavrama testleri, deneme sınavları, eğlenceli uygulamalar ve çalışma yaprakları yönünden
zenginleştirilmelidir.
*** Uzaktan eğitimde içeriğin eğitim teknolojileriyle sunumu kadar ölçme-değerlendirme süreçlerine de
önem verilmelidir. Yeni dönemde özellikle bu konulara odaklanılmalı ve eğitim sisteminin yüz yıllardır
kanayan yaralarından birisi olan salt sonuç odaklı ölçme değerlendirme yaklaşımlarının yanı sıra süreç
odaklı ölçme-değerlendirme yaklaşımlarının da kullanılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
***Süreçte bir çok okulun internet alt yapı eksikliğinden dolayı uzaktan eğitim yaparken bağlantı kopmaları
yaşadığı, kırsal bölgedeki birçok okulda ise internetin olmadığı görülmüştür. Bu eksiklikler bir an once
giderilmelidir.
5.KAYNAKÇA
Alkan, C. (1998). Uzaktan eğitimde gelişim. Kocaeli Uzaktan Eğitim Semineri (4-6 Ekim 1997). (Editör: Çetin
Baytekin). İzmit: Kocaeli Üniversitesi Basımevi.
Çelik Z.(2020). Pandemi Sonrası Dünyada ve Türkiye’de Eğitim. Erişim adresi:
https://www.perspektif.online/pandemi-sonrasi-dunyada-ve-turkiyede-egitim/
Gelişli, Y.(2015). Uzaktan eğitimde öğretmen yetiştirme uygulamaları: tarihçe ve gelişim. Eğitim ve Öğretim
Araştırmaları Dergisi, 4(3), 313-321.
Kaplan P.(2020). Uzaktan Eğitim: Hangi Ülke Nasıl Eğitim Veriyor? Erişim Adresi:
http://www.pervinkaplan.com/detay/uzaktan-egitim-hangi-ulke-nasil-egitim-veriyor/11374
553
Özbay, Ö.(2015). Dünyada ve Türkiye’de uzaktan eğitimin güncel durumu. Uluslararası Eğitim Bilimleri
Dergisi, 2(5), 376-394.
Özer, M. (2020). Covid-19 Salgını Sonrası Dünyada Eğitim. Erişim adresi: https://www.meb.gov.tr/covid-19-
salgini-sonrasi-dunyada-egitim/haber/20936/tr
Yalın H.İ.(2001). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
554
EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNE GÖRE ÖRGÜTSEL
ETKİLİLLİK Mİ ETKİNLİK Mİ?
Özet
İlgili alanyazında etkililik ve etkinlik kavramları çoğu zaman karıştırılmakla birlikte birbirinin yerine
kullanılan kavramlardır. Etkililik çok boyutlu bir kavramdır. Etkililik ve etkili okul kavramlarına
zemin oluşturabilecek birçok model geliştirilmiştir. Bunların tamamı örgütsel etkililik için en uygun
kuramsal çerçeve olabilecek niteliktedir. Belki de bu modellerin bir sentezi daha isabetli bir
etkililik tanımını mümkün kılabilecektir. Etkili okulla ilgili araştırmaları 1970 Öncesi Araştırmalar ve
sonrası olmak üzere iki dönemde incelemek mümkündür. Etkili okulun ilişkide bulunduğu
değişkenler (correlates), etkili okulla ilgili literatür ve araştırmaların bir özeti niteliğindedir. Hemen
hemen tüm etkili okul araştırma ve literatüründe, yönetim sitili, öğretimin vurgulanması, okulun
iklimi, öğretmenlerin akademik beklentileri iletmeleri, etkili okulda program değerlendirmesine
temel olarak öğrenci başarı verileri kullanılması temel değişkenler vurgulanan temel değişkenler
olarak ifade edilebilir. Etkili okul anlayışının temelinde tüm öğrencilerin öğrenebileceği ve tüm
öğretmenlerin de öğretebileceği varsayımı yatmaktadır. Diğer bir ifadeyle etkili okulların
öğrencilerin öğretmenlerinde bir farklılığa yol açacağı kabul edilmektedir.
1970 öncesine karşılık 1970 sonrası çalışmalar, etkili okulda en önemli etkenin okul personeli
olduğunu ortaya koymuştur. Bu dönemdeki araştırmalar göstermiştir ki, etkili okulda temel iki
etken okul yöneticisi ve öğretmendir. Yönetici öğrenmeyi kolaylaştıran gerekli koşulları
yaratmakla, öğretmen de özellikle öğrencilere akademik beklentileri ileten davranışları ile iyi
öğrenmeye katkıda bulunurlar. Ancak etkili okuldaki öğretimin tüm öğrenim ilgililerinin -veli,
yönetici, öğretmen vs. - koordineli ve etkili çabalarının ortak ürünü olduğu göz ardı edilmemelidir.
Bu sonuçların ortaya koyduğu en önemli ima (implication), etkili okula ulaşılmak isteniyorsa başta
okul yöneticileri olmak üzere tüm okul personelinin bu doğrultuda eğitilmelerinin gerekliliğidir.
Diğer bir anlatımla etkili okul yönetici ve öğretmenlerden bazı özel davranışlar beklemektedir. Bu
555
davranışlar bu iki meslek grubuna kazandırılmalıdır. Okulla ilgili diğer grupların ise bir okul –
toplum ilişkileri programı çerçevesinde etkili okulla ilgili kavramlarda aydınlatılması gereklidir.
YÖNTEM
Aşağıda araştırmanın modeli, çalışma grubu, verilerin çözümlenmesi, veri toplama aracı ve verilerin
toplanması yer almaktadır.
Araştırma Modeli
Bu çalışmada Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmi ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında (ilkokul-ortaokul
lise) görev yapan öğretmenlerin örgütsel etkililik ve etkinlik üzerine görüşlerini tespit etmek amaçlanmıştır.
Araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma yöntemi herhangi bir konuda
derinlemesine ve ayrıntılı bir şekilde bilgi toplamaya olanak veren, sınırlı sayıda kişinin katılımı ile
gerçekleştirilen araştırma yöntemidir. Nitel araştırmalar insan davranışlarını bulunduğu ortam içinde esnek
ve bütüncül bir yaklaşımla araştırmaya imkân verir (Patton, 2014; Yıldırım & Şimşek, 2013). Araştırmada
nitel araştırma yöntemi durum çalışması tekniği kullanılmıştır. Durum çalışması güncel bir olguyu gerçek
yaşam çerçevesi içinde ele alan, olgu ve içerik arasındaki sınırların belirsiz olduğu, çok sayıda delil veya veri
kaynağının bulunduğu durumlarda kullanılan görgül bir araştırma desenidir (Yin, 1984; Yıldırım & Şimşek,
2013).
Veri Toplama Aracı ve Verilerin Toplanması
Bu çalışmada, araştırmacılar tarafından araştırmanın problemi ve alt problemleri göz önünde
bulundurularak, alan yazın incelemesi ve uzman görüşleri dikkate alınarak geliştirilen yarı yapılandırılmış
görüşme formu kullanılmıştır. Açık uçlu sorulardan oluşan bu taslak görüşme formunun uygulama
öncesinde uzman görüşlerinin alınmış olması formun geçerlilik sorunlarını gidermeyi amaçlamıştır. Nitel
araştırmalarda sıklıkla kullanılan yarı-yapılandırılmış görüşmeler, araştırmacılara konunun ana çerçevesini
belirleyip kendi konuları kapsamında soru sorma olanağı verirken, aynı zamanda görüşme sırasında ortaya
çıkabilecek yeni durumlara göre sorular eklemeye fırsat veren esnek bir yapı sunmaktadır (Dicicco-Bloom &
Crabtree, 2006; Dinç, 2015).
Araştırmacı tarafından kuramsal bilgiler derinlemesine incelenerek araştırmanın problemine uygun
verilerin toplanabilmesi için bir görüşme formu geliştirilmiştir. Hazırlanan görüşme formunun amaca ne
derece hizmet ettiği, anlaşılırlığı ve uygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla 1 Türkçe Eğitimi alan uzmanı
2 eğitim yönetimi alan uzmanı ve ölçme değerlendirme alan uzmanı olmak üzere 4 uzman görüşüne
556
sunulmuş, bu doğrultusunda görüşme formu düzenlenmiştir. İkinci aşamada görüşme sorularının uygun ve
anlaşılır olup olmadığını belirlemek için bir öğretmen ile ön görüşme yapılmıştır. Ön görüşme sonrası
anlaşılamayan, ya da eklenebilecek araştırma problemine uygun nitelikte diğer soru önerileri uzman
görüşleri de dikkate alınarak araştırmacı tarafından görüşme formuna son şekli verilmiştir. Araştırma
verileri, açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak toplanmıştır. Verilerin
toplanmasında görüşme yöntemi kullanılmıştır. Çalışma grubu ile ilgili araştırmanın amacına bağlı olarak
bilgi açısından zengin durumların seçilerek derinlemesine araştırma yapılmasına olanak tanıması
bakımından amaçlı örneklem yöntemlerinden maksimum çeşitlilik durum örneklemesi tercih edilmiştir. Bu
çerçevede şehir merkezinde görece geneli yansıtabilecek, sorulara içtenlikle cevap verebilecek okullara
gidilerek kurum yöneticilerine araştırma konusunda bilgilendirme yapılmıştır ve kurumun onayı alınmıştır.
İzin ve onay sonrası gönüllü öğretmenler ile görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler katılımcılar için uygun olan
zamanlara randevu alınarak ayarlanmıştır. Daha sonra öğretmenler ile uygun gün ve saatlerde çalışılan
kurumda bir araya gelinmiştir. Görüşmelere başlamadan önce katılımcılara araştırmanın amacı, gizliliği
konularında açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Görüşmeler 2020 yılı ocak ayı içerisinde gerçekleşmiştir.
Görüşmelerin tamamı, belirlenen tarihlerde araştırmacı tarafından yüz yüze bireysel olarak yapılmıştır.
Görüşmeler öğretmenlerin kendilerini rahat hissedebilecekleri sessiz ve sakin olan bir ortamda
gerçekleştirilmiştir. Görüşme soruları her bir katılımcıya, aynı sözcüklerle ve aynı anlamı çağrıştıracak
tonlamalarla yöneltilmiştir. Görüşmeler yaklaşık 25-30 dakika sürmüştür. Görüşmeler sırasında
öğretmenlerden izin alınarak cep telefonlarının ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Ses kayıt cihazına ek olarak
görüşmeler sırasında önemli görülen kısımlar not edilmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenler hiçbir
zorunluluk altında tutulmamış; gönüllülük ilkesine riayet edilmiştir.
Verilerin Çözümlenmesi
Araştırmacılar tarafından veri toplama işlemi tamamlandıktan sonra veriler herhangi bir değişiklik
yapılmadan transkript edilmiştir. Araştırmacı, verilerin tamamını kendisi transkript etmiş; böylece
katılımcıların söylediklerine aşina olmuştur. Araştırmacı son olarak verileri tekrar okumuş ve veri analizi
aşamasına geçmiştir. Veri analizi NVIVO 12 bilgisayar yazılımı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin analizinde
içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi, belirli kurallara dayalı kodlamalarla bir metnin bazı
sözcüklerinin daha küçük içerik kategorileri ile özetlendiği sistematik, tekrarlanabilir bir tekniktir
(Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün, Karadeniz & Demirel, 2014). Araştırma sürecinin herhangi bir evresinde
verilen kararlar onun ilk evrelerinde verilen kararlardan bağımsız değildir. Bir başka deyişle, araştırma
sorusu açıkça tanımlandığı anda örneklem tasarımı kısmen belirlenmiş olacaktır. İçerik analizinde temelde
557
yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde sınıflandırmak ve
bunları okuyucunun anlayabileceği şekilde düzenleyerek yorumlamaktır. Frekans analizi, içerik analizinin
bir öğesidir ve frekans analizi ile bulunan temalara bağlı alt temalar, önemlilik derecesine ve sıklığına göre
sınıflanmaya tabi tutulur (Holsti,1969: 87;Yıldırım&Şimşek,2013;Bilgin,2006).
Bu araştırmada frekans analizi kullanılmış; görüşme yapılan katılımcıların yanıtları sınıflandırılmaya
çalışılmıştır. Benzer mana ifade eden görüşler aynı kod altında toplanarak kodların tekrarlanma sayıları
(frekans) belirlenmiştir. Ayrıca bu temalar, katılımcılardan doğrudan alıntılarla desteklenerek araştırmanın
inandırıcılığı yükseltilmeye çalışılmıştır. Nicel ve nitel araştırmada kullanılan geçerlik ve güvenirlik
kavramları birbirinden farklıdır. Nicel araştırmada kullanılan, “iç geçerlik”, “dış geçerlik”, “iç güvenirlik” ve
“dış güvenirlik” kavramları yerine; nitel araştırmada, “inandırıcılık”, “aktarılabilirlik”, “tutarlılık” ve “teyit
edilebilirlik” gibi kavramlar kullanılmaktadır (Linkoln & Guba, 1985; Ulubey, 2015). Araştırmada uzman
incelemesi, katılımcı teyidi ve katılımcılarla yapılan görüşmelerin süreleri uzun tutularak uzun süreli
etkileşim yollarıyla iç geçerlik (inandırıcılık) sağlanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın dış geçerliğini
(aktarılabilirliğini) artırmak için araştırma süreci ve bu süreçte yapılan işlemler ayrıntılı bir şekilde
betimlenmiştir. Bu bağlamda, araştırmanın modeli, çalışma grubu, veri toplama aracı, veri toplama süreci,
verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması, bulguların nasıl düzenlendiği ayrıntılı bir biçimde aktarılmıştır.
Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubunu 2019-2020 eğitim-öğretim yılı, Antalya ili merkez ilçelerinde (Kepez-
Konyaaltı-Muratpaşa) Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı bulunan okullarda görevli, araştırmaya gönüllü olarak
katılmayı kabul eden 20 öğretmen oluşturmaktadır. Kodlama yapılırken katılımcı öğretmenlerin isimleri
verilmemiş; 20 (yirmi) gönüllü öğretmen katılmıştır. Katılımcılar görüşme sırasına göre Ö1, Ö2, Ö3, Ö4, Ö5,
Ö6, Ö7, Ö8, Ö9, Ö10, Ö11, Ö12, Ö13, Ö14, Ö15, Ö16, Ö17, Ö18, Ö19, Ö20 kodlanmıştır. Öğrenim
durumuna göre öğretmenlerin %15’i ön lisans, %75’i lisans, %10’u da yüksek lisans mezunudur. Katılımcı
öğretmenlerden doktora yapan bulunmamaktadır. Öğretmenlerin mesleki eğitim süresine bakıldığında on
iki öğretmenin 6 ila 15 yıl arasında mesleki deneyimi bulunmaktadır. Öğretmenlerin kurumdaki çalışma
süreleri incelendiğinde ise 1-3 yıl arasında çalışan dokuz öğretmen, 4-7 arasında çalışan sekiz öğretmen, 8
yıl ve üstünde çalışan ise üç öğretmen şeklindedir. Branş olarak ise on dört farklı branştan öğretmenler
görüşlerini bildirmişlerdir. Bunlardan sınıf öğretmenleri ve türkçe öğretmenleri üçer kişi, matematik ve fen
bilimleri öğretmenleri ikişer kişi, İngilizce, sosyal bilgiler, görsel sanatlar, özel eğitim, müzik, okul öncesi,
bilişim teknolojileri, rehberlik, beden eğitimi, din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenliği ise birer kişidir.
Bulgular ve Sonuç
558
Sanıldığının aksine fiziksel imkanlar, sınıf büyüklüğü, program ve öğretim stratejileri ikincil
kaynaklar olarak saptandı. Bunların öğrenmedeki rolü, öğretmen ve öğrenci davranışlarını
etkilemeleri idi. Bu çalışma, öğrencinin öğrenmesinde etkili olan öğretmen özelliklerinin şunlar
olduğunu ortaya koydu : (a) Sözel yetenek testiyle ölçülen zihinsel beceri, (b) devam edilen
fakültenin niteliği, (c) öğretme tecrübesi, (d) öğrenciler için yüksek beklentiler içinde olma,
(e) lisansüstü öğretime gönüllü katılım. Kısaca bu araştırma öğrencinin öğrenmesinde okulun değil
de öğretmenin farklılık yapabileceğini ortaya koydu.
Lezotto'nun da vurguladığı bu konu etkili okulla ilgili bu araştırma ve literatürden aşağıdaki
önermeler geliştirilmiş bulunmaktadır.
a — Eğitimin temel amacı öğrencileri alternatif tercihlerle güçlendirmektir. Öğrencilerin yapmak
istedikleri şeyler için çeşitli tercihleri olabilmelidir.
b — Okulların temel işlevi, öğretim ve öğrenimdir. Okullar bunu sağlayacak şekilde
yapılaştırılmalıdır.
c — Bir okulun etkililiğini gösteren temel kanıt öğrenci olan ürünlerindedir. Bu nedenle okulun
görev ve işlevleri doğrultusunda öğrencilerden beklenenler açık ve spesifik olarak ortaya
konmalıdır.
d — Etkili okul, tüm öğrencilerine temel becerileri öğretmekte başarılı olan bir okuldur. Etkili
okulun odağında nitelik ve eşitlik vardır.
Bu dört önerme, okullara görevlerini açıklığa kavuşturma ve program önceliklerini belirlemede bir
çerçeve teşkil edebilir.
Diğer yandan Clark ve diğerleri etkili okulla ilgili araştırma ve literatürden etkili okulla ilgili
bilinenleri şu önermelerde topladılar:
a — OkuLlar etkililikte farklılaşırlar. Okullar tüm çocuklarda bir farklılık yaratabilirler,
dezavantajlılarda ise yarattıkları farklılık daha da çoktur.
b — Etkili okullarda personel daha çok önem taşır, öğretmenler öğrencinin öğrenmesini öğrenci
performansına ilişkin beklentilerle etkilerler, ayrıca da kendi öğretim performans beklentileri İle
de etkili olurlar, öğrenciler birbirlerini başarı düzeyleri, davranış standartları ve beklentileriyle
etkilerler. Okul yöneticileri ise öğretimi, destekleyici bir iklim yaratmak suretiyle etkilerler.
c — Öğrenmede farklılık yapan okullar şöylece karakterize edilirler : 1) öğrencilerin akademik
başarıları üzerinde yoğunlaşma, 2) öğrenci başarısı için yüksek beklentileri olma, 3} akademik
öğrenme zamanını etkili ve etkin bir şekilde tahsis etme ve kullanma, 4) düzenli ve destekçi bir
okul iklimine sahip olma, 5} öğretmen ve öğrenciler için öğrenme imkânları sağlama ve 6) düzenli
değerlendirme programları kullanma ve sonuçları öğrencilere ulaştırma.
d — Niçin etkili okul var? Belli değil. Okullar ve sistemler etkili okulların yaratılmasına yardımcı
olurlar. Etkili okullarda anahtar role sahip olanlar bu okullarda etkileşen personeldir. Okulların
mükemmelliğinin araştırılması, aslında insanların mükemmelliğinin araştırılmasıdır.
559
Etkili okulun ilişkide bulunduğu değişkenler (correlates), etkili okulla ilgili literatür ve
araştırmaların bir özeti niteliğindedir. Burada yer verilmeyen bazı değişkenler de bulunmaktadır.
Onlara yer verilmemesinin nedeni önemli olmamalarıdır. Hemen tüm etkili okul araştırma ve
literatüründe vurgulanan temel değişkenler şunlardı (OSE, 1935) :
a — Yönetim sitili: Etkili okulun yöneticisi zamanının çoğunu sınıflarda ve öteki öğretim
ortamlarında öğretim sorunlarıyla ilgilenerek harcar. Temel ilgi alanı öğretim sorunlarıdır. Okul
yöneticisi bir öğretim lideridir. Öğretim liderliğinin bir göstergesi de, tüm okul etkinliklerinin
öğretim ve öğrenim geliştirilmesine dönük bütünleşmesidir.
b — Öğretimin vurgulanması: Burada temel amaç şu soruya cevap bulmaktır. Okulun bir bütün
olarak temel amacı ve ilgi odağı nedir? Okulla ilgili tüm gruplar yani veliler, öğretmenler ve öteki
toplum üyeleri bu sorunun cevabını bilmelidir. Okulun tüm ilgililere temel amaç ve ilgi odağını
tanıtması, duyurması gerekir. Bunun bir programa bağlanması yararlı olabilir.
c — Okulun iklimi; Öğrencinin öğrenmesine etkisi açısından okulun havası hesaba katılmalıdır.
Etkili bir okul göreli olarak düzenli, güvenli, temiz ve uygun ve destekçi olmalı ki temel amaçları
gerçekleşebilsin. Etkili okulda eğitici ve eğitici olmayan personel arasında karşılıklı bir bağımlılık
vardır. Çünkü bu tip okullarda etkili öğretim ve öğrenime yol açan bir iklimin yaratılmasında tüm
personelin vazgeçilmez bir rolü vardır.
d — Öğretmenlerin akademik beklentileri iletmeleri: Bu iki türlü olur: (1) Öğretmenler çeşitli
derecedeki sınıflar için gerekli minimum bilgi ve becerileri betimlerler ve bunları duyururlar.
Bunlar her öğrenci için aynıdır. Ancak bazı öğrenciler bu minimum düzeyi ileri geçebilirler. (2)
Öğretmen davranışı tüm öğrencilerin minimum bilgi ve becerileri kazanmaları gerektiğini iletir.
Gözlenmiş öğretmen davranışı şu izlenimi taşır. Öğretmenlerin öğrencilerin kazanmaları gerekli
minimum düzeyde tüm öğrencilerden beklentileri bir üst dereceye - sınıfa geçebilmek için temel
önkoşuldur. Bu konuda önemli öğretmen davranışları şunları içerir: Ödev verme, öğrencilerin
ödev ve öteki yazılı işlerine nitelikli tepki gösterme, eşitlikçi disiplin davranışı vs. öğretmen tüm bu
davranışları ile öğrencilere en az neyi kazanmaları gerektiğini iletir.
e — Etkili okulda program değerlendirmesine temel olarak öğrenci başarı verileri kullanılması: Bu
demektir ki standart başarı testleri ile saptanan öğrenci başarısını arttırmayan hiç bir program ya
da etkinlik bu okullarda sürdürülemez. Etkili okullarda başarının ölçülmesinde standart testlerle
elde edilen sonuçlar, referanslı sınıftaki diğer öğrencilerin başarılarını esas alan sonuçlara tercih
edilir. Bu durum, öğrenci gelişiminin bireysel analizine imkan verir. Bunun anlamı şudur:
Öğrenciler birbirieriyle karşılaştırılarak değil de tüm öğrenciler için aynı olan minimum başarı
standartlarına göre değerlendirilmelidir.
560
TIMMS Matematik Başarı Durumunun Matematik Öğretmenlerinin Mesleki
Gelişim Etkinliklerine Katılım Düzeyine Göre İncelenmesi
Senem ÖNTÜRK 109, Saadet KONUK110
ÖZET
Bu araştırmanın amacı öğrencilerin TIMMS sınavlarındaki başarı durumlarına , öğretmenlerin
mesleki gelişim çalışmalarına katılma düzeylerinin etkisinin araştırılmasıdır. Bu bağlamda TIMSS matematik
başarı durumlarına göre matematik öğretmenlerinin mesleki gelişim çalışmalarına katılım durumlarının
yıllara göre değişimi incelenmiş,ortaokul matematik öğretmenlerinin mesleki hizmet içi eğitim
faaliyetlerinden beklentileriyle aralarındaki ilişki araştırılmıştır. Elde edilen verilerde MEB TIMMS ulusal
raporlarından ve MEB Hizmet İçi Eğitim istatistiklerinden yararlanılmıştır. Araştırmada betimsel modelden
faydalanılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda matematik öğretmenlerinin her geçen yıl mesleki
gelişim faaliyetlerine daha fazla katıldığı ancak tespit edilen tüm ihtiyaç alanlarında katılımcı ülkelerin
ortalamasından geride olduğu görülmüştür. Raporlardan elde edilen sonuçlar incelendiğinde , matematik
öğretmenlerinin matematik dersinde yeni programa uyum, etkili sınıf yönetimi ve bilişim teknolojilerinin
kullanımına yönelik eğitim ihtiyacı ortak nokta olarak belirgin şekilde göze çarpmaktadır. FATIH projesi ile
Milli Eğitim Bakanlığının, eğitim öğretim faaliyetlerine teknolojinin entegrasyonuna verdiği önem
bilinmekte, bu doğrultuda uzaktan eğitimle birlikte eğitim öğretimde teknolojinin aktif kullanımı zaruri
ihtiyaç haline gelmişken matematik öğretmenlerinin beklentisini karşılamaya yönelik faaliyetlerin
düzenlenmesi ihtiyacı gözlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Matematik,TIMSS, Hizmet İçi Eğitim, Bilişim Teknolojileri.
Analysis Of TIMMS Math Success Status According To The Level Of Participation In Professional Development
Activities Of Mathematics Teachers
ABSTRACT
The aim of this study is to investigate the effect of teachers 'participation in professional
development studies on students' success in TIMMS exams. In this context, according to TIMSS
mathematics achievement status, the change of mathematics teachers' participation in professional
109
Öğretmen, Şehitler Ortaokulu,Manisa, [email protected] 110
Öğretmen, Atatürk Ortaokulu,Manisa, [email protected]
561
development studies by years was examined, and the relationship between them and their expectations
from vocational in-service training activities was investigated. In the data obtained, MEB TIMMS national
reports and MEB In-Service Training statistics were used. The descriptive model was used in the research.
In line with the findings obtained, it has been observed that mathematics teachers participate more in
professional development activities every year, but it is behind the average of participating countries in all
identified areas of need. When the results obtained from the reports are examined, the need for
mathematics teachers to adapt to the new program in mathematics lesson, effective classroom
management and the use of information technologies stands out as a common point. With the FATIH
project, it is known that the Ministry of National Education attaches importance to the integration of
technology into educational activities, and in this direction, the active use of technology in education has
become an indispensable need with distance education, and the need to organize activities to meet the
expectations of mathematics teachers has been observed.
Keywords: Mathematics, TIMSS, In-Service Training, Information Technologies.
GİRİŞ
Matematik okuryazarlığı bireylerin karşılaştıkları günlük yaşam problem durumlarını formüle etme,
yorumlama analiz ve sentez süzgecinden geçirip matematiksel bakış açısıyla yorumlama (Özgen ve Bindak,
2008) sürecidir.Eğitim sistemimizin en büyük sıkıntılarından birisi matematiği günlük yaşamla
ilişkilendirmekte çektiğimiz güçlük ve akabinde matematik başarısının istenilen düzeye ulaşamamış
olmasıdır. Bir başka deyişle Matematik okuryazarı bireyler yetiştirememektir. Gerek ulusal sınavlar
(LGS,YKS vb.) gerekse uluslararası alanda uygulanan PISA ,TIMMS gibi sınavlarda elde edilen matematik
performansı istenilen seviyenin ve ortalama düzeyin altında(MEB 2015 ) kalmaktadır. TIMSS sınavına
ülkemiz 1999 yılından beri katılmaktadır. TIMSS-(Trends in International Mathematics and Science Study )
Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması adıyla bilinen sınav 4 yılda bir katılımcı ülkelerin 4. ve
8. sınıf öğrencilerinin fen ve matematik alanlarındaki başarılarının ölçülmesi amacıyla uygulanmaktadır
(MEB 1999)
TIMMS sınavının oluşturulması ve uygulanması dört aşamada gerçekleşmektedir ( MEB 2015) ;
1. Hazırlık Süreci : Test maddelerinin geliştirilmesi , Taslak maddelerin Ulusal Araştırma Komiteleri
tarafından gözden geçirilmesi , Ölçme araçlarının uygulanacak dile çevrilmesi
2. Pilot uygulama : Pilot uygulamanın yapılması ,Analizlerin yapılması ve ölçme araçlarına son
şeklin verilmesi
3. Nihai Uygulama: Son şekli verilmiş ölçme araçlarının çevirilerinin ve uyarlamasının yapılması ,
Nihai uygulamanın yapılması
4. Raporlaştırma : Uluslararası Çalışma Komitesi tarafında uluslar arası raporun yayınlanması ,
Ülke raporunun Ulusal Araştırma Komitelerince yayımlanması
562
Ülkemizin TIMMS matematik ortalamasının her sınıf seviyesinde yıllara göre yükseldiği
görülmektedir. Bu yükselişte güncellenen müfredatlardan, evdeki eğitim olanaklarına; okul öncesi eğitim
durumlarından , sosyo- ekonomik yapıya kadar pek çok faktör etki etmektedir.
Bu araştırma ile öğrencilerin TIMMS sınavlarındaki başarı durumlarına , öğretmenlerin mesleki
gelişim çalışmalarına katılma düzeylerinin etkisinin araştırılması amaçlanmaktadır . Buna yönelik olarak
MEB TIMMS ulusal raporları incelenip TIMSS matematik başarı durumlarına göre matematik
öğretmenlerinin mesleki gelişim çalışmalarına katılım durumlarının yıllara göre değişimi arasındaki ilişkiye
odaklanılmış,ortaokul matematik öğretmenlerinin mesleki hizmet içi eğitim faaliyetlerinden beklentileriyle
aralarındaki ilişki araştırılmıştır.
YÖNTEM
Araştırmada betimsel modelden faydalanılmıştır. Döküman incelemesi yöntemiyle yapılan
araştırmada elde edilen verilerde MEB TIMMS ulusal raporlarından ve MEB Hizmet İçi Eğitim
istatistiklerinden yararlanılmıştır.Bu çalışmada ortaokul matematik öğretmenlerinin hizmet içi eğitim
faaliyetlerine katılım durumlarının öğrencilerin TIMMS başarısına etkisi incelendiği için 8. sınıf
öğrencilerinin matematik başarı durumlarının incelenmesiyle sınırlı kalınmıştır.
BULGULAR
Ülkemiz ilk kez 1999 yılında olmak üzere 1999,2007,2011 ve 2015 yıllarında TIMMS sınavına
katılmıştır. (MEB 2015)
Şekil -1 : Türkiye’nin Yıllara Göre TIMMS Sınavlarına Katılım Durumu
Yıllara göre TIMMS Matematik 8. sınıf düzeyinde elde edilen sonuçlarla ilgili aşağıdaki tablo
incelendiğinde , katılım sağlanan tüm yıllarda katılımcı ülke ortalamasının sıralama bazlı ve puan bazlı
563
olarak gerisinde kalındığı , ancak yıllara göre ülke ortalamasının her uygulamada bir öncekine göre
yükseldiği gözlenmektedir.
Tablo -1 : Yıllara Göre Türkiye’nin TIMMS Sıralaması ve Puan Durumu
Yıllar Toplam katılımcı
ülke sayısı
Türkiye TIMMS sıralaması
TIMMS sınavı ortalama
puanı
Türkiye puan ortalaması
1999 39 32 487 429
2007 51 39 500 432
2011 42 24 500 452
2015 39 24 500 458
Yıllara göre elde edilen sonuçlar incelendiğinde , sıralama bazında küçük çaplı ilerlemeler
kaydedilirken, ülke puan ortalamasında bir önceki uygulamaya göre devamlı bir yükseliş gözlenmektedir.
TIMMS nihai raporları incelendiğinde başarıya etki eden faktörlerden bazıları belirtilen başlıklar altında
detaylı şekilde incelenmiştir. Bu başlıklar;
Evdeki Eğitim Olanaklarına Göre Türkiye’nin Durumu
İlkokuldan Önce Erken Okuma Yazma ve Sayısal İşlem Yapma Aktiviteleri
Okul Öncesi Eğitime Katılımı
Öğrencilerinin Ekonomik Durumuna Göre Okulun Yapısı
Sınıf ve Matematik Öğretmenlerinin İş Doyumuna Göre Öğrencilerin Matematik Başarıları
4. Sınıf ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Okula Aidiyet Duygusuna Göre Öğrencilerin Matematik Başarıları
4. Sınıf ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Akran Zorbalığına Uğrama Düzeylerine Göre Matematik Başarı Düzeyleri
564
Matematik Öğretmenlerinin Formal Eğitim Durumuna Göre Türkiye’nin Durumu
Matematik Öğretmenlerinin Kıdemlerine Göre Türkiye’nin Durumu
Matematik Öğretmenlerinin Son İki Yıl İçinde Mesleki Gelişim Etkinliklerine Katılımına Göre Türkiye’nin
Durumudur. Yıllara göre gerçekleşen yükselişte bu faktörlerin etkisinden söz edilebilir.
TIMMS ulusal raporlarından elde edilen veriler ışığında, Türkiye’deki matematik öğretmenlerinin
son 2 yıl içinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine katılma durumlarının , katılımcı ülkelerin durumuyla
karşılaştırılması yıllar bazında tablo ve grafiklerde gösterildiği gibidir.
Tablo -2 : 2007 Yılı 8.Sınıf Matematik Öğretmenlerinin Eğitim Faaliyetlerine Katılma Durumu
2007 yılı
TIMMS
ÜYE
ORTALAMASI
TÜRKİYE
ORTALAMASI
Matematik Dersinde Öğrenci Başarısını
Değerlendirme 48 27
Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya da Problem Çözme
Becerilerini Geliştirme 46 24
Bilişim Teknolojisinin Matematik Dersinde Kullanımı 45 18
Matematik Öğretim Programı 69 51
Matematik Öğretimi 59 48
Matematik Konuları 56 47
565
Grafik :1 :2007 Yılı 8.Sınıf Matematik Öğretmenlerinin Eğitim Faaliyetlerine Katılma Durumu
2007 yılına ait veriler incelendiğinde tespit edilen 6 Hizmet İçi Eğitim başlığında Türkiye’deki
matematik öğretmenlerinin faaliyetlere katılım durumlarının , TIMMS katılımcı ülkelerinin ortalamasının
altında kaldığı görülmektedir.
Tablo -3 : 2011 Yılı 8.Sınıf Matematik Öğretmenlerinin Eğitim Faaliyetlerine Katılma Durumu
2011 yılı
TIMMS
ÜYE
ORTALAMASI
TÜRKİYE
ORTALAMASI
Matematik Dersinde Öğrenci Başarısını
Değerlendirme 47 26
Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya da Problem Çözme
Becerilerini Geliştirme 43 31
Bilişim Teknolojisinin Matematik Dersinde Kullanımı 48 29
Matematik Öğretim Programı 52 31
Matematik Öğretimi 58 41
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Matematik Dersinde Öğrenci Başarısını…
Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya da…
Bilişim Teknolojisinin Matematik…
Matematik Öğretim Programı
Matematik Öğretimi
Matematik Konuları
TIMSS 2007 8. Sınıf Öğretmenlerinin Katıldığı Etkinliklere Göre Türkiye’nin Durumu(%)
TÜRKİYE ORTALAMASI
TIMMSÜYE ORTALAMASI
566
Matematik Konuları 55 30
Grafik -2 : 2011 Yılı 8.Sınıf Matematik Öğretmenlerinin Eğitim Faaliyetlerine Katılma Durumu
2011 yılına ait tablo ve grafik incelendiğinde ise , yine 2007 yılında olduğu gibi tüm eğitim faaliyet
alanlarında katılımcı ülkelerin ortalamasının altında kalınmakla beraber Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya
da Problem Çözme Becerilerini Geliştirme ile Bilişim Teknolojisinin Matematik Dersinde Kullanımı
başlıklarında geçmiş uygulama dönemine ait oranlara kıyasa yükseliş gözlenmiştir. Bu yükselişte Milli
Eğitim Bakanlığının FATIH projesiyle ilgili faaliyetlerin hayata geçirilmesinin etkisinden söz edilebilir.
Tablo -4 : 2015 Yılı 8.Sınıf Matematik Öğretmenlerinin Eğitim Faaliyetlerine Katılma Durumu
2015 yılı
TIMMS
ÜYE
ORTALAMASI
TÜRKİYE
ORTALAMASI
Öğrencilerin İhtiyaçlarını Belirleme 42 21
Matematik Dersinde Öğrenci Başarısını
Değerlendirme 44 33
0 10 20 30 40 50 60 70
Matematik Dersinde Öğrenci Başarısını…
Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya da…
Bilişim Teknolojisinin Matematik…
Matematik Öğretim Programı
Matematik Öğretimi
Matematik Konuları
TIMSS 2011 8. Sınıf Öğretmenlerinin Katıldığı Etkinliklere Göre Türkiye’nin Durumu(%)
TÜRKİYE ORTALAMASI
TIMMSÜYE ORTALAMASI
567
Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya da Problem Çözme
Becerilerini Geliştirme 45 26
Bilişim Teknolojisinin Matematik Dersinde Kullanımı 50 27
Matematik Öğretim Programı 50 25
Matematik Öğretimi 59 27
Matematik Konuları 56 19
Grafik -3 : 2015 Yılı 8.Sınıf Matematik Öğretmenlerinin Eğitim Faaliyetlerine Katılma Durumu
2015 yılında faaliyet alanlarına öğrenci ihtiyaçlarını belirleme başlığı eklenmiş, toplam yedi başlık
üzerinde Türkiye ortalamasının katılımcı ülke ortalamasının altında olduğu görülmekle beraber Matematik
Dersinde Öğrenci Başarısını Değerlendirme alanında bir yükseliş gözlenmiştir.
2019 yılında yapılan TIMMS uygulamasına ait rapor henüz yayımlanmadığı için araştırma kapsamı
dışında tutulmuştur.
Üç farklı TIMMS uygulamasına ait rapor sonuçları incelendiğinde yıllara göre düzenli bir artış
görülmemekle beraber, tüm uygulama dönemlerinde matematik öğretmenlerinin hizmet içi eğitim
faaliyetlerine katılımlarının TIMMS katılımcı ülke ortalamasının tüm alanlarda gerisinde kaldığı
görülmektedir.Bununla beraber alandaki ihtiyacın tespiti ve giderilmesine yönelik olarak Milli Eğitim
Bakanlığının Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri istatistiklerine dayalı 2012 yılına ait “Dünden Bugüne Hizmet İçi
0 10 20 30 40 50 60 70
Öğrencilerin İhtiyaçlarını Belirleme
Matematik Dersinde Öğrenci Başarısını…
Öğrencilerin Eleştirel Düşünce ya da…
Bilişim Teknolojisinin Matematik…
Matematik Öğretim Programı
Matematik Öğretimi
Matematik Konuları
TIMSS 2015 8. Sınıf Öğretmenlerinin Katıldığı Etkinliklere Göre Türkiye’nin Durumu(%)
TÜRKİYE ORTALAMASI
TIMMSÜYE ORTALAMASI
568
Eğitim” adlı e- kitabında İlköğretim matematik öğretmenlerinin hizmet içi eğitim faaliyet ihtiyaçlarına
yönelik araştırma sonuçları şöyledir (MEB 20102) ;
1. İlköğretim matematik öğretmenlerinin meslekteki kıdem yılına göre daha önce herhangi bir
hizmet içi eğitim faaliyetine katılıp katılmama durumları nasıldır?
2. Matematik öğretmenleri yeni matematik öğretim programıyla ilgili hangi konularda hizmet içi
eğitim faaliyetlerine ihtiyaç duymaktadır?
3. Matematik öğretmenleri öğretmenlik meslek bilgisi boyutunda hangi konularda hizmet içi
eğitime ihtiyaç duymaktadır?
4. Matematik öğretmenlerinin hizmet içi eğitim ihtiyaçları öğretmenlerin kıdem yılına göre hangi
konularda yoğunlaşmaktadır?
Türkiye genelinde 18977 ilköğretim matematik öğretmenine uygulanan araştırma sonunda öncelik
sırasına göre ihtiyaç duyulan hizmet içi eğitim faaliyetleri şu başlıklarda sıralanmıştır.
Tablo -5 : Öncelik Sırasına Göre İhtiyaç Duyulan Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri
EĞİTİM BAŞLIKLARI Talep Yüzdesi
Proje Hazırlama ve Yürütme 82,9
Matematik Yeni Öğretim Programı 81,1
Matematik Öğretiminde Özel Gereksinimi Olan Öğrencilere Yönelik
Uygulamalar 80,6
Örüntü , Süsleme ve Dönüşüm Geometrisi Uygulamaları 74
Matematik Biliminin Gelişimi ile Güncel Uygulamalar 72,9
Öğrencilerin Sayısal Tahmin Stratejilerini Geliştirme 58,3
Geometrik Cisimler ve Özelliklerine Yönelik Etkinlikler 58,3
Öğrencilerin Aritmetik İşlem ve Problem Çözme Becerilerini Geliştirme 58,3
Cebirsel İfadelere Yönelik Etkinlikler 58,3
Veri Toplama ve Yorumlama Becerisi 56,7
Problem Çözme Stratejisi 56,5
569
İhtiyaca yönelik çözüm önerileri başlığında ise özellikle dikkat çeken noktalar ise etkili zaman ve
sınıf yönetimi , bilgisayar teknolojilerinin öğretim ortamlarında kullanımı , özel gereksinime ihtiyaç duyan
bireylerin eğitimi vb. başlıklardır.
SONUÇ VE TARTIŞMA
Raporlardan elde edilen sonuçlar incelendiğinde , matematik öğretmenlerinin matematik dersinde
bilişim teknolojilerinin kullanımına yönelik eğitim ihtiyacı ortak nota olarak belirgin şekilde göze
çarpmaktadır. Türkiye’de matematik öğretmenlerinin son iki yıl içinde mesleki gelişim faaliyetlerine katılma
oranları incelendiğinde bilişim teknolojilerinin matematik dersi ile birleştirilmesi konusunda 2005’te %18 ,
2011’de %28 ve 2015’te %26’lık katılım oranları gözlenmiştir. MEB 2012 yılı Hizmet İçi Eğitim İhtiyaç
Analizi verileri incelendiğinde matematik öğretmenlerinin %67 oranında matematik dersinde bilişim
teknolojilerinin kullanımına yönelik eğitim almak istedikleri görülmüştür. Arz-talep arasındaki bu anlamlı
fark ciddi bir eğitim ihtiyacı olduğunu göstermektedir
ÖNERİLER
Pandemi süreciyle birlikte her türlü uzaktan eğitim faaliyetinin yaşantımıza aktif olarak girdiği
günümüzde, matematik öğretmenlerinin ilgi ve istekleri doğrultusunda kişisel gelişim , mesleki gelişim ,
matematik yazılımlarının kullanımı ( cabri , geogebra, scrtach vb. ) alanlarında uzaktan eğitim faaliyetleri
hem zaman hem mekan hem de katılımcı sayısı açısından verimli çözüm önerisi olabilir. Milli Eğitim
Bakanlığının pandemi süreciyle birlikte halihazırda EBA üzerinden öğretmenlerin erişimine sunduğu zeka
Oyunları , Proje Yönetimi , Bilgi İşlemsel Düşünme Becerileri , Masal Anlatıcılığı vb. kurs ve seminer
faaliyetlerinin benzerleri matematik öğretmenlerinin ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda sunulabilir.
KAYNAKÇA
Özgen, K. ve Bindak, R. (2008). Matematik Okuryazarlığı Öz-Yeterlik Ölçeğini geliştirilmesi. Kastamonu
Eğitim Dergisi, 16(2), 517-528.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (1999). TIMMS 1999 ulusal nihai raporu. Ankara: MEB Ölçme, Değerlendirme
ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2007). TIMMS 2007 ulusal nihai raporu. Ankara: MEB Ölçme, Değerlendirme
ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2011). TIMMS 2011 ulusal nihai raporu. Ankara: MEB Ölçme, Değerlendirme
ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2015). TIMMS 2015 ulusal nihai raporu. Ankara: MEB Ölçme, Değerlendirme
ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
570
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (201). Dünden Bugüne Hizmet İçi Eğitim. Ankara: MEB Öğretmen Yetiştirme ve
Geliştirme Genel Müdürlüğü.
MEB , Milli Eğitim Bakanlığı ,” TIMMS Türkiye “.Erişim 4 Aralık 2020
https://timss.meb.gov.tr/
571
DEVLET ANAOKULU, İLKOKULU VE ORTAOKULLARINDA GÖREV YAPAN KADIN
YÖNETİCİLERİN İLETİŞİM BECERİLERİNE İLİŞKİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ [111]
Ali Rıza ERDEM [112] Gamze ALKAN [113]
ÖZET İnsanlar, sosyal etkileşim içerisinde olduğu çevresiyle olan ilişkisini sürdürebilmek için iletişimi kullanmaktadır. Değere dayalı olan eğitim örgütlerinin odağında insan olduğundan, iletişim okuldaki tüm süreçlerde hayati önem taşımaktadır. İletişim becerileri, okul yöneticilerinin sahip olması gereken temel becerilerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmanın amacı devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin görüşlerini araştırmaktır. Araştırmada, genel tarama modeli kullanılmıştır. Aydın ili Efeler ilçesindeki devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerden %5 hata esas alınarak küme örnekleme yöntemiyle 404 öğretmen seçilmiştir. Araştırmada Aydoğan ve Kaşkaya (2010) tarafından geliştirilen “okul yöneticilerinin iletişim becerileri” ölçeği veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Araştırmada ölçeğe ait Cronbach’s alpha katsayısı 0,96 olarak bulunmuştur. Araştırmada veriler normal dağılım göstermediğinden (K-s)-z =3,458 p=0,000) non-parametrik testlerden Mann-Whitney-U ve Kruskal Wallis Testleri kullanılmıştır. Araştırma bulgusuna göre devlet anaokulu, ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenler kadın okul yöneticilerin iletişim becerilerine “çok yüksek düzeyde” sahip olduğunu belirtmektedir. Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşlerinde cinsiyete, yaşa, branşa, mesleki kıdeme ve eğitim düzeyine göre anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır. Anahtar kelimeler: İletişim, devlet okulu, kadın okul yöneticisi, öğretmen, görüş.
TEACHER OPINIONS ON COMMUNICATION SKILLS OF FEMALE MANAGERS WHO WORK IN STATE
KINDERGARTEN, PRIMARY SCHOOL AND SECONDARY SCHOOLS
ABSTRACT
People use communication to maintain their social interaction with their environment. Communication is of vital importance in all processes at school, as the focus of value-based educational organizations is human. Communication skills emerge as one of the basic skills that school administrators should have. The aim of this study is to investigate the opinions of teachers about the communication skills of female administrators working in public kindergarten, primary and secondary schools. In the research, general scanning model was used. Based on 5% error, 404 teachers were selected from the teachers working in the state kindergarten, primary school and secondary schools in Efeler district of Aydın province by cluster sampling method. In the study, the "communication skills of school administrators" scale developed by Aydoğan and Kaşkaya (2010) was used as a data collection tool. In the research, the Cronbach's alpha
[
111] Bu çalışma, Prof. Dr. Ali Rıza Erdem danışmanlığında yapılan “Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev
yapan kadın yöneticilerin ve öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşleri” adlı tezsiz yüksek lisans projesinin bir bölümüdür. [
112] Prof. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi. E-mail: [email protected]
[113
] Öğretmen, Milli Eğitim Bakanlığı. E-mail: [email protected]
572
coefficient of the scale was found as 0.96. The data in the study did not show normal distribution (K-s) -z = 3.458 p = 0.000) non-parametric tests Mann-Whitney-U and Kruskal Wallis Tests were used. According to the findings of the research, teachers working in public kindergarten, primary and secondary schools state that female school administrators have “very high level” communication skills. There was no significant difference in the opinions of teachers working in public kindergartens, primary schools and secondary schools regarding the communication skills of female administrators according to gender, age, branch, professional seniority and education level. Keywords: Communication, public school, female school administrator, teacher, opinion.
GİRİŞ
İnsanlar, sosyal etkileşim içerisinde olduğu çevresiyle olan ilişkisini sürdürebilmek, kendisini ifade edebilmek, karşısındakini anlamak ve etkileşimin devamlılığını sağlamak için iletişimi kullanmaktadır. İnsanlar, sözlü iletişim olarak ifade edilebilen konuşma ve dinleme ve sözsüz iletişim olarak da ifade edilebilen tüm bedenin katılımıyla etkileşimini gerçekleştirmektedir. İnsanlar, iletişim aracılığıyla edindiği bilgi, değerler ve kuralları yeni nesillere kazandırarak katkı sunmaktadır (Korkut, 1996; Gürgen, 1997; Çalışkan vd., 2006).
21. yüzyıl becerisi olarak iletişim becerileri
İletişim sözcüğünün kökeni, “ortak” anlamına gelen Latince “communis” kelimesine dayanmaktadır. İletişimin önemi, ilk insandan bugüne insanın sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamasını sağladığından dolayı giderek artmıştır. İnsan hayatının olmazsa olmazı olan iletişim çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. Theodorson & Theodorson’a (1969) göre “iletişim simgeler yardımı ile kişi yâda kişilerden diğer kişi ya da kişilere bilginin, davranış ya da duyguların iletilmesi”dir (akt. Aziz, 2013). Çetinkanat’a (1996: 18) göre iletişim “kaynak ve hedef arasında davranış değişikliği oluşturmak amacıyla bilgi, tutum, duygu ve becerilerin anlamlarının ortak kılınması, paylaşılması için gerçekleştirilen etkiletişim süreci”dir. Arıcan’a (2005: 16) göre iletişim “insanlar arasında manaları ortak kılma”dır. Eroğlu’na (2013: 7) göre iletişim “tarafların bilgi/sembol üreterek birbirlerine iletme ve bu iletileri anlama, yorumlama süreci”dir. İletişimle ilgili tanımlarda iletişimin bir etkileşim olduğu vurgulanmaktadır. İletişim toplumda yaşayan bireylerin var olan değerleri, inançları, kuralları, duygu ve düşüncelerini paylaşmalarını; birbirlerini anlamalarını sağlamaktadır. İletişim becerisi, sağlıklı ve etkili bir biçimde gerçekleştirildiğinde, bireyin diğer bireylerle etkileşim içerisinde olmasını ve yaşadığı sorunları çözebilmesini sağlamaktadır. Sağlıklı ve etkili iletişim, ancak iletişimde bulunan bireylerin birbirlerini doğru anlayıp bunu birbirlerine iletmeleri, birbirlerine saygılı davranması, anladıklarını ve anlaşıldıklarını hissetmeleriyle mümkündür (Korkut Owen & Bugay, 2014; Karagöz & Kösterelioğlu, 2008; Akduman vd., 2018). İletişimin sağlıklı ve etkili gerçekleştirilebilmesi için, bireylerin iletişim becerilerine sahip olması gerekmektedir. İletişim becerileri, diğer insanlarla olan etkileşimde “sözel olan ve olmayan mesajlara duyarlılık,” “etkili olarak dinleme” ve “etkili olarak tepki verme”dir. Baker & Shaw’a (1987) göre iletişim becerileri “sözel olan ve olmayan mesajlara duyarlılık, etkili olarak dinleme ve etkili olarak tepki verme biçimi”dir (akt. Korkut, 2005; Okçu vd., 2016). İletişim becerileri, bireylerin sözlü, sözsüz yâda yazılı olarak aralarında kurulan ilişkinin doğru bir şekilde oluşmasını sağlamaktadır. Bireyin “etkin dinlemesi”, “empati
573
kurması”, “etkili tepki vermesi”, “suçlamaması”, “karşısındaki olduğu gibi kabul etmesi ve saygı duyması”, “ben dilini kullanması ”, “ sözel ve sözel olmayan mesajları uyumlu kullanması” iletişim becerilerinin kritik öğeleridir. Literatürde iletişim becerilerinin öğrenilebilir ve öğretilebilir olduğuna ilişkin birçok çalışma bulunmaktadır. İletişim becerilerini bireye kazandırmada ve geliştirmede eğitim etkili bir araç olarak işe koşulmaktadır. İletişim becerileri eğitimiyle, bireylere diğer insanlar nasıl iletişim kurmaları gerektiğinin yansıra iletişimde yaptığı hataları görebilmesi ve düzeltebilmesi de kazandırılabilmektedir (Korkut, 2005; Öztekin, 2016; Milli & Yağcı, 2017; Akduman vd., 2018; Çalışkan & Dağıstan, 2018). İletişim, içinde yaşadığımız 21. yüzyılda, gittikçe karmaşıklaşan toplum yapısının getirdiği sorunlar arasında sıkışıp kalan insanın nefes almasını sağlamada etkili bir araç olduğundan, hayati bir beceri olarak karşımıza çıkmaktadır. İletişim becerisi, 21. yüzyıl becerileri içerisinde “öğrenme ve yenilik becerileri” kategorisinde yer almaktadır. 21. yüzyıl becerisi olarak iletişim becerisi; sözlü, yazılı ve sözsüz iletişim becerilerini çeşitli biçimlerde ve bağlamlarda etkin biçimde kullanarak düşünce ve fikirleri ifade etme, etkin bir dinleyici olma ve farklı ortamlarda (çok dilli dâhil) etkin bir şekilde iletişim kurma olarak ifade edilmektedir (Cansoy, 2018; Yalçın, 2018).
Okul yöneticilerinin iletişim becerileri
İletişim, örgüt amaçlarının gerçekleştirilmesinde stratejik öneme sahiptir. Örgüt amaçlarının gerçekleştirilmesini sağlayan örgütsel etkinliklerin temelinde iletişim süreci bulunmaktadır. Steers’a (1981) göre iletişim, örgütlerin işleyişini sağlayan hayati süreçlerden birisidir (akt. Şahin, 2010). Örgütsel etkinliklerin amaca uygun gerçekleştirilmesi, iletişimin sağlıklı ve etkili işleyişiyle sağlanabilir. Değere dayalı olan eğitim örgütlerinin odağında insan olduğundan, iletişim okuldaki tüm süreçlerde hayati önem taşımaktadır. Hoy ve Miskel’e (1991) göre iletişim, hedefleri davranışa dönüştürmek için kullanılan yöneticinin önemli bir görevidir (akt. Kaymak & Keskinkılıç Kara, 2016). Okulda verilen eğitim hizmetinin daha nitelikli olması için işe koşulan okul yönetimi, iletişim süreciyle işlemektedir. Bu nedenle okul yöneticisinin sağlıklı ve etkili bir iletişim için iletişim becerilerine sahip olması gerekmektedir. Hoy ve Miskel’e (2010) göre iletişim becerileri, etkili bir yönetici için gerekli bir araçtır (akt. Uzun & Ayık, 2016). Okul yöneticileri, iletişim becerilerini işe koşarak okulun amaçlarının gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Hargie’ye (2011) göre yönetici açısından iletişim becerileri, “insanlarla etkileşim içindeyken, onları çalıştırma becerileri”dir (akt. Fidan & Küçükali, 2014). Okul yöneticileri, okul amaçlarını daha üst düzeyde gerçekleştirmek için yaptığı etkinliklerde zamanının çoğunu iletişim sürecine ayırmaktadır. Baker’a (2011) göre örgütlerde yöneticiler genelde zamanlarının dörtte üçünü kişilerarası olaylar ve iletişimin farklı formlarıyla geçirmektedir (akt. Memduhoğlu, 2015). Lunenburg ve Ornstein’e (2013) göre, okul yöneticileri zamanlarının %70’ten fazlasını iletişim için harcamaktadır (akt. Uzun & Ayık, 2016). Okulda iletişim, okul içi demokratik havanın oluşturulmasında ve okul amaçlarının en üst düzeyde gerçekleştirilmesinde etkili bir araçtır. Çelik (2007, 3), okul müdürlerinin okulun amaçlarını gerçekleştirebilmek için iş yaptırabilmesinin ancak iletişim becerileriyle mümkün olabileceğini vurgulamaktadır. Okul yöneticisinin, öğretmenlerle iletişiminin sağlıklı ve etkili olabilmesi için iletişim becerilerine sahip olması gerekmektedir (Celep, 1992; Şahin, 2010; Açıkalın & Turan, 2015). İletişim becerileri, okul yöneticilerinin sahip olması gereken temel becerilerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Şahin’e (2000: 257) göre ilköğretim okul müdürlerinin sahip olması gereken temel yeterliklerden birisi de iletişim yeterliğidir. İlköğretim okul müdürleri, iletişimde ana dilini doğru ve güzel kullanma, dinleme becerisine sahip olma, kişiler arası ilişkilerde etkili olma, ikna gücüne sahip olma, uygun,
574
açık, öz bir yazılı ve sözlü iletişim becerilerine sahip olma, ikna gücüne sahip olma, birey ve grupları anlama becerilerine sahip olması gerekmektedir. Elekoğlu & Demirdağ’a (2020: 113) göre anasınıfı, ilkokul, ortaokul ve lise öğretmenleri okul müdürlerinin iletişim becerilerine “yüksek” düzeyde sahip olduklarını belirtmektedir. Öğretmenler tarafından okul yöneticilerinin iletişim becerilerini etkili bir biçimde kullandığını gösteren araştırma bulguları bulunmaktadır. Açıkel’e (2010: 69-70) göre ortaöğretim kurumlarındaki öğretmenler yöneticilerin kendilerine karşı incitici sözler söylemediğini, kendileri ile devamlı iyi ilişkiler kurup, güven verdiğini, çatışmaları çözerken yıkıcı değil yapıcı davranışlarda bulunduğunu belirtmiştir. Doğan vd.’ne (2014: 45) göre okullarda görevli yönetici ve öğretmenler yüz yüze iletişimi önemsemekte, formal ve informal iletişim kanallarını açık tutmakta, sağlıklı bir yatay iletişimde bulunmaktadır. Doğan vd.’ne (2016: 78) göre ortaokul öğretmenleri okul yöneticilerinin iletişim becerilerine çok yüksek düzeyde sahip olduklarını belirtmektedir. Öğretmenler tarafından okul yöneticilerinin iletişim becerilerini etkili bir biçimde kullan(a)madığını gösteren araştırma bulguları da bulunmaktadır. Kurt’a (2015: 89) göre okulöncesi öğretmenleri yöneticilerini güven verici, sempatik, personelle iletişim kuran gibi kişisel özellikler konusunda genelde yeterli bulurken; işbirliği içinde çalışma ortamı oluşturma, birey ve grupları destekleme, personelle sorumluluğu paylaşma ve güven verme, problem çözme sürecine katma ve okulda güçlü imaj oluşturma konularında yeterli bulmamaktadır. Ada vd.’ne (2015: 111) ve Kaymak & Keskinkılıç Kara’ya (2016) göre ilkokul ve ortaokul öğretmenleri okul yöneticilerinin iletişim becerilerini güçlü fakat geliştirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu çalışmanın amacı devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin görüşlerini araştırmaktır. Bu bağlamda ele alınan alt problemler şunlardır:
1. Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşleri nelerdir?
2. Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşleri a) cinsiyet, b) yaş, c) branş, d) görev yaptığı okul e) kıdem, f) eğitim düzeyine göre farklılık göstermekte midir?
YÖNTEM
Araştırmada, genel tarama modeli kullanılmıştır. Genel tarama modelleri, çok sayıda elemandan meydana gelen bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacıyla evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2018). Araştırmanın evrenini Aydın ili Efeler ilçesi Milli Eğitim Bakanlığına bağlı devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapmakta olan öğretmenler oluşturmaktadır. Aydın ili Efeler ilçesindeki devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerden %5 hata, %95 güven esas alınarak küme örnekleme yöntemiyle 404 öğretmen seçilmiştir. Araştırmada, Aydoğan ve Kaşkaya (2010) tarafından geliştirilen “okul yöneticilerinin iletişim becerileri” ölçeği veri toplama aracı olarak kullanılmıştır. Ölçek 34 maddeden ve “Kesinlikle Katılıyorum”, “Katılıyorum”, “Kısmen Katılıyorum”, “Katılmıyorum” ve “Kesinlikle Katılmıyorum” şeklinde 5’li likert seçeneklerinden oluşmaktadır. Aydoğan ve Kaşkaya (2010) tarafından geliştirilen ölçeğin faktör analizi sonucunda tüm maddelerin kabul edilebilir sınır olan 0,35'in üzerinde olması ve ölçeğin faktör öz değerinin 17,7; açıkladığı toplam varyansın %53 olarak bulunması maddelerin ayırt edicilik güçlerinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenilirlik katsayısının 0,97 olması, ölçeğin
575
güvenilirliğinin yüksek olduğunun göstergesidir. Araştırmada ölçeğe ait Cronbach’s alpha katsayısı 0,96 olarak bulunmuştur. Araştırmada veriler normal dağılım göstermediğinden (K-s)-z =3,458 p=0,000) non-parametrik testlerden Mann-Whitney-U ve Kruskal Wallis Testleri kullanılmıştır. Elde edilen bu verilerin istatistiksel çözümlemesinin yorumunda, aralık sayısının seçenek sayısına bölünmüş (4:5= 0.80), elde edilen 0,80 sayısı, olumsuz seçenekten itibaren her bir seçeneğin kodlamasında kullanılan sayıya ilave edilmiştir. Çözümlenen verilerde 1,00-1,80 aralığı “Çok düşük düzeyde”, 1,81-2,60 aralığı “düşük düzeyde”, 2,61-3,40 aralığı “orta düzeyde”, 3,41-4,20 aralığı “yüksek düzeyde”, 4,21-5,00 aralığı “çok yüksek düzeyde” şeklinde yorumlanmıştır.
BULGULAR
Araştırma bulgusuna göre devlet anaokulu, ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenler, kadın okul yöneticilerin iletişim becerilerine “çok yüksek düzeyde” sahip olduğunu belirtmektedir. Devlet anaokulu, ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşleri Tablo 1’de sunulmuştur. Tablo 1. Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşleri
Madde no
Ölçek maddesi n x Ss
Katılım düzeyi
19 Karşısındakinin sözlerini kesmeden dinler 404 4,57 1,59 Çok yüksek düzeyde
34 Güçlü bir imaj yaratabilmektedir 404 4,57 3,06
2 Yönetici makamlar kadar bireyler ve gruplar arası iletişimin önemli olduğunu bilir
404 4,50 0,75
3 Okul iklimini çalışanların uygulamalarına engel olmayacak şekilde oluşturulmasına çalışır
404 4,47 0,75
32 Teşvik edici bir ifade tarzı kullanmaktadır 404 4,46 0,73
17 Güven yaratmaktadır 404 4,45 0,74
18 Jest ve mimiklerini amacına uygun kullanır 404 4,44 0,70
23 Yapılacak görevlerin gerekçeleri hakkında bilgi verir 404 4,43 0,77
31 Düşüncelerini açıkça belirtmektedir 404 4,43 0,78
14 Çalışanların okulla ilgili şikayetlerine gereken önemi verir 404 4,43 0,79
4 Bilgi ve deneyimlerini çalışanlarıyla paylaşır 404 4,42 0,83
25 Personelle ilişkilerinde içten davranmaktadır 404 4,42 0,78
8 İşbirliği içinde çalışma ortamı yaratmaktadır 404 4,41 0,83
9 Formal ve informal iletişime önem verir 403 4,39 0,78
15 Ortak amaç ve biz duygusu oluşturmada yeterlidir 403 4,38 0,82
13 Sık aralıklarla bütün personelle iletişim kurar 404 4,37 0,80
12 Personelle sorumluluğu paylaşır 404 4,37 0,76
1 Yönetici sempatiktir 404 4,37 0,83
30 Demokratik ve moral etik otoriteyi benimser 403 4,36 0,81
16 Çalışanlarıyla ilişkilerinde yargılayıcı tavır takınmaz 404 4,35 0,86
11 İletişimi örgüt amaçlarına ulaşmada bir araç olarak kullanabilir 402 4,34 0,79
576
10 Personeli problem çözme sürecine katmaktadır 404 4,34 0,82
26 Okul yönetiminde hiyerarşik yapıya bağlı kalır 403 4,34 0,82
7 Motivasyonu yüksek olan personeli yönlendirir 404 4,33 0,85
24 Her şeyde ve her zaman açık davranır 404 4,32 0,83
33 İletişim engellerini giderici önlemler alabilmektedir 404 4,32 0,80
29 Bireylere ve gruplara destek sağlamada itirazları ciddiye alır 403 4,32 0,79
20 İletişimi önce başlatmaya çalışandır 404 4,31 0,79
5 Karar alma sürecinde çalışanların görüşlerine önem verir 404 4,31 0,89
27 Çalışanlarla olumlu bir şekilde tartışabilmektedir 404 4,31 0,80
22 Kişisel duygularını işin dışında tutabilir 403 4,26 0,87
21 En olumsuz durumlarda hoşgörülüdür 404 4,22 0,90
6 Eleştirilere açıktır 404 4,20 0,97 Yüksek düzeyde 28 Çalışanlar arasında ast-üst ilişkilerini belirgin olarak tanımlar 403 4,15 0,86
Tablo 1’e göre devlet anaokulu, ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenler kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin en fazla katılım gösterdikleri “Karşısındakinin sözlerini kesmeden dinler” ölçek maddesine (x=4,57) aritmetik ortalama ile “çok yüksek düzeyde” olarak görüş bildirirken; en az katılım gösterdikleri “Çalışanlar arasında ast-üst ilişkilerini belirgin olarak tanımlar” ölçek maddesine (x= 4,15) ortalama ile “yüksek düzeyde” olarak görüş bildirmiştir. Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşlerinde cinsiyete, yaşa, branşa, mesleki kıdeme ve eğitim düzeyine göre anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır.
TARTIŞMA ve ÖNERİLER
Araştırma bulgusuna göre devlet anaokulu, ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenler kadın okul yöneticilerin iletişim becerilerine “çok yüksek düzeyde” sahip olduğunu belirtmektedir. Araştırma bulgusu, öğretmenlerin kadınların da içinde bulunduğu okul yöneticilerinin iletişim becerilerine “çok yüksek” ve “yüksek” düzeyde sahip olduğunu belirttiği araştırma bulgularıyla (Açıkel, 2010; Doğan vd., 2014; Fidan & Küçükali, 2014; Memduhoğlu, 2015; Doğan vd., 2016) örtüşmekte; yeterli düzeyde bulmayan ve geliştirilmesi gerektiğini ifade eden araştırma bulgularıyla (Ada vd., 2015; Kurt, 2015; Kaymak & Keskinkılıç Kara, 2016) örtüşmemektedir. Devlet anaokulu, ilkokulu ve ortaokullarında görev yapan öğretmenlerin kadın yöneticilerin iletişim becerilerine ilişkin görüşlerinde cinsiyete, yaşa, branşa, mesleki kıdeme ve eğitim düzeyine göre anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır. Araştırma bulgusu, kadınların da içinde bulunduğu okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmen görüşlerinin mesleki kıdeme, eğitim düzeyine göre farklılaşmadığını belirten araştırma bulgularıyla (Kurt, 2015; Memduhoğlu, 2015) örtüşmekte; cinsiyete, branşa, mesleki kıdeme, yaşa, eğitim düzeyine göre farklılaştığını belirten araştırma bulgularıyla (Önsal, 2012; Doğan vd., 2016) örtüşmemektedir. Araştırmanın bulgularına göre şunlar önerilebilir: (i) Araştırmada devlet anaokulu, ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenler kadın okul yöneticilerini iletişim becerilerini yeterli görmektedir. Okul müdürlerinin değişen ve gelişen okul şartlarına etkili cevap verebilmesi için, iletişim becerilerini sürekli geliştirilebilmesi teşvik edilmeli, ortam ve olanak sağlanmalıdır. (ii) Araştırmada devlet anaokulu,
577
ilkokul ve ortaokullarında görev yapan öğretmenler, kadın okul yöneticilerinin hem informal hem de formal iletişime çok yüksek düzeyde önem verdiğini belirtmiştir. Değere dayalı okullarda informal iletişim daha önemli olduğundan, kadın okul yöneticileri informal iletişim becerilerini daha fazla işe koşabilmelidir. Kadın okul yöneticileri, okulda iletişimde bulundukları insanları bir birey olarak kabul edebilmeli, onlarla sağlıklı ve etkili bir iletişim kurabilmeli ve gerektiğinde problemlerinin çözümünde yardımcı olabilmelidir.
KAYNAKÇA
Açıkalın, A. & Turan, S. (2015). Bir anlam köprüsü inşa etme aracı olarak okullarda etkili iletişim. 2. Baskı, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Açıkel, G. (2010). Ortaöğretim kurumlarında yönetici öğretmen iletişimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Ada, Ş., Çelik, Z., Küçükali, R. & Manafzadehtabriz, S. (2015). Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin yönetici ve
öğretmenlerin algılama düzeyleri (Erzurum ili örneği). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 101-114.
Akduman, G., Karahan, G. & Solmaz, M. S. (2018). İletişim becerileri üstünde empati ve psikolojik sağlamlığın etkisi: Sivil
havacılık kabin hizmetleri ve deniz ulaştırma işletme mühendisliği öğrencileriyle karşılaştırmalı bir araştırma. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(4), 765-775. DOI: 10.29106/fesa.494713.
Arıcan, K. (2005). İlköğretim okullarında sınıf içi iletişimde rol oynayan öğretmen davranışları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Aydoğan, İ., & Kaşkaya, A. (2010). İlköğretim okulu yöneticilerinin iletişim becerilerinin yönetici ve öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(1), 1-16. Aziz, A.(2013). İletişime giriş. 5. Baskı, İstanbul, Hiperlink Yayınları. Cansoy, R. (2018). Uluslararası çerçevelere göre 21.yüzyıl becerileri ve eğitim sisteminde kazandırılması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(4), 3113-3134. Celep, C. (1992). İlkokullarda yönetici öğretmen iletişimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 301-316. Çalışkan, N. & Dağıstan, A. (2018). İletişim becerileri üzerine bir araştırma “öğretmen adaylarının kalıplaşmış düşünce eğilimleri”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 122-133. Çalışkan, N., Karadağ, E., & Çalışkan, F. (2006). Eğitim, iletişim ve öğretmenin beden dili. Ankara: Kök Yayınları. Çelik, Ç. (2007). İlköğretim okulu müdürler iletişim becerileri ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep. Çetinkanat, C. (1996). İnsan ilişkilerinde etkili iletişim. Çağdaş Eğitim Dergisi, 21(223), 18-20. Doğan, S., Uğurlu, C. T., Yıldırım, T. & Karabulut, E. (2014). Okul yöneticileri ve öğretmenler arasındaki iletişim sürecinin öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Turkish Journal of Education, 3(1), 34-47. Doğan, S., Çetin, Ş. & Koşak, O. (2016). Okul yöneticilerinin iletişim becerilerine ilişkin öğretmenlerin algı ve görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 9(1), 57-84. DOI: http://dx.doi.org/10.5578/keg.9594. Elekoğlu, F. & Demirdağ, S. (2020). Okul müdürlerinin 21. yüzyıl becerileri, iletişim becerileri ve liderlik stillerinin öğretmen algılarına göre incelenmesi. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 8, 101-117. Eroğlu, E. (2013). Etkili iletişim ve doğru anlamak. Editörler: Erhan Eroğlu & A. Haluk Yüksel, Etkili iletişim teknikleri içinde (ss. 2-18). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Fidan, M. & Küçükali, R. (2014). İlköğretim kurumlarında yöneticilerin iletişim becerileri ve örgütsel değerler. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(1), 317-334. Gürgen, H. (1997). Örgütlerde iletişim kalitesi. İstanbul: Der Yayınları.
578
Karagöz, Y. & Kösterelioğlu, İ. (2008). İletişim becerileri değerlendirme ölçeğinin faktör analizi metodu ile geliştirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 81-98. Karasar, N. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık. Kaymak, M. S. & Keskinkılıç Kara, S. B. (2016). Okul yöneticilerinin iletişim becerileri ile çatışmayı yönetme stratejileri arasındaki ilişki. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(12), 349-364. Korkut, F. (1996). İletişim becerilerini değerlendirme ölçeğinin geliştirilmesi: Güvenirlik ve geçerlik çalışmaları. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(7), 18-23. Korkut, F. (2005). Yetişkinlere yönelik iletişim becerileri eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 143- 149. Korkut Owen F. & Bugay, A. (2014). İletişim becerileri ölçeği’nin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 51- 64. Kurt, S. (2015). Okul öncesi eğitim kurumu yöneticilerinin iletişim becerileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale. Memduhoğlu, H. B. (2015). Öğretmen ve yönetici algılarına göre ilköğretim okulu yöneticilerinin iletişim becerileri. Eğitim ve Bilim, 40(177), 271-284. Milli, M. S. & Yağcı, U. (2017). Öğretmen adaylarının iletişim becerilerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 286-298. Okçu, V., Doğan, E. & Dayanan, İ. (2016). İlk ve ortaokul öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin iletişim
becerileri ile çatışma yönetim stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 22(2), 217-244. DOI: 10.14527/kuey.
Önsal, A. (2012). Okul müdürlerinin iletişim becerileri ile okul kültürü arasındaki ilişki (İstanbul ili Anadolu yakası örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Öztekin, H. (2016). Zor insanlar ile anlaşmak: Karşımıza kim çıkarsa çıksın anlaşmak zorundayız. Antalya: Nokta e Kitap. Şahin, A. E. (2000). İlköğretim okulu müdürlerinin yeterlikleri, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 2, 243-260. Şahin, A. (2010). İlköğretim okulu yöneticilerinin kişiler arası iletişim becerileri ve çatışma yönetimi stratejileri arasındaki ilişki. Milli Eğitim Dergisi, 188, 125-143. Uzun, T. & Ayık, A. (2016). Okul müdürlerinin iletişim becerileri ile öğretmenlerin genel ve örgütsel sinizm tutumları arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 672-688. Yalçın, S. (2018). 21. yüzyıl becerileri ve bu becerilerin ölçülmesinde kullanılan araçlar ve yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 51(1), 183-201. DOI:10.30964/auebfd.405860.
579
KÜLTÜREL LİDERLİK VE ÖRGÜTSEL BAĞLILIK
Selma ÜNAL
Özet: Bu çalışmanın amacı, kültürel liderlik ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkinin literatür taraması
yapılarak ortaya konulmasıdır. Örgütlerdeki bağlılığın artırılması açısından kültürel liderliğin etkisi, literatür
taraması yoluyla belirlenmek istenmektedir. Kültürel liderliğin uyum, özdeşleşme, içselleştirme yoluyla
örgütsel bağlılığı sağladığı az sayıda da olsa alan araştırmalarında ifade edilmiştir. Geçmiş yıllarda yurt
içinde ve yurt dışında az sayıda ve dar alanlarda yapılmış araştırmalardan çıkarılan sonuçlara göre kültürel
liderlik ve örgütsel bağlılık arasında pozitif yönde ilişki olduğu anlaşılmaktadır. Literatür incelemesiyle elde
edilen sonuçlara göre örgütsel bağlılığın sağlanmasında kültürel liderliğin etkisinin önemi anlaşılmakta ve
örgütsel başarı için kullanılmasının yararlı olacağı önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Liderlik, Kültürel Liderlik, Örgütsel Bağlılık
GİRİŞ
Liderlik, günümüzde önemli bir kavramdır. Literatürde liderlik kavramını açıklayan yüzlerce tanım
bulunmaktadır. (Baloğlu ve Karadağ, 2009: 168). Liderlik; yönlendirme, yol gösterme, öncülük etme gibi
anlamlar ifade etmektedir.
Liderlik, grup tarafından seçilen kişiye, yine grup tarafından verilen bir niteliktir. Lider ise grubun
yaşantılarını değerlendirip düzenleyen ve bu yaşantılar yoluyla grubun gücünden yararlanan kimsedir
(Bursalıoğlu, 2005: 204-206). Liderlik; görüşleri, eylemleri ve eğilimleri etkileme, yönlendirme ve
yönetmedir (akt. Çelik, 2000: 50; Bennis&Naus, 1985: 6 3 ).
Liderlikle ilgili tanımlar incelendiğinde dört unsur ortaya konulur: Birincisi amaçtır. İnsanların bir
grup oluşturabilmeleri için ortak amaçların, olması gerekir. İkincisi liderdir. Grup üyeleri amaçları
gerçekleştirecek bir liderin çevresinde toplanırlar. Üçüncüsü ise izleyenlerdir. Grup üyeleri, liderin
kendilerine yaptığı etkiyi benimsediklerinde, liderin izleyenleri olurlar. Dördüncüsü ise ortamdır. Liderlik,
ancak kümenin amaçlarını gerçekleştireceği ortam elverişli olduğunda ortaya çıkar (Başaran, 2004: 74).
Liderlik, özelliklerine göre çeşitlendirilmiş ve 1980’li yıllarda örgüt kültürü üzerine yapılan
araştırmalarda “kültürel liderlik“ kavramı ortaya çıkmıştır. Kültürel lider, kültürel değerlerin bekçiliğini
yapar, önemli kültürel anlamları açıklar(akt. Çelik, 2000: 51; Sergiovanni&Starratt, 1988: 197). Kültürel
liderlik, etkili bir örgüt kültürü oluşturma ve geliştirmeyi temel alan liderlik biçimi olarak tanımlanabilir
(Çelik, 2008: 90). Kültürel liderlik; örgütte kültürel değerler oluşturma, geliştirme, koruma ve kültürel
anlam çıkarma sürecini içeren bir iklim yapısında kilit değerleri örgüt ortamında canlı tutarak örgütsel
misyonu bu yolla getirmeyi amaçlamaktadır (akt. Baloğlu ve Karadağ: 170; Sergiovanni&Starratt, 1988).
Kültürel lider, örgüt kültürüne yeni değer ve semboller katarak yeni gelenekler oluşturur. Etkili kültürel
580
liderler örgütün iç çevresinde olduğu kadar dış çevresindeki gelişmelerden de haberdar olan liderdir (Çelik,
2000: 69).
Örgüt kültürü, çalışanların davranışlarını ve örgütün genel görüntüsünü şekillendiren, semboller
yardımıyla öğrenilen ve diğer çalışanlara aktarılabilen, değişebilen nitelikteki değer, düşünce ve
normlardan oluşan bütünsel bir sistemdir (Ataman, 2002 akt. Gülava, 2012:3). Örgüt kültürünün unsurları,
genelde literatürde yer alan; inançlar, değerler, normlar, dil, semboller ve törenler, mitler ve öyküler,
kahramanlar ile ideoloji başlıkları altında toplanabilmektedir. Bursalıoğlu’na (2000a) göre örgüt bir yapıdır.
Bu yapının iyi kurulabilmesi, iyi bir modele dayanmasıyla olanaklıdır. Başka bir deyişle örgüt, üyeleri
arasındaki ilişkinin bir örgüsüdür.
Becker (1960)’a göre örgütsel bağlılık, bireyin yan fayda sağlayarak ilgi alanları ile tutarlı aktiviteleri
birbirine bağlaması ile olgunlaşır. Yan fayda, çalışanların bakış açısında değerli olan herhangi bir şey olabilir.
Emekli aylığı, kıdem, tatil, para ve örgütsel arkadaşlık gibi ( Bozkurt, 2007:13).
Örgütsel bağlılık, çalışanın psikolojik bir sözleşmeyle işe girmesiyle başlar ve örgütte, örgütün
değer, norm ve amaçlarına ilişkin daha fazla bilgi edinmesiyle; bireyin kendi amaçları ile örgütün amaçları
arasında benzerlikler bulması ve örgütün amaçlarını içselleştirmesiyle gelişir (Karaca, 2001:49). İş görenin
çalıştığı örgüt ile bir kimlik birliğine giderek oluşturduğu güç birliğidir (Gül, 2002:38).
Örgütsel bağlılık, bireyin örgütle özdeşleşmesi ve ona katılmasının göreceli gücüdür. Örgütsel
bağlılığın üç faktörle karakterize edildiği görülmektedir (Balcı, 2003:27): Örgütün amaç ve değerlerine güçlü
bir inanç ve kabul gösterme, örgüt adına anlamlı çaba göstermeye isteklilik, örgütte üyeliğin
sürdürülmesine dair güçlü bir arzu duymadır. Örgütsel bağlılığı bireysel ve örgütsel faktörler
etkilemektedir. Meyer ve Allen’e(1990; akt. Gülava vd., 2012:) göre örgütsel faktörler duygusal bağlılığı
etkileyen önemli faktörlerdir.
Örgüt kültürü ve örgütsel bağlılık, hem örgütler hem de çalışanlar için önemlidir. Balay’a göre
(2000:98) örgüt kültürü çalışanların öncelikleri ile örgütün hedefleri arasında bir köprü işlevi görerek
örgütsel bağlılığı etkiler. Çalışanların örgüte duydukları güçlü bağlılık, aynı zamanda güçlü bir örgüt
kültürünün göstergesidir (Demirgil, 2008:60). Örgüt kültürü, çalışanlar arasında ortak değerler ve inançlar
oluşmasına yardımcı olur. Örgüt kültürü "sosyal bir yapıştırıcıdır" (Karaca, 2001:65-67).
Kültürel liderlik ve örgütsel bağlılıkla ilgili literatürde çalışma az ve sınırlıdır. Kültürel liderlik ayrı,
örgütsel bağlılık genel olarak ayrı ayrı incelenmiş ve araştırmalar yapılmıştır. Her ikisi de örgüt başarısını ve
faydasını sağlamaktadır. Kültürel liderlik ve örgütsel bağlılık adıyla genel bir çalışma şeklinde değil de daha
dar kapsamlı, küçük örgütlere ve değişik iş alanlarına dair çalışmalar az sayıda da olsa mevcuttur. Bu
çalışmaların sonucu da kültürel liderliğin örgütsel bağlılık için önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
AMAÇ
Araştırmada, “Kültürel liderlikle örgütsel bağlılık düzeyi artırılabilir mi? Kültürel liderlik ve örgütsel
bağlılık ile ilgili literatürde yeterli çalışma var mıdır? Eğitim yöneticiliğinde örgütsel bağlılık ve örgütsel
başarı için kültürel liderlik kullanılmalı mıdır?” Sorularının cevabı aranmıştır.
YÖNTEM
Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Çalışma, araştırma konusu ile ilgili literatürün
taranmasına dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Literatür taraması, araştırma problemi ile bilginin, literatürün
özeti, sentezi ve incelenmesidir. Mesleki dergiler, raporlar, bilimsel kitap ve monografiler, çeşitli
dokümanlar, tezler literatür taraması yapılırken kaynak olarak kullanılır (Balcı, 2015, s. 75).
581
BULGULAR (Konu İle İlgili Araştırmalar)
Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar
Konu ile ilgili yapılan araştırmalar incelenerek özetle sırasıyla aşağıda verilmiştir:
Bektaş vd. (2014) "Öğretmen Algılarına Göre Okul Müdürlerinin Liderlik Stilleriyle Öğretmenlerin
Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi" adlı çalışmada rastgele örnekleme yöntemi ile
belirlenen 296 öğretmenden seçilmiş ve veriler toplanarak değerlendirilmiştir. Bulgular sonucunda liderlik
stilleri ile örgütsel bağlılık arasında anlamlı ilişki olduğunu ortaya çıkmıştır.
Acar (2013) "Farklı Örgüt Kültürü Tipleri ve Liderlik Tarzları ile Örgütsel Bağlılık Arasındaki
İlişki:Lojistik İşletmelerinde Bir Araştırma" adlı çalışmasında amaç, örgütsel davranış araştırmalarında ihmal
edilmiş bulunan lojistik sektöründeki işletmelerde çalışanların örgütsel bağlılıklarının sağlanmasında farklı
örgüt kültürü tipleri ile liderlik tarzlarının etkilerini ortaya koymaktır. Bu maksatla 39 lojistik işletmesinden
elde edilen 448 anket analiz edilmiştir. Analiz sonuçları liderlik tarzları ve örgüt kültürünün bazı
boyutlarının örgütsel bağlılık üzerindeki pozitif etkilerini ortaya koymaktadır.
Şağban (2012) tarafından yapılan tez çalışmasında okul müdürlerinin kültürel liderlik rollerinin,
öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeyi üzerine etkisini incelenmiştir. Ayrıca çalışmada cinsiyet, görev,
hizmet yılı, eğitim durumu ve okul türü değişkenlerinin, katılımcıların örgütsel bağlılık düzeyi ve kültürel
liderlikle ilgili görüşlerine etkisi incelenmiştir. Örneklem olarak Afyonkarahisar Milli Eğitim Müdürlüğü’ne
bağlı ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarındaki okul müdürleri, okul müdür yardımcıları ve öğretmenler ele
alınmıştır. Araştırma sonucunda öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeyinin artırılmasında okul yöneticisinin
kültürel liderlik rollerinin etkili olduğu görülmektedir. Yani kültürel liderlikle örgütsel bağlılık arasında
pozitif bir ilişki bulunmuştur.
Göksel vd. (2012) "Lider-Üye Etkileşimi Düzeyinin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi" adlı makalede
liderlik stilini kullanmayıp, her bir astı için ayrı bir ilişki stili geliştirdiğini belirtmektedir. Ankara ilinde
bulunan Gazi Üniversitesi Hastanesinde çalışan tüm başhemşirelere ulaşılarak ileri sürülen hipotezler
doğrusal regresyon modelleri ile test edilmiştir. Lider-üye etkileşimi düzeyinin örgütsel bağlılığı pozitif
olarak etkilediğini çalışma göstermektedir.
Erkmen vd. (2011) "Örgüt Kültürü ve Örgütsel Bağlılık İlişkisinin İncelenmesine Yönelik Bir
Araştırma" adlı çalışmasında çalışanların örgüt kültürü ve boyutlarına yönelik algılamaları ile örgütsel
bağlılıkları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırmada sağlık ve telekomünikasyon sektörlerindeki
çalışanlara yönelik uygulanan anket sonucunda, çalışanların örgüt kültürü ile örgütsel bağlılıkları arasında
pozitif yönde ve orta düzeyde bir ilişki olduğu anlaşılmıştır. Çalışanların demografik özelliklerine göre; örgüt
kültürü ve örgütsel bağlılık değişkenlerinin herhangi bir farklılık göstermediği anlaşılmıştır.
Uygur vd. (2011) İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerini gerçekleştirme
Düzeyleri İle Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişki" adlı makalede araştırma sonucu ulaşılan
bulgulara göre, ilköğretim okulu yöneticilerinin kültürel liderlik rollerini gerçekleştirme düzeyleri ile
öğretmenlerin örgütsel bağlılığının uyum, özdeşleşme ve içselleştirme alt boyutlarına ilişkin öğretmenlerin
algıları arasında anlamlı bir ilişkinin bulunduğu belirlenmiştir.
Sönmez (2008) yaptığı araştırmada ortaöğretim okulu yöneticilerinin kültürel liderlik rollerinin
değişime olan direnci üzerine çalışmış ve İstanbul ili Anadolu yakasındaki bazı ilçelerde uygulanan anket
582
sonucunda elde edilen bulgular, okul yöneticilerin öğretmenlere göre değişime daha yatkın olduğu ve daha
pozitif duygular içinde olduğu ortaya çıkmıştır.
Değirmenci (2006) yaptığı çalışmada lise yöneticilerinin kültürel liderlik rollerinin, öğretmenlerin iş
doyumuna etkisini kıdem, branş, cinsiyet, okul kurumu, öğrenim durumu, yaş değişkenleri açısından
araştırmıştır. Yöneticilerin kültürel liderlik rollerini gerçekleştirme düzeylerine ilişkin öğretmen görüşlerini
yaş faktörü etkilerken; kıdem, branş, öğrenim durumu faktörlerinin etkilemediği belirlenmiştir. Sonuç
olarak okul liderlerinin kültürel liderlik rollerini gerçekleştirme düzeyleri ile öğretmen iş doyumuna ilişkin
görüşler arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu anlaşılmıştır.
Sezer (2005) “İlköğretim Okulu Müdürlerinin Sergiledikleri Liderlik Stillerinin Öğretmenlerin
Örgütsel Bağlılığına Etkisi” adlı araştırmasının sonuçlarına göre öğretmenler okula en fazla içselleştirme
boyutu ile bağlanmıştır. İlköğretim okulu müdürlerinin sergiledikleri dönüşümcü liderlik ile örgütsel
bağlılığın “özdeşleşme” ve “içselleştirme” alt boyutlarında anlamlı ilişkiler bulunmuştur.
Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar
Liderlik, kültürel liderlik, örgütsel bağlılıkla ilgili çeşitli çalışmalar incelenmiş ve konumuza en uygun
olanlar kısaca özetlenerek aktarılmıştır.
Shirbagi,(2007;akt.Sağban,2011:84) “Örgütsel Bağlılığın Liderlik Teorileri Çerçevesinde
İncelenmesi” adlı çalışmada fakülte başkanları ve fakülte çalışanları arasında liderlik davranışlarıyla beraber
örgütsel bağlılık üzerine bir araştırma yapılmış ve İran - Hindistan yüksek öğretim kurumlarında
uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre her iki ülkede liderlik davranışları neredeyse aynı iken,
çalışanlarda farklı örgütsel bağlılık düzeyleri ortaya çıkmıştır. Araştırmada farklı liderlik davranışları ile
örgütsel bağlılık arasında anlamlı bir ilişki görülmekte ve örgütsel bağlılığın fakültelere göre değişiklik
gösterdiği belirtilmektedir.
Lok (1999; Akt. Yıldırım, 2001: 156) “Örgütsel Kültürün, Alt Kültürün, Liderlik Biçiminin ve İş
Doyumunun Örgütsel Bağlılığa Etkisi” adında bir araştırma yapmış ve araştırmada örgütsel alt kültürlerin,
örgütsel bağlılık üzerinde örgütsel kültürden daha etkili olduğu belirlenmiştir. Destekleyici ve yenilikçi alt
kültürlerin olumlu yönde, bürokratik alt kültürlerin olumsuz yönde örgütsel bağlılığı etkilediği
belirlenmiştir. Çalışmada liderlik biçimlerinin de örgütsel bağlılık üzerinde önemli etkiye sahip olduğu
ortaya çıkmıştır. İş doyumunun etkileşim, uzmanlık boyutunda önemli bir faktör olduğu belirlenmiştir.
Everett(1992; Akt. Balay, 2000: 105) tarafından yapılan okul, öğretmen ve yönetici liderin bir işlevi
olarak öğretmenlerin tutumsal bağlılığı konusundaki araştırma, öğretmenlerin, okullarına ve öğretime olan
tutumsal bağlılıklarını ölçmeyi amaçlamış ve araştırma sonuçları, yöneticilerin, öğretmenin okula ve
öğretime bağlılığını sağlamada önemli bir faktör olarak algılandığını, örgütsel bağlılık çalışmasında liderliğin
etkili bir değişken olduğunu göstermiştir.
TARTIŞMA (Sonuç Ve Öneriler)
Sonuçlar
Gerek ülkemizde yapılan, gerekse diğer dünya ülkelerinde yapılan liderlik, kültürel liderlik, örgütsel
bağlılıkla ilgili çalışmaların genel sonucu olarak kültürel liderlik ve örgütsel bağlılık arasında pozitif yönde
sonuçlar ortaya çıkmış olduğu literatür taraması sonucunda görülmektedir. Bu sonuçlardan hareketle
diyebiliriz ki kültürel liderlik örgütsel bağlılık için önemli bir etkendir. Ancak kültürel liderlik ve örgütsel
583
bağlılık adıyla çalışma sayısı çok az ve alan olarak da yeteri kadar geniş kitle ve örgütleri kapsamamaktadır.
Araştırmalar ya örgütsel bağlılığı ya da liderlik özelliklerini ayrı ele almışlar ve de çok az çalışmada her ikisi
birlikte ele alınarak ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Literatürde bu araştırma sonuçları birbiriyle
örtüşmektedir ve kültürel liderliğin örgütsel bağlılığı artırdığı şeklindedir. Konu hakkında çalışma sayısı az
olsa da elde edilen sonuçlar birbirini desteklemektedir.
Gelişen dünyanın insanlara kazandırdığı önemli şeylerin başında kültür ve kültür değişimi geldiğine ve
hayatın kendisi kültürden oluştuğuna göre kültürü yönetebilmek ve geliştirebilmek, örgütsel bağlılık,
başarı, fayda için kullanmak liderlik açısından önemlidir. Günümüzde örgüt kültürü, örgüt iklimi, kültürel
liderliği önemli kılmaktadır. Lider, kültürü yönetebildiği, yeni kültür yaratabildiği ve örgütsel bağlılığı
sağlayabildiği kadar başarılıdır. Özellikle örgütsel bağlılık verimli ve mutlu örgüt iklimi için önemlidir.
Mademki kültürel liderlik, örgütsel bağlılık için önemlidir o zaman kültürel liderliği başarıyla sergileyecek
yönetici liderler yetiştirilmelidir. Örgütlerin daha başarılı olabilmesi için iyi eğitilmiş, profesyonel ve kültürel
liderlik rollerini sergileyebilen lider yöneticilere ihtiyaç olduğu yerli ve yabancı yazında yapılan incelemeleri
ve sonuçlarıyla anlaşılmaktadır.
Öneriler
Kültürel liderlik ve örgütsel bağlılık konusunda hizmet içi çalışmalar yöneticilere verilerek konunun
bilincine varılması ve daha etkin kullanılması sağlanabilir. Kültürel liderlik konusunda başarılı uygulamalar
öne çıkarılarak örnek alınması sağlanabilir. Yönetici yetiştirmede kültürel liderlik konularına yer verilebilir.
Yöneticiler seçilirken kültürel liderlik konusunda yeterlilikleri de ölçülerek değerlendirme yapılabilir.
Kültürel liderlik rolünü başarıyla sergileyen yöneticiler daha üst pozisyonlarda değerlendirilebilir. Okul
yöneticilerinin kültürel liderlik rolleri ile okul başarısı arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar yapılabilir. Diğer
liderlik çeşitleriyle kültürel liderlik arasında karşılaştırma yapılabilir. Yöneticilerin kültürel liderlik rolleriyle
çalışanların örgütsel başarısı arasındaki ilişkiyi ölçen çalışmalar yapılabilir.
Kaynakça
Acar, A.Z. (2013). Farklı Örgüt Kültürü Tipleri ve Liderlik Tarzları ile Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki:Lojistik
İşletmelerinde Bir Araştırma, İşletme Araştırmaları Dergisi, C:3 s:2 , 4-28.
Açıkalın, A. (1998). Teknik ve Toplumsal Yönleriyle Okul Yöneticiliği. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Altınbaş, B. (2008) Örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık arasındaki ilişki ve bir uygulama, yayınlanmamış yüksek
lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sos. Bil. Ens. İstanbul.
Aslan, Ş. (2008). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ile Örgütsel Bağlılık ve Mesleğe Bağlılık Arasındaki İlişkilerin
İncelenmesi, Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, C:15 S:2.
Aydın, M. (2000). Eğitim Yönetimi. Ankara: Hatipoğlu Yayınevi.
Balay, R. (2000) Yönetici ve Öğretmenlerle Örgütsel Bağlılık. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Balcı, A. (2003). Örgütsel Sosyalleşme Kuram Strateji ve Taktikler, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Baloğlu, N. Karadağ,E. (2009) Ruhsal Liderlik Üzerine Teorik Bir Çözümleme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi,
C:15, S: 58, 165-190.
Başaran, E. B. (1996). Eğitim Yönetimi. Ankara: Yargıcı Matbaası.
Başaran, İ.E., (2000). Örgütsel davranış: insanın üretim gücü, Ankara: Feryal Matbaası.
Başaran, İ. E. (2004). Yönetimde İnsan İlişkileri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
584
Bektaş, F.,Çoğaltay, N., Sökmen, Y. (2014). Öğretmen Algılarına Göre Okul Müdürlerinin Liderlik Stilleriyle
Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi, Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi.
Boylu, Y., Pelit, E., Güçer, E.(2007). Akademisyenlerin Örgütsel Bağlılık Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma, Finans Politik
ve Ekonomik Yorumlar, 44(511).
Bozkurt, F. (2007). Denizcilik sektöründe çalışan gemi adamlarının demografik özellikleri ile örgütsel bağlılık, örgütsel
vatandaşlık davranışı ve algılanan örgütsel destek düzeyi arasındaki ilişkiyi 23
incelemeye yönelik bir araştırma, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Ünv. Sos.Bil.Ens., Manisa.
Buluç, B. (2009). İlköğretim Okullarında Bürokratik Okul Yapısı ile Okul Müdürlerinin Liderlik Stilleri Arasındaki İlişki,
Eğitim ve Bilim, .34, 152.
Bursalıoğlu, Z. (2000a). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Bursalıoğlu, Z. (2000b). Eğitimde Yönetimi Anlamak Sistemi Çözümleme, Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Bursalıoğlu, Z. (2005). Okul Yönetimde Yeni Yapı ve Davranış (13. Baskı.). Ankara: Pegem Yayıncılık.
Cemaloğlu, N. (2007). Okul Yöneticilerinin Liderlik Stillerinin Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi, Türk Eğitim
Bilimleri Dergisi, 73-112.
Çakır, A. (2007). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılık Düzeyleri ve Okul Kültürü Algıları
Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Çelik, V. (2000). Eğitimsel Liderlik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Çelik, V. (2008). Yönetim ve Liderlik Kuramları, V. Çelik (Editör). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Ankara: Pegem A
Akademi. (s.90).
Çetin, M. (2004). Örgüt Kültürü ve Örgütsel Bağlılık. Ankara: Nobel Yayınları.
Değirmenci, S. (2006). Lise Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerinin Öğretmenlerin İş Doyumuna Etkisi
yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
Demirgil, A. (2008). İşletmelerde Mobbing Uygulamaları İle Örgütsel Bağlılık İlişkisinin İncelenmesine Yönelik Bir
Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sos. Bil. Ens., İstanbul.
Demir, N., (2007). Örgüt Kültürü ve İş Tatmini, İstanbul:Türkmen Kitabevi.
Doğan, S., Kılıç, S. (2007). Örgütsel bağlılığın sağlanmasında personel güçlendirmenin yeri, Erciyes Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Temmuz -Aralık, Sayı: 29.
Doğan, A. (2008). İlköğretim Kurumlarında Örgütsel Adaletin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Fırat
Üniversitesi, Elazığ.
Durgun, S.,(2006). Örgüt kültürü ve örgütsel iletişim, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim fakültesi Dergisi, C: 3, S: 2, s.112-
132.
Erdaş, Y. (2009). Denizli İl Merkezinde Çalışan İlköğretim Öğretmenlerinin Örgütsel Bağlılık Düzeyleri. Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Eren, E., (2001). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi, Ankara: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Eren, E. (2008). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. İstanbul: Beta Basım.
Erkmen, T., Bozkurt, S. (2011). Örgüt Kültürü ve Örgütsel Bağlılık İlişkisinin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma,
Marmara Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi , C: 31, S: 2, 197-228.
Göksel A.,Aydıntan, B. (2012). Lider-Üye Etkileşimi Düzeyinin Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi, Süleyman Demirel
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:17, S:2, .247-271.
Gül, H., (2002). Örgütsel bağlılık yaklaşımlarının mukayesesi ve değerlendirmesi, Ege Üniversitesi Ege Akademik Bakış
Dergisi, Cilt:2 Sayı:1. 24
Gülova, A.A., Demirsoy, Ö. (2012). Örgüt Kültürü ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Hizmet Sektörü Çalışanları
Üzerinde Ampirik Bir Araştırma, Business andEconomicsResearchJournal, s.49-76.
Güngör, E. (1996). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik (10. Basım). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
585
Güney, S.(2007). Yönetim ve organizasyon, Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
İnce, M. ve Gül, H. (2005). Yönetimde Yeni Bir Paradigma. Örgütsel Bağlılık, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
Karaca, B. S. (2001). İş tatmininin örgütsel bağlılık üzerindeki etkisi ve bir uygulama, yayınlanmamış yüksek lisans tezi,
Pamukkale Üniversitesi, Sos. Bil. Ens., Denizli.
Karagöz, A. (2008). İlk ve Ortaöğretim Okulu Yöneticilerinin Öğretmenler Tarafından Algılanan Etik Liderlik Rolleri İle
Öğretmenlerin Örgütsel Adanmışlıkları Arasındaki İlişki (Bursa İli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Köse, S., Ünal, A. (2003). Farklı Toplumsal Kültürler, Örgüt Yapıları ve Liderlik Davranışları, İzmir: Güven Kitabevi.
Mercan, M. (2006). Öğretmenlerde Örgütsel Bağlılık Örgütsel Yabancılaşma ve Örgütsel Vatandaşlık. Yüksek Lisans
Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Özcan, O. (2008). İlköğretim Öğretmenlerinin Örgütsel Özdeşim, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık
Davranışlarının Demografik Özelliklere Göre İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Özdemir, A. (2006). Okul Kültürünün Oluşturulması ve Çevreye Tanıtılmasında Okul Müdürlerinden Beklene ve
Onlarda Gözlemlenen Davranışlar, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Güz, 4, 411-433.
Özkan, Y. (2005). Örgütsel Sosyalleşme Sürecinin Öğretmenlerin Örgüte Bağlılıklarına Etkisi (Ordu İli Örneği).
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Paşa, S. F. (2000). Türkiye Ortamında Liderlik Özellikleri. Aycan Z. (Ed.) Akademisyenler Ve Profesyoneller Bakış
Açısıyla Türkiye’de Yönetim, Liderlik ve İnsan Kaynakları Uygulamaları, (225-242). Ankara: Türk Psikologlar Derneği
Yayınları.
Sabuncuoğlu, Z. Tüz, M., (2005). Örgütsel psikoloji, Bursa: Alfa Aktüel Basım Yayım.
Sağban, Ş. (2011). Okul Müdürlerinin Kültürel Liderlik Rollerinin, Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılık Düzeyi Üzerine Etkisi,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
Samadov, S. (2006). İş Doyumu ve Örgütsel Bağlılık: Özel Sektörde bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül
Üniversitesi, İzmir.
Sezer, F. (2005). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Sergiledikleri Liderlik Stillerinin Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığına
Etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 25
Sezgin, F. (2006). İlköğretim Okulu Öğretmenlerin Bireysel ve Örgütsel Değerlerinin Uyumu, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Sönmez, N. (2008). Orta Öğretim Okulu Yöneticilerin Kültürel Liderlik Rollerinin, Değişime Olan Direnç Üzerindeki
Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Sözer, Z. (2006). Örgüt Kültürünün İş gören motivasyonu ile ilişkisi ve bir uygulama, yayınlanmamış yüksek lisans tezi,
Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Şişman, M. (2002). Öğretim Liderliği. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Tiryaki, T. (2005). Örgütsel Kültürün Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Dumlupınar Üniversitesi,
Kütahya.
Uyguç, N. ve Çımrın, D. (2004). Dokuz Eylül Üniversitesi Araştırma Ve Uygulama Hastanesi Merkez Laboratuarı
Çalışanlarının Örgüte Bağlılıklarını ve İşten 200 Ayrılma Niyetini Etkileyen Faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:19,(11) 91-99.
Uygur, M. Yıldırım, A. (2011). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerini gerçekleştirme Düzeyleri İle
Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişki, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, S: 27,
72-81.
Uygur, M. (2010). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerini gerçekleştirme Düzeyleri İle
Öğretmenlerin Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişki, Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Konya.
586
Yıldırım, B. (2001). Okul Yöneticilerinin Kültürel Liderlik Rollerinin Öğretmenlerin İş Doyumuna ve Meslek Ahlakına
Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Yılmaz, K. (2008). Eğitim Yönetiminde Değerler. Ankara: Pegem Akademi.
Zeren,H.(2007). İlköğretim Okulu Müdürlerinin Dönüşümcü Liderlik Stilleri ile Bu Okullarda Görevli Öğretmenlerin
Örgütsel Bağlılığı Arasındaki İlişki (Ş.urfa Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
587
ÖĞRENME STİLLERİNİN ÖĞRENCİ BAŞARISINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Avni AYTEKİN
Muğla S.K. Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü
e-posta: [email protected]
Çağdaş eğitim anlayışı, öğrenme-öğretme sürecinde her bir bireyin kıymetli ve öğrenmeye açık,
yeterli zekaya sahip olduğunu, tercihlerini yapabilen ve kapasitesi yeterli düzeyde olduğu
felsefesini benimser. Önemli olan öğretmenin, öğrenme sürecindeki etkinlikleri, öğrenme stillerini
kabul ederek tercihleri paralelinde düzenler. Bu paralellik başarıyı, anlayışı ve uyumu
arttırır(Duman, 2015).
İnsanlar öğrenme yetenekleri açısından benzer olsalar da öğrenme tarzları farklılık gösterir. Bu
farklılıklar dikkate alınmadan planlanan eğitim faaliyetlerinden bütün öğrencilerin eşit oranda
yararlanması beklenemez. Öğrencilerin ne tür öğrenme biçimine sahip olduğunun bilinmesi
eğitimde uygun yöntem, strateji, teknik araç-gereç ve materyal seçimine yardımcı olur. Öğrenme
ve öğretmede yeni bilgilerin herkes tarafından aynı hız ve öğrenme türüne sahip olmadığı,
kapasitelerinin farklı olduğunu, uygun öğrenme olanağı sağlandığında öğrenemeyecek bireyin
olmadığını ortaya koymaktadır(Oral, 2014).
Öğrenme biçimi, bireyin kendisini çevreleyen uyarıcıları algılama, işleme, düzenleme ve
anlamlandırma konusundaki tutarlı ve karakteristik bir yaklaşımıdır. Bundan dolayı bireysel
farklılıkların ortaya çıkması ve öğrenmenin biçiminde nitel bir değişken olarak karşımıza
çıkmaktadır. Öğrenme biçimi veya stilleri olarak algıladığımız süreç genel olarak öğrenmeyi
etkilediği ve bazı öğrenme biçimlerinin belirli türdeki öğrenme ürünlerinin kazanılmasını
kolaylaştırdığı bilinmektedir(Şimşek, 2004).
Her öğrencinin bilgiyi alması ve işlemesi sürecinde farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar ile
öğrenme sürecindeki her öğrenci, farklı öğrenme stiline sahiptir. Bazı öğrenciler olgulara, verilere,
odaklanma eğilimindeyken: bazıları da kuramlar ve matematik modellerde daha rahattırlar.
Bazıları daha aktif ve etkileşimli bir şekilde öğrenmeyi tercih eder.
Kavrama, anlaşılır olma ve bunun önemli olması, öğrencide akademik ve psikolojik benlik
anlayışını olumlu düzeyde artırmaktadır. Her bir öğrencinin öğrenme stili kendine özgüdür.
Bundan dolayı hiçbir düşünce biçimi diğerinden üstün görülemez.
İnsanların belli tercihlerle yani kalıtsal özelliklerle doğması, onların bu tercihlerinden dolayı
karşılaştıkları ödül ve tercihlerle şekillenir. Öğretmenler öğrencilerin öğrenme stillerinin farklılığını
dikkate almadan tek tip düşünme biçimini benimseyip diğer düşünme ve öğrenme modellerini
terk etmesi yada ihmal etmesi öğrencilerin var olan zihinsel kapasitelerinin bir kısmını kullanamaz
588
ve atıl durumda bırakma sonucunu ortaya çıkarır(Taşpınar, 2018). Oysaki her beyin eşsizdir ve
tüm bireylerin öğrenme tercihlerinin ön planda olduğu, işitsel, görsel ve kinestatik uyarıcılarla
zenginleştirilmiş yöntemlerin uygulanması gerekir.
Öğrenme sürecinin tüm bireyler için aynı olmadığını, öğrenmeyi yönlendiren fiziksel yapıların
her birey için değişen dirençlerin oluşmasına yol açmaktadır. Dewey'e göre bir birey;konu
düşünen, arzu ve beklentileri olan kendi başına bir bütündür. Bu bağlamda, psikolojik tür ve
stiller değişmez kişilik özellikleri değil sadece kalıcı durumlar olarak düşünülmektedir.
Öğrenme Stili: Bireyin öğrenmeyi nasıl gerçekleştirdiğini, öğrenme çevresi ile nasıl etkileşimde
olduğunu, nasıl tepkiler verdiğini ortaya koyan bireysel nitelikler olarak tanımlanır(Taşpınar,
2018). Öğrenmenin etkili olabilmesi için öğrencilerin nasıl öğrendiklerinin bilinmesi çok önemlidir.
Öğrenme stilleri ile öğrencilerin öğrenmelerinin çeşitliliğini ve farklı öğretim stratejilerinin
kullanılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Öğrenme stili teorisi Carl Jung ile başlar. Carl Jung; İnsanın anlama, karar verme ve etkileşim
sürecinde etki ya da tepkilerdeki önemli farklılıklara dikkat çekmektedir. Öğrenme stilleri
kavramını farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Keefe öğrenme stillerini; Bir öğrencinin nispeten
istikrarlı göstergeleri olan öğrenme çevresini nasıl algıladığı ve bu çevreyle nasıl etkileşim
kurduğunu, nasıl tepkide bulunduğuna hizmet eden, bilişsel, duyuşsal ve fizyolojik özelliklerinin bir
bileşkesi olarak tanımlar.
Dunn ve Dunn(1986)' a Öğrenme stili: Sınıf içinde her bir öğrencinin yeni bir öğrenme
geçekleştirirken veya öğrendiği bir bilgiyi hatırlamaya çalışırken kendine özgü yollar kullanmasıdır.
Diğer bir tanımıda; Öğrencilerin öğrenme ortamlarını nasıl algıladığı ve bu çevreyle nasıl tepki
verdiklerini ortaya koyan bireysel özellikler ve tercihler olarak ta tanımlanabilir. Hooney ve
Mumford ise bireyin öğrenme faaliyetinin türündeki tercihlerini açıklar.
Kolb ise yaşantısal öğrenme modelinde bireyin yeteneklerini kullanmadaki tercihi açıklar. Bir
başka ifade ile Kolb 'e göre öğrenme stili; Bilgiyi algılama ve işleme sürecinde kişisel olarak tercih
edilen yöntemdir. Bu anlamda öğrenme stili bir yönüyle duyusal diğer yönüyle zihinseldir.
Yapılan bu tanımlardan da anlaşılacağı gibi öğrenme stili kavramı; Bireyin öğrenme sürecinde
çevresini nasıl algıladığı, öğrenme çevresi ile nasıl etkileşime girdiği; edindiği bilgileri nasıl işlediği
ve nasıl tepkide bulunduğu ile ilgilidir. Öğrenme stili, bireyin fiziksel ve duyuşsal ihtiyaçlarını
etkileyen, çevresel ve algısal tercihlerin oluşturduğu bir bütündür. Nasıl ki her bireyin kişilik
özellikleri, ihtiyaçları ve tercihleri birbirinden farklı ve kişiye özgü ise öğrenme stilleri de kişiye
özgü özelliklerdir. Ayrıca hiçbirinin birbirinde üstünlüğü de yoktur.
Oral (2014)' e göre öğrencilerin öğrenme stilini bilmenin öğretmene yararları şunlardır.
- Bireylerin öğrenme döngüsündeki güçlü ve zayıf yönlerinin bilinmesini sağlar.
- Zayıf yönlerin geliştirilmesi için önlemler alınmasına olanak sağlar.
- Birlikte çalışmaya en uygun bireylerin bir araya getirilmesine olanak sağlar.
- Sınıflardaki çeşitliliğin gözetilmesine olanak sağlar.
589
-Öğrencilerin başarı, ilgi ve motivasyonlarını olumlu yönde etkileyecek öğrenme ortamlarının ve
eğitim programlarının hazırlanmasına olanak sağlar.
Öğrenme Stilinin Belirlenmesinden ve Bilinmesinden sonra nasıl bir Öğretim
yapılmalıdır?(Duman, 2015)
Yapılan çalışmalardan çıkan sonuçları iki temel eksen etrafında değerlendirebiliriz.
1- Bireysel farklılıklara dayalı öğretim gerçekleştirilmeli
2- Çok yönlü öğrenme modeline dayalı öğretim gerçekleştirilmeli.
Birinci yaklaşıma dayalı olarak, birçok araştırmacının öğrencilerin öğrenme stiline ait temel
öğelerin belirlenmesi ve bu öğelere dönük bireysel farklılıklar için hazırlanacak materyallerle
öğretim yapılması gerektiğini vurgulamaktadır(Dunn ve Dunn, 1992).
Bu bağlamda öğrencilerin başarısını artırmaya çalışılmaktadır.
İkinci yaklaşıma dayalı olarak da Kolb (1984) ve diğer araştırmacılar ise ; Bireylerin farklı
biçimlerde öğrendikleri bilindiğinde, çok yönlü öğretim modellerinin kullanılmasını
önermektedirler.
Öğretim etkinliklerini belirlemede öğretmen, öncelikle öğrencinin bilişsel, duyuşsal, fiziksel ve
sosyal özelliklerinin önemli bir yer tuttuğu gibi, konunun, dersin sınıf ortamının araç gereçlerin,
çevresel faktörlerin etkisini de dikkate alınmalıdır. Öğrencilerin başarıları büyük ölçüde, kendi
öğrenme yollarının farkında olmalarına ve kendi öğrenmelerini yönlendirmelerine bağlıdır. Bu
durum, öğrencilere öğrenme ve çalışma yöntemlerinin temelde, öğretilmesi gerektiğini ortaya
koymaktadır(Senemoğlu, 2002).
Öğrencilerin öğrenme stillerinin belirlenmesi ile elde edilen bilgiler eğitimcilere, yetişkinler için
düzenlenecek öğrenme-öğretme ortamlarında nasıl bir yöntem geliştireceği konusunda yardımcı
olabilir(Akkoyunlu, 1995).
Öğrenme stillerinin en bileneni Kolb'un yaptığı sınıflamadır. Kolb, kişinin öğrenmesini iki eksenin
uçlarındaki dört ayrı tercih noktası ile açıklamaktadır. Kolb tarafından yapılan sınıflamaya göre,
öğrenme stilleri dört grupta toplanmaktadır(Demirel, 2012).
a- Somut Yaşantı ( Concrete experience- CE- feeling); Öğrencilerin bizzat olayların içinde olup,
öğrenmeye katılım sağladığı, sorunlara ve sezgilere dayalı kararlar verir. Bireysel yaşantılar,
iletişim kurma, hislere ve kişilere karşı duyarlılık artar. Hislerin öğrenmeye etkisi ön plandadır.
b- Yansıtıcı Gözlem (reflektive observation-RO- watching); Öğrenciler uygulamalarda yer almak
yerine sezgilerle, kendi düşüncelerini ön planda tutarlar. Karar verme yetilerini ön planda tutarlar.
Olayları ve düşünceleri dikkatlice gözlemleyerek, araştırarak olayları farklı görüş açılarına göre
değerlendirirler. Öğrenmede öncelik izleme ve değerlendirmedir.
c- Soyut Kavramsallaştırma( abstract conceptualization-AC- thinking); Duygulardan çok mantık ve
kavramlar önemlidir. Bilimsel yaklaşım esas alınıp düşünme ve olayların mantıksal analizi yapılarak
harekete geçirilir. Düşünerek öğrenmeyi esas alır.
590
d- Aktif Yaşantı (active experianenttation- AE- doing); Öğrenci olayı izlemek yerine aktif olarak
yapar. Risk alıp problemlerin çözümünde aktif olur. Yaparak öğrenmeyi tercih eder. Uygulama
ağırlıklı etkinlik bazlı ve tartışma ortamlarını kapsayan eğitim durumlarını ön plana alır.
Ayrıca Barch'ın öğrenme stilleri envanteri'ne göre öğrenciler üç grupta toplanmaktadır.
a- Görsel tip öğrenciler; Bakarak öğrenen, yazılı ödevleri daha çok tercih eden, resim, grafik ve
fotoğraflarla daha iyi öğrenirler.
b- İşitsel tip öğrenciler; Duyarak öğrenen, sözlü tartışmayı seven, dinleyerek daha iyi öğrenen,
işitsel araçlara ilgi duyan öğrencilerdir.
c- Devinişsel öğrenciler; Dokunarak ve hissederek öğrenen, somut araçları kullanmayı, gösteri
yapmayı seven öğrencilerdir.
Öğrenme stillerinin belirlenmiş olması ile eğitim-öğretim ortamının da bunlara göre
düzenlenmesini gerektirir. Bu öğrenme çevrelerinin öğrencilerin öğrenme stillerine uygun biçimde
düzenlenmesinin sağladığı bazı yararları şunlardır(Given, 1996).
- Ortamın kendi özelliklerine, beklentilerine uygun olduğunu fark eden öğrenciler öğrenmeye ilgi
duyacaklar ve öğrencilerin başarısı artacaktır.
- Öğretmenin öğretme biçimi ile öğrencinin öğrenme stili arasında uyum sağlanırsa, öğrenmenin
kalitesi açısından olumlu sonuçlar alınır. Bu uyumun akademik başarıyı artırmanın yanında,
öğrenme motivasyonu, derse katılım ve tutumları da olumlu etkilediği söylenebilir.
- Öğrenme güçlüğü olduğu sanılan bazı öğrencilerin sanılanın aksine uygun ortam olmadığı için bu
tür bir olumsuz davranış gösterdiği belirlenmiştir. Bu nedenle öğretme biçimi ile öğrenme stilleri
arasında uyum önemlidir.
Öğrenme stillerinin bilinmesinin öğrenci başarısına etkisi üzerine yapılan çalışmalar;
Güneş ve Gökçek'in 2012'de K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesi Pedegojik Formasyon derslerini alan
133 öğrenciye Myers-Brigs Tip belirleyicisi (MBTI) ile veriler toplanmıştır. Yapılan çalışmada elde
edilen veriler ışığında öğrenme stillerinin öğrenmeyi kolaylaştıran etkili bir yol olarak dikkat
çekmekte olduğunu ifade etmişlerdir.
Kaya ve Akçin (2002)' in Öğrenme Stilleri ve Hemşirelik Eğitimi ile ilgili çalışmasında; Etkin
öğrenmeyi sağlayacak eğitim programlarının hazırlanmasında bireyin öğrenme biçiminin dikkate
alınması ve öğrenenin öğrenme stillerini belirleyerek bu veriler ışığında öğretme-öğrenme
sürecinin düzenlenerek hemşirelik eğitimi açısından önemi üzerinde durulmaktadırlar.
Şahin ve Kışla (2013)'nın Kişiselleştirilebilir öğrenme ortamları: Literatür incelemesi
çalışmasında; Öğrenenlerin kendi öğrenme stillerinde ve hızlarında öğrenme imkanı sunan
Kişiselleştirilebilir öğrenme ortamlarının artırılmasının önemine vurgu yapılmıştır. Bu kapsamda
literatür taraması sonucunda yapılan çalışmaları üç başlık altında sınıflandırıldığı görülmektedir.
İlk başlık; olarak Kişiselleştirilebilir öğrenme ortamı tasarlanan ve tasarlanan sistemin tanıtıldığı
çalışmalar yer almaktadır.
591
İkinci başlık: Kişiselleştirilebilir ortamı tasarlanan ortamının üzerinde deney ve kontrol grubu
çalışmalarıdır.
Üçüncü başlık: Kişiselleştirilebilir öğrenme ortamlarının nasıl olması gerektiği ve hangi özelliklerini
taşıması gerektiği gibi konular hakkında bilgi veren çalışmalardır.
Hasırcı (2006)'nın Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğrenme stilleri: Çukurova Üniversitesi
örneğindeki çalışmasında; Öğrenme stillerini ele alan bir çok öğrenme stili modelinden biri olan
Kolb'un öğrenme stili modelindeki; Ayrıştıran, Değiştiren, Özümseyen ve Yerleştiren olmak üzere
dört temel öğrenme stilinden söz edilmekte olduğu ve bu çalışmada öğrencilerin öğrenme
stillerini belirlemek ve sınıf düzeyine göre farklılaşma olup olmadığını saptamak üzere
yürütülmüştür. Bulgular ışığında öğrencilerin öğrenme stillerinin sınıf düzeyinde farklılaşma
göstermediğini ortaya koymuşlardır.
Kavalcı ve Ünal(2016)'ın Y ve Z Kuşaklarının öğrenme stilleri ve tüketici karar verme tarzları
açısından karşılaştırılası başlıklı makalesinde; Karar verme ve öğrenme stilleri arasındaki ilişkiyi
araştırmak amaçlanmış olup, Y ve Z kuşaklarının öğrenme stilleri açısından aralarında farklılıklar
olup olmadığı incelendiğinde; Ortaya çıkan sonuçlara göre, öğrenme stilleri ve karar verme tarzları
arasında ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.
Sır , Karataş ve Çeliköz(2015)'ın Öğretmen adaylarının öğrenme stili tercihlerine ilişkin bir
incelemesi çalışmasında; Lisans düzeyinde 590 kişiden oluşan bir örneklem ile belirlenmeyi
amaçlayan betimsel nitelikli araştırma sonucunu içeren öğrenme stili envanteri kullanılarak
öğrencilerin öğrenme stillerini ortaya koymaktadırlar.
Kösece, Üredi ve Akbaşlı(2015)'nın Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği bölümü öğrencilerinin
kişilik tipleriyle öğrenme stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi çalışmasında; Öğretmen
adaylarının baskın öğrenme stillerini cinsiyet ve kişilik özellikleri değişkenleri açısından incelemiş,
yapılan çalışmada, 205 öğretmen adayından elde edilen bulgularda; katılımcıların çoğunluğunun
değiştiren, öğrenme stiline sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca öğrencilerin öğrenme
stilleri ile cinsiyet değişkeni arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığını tespit edilmiştir.
Dikmen(2015)'nin Kolb'un öğrenme stilleri modeline göre hemşirelik öğrencilerinin öğrenme
stillerinin incelenmesi üzerine yapılan çalışmasında; Hemşirelik öğrencilerinin kullandıkları
öğrenme stillerinin belirlenerek, bu durumu etkileyebilecek bazı değişkenlerin incelenmesi
amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda ulaşılan bulgulara göre; Hemşirelik eğitim programının
düzenlenmesinde öğrencilerin öğrenme stilinin belirlenmesi ve tüm öğrenme stillerinin dikkate
alınması gerektiğini ifade etmektedir.
Deniz (2012)'nin Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve öz-yeterlik algı düzeylerinin bazı
değişkenler açısından incelenmesi başlıklı makalesinde; Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve
öz-yeterlik algıları arasındaki ilişkileri incelemektedir. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Fen-
Edebiyat öğrencilerinden formasyon programına devam eden öğretmen adayları ile Eğitim
592
Fakültesi formasyon programına devam eden öğretmen adaylarından oluşan 369 kişilik bir grup
öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve öğretmen öz-yeterlik algılarını ölçmek için uygulanan
testlerde; Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve öz-yeterlik algı düzeylerinin cinsiyet, devam
ettikleri fakülte ve sahip oldukları öğrenme stilleri ile kullandıkları öğrenme stratejilerine göre
farklılık göstermektedir.
Yapılan çalışmalardan da görüldüğü gibi öğrenme stili; bireyin fiziksel ve duyuşsal ihtiyaçlarını
etkileyen, çevresel ve algısal tercihlerinin oluşturduğu bir bütündür. Nasıl ki her bireyin kişilik
özellikleri, tercihleri ve ihtiyaçları birbirinden farklı ise öğrenme stilleri de kişiye özgüdür. Ayrıca
hiçbirinin birbirinden üstünlüğü yoktur(Oral, 2014).
Öğrenme stilleri öğrencinin başarısında önemli bir etkendir. Öğrenme stili, bireyin öğrenme
koşulları ve öğrenme sürecindeki tercihleri ile ilgilidir. Öğrencilerin öğrenme stilleri tespit
edildiğinde, öğretim ortamlarının öğretim sürecinde kullanılabilecek, uygun öğretim materyalleri
daha kolay bir şekilde tasarlanabilecektir.Böyle öğretmenler öğrencilerin öğrenme stillerine uygun
öğretim ortamları düzenleyerek onların akademik başarılarının artmasına katkıda
bulunabileceklerdir. Bundan dolayı öğrenme stillerinin bilinmesi öğrenci öğrenmelerine etkileyen
ve uygun ortamlar oluşturularak çeşitliliği zenginleştirerek öğrencilerin öğrenmeleri
kolaylaşacaktır.
Alanyzında ve yapılan çalışmalardan ortaya çıkan sonuçlar;
1- İnsanoğlunun belirli kalıtsal özelliklerle doğması ve akademik düşüncelerinin farklı olması,
bilgiyi alması ve işlemesi sürecinin farklılığına dikkat çekmektedir.
2- Öğretmenlerin, öğrencilerin öğrenme stillerinin farklılığını kabul edip tek tip düşünme biçimini
tercih etmesi öğrencilerin bazılarında zihinsel kapasitelerinin atıl kalmasına sebebiyet verdiğini
ortaya koymaktadırlar.
3- Her beynin eşsiz olduğunu ve her öğrencinin öğrenebileceğini ve onun öğrenme stilinin
bilinmesiyle sürece aktif katılımının sağlayacağı ön görülmektedir.
4- Öğrenme sürecinin tüm bireyler için aynı olmadığını öğrenmeyi yönlendiren fiziksel yapılan her
bireyde farklılık gösterdiğinin, bununda öğrenci öğrenmelerini etkilediğini ortaya koymaktadırlar.
5- Öğrenmenin etkili olabilmesi için öğrencilerin nasıl öğrendiklerinin bilinmesi gerektiğini ortaya
koymaktadırlar.
6- Öğrencilerin öğrenme stiline ait temel öğelerin belirlenmesi ve bu öğelerin belirlenmesi ve bu
öğelere dönük bireysel farklılıklar için hazırlanacak materyallerle öğretim yapılması gerektiğini
ortaya koymaktadırlar.
7- Sınıf içindeki öğrencilerin öğrenme stillerinin farklı olduğunu kabul ederek, çok yönlü öğretim
modellerinin kullanılmasını önermektedirler.
Öğrenme sürecinin her birey için farklı olması, öğrenmeyi yönlendiren fiziksel yapılar, her birey
için değişebilen süreçlerin oluşmasına yol açmaktadır. Bu da öğrenmenin sağlıklı olabilmesi için
593
bireysel farklılıklar için öğretmenlerin bireysel farklılıklar için hazırlanacak materyallerle öğretim
yapılması gerektiğini ortaya koymaktadırlar.
Kaynakça Akkoyunlu, B. (1995), ''Kolb Öğrenme Stili Envanteri'' Eğitim Ve Bilim Sayı: 87 Syf: 37-47
Ataseven, N. (2015) '' Tükiyede Öğrenme stilleri Konusunda yapılan Tezlerin İncelenmesi'' Eğitim
Öğretim Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3 syf: 7-9
Aykaç, N. '' Öğretim İlke ve Yöntemleri'' Ankara. Pegem Akademi, 2014
Cüceloğlu, D. İnsan ve davranışı. İtanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
Deniz, S. (2012) ''Öğrtmen Adaylarının Öğrenme Stilleri ve Öz-Yeterlik Algı Düzeylerinin Bazı
değişkenler açısından İncelenmesi; İnternational Online Journal Of Educationl Science, ISSN; 1309-
2707
Duman, B. ''Neden Beyin Temelli Öğrenme'' Ankara, Pegem Akademi, 2016.
Given, B.K. (1996). Learning Styles,: A Synthesized Model. Journal of Accelereted Learnin and
Teaching 21(1-2)
Güneş, G. ve Gökçek, T. (2012). '' Pedegojik Formasyon Öğrencilerinin Öğrenme Stilleri Eğitim
Öğretim Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4 syf: 3-5
Hasırcı, Ö. (2006) ''Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin Öğrenme Silleri: Çukurova Üniversitesi Örneği''
Eğitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 2(1) S: 15-25
Kavalcı K.ve Ünal S. (2016) ''Y ve z Kuşaklarının Öğrenme Stilleri ve Tüketici Karar Verme Tarzları
Açısından Karşılaştırılması. A. Ü. Sosyal Bilimler Derg. S. 20(3); Syf: 1033-1050
Kaya, H. ve Akçin, E. (2002) ''Öğrenme Stilleri/Biçimleri ve Hemşirelik Eğitimi''. Hemşirelik Bilim
Dergisi, Sayı:6 Syf: 2
Kösece, P. Üredi, L. ve Akbaşlı S. (2015). ''Eğitim fakültei Sınıf öğretmenliği Bölümü Öğrecilerinin
Kişilik Tipleri ve Öğrenme stilleri arasındaki İlişki'' Inter. Priod. For The Lenguage . Spring 2015 p:
675-688
Oral, B. ''Öğrenme-Öğretme Kavram ve Yaklaşımlar'' Ankara. Pegem Akademi 2014.
Senemoğlu, N. (2002) '' Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Ankara: Gazi Kitapevi.
Şimşek, A. ''Öğrenme Biçimi. Eğitimde Bireysel Farklılıklar'' Ankara; Nobel Yayınları.2004
Taşpınar, M. ''Kuramdan Uygulamaya Öğretim İlke ve Yöntemleri'' Ankara. Pegem Akademi. 2018.
T.C.
MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM PROGRAMLARI VE ÖĞRETİMİ BİLİM DALI
594
EPÖ (6527) PROGRAM GELİŞTİRMEDE MODELLER VE YENİ YÖNELİMLER
FİNAL SINAVI
Öğrenci: Avni AYTEKİN
No: 184330004
Doç. Dr. KEVSER ÖZAYDINLIK
2019 - MUĞLA
1. Soru; Program geliştirmede Modeller ve yeni yaklaşımlar dersinde incelenen 'Yeni yönelimlerde' birini seçerek 21. yy. becerileri ile program geliştirme bağlantısını kurup gerekçelendirerek açıklama; Yaratıcı Düşünme: Yaratıcılık, bireylere çekici gelen, sihir, deha, üstün yeteneklilik gibi çoklu kavramları çağrıştıran bir kişilik özelliği olarak bilinmektedir(Demirel, 2012). Ancak yaratıcılık konusunda bilimsel çalışmalar oldukça yenidir. Doğuştan getirilmiş olan yaratıcılık her çocukta bulunabilir. yaratıcılığın sürekliliği gelişimi ,derecesi ve ortaya çıkması kişiden kişiye değişir. yaratıcılıkta en önemli özellik özgünlük ve yeniliktir. Yaratıcılık kendine özgün ürün ortaya çıkarma, çözüm yolları bulma ve bir senteze ulaşma olarak tanımlanabilir.(Demirel, 2012). Yaratıcı düşünmeyi eğitim ortamında gerçekleştirmek için öncelikle öğrencilerin kendini özgür his edebilecekleri bir öğrenme-öğretme ortamında olmalıdırlar. Yaratıcılık 2 ile 7 yaş arasında yaratıcı drama ve rol yapma gibi teknikler ile geliştirilebilir. Öğrencilerin 11-15 yaşlarında soyut işlemler döneminde şiir, öykü, anı yazma gibi bilimsel düşünceler kurma gibi etkinliklere yer verilmektedir. Bireyin yaratıcılığı çocukluk ve gençlik yaşlarında olaylara ve nesnelere ve olgulara ilişkin soru sormaları ve dış dünya ile kendi duygu ve düşüncelerini etkileşime
595
sokmaları ile gelişir. Yaratıcı bir zihin yapısına sahip kişiler orta yaş döneminde bu yeteneklerinin en üst düzeyinde olurlar. ancak Yaratıcılık için kesin bir yaş sınırı ortaya koymak güçtür. Yaratıcılık her düzeyde var olan insan yaşamının her evresinde ortaya bir yeti gündelik yaşamdan bilimsel çalışmalara kadar uzanan alanda yapıtların ortaya çıkmasına neden olan süreçlerin bütünü ve ayrıca bir tutum ve davranış biçimidir. Yaratıcık eş ve zıt anlamları birlikte düşünme vardır. Verileri akıllıca düzenleme, esnek yaklaşımlarla problemi çözme ve ortaya özgün bir ürün koyma yaratıcılıktır. Genel olarak yaratıcılık sorunlara, aksaklıklara, bilgi eksikliğine, kayıp öğrencilere, uyumsuzluğa karşı bulunma olarak tanımlanmaktadır. 21. Yüzyıl becerilerinden yaratıcı düşünme ile program geliştirme; Araştırmalar, Yaratıcı insanların motivasyonel açıdan hırslı, başarıya yönelmiş, olduklarını göstermektedir. Onlar heyecansal bakımdan olgun, tehlikeyi göze alan kendi kendine yeterli, duygusal ve güzelliklere karşı duyarlı kişilerdir. Yaratıcı kişilerin kendileri hakkındaki imajları, buluşçu, kararlı, çalışkan ve bağımsız bireyler şeklinde tanımlanmaktadırlar. Olayların iç yüzünü araştırmaya meraklı, geleneksele az bağımlı ve daha az biçimseldirler. Bilgileri geniş, ilgi alanları çeşitlidir. Çok yönlü düşünme biçiminin geliştirilmesi gerekir. Söylenmeyeni söylemek, yapılmayanı yapabilmek ve buna uygun öğrenme organizasyonları yapmaktır(Taşpınar, 2018). Öğrenme-öğretme ortamlarının tasarımı eleştirel düşünme, bilimsel düşünme, yansıtıcı düşünme, öğrenmeyi öğrenme gibi becerileri geliştirecek şekilde düzenlenmelidir. Nieto (2000)’ya göre, eğitim programlarını yenileme çalışmalarında en öncelikli olarak öğrenci ihtiyaçları temele alınmalı ve öğretmen eğitimi programları da bu doğrultuda yenilenmelidir. Bu görüş doğrultusunda, 21. yüzyılda eğitim programlarındaki ana hedefin, dünya çocuklarını ve gençlerini, küreselleşmeden kaynaklanan politik, ekonomik, sosyal ve küresel değişikliklere hazırlamaya yönelik olduğu söylenebilir. Program geliştirmede 21. yüzyıl becerilerine yer verilmesinin ile; 1- Gelişen teknolojinin yaşamın her alanında kullanımı, 2- Çoğulculuk anlayışının yaygınlaşması, 3- Bilim insanları tarafından eğitim programlarının, yapılandırmacı öğrenme kuramı ilkelerine göre düzenlenmesinin vurgulanmasıdır. Eğitim başlangıcı ve sonu olan bir süreç değildir. Bu nedenle, 21. yüzyıl eğitim programları bu ihtiyaçlar üzerine şöyle sıralanabilir: 1- Bireysel ihtiyaçlar: a- Geleceğe hazır olma, b- Birlikte hareket etmeye inanış, c- Güçlü irade, d- Yaratıcılık, 2- Mesleki ihtiyaçlar; a- Geleceğin sorunlarının çözümüne yönelik eylem planları oluşturmada etkili iletişim becerisi, yetki sahibi olma ve yardım alabilme, b- Mesleki gelişim sürdürmede liderlik özelliğine sahip olma ve olanakları değerlendirebilme ve etkili zaman yönetimi. arı geçmişin işlevsel ilkelerini içermeli ve geleceğin ihtiyaçlarını karşılar nitelikte olmalıdır.
2. soru; Program geliştirme modellerinin özelliklerini dikkate alarak ve gerekçelendirerek sınıflandırınız
596
Program Geliştirme Modelleri; Model;"gerçek bir durumun temsil edilmesi" olarak tanımlanabilir. Modeller cisimlerin en iyi temsil edildiği taklitlerdir. Program geliştirme faaliyetleri açısından bakıldığında ise model, "eğitim felsefeleri ve program geliştirme yaklaşımlarından hareketle bir eğitim programı türü önerme" şeklinde ifade edilebilir. Program geliştirmenin planlanması ve yürütülmesinde günümüze kadar çeşitli modeller geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır;
1. Tyler Modeli, 6. Wheeler Modeli,
2. Taba Modeli, 7. Tanner ve Tanner Modeli,
3. Taba-Tyler Modeli, 8. Kerr Modeli,
4. Saylor, Alexander & 9. Wulf and Schawe Modeli,
Levvis Modeli, 10. Yeterliğe Dayalı P.G.M
5. Hunkins Modeli, 11. Mesleki ve Teknik Eğitimde P.G.M.
Porgram geliştirme modellerini 4 grupta toplayabiliriz; 1-Rasyonel planlama modeli; Rasyonel planlama olarak da bilinen bu model Taba-Tyler modellerinin ortak yönleri ele alınarak geliştirilmiştir. Türk eğitim sisteminde program geliştirme modeli nasıl olmalıdır sorusuna cevap aramak için yapılan bir araştırma sonucunda bu yaklaşıma uygun bir model önerisi ortaya çıkmıştır. Demirel'in yönetiminde Özgen ve Gönentürk tarafından gerçekleştirilen ve program geliştirme uzmanlarının görüşleri alınarak yapılan araştırma sonuçları şöyle açıklanmıştır (Demirel 1994) Programın öğretme-öğrenme süreci boyutunun merkezinde öğrencinin bulunması gerektiği, süreçte işe koşulan değişkenlerin pekiştireç, ipucu, dönüt-düzeltme, öğrenci katılımı, motivasyon; hazır bulunuşluk,öğretme yöntem ve teknikleri ile araç-gereç ve zamanlama olduğu ifade edilmiştir. Bu sonuçlara göre Türkiye'de program geliştirme alanındaki uzmanların Taba-Tyler modelinin etkisi altında kaldıkları ifade edilmiştir. 2- Sistem Yaklaşımına Dayalı Program Geliştirme Modeli; Wulf ve Schave (1984) tarafından sistem yaklaşımı benimsenerek geliştirilmişlerdir. Bu model, öğretmenlerin de program geliştirebileceği ve grup etkileşiminin eğitimdeki gelişmeleri olumlu yönde etkileyebileceği görüşünü savunur. Model güçlü felsefi temeller üzerine oturtulmuştur. Birinci aşamada problemin tanımlanması yapılırken seçilen komisyon üyelerinin belirlediği ihtiyaçlar ile program içeriği arasındaki ilişki önemli görülmektedir. Modelin ikinci aşaması ; değişme bölümünde program geliştirme sürecinde gerekli görülen altı alt boyut ele alınmaktadır. Öncelikle programın içeriği belirlenmekte bunun için de dört farklı yaklaşımın izlenmesi önerilmektedir. a- Araştırma yapma b- uzman görüşü alma c- komisyon üyelerini görüşlerini belirleme d- İhtiyaç değerlendirmesi yapma c- Yeterliğe Dayalı Program Geliştirme Modeli; Yeterliğe dayalı olarak geliştirilen program geliştirme sisteminin temel öğelerini girdi, süreç, çıktı ve geri besleme oluşturmaktadır Geliştirilen model beş safhadan oluşmaktadır. Bunlar; analiz, tasarım, geliştirme, uygulama ve değerlendirmedir. Modelde her bir sahanın işlemesi bir önceki safhanın başarısına bağlıdır. Model, öğrenci ve iş hayatının ihtiyaçlarının belirlenmesi ile başlar ve öğrenci başarısının kontrolü ile sona erer. Başlangıç aşamasında ihtiyaçların gerçekçi biçimde tespit edilmesi modelin etkinliği yönünden büyük önem taşımaktadır.
597
d- Mesleki ve Teknik Eğitimde Program Geliştirme Modeli; Mesleki ve teknik eğitimde program geliştirme sürecinin başlangıç noktası iş tanımıdır, iş tanımlarında programı başarı ile bitiren öğrencinin yapacağı iş veya görevin ne olduğu açıkça belirlenir. Sezgin (1994) tarafından şöyle açıklanmaktadır; iş veya görev analizleri meslekî ve teknik eğitim program geliştirme sürecinin en önemli basamaklarından biridir. İşin öğretim amacı ile sistematik analizi, işin etkinlikle yapılabilmesi işin gerekli bilme, iş alışkanlıklarıyla ilgili temel öğretim elemanlarını göstermesi bakımından önemlidir. Analizler programın içeriğinin belirlenmesinde en güvenilir yaklaşımdır Mesleki ve teknik eğitim programlarının geliştirilmesinde kullanılmak amacıyla hazırlanan diğer bir model ise, 1994 yılında Mahiroğlu tarafından geliştirilmiştir. Geliştirilen model mesleki ve teknik eğitim programlarına yönelik olmasına rağmen, diğer kurumlara yönelik eğitim programlarının da geliştirilmesinde kullanılabilecek niteliktedir. Program geliştirme modellerinin yapılan sınıflandırılması yukarıda belirtildiği gibi Modellerin en çok kullanılanı Tyle modeli ve bu model tüm modellerin en üstü olarak kabul edilir. Ayrıca kullanılan ve sisteme dayalı model olarak kabul gören Wulf and Schawe modeli Öğretmenlerin yaptığı ve 'öğretmenlerde model geliştirebilir sayıltısı üzerine kurulmuş modeldir. Tyler modelinden bağımsız olarak üç aşamalı program geliştirme modeli Ayrıca Yeterliğe dayalı olarak geliştirilen program geliştirme sisteminin temel öğelerini girdi, süreç, çıktı ve geri besleme oluşturmaktadır olarak ortaya çıkmaktadır. Model, öğrenci ve iş hayatının ihtiyaçlarının belirlenmesi ile başlar ve öğrenci başarısının kontrolü ile sona erer Model direk piyasa şartlarına göre ortaya çıkan ve piyasa ihtiyacına göre program geliştirme sürecidir. Değişken ve işe göre esnek programdır. Mesleki ve teknik eğitimde program geliştirme sürecinin başlangıç noktası iş tanımıdır, iş tanımlarında programı başarı ile bitiren öğrencinin yapacağı iş veya görevin ne olduğu açıkça belirlenir. Bu programda mesleki ve teknik okulların kuruluşlar için gerekli ve programı başarı ile bitiren öğrencilerin istihdamına yönelik programdır.
3- Sorunun Cevabı; Beyin temelli Öğrenme yaklaşımına dayalı öğrenme ders planı; Dersin Adı: Fizik Sınıfı: 11-A Temanın Adı: Vektörler Kazanım: 1. Kazanım; Vektörlerin özelliklerini öğrenceceğiz 2. Kazanım; Bileşke Vektör ve Vektörlerde toplama işlemini öğreneceğiz Önerilen Süre : 40+40 dk. Kazanımın Kavramları: Vektörler, Vektör nedir? , Vektörlerde işlemler, Öğretim Yöntem Ve Teknikleri: Beyin Temelli Öğrenmeye Dayalı Yöntem ve Teknikler Kullanılan Araç-Gereçler: Vektörlerin gösterimi için Ok , Zihin haritası Derse Giriş:
Giriş Etkinliği
Elimde 3 tane ok ile sınıfa girerek sınıfta öğrencilerin dikkatinin oklara yöneldirilerek merak uyandırılır.
598
Daha sonra oklar ile ilgili birşeyler söylemeden Öyküleme yaparak ''Atalarımız Osmanlı Devletinin kuruluşunda vatan toprağına sahip çıkabilmek için ve fetihler yapmak için nice savaşlar verildi. bu savaşlarda kullanılan öne önemli silah Ok idi.''
Yukarıda olay öğrencilere anlatılarak Öğrencilerden bu olaya ilişkin, ön bilgilerden yararlanarak Vektörlerin kullanılan oklarla ilgisinin ve ortak yönlerinin olup olmadığı soruldu. Öğrencilere fikirlerini deftere yazmaları istenir.
Geliştirme Etkinlikleri
Etkinlik 1; Bu aşamada Vektörler ile ilgili öğrencilerin ön bilgisi devreye girecektir. Verilen örnek olay ile yaşanabilecek çelişkiler öğrencilerde vektörler konusuyla ilgili soru işaretleri oluşturarak, öğrencilerde alternatif tanımları ortaya çıkartmaktır..
Öğrencilerin konu ile ilgili önceki bilgilerini yakalayan bağlantılar kurmasını sağlayan ve içeriğe anlam ve ilgi sağlayan bir bilme ihtiyacı yaratmak için onlara dersi tanıtan bir deneyim ya da aktiviteden bahsedilir. Bu aşamada; ''takım ve grup faaliyetleri ile simülasyonlar, zihin haritaları, mecazi anlatımlar kullanılabilir.
Etkinlik 2 ; Tahtada çizilen vektör ile elimizde getidiğimiz savaş okları arasında ilişki kurar.
Okun atılma anı ile yönü ve başlangıç noktası ile vektörlerde yön ve doğrultusu arasındaki benzerlikleri açıklar.
Etkinliğe başlarken tüm öğrencilerin izlediği film müziği çalınır. Eğitim ortamında öğrencilerin zihinsel durumları değiştirilir ve bu olay öğrenmeyi destekler. (Zihinde canlandırma ve çağrışım).
1. adım: Öğrencilere Vektörler hakkında ne bildikleri sorulur? Bu konuda beyin fırtınası yaptırılır.
2. adım: Vektörle ile savaşta kullanılan ok arasındaki benzerliği zihinde canlandırılması istenir.
3. adım: Öğrencilerin Vektörlerin toplanması ve Okların ve uc uca eklenmesi arasındaki benzerliklere uygun yapılır.
4. adım: Vektörlerin toplanması ile okların uc uca eklenmesi arasındaki ilişki sınıfta tartışılır.
Etkinlik 3: Bu aşamada takım çalışmarı, video çekimleri oyunları ve grafik çizimleri kullanılır.
1- Vektörlerin uc uca eklenerek toplandığında vektörlerde toplama işleminin olduğunu gösterir.
2- Zıt yönlü vektörlerin bibirinin ucuna eklediğimizde Vektölerde çıkartma işleminin olduğunu öğrenci öğrenir.
Araç-Gereçler: 3 tane ok, renkli kalemler, cetvel.
599
1.adım: Sınıf üçerli gruba ayrılır. Herbir öğrenciye 1 tane ok verilir.
2 adım: Öğrenciler ile birlikte okların yönü aynı olacak şekilde öğrenciler okları birleştirir. Okların aynı yönlü oldukları için başlangıç noktasından son okun ucu cetvelle ölçülerek vektörlerde toplama işlemine örnek verilir. Aynı olay 2 okun aynı yönlü 1 okun ters yönlü olarak uc uca eklenmesi yapılır. yapılan bu eklemede vektörlerin çıkarması işlemine örnek olarak yapılır ve okların başlangıç noktası ile bitiş noktası arasındaki mesafe cetvelle ölçülür.
Sonuç Etkinlği;
Yapılan ölçümler sonucu ile aynı olay tahtada farklı renkte çizilen vektörlern toplama ve çıkartma işlemi sonuçları karşılaştırılır ve sonucun aynı çıktığını öğrenciler hep birlikte gözlemler.
4- Soru; Yaşam Boyu öğrenme yaklaşımı nedir? Program geliştirme ile bağlantısını kurarak açıklama; Yaşam Boyu öğrenmenin kapsamında neler yer almaktadır? Bu sorulara şu yanıtlar verilebilir; Yaşam boyu öğrenme dünyayı ve kendini anlama demektir. Yeni bilgi, beceri ve güç kazanma-asla kaybetmeyeceğin gerek değer demektir. Kendine yatırım yapmak demektir. yaşam boyu öğrenme bir şeyler yaratma ve dünyadaki yeni güzelliklerin farkına varma demektir. yaşam boyu öğrenme bir öğrenme alışkanlığı, davranış biçimidir. Yaşam boyu öğrenme; Örgün ve yaygın eğitimi kapsamaktadır. Yaşam boyu eğitim, bireyin kişilik, sosyal ve mesleki alanda gelişimini amaçlayan tüm yaşam sürecinde devam eden çok geniş bir kavramdır. Program geliştirme ile bağlantısı: Pek çok iş hızlı teknolojik gelişmeler nedeniyle değişmekte ya da kaybolmaktadır. Bireylerin yeni bilgilere ve becerilere ulaşma ve sürekli değişime ayak uydurması gerekir. Hızlı değişikliklere ayak uydurmak için becerilerin kazandırılması gerekiyor. Yaşam boyu eğitime yapılacak kamu yatırımının yanı sıra özel sektör ve kişisel yatırım teşvik edilmelidir. Yaşam boyu öğrenme veya yetişkin eğitimi olarak isimlendirilen yeni kapsamlı eğitimin yetişkin eğitimi mi yaşam boyu öğrenme için mi olduğu çok net değildir. Ancak bir yandan yetişkin eğitiminin yaratıcılıkla, güdülemeyle; şirketler, sendikalar, müzakereler, mesleki ve serbest eğitim için amaçlanan kar amacı güden etkinlikler yoluyla endüstride girişimlerle ilerlemesi söz konusuyken, öte yandan planlamada, eğitim politikalarının uygulanması ve yönetiminde yeni kriterler ortaya çıkmaktadır. Örneğin; temel ve sürekli eğitim arasındaki bağ, yaygın eğitime yapılan yatırım, işyerinde kurslar yoluyla verilen eğitim ve iş arasındaki yakın ilişki, okullardaki üretken işler, doğrudan öğretim yapmayan eğitimciler ve kendi kendine öğrenme bunlardan bazılarıdır. Program geliştirme sürecinde; Eğitim öğretmen merkezli değil, öğrenen merkezli olmalıdır. Öğrenenler; hedefleri saptama, eğitim programını tasarlama, öğrenme yöntemlerini seçme, öğrenmeyi değerlendirme gibi eğitim sürecinin tüm aşamalarını etkin katılım gerektirir. Öğrenme içeriği ve yöntemler bireylerin yaşamına ve iş deneyimlerine uygun olarak belirlenmelidir. her bireyin bir öğrenme stili olduğunun farkına varılmalıdır. öğretmenlerin yönlendirici rolü olmalıdır.
600
Yaşam Boyu öğrenme süreci okul ile başlar ve kişinin kendi yaşamı boyunca devam eden süreç olduğundan programın her kademesine dahil bir süreçtir. Program geliştirme sürecinin merkezinde her türden gruplardan oluşur. Eğitimde yaş sınırının olmaması ve eğitimin yaşam biçimi olması, öğrenin hayatın merkezine olduğu bir süreçte program geliştirme sürecinde her yönüyle içinde bir süreçtir. 5. Soru; Program geliştirmede Yeni yönelimleri temele alarak, Ülkemizin Program Geliştirme Sürecindeki ilke ve Yöntemlerine ilişkin soruları e çözüm önerilerine yönelik makale; Türkiye de program Geliştirme çalışmalarının öncülerinden Varış(1994) Eğitim programını ''Bir eğitim kurumunun, çocukları, gençleri ve yetişkinler için sağladığı Milli Eğitim ve kurumlarını amaçlarının gerçekleştirilmesine dönük tüm faaliyetlerini kapsar' şeklinde tanımlamaktadır. Ertürk(1982) ise Eğitim programlarının yetişek olarak nitelemekte ve geçerli öğrenme yaşantılarının düzeni olarak tanımlanmaktadır. Ertürk' e göre yetişek, olarak öğrenci açısından bir öğrenme yaşantıları düzeni, eğitimci açısından ise bir eğitim durumları düzenidir. Demirel(1997) e göre Eğitim programı :Öğrenme, okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneği olarak tanımlanır. Eğitim programlarını geliştirme ise Demirel e göre; hedef, içerik, öğrenme-öğretme süreci ve değerlendirme öğeleri arasındaki dinamik ilişkiler bütünü olarak tanımlamak, uygun görülmektedir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi eğitim programının 4 temel öğesi olduğu vurgusu yapılmaktadır. Hedef kavramı içinde öğrenene kazandırılacak istendik davranışlar da yer almaktadır. İçerik öğesi ile eğitim programlarında hedefe uygun düşecek konular bütünü düşünülmektedir. Öğrenme-öğretme modelleri, stratejileri, yöntem ve tekniklerinin seçileceği belirtilmektedir. Ölçme-değerlendirme öğesinde hedef-davranışlarının ayrı ayrı test edilip, istendik davranışların ne kadarının kazandırıldığı ve yapılan eğitimin kalite kontrolü vurgulanmaktadır. Bütün bu öğeler arasındaki ilişkilerin dinamik olması ve bu yolla öğelerin birbirini etkilediği ve bu etkileşimin de sistem yaklaşımında olduğu gibi sistemin bir öğesinde olan değişme, sistemin tümünü etkiler noktasından hareketle eğitim programının bir öğesinde yapılacak değişmenin programın tümünü etkileyeceği varsayımı temele alınmıştır. Program öğeleri o kadar birbirine bağlıdır ki programın ölçme-değerlendirme yapılacak bir değişiklik programın hedeflerini, içeriğini ve öğrenme-öğretme sürecini tümüyle etkileyebilir. Örneğin; Türkiye'de üniversite ve liselere öğrenci seçme sınavında uygulanan çoktan soru seçmeli soru tiplerinden dolayı eğitim programındaki içerik boyutunu etkileyerek, sınava dayalı ve amaçlardan uzaklaşan bir durum ortaya koymaktadırlar. Buna bağlı olarak ilgili hedef ve davranışlar da değişime uğramaktadırlar. Buna benzer örnekler çoğaltılarak eğitim programının öğeleri arasındaki ilişkilerden oluştuğu açıklanabilir. Program geliştirme alanında son yıllarda ortaya çıkan yeni yönelimler Program geliştirme konusunda öğretim sürecini aktif hale getirmede etkili olmuşlardır. Bilginin hızla çoğaldığı ve yeni bilgilere ulaşma sayesinde aldığı bir dönemde dünyamızda, program geliştirme alanında yeni düşünceler ortaya atılmakta ve bunlara uygun yeni eğilimler ve yeni yönelimler kuramdan uygulamaya doğru çalışılmaktadır. program uygulamalarına bu yeniliklerin yansıması, yeni düşüncelerin ortaya atılması kadar hızlı ve etkili olmamaktadır. Örneğin çoklu zeka kuramı uygulamada yaygınlaşmadan yeni bir kuram ya da eğitim düşüncesi ortaya atılmakta ve güncel olarak eğitim kamu oyunda yerini almaya çalışmaktadır. Günümüzde ortaya çıkan son gelişmeler ve düşünceler daha önceden düşünülmüş, gündeme getirilmeye çalışılmış eski düşüncelerin çağdaş bir yorumu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bundan dolayıdır ki bu veriler ışığında ister örgün eğitimde isterse yaygın eğitimde olsun, eğitimde nicelikten çok nitelikten söz etmek
601
gerektiğinde eğitimdeki Program geliştirmede yeni yönelimlerle ilgili kavramlar gündeme gelmekte ve bu kavramların eğitimde program geliştirme çalışmalarında doğrudan etkili olduğu ortaya konulmaktadır. Bu yeni yönelimlerin bazıları şunlardır. 'Çoklu Zeka Kuramı, Etkin öğrenme, Yaratıcı düşünme , Eleştirel düşünme, Yapılandırmacılık, Yansıtıcı düşünme, Proje tabanlı öğrenme, Beyin temelli öğrenme, İşbirliğine dayalı öğrenme' öğrenmedir. Program geliştirme çalışmalarında eğitim durumlarını ve öğrenme ortamlarını düzenlerken, bu temel kavramlardan her birini süreç boyutunda farklı şekillerde etkilemektedir. Program geliştirmede yeni yönelimlerin program geliştirme sürecinde ilke ve yöntemlerine ilişkin çözüm önerileri olarak, sürece etkileri yönünden farklılıkları temelini daha iyi nasıl öğretebiliriz ve daha ii nasıl öğrenirlerin ön planda olmasına dayanır. Öğretmen merkezli öğretim süreçlerinden vazgeçip öğrencinin aktif olduğu ve öğrenme süreçlerinde merkezde öğrencinin olduğu bir ortamın oluşturulması için eğitim ortamlarının buna bağlı olarak düzenlenmesi gerekir.
602
SALMAN KHAN’IN “DÜNYA OKULU - EĞİTİMİ YENİDEN DÜŞÜNMEK” İSİMLİ
KİTABI ÜZERİNE COVİD-19 SALGINI SÜRECİNDE EĞİTİM AÇISINDAN BİR
İNCELEME
Cumhur GÜNGÖR114, Aylin SALTÜRK115
ÖZET
Tüm dünyayı birkaç ay içinde etkisi altına alarak yüz yüze eğitimi sekteye uğratan Covid 19 salgını
eğitimde yeni arayış ve alternatif uygulamaları da beraberinde getirmiştir. Bu açıdan mevcut ve yaygın
eğitim sistemlerine eleştirel yaklaşımların dikkatle incelenmesi, klasik eğitim uygulamalarının yerini tutacak
eğitim sistemlerinin geliştirilmesinde ve hayata geçirilmesinde faydalı olabilir. Bu kapsamda, bu çalışmanın
amacı Salman Khan’ın “Dünya Okulu - Eğitimi Yeniden Düşünmek” isimli kitabının mevcut eğitim sistemine
yönelik eleştirilerinin incelenmesi ve özetlenmesidir. Kitabında yazar, geleneksel sistemi; bölünmüş sınıf
düzeni, ünitelere ayrılmış öğretim programı, yaratıcılıktan öte ezbere dayalı öğretim anlayışı, anlatıcı
öğretmen pasif ve dinleyici öğrenen profili, genellikle nicel ve teste dayalı değerlendirme sistemi üzerinden
eleştirmektedir. Yazara göre, mevcut sistem ilk ortaya çıktığı tarihte bile ideal değilken, bugün hala
uygulanıyor olması anlaşılması güç bir durumdur. Yazar, Khan Akademi’de eğitimi kategorilere ayırmadan,
öğrencileri pasifleştirip sınıf duvarları arasına sıkıştırmadan, yaratıcı, teknolojik imkânları kullanarak her
yerde ve her an sürdürülebilen bir eğitim sistemini hayata geçirmeye çalıştığını söylemektedir. Covid 19
salgını ile birlikte ara verilen yüz yüze sınıf eğitimine başta uzaktan eğitim olmak üzere alternatif yollara
başvurulduğu bugünlerde Khan’ın mevcut eğitim sistemi üzerine eleştirileri “eğitimi yeniden düşünmek”
açısından değerli katkılar sunmaktadır.
Anahtar kelimeler: Eğitim, Covid-19, Uzaktan eğitim, Dünya Okulu.
A REVIEW ON SALMAN KHAN'S "THE ONE WORLD SCHOOL HOUSE - EDUCATION REIMAGINED" FROM
THE PERSPECTIVE OF EDUCATION IN THE COVID-19 PANDEMIC PERIOD
ABSTRACT
The Covid 19 epidemic, which affected the whole world in a few months and disrupted face-to-
face education, brought new searches and alternative applications in education. In this respect, careful
examination of critical approaches to existing and non-formal education systems may be useful in the
development and implementation of education systems that will replace classical education practices. In
this context, the purpose of this study is to examine and summarize the criticisms of Salman Khan's book
"The One World School House - Education Reimagined" towards the current education system. The author
in his book, the traditional system; Classroom system divided into units, teaching program divided into
114
Dr.Öğrt.Üyesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, [email protected] 115
Araş.Gör., Afyon Kocatepe Üniversitesi, [email protected]
603
units, understanding of teaching based on memorization rather than creativity, narrator teacher passive
and listener learner profile generally criticizes through quantitative and test-based evaluation system.
According to the author, while the current system was not ideal even when it first emerged, it is difficult to
understand that it is still applied today. The author says that in Khan Academy, he tries to implement an
education system that can be sustained anywhere and anytime by using creative and technological
possibilities without categorizing education, pacifying students and squeezing them between classroom
walls. Nowadays, when face-to-face classroom education, which was interrupted with the Covid 19
epidemic, is resorted to alternative ways, especially distance education, Khan's criticism of the current
education system provides valuable contributions in terms of "reimagining education".
Keywords: Education, Covid-19, Distance education, World School House.
GİRİŞ
Covid-19 salgını sebebiyle 2019-2020 eğitim öğretim yılının ikinci yarısında 194 ülkede okullar ülke
genelinde kapatıldı. Türkiye’de de Mart ayının ikinci haftasında okullarda eğitime ara verildi. Okullarda
eğitime ara verilmesinin hemen ardından acil olarak uzaktan öğrenme araçları ve imkanları kullanılarak
öğrenmenin sürekliliği sağlanmaya çalışıldı. Ülke genelinde tüm kurumların altyapı ve imkânları salgının
önlenmesi, salgın devam ederken öğrenme kayıplarının asgari düzeye indirilmesi ve öğrenmenin
sürekliliğinin sağlanması için seferber edildi (TEDMEM, 2020). Covid-19 virüsünün dünyada bir pandemi
haline dönüşmesi, salgının yaşandığı tüm ülkelerde, eğitim ve yükseköğretim sistemlerini etkilemiş ve
eğitim yapılarında bu salgının yavaşlatılmasını sağlamak amacıyla yüz yüze eğitime ara vererek tüm
kademelerdeki okulları kapatma kararı alınmasına ve devletlerin desteğiyle uzaktan eğitimin yüz yüze
eğitim yerine kullanılmasına yol açmıştır. Dünya genelinde başlangıçta okulların kısa süreliğine kapatılması
öngörülürken, virüsün yayılması istenilen düzeyde yavaşlamaması nedeniyle okulların açılması daha
sonraki tarihlere ertelendi. Bazı ülkelerde ise virüsün yayılım hızının yavaşlaması ile birlikte okulları yeniden
açma kararı alındı.
Sağlık sektöründen sonra bu durumdan en çok etkilenen sektörlerin başında eğitim sektörü
gelmiştir. Birleşmiş Milletlerden son edinilen verilere göre dünyada 770 milyon kişilik öğrenen kitle
(öğrenci vb), okul ve üniversitelerin kapanmasından etkilenmiştir (Zhong, 2020). Bu anlamda olur mu,
olmaz mı, uygulanır mı, işe yarar mı tartışmalarını içeren uzaktan öğretim yaklaşımı, tüm dünya ölçeğinde
yayılan virüsün etkisiyle eğitimin sürdürülebilirliğini sağlamak açısından en kolay ve uygulanabilir çözüm
olarak devreye alınmıştır (Telli ve Altun, 2020). Okulların kapatılması ile birlikte, çocukların eğitimden uzak
kalmaması için online eğitim süreçleri gündeme geldi. Ülkelerin mevcut teknolojik imkânlarına,
öğretmenlerin teknoloji kullanma becerilerine ve çocukların internete erişim düzeylerine bağlı olarak
senkron (eşzamanlı) ve senkron olmayan şekilde uzaktan/online eğitim süreçleri başlatıldı. Eğitim
süreçlerinde öğretmenlerin ve öğrencilerin etkileşim hâlinde olmalarına ve birlikte çalışabilmelerine imkân
sunan çeşitli e-öğrenme platformları, hızla geliştirilen ulusal televizyon programları veya sosyal medya
platformları aracılığıyla uzaktan eğitimler sürdürüldü. Buna ilaveten, bazı ülkelerde okuldan alınan ya da
okullar tarafından ailelere gönderilen kitaplar ve öğretim materyalleri aracılığıyla eğitimler devam ettirildi
(Çelik, 2020).
604
Bugün uzaktan eğitim ile öğrencilerin okul dışında da öğrenmelerini sağlamak ve sürdürmek için
alınan kararlar ve yapılan yatırımların öğrenmenin gerçekleştiği mekân ve zamanı okulda ve okul dışında
olmak üzere harmanlayacağı bir normal oluşturması bekleniyor. Dolayısıyla ülkeler yeni bir kriz ihtimaline
karşı hazırlıklı olabilmek için eğitimin her zaman her yerde olabilmesi esnekliğini de göz önünde
bulundurarak yüz yüze eğitim ile uzaktan eğitimi harmanlayan karma öğrenme modelleri üzerinde
durmaya başladı (TEDMEM, 2020). Tüm dünyayı birkaç ay içinde etkisi altına alarak yüz yüze eğitimi
sekteye uğratan Covid 19 salgını eğitimde yeni arayış ve alternatif uygulamaları da beraberinde getirmiştir.
Bu açıdan mevcut ve yaygın eğitim sistemlerine eleştirel yaklaşımların dikkatle incelenmesi, klasik eğitim
uygulamalarının yerini tutacak eğitim sistemlerinin geliştirilmesinde ve hayata geçirilmesinde faydalı
olabilir. Bu kapsamda, bu çalışmanın amacı Salman Khan’ın “Dünya Okulu - Eğitimi Yeniden Düşünmek”
isimli kitabının mevcut eğitim sistemine yönelik eleştirilerinin incelenmesi ve özetlenmesidir.
BULGULAR
Kitabın giriş sayfasında yazarın hayatı kısaca şu şekilde anlatılmıştır: Salman Khan Metairie
Lousiana, ABD’de doğup büyüdü; anne babası Hindistan ve Bangladeş’ten gelmiş göçmenlerdi. Khan
Academy’yi kurmadan önce serbest yatırım fonu analisti olarak çalışıyordu. Ayrıca Oracle’da ve Silikon
Vadisi’ndeki çeşitli yeni girişimlerde yatırım sermayesi ve mühendislik alanlarında çalıştı. Khan’ın, sınıfının
başkanı olarak mezun olduğu Harvard Üniversitesi’nden MBA derecesi, MIT’den de üç derecesi var.
Eserin orijinal adı ‘The One World School House – Education Reimagined’dır. Giriş ve Sonuç
kısımları hariç, Öğretmeyi Öğrenmek, Parçalanmış Model, Gerçek Dünyada ve Dünya Okulu başlıklı dört
bölümden oluşan eser 216 sayfadır. Giriş kısmı önsöz niteliğinde olup kitap yaklaşık bir sayfalık teşekkür
yazısıyla bitmektedir. Akıcı, sade ve anlaşılır bir dille Türkçeye çevrilmiştir.
Yazar eserin Giriş kısmında bu eseri yazma nedenini öğretme ve öğrenme biçimlerimizin bin yılda
bir karşımıza çıkacak bir dönüm noktasına gelmiş olduğuna olan inancıyla açıklamaktadır (Khan, 2016:9).
Yazara göre (Khan, 2016:9) edilgen bir öğrenme biçimi olan eski sınıf modeli değişen gereksinimlere
uymamakta, değişen dünya ise bilginin giderek daha etkin bir şekilde işlenmesini gerektirmektedir. Yazar
geleneksel sisteme olan eleştirisini mevcut sistemin yüz yıl önce dahi en iyi sistem olma açısından
tartışılabilir olduğu noktasından sürdürmektedir (Khan, 2016:9). Yazar, bir eğitimci olarak amacının;
herkese, her yerde ve dünya standartlarında bedelsiz eğitim sağlamak (Khan, 2016:14) olduğunu
belirtmektedir.
1.Bölüm: Öğretmeyi Öğrenmek
Eserin Öğretmeyi Öğrenmek isimli 1.Bölümünde yazar, öğrencilerin dikkat süresi ve öğrenme
biçimleri üzerine değerlendirmelerinden bahsetmektedir (Khan, 2016:32). Teknolojiyle beraber hızlı bilgi
akışının hayatımıza bu kadar etki etmediği dönemlerde bile yapılan araştırmaların öğrencilerin dikkat
süresinin kısa oluşuna vurgu yaptığını ve bugün bu sürenin çok daha kısa olduğunu iddia etmektedir (Khan,
2016:33). Yazar bu noktadan hareketle, öğrencilerin kısa dikkat süresine uygun olarak ders içeriğinin de
kısa ve öz olması gerektiğini belirtmektedir. Bu anlamda öğrenme biçimi bilgi aktarımından öte vaka analizi
ve tartışma şeklinde olmalıdır. “Harvard İşletme Okulu bundan yüz yıl kadar önce vaka temelli öğrenimin
öncülüğünü yaptı. Zamanla pek çok başka işletme okulu da onu takip etti. Burada hiç ders anlatımı yok.
605
Muhasebe ya da finans konularında bile. Öğrenciler ders dışı zamanlarında, belirli bir şirketin ya da kişinin
durumunu anlatan 10-20 sayfalık bir tanıtımı –buna vaka deniyor- okuyor, sonra da (devam zorunluluğu
olan) ders sırasında bunu tartışıyor” (Khan, 2016:34).
Yazarın bilgi ağırlıklı öğretme yöntemine olan eleştirel yaklaşımı, eğitimde teknoloji kullanımı
konusunda da kendini göstermektedir: “Eğitim söz konusu olduğunda teknolojiden korkmamak, onu
kucaklamak gerek; akıllı ve duyarlı bir şekilde kullanıldığında, bilgisayar temelli dersler aslında
öğretmenlere daha fazla öğretme fırsatı sunuyor, sınıfta edilgen oturma yeri olmaktan çıkıp karşılıklı
yardımlaşma atölyesine dönüşüyor” (Khan, 2016:17). Öğretme yöntemi, dikkat süresi ve eğitimde teknoloji
kullanımı konularının bir amaç dahilinde ele alındığı söylenebilir: tam öğrenmenin gerçekleşmesi. “Her
durumda tam öğrenme kavramı, eğitim ortodoksisinin büyük ağırlığı altında ezilmişe benziyor; 1960’larda
ortaya çıkan bir sonraki ilerici dönemde Benjamin Bloom adında gelişimci bir psikolog ve önde gelen
öğrencisi James Block tarafından bazı değişikliklerle yeniden canlandırılana kadar da o halde kaldı. Bloom
ve Block, sınav yöntemlerinde ve geri bildirim sunumunda bazı ilerlemeler önerdi ama temel ilkeleri
doğrudan Winnetka Planı’ndan alınmıştı. Öğrenciler kendilerine en uygun hızda öğreniyor, bir sonraki
kavrama bir önceki kavramı belirlenmiş düzeyde öğrendiklerinde geçebiliyorlardı. Öğretmenler ders
anlatmaktan çok rehberlik ve akıl hocalığı yapıyordu. Sınıf arkadaşları arasında etkileşim destekleniyordu.
Arkadaşların birbirlerine yardım etmeleri akademik açıdan yararlı olmakla kalmıyor, karakter gelişimine de
katkıda bulunuyordu” (Khan, 2016:40-41). Bu yaklaşımla öğrenmenin bir sorumluluk haline gelebileceğini
vurgulayan yazar daha ileri giderek “Eğitimin sorumluluğunu üstlenmek eğitimin ta kendisi; öğrenme
sorumluluğunu üstlenmek zaten öğrenmek demek. Öğrenci açısından bakıldığında ancak sorumluluk
alındığında gerçek öğrenme mümkün olabilir” (Khan, 2016:43) iddia etmektedir.
Tam öğrenmeyi eğitimin olmazsa olmazı olarak ele alan yazar daha sonra bunun nasıl
gerçekleşeceği üzerinde duruyor: “Nobel ödüllü nörolog Eric R. Kandel, çok önemli kitabı In Search of
Memory’de (Belleğin Peşinde), öğrenmenin beynimizi oluşturan sinir hücrelerinde teker teker meydana
gelen bir dizi değişimden ne fazlası ne de azı olduğunu öne sürüyor” (Khan, 2016:45). “Kandel ve diğer
nörologların bulguları, gerçekte nasıl öğrendiğimiz hakkında çok şey söylüyor; ne yazık ki standart sınıf
modeli bu temel biyolojik gerçekleri görmezden geliyor ve hatta aksini yapıyor. Etkin öğrenme yerine
pasifliği vurgulaması bu hatalardan biri. Aynı derecede önemli bir başka hata da standart eğitimin çağrışımlı
öğrenme (yeni öğrenilen bir şeyi daha önceden bilinen bir şeyle ilişkilendirerek daha derinden anlama,
daha kalıcı hatırlamanın mümkün kılınması) konusunda beyin kapasitesini en üst düzeye çıkaramaması”
(Khan, 2016:46). Hem tam öğrenmenin nasıl gerçekleşebileceğini hem de geleneksel öğrenme yönteminin
bunu neden sağlayamadığını aynı bağlamda anlatan yazar tam öğrenme için kısa süreli hafızanın uzun
süreli hafızaya dönüşme sürecinden (konsolidasyon, pekiştirme) bahsediyor. “Bir anının süreğen olabilmesi
için gelen bilginin tam anlamıyla ve derinlemesine işlenmesi gerekir. Bu da ancak bilgiyle yakından
ilgilenerek ve hafızada daha önce yer etmiş bilgiyle anlamlı ve sistematik bir biçimde ilişkilendirerek
başarılabilir” (Khan, 2016:46).
Tam öğrenmenin gerçekleşmesi durumunda kavram ve olaylar arasındaki bağlantılarında kesin ve
doğru biçimde kurulacağını belirten yazar iddiasını şu örnekle desteklemektedir: “Sınav için formül
ezberleyip bir ay sonra unutan öğrenciler ile kavramları içselleştiren ve on yıl sonra ihtiyaçları olduğunda
bunları uygulayabilen öğrencileri birbirinden ayıran şey, kavramlar arasındaki bağlantıların varlığı ya da
606
yokluğudur” (Khan, 2016:48). Bu noktadan hareketle yazar, öğrenme sürecinin parçalara ya da kategorilere
ayırarak değil bütünü esas alarak yürütülmesi gerektiğini vurgulamaktadır. “Öğretme konusunda kendi
yaklaşımımı yavaş yavaş gerçekleştirirken, temel hedeflerimden biri bu parçalara ayırma eğilimi tersine
çevirmekti. Bence hiçbir konu asla bitmez. Hiçbir kavram diğer kavramlardan kopuk değildir. Bilgi
süreğendir; fikirler akar” (Khan, 2016:49).
2.Bölüm: Parçalanmış Model
Eserin Parçalanmış Model isimli 2.Bölümünde yazar, geleneksel eğitim modelinin tek tip ve
monoton anlayışını eleştirmektedir. “Standart eğitim modelinin temelleri kayda değer ölçüde inatçı ve tek
tip: Sabah yedi ya da sekizde okul binasına git; 40-60 dakikalık bir dizi ders boyunca otur, öğretmenler daha
çok konuşsun, öğrenciler de daha çok dinlesin; öğle yemeği ve bedensel egzersiz için biraz zaman ayır; eve
gidip ödev yap. Standart müfredatta, insan düşüncesinin çok güzel ve engin alanları “konu” adı verilen
yönetmesi kolay bölümlere yapay biçimde ayrılmış durumda. Okyanus akıntıları gibi birbirinin içine akması
gereken kavramlar, “ünite”lerde biriktiriliyor” (Khan, 2016:62). Yazar ‘standart model’ olarak tanımladığı
mevcut eğitim sisteminin içinde bulunduğu parçalanmışlığı, öğretme kavramının köküne inerek ve insan
doğasına aykırı olduğunu vurgulamak suretiyle ifade etmektedir. “Öğretme ve öğrenmenin ilk biçimleri
temelde maymun gibi taklit etmeye dayalıydı. Tarih öncesi avcı-toplayıcı toplumlarında ebeveynler
çocuklarına temel hayatta kalma becerilerini bizzat kendileri uygulayarak ve mümkün olduğunda bu sürece
bir oyun unsuru katarak öğretiyordu. Bu öğretme biçimi, diğer hayvanların kendi yavrularına öğretme
biçimlerinin bir uzantısıydı. İnsan dili geliştikçe toplumlar daha karmaşık bir hale geldi ve uzmanlaştı,
sonunda da ebeveynlerin kendi başlarına öğretemeyeceği beceri ve bilgi alanları ortaya çıktı. Bu da çeşitli
dönemlerde ve çeşitli biçimlerde çıraklık sistemini doğurdu. Çıraklık sistemi, insanlık tarihinde ilk kez
eğitimin ana sorumluluğunu aileden uzaklaştırdı” (Khan, 2016:63).
Çocukların eğitiminin adım adım aileden çıkarak kurumsal bir hal almaya başladığını ifade eden
yazar çıraklık eğitiminin mantığına değinmektedir. “Çıraklık aktif öğrenmeye dayanıyordu; yaparak
öğreniliyordu. Çırak ustanın teknik ve stratejilerini gözlemliyordu; bu açıdan bir ebeveyni taklit ederek
öğrenmenin mantıksal devamıydı. Çıraklık sistemi aynı zamanda dünyadaki ilk meslek okuluydu. Burada bir
meslek öğreniliyordu; ama bazı durumlarda bu meslek son derece seçkin olabiliyordu (Khan, 2016:64).
Eğitim salt işlevsel ve hayatta kalmaya dönük bu tarihi gelişimine katılmadığını ifade eden yazar,
öğrenmenin arzu ve merakla ilişkili yönlerini vurgulamaktadır. “Gorgia adlı diyaloğunda Platon, kendi alter
egosu ve ideal insanı Sokrates’e şöyle dedirtir: ‘Dünyanın hedeflediği onurlar benim için birer hiç; ben
yalnızca hakikati bilmek istiyorum.’ Aristoteles ‘Bütün insanlar doğal olarak bilgiyi arzular.’ diyor.
Pazarlanabilir beceriler demiyor. İşe girmek için geçerli referanslar demiyor. Öğrenmek için öğrenmekten
söz ediyor ve bunu insan olmanın tanımında yer alan bir itki olarak gösteriyor” (Khan, 2016:64). Yazar
öğrenmenin sadece pratik hayatta başarılı olma ve meslek sahibi olma ile ilgili değil, aslında daha çok insan
olmanın getirdiği merak ve istek ile ilgili olduğunu düşünmektedir.
Yazar, geleneksel eğitim sistemine yönelik eleştirel yaklaşımını mevcut sınıf modeli üzerinden
sürdürmektedir. “Prusya sınıf modelimizin (K-12 modeli) icat edildiği yerdir. Zorunlu ve vergilerle
karşılanan kamusal eğitim hem siyasi hem de pedagojik bir araç olarak görülmüştü. Burada istenen
bağımsız düşünen bireyler üretmek değil, ebeveynlerin, öğretmenlerin, Kilise’nin ve son olarak da kralın
607
otoritesine boyun eğmenin değerini öğrenecek, sadık ve güdülebilir vatandaşlar üretmekti. Prusyalı
felsefeci ve siyaset kuramcısı Johann G. Fichte, bu sistemin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştı. ‘Bir
insanı etkilemek istiyorsanız, onunla yalnızca konuşmaktan fazlasını yapmanız gerekir. Onu
biçimlendirmeniz gerekir, öyle bir biçimlendirmelisiniz ki istemesini istediğiniz şeyler dışında hiçbir şey
istemesin.’” (Khan, 2016:71). Diğer taraftan, yazar o dönemde bu modelin gerekliliğini ve mantığını
açıklamaktadır. “Kendi dönemine göre yenilikçi ve eşitlikçi pek çok yönü de vardı. Hatta evrensel, vergilerle
desteklenen, zorunlu kitle eğitimi sistemi fikrinin kendisi bile devrimciydi. Milyonlarca insanı orta sınıfa
yükseltti ve Almanya’nın endüstriyel bir güç olarak yükselişinde hiç de küçümsenmeyecek bir rol oynadı. O
günü teknolojisi göz önünde bulundurulduğunda, herkese eğitim götürmenin en ekonomik yolu da Prusya
modeli olabilirdi” (Khan, 2016:72). Yazar sistemin o dönemde anlaşılabilir olduğunu, bugün için ise
teknolojik gelişmeler sayesinde herkese her yerde eğitim vermenin sınıf modeliyle rasyonel olmadığını
vurgulamaktadır.
Yazar, günümüzde özellikle gelişmekte olan ve genç nüfus potansiyelinin yüksek olduğu ülkelerdeki
eğitim sistemlerinin açmazlarından biri olan test yöntemiyle değerlendirme anlayışını da eleştirmektedir.
“Testler bir dersin belirli bir alt başlığına dair bir öğrencinin hafızasının ve belki kavrayışının belirli bir
andaki yaklaşık durumunu ölçer; bu ölçümün de, sorulan sorulara bağlı olarak çok büyük ölçüde ve
rastlantısal biçimde değişebileceğini göz önünde bulundurmak gerekir” (Khan, 2016:83). Bu noktadan
hareketle yazar, test yönteminin seçilmesinde okullarda yaratıcılığın yeterince önemsenmemesini
göstermektedir. “Yaratıcılığın okullarımızda inanılmaz ölçüde gözden kaçtığı ve hatta elenme sebebi
olduğu, eğitimcilerin çoğunun matematik, bilim ve mühendisliği yaratıcı alanlar olarak görmediği açıktır”
(Khan, 2016:88).
Ev ödevi konusu günümüzde artık eğitim sisteminin konusu olmaktan öte ailelerin de gündeminde
önemli bir yer işgal eder hale gelmişti. Yazar eve ödevine karşı olmadığını, sorunun aslında ev ödevi değil
de bunun yöntem ve niteliği ile ilgili olduğunu belirtmektedir. “Peki, o zaman neden okullarımızın çoğu
ödevin niteliğine değil, niceliğine bakıyor? Bunun nedenlerinden biri, niceliğin tanımı gereği daha kolay
ölçülmesi; nitelik çok daha ince bir kavram. Çocukları eve dört saatlik bir ödevle gönderirseniz en azından
çok sıkı bir okul gibi görünürsünüz. 20.yüzyılın başlarında ev ödevini amacının şehirleşme ve ofis işleri
trendinin gerekli kıldığı, daha çok masa başı ve tekrara dayalı işler için zihinsel hazırlık sağlamak olduğu
düşünülüyordu. İleriki yıllarda buna bir tepki doğdu, ezberin modası geçti, yaratıcı problem çözme ve
kendini ifade onun yerini aldı. 1950’lerde uzay yarışında Sovyet Rusya’nın öne geçmesi Amerika’da Rus
çocuklar iki kat daha fazla matematik ve fen ödevi yapıyorlar mantığıyla eğitim sisteminde ödeve yapılan
vurguyu artırdı. 1960’ların ortalarında ev ödevi yeniden, öğrenciler üzerindeki aşırı baskının bir semptomu
olarak görülmeye başlandı. Öğrenme kuramları ev ödevinin değerini bir kez daha sorguladı ve akıl sağlığı
konusundaki olası zararlı sonuçlarını gündeme taşıdı” (Khan, 2016:95-97). Yazar ev ödevine verilen önemin
değişen dönemlerde bir sarkaç gibi gidip geldiğini 1980 ve 90’lı yıllara ilişkin örneklerle devam ettirerek
sorunun ödevin niteliğine değil de niceliğine vurgu yapılması olduğunu belirtmektedir.
Bu noktadan hareketle yazar, “Ev ödevinin gerekliliği neden bu kadar uzun süre boyunca
sorgulanmadı?” sorusunu soruyor ve cevap veriyor, “Okul günü esnasında yeterince öğrenilmediği için
gerekli hale geliyor. Tam da bu amaç (öğrenme) için tasarlanmış zamanlarda neden yeterince
öğrenilmiyor? Çünkü sınıfa yönelik olan ve aynı hızda ilerlemesi gereken ders anlatma yöntemi –yani
608
standart sınıf modelinin özünü oluşturan teknik– öğretmek ve öğrenmek için çok verimsiz” (Khan,
2016:101). Yazarın, sınıf modelinin yetersizliğinden kaynaklandığını iddia ettiği ev ödevi sorununu, daha
önceki bölümlerde ele aldığı tam öğrenmenin öğrenme esnasında gerçekleşeceği bir eğitim modeliyle
aşılacağını düşündüğü söylenebilir.
Yazar, kitabın ikinci bölümünü ele aldığı sorunların yeni yöntemlerin sadece eğitimde teknoloji
kullanımıyla aşılamayacağına yönelik görüşleriyle bitirmektedir. “Teknolojiyle desteklenmiş öğretimin ve
öğrenimin, hesaplı ve eşitlikçi bir eğitim geleceği için elimizdeki en iyi fırsatı sunduğuna inanıyorum elbette.
Ama buradaki ana mesele teknolojinin nasıl kullanıldığı. Sınıflara bilgisayar ve akıllı tahta koymak yeterli
değil. Teknolojiyi öğretme ve öğrenme biçimlerimizle iç içe geçirmemiz gerekiyor. Anlamlı ve yaratıcı bir iç
içelik sağlanamazsa, sınıftaki teknolojinin pahalı bir oyuncaktan farkı kalmaz. Duke Üniversitesi
profesörlerinden Cathy N. Davidson, ‘teknolojiyi değiştirip öğrenme yöntemini aynı tutarsanız, kötü
uygulamaya iyi para harcıyorsunuz demektir. Ölçümlerin, yöntemlerin, hedeflerin ve değerlendirmelerin
hepsinin değişmesi gerekiyor” (Khan, 2016:108).
3.Bölüm: Gerçek Dünyada
Yazar, eserin Gerçek Dünyada isimli 3.Bölümünde kendi kurduğu ve geliştirdiği Khan Akademi’nin
kuruluş ve gelişimini anlatmaktadır. Bu bölümde, kuruluş mantığı, edinilen deneyimler ve yaşanan ilginç
olaylar ile akademinin ilk günlerinden itibaren karşılaşılan zorluklar ve sorunlar ayrıntılı olarak
anlatılmaktadır (Khan, 2016:113-153).
4.Bölüm: Dünya Okulu
Eserin Dünya Okulu isimli 4.Bölümüne yazar, “Dünyada bu yıl ilkokula başlayan çocukların %65’i
henüz icat edilmemiş işlerde çalışacak” (Khan, 2016:157) yorumuyla başlamak suretiyle daha ortaya bile
çıkmamış işlerde çalışacak çocukların mevcut eğitim sistemi içine hapsedilmesine eleştirel yaklaşmakta ve
geleceğe yönelik bu belirsizliğin ancak yaratıcı, esnek, sınırlanmamış ve kategorize edilmemiş bir eğitim ve
sınıf ortamıyla aşacağını düşünmektedir. “Buradaki en önemli şey, bütün öğrenciler için ucu açık düşünme
ve yaratıcılığa dönük yer ve zaman sağlanması. Günümüz okullarında, çoğu zaman ihmal edilmiş, yanlış
anlaşılmış, yabancılaşmış ya da standart müfredatın katılığı nedeniyle geride kalmış ‘farklı düşünen’
öğrenciler bulmak hiç de zor değil. Bunlar çoğu zaman dünyamıza önemli katkılar yapan meraklı, gizemli ve
özgün beyinler; ama tam potansiyellerine erişebilmek için kendi ayrıksı, standart dışı yollarını izleyebilecek
özgürlüğe ihtiyaçları var. Bu özgürlük de herkesin tamamıyla aynı dersi yapmak zorunda olduğu,
“farklılık”ın genellikle olumsuz bir anlamda kullanıldığı, geleneksel kutu biçimli dersliklerde ender olarak
bulunuyor. Bu öğrenciler kendilerinin Prusya Modeline göre şekillendirilmesine izin vermemişler.
Öğrencilerin temel ders konularını bir ya da iki saatte işleyebileceği, sonra destekleyici bir ortamda kendi
çalışmalarını yapabileceği –saat başı zillerle bölünmeyecek– zamanı ve mekânı sunan bir okul, çocukların
çoğunun akademik ve yaratıcılık açısından da duygusal olarak da gelişmesini sağlar” (Khan, 2016:175-176).
Geleneksel eğitim sisteminin tarihten kalma uygulamalarının eğitime engel olduğunu vurgulayan
yazar, bu düşüncesini ‘yaz tatili’ ile ilgili görüşleriyle desteklemektedir. “Çağdaş eğitimi verimsiz ve
ihtiyaçlarımızla uyumsuz hale getiren bütün modası geçmiş fikir ve adetler arasında en kötüsü yaz tatili.
1730’larda insanların çoğunun çiftliklerde bunun bir mantığı vardı. Aileler çocuklarının nasıl bir eğitim
609
alacağını düşünmeden önce ne yiyeceklerini düşünmek zorundaydı; her iki cinsiyetten çocukların tarlada
yardım etmesi bekleniyordu. Şu anki haliyle yaz tatili devasa bir zaman ve para kaybı. Bütün dünyada o
hatta yüz milyarlarca dolarlık eğitim altyapısı –okul binaları, laboratuvarlar, spor salonları– boş duruyor ya
da çok az kullanılıyor. Öğretmenler öğretmiyor. Yöneticiler yönetmiyor. En kötüsü, öğrenciler de
öğrenmiyor” (Khan, 2016:177). Bu noktadan hareketle yazar, öğrenme sürecinin aksamasıyla ‘öğrendiğini
unutma’ sürecinin başladığını belirtmektedir. “Öğrendiğini unutma dediğimiz şey, eskiden var olan sinir
hücresi bağlantılarının bozulmasından ibaret. Bir çocuk okuldan on hafta uzak kaldığında, cebirle ilgili
bildiği şeylerden bazıları beyninde yok oluyor” (Khan, 2016:178).
Yazar, karne, not ve test sistemiyle ilgili eleştirilerini, bunların potansiyel ve karakteri
değerlendiremediği noktasından hareketle temellendirmektedir. “İyi tasarlanmış testler bir öğrencinin ne
öğrendiği hakkında oldukça sağlam bir fikir verebilir ancak ne öğrenebileceğini ancak çok kabaca
gösterebilir. Ayrıca istedikleri kadar kesin ve kapsamlı görünmeye çalışsınlar, test skorları nadiren
gerçekten kayda değer beceriyi saptayabilir” (Khan, 2016:182). Yazar bunların yerine değerlendirmenin
“bir öğrencinin yalnızca ne öğrendiğini değil, nasıl öğrendiğini de gösteren; süreğen ve yıllara yayılmış bir
anlatı; bir de öğrencinin yaratıcı işlerinden oluşan bir portfolyo” (Khan, 2016:184) yapılabileceğini
düşünmektedir.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Sonuç olarak yazar, geleneksel sistemi; bölünmüş sınıf düzeni, ünitelere ayrılmış öğretim programı,
yaratıcılıktan öte ezbere dayalı öğretim anlayışı, anlatıcı öğretmen pasif ve dinleyici öğrenen profili,
genellikle nicel ve teste dayalı değerlendirme sistemi üzerinden eleştirmektedir. Yazara göre, mevcut
sistem ilk ortaya çıktığı tarihte bile ideal değilken, bugün hala uygulanıyor olması anlaşılması güç bir
durumdur. Yazar, Khan Akademi’de eğitimi kategorilere ayırmadan, öğrencileri pasifleştirip sınıf duvarları
arasına sıkıştırmadan, yaratıcı, teknolojik imkânları kullanarak her yerde ve her an sürdürülebilen bir eğitim
sistemini hayata geçirmeye çalıştığını söylemektedir.
OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) Covid-19 salgınına karşı dünyanın 98 ülkesinde eğitim
alanında alınan tedbirlerden yola çıkarak hazırladığı raporda (OECD, 2020) bu dönemde öğrencilerin
öğrenme fırsatlarını korumak adına etkili ve bilinçli stratejiler geliştirilmediği sürece öğrencilerin ciddi
öğrenme kayıplarına uğrayacağı dile getirilmektedir. Sosyal izolasyonun zorunlu olduğu günlerde eğitim
sistemlerinin ve kurum liderlerinin eğitimin devamı adına alternatif planlar geliştirmeleri gerekliliği
vurgulanmaktadır.
TEDMEM’in (Türk Eğitim Derneği MEM) Covid-19 salgını sürecinde eğitime yönelik değerlendirmeleri
içeren rapor da mevcut eğitim sisteminin bu gibi gelişmelere cevap veremediğini ortaya koymaktadır.
Raporda (TEDMEM, 2020); Covid-19 krizinin okulun sağladığı fiziksel alanın öneminin yanı sıra eğitimin
gerçekleştiği tek yerin okul olmadığı gerçeğini de gün yüzüne çıkardığı, eğitim sistemlerinin Covid-19 krizine
uzaktan eğitim ile acil durum müdahalesinde bulunurken, aslında bir yandan da sistemin iyileşmesi,
esnekliği ve yeniden yapılandırılması için geleceğe dönük tohumlar atıldığı belirtilmektedir.
610
TÜBA’nın (Türkiye Bilimler Akademisi) Pandemi Değerlendirme Raporuna göre (TÜBA, 2020) diğer bazı
sektörlerle birlikte eğitim ve araştırma sektöründeki en önemli yapısal değişim elektronik sistemle uzaktan
eğitimin giderek önemi artacak ve fiziki yüz yüze eğitim ve araştırma yerine evden bilgisayar ortamda
çalışma sistemlerinin ön plana geçeceği belirtilmektedir. Ayrıca Covid-19 salgını Türkiye’yi içeren bir şekilde
tüm dünyaya alternatif eğitim imkanlarının yaratılmasının önemini açık bir şekilde göstermektedir. Eğitim
teknolojilerinde gelinen nokta etkileşimin çok sınırlı olduğu eski açık öğretim modelinden farklı olarak eş
zamanlı ve etkileşimli kaliteli eğitim imkanı sunmakta ve oldukça yol alınmaktadır. Covid-19 salgını
sebebiyle tüm ön yargılar ve kaygılar aşılmış olup sanal eğitim imkanları artık tüm paydaşlar tarafından
kullanılmaktadır. Bu çok önemli bir fırsat alanı sunmaktadır (SETA, 2020).
Covid 19 salgını ile birlikte ara verilen yüz yüze sınıf eğitimine başta uzaktan eğitim olmak üzere alternatif
yollara başvurulduğu bugünlerde Khan’ın mevcut eğitim sistemi üzerine eleştirileri “eğitimi yeniden
düşünmek” açısından değerli katkılar sunmaktadır. Yazarın bir eğitimci olarak herkese, her yerde ve dünya
standartlarında bedelsiz eğitim sağlamak (Khan, 2016:14) amacının; salgın sonrası eğitim-öğretim
faaliyetlerinin devam edebilmesi için tüm eğitim otoritelerinin de amacı haline geldiği söylenebilir.
KAYNAKÇA
Çelik, Z. (12.05.2020). Pandemi Sonrası Dünyada ve Türkiye’de Eğitim. https://www.perspektif.online/pandemi-sonrasi-dunyada-ve-turkiyede-egitim/ Erişim tarihi 10.08.2020.
Khan, S. (2016). Dünya Okulu - Eğitimi Yeniden Düşünmek, 6.Baskı, (Çev. Cem Akaş), YKY, İstanbul.
OECD (2020). A framework to guide an education response to the COVID-19 Pandemic of 2020, OECD Library. https://www.hm.ee/sites/default/files/framework_guide_ v1_002_harward.pdf Erişim tarihi 10.08.2020.
SETA (2020). Koronavirüs Sonrası Eğitim. https://www.setav.org/koronavirus-sonrasi-egitim/ Erişim tarihi 10.08.2020.
TEDMEM (2020). COVID-19 sürecinde eğitim: Uzaktan öğrenme, sorunlar ve çözüm önerileri (TEDMEM Analiz Dizisi 7). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları. https://tedmem.org/yayinlar# Erişim tarihi 10.08.2020.
Telli, S. & Altun, D. (2020). Coronavirüs ve çevrimiçi (online) eğitimin önlenemeyen yükselişi. Üniversite Araştırmaları Dergisi , 3 (1).
TÜBA (2020). Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, TÜBA Raporları No: 34. http://www.tuba.gov.tr/files/images/2020/ kovidraporu/Covid-19%20Raporu-Final+.pdf Erişim tarihi 10.08.2020.
Zhong, R. (2020). The Coronavirus Exposes Education’s Digital Divide. nytimes.com. https://www.nytimes.com/2020/03/17/technology/china-schools-coronavirus.html Erişim tarihi 10.08.2020.
611
OKUL ETKİLİLİĞİ İLE İŞTEN AYRILMA NİYETİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN FARKLI
DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ
Gökçe ÖZDEMİR116, Salih BİLDİRİCİ117
Özet
Araştırmanın amacı, öğretmen görüşleri doğrultusunda ortaokullarda okul etkililiğinin işten ayrılma
niyeti üzerine etkisini farklı demografik değişkenler açısından incelemektir. Araştırma ilişkisel tarama
modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemi, 2018–2019 eğitim öğretim yılında Gaziantep ilinde
görev yapan 648 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırma verileri, Kişisel Bilgi Formu, Okul Etkililiği Ölçeği ve
İşten Ayrılma Niyeti Ölçekleri kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde, betimsel istatistiklerin yanı sıra
normallik testleri, korelasyon analizi, bağımsız örneklem t-testi analizi, Cohen’s d formülü, tek yönlü
varyans analizi ve eta-kare (η2) formülünden yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda, öğretmenlerin okul
etkililiği ile işten ayrılma niyetleri arasında negatif yönlü, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna
varılmıştır. Bununla beraber cinsiyet değişkenine göre; öğretmenlerin okul etkililiği algıları ile işten ayrılma
niyetlerinde meydana gelen etki büyüklüğünün küçük düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca okul
etkililiğine ilişkin algılarda erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre daha yüksek bir algıya sahip
oldukları, işten ayrılma niyetlerinde ise kadın öğretmenlerin erkek öğretmenlere göre daha yüksek bir
algıya sahip oldukları görülmüştür. Araştırmanın bir diğer sonucunda ise mesleki kıdeme göre
öğretmenlerin okul etkililiği algıları arasında anlamlı bir farklılığın olduğu ve etki büyüklüğünün orta
düzeyde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Aynı zamanda mesleki kıdeme göre öğretmenlerin işten ayrılma
niyetleri arasında anlamlı bir farklılığın olduğu ve etki büyüklüğünün küçük düzeyde olduğu sonucu ortaya
çıkmıştır. Ayrıca, okulun bulunduğu eğitim bölgesine göre öğretmenlerin okul etkililiği algıları ile işten
ayrılma niyetlerinde önemli bir farklılık görülmemiştir. Sonuç olarak bu çalışma ile okul etkililiği ile işten
ayrılma niyeti arasındaki ilişkide bazı demografik değişkenlerin etkisi olduğu tespit edilmiştir. Bu yönüyle
çalışmanın alan yazına ve araştırmacılara ortaokullarda işten ayrılma niyetini azaltma hususunda önemli bir
katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar kelimeler: Okul Etkililiği, İşten Ayrılma Niyeti, Demografik Değişkenler.
116
Dr. Öğretim Üyesi Gökçe ÖZDEMİR, Gaziantep Üniversitesi, [email protected]
117 Okul Müdürü Salih BİLDİRİCİ, Gaziantep İl Milli Eğitim Müdürlüğü, [email protected]
612
AN INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN SCHOOL EFFECTIVENESS AND THE
INTENTION TO LEAVE IN TERMS OF DIFFERENT DEMOGRAPHIC VARIABLES
Abstract
The aim of the study is to examine the effect of school effectiveness on the intention to quit in
secondary schools in terms of different demographic variables in line with teachers' opinions. The research
was carried out in relational scanning model. The sample of the research consists of 648 teachers working
in Gaziantep in the 2018-2019 academic year. The research data were collected using the Personal
Information Form, the School Effectiveness Scale and the Intention to Leave Scales. In the analysis of data,
besides descriptive statistics, normality tests, correlation analysis, independent sample t-test analysis,
Cohen's d formula, one-way variance analysis and eta-square (η2) formula were used. As a result of the
research, it was concluded that there is a negative, moderate and significant relationship between
teachers' school effectiveness and their intention to quit. However, according to gender variable; It was
concluded that the effect size occurred in teachers' perceptions of school effectiveness and their intention
to quit was small. In addition, it has been observed that male teachers have a higher perception than
female teachers in perceptions of school effectiveness, and female teachers have a higher perception than
male teachers in their intention to quit. In another result of the study, it was concluded that there is a
significant difference between teachers' perceptions of school effectiveness according to professional
seniority and the effect size is medium. At the same time, it was found that there is a significant difference
between the turnover intention of teachers according to professional seniority and the effect size is small.
In addition, there was no significant difference between the teachers' perceptions of school effectiveness
and their intention to quit according to the educational area where the school is located. As a result, it has
been determined that some demographic variables have an effect on the relationship between school
effectiveness and the intention to quit. In this respect, it is thought that the study will make an important
contribution to the literature and researchers in reducing the intention to quit in secondary schools.
Keywords: School Effectiveness, Turnover Intention, Demographic Variables.
GİRİŞ
Eğitimin genel amacı öğrencilerin öğrenmelerini sağlamaktır. Öğrenmenin gerçekleşmesinde
öğretmenler kritik bir öneme sahiptir. Öğretmenlerin işten ayrılma niyetleri öğrenci öğrenmelerinin
önündeki en büyük engellerden bir tanesidir. Öğretmenlerin işten ayrılma niyetlerini azaltmanın
yollarından birisi de okul etkililiği özelliklerinin yaygınlaştırılmasıdır. Bu çalışmanın amacı öğretmenlerin
işten ayrılma niyetini ile okul etkililiği arasındaki ilişkiyi farklı demografik değişkenler bakımdan inceleyerek,
alanyazına katkı sağlamaktır.
613
Etkili okullar, öğrencilerin tamamının öğrenebileceği düşüncesinin hâkim olduğu ve öğrencilerin
öğrenebilmeleri için onlara kaliteli ortamların sunulduğu okullardır (Arslan vd., 2006). Okul etkililiğinin
özellikleri eğitimin niteliği ile yakından ilişkilidir. Etkili okullarda, açık ve net bir şekilde belirlenmiş
misyonun varlığı, okul çevresinin güvenli ve düzenli olduğu, öğrencilerden yüksek başarının beklendiği,
öğrenme imkânlarının etkili ve zamanın verimli kullanıldığı, öğrencilerin gelişim sürecinin sürekli takip
edildiği, okul-aile işbirliğinin etkin olarak sağlandığı, öğretimsel liderlik özelliklerinin belirgin olduğu
gözlemlenmektedir (Lezotte, 1991).
İşten ayrılma niyeti, çalışanların çalıştıkları kurumdan ayrılma konusunda kasıtlı bir kararı ya da
niyeti olarak ifade edilebilir (Gürbüz ve Bekmezci, 2012). Okullarda öğretmenlerin işten ayrılmalarının ya da
işten ayrılma niyetinde olmalarının birçok sebepleri olabilir. Öğretmenlerin ilgileri, yaşı, cinsiyeti, mesleki
kıdemi, beklentileri; idarecilerle, meslektaşlarıyla, öğrencileriyle ve velilerle ilişki ve iletişim şekli ve düzeyi;
çalıştığı okulun fiziki şartları, mesleğin sosyal ve ekonomik boyutu bu sebepler arasında gösterilebilir.
Okullarda idarecilerin öğretmenlere yeterli desteği vermemesi, sorunlu öğrencilerin fazlalığı,
liderliğin paylaşılmaması, sosyo-ekonomik sorunlar öğretmenlerin işten ayrılma niyetleri ile yakından
ilgilidir (Ingersoll, 2001). Cotton ve Tuttle (1986), araştırmalarında işten ayrılma niyetini etkileyen nedenleri
kişinin kendisi ile ilgili olanlar (yaş, cinsiyet, kıdem vb.), işin niteliği ile ilgili olanlar (iş doyumu, iş tatmini,
yükselme, ücret vb.) ve dışarıdan gelen nedenler (çalışanın algısı, işsizlik oranı vb.) olmak üzere üçe
ayırmışlardır (Akt; Tuna ve Yeşiltaş, 2014).
Öğretmenlerin işten ayrılma niyetleri okullarda etkili ve verimli eğitim-öğretim hizmeti vermelerini
olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun yanı sıra kuruma olan bağlılıklarını kaybetmelerine de neden
olabileceği söylenebilir. Bu durum da okullarda yıkıcı etkiler yaratabilmektedir. Çünkü başarılı
öğretmenlerin işten ayrılmaları okullarda eğitimin kalitesinin düşmesi gibi büyük sorunları beraberinde
getirmektedir (Liu, 2012).
İşten ayrılma ile ilgili araştırmalar incelendiğinde, okul etkililiği ile işten ayrılma niyeti arasındaki
ilişkiyi inceleyen araştırmaya rastlanmamıştır. Fakat alanyazında iş tatmini, örgüte bağlılık, liderlik, mesleki
bağlılık ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalara rastlanmaktadır (Sarıdede, 2004;
Aydoğdu, 2009; Gürbüz ve Bekmezci, 2012; Çekmecelioğlu, 2014; Keskin, 2014; Sen ve Conley, 2014; Kosi
vd., 2015; Janik ve Rothmann, 2015; Güner, 2016). Ayrıca alanyazındaki araştırmalarda işten ayrılma
niyetinin iş tatmini ve örgüte bağlılık ile anlamlı ve negatif bir ilişkisi olduğu bulunmuştur (Aydoğdu, 2009).
Bir okulun etkili olabilmesi demek, önceden belirlenmiş olan amaçlarını gerçekleştirebilmesi
demektir. Bunun için de yeterli okul olması gerekir. Yeterliğin en önemli göstergelerinden bir tanesi ise
çalışanların iş devamlılığını sağlama yetisidir. Kurumlar ayakta kalabilmek ve amaçlarını gerçekleştirmek
için ilk olarak iş görenlerin kişisel beklentilerine cevap verebilmeli, işten ayrılmalarını önlemeli ve kuruma
bağlılığını arttırmalıdır (Tanrıöğen, 2010).
Alanyazında daha önce yapılan çalışmalara bakıldığında araştırmaların ağırlıklı olarak ilkokul
kademesinde (Arslan vd., 2006; Şahin, 2006; Tarhan, 2008; Aydoğan ve Helvacı, 2011; Uştu, 2014;
Gümüşsoy, 2014; Şenel ve Buluç, 2016; Jamil, 2017) yapıldığı görülmektedir. Ortaokul ve lise kademesinde
ise ilkokullara göre daha az çalışmanın yapıldığı göze çarpmaktadır. Yukarıda belirtilen görüş ve
araştırmalardan yola çıkarak bu çalışmada, okul etkililiği ile öğretmenlerin işten ayrılma niyeti arasındaki
ilişkiyi demografik değişkenler bakımından incelemek hedeflenmiştir.
614
Okul Etkililiği
İnsanlar yaşadıkları süre içerisinde sürekli olarak bir şeyler öğrenme çabası içerisindedirler. Bundan
dolayı, toplumlar ekonomik, sosyal ve politik nedenlerle bireylerin öğrenmelerini istendik öğrenmeler
haline getirmek istemişlerdir. Bu istendik öğrenmeleri kazandırmak amacıyla da okullar oluşturulmuştur.
Okullarda gerçekleştirilen faaliyetler ile bireylere bilgi öğretilmesinin yanında istendik davranış
değişiklikleriyle yaşam becerileri kazandırmak da amaçlanmaktadır.
Eğitim sistemimiz geleceğin mimarı olan çocukları bedensel, bilişsel ve duygusal yönden yarınlara
hazırlayabilmek için okullara sosyal, kültürel, akademik vb. yönlerden birçok sorumluluklar yüklemektedir.
Böylesine ağır bir sorumluluk yüklenmiş olan okulların amaçlarını gerçekleştirebilmesi ancak etkili okul
özelliklerini yerine getirmesiyle mümkün olabilecektir. Alanyazında okul etkililiği ile ilgili birçok kaynakta
farklı tanımlar yapılmakla birlikte öğrencilerin bilişsel, duyusal, psikomotor, sosyal ve estetik gelişimlerinin
sağlandığı en uygun öğrenme çevresinin yaratıldığı yer okul olarak tanımlanabilir (Balcı, 2002).
Okul etkililiği çalışmaları, maddi durumu yeterli olmayan öğrenciler üzerinde okulun herhangi bir
etkisinin olmadığını savunan araştırmalara tepki olarak başlamıştır. Bu alanda en bilinen araştırma,
öğrenciler arasında herhangi bir ayrım yapılmamasıyla yani eğitimde fırsat eşitliğinin olmasıyla ilgili
yapılmış olan Coleman Raporudur (Coleman vd., 1966). Coleman ve arkadaşları bu raporda öğrenci
başarısının gittikleri okuldan daha çok aile, öğrencinin özel durumu ve dış etkenler ile ilgili olduğunu
savunmuşlar ve okulların farklı bölgelerde bulumasının öğrenci başarısını etkilemediğini belirtmişlerdir.
Okul etkililiği ile ilgili çalışmaların temelini her ne kadar Coleman ve arkadaşlarının yaptığı çalışma
oluşturuyor olsa da, dezavantajlı bölgelerde başarılı olan öğrencileri etkileyen faktörler ile ilgili farklı
çalışmalar da yapılmıştır (Edmonds, 1979; Brookover ve Lezotte, 1978; Brookover vd., 1977).
Coleman raporunun yayınlanmasından sonra dünyanın farklı yerlerinde, araştırmacılar okulların
öğrenci başarısını önemli oranda etkilediğini göstermek için birçok çalışma yapmışlardır. Teddlie ve
Reynolds (2000), okul etkililiği paradigmasının bu çalışmaların sonucu olarak ortaya çıktığını
savunmuşlardır. Buradan hareketle, okul etkililiği paradigması bir okulun neyi “iyi” yaptığına ve daha fazla
okulun nasıl “iyi” yapılabileceğine dair iki temel soruya odaklanmıştır (Reynolds, Sammons, De Fraine, Van
Damme, Towsend, Teddlie ve Stringfield, 2014). Bu soruların cevabını arayan araştırmacılar eğitimi
ilgilendiren birçok faktörün okulların akademik ya da sosyal değişkenleri üzerindeki etkilerini
incelemişlerdir. Ayrıca 1980’lerden itibaren ortaya çıkan metodolojik gelişmeler ile birlikte okul etkililiği
paradigması ilerleme göstermiştir (Luyten, 2005). Bu gelişmeler okul etkiliği ile ilgili araştırma yapanların
okul etkililiğinin istikrarını, değişkenlerinin tutarlılığını, etkilerinin boyutunu ve uzun vadede etkilerinin
neler olabilceğini anlamada etkili olmuştur. Çok seviyeli analizlerin bu dönem içerisinde ortaya çıkması da
alan için önemli bir ilerleme olmuştur (Reynolds vd., 2014).
Okul etkililiği değişkenleri, öğrenci başarısını arttırmak için araştırmacılar tarafından ortaya konulan
ölçütler olarak tanımlanabilir. Okul etkililiği değişkenleri belirlenirken bazı araştırmacılar akademik başarıyı
attırmaya yönelik beceriler üzerinde yoğunlaşırken, bazı araştırmacılar ise davranış ve tutum gibi sosyal ve
duyusal beceriler üzerine odaklanmışlardır (Dodson, 2005). Ülkemizde de okul etkililiği değişkenleri ile ilgili
farklı araştırmalar yapılmıştır. Şişman (1996), araştırmasında okul etkililiği değişkenlerini 6 faktöre
ayırmıştır. Bu faktörler; “okul yöneticisi, öğretmen, öğrenci, okul programı ve eğitim – öğretim süreci, okul
615
kültürü ve ortamı, okul çevresi ve veliler” olarak ifade edilmiştir. Balcı (2002), etkili okul değişkenlerini okul
yöneticisi, öğretmenler, okul ortamı, öğrenciler ve veliler olarak 5 kategoriye ayırmıştır. Alanyazında
Edmonds (1982) tarafından ortaya konulan beş değişkene ilaveten güncel araştırma bulgularınaiki değişken
daha ekleyerek okul etkililiğini yedi değişken olarak ifade eden Lezotte (1991), bu değişkenleri şu şekilde
sıralamıştır: “güvenli ve düzenli okul çevresi, yüksek beklenti iklimi, açık ve odaklanmış misyon, öğrenme
fırsatları ve zamanın etkili kullanımı, öğrenci gelişiminin sürekli gözlenmesi, okul-aile ilişkileri ve öğretimsel
liderlik.”
İşten Ayrılma Niyeti
Bir iş yerinde verimliliğin en önemli faktörlerinden bir tanesi deneyimli personeldir. Hangi iş olursa
olsun mutlaka bir acemilik ya da stajyerlik dönemi olmaktadır. İşveren personelinden asıl verimi iş ile ilgili
tecrübeyi kazandıktan sonra alabilmektedir. Bu nedenle personelin yetişmesinin yani deneyim
kazanmasının her iş yerine bir maliyeti vardır.
Önceki dönemlerde insanlar genelde bir iş yerinde ya da okulda uzun yıllar çalışırdı. Fakat bu
durum son yıllarda değişmeye başladı. Keser (2011), yaptığı araştırmada günümüzde iş değiştirmenin çok
sık rastlanan bir durum olduğunu vurgulamaktadır. Çalışanların iş yerinden ayrılmalarını kontrol altında
tutabilmek için iş yerinden ayrılmalarına neden olan sebeplerin önceden tespit edilip bu sebeplerin
ortadan kaldırılması gerekir. Bu nedenle öncelikle kişinin işten ayrılma niyetinin sebepleri belirlenmelidir.
Mobley vd., (1979), araştırmalarında bir işteki tatmin düzeyinin kişinin işten ayrılma niyeti üzerinde
doğrudan etkili olduğunu savunmaktalardır. Keser (2011), ise iş tatminin düşük düzeyde olduğu
durumlarda işten ayrılma niyetinin oluşacağını ve bu durumda çalışanın iş bırakma ya da iş değiştirme
yolunu seçeceğini, eğer bunlar mümkün değilse mevcut durumu değiştirmek için farklı davranışlar içine
gireceğini belirtmektedir. Çalışanın işe devamsızlık yapması ya da sık geç kalma gibi davranışlar içerinde
olması işten ayrılma niyeti olduğu hakkında fikir vermektedir.
Deneyimli bir personelin işten ayrılması kurumun bilgi birikimi kaybına neden olabileceği gibi
kurum kültürünü de olumsuz olarak etkileyecektir. Bu nedenle işten ayrılma niyetinin önceden tespit
edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması oldukça önemlidir. İşten ayrılma niyetinin tespit edilmesini önemli
kılan bir diğer önemli faktör ise işten ayrılma niyeti olup ama çalışmaya devam eden çalışanların düşük
performansıdır. Çalışanların işten ayrılma niyeti üzerindeki en önemli faktör kişisel nedenlerdir. Çünkü
kişisel nedenler kendisini, çalışma arkadaşlarını ve ailesini etkilemektedir. Ökten (2008) kişisel nedenleri
çalışanın cinsiyet, kıdem, iş durumu gibi demografik özellikleri ile beraber yaşam şartlarının zorlukları, farklı
bir iş yapma isteği, mesleki gelişim ihtiyacı, ailesel nedenler, yaş sorunu, beklentilerin gerçekleşmemesi
olarak sıralamaktadır.
YÖNTEM
Ortaokullarda okul etkililiğinin işten ayrılma niyeti üzerine etkisinin farklı demografik değişkenler
açısından incelendiği bu çalışma ilişkisel tarama modelinde bir araştırmadır. İlişkisel tarama modeli, iki veya
daha fazla değişken arasında bir ilişkinin olup olmadığını, ilişki varsa bu ilişkinin yönünün ne olduğunu
tespit etmek amacıyla uygulanan modeldir (Karasar, 2012). Araştırmanın modeli Şekil 1’de yer almaktadır.
616
Şekil 1. Araştırma modeli
Araştırmada bu modele bağlı olarak şu hipotezler oluşturulmuştur:
H1: Okul etkililiği ve işten ayrılma niyeti algıları arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H2: Okul etkililiği işten ayrılma niyeti üzerinde azaltıcı bir etkiye sahiptir.
Çalışma Grubu
Araştırmanın evrenini Gaziantep ilinin 9 ilçesinde 2018–2019 eğitim-öğretim yılında Milli Eğitim
Bakanlığına bağlı resmi ortaokullarda görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Gaziantep İl Milli Eğitim
Müdürlüğü İstatistik Şubesinden alınan verilere göre 386 resmi ortaokulda 8.662 öğretmen bulunmaktadır.
Araştırmanın örnek grubu basit tesadüfi örnekleme yöntemine seçilmiş ve evrenin içerisindeki +0.05
örnekleme hatası göz önüne alınarak belirlenmiş 648 öğretmenden oluşmaktadır. Çalışmadaki
katılımcıların 324’ü (%50) erkek, 324’ü (%50) kadındır. Katılımcıların 152’si (%23.5) 1 yıl ve daha az, 374’ü
(%57.7) 2 – 5 yıl arası, 94’ü (%4.5) 6 – 10 yıl arası, 28’i (%4.3) 11 yıl ve üzeri mesleki kıdeme sahip iken,
katılımcıların, 456’sı (%70.4) il merkezinde, 132’si (%20.4) ilçe merkezinde, 60’ı (%9.3) köy ve kasaba gibi
yerleşim yerlerinde çalışan öğretmenlerden oluşmaktadır.
Veri Toplama Araçları
Bu araştırmada, ortaokullarda okul etkililiğinin işten ayrılma niyeti üzerine etkisi farklı demografik
değişkenler açısından incelenmiştir. Bu amaçla, araştırmanın verilerini toplamak amacıyla oluşturulan ölçek
3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde “Kişisel Bilgi Formu”, ikinci bölümde “Okul Etkililiği Ölçeği”,
üçüncü bölümde ise “İşten Ayrılma Eğilimi Ölçeği” yer almaktadır. Ayrıca araştırmanın amacının belirtildiği,
araştırmacıların tanıtıldığı ve öğretmenlerin ölçeği nasıl cevaplayacağına dair bilgilerin yer aldığı kapak
sayfası ölçek ile birlikte verilmiştir.
Okul Etkililiği Ölçeği: Çobanoğlu (2008), tarafından araştırma yapılan okullarda okul etkililiğinin
düzeyinin tespit edilmesi için 6 boyut ve 61 maddeden oluşan bir ölçektir. OEÖ “Hiç” ile “Pek çok” arasında
değer alan 5 dereceli likert tipinde bir veri toplama aracıdır. Çobanoğlu’nun geliştirmiş olduğu ölçeğin
Cronbach alfa değeri .76 ile .97 arasında değişmektedir. Bu araştırma kapsamında yapılan analizler
sonucunda ise Cronbach alfa değerleri .91 ile .93 arasında bulunmuştur. Okul Etkililiği Ölçeğinin yapı
geçerliliğine ilişkin model ile veri uyumunu test etmek amacıyla, doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır.
Okul Etkililiği Ölçeği’nin doğrulayıcı faktör analizi sonucunda, ꭓ2/Sd = 2.89, RMSEA= 0.5, CFI ve GFI
değerlerinin ise .98 olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Hesaplanan değerlere bağlı olarak, ölçeğin kabul edilebilir
düzeyde olduğunu söylemek mümkündür.
İşten Ayrılma Niyeti Okul Etkililiği
617
İşten Ayrılma Eğilimi Ölçeği: Araştırmada, Cammann vd. (1979)’nin geliştirdikleri, Keskin (2014)’in,
Türkçeye uyarladığı “İşten Ayrılma Eğilimi Ölçeği” uygulanmıştır. Ölçek tek boyutlu olup, “Kısmen
Katılıyorum” ve “Kesinlikle Katılıyorum” arasında değer alan beşli likert tipindedir. Keskin (2014) ölçeğin
Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısını .83 olarak bulmuştur. Bu araştırma kapsamında yapılan analizler
sonucunda ise ölçeğin Cronbach alfa değeri 0.72 olarak bulunmuştur. Ölçeğin yapı geçerliğine ilişkin ile veri
uyumunu test etmek amacıyla, doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. Ölçeğin uyum indeksi
değerlerinin; ꭓ2/Sd = 2.48, RMSEA= 0.5, CFI=.95 ve GFI değerinin ise .88 olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonucunda, İşten Ayrılma Niyeti Ölçeği’nin yeterli düzeyde yapı
geçerliğine sahip olduğu söylenebilir.
Veri Analizi
Araştırma verilerini analiz etmek için SPSS 24.0 (Statistical Package for Social Sciences) yazılımı
kullanılmıştır. İlk olarak örneklemi oluşturan katılımcıların profillerinin ortaya çıkarılabilmesi için sayısal
verilerin derlenmesi, tanımlanması ve sunulmasında kullanılan betimsel istatistiklerden yararlanılmış olup
bu kapsamda çalışma grubunda yer alan öğretmenlerin demografik özelliklerinin frekans ve yüzde
dağılımları hesaplanmıştır. Aykırı değer analizi için hem Mahalanobis uzaklık değerine bakılmış hem de
katılımcıların Z puanlarına bakılarak uç değere sahip verilerin (outliers) temizlenme işlemini yapılarak üç
ölçekte ortak görülen 61 uç değer temizlenmiştir.
Ölçeklerin güvenirlikleri ölçek geneli ve varsa alt boyut bazında hesaplanan Cronbach alfa
güvenirlik değerleriyle gerçekleştirilmiştir. Yordayan ve yordanan değişkenlerin normal dağılım gösterip
göstermediklerinin kontrolü için merkezi eğilim ölçüleri ile çarpıklık ve basıklık değerleri hesaplanarak
Kolmogorov-Smirnov Normallik Testi yapılmıştır. Araştırmada kullanılan değişkenlerin çarpıklık katsayı
değerlerinin -.468 ile .272 arasında, basıklık katsayı değerlerinin ise -.013 ile -1.508 arasında olduğu analiz
edilmiştir. Sadece bir değişkenin basıklık değerinin -1’in az miktar altında olması, diğer tüm değerlerin +1
ile -1 arasında olması normal dağılımdan çok fazla bir sapma olmadığını göstermektedir. Huck (2012),
çalışmasında çarpıklık ve basıklık katsayılarının +1 ile -1 arasında olmasının birçok araştırmacı tarafından
verilerin normal dağılımının göstergesi olarak kabul edilmesine karşın, değerlerin dağılımının normalden
çok fazla sapma göstermediğini ifade etmek için çarpıklık ve basıklık değerleri için tam olarak belirlenmiş
bir kesme noktasının olmadığını savunmaktadır. Ulaşılan sonuçlar %95 (p<0.05) anlamlılık düzeyine göre
yorumlanmıştır.
BULGULAR
Araştırmada, ortaokul öğretmenlerinin okul etkililiği ve alt boyutları ile işten ayrılma niyeti algıları
arasındaki ilişkiyi tespit etmek amacıyla Pearson Korelasyon Analizi yapılmıştır. Öğretmenlerin okul etkililiği
ve alt boyutları ile işten ayrılma niyeti algılarına ait bulgular Tablo 1’de yer almaktadır.
Tablo 1. Öğretmenlerin Okul Etkililiği ve İşten Ayrılma Düzeyleri İle Gözlenen Değişkenlerin Ortalama,
Standart Sapma ve İkili Korelasyon Matrisi
SS 1 2 3 4 5 6 7 8
1- Güvenli ve Düzenli Çevre
3.50 .85 1 .81 .79 .60 .57 .68 .84 -.45
618
2- Açık Okul Misyonu ve Amaçları
3.59 .90 .81 1 .86 .62 .52 .78 .90 -.44
3- Okul Zamanının Etkili Kullanımıyla Etkili Öğrenme Fırsatları Sağlama ve Öğrenci Gelişiminin Gözlenmesi
3.68 .81 .79 .86 1 .71 .64 .73 .93 -.41
4- Okul-Aile İlişkileri
2.99 .93 .60 .62 .71 1 .76 .61 .82 -.40
5- Yüksek Beklentiler
3.20 .84 .57 .59 .64 .76 1 .64 .78 -.32
6- Öğretimsel Liderlik
3.70 .98 .68 .78 .73 .61 .64 1 .88 -.45
7- Okul Etkililiği (Genel)
3.49 .77 .84 .90 .93 .82 .78 .88 1 -.48
8- İşten Ayrılma Niyeti (Genel)
2.60 1.10 .-45 .-
44 .-
41 .-
40 .-
32 .-
45 .-
48 1
*p<.05, **p<.01
Tablo 1 incelendiğinde, ortaokul öğretmenlerinin okul etkililiği ile alt boyutları arasında pozitif
yönlü, yüksek düzeyde ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir. Özellikle en yüksek ilişkininin okul etkililiği
ile okul zamanının etkili kullanımıyla etkili öğrenme fırsatları sağlama ve öğrenci gelişiminin gözlenmesi
boyutu arasında (.93) olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin okul etkililiği algıları ile işten ayrılma niyetleri
arasında negatif yönlü, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki (-.48) olduğu saptanmıştır. Öğretmenlerin okul
etkililiği alt boyutları ile işten ayrılma niyetleri arasında ise genel olarak negatif yönlü, orta düzeyde ve
anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Diğer alt boyutlara nazaran sadece yüksek beklenti boyutu ile
işten ayrılma niyeti arasında negatif yönlü, düşük düzeyde ve anlamlı bir ilişki (-.32) olduğu görülmektedir.
Cinsiyet Değişkenine göre Değişkenlerin Dağılımı
Araştırmada öğretmenlerinin okul etkililiği ve işten ayrılma niyeti algılarının cinsiyet değişkenine
göre fark gösterip göstermediğini tespit etmek amacıyla bağımsız örneklem t-testi analizi yapılmıştır.
Öğretmenlerin cinsiyet değişkenine göre okul etkililiği ve işten ayrılma niyeti algılarına ait bulgular Tablo 2
‘de gösterilmiştir.
Tablo 2. Öğretmenlerin Okul Etkililiği ve İşten Ayrılma Niyeti Görüşlerinin Cinsiyet Değişkenine İlişkin T-testi Sonuçları
Değişken Cinsiyet N X Ss t p d
Okul
Etkililiği
Erkek 324 3.56 .77 -3.74 .00 .30
Kadın 324 3.33 .75
İşten
Ayrılma
Niyeti
Erkek 324 2.55 1.03 2.75 .01 .22
Kadın 324 2.80 1.23
619
*p<0.05
Tablo 2 incelendiğinde, yapılan bağımsız örneklem t-testi bulgularına göre ortaokul
öğretmenlerinin, cinsiyet değişkenine göre okul etkililiği (t=-3.74, p>0.05) ve işten ayrılma niyeti (t=2.75,
p>0.05) algıları arasında anlamlı bir fark görülmektedir. Bu sonuç istatistik anlamda bir farklılık olduğunu
göstermekle birlikte meydana gelen farkın büyüklüğü hakkında bilgi vermemektedir. Bağımsız örneklem t-
testi için etki büyüklüğü Cohen’s d formülü ile hesaplanmıştır. Green ve Salkind (2005), d değerinin
alabileceği değerlerin .02 - .05 arasında olursa küçük etki, .05 - .08 arasında olursa orta büyüklükte bir
etki, .08 ve üzeri olursa yüksek düzeyde bir etki olduğunu belirtmişlerdir. Bu ifadeden hareketle, cinsiyet
değişkenine göre okul etkililiğinde meydana gelen etki büyüklüğünün küçük düzeyde olduğu (d= .30), işten
ayrılma niyeti algısında meydana gelen etkinin de küçük etki düzeyinde olduğu (d= .22) sonucuna
ulaşılmıştır. Ortalama puanlar incelendiğinde; okul etkililiğine ilişkin algılarda erkek öğretmenlerin kadın
öğretmenlere göre daha yüksek bir algıya sahip oldukları, işten ayrılma niyetine ilişkin algılarında ise kadın
öğretmenlerin erkek öğretmenlere göre daha yüksek bir algıya sahip oldukları görülmektedir.
Mesleki Kıdem Değişkenine Göre Değişkenlerin Dağılımı
Araştırmada ortaokul öğretmenlerinin okul etkililiği ve işten ayrılma niyeti algılarının mesleki kıdem
değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini tespit etmek amacıyla tek yönlü varyans analizi (One
Way ANOVA) yapılmıştır. Ortaokul öğretmenlerinin mesleki kıdem değişkenine göre okul etkililiği ve işten
ayrılma niyeti algılarına ait bulgular Tablo 3’te gösterilmiştir.
Tablo 3. Öğretmenlerin Okul Etkililiği ve İşten Ayrılma Niyeti Görüşlerinin Mesleki Kıdem Değişkenine İlişkin Tek
Yönlü Varyans Analizi (One Way ANOVA) Sonuçları
Değişken Mesleki Kıdem N Ort. Ss df F p Fark η2
Okul
Etkililiği
1 Yıl ve Daha Az 42 3.28 .75
3
6.75
.00
B-D
.73
2 – 5 Yıl 178 3.30 .78
6 – 10 Yıl 146 3.39 .62
11 Yıl ve Üzeri 282 3.60 .81
Toplam 648 3.45 .77
İşten
Ayrılma
Niyeti
1 Yıl ve Daha Az 42 2.73 1.03
3
6.45
.00
B-D
C-D
.33
2 – 5 Yıl 178 2.90 1.22
6 – 10 Yıl 146 2.80 1.08
11 Yıl ve Üzeri 282 2.46 1.10
Toplam 648 2.68 1.14
620
A: 1 Yıl ve Daha Az B: 2 – 5 Yıl C: 6 – 10 Yıl D: 11 Yıl ve Üzeri
*p<0.05
Tablo 3 incelendiğinde, öğretmenlerin okul etkililiği algıları (F=6.75, p>0.05) ile mesleki kıdem
değişkeni arasında anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir. Okul etkililiğinde mesleki kıdem yılına göre
ortalamalar incelendiğinde, en yüksek ortalamanın 11 yıl ve üzeri çalışanlara (X=3.60), en düşük
ortalamanın 1 yıl ve daha az (X=3.28) çalışanlara ait olduğu görülmektedir. Mesleki kıdem değişkenine göre
okul etkililiğinde hangi gruplar arasında anlamlı farklılık olduğunu bulmak için ise Scheffe testi yapılmıştır.
Scheffe testine göre 2 – 5 yıl çalışanların ortalaması (X=3.30) ile 11 yıl ve üzeri çalışanların ortalaması
(X=3.60) arasında anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin okul etkililiği algıları ile
mesleki kıdem değişkeni arasındaki tek yönlü varyans analizinde istatistiki anlamda ortaya çıkan farkın etki
büyüklüğü eta-kare (η2) formülü ile hesaplanmaktadır. Test sonucu hesaplanan etki büyüklüğü bu farkın
orta düzeyde (η2=.73) olduğunu göstermektedir.
Öğretmenlerin işten ayrılma niyeti algıları (F=6.45, p>0.05) ile mesleki kıdem değişkeni arasında
anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir. İşten ayrılma niyetinin mesleki kıdem yılına göre ortalamaları
incelendiğinde, en yüksek ortalamanın 2 – 5 yıl arası çalışanlara (X=2.90), en düşük ortalamanın 11 yıl ve
üzeri (X=2.46) çalışanlara ait olduğu görülmektedir. İşten ayrılma niyetinde hangi gruplar arasında anlamlı
farklılık olduğunu bulmak için ise Scheffe testi yapılmıştır. Scheffe testine göre 2 – 5 yıl arası çalışanların
ortalaması (X=2.90) ile 11 yıl ve üzeri çalışanların ortalaması (X=2.46) arasında anlamlı bir fark
bulunmaktadır. Ayrıca 6 – 10 yıl arası çalışanların ortalaması (X=2.80) ile 11 yıl ve üzeri çalışanların
ortalaması (X=2.46) arasında anlamlı bir farklılığın olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin işten ayrılma
niyeti algıları ile mesleki kıdem değişkeni arasındaki tek yönlü varyans analizinde istatistiki anlamda ortaya
çıkan farkın etki büyüklüğü eta-kare (η2) formülü ile hesaplanmaktadır. Test sonucu hesaplanan etki
büyüklüğü bu farkın küçük düzeyde (η2=.33) olduğunu göstermektedir.
Eğitim Bölgesi Değişkenine Göre Değişkenlerin Dağılımı
Araştırmada ortaokul öğretmenlerinin okul etkililiği ve işten ayrılma niyeti algılarının okulun
bulunduğu eğitim bölgesi değişkenine göre farklılık gösterip göstermediğini tespit etmek amacıyla tek
yönlü varyans analizi (One Way ANOVA) yapılmıştır. Ortaokul öğretmenlerinin okulun bulunduğu eğitim
bölgesi değişkenine göre okul etkililiği ve işten ayrılma niyeti algılarına ait bulgular Tablo 4’te gösterilmiştir.
Tablo 4. Öğretmenlerin Okul Etkililiği ve İşten Ayrılma Niyeti Görüşlerinin Eğitim Bölgesi Değişkenine İlişkin Tek Yönlü
Varyans Analizi (One Way ANOVA) Sonuçları
Değişken Eğitim
Bölgesi
N Ort. Ss df F p
Okul
Etkililiği
İl Merkezi 456 3.42 .80
2
1.98
.14
İlçe Merkezi 132 3.45 .70
Diğer 60 3.63 .72
Toplam 648 3.44 .77
621
İşten
Ayrılma
Niyeti
İl Merkezi 456 2.70 1.15
2
.02
.36
İlçe Merkezi 132 2.55 1.18
Diğer (Köy,
Kasaba, vd.)
60 2.77 1.97
Toplam 648 2.68 1.14
A: İl Merkezi B: İlçe Merkezi C: Diğer
*p<0.05
Tablo 4 incelendiğinde, öğretmenlerin okul etkililiği algıları (F=1.98, p>0.05) ile okulun bulunduğu
eğitim bölgesi değişkeni arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Okul etkililiğinin okulun
bulunduğu eğitim bölgesi değişkenine göre ortalamaları incelendiğinde, en yüksek ortalamanın il ve ilçe
merkezi dışındaki diğer eğitim bölgesi (X=3.63), en düşük ortalamanın il merkezi (X=3.28) olduğu
görülmektedir.
Öğretmenlerin işten ayrılma niyeti algıları (F=1.02, p>0.05) ile okulun bulunduğu eğitim bölgesi
değişkeni arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmektedir. İşten ayrılma niyetinin okulun bulunduğu
eğitim bölgesi değişkenine göre ortalamaları incelendiğinde, en yüksek ortalamanın il ve ilçe merkezi
dışındaki diğer eğitim bölgesi (X=2.77), en düşük ortalamanın ilçe merkezi (X=2.55) olduğu görülmektedir.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Cinsiyet değişkenine göre ortaokul öğretmenlerinin okul etkililiği algılarında anlamlı bir fark olduğu
tespit edilmiştir. Aynı zamanda bu çalışmada okul etkililiğine ilişkin algılarda erkek öğretmenlerin, kadın
öğretmenlere göre daha yüksek bir algıya sahip oldukları sonucuna varılmıştır. Bu çalışmanın sonuçlarına
benzer şekilde Yılmaz (2006), Akan (2007) ve Kuşaksız (2010), cinsiyet değişkenine göre öğretmenlerin okul
etkililiği algılarında anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Bununla birlikte bu çalışmalarda, okul
etkililiği özelliklerine sahip olma düzeylerine ilişkin erkek öğretmenlerin algılarının kadın öğretmenlerin
algılarından daha yüksek olduğunu saptamışlardır. Bu sonuçlardan farklı olarak Keleş (2006) ve Tarhan
(2008), çalışmalarında cinsiyet değişkenin öğretmenlerin okul etkililiği algılarında anlamlı bir farklılığa yol
açmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Küçük (2020), araştırmasında cinsiyet değişkenine göre öğretmenlerin
okul etkililiği algılarında anlamlı bir fark görülmediği, bununla beraber kadın öğretmenlerin ortalamalarının
erkek öğretmenlerin ortalamalarından az da olsa yüksek olduğu sonucuna ulaşmıştır. Araştırma yapılan
öğretmenlerin çoğunluğunun dezavantajlı ve ataerkil yapının baskın olduğu bölgelerde görev yapmasının,
sınıf ve okul yönetiminde erkek öğretmenleri daha avantajlı duruma getirdiği, bu durumun da erkek
öğretmenlerin okul etkililiği algısını daha fazla etkilediği düşünülmektedir.
Elde edilen sonuçlarda ortaokul öğretmenlerinin cinsiyet değişkenine göre işten ayrılma niyeti
değişkeninin anlamlı bir şekilde farklılaştığı görülmüştür. İşten ayrılma niyetine ilişkin genel algıda kadın
öğretmenlerin erkek öğretmenlere göre daha yüksek bir algıya sahip olduğu söylenebilir. Benzer şekilde
Campbell (2003), Uştu (2014), Öztürk Çiftçi vd. (2015) ile Kurtulmuş ve Yiğit (2016), yaptıkları çalışmalarda
622
işten ayrılma niyeti ile cinsiyet değişkeni arasında anlamlı bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Kurtulmuş
ve Karabıyık (2016) ile Öztürk Çiftçi vd. (2015), bu çalışmadan farklı bir sonuç tespit etmiş olup erkek
öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre daha fazla işten ayrılma algısına sahip oldukları sonucunu ortaya
koymuşlardır. Bu çalışmadan bir diğer farklı sonuç ortaya koyan Sarıdede (2004) ile Töremen ve Demir
(2016), çalışmalarında cinsiyet değişkeninin öğretmenlerin işten ayrılma niyeti algılarında önemli bir
farklılığa neden olmadığını tespit etmişlerdir. Kadın öğretmenlerin erkek öğretmenlere göre işten ayrılma
niyetinin daha fazla olması; toplumun ev ortamında kadınlara yüklediği sorumlulukların erkeğe göre daha
fazla olması, kadınların görev sorumluluğunun daha fazla olması, duygusal yönlerinin daha yoğun olması
gibi nedenlerle açıklanabilir.
Araştırma sonucunda mesleki kıdem değişkeni ile okul etkililiği arasında anlamlı bir farklılığın
olduğu saptanmıştır. Okul etkililiği bakımından mesleki kıdem yılına göre ortalamalar incelendiğinde, en
yüksek ortalamanın 11 yıl ve üzeri çalışanlara, en düşük ortalamanın ise 1 yıl ve daha az çalışanlara ait
olduğu görülmüştür. Ayrıca okul etkililiğinde 2–5 yıl arası çalışanların ortalaması ile 11 yıl ve üzeri
çalışanların ortalaması arasında 11 yıl ve üzeri çalışanların lehine anlamlı bir farklılığın olduğu söylenebilir.
Balcı (1993), Yılmaz (2006), Ayık (2007) ve Küçük (2020), araştırmalarında öğretmenlerin okul etkililiğine
ilişkin algı düzeyleri arasında mesleki kıdemin belirleyici bir role sahip olduğu ve öğretmenlerin mesleki
kıdem değişkenine göre okul etkililiği algıları arasında anlamlı bir fark olduğunu tespit etmişlerdir. Aynı
zamanda bu çalışmalarda, mesleki kıdemi yüksek öğretmenlerin okul etkililiğine ilişkin algılarının, mesleki
kıdemi düşük öğretmenlerin algılarından daha yüksek olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Tarhan (2008) ve
Yılmaz (2013) ise araştırmalarında öğretmenlerin mesleki kıdeme göre okul etkililiği algılarında anlamlı bir
fark olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bu araştırmanın sonuçları Balcı’nın (1993), Yılmaz’ın (2006) ve Ayık’ın
(2007), çalışmaları ile benzerlik gösterirken, Tarhan’nın (2008) ve Yılmaz’ın (2013), çalışmaları ile farlılık
göstermektedir. Bu durumun mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin okul ortamı ve meslek açısından
oryantasyon sürecinde olmaları ve okul hakkında kıdemli öğretmeler kadar tecrübeli olmamalarından
kaynaklandığı söylenebilir.
Araştırma sonucunda öğretmenlerin mesleki kıdem değişkenine göre işten ayrılma niyeti
algılarında anlamlı bir farklılığın olduğu görülmüştür. İşten ayrılma niyetinin mesleki kıdem yılına göre, en
yüksek ortalamanın 2–5 yıl arası çalışanlara, en düşük ortalamanın 11 yıl ve üzeri çalışanlara ait olduğu
saptanmıştır. Mesleki kıdeme göre işten ayrılma niyeti çözümlemesinde 2–5 yıl arası çalışanların ortalaması
ile 11 yıl ve üzeri çalışanların ortalaması arasında, 6–10 yıl arası çalışanların ortalaması ile 11 yıl ve üzeri
çalışanların ortalaması arasında anlamlı bir farkın olduğu sonucu ortaya konmuştur. Bu çalışmayı
destekleyen çalışmalardan Sen ve Conley (2014) ile Uştu (2014), çalışmalarında mesleki kıdeme göre işten
ayrılma niyeti algılarında anlamlı bir fark olduğu sonucuna varmışlardır. Alanyazındaki çalışmalar ile bu
çalışmadan hareketle öğretmenlerin mesleki kıdem yılı arttıkça işten ayrılma niyetlerinde azalma
görüldüğü ifade edilebilir. Mesleki kıdemi az olan öğretmenlerin işten ayrılma niyetleri ortalamasının
yüksek olmasının; mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin öğretmenlik mesleğinden beklentileri ve
karşılaştıkları mevcut durum arasındaki farklılığın fazla olması ve bu durumun mesleki tükenmişliğin daha
kısa sürede ortaya çıkmasından kaynaklandığı söylenebilir.
Araştırma sonuçlarına göre okulun bulunduğu eğitim bölgesi değişkeni ile okul etkililiği arasında
önemli oranda anlamlı bir farklılığın olmadığı sonucu ortaya çıkmıştır. Eğitim bölgesi değişkenine göre
623
öğretmenlerin okul etkililiği algılarının az da olsa diğer eğitim bölgesinde (köy, kasaba vd.), il ve ilçe
merkezlerine göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Weber (1971), araştırmasında sosyo ekonomik
durumları farklı okullara göre okul etkililiği özelliklerinin değişmediğini, okul etkililiği özelliklerinin başka
değişkenlere bağlı olduğunu savunmuştur. Şahin (2006), çalışmasında okul etkililiğinde belirleyici rol
oynayan değişkeninin, okulun bulunduğu eğitim bölgesinin sosyo ekonomik düzeyi olduğunu ortaya
koymuştur. Day (2016), araştırmasında uzun vadede okul etkililiğini arttırmanın öncelikle okulun
bulunduğu eğitim bölgesinde ihtiyaçların doğru bir şekilde tespit ve teşhis edilmesine bağlı olduğunu
belirtmektedir. Arslan ve diğerleri (2006), çalışmalarında okulun bulunduğu eğitim bölgesine göre
sosyoekonomik düzeyi iyi olan okulların, okul etkililiği özelliklerinin daha yüksek çıktığı sonucuna
varmışlardır. Naidoo vd. (2014), çalışmalarında sosyoekonomik bakımdan daha avantajlı çevrede bulunan
okulların, okul başarısının daha yüksek çıktığını belirlemişlerdir. Buradan hareketle bu çalışmanın Weber’in
(1971) çalışmasıyla benzerlik gösterdiği; Şahin’in (2006), Arslan vd. nin (2006), Day’in (2016) ve Naidoo vd.
nin (2014) çalışmalarıyla fark gösterdiği söylenebilir.
Çalışmanın sonuçlarına göre okulun bulunduğu eğitim bölgesi değişkeni ile işten ayrılma niyeti
arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Okulun bulunduğu eğitim bölgesi değişkenine göre
işten ayrılma niyeti algılarında, en yüksek ortalamanın il ve ilçe merkezi dışındaki diğer eğitim bölgesi, en
düşük ortalamanın ilçe merkezi olduğu görülmüştür. Ololube (2006), araştırmasında Nijeryalı
öğretmenlerin farklı eğitim bölgesinde bulunan okulların çalışma koşulları ile işten ayrılma niyetleri
arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Cha (2008) ise çalışmasında, okulun bulunduğu eğitim
bölgesinde çalışma koşullarının işten ayrılma niyetine etkisinin, öğretmenlerin aldığı maaşın etkisinden
daha fazla olduğu sonucunu ortaya koymuştur. Dolaysıyla bu çalışmada, öğretmenlerin çalışma koşullarının
iyi olduğunda iş memnuniyetlerinin yüksek, işten ayrılma niyetlerinin düşük olduğu ortaya konmuştur.
Çalışmanın sonucunda, ortaokul öğretmenlerinin okul etkililiği algıları ile işten ayrılma niyetleri
arasında negatif yönlü, orta düzeyde ve negatif yönde anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Yani çalışma
sonuçlarına göre öğretmenlerin okul etkililiği algıları arttıkça işten ayrılma niyetlerinde azalma görüldüğü
söylenebilir. Aydoğdu (2009), araştırmasında işten ayrılma niyetinin iş tatmini ve örgüte bağlılık ile anlamlı
ve negatif bir ilişkisi olduğunu ortaya koymuştur. Yıldırım (2015), çalışmasında okulların etkililik
düzeylerinin öğretmenlerin iş doyumunu olumlu yönde etkilediğini bunun da öğretmenlerin algılarında
işten ayrılma niyetlerinde azalma meydana gelmesine sebep olduğunu savunmuştur. Şenel ve Buluç (2016)
ise okul etkililiği üzerine yaptıkları çalışmada okul yöneticilerinin okul etkililiğini olumlu yönde
geliştirdiklerinde öğretmenlerin işten ayrılma niyetlerinden uzaklaştıkları sonucuna varmışlardır. Yurt
içinde yapılan araştırmalarda da (Yılmaz, 2006; Akan, 2007; Kuşaksız, 2010; Uştu, 2014; Öztürk Çiftçi vd.
2015; Kurtulmuş ve Yiğit, 2016; Küçük, 2020) demografik değişkenler ile okul etkililiği ve işten ayrılma
niyeti arasında anlamlı bir ilişki olduğu ortaya konulmuştur. Öğretmenlerin okul etkililiği algıları ile işten
ayrılma niyetleri arasında negatif yönlü, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişkinin olmasına bakıldığında; etkili
okul algısına sahip okullarda işten ayrılma niyetinin azaldığının görüldüğü söylenebilir.
Özetle, katılımcıların verdikleri cevapların ortalamalarına bakıldığında, cinsiyet değişkeni açısından,
okul etkililiğinde erkek öğretmenler daha yüksek algıya sahip iken, işten ayrılma niyeti algısı açısından
kadın öğretmenler daha yüksek algıya sahiptir. Bunun nedeninin ise kadın öğretmenlerin hem evde hem de
okulda almış oldukları sorumlulukların fazla olmasından dolayı daha fazla yıpranmaları kaynaklı olduğu
624
söylenebilir. Mesleki kıdem değişkeni açısından, 11 yıl ve üzeri çalışanların okul etkililiği algısı diğer
gruplara nazaran yüksek iken, işten ayrılma niyeti açısından 2-5 yıl arası kıdeme sahip olanlarınki daha
yüksektir. Bunun nedeni ise 11 yıl ve üzeri çalışan öğretmenlerde mesleki sahiplenmenin oturmuş olması,
mesleğin daha fazla benimsenmesi söz konusuyken, 2-5 yıl arası çalışan öğretmenlerde ise daha tecrübeli
öğretmenlere göre mesleki bağlılığın daha zayıf olması şeklinde yorumlanabilir. Eğitim bölgesi değişkeni
açısından ise, gerek etkili okul, gerekse işten ayrılma niyeti algısı köy, kasaba vb. yerlerde çalışanların daha
yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Her iki algının da aynı grupta yüksek çıkması çalışma alanının sosyo
ekonomik bakımdan daha dezavantajlı olmasından kaynaklı olabilir. Çünkü dezavantajlı bölgelerde çalışan
öğretmenlerin etkili okul özelliklerini hayata geçirme konusunda birbirlerine daha fazla destek oldukları,
daha fedakârca çalıştıkları söylenebilir. Diğer bölgelere göre daha fazla sorunlarla mücadele ettiklerinden
dolayı işten ayrılma niyeti konusunda da daha yüksek algıya sahip oldukları ifade edilebilir.
ÖNERİLER
1. Araştırma ortaokul kademesindeki resmi okullarda çalışan öğretmenler dâhil edilerek
yapılmıştır. Araştırmalar, özel okullarda görev yapan öğretmenleri ya da resmi okullardaki anaokulu, ilkokul
ve lisede görev yapan öğretmenleri kapsayacak şekilde yeniden yapılabilir.
2. Bu çalışmada veriler anket yöntemiyle toplanmıştır. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda,
nicel teknikler ile birlikte nitel teknikler de kullanılarak değişkenler arasındaki ilişki ile etkiler nedenleri ve
sonuçlarıyla daha detaylı araştırılabilir.
3. Araştırma sonucunda, okul etkililiğinin işten ayrılma niyetini azalttığı görülmüştür. Buradan
hareketle etkili okul özellikleri okullar arasında yaygınlaştırılmalıdır. Hatta işten ayrılma niyetinin yüksek
olduğu okullarda etkili okul özellikleri uygulamalarına daha fazla yer verilmelidir.
KAYNAKÇA
Arslan, H. Kuru, M. Satıcı, A. (2006). Devlet ve Özel ilköğretim Okullarının Etkililiğinin Araştırılması.
Eğitim ve Bilim, 16.
Aydoğan, İ. ve Helvacı, M. (2011). Etkili Okul ve Etkili Okul Müdürüne İlişkin Öğretmen Görüşleri. Uşak
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/2, 41-60.
Aydoğdu, S. (2009). An Empirical Study Of The Relationshıp Between Job Satısfactıon, Organızational
Commitment And Turnover Intention Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Yeditepe University.
Ayık, A. (2007). İlköğretim Okullarında Oluşturulan Okul Kültürü İle Okulların Etkililiği Arasındaki İlişki.
Erzurum: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
Balcı, A. (1993). Etkili Okul Kuram Uygulama ve Araştırma. ankara: Erek Ofset Matbaası Yayınları.
Balcı, A. (2002). Etkili okul gelistirme,. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
625
Brookover, W. Beady, C. Flood, P. Schweitzer, J.Wisenbaker, J. (1977). School social systems and
student achievement: Schools can make a difference. New York.
Cammann, C. Fichman, M. Jenkins, D. & Klesh, J. (1979). The Michigan Organizational Assessment
Questionnaire. Unpublished manuscript, University of Michigan, Ann Arbor.
Campbell, D. (2003). Global Versus Facet Predictors of Intention to Quit: Differences in a Sample of
Male and Female Singaporean Managers and Non-Managers. International Journal of Human
Resource Management,, 14(7): 1152-1177.
Cha, S. (2008). Explaınıng Teachers’ Job Satısfactıon, Intent To Leave, And Actual Turnover: A Structural
Equatıon Modelıng Approach. Florıda, Abd: Florıda State Unıversıty College Of Educatıon .
Coleman, J. S., Campbell, E. Q., Hobson, C. J., McPartland, J., Mood, A. M., Weinfeld, F. D., & Robert, L.
(1966). York. 1966. Equality of Educational Opportunity,.
Çekmecelioğlu, H. (2014). Göreve ve İnsana Yönelik Liderlik Tarzlarının Örgütsel Bağlılık, İş Performansı
ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkileri. Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı 28:21-
24.
Çobanoglu, F. (2008). İlkögretim Okullarında Örgütsel Kimlik Ve Örgütsel Etkililik. Ankara: Hacettepe
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktara Tezi.
Cotton, J.L. Tuttle, J. M. (1986). Employee Turnover: A Meta Analysis and Review with Implicationd for
Researc. Academy of Managemant Review.
Day, C. G. (2016). The Impact of Leadership on Student Outcomes: How Successful School Leaders Use
Transformational and Instructional Strategies to Make a Difference. Educational Administration
Quarterly, 52.
Dodson, C. K. (2005). The relationship between school effectiveness and teachers' job satisfaction in
north Mississippi schools. Oxford: Mississippi University.
Edmonds, R. (1982). Programs of school improvement: An overview, Educational Leadership.
Educational Leadership, 40(3), 4-11.
Gümüşsoy, Y. (2014). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinde Tükenmişliğin İşten Ayrılma Niyetine Etkileri:
Aksaray İli Örneği. Yayınlanmamış Doktora tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Aksaray.
Güner, B. (2016). The Effect Of Organızatıonal Justıce On Turnover Intentıon And The Medıatıng Role
Of Emotıonal Exhaustıon: A Study On Educatıonal Instıtutıons. Ankara: Mıddle East Technıcal
Unıversıty Thesıs Submıtted To The Graduate School Of Socıal Scıences.
626
Gürbüz, S. ve Bekmezci, M. (2012). Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ile Duygusal Bağlılık Arasındaki
İlişkilerin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İnsan
Kaynakları Bilim Dalı, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı:1.
Ingersoll, R. (2001). Teacher Turnover, Teacher Shortages, and the Organization of Schools. CPRE
Research Reports.
Jamil, D. (2017). Öğretmenlerin örgütsel destek algıları, örgütsel bağlılık düzeyleri ve işten ayrılma
niyetleri arasındaki ilişki. Elazığ: Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri
Enstitüsü.
Janik, M. R. (2015). Meaningful work and secondary school teachers’ intention to leave. Vanderbijlpark,
South Africa: South African Journal of Education.
Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi (24. basım) . Nobel Yayıncılık, Ankara.
Keleş, B. (2006). İlköğretim Okullarının Etkili Okul Özelliklerine Sahip Olma Dereceleri Hakkında
Öğretmen Görüşleri (Çorum İli Örneği). Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Ankara.
Keser, A. (2011). Çalısma psikolojisi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dagıtım.
Keskin, C. (2014). İlkögretim Okullarında Örgütsel Etkililik, Mesleki Doyum Ve İsten Ayrılma Egilimi.
Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Egitim Bilimleri Enstütüsü.
Kosi, I. S. (2015). Teacher motivation and job satisfaction on intention to quit: An empirical study in
public second cycle schools in Tamale metropolis, Ghana. Accra: School of Business, University of
Cape Coas.
Kurtulmuş, M. Yiğit, B. (2016). İşe Yabancılaşmanın Öğretmenlerin İşten Ayrılma Niyetine Etkisi. Mersin
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3).
Kuşaksız, N. (2010). Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Okullarının Etkili Okul Özelliklerine Sahip
Olma Düzeyleri. Konya: Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Küçük, Ö. (2020). Okul Müdürlerinin Toksik Liderlik Davranışları ile Okul Etkililiği Arasındaki İlişkide
Örgütsel Sinizm ve Psikolojik Sermayenin Aracılık Etkisi. Elazığ: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Lezotte, L. W. (1991). Correlates of effective schools: The first and second generation. MI: Effective
Schools Products, Ltd.,.
Liu, S. &. (2012). Chinese teachers’ work stress and their turnover intention. International Journal of
Educational Research, 53, 160–170.
627
Luyten, H. V. (2005). School Effectiveness Research: From a review of the criticism to recommendations
for further development. School Effectiveness and School Improvement, 16.
Mobley, W. G. Griffeth, R.W. Hand, H.H. and Meglino, B.M. (1979). Review and Conceptual Analysis of
the Employee Turnover Process. Psychological Bulletin, 86, 493-522.
Naidoo, A. .V. van Eeden, A., & Munch, Z. (2014). Spatial Variation In School Performance, A Local
Analysis of Socio-Economic Factors In Cape Town. South African Journal of Geomatics, 3 (1), 78-94.
Ololube, N. (2006). Teachers Job Satisfaction and Motivation for School Effectiveness: An Assessment.
Helsinki: University of Helsinki Finland.
Ökten, S. S. (2008). Güçlendirmenin is tatmini ve isten ayrılma niyeti üzerine etkisinde kalite kültürünün
ara degisken olarak incelenmesi. Gebze: Gebze İeri Teknoloji Enstitüsü Yayınlanmamıs Sosyal
Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Öztürk Çiftçi, D. M. (2015). Örgütsel sessizlik, tükenmişlik ve işten ayrılma niyeti ilişkisi: Ordu ili özel
eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde bir uygulama. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,
8(41).
Reynolds, D., Sammons, P., De Fraine, B., Van Damme, J., Townsend, T., Teddlie, C., & Stringfield, S.
(2014). Educational effectiveness research (EER): a stateof the-art review. School Effectiveness and
School Improvement.
Sarıdede, U. (2004). Eğitim örgütlerinde örgütsel bağlılığın işten ayrılma niyetine etkisi. Kocaeli:
Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sen, S. C. (2014). Workplace predictors of secondary school teachers’ intention to leave: An exploration
of career stages. Seul, Kore: College of Education, Hankuk University .
Şahin, İ. (2006). İlköğretim Müfredat Laboratuvar Okullarının okul geliştirme süreci açısından
incelenmesi. İzmir: Ulusal Tez Merkezi, Yayımlanmış Doktora Tezi.
Şenel, T. ve Buluç, B. (2016). İlkokullarda Okul İklimi İle Okul Etkililiği Arasındaki İlişki. TÜBAV Bilim
Dergisi, 9 (4), 1-12.
Şişman, M. (1996). Etkili okul yönetimi araştırma raporu. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Fen
Edebiyat Fakültesi.
Tarhan, S. (2008). ilköğretđm Okullarındakđ Öğretmenlerđn. İstanbul: Yayınlanmamış Y.Lisans Tezi
Beykent Üniveitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Teddlie, C., & Reynolds, D. (2000). International handbook of school effectiveness. London: Falmer.
628
Töremen, F. Demir, S. (2016). Sahip oldukları psikolojik sermayenin öğretmenlerin işten ayrılma
niyetleri üzerindeki etkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(34), 166-
179.
Uştu, H. (2014). Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Bağlılık, İşten Ayrılma Niyeti Ve Sosyo Demografik
Özelliklerinin Örgütsel Bağlılığı Yordama Düzeylerinin İncelenmesi. Adana: Yayınlanmamış Y. Lisans
Tezi Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Weber, George. (1971). «Inner-City Children Can be Taught to Read : Four Success-ful School», CBE
Occasional Paper 18, Washington D.C Council for Basic Education.
Yıldırım, İ. (2015). Okul Yöneticilerinin Kişilik Ve Denetim Odağı Özelliklerinin Öğretmenlerin İş Doyumu
Ve Okul Etkililiği Açısından İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
629
Veli Görüşlerine Göre Dezavantajlı Bölgedeki Okullarda Öğrenci
Devamsızlıklarının Değerlendirilmesi
Zehra Gül KÖYCÜ 118 Ümran UYSAL 119 Mustafa Uzunlar 120
Özet
Bu araştırmada sürekli devamsız ya da devamsızlığı çok fazla olan Samsun Yavuz Selim
ilkokulunda kayıtlı olan Roman öğrencilerin devamsızlık nedenleri ve devamsızlıklarına çözüm
önerilerine ilişkin veli görüşmelerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma; nitel araştırma
desenlerinden olgu bilim çalışmasıyla yapılmıştır. Veri toplama aracı olarak Roman veli
katılımcılarının öğrenci devamsızlığı ve devamsızlığa çözüm önerilerine ilişkin yarı yapılandırılmış
görüşme formları kullanılmıştır. Çalışma grubunu Yavuz Selim İlkokuluna kayıtlı olan, sürekli
devamsız ya da devamsızlığı çok yüksek olan 11 Roman öğrencinin velisi oluşturmaktadır. Veriler
içerik analiz tekniği ile değerlendirilmiştir. Araştırmanın sonucunda sürekli devamsızlık yapan ya
da devamsızlığı çok olan öğrencilerin velilerine göre; öğrenci devamsızlığının nedenlerinin anneye
bağlılık, erken kalkamama, okul kültürüne uyum sağlayamama olduğu görülmüştür. Bu durumun
sorumlusu olarak veli büyük ölçüde kendini görmekte, öğrencinin sağlık sorunlarının da bunda
etkili olduğunu bildirmektedir. Aile devamsızlık sorununun çözümünü kendi davranışlarında
değişikliğe gitmekte görmüş ama okuldan da beklentilerini dile getirmiştir.
Anahtar kelimeler: Roman öğrenciler, devamsızlık.
Türkler tarih boyunca kurdukları devletlerinin içlerinde yaşayan azınlık gruplara sosyal,
kültürel açıdan zorlama ve baskı uygulamamış azınlık gruplara baskıcı tutum sergilememişlerdir.
Azınlıklara, tüm bireylere ayrım yapmadan din dil ırk renk, sosyo-ekonomik durumlar arasında
farklılıklar göstermeden insanların ihtiyaçlarını karşılamak devlet olmanın en önemli
özelliklerinden biri olarak kabul edilmiştir. Gelişmiş ülkeler içinde çok farklı kültürleri barındıran, o
kültürlerin gelenek ve göreneklerini benimseyip kabul eden, bu kültürleri gelecek nesillere
aktarmaya fırsat tanıyan ülkelerdir. İnsanları aynı zeminde toplayarak onlarla bütünleşmeyi
sağlayan, beraber yaşama bilincini oluşturmak devlet olma bilincini oluşturmuş ülkelerin başardığı
bir durumdur (Kumcağız vd, 2018).
Ülke olarak kültürel zenginliğimizin bir öğesi de Romanlardır. Romanlar arasında eğitime
dair sorunları, erken okul terki ve okul devamsızlığıdır. Romanların okul devamsızlığını etkileyen
118
Milli Eğitim Bakanlığı, Samsun Yavuz Selim İlkokulu Okul Müdürü, [email protected] 119
Milli Eğitim Bakanlığı, 120
Milli Eğitim Bakanlığı,
630
faktörler arasında; erken yaşta evlilik, grup psikolojisidir. Grup psikolojisi bu psikolojiden ötürü
ortaya çıkan okuma yazma sorunları, berberinde yetersizlik duygusunun gelişmesine sebep olur.
Özel eğitim gereksinimi de bu sıralamada hatırı sayılır yer alır. Sosyal düzene uyum sağlayamayan,
ekonomik yetersizliklerinden ötürü toplumun dışlaması da göze çarpan etmenler atasında yer alır.
Tüm yaşanan bu zorlukların öğretmenler açısından değerlendirdiğimizde birçok etkileri görülür.
Yukarıda sayılan etkenler yönetici ve öğretmenlerde tükenilmiştik düzeyini olumsuz
etkilemektedir. Roman öğrencilerin eğitim öğretimin içine entegre olamayışları öğretmenleri bu
süreçte yalnız bırakmış ve olumsuz etkileri ortaya çıkarmıştır. .Bahsedilen tüm bu sebepler
öğrencilerin okul terkine sebep oluşturmuştur(Kumcağız vd, 2018).
Cumhuriyetin ilan edildiği ilk yıllarda Yunanistan yapılan nüfus mübadelesi sonucunda
Romanlar Türkiye’ye getirilen bir sosyal kültürel grup olarak karşımıza çıkmaktadır. Nüfus
mübadelesi Lozan anlaşması ile ortaya çıkmıştır. Bu anlaşma sonucunda Türk göçmenler gibi
Çingene nüfusu da Türkiye’ye gelmiştir(Özkan, 2000). Günümüzde Türkiye’de yerleşik hayata
geçen Romanların çoğu şehirlere yerleşmiştir. Bu şehirlerin kuytu köşelerinde, varoş alanlarında
yaşayan romanlar eğitim, sağlık, istihdam, barınma gibi durumlarda mağduriyet yaşadıklarını
yapılan araştırmalar ortaya koymuştur(Demirhan 2012).
Toplumumuz da alt kültür unsurları bulunmaktadır. Bu unsurlar değerlendirildiğinde
Romanlar okullaşma oranı ve eğitim seviyesi en düşük olan kesimdir. Yapılan çalışmalar Roman
öğrencilerde istendik davranış değişikliklerini gerçekleştirmek için eğitimcilerin zorlandıklarını
göstermektedir. Devamsızlık ve erken okul terki gibi istenmeyen zorluklara yol açan bu durumu
komplike değerlendirmek için öğrenci, aile ve öğretmen başlıklarında ele almak gerekmektedir
(Kumcağız vd, 2018).
Eğitim bir işlevi de bireye yeni istendik davranışlar kazandırmak ya da mevcut davranışları
değiştirmektir. Eğitimin maksatlı ve planlı olması onu diğer davranış değiştirme süreçlerinden
ayırır(Ertürk, 1997).
İlköğretim; kadın erkek tüm yurttaşların ulusal amaçlara uygun olarak beden, zihin, duygu
ve ahlâk bakımından gelişmelerine hizmet eden temel eğitim ve öğretim aşamasıdır. 222 sayılı
―İlköğretim ve Eğitim Kanununa göre ilköğretim, 6-14 yaş grubundaki tüm yurttaşlar için zorunlu
ve devlet okullarında parasızdır. İlköğretimin yararının diğer öğretim kademelerinden fazla olması
ve temel insan hakkı olması sebebiyle parasızdır. Toplumun üyeliğine hazırlanan tüm bireylerin
bilmesi gereken asgari bilgi, tutum, beceri ve davranışların kazandırılması sebebiyle de zorunludur
(Çınar, 2008).
Toplumun büyük çoğunluğunun temel eğitimden sonra eğitimlerine devam etmedikleri
düşünülürse, ilköğretim eğitiminin süresi ve niteliğinin ne kadar önemli olduğu anlaşılır. Toplumun
temel kültürünü geliştiren ilköğretim, yeniliklerin yurt ölçüsünde yayılmasını ve demokrasinin
yerleşmesini sağlar. İlköğretimde kazandırılan temel bilgi, tutum, görüş ve beceriler insanlara
631
hayatları boyunca eşlik eder, sosyal, siyasal ve ekonomik sorunların asıl çözüm yeridir
(Yeşilyaprak, 2005).
Devamsızlık Tanım
Devamsızlık, kişilerin bulunması gereken; okul, işyeri, toplantı vb. gibi yerlerde
bulunmaması durumudur diye tanımlanabilir.
Devamsızlığın Nedenleri
Devamsızlık yapan öğrenci okula karşı olumsuz duygular besler ancak bu tek başına bir
etmen. Birçok etmenin birlikte ya da tek başına bulunması, öğrencinin okuldan uzaklaşmasına
veya devamsızlık yapmasına neden olur (Pehlivan, 2006).
Devamsızlığın sebepleri bireysel nedenler, öğretmenden kaynaklı nedenler, okul ve okul
idaresinden kaynaklı nedenler, ailevi sorunlar, sağlık problemlerinden kaynaklı nedenler ve
çevresel nedenler olarak sınıflandırılır.
Yasal Durum
İlköğretim okulu öğrencilerinin devam devamsızlıkları ile ilgili 2019-2020 yılında yürürlükte
olan yasal metinlerden
İlköğretim Kurumlar Yönetmeliğinde
Madde 18. (Değişik: RG-25/6/2015-29397) Çocukların devamsızlıkları, okul öncesi eğitim
kurumlarında öğretmen, ilkokullarda sınıf öğretmeni, ortaokul ve imam-hatip ortaokullarında ise
okul yönetimi tarafından e-Okul sistemine işlenir ve yöneticiler tarafından takip edilir. İlköğretim
kurumlarında öğrencilerin okula devamları zorunludur.
İlköğretim kurumlarına kaydedilen mecburi ilköğretim çağındaki öğrencilerin velileri ile okul
yönetimleri, il/ilçe millî eğitim müdürlükleri, maarif müfettişleri, muhtarlar ve mülki amirler 222
sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun ilgili hükümleri gereğince çocukların okula devamını
sağlamakla yükümlüdürler.(Ek:RG-10/7/2019-30827) Devamsızlık yapan öğrencilerin durumları
veliye posta, e-posta veya kısa mesaj yolu ile bildirilir.
222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu
Madde 52 – Her öğrenci velisi yahut vasisi veya aile başkanı çocuğunun mecburi ilköğretim
kurumuna muntazaman devamını sağlamakla ve özrü yüzünden okula gidemeyen çocuğun
durumunu en geç üç gün içinde okul idaresine bildirmekle yükümlüdür.
Mülki amirler, ilköğretim müfettişleri ve zabıta teşkilatı ilköğrenim çağındaki çocukların
mecburi ilköğretim kurumlarına devamlarını sağlamakla veli yahut vasi veya aile başkanlarına ve
okul idarelerine yardımla ve her türlü tedbiri almakla vazifelidirler
Madde 56 – (Değişik: 23/1/2008-5728/282 md.) Muhtarlıkça veya mülkî amirce yapılan
tebliğe rağmen çocuğunu okula göndermeyen veli veya vasiye okul idaresince tespit edilen
çocuğun okula devam etmediği beher gün için on beş Türk Lirası idarî para cezası verilir. Bu para
632
cezasına rağmen çocuğunu okula göndermeyen veya göndermeme sebeplerini okul idaresine
bildirmeyen çocuğun veli veya vasisine beş yüz Türk Lirası idarî para cezası verilir.
400 öğrencisi olan Yavuz Selim İlkokulunda öğrencilerin % 87 si Romandır. 2018-2019 e okul
verilerine göre 290 öğrencinin 21 gün ve üzeri devamsızlığı bulunmaktadır Bu araştırma, Samsun
İli Canik İlçesi Yavuz Selim İlkokulunda kayıtlı olan ancak Şubat 2020 tarihi itibarıyla 50 gün ve
üzeri devamsızlığı bulunan Roman öğrencilerin devamsızlık nedenlerini ve çözüm önerilerini
ortaya koyabilmek için yapılmıştır. Eğitim hayatından tamamen ayrılan ya da uzak kalan Roman
öğrencileri, yaşadıkları sosyal çevreye uyum sağlayabilmelerine destek olabilmek, eğitime dâhil
edebilmek için öğrenci velilerinin görüşleri alınmıştır.
YÖNTEM
Bu araştırma da Roman öğrencilerin okul devamsızlığıyla ilgili veli görüşlerinin incelenmesi
amaçlanmıştır. Bu araştırma Fenomenoloji bilim deseninde tasarlanmış nitel çalışmadır.
Fenomenoloji araştırma; bireyin kendini, yaşadıklarını ve bakış açısını bir bütün olarak
değerlendirir ve yapılan görüşmeler sonucunda yaşanan bir olgunun anlamına ve özüne
ulaşılabileceği düşünülür. Bize tamamen yabancı olmayan ancak tam olarak kavrayamadığımız
kavramların araştırılması için en uygun model fenomonolojidir (Yıldırım ve Şimşek, 2013).
ÇALIŞMA GRUBU
Araştırmanın çalışma grubunu belirlemek için amaçlı örnekleme yönteminden ölçüt
örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Kişilerin aynı nitelikte problem durumuyla karşı karşıya gelmesi,
,aynı olaylar ya da durumların oluşması; ölçüt örneklemi oluşturur. (Büyüköztürk, Çakmak, ,Akgün
Karadeniz ve Demirel, 2012). Bu araştırma; Yavuz Selim İlkokulunda eğitim görmekte olan Şubat
2020 tarihi itibarıyla okulun açık olduğu 110 günde 50 gün ve üzeri devamsızlığı bulunan 11
Roman öğrencinin velisinin oluşturduğu çalışma grubuyla yapılmıştır.
VERİ TOPLAMA ARAÇLARI
Bu araştırmada nitel veri toplama tekniklerinden yarı yapılandırılmış görüşme formu
kullanılmıştır. Araştırma verileri, yarı yapılandırılmış görüşme formlarıyla toplanmıştır. Sorular
öğrenci devamsızlığında sorumlu olduğu düşünülen velilere sorulmuştur. Araştırmacılar tarafından
sıklıkla tercih edilen yarı yapılandırılmış görüşme tekniği, sahip olduğu belli düzeydeki standartlığı
ve esnekliği nedeniyle, yazmaya ve doldurmaya dayalı testler ve anketlerdeki sınırlılığı ortadan
kaldırması ve belirli bir konuda derinlemesine bilgi edinmeye yardımcı olması ile bilinir( Yıldırım ve
Şimşek, 2008). Yarı yapılandırmış görüşmeler ne tam yapılandırmış görüşmeler kadar katı, ne de
yapılandırılmamış görüşmeler kadar esnektir; iki uç arasında yer almaktadır.
633
İŞLEM
Ebeveynler ile yapılan yarı yapılandırılmış görüşme formları 15 sorudan oluşmaktadır.
Araştırmaya katılan velilere sorulacak sorularla ilgili öncelikle bilgi verilmiş, verdikleri cevapların
gizli kalacağı, araştırmaya katılımın gönüllülük esasına dayandığı, araştırmadan çekilmek istedikleri
anda bu eylemi gerçekleştirebilecekleri bilgisi verilmiştir. Görüşme okul yönetici odasında
gerçekleştirilmiş. Katılımcılarla yapılan görüşme yaklaşık 25 dakika sürmüştür.
VERİ ANALİZİ
Yapılan görüşmelerin sonucunda velilerin verdiği yanıtlar, içerik analizi yapılarak
çözümlenmiştir. Bu çözümleme araştırmacı tarafından birkaç adımda gerçekleştirilmiştir.
Görüşmede verilen her yanıt araştırmacı tarafından okunarak analiz edilmeye çalışılmıştır.
Bütün yanıtlar alt alta sıralanarak ortak veya benzer ifadeler gruplandırılmış ve bu
gruplandırmaları temsil eden kategoriler oluşturulmuştur. Kategoriler altında yer alan maddelerin
sayısal olarak görülme sıklığı bu maddenin yoğunluğunu ve önemini anlamayı sağlayan içerik
analizi tekniklerinden frekans analizi tekniğiyle belirlenmiştir (Bilgin, 2006).
BULGULAR
Araştırmaya katılan velilerin çocukların öğrenimlerine ilişkin görüşleri;
Tablo 1. Ailelerin Yaş Grafiği
Tema f
20-30 yaş aralığı K1, K2, K4, K6, K8, K9 6
31-40 yaş aralığı K5, K7 2
41-50 yaş aralığı K3, E1, E2 3
Toplam İfade 11
Tablo 1 incelendiğinde katılımcı ailelerin 24 ve 50 yaş aralığında olduğu, 6 ‘sının (26K1,
27K2, 28K4, 24K6, 24K8, 25K9) 20-30 yaş aralığında, 2’sinin (34K5, 38K7) 31-40 yaş aralığında,
3’ünün (41K3, 42E1, 50E2) 41-50 yaş aralığında olduğu;
Tablo 2. Ailelerin Eğitim Durumu
Tema f
Okumaz yazmaz E1, K3, K5, K7, K9 5
İlkokul mezunu K1, K2, K4, K6, K8, E2 6
Toplam İfade 11
Tablo 2 incelendiğinde ailelerin 5’inin (E1. K3, K5, K7, K9) okula gitmeyip okuma yazma
bilmediği, 6’sının (K1.K2, E2, K4, K6, K8) ilkokul mezunu olduğu belirlenmiştir.
Tablo 3. Çocuk Sayısı
Tema f
5 çocuk E1 1
634
4 çocuk E2 1
3 çocuk K1, K4, K7, K9 4
2 çocuk K2, K3, K5, K6, K8 5
Toplam İfade 11
Tablo 3 incelendiğinde Katılımcı ailelerin 1’i (E1) beş çocuk sahibi, 1’i (E2) dört çocuk
sahibi, 4’ü (K1, K4, K7, K9) üç çocuk sahibi, 5’i (K2, K3, K5, K6, K8) iki çocuk sahibi olduğu
Tablo 4. Gelir Durumu
Tema f
Düzenli geliri var K1, K3, K8 3
Engelli maaşı var E2, K4, K7 3
Düzenli geliri yok E1, K2, K5, K9 4
Toplam İfade 11
Tablo 4 incelendiğinde katılımcılardan 3’ünün (K1, K3, K8) ailelerinin düzenli geliri
olduğunu, 3’ü engelli maaşı olduğu (E2, K4, K7) , 4’ünün (E1, K2, K5, K9) düzenli geliri olmadığını
ifade etmişlerdir.
Tablo 5. Aile Bütünlüğü
Tema f
Anne baba ve çocuklar beraber E1, E2, K1, K2, K3, K4, K5, K6, K8, K9 10
Baba ölmüş K7 1
Toplam İfade 11
Tablo 5 incelendiğinde katılımcı ailelerin 10’u (E1, E2, K1, K2, K3, K4, K5, K6, K8, K9) anne
baba ve çocukları ile bir arada yaşadığını, 1’i (K7)eşinin öldüğünü ifade etmiştir.
Tablo 6. Ailelerin Okul Değiştirmek İstememelerinin Nedeni
Tema f
Eve yakınlığı E1, E2, K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9 11
Öğrencinin kabul gördüğü K1, K2, K7, E1, E2 5
Öğretmen ve arkadaş memnuniyeti E1, E2, K1, K7, K8, K9 6
Toplam İfade 11
Tablo 6 incelendiğinde katılımcıların tamamı çocuklarının başka bir okulda okumasını
istemediklerini belirtmişlerdir. Bunun nedeni olarak da velilerin tamamı okulun eve yakın
olduğunu, servise ihtiyaç duymadan okula ulaşabildiklerini, 5 kişi ( K1, K2, K7, E1, E2) bu okulda
635
çocuklarının dışlanmadığını, başka okullar da çocuklarını dışlayabileceklerini, 6 kişi ( E1, E2, K1, K7,
K8, K9) öğretmenlerinden ve arkadaşlarından memnun olduklarını belirtmişlerdir.
Tablo 7. Ailelerin Eğitime Bakışı
Tema f
Karşılığını alacak E1, E2, K1, K2, K3, K5, K6, K7, K8, K9 10
Kararsız K4 1
Toplam İfade 11
Tablo 7 incelendiğinde katılımcıların 10’u (E1, E2, K1, K2, K3, K5, K6, K7, K8, K9) çocuğunun
aldığı eğitimin karşılığını ileriki yaşantısında alacağına inanırken, 1’i (K4) çocuğunun aldığı eğitimin
karşılığını ileriki yaşlarında alacağı hususunda kararsız olduğunu belirtmiştir.
Tablo 8. Çevrelerindeki Lise ya da Üniversite Mezunu Kişi Sayısı
Tema f
Eğitim Almış Kişi Var E1, E2, K1, K6 4
Eğitim Almış Kişi Yok K2, K3, K4, K5, K7, K8, K9 7
Toplam İfade 11
Tablo 8 incelendiğinde katılımcılardan 4’ü (E1, E2, K1, K6) çevresinde lise ya da üniversite
mezunu bir kişi olduğunu,7 tanesi (K2, K3, K4, K5, K7, K8, K9 )çevresinde lise ya da üniversite
eğitimini tamamlamış hiç kimse olmadığını belirtmiştir.
Tablo 9. Aile Görüşüne Göre Devamsızlık Nedeni
Tema f
Anneye Bağımlı E2, K5, K6, K9 4
Sağlık Sorunları E1, K1, K3 3
Okulu Sevmiyor E2, K4, K6, K8 4
Sabah Uyanamıyor K2, K7, K8 3
Ekonomik Zorluk K7 1
Tablo 9 incelendiğinde katılımcılardan 4’ü (K5, E2, K6, K9) devamsızlık nedeni olarak
öğrencinin okulda annesiz durmadığını, her gün okula onunla gelmekten bıktığını ve
getiremediğini, 3’ü(E1, K1, K3) öğrencinin sağlık sorunları olduğunu, 4’ü ( E2, K4, K6, K8) çocuğun
okulu sevmediğini, gelmek istemediğini, her sabah ağladığını, artık bıktıklarını, 3’ü ( K2, K7, K8)
sabah öğrencinin ve kendilerinin uyanamadıkları için okula gelemediklerini, 1’i (K7) maddi
durumlarının iyi olmadığını, çocuğa harçlık veremedikleri zaman okula göndermediklerini
belirtmişlerdir.
Tablo 10. Devamsızlığın Sorumlusu
636
Tema f
Anne- Baba K1, K2, K6, K7, K8, K9 6
Sağlık Sorunları K3,E1, E2 3
Öğrenci K4, K5, K6, K8 4
Tablo 10 incelendiğinde öğrencinin yaptığı devamsızlığın sorumlusu olarak 6 kişi (K1, K2,
K6, K7, K8, K9) anne ve babayı sorumlu tutarken, 3 kişi (E1, E2, K3) öğrencinin sağlık sorunlarını, 4
kişi de (K4, K5, K6, K8) öğrencinin kendi huysuzluğunu ve şımarıklığını bahane olarak göstermiştir.
Tablo 11. Devamsızlığa Çözüm Önerileri
Tema f
Erken yatmak K1, K2, K7, K8 4
Annesiyle okula gelmesi K3, K4, K5, E2 4
Okul Kaynaklı K6, K7, K9 3
Kararsız E1 1
Tablo 11 incelendiğinde öğrencinin okula devam etmesi için çözüm önerileri kısmında
velilerin 4’ü(K1, K2, K7, K8) öğrenci akşam erken yatmalı önerisi getirirken, 4’ü (K3, K4, K5, E2)
annesi okulda yanında durmalı, 3’ü( K6, K7, K9) okulla ilgili; öğretmen ilgilenmeli, servis olmalı ve
sınıfta kız öğrenci sayısı fazla olmalı önerilerini getirmişlerdir, 1 kişi (E1) çözüm önerisi konusunda
kararsızdır.
Tablo 12. Devamsızlığın Öğrenciye Etkileri
Tema f
Eğitimi Aksıyor E1, E2, K1, K4 4
Okuldan soğuyor K2, K3, K5, K6,K7 5
Hiçbir etkisi yok K8 1
Öğrencileri Kıskanıyor K9 1
Toplam İfade 11
Tablo 12 incelendiğinde devamsızlığın öğrenciye ne gibi etkileri oluyor kısmında; 4 veli (E1,
E2, K1, K4) derslerinden geri kalıyor, okuyamıyor, 5 veli(K2, K3, K5, K6, K7) okuldan soğuyor, evde
oyuncaklarla, telefonla oynuyor, 1 veli (K8) hiçbir etkisi yok. “Dersini evde yapar. Okul gibi” 1 veli
(K9) “Diğer öğrencileri kıskanıyor. Okula gelmek istiyor. Biz getiremiyoruz” demektedir.
Tablo 13. Devamsızlığı Önlemek İçin Çaba
Tema f
Aile Çabalıyor K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, E2 9
Aile Çabalamıyor E1, K9 2
637
Toplam İfade 11
Tablo 13 incelendiğinde 9 Veli ( K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, E2) öğrenci devamsızlığını
önlemek için çabaladığını kaydederken, 2 veli (E1, K9) çabalamadığını ifade etmiştir. 9 veli
öğrenciyi sabah kaldırdığını, zorla getirmeye çalıştığını, baskı yaptığını, ikna etmeye çalıştığını
belirtmiştir.
Tablo 14. Öğrencinizin Seçmesini İstediği Meslek
Tema f
Öğretmen E1 1
Hemşire E2 1
Doktor K9 1
Kendi İşi K4, K5 2
Kendi Bilir K1, K3 2
İş Yok K2, K6, K7, K8 4
Toplam İfade 11
Tablo 14 incelendiğinde katılımcıların çocuklarının seçmesini istediği meslek olarak 1’i (E1)
öğretmen, 1’i (E2) hemşire, 1’i (K9) doktor, 2’si (K4, K5) büyük insan olsun, kendi işini yapsın, 2’ü
(K1, K3) nasip, neyi isterse, 4’ü (K2, K6, K7, K8) hiçbir iş yapmayacaklarını belirtmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Yapılan bu çalışmada eğitim- öğretim sürecinde Roman öğrencilerin devamsızlık yapma
nedenlerinin veli görüşlerine göre bir tek sebebi olmadığı, farklı sebeplerden kaynaklandığı
görülmüştür. İlkokul öğrencileri küçük yaş grubunda oldukları için anneye bağlılık, erken
kalkamama, okul kültürüne uyum sağlayamama başlıca nedenlerdendir. Bu durumdan aile büyük
ölçüde kendini sorumlu tutmakla birlikte, öğrencinin sağlık sorunlarının ve mizacının da etkili
olduğu görülmüştür. Aile devamsızlık sorununun çözümünü kendi davranışlarında değişikliğe
gitmekte görmüş ama okuldan da beklentilerini dile getirmiştir.
Devamsızlık yapan öğrencilerin okuldan soğuduğu, asgari düzeyde alması gereken eğitimi
alamadıkları bu durumun velileri rahatsız ettiği, öğrencinin okula devamı için çabaladıkları
sonucuna varılmıştır. Roman öğrenci velilerinin gelecekle ilgili kaygılı oldukları, çocuklarının
gelecekte kendileri gibi iş bulamayacağı inancında oldukları görülmüştür. Velilerin eğitime bakış
açısında; çevrelerinde örnek alabilecekleri, öğrencilerine rol model olabilecek eğitimli insanlar
olmamasının etkili olduğu düşünülmektedir.
Sonuç olarak; günümüze kadar gelen Roman öğrencilerin okul devamsızlığı problemlerinin
çok boyutlu olduğu ve hala devam ettiğini söylemek mümkündür. Bundan dolayı ele alınacak
çözümlerin de çok yönlü ve farklı kurumlarla işbirliği içinde ele alınmasının gerekliliği bu konuda
daha çok çalışmanın yapılmasının önemi görülmüştür. Elde edilen veriler sonucunda; Roman
ailelerin sosyo-ekonomik olarak daha güçlü bir yapıya gelmeleri ve kültürlerinin getirdiği
638
alışkanlıkların öğrenciye olumsuz etkilerinin kaldırılması için velilerin eğitimle desteklenmeleri
düşünülmektedir.
Çınar, İ. İlköğretimin Önemi ve Öğretmen. Eğitişim Dergisi, 2008, 20.
Demirhan, E. S., Roman Çocuklara Yönelik Madde Bağımlılığı ve Suçu Önlemede “Bir Tebessüm
Yeter” Projesi: Yalova Örneği, Ankara: Mutlu Çocuklar Derneği Yayınları, 2012.
Ertürk, S. Eğitimde Program Geliştirme, Meteksan Matbaacılık, Ankara, 1997
Kumcağız,H.,Özcan,Ö., Şahin,C. Roman Çocukların Okul Devamsızlığına İlişkin Öğrenci, Öğretmen,
Veli Görüşleri ve Çözüm Önerileri, Okul Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2018.
Özkan, A. R. (2000), Türkiye Çingeneleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
Pehlivan, Z. Resmi Genel Liselerde Öğrenci Devamsızlığı Ve Buna Dönük Okul Yönetimi Politikaları
(Ankara İli Örneği), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006.
Yeşilyaprak, B. Eğitimde Rehberlik Hizmetleri (Gelişimsel Yaklaşım), Nobel, Ankara, 2005.
Yıldırım, A., Şimşek, H. Sosyal Bilimlerde Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara,
2013.
639
ERGENLER İÇİN SİBER ZORBALIKLA BAŞA ÇIKMA ÖLÇEĞİNİN TEK FAKTÖRLÜ
YAPISININ İNCELENMESİ
Adem PEKER121, Yüksel Eroğlu2, Hüseyin Gülen3
ÖZET
Bu çalışmanın amacı daha önce Peker, Özhan ve Eroğlu (2015) tarafından geliştirilen “Ergenlere Yönelik
Siber Zorbalıkla Başa Çıkma Ölçeği”nin tek boyutlu bir yapı gösterip göstermediğini incelemektir.
Araştırma, 2015-2016 öğretim yılında Kars ilinde 9., 10., 11. ve 12. sınıflara devam eden 442 öğrenci ile
gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya katılan öğrencilerin yaşı 14 ila 19 arasında değişmektedir. Araştırmaya
katılan öğrencilerin % 61,77’si (n=273) kız, %38, 23’i ise (n=169) erkektir. 17 madde ve sosyal destek
arama, yardım arama, mücadele etme ve çevrim içi güvenlik boyutlarından oluşan ölçeğin tek bir faktörde
toplanma durumunu doğrulamak için doğrulayıcı faktör analizi (DFA) tekniği kullanılmıştır. Ölçeğin alt
boyutlarının güvenirliği için Cronbach Alfa iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Geçerlik ve güvenirlik
analizleri için SPSS 22.00 ve LISREL 8.54 programları kullanılmıştır. Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin
ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonucunda, ölçeğinin tek faktörlü yapısının doğruladığı ortaya
çıkarılmıştır. Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin tek faktörlü uyum değerleri incelendiğinde ölçeğin iyi
uyum gösterdiği söylenebilir (x2/sd= 3,28; NFI = .92; CFI = .94; RFI = .90; GFI= .91; SRMR = .069; RMSEA =
.072). Ölçeğin genel Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları .83, iki yarı güvenirlik katsayısı .62 olarak
belirlenmiştir. Bununla birlikte ölçeğin sosyal destek arama, yardım arama, mücadele etme ve çevrim içi
güvenlik alt boyutları için Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları sırasıyla .70, .85, .64, .83 olarak
saptanmıştır. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin iki yarı güvenirlik katsayıları sırasıyla .63, 88, .65, .65 olarak
ortaya çıkarılmıştır.
Anahtar kelimeler: Siber zorbalık, Ergenler, DFA
INVESTIGATION OF THE SINGLE FACTOR STRUCTURE OF THE CYBERBULLYING COPING SCALE FOR
ADOLESCENTS
ABSTRACT
The purpose of this study is to examine whether the "Coping with Cyber Bullying Scale for Adolescents",
which was previously developed by Peker, Özhan and Eroğlu (2015), shows a one-dimensional structure.
The research was conducted with 442 students attending 9th, 10th, 11th and 12th grades in Kars province
in the 2015-2016 academic year. The age of the students participating in the research varies between 14
121
Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, [email protected] 2 Doç. Dr., Bayburt Üniversitesi, [email protected]
3 Uzman Psk. Danışman, Rabia Hatun Kız Anadolu IHL Bingöl, [email protected]
640
and 19. 61.77% (n = 273) of the students participating in the study are girls, 38% and 23 (n = 169) are boys.
Confirmatory factor analysis (CFA) technique was used to verify the status of the scale consisting of 17
items and the dimensions of seeking social support, seeking help, fighting and online security in a single
factor. Cronbach Alpha internal consistency coefficients were calculated for the reliability of the sub-
dimensions of the scale. SPSS 22.00 and LISREL 8.54 programs were used for validity and reliability
analysis. As a result of the second-level confirmatory factor analysis of the scale for coping with
cyberbullying, it was revealed that the single-factor structure of the scale was confirmed. As a result of the
second-level confirmatory factor analysis of the scale for coping with cyberbullying, it was revealed that
the single-factor structure of the scale was confirmed (x2/sd= 3,28; NFI = .92; CFI = .94; RFI = .90; GFI= .91;
SRMR = .069; RMSEA = .072). The overall Cronbach Alpha internal consistency coefficient of the scale was
.83 and the split half reliability coefficient was .62. In addition, Cronbach Alpha internal consistency
coefficients for seeking social support, seeking help, fighting and online security were found as .70, .85,
.64, and .83, respectively. The semi-reliability coefficients of the sub-dimensions of the scale were found as
.63, 88, .65, and .65, respectively.
Keywords: Cyberbullying, Adolescents, CFA
GİRİŞ
Bilişim ve iletişim teknolojilerindeki son gelişmeler insanların günlük yaşamlarında önemli
değişikliklere yol açmıştır. Özellikle cep telefonu, bilgisayar, internete erişim ve sosyal paylaşım sitelerindeki
gelişmeler bilgiye ulaşmayı kolaylaştırma ve hızlandırmasının yanı sıra bireylere başkalarıyla iletişim kurmada
önemli fırsatlar sunmakta ve insanların zamanı eğlenceli bir şekilde geçirebilmesine olanak sağlamaktadır. Bu
teknolojilerin olumlu kullanımının yanında diğer insanları aşağılama, alay etme, tehdit etme, sosyal paylaşım
hesaplarına izinsiz girme gibi kötü amaçlı kullanımı da söz konusu olabilmekte ve bu durum siber zorbalık
olarak isimlendirilmektedir.
Lacey (2007) siber zorbalığı elektronik iletişim araçlarıyla yapılan ve sosyal saldırganlığı içeren yeni bir
zorbalık formu olarak tanımlamaktadır. Belsey (2007) siber zorbalığı, bir bireyin veya grubun bilişim ve
iletişim teknolojilerini diğerlerini tehdit etmek amacıyla kötü niyetle ve tekrarlayan biçimde kullanması olarak
ifade etmektedir. Shariff ve Gouin (2005)’e göre siber zorbalık, cep telefonu, web loglar, web siteleri, chat
odaları gibi elektronik araçlar ile yapılan psikolojik bir zorbalık biçimidir.
Siber zorbalıkla ilgili yapılan çalışmalar siber zorbalığın gerek diğer ülkelerde (Kowalski ve Limber,
2007; Noret ve Rivers, 2006; Patchin ve Hinduja, 2006; Raskauskas ve Stoltz, 2007; Slonje ve Smith, 2008)
gerekse Türkiye’de (Akbulut, Şahin ve Erişti, 2010; Arıcak, 2009; Ayas, 2011; Ayas ve Horzum, 2011; Aydoğan,
Dilmaç ve Deniz, 2009; Dilmaç, 2009; Erdur-Baker, 2010; Erdur-Baker ve Kavşut 2007; Eroğlu ve Peker, 2011;
Peker, Eroğlu ve Ada, 2012) yaygın bir sorun olduğunu göstermektedir.
Siber zorbalığa maruz kalan ergenlerin mesajları veya mesajları atan kullanıcı hesaplarını engelleme,
arkadaş listesindeki belli kullanıcı hesaplarını kısıtlama, kendi kullanıcı hesabını kapatma, arkadaşlarından
yardım isteme veya siber zorbaya uyarı mesajı yollama gibi davranışları gösterdiği tespit edilmiştir (Arıcak
641
ve diğerleri, 2008; Juvonen ve Gross, 2008; Smith ve diğerleri, 2008). Patchin ve Hinduja (2006)’ya göre
siber zorbalıkla baş etmede en çok kullanılan yöntemler; durumu çevrimiçi bir arkadaşıyla, ebeveynleriyle,
kardeşleriyle veya herhangi bir yetişkinle paylaşma, zorbaya davranışını sonlandırmasını söyleme ve sanal
ortamdan uzaklaşmadır.
Araştırmalar incelendiğinde mağdurların daha çok kendilerini korumalarını sağlayan teknik
yöntemleri tercih ettikleri görülmektedir. Bu teknik yöntemler siber zorbayı engellemeyi, kullanıcı
hesaplarının şifrelerini değiştirmeyi, servis sağlayıcısıyla iletişime geçmeyi, yasal mercilere başvurmayı ve
kimin gönderdiği belli olmayan mesajları okumadan silmeyi içermektedir. Siber mağdurların tercih ettiği
diğer yöntemler siber zorbayı uyarmak, yardım isteme, siber zorbaya aynı şekilde karşılık vermek, sanal
ortamdan uzaklaşmak ve görmezden gelmedir (Eroğlu, 2014).
Alanyazın incelendiğinde araştırmacıların siber zorbalık ve mağdur olmayı ölçmeye yönelik ölçekler
geliştirdiği görülmektedir. Buna karşın öğrencilerin siber zorbalıkla başa çıkma stratejileri ile ilgili çok az
araştırma bulunmaktadır. Wachs, Wolf ve Pan (2012) tarafından geliştirilen siber zorbalıkla baş etme ölçeği
11 maddeden ve bilişsel teknik ile başa çıkma, saldırganlık ve çaresizlik olmak üzere 3 alt boyuttan meydana
gelmektedir. Völlink, Bolman, Dehue ve Jacobs (2013)’un siber zorbalıkla başa çıkma ölçeği 17 madde ve 3 alt
boyuttan (duygusal başa çıkma, sosyal destek ve kaçınma) oluşmaktadır. Parris, Varjas, Meyers ve Cutts
(2014) siber zorbalığa maruz kalan öğrencilerle yaptığı görüşmede öğrencilerin aktif başa çıkma (önleme,
benimseme, mazeret bulma, sosyal destek) ve önleme (bir kişi ile yüz yüze konuşma ve güvenlik tedbiri alma)
yöntemlerini kullandıklarını saptamıştır.
Yapılan alanyazın taraması sonucunda Türkiye’de öğrencilerin siber zorbalığa uğradıklarında
kullandıkları başa çıkma davranışlarını ölçmeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçeğin bulunmadığı
gözlenmiştir. Dolayısıyla öğrencilerin siber zorbalık davranışlarına karşı tepkilerinin belirlenebilmesi için böyle
bir ölçeğe ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı daha önce Peker, Özhan ve
Eroğlu (2015) tarafından geliştirilen ergenlere yönelik siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin tek boyutlu bir
yapı gösterip göstermediğini incelemektir.
YÖNTEM
2.1. Çalışma Grubu
Araştırma, 2015-2016 öğretim yılında Kars ilinde 9., 10., 11. ve 12. sınıflara devam eden 442
öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya katılan öğrencilerin yaşı 14 ila 19 arasında değişmektedir.
Araştırmaya katılan öğrencilerin % 61,77’si (n=273) kız, %38, 23’i ise (n=169) erkektir. Yine öğrencilerin %
25,56'sı 9. sınıf (n=113); % 26,24’ü 10. sınıf (n=116); % 24,89’u 11. sınıf (n=110) ve % 23,30’u 12. sınıfta
(n=103) öğrenim görmektedir.
2.2. Verilerin Analizi
17 madde ve sosyal destek arama, yardım arama, mücadele etme ve çevrim içi güvenlik
boyutlarından oluşan ölçeğin tek bir faktörde toplanma durumunu doğrulamak için doğrulayıcı faktör
analizi (DFA) tekniği kullanılmıştır. DFA’ya başlanmadan önce 17 maddelik ölçek formuna ait verilerin DFA
yapmak için gereken varsayımları karşılayıp karşılamadığı test edilmiştir. Bu doğrultuda veri seti örneklem
büyüklüğü, eksik değerler, uç değerler, çoklu bağlantılılık ve çok değişkenli normallik varsayımları açısından
642
incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda verilerin normallik varsayımını karşıladığı görülmüştür. DFA’da
Uyum indekslerinde GFI, CFI, NFI, NNFI ve IFI için >.90, (Hu ve Bentler, 1999) ve RMSEA için <.08 ölçüt
olarak alınmıştır (Şimşek, 2007; Yılmaz ve Çelik, 2009). Ölçeğin alt boyutlarının güvenirliği için Cronbach
Alfa iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Geçerlik ve güvenirlik analizleri için SPSS 22.00 ve LISREL 8.54
programları kullanılmıştır.
BULGULAR
Bu araştırma doğrultusunda siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin lise öğrencileri için geçerliğini
belirlemek için doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. DFA’ya ilişkin standardize edilmiş değerler Şekil
1’de gösterilmiştir.
Şekil 1. Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin standardize edilmiş değerleri.
Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin anlamlılığına ilişkin t değerleri Şekil 2’de sunulmuştur.
643
Şekil 2. Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğine ilişkin t değerleri.
Şekil 2’deki siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğine ilişkin t değerleri incelendiğinde DFA’nın anlamlı
olduğu anlaşılmaktadır. Bu sonuçlar siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin lise öğrencileri için geçerli
olabileceğini göstermektedir.
Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonucunda, ölçeğinin tek
faktörlü yapısının doğruladığı ortaya çıkarılmıştır. Siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin tek faktörlü uyum
değerleri incelendiğinde ölçeğin iyi uyum gösterdiği söylenebilir (x2/sd= 3,28; NFI = .92; CFI = .94; RFI = .90;
GFI= .91; SRMR = .069; RMSEA = .072). İkinci düzey DFA sonuçlarına göre madde faktör yükleri .19 ile .89
arasında değişmektedir. Ayrıca ölçeğin sosyal destek arama, yardım arama, mücadele etme ve çevrim içi
güvenlik alt boyutlarının siber zorbalıkla başa çıkma ölçeği gizil değişkenine ilişkin standardize edilmiş
değerleri sırasıyla .64, .59, .54 ve.77 olarak bulunmuştur. Ölçeğin t değerleri 3.40 ila 14.76 arasında
değişmektedir. Alt boyutların siber zorbalıkla başa çıkma ölçeği gizil değişkenlerine ait t değerleri sırasıyla
7.74, 8.53, 3.23 ve 7.41 olduğu gözlenmektedir. Dolayısıyla standardize edilmiş değerleri anlamlı olduğu
söylenebilir.
Ölçeğin tek faktörlü yapısı incelendikten sonra hem genel hem de alt boyutlarına ilişkin güvenirlik
değerleri incelenmiştir. Ölçeğin genel Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları .83, iki yarı güvenirlik katsayısı
.62 olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte ölçeğin sosyal destek arama, yardım arama, mücadele etme ve
çevrim içi güvenlik alt boyutları için Cronbach Alpha iç tutarlık katsayıları sırasıyla .70, .85, .64, .83 olarak
saptanmıştır. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin iki yarı güvenirlik katsayıları sırasıyla .63, 88, .65, .65 olarak
ortaya çıkarılmıştır.
644
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinin siber zorbalığa maruz kaldığında gösterdikleri başa çıkma
davranışlarını belirlemek amacıyla SZBÇÖ’nün tek faktörlü yapısının psikometrik özelliklerini incelemektir.
Araştırmanın sonucunda SZBÇÖ’nin tek bir boyut olarakta kullanılabileceğini göstermektedir. SZBÇÖ’nün
yapı geçerliği DFA ile incelenmiştir. AFA sonucunda belirlenen faktörlere sırasıyla “Sosyal Destek Arama”,
“Yardım Arama”, “Mücadele Etme” ve “ Çevrimiçi Güvenlik” isimleri verilmiştir. Sosyal destek arama
boyutunda ergenlerin maruz kaldığı durumu güvendiği kişilerle paylaşmasına işaret eden sorular yer
almaktadır. Yardım arama boyutu bireyin siber zorbalığın sona ermesinde etkili olacağını düşündüğü
yetişkinlerden (öğretmen, aile, tanıdık birisi gibi) yardım istemesini içermektedir. Mücadele etme
boyutunda siber zorbalığın sona erdirilmesine yönelik aktif başa çıkma davranışlarını (siber zorbaya
zorbalığı durdurmasını söyleme gibi) içeren sorular bulunmaktadır. Çevrimiçi güvenlik ise siber zorbalığın
oluşmasını önleyecek teknik önlemler almayla ilişkili maddeleri (güvenli olan siteleri kullanma, kişisel
hesaplara ait şifrelerin başkaları tarafından tahmin edilmesi güç olacak şekilde belirlenmesi vb.)
kapsamaktadır.
DFA sonucunda 17 madde ve 4 faktörden oluşan siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin tek bir
faktörde doğrulandığı saptanmıştır. Sonuç olarak siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin lise öğrencileri için
toplam puan alınarak da kullanılabileceği söylenebilir. Daha önce Peker ve arkadaşları (2015) tarafından
ölçeğin alt boyutlarına göre kullanılabileceğine ilişkin faktör yapısı ortaya çıkarılmıştır. Bu çalışma da
ölçeğin toplam puan alınarak kullanılabileceği göstermektedir. Ölçekten alınan toplam puanın artması
bireylerin siber zorbalıkla başa çıkma puanlarının arttığı anlamına gelmektedir.
KAYNAKÇA
Akbulut, Y., Şahin, Y. L., & Erişti, B. (2010). Cyberbullying victimization among Turkish online social utility
members. Educational Technology & Society, 13(4), 192-201.
Arıcak, O.,T. (2009). Psychiatric symptomatology as a predictor of cyberbullying among university students.
Eurasian Journal of Educational Research, 34, 167-184.
Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N., & Memmedov, C. (2008).
Cyberbullying among Turkish adolescents. CyberPsychology & Behavior, 11 (3), 253-262.
Ayas, T. (3-5 Ekim 2011). Lise öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma yaygınlığı. 11. Ulusal Psikolojik
Danışma ve Rehberlik Kongresi’nde sunuldu, İzmir.
Ayas, T., & Horzum, M. B. (2011). İlköğretim öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma durumu. İlköğretim
Online, 11(2), 369-380.
Aydoğan, D., Dilmaç, B., & Deniz, E. (2009, 1-3 Ekim). İlköğretim öğrencilerinde sosyal destek ve siber
zorbalığın incelenmesi. 18.Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı’nda sunulmuş sözlü bildiri. Ege
Üniversitesi, İzmir.
Belsey, B. (2007). Cyberbullying: A real and growing threat. ATA Magazine, 88(1), 14-21.
645
Brown, M. (2006). Confirmation factor analysis for applied research. Intruduction CFA. New York: The
Guildford Press.
Dilmaç, B. (2009). Psychological needs as a predictor of cyber bullying: A preliminary report on college
students. Educational Sciences: Theory & Practice 9(3), 1307-1325.
Erdur-Baker, Ö. (2010). Cyber bullying and its correlation to traditional bullying, gender, and frequent and
risky usage of internet mediated communication tools. New Media and Society, 12, 109-126.
Erdur-Baker, Ö., &Kavşut, F. (2007). Cyber bullying. A new face of peer bullying. Eurasian Journal of
Educational Research, 27, 31-42.
Eroğlu, Y. (2014). Ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyeti yordayan risk etmenlerini belirlemeye yönelik
bütüncül bir model önerisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Eroğlu, Y., & Peker, A. (2011). Aileden ve arkadaştan alınan sosyal destek ve siber mağduriyet: Yapısal
eşitlik modeliyle bir inceleme. Akademik Bakış, 27, 1-20.
Hinduja, S., & Patchin, J. W. (2008). Cyberbullying: An exploratory analysis of factors related to offending
and victimization. Deviant Behavior, 29 (2), 129-156.
Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structural analysis:
Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6, 1-55.
Juvonen, J., & Gross, E.F. (2008). Extending the school grounds? Bullying experiences in cyberspace.
Journal of School Health, 78 (9), 496-505.
Kowalski, R. M., & Limber, P. (2007). Electronic bullying among middle school students. Journal of
Adolscent Healt, 41,522-530.
Lacey, B. (2007). Social aggression: A study of internet harassment. Unpublished doctoral dissertation,
Long Island University.
Martin, C.R., & Newell, R.J. (2004). Factor structure of the hospital anxiety and depression scale in
individuals with facial disfigurement. Psychology Health and Medicine, 3,327-336.
Noret, N., & Rivers, I. (2006, April). The prevalence of bullying by text message or email: Result of a four
year study. Poster presented at British Psychological Society Annual Conference, Cardifft.
Parris, L., Varjas, K., Meyers, J., & Cutts, H. (2012). High school students’ perceptions of coping with
cyberbullying. Youth & Society, 44(2), 284-306.
Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2006). Bullies move beyond the school yard: A preliminary look at cyber
bullying. Youth Violence and Juvenile Justice, 4(2),148-169.
Peker, A., Özhan, M.B., & Eroğlu, Y. (2015). Ergenlere yönelik siber zorbalıkla başa çıkma ölçeğinin
geliştirilmesi. International Journal of Human Sciences, 12(1), 569-581. doi:
10.14687/ijhs.v12i1.3156.
Peker, A., Eroğlu Y., & Ada, Ş. (2012). Ergenlerde siber zorbalığın ve mağduriyetin yordayıcılarının
incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 185-206.
646
Raskauskas, J., & Stoltz, A.D. (2007). Involvement in traditional and electronic bullying among adolescents.
Developmental Psychology, 43,564-575.
Riebel, J., Jager, R. S., & Fisher, U. C. (2009). Cyberbullying in Germany-An exploration of prevalence,
overlapping with real life bullying and coping strategies. Psychology Science Quarterly, 51, 298-
314.
Schriesheim, C.A., & Eisenbach, R.J. (1995). An exploratory and confirmatory factor analytic investigation
of item wording effects on obtained factor structures of survey questionnaire measures. Journal of
Management, 6, 1177-1193.
Shariff, S., & Gouin, R. (2005, September 8-10). Cyber- dilemmas: Gendered hierarchies free expression
and cyber-safety in schools, presented at safety and security in a networked world: Balancing
cyber-rights and responsibilities, Oxford Internet Institute Conference, Oxford, U.K.
Slonje, R., & Smith, P.K. (2008). Cyberbullying: Another main type of bullying? Scandinavian Journal of
Psychology, 49, 147-154.
Smith, P.K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S., & Tippett, N. (2008). Cyberbullying, its nature,
and impact in secondary school pupils. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49, 376-385
Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş: Temel ilkeler ve lisrel uygulamaları. Ankara:
Ekinoks Yayıncılık.
Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2001). Using multivariate statistics. New York: Allyn &Bacon Inc.
Völlink, T., Bolman, C.A.W., Dehue, F., & Jacobs, N.C.L. (2013). Coping with cyberbullying: differences
between victims, bully-victims and children not ınvolved in bullying. Journal of Community &
Applied Social Psychology J. Community Appl. Soc. Psychol., 23, 7-24.
Wachs, S., Wolf, K.D., & Pan, C.C. (2012). Cybergrooming: Risk factors, coping strategies and associations
with cyberbullying. Psicothema, 24 (4), 628-633.
Williams, R. K., & Guerra, N. G. (2007). Prevalence and predictors of internet bullying. Journal of
Adolescent Health, 41, 14-21.
Yılmaz, V., & Çelik, H. E. (2009). Lisrel ile yapısal eşitlik modellemesi I: Temel kavramlar, uygulamalar,
programlama. Ankara: Pegem Akademi.
647
REHBERLİK ÖĞRETMENİ ADAYLARININ SİBER MAĞDUR OLMALARININ
YORDAYICISI OLARAK POZİTİFLİK
Adem PEKER122
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, rehberlik öğretmeni adaylarının, pozitiflik düzeylerinin siber mağdur olmalarını
yordayıp yordamadığını belirlemektir. Araştırma 2019 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Rehberlik ve
Psikolojik Danışmanlık programında öğrenim gören 333 öğrenciden oluşmaktadır. Öğrencilerin % 70, 9’u
kadın (n= 236), % 29, 1’i (n =97) erkektir. Öğrencilerin %28, 2’si birinci sınıfa, % 24’ü ikinci sınıfta, % 21’3’ü
üçüncü sınıfta, % 26’4’ü dördüncü sınıfta öğrenim görmektedir. Araştırmanın verileri, kişisel bilgi formu,
pozitiflik ve siber mağduriyet ölçeği kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizi için logistik regresyon
analizi kullanılmıştır. Analizler SPPS 22 programı kullanılarak yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda
öğrencilerin pozitiflik düzeyinin düşmesinin siber mağdur olma olasılığını arttırdığı görülmüştür. Bu modele
göre, pozitifliğin düşmesi siber mağdur olma olasılığının % 3.8’ini açıklamaktadır.
Anahtar kelimeler: Siber mağduriyet, Logistik regresyon
POSITIVOITY AS A PREDICTOR 'BEING CYBER VICTIMS OF GUIDANCE TEACHER CANDDATES
ABSTRACT
The aim of this study is to determine whether the guidance teacher candidates predict their positivity
levels to be cyber victims. The research consists of 333 students studying in Erzurum Atatürk University
Guidance and Psychological Counseling program in 2019. 70, 9% of students are female (n = 236), 29,1 %
are male (n = 97). 28% of the students study in the first grade, 24% in the second grade, 21% in the third
grade, 26% in the fourth grade. The data of the research were obtained by using personal information
form, positivity and cyber victimization scale. Logistic regression analysis was used for data analysis.
Analyzes were made using the SPSS 22 program. As a result of the research, it was seen that the decrease
in the positivity level of the students increases the probability of being cyber victim. According to this
model, decreasing positivity explains 3.8% of the probability of being a cyber victim.
Keywords: Cyber victimization, Logistic regression
*Bu çalışma Atatürk Üniversitesi BAP birimi tarafından SLP-2018-6775 nolu proje kapsamında desteklenmiştir.
122
Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi, [email protected]
648
GİRİŞ
Son yıllardaki teknolojik gelişmeler insanların yaşantısını kolaylaşmasını sağlamaktadır. Yeni
teknolojik gelişmeler yeni iletişim yöntemleri ortaya çıkartmıştır: SMS iletişimi, sosyal medya platformları,
sohbet forumları, e-posta gönderme, web kameraları, anlık mesajlaşma uygulamaları ve web siteleri,
özellikle gençler arasında yaygın hale gelmiştir. Bu yeni teknoloji akışı, bireylerin günlük yaşamlarını önemli
ölçüde etkilemektedir. Gerçekten de, sosyal katılım konusunda, dijital iletişim cihazları çoğu öğrenci
tarafından vazgeçilmez olarak algılanmaktadır (Rahmi, Yahaya, Alamri, Aljarboa, Kamin ve Moafa, 2018).
Yeni teknolojik gelişmeler iletişimde bazı sorunlara da yol açabilmektedir. Bu durum siber zorbalık olarak
ifade edilmektedir. Siber zorbalık, bir grup veya bireyin, kendisini kolayca savunamayan bir mağdura karşı
defalarca ve zaman içinde elektronik iletişim formları kullanarak gerçekleştirdiği agresif, kasıtlı bir eylemdir
(Hinduja ve Patchin, 2009). Willard’a (2006) göre, çevrimiçi olarak bir kişiye saldırmanın bildirilen
nedenleri, zorbaların bir grup içindeki güç ve hakimiyet ihtiyacını, hedefin algılanan savunmasızlığını,
hedefin algılanan provokativitesini ve kişilerarası düşmanlıkları içerir. Siber zorbalık olayında katılımcılar,
siber zorba, siber mağdur, seyirciler ve siber zorba-mağdur olmak üzere farklı roller üstlenebilirler.
Bununla birlikte, akıllı telefonların ve diğer dijital araçların yaygınlığı, siber zorbalık faaliyetlerinin
oluşumunu artırmıştır. Çeşitli araştırma raporlarına göre, siber zorbalığa uğrama uluslararası bir konudur.
Örneğin Portekiz'deki gençlerin% 69,9’u, (Pereira, Spitzberg, Matos, 2016), Singapur'daki gençlerin % 51'i
(Lwin, Li, Ang, 2012), İsveçli gençlerin % 20'si siber mağduriyet (Fridh, Lindström, Rosvall, 2015) yaşadıkları
belirtilmiştir.
Teknoloji geliştikçe ve sosyal ağ sitelerinin sayısı artış meydana gelmekte bu durumda bireylerin
siber mağduriyet yaşamalarına yol açabilmektedir. Siber zorbalığın kurbanı olmak ergenlerde depresif
belirtilerin gelişimi için ek bir risk faktörü olarak ortaya çıkmaktadır (Perren ve ark., 2010; Sourander ve
ark., 2010) ve bu üniversite düzeyindeki çalışmalarda doğrulanmıştır. Örneğin, Schenk ve Fremouw (2012)
siber zorbalığa maruz kalan üniversite öğrencilerinin depresyon, anksiyete, fobik kaygı ve paranoya
ölçümleri üzerinde eşleşen kontrollerden daha yüksek puan aldıklarını bulmuşlardır.
Üniversite öğrencilerinin nüfusu çoğunlukla 20 ile 40 yaşları arasındaki genç yetişkinlerden
oluşmaktadır. Bir yaş grubu olarak, birinci sınıf öğrencileri ergenlere yakındır, ikincisi kimlik oluşumu
sonrasında niteliksel olarak farklıdır, oysa genç yetişkinlerin yeni deneyimler, sosyal ve cinsel özerklik ve
kimliklerinin başkalarıyla kaynaşması daha olasıdır. Jones ve Scott'a (2012) göre, üniversite öğrencileri sıkı
sosyal klipler oluşturduklarından, oldukça rekabetçi ve politik hale gelebilirler ve bu nedenle zorbalık
olaylarına karışmaları daha olası olabilir.
Bu araştırmanın amacı, rehberlik öğretmeni adaylarının, pozitiflik düzeylerinin siber mağdur
olmalarını yordayıp yordamadığını belirlemektir.
649
YÖNTEM
Araştırma Modeli
Araştırmada siber mağduriyet ile pozitiflik arasındaki ilişkileri incelemek için ilişkisel tarama modeli
kullanılmıştır.
Çalışma Grubu
Araştırma 2019 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık programında
öğrenim gören 333 öğrenciden oluşmaktadır. Öğrencilerin % 70, 9’u kadın (n= 236), % 29, 1’i (n =97)
erkektir. Öğrencilerin %28, 2’si birinci sınıfa, % 24’ü ikinci sınıfta, % 21’3’ü üçüncü sınıfta, % 26’4’ü
dördüncü sınıfta öğrenim görmektedir.
Veri Toplama Araçları
Revize Edilmiş Siber Zorbalık Envanteri: Envanter Topçu, Erdur Baker tarafından geliştirilmiştir (2010).
Envanter siber zorbalık ve siber mağduriyet olmak üzere iki formdan ve 14 maddeden oluşmaktadır.
Ölçeğin siber zorbalık formunun güvenirlik katsayısı .82, siber mağduriyet için de .75 olarak bulunmuştur.
Pozitiflik Ölçeği: Ölçek Çıkrıkçı, Çiftçi ve Gençdoğan (2015) Tarafından geliştirilmiştir. Ölçek 8 madde ve
tek bir boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin toplam iç tutarlılık güvenirlik katsayısı .73 olarak belirlenmiştir.
Verilerin Analizi
Verilerin analizi için logistik regresyon analizi kullanılmıştır. Analizler SPPS 22 programı kullanılarak
yapılmıştır.
BULGULAR Araştırmada rehber öğretmen adaylarının siber mağdur olma olasılığını pozitifliğe göre
yordanmasına ilişkin lojistik regresyon analizi sonuçları tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1. Rehber öğretmen adaylarının siber mağdur olasılığını pozitifliğe göre yordanmasına ilişkin lojistik
regresyon analizi sonuçları
95,0% C.I.for
EXP(B)
B Standart
Hata Wald S.D Exp(B) Lower
Upper Nagelkerke R
2
Model 1 Sabit terim 2.90 .75 14.82* 1 18.17 1,003 1,038
.038 Pozitiflik -.80 .027 8.96 1 .923
650
Araştırma bulgularına göre, rehber öğretmen adaylarının siber mağdur olma olasılığını yordamak için
oluşturulan modelin anlamlı olduğu görülmüştür (p<.05). Model sonucunda % 66.7 oranında doğru
sınıflandırma yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle model, 333 katılımcının % 66.7’sini doğru tahmin etmiştir. Bu
modelin (siber mağdur olma olasılığı) gözlenen ve tahmin edilen değerler arasındaki uygunluğun
karşılaştırılmasında Hosmer-Lemeshow testi kullanılmıştır. Bu testte p >.05 bulunması modelin kabul
edilebilir uygunlukta olduğunu göstermektedir (x2= 8,44, sd=8, p= .39). Bu modele göre, pozitifliğin
düşmesi rehber öğretmeni adaylarının siber mağdur olma olasılığının % 3.8’ini açıklamaktadır.
Araştırmanın sonucunda rehber öğretmeni adaylarının pozitiflik düzeyinin düşmesinin siber mağdur olma
olasılığını arttırdığı görülmüştür.
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Araştırma da rehber öğretmen adaylarının pozitiflik düzeylerinin düşmesinin siber mağdur olma
olasılığını arttırdığı görülmüştür. Pozitif psikolojisi yaklaşımında bireylerin olumlu duygu üretmesi hem
zihinde alternatif stratejiler açmakta hem de kişisel kaynakları oluşturmaktadır. Pozitif psikolojiye göre
bireyin entelektüel, fiziksel, psikolojik ve sosyal kaynakları bulunmaktadır. Bu kaynaklar inşa etmeye devam
edildikçe birey daha çok olumlu duygu oluşur (Diner, 2003: Fredrickson, 2001). Pozitiflik kavramı bu
kapsamda siber zorbalığa maruz kalan bireylerin olumlu duygular oluşturarak yaşadığı sorunla ilgili
alternatif strateji üretmesini sağladığı söylenebilir. Ayrıca siber mağduriyet yaşayan bireyin pozitiflik
düzeyinin yüksek olması psikolojik kaynaklarını geliştirerek, arkadaşlık ilişkilerin geliştirme ve sürdürmeye
yardımcı olduğu düşünülebilir. Bunun sonucunda da siber mağdur olma olasılığının düştüğü ifade edilebilir.
Fredrickson (2009), birey stresli bir deneyimle karşılaştığında olumlu duyguların bozulacağı ifade
edilmektedir. Bu durum “bozulma etkisi” olarak belirtilmektedir. Bu kapsamda bireyin siber mağduriyet
gibi stresli bir deneyim yaşaması sonucunda pozitiflik düzeyinin düştüğü-bozulduğu- ve bunun sonucunda
da siber mağdur olma olasılığının arttığı düşünülebilir.
Öğrenciler günlük yaşamlarında sık sık iletişim teknolojilerini kullandıkları için siber mağdur
olmalarını tetikleyecek pek çok durumla karşılaşabilmektedirler. Bu nedenle sonraki çalışmalarda, ailelere
ve eğitimcilere yönelik de müdahale programları hazırlanabilir ve tarafların tümüne yönelik kapsamlı bir
çalışma içerisinde programın ne düzeyde etkili olduğu belirlenebilir.
651
KAYNAKÇA
Al-Rahmi, W.M., Yahaya, N., Alamri, M.M., Aljarboa, N.A., Kamin, Y.B. ve Moafa, F.A. (2018). A Model of
Factors Affecting Cyber Bullying Behaviors among University Students. (Z2)
Çıkrıkçı, Ö., Çiftçi, M., & Gençdoğan, B. (2015). Pozitiflik ölçeği Türkçe formunun psikometrik özellikleri. The
Journal of Happiness &Well-Being, 3(1), 57-76.
Diener, E. (2003). What is positive abaout positive psychology: The curmudgeon and pollyanna.
Psychological Inquiry, 14, 115-120.
Fredrickson, B. (2009). Positivity: Groundbreaking research reveals how to embrace the hidden strenght of
positivit emotions, overcome nagativity, and thrive. New York: Crown.
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build
theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218-226.
Fridh, M., Lindström, M., Rosvall, M. (2015). Subjective health complaints in adolescent victims of cyber
harassment: Moderation through support from parents/friends- A Swedish population-based
study. BMC Public Health 15(1), 1-11.
Hinduja, S., & Patchin, J. W. (2009). Bullying beyond the Schoolyard: Preventing and Responding to
Cyberbullying. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Jones, J., & Scott, S. (2012). Cyberbullying in the University Classroom: A Multiplicity of Issues. In L. A.
Wankel, & C. Wankel (Eds.), Misbehavior Online in Higher Education. Cutting-edge Technologies in
Higher Education, Volume 5. (pp. 157-182). Bingley, UK: Emerald Group Publishing Limited.
Lwin, M.O., Li, B., Ang, R.P. (2012). Stop bugging me: An examination of adolescents protection behavior
against online harassment. Journal of adolescence 35(1), 31-41.
Perren, S., Dooley, J., Shaw, T., & Cross, D. (2010). Bullying in school and cyberspace: Associations with
depressive symptoms in Swiss and Australian adolescents. Child and Adolescent Psychiatry and
Mental Health, 4, 28-38.
Pereira, B. H., Spitzberg, M., Matos, M. (2016). Cyber-harassment victimization in Portugal: Prevalence,
fear and help-seeking among adolescents. Computers in Human Behavior, 62, 136-146.
Schenk, A. M., & Fremouw, W. J. (2012). Prevalence, psychological impact, and coping of cyberbully victims
among college students. Journal of School Violence, 11, 21-37.
652
Sourander, A., Brunstein Klomek, A. B., Ikonen, M., Lindroos, J., Luntamo, T., Koskelainen, M., . . . Helenius,
H. (2010). Psychosocial risk factors associated with cyberbullying among adolescents. Archives of
General Psychiatry, 67, 720-728.
Topçu, Ç, & Erdur-Baker, Ö. (2010). The revised cyber bullying inventory (RCBI): Validity and reliability
studies. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 660-664.
doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.161.
Willard, N. (2006). Flame retardant. School Library Journal, 52, 55-56.
653
Investigation of State Test Anxiety in University Students123
Keywords: [Educational Sciences; State Test Anxiety; Test Performance; University Students]
Corresponding Author information:
[Aylin SALTÜRK], [Research Assistant], [Afyon Kocatepe University]
[Sandıklı School of Applied Disciplines, Yunus Emre Campus, Sandıklı-Afyon], [Turkey], [03500]
[[email protected]], Phone: [+90(272)2183847], Fax: [+90(272)2183876]
Author Bio:
Aylin SALTÜRK works as a research assistant at Child Development Department of Afyon Kocatape University Sandıklı School of Applied Disciplines. She has two degrees, English Language Teaching and Psychology, and is currently doing her Ph.D. in Educational Psychology. Her research interest is mainly focused on perfectionism, motivation in education and test anxiety.
Co-Author(s) information:
[Cumhur GÜNGÖR], [Assistant Professor], [Afyon Kocatepe University]
[Sandıklı School of Applied Disciplines, Yunus Emre Campus, Sandıklı-Afyon], [Turkey], [03500]
[[email protected]], Phone: [+90(272)2183867], Fax: [+90(272)2183876]
Author Bio:
Dr. Cumhur GÜNGÖR works as an assistant professor at Child Development Department of Afyon Kocatape
University Sandıklı School of Applied Disciplines. His research interest is mainly focused on curriculum and
teaching, sociology and philosophy of education.
123
This study is the extended version of the paper presented in 11th International Forum of Educational Administration (EYFOR-XI) on November 19-22,
2020.
654
Full Title: [Investigation of State Test Anxiety in
University Students]
Keywords: [Educational Sciences; State Test Anxiety; Test Performance; University Students]
Abstract: Since academic competences are essential for admission to good educational institutions
and competitive markets, students face increasing pressures to meet academic expectations. This
study aims to examine university students’ state test anxieties based on various variables. Findings
obtained from 503 university students show that state test anxiety differs based on such variables as
repeated academic failures, academic achievement perception, experiencing test anxiety before and
receiving help therefor, parents’ evaluations on academic achievement, parents’ attitudes, choosing
departments willingly, paternal education level, department of education, degree, GPA, and gender
while it does not, based on age, family’s monthly income, maternal education level.
655
[Investigation of State Test Anxiety in University Students]
Introduction
Modern communities tend to emphasize the importance of tests and academic achievement too much. Within this
context, tests have become a determining factor in the individuals’ lives. Depending on the results of the exams, selection and
placement of individuals in schools, universities and even various sectors are carried out (Zeidner, 1998). This situation increases
stress and anxiety among students by forcing them to be successful. Considering the determining role of the tests in the human
life, tests’ becoming an anxiety generating factor is not surprising (Zeidner, 1998; Khosravi and Bigdeli, 2008). Test anxiety, which
has a comprehensive literature having been expanding since the 1950s, means the anxiety experienced by individuals in
assessment environments in the broadest sense (Spielberger, 1980). The determining role of test anxiety on key academic
outcomes and subsequent achievements has been demonstrated by empirical research (Hembree, 1988). As the tests constitute
the building blocks of today's education systems, the impacts and results of the test anxiety have become a topic that is frequently
dwelt on by researchers.
Test Anxiety
The concept of test anxiety, which is a psychological construct, has evolved in time based on the empirical research
findings. Even if it was first defined as a reflection of general anxiety in situations requiring assessment (Taylor, 1956), some
changes were observed in the concept itself with the transition from behaviorism to cognitivism (Hembree, 1988). These changes
observed in the paradigms of the test anxiety, which are taught to be formed in the worry dimension, including cognitive
components such as self-depreciation, comparison of one's success with that of others as well as emotionality dimension, including
physical symptoms such as increase in heart rate, nausea, perspiration (Spielberger, 1972; Spielberger, Gonzales, Taylor, Algaze and
Anton, 1978) have today left their places to the understanding that text anxiety, in fact, is a very complex construct. New
conceptualizations for test anxiety, which is believed to bear a multidimensional nature, include not only cognitive but also
psychosocial dimensions (Meijer, 2001; Lowe, Lee, Witteborg, Pritchard, Luhr, Cullinan and Janik, 2008). For example, Friedman
and Bendas-Jacob (1997) recommended a biopsychosocial model. They stated that apart from worry and emotionality dimensions,
test anxiety has another and a social component, as well, comprising the thoughts arising from negative opinions that may come
from the social circle and increasing the anxiety in the individual. This dimension, called as social derogation, is the fear of losing
one's social status in the eye of the important persons for oneself as well as derogation in cases where the person fails. Tests may
endanger the social positions of the students in the eye of other people that they attach importance to. Hence, individuals may
perceive assessment as a thread or a challenge to their existence (Mandler and Sarason, 1952; Bamber, 1979; Cited by Friedman
656
and Bendas-Jacob in 1997 from Schopler and Matthews,1965). In other words, social systems (society, family/parents, school,
peers) have determining roles in test anxiety. Friedman and Bendas-Jacob (1997:1045) redefined test anxiety as "a worry of
suffering a reduction in one's self-image and self-efficacy, particularly its reflection in the eyes of significant others, concurrently
with obstruction of cognitive processes and outstanding physical and mental discomfort" with the addition of the third component.
In his article dated 1959, the most striking aspect of the statement of Sarason, who has an important place in the
literature of test anxiety, which is "We live in a test-conscious, test-giving culture in which the lives of people are in part
determined by their test performance" (1959:26), is that it has been still valid today for the academic lives of the students in
Turkey. The research studies conducted have demonstrated that test anxiety increases the level of importance attached to the test
in the student's country (McDonald, 2001). When tests become a determining factor on the turning points of the human life such
as selection of profession, the anxiety tests cause increase (Peleg Popko, 2004). Discussing the issue within the framework of
Turkish education system and social structure, it is seen that achieving necessary success in courses and tests is critical in an
individual's life, from having a good job in the future to living a good life. Furthermore, there are observations pointing out that the
need for feeling the appreciation of, getting approval from, and being praised by others is common in Turkish culture (Karaşar and
Öğülmüş, 2016). It is possible to define the exams on the national level where students in Turkey struggle for existence
(Büyüköztürk, 2016) as 'highly risky' due to the expectations they evoke in individuals and to corresponding pressures (Cited by
Büyüköztürk in 2016 from Kutlu, 2914). Evaluating tests in the particular context of Turkey, the reason why the tests are 'highly
risky' may be due to the fear of a potential negative change in the social status as a result of tests. Considering the importance
attached to the social context in Turkish culture, test anxiety has been examined in this research study based on biopsychosocial
model (Friedman and Bendas-Jacob, 1997), which includes social systems, as well. Test anxiety becomes a common and important
issue that is under the responsibility of educators in our country, considering both the importance given to tests throughout the
country and the fact that tests play a key role in the turning points in individuals' lives.
Test Anxiety and Previous Learning Experience
The studies show that individuals' perceptions and beliefs about achievement may be a determining factor in test
anxiety. It can be stated that previous learning experience (Hembree, 1988) that leads to failures play a role in the development of
test anxiety. In addition, individuals' perceptions on self-efficacy in relation to the knowledge and competences related to tests are
also a determinant in their test anxiety (Carveth, Gesse and Moss, 1996; Pajares, 1996; Ryan, Ryan, Arbuthnot and Samuels, 2007;
Kapıkıran, 2002). However, according to Bandura (1997), the perception of self-efficacy is a construct specific to a context and can
be affected by external factors and demographic variables. A relatively successful student among a very successful group of
students can feel less competent because of the competitive structure of the leraning climate, which may trigger test anxiety
(Marsh, Trautwein, Ludtke and Koller, 2008).
Test Anxiety and Social Context
Examining the test anxiety within the framework of social systems, it is seen that adverse peer or adult evaluations have
657
a determining role in test anxiety (Öner, 1989). Failures in the previous learning experience impact the self-efficacy perception of
the individuals because of adverse evaluations made by others and lead to the perception that situations involving evaluation pose
a threat. It is not surprising that the children of parents who have high expectations for them and react critically towards their
performance suffer from test anxiety (Sarason, Davidson, Lighthall, Waite, and Ruebush, 1960). Accordingly, it may be expected
from children suffering from test anxiety to have a 'strong feeling of guilt' (Sarason, Davidson, Lighthall, Waite, and Ruebush, 1960:
19). To illustrate, in a study where the association between parental attitudes and test anxiety is examined, it has been established
that there is a positive correlation between test anxiety and protective-demanding and authoritarian parental attitudes while there
is a negative correlation between test anxiety and democratic parental attitude (Bilir, 2019).
Test Anxiety and Demographic Characteristics
Reviewing the literature, it is seen that there is more than one demographic variable being associated with test anxiety.
When the literature is reviewed in terms of gender differences in test anxiety, it is seen that there is a general opinion that female
students suffer from test anxiety more frequently than male ones (Hembree, 1988; Chapell, Blanding, Silverstein, Takahashi,
Newman, Gubi and McCann, 2005; Bilir, 2019; Kapıkıran, 2002). However, in a study conducted with 4,000 undergraduate students
and 1,414 graduate students, it has been observed that although female students outnumber male students in test anxiety, there is
not a significant difference between their academic performances (Chapell, Blanding, Silverstein, Takahashi, Newman, Gubi and
McCann, 2005). This situation related to gender differences can be explained with female students' perception of evaluations being
more threating than the perception of the male students in this regard (Cassady and Johnson, 2002). Examining the studies
focusing on the age differences within the context of test anxiety, it is seen in the literature that there are studies establishing that
age does not play an important role in test anxiety (Ebrahimi ve Khoshsima, 2014; Umuzdaş, 2020; Büyükahıska, 2015). As for the
role of socioeconomic level in test anxiety, it is observed that monthly income of the family is not a determinant on test anxiety
(Bilir, 2019). Examining the changes in test anxiety based on parental education level, it has been established that while maternal
education level has not a determining role in test anxiety (Bilir, 2019; Umuzdaş, 2020), paternal education level has an impact on it
(Umuzdaş, 2019). Evaluating all these findings in tandem, it is seen that demographic variables may also influence test anxiety,
apart from other factors.
Test Anxiety and Academic Performance
Reviewing the literature, it is possible to state that test anxiety is associated with low academic performance and that
there is an agreement on the fact that there is a direct proportion between anxiety and academic performance (Zeidner, 1990).
However, conflicting results have come out about the nature of this correlation. Test anxiety can play a positive role on academic
performance by playing a triggering role on executive functions, target-oriented behaviors, and intrinsic motivation to achieve
(Alpert and Haber, 1960; Mandler and Sarason, 1952). Especially optimal test anxiety supports obtaining positive results (Gregor,
2005). It is possible to state that in studies on test anxiety, this facilitating effect for success is often overlooked and emphasis is
placed on examining its negative effects (Sarason, 1984). When the literature is reviewed, it is observed that there are recurrent
658
findings indicating that high level of test anxiety is associated with poor performance in evaluation processes (Spielberger and
Vagg, 2005; Gregor, 2005; Cassady, 2004). In response to these recurrent findings, in the studies assessing test anxiety based on
worry and emotionality components and using TAI for different groups of age and cultural backgrounds (Spielberger, 1980;
Spielberger, Gonzales, Taylor, Algaze and Anton, 1978), only 5% of test performance is explained by test anxiety, and its effect size
is mostly small (Chapell, Blanding, Silverstein, Takahashi, Newman, Gubi and McCann, 2005; Musch and Bröder, 1999). However,
gender differences play a significant role in the anxiety level and academic performance (Bilir, 2009).
Purpose
In this study, which aims to examine the state test anxiety of university students in terms of various variables, answers to
following research questions have been sought:
1. Does state test anxiety in university students differ according to previous learning experience, social context,
demographic characteristics, and academic performance?
Importance of Research
The participation of 503 students from different departments of different faculties and colleges in this study is
considered to consolidate the generalizability of the research. In addition, using STAS (Şahin, 2019), which was originally developed
in Turkey and which addresses biopsychosocial aspect of the test anxiety, is thought to constitute the strengths of the study in
terms of evaluation of students' test anxiety. Moreover, this research can contribute to the development of methods and practices
that can help students understand the anxiety they experience during a test and positively affect student motivation and
performance. More successful students can play a role in social and economic development as a human capital. In this regard, it is
believed that this study will contribute to the literature.
Method
Research Model
In this study, which aims to examine the state test anxiety of university students in terms of various variables, relational
screening model, which is a research model that aims to determine whether there is a change between two or more variables and
the degree of change (Karasar, 2013) was applied.
Data Collection
Before the research, the authorization of Sub-Committee of Ethics for Social Sciences in Afyon Kocatepe University was
sought and granted (Decision: 2020/41). Data were collected from the final examinations during the Fall Semester of 2019-2020
Academic Year. The researchers explained the purpose of the research to the students by entering the classes in various faculties
and colleges affiliated to Afyon Kocatepe University during the week of the final exams before the exams, and the volunteering
659
students participated in the research.
Data Collection Tools
In the research study, Personal Information Form, which was prepared by the researchers, was used in order to collect
demographic information of the university students and State Test Anxiety Scale (STAS), which was developed by Şahin (2019) and
which includes 22 items, was applied in order to determine the state test anxiety of the students. Information related to the
applied assessment tools have been provided below.
Personal Information Form
Questions on previous learning experience, social context and academic performance, which are believed to have an
impact on state test anxiety, are included in the Personal Information Form. Participants were asked, in relation to their previous
learning experience, questions as to whether there was a repeated academic failure (such as semester repetition/course retake,
previous failure to be placed in a university with the score of national university entrance exam), how the students perceive
themselves in terms of academic achievement, whether the students have ever experienced any problems related to test anxiety
and whether they have received any help related thereto. In order to collect information regarding social context, questions as to
how their parents evaluate the students in terms of academic achievement, whether the students chose the department they
study willingly, and parental attitude were asked to the participants. Information related to age, gender, maternal and paternal
education levels, monthly income of the family, department of education, diploma degree of the department of education
(bachelor's/college degree) were collected within the scope of demographic characteristics. As for academic performance,
information on grade point average (GPA) as of the date of participation in this research was obtained.
State Test Anxiety Scale (STAS)
State Test Anxiety Scale (STAS), which was developed by Şahin (2019: 87) with a view to identifying the anxiety levels of
the university students instantly before every test, comprises 3 sub-dimensions and 22 items. The scale is applied just before the
tests due to its nature (Şahin, 2019: 88). Cognitive sub-dimension of the scale comprises 9 items related to students' expressions on
their cognitive concerns, psychosocial sub-dimension comprises 5 items related to their expressions on environmental factors in
relation to tests, and physiological sub-dimension comprises 8 items related to physical reactions before tests. In the scale, where
there are no items requiring reverse coding, answers are taken based on 4-point Likert-type scale (1= Poor - 4= Very). The lowest
total point that can be obtained on the scale is 22 while the highest total point is 88. As a result of CFA conducted with the results
collected before the midterm with the participation of 312 university students, it was established that the factorial structure of the
scale was validated (χ2/sd=1.72, CFI=.96, NNFI=.96, IFI=.96, RMSEA=.05, SRMR=.05). In order to determine the reliability of the
scale, Cronbach's Alpha Spearman-Brown split half reliability and test-retest techniques were used. Cronbach's Alpha values were
.93 for the Cognitive sub-dimension, .84 for the Psychosocial sub-dimension, .85 for the Physiological sub-dimension, and .94 for
the whole scale. Other used techniques validated the reliability of the scale, as well (Şahin, 2019).
660
Data Analysis
The data were analyzed with IBM SPSS statistical software (version 21) and worked with 95% CI. Descriptive statistics of
State Test Anxiety Scale have been provided in Table 1.
Table 1. Descriptive Statistics of State Test Anxiety Scale, Students' Perceptions on Their
Competences and Test Performance Points
n Minimum Maximum Mean sd Skewness Kurtosis
Cognitive 503 9.00 36.00 22.51 6.72 -.113 -.715
Psychosocial 503 5.00 20.00 7.93 3.04 1.380 1.893
Physiological 503 8.00 32.00 13.18 5.07 1.269 1.408
State Test Anxiety
Scale 503 22.00 84.00 43.63 12.54 .496 -.062
Examining the Descriptive Statistics of State Test Anxiety Scale, Students' Perceptions on Their Competences and Test
Performance Points in Table 1, it was observed that coefficients of skewness and kurtosis are in the range between +3 and -3, and
it was determined that the data were suitable for normal distribution (Groeneveld and Meeden, 1984; Moors, 1986; Hopkins and
Weeks, 1990; De Carlo, 1997). Hence, parametric techniques were used in the analyses. The situation of university students' state
test anxiety differences in terms of demographic variables was analyzed by using t test and ANOVA, which are parametric test
techniques.
Study Group
This study was carried out with 503 students, who studied at the undergraduate and associate degree levels in different
faculties and colleges affiliated to Afyon Kocatepe University and who were determined based on appropriate sampling.
Examining the demographic characteristics of the students’ participating in the study, 31.6% of the participants are 19
years old. It is identified that 28.4 % of the participants are female and 76.7% study bachelor’s degree. Additionally, the rate of the
participants choosing their departments willingly is 79.1% while the rate of the students happy about studying their current
departments is 70.8%. The rate of the participants finding themselves successful in terms of academic achievement is 76.1% while
the rate of those with a GPA ranging between 2,26 and 2,50 is 28.8%. 61.0% of the participants do not have any repeated failures.
The rate of those experiencing a problem related to test anxiety is 59.4% while the rate of the participants receiving psychological
counselling support thereon is 11,1%.
Examining the demographic characteristics related to the families of the participants, it has been seen that the rate of
those whose mothers are primary school graduates is 49.5% while the rate of those whose fathers are primary school graduates is
35,0%. The rate of the participants whose families' total monthly income is between ₺2001 and ₺3000 is 38.0%. The rate of the
participants whose mother's attitude is democratic is 66.0% whereas the rate of the participants whose father's attitude is
democratic is 56.9%. As for the rate of the participants whose parents evaluate their academic achievement as successful, it is
661
78.5%.
Findings
Findings Related to Previous Learning Experience
ANOVA test was carried out to examine the State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions with regards to self-
evaluation in terms of academic achievement. Participants were divided in four groups based on their perceptions on academic
achievement (Group 1: Very unsuccessful; Group 2: Unsuccessful, Group 3: Successful, Group 4: Very successful). In terms of
Cognitive sub-dimension (F(10-383)=8,295; .00), Psychosocial sub-dimension (F(10-383)=5,237; .01) and the total point of State
Test Anxiety Scale (F(10-383)=7,228; .00) there are significant statistical discrepancies among those whose departments differ
(p<0.05). Comparisons regarding the post-hoc tests demonstrate that while the average point of those who evaluate themselves as
"unsuccessful" in terms of Cognitive sub-dimension (M=24,83, SD=5,97) , Psychosocial sub-dimension (M=8.82; SD=3,47) and the
total point of State Test Anxiety Scale (M=47,95; SD=12,18) is the highest, the average of those who evaluate themselves as "very
successful" is the lowest respectively M=16,75; SD=8,63 for Cognitive sub-dimension, M=6,00; SD=1,37 for Psychosocial sub-
dimension and M=34,44; SD=12,85 for the total point of State Test Anxiety Scale.
The t test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of repeated academic
failures. In terms of Cognitive sub-dimension, Physiological sub-dimension and total point of State Test Anxiety Scale, there are
significant statistical discrepancies among those who have different cases in relation to having a repeated academic failure
(p<0.05). Accordingly, average point of those who experienced repeated academic failures is higher in terms of Cognitive sub-
dimension (M=23,44; SD=6,51; t(196-307)=2,47, p=.01), Physiological sub-dimension (M=13,79; SD=5,73; t(196-307)=2,165, p=.03),
and the total point of State Test Anxiety Scale (M=45,47; SD=13,41; t(196-307)=2,647; p=.00).
The t test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of experiencing a problem
related to test anxiety. In terms of the total point of Cognitive sub-dimension, Psychosocial sub-dimension, Physiological sub-
dimension and the total point of State Test Anxiety Scale, there are significant statistical discrepancies among those having
different cases in relation to experiencing a problem related to test anxiety (p<0.05). Accordingly, in terms of Cognitive sub-
dimension (M=24,00; SD=6,11; t(299-204)=6,21, p=.00), Psychosocial sub-dimension (M=8,47; SD=4,895; t(299-204)=4,89, p=.00),
Physiological sub-dimension (M=14,30; SD=5,42, t(299-204)=6,22, p=.00) and the total point of State Test Anxiety Scale (M=46,77;
SD=12,30; t(299-204)=7,12, p=.00), average point of those having experienced a relative problem is higher.
The t test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of receiving psychological
counselling support. In terms of Physiological sub-dimension, there are significant statistical discrepancies among those having
different cases in relation to receiving psychological counselling support related to test anxiety (p<0.05). Accordingly, the point
average of those receiving support is higher (M=16,48; SD=7,05, t(33-265)=2,45, p=.02).
Findings Related to Social Context
662
The t test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of students' cases in
relation to choosing their departments willingly. In terms of Psychosocial sub-dimension, there are significant statistical
discrepancies among those having different cases as to whether they chose their departments willingly or not (p<0,05).
Accordingly, the point average of those who did not choose their departments willingly is higher (M=.8,53; SD=3,29, t(398-105)=-
2,28, p=.02).
ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of parents' evaluation
on the academic achievement. Participants were divided in three groups based on their parent’s perception on their academic
achievement (Group 1: Very unsuccessful; Group 2: Unsuccessful, Group 3: Successful, Group 4: Very successful). In terms of
Cognitive sub-dimension (F(34-395)=8,12, .00), Psychosocial sub-dimension (F=10,095, .00), the total point of State Test Anxiety
Scale, (F(34-395)=6,69, .00) there are significant statistical discrepancies (p<0.05). Comparisons regarding post-hoc tests
demonstrate that the point average of those whose parents evaluate their academic achievement as "very unsuccessful/
unsuccessful" is the highest in terms of Cognitive sub-dimension (M=23,06; SD=6,02), Psychosocial sub-dimension (M=9,29;
SD=3,30), and the total point of State Test Anxiety Scale, (M=45,68; SD=12,48) and as the level of success in the evaluation
increases, the point averages decrease, respectively M=19,65; SD=7,62 for Cognitive sub-dimension, M=6,70; SD=2,21 for
Psychosocial sub-dimension and M=38,82; SD=12,48 for the total point of State Test Anxiety Scale.
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of students'
perception of their mothers' attitudes towards themselves. Participants were divided in three based on their mothers’ attitudes
(Group 1: authoritarian; Group 2: protective/demanding; Group 3: democratic). In terms of Psychosocial sub-dimension, (F(28-
332)=3,18, .04) which is one of the sub-dimensions of State Test Anxiety Scale, there are significant statistical discrepancies among
those having different perceptions of their mothers' attitude towards themselves (p<0.05). Comparisons regarding post-hoc tests,
while the point average of those perceiving their mothers' attitude as Protective/Demanding (M=8,86; SD=3,42) is the highest, that
of the ones perceiving their mothers' attitude as Democratic is the lowest (M=7,70; SD=2,94).
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of students'
perception of their fathers' attitudes towards themselves. Participants were divided in three based on their fathers’ attitudes
(Group 1: authoritarian; Group 2: protective/demanding; Group 3: democratic). In terms of Psychosocial sub-dimension, (F(46-
286)=5,25; .00) which is one of the sub-dimensions of State Test Anxiety Scale, there are significant statistical discrepancies among
those having different perceptions of their fathers' attitude towards themselves (p<0.05). Comparisons regarding post-hoc tests
show that while the point average of those perceiving their fathers' attitude as Protective/Demanding (M=9,22; SD=3,91) is the
highest, that of the ones perceiving their fathers' attitude as Democratic is the lowest (M=7,68; SD=2,91).
Findings Related to Demographic Characteristics
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of the department
of education. In terms of Cognitive sub-dimension (F(19-143)=6,13, .00) Physiological sub-dimension (F(19-143)=3,01, .00) and the
663
total point of State Test Anxiety Scale (F(19-143)=4,50, .00), there are significant statistical discrepancies among those whose
departments differ (p<0.05). Comparisons regarding post-hoc tests show that in terms of Cognitive sub-dimension (M=25,69,
SD=6,0) and the total point of State Test Anxiety Scale (M=48,39, SD=12,78) the point average of those studying Child Development
in the School of Applied Disciplines is the highest while that of those studying Physical Education and Sports Teaching in the Faculty
of Sports Sciences is the lowest for both Cognitive sub-dimension (M=18,50, SD=6,34) and the total point of State Test Anxiety Scale
(M=37,14 , SD=11,22). In terms of Physiological sub-dimension, the point average of those studying Child Development in the
School of Applied Disciplines is the highest (M=14,28; SD=5,59), the point average of those studying Map Cadastre in the
Vocational School of Higher Education is the lowest (M=11,16; SD, 3,17).
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of the diploma
degree of the department of education. In terms of Cognitive sub-dimension (F(117-386)=-3,63, .00), Physiological sub-dimension
(F(117-386)=-2,77, .00) and the total point of State Test Anxiety Scale (F(117-386)=-2,79, .00) there are significant statistical
discrepancies among those who study bachelor’s and associate degrees (p<0.05). Comparisons regarding post-hoc tests
demonstrate that average point of those studying bachelor’s degree is higher in terms of Cognitive sub-dimension (M=23,11,
SD=6,59), Physiological sub-dimension (M=13,52, SD=5,30) and the total point of State Test Anxiety Scale (M=44,48; SD=12,68);
average point of those studying associate degree is the lowest in terms of Cognitive sub-dimension (M=20,56, SD=6,78),
Physiological sub-dimension (M=12,05, SD=4,01) and the total point of State Test Anxiety Scale (M=40,81; SD=11,68).
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of age. Participants
were divided in six based on age (Group 1: 18 Group 2: 19; Group 3: 20; Group 4: 21; Group 5: 22; Group 6: 23 years and above). In
terms of Cognitive sub-dimension (F(35-159)=.31, .90), Psychosocial sub-dimension (F(35-159)=.26, .93), Physiological sub-
dimension (F(35-159)=.56, .72) and the total point of State Test Anxiety Scale (F(35-159)=.36, .87), there are not significant
statistical discrepancies among the different groups of age (p>0.05).
The results of t test, which was performed to examine the State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of
gender, have been provided in Table 2.
Table 2. Examining State Test Anxiety Scale and Its Sub-Dimension in Terms of Gender
Gender n Mean sd t p
Cognitive Female 379 23.70 6.50
7.244 .000* Male 124 18.90 6.07
Psychosocial Female 379 8.01 3.21
1.042 .298 Male 124 7.69 2.46
Physiological Female 379 13.88 5.38
5.535 .000* Male 124 11.06 3.12
State Test Anxiety Scale Female 379 45.59 12.70
6.357 .000* Male 124 37.65 9.90
*p<0.05
664
According to Table 2, in terms of Cognitive sub-dimension, Physiological sub-dimension and the total point of State Test
Anxiety Scale, there are significant statistical discrepancies among male and female participants (p<0.05). Accordingly, average
point of female participants is higher in terms of Cognitive sub-dimension, Physiological sub-dimension and the total point of State
Test Anxiety Scale.
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of maternal
education level, which was divided in five (Group 1: illiterate; Group 2: primary school graduate; Group 3: secondary school
graduate; Group 4: high school graduate; Group 5: university and postgraduate education graduate). In terms of Cognitive sub-
dimension (F(16-249)=1.53, .19), Psychosocial sub-dimension (F(16-249)=.32, .85), Physiological sub-dimension (F(16-249)=.09, .98)
and the total point of State Test Anxiety Scale (F(16-249)=.82, .51), there are not significant statistical discrepancies among the
different groups of maternal education level (p>0.05).
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of paternal
education level, which was divided in five. (Group 1: illiterate; Group 2: primary school graduate; Group 3: secondary school
graduate; Group 4: high school graduate; Group 5: university and postgraduate education graduate). In terms of Cognitive sub-
dimension (F(10-176)=2.28, .04), Physiological sub-dimension (F(10-176)=2,87, .01) and the total point of State Test Anxiety Scale
(F(10-176)=2,75, .01) there are significant statistical discrepancies among those whose fathers have different education levels
(p<0.05). Comparisons regarding post-hoc tests show that Cognitive sub-dimension (M=25,92; SD=6,56), Physiological sub-
dimension (M=15,85; SD=4,74) and the total point of State Test Anxiety Scale (M=49,69; SD=11,62), the point average of those
whose fathers are illiterate is the highest, whereas the point average of those whose fathers are university graduates are the
lowest for Cognitive sub-dimension (M=19,98; SD=6,79), Physiological sub-dimension (M=11,51 SD=4,45) and the total point of
State Test Anxiety Scale (M=38,53; SD=11,19).
The ANOVA test was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of total monthly
income of the family, which was divided in six (Group 1: 1000-2000₺ Group 2: 2001-3000₺; Group 3: 3001-4000₺; Group 4: 4001-
5000₺; Group 5: 5001-6000₺; Group 6: more than 6000₺). In terms of Cognitive sub-dimension (F(29-191)=1.53, .17), Psychosocial
sub-dimension (F(29-191)=1.77, .11), Physiological sub-dimension (F(29-191)=.07, .61) and the total point of State Test Anxiety
Scale (F(29-191)=1,44, .20) there are not significant statistical discrepancies among the groups whose families have different total
monthly incomes (p>0.05).
Findings Related to Academic Performance
The results of ANOVA test, which was performed to examine State Test Anxiety Scale and its sub-dimensions in terms of
grade point average (GPA), have been provided in Table 3.
Table 3. Examining State Test Anxiety Scale and Its Sub-Dimensions in Terms of Grade Point
Average
As of the date you participate in this research study, n Mean sd F p
665
your grade point average (GPA)
Cognitive
2,25 and below 77 22.14 6.64
1.861 .100
2,26-2,50 145 22.38 6.50
2,51-2,75 90 22.37 7.02
2,76-3,00 85 22.48 7.38
3,01-3,25 40 20.75 6.66
3,26 and above 66 24.56 5.67
Psychosocial
2,25 and below 77 8.09 3.13
1.783 .115
2,26-2,50 145 7.93 3.13
2,51-2,75 90 8.27 3.11
2,76-3,00 85 8.06 2.98
3,01-3,25 40 6.63 2.49
3,26 and above 66 7.92 2.92
Physiological
2,25 and below 77 13.25 5.03
2.380 .038*
2,26-2,50 145 12.60 4.52
2,51-2,75 90 13.36 5.57
2,76-3,00 85 13.24 5.16
3,01-3,25 40 11.90 4.45
3,26 and above 66 14.85 5.47
State Test Anxiety Scale
2,25 and below 77 43.48 12.61
2.259 .048*
2,26-2,50 145 42.91 11.64
2,51-2,75 90 43.99 13.28
2,76-3,00 85 43.78 13.68
3,01-3,25 40 39.28 11.51
3,26 and above 66 47.33 11.75
*p<0.05
In terms of Cognitive sub-dimension, Physiological sub-dimension and the total point of State Test Anxiety Scale, there
are significant statistical discrepancies among the groups having different grade point averages (p<0.05). Comparisons regarding
post-hoc tests demonstrate that in terms of Physiological sub-dimension and the total point of State Test Anxiety Scale, the point
average of those with a grade point average of 3,26 and above is the highest whereas the point average of those with a grade point
average between 3,01 and 3,25 is the lowest.
Discussion and Conclusions
The research studies demonstrate that the periods where the youngsters get prepared for tests and wait for the test
results are the most frequent stress factors (Kouzma and Kennedy, 2004). Thus, this study aimed at examining the state test
anxiety of the university students in terms of various variables. Findings obtained as a result of this research study were discussed
under the categories of previous learning experience, social context, demographic variables and academic performance.
666
Previous Learning Experience
Students evaluating themselves as 'unsuccessful' had higher points in the cognitive and psychosocial sub-tests of STAS
and STAS itself. This situation is in parallel with other studies in the literature that found a significant difference between test
anxiety points and perception of academic achievement (Kapıkıran, 2002). Perceived level of success has a determining role in test
anxiety (Başpınar, 2007).
The students having repeated academic failures (such as semester repetition/course retake, previous failure to be placed
in a university with the score of national university entrance exam) had higher points in cognitive, physiological sub-tests and in
STAS. This situation is similar to the findings in the literature (Hembree, 1988; Alyaprak, 2006). Repeated academic failures may
cause students failing to achieve the desired result to perceive more threats to their future and self-worth as well as increasing
students' state test anxiety.
It was established that the students experiencing a problem related to test anxiety had higher points in STAS and all its
sub-tests. However, students receiving support for test anxiety had higher points in terms of Physiological sub-test, which is one of
the sub-dimensions of State Test Anxiety Scale. According to the research, the rate of the students having experienced a problem
related to test anxiety before is 59.4%; however, the rate of those having received a structured help in this regard is only 11.1%.
These findings suggest that the problem may have become chronic since the students participating in the study did not receive any
help for test anxiety. Considering that the socioeconomic level of the 38% of the participants is between 2000-3000 Turkish Liras, it
is thought that there may be students deprived of the financial means to receive structured help for test anxiety. Within this
context, the necessity of conducting prevention studies as well as intervention studies for test anxiety comes to the fore. Reviewing
the literature, it has been observed that cognitive-behavioral approaches are predominantly used in interventions for test anxiety
over the past decade (von der Embse, Bartarian and Segool, 2013). However, the findings of this study demonstrate that the
students previously receiving help had higher points in terms of physiological sub-test than participants who did not. This situation
urges us to think that when determining intervention methods for test anxiety, researchers should carry out their works within the
framework of a more personalised plan and take into account the factors that trigger anxiety in the individual (such as self-efficacy
perception, gender, previous learning experience).
Demographic Characteristics
With the assessments carried out within the scope of this research, it has been seen that age does not make any
differences in state test anxiety. There are findings in the literature supporting this situation (Ebrahimi and Khoshsima, 2014;
Umuzdaş, 2020; Büyükahıska, 2015). Age may not be a determining variable for test anxiety, or it can be thought that there are
other mediating or regulatory variables that may affect the research findings.
Examining state test anxiety in terms of gender, it has been identified that point averages obtained from STAS cognitive,
physiological sub-tests and STAS are higher among female participants. This situation is similar to the findings of other research
667
studies in the literature (Hembree, 1988; Chapell, Blanding, Silverstein, Takahashi, Newman, Gubi and McCann, 2005; Bilir, 2019;
Kapıkıran, 2002; Hanımoğlu, 2010; Erözkan, 2004). In the studies, it is stated that the sample is mostly composed of women (Peleg
Popko, 2004). It is thought that the fact that the study group of this research study also consists mostly of women may have a role
in the determination of female students as more anxious. While female students perceive evaluations more threatening than male
students do (Cassady and Johnson, 2002), male students can see evaluations as a challenge and are able to turn this stimulation
they experience during tests into an opportunity (Peleg Popko, 2004).
Maternal education level does not make a difference in state test anxiety. It has been identified that point averages
obtained from STAS cognitive, physiological sub-tests and STAS itself of those whose fathers are illiterate are higher. In a research
study carried out by Umuzdaş (2020), it was observed that 1/3 of the participants had a mother who was a primary school graduate
and there was no difference among the participants in terms of test anxiety in this sense. On the other hand, it was observed that
paternal education level was a determinant factor in test anxiety (Umuzdaş, 2020). As for the studies conducted by Yıldırım (2008)
and Hanımoğlu (2010), it was seen that neither maternal nor paternal education levels make a difference in test anxiety. These
findings contradict the results obtained from the research.
Total monthly income of the family does not make a difference in terms of STAS and its sub-tests. This situation is similar
to the research findings in the literature (Bilir, 2019; Hanımoğlu, 2010). Since the sample in which this study was conducted
comprised state university students and they did not pay an education fee, there may not have been a change in state test anxiety
due to income level. Besides, students have working opportunities during their university education, as well. No information was
requested from the students related to their working status in the study. However, if the study group was composed of students
working and generating income for the household, this would explain why family income has no effect on test anxiety. After all,
considering that the most basic human needs are physical needs (Maslow, 1943), income has a large share in fulfilling them.
It has been seen that students in the department of Child Development have the highest points in STAS cognitive,
physiological sub-tests as well as STAS itself. This may be because of the fact that the number of female students in the department
is higher since when state test anxiety was examined in terms of gender, it was found out that state test anxiety levels of the
female students were higher. Additionally, it is also believed that it may be due to the test, the data of which were collected. The
data in the department of Child Development were collected before the final exams of the core courses such as Introduction to
Child Development and Child Development-I. Especially, it can be thought that these courses, which have an intensive theoretical
basis and constitute the building blocks of the department, play a role as a factor increasing the level of anxiety in students.
Furthermore, depending on the grade level, the lack of an idea about the test method for first-year students may have been a
factor that increased anxiety. In a study conducted by Kapıkıran (2002), it was found out that first-year students had higher total
points of test anxiety.
Examining the situation in terms of the nature of the department of education, it has been identified that point averages
of STAS cognitive, physiological sub-tests and STAS itself are higher among those studying bachelor's degree. Test anxiety is a
668
condition seen at all educational levels (Kapıkıran, 2002; Kaçan-Softa, Ulaş-Karaahmetoğlu, Çabuk, 2015; Hanımoğlu and İnanç,
2011; Umuzdaş, 2020; Hanımoğlu, 2010). However, test anxiety also increases depending on the level of difficulty and future
expectations that increase in parallel with the education level (Yerin, 1995; Umuzdaş, 2020).
Social Context
It has been observed that the students who are evaluated as 'very unsuccessful / unsuccessful' in terms of academic
achievement have higher points in STAS cognitive and psychosocial sub-tests as well as STAS. This situation is parallel with the
research findings in the literature suggesting that negative adult evaluations have a determining role in test anxiety (Öner, 1989).
In this study, based on the theories that argue the opinion that parents may have different relationships with the child
(Goldenberg & Goldenberg, 2000), the mother and father attitudes were evaluated separately. It has been seen that students
perceiving their both mother's and father's attitude towards themselves as 'protective/demanding' have higher points obtained
from STAS psychosocial sub-test. In the protective-demanding parental attitude, parents protect their children too much and
create a control mechanism over them. It is likely that children who grow up in this way end up being dependent on other people
and have poor self-esteem (Yavuzer, 2010). Studies have found that young people's perceptions of themselves are negative as a
result of the protective-demanding parental attitude (Sezer, 2010; Emir, 2014). Test anxiety is observed in the children of parents
who have high expectations for their children and critically evaluate their performance (Sarason, Davidson, Lighthall, Waite, and
Ruebush, 1960) because test anxiety is mainly related to the fear of being evaluated (Kapıkıran, 2002). Not only parents can
transfer their own anxiety to the child in the process of raising them, but also continuous emphasis on success, determining the
value of the child based on academic achievement, and parental attitudes and behaviors during the process of raising a child can
also lead to the development of test anxiety (Cited by Kapıkıran in 2002 From Kapıkıran, 1999). The findings obtained from the
research in Turkey reveal, as a result of literature reviews, that parental attitudes have determining roles in test anxiety (Duman,
2008; Yıldız, 2007). Similarly, another study has demonstrated that there is a positive correlation between test anxiety and
protective-demanding and authoritarian parental attitudes, while there is a negative correlation between test anxiety and
democratic parental attitude (Bilir, 2019).
Those who did not choose their departments willingly obtained higher points than those choosing their departments
willingly in terms of STAS psychosocial sub-test. Both social and economic status of the family may influence students' choices.
Therefore, not choosing the department willingly may result from environmental factors. The level of test anxiety of the students
whose decisions are respected is lower than that of the students whose decisions are not respected (Acar, 2018). Accordingly, it is
possible for students to avoid negative reactions and comments from the environment and to experience test anxiety, since they
do not feel in a position to express themselves freely and make decisions.
Academic Performance
It has been seen that the point averages obtained from STAS physiological sub-test and STAS are the highest in the
669
groups having a GPA of 3,26 and above. In other words, as the grade points of the students increase, their level of expectation
increases, which causes anxiety in them. Similarly, in a study conducted by Acar (2018), it was observed that as the point average
increased, the anxiety point averages of the students also increased. It is known that optimal test anxiety supports success (Gregor,
2005). Additionally, relatively successful students are individuals being highly interested in school subjects with high self-
confidence (Temel and Aksoy, 2001). The possibility of losing such self-confidence can cause an uneasiness in the individual that
turns into anxiety (Soner, 1995). Due to the fear of losing their social status in the eyes of the individuals important to them, the
state test anxiety levels of the relatively successful group of students may have been high. On the other hand, gender also plays an
important role in test anxiety and academic performance (Bilir, 2019). Considering that this research is mostly composed of female
students, it can be considered that gender may have a prominent impact on this finding.
Limitations of The Research and Recommendations
There are some limitations to this research. This research is limited to the assessment by State Test Anxiety Scale (Şahin,
2019). Furthermore, Hawthorn effect may be another limitation to this study. Students may have wanted to show their test
anxieties at a more "desired" level for the researchers because there were expressions about test anxiety in the data collection
forms presented to the students and in the explanation made just before the test. Information to be collected from external
observers and / or teachers can be used in future studies instead of using the information collected from the students as the only
source of information. To ensure an in-depth examination of test anxiety within the context of biopsychosocial model, classroom
observations and individual semi-structured interviews can be utilized. In addition, since this research is a screening model that
aims to describe the situation as it is, there are not any findings regarding causality. Accordingly, the effectiveness of an
intervention program that also addresses the biopsychosocial dimension of test anxiety can be evaluated in subsequent studies. In
order to strengthen generalizability of the research, this study can be repeated with students of different ages and socioeconomic
status from different geographical regions of the country. Considering that the determining effect of parental attitude on test
anxiety is valid for all age groups, providing seminars for parents may be recommended.
In conclusion, tests play a substantial role in education and professional lives of the individuals. Therefore, it is not
surprising that test environments create a range of concerns in individuals. In this study, which aims to examine the state test
anxiety in terms of various variables, it has been observed that the cognitive, physiological, and psychosocial components of test
anxiety function as a separate but interacting systems. Test anxiety is one of the factors preventing students from presenting their
knowledge and skills in evaluation settings by hindering their full performance. For the interventions to be implemented to reduce
test anxiety, it may be recommended to plan a study also considering the psychosocial components that trigger anxiety in the
individual.
References
Acar, S. (2018). Examination of the Prediction of Test Anxiety in Terms of Psychological Endurance and Decision-Making
Skills (Sınav Kaygısının Yordanmasının Psikolojik Dayanıklılık Ve Karar Verme Becerileri Açısından İncelenmesi). Unpublished
670
Master’s Thesis, Instute of Social Sciences of Istanbul Sabahattin Zaim University, Istanbul.
Alpert, R., & Haber, R. N. (1960). Anxiety in Academic Achievement Situations. Journal of Abnormal and Social
Psychology, 61, 207-215. https://doi.org/10.1037/h0045464
Alyaprak İ (2006). Analysis of Test Anxiety Influencing Factors in The Students Preparing for University Entrance Exam
(Üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerde sınav kaygısını etkileyen faktörlerin incelenmesi). Unpublished master’s thesis.
Institute of Social Sciences of Ege University, İzmir-Turkey.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. W H Freeman/Times Books/ Henry Holt & Co.
Başpınar, P. (2007). Unpublished Master’s ThesisEfficacy of the Therapies for Cognitive and Physiological Components of
Anxiety (Kaygının Bilişsel Ve Fizyolojik Bileşenlerine Yönelik Tedavilerin Etkinliği). Unpublished Master’s Thesis, Instute of Medical
Sciences of Adnan Menderes University, Aydın.
Bilir, A. (2019). Unpublished Master’s ThesisThe Analysis of the Relation between The Attitudes of Parents of The
Students Preparing for University Entrance Exam and Test anxiety: Case Study of Adana Province (Üniversite Sınavına Hazırlanan
Öğrencilerde Ana-Baba Tutumu İle Sınav Kaygısı Arasındaki İlişki: Adana İli Örneği). Unpublished Master’s Thesis, Institute of Social
Sciences of Çağ University, Mersin.
Büyükahıska, D. (2015). Test Anxiety Levels in Foreign Language Learners (Yabancı Dil Öğrenenlerin Sınav Kaygı
Düzeyleri). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/7, 243-
258. DOI: 10.7827/TurkishStudies.8251
Büyüköztürk, Ş. (2016). Sınavlar üzerine düşünceler. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 345–356.
Chapell, M.S., Blanding, Z.B., Silverstein, M.E., Takahashi, M., Newman, B., Gubi, A. & McCann, N. (2005). Test Anxiety
and Academic Performance in Undergraduate and Graduate Students. Journal of Educational Pscyhology, 97 (2): 268-274. DOI:
10.1037/0022-0663.97.2.268
Cassady, J.C. & Johnson, R.E. (2002). Cognitive Test Anxiety and Academic Performance, Contemporary Educational
Psychology 27(2):270-295. DOI: 10.1006/ceps.2001.1094
Cassady, J. C. (2004). The influence of cognitive test anxiety across the learning-testing cycle. Learning and Instruction,
14(6), 569–592. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2004.09.002.
Carveth, J.A., Gesse, T. & Moss, N. (1996). Survival strategies for nurse-midwifery students. J Nurse Midwifery. 41(1):50–
54
Chapell, M. S., Blanding, Z. B., Silverstein, M. E., Takahashi, M., Newman, B., Gubi, A., & McCann, N. (2005). Test Anxiety
and Academic Performance in Undergraduate and Graduate Students. Journal of Educational Psychology, 97(2), 268–274.
https://doi.org/10.1037/0022-0663.97.2.268
DeCarlo, L. T. (1997). On the meaning and use of kurtosis. Psychological Methods, 2(3), 292–307.
https://doi.org/10.1037/1082-989X.2.3.292
Duman, K.G. (2008). Unpublished Master’s Thesis Examination of the Relationship among State – Trait Anxiety Levels,
Test Anxiety Levels and Parental Attitudes in the 8th Grade Primary School Students (İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin durumluk
sürekli kaygı düzeyleri ile sınav kaygısı düzeyleri ve ana – baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi). Unpublished Master’s
671
Thesis, Institute of Social Sciences of Dokuz Eylül University, İzmir.
Emir, S. (2014). Analysis of The Relations among Attachment Styles and Stress Management Styles and Loneliness Level
of First-Year University Students (Üniversite birinci sınıf öğrencilerinin bağlanma stilleri ile stresle başa çıkma biçimleri, kendilik
algıları ve yalnızlık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi) (Master’s Thesis). Karadeniz Technical University, Trabzon
Erözkan, A. (2004). Test anxiety in and overcoming behaviours of university students (Üniversite öğrencilerinin sınav
kaygısı ve başa çıkma davranışları. Muğla Üniversitesi) SBE Journal Spring, 12, 13-38.
Groeneveld, R. A. and Meeden, G. (1984). Measuring skewness and kurtosis. The Statistician, 33:391–399.
Hanımoğlu, E. (2010). The Analysis of The Relation Among Test Anxiety, Perfectionism and The Attitudes of Parents of
The Secondary School Students Who Will Take Placement Test (SBS) (Seviye Belirleme Sınavına Girecek Olan İlköğretim İkinci
Kademe Öğrencilerinde Sınav Kaygısı, Mükemmeliyetçilik Ve Anne-Baba Tutumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi). Unpublished
Master’s ThesisUnpublished Master’s Thesis. Institute of Social Sciences of Çukurova University, Adana.
Hanımoğlu, E. Ve İnanç, B.Y. (2011). The Analysis of The Relation Among Test Anxiety, Perfectionism and The Attitudes of
Parents of The Secondary School Students Who Will Take Placement Test (SBS) (Seviye Belirleme Sınavına Girecek Olan İlköğretim
İkinci Kademe Öğrencilerinde Sınav Kaygısı, Mükemmeliyetçilik ve Anne-Baba Tutumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi). Journal of
Institute of Social Sciences of Ç.U., Volume 20, Issue 1, Page 351-366.
Hembree, R. (1988). Correlates, causes, effects, and treatment of test anxiety. Review of Educational Research, 58(1),
4777. https://doi:10.2307/1170348
Hopkıns, K. D. & Weeks, D. L. (1990). Tests for normality and measures of skewness and kurtosis: Their place in research
reporting. Educational and Psychological Measurement, 50, 717-729.
Ebrahimi M & Khoshsima H. (2014). On the Association(s) between Test Anxiety and Emotional Intelligence, Considering
Demographic Information; A Case of Iranian EFL University Students. International Journal on Studies in English Language and
Literature (IJSELL). 2 (7), 147-157.
Friedman, I.A. & Bendas-Jacob, O. (1997). Measuring perceived test anxiety in adolescents: A self report scale.
Educational and Psychological Measurement, 57, 1035-1046. DOI: 10.1177/0013164497057006012
Goldenberg, I. & Goldenberg, H. (2000). Family Therapy: An overview. United States: Brooks/Cole.
Gregor, A. (2005). Examination anxiety: Live with it, control it or make it work for you? School Psychology International,
26(5), 617–635. https://doi.org/10.1177/0143034305060802
Groeneveld, R.A. and Meeden, G. (1984) Measuring Skewness and Kurtosis. The Statistician, 33, 391-399.
https://doi.org/10.2307/2987742
Kaçan Softa, H., Ulaş Karaahmetoğlu, G. ve Çabuk, F. (2015). Analysis of Test Anxiety and Influencing Factors in The
Senior Students in High School (Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Sınav Kaygısı ve Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi). K.U. Kastamonu
Journal of Education, 23 (4), 1481-1494
Karasar, N. (2013). Scientific Research Method (Bilimsel Araştırma Yöntemi) (25th Edition), Nobel Publications Ankara.
Karaşar, B. ve Öğülmüş, S. (2016). Examining the Need For Social Approval in University Students In Terms Of Different
Variables (Üniversite Öğrencilerinde Sosyal Onay İhtiyacının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi). Journal of Faculty of
672
Education of Uludağ University, 29 (2), 469-495.
Kapıkıran, Ş. (2002). Analysis of the Relationships of Test Anxiety in University Students with Some Psychosocial Variables
(Üniversite Öğrencilerinin Sınav Kaygısının Bazı Psiko-Sosyal Değişkenlerle İlişkisi Üzerine Bir İnceleme). Journal of Faculty of
Education of Pamukkale University, (1):11, 34-43.
Khosravi, M. & Bigdeli, I. (2008). The relationship between personality factors and test anxiety among university
students. Journal of Behavioral Sciences. 2 (1), 13–24
Kouzma, N.M. & Kennedy, G. (2004). Self-reported sources of stress in senior high school students. Psychological Reports
94(1):314-6. DOI: 10.2466/PR0.94.1.314-316
Lowe, P.A., Lee, S.W., Witteborg, K.M., Pritchard, K.W., Luhr, M.E., Cullinan, C.M. Janik, M. (2008). The test anxiety
inventory for children and adolescents (TAICA): Examination of the pscyhometric properties of a new multidimensional measure of
test anxiety among elementary and secondary school students. Journal of Psychoeducational Assesment, 26, 215-230. DOI:
10.1177/0734282907303760
Mandler, G., & Sarason, I. G. (1952). A study of anxiety and learning, Journal of Abnormal and Social Psychology, 87, 166-
173. doi:10.1037/h0062855
Marsh, H. W., Trautwein, U., Lüdtke, O., & Köller, O. (2008). Social comparison and big-fish-little-pond effects on self-
concept and other self-belief constructs: Role of generalized and specific others. Journal of Educational Psychology, 100(3), 510–
524. https://doi.org/10.1037/0022-0663.100.3.510
Maslow, A.H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50 (4): 370-396.
McDonald, A.S. (2001) The prevalence and effects of test anxiety in school children. Educ Psychol, 21: 89-101.
Meijer, J. (2001). Learning potential and anxious tendency: Test anxiety as a bias factor in educational testing. Anxiety,
Stress & coping, 14, 337-362. DOI: 10.1080/10615800108248361
Musch, J., Bröder, A. (1999), ''Test Anxiety versus Academic Skills, A comparison of two alternative models for predicting
performance in a statistics exam'', Br J Educ Psychol, 69(1), s.105–106, DOI: 10.1348/00070999915760
Moors, J. J. A. (1986). The meaning of kurtosis: Darlington reexamined. The American Statistician, 40, 283-284.
Öner, N. (1989). Test anxiety inventory handbook (Sınav kaygısı envanteri el kitabı). İstanbul. Foundation of
Dissemination of Guidance in Higher Education Publications (Yükseköğretimde Rehberliği Yayma Vakfı Yayınları). No:1.
Sarason, S. B. (1959). What research says about test anxiety in elementary school children. NEA Journal, 48, 26–27.
Sarason, S.B., Davidson, K.S., Lighthall, F.F., Waite, R.R. & Ruebush. K. (1960). Anxiety in elementary school children. New
York: John Wiley&Sons, Inc.
Sarason, I. G. (1984). Stress, anxiety, and cognitive interference: Reactions to tests. Journal of Personality and Social
Psychology, 46(4), 929–938. https://doi.org/10.1037/0022-3514.46.4.929
Sezer, Ö. (2010). The Relationship among Adolescents’ Self Perception, Parental Attitudes, And Some Other Variables
(Ergenlerin kendilik algılarının anne baba tutumları ve bazı faktörlerle ilişkisi). Journal of Faculty of Education of Yüzüncü Yıl
University, 7(1), 1-19.
673
Spielberger, C. D. (1972). Conceptual and methodological issues in anxiety research. En C. D. Spielberger (Ed.), Anxiety:
Current trends in theory and research (Vol. 2, pp. 481-493). New York: Academic Press.
Spielberger, C.D., Gonzalez, H., Taylor, C.J., Aglaze, B., & Anton, W.D. (1978). Examination Stress and Test Anxiety. In C.D.
Spielberger & I. Sarason (Eds.), Stress and anxiety (Vol.5, pp.167-191). New York: Hemisphere/Wiley.
Spielberger, C.D. (1980). Test Anxiety Inventory: Preliminary professional manual. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists
Press.
Spielberger, C. D., & Vagg, P. R. (1995). Test Anxiety: A Transactional Process Model. In C. D. Spielberger, & P. R. Vagg
(Eds.), Test Anxiety: Theory, Assessment and Treatment (pp. 3-14). Washington DC: Taylor & Francis.
Soner, O. (1995). Relationship among harmony in family, student’s self-confidence and academic Achievement (Aile
uyumu, öğrenci özgüveni ve akademik başarı arasındaki ilişkiler). (Unpublished Doctoral Thesis). Institute of Social Science of
Marmara University, İstanbul.
Şahin, A. (2019). Durumluk Sınav Kaygısı Ölçeği (DuSKÖ): Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Trakya Eğitim Dergisi, 9(1): 78-
90.
Ryan, K.E., Ryan, A.M., Arbuthnot, K. & Samuels, M. (2007). Students’ Motivation for Standardized Math Exams.
Educational Researcher, Vol. 36(1), 5-13. https://doi.org/10.3102/0013189X06298001
Taylor, J. A. (1956). Drive theory and manifest anxiety. Psychological Bulletin, 53, 303-328.
Temel, Z. F. ve Aksoy, B.A. (2001). Ergen ve gelişimi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Pajares, F. (1996). Self-Efficacy Beliefs in Academic Settings. Review of Educational Research, Vol.66(4), 543-578.
https://doi.org/10.3102/00346543066004543
Peleg-Popko O (2004) Differentiation and test anxiety in adolescents. J Adolescence, 27: 645-2.
Umuzdaş, M. S. (2020). Examination Of Exam Anxiety Of Fine Arts High School Students: An Example Of Tokat Fine Arts
Hıgh School, International Journal of Education Technology and Scientific Researches, Vol: 5, Issue: 11, pp. (102-130).
Von der Embse, N., Barterian, J., & Segool, N. (2013). Test anxiety interventions for children and adolescents: A
systematic review of treatment studies from 2000–2010. Psychology in the Schools, 50, 57–71
Yavuzer, H. (2010). Parental Attitudes. İstanbul: Timaş Publications
Yıldırım, İ. (2008), Familial Variables Test Anxiety in Students Preparing for University Entrance Exam (Üniversite Giriş
Sınavına Hazırlanan Öğrencilerde Sınav Kaygısını Etkileyen Ailesel Değişkenler), Eurasian Journal of Educational Research, 31, 171-
186
Yıldız, H.Y. (2007). Analysis of The Relation Among Test Anxiety, Parental Attitudes and Perfectionism (Sınav kaygısı-ana-
baba tutumları ve mükemmeliyetçilik arasındaki ilişkinin incelenmesi). Unpublished Master’s Thesis, Institute of Social Sciences of
Gazi University, Ankara.
Yerin, O. (1995). The Effect of Cognitive Behavior Modification Technique on Test Anxiety Level of Elementary School
Students. Unpublished Master’s Thesis, Orta Doğu Teknik Universitesi, Ankara.
674
Zeidner, M (1990). Does Test Anxiety Bias Scholastic Aptitude Test Performance by Gender and Sociocultural Group?
Journal of Personality Assessment, 55:1-2, 145-160, DOI: 10.1080/00223891.1990.9674054
Zeidner, M. (1998). Perspectives on individual differences. Test anxiety: The state of the art. Plenum Press.
675
SALMAN KHAN’IN “DÜNYA OKULU - EĞİTİMİ YENİDEN DÜŞÜNMEK” İSİMLİ
KİTABI ÜZERİNE COVİD-19 SALGINI SÜRECİNDE EĞİTİM AÇISINDAN BİR
İNCELEME
Cumhur GÜNGÖR124, Aylin SALTÜRK125
ÖZET
Tüm dünyayı birkaç ay içinde etkisi altına alarak yüz yüze eğitimi sekteye uğratan Covid 19
salgını eğitimde yeni arayış ve alternatif uygulamaları da beraberinde getirmiştir. Bu açıdan mevcut ve
yaygın eğitim sistemlerine eleştirel yaklaşımların dikkatle incelenmesi, klasik eğitim uygulamalarının
yerini tutacak eğitim sistemlerinin geliştirilmesinde ve hayata geçirilmesinde faydalı olabilir. Bu
kapsamda, bu çalışmanın amacı Salman Khan’ın “Dünya Okulu - Eğitimi Yeniden Düşünmek” isimli
kitabının mevcut eğitim sistemine yönelik eleştirilerinin incelenmesi ve özetlenmesidir. Kitabında yazar,
geleneksel sistemi; bölünmüş sınıf düzeni, ünitelere ayrılmış öğretim programı, yaratıcılıktan öte ezbere
dayalı öğretim anlayışı, anlatıcı öğretmen pasif ve dinleyici öğrenen profili, genellikle nicel ve teste
dayalı değerlendirme sistemi üzerinden eleştirmektedir. Yazara göre, mevcut sistem ilk ortaya çıktığı
tarihte bile ideal değilken, bugün hala uygulanıyor olması anlaşılması güç bir durumdur. Yazar, Khan
Akademi’de eğitimi kategorilere ayırmadan, öğrencileri pasifleştirip sınıf duvarları arasına sıkıştırmadan,
yaratıcı, teknolojik imkânları kullanarak her yerde ve her an sürdürülebilen bir eğitim sistemini hayata
geçirmeye çalıştığını söylemektedir. Covid 19 salgını ile birlikte ara verilen yüz yüze sınıf eğitimine başta
uzaktan eğitim olmak üzere alternatif yollara başvurulduğu bugünlerde Khan’ın mevcut eğitim sistemi
üzerine eleştirileri “eğitimi yeniden düşünmek” açısından değerli katkılar sunmaktadır.
Anahtar kelimeler: Eğitim, Covid-19, Uzaktan eğitim, Dünya Okulu.
A REVIEW ON SALMAN KHAN'S "THE ONE WORLD SCHOOL HOUSE - EDUCATION REIMAGINED" FROM
THE PERSPECTIVE OF EDUCATION IN THE COVID-19 PANDEMIC PERIOD
ABSTRACT
The Covid 19 epidemic, which affected the whole world in a few months and disrupted face-to-
face education, brought new searches and alternative applications in education. In this respect, careful
examination of critical approaches to existing and non-formal education systems may be useful in the
development and implementation of education systems that will replace classical education practices.
In this context, the purpose of this study is to examine and summarize the criticisms of Salman Khan's
book "The One World School House - Education Reimagined" towards the current education system.
The author in his book, the traditional system; Classroom system divided into units, teaching program
divided into units, understanding of teaching based on memorization rather than creativity, narrator
teacher passive and listener learner profile generally criticizes through quantitative and test-based
evaluation system. According to the author, while the current system was not ideal even when it first
emerged, it is difficult to understand that it is still applied today. The author says that in Khan Academy,
he tries to implement an education system that can be sustained anywhere and anytime by using
124
Dr.Öğrt.Üyesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, [email protected] 125
Araş.Gör., Afyon Kocatepe Üniversitesi, [email protected]
676
creative and technological possibilities without categorizing education, pacifying students and
squeezing them between classroom walls. Nowadays, when face-to-face classroom education, which
was interrupted with the Covid 19 epidemic, is resorted to alternative ways, especially distance
education, Khan's criticism of the current education system provides valuable contributions in terms of
"reimagining education".
Keywords: Education, Covid-19, Distance education, World School House.
GİRİŞ
Covid-19 salgını sebebiyle 2019-2020 eğitim öğretim yılının ikinci yarısında 194 ülkede okullar
ülke genelinde kapatıldı. Türkiye’de de Mart ayının ikinci haftasında okullarda eğitime ara verildi.
Okullarda eğitime ara verilmesinin hemen ardından acil olarak uzaktan öğrenme araçları ve imkanları
kullanılarak öğrenmenin sürekliliği sağlanmaya çalışıldı. Ülke genelinde tüm kurumların altyapı ve
imkânları salgının önlenmesi, salgın devam ederken öğrenme kayıplarının asgari düzeye indirilmesi ve
öğrenmenin sürekliliğinin sağlanması için seferber edildi (TEDMEM, 2020). Covid-19 virüsünün dünyada
bir pandemi haline dönüşmesi, salgının yaşandığı tüm ülkelerde, eğitim ve yükseköğretim sistemlerini
etkilemiş ve eğitim yapılarında bu salgının yavaşlatılmasını sağlamak amacıyla yüz yüze eğitime ara
vererek tüm kademelerdeki okulları kapatma kararı alınmasına ve devletlerin desteğiyle uzaktan
eğitimin yüz yüze eğitim yerine kullanılmasına yol açmıştır. Dünya genelinde başlangıçta okulların kısa
süreliğine kapatılması öngörülürken, virüsün yayılması istenilen düzeyde yavaşlamaması nedeniyle
okulların açılması daha sonraki tarihlere ertelendi. Bazı ülkelerde ise virüsün yayılım hızının yavaşlaması
ile birlikte okulları yeniden açma kararı alındı.
Sağlık sektöründen sonra bu durumdan en çok etkilenen sektörlerin başında eğitim sektörü
gelmiştir. Birleşmiş Milletlerden son edinilen verilere göre dünyada 770 milyon kişilik öğrenen kitle
(öğrenci vb), okul ve üniversitelerin kapanmasından etkilenmiştir (Zhong, 2020). Bu anlamda olur mu,
olmaz mı, uygulanır mı, işe yarar mı tartışmalarını içeren uzaktan öğretim yaklaşımı, tüm dünya
ölçeğinde yayılan virüsün etkisiyle eğitimin sürdürülebilirliğini sağlamak açısından en kolay ve
uygulanabilir çözüm olarak devreye alınmıştır (Telli ve Altun, 2020). Okulların kapatılması ile birlikte,
çocukların eğitimden uzak kalmaması için online eğitim süreçleri gündeme geldi. Ülkelerin mevcut
teknolojik imkânlarına, öğretmenlerin teknoloji kullanma becerilerine ve çocukların internete erişim
düzeylerine bağlı olarak senkron (eşzamanlı) ve senkron olmayan şekilde uzaktan/online eğitim süreçleri
başlatıldı. Eğitim süreçlerinde öğretmenlerin ve öğrencilerin etkileşim hâlinde olmalarına ve birlikte
çalışabilmelerine imkân sunan çeşitli e-öğrenme platformları, hızla geliştirilen ulusal televizyon
programları veya sosyal medya platformları aracılığıyla uzaktan eğitimler sürdürüldü. Buna ilaveten, bazı
ülkelerde okuldan alınan ya da okullar tarafından ailelere gönderilen kitaplar ve öğretim materyalleri
aracılığıyla eğitimler devam ettirildi (Çelik, 2020).
Bugün uzaktan eğitim ile öğrencilerin okul dışında da öğrenmelerini sağlamak ve sürdürmek için
alınan kararlar ve yapılan yatırımların öğrenmenin gerçekleştiği mekân ve zamanı okulda ve okul dışında
olmak üzere harmanlayacağı bir normal oluşturması bekleniyor. Dolayısıyla ülkeler yeni bir kriz
ihtimaline karşı hazırlıklı olabilmek için eğitimin her zaman her yerde olabilmesi esnekliğini de göz
önünde bulundurarak yüz yüze eğitim ile uzaktan eğitimi harmanlayan karma öğrenme modelleri
üzerinde durmaya başladı (TEDMEM, 2020). Tüm dünyayı birkaç ay içinde etkisi altına alarak yüz yüze
eğitimi sekteye uğratan Covid 19 salgını eğitimde yeni arayış ve alternatif uygulamaları da beraberinde
getirmiştir. Bu açıdan mevcut ve yaygın eğitim sistemlerine eleştirel yaklaşımların dikkatle incelenmesi,
klasik eğitim uygulamalarının yerini tutacak eğitim sistemlerinin geliştirilmesinde ve hayata
677
geçirilmesinde faydalı olabilir. Bu kapsamda, bu çalışmanın amacı Salman Khan’ın “Dünya Okulu -
Eğitimi Yeniden Düşünmek” isimli kitabının mevcut eğitim sistemine yönelik eleştirilerinin incelenmesi
ve özetlenmesidir.
BULGULAR
Kitabın giriş sayfasında yazarın hayatı kısaca şu şekilde anlatılmıştır: Salman Khan Metairie
Lousiana, ABD’de doğup büyüdü; anne babası Hindistan ve Bangladeş’ten gelmiş göçmenlerdi. Khan
Academy’yi kurmadan önce serbest yatırım fonu analisti olarak çalışıyordu. Ayrıca Oracle’da ve Silikon
Vadisi’ndeki çeşitli yeni girişimlerde yatırım sermayesi ve mühendislik alanlarında çalıştı. Khan’ın,
sınıfının başkanı olarak mezun olduğu Harvard Üniversitesi’nden MBA derecesi, MIT’den de üç derecesi
var.
Eserin orijinal adı ‘The One World School House – Education Reimagined’dır. Giriş ve Sonuç
kısımları hariç, Öğretmeyi Öğrenmek, Parçalanmış Model, Gerçek Dünyada ve Dünya Okulu başlıklı dört
bölümden oluşan eser 216 sayfadır. Giriş kısmı önsöz niteliğinde olup kitap yaklaşık bir sayfalık teşekkür
yazısıyla bitmektedir. Akıcı, sade ve anlaşılır bir dille Türkçeye çevrilmiştir.
Yazar eserin Giriş kısmında bu eseri yazma nedenini öğretme ve öğrenme biçimlerimizin bin
yılda bir karşımıza çıkacak bir dönüm noktasına gelmiş olduğuna olan inancıyla açıklamaktadır (Khan,
2016:9). Yazara göre (Khan, 2016:9) edilgen bir öğrenme biçimi olan eski sınıf modeli değişen
gereksinimlere uymamakta, değişen dünya ise bilginin giderek daha etkin bir şekilde işlenmesini
gerektirmektedir. Yazar geleneksel sisteme olan eleştirisini mevcut sistemin yüz yıl önce dahi en iyi
sistem olma açısından tartışılabilir olduğu noktasından sürdürmektedir (Khan, 2016:9). Yazar, bir
eğitimci olarak amacının; herkese, her yerde ve dünya standartlarında bedelsiz eğitim sağlamak (Khan,
2016:14) olduğunu belirtmektedir.
1.Bölüm: Öğretmeyi Öğrenmek
Eserin Öğretmeyi Öğrenmek isimli 1.Bölümünde yazar, öğrencilerin dikkat süresi ve öğrenme
biçimleri üzerine değerlendirmelerinden bahsetmektedir (Khan, 2016:32). Teknolojiyle beraber hızlı bilgi
akışının hayatımıza bu kadar etki etmediği dönemlerde bile yapılan araştırmaların öğrencilerin dikkat
süresinin kısa oluşuna vurgu yaptığını ve bugün bu sürenin çok daha kısa olduğunu iddia etmektedir
(Khan, 2016:33). Yazar bu noktadan hareketle, öğrencilerin kısa dikkat süresine uygun olarak ders
içeriğinin de kısa ve öz olması gerektiğini belirtmektedir. Bu anlamda öğrenme biçimi bilgi aktarımından
öte vaka analizi ve tartışma şeklinde olmalıdır. “Harvard İşletme Okulu bundan yüz yıl kadar önce vaka
temelli öğrenimin öncülüğünü yaptı. Zamanla pek çok başka işletme okulu da onu takip etti. Burada hiç
ders anlatımı yok. Muhasebe ya da finans konularında bile. Öğrenciler ders dışı zamanlarında, belirli bir
şirketin ya da kişinin durumunu anlatan 10-20 sayfalık bir tanıtımı –buna vaka deniyor- okuyor, sonra da
(devam zorunluluğu olan) ders sırasında bunu tartışıyor” (Khan, 2016:34).
Yazarın bilgi ağırlıklı öğretme yöntemine olan eleştirel yaklaşımı, eğitimde teknoloji kullanımı
konusunda da kendini göstermektedir: “Eğitim söz konusu olduğunda teknolojiden korkmamak, onu
kucaklamak gerek; akıllı ve duyarlı bir şekilde kullanıldığında, bilgisayar temelli dersler aslında
öğretmenlere daha fazla öğretme fırsatı sunuyor, sınıfta edilgen oturma yeri olmaktan çıkıp karşılıklı
yardımlaşma atölyesine dönüşüyor” (Khan, 2016:17). Öğretme yöntemi, dikkat süresi ve eğitimde
teknoloji kullanımı konularının bir amaç dahilinde ele alındığı söylenebilir: tam öğrenmenin
gerçekleşmesi. “Her durumda tam öğrenme kavramı, eğitim ortodoksisinin büyük ağırlığı altında
ezilmişe benziyor; 1960’larda ortaya çıkan bir sonraki ilerici dönemde Benjamin Bloom adında gelişimci
bir psikolog ve önde gelen öğrencisi James Block tarafından bazı değişikliklerle yeniden canlandırılana
678
kadar da o halde kaldı. Bloom ve Block, sınav yöntemlerinde ve geri bildirim sunumunda bazı ilerlemeler
önerdi ama temel ilkeleri doğrudan Winnetka Planı’ndan alınmıştı. Öğrenciler kendilerine en uygun
hızda öğreniyor, bir sonraki kavrama bir önceki kavramı belirlenmiş düzeyde öğrendiklerinde
geçebiliyorlardı. Öğretmenler ders anlatmaktan çok rehberlik ve akıl hocalığı yapıyordu. Sınıf arkadaşları
arasında etkileşim destekleniyordu. Arkadaşların birbirlerine yardım etmeleri akademik açıdan yararlı
olmakla kalmıyor, karakter gelişimine de katkıda bulunuyordu” (Khan, 2016:40-41). Bu yaklaşımla
öğrenmenin bir sorumluluk haline gelebileceğini vurgulayan yazar daha ileri giderek “Eğitimin
sorumluluğunu üstlenmek eğitimin ta kendisi; öğrenme sorumluluğunu üstlenmek zaten öğrenmek
demek. Öğrenci açısından bakıldığında ancak sorumluluk alındığında gerçek öğrenme mümkün olabilir”
(Khan, 2016:43) iddia etmektedir.
Tam öğrenmeyi eğitimin olmazsa olmazı olarak ele alan yazar daha sonra bunun nasıl
gerçekleşeceği üzerinde duruyor: “Nobel ödüllü nörolog Eric R. Kandel, çok önemli kitabı In Search of
Memory’de (Belleğin Peşinde), öğrenmenin beynimizi oluşturan sinir hücrelerinde teker teker meydana
gelen bir dizi değişimden ne fazlası ne de azı olduğunu öne sürüyor” (Khan, 2016:45). “Kandel ve diğer
nörologların bulguları, gerçekte nasıl öğrendiğimiz hakkında çok şey söylüyor; ne yazık ki standart sınıf
modeli bu temel biyolojik gerçekleri görmezden geliyor ve hatta aksini yapıyor. Etkin öğrenme yerine
pasifliği vurgulaması bu hatalardan biri. Aynı derecede önemli bir başka hata da standart eğitimin
çağrışımlı öğrenme (yeni öğrenilen bir şeyi daha önceden bilinen bir şeyle ilişkilendirerek daha derinden
anlama, daha kalıcı hatırlamanın mümkün kılınması) konusunda beyin kapasitesini en üst düzeye
çıkaramaması” (Khan, 2016:46). Hem tam öğrenmenin nasıl gerçekleşebileceğini hem de geleneksel
öğrenme yönteminin bunu neden sağlayamadığını aynı bağlamda anlatan yazar tam öğrenme için kısa
süreli hafızanın uzun süreli hafızaya dönüşme sürecinden (konsolidasyon, pekiştirme) bahsediyor. “Bir
anının süreğen olabilmesi için gelen bilginin tam anlamıyla ve derinlemesine işlenmesi gerekir. Bu da
ancak bilgiyle yakından ilgilenerek ve hafızada daha önce yer etmiş bilgiyle anlamlı ve sistematik bir
biçimde ilişkilendirerek başarılabilir” (Khan, 2016:46).
Tam öğrenmenin gerçekleşmesi durumunda kavram ve olaylar arasındaki bağlantılarında kesin
ve doğru biçimde kurulacağını belirten yazar iddiasını şu örnekle desteklemektedir: “Sınav için formül
ezberleyip bir ay sonra unutan öğrenciler ile kavramları içselleştiren ve on yıl sonra ihtiyaçları olduğunda
bunları uygulayabilen öğrencileri birbirinden ayıran şey, kavramlar arasındaki bağlantıların varlığı ya da
yokluğudur” (Khan, 2016:48). Bu noktadan hareketle yazar, öğrenme sürecinin parçalara ya da
kategorilere ayırarak değil bütünü esas alarak yürütülmesi gerektiğini vurgulamaktadır. “Öğretme
konusunda kendi yaklaşımımı yavaş yavaş gerçekleştirirken, temel hedeflerimden biri bu parçalara
ayırma eğilimi tersine çevirmekti. Bence hiçbir konu asla bitmez. Hiçbir kavram diğer kavramlardan
kopuk değildir. Bilgi süreğendir; fikirler akar” (Khan, 2016:49).
2.Bölüm: Parçalanmış Model
Eserin Parçalanmış Model isimli 2.Bölümünde yazar, geleneksel eğitim modelinin tek tip ve
monoton anlayışını eleştirmektedir. “Standart eğitim modelinin temelleri kayda değer ölçüde inatçı ve
tek tip: Sabah yedi ya da sekizde okul binasına git; 40-60 dakikalık bir dizi ders boyunca otur,
öğretmenler daha çok konuşsun, öğrenciler de daha çok dinlesin; öğle yemeği ve bedensel egzersiz için
biraz zaman ayır; eve gidip ödev yap. Standart müfredatta, insan düşüncesinin çok güzel ve engin
alanları “konu” adı verilen yönetmesi kolay bölümlere yapay biçimde ayrılmış durumda. Okyanus
akıntıları gibi birbirinin içine akması gereken kavramlar, “ünite”lerde biriktiriliyor” (Khan, 2016:62).
Yazar ‘standart model’ olarak tanımladığı mevcut eğitim sisteminin içinde bulunduğu parçalanmışlığı,
öğretme kavramının köküne inerek ve insan doğasına aykırı olduğunu vurgulamak suretiyle ifade
679
etmektedir. “Öğretme ve öğrenmenin ilk biçimleri temelde maymun gibi taklit etmeye dayalıydı. Tarih
öncesi avcı-toplayıcı toplumlarında ebeveynler çocuklarına temel hayatta kalma becerilerini bizzat
kendileri uygulayarak ve mümkün olduğunda bu sürece bir oyun unsuru katarak öğretiyordu. Bu
öğretme biçimi, diğer hayvanların kendi yavrularına öğretme biçimlerinin bir uzantısıydı. İnsan dili
geliştikçe toplumlar daha karmaşık bir hale geldi ve uzmanlaştı, sonunda da ebeveynlerin kendi
başlarına öğretemeyeceği beceri ve bilgi alanları ortaya çıktı. Bu da çeşitli dönemlerde ve çeşitli
biçimlerde çıraklık sistemini doğurdu. Çıraklık sistemi, insanlık tarihinde ilk kez eğitimin ana
sorumluluğunu aileden uzaklaştırdı” (Khan, 2016:63).
Çocukların eğitiminin adım adım aileden çıkarak kurumsal bir hal almaya başladığını ifade eden
yazar çıraklık eğitiminin mantığına değinmektedir. “Çıraklık aktif öğrenmeye dayanıyordu; yaparak
öğreniliyordu. Çırak ustanın teknik ve stratejilerini gözlemliyordu; bu açıdan bir ebeveyni taklit ederek
öğrenmenin mantıksal devamıydı. Çıraklık sistemi aynı zamanda dünyadaki ilk meslek okuluydu. Burada
bir meslek öğreniliyordu; ama bazı durumlarda bu meslek son derece seçkin olabiliyordu (Khan,
2016:64).
Eğitim salt işlevsel ve hayatta kalmaya dönük bu tarihi gelişimine katılmadığını ifade eden yazar,
öğrenmenin arzu ve merakla ilişkili yönlerini vurgulamaktadır. “Gorgia adlı diyaloğunda Platon, kendi
alter egosu ve ideal insanı Sokrates’e şöyle dedirtir: ‘Dünyanın hedeflediği onurlar benim için birer hiç;
ben yalnızca hakikati bilmek istiyorum.’ Aristoteles ‘Bütün insanlar doğal olarak bilgiyi arzular.’ diyor.
Pazarlanabilir beceriler demiyor. İşe girmek için geçerli referanslar demiyor. Öğrenmek için
öğrenmekten söz ediyor ve bunu insan olmanın tanımında yer alan bir itki olarak gösteriyor” (Khan,
2016:64). Yazar öğrenmenin sadece pratik hayatta başarılı olma ve meslek sahibi olma ile ilgili değil,
aslında daha çok insan olmanın getirdiği merak ve istek ile ilgili olduğunu düşünmektedir.
Yazar, geleneksel eğitim sistemine yönelik eleştirel yaklaşımını mevcut sınıf modeli üzerinden
sürdürmektedir. “Prusya sınıf modelimizin (K-12 modeli) icat edildiği yerdir. Zorunlu ve vergilerle
karşılanan kamusal eğitim hem siyasi hem de pedagojik bir araç olarak görülmüştü. Burada istenen
bağımsız düşünen bireyler üretmek değil, ebeveynlerin, öğretmenlerin, Kilise’nin ve son olarak da kralın
otoritesine boyun eğmenin değerini öğrenecek, sadık ve güdülebilir vatandaşlar üretmekti. Prusyalı
felsefeci ve siyaset kuramcısı Johann G. Fichte, bu sistemin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştı.
‘Bir insanı etkilemek istiyorsanız, onunla yalnızca konuşmaktan fazlasını yapmanız gerekir. Onu
biçimlendirmeniz gerekir, öyle bir biçimlendirmelisiniz ki istemesini istediğiniz şeyler dışında hiçbir şey
istemesin.’” (Khan, 2016:71). Diğer taraftan, yazar o dönemde bu modelin gerekliliğini ve mantığını
açıklamaktadır. “Kendi dönemine göre yenilikçi ve eşitlikçi pek çok yönü de vardı. Hatta evrensel,
vergilerle desteklenen, zorunlu kitle eğitimi sistemi fikrinin kendisi bile devrimciydi. Milyonlarca insanı
orta sınıfa yükseltti ve Almanya’nın endüstriyel bir güç olarak yükselişinde hiç de küçümsenmeyecek bir
rol oynadı. O günü teknolojisi göz önünde bulundurulduğunda, herkese eğitim götürmenin en ekonomik
yolu da Prusya modeli olabilirdi” (Khan, 2016:72). Yazar sistemin o dönemde anlaşılabilir olduğunu,
bugün için ise teknolojik gelişmeler sayesinde herkese her yerde eğitim vermenin sınıf modeliyle
rasyonel olmadığını vurgulamaktadır.
Yazar, günümüzde özellikle gelişmekte olan ve genç nüfus potansiyelinin yüksek olduğu
ülkelerdeki eğitim sistemlerinin açmazlarından biri olan test yöntemiyle değerlendirme anlayışını da
eleştirmektedir. “Testler bir dersin belirli bir alt başlığına dair bir öğrencinin hafızasının ve belki
kavrayışının belirli bir andaki yaklaşık durumunu ölçer; bu ölçümün de, sorulan sorulara bağlı olarak çok
büyük ölçüde ve rastlantısal biçimde değişebileceğini göz önünde bulundurmak gerekir” (Khan,
2016:83). Bu noktadan hareketle yazar, test yönteminin seçilmesinde okullarda yaratıcılığın yeterince
680
önemsenmemesini göstermektedir. “Yaratıcılığın okullarımızda inanılmaz ölçüde gözden kaçtığı ve hatta
elenme sebebi olduğu, eğitimcilerin çoğunun matematik, bilim ve mühendisliği yaratıcı alanlar olarak
görmediği açıktır” (Khan, 2016:88).
Ev ödevi konusu günümüzde artık eğitim sisteminin konusu olmaktan öte ailelerin de
gündeminde önemli bir yer işgal eder hale gelmişti. Yazar eve ödevine karşı olmadığını, sorunun aslında
ev ödevi değil de bunun yöntem ve niteliği ile ilgili olduğunu belirtmektedir. “Peki, o zaman neden
okullarımızın çoğu ödevin niteliğine değil, niceliğine bakıyor? Bunun nedenlerinden biri, niceliğin tanımı
gereği daha kolay ölçülmesi; nitelik çok daha ince bir kavram. Çocukları eve dört saatlik bir ödevle
gönderirseniz en azından çok sıkı bir okul gibi görünürsünüz. 20.yüzyılın başlarında ev ödevini amacının
şehirleşme ve ofis işleri trendinin gerekli kıldığı, daha çok masa başı ve tekrara dayalı işler için zihinsel
hazırlık sağlamak olduğu düşünülüyordu. İleriki yıllarda buna bir tepki doğdu, ezberin modası geçti,
yaratıcı problem çözme ve kendini ifade onun yerini aldı. 1950’lerde uzay yarışında Sovyet Rusya’nın
öne geçmesi Amerika’da Rus çocuklar iki kat daha fazla matematik ve fen ödevi yapıyorlar mantığıyla
eğitim sisteminde ödeve yapılan vurguyu artırdı. 1960’ların ortalarında ev ödevi yeniden, öğrenciler
üzerindeki aşırı baskının bir semptomu olarak görülmeye başlandı. Öğrenme kuramları ev ödevinin
değerini bir kez daha sorguladı ve akıl sağlığı konusundaki olası zararlı sonuçlarını gündeme taşıdı”
(Khan, 2016:95-97). Yazar ev ödevine verilen önemin değişen dönemlerde bir sarkaç gibi gidip geldiğini
1980 ve 90’lı yıllara ilişkin örneklerle devam ettirerek sorunun ödevin niteliğine değil de niceliğine vurgu
yapılması olduğunu belirtmektedir.
Bu noktadan hareketle yazar, “Ev ödevinin gerekliliği neden bu kadar uzun süre boyunca
sorgulanmadı?” sorusunu soruyor ve cevap veriyor, “Okul günü esnasında yeterince öğrenilmediği için
gerekli hale geliyor. Tam da bu amaç (öğrenme) için tasarlanmış zamanlarda neden yeterince
öğrenilmiyor? Çünkü sınıfa yönelik olan ve aynı hızda ilerlemesi gereken ders anlatma yöntemi –yani
standart sınıf modelinin özünü oluşturan teknik– öğretmek ve öğrenmek için çok verimsiz” (Khan,
2016:101). Yazarın, sınıf modelinin yetersizliğinden kaynaklandığını iddia ettiği ev ödevi sorununu, daha
önceki bölümlerde ele aldığı tam öğrenmenin öğrenme esnasında gerçekleşeceği bir eğitim modeliyle
aşılacağını düşündüğü söylenebilir.
Yazar, kitabın ikinci bölümünü ele aldığı sorunların yeni yöntemlerin sadece eğitimde teknoloji
kullanımıyla aşılamayacağına yönelik görüşleriyle bitirmektedir. “Teknolojiyle desteklenmiş öğretimin ve
öğrenimin, hesaplı ve eşitlikçi bir eğitim geleceği için elimizdeki en iyi fırsatı sunduğuna inanıyorum
elbette. Ama buradaki ana mesele teknolojinin nasıl kullanıldığı. Sınıflara bilgisayar ve akıllı tahta
koymak yeterli değil. Teknolojiyi öğretme ve öğrenme biçimlerimizle iç içe geçirmemiz gerekiyor.
Anlamlı ve yaratıcı bir iç içelik sağlanamazsa, sınıftaki teknolojinin pahalı bir oyuncaktan farkı kalmaz.
Duke Üniversitesi profesörlerinden Cathy N. Davidson, ‘teknolojiyi değiştirip öğrenme yöntemini aynı
tutarsanız, kötü uygulamaya iyi para harcıyorsunuz demektir. Ölçümlerin, yöntemlerin, hedeflerin ve
değerlendirmelerin hepsinin değişmesi gerekiyor” (Khan, 2016:108).
3.Bölüm: Gerçek Dünyada
Yazar, eserin Gerçek Dünyada isimli 3.Bölümünde kendi kurduğu ve geliştirdiği Khan
Akademi’nin kuruluş ve gelişimini anlatmaktadır. Bu bölümde, kuruluş mantığı, edinilen deneyimler ve
yaşanan ilginç olaylar ile akademinin ilk günlerinden itibaren karşılaşılan zorluklar ve sorunlar ayrıntılı
olarak anlatılmaktadır (Khan, 2016:113-153).
4.Bölüm: Dünya Okulu
681
Eserin Dünya Okulu isimli 4.Bölümüne yazar, “Dünyada bu yıl ilkokula başlayan çocukların %65’i
henüz icat edilmemiş işlerde çalışacak” (Khan, 2016:157) yorumuyla başlamak suretiyle daha ortaya bile
çıkmamış işlerde çalışacak çocukların mevcut eğitim sistemi içine hapsedilmesine eleştirel yaklaşmakta
ve geleceğe yönelik bu belirsizliğin ancak yaratıcı, esnek, sınırlanmamış ve kategorize edilmemiş bir
eğitim ve sınıf ortamıyla aşacağını düşünmektedir. “Buradaki en önemli şey, bütün öğrenciler için ucu
açık düşünme ve yaratıcılığa dönük yer ve zaman sağlanması. Günümüz okullarında, çoğu zaman ihmal
edilmiş, yanlış anlaşılmış, yabancılaşmış ya da standart müfredatın katılığı nedeniyle geride kalmış ‘farklı
düşünen’ öğrenciler bulmak hiç de zor değil. Bunlar çoğu zaman dünyamıza önemli katkılar yapan
meraklı, gizemli ve özgün beyinler; ama tam potansiyellerine erişebilmek için kendi ayrıksı, standart dışı
yollarını izleyebilecek özgürlüğe ihtiyaçları var. Bu özgürlük de herkesin tamamıyla aynı dersi yapmak
zorunda olduğu, “farklılık”ın genellikle olumsuz bir anlamda kullanıldığı, geleneksel kutu biçimli
dersliklerde ender olarak bulunuyor. Bu öğrenciler kendilerinin Prusya Modeline göre
şekillendirilmesine izin vermemişler. Öğrencilerin temel ders konularını bir ya da iki saatte işleyebileceği,
sonra destekleyici bir ortamda kendi çalışmalarını yapabileceği –saat başı zillerle bölünmeyecek– zamanı
ve mekânı sunan bir okul, çocukların çoğunun akademik ve yaratıcılık açısından da duygusal olarak da
gelişmesini sağlar” (Khan, 2016:175-176).
Geleneksel eğitim sisteminin tarihten kalma uygulamalarının eğitime engel olduğunu vurgulayan
yazar, bu düşüncesini ‘yaz tatili’ ile ilgili görüşleriyle desteklemektedir. “Çağdaş eğitimi verimsiz ve
ihtiyaçlarımızla uyumsuz hale getiren bütün modası geçmiş fikir ve adetler arasında en kötüsü yaz tatili.
1730’larda insanların çoğunun çiftliklerde bunun bir mantığı vardı. Aileler çocuklarının nasıl bir eğitim
alacağını düşünmeden önce ne yiyeceklerini düşünmek zorundaydı; her iki cinsiyetten çocukların tarlada
yardım etmesi bekleniyordu. Şu anki haliyle yaz tatili devasa bir zaman ve para kaybı. Bütün dünyada o
hatta yüz milyarlarca dolarlık eğitim altyapısı –okul binaları, laboratuvarlar, spor salonları– boş duruyor
ya da çok az kullanılıyor. Öğretmenler öğretmiyor. Yöneticiler yönetmiyor. En kötüsü, öğrenciler de
öğrenmiyor” (Khan, 2016:177). Bu noktadan hareketle yazar, öğrenme sürecinin aksamasıyla
‘öğrendiğini unutma’ sürecinin başladığını belirtmektedir. “Öğrendiğini unutma dediğimiz şey, eskiden
var olan sinir hücresi bağlantılarının bozulmasından ibaret. Bir çocuk okuldan on hafta uzak kaldığında,
cebirle ilgili bildiği şeylerden bazıları beyninde yok oluyor” (Khan, 2016:178).
Yazar, karne, not ve test sistemiyle ilgili eleştirilerini, bunların potansiyel ve karakteri
değerlendiremediği noktasından hareketle temellendirmektedir. “İyi tasarlanmış testler bir öğrencinin
ne öğrendiği hakkında oldukça sağlam bir fikir verebilir ancak ne öğrenebileceğini ancak çok kabaca
gösterebilir. Ayrıca istedikleri kadar kesin ve kapsamlı görünmeye çalışsınlar, test skorları nadiren
gerçekten kayda değer beceriyi saptayabilir” (Khan, 2016:182). Yazar bunların yerine değerlendirmenin
“bir öğrencinin yalnızca ne öğrendiğini değil, nasıl öğrendiğini de gösteren; süreğen ve yıllara yayılmış
bir anlatı; bir de öğrencinin yaratıcı işlerinden oluşan bir portfolyo” (Khan, 2016:184) yapılabileceğini
düşünmektedir.
TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Sonuç olarak yazar, geleneksel sistemi; bölünmüş sınıf düzeni, ünitelere ayrılmış öğretim programı,
yaratıcılıktan öte ezbere dayalı öğretim anlayışı, anlatıcı öğretmen pasif ve dinleyici öğrenen profili,
genellikle nicel ve teste dayalı değerlendirme sistemi üzerinden eleştirmektedir. Yazara göre, mevcut
sistem ilk ortaya çıktığı tarihte bile ideal değilken, bugün hala uygulanıyor olması anlaşılması güç bir
durumdur. Yazar, Khan Akademi’de eğitimi kategorilere ayırmadan, öğrencileri pasifleştirip sınıf
682
duvarları arasına sıkıştırmadan, yaratıcı, teknolojik imkânları kullanarak her yerde ve her an
sürdürülebilen bir eğitim sistemini hayata geçirmeye çalıştığını söylemektedir.
OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) Covid-19 salgınına karşı dünyanın 98 ülkesinde eğitim
alanında alınan tedbirlerden yola çıkarak hazırladığı raporda (OECD, 2020) bu dönemde öğrencilerin
öğrenme fırsatlarını korumak adına etkili ve bilinçli stratejiler geliştirilmediği sürece öğrencilerin ciddi
öğrenme kayıplarına uğrayacağı dile getirilmektedir. Sosyal izolasyonun zorunlu olduğu günlerde eğitim
sistemlerinin ve kurum liderlerinin eğitimin devamı adına alternatif planlar geliştirmeleri gerekliliği
vurgulanmaktadır.
TEDMEM’in (Türk Eğitim Derneği MEM) Covid-19 salgını sürecinde eğitime yönelik değerlendirmeleri
içeren rapor da mevcut eğitim sisteminin bu gibi gelişmelere cevap veremediğini ortaya koymaktadır.
Raporda (TEDMEM, 2020); Covid-19 krizinin okulun sağladığı fiziksel alanın öneminin yanı sıra eğitimin
gerçekleştiği tek yerin okul olmadığı gerçeğini de gün yüzüne çıkardığı, eğitim sistemlerinin Covid-19
krizine uzaktan eğitim ile acil durum müdahalesinde bulunurken, aslında bir yandan da sistemin
iyileşmesi, esnekliği ve yeniden yapılandırılması için geleceğe dönük tohumlar atıldığı belirtilmektedir.
TÜBA’nın (Türkiye Bilimler Akademisi) Pandemi Değerlendirme Raporuna göre (TÜBA, 2020) diğer bazı
sektörlerle birlikte eğitim ve araştırma sektöründeki en önemli yapısal değişim elektronik sistemle
uzaktan eğitimin giderek önemi artacak ve fiziki yüz yüze eğitim ve araştırma yerine evden bilgisayar
ortamda çalışma sistemlerinin ön plana geçeceği belirtilmektedir. Ayrıca Covid-19 salgını Türkiye’yi
içeren bir şekilde tüm dünyaya alternatif eğitim imkanlarının yaratılmasının önemini açık bir şekilde
göstermektedir. Eğitim teknolojilerinde gelinen nokta etkileşimin çok sınırlı olduğu eski açık öğretim
modelinden farklı olarak eş zamanlı ve etkileşimli kaliteli eğitim imkanı sunmakta ve oldukça yol
alınmaktadır. Covid-19 salgını sebebiyle tüm ön yargılar ve kaygılar aşılmış olup sanal eğitim imkanları
artık tüm paydaşlar tarafından kullanılmaktadır. Bu çok önemli bir fırsat alanı sunmaktadır (SETA, 2020).
Covid 19 salgını ile birlikte ara verilen yüz yüze sınıf eğitimine başta uzaktan eğitim olmak üzere
alternatif yollara başvurulduğu bugünlerde Khan’ın mevcut eğitim sistemi üzerine eleştirileri “eğitimi
yeniden düşünmek” açısından değerli katkılar sunmaktadır. Yazarın bir eğitimci olarak herkese, her
yerde ve dünya standartlarında bedelsiz eğitim sağlamak (Khan, 2016:14) amacının; salgın sonrası
eğitim-öğretim faaliyetlerinin devam edebilmesi için tüm eğitim otoritelerinin de amacı haline geldiği
söylenebilir.
KAYNAKÇA
Çelik, Z. (12.05.2020). Pandemi Sonrası Dünyada ve Türkiye’de Eğitim. https://www.perspektif.online/pandemi-sonrasi-dunyada-ve-turkiyede-egitim/ Erişim tarihi 10.08.2020.
Khan, S. (2016). Dünya Okulu - Eğitimi Yeniden Düşünmek, 6.Baskı, (Çev. Cem Akaş), YKY, İstanbul.
OECD (2020). A framework to guide an education response to the COVID-19 Pandemic of 2020, OECD Library. https://www.hm.ee/sites/default/files/framework_guide_ v1_002_harward.pdf Erişim tarihi 10.08.2020.
SETA (2020). Koronavirüs Sonrası Eğitim. https://www.setav.org/koronavirus-sonrasi-egitim/ Erişim tarihi 10.08.2020.
683
TEDMEM (2020). COVID-19 sürecinde eğitim: Uzaktan öğrenme, sorunlar ve çözüm önerileri (TEDMEM Analiz Dizisi 7). Ankara: Türk Eğitim Derneği Yayınları. https://tedmem.org/yayinlar# Erişim tarihi 10.08.2020.
Telli, S. & Altun, D. (2020). Coronavirüs ve çevrimiçi (online) eğitimin önlenemeyen yükselişi. Üniversite Araştırmaları Dergisi , 3 (1).
TÜBA (2020). Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, TÜBA Raporları No: 34. http://www.tuba.gov.tr/files/images/2020/ kovidraporu/Covid-19%20Raporu-Final+.pdf Erişim tarihi 10.08.2020.
Zhong, R. (2020). The Coronavirus Exposes Education’s Digital Divide. nytimes.com. https://www.nytimes.com/2020/03/17/technology/china-schools-coronavirus.html Erişim tarihi 10.08.2020.
684
OKUL BAHÇESİNİN ETKİN VE VERİMLİ KULLANILMASININ ÖĞRENCİLERİN
EĞİTSEL VE SOSYAL GELİŞİMİNE KATKISI : YENİLİKÇİ OKUL PROJE
UYGULAMASI
Özcan TURAN126 Seyhan TURAN127
ÖZETİ
Oyun, ortaya çıkışı ve gelişimi açısından insanlık tarihi kadar eski olan bir aktivitedir. Oyuna
dünyadaki bütün insanlar büyüme ve gelişme evresinde ihtiyaç duymuş ve mutlaka da başvurmuşlardır.
Çocuk için vazgeçilmez bir yaşam biçimi olan oyun aynı zamanda en doğal öğrenme aracıdır. Çocuğun
eğitiminde ve kişilik gelişiminde önemli bir yer tutmaktadır.
Çocuk toplum kurallarını en kolay ve zararsız biçimde oyun sırasında öğrenir. Oyun, bir yandan
çocuğun fiziksel ve zihinsel yapısını geliştirirken, diğer yandan da öğrencide özgüveni artırarak
toplumsallaşmasına yardım etmekte, derse karşı motivasyonu artırmakta, en yüksek verimi sağlayarak
kalıcılığa neden olmakta, rol model alma, öykünme, empati kurma, kendilerine güven duyma, özgür ve
çok boyutlu düşünebilme gibi özellikler kazandırmaktadır. Çocuk, oyun yoluyla kendisini ifade edip
duygularını dışa vurabilmekte, çevresi ile ilişki kurabilmektedir. Gelişim aşamalarına bağlı olarak da
bencillikten işbirliğine yönelmektedir. Bundan dolayı sosyal bir oluşumdur. Oyun, öğrencilere uygulama
yapmaları için fırsatlar vererek, problem çözme, keşfetme ve güçlüklerle başa çıkabilme becerilerini
geliştirmeyi sağlamaktadır. Çünkü çocuk, aktif olduğu ortamda daha iyi öğrenmektedir.
Oyunun amaçlarına etkili ve verimli şekilde ulaşabilmek için öğretmenlerin de bu alanlarda
yeterli bilgi ve beceri donanımına sahip olmaları gerekmektedir. Çocuğun bütün gelişim alanlarına katkı
sağlayan oyun etkinlikleri iyi organize edilmiş bir eğitim ve öğretim sürecinin de temel öğrenme
araçlarından biri konumunda olması kaçınılmazdır. Oyun öğretimi üç aşamada ele alınabilir (Akandere,
2003, s. 2). Bunlar; oyunun tanıtılması, oyun
Oyun şeklinde gerçekleştirilen uygulamalar çocukları birçok yönden geliştirebilmektedir.
Çocukların etkin olduğu bu aktiviteler birbirleriyle ve grup içindeki arkadaşlarıyla etkileşime girdikleri,
iletişim becerilerini geliştirdikleri, kendileriyle barışık hale geldikleri, cesaretlendikleri, sınıf içinde
akranlarına karşı bir rahatlama ortamı oluşarak kendilerine daha çok güven duydukları durumları
oluşturmaktadır. Eğlenmekte, bildiklerini hayata geçirebilmekte ve işbirliği yapma becerilerini
geliştirebilmektedirler. Çocukların bir gruba dahil olmaları, onların toplumun da birer üyesi olduklarını
düşünmelerini dolayısıyla toplumdaki değerlerden haberdar olmalarını sağlamaktadır. Eleştirel
düşünme yeteneği, moral ve manevi değerlerin gelişimi, karar verme becerisi kazanma, imgeleme
gücünü, duygularını ve düşüncelerini geliştirme, bireyler arasındaki farklılıklara hoşgörü ile bakabilmeyi
sağlama ile birlikte öğretmen ve öğrenciler arasındaki ilişkilerin olumlu hâle gelmesine neden olur.
Oyunun zaman sınırları ve kuralları vardır bundan dolayı zamanın önemi gibi kavramları
pekiştirmektedir. Erişimi daha kolay olması için somut materyaller kullanılmaktadır.
Öğrenciler arasında oyun şeklinde yapılan uygulamalara verilebilecek en iyi örnek ise
yarışmalardır. Yarışmalar genel tekrar niteliğinde olup, bilgi ve becerilerin öğrenilmesinde yararlıdır,
eğer eğitsel ölçüler içerisinde kullanılırsa daha çok yararlı olabilir. Aşağılık duygusuna sahip olan
126
Okul Müdürü, Göktürk İlkokulu, [email protected] 127
Sınıf Öğretmeni, Akşemsettin İlkokulu, [email protected]
685
çocuklara, başarı gösterebilecekleri durumlarda yarışma uygulanacak olursa, öğrenme çok etkili olabilir.
Çocukları tek başına yarıştırma yerine kümeler halinde yarıştırmak daha iyi bir öğrenme sağlar. Bireyler
arasında yapılan yarışmada, öğrenci kendisini çok yıpratacağı gibi yarıştığı kimselere karşı kin ve nefrete
benzer olumsuz duygularda geliştirebilir. Bu nedenle bireysel yarışma yerine, grupların bir biriyle
yarıştırılması daha eğitseldir. Bu kişinin önceki durumunu dikkate alarak onu aşması için istekli olarak
çaba göstermesi demektir. Yarışmalar, öğrenci yaşamının heyecanlı bir bölümünü oluşturur. Hangi
alanda olursa olsun, yarışmalar unutulmaz deneyimler kazandırırken kişiliği ve toplumu geliştirir.
PROBLEM DURUMU
Tüm dünyada gelişmenin, değişmenin, farklılaşmanın ve yaratıcılığın sağlanmasında en önemli
güç yenilikçiliktir. Yenilikçilik, kişiler ve gruplar arası rekabette üstünlük sağlayabilmenin en etkili
yoludur. Bu alanı iyi kullanabilen okullar, sürekli kendini güncelleyerek geleceğe daha sağlam adımlarla
ilerleyebilecektir. Bilim ve teknolojideki hızlı değişimle birlikte okulların da bu değişime uyum sağlaması
devamlılığı için hayati önem arz etmektedir. Değişime ayak uyduramayan ve bu doğrultuda yenilik
yapamayan okullar hiçbir alanda rekabet edemeyeceklerdir. Eğitimcilerin de çağın gerektirdiği değişimi
ve gelişimi yaşaması kaçınılmazdır.
Günümüzde okulların geleneksel yöntemlerle donatılması ve yönetilmesi sürdürülebilir
görünmemektedir. Son yıllarda yenilikçi okullarla ilgili araştırmalar bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı,
öğrencilerin algılarına göre okulların yenilikçilik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesidir.
Sınıf ortamında yapılan etkinliklerin zamanla öğrencileri monotonluğa ve motivasyon
düşüklüğüne sevk ettiği, teneffüs saatlerinde ise okul bahçesinde eğitici olmayan ve olumsuz
davranışları tetikleyen öğrenci davranışlarını olumlu yönde pekiştirmek amacıyla okul bahçesinin
tasarımı planlanmıştır. Öğrencilerin tamamının aynı anda okul bahçesine çıktığında belirlenen alanlarda
istasyon çalışması şeklinde aktiviteler yapmalarını sağlarken, hiçbir öğrencinin açıkta kalmayacağı
şekilde tasarlanan okul bahçesinde tüm öğrencilerin aktif bir şekilde etkinliklere katılması sağlanmıştır.
Proje uygulama grubunu İstanbul ili Küçükçekmece ilçesindeki Göktürk İlkokulu, okul öncesi ve
ilkokul düzeyinde görev yapan 25 öğretmen oluşturmaktadır. Proje uygulaması süreç temelli olarak
değerlendirilerek “Yenilikçi Okul Ölçeği” kullanılmıştır. Elde edilen verilerin ışığında öğretmenlerin
yenilikçi okul algılarının yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
GEREKÇE
Öğrencilere dersi sevdirmenin en güzel yolu onları derslerin içine dâhil ederek, hedefleri ve
kazanımları bizzat yaşatarak öğretmektir. Oynayarak öğrenen çocuklardaki bilgiler daha kalıcı olur. Bu
projenin en temel amacı öğrencilerin potansiyellerini keşfederek kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu
üstlenerek öğrenme sürecine aktif olarak katılmalarını sağlamaktır. Bu projede öğretmenin rolü;
öğrencilerin keşfederek, yaparak ve uygulayarak öğrendikleri ezbersiz bir eğitim-öğretim ortamı
oluşturmak, böylelikle öğrencilerin okula ve derslere olan motivasyonlarını artırmaktır. Aynı zamanda
okullardaki fiziki mekânların daha etkili ve verimli kullanılması bilincini geliştirmektir. Böylece okullar
sınıflara hapsedilmiş sıkıcı eğitim ortamlarından kurtarılarak, okul bahçelerinde eğlenerek öğrenme
ortamları oluşturulacaktır.
Ana sınıfı ve ilkokul öğrencileri hedef gurubu teşkil etmiştir. Öğrencilerdeki geleneksel oyunlar,
sportif faaliyetler, akıl ve zeka oyunlarına ve trafik kurallarına karşı bilinç düzeylerinin artması
686
öngörülmüştür. Yaparak ve yaşayarak geliştirdikleri fiziksel ve zihinsel becerilerini günlük yaşantılarında
da daha bilinçli bir şekilde uymaları hedeflenmiştir.
Bu bağlamda;
1. Öğrencilerdeki olumsuz davranışları olumlu yönde pekiştirmek.
2. Teknoloji bağımlılığının önüne geçmek.
3. Öğrencilere çeşitli fiziksel etkinlikler ve yarışmaların yapılacağı alanlar sunmak.
4. Okullardaki fiziki mekanların etkin ve verimli kullanılmasını sağlamak.
5. Öğrencilerin bizzat uygulayıp deneyim sağlayarak öğrenmelerine yardımcı olmak,
6. Öğrenci, öğretmen ve velilere akıl ve zeka oyunlarını tanıtmak ve sevdirmek.
7. Alternatif düşünme becerilerini artırarak, zihinsel ve bedensel becerilerini geliştirmek,
8. Bu tür çalışmaları sınıf ortamından çıkarıp, okul bahçesinde daha etkin ve eğlenceli bir şekilde
uygulanmasını sağlamak.
9. Öğrencilerde trafik kuralları konusunda bilgi sahibi olmalarını sağlayarak, bilinçli bireyler olarak
yetişmelerini sağlamak.
10. Öğrencilerde ilgi ve güdülenmeyi artırarak akıl ve zeka oyunları ile trafik kuralları hakkında kalıcı
örgenimler gerçekleştirmeleri amaçlanmıştır.
FAALİYETLERİN AÇIKLAMASI
Öğrencileri sınıf ortamın monoton ve sıkıcı havasından kurtararak, hem fiziksel hem de zihinsel
olarak daha aktif ve dinamik hale gelmelerini sağlamak, yeterince etkin kullanılmayan okul bahçesinin
daha verimli ve eğlenceli bir hale getirilmesi amacıyla böyle bir çalışmaya gidilmiştir. Öğrenci, öğretmen
ve velilerin de görüşleri alınarak proje için okul bahçesinde ön hazırlık çalışmalarına başlanmıştır. Bunun
neticesinde;
Okul bahçesinin tamamı ölçülerek uygulanacak oyunlara karar verilmiş ve bilgisayar ortamında
planlaması yapılmıştır. Toplamda dört ana bölümden oluşan okul bahçesini; Açık alanda oynanabilecek
akil ve zeka oyunlarından en etkili olanları seçilerek Akıl ve Zeka Oyunları alanları, en çok tercih edilen
geleneksel oyunlar alanları, trafik kurallarını uygulamalı olarak görecekleri trafik parkuru ve içinde tenis,
voleybol ve futbol sahalarını aynı anda barındıran sportif etkinlik alanlarından oluşacak şekilde çizimi
yapılmıştır. Gerekli boya, bant şablon vs. gibi malzemeler temin edilerek uygulama aşamasına
geçilmiştir. Kademeli olarak 20 günlük bir süre içinde çizimler ve boyama işlemi tamamlanarak okul
bahçesi etkili ve verimli bir şekilde kullanılabilir hale getirilmiştir.
Birçok okulda Akil ve Zeka Oyunları Sınıflarının oluşturulması, okullar arası, ilçe ya da il
düzeyinde akil ve zeka oyunları turnuvaları düzenlenmeye başlanması gibi gerekçeler dikkate alındığında
bu çalışmaların okul bahçelerine yaygınlaştırılması daha çok faydalı olacağı düşüncesini güçlendirmiştir.
İlçe ve il düzeyinde akil ve zeka oyunları turnuvaları başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiş olması
bundan sonraki Akıl ve Zeka Oyunları yarışmalarının okul bahçesindeki alanlarda yapılarak, öğrencilerin
hem fiziksel hem de zihinsel aktiviteleri bir arada yapabileceği ortamların oluşturulması için zemin
oluşturulmuştur. Okul bahçesine aynı zamanda geleneksel oyunların da oynanacağı alanlar çizilmiş
olup, teneffüs saatlerinde ya da Beden Eğitimi derslerinde öğrencilerin bu alanları kullanmalarına imkan
687
sağlanmıştır. Okul bahçesine mevcut aktivite alanlarına ilaveten trafik parkuru da çizilerek öğrencilerin
hem trafik kurallarını bilinçli bir şekilde öğrenmelerine imkan sağlanmış, hem de paten, bisiklet, akülü
araba, koşu gibi çeşitli yarışmaların yapılacağı ortam oluşturulmuştur. Futbol, voleybol ve tenis gibi
oyunların daha bilinçli ve düzenli bir şekilde oynanmasına imkan sunulmuştur.
Öğrencilerin trafik bilgi düzeylerini artırmak ve olumlu davranışlar geliştirmek düşüncesinden yola
çıkılarak okul bahçesine trafik parkuru çizilerek Beden Eğitimi ve Serbest Etkinlikler derslerinde daha
önceden hazırlamış olduğumuz notasyonlu trafik parkuru oyunları oynatıldı. Kuralına göre oyunu
tamamlayan öğrenciler ödüllendirildi.
Öğrencilerin serbest zamanlarının dışında, öğretmenleri tarafından düzenli olarak okul bahçesine
çıkarılarak hem fiziksel, hem de zihinsel olarak daha etkin bir şekilde derslere katılımları sağlanmıştır.
Ayni zamanda bu alan velilerin de kullanımına sunularak daha geniş kesimin faydalanmasına imkan
sağlanmıştır.
Zamanla öğrencilerin teneffüslerde pet şişe vb. içecek kutuları ile oynadıkları oyunlar, belli bir
amacı olmayan ve birbirine zarar verebilecek kovalamaca, itime-kakma gibi davranışlar yerini takım
halinde oynamaya, daha faydalı, eğitici ve eğlendirici oyunlara bıraktığı gözlenmiştir.
SONUÇ
Sonuç olarak oyunlarla motivasyonu artan öğrenciden en yüksek verimin sağlanacağı,
öğrencide kalıcılığın artacağı, genel kültür birikimi sağlayacağı, öğrencinin özgüvenini artırarak
toplumsallaşmasına yardım edeceği, kendisini toplum karşısında ifade edebilecek ortamın sağlanmasına
yardımcı olacağı ifade edilmeye çalışılmıştır. Çocuk oyunda duygusal tepkilerini ortaya koymakla kendini
tanıma fırsatı bulmanın yanında kendini kontrol edebilme becerisini de kazanır. Çevreyi tanımada, diğer
insanlarla ilişki kurmada çocuğa yardım eden oyun içinde çocuk sosyalleşmektedir. Ancak bu denli
önemli olan bir etkinliğin iyi planlanmış, iyi düzenlenmiş bir eğitim ortamında verilmesinde elbette bu
alanda çalışan öğretmenlere büyük görevler düşmektedir. Bu açıdan bakıldığında öğretmenlerin iyi bir
oyun dağarcığına sahip olması, iyi bir oyun arkadaşı, iyi bir oyun yöneticisi, iyi bir çevre düzenleyicisi,
iletişim ve empati becerileri gelişmiş olması bu etkinliklerin amacına uygun gerçekleştirilmesini
kolaylaştıracaktır. Birbirleriyle ve grup içindeki arkadaşlarıyla etkileşime girerek, iletişim becerilerini ve
işbirliği yapma becerilerini geliştirebilmektedirler. Öğrencilerin bir gruba dahil olmaları, onların
toplumun da birer üyesi olduklarını düşünmelerini dolayısıyla toplumdaki değerlerden haberdar
olmalarını sağlamaktadır. Sınıf içinde akranlarına karşı bir rahatlama ortamı oluşarak kendilerine daha
çok güven duydukları durumları oluşarak, kendileriyle barışık hale gelmişlerdir. Bu durum öğrenciyi
cesaretlenmektedirler. Eleştirel düşünme yeteneği ve karar verme becerisi kazanmaktadırlar. Bireyler
arasındaki farklılıklara hoşgörü ile bakabilmeyi sağlama gibi becerilerin gelişmesini sağladığı gibi,
öğretmen ve öğrenciler arasındaki ilişkilerin olumlu hâle gelmesine de neden olur.
Toplamda dört ana bölümden oluşan okul bahçesini; Akıl ve Zeka Oyunları, geleneksel oyunlar,
trafik parkuru ve içinde tenis, voleybol ve futbol sahalarını aynı anda barındıran sportif etkinlik
alanlarından oluşmaktadır.
Okul bahçesinin belirtilen şekilde tasarımı yapıldıktan sonra öğrencilerin hizmetine
sunulduğunda önemli oranda olumsuz davranışların olumlu yönde değiştiği gözlemlenmiştir. Akıl
oyunlarına olan ilgi daha çok artmış, trafik kuralları daha sağlıklı bir şekilde sahada uygulanarak
öğrenilmiş, geleneksel oyunlar ve sportif etkinlikler kendiliğinden ön plana çıkarak öğrencilerin
birbirlerine zarar vermeden takım halinde etkinliklere katıldıkları gözlenmiştir.
688
ÖNERİLER
• Uygulamaya yönelik örnekleri çoğaltılmalıdır.
• Oyun konusunda öğrenciler daha uzman oldukları için öğrencilerden eğitsel oyun üretmeleri
istenebilir.
• Oyun tarzı etkinliklerin sınıf içinde uygulanabilmesi için öğretmenler teşvik edilmelidir.
• Derslerde uygulanan oyunlara dair dönütler ilgili kurumlarca periyodik olarak istenmelidir.
• Düzenlenme biçimlerinin öğrencilerde stres yaratmayacak şekilde olması gerekir.
• Öğrencilere, oyunda kaybedince üzülmeyecekleri, öğretmen ve arkadaşlarımdan utanmayacakları bir
ortam sağlanmalıdır.
• Oyunları kazanmanın ve kaybetmenin doğal olduğu bilincinin geliştirilmesi gerekir.
• Öğrenciler oyunlara genel olarak grup halinde katılmalı bireysel oyunlardan mümkün olduğunca
kaçınılmalıdır.
• Öğretmenlere verilmek üzere oyun eğitimine yönelik hizmet içi eğitim kursları düzenlenmelidir.
• Eğitim fakültelerinde Eğitsel oyunlara yönelik dersler konmalıdır.
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Okul bahçesine uygulanan etkinlik çalışma alanları eğitim-öğretim süresince ve sonraki yıllarda
da geliştirilerek etkili bir şekilde kullanılabilir. Konu ile ilgili örnek çalışmalar çeşitlendirilebilir,
geliştirilebilir ve yaygınlaştırılabilir. Öğrencilerin fiziksel, bireysel ve sosyal gelişimlerine doğrudan katkı
sunarlar.
Okul bahçelerinin fiziki yapısı da dikkate alınarak zemine uygulanan farklı etkinliklerin diğer
okullarda da uygulanarak yaygınlaştırılabilir. Okul bahçelerinin fiziki yapısına göre düz, kıvrımlı ve ya
farklı şekillerde çizilebilecek olan akıl ve zeka oyunları, geleneksel oyunlar ve trafik parkuru zeminde
kalıcı olmasından dolayı sürekli yenilenme zorunluluğu yoktur. İsteğe göre farklı fiziksel aktiviteler ve
oyunlar da bu alan üzerinde gerçekleştirilerek etkin ve verimli bir şekilde kullanılabilir.
GÖRÜNÜRLÜK FAALİYETLERİ
Okulumuzun anasınıfları / özel alt sınıfları / 1. , 2. , 3. ve 4. sınıf tüm öğretmen ve Öğrenciler
projenin uygulanmasında yer aldı. ( Yaklaşık 500 birey )
Öğretmen, okul idaresi, veli ve öğrenci işbirliği ile farklı malzemelerden 20 farklı zekâ oyuncağı
tasarlandı.
Okul bahçesinin tamamına yakınında 30’a yakın geleneksel oyun ve akıl oyunları çizimlerini
gerçekleştirildi.
Sürecin her aşamasında öğretmenlere sunumlar yapılarak karşılıklı paylaşım içinde olunuldu.
Sürecin her aşamasında veliler sürece dahil edilerek veli desteği sağlandı.
Beceri oyunlarının yanı sıra zekâ oyuncak tasarımları, okul bahçesindeki akıl oyunları çizimleri/
bahçe oyunları yarışmaları gibi aktiviteler yapıldı.
Sınıf içi ve sınıflar arası dostluk turnuvaları gerçekleştirildi.
689
Ögrencilerdeki trafik bilinci gelişirken, geleneksel oyunlarla birlikte akıl ve zeka oyunlarına karşı
ilginin arttığı gözlemlendi.
Trafik parkuru üzerinde yarışmalar yapıldı. (Araçlı: Akülü Araba, paten, kay-kay ve bisiklet. Araçsız:
yönergeli parkur koşusu)
İlçe ve il düzeyinde ilkokullar arası akıl ve zeka oyunları yarışmaları gerçekleştirildi.
Okul çapında ödüllü resim/poster yarışması yapıldı.
Akıl ve zeka oyunları alanlarında istasyonlar şeklinde yarışmalar düzenlendi.
Belediyenin Trafik Eğitim Parkına sınıflar düzeyinde geziler düzenlendi.
İlçe düzeyinde yapılan “Fiziksel Etkinlikler” yarışmalarına ilkokul 1, 2, 3 ve 4. Sınıf düzeyinde katılım
sağlandı.
Elde ettiğimiz somut çıktılar ile ilgili yil sonunda tüm öğrenci ve velilerimize yönelik okul dergisi
hazırlanarak bilgilendirmeler yapılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Oyun, Yenilikçi Okul, Bahçe Tasarımı, Öğretmenler, Motivasyon
690
TÜRKİYE’DE 2007-2020 YILLARI ARASINDA OKUL ŞİDDETİ ve ŞİDDETE İLİŞKİN
GÖRÜŞLER KONULARINDA YAPILAN LİSANSÜSTÜ TEZLERİN İNCELENMESİ
Mine AKOVA128
ÖZET
İlgili alanyazın incelendiğinde şiddetin çeşitli şekillerde tanımlarının olduğu görülmektedir.
Kelime kökeni olarak bakıldığında şiddet, Arapça kökenli bir kelimedir. Sertlik, kaba kuvvet kullanma
olarak ifade edilmektedir (Kapıcıoğlu,2008). Türk Dil Kurumu ise şiddeti,“sertlik, katılık, sözle yola
getirme yerine kaba kuvvet kullanma; azarlamada ve cezalandırmada aşırı gitme” olarak tanımlamıştır.
İngilizce de ise şiddet, ‘violence’ olup sert ya da acımasız kişilik, güç anlamınındadır (Can,2007). Bu
kelime, Latinceden gelen ‘vio’ kökünden türetilmiştir (Skrapec, 2003; Akt. Koç, 2011).
Şiddet son yıllarda toplumun birçok kurumunda olduğu gibi okullarda da artış göstererek
sonuçları zarar verici boyutlara ulaşmıştır. Okullarda yaşanan şiddet olayları öğrencileri, öğretmenleri,
okul yöneticilerini ve velileri etkilemektedir. Şiddet gören bireyler duygusal ve sosyal anlamda
etkinlendiği için kaliteli bir şekilde yaşam sürememektedirler. Özellikle ortaöğretim kademesinde daha
fazla görülmekte olan şiddet olayları günümüzde önemli bir sorun haline gelmiştir.
Bu çalışmanın amacı, 2007 yılıdan itibaren okul şiddeti ve şiddete yönelik görüşler konusunda
eğitim alanında yapılan lisasnüstü eğitim tezlerini incelemek ve bu konu alanında araştırma yürütmeyi
planlayan araştırmacılara yol göstermektir. Bu araştırma doğrultusunda Ulusal Tez Merkezi’nde erişime
açılan 64 adet teze ulaşılmış ve incelenmiştir. Araştırma tarama modelinde olup verilerin toplanmasında
belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır. Ulaşılan tezler; üniversite, tez türü, yıl, anabilim dalı, ulaşılan
sonuçlar açısından ele alınmış ve tablolaştırılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, 64 tezin 59’u yüksek
lisans, 4’ü doktora ve 1’i tıpta uzmanlık tezidir. En fazla lisansüstü tezin eğitim bilimleri anabilim dalında
(n=23) çalışıldığı, en fazla lisansüstü tezin 2010 ve 2019 yıllarında (n=9) tamamlandığı, konuyla ilgili en
fazla çalışmanın ise, Yeditepe Üniversitesi’nde yapıldığı belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Şiddet, Okulda şiddet, Şiddet tezleri, Öğrenci
128
Öğretmen, Alipaşa Fethi Erkoç İlkokulu,[email protected]
691
GİRİŞ
Son yıllarda aile içinde, okulda, iş yerlerinde kısacası birçok kurumda şiddet olaylarının arttığını
medya ve yapılan araştırmalar sayesinde öğrenmekteyiz. Bu nedenle şiddeti ilişkin çalışmalar yapmak,
konuya dikkat çekmek ve farklı boyutlardan ele almak açısından önemlidir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) yapmış olduğu sınıflandırmaya göre, şiddet uygulayan kişiye
göre ve uygulanış şekline göre ikiye ayrılarak ifade edilmiştir. Uygulanan kişiye göre, “kişinin kendisine
yönelttiği şiddet”, “kişilerarası şiddet” ve “kolektif şiddet” olarak uygulanış şekline göre ise; “fiziksel”,
“psikolojik”, “cinsel”, “mahrum bırakma ya da ihmal” şeklinde ifade edilmiştir (WHO,2006;Akt. UNICEF
Türkiye Temsilciliği ve Uluslararası Çocuk Merkezi Derneği, 2006).
Okul şiddetine kavramına bakıldığı zaman ise, Astor ve Benbenishty tarafından okul şiddeti;
okullardaki bireylere ve onların eşyalarına fiziksel ya da psikolojik olarak zarar vermek niyetiyle yapılan
davranışlar olarak belirtilmiştir. Ayrıca Benbenishty okul şiddetiyle ilgili konulara toplum tarafından 1980
ve 1990’lı yılların sonuna doğru ilgi duyulurken bu kavramın ilk olarak 2002 yılında araştırma
dergilerinde yer aldığını belirtmiştir (Koç, 2011).
Türkiye’de şiddet olaylarının görülme durumu eğitim kademeleri bağlamında incelendiğinde, ilkokul
kademesinde şiddet olaylarının görüldüğü okul sayısının toplam okul sayısına göre oranı % 2,0 iken,
ortaöğretim kademesindeki okullarda bu oran %15,5’i bulmaktadır (Kılıç, 2006;Akt. Akova,2019).
Yapılan araştırmalar incelendiği zaman araştırmacılar ortaöğretim ve ilköğretim kurumlarına ilişkin
araştırmalar yapmışlardır. İncelenen konular ise; şiddetin nedenleri, önlenmesi, öğrencii öğretmen ve
yöneticilerin şiddet algıları, şiddet eğilimi gibi konular olmuştur (Akova,2019).
Okul şiddeti ve şiddete ilişkin görüşlerin araştırıldığı çalışmaların incelenmesi, bu alanda ülkemizdeki
bilimsel gelişmeleri ortaya koyması önemlidir. Bu doğrultuda bu çalışmada Türkiye’de 2007-2020 yılları
arasında okul şiddeti ve şiddete ilişkin görüşler konularında yapılan tezlerin incelenmesi amaçlanmıştır.
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Bu araştırma tarama modelinde tasarlanmıştır. Tarama, geçmişte veya şuan var olan bir durumu
olduğu haliyle tespit etmeyi amaçlayan araştırma modelidir (Karasar, 2016).
Evren ve Örneklem
692
Araştırmanın evrenini YÖK Yayın Dokümantasyon Daire Başkanlığı tarafından arşivlenen,
gelişmiş tarama bölümünde şiddet kelimesi yazılarak filtrelenen 911 lisansüstü tez oluşturmaktadır.
Araştırmanın örneklemi ise, Türkiye’de yapılan okul şiddeti ve şiddete ilişkin görüşleri içeren 2007-2020
yılında yapılmış 59’u yüksek lisans, 4’ü doktora ve 1’i tıpta uzmanlık olmak üzere 64 tezdir. 2020 yılında
yapılan tezlerin ağustos ayına kadar yayınlananları incelenmiştir.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Araştırmada öncelikle Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi veritabanından
değerlendirmeye alınan lisansüstü tezler bilgisayar ortamına aktarılmıştır ve veri toplama yöntemi
olarak belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır. Belgesel tarama, belli bir amaca dönük olarak kaynakları
bulma, okuma, not alma ve değerlendirme işlemini kapsar” (Karasar, 2012: 78).
Bu tezler sırayla yapılış yılına, çalışmanın hangi üniversitede yapıldığına, yüksek lisans mı doktora
tezi mi olduğuna göre incelenmiştir. İnceleme sırasında elde edilen veriler SPSS paket programına
kaydedilmiştir. İnceleme işleminin sonrasında verilerin çözümlemesi yapılmışve elde edilen bulgular
tablolaştırılmıştır. Verilerin çözümlemesinde frekans ve yüzde hesaplamaları yapılmıştır.
BULGULAR ve YORUM
Çalışmada Türkiye’de 2007-2020 yılları arasında okul şiddeti ve şiddete ilişkin görüşler
konularında yapılan tezlerin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda yapılan analizler
tablolar hâlinde sunulmuştur
Tablo 1. Örnekleme Dâhil Edilen Tezlerin Yıllara Göre Dağılımı
Yıl Frekans Yüzde 2007 4 6,3 2008 4 6,3 2009 7 10,9 2010 9 14,1 2011 5 7,8 2012 7 10,9 2013 5 7,8 2014 3 4,7 2015 3 4,7 2016 2 3,1 2017 2 3,1 2018 3 4,7 2019 9 14,1 2020 1 1,6
Toplam 64 100
Tablo 1’e bakıldığında örnekleme dâhil edilen tezlerin yıllara göre dağılımı görülmektedir. Buna
göre Türkiye’de okul şiddeti konusunda en az 2020 (n=1) ve en fazla 2019 (n=9) yılında lisansüstü tezin
yapıldığı tespit edilmiştir.
Tablo 2. Örnekleme Dâhil Edilen Tezlerin Dağılımı
693
Frekans Yüzde
Yüksek lisans 59 92,2
Doktora 4 6,3
Tıpta Uzmanlık 1 1,6
Toplam 64 100
Tablo 2’ye bakıldığında toplam 64 tezden 59’unun yüksek lisans 4’ünün doktora 1’inin tıpta
uzmanlık tezi olduğunu görmekteyiz.
Tablo 3. Örnekleme Dâhil Edilen Tezlerin Ana Bilim Dalına Göre Dağılımı
Anabilim Dalı Frekans Yüzde
Eğitim Bilimleri 23 35,9
İşletme Yönetimi 2 3,1
Psikolojik Hizmetler 1 1,6
Sosyoloji 9 14,1
İşletme 1 1,6
Eğitim Yönetimi ve Denetimi 4 6,3
Halk Sağlığı 3 4,7
Disiplinlerarası 1 1,6
İlahiyat 1 1,6
İlköğretim 2 3,1
Felsefe ve Din Bilimleri 3 4,7
Hemşirelik 1 1,6
Eğitim Yönetimi Teftişi Planlaması ve Ekonomisi 1 1,6
Eğitimde Psikolojik Hizmetler 1 1,6
İnsan Hakları 4 6,3
Güvenlik Stratejileri ve Yönetimi 4 6,3
Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi 7 10,9
Uluslararası Güvenlik 9 14,1
Sosyal Hizmet 5 7,8
Psikoloji 7 10,9
Klinik Psikoloji 5 7,8
Halk Sağlığı Hemşireliği 3 4,7
Hareket ve Antrenman 3 4,7
Adli Bilimler 2 3,1
Toplam 64 100
Tablo 3’e bakıldığında örnekleme dâhil edilen tezlerin ana bilim dallarına göre dağılımları
görülmektedir. Buna göre en fazla tezin eğitim bilimleri (n=23), ikinci olarak sosyoloji (n=9) ve üçüncü
olarak eğitim yönetimi ve denetimi (n=4) ana bilim dallarında yapıldığı tespit edilmiştir.
Tablo 4. Örnekleme Dâhil Edilen Tezlerin Üniversitelere Göre Dağılımı
Üniversite Frekans Yüzde
Niğde Üniversitesi 1 1,6
Beykent Üniversitesi 2 3,1
694
Dokuz Eylül Üniversitesi 2 3,1
Selçuk Üniversitesi 1 1,6
Yıldız Teknik Üniversitesi 1 1,6
Yeditepe Üniversitesi 8 12,5
Hacettepe Üniversitesi 1 1,6
Muğla Üniversitesi 1 1,6
Akdeniz Üniversitesi 2 3,1
Fırat Üniversitesi 2 3,1
Gazi Üniversitesi 2 3,1
Abant İzzet Baysal Üniversitesi 1 1,6
Gaziosmanpaşa Üniversitesi 2 3,1
İstanbul Teknik Üniversitesi 1 1,6
İnönü Üniversitesi 1 1,6
Marmara Üniversitesi 2 3,1
Dumlupınar Üniversitesi 1 1,6
Çukurova Üniversitesi 1 1,6
Ondokuz Mayıs Üniversitesi 2 3,1
Sakarya Üniversitesi 1 1,6
Gaziantep Üniversitesi 1 1,6
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 2 3,1
Süleyman Demirel Üniversitesi 1 1,6
Maltepe Üniversitesi 1 1,6
Cumhuriyet Üniversitesi 2 3,1
Polis Akademisi 2 3,1
Fatih Üniversitesi 1 1,6
Dicle Üniversitesi 1 1,6
Anadolu Üniversitesi 2 3,1
Mevlana Üniversitesi 1 1,6
Okan Üniversitesi 1 1,6
İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 1 1,6
Çağ Üniversitesi 2 1,6
Üsküdar Üniversitesi 1 3,1
İstanbul Üniversitesi 2 1,6
Trakya Üniversitesi 1 3,1
Aydın Adnan Menderes Üniversitesi 1 1,6
Maltepe Üniversitesi 1 1,6
Hasan Kalyoncu Üniversitesi 1 1,6
Erciyes Üniversitesi 1 1,6
Toplam 64 100
Tablo 4 incelendiğinde örnekleme dâhil edilen tezlerin üniversitelere göre dağılımı
görülmektedir. Okul şiddetiyle ilgili yapılan tezlerin en fazla Yeditepe Üniversitesi’nde (n=8) çalışıldığı
tespit edilmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
695
2007-2020 yılları arasında okul şiddeti ve şiddete ilişkin görüşler konularında yapılan
çalışmaların incelenmesi sonucunda bu yıllar arasında 59 yüksek lisans, 4 doktora ve 1tıpta uzmanlık
olmak üzere toplam 64 tez yapıldığı belirlenmiştir. Günümüzde şiddet olaylarının toplumun her
kurumunda arttığı göz önüne alınırsa alanın gelişimi açısından bu sayının yeterli olmadığı özellikle
doktora alanında yapılan çalışmaların arttırılması gerektiği düşünülmektedir. Araştırma sonucunda en
fazla lisansüstü tezin eğitim bilimleri anabilim dalında (n=23) çalışıldığı, en fazla lisansüstü tezin 2010 ve
2019 yıllarında (n=9) tamamlandığı, konuyla ilgili en fazla çalışmanın ise, Yeditepe Üniversitesinde
yapıldığı belirlenmiştir.
Okul şiddetine yönelik farklı paydaşlarla yapılan çalışmalar, değişkenlerin irdelenmesi ve konuya
yönelik getirilmeye çalışılan çözüm önerileri akademik araştırmalar için olduğu kadar şiddetin
azaltılmasında da büyük rol oynayacaktır. Ayrıca okul öncesi alanda yapılacak çalışalara da gerek
duyulmaktadır.
KAYNAKÇA
Akova, M. (2019). Ortaöğretim Öğrenclerinin Şiddetin Nedenleri ve Önlenmesine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi (Edirne İli Örneği)(Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Can, Y. (2007). İlköğretim Okullarında Şiddet (Öğrenci, Öğretmen ve Yöneticilerin Yaklaşımları (Yüksek Lisans Tezi). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kapıcıoğlu, İ. (2008).Üniversite Öğrencilerinin Şiddet Algısı (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Karasar, N. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım 30. Baskı.
Koç, B. (2011). Okullarda Şiddet. Eyazı Yayıncılık, İstanbul.
YÖK (2020). Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi. Erişim: Ağustos 2020.
696
UNICEF Türkiye Temsilciliği ve Uluslararası Çocuk Merkezi Derneği (2016). Çocuklara Kötü
Muamelenin Önlenmesi: Bu Konuda Harekete Geçilmesine ve Kanıt Toplanmasına Yönelik Bir Kılavuz.
https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/43499/9241594365_tur.pdf?sequence=21veisAllowe
d=y.Erişim Tarihi: Temmuz 2018
ÖĞRETMENLERİN MOTİVASYON DÜZEYLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Hilal KAHVECİ129
ÖZET
Araştırmada nicel araştırma desenlerinden betimsel istatistiklerden yararlanılmıştır. Çalışmada
öğretmenlerin iş motivasyon düzeylerini incelenmek amaçlanmıştır. Araştırma yöntemi olarak nicel
araştırma yöntemi kullanılırken, model olarak tarama modeli tercih edilmiştir. Araştırmada bilgi toplama
aracı olarak anket tekniği uygulanmıştır. Çalışmanın çalışma grubunu Millî Eğitim Bakanlığına bağlı
çalışanlar oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini ise İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı çalışan
110 öğretmen oluşturmaktadır. Bu çalışma nicel bir çalışma olup, çalışmada veri toplama aracı olarak
anket kullanılmıştır. Öztürk ve Uzunkol tarafından 2013 yılında geliştirilen motivasyon ölçeği
kullanılmıştır. Toplanan veriler SPSS paket programında yüzde ve frekans analizi, T testi ve Anova testi
ile yorumlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Motivasyon, İş Motivasyon, Öğretmen.
FACTORS AFFECTING THE TEACHERS 'MOTIVATION LEVELS
ABSTRACT
In the research, descriptive statistics were used from quantitative research patterns. In the
study, it was aimed to examine teachers' job motivation levels. While the quantitative research method
was used as the research method, the scanning model was preferred as the model. Questionnaire
technique was used as a means of collecting information in the research. The working group of the
study consists of employees affiliated to the Ministry of National Education. The sample of the study
129
Öğretmen, Eğitim Yönetimi Bilimi Uzmanı, İl Milli Eğitim Müdürlüğü Ar-Ge Birimi, İSTANBUL, [email protected]
697
consists of 110 teachers working under the Istanbul National Education Directorate. This study is a
quantitative study and the questionnaire was used as a data collection tool. The motivation scale
developed by Öztürk and Uzunkol in 2013 was used. The collected data were interpreted in SPSS
package program with percentage and frequency analysis, T test and Anova test.
Keywords: Motivation, Business Motivation, Teacher.
GİRİŞ
Toplumların gelişip, değişen dünyaya ayak uydurması ancak geleceğin mimarı olacak bireylerin
eğitilmesiyle mümkün olabilir. Bu sebeple eğitim kurumları toplumun kalkınmasında son derece önemli
görevlere sahiptir. Eğitimin kaliteli ve etkin bir şekilde yürütülmesi teknolojinin olanakları dahilinde
çağdaş bir okul ortamının yaratılmasıyla mümkün olabilir (Tiryaki, 2008).
Eğitimde en önemli unsurlardan biri olan öğretmen, eğitimin niteliğini etkileyecek güce sahip
özellikler taşımaktadır. Öğretmenin niteliklerinin kalitesi, kişiliği ve motivasyonu eğitiminde başarılı
olmasını sağlayacaktır. Hiç kuşku yok ki içsel ve dışsal motivasyonu tam bir öğretmenin, başaramayacağı
iş, aşamayacağı engel yoktur. Öğrencilerini Türk eğitim sisteminin amaçları doğrultusunda şekillendirip
toplumun bir parçası haline getiren dolayısıyla toplumu daima ileriye götürebilecek öğretmenlerin
mesleki motivasyon faktörlerini tespit etmek ve bu faktörlere göre önlemler almak büyük önem
taşımaktadır (Yelboğa, 2007)
Bu araştırmanın amacı; Öğretmenlerin iş motivasyon düzeyleri ve bunlara etki eden faktörlerin
belirlenmesidir. Bu genel amaç doğrultusunda şu alt amaçlara cevap aranmıştır;
1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin demografik özellikleri nedir?
2. Öğretmenlerin genel motivasyon düzeyleri nedir?
3. Öğretmenlerin iş motivasyon düzeyleri cinsiyete göre farklılaşmakta mıdır?
4. Öğretmenlerin iş motivasyon düzeyleri yaşlarına göre farklılaşmakta mıdır?
5. Öğretmenlerin iş motivasyon düzeyleri medeni duruma göre farklılaşmakta mıdır?
6. Öğretmenlerin iş motivasyon düzeyleri öğrenim durumlarına göre farklılaşmakta mıdır?
YÖNTEM
Araştırmanın Modeli
Tarama modelinin ilke ve yöntemlerine ayrıca doküman incelemesi kurallarına uyulmuştur.
Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan
araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olay birey ya da nesne kendi koşulları içinde olduğu gibi
698
tanımlamaya çalışılır. Onları herhangi bir şekilde değiştirme etkileme çabası gösterilemez. Bilinmek
istenen şey vardır ve oradadır. Önemli olan onu uygun bir biçimde gözleyip belirleyebilmektir (Karasar,
2009). Bu ilkeden hareketle tarama modeli uygulanmış ve veriler olduğu gibi ortaya konulmuştur.
Çalışma Grubu
Araştırmanın çalışma grubunu 2019-2020 eğitim-öğretim yılında İstanbul Millî Eğitim
Bakanlığı’na bağlı okullarda görev yapmakta olan öğretmenler oluşturmaktadır. Örnekleme dahil edilen
grubu ise İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı görev yapan ve basit tesadüfi yöntemle seçilen ve
çalışmaya gönüllü olarak katılmak isteyen 110 öğretmen oluşturmuştur. Okullar için gerekli izin TÜRTEP
tarafından alınmış olup ekte yer verilmiştir.
Veri Toplama Araçları
Öztürk ve Uzunkol tarafından (2013) yılında geliştirilen motivasyon ölçeği kullanılmıştır.
Ölçekteki ifadelerin kendi aralarındaki iç tutarlılıklarının ve ölçeğin güvenilirlik düzeyinin belirlenmesi
amacıyla güvenilirlik katsayısı hesaplanmıştır. Ölçeğin güvenilirlik düzeyinin yorumlanması aşağıda
gösterilen sınırlara göre yapılmaktadır.
0.00 < α < 0.40 ise ölçek güvenilir değildir.
0.40 < α < 0.60 ise ölçeğin güvenilirliği düşüktür.
0.60 < α < 0.80 ise ölçek oldukça güvenilirdir.
0.80 < α < 1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir bir ölçektir.
Öğretmen Motivasyonu Ölçeği güvenilirlik analizi Cronbach’s Alpha analizi Cronbach’s Alpha
değeri Alfa =,748 olarak bulunmuştur. Bulunan değerin 0,60<Cronbach’s Alpha<0,80 aralığında olması
ölçeğin oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir.
Verilerin Toplanması
Örneklem grubundaki öğretmenlere 2019-2020 öğretim yılında araştırmacı tarafından online
anket tekniği uygulaması yoluyla elde edilmiştir. Anketlerin cevaplandırma sürelerinin yaklaşık 10-15
dakika sürdüğü gözlenmiştir.
Verilerin Analizi
Anketlerde 5’li ölçeklendirme (Likert tipi) kullanılmıştır. Araştırmanın istatistiksel hesaplamaları
SPSS 20,0 programında yapılmış ve değerlendirilmiştir. Öğretmenlerinin bireysel yenilikçiliklerine ilişkin
görüşlerine yönelik ifadelere verdikleri yanıtların ortalamalarını belirlemek amacıyla betimsel
istatistikler yapılmıştır. Toplanan veriler araştırmanın problemine çözüm önerileri sunacak şekilde SPSS
programında t-testi ve Anova testi ile çözümlenmiş ve elde edilen bulgular frekans(f), oran (%), aritmetik
ortalama, standart sapma (Ss) gibi tanımlayıcı istatistiklerden faydalanılarak yorumlanmış ve öneriler
getirilmiştir.
BULGULAR, TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölümde veri toplama aracından elde edilen bulgular araştırmanın amaç ve alt problemi
doğrultusunda analiz edilerek sunulmuştur.
Araştırmanın Birinci Alt Problemine Ait Bulgular
699
Araştırmaya katılanların demografik özelliklerini belirlemek amacıyla katılımcıların cinsiyet, yaşı,
medeni durum ve öğrenim durumlarına ilişkin bilgiler toplanmıştır. Bu bilgiler aşağıdaki gibidir.
Katılımcıların cinsiyetlerine ilişkin bulgular Tablo 4.1’de gösterilmiştir.
Tablo 4.1. Katılımcıların Cinsiyetine İlişkin Bulgular
f %
Kadın 59 53,6
Erkek 51 46,4
Toplam 110 100,0
Ankete katılan kişilerin %53,6’sının (59) kadın, %46,4’ünün (51) erkek katılımcıların oluşturduğu
görülmüştür. Araştırmada kadın katılımcı sayısı erkek katılımcı sayısından daha fazladır.
Katılımcıların yaşlarına ilişkin bulgular Tablo 4.2’de gösterilmiştir.
Tablo 4.2. Katılımcıların Yaşlarına İlişkin Bulgular
f %
18-25 yaş 42 38,2
26-35 yaş 32 29,1
36-45 yaş 21 19,1
46-55 yaş 15 13,6
Total 110 100,0
Katılımcıların yaşlarına ilişkin yanıtlar; 18-25 yaş arası %38,2 (42), 26-35 yaş arası %29,1 (32), 36-
45 yaş arası %19,1 (21), 46-55 yaş arası %13,6 (15) olarak belirlenmiştir. 56 yaş ve üstünde hiçbir çalışan
araştırmaya katılmamıştır. Katılımcıların yaşlarına ilişkin bulgular incelendiğinde çalışmaya en fazla
katılımın 18-25 yaş arasında yer alan katılımcılardan en az katılım ise 46-55 yaş arasındaki
katılımcılardan oluştuğu görülmüştür.
Katılımcıların medeni durumlarına ilişkin bulgular Tablo 4.3’te gösterilmiştir.
Tablo 4.3. Katılımcıların Medeni Durumlarına İlişkin Bulgular
f %
Evli 49 44,5
Bekar 61 55,5
Total 110 100,0
Katılımcıların medeni durumlarına ilişkin verdikleri yanıtlar incelendiğinde; katılımcıların
%44,5’inin (49) evli, %55,5’inin (61) bekar olduğu görülmüştür. Çalışmaya katılan bekar katılımcı
sayısının evli katılımcılardan fazla olduğu görülmüştür.
Katılımcıların öğrenim durumlarına ilişkin bulgular Tablo 4.4.’te gösterilmiştir.
700
Tablo 4.4. Katılımcıların Öğrenim Durumlarına İlişkin Bulgular
f %
Lise - -
Önlisans 10 9,1
Lisans 76 69,1
Yüksek Lisans 17 15,5
Doktora 7 6,4
Total 110 100,0
Katılımcıların eğitim durumları ile ilgili olarak katılımcıların %9,1’i (10) önlisans mezunu, %69,1’i
(76) lisans, %15,5’i (17) yüksek lisans ve %6,4’ü (7) doktora mezunu olduğunu ifade edilmiştir. Tablo
incelendiğinde araştırmaya en fazla lisans mezunlarının en az doktora mezunlarının katılmış olduğu
görülecektir.
Araştırmanın İkinci Alt Problemine Ait Bulgular
Katılımcıların Öğrenmen Motivasyonu Ölçeği Alt Boyutlarına İlişkin Betimsel İstatistikler
Ölçekte yer alan ifadeler ve ölçek alt boyutları betimsel istatistikleri Tablo 4.5’de gösterilmiştir.
Tablo 4.5. Öğretmen Motivasyonu Ölçeğinde Yer Alan İfadeler ve Alt Boyut Ortalama ve Standart Sapmaları
İfadeler n �� s
Mesleğe Yönelik Olumlu Tutum ve Mesleki Başarı
1. Yapmış olduğum öğretimsel uygulamaların, öğrencilerin öğrenme düzeyleri
üzerinde olumlu bir etkisi vardır. 110 3,58 1,23
2. Meslektaşlarım iyi bir ilkokul öğretmeni olduğumu düşünürler. 110 3,18 1,43
3. Öğretmeyi seviyorum. 110 3,93 1,07
4. Öğrencilerime bir şeyler öğretmek kendime olan saygımı artırıyor. 110 4,34 ,66
7. Yapmış olduğum öğretimsel uygulamaların, öğrencilerin hayatı
anlamalarında önemli bir yere sahip olduğunu düşünüyorum.
110 4,25 ,84
8. Mesleğimle ilgili çalışmayı seviyorum 110 2,79 1,13
9. Mesleğini iyi yapan bir öğretmen olduğumu düşünüyorum. 110 4,11 ,89
10. Öğrencilerime bir şeyler öğretmek kişisel gelişimime katkı sağlıyor. 110 3,81 1,12
15. Program dışı etkinlikler yapmaktan keyif alıyorum 110 3,92 ,84
18. Mesleğimle ilgili gelişmeleri takip ediyorum. 110 2,74 ,77
19. Mesleğimle ilgili amaçlar belirliyor ve bunları gerçekleştiriyorum. 110 3,48 1,20
29. Meslektaşlarım çalışmalarıma saygı duyuyorlar. 110 4,13 ,62
33. Yapmış olduğum öğretimsel uygulamaların, öğrencilerin performansları
üzerinde olumlu bir etkisi vardır.
110 3,99 ,69
TOPLAM 110 3,71 ,35
Takdir Edilme ve Mesleki Mutluluk
701
5. Öğrencilerimle ilkokul öğrenimleri süresince beraber olmak beni mutlu
ediyor.
110 4,58 ,54
13. Bu mesleği yapıyor olmaktan dolayı mutluyum. 110 3,84 1,17
16. Çocukları seviyorum. 110 3,55 ,90
27. Serbest zamanlarımın bir kısmını mesleğimle ilgili yayınları okuyarak
geçiriyorum.
110 3,95 ,75
30. İlkokul öğretmenliğinin iyi yanı öğrencilerinizin size olan sevgisini
hissettirmesidir.
110 3,62 ,80
34. Velilerimin iyi bir ilkokul öğretmeni olduğumu düşündükleri
kanaatindeyim
110 4,01 ,68
37. Öğrencilerim iyi bir öğretmen olduğumu ifade ederler. 110 3,74 ,68
39. İlkokul öğretmeni olduğum için çevrem tarafından takdir ediliyorum. 110 3,39 1,24
TOPLAM 110 3,83 ,33
Meslekten Kaçınma
17. İlkokul öğretmenliğinin toplumda saygı uyandıran bir meslek olduğunu
düşünmüyorum.
110 2,60 ,96
21. Derslerin dışında öğrencilere katkı sağlamak için zaman harcamıyorum. 110 3,52 ,71
31. Meslek seçmek için yeni bir fırsatım olsaydı, ilkokul öğretmenliğini
seçmezdim
110 3,35 ,79
35. İlkokul öğretmenliğinin negatif yanları, pozitif yanlarından ağır basar. 110 3,85 ,67
38. Kendime neden bu mesleği seçtiğimi soruyorum, ama bir cevap
bulamıyorum.
110 4,18 ,63
40. İlkokul öğretmenliğinin eğlenceli bir meslek olduğunu düşünmüyorum. 110 3,59 ,79
TOPLAM 110 3,51 ,36
Mesleği Özümseme
23. Okul yönetimi, eğitim ile ilgili fikirlerime destek veriyor. 110 3,13 1,16
26. İlkokul öğretmenliği yaşam kalitemi artırıyor. 110 3,42 ,75
36. İlkokul öğretmenliğinin yeteneklerimi en iyi şekilde sergileyebileceğim
bir meslek olduğunu düşünüyorum.
110 3,83 ,76
TOPLAM 110 3,45 ,52
Öğretmen motivasyonu ölçeğinde yer alan ifadelere ilişkin puan ortalamaları incelenmiş en
yüksek ve en düşük ortalamaya sahip üç ifade yorumlanmıştır. Öğretmenlerin ölçekteki ifadelere
verdikleri cevaplar incelendiğinde en yüksek ortalamaya sahip ifadenin “Öğrencilerimle ilkokul
öğrenimleri süresince beraber olmak beni mutlu ediyor.” (X =4,58) olduğu görülmüştür. En yüksek
ortalamaya sahip ifadeler ise sırasıyla “Öğrencilerime bir şeyler öğretmek kendime olan saygımı
artırıyor.” (X =4,34) ve “Yapmış olduğum öğretimsel uygulamaların, öğrencilerin hayatı anlamalarında
önemli bir yere sahip olduğunu düşünüyorum.” (X =4,25) olduğu görülmüştür. Ölçekte en yüksek
ortalamaya sahip ifadelerin ortalamaları incelendiğinde, öğretmenlerin öğrencilere öğrettikleri şeylerin
702
onların saygısını artırdığı, yaptıkları uygulamaların öğrencilere faydalı olduğu ve öğrencilerle vakit
geçirmekten mutlu olduklarını ifade ettikleri görülmüştür.
Öğretmenlerin ölçekteki ifadelere verdikleri cevaplar incelendiğinde en düşük ortalamaya sahip
ifadenin “İlkokul öğretmenliğinin toplumda saygı uyandıran bir meslek olduğunu düşünmüyorum.”
(X =2,60) olduğu görülmüştür. En düşük ortalamaya sahip ifadeler ise sırasıyla “Öğrencilerim iyi bir
öğretmen olduğumu ifade ederler.” (X =2,74) ve “Mesleğimle ilgili gelişmeleri takip ediyorum.” (X =2,74)
olduğu görülmüştür. Ölçekte en düşük ortalamaya sahip ifadelerin ortalamaları incelendiğinde,
öğretmenlerin öğrencileri tarafından taktir edilmedikleri, mesleklerinin toplumda saygınlığının olmadığı
ve mesleki gelişmeleri takip edemediklerini ifade ettikleri görülmüştür.
Öğretmen motivasyonu ölçeği alt boyut puan ortalamaları incelendiğinde en yüksek puan
ortalamasının taktir edilme ve mesleki mutluluk olduğu görülecektir. Bu durum, öğretmenlerin
mesleğini sevdiğini ve mesleki anlamda taktir edildiklerini göstermektedir. Bu ortalamaya en yakın
ortalama öğretmenlerin mesleğine yönelik tutum ve mesleki başarıları konusundadır. Araştırmaya
katılan öğretmenler, mesleki başarılarını iyi görmekte ve öğretmenlik mesleğine yönelik olumlu
tutumlarının olduğunu ifade etmektedir. Öğretmenlerin mesleğinden kaçınma ve mesleği özümseme
puanları ortalamanın biraz üzerindedir. Mesleğinden kaçınma ve mesleği özümseme konusunda
kararsızlık ve olumlu düşünme eğilimi arasında kaldıkları söylenebilir.
Araştırmanın Üçüncü Alt Problemine Ait Bulgular
Katılımcıların Cinsiyetine İlişkin T-Testi Sonuçları
Katılımcıların cinsiyetine göre öğretmen motivasyonu açısından anlamlı bir farklılık ölçeğin hiçbir
boyutunda bulunmamıştır. Tüm alt boyutlar için %95 güven aralığında p>0,05’tir. Katılımcıların
öğretmen motivasyonu erkek ya da kadın olma durumlarına göre farklılık göstermemiştir. Analiz
sonuçları Tablo 4.6’da gösterilmiştir.
Tablo 4.6. Katılımcıların Cinsiyetine İlişkin T-Testi Sonuçları
Grup İstatistiği
Cinsiyet n ��. s t p
Mesleğe Yönelik Olumlu Tutum ve Mesleki
Başarı
Kadın 59 3,72 ,33020 ,556
,580
Erkek 51 3,69 ,38722
Takdir Edilme ve Mesleki Mutluluk Kadın 59 3,87 ,31055 1,391
,167
Erkek 51 3,78 ,35470
Meslekten Kaçınma Kadın 59 3,54 ,33309 ,935
,352
Erkek 51 3,48 ,39391
Mesleği Özümseme Kadın 59 3,53 ,52892
1,711 ,090 Erkek 51 3,36 ,51318
Katılımcıların cinsiyetlerine göre verdikleri cevapların Mesleğe Yönelik Olumlu Tutum ve Mesleki
Başarı alt boyutuna göre anlamlı farklılık göstermediği (p>0,05), kadın ya da erkek olma durumlarına
göre mesleğe yönelik olumlu tutum ve mesleki başarı düzeylerinin değişmediği görülmüştür.