EĞİTİM BİLİMLERİKPSSezberbozan

KONU ANLATIMLI

gelişim psikolojisi

öğrenme psikolojisi

rehberlik ve özel eğitim

program geliştirmeöğretim teknolojileri ve

materyal tasarımı

sınıf yönetimi

öğretim ilke ve yöntemleri

ölçme ve değerlendirme

ezberletmezöğretir!

KPSS2016 Pegem Akademi

Sınav Komisyonu;2015 KPSS’ye

Pegem Yayınlarıile hazırlanan adayların,

70'in üzerinde soruyukolaylıkla

çözebileceğiniaçıkladı.

29.Eğitimde

yıl

Editörler: Ercüment Yerlikaya - Mehmet Karakuş

EZBER BOZAN KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ

ISBN-978-605-318-281-8

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

10. Baskı: 2015, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Neslihan Gürsoy

Dizgi-Grafik Tasarım: Melike Serap Dalbudak

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş.

Yenice mah. No:3 Esenboğa-Ankara

0312 342 22 08

Yayıncı Sertifika No: 14749

Matbaa Sertifika No: 30233

İletişim

________________________

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

KPSS için hazırlanan bu kitabın temel amacı, siz öğretmen adaylarına açık ve anlaşılır bilgiler ve örnek-lerle, sınav kapsamında yer alan eğitim bilimleri konularını bir arada sunmak ve anlamlı bir şekilde öğrenmenizi sağlamaktır. Kitapta yalın bir dil kullanmaya özen gösterilmiştir. Kitap akademik kaynaklar referans alınarak ala-nında uzman ve deneyimli bir kadro tarafından yazılmıştır. Öğrencilerin hangi konularda, nerelerde takılacağı göz önüne alınarak ona yönelik, tatmin edici açıklamalar verilmeye çalışılmıştır.

On yıldır gerçekleştirilen bu sınav kapsamında sorulan sorular farklılaştıkça sınava hazırlanan adaylar için hazırlanan kitaplar da çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Özellikle 2008 yılından bu yana sınavda yer almaya başlayan farklı kavramlar, sınav hazırlığı yapan öğretmen adaylarına yardımcı olmak için hazırlanan kitapların kapsamının da önemli ölçüde genişlemesine yol açmıştır. KPSS kitaplarında öğrencilerin en çok karşılaştıkları sorun kapsamla ilgilidir. Her kitap farklı bir kapsam genişliğinde olduğundan öğretmen adaylarının kafasını karıştırmakta, öğrenmesini zorlaştırmaktadır. Bu kitapta kapsam oluşturulurken KPSS’de son 10 yılda sorulan sorular dikkate alınarak, genellik ve sınırlılık ilkesine göre hareket edilmiştir.

ÖSYM tarafından son on yıldır hazırlanan KPSS Eğitim Bilimleri testleri incelendiğinde soruların bilgiden kavramaya, hatta kavramadan da uygulamaya doğru bir seyir izlediği görülmektedir. Bu durum sadece bilmenin KPSS’de başarılı olmak için yetmeyeceği anlamına gelir. Yayınlanan bütün KPSS’ye hazırlık kitaplarını ezbere bildiği hâlde sınavda başarısız olan birçok öğrenci vardır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bilgiyi olduğu gibi ezberlemektir. KPSS’de nadiren ezber gerektiren sorular sorulmaktadır, ezber adaylara çok büyük bir katkı getirmemektedir. KPSS’de kavramak ve yorumlamak ön plandadır. Kitap, minimum kavrama düzeyi dikkate alınarak yazılmıştır. Kavramların tanımları sadece verilerek geçilmemiş, somut olarak örneklerle açıklanarak ve farklı şekillerde ifade ederek ezberin önüne geçilmeye çalışılmıştır.

Adaylar sınava hazırlanırken, sınavda sorulması olası çok sayıda konuyu değil de yalnızca sınav kap-samında bugüne kadar sorulmuş olan konuları kapsamlı bir şekilde ele alan ve bu konuların tam ve eksiksiz olarak öğrenilmesine yardımcı olacak, anlatım açısından değil ama kapsam açısından sınırlandırılmış bir ha-zırlık kitabına ihtiyaç duymaktadır. Elinizdeki kitap böyle bir ihtiyacı karşılamak üzere hazırlanmıştır. Kitapta ele alınan konular KPSS Eğitim Bilimleri testinde bugüne kadar yer alan konularla sınırlandırılmış ancak bu konular ayrıntılı olarak ele alınarak okuyucunun bu kapsamda ayrıntılı ve net bilgilere sahip olması hedeflenmiştir. Bu nedenle elinizdeki bu kitap bir özet kitap olmaktan ziyade yalnızca kapsam açısından sınırlandırılmış fakat gerekli olan tüm konuları detaylı olarak ele alan, eğitim bilimleri alanındaki tüm dersleri tek bir ciltte bir arada sunan bir kaynaktır. Kitapta gelişim, öğrenme, rehberlik, program geliştirme, öğretim yöntem ve teknikleri ve ölçme değerlendirme konuları bir arada verilmiştir. Buradaki amaç dersler arasında bütünlüğü sağlamak ve kitabın kullanımını kolaylaştırmaktır. Son yapılan KPSS’lerde sorulan bazı sorular, farklı derslere ait bilgi biriki-mini aynı anda kullanmayı gerektirmektedir. Kitapta bütün derslerin bir arada verilmesinin dersler arasında bağ-lantı kurmayı ve bilgileri sentezlemeyi kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bununla birlikte herhangi bir modüler seti kullanırken eğitim bilimleri alanındaki önemli konuları tekrar etmek, sınav kapsamında yer alan konuların hepsini tek bir kitabı kullanarak gözden geçirmek için de bu kitaptan faydalanabilirsiniz. Tüm dersleri tek bir ciltte sunarak aylar süren sınav hazırlığı döneminde kolaylıkla yanınızda taşıyabileceğiniz ve her an başvura-bileceğiniz temel bir kaynak olarak hazırlanan bu kitabın hedefinize ulaşmanızda size katkı sağlamasını dileriz.

Bu kitaptan üst düzeyde bir katkı sağlayabilmek için yukarıda da açıklandığı gibi öncelikle konunun kav-ranması önemlidir. Konuyu kavrayabilmek için de kavramlar arasındaki ilişkileri görmek, benzerlik ve farklı-lıklarını ortaya koymak ve onları farklı durumlara taşımak gerekir. Kitap bu konuda zengin bir içeriğe sahiptir. Sonrasında çalışılan konuyla ilgili, çok sayıda soru çözmek faydalı olacaktır. Kitapta her kavramdan sonra verilen örnek açıklama ve uyarılar birer soru çözümü stratejisi niteliğindedir. Soru çözümünde bu uyarıların dikkate alınması önemlidir.

KPSS’ye girecek bütün öğretmenlere başarılar diler, kitapta emeği geçen herkese çok teşekkür ederiz.

Pegem Akademi Yayıncılık

eğitim bilimleripegem akademi

vv

içindekilerÖnsöz .................................................................................................................. iiiİçindekiler ........................................................................................................... v

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

1. BÖLÜMGELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

Gelişim Psikolojisinde Temel Kavramlar ................................................. 31. Büyüme .................................................................................................. 32. Olgunlaşma .......................................................................................... 33. Hazırbulunuşluk .................................................................................. 44. Öğrenme ............................................................................................... 45. Gelişme .................................................................................................. 46. Gelişim .................................................................................................... 47. Değişim ................................................................................................. 48. Değişme ................................................................................................ 59. Yaş ........................................................................................................... 510. Deneyim ............................................................................................. 5

Gelişimin İlkeleri .............................................................................................. 5Gelişimi Etkileyen Faktörler ........................................................................ 8

Kalıtım ......................................................................................................... 8Çevre..........................................................................................................10Zaman (Tarihsel Zaman) .....................................................................11

Gelişim Dönemleri ve Havighurst’un Gelişim Görevleri .................11Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Desenleri .....................12

Kesitsel Araştırmalar ............................................................................12Boylamsal Araştırmalar .......................................................................12Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen) ......................................12Korelasyonel Araştırmalar ..................................................................12Deneysel Desen .....................................................................................13

2. BÖLÜMGELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI

Fiziksel Gelişim ...............................................................................................15

Bedensel Gelişim ...........................................................................................15Doğum Öncesi Dönemde Bedensel Gelişim ...............................15Bebeklik Döneminde Bedensel Gelişim ........................................15İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Bedensel Gelişim ...............16Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Bedensel Gelişim ........16Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Bedensel Gelişim .................16Devinsel (Psiko-motor) Gelişim .......................................................17Devinsel Gelişim Alanındaki Bazı Yeterlilikler .............................17Bebeklik Döneminde Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ............18İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19Ergenlik Döneminde(12-18 Yaş) Devinsel (Psiko-motor) Gelişim ..........................................................................19

Bilişsel Gelişim ...............................................................................................21Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ............................................................21

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramındaki Temel Kavramlar ......211. Zekâ .......................................................................................................212. Şema .....................................................................................................213. Dengeleme .........................................................................................214. Adaptasyon (Uyum).........................................................................225. Örgütleme (Organizasyon) ..........................................................236. Bilişsel Yapılar .....................................................................................23Piaget’ye Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Etmenler ..................23

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Özellikleri ................24Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ............................................251. Duyusal-Motor Dönem (Duyu Devinim, Duyu-Hareket, Sensori Motor) (0-2 Yaş) ......................................................................252. İşlem Öncesi Dönem (3- 6 yaş) ...................................................263. Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) ............................................314. Soyut İşlemler Dönemi (12-18 Yaş) ...........................................33Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramıyla İlgili Bazı Kavramlar ......35

Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı ..............................................................35Bruner’in Bilişsel Gelişim Dönemleri ..............................................36

Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Bilişsel Gelişim Kuramı .......................36Dil Gelişimi .......................................................................................................38

Dil Gelişimiyle İlgili Bazı Özellikler ..................................................38Dil Edinim Kuramları .....................................................................................38

1. Davranışçı Kuram ............................................................................382. Sosyal Öğrenme Kuramı ...............................................................383. Bilişsel Kuram ....................................................................................384. Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram ..............................................39

Dil Gelişimi Dönemleri .................................................................................391. Agulama Evresi (0-12 Ay) ..............................................................402.Tek Kelime Evresi (12-18 Ay) ..........................................................403. Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin

Birleştirilmesi Dönemi) ...................................................................404. İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş) ....................................................41Piaget ve Vygotsky’nın Dil Gelişimi Kuramlarının Karşılaştırılması .....................................................................................41

Kişilik ve Kimlik Gelişimi ..............................................................................43Kişilik Nedir? ............................................................................................43Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram ...............................................43Psikoseksüel Gelişim Dönemleri ......................................................46Erik H. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı .................................48James Marcia’nın Kimlik Gelişimi Kuramı .....................................51Hümanistik (İnsancıl) Kuramlar ........................................................52

Ahlak Gelişimi .................................................................................................53Piaget’nin Ahlak Gelişimi Kuramı ....................................................53Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramı .................................................54

Duygusal Gelişim ...........................................................................................58Bağlanma Kuramı..................................................................................58Bowlby’nin Bağlanma Kuramı .........................................................58Ainsworth’un Bağlanma Kuramı ....................................................58Hazan ve Shaver’in Yetişkinlikte Bağlanma Kuramı .................59Bartholomew ve Arkadaşlarının Yetişkinlikte Dörtlü Bağlanma Kuramı ..................................................................59

Toplumsal Gelişim ........................................................................................60Cinsiyet Rolü (Toplumsal Cinsiyet Rolü) Gelişimi ......................60Ana-Baba Tutumları .............................................................................61

Kaynakça...........................................................................................................63

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ

1. BÖLÜMÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

Öğrenme Psikolojisi ......................................................................................67Öğrenme Nedir? ....................................................................................67Öğrenmenin Özellikleri.......................................................................68

eğitim bilimleripegem akademi

vivi

içindekilerDavranış Türleri .....................................................................................68

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler .................................................................71Öğrenenle İlgili Faktörler....................................................................71Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler ..............................................74Öğrenme Malzemesi İle İlgili Faktörler ..........................................76

Öğrenme Kuramları ......................................................................................77Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar ..........................................................................................77

2. BÖLÜMKLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA

Koşullu Tepkileri Ortadan Kaldırma Yöntemleri..................................89

3. BÖLÜMBAĞLAŞIMCILIK KURAMI (DENEME YANILMA YOLUYLA

ÖĞRENME)

Temel Kavramlar ............................................................................................91

Thorndike’in Öğrenme İle İlgili Üç Temel Yasası ........................92

4. BÖLÜM

BİTİŞİKLİK KURAMLARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ)

Watson (En son ve En sık ilkesi) ...............................................................95Guthrie (Tek denemede öğrenme) .........................................................97

5. BÖLÜMEDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA

Temel Kavramlar ......................................................................................... 105

Pekiştirme tarifeleri .................................................................................... 111Eğitimde Cezanın Kullanılması ...................................................... 119

6. BÖLÜMGESTALT KURAMI

Gestalt Yaklaşımın Temel İlkeleri ........................................................... 125Algı Yasaları .......................................................................................... 125Problem Çözme Türleri .................................................................... 127Yaratıcı Düşünme ............................................................................... 127Alan Kuramı (Kurt Lewin) ................................................................ 128

7. BÖLÜMBİLGİ İŞLEME KURAMI

Bilişsel Süreçler ............................................................................................ 134Bilginin Duyusal Kayıttan Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler............................................................................... 134Bilginin Ksb’de Saklanmasına Yardımcı Olan Süreçler .......... 134Bilginin Ksb’den Usb’ye Aktarılması............................................. 135Bilginin Usb’den Ksb’ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler .... 137

8. BÖLÜMİŞARET-GESTALT KURAMI

Temel Kavramlar ......................................................................................... 142

9. BÖLÜMSOSYAL ÖĞRENME (GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME)

Dolaylı Öğrenmeyi Sağlayan Dolaylı Yaşantılar ............................... 148Model Alma Yoluyla Neler Öğrenilebilir? ................................... 149Modelin Özelliklerinin Gözlemci Üzerindeki Etkisi ................ 150

Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri .................................................. 152Kaynakça........................................................................................................ 154

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM

1. BÖLÜM

ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE REHBERLİK HİZMETLERİ

Rehberliğin Tanımı ve Amacı .................................................................. 158Maslow’a Göre Kendini Gerçekleştiren İnsanın Özellikleri .. 160Rehberliğin İlkeleri ............................................................................ 161Rehberliğin Ortaya Çıkmasını ve Gelişmesini Etkileyen Faktörler ............................................................................. 164Rehberlik Uygulamalarında Farklı Yaklaşımlar ........................ 165Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları ............................. 166

2. BÖLÜM

REHBERLİĞİN TÜRLERİ

Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Türleri .......................................... 169Kişi Sayısına Göre Rehberlik Türleri ...................................................... 169Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri ........................................ 169

Kişisel Rehberlik .................................................................................. 169Eğitsel Rehberlik ................................................................................. 171Mesleki Rehberlik ............................................................................... 176Meslek Seçim Kuramları .................................................................. 178

Eğitim Kademesine Göre Rehberlik Türleri ....................................... 181Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetleri ............................. 181İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri .............................................. 182Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri .......................................... 183Yükseköğretimde Rehberlik Hizmetleri ..................................... 184

Temel İşlevlerine Göre Rehberlik Türleri ............................................. 185

3. BÖLÜM

REHBERLİK HİZMETLERİ

Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Planının Hazırlanması ..... 187Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmetleri .................................... 187Bireyi Tanıma Hizmetleri .......................................................................... 188Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri ...................................................... 188Psikolojik Danışma Hizmetleri ............................................................... 188Grup Rehberliği .......................................................................................... 188Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri..................................................... 189Sevk Hizmetleri .......................................................................................... 189İzleme Hizmetleri........................................................................................ 190Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri .................................................. 190Çevre ve Veli ile İlişkiler............................................................................. 191Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri ........................................... 191

4. BÖLÜM

BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİBireyi Tanımanın Amacı ............................................................................ 193Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri .............................................................. 193

Öğrencinin Tanınması Gereken Yönleri ...................................... 194Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması .................................... 194Standart Testler (Test Teknikleri) ........................................................... 194

1. Yetenek Testleri ............................................................................... 1942. İlgi Testleri ........................................................................................ 195

eğitim bilimleripegem akademi

viivii

içindekiler3. Başarı Testleri ................................................................................. 1954. Tutum Testleri ............................................................................... 1965. Kişilik Testleri ................................................................................... 196

Test Dışı Teknikler ....................................................................................... 196Gözleme Dayalı Teknikler ........................................................................ 196

Gözlem ................................................................................................... 196Gözlem Listesi ..................................................................................... 197Olay Kaydı (Vaka Kaydı, Anekdot) ................................................ 197Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar ........................... 197Özellik Kayıt Çizelgesi ....................................................................... 198

Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler .................................................... 199Görüşme ................................................................................................ 199Otobiyografi ....................................................................................... 199Kime Göre Ben Neyim? .................................................................... 199Arzu (İstek) Listesi ............................................................................. 200Zaman Çizelgesi ................................................................................ 200Problem Tarama Listesi .................................................................... 200Anket ...................................................................................................... 200Öğrenci Tanıma Fişi (Formu) .......................................................... 200

Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler ............................................. 200Sosyometri .......................................................................................... 200Kimdir Bu? Tekniği ............................................................................ 202Sosyal Uzaklık Ölçeği ........................................................................ 202

Etkileşime Dayalı Teknikler ...................................................................... 202Ev Ziyaretleri ........................................................................................ 202Oyun Terapisi ....................................................................................... 202Psikodrama .......................................................................................... 203Sosyodrama ......................................................................................... 203Rol Oynama Tekniği ......................................................................... 203

Diğer Teknikler............................................................................................. 203Vaka İncelemesi .................................................................................. 203Vaka Konferansı .................................................................................. 203Toplu Dosya ......................................................................................... 203

5. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA YAKLAŞIMLARI

Psikanalitik Yaklaşım (Sigmund Freud) ............................................... 205Davranışçı Yaklaşım (Watson, Skinner, Thorndike) ......................... 205İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşım (Carl Rogers, Maslow) .................. 205Varoluşçu Yaklaşım (Rollo May, Victor Frankl, İrvin Yalom) .......... 205Gestalt Yaklaşımı (Frederick Perls) ........................................................ 206Akılcı-Duygusal-Davranışçı Yaklaşım (Albert Ellis) .......................... 206Bilişsel Terapi (Aaron T. Beck) .................................................................. 206Gerçeklik Yaklaşımı (William Glasser) .................................................. 206Transaksiyonel Analiz (Eric Berne) ........................................................ 206Eklektik Yaklaşım ........................................................................................ 207

6. BÖLÜM

İLETİŞİM VE DANIŞMANLIK BECERİLERİ

Empati ............................................................................................................ 209Saydamlık (Bağdaşım, Tutarlılık) .......................................................... 209Koşulsuz Kabul (Koşulsuz Saygı) .......................................................... 210Genel İletişim Becerileri............................................................................ 210

Etkin Dinleme ...................................................................................... 210

Edilgen Dinleme ................................................................................. 210Ben Dili .................................................................................................. 211Öz Saygı Geliştirici Dil ....................................................................... 211Açık Uçlu Soru Sorma ....................................................................... 211Asgari Düzeyde Teşvik ...................................................................... 212

İletişim Engelleri ......................................................................................... 212Emir Vermek, Yönlendirmek ........................................................... 212Uyarmak, Gözdağı Vermek ............................................................. 212Ahlak Dersi Vermek ........................................................................... 212Öğüt Vermek, Çözüm Önermek.................................................... 212Öğretmek, Nutuk Çekmek, Mantıklı Düşünceler Üretmek . 213Yargılamak, Eleştirmek, Suçlamak ................................................ 213Ad Takmak, Alay Etmek .................................................................... 213Yorumlamak, Analiz Etmek ............................................................. 213Övmek, Aynı Düşüncede Olmak, Olumlu Değerlendirmeler Yapmak.............................................................. 213Güven Vermek, Desteklemek, Avutmak .................................... 213Soru Sormak, Sınamak, Sorguya Çekmek ................................. 213Sözünden Dönmek, Oyalamak, Şakacı Davranmak, Konuyu Saptırmak ............................................................................. 214

Danışmanlık Becerileri .............................................................................. 214Açıklama ................................................................................................ 214Onaylama .............................................................................................. 214Duyguları Yansıtma ........................................................................... 214Yüzleştirme .......................................................................................... 214Yorumlama ........................................................................................... 214Destekleme .......................................................................................... 214Cesaret Verme ..................................................................................... 214Kendini Açma ...................................................................................... 214Soru Sorma ........................................................................................... 214Bilgi Verme ........................................................................................... 214Tavsiye Etme ........................................................................................ 214

7. BÖLÜM

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜT VE PERSONEL

Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme .......................................................... 215

İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetleri Örgütü ................................ 215

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komsiyonunun Görevleri ................................................... 215

Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM) ............................................... 215

Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ................. 216

Kaynakça........................................................................................................ 220

PROGRAM GELİŞTİRME

1. BÖLÜM

EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Kavramı ............................................................................................ 223Formal ve İnformal Eğitim ....................................................................... 223

eğitim bilimleripegem akademi

viiiviii

içindekilerÖrgün ve Yaygın Eğitim ............................................................................ 224Eğitim ve Kültür İlişkisi .............................................................................. 224Sistem Yaklaşımı .......................................................................................... 224Eğitim Sistemi .............................................................................................. 225Eğitimin ve Eğitim Kurumlarının (Okulun) İşlevleri ........................ 225Türk Millî Eğitimin Temel İlkeleri ........................................................... 225

2. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim Programı .......................................................................................... 227Eğitim Programının Ögeleri ........................................................... 227

Öğretim Programı ...................................................................................... 227Ders Programı ............................................................................................. 228Müfredat Program ...................................................................................... 228Posner’a Göre Program Türleri ............................................................... 228

resmi program .................................................................................... 228uygulamadaki program ................................................................... 228ihmal edilen program ....................................................................... 228ekstra program ................................................................................... 228örtük program ..................................................................................... 228

Program Geliştirme .................................................................................... 229İyi Bir Programın Özellikleri ..................................................................... 230

3. BÖLÜM

PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİPsikolojik Temel ........................................................................................... 233Bireysel Temel .............................................................................................. 233Konu Alanı Temeli ....................................................................................... 233Tarihsel Temel .............................................................................................. 233

a. Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 233b. Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler ............................................................................ 233

Ekonomik Temel .......................................................................................... 234Toplumsal (Sosyolojik) Temel ................................................................. 234Felsefi Temel ................................................................................................. 234

a) Felsefenin Alanları ......................................................................... 234b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi .............................................................. 234c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar ............... 235d) Eğitim Felsefeleri ........................................................................... 235

Eğitim Programı Tasarım Yaklaşımları ................................................. 236A) Konu Merkezli Tasarımlar ........................................................... 237B) Öğrenci Merkezli Tasarımlar ...................................................... 237C) Sorun Merkezli Tasarımlar ......................................................... 238

Eğitimde Program Geliştirme Modelleri............................................. 239a) Tyler Modeli ..................................................................................... 239b) Taba Modeli ..................................................................................... 239c) Taba - Tyler Modeli ........................................................................ 240

2005 Yılında Hazırlanarak Uygulamaya Konulan Meb Program Geliştirme Modeli ..................................................................... 240Program Geliştirme Sürecinin Planlanması ....................................... 240

Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması...... 240Çalışma Planı Türleri .......................................................................... 241

4. BÖLÜM

İHTİYAÇ ANALİZİİhtiyaç Belirleme Yaklaşımları ................................................................. 243İhtiyaç Belirleme Teknikleri ..................................................................... 243

5. BÖLÜM

EĞİTİMDE HEDEFLERHedeflerin Özellikleri ................................................................................. 245Hedeflerin Dikey ve Yatay Boyutları ..................................................... 246Hedeflerin Aşamalı Olarak Sınıflanması ............................................. 247Hedef ve Davranış Yazmada Farklı Yaklaşımlar ................................ 250

a) Aşamalı Hedef Yazma Yaklaşımı ............................................... 250b) Yeterliğe (Ölçüte) Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı ............... 251c) Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı ............................................... 251

6. BÖLÜM

İÇERİK (Tema, Kapsam, Muhteva)

İçerik Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ............................................. 253İçerik Düzenleme Yaklaşımları ............................................................... 253

a) Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı ........................... 253b) Sarmal Programlama Yaklaşımı (Spiral, Helezonik) ........... 253c) Modüler Programlama Yaklaşımı ............................................. 254d) Piramitsel Program Yaklaşımı ................................................... 254e) Çekirdek (Bütünleştirilmiş) Program Yaklaşımı ................... 254f ) Konu Ağı-Proje Merkezli Yaklaşım ........................................... 254g) Sorgulama Merkezli Yaklaşım .................................................. 254

7. BÖLÜM

BELİRTKE TABLOSUBelirtke Tablosu ........................................................................................... 255

8. BÖLÜM

EĞİTİM DURUMLARI

Eğitim Durumlarının Temel İlkeleri....................................................... 257Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler .............................................. 257

9. BÖLÜMÖĞRETİMDE MATERYAL VE ARAÇ-GEREÇ KULLANIMI

Öğretimde Materyal ve Araç-Gereç Belirleme İlkeleri ................... 259Öğretimde Araç-Gereç ve Materyal Kullanmanın Yararları.......... 259Ders Kitaplarının Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler ...................... 259

a) İçerik .................................................................................................. 259b) Dil, Anlatım ve Üslup ................................................................... 260c) Öğrenme, Öğretme ve Ölçme-Değerlendirme .................. 260d) Teknik, Tasarım ve Düzenleme ................................................. 260

10. BÖLÜMEĞİTİM VE ÖĞRETİMDE PLANLAMA

Planlı Çalışmanın Yararları ....................................................................... 261Plan Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler ............................... 261Plan Türleri .................................................................................................... 261

A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan ......................................................... 261B) Ders Planı ........................................................................................ 261

eğitim bilimleripegem akademi

ixix

içindekiler11. BÖLÜM

SINAMA DURUMLARI (Değerlendirme)

Sınama Durumlarını Düzenleme İlkeleri ............................................ 263Amacına Göre Değerlendirme Türleri ................................................. 263Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi ................................... 263Program Değerlendirme Yaklaşımları ................................................. 264

Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı ................................... 264Programa Süreklilik Kazandırılması...................................................... 265Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve Çözüm Önerileri .......................................................................................... 266

A) Yönetici tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .............. 266B) Öğretmen tutum ve davranışlarına ilişkin engeller .......... 266C) Program geliştirme sürecinin okul ve ulusal düzeyde çalışmalarına öneriler ....................................................................... 266

Kaynakça........................................................................................................ 267

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR HEDEFLERİN AŞAMALISINIFLANDIRILMASI – İLETİŞİM SÜRECİ VE YAŞANTI KONİSİ

Temel Kavramlar ......................................................................................... 271Hedeflerin Aşamalı Sınıflandırılması .................................................... 271Öğretim Teknolojisi ve İletişim .............................................................. 272İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı ............................................................... 272Yaşantı Konisi (Edgar Dale) ...................................................................... 272

2. BÖLÜM

ARAÇ GEREÇLERİN EĞİTİMDEKİ YERİ VE MATERYAL TASARIMI

Eğitim Araç Gereçlerinin Sınıflandırılması ......................................... 275Öğretim Materyallerinin Tasarlanması ve Önemi .......................... 275Materyal Tasarlama Süreci ....................................................................... 276Görsel Tasarım ............................................................................................. 278Tasarım İlkeleri ............................................................................................. 280

Materyal Tasarımında Diğer İlkeler .............................................. 282Eğitimde Kullanılan Araç Gereçler ........................................................ 283

İki Boyutlu Görsel Araçlar ............................................................... 283Gerçek Eşyalar ve Modeller ........................................................... 283

Sunum Materyallerinin Hazırlanması .................................................. 286Saydamlar (Yansılar) .......................................................................... 286Saydamların Hazırlanmasında Tercih Edilecek Araç Gereçler ....................................................................................... 286Saydamların Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar ..... 286Saydamlar ve Basılı Metinler .......................................................... 287Slaytlar (Dialar) .................................................................................... 287Film Şeritleri ......................................................................................... 288Televizyon ............................................................................................. 288

Gösteri Tahtaları .......................................................................................... 289Kara Tahta ve Beyaz Tahta ............................................................... 289Manyetik Tahtalar ............................................................................... 289Bülten Tahtaları (Kumas Kaplı Tahtalar) ...................................... 290Döner Levhalar ................................................................................... 290

Yazılı Materyaller ................................................................................ 290Ders Kitapları ....................................................................................... 291Grafikler ................................................................................................. 292Şemalar .................................................................................................. 294

Çoklu Ortam Setleri ................................................................................... 294Konferanslar ......................................................................................... 294Telemetin .............................................................................................. 294Videometin ........................................................................................... 294Etkileşimli Video ................................................................................. 294

Teknoloji Destekli Öğretim Modelleri ................................................. 294Bilgisayar Destekli Öğretim ............................................................ 294İnternet Tabanlı Öğretim ................................................................. 296Harmanlanmış (Karma) Öğretim .................................................. 297Uzaktan Eğitim .................................................................................... 297

3. BÖLÜMÖĞRETİM MATERYALLERİNİ DEĞERLENDİRME

Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi...................................... 299Öğretim Materyallerinin Değerinin Belirlenmesi ................... 299Materyal Tasarımında Süreç ve Ürün Değerlendirmenin Karşılaştırılması ................................................................................... 300Materyalleri Değerlendirmede Kullanılabilecek Formlar .... 300

Kaynakça........................................................................................................ 301

SINIF YÖNETİMİ

SINIF YÖNETİMİ

Sınıf Yönetimini Etkileyen Unsurlar ...................................................... 305Öğretmenlerin Özellikleri ........................................................................ 305

a. Kişisel Özellikler .............................................................................. 305b. Mesleki Özellikler .......................................................................... 305

Sınıf Yönetimi Modelleri ........................................................................... 308Geleneksel Sınıf Yönetimi ........................................................................ 308Çağdaş Sınıf Yönetimi ............................................................................... 308Sınıf Yönetiminin Boyutları ...................................................................... 309Sınıf Yönetimi ve İletişim .......................................................................... 311Sınıf Kurallarının Belirlenmesi ................................................................ 312Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve Önlenmesi ................................. 313Kaynakça........................................................................................................ 317

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

1. BÖLÜMÖĞRETİM İLKELERİ VE TEMEL KAVRAMLAR

Öğretim İlkeleri ........................................................................................... 321

Öğretme-Öğrenme Sürecinde Temel Kavramlar ............................ 323

2. BÖLÜMÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIM KURAM VE MODELLERİ

Okulda Öğrenme Modeli (Carrol) ......................................................... 325

Tam Öğrenme Modeli (Bloom) .............................................................. 325Öğrenci Nitelikleri (Hazırbulunuşluk) ......................................... 325Öğretim Hizmetinin Niteliği ........................................................... 326

Öğrenme Ürünleri ...................................................................................... 326Etkili Öğretim Modeli (Slavin) ................................................................ 328

eğitim bilimleripegem akademi

xx

içindekilerTemel Öğrenme Modeli (Glasser) ......................................................... 328Çoklu Zekâ Kuramı (Howard Gardner) ................................................ 328İş Birlikli Öğrenme ...................................................................................... 330

İş Birlikli Öğrenmede Kullanılan Teknikler ................................. 330Basamaklı Öğretim (Nunley)................................................................... 331Probleme Dayalı Öğrenme (John Dewey) ......................................... 332

Probleme Dayalı Öğrenmenin Aşamaları .................................. 332Probleme Dayalı Öğrenmenin Yararları ..................................... 332Sınırlılıkları ............................................................................................ 332

Proje Tabanlı Öğrenme (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner) ....... 333Proje Temelli Öğrenmenin Sınırlılıkları ....................................... 333

Yapılandırmacılık - Yapısalcılık - Yeniden Kurmacılık - Oluşturmacılık (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt) . 335Öğrenme Halkası ........................................................................................ 3355 E Modeli ...................................................................................................... 335Aktif (Etkin) Öğrenme ............................................................................... 337

Yapılandırmacı Öğretimin Özellikleri .......................................... 338Öğretim Durumları (Etkinlikleri) Modeli (Gagne) ........................... 338

Gagne’nin Öğretim Durumları Modelinin Basamakları ........ 339Yaşam Boyu Öğrenme .............................................................................. 340Uzaktan Eğitim ............................................................................................ 340

Yararları .................................................................................................. 340Sınırlılıkları ............................................................................................ 340

İnternet Tabanlı Öğrenme ....................................................................... 341Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri ............................................... 341

Beyin Temelli Öğrenme (Caine & Caine) ............................................. 341Sınırlılıkları ............................................................................................ 341

Kuantum Öğrenme .................................................................................... 342

3. BÖLÜMÖĞRETİM STRATEJİLERİ, YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Öğretim Stratejileri .................................................................................... 343Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Ausubel) .............................. 343Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Bruner) .................................. 344

Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (John Dewey) ...................................................................................... 346

Öğretim Yöntem ve Teknikleri ....................................................... 347

Öğretim Sürecinde Yöntem ve Teknik Seçimini Etkileyen Faktörler ............................................................................. 347

Öğretim Teknikleri ...................................................................................... 367Grupla Öğretim Teknikleri ....................................................................... 367Drama ve Rol Oynama Teknikleri .......................................................... 367

Özellikleri .............................................................................................. 368Benzetim (Simülasyon) Tekniği ............................................................. 369

Özellikleri .............................................................................................. 369Analoji .................................................................................................... 369

Mikro Öğretim Tekniği .............................................................................. 370Uygulama Aşamaları ......................................................................... 370Özellikleri .............................................................................................. 370

Soru Cevap Tekniği .................................................................................... 371Soru Sorarken Dikkat Edilecek Hususlar .................................... 371Özellikleri .............................................................................................. 371

Gösteri (Demonstrasyon) Tekniği ......................................................... 372Özellikleri .............................................................................................. 372

İstasyon Tekniği ........................................................................................... 372Özellikleri .............................................................................................. 372

Altı Şapkalı Düşünme Tekniği ................................................................ 373Özellikleri .............................................................................................. 373

Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği............................................................ 374Argümantasyon (Dayanaklandırma) ................................................... 374Ekiple Öğretim ............................................................................................. 375Köşelenme .................................................................................................... 375Bireysel Öğretim Teknikleri ..................................................................... 375Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı) ............................................ 375

Özellikleri .............................................................................................. 375Programlı Öğretim (Skinner) .................................................................. 376

Özellikleri .............................................................................................. 376Bilgisayar Destekli Öğretim..................................................................... 377

Özellikleri .............................................................................................. 377Bilişsel Çıraklık ............................................................................................. 377Tutor Destekli Öğretim ............................................................................. 378Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri.................................................................... 378Gezi .................................................................................................................. 378Müze Eğitimi ................................................................................................ 379Gözlem ........................................................................................................... 379Görüşme ........................................................................................................ 379Ödev ................................................................................................................ 379Günlük Tutma .............................................................................................. 380Sergi ................................................................................................................ 380Diğer Teknikler............................................................................................. 380

4. BÖLÜM

ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİ, ÖĞRENME STRATEJİ-LERİ VE ÖĞRENME STİLLERİ

Üst Düzey Düşünme Becerileri, Öğrenme Stratejileri ve Öğrenme Stilleri .......................................................................................... 385Öğrenme Stratejileri .................................................................................. 387Öğrenme Stilleri .......................................................................................... 387

Kolb’un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili ........................................ 387Gregorc’un Öğrenme Stilleri Modeli ........................................... 388

5. BÖLÜMKAVRAM ÖĞRETİMİ

Kavram Haritaları ........................................................................................ 389Özellikleri .............................................................................................. 389Kavram Haritası Türleri ..................................................................... 389

Kavram Ağı .................................................................................................... 390Zihin Haritaları ............................................................................................. 390Bilgi Haritaları............................................................................................... 391Kavram Karikatürleri .................................................................................. 391Anlam Çözümleme Tablosu .................................................................... 391Yapılandırılmış Grid.................................................................................... 392Kavram Kargaşası Yaratma Tekniği ....................................................... 392Kavramsal Değişim Metinleri ................................................................. 392Düzeltici Metin Stratejisi .......................................................................... 392İki Aşamalı Teşhis Testi .............................................................................. 392Kaynakça........................................................................................................ 393

eğitim bilimleripegem akademi

xixi

içindekiler

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

1. BÖLÜM

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri .............................. 3971. Değişken ........................................................................................... 3972. Ölçme ................................................................................................ 3983. Ölçüm ................................................................................................ 3984. Ölçme Kuralı .................................................................................... 3985. Ölçmede Birim ................................................................................ 3986. Ölçmede Sıfır ................................................................................... 3997. Ölçme Türleri ................................................................................... 3998. Ölçüt ................................................................................................... 4019. Değerlendirme ............................................................................... 40210. Ölçek ................................................................................................ 40511. Ölçme Hatası ................................................................................ 40712. Ölçmenin Standart Hatası ........................................................ 40713. Korelasyon ..................................................................................... 408

2. BÖLÜM

BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN TEMEL

ÖZELLİKLER

Geçerlik .......................................................................................................... 411Geçerlik Türleri .................................................................................... 411

Güvenirlik ...................................................................................................... 415Güvenirlik Katsayısı ........................................................................... 416Güvenirliği Etkileyen Faktörler ...................................................... 417

Kullanışlılık .................................................................................................... 418

3. BÖLÜM

İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER

Evren ve Örneklem..................................................................................... 421Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılan Bazı İstatistiksel Teknikler .... 421

A) Merkezi Eğilim Ölçüleri ............................................................... 421B) Merkezi Yayılma (Dağılım) Ölçüleri ......................................... 423

Grup Puanlarının Dağılımının Yorumlanması ................................... 424A) Bağıl Değişkenlik Katsayısı ........................................................ 424B) Çarpıklık (Kayışıklık) Katsayısı ................................................... 424

Ham Puanların Standart Puanlara Çevirilmesi ................................. 427Test ve Madde Analizi ............................................................................... 429

1. Testin Ortalama Güçlüğü (TOG) ............................................... 4292. Madde Güçlük İndeksi (Derecesi) (Pjx) .................................. 4293. Madde Varyansı (Mv) .................................................................... 4304. Madde Ayırt Edicilik İndeksi (Derecesi) (rjx) ......................... 4305. Madde Güvenirlik Katsayısı ........................................................ 430

4. BÖLÜM

TESTLER

Testler ............................................................................................................. 433

Testlerin Sınıflandırması ........................................................................... 433Test Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler ............. 434Test Geliştirme Aşamaları ................................................................ 435

Eğitimde Kullanılan Testler ...................................................................... 435Geleneksel Ölçme Araçları ...................................................................... 435

Sözlü Testler .................................................................................................. 435Yazılı Testler................................................................................................... 436Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da Tamamlamalı Testler) ................................................................................ 437Doğru/Yanlış Testleri.................................................................................. 438Eşleştirmeli Testler ...................................................................................... 439Çoktan Seçmeli Testler .............................................................................. 439Portfolyo (Bireysel Gelişim Dosyası, Öğrenci Dosyası, Ürün-Seçki Dosyası) ................................................................................... 443Performans Değerlendirme (Performansa Dayalı Durum Belirleme) .......................................................................... 444Çeteleme Aracı ............................................................................................ 446Kontrol Listesi .............................................................................................. 446Dereceleme Ölçekleri ................................................................................ 447Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı/Yönergesi) ............................. 447İş ve Performans Testleri .......................................................................... 448Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme .................................. 449Grup Değerlendirme ................................................................................ 449Gözlem Tekniği ............................................................................................ 449Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) ............................................................ 449Yapılandırılmış Grid (YG) .......................................................................... 449Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT) ....................................................... 450V-Diyagramı .................................................................................................. 451Kaynakça........................................................................................................ 452

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

eğitim bilimleri

gelişim psikolojisiGELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ

1. Bölüm

1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR

1. Büyüme

Büyüme, kişinin bedeninde görülen boy ve kilo artışı, organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde meydana gelen değişikliklerdir. Diğer bir ifadeyle bireyin fiziki yapısında kalıtıma ve zamana bağlı olarak meydana gelen niceliksel değişikliklerdir.

Örnek

Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre sayısının artma-sı, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması ve vücut ağırlığının artması.

Büyümenin Özellikleri

1. Niceliksel artış söz konusudur. 2. Kalıtım ve çevreden etkilenir. 3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüye-

bilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayak-ları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder.

4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum ön-cesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir.

5. Olgunlaşmanın ön koşuludur.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ’a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ’un yaşını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüş-memelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin be-denine tam olduğunu görür, çok sevinir.

Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavram-lardan hangisine vurgu yapılmaktadır?A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme

D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem

Yanıt A

2. Olgunlaşma

Büyüyen organizmanın kendisinden beklenen işlevleri yerine getirebilecek fizyolojik güce erişmesidir. Olgunlaşma öğrenme-den bağımsız olarak ve kalıtımın etkisiyle meydana gelen bi-yolojik bir değişmedir.

Örnek

Bir bebeğin yürüyebilmesi, 6 aylık bebeğin desteksiz otura-bilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi, ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbi-rinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi.

Olgunlaşmanın özellikleri:

1. Niteliksel değişimler söz konusudur.

2. Kalıtımın etkisiyle ortaya çıktığından kendiliğinden ve zaman-la meydana gelir. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşma-nın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur.

Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememekte-dir. Olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak olumsuz çevre şartları, kötü beslenme ve hastalıklar ol-gunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecik-me telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. Örneğin uyarıcı yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal ola-rak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davra-nışı için programlanmıştır. Ancak çocuğun tam yürümeye baş-layacağı sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye uğramasına neden olabilir. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. Örneğin kabakulak hastalı-ğının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi.

3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaş-ma örnekleri de vardır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri birbirinden ayırtedebilecek gerekli zihinsel yeterliğe erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir.

4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır. 5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer

bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psi-ko-motor davranışın yapılabilmesi olgunlaşmaya bağlıdır.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Büyük bir hevesle ilköğretime başlayan Hakan, ikinci dö-nemde okuma ve yazmayı öğrenir. Ancak yıl sonunda an-nesinin istediği gibi, çizgiyi taşırmadan düzgün bir şekilde yazmayı başaramaz.

Hakan’ın düzgün yazamamasının sebebi aşağıdakiler-den hangisiyle en iyi açıklanabilir?A) Okuldan bıkması

B) Annesinin düzgün yazması için baskı yapması

C) Küçük kas gelişiminin yeterince tamamlanmaması

D) Öğretmeninin yeterince ilgi göstermemesi

E) Ellerini, kollarını etkili kullanamaması

Yanıt C

eğitim bilimleripegem akademi

44

gelişim psikolojisi

KPSS ÇIKMIŞ SORU

İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendi-si giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine kar-şın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir.

Mehmet’in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir?A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deney-

im eksikliği yaşamaktadır.

B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet iliklemeyi öğrenememiştir.

C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik döneme henüz ulaşmamıştır.

D) Mehmet’in el kasları yakasını ilikleyebilecek olgunluğa erişmemiştir.

E) Mehmet’in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar büyümemiştir.

Yanıt D

3. Hazırbulunuşluk

Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri, önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardır.

Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir.

Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Öğeler:

1. Olgunlaşma düzeyi2. Önceki öğrenmeler3. İlgiler, tutumlar, yetenek4. Güdülenmişlik düzeyi5. Genel sağlık durumu

Örnek

- Bölme ve çarpma işlemlerini öğrenecek olan bir çocuğun zihinsel olgunluğa ulaşmasının yanı sıra çarpma ve bölme için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili ön bil-gilere sahip olması.

- Bisiklet kullanmak için yeterli hazırbulunuşluk düzeyinde olan bir çocuk, bisiklet kullanmaya isteklidir; bisikleti kul-lanmak için gerekli olan kaslar ve diğer organları yeterli olgunluğa erişmiştir, bisikletin nasıl kullanılacağı ile ilgili ön koşul öğrenmelere sahiptir, genel sağlık durumu bisiklete binmesine uygundur.

4. Öğrenme

Organizmanın davranışlarında yaşantı kazanma sonucunda meydana gelen, nispeten kalıcı ve sürekli değişikliklerdir.

Örnek

Çocuğun sayı sayması, okuma-yazmayı öğrenmesi, renklerin isimlerini söylemesi, bisiklete binmeyi öğrenmesi.

5. Gelişme

Gelişme, organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etki-leşimi sonucu sürekli ilerleme kaydeden değişmesidir. Diğer bir deyişle gelişme, büyüme, olgunlaşma ve öğrenme etkileşimleri-nin bir “ürünüdür”.

UyarıGELİŞME = BÜYÜME + OLGUNLAŞMA + ÖĞRENME

Örnek

İp atlama, sek sek oynama, toplama çıkarma yapabilme, duy-gularını ifade edebilme.

6. Gelişim

Gelişim, organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zi-hinsel, sosyal ve duygusal yönden, sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.

Gelişme ve gelişim kavramları arasındaki farklılığa bakıldığında; gelişim bir süreç iken bu sürecin ürünü ise gelişmedir.

Örnek

Bir çocuğun soyut düşünmesi “bilişsel gelişim” alanında yaşa-nan bir değişimdir. Bir çocuğun sek sek oynayabilmesi “fizik-sel gelişim” alanına ait bir değişimdir.

7. Değişim

Değişim, bir durumdan farklı bir duruma geçme yani “farklılaşma”dır. Her gelişim aynı zamanda bir değişimi de bera-berinde getirir ancak her değişim, gelişim olarak kabul edilemez.

Örnek

Daha önce bisiklete binemeyen bir çocuğun şimdi binebiliyor olması, daha önce sigara içmeyen birinin sigara içmesi gibi.

eğitim bilimleripegem akademi

55

gelişim psikolojisi8. Değişme

Bir süreç olan değişimin sonunda gelinen noktadır.

Örnek

Ali’nin bisiklete biniyor olması, Zeliha’nın yalan söylemeye başlaması gibi.

9. Yaş

Yaş kavramı basit anlamda bireyin doğumundan itibaren dünya-nın güneş çevresindeki dönüşlerinin sayısıdır. Yaş, zaman ile eş anlamlı bir kavramdır ve kendi başına hiçbir şeyin nedeni değil-dir. Yaş kavramının yarattığı karışıklıklar nedeniyle, bazı gelişim psikologları evre (stage) kavramını kullanmayı yeğlerler. Yaş sadece biyolojik, kronolojik bir kavram değildir; aynı zamanda psikolojik, toplumsal bir gerçekliktir.

UyarıÖSYM yaş ve deneyim kavramlarıyla ilgili olarak korelasyon kavramına ilişkin bilgi gerektiren sorular sorabilmektedir. Korelasyonel araştır-malara ilişkin açıklamalar gelişim psikolojisinde kullanılan araştırma desenleri başlığı altında verilmiştir.

Örnek

Bireyin kendini kaç yaşında hissetiğine ilişkin yaşantılar çok bilindik bir durumdur. Buna göre bir genç 16 yaşında olmasına rağmen kendini bir yetişkin gibi hissediyor olabilir.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Bir araştırmada ilköğretim öğrencilerine bir yıl arayla iki kez ilgi envanterinin uygulanmasından 0,62; üniversite öğren-cilerine uygulanmasından 0,80 korelasyon kat sayısı elde edilmiştir. Aynı çalışmada ilköğretim öğrencilerine ölçme aracının üç yıl arayla iki kez uygulanmasından 0,31; üni-versite öğrencilerine aynı zaman aralığında iki kez uygu-lanmasından 0,63 korelasyon kat sayısı hesaplanmıştır. Ayrıca üniversiteden sonra yaşamın sonuna kadar ilgi pu-anlarındaki kararlığın 0,70 civarında olduğu gözlenmiştir.

Bu araştırmaya göre, ilgi puanlarındaki kararlığın artı-şı, gelişim psikolojisine özgü aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir?

A) Büyüme B) Öğrenme C) Hazırbulunuşluk D) Kritik dönem E) Yaş

Yanıt E

10. Deneyim

Yaşantı olarak da adlandırılabilir. Deneyim sürecinde bireyler duyu organları yoluyla çevresiyle belli bir etkileşimde bulunarak sahip oldukları şemaları genişletirler.

Örnek

Görme duyusunun temelindeki sinir bağlarının varlığını sür-dürmesi için deneyim gereklidir. Yani genetik programın iş-lemesi için görsel deneyime ihtiyaç duyulur. Dahası belirli deneyimlerin zamanlaması da önemlidir. Örneğin bir görsel deneyimin doğumda yaşanması ile daha ileriki dönemlerde yaşanmasının yaratacağı etki arasında epeyce farklılık olması çok doğaldır.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Doğuştan görme engelli Ahmet, yetişkinlik döneminde ger-çekleştirilen bir ameliyatla görme yetisini kazanır. Ancak bu yetiyi kullanma düzeyi, görme problemi olmayan bireylerle aynı seviyeye ulaşamaz.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklana-bilir?

A) Uyum sağlama B) Bireysel farklılıklarC) Dengeleme D) Olgunlaşma E) Yaşantı

Yanıt E

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yapılan boylamsal bir çalışmada, ikiz erkek kardeşlerin 5 yaşındaki ilgi alanları arasında .80; aynı çocukların 18 ya-şındaki ilgi alanları arasında ise .60 korelasyon katsayısı saptanmıştır.

Buna göre, ilgi alanları arasındaki korelasyon katsayısı farklılığını, aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar?A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) Yaşantı

D) Cinsiyet E) Büyüme

Yanıt C

1.2. GELİŞİMİN İLKELERİ

1. Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşimin bir ürünüdür.

Kalıtım yoluyla anne-babadan alınan özellikler çevreyle etkileşe-rek bireyin gelişiminin yönünü belirler.

Örnek

Kalıtım yoluyla getirilen zekâ kapasitesinin tam olarak kulla-nılabilmesi için, bireyin bilişsel gelişimini besleyen bir çevre içinde etkileşimde bulunması, zengin yaşantılar kazanması gerekmektedir.

Çevrenin etkisi bireyin kalıtsal özellikleriyle sınırlıdır. Bu duruma ilişkin bir örnek zihinsel yetersizliği olan bir çocuğa en iyi çev-resel koşullar sunulsa da zekâsını normal düzeye yükseltmek mümkün değildir.

eğitim bilimleripegem akademi

66

gelişim psikolojisi2. Gelişim süreklidir, ileriye doğrudur ve belli aşamalarda gerçekleşir.

Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli bir süreçtir. Gelişimde her aşama, kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya ise hazırlayıcıdır. Ancak bu gelişim aşamaları birbirinden keskin çizgilerle ayrılmış değildir, birbiriyle iç içe geçmiştir.

Örnek

Ergenlik döneminde aile ve evlilik hayatına hazırlanmak bir gelişim görevidir. Bunun için ergenin karşı cinsle olgun ilişkiler geliştirmesi ve duygusal bağımsızlığını kazanması gerekmek-tedir. Eğer ergen bu görevi başarıyla yerine getirirse sonraki dönem olan genç yetişkinlikte eş seçme ve aile kurma görev-lerini de başarıyla yerine getirebilir.

İnsan gelişimi, döllenmeden başlayıp bireyin ölümüne kadar sürer; doğum öncesi ve doğum sonrası olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Doğum öncesi dönemde yumurta (dölüt), embriyo ve fetüs evreleri bulunmaktadır. Doğumdan sonra dönemde ise sırasıyla bebeklik, ilk çocukluk, son çocukluk, ergenlik, genç ye-tişkinlik, orta yetişkinlik, yaşlılık evreleri bulunmaktadır.

3. Gelişimde genel bir eğilim (yordanabilir bir sıra) vardır.

Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genelden özele doğru ger-çekleşir: Bu ilkeye “gelişimin sırası” ilkesi de denilmektedir. Bu ilkeye göre bedensel ve motor gelişim sırasında yapısal ve işlev-sel özellikler belli bir sırayla ortaya çıkarlar.

Örnek

Çocuklar önce emeklerler ardından yürürler ve koşarlar.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Gelişimle ilgili yapılan araştırmalar, akranlarına göre konuş-mayı geç öğrenen çocukların okumayı da geç öğrendiklerini göstermektedir.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır. B) Gelişim yordanabilir bir sıra izler. C) Gelişim genelden özele doğrudur. D) Gelişim nöbetleşe devam eder. E) Gelişim hızı her dönemde aynı değildir.

Yanıt B

- Gelişim baştan ayağa doğru gerçekleşir: Önce, başın hareketi kontrol edilir. Daha sonra göğüs, karın, bacaklar ve ayağın kontrolü sağlanır. Döllenmeden itibaren bedenin baş bölgesi öncelikle gelişip büyür. Bedenin öteki bölümleri başa yakınlığına göre sırasıyla büyüyüp gelişirler.

Bu ilkeye bağlı olarak, bebekler önce başlarını dik tutmayı başarırlar. Bunun ardından sırasıyla destekli oturma, emekl-eme, ayağa kalkma, ayakta durma, desteksiz yürüme gelir.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yeni doğum yapan Hatice, bebeğinin başının diğer organ-larına göre büyük olduğunu fark eder ve kaygılanarak be-beğini bir doktora götürür. Doktor korkulacak bir şey olma-dığını belirtir.

Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Gelişim baştan ayağa doğru olur.B) Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.C) Gelişim içten dışa doğru gerçekleşir.D) Gelişimde kritik dönemler vardır.E) Gelişim genelden özele doğrudur.

Yanıt A- Gelişim, içten dışa doğru gerçekleşir: Önce iç organlar

daha sonra dış organlar büyüyüp gelişir. Örneğin iç organ olan kalp, dördüncü haftada oluşup atmaya başlarken, bebeğin cinsel organı on altıncı haftada ultrason yardımıyla görülebilir hâle gelmektedir.

- Gelişim, genelden özele doğru gerçekleşir: Gelişimde önce genel gelişim daha sonraları ise özelleşmeler yani ayrıntılar ortaya çıkar. Örneğin doğum öncesi dönemde döl-lenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya çıkar; sonra alt sistemler, daha sonra da alt sistemlerin ayrıntıları gelişir. Doğum sonrası aşamada ise çocuklar önce tüm vücuduyla hareket eder ve bütün kaslarını kullanırlar. Örneğin; çocuk top oynarken önce bütün vücuduyla topu tutar. Daha sonra küçük kasları geliştikçe sadece elleriyle hatta parmaklarıyla topu tutabilir hâle gelir.

4. Gelişim bir bütündür.

Gelişim psikolojisi, her ne kadar bedensel, zihinsel, sosyal ve duygusal gibi farklı alanlara ayrılsa da gelişim alanları birbirleriyle etkileşim içindedir. Buna göre bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını da aynı yönde etkiler.

Örnek

Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk, başkalarının yoğun ilgisini çeker, sevilir. Sevilen çocuğun duygusal gelişimi olumludur. Kendine güven duyar. Başkalarını sevebilir ve olumlu ilişkiler kurabilir. Bu nedenle, sosyal gelişimi de olumlu bir şekilde etkile-nir. Sosyal bir çocuk, çevresiyle daha çok etkileşimde bulunaca-ğından bilişsel gelişimi olumlu yönde etkilenebilir. Sonuç olarak, tüm gelişim alanları birbirleriyle iç içedir ve etkileşim içindedir.

eğitim bilimleripegem akademi

77

gelişim psikolojisi5. Gelişimde nöbetleşe ilkesi vardır.

Çeşitli dönemlerde gelişim alanları nöbetleşerek ön plana ge-çebilir. Bir gelişim alanının çok hızlandığı dönemlerde, diğerleri duraklama gösterebilir.

Örnek

Yürümenin ön plana çıktığı dönemde, konuşma duraklama gösterebilir. Örneğin 0-1 yaş arası dönemde bedensel gelişim çok hızlı iken, 1 yaşından sonra bedensel gelişim başlangıçta-ki hızını kaybetmeye, devinsel gelişim ve dil gelişimi ise daha hızlı gerçekleşmeye başlar.

6. Gelişimde bireysel farklılıklar söz konusudur.

Her bireyin kalıtımsal ve çevresel özellikleri farklı olduğu için bi-reysel farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle aynı anne-ba-badan doğan kardeşler arasında da farklılıklar söz konusudur.

Tek yumurta ikizlerinin ise genetik potansiyelleri birbirlerine denktir. Buna bağlı olarak da gelişim özellikleri açısından birbir-lerine benzeme olasılıkları yüksektir. Ancak tek yumurta ikizleri-nin tümüyle aynı yaşantıları geçirmeleri mümkün olmadığı için gelişim özellikleri bakımından birbirlerinin tıpatıp aynı olmaları beklenemez. Bu ilke doğrultusunda her birey tektir. Buna göre gelişim boyunca ilk önce emeklemek, yürümek, koşmak; önce sesler çıkarmak- birkaç anlamlı sözcük kullanmak-cümle kur-mak gibi aynı sırayı izleyen benzer süreçlerden geçilse de ta-şınan farklı kalıtsal yapılar ve çevresel koşullar nedeniyle hiçbir birey tam anlamıyla diğerine benzemez.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yağız ve Mert, 5 yaşlarında iki çocuktur. Yağız, kendini sözel olarak çok iyi ifade etmekte ve başkalarıyla rahat iletişim kurmaktadır. Mert ise henüz kendini sözel olarak iyi ifade edememekte ve başkalarıyla iletişimde çekingen durmaktadır.Bu durumu en iyi açıklayan gelişim ilkesi aşağıdakiler-den hangisidir?A) Gelişim bir bütündür.B) Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.C) Gelişim, nöbetleşe devam eder.D) Gelişimde kritik dönemler vardır.E) Gelişim, genelden özele doğrudur.

Yanıt B

7. Gelişimde kritik dönemler (zamanlama) vardır.

Gelişim sürecinde, bazı gelişimsel özelliklerin kazanılması açı-sından belirli zaman aralıkları o gelişimsel özellikle ilgili dene-yimlere en açık olunan dönemlerdir. Bu dönemlere “kritik dö-nem” denilmektedir.

Kritik dönemi, “Demir tavında dövülür.” ve “Ağaç yaşken eğilir.” atasözleri çok iyi ifade etmektedir. Kritik dönemde çevrenin etkisi destekleyici olabileceği gibi engelleyici nitelikte de olabilir.

Örnek

Gebeliğin ilk 3 ayı, 0-1,5 yaş arası temel güven duygusunu kazanma, 6 yaş okuma-yazma öğrenme, okul öncesi dönem kavram gelişimi, 6-11 yaş ikinci dilin kazanılması.

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yirminci yüzyılın başında Hindistan’da bir ormanda bulunan ve 8 yaşına kadar bir kurt sürüsü ile yaşamış olan bir çocuk, ormanın kitabı öyküsüne esin kaynağı olmuştur. Bu çocuğa 9 yaşında dil öğretmek için özel bir eğitim verilmiş fakat çocuk konuşulanları anlamasına rağmen tam olarak konuşmayı öğrenememiştir. Ay-rıca çocuk kurt uluması ve kurtların kavga ederken çıkardığı pek çok sesi rahatlıkla çıkarabilmiş ancak İngilizce’deki çoğu sesi çıkaramamıştır. Bu çocuğun konuşmayı öğrenememesi gelişim psikolojisi-ne özgü kavramlardan hangisi ile daha çok ilişkilidir?

A) Olgunlaşma

B) Kritik Dönem

C) Büyüme

D) Öğrenme

E) Bireysel faklılıkYanıt B

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Bir araştırmada; kedi yavruları, hayatlarının üçüncü hafta-sından on beşinci haftasına kadar süren dönem boyunca sadece dikey çizgiler görebildikleri bir ortamda büyütül-müşlerdir. Daha sonra hem yatay hem de dikey çizgilerin bulunduğu bir ortamda teste tabi tutulan kediler yalnızca dikey çizgileri görebilmişler ancak daha önce hiç karşılaş-madıkları yatay çizgileri görememişlerdir.Bu durum, aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?A) Olgunlaşma B) Kritik dönemC) Hazırbulunuşluk D) Büyüme E) Transfer

Yanıt B

eğitim bilimleripegem akademi

88

gelişim psikolojisi

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Yaşamın ilk iki yılında, bebeğin deneyimlerine bağlı olarak duyusal alanında kapsamlı bir gelişme olur. İç kulaktaki vestibular sistem, hareket ve denge duyularını yönetir ve diğer duyu sistemlerini etkiler. Bazı bulgular, bebeklerde ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda vestibular sistemin yeterince uyarılmamasının daha sonra öğrenme zorlukla-rına neden olabildiğini göstermektedir. Bu sistemin, yaşamın ilk yıllarında yeterince uyarıl-maması sonucunda ortaya çıkan öğrenme zorluklarını aşağıda verilen gelişim kavramlarından hangisi en iyi açıklar?A) Olgunlaşma B) Kritik dönem C) İlerleme D) Büyüme E) Dengeleme

Yanıt B

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Kritik dönem kavramı çevresel etkenlerin gelişimi nasıl etkile-diğini anlamada çok önemlidir. Gelişim süreci incelendiğinde insana ait her organ ya da davranışın, belirli yönlerinin sabit zamanlarda geliştiği görülmektedir. Bu sabit zamanlara kritik dönem denmektedir.Buna göre aşağıdakilerden hangisi gelişim sürecinde kritik dönemlerinin bulunduğu görüşünü doğrulayan bir örnek olabilir?A) Ters doğan Ayşe, doğum sırasında beynine bir süre

oksijen taşınmaması sonucu ileriki yıllarda normalin altında zekâya sahip olmuştur.

B) Gebeliğin ilk üç ayında X ilacı kullanan Fatma, kolsuz bir bebek dünyaya getirmiştir.

C) Prematüre doğan İlker, iyi beslenerek birkaç ay içinde normal doğan çocukların kilosuna erişmiştir.

D) Başından geçen olumsuz bir olay sonrasında kekele-meye başlayan Sabri, tüm çabalara rağmen kekeme kalmıştır.

E) Doğuştan hipermetrop olan Zehra’nın bu görme bozukluğu yaşla birlikte giderek artmıştır.

Yanıt B

KPSS ÇIKMIŞ SORU

Gözlerinde kataraktla doğan ve 7 yaşına kadar tedavi ola-mayan çocuklar, daha sonra tedavi olsalar bile görme so-runlarıyla karşı karşıya kalabilirler.Bu durumda, yaşamın ilk 7 yılı görme duyusu açısın-dan aşağıdakilerin hangisiyle nitelendirilebilir?A) Duyusal-motor dönemB) Olgunlaşma düzeyiC) Hiyerarşik düzeyD) Kritik dönemE) Gelişme dönemi

Yanıt D

1.3. GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

(Kalıtım-Çevre- Tarihsel Zaman)

Gelişim sürecinin kalıtımdan mı yoksa çevresel koşullardan mı etkilendiği konusu uzunca bir süre tartışılmıştır. İlk başlarda ge-lişim sürecinin tamamen kalıtımdan etkilendiği düşünülürken 20.yy’de gelişim üzerine yapılan araştırmaların çoğu öğrenme yaşantıları ve çevre etkisi üzerine yoğunlaşmaktaydı. Günümüz-de ise gelişim sürecinin hem kalıtımdan hem de çevresel koşul-lardan etkilendiği kabul edilmektedir.

KalıtımBireye anne ve babadan genetik yolla geçen bazı özelliklerdir. Bunlar; cinsiyet, fiziksel özellikler (ten rengi, göz rengi, saç rengi ve biçimi, saçın kalınlığı, boy uzunluğu vb), kromozom dizilimin-den kaynaklı anomali durumları, bazı fiziksel, ruhsal hastalıklar, zekâ kapasitesi, yaratıcılık, problem çözme becerisi ve düşünme kapasitesi, kişiliğin mizaç denen yönüdür. Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür ve kalıtımın kap-samını annenin yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulu-nan 23’er adet kromozom belirlemektedir. Döllenme sırasında, yumurta ve spermdeki 23’er adet kromozom birleşerek zigotun çekirdeğindeki 46 adet kromozomu ya da 23 çift kromozomu meydana getirir. Kromozomlar her hücrenin çekirdeğinde bulu-nan yapı taşlarıdır ve kalıtsal olarak anne babaya ait özelliklerin yeni bireye geçmesini sağlarlar. İnsanda 23 çift kromozom var-dır. Her kromozomun içinde 20-100 bin arasında gen bulunmak-tadır. Kromozomlar içindeki genler, DNA’dan yapılmışlardır.

Genler, deoksiribonükleik asit (DNA) adı verilen amino asitten meydana gelir. Çoğu zaman DNA’ya “yaşamın özü” adı veril-mektedir. DNA canlının tüm özellikleri ile ilgili bilgiyi içerir. Yani, organların oluşumu, diğer genlerin düzenlenmesi, organizma için yaşamsal öneme sahip olan enzimlerin salgılanması vb. DNA tarafından yönlendirilir.

Genler, baskın (dominant) ve çekinik (resesif) olmak üzere iki çeşittir. Baskın genler kendi özelliklerini dölüte geçirme ko-nusunda baskın, çekinik genler ise zayıf özellik gösterenlerdir. Kahverengi göz, esmer ten, kıvırcık saç, çekik göz, kısa boy baskın gen özelliklerini; renkli göz, beyaz ten, düz saç, normal göz, uzun boy ise çekinik gen özelliklerini taşımaktadır.

Kromozomlar da kendi aralarında otozom ve gonozom olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Vücut hücresinde bulunan 23 çift kro-mozomun 22 çifti vücut yapısının özelliklerini belirler ve bu çift-lere “otozom” kromozom çiftleri denilirken, cinsiyeti belirleyen genleri taşıyan kromozom olan 23. kromozom çiftine “gonozom” denilmektedir. Cinsiyet kromozomları X ve Y olmak üzere iki-ye ayrılır. X dişiliği, Y ise erkekliği temsil eder. Dişilerde cinsiyet kromozom çifti XX, erkeklerde ise XY şeklindedir. Döllenmenin sonunda; dölütün kız ya da erkek olma olasılığı % 50 olup, be-beğin cinsiyeti, hangi cinsiyetteki spermin, yumurtayı döllediği-ne bağlıdır. Dölütün erkek olmasında ya da olmamasında dişi hücresinin hiçbir fonksiyonu yoktur. Belirleyicilik tamamen erkek hücresine bağlıdır.