Ιστορία των Πτολεμαίων –Αλεξάνδρεια - Φάρος

Λαφτσής Χρήστος

Μαρούδας Αλέξανδρος

Τζιώτζιου Λαμπρινή

Τζαμπαζίδου Κωνσταντίνα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ • Η Αλεξάνδρεια είναι η δεύτερη πρωτεύουσα της σύγχρονης Αιγύπτου η οποία ιδρύθηκε το 331 π.Χ. από τον Αλέξανδρο τον Μέγα. Υπήρξε το σπουδαιότερο λιμάνι και πρωτεύουσα της χώρας κατά την Αρχαιότητα, ενώ στην ακμή της αποτελούσε μία από τις επιφανέστερες εστίες πολιτισμού διάσημη για τη βιβλιοθήκη της. • Η πόλη της Αλεξάνδρειας βρίσκεται στα δυτικά του Δέλτα του Νείλου μεταξύ της Μαρεώτιδος λίμνης και της νήσου του Φάρου. Συνδεόταν τεχνητά με ένα είδος γέφυρας, το λεγόμενο Επταστάδιο, που ένωνε το νησί Φάρος με την πόλη δημιουργώντας έτσι τα δύο λιμάνια της: τον Μεγάλο Λιμένα στα ανατολικά και τον Εύνοστο προς τη δύση. Με τον καιρό οι προσχώσεις πλάτυναν το Επταστάδιο τόσο ώστε κατά τους νεότερους χρόνους να κτιστεί εκεί η τουρκική συνοικία της Αλεξάνδρειας και η νήσος Φάρος να γίνει συνέχεια και προέκταση της πόλης στη θάλασσα.

• Για να διακρίνεται από τις υπόλοιπες 31 Αλεξάνδρειες έγινε γνωστή ωςΑλεξάνδρεια Αίγυπτος Alexandrea ad Aegyptum («Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου») και σήμερα ονομάζεται Iskanderia. Νωρίτερα οι Έλληνες είχαν ιδρύσει μιαν άλλη πόλη στο Δέλτα του Νείλου, τη Ναύκρατη, ο Μέγας Αλέξανδρος όμως θέλησε να κατασκευάσει τη νέα στις όχθες αδιαφορώντας για την κακή ποιότητα του χώματος και τους κινδύνους του Δέλτα.

• Κατά το πέρασμά του από την Αίγυπτο το 332 π.Χ. ο Αλέξανδρος εμπιστεύτηκε τον Έλληνα αρχιτέκτονα Δεινοκράτη τον Ρόδιο για να χτίσει την πόλη βάση ορθογώνιου πολεοδομικού σχεδίου, με διασταυρούμενες κεντρικές οδούς. Η νέα πόλη περιέβαλε ένα παλιό αιγυπτιακό χωριό (Rhakotis) το οποίο αργότερα αποτέλεσε το οικιστικό κέντρο των ιθαγενών. Η πόλη άρχισε να ακμάζει όταν έγινε πρωτεύουσα της Αιγύπτου μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου και κατά τη βασιλεία του Πτολεμαίου Α' γιου του Λάγου και ιδρυτή της δυναστείας των Λαγιδών.

• Από το πρώτο ήμισυ του 3ου αιώνα π.Χ. η Αλεξάνδρεια στολίζεται με μνημεία και αποκτά σταδιακά τον χαρακτήρα με τον οποίον θα μείνει γνωστή μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας: τα Ανάκτορα, το Μουσείο, τη Βιβλιοθήκη, το Σεράπειον (ναός αφιερωμένος στον ελληνοαιγυπτιακό μυστηριακό θεό Σέραπι), τον ναό της Ίσιδος, αγορές, το θέατρο και φυσικά ένα από τα επτά θαύματα της Αρχαιότητας, τον φάρο του Σώστρατου πάνω στο νησί Φάρος, από όπου πήραν και το όνομά τους οι φάροι.

• Για περισσότερο από μία χιλιετία και μέχρι την κατάκτησή της από τους Άραβες το 641, η Αλεξάνδρεια θα παραμείνει η πολιτιστική και διανοητική πρωτεύουσα του ανατολικού μεσογειακού κόσμου, αφού είχε υπάρξει και πολιτική πρωτεύουσα της Αιγύπτου κατά την ελληνιστική εποχή.

• Με τον καιρό η πόλη κατακλύσθηκε από Ευρωπαίους που την έλεγχαν οικονομικά, έτσι τα γεγονότα εκτυλίχθηκαν με τη μορφή ντόμινο. Οταν στα τέλη του 19ου αιώνα ξεκίνησαν εξεγέρσεις εναντίον του ευρωπαϊκού πληθυσμού με σφαγές και λεηλασίες, αμέσως οι Βρετανοί βομβάρδισαν την πόλη και έκαναν απόβαση. Η Αλεξάνδρεια, όπως και ολόκληρη η χώρα, έως και τον Μεσοπόλεμο ήταν υπό τον έλεγχό τους. Μέχρι την εκδίωξη του Φαρούκ και την άνοδο στην εξουσία του Νάσερ, οπότε έλαβε χώρα σειρά εθνικοποιήσεων, η πόλη κατοικούνταν από ένα μείγμα ντόπιων και ξένων προερχόμενων κυρίως από την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Αγγλία, αλλά και με ένα εξίσου έντονο εβραϊκό στοιχείο. Αυτή άλλωστε η πανσπερμία των εθνοτήτων που έζησε εδώ δημιούργησε την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα που είναι έκδηλη μέχρι τις μέρες μας σε πολλά σημεία, παρότι στην Αλεξάνδρεια πλέον οι ξένοι είναι μετρημένοι.

• Οι Ιταλοί αρχαιοαστρονόμοι δρ. Τζούλιο Μάλι και Λουίζα Φέρο του Πολυτεχνείου του Μιλάνο υποστηρίζουν σε πρόσφατη δημοσίευσή τους ότι η αρχαία πόλη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου είχε χτιστεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να ευθυγραμμίζεται με τον Ήλιο την ημέρα της γέννησης του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

• Ο μεγάλος κεντρικός δρόμος της πόλης, η Κανωπική Οδός ή Μέσον Πεδίον, ευθυγραμμίζεται σχεδόν τέλεια με τον ήλιο όπως θα ανέτελλε το πρωινό της 20ής Ιουλίου 356 π.Χ. σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο. Το σύνηθες σε πόλεις εκείνης της εποχής θα ήταν η κύρια οδός να είχε σχεδιαστεί παράλληλη με την ακτή της Μεσογείου, και παρ' όλο που η Κανωπική οδός ήταν με κατεύθυνση δυτική/ανατολική, παρεκκλίνει από την παράλληλο με την παραλία.

• Η έρευνα αυτή προέκυψε παράλληλα με το συνεχιζόμενο ενδιαφέρον ιστορικών και αρχαιολόγων για την εύρεση του τάφου του μεγάλου στρατηλάτη, που πιστεύεται ότι βρίσκεται σε μία χρυσή οστεοθήκη εντός μίας γυάλινης σαρκοφάγου. Υποπτευόμενοι ότι η Αλεξάνδρεια είχε χτιστεί με βάση κάποιο ηλιακό γεγονός συνδεδεμένο με τη ζωή του Αλεξάνδρου, οι Ιταλοί ερευνητές χρησιμοποίησαν κατάλληλο λογισμικό και προσομοίωσαν την ανατολή του Ηλίου την ημέρα της γέννησής του. Υπολόγισαν έτσι ότι ο Ήλιος θα ανέτειλε λιγότερο από μισή μοίρα από την πορεία της Κανωπικής Οδού. Οι αστρονόμοι επίσης ανακάλυψαν ότι και ο αστέρας Βασιλίσκος (Regulus), το πιο φωτεινό αστέρι του αστερισμού του Λέοντος και λεγόμενο «αστέρι του βασιλιά», θα ανέτειλε επίσης σε παρόμοια ευθυγράμμιση. Η μη τυχαία φύση της επιλογής αυτής ενισχύεται από παρόμοια ευρήματα σε άλλες ελληνιστικές πόλεις όπως η Σελεύκεια επί του Τίγρη.

• Τα ευρήματα είναι σύμφωνα με παρόμοιες αρχιτεκτονικές πρακτικές της αρχαιότητας, όπως η ευθυγράμμιση της Πυραμίδος της Γκίζας με τα σημεία της πυξίδας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο δάσκαλος του Μ. Αλεξάνδρου Αριστοτέλης, ήταν συνεχιστής των ιδεών του Πλάτωνα και του Σωκράτη, περί «γέννησης της τέλειας πόλεως». Η ευθυγράμμιση μιας ολόκληρης πόλης με την ημερομηνία γέννησης του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα τόνιζε εμφατικά την ισχύ και εξουσία του. Η ίδια ομάδα σκοπεύει να εξετάσει και τις υπόλοιπες πόλεις που ίδρυσε ο Μ. Αλέξανδρος ώστε να διαπιστώσουν αν ακολουθούν και αυτές κάποιο ηλιακό ή αστρονομικό πρότυπο. Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ήταν το πρωτότυπο σχέδιο για τις υπόλοιπες πόλεις, και η τοποθεσία της επιλέχθηκε περισσότερο για θρησκευτικούς και συμβολικούς λόγους, παρά για στρατηγικούς.

• Κατά τον τρίτο π.χ. αιώνα κατασκευάστηκε ένας φάρος προκείμενου να καθοδηγεί τα πλοία με ασφάλεια στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Κατά τη διάρκεια της νύχτας αντανακλούσε τη λάμψη μιας μεγάλης φωτιάς ενώ την ημέρα ύψωνε στον ουρανό μια μεγάλη στήλη καπνού. Αυτός ήταν ο πρώτος φάρος στον κόσμο και παρέμεινε στη θέση του για 1500 χρόνια.

ΤΟ ΝΗΣΙ ΦΑΡΟΣ • Το οικοδόμημα χτίστηκε πάνω σ`ένα νησάκι που λεγόταν

φάρος, εμπρός από τη Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Την περίφημη αυτή πόλη έχτισε ο Μέγας Αλέξανδρος, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, όταν κατέλαβε την Αίγυπτο. Το οικοδόμημα πήρε το όνομα του νησιού. Χρειάστηκαν μάλλον 20 χρόνια ώσπου να χτιστεί και ολοκληρώθηκε γύρω στο 280π.χ. επί βασιλείας του Πτολεμαίου του Β`. Το κτίριο του φάρου ήταν έργο του αρχιτέκτονα Σωκράτη.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΥΡΓΟΙ Το φάρο τον αποτελούσαν τρεις μαρμάρινοι πύργοι, χτισμένοι επάνω σε ένα θεμέλιο από πέτρινους ογκολίθους. Ο πρώτος πύργος ήταν τετράπλευρος και περιείχε διαμερίσματα για τους εργάτες και τους στρατιώτες. Από επάνω υπήρχε ένας δεύτερος οκταγωνικός, με σπειροειδές κεκλιμένο επίπεδο που οδηγούσε στον τελευταίο πύργο. ΤΟ ΛΑΜΠΡΟ ΦΩΣ Ο τελευταίος πύργος είχε σχήμα κυλίνδρου και στο εσωτερικό του έκαιγε η φωτιά που οδηγούσε τα πλοία με ασφάλεια στο λιμάνι. Από επάνω του υπήρχε το άγαλμα του Διός Σωτήρας. Το συνολικό ύψος του φάρου ήταν 117 μέτρα.

• ΤΟ ΣΤΙΛΠΝΟ ΟΡΕΙΧΑΛΚΙΝΟ ΚΑΤΟΠΤΡΟ • Για τη συντήρηση της φωτιάς χρειάζονταν τεράστιες

ποσότητες καύσιμων. Την τροφοδοτούσαν με ξυλά, που τα μετέφεραν χάρη στο σπειροειδές κεκλιμένο επίπεδο άλογα και μουλάρια. Πίσω από τη φωτιά υπήρχαν φύλλα ορειχάλκου που αντανακλούσαν τη λάμψη προς τη θάλασσα. Τα πλοία μπορούσαν να τη διακρίνουν από 50 χιλιόμετρα μακριά. Κατά το δωδέκατο μ.Χ. αιώνα το λιμάνι της Αλεξάνδρειας γέμισε από λάσπη και τα πλοία έπαψαν να το χρησιμοποιούν. Ο φάρος έπεσε σε αχρηστία. Ενδεχομένως τα φύλλα του ορειχάλκου κάτοπτρου αποσπάστηκαν και έγιναν νομίσματα.

• Κατά το δέκατο τέταρτο αιώνα ένας σεισμός κατέστρεψε το φάρο. Μερικά χρόνια αργότερα οι Μουσουλμάνοι χρησιμοποίησαν τα υλικά του δια την κατασκευή ενός οχυρού.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας

Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας Σημαντικές Προσωπικότητες της

Αλεξάνδρειας

Επιμέλεια: Μπεζυργιαννίδης Θεμιστοκλής

Μαυρόπουλος Γιάννης ΜουσκοΪδης Άγγελος

Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας

• Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας, το οποίο περιλάμβανε τη φημισμένη Βιβλιοθήκη, ήταν ένα ίδρυμα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Κατασκευαστής του θεωρείται ο φαραώ Πτολεμαίος Α’ ο Σωτήρας ή ο Πτολεμαίος Β’ ο Φιλάδελφος, οι οποίοι το κατασκεύασαν θέλοντας να καταστήσουν την Αλεξάνδρεια κέντρο πολιτισμού, παιδείας και τεχνών. Μετέπειτα παρέμεινε υπό την εποπτεία της βασιλικής οικογένειας των Πτολεμαίων.

• Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ο όρος «Μουσείον» αναφέρεται σε ένα οίκημα αφιερωμένο στις τέχνες, όπου λάμβαναν χώρα δραστηριότητες σχετικές με τη μουσική, την ποίηση ή την φιλοσοφία. Οι χώροι αυτοί καλούνταν Μουσεία επειδή θεωρούνταν υπό την προστασία των Μουσών, θεοτήτων συνυφασμένων με τις τέχνες και τις επιστήμες.

• Το Μουσείον Αλεξανδρείας υπήρξε το αρχαιότερο στον κόσμο κρατικό κέντρο ερευνών στις θεωρητικές και στις εφηρμοσμένες επιστήμες, και απετέλεσε, με τον συνδυασμό έρευνας και διδασκαλίας, το πρότυπο για ανάλογα ιδρύματα της Αρχαιότητος και για τις ακαδημίες και τα πανεπιστήμια του Μεσαίωνος, έως και την Αναγέννηση. Για την πληρέστερην ανάπτυξη της έρευνας στο Μουσείον συγκροτήθηκαν αστεροσκοπείο και ανατομικό εργαστήριο, δημιουργήθηκε ζωολογικός κήπος με σπάνια εξωτικά ζώα και ιδρύθηκε Βιβλιοθήκη, η μετέπειτα γνωστή ως Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας

• Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας διέθετε αίθουσα αφιερωμένη στην ανατομία, καθώς και εγκαταστάσεις που εξυπηρετούσαν αστρονομικές παρατηρήσεις. Αντί για απλό μουσείο με την έννοια που είναι γνωστό από την Αναγέννηση και μετά, επρόκειτο για ένα ίδρυμα που φιλοδοξούσε να συγκεντρώσει μερικούς από τους επιφανέστερους λογίους και επιστήμονες του Ελληνιστικού Κόσμου.

• Ο γεωγράφος Στράβων μας παρέχει μια μαρτυρία για το Μουσείο στις μέρες του: Μέρος των παλατιών είναι και το Μουσείο, το οποίο διαθέτει περίπατο και εξέδρα και έναν μεγάλο οίκο, στον οποίο βρίσκεται το κοινό τραπέζι των φιλολόγων, των ανδρών που είναι μέλη του Μουσείου. Αυτή η σύνοδος διαθέτει κοινή περιουσία και έναν ιερέα υπεύθυνο για το Μουσείο, τον οποίο διόριζαν παλαιότερα οι βασιλείς και σήμερα ο Καίσαρας.

• Ανάμεσα στις μεγαλύτερες συνεισφορές του ιδρύματος είναι η συλλογή και διαφύλαξη μεγάλου μέρους της αρχαιοελληνικής γραμματείας, από τον Όμηρο ως τον Ησίοδο, όπως τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

• Το Μουσείο, που λειτούργησε ως ανώτατο πνευματικό ίδρυμα, αποτελούσε τμήμα των ανακτόρων και διέθετε πολλά διαμερίσματα στα οποία διέμεναν και εργάζονταν άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Όπως ο μαθηματικός Ευκλείδης, ο αστρονόμος Αρίσταρχος, ο Ερατοσθένης, οι ποιητές Θεόκριτος και Καλλίμαχος, ο ζωγράφος Απελλής.

Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας

• Με τον όρο Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας εννοείται η αρχαία βιβλιοθήκη της πόλης της Αλεξάνδρειας, στην Αίγυπτο, η οποία ιδρύθηκε στην Ελληνιστική εποχή επί διακυβέρνησης Πτολεμαίου Α’ του Σωτήρος, με την παρότρυνση του Δημητρίου Φαληρέα και έγινε το εκδοτικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου, υπερσκελίζοντας ως προς τον πλούτο των χειρογράφων της κάθε άλλη γνωστή βιβλιοθήκη της εποχής της και του παρελθόντος.

• Η μαζική παραγωγή χειρογράφων επετεύχθη από τον εξόριστο Δημήτριο Φαληρέα κατ' εντολή του Πτολεμαίου Σωτήρα. Ο Δημήτριος ώθησε τον Πτολεμαίο να συγκεντρώσει μια συλλογή βιβλίων για τη βασιλεία και τη διακυβέρνηση έτσι όπως τη διατύπωσε ο Πλάτων και επιπλέον να μαζέψει βιβλία από όλους τους λαούς του κόσμου. Ο Δημήτριος επίσης θεωρείται εμπνευστής του Μουσείου.

• Οι χώροι στους οποίους στεγάζονταν και ταξινομούνταν οι πάπυροι βρίσκονταν είτε στις εξωτερικές αίθουσες ή στη Μεγάλη Αίθουσα. Οι πάπυροι ταξινομούνταν πάνω σε ειδικές σχάρες και οι καλύτεροι από αυτούς ήταν τυλιγμένοι σε λινό ή δερμάτινο κάλυμμα. Στη ρωμαϊκή εποχή τα χειρόγραφα απέκτησαν πλέον την μορφή κωδίκων (βιβλίων) και άρχισαν να αποθηκεύονται σε ξύλινα κιβώτια που αποκαλούνταν ερμάρια. Η βιβλιοθήκη περιείχε τρεις μεγάλες ενότητες βιβλίων: 1. ελληνική κλασική σκέψη και φιλοσοφικά έργα, 2.επιστολές, σημειωματάρια και ημερολόγια και 3. ξένη λογοτεχνία σε πρωτότυπο κείμενο και ελληνική μετάφραση.

• Ο Πτολεμαίος Γ’ συνέταξε μια επιστολή "προς όλους τους ηγεμόνες του κόσμου", ζητώντας να δανειστεί τα βιβλία τους. Όταν οι Αθηναίοι του έστειλαν τα κείμενα του Ευριπίδη, του Αισχύλου και του Σοφοκλή, εκείνος τα αντέγραψε και επέστρεψε πίσω τα αντίγραφα, κρατώντας τα πρωτότυπα για τη βιβλιοθήκη. Αυτός ήταν ο πρώτος συστηματικός τρόπος συλλογής έργων.

• Όμως, αυτό το λαμπρό επίτευγμα του πολιτισμού δεν έμελλε να επιβιώσει. Η πρώτη μεγάλη καταστροφή έρχεται με την πολιορκία του Ιουλίου Καίσαρα στο Βρουχείον από τον Αχίλα. Θέλοντας να εμποδίσει τον αντίπαλό του από την ελεύθερη είσοδο στο λιμάνι, ο Ιούλιος Καίσαρας έκαψε το ρωμαϊκό του στόλο, αποτελούμενο από 72 πλοία, μαζί με εκείνα που κατασκευάζονταν στα ναυπηγεία. Η φωτιά μεταδόθηκε στην ξηρά στο λιμάνι και τότε κάηκε η βιβλιοθήκη του Βρουχείου. Ο υπεύθυνος δεν ήταν μόνο ένας αλλά η καταστροφή της έγινε σταδιακά, με πιθανή οριστική χρονολογία το 297 μ.Χ. επί αυτοκράτορα Αυρηλιανού κατά τη διάρκεια της σύγκρουσής του με τη Ζηνοβία.

• Από τα χειρόγραφα, όσα τουλάχιστον επιβίωσαν από την καταστροφή, άλλα στάλθηκαν στη Ρώμη, άλλα βρέθηκαν στην κατοχή μοναστηριών και κατόπιν στις βιβλιοθήκες του Βυζαντίου, άλλα στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη του Καΐρου, άλλα τα έκρυψαν άραβες λόγιοι για να τα γλιτώσουν από την καταστροφή, ενώ άλλα βρέθηκαν σε ιδιωτικές συλλογές.

Σημαντικές Προσωπικότητες της Αλεξάνδρειας

• Ο Ευκλείδης από την Αλεξάνδρεια (~ 325 π.Χ. - 265 π.Χ.), ήταν Έλληνας μαθηματικός, που δίδαξε και πέθανε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, περίπου κατά την διάρκεια της βασιλείας του Πτολεμαίου Α’ (323 π.Χ. - 283 π.Χ.). Στις μέρες μας είναι γνωστός ως ο «πατέρας» της Γεωμετρίας. Ο Ευκλείδης είχε την ικανότητα να ανασυντάξει τις αποδείξεις των θεωρημάτων σε σύντομους αυστηρούς όρους. Το πιο γνωστό έργο του είναι τα Στοιχεία, που αποτελείται από 13 βιβλία.

• Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310 π.Χ. - περίπου 230 π.Χ.) ήταν Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός, που γεννήθηκε στη Σάμο. Είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος άνθρωπος ο οποίος πρότεινε ηλιοκεντρικό μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος, θέτοντας τον Ήλιο και όχι τη Γη, στο κέντρο του γνωστού Σύμπαντος (για το λόγο αυτό είναι συχνά γνωστός ως ο "Έλληνας Κοπέρνικος").

• Ο Ερατοσθένης (Κυρήνη 276 π.Χ. – Αλεξάνδρεια 194 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας μαθηματικός, γεωγράφος και αστρονόμος. Θεωρείται ο πρώτος που υπολόγισε το μέγεθος της Γης και κατασκεύασε ένα σύστημα συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς. Ακόμα κατασκεύασε ένα χάρτη του κόσμου όπως τον θεωρούσε.

• Ο Καλλίμαχος καταγόταν από μεγάλη οικογένεια της Κυρήνης, η οποία ανήγε την καταγωγή της στον μυθικό οικιστή της πόλης Βάττο. Ήταν αρχαίος ποιητής, επιγραμματοποιός και εκπρόσωπος της Αλεξανδρινής ποίησης, ο οποίος άκμασε την εποχή των Πτολεμαίων Φιλάδελφου και Ευεργέτη. Μεγάλωσε και σπούδασε στην Αθήνα αλλά πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια εργαζόμενος στην αλεξανδρινή βιβλιοθήκη. Ο Καλλίμαχος θεωρείται ο πρώτος καταλογογράφος στην ιστορία της Βιβλιοθηκονομίας και το πρώτο σύστημα ταξινόμησης ανά κατηγορίες, αποδίδεται στους δικούς του Πίνακες.

• Ο Θεόκριτος ήταν ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της Ελληνιστικής εποχής, πρωτοπόρος της βουκολικής ποίησης που άνθισε περίπου τον 3ο π.Χ. αιώνα. Πιθανότερη χρονική περίοδος γέννησής του θεωρείται το 300 π.Χ. περίπου. Θεωρείται επίσης πολύ πιθανό πως έζησε στην Κω, την Αλεξάνδρεια καθώς και στην Αίγυπτο την περίοδο του Πτολεμαίου Β’.

• O Απελλής υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους της αρχαιότητας που άκμασε κατά την πρώιμη Ελληνιστικής περιόδου. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν πως καταγόταν από την Κω ή την Έφεσο ωστόσο θεωρείται πιθανότερο πως γεννήθηκε στην αρχαία ιωνική πόλη της Κολοφώνα, βόρεια της Εφέσου. Η συνεργασία του με τον Πτολεμαίο Α’ της Αιγύπτου υποδηλώνει πως υπήρξε ενεργός τουλάχιστον μέχρι το 305 π.Χ., όταν ο Πτολεμαίος ανακηρύχθηκε βασιλιάς.

Μπέκα Αγγελική

Χασάν Οφούκ

Βελή Μουμίν

Κυριαλάνη Ειρήνη Μαρία

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ

Οι ανακαλύψεις των αρχαίων Ελλήνων

Οι ανακαλύψεις των Πτολεμαίων

Η συνεισφορά τους σήμερα

Αρχαίοι Έλληνες Μαθηματικοί

Θαλής ο Μιλήσιος (640-546π.Χ.) Πυθαγόρας ο Σάμιος (580-500π.Χ.) Ιπποκράτης ο Χίος (470-400π.Χ.) Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (460-370π.Χ.) Πλάτων ο Αθηναίος (427-347π.Χ.) Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (611-546π.Χ.) Θεαίτητος ο Αθηναίος (417-369π.Χ.)

Θαλής ο Μιλήσιος i. Επινόησε και κατασκεύασε μηχανήματα υπολογισμού

των αποστάσεων

ii. Στα μαθηματικά επινόησε την απόδειξη iii. Στην αστρονομία καθόρισε τη διάρκεια του χρόνου σε

365 ημέρες και ερμήνευσε σωστά την έκλειψη του ηλίου iv. Σύμφωνα με τον Πρόκλο, ο Θαλής μετέβη στην

Αίγυπτο, από όπου εισήγαγε την μελέτη της Γεωμετρίας στην Ελλάδα

v. Ανακάλυψε το θεώρημα του Θαλή.

Πυθαγόρας ο Σάμιος i. Δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των

ουρανίων σωμάτων, που κατοχύρωσε με όλες τις σχετικές αριθμητικές και γεωμετρικές αποδείξεις.

ii. Ανακάλυψε το Πυθαγόρειο Θεώρημα. iii. Υπήρξε ο ιδρυτής της σχολής των Πυθαγορείων, από

τους οποίους ο Ίππασος με το πυθαγόρειο θεώρημα ανακάλυψε την αρρητότητα των αριθμών και για την ανακάλυψή του αυτή δολοφονήθηκε.

Απόδειξη αρρητότητας αριθμών

Κατασκευάζοντας ένα ορθογώνιο τρίγωνο μοναδιαίων πλευρών και προσπαθώντας να υπολογίσουμε την υποτείνουσα καταλήγουμε στη σχέση:

12 + 12 = χ2 => χ2 = 2 Αδυνατώντας όμως να ανακαλύψουν τον ακέραιο ή

δεκαδικό αριθμό αυτό που υψωμένος στο τετράγωνο έδινε 2, οι Πυθαγόρειοι ανακάλυψαν τους άρρητους αριθμούς.

Ιπποκράτης ο Χίος i. Επινόησε τη μέθοδο της μετατροπής ειδικότερων

μαθηματικών προβλημάτων σε ένα γενικότερο πρόβλημα που είναι ευκολότερο να επιλυθεί.

ii. Συνέγραψε μια συστηματικά οργανωμένη πραγματεία Γεωμετρίας, τα «Στοιχεία» (δηλαδή τα θεμελιώδη θεωρήματα ή οι «δομικοί λίθοι» της μαθηματικής θεωρίας).

iii. Υπολόγισε το εμβαδό των σχημάτων που είναι σήμερα γνωστά διεθνώς ως Μηνίσκοι του Ιπποκράτους (ημισεληνοειδή τμήματα που περικλείονται από δύο κυκλικά τόξα)

iv. Ανακάλυψε μια μέθοδο χειρισμού του προβλήματος του «διπλασιασμού του κύβου»

Πτολεμαίοι Μαθηματικοί Εύδοξος ο Κνίδιος (407-354 π.Χ.) Μέναιχμος ο Προκοννήσιος (375 π.χ.

γέννηση) Ευκλείδης (300 π.χ. άκμασε) Αρχιμήδης ο Συρακούσιος (287-212

π.χ.) Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (276-194)

Εύδοξος ο Κνίδιος i. Έγινε γνωστός για την ανάπτυξη μιας πρώιμης μεθόδου

ολοκλήρωσης. ii. Χρησιμοποίησε τις αναλογίες στα προς επίλυση

προβλήματα και τη χρήση των τύπων για τη μέτρηση τρισδιάστατων σχημάτων (θεωρία των αναλογιών).

iii. Ανακάλυψε τη μέθοδο της εξάντλησης. iv. ο Εύδοξος μαζί με τον Αρχιμήδη θεωρούνται ως

οι θεμελιωτές του ολοκληρωτικού λογισμού. v. απέδειξε ότι τα εμβαδά δύο κύκλων είναι ανάλογα των

τετραγώνων των διαμέτρων τους vi. Είχε διατυπώσει και τον ορισμό των ίσων λόγων, ο

οποίος άφησε εποχή και επέτρεψε στους μαθηματικούς να χειριστούν τους άρρητους με την ίδια αυστηρότητα με τους ρητούς

Μέναιχμος ο Προκοννήσιος i. ανακάλυψε τις

τρεις κωνικές τομές (παραβολή, έλλειψη, υπερβολή).

ii. Έδωσε δυο διαφορετικές λύσεις στο Δήλιο πρόβλημα με τη βοήθεια των κωνικών τομών.

Ευκλείδης i. Ήταν ενεργό μέλος της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας ii. Έθεσε σε στέρεες θεωρητικές βάσεις τα συμπεράσματα

στα οποία έφτασαν ο Θαλής και ο Εύδοξος. iii. Το πιο γνωστό έργο του είναι τα Στοιχεία, που

αποτελείται από 13 βιβλία. Εκεί, οι ιδιότητες των γεωμετρικών αντικειμένων και των ακεραίων αριθμών προκύπτουν από ένα σύνολο αξιωμάτων και συμπεριλαμβάνεται όλη η μαθηματική γνώση των προηγούμενων χρόνων.

Ερατοσθένης ο Κυρηναίος i. Υπολόγισε την περίμετρο

της γης με μεγάλη ακρίβεια.

ii. Ανακάλυψε μια μέθοδο διαχωρισμού των πρώτων αριθμών (κόσκινο του Ερατοσθένη)

iii. Επινόησε επίσης το σύστημα των γεωγραφικών παραλλήλων.

Υπολογισμός περιμέτρου γης Ο Ερατοσθένης πληροφορήθηκε ότι στη

Συήνη (σημερινό Ασουάν) ο ήλιος κατά το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου ρίχνει τις ακτίνες του κάθετα στον ορίζοντα και φωτίζει τον πυθμένα ενός πηγαδιού. Την ίδια στιγμή στην Αλεξάνδρεια οι ακτίνες του ηλίου σχηματίζουν μια γωνία 7ο με την κατακόρυφο του τόπου. Στη συνέχεια μέτρησε την απόσταση Αλεξάνδρειας - Συήνης και υπολόγισε, όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί, με αξιοζήλευτη ακρίβεια την περιφέρεια της γης.

Το κόσκινο του Ερατοσθένη

Στα μαθηματικά, είναι ένας απλός αλγόριθμος για την εύρεση όλων των πρώτων αριθμών μέχρι έναν συγκεκριμένο ακέραιο. Σαν αλγόριθμος είναι γρήγορος για μικρούς πρώτους (κάτω από 10 εκατομμύρια). Δημιουργήθηκε από τον Ερατοσθένη, μαθηματικό της Αρχαίας Ελλάδας. Αν και κανένα από τα μαθηματικά του έργα δεν έχει διασωθεί, το κόσκινο περιγράφεται και αποδίδεται στον Ερατοσθένη στην Εισαγωγή στην Αριθμητική του Νικόμαχου.

Απόδειξη απειρίας πρώτων

Η απόδειξη αυτή του Ευκλείδη θεωρείται από τις κομψότερες στον κόσμο. Η λογική του Ευκλείδη είναι απλή. Αν το πλήθος των πρώτων αριθμών είναι πεπερασμένο, τότε θα υπάρχει ένας πρώτος μεγαλύτερος απ’ όλους. Πολλαπλασιάζοντάς τον με τον αμέσως προηγούμενο πρώτο θα πάρουμε έναν αριθμό με μοναδικούς διαιρέτες τους αυτούς πρώτους. Προσθέτοντας στον αριθμό αυτό τη μονάδα παίρνουμε έναν νέο πρώτο, ακόμα μεγαλύτερο. Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία θα ανακαλύπτουμε συνεχώς νέους πρώτους.

Συνεισφορά στο σήμερα Οι ανακαλύψεις αυτές στην εποχή των

Πτολεμαίων έχουν μεγάλη επίδραση στη σημερινή εξέλιξη των μαθηματικών, κυρίως γιατί πάνω σ’ αυτές βασίστηκαν οι μεγαλύτεροι μαθηματικοί του σύγχρονου κόσμου και ανέπτυξαν τις ιδέες τους.

Ο Mersenne προσπαθώντας να ανακαλύψει έναν τύπο που να παράγει πρώτους βασίστηκε στην απόδειξη του Ευκλείδη για την απειρία των πρώτων.

Ο μεγάλος μαθηματικός Euler στην προσπάθειά του να παράγει έναν τύπο που υπολογίζει ένα άπειρο γινόμενο χρησιμοποίησε ένα είδος κόσκινου του Ερατοσθένη.

Η εικασία του Γκόλντμπαχ, ότι δηλαδή κάθε περιττός μεγαλύτερος του 5 μπορεί να εκφραστεί ως άθροισμα τριών πρώτων βασίστηκε στις ιδέες των Πτολεμαίων μαθηματικών.

Αταμπεκιάν Ανασυασία

Ντοσίδου Αθανασία

Παπουτσίδης Λεωνίδας

Βαλαβάνη Αθανασία

21 Ιανουαρίου 2013 Ερευνιτική εργασία 41

Αστρονομία και γεωγραφία

Στην εποχή των Πτολεμαίων

21 Ιανουαρίου 2013 Ερευνιτική εργασία 42

Κλαύδιος ο Πτολεμαίος

Ο Κλαύδιος ήταν: Αστρονόμος Μαθηματικός Γεωγράφος

Στα πρώτα του βιβλία ασχολείται με διάφορα θέματα όπως:

τη γεωγραφία την αστρονομία

Ο Πτολεμαίος διέθετε: πρωτόγονα ατελή μέτρια όργανα μέτρησης

21 Ιανουαρίου 2013 Ερευνιτική εργασία 43

Ο Ερατοσθένης Ήταν ο πρώτος που υποστήριξε ότι η

γη είναι μια σφαίρα που βρίσκετε στο κέντρο του σύμπαντος

Επινόησε επίσης το σύστημα των γεωγραφιών παραλλήλων.

Διατύπωσε την υπόθεση ότι είναι δυνατόν να ταξιδέψουμε κατά μήκος μιας γεωγραφικής παραλλήλου

εφεύρε έναν τρόπο υπολογισμού των πρώτων αριθμών

Πέτυχε τη μέτρηση της περιφέρειας της γης

έφτιαξε έναν κατάλογο 44 αστερισμών

σε έναν άλλο κατάλογο 475 απλανής αστερία

21 Ιανουαρίου 2013 Ερευνιτική εργασία 44

Αρίσταρχος ο Σάμιος

Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός

πρότεινε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του ηλιακού

συστήματος μοναδική εργασία του

Αρίσταρχου: <<περί μεγεθών αποστημάτων ηλίου και σελήνης>>

είχε γράψει ένα άλλο βιβλίο για την εναλλακτική υπόθεση του ηλιοκεντρικού μοντέλου.

21 Ιανουαρίου 2013 Ερευνιτική εργασία 45

Ίππαρχος

κατόρθωσε να προσδιορίσει με ακρίβεια το μέγεθος του ηλιακού έτους

υπολόγισε επίσης την απόσταση της Σελήνης

<<Μεγάλη Μαθηματική

Σύνταξη>> είναι δημιουργία του

είναι ο εφευρέτης του

Αστρολάβου Τελειοποίησε τη Δίοπτρα

21 Ιανουαρίου 2013 Ερευνιτική εργασία 46

Τζιρώζης Βασίλειος

Τσακίρη Δέσποινα

Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος

Μυρτζάκη Ελένη

Ιατρική, Ανατομία, Βοτανική, και Αλχημεία στην περίοδο των Πτολεμαίων

Ηρόφιλος (331 – 280 π. Χ) Έλληνας γιατρός και ανατόμος καταγόταν από τη Χαλκηδόνα θεμελιωτής της μεγάλης ιατρικής σχολής της

Αλεξάνδρειας άριστος παθολόγος, φαρμακολόγος, γυναικολόγος και

μαιευτήρας, πιθανώς και χειρουργός πρωτοπόρος της ανατομίας και της φυσιολογίας ο πρώτος που βάσισε τα συμπεράσματά του στην

ανατομία του ανθρώπινου σώματος

Μελέτησε: τον εγκέφαλο το νευρικό σύστημα το μάτι το ήπαρ το πάγκρεας το πεπτικό σύστημα τους σιελογόνους αδένες το αναπαραγωγικό σύστημα Ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με τον προστάτη («προϊστατο της κύστεως»)

Ερασίστρατος ο τελευταίος και από τους πιο φημισμένους

γιατρούς και ανατόμους της αρχαιότητας Μερικά από τα επιτεύγματά του ήταν: Η ανακάλυψη του κυκλοφορικού συστήματος Η ανακάλυψη και περιγραφή του νευρικού

συστήματος και η κατάταξή του σε δύο διαφορετικά (το αισθητήριο και το κινητικό νευρικό).

Η περιγραφή διαφορών του εγκεφάλου μεταξύ ανθρώπων και ζώων

Μελέτησε: το πεπτικό σύστημα

τα αποτελέσματα της διατροφής

Διατύπωσε τη θεωρία πως η

διατροφή, τα νεύρα και ο εγκέφαλος επιδρούν στις νοητικές ασθένειες.

Έκανε και σημαντικές ιατρικές

ανακαλύψεις μεταξύ των άλλων ανακάλυψε τον καθετήρα για την τεχνητή εκκένωση της ουροδόχου κύστης.

Διοσκουρίδης

στρατιωτικός γιατρός, φαρμακολόγος, βοτανολόγος

έζησε στον 1ο αι. μ.Χ κατάγονταν από την

Ανάζαρβα της Κιλικίας

Το έργο του: "Περί Ιατρικής Ύλης"

προϊόν προσωπικών παρατηρήσεων

παρατίθεται ένας μεγάλος αριθμός οίνων

οι ασχολούμενοι με την φαρμακευτική ανέτρεχαν στα γραπτά του

Επιτεύγματα: κατέταξε τα φυτά σε ομάδες με βάση τα

βοτανικά τους γνωρίσματα έγραψε τα συνώνυμα των φυτών αλφαβητικά

κατά λαούς και πρόσωπα περιέγραψε 600 διαφορετικά φυτικά φάρμακα

Γαληνός (131-201 μ.Χ.) Φαρμακοποιός Γεννήθηκε στην Πέργαμο Ίδρυσε στη Ρώμη επί της

Ιεράς Οδού κατάστημα παρασκεύαζε ο ίδιος τα

φάρμακα πειραματιζόταν επάνω στα

ζώα και στον εαυτό του

Επιτεύγματα: κατονόμασε τα φυτά έκανε σημαντικές έρευνες επάνω στις νοθείες

των απλών φαρμάκων από αυτόν σώζονται 83 γνήσια ιατρικά έργα Η βασική θεωρία του στηριζόταν στα τέσσερα

στοιχεία του ανθρώπινου σώματος που αποτελούνταν, όπως και το σύμπαν από γη, ύδωρ, αέρα και πυρ

Όργανα ζωοτομίας γουρουνιών , που πρέπει να χρησιμοποιούσε ο περίφημος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός.

Αλχημεία Υπάρχουν βιβλία για τα μυστικά της κατεργασίας

του χρυσού και του ασημιού (κάηκαν από τον Διοκλητιανό το 290 μ.Χ)

Κείμενο για τα πιστεύω των αλχημιστών αποτέλεσε ο «Σμαραγδένιος Πίνακας» : Εκεί βασίστηκε όλη η αλχημεία αποκρυφιστικό δυσνόητο έμοιαζε με αίνιγμα ο Ελιφάς Λεβί το εξέφρασε ως «το σύνολο της

μαγείας σε μια σελίδα»

Ο Σμαραγδένιος Πίνακας: 1. Παρακάτω βρίσκεται η

αλήθεια και βεβαιότητα, αυτό στο οποίο δεν υπάρχει αμφιβολία.

2. Το Ανώτερο προέρχεται απ' το Κατώτερο, και το Κατώτερο προέρχεται από το Ανώτερο, φτιάχνοντας έτσι το θαύμα του Ενός.

3. Όπως και όλα τα πράγματα προέρχονται από το Ένα.

4. Ο πατέρας του είναι ο Ήλιος και η μητέρα του είναι το Φεγγάρι.

5. Ο Άνεμος το μεταφέρει στην κοιλιά του και η Γη το ανατρέφει.

6. Είναι ο Πατέρας των θαυμάτων ολόκληρου του Κόσμου. Και η δύναμη του είναι τέλεια όταν μετασχηματίζεται σε Γη.

7. Και ξεχωρίζει τη Γη απ' τη Φωτιά και το λεπτοφυές από το ευτελές.

8. Και ανέρχεται από τη Γη στην Εδέμ, και επιστρέφει στη Γη ώστε να εμποτιστεί με την ανώτερη και κατώτερη δύναμη.

9. Έτσι θα αποκτήσεις τη Δόξα και το Φως του Κόσμου και θα αποβάλλεις το Σκοτάδι.

10. Και αυτή είναι η πιο ισχυρή Δύναμη γιατί ξεπερνάει το λεπτοφυές και διεισδύει σε όλα τα υλικά πράγματα.

11. Έτσι δημιουργήθηκε ο Κόσμος.

12. Και απ' αυτή τη διαδικασία προέρχονται αναρίθμητες θαυμαστές παραλλαγές.

13. Και Ερμής Τρισμέγιστος είναι το όνομα μου γιατί κατέχω τα τρία μέρη της σοφίας ολόκληρου του Κόσμου.