Naresuan University Publishing Housewww.nupress.grad.nu.ac.th

¡ÇÔ¹¸Ã àʶÕÂÃ

NARESUAN UNIVERSITY PUBLISHING HOU

SE

สำนก

พมพมหาวทยาลยนเรศวรตวอยาง

ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Data

กวนธร เสถยร. 10 เรองรเขากอนเขาชมชน.-- พษณโลก : สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร, 2562. 185 หนา.

1. การศกษา. 2. การพฒนาชมชนเมอง I. ชอเรอง. 307.76 ISBN 978-616-426-130-3 ISBN (e-book) 978-616-426-131-0 สพน. 55 ราคา 280 บาทพมพครงท 1 มกราคม พ.ศ. 2562 จำานวนพมพ 300 เลม

สงวนลขสทธ ตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 โดยสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร หามการลอกเลยนไมวาสวนใดสวนหนง

ของหนงสอเลมน ไมวาในรปแบบใด ๆ นอกจากจะไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษรจากสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร เทานน

ผจดพมพ สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

มวางจำาหนายท 1. ศนยหนงสอแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย สาขา ศาลาพระเกยว กรงเทพฯ โทร. 0-2218-7000-3

สยามสแควร อาคารวทยกตต กรงเทพฯ โทร. 0-2218-9881, 0-2255-4433

มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก โทร. 0-5526-0162-5

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร จงหวดนครราชสมา โทร. 044-216131-2

มหาวทยาลยบรพา จงหวดชลบร โทร. 0-3839-4855-9

โรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา (รร.จปร.) จงหวดนครนายก โทร. 037-393-023, 037-393-036

จตรสจามจร กรงเทพฯ โทร. 0-2160-5301

มหาวทยาลยพะเยา โทร. 0-5446-6799, 0-5446-6800

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน โทร. 044-922662-3

สาขายอยคณะครศาสตรจฬาฯ โทร. 0-2218-3979

สาขาหวหมาก โทร. 02-374-1378 2. ศนยหนงสอมหาวทยาลยเกษตรศาสตร อาคารวทยบรการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 50 ถนนงามวงศวาน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2579-0113 3. ศนยหนงสอมหาวทยาลยธรรมศาสตร อาคารอเนกประสงค ชน 1 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ถนนพระจนทร แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทร. 0-2613-3899, 0-2623-6493 สาขา ศนยหนงสอมหาวทยาลยเชยงใหม จงหวดเชยงใหม โทร. 0-5394-4990-1

ศนยหนงสอมหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดสงขลา โทร. 0-7428-2980, 0-74282981

ศนยหนงสอมหาวทยาลยราชภฏยะลา จงหวดยะลา โทร. 0-7329-9980

กองบรรณาธการ กองบรรณาธการจดทำาเอกสารสงพมพทางวชาการของสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร ออกแบบปก สญญา จนทา รปเลม สญญา จนทา พมพท รตนสวรรณการพมพ 3 30-31 ถนนพญาลไท อำาเภอเมอง จงหวดพษณโลก 65000 โทร. 0-5525-8101

สำานกพมพนเปนสมาชกสมาคมผจดพมพ

และผจำาหนายหนงสอแหงประเทศไทยhttp://www.thaibooksociety.com

nu_publishing

สำ�นกพมพมหาวทยาลยนเรศวรnuph@nu.ac.th

0 5596 8833-8836

กรณตองการสงซอหนงสอปรมาณมาก หรอเขาชนเรยนตดตอไดท ฝายจดจำาหนายสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

พมพบน

กระดาษถนอมสายตากรนรด กระดาษคณภาพ เพอผลงานคณภาพ

ตวอยาง

คำ�นยม การพฒนาประเทศตามนโยบายของรฐบาลยคปจจบน ซงเกยวของกบ

มตของการเปลยนแปลงหลายดานจนท�าใหวถชวตตองเปลยนแปลงไปจนแทบจะ

ตามไมทนนนประเดนส�าคญของการพฒนากคอการลงพนทเพอสงเกตและการ

สบคนหาความจรงในรายละเอยด กระบวนการท�างานของนกสงคมวทยา

และนกมานษยวทยาจงเปนหลกส�าคญทตองน�ามาศกษาทบทวนปฏบตใหจรงจง

กนอกครงถงแมจะเปนสงคมปจจบนของโลกยคดจทลกตาม

หนงสอเลมนของ ผชวยศาสตราจารย ดร.กวนธร เสถยร ไดน�าเสนอ

การเตรยมความรกอนลงพนทเพอศกษาเกบขอมลในระดบแรกสดคอระดบชมชน

10 ประเดนดวยกน ในแตละประเดนเปนการน�าเสนอบรบททส�าคญของชมชน

ในภาพกวางสงทไดจากการอานหนงสอเลมนนอกเหนอจากองคความรทง10เรอง

ทจะตองเตรยมตวในรายละเอยดแลวค�าส�าคญในแตละประเดนโดยเฉพาะค�ายอ

ทตองรความหมายกมการอธบายไวครบครน นบไดวาเปนหนงสอทมประโยชน

และคมคาส�าหรบการศกษาอยางยงขอแสดงความชนชมตอผชวยศาสตราจารย

ดร.กวนธรเสถยรมาณทน

ศาสตราจารยพเศษดร.กาญจนาเงารงษ

อธการบดมหาวทยาลยนเรศวรตวอยาง

คำ�น� ราวป 2546 ผ เขยนมสวนรวมเปนผ ชวยนกวจย เกบขอมลชมชน

ผานแบบสอบถามระบบเกษตรกรรมรายครวเรอน ในโครงการจดเกบขอมล

ระบบสารสนเทศเพอจดท�าฐานขอมลต�าบลน�ารองและต�าบลหลก(พนทภาคเหนอ

ตอนลางภาคกลางตอนบน)

ขณะซกถามขอมลการเพาะปลกพช มกพบปญหาวาเกษตรกร

หรอตวแทนครวเรอนผ ตอบบางราย จะบอกชอพนธ ขาวอยางกวางๆ เชน

พษณโลก,สพรรณบรกขฯลฯสวนเลขหลงชอกข1,2,3นนไมระบทราบแนชด

เกษตรกรบางรายชวนคยตอไปอกคอ “ขาวหนก-ขาวเบา-วนสน-วนยาว”

และดวยพนฐานดานเกษตรฯ เพยงนอยนด จงไดแตเพยงฟงเพลนไปกบสาระ

ของขาว แตกตางกนไปในแตละพนท การเกบแบบสอบถามแตละชดจงเนนนาน

เกนเวลาทก�าหนด

10 ปตอมา เมอเปลยนสภาพจากผชวยไปเปนนกวจย ผเขยนยงคง

ลงพนทเกบขอมลภมปญญาทองถน แตครงนพบปญหาทต างไปในเรอง

“ปฏทนชมชน” เชน ขณะซกถามปราชญชาวบานวา “งานประเพณส�าคญ

ของคนถนนมขนเดอนไหน” ซงเมอไหรทค�าตอบระบเปนเลขเดอน ผเขยนจะนก

เปนเดอนสากล ซงอนทจรงผเฒาผแกนนหมายความถงเดอนตาม “ปฏทน

จนทรคต”

มองในแงบวกนคอโอกาสของการเรยนรสรางปฏสมพนธและฝกทกษะ

การสอสารมากกวาพงเปาไปเกบขอมลอยางฉาบฉวยและรบเรงออกจากพนท

เมอไดมาแลวซงสงทตนตองการ แตถามองในแงลบ นคอ “ความไมร” และ

“การเพกเฉย” ไมขวนขวายทจะรลวงหนาวาขอมลใดบางจ�าเปนตองรกอนเขาส

พนท เพอประหยดเวลา เพอใหการเสวนาเปนไปอยางตอเนอง ดวยการ “รเขา

ร เรา” และเพอแสดงวาเราเปน “นกวจย” ทพรอมและท�าการบานมาด

กอนลงพนทศกษาชมชน

ดวยเปนกจกรรมหรอแบบฝกหดซงตองท�าทบานการมงหวงไปเกบเกยว

เรยนรในภาคสนามกอาจท�าไดไมเตมทส�าหรบผทศกษาชมชนไมวาจะเปนนสต

ตวอยาง

หรอนกวจยทมสถานภาพแบบคนนอก(etic)เพราะตางมาแลวกไปตองเกบขอมล

เพอประกอบรายงานหรอคนควาวทยานพนธยอมจ�ากดดวยเงอนของเวลาและ

งบประมาณดงนน “การบาน”ทจะตองท�ากอนลงพนทศกษาชมชนจงเปนเรอง

จ�าเปนสงเหลานเรยกในระเบยบวธวจยวา“การทบทวนวรรณกรรม”(literature

review) เพอคนควาหาความร จากแหลงตางๆ น�ามาใชใหเกดประโยชน

เปรยบเสมอนไฟฉายสองสวางเหนแนวทางการศกษาทเหมาะสมในพนวจย

ของตน

การบานส�าหรบนกวจยในหนงสอเลมน เขยนขนจากประสบการณ

ทผเขยนเกยวของกบโครงการวจยดานสงแวดลอมเกษตรสงคมและวฒนธรรม

ทงในฐานะผชวยนกวจย นกวจย และหวหนาโครงการทเฝาสงเกตนสตตนเอง

เกบขอมลภายใตสภาพปญหาเดยวกบทผเขยนเปนมากอน รวบรวมเปนเนอหา

10เรองควรรกอนเขาสชมชน

รายละเอยดทง 10 เรอง ไมไดวางธงเนอหาเขมขนเทาต�าราขนสง

แตมงหวงใหเปนหนงสอทปพนความเขาใจเบองตนของผอานกอนขยบไปคนควา

หาต�าราเฉพาะเรองเพมเตมภายหลง หนงสอเลมนใชประโยชนไดทงนสตระดบ

ปรญญาตร-เอก ทตองท�าวทยานพนธ หรอการศกษาอสระ หรอรายวชา

ทเกยวของกบการวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม(PAR)การวจยเชงคณภาพ

การทบทวนวรรณกรรมและการสรางกรอบแนวคดการวจย เทคนคการเกบ

รวบรวมขอมลกระบวนการและเทคนคการท�างานของนกพฒนารวมถงนกวจย

นกพฒนาหรอผทจ�าเปนตองเขาศกษาหรอท�าวจยชมชนทงนเนอหาภายในหนงสอ

อาจมความแตกตางในดานสเกลเนอหา เชน กชช.2ค, จปฐ., กเกลแมพ จะม

รายละเอยดขอมลไมลกเทาประเพณ12เดอนทรพยากรปาไมและภยธรรมชาต

ซงไมอาจเกลยเนอหาใหสมดลกนได แตสงส�าคญทผ เขยนก�าหนดไวคอ

ตองไมยากเกนความเขาใจ โดยลดทอนศพททางวชาการ หรอใชเชงอรรถโยง

เสรมความเขาใจ

ผเขยนขอขอบพระคณเปนอยางสงตอศ.(พเศษ)ดร.กาญจนาเงารงษ

อธการบดมหาวทยาลยนเรศวร ทกรณาเขยนค�านยม ผศ.ดร.วภา หอมหวล,

รศ.ดร.พชรนทรสรสนทร,รศ.ดร.ชฎาณรงคฤทธ,รศ.ดร.เดชวฒนชยยงเจรญ

ตวอยาง

และ ผศ.ดร.ดลเดช ตงตระการพงษ ผเปนทงอาจารย หวหนาโครงการวจย

ทใหค�าแนะน�าและมอบโอกาสแกผเขยนเขาสสนามการวจยชมชน

ขอขอบคณ คณจรญ กนมา เจาหนาทส�านกหอสมด มหาวทยาลย

นเรศวร ผน�าสงทรพยากรทผเขยนประมวลมาใช ดร.ศกดดา หอมหวล และ

คณจราพรเพงล�าผเปนกลยาณมตรทางปญญาและยงชวยตรวจทานตนฉบบ

หากผอานมขอเสนอแนะประการใด เพอปรบปรงเนอหาใหสมบรณขน

ยงประโยชนตอผสนใจศกษาชมชน สามารถใหขอมลไดท gwyntorns@nu.ac.th

และหากคณปการของหนงสอเลมนจะพงม กขอยงประโยชนนแด “บพการ”

ทงสองทาน

กวนธรเสถยร

ตวอยาง

สารบญบทนำ� กอนเขาชมชน 1

บทท 1 กชช.2คำ 15

บทท 2 คำวามจำ�เปนพนฐาน (จำปฐ.) 23

บทท 3 กลมชาตพนธ 33

บทท 4 พนธขาว 51

บทท 5 ประเพณ 12 เดอน 65

บทท 6 ทรพยากรปาไม 79

บทท 7 ภยธรรมชาต 91

บทท 8 กเกลแมพ แผนทชมชน 109

บทท 9 แผนพฒนาทองถน 119

บทท 10 เคำรอขายทางสงคำม 127

บรรณานำกรม 137

ดชนำคำ� 166

ตวอยาง

บทน�ำ

กอนเขำชมชน

00กอนำเขาชมชนำ

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

2

บทนำ� • กอนเขาชมชน

ราวเดอนตลาคม 2560 ภายหลง “แบม” ออกมาเปดโปงกรณ

มเจาหนาทรฐ ปลอมแปลงเอกสารทจรตเงนสงเคราะห (คนจนคนยากไร ผตดเชอ

HIV)กวา2,000รายเปนเงนเกอบ7ลานบาทกระทงน�าไปสการขยายผลของ

ป.ป.ท.1 ตรวจสอบตอไปอก 20 แหงในหลายจงหวดทสอแววทจรต (ผจดการ

ออนไลน,2561ก;สนกดอทคอม,2561)

เมอขาวแพรสะพดผานสอ และถกแชรบนโลกโซเชยล จากเยาวชน

คนธรรมดากกลายเปนเนตไอดอลในชวขามคน(มตชนออนไลน,2561)แบมหรอ

ปณดายศปญญาเปนนสตชนปท4สาขาวชาพฒนาชมชนคณะมนษยศาสตรฯ

มหาวทยาลยมหาสารคาม รเหนเรองนเมอครงเขาฝกงานทศนยคมครองคนไรทพง

จงหวดขอนแกน การสอบสวนของ ป.ป.ท. ยงด�าเนนตอ สวนแบมกเชนกน

เพราะเธอยงตองศกษาตอในรายวชาภาคนพนธ ซงอาจจ�าเปนตองเขาชมชน

เพอเกบขอมล และเพอความปลอดภยของแบมตอการถกคกคามจงตองเปลยน

พนทวจยจากจงหวดขอนแกนมาทจงหวดมหาสารคาม(ขาวสด,2561ก)

ไมเฉพาะแตแบมเทานนนสตระดบปรญญาตรในหลายมหาวทยาลย

ไมวาจะเปนกลมสาขาวชาใด จะตองผานการจดท�าภาคนพนธ ปรญญานพนธ

หรอวทยานพนธ ซงเปนสวนหนงในหลกสตรระดบอดมศกษา อาจเรยกตางไป

แลวแตมหาวทยาลยก�าหนด แตความหมายทเขาใจทวไปคอ การศกษาคนควา

ดวยตนเอง(independentstudy:IS)ซงอาจลงหรอไมลงพนทชมชนกขนกบหวขอ

การวจยนนๆ แตโดยทวไปนสตกลมวทยาศาสตรสขภาพ2 และมนษยศาสตร

สงคมศาสตร3 อาจเกยวของกบการลงพนทศกษาวจยชมชน เพอหาค�าตอบ

ตอประเดนค�าถามการวจยทตงไว

1 คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตจากภาครฐ2อาทสาธารณสขศาสตร3อาทรฐศาสตรประวตศาสตรพฒนาสงคมพฒนาชมชนสงคมสงเคราะห

ตวอยาง

บทท1

กชช.2ค

01กชช.2คำ

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

16

01 • กชช.2ค

กชช.2คอานวากอ-ชอ-ชอ-สอง-คอไมใชค�ายอแตกตางอยางชดเจน

กบ“จปฐ.”ทยอมาจาก“ความจ�าเปนพนฐาน”สวนกชช.เปนหนงในรหสชดขอมล

พนฐานระดบหมบานพฒนาขนโดยโฆสตปนเปยมรษฎและธเนตรนรภมพภชน

ไดรเรมจดท�าขอมลพนฐานตางๆขนโดยน�าค�าวากชช.มาจาก“คณะกรรมการ

พฒนาชนบทแหงชาต” ซงกอนหนานยงมชดรหส กชช.2ก (ขอมลพนฐานระดบ

จงหวด)และกชช.2ข(ขอมลพนฐานระดบอ�าเภอ)แตไดยกเลกการจดเกบในภายหลง

(กรมการพฒนาชมชนกระทรวงมหาดไทย,2559)

การจดเกบขอมลกชช.2คเรมในป2525โดยส�านกงานคณะกรรมการ

พฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต(สศช.)มอบใหกรมการพฒนาชมชน(พช.)

เปนผจดเกบใน 38 จงหวด 12,586 หมบาน ป 2529 จงจดเกบทวประเทศ

และป2530จดเกบรวมกบขอมลจปฐ.เปนประจ�าทก2ปตงแตป2533ตอมา

ป 2536 คณะรฐมนตรก�าหนดใหหนวยงานทเกยวของกบการพฒนาชนบทน�า

ขอมลกชช.2คและจปฐ.ไปใชก�าหนดนโยบายวางแผนรวมถงอนมตและตดตาม

โครงการพฒนาชนบทป2559มการปรบปรงแบบสอบถามทเปนเครองชวดขอมล

ดงนนชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 12 (ป 2560-2564)

จงมตวชวดทตองจดเกบ7ดาน33ตวชวดซงจะน�าไปสการจดระดบความรนแรง

ของปญหา ระดบการพฒนาหมบาน และพนทเปาหมายทควรไดรบการพฒนา

เปนพเศษ

ขอมลกชช.2คจะแสดงสภาพทวไปและปญหาของหมบานชดขอมล

ทจดเกบโดยแบบสอบถามมดงน

ดานท1 โครงสรางพนฐาน ม 7 ตวชวด คอ ถนน น�าดม น�าใช

น�าเพอการเกษตรไฟฟาการมทดนท�ากนและการตดตอสอสาร

ดานท2โครงสรางพนฐานม7ตวชวดคอการมงานท�าการท�างาน

ในสถานประกอบการ ผลผลตจากการท�านา ผลผลตจากการท�าไร ผลผลต

จากการท�าเกษตรอนๆ อตสาหกรรมในครวเรอน และการไดรบประโยชนจาก

การมสถานททองเทยว

ตวอยาง

บทท2

ควำมจ�ำเปนพนฐำน(จปฐ.)

02คำวามจ�เปนำพนำฐานำ(จปฐ.)

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

24

02 • ความจำาเปนพนฐาน (จปฐ.)

สมาชกเวบไซต Pantip โพสตตงกระท สงสยวา “ท�าไมปจจย 4

ถงตองเปนอาหารทอยอาศยเครองนงหมและยารกษาโรค”แลวน�ากบอากาศ

หากขาดกมชวตอยไมไดแลวปจจยอนจะมความหมายอยางไร(สมาชกหมายเลข

1448509,2558)มผเสนอความคดเหนวาน�ากบออกซเจนธรรมชาตนนรงสรรค

ใหจนมใชไดไมจ�ากดบางกเสนอเกนเลยไปถงปจจยท5อนเทอรเนตไวไฟ(wi-fi)

โมบาย(mobile)และแบตส�ารองซงเปนของส�าคญในยคไทยแลนด4.0

ในมมมองทางจตวทยาMaslow(1970)เสนอวาปจจย4ถอเปนล�าดบ

ขนชนแรกของความจ�าเปนขนพนฐานทางกายภาพ(physiological)ทมนษยตองการ

สวนมมมองทางเศรษฐศาสตร (economic needs) กไมไดแตกตางกนนก

เพราะความจ�าเปนพนฐานมไวเพอใหอยไดตามสมควร แตในทางสงคมนยาม

ไดถกขยายความกวางไกลไปกวานน

แนวทางความจ�าเปนพนฐาน (basic needs approach) ถกเสนอ

ในทประชม ILO’sWorld Employment Conference เมอป 1976 โดยมงใหเกด

ความเสมอภาคในการกระจายบรการพนฐานไปยงประชาชนในทองทหางไกล

ทยงไมบรรลมาตรฐานความเปนอยขนต�า องคประกอบส�าคญของความจ�าเปน

พนฐานไดแก 1)ความตองการขนต�าของการบรโภค (consumption)2)บรการจาก

ภาครฐ เชน การคมนาคม การศกษา การสาธารณสข 3) สทธมนษยชน

และความเชอมนวาประชาชนสามารถชวยตนเองได(ดเรกฤกษหราย,2529,น.193-194)

เปาหมายแนวทางความจ�าเปนพนฐานมงเนนกระจายความเปนธรรม

ดานสงคมมากกวาขจดความยากจนดงนนกลมเปาหมายจงมทง“คนจน”และ“คนม”

แตเมอคนยากจนยงชวยเหลอตนเองไมไดจงตองเขารวมกจกรรมโครงการตางๆ

ซงแนวทางทวางไวคอตองสอดคลองกบการพฒนาโดยเนนพงพาตนเองเปนส�าคญ

แตปญหาการบรหารงานพฒนาทไมเคยลาสมยคอ1)ประชาชนมสวนรวมนอย

2)การจดสรรทรพยากรไมเปนธรรมและ3)หนวยงานตางๆไมไดประสานงานกน

เพอจดการปญหาเหลาน จงตองมขอมลซงเปนเครองชวดความจ�าเปนพนฐาน

ส�าหรบงานพฒนา

ตวอยาง

บทท3

กลมชำตพนธ

บทท1

กอนเขำชมชน03กลมชาตพนำธ

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

34

03 • กลมชาตพนธ

ยงไมทนท “นน” จะไดควาแชมปรายการประกวดรองเพลงเวท

ไมคทองค�า ชองWorkpoint เดกหนมวย 18 จากแดนไกลกโดน ดรามาโถมใส

เมอรายการไลฟสดบน Facebook กระทงมคอมเมนตวา “พดไมชด หรอปลอม

บตรประชาชนมาสมคร”แตเพจดงDrama-addictซดกลบผวจารณวาเดกหนม

นนกเปนคนไทยเหมอนกน(กระปกดอทคอม,2561)

“นน”หรออนนตอาศยไพรพนาผหลงรกในเสยงเพลงทงมเสยงเสนห

หวานปนเศรา เขาเปนเดกหน มชาวปกากะญอ กล มชาตพนธ กะเหรยง

จากจงหวดตาก ผสฝาฟนลบค�าสบประมาทของชาวเนต (บางคน) กอนหนาท

กนดาวาไมไดเปนคนไทยจรงๆ กระทงชนะใจคนดคนฟง ดวยการควาแชมป

รายการไมคทองค�า ครงท 6 ดวยคะแนนโหวตสงสด นเปนตวอยางปญหา

ดานทศนคตหรออาจเปนมายาคต(myth)ทผลกดนใหนนกลายเปนคนชายขอบ21

(ส�านกงานราชบณฑตยสภา,2550)เปนคนกลมนอยในสงคม อาจดวยขอแตกตาง

ดานเชอชาต ภาษา จนมองวาเขาไมใชกลมชาตพนธไทย ดวยยดตดเอกลกษณ

วฒนธรรมของชาต มองพนฐานความบรสทธคอความเปนไทย ไมยอมรบ

พหสงคม22 (มลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ, 2559) หรอความหลากหลายของ

ชนเชอชาตอน ทงทแท จรงแลวชนในสยามนนตางหลากเผาหลายพนธ

(องคบรรจน,2553)

ความเข าใจทว า สยามนนหลากเผาหลายพนธ เพงจะเกดขน

เมอครงหนงทสงคมไทยเกดความขดแยงทางความคด ท�าใหปญญาชนและ

นกศกษากลมหนงซงรฐเรยกวา“ผกอการรายคอมมวนสต(ผกค.)”หนออกจาก

21 คนชายขอบ (marginal people) คอ คนทอยหางไกลจากสงคม มกหมายถงผทไมไดรบ

การดแล ไมไดรบบรการหรอความคมครองจากรฐ ตองดแลตนเอง และมวฒนธรรมของ

ตนเองทอาจแตกตางจากวฒนธรรมของคนทอยในเมอง22ศพทวชาการเรยกวาพหสงคมหรอสงคมพหลกษณ(pluralsociety)หมายถงกลมสงคม

ทแยกออกเปนกลมภาษากลมชาตพนธกลมศาสนาหรอเชอชาตตางๆและกลมชมชนหรอ

สงคมหลากวฒนธรรม (multicultural society) น�ามาใชกบรฐทมความแตกตางหลากหลาย

อาทในสหรฐอเมรกาซงมกลมคนหลากหลายเชอชาต

ตวอยาง

04พนำธขาว

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

52

04 • พนธขาว

ล�าน�าเสยงแคนขบขาน ประกอบรวม intro กบภาพพนดน ผนหญา

ทองนาของจงหวดนครนายก(ประชาชาตธรกจ,2561)และสหนาของหญงสาว

ทมงมน แมทวงท�านองเพลงไมใชแบบฉบบของ “แมนกนอย อไรพร” แหงคณะ

เสยงอสานแตเสยงเออนเคลาคลอรอทอนน�าในจงหวะดนตรpoprockกเราเรง

อารมณผฟงไดเปนอยางด

“...เกยวเถอะนะแมเกยว(โอโอโอ)เกยวเถอะนะแมเกยว

น�ำตำจะรนหลงไหลแตใจไมเคยคดเคยว

เกยวเถอะนะแมเกยวแมใครไมเกยวแตฉนจะเกยว

ปลอยใจใหเดนย�ำเทำออกไปจดไฟขนมำอกครง(โอโอโอโอโอ)...”

อนทจรงค�ารอง เกยวเถอะนะแมเกยว เปนสวนหนงในเพลง “ร�าวง

เกยวขาว”แตงค�ารองโดย เอบประไพเพลงผสมท�านองโดย เออสนทรสนาน

ราวป 2482-2488 (คตา พญาไท, 2555; ไพบลย ส�าราญภต, 2548)

และปาลมม(2561)หรออฟปานเจรญนกรองลกครงไทย(เลอดอสาน)-เบลเยยม

น�ามาผสมรวมในเพลง“แมเกยว”เผยแพรลงYouTube32เมอ23มกราคม2561

ปาลมมเลาวาไดแรงบนดาลใจจากครงหนงทเหนรถเกยวขาวและรบรความทกข

ยากของชาวนา ดวยขาวกลาใหผลผลตไดไมด ฟาฝนแลงแหง ขาวโดนกดราคา

และอกสารพดปญหาตามมาดวยหนสน สาวบานนาจงตองดนรนออกไปเปน

สาวร�าวงในเมองกรง กรยาอาการทแมตอง “เกยว” จงหมายถง การเกยวควา

หาโอกาสในสงคมเมอง เพอเลยงปากทอง หวงใหคณภาพชวตของตน

และคนขางหลงดขนแตหากสงเกตภาพทงนาซงทอดยาวกวางออกไปตงรวงชชอ

สทอง การลงแขก การนวด การฝด และวถชวตชาวนาไร กลบสะทอนถง

ความอดมสมบรณของ “ขาว” ธญพชอาหารทเปนรากของประเพณ พธกรรม

และวฒนธรรมอนๆในสงคมไทย(เอยมทองด,2551,น. 22)

32https://youtu.be/3Ju0fo1k6xQ

ตวอยาง

บทท5

ประเพณ12เดอน

05ประเพณ 12 เดอนำ

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

66

05 • ประเพณ 12 เดอน

“อบอบอบ..

ยำงเขำเดอนหกฝนกตกพร�ำๆ

กบมนกรองงมง�ำ

ระงมไปทวทองนำ

ฝนตกทไรคดถงขวญใจของขำ

แมดอกโสนบำนนำ

นองเคยเรยกขำพอดอกสะเดำ...”

ลกษณะภมอากาศของไทยเมอผานพนชวง“คมหนต”กถงเวลาเขาส

“วสสานฤด”42 (ชลธชา สดมข, 2539) อนหมายถง ฤดฝน ราวกลางเดอน

พฤษภาคม-กลางเดอนตลาคม สภาพดนฟาอากาศสะทอนผานเพลงลกทง

“ฝนเดอนหก”ไดเปนอยางดตนฉบบเพลงนรงเพชรแหลมสงหรองมาตงแตป2512

(สยามดารา, 2558) ส�าหรบคนฟงทวไป อาจตความเรองราวไปตามเนอเพลง

ทสอถงชายหน มผ รอคอยคนรกดวยความคดถง แตแลวหญงสาวกจากไป

น�าตาทรนตกกเหมอนน�าฝนเมอเดอนหกนนเองส�าหรบชาวไรชาวนาความหมาย

ของเนอเพลงลกซงกวานนเพราะพวกเขาตางรดวานคอชวงเวลาของการกสกรรม

ปลกพชเตรยมดนดงส�านวนสภาษต“เดอนหกใหหวานกลา เดอนหาใหแตงไถ”

เพอใหขาวกลาโตทนกบทฟาจะหอบฝนลงมา ทวา เดอนหกในทนมไดหมายถง

“มถนา” ตามอยางปฏทนสากล แตคนโบราณสอนแนะใหนบรนขนมา เดอนหก

ทวาจงกลายเปน“พฤษภา”ตามทยดถอกนมาในปฏทนจนทรคตและชวงเวลาน

คอ“พธแรกนาขวญ”ก�าหนดเปนวน“พชมงคล”ซงรฐพธอนส�าคญนเปนสวนหนงใน

“ประเพณหรอพธ12เดอน”

42 คนไทยสวนใหญเขาใจผดวาเปน วสนตฤด แทจรงแลว “วสนต” เปนค�าบาลสนสกฤต

หมายถงฤดใบไมผล

ตวอยาง

บทท6

ทรพยำกรปำไม

06ทรพยากรปาไม

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

80

06 • ทรพยากรปาไม

แรม4ค�าเดอน3ประกาเวลาไมปรากฏหรอ4กมภาพนธ2561

ราวชวงค�าของคนเดอนแรมไรแสงจนทร พกดองศา 15.18647, 98.86852

หรอในพนทเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวรบรเวณล�าหวยปะช76(ผจดการ

ออนไลน,2561ค)

...เปรยงเปรยงเปรยงพลนสนเสยงกระสนสงหาร“Panthera pardus

delacouri” หรอ “เสอด�าทงใหญฯ” กฟบลมสลบดนสนเสยงหายใจ แมเสอด�า

จะจากไป แตเสยงกนแชงสาปดาตอ “ผลนไก” กลบยงคงดงเปรยงและอาจ

ไมสนเสยงไปจากแผนดน

เสอด�าทงใหญฯเปนประชากรเสอดาวอนโดจน(Indo-Chineseleopard)

ในภมภาคอนโดจน เคยอาศยกระจายพนธทวไปแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต

ปจจบนทวโลกเหลอเพยง2,503ตวทเกาะสงคโปรนนสญพนธไปแลวสวนลาว

และเวยดนามคาดกนวานาจะหมดไปเชนกน แตในประเทศไทยบรเวณผนปา

ตะวนตก77 ของเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงยงคงพบเสอดาวหนาแนน

แตมรายงานวาประชากรเสอดาวลดลง 38% ในชวง 3 ปทผานมา ราวปลาย

ทศวรรษ 1990 นบเปนภาวะเสยงตอการถกคกคามจนลกลามสการสญพนธ

(Rostro-García,etal.,2016,pp.296-297)

ขาวการลาฆาเสอด�า78(ผจดการออนไลน,2561ง)สรางความสญเสย

ตอระบบนเวศในผนปา เพราะสตวเลยงลกดวยนมชนดน คอ ผลาชนบนสด

(top carnivores) ของหวงโซอาหาร แตในทางกลบกนไดสรางความตระหนกร

ส ประชาชนตอสภาพความอดมสมบรณและความหลากหลายทางชวภาพ

(biodiversity)จนกลายเปนทอยทอาศยของสตวปาขณะทมนษยกพงพาทรพยากร

ปาไมไดทงทางตรงทางออม

76ต�าบลชะแลอ�าเภอทองผาภมจงหวดกาญจนบร77ผนปาตะวนตก (Western ForestComplex:WEFCOM)อทยานแหงชาตเฉลมรตนโกสนทร

เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงอทยานแหงชาตเขาแหลมอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร

เขตรกษาพนธสตวปาสลกพระเขตรกษาพนธสตวปาทงใหญนเรศวร78การจบกมยงพบซากไกฟาหลงเทาและเกง

ตวอยาง

91

ภยธรรมชาต • 07

บทท7

ภยธรรมชำต

07ภยธรรมชาต

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

92

07 • ภยธรรมชาต

ประเทศญปน–เวลา07.10น.ของวนท1กนยายน...เกดเหตแผนดนไหว

รนแรงขนาด7.3แมกนจดซงเปนความรนแรงระดบสงสดมศนยกลางความสนสะเทอน

ครอบคลมพนททง23เขตของโตเกยวทวาเหตแผนดนไหวดงกลาวกลบไมมผเสยชวต

แตอยางใดเพราะนเปนเพยงเหตการณจ�าลองเพอเตรยมการรบมอสาธารณภย

วนท1กนยายนของทกปรฐบาลญปนจะจดฝกซอมประจ�าปทวประเทศ

เพอรบมอภยพบตทางธรรมชาตเรยกวา “วนปองกนภยแหงชาต” (Japan’s

NationalDisasterPreventionDay)ในป2017ไดจ�าลองเหตการณโดยมนายชนโซ

อาเบะนายกรฐมนตรเปนผเปดงานและคณะรฐมนตรเขารวมอยางพรอมเพรยง

มประชาชนเข าร วม 3,000 คน จาก 140 หนวยงาน รวมถงนกเรยน

ชนประถมกวา 1,100 คน (Cabinet Public Relations Office, 2017) กอนหนานน

ในป2015มรายงานวา ประชาชนทวประเทศสมครใจเขารวมฝกซอมราว1.6ลานคน

นายอาเบะกลาววารฐบาลจะใชทรพยากรทงหมดเพอปกปองประชาชนจากภย

พบตทกรปแบบ(กรงเทพธรกจ,2558)

สภาพตามธรรมชาตของดนแดนอาทตยอทยทงประเทศ เผชญกบ

ภยพบตทกรปแบบ เพราะอยบนแนววงแหวนแหงไฟ88 (the Pacific ring of fire)

จงเสยงตอการเกดแผนดนไหวการปะทของภเขาไฟและภยอนจากไตฝนพายฝน/

พายหมะตกหนกกระทงมหาพบตภยสนาม(tsunami)ขณะทประเทศไทยไมไดอย

ตามแนวทวา แตครงหนงในวนท 26 ธนวาคม 2547 คลนยกษสนามกสาดซด

6จงหวดตามชายฝงอนดามนจนมผเสยชวตกวา5,000คนและ3,000คนสญหาย

กลายเปนวนวปโยคทคนไทยและคนทงโลกตางตองจดจ�า(ผจดการออนไลน,2560)

ขอมลจากรายงานความเสยงสาธารณภยโลก (World Risk Report)

ป201789โดยองคกรBundnisEntwicklungHilft(BundnisEntwicklungHilft,2017,

p. 41) ประเทศเยอรมนรายงานวา ประเทศไทยมความเสยงระดบปานกลาง

หรอล�าดบท91ของโลก(ล�าดบ8ในกลมอาเซยน)มคาดชนความเสยงเทากบ

88แนวรอยตอของแผนเปลอกโลก89คาเฉลยตงแตป2012-2016

ตวอยาง

109

กเกลแมพ แผนทชมชน • 08

บทท8

กเกลแมพแผนทชมชน

08กเกลแมพ แผนำทชมชนำ

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

110

08 • กเกลแมพ แผนทชมชน

เวบไซตกเกลแมพ (Google Maps) เชอเชญใหผคนรวมส�ารวจโลก

ผานขอความ“ปลดปลอยวญญาณนกส�ารวจภายในตวคณและเดนทางไปทวโลก

โดยไมตองออกจากบาน”นบแตดนแดนหางไกลของผนปาอทยานแหงชาตกอมเบ

(Gombe) มหาพระมดกซา (Giza) กระทงสงเสยดฟา ณ ภผาหมาลายน105

(MountHimalayan)(Lieber,2014;Abdalla,2014;Fredinburg,2013)

สอดานเทคโนโลยอยาง Cnet รายงานวา รถส�ารวจของ Google

เดนทางไปแลวกวา5ลานไมล ใน39ประเทศหรอราว3,000พนทเขตเมอง

(Farber,2012)เพอถายภาพลกษณะภมประเทศและพนทเขตชมชนหรอรจกกน

ในชอ “กเกลสตรทวว” (Google Street View) สวนในประเทศไทยปลายเดอน

กนยายน2555Googleรวมกบการทองเทยวแหงประเทศไทยเกบขอมลสตรทวว

ทวประเทศภายใน 2-3ป (Kongchun,2012)แตยงคงมบางพนทตกส�ารวจไป

ซงไมใชปญหาจากการเดนทางแตเปนเพราะการขดขวางจากประชาชนทไมเขาใจ

16.00น.ของวนท13สงหาคม2556ชาวบานกวา20คนลอมรถ

ตดกลองบนหลงคาทถายภาพรอบทศทางของ Google ขณะส�ารวจในต�าบล

สะเอยบ อ�าเภอสอง จงหวดแพร ดวยเกรงวาจะเกยวของกบการสรางเขอน

แกงเสอเตน จงเชญตวคนขบรถมาสาบานตอหนาพระประธานวดบานดอนชย

กอนใหออกจากพนทไป (ประชาไทย, 2556) และไดเพยงภาพถายทางหลวง

แผนดนหมายเลข1120ขณะทหางออกไป18.9กโลเมตรบรเวณวดไทยสภาพ

(ทามาน)ต�าบลเชยงมวนอ�าเภอเชยงมวนจงหวดพะเยาGoogleสามารถแสดงภาพ

ตรอกซอกซอยตางๆครอบคลมเกอบทวทงชมชน(Google,Inc,2013)การเกบขอมล

สตรทววแลวน�ามาแสดงผลบนเวบไซตหรอแอพ(Application:App)ในมอถอผาน

“แผนท”คอหนงในเครองมอส�าคญกอนลงพนทศกษาชมชน

ในชวงทศวรรษทผานมา การใชงานแผนทดจทล (digital map)

บนโทรศพทมอถอ/ เวบไซต ไดเปลยนแปลงวธการทเราระบต�าแหนงน�าทาง

วางแผนการเดนทาง หรอน�ามาใชประโยชนดานตางๆ อยางแพรหลาย อาท

105 อทยานแหงชาตกอมเบ, ประเทศแทนซาเนย, พระมดกซา, ประเทศอยปต และเทอกเขา

หมาลยบรเวณเอเวอรเรสตเบสแคมปประเทศเนปาล

ตวอยาง

119

แผนพฒนาทองถน • 09

บทท9

แผนพฒนำทองถน

09แผนำพฒนำาทองถนำ

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

120

09 • แผนพฒนาทองถน

“พอศอสองพนหำรอยส ผใหญลตกลองประชม

ชำวบำนตำงมำชมนม มำประชมทบำนผใหญล

ตอไปนผใหญลจะขอกลำว ถงเรองรำวทไดประชมมำ

ทำงกำรเขำสงมำวำ ใหชำวนำเลยงเปดและสกร...”

แววเสยงส�าเนยงเพลง “ผ ใหญล” ยงคงกองดงอย ถงทกวนน

คนGENXคนเคยกนดวานเปนเพลงลกทงเสยดสสงคมรองโดยศกดศรศรอกษร

โดงดงอยางมากในยค จอมพลสฤษด ธนะรชต สวนคน GEN Y รจกเพลงน

เพราะถกน�ามาเรยบเรยงท�านองและขบรองใหมโดยนภาพสวนตรจฉ,หนมเตอร

และไกพรรณนภา(วกพเดย,2559)ขณะทคนGENZซงหางไกลจากชวงเกด

เพลงกยงรองตามได เมอผคนในสอสงคมออนไลนแหแชรคลปการรองทชดบาง

ไมชดบางแตยงคงน�าเสยงทมเอกลกษณของLouisKennedy114สาวชาวอเมรกน

ทเคยเขามาพ�านกในประเทศไทย(Spookylorre,2017)

ผานมากวา57ปเรองราวของผใหญลกยงคงนาสนใจวาเพราะเหตใด

ท�าไมตองลนกลองเวบไซตSetthasat(เสด-ถะ-สาด,2554)เสนอวาพ.ศ.2504

เปนปแรกทไทยประกาศใช “แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1

ระยะท 1 (พ.ศ.2504-2506)”ผใหญลจงเปนคนกลางทน�าสารจากทางราชการ

มาสอกบชาวบานแตดวยไมคนชนกบภาษา“สกร”จงกลายเปน“หมานอยธรรมดา”

ส�าหรบผใหญล ตาสหวคลอน และชาวบานทวไป แผนพฒนาฯ ระดบชาต

ดหางไกลจากเรองราวในชมชน แตหากเปน “แผนพฒนาระดบต�าบล” ทคนใน

ทองถนมสวนรวมจดท�าการสอสารระหวางผตามกบผน�ากอาจเปนไปโดยงาย

แผนพฒนาต�าบลหรอแผนพฒนาสามปหมายถงแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมขององคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ในชวง 3 ป เปนการแปลง

แผนยทธศาสตรการพฒนาไปสการปฏบต มการก�าหนดรายละเอยดแผนงาน

โครงการพฒนาทสมพนธกบงบประมาณปรบปรงเปนประจ�าทกปและเกยวของ

114ThaiBeatAGo-Go–[14]-LouiseKennedy–PooYaiLee:https://youtu.be/ofrbj6bwTZs

ตวอยาง

127

เครอขายทางสงคม • 10

บทท10เครอขำยทำงสงคม

10เคำรอขายทางสงคำม

กวนธร เสถยร

10 เรองรเขากอนเขาชมชน

ตวอยาง

128

10 • เครอขายทางสงคม

หากตดค�าวา“ทางสงคม”ออกไปคงเหลอไวเฉพาะ“เครอขาย”ค�าค�าน

คงคนหกนดในชวงเวลาทประเทศไทยเขาสยคประเทศไทย 4.0 ซงเปนโมเดล

การพฒนาประเทศไปสเปาหมาย “มนคง มงคง ยงยน” ตามแนวคด คสช.123

(พงศพพฒนบญชานนท,2560)โดยฐานส�าคญคอการพฒนาเทคโนโลยสอสาร

ททนสมย2Gตองยกเลกไป3Gไมพอใชสงคมไทยจงมงไปท4G(เทคโมบลอก,

2559) ขณะทญป นและเกาหล เรงพฒนา 5G ใหทนมใชในกฬาโอลมปก124

(Alleven,2017)

ในชวงเทคโนโลย4Gหากมองเฉพาะเครอขายโทรคมนาคมความไดเปรยบ

ในการเปนผน�าดานเทคโนโลยจะเกดขนเมอผใหบรการเครอขายมอถอแตละคาย

(operator)มชองทางการตดตอสอสารทหลากหลาย “เครอขาย” ในความหมายน

จงหมายถงจ�านวนคลนความถสถานฐานศนยบรการแตหากคง“ทางสงคม”ไว

และพจารณาการศกษาชมชน“เครอขาย”ควรจะตความหมายอยางไร

การเขาใจความหมายของเครอขายทางสงคมอยางงายๆ ท�าไดผาน

การศกษาเครอขายทเปนรปธรรมซงในประเทศไทยมเครอขายเกดขนเปนจ�านวนมาก

แตเครอขายซงเปนทร จกในกล มผ ท�างานดานการพฒนา ดวยมชอเสยง

มผลงานทสรางความเขมแขงแกชมชนอยางตอเนองกวา 20 ป จนไดรบรางวล

“มชยวระไวทยะ”สาขาการพฒนาชนบทในป2550และทนสนบสนนการด�าเนน

งานจากมลนธตางๆคอเครอขายอนแปง(โพสชนนง,2550)

“ภพานคอชวต มวลมตรคอพลง พงตนเองคอความหวง อนแปงยง

เพอปวงชน” คอปรชญาการท�างานของเครอขายน โดยมทมาจากชาวบานบว

อ�าเภอกดบากจงหวดสกลนครราว13รายไดจดตงกลม“กองทนพนธไมพนบาน”

และเปลยนเปนเครอขายอนแปงในภายหลง เพอแกปญหาเศรษฐกจชมชนและ

หาทางอยรอดใหพนผาน7ขอปญหาคอสารพษหนสนการเจบไขการเอารดเอาเปรยบ

ความไมเพยงพอกระแสการพฒนาและเหววาจากความเหงา (สยามรฐ,2553)

123คณะรกษาความสงบแหงชาต124 เกาหลใตเปนเจาภาพกฬาโอลมปกฤดหนาวป 2018 และญปนเปนเจาภาพกฬาโอลมปก

ฤดรอนป2020

ตวอยาง