˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹ ภาษาไทย...
TRANSCRIPT
ภาษาไทยวรรณคดและวรรณกรรม ม.๖ ชนมธยมศกษาปท ๖กลมสาระการเรยนรภาษาไทย
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
ผเรยบเรยงนายภาสกร เกดออนนางสาวระววรรณ อนทรประพนธนางฟองจนทร สขยงนางกลยา สหชาตโกสยนายศานต ภกดคานายพอพล สกใส
ผตรวจนางจนตนา วรเกยรตสนทรนางวรวรรณ คงมานสรณนายศกด แวววรยะ
บรรณาธการนายเอกรนทร สมหาศาลนางประนอม พงษเผอก
˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹
พมพครงท ๑สงวนลขสทธตามพระราชบญญตISBN : 978-616-203-288-2
รหสสนคา ๓๖๑๑๐๐๔
¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡EB GUIDE
ทพมพกากบหวขอสาคญในหนงสอเรยนหลกสตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยงแหลงความรทวไทย-ทวโลก
ÊÒúÑÞหนา
บทนา
การอานวรรณคด ๑ - ๑๕
หนวยการเรยนรท ๑
เสภาเรองขนชางขนแผน
ตอน ขนชางถวายฎกา ๑๖ - ๕๗
หนวยการเรยนรท ๒
สามกก
ตอน กวนอไปรบราชการกบโจโฉ ๕๘ - ๘๓
หนวยการเรยนรท ๓
กาพยเหเรอ ๘๔ - ๑๐๙
หนวยการเรยนรท ๔
สามคคเภทคาฉนท ๑๑๐ - ๑๕๓
หนวยการเรยนรท ๕
ไตรภมพระรวง
ตอน มนสสภม ๑๕๔ - ๑๖๗
บทเสรม
บทอาขยาน ๑๖๘ - ๑๗๑
บรรณานกรม ๑๗๒
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ ไดกาหนดให
ภาษาไทย ซงเปนภาษาประจาชาต เปนรายวชาพนฐานทผเรยนทกคนตองเรยน เพอพฒนา
ศกยภาพของผเรยนใหสามารถใชภาษาไทยไดอยางถกตองตามหลกภาษาไทย และเกด
ความรความเขาใจในเอกลกษณทางภาษาของชาต
ภาษาไทยเปนเอกลกษณของชาต เปนสมบตทางวฒนธรรมอนทาใหเกดเอกภาพ
และเปนเครองมอทใชในการตดตอสอสารเพอสรางความเขาใจและความสมพนธอนด
ของคนในชาต นอกจากน ภาษาไทยยงเปนเครองมอสาคญทชวยในการแสวงหาความร
ทงจากหนงสอและแหลงขอมลสารสนเทศตางๆ ทงน ผเรยนจะตองมความรความเขาใจ
และเลอกสรรใชภาษาไทยทถกตอง เพอธารงไวซงเอกภาพของชาตไทยและสามารถนาไป
ใชพฒนาทกษะอาชพตางๆ เพอประโยชนของตนเองและสงคม
สาหรบหนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภาษาไทย ชนมธยมศกษาปท ๖ น
ทางคณะผเรยบเรยงไดแบงเนอหาออกเปน ๒ เลม ไดแก หลกภาษาและการใชภาษา ๑ เลม
และวรรณคดและวรรณกรรม ๑ เลม
หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภาษาไทย วรรณคดและวรรณกรรมน มเนอหา
มงเนนใหผเรยนไดศกษาวรรณคดและวรรณกรรม ซงถอเปนสมบตอนลาคาทางภาษาของไทย
ดวยหวงเปนอยางยงวา คณคาดานตางๆ ในวรรณคดและวรรณกรรม จะชวยสงเสรม
และกระตนใหผเรยนรจกใชกระบวนการคดวเคราะห การวจารณ และเขาถงครรลองแหง
รสวรรณคดและวรรณกรรม สามารถสงเคราะหแนวคดของกว เรยนรวถไทยและนาไป
ประยกตใชในชวตประจาวนไดเปนอยางด
คณะผเรยบเรยงจงมความมนใจวา สถานศกษาทเลอกใชหนงสอเรยนชดน
จะพฒนาคณภาพและคณลกษณะทพงประสงคของผเรยนไดตามมาตรฐานการเรยนรของ
หลกสตรแกนกลาง การศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ กลมสาระการเรยนรภาษาไทย
ชนมธยมศกษาปท ๔ - ๖ ทกประการ
ผเรยบเรยง
¤íÒ¹íÒ
บทน�า
การอานวรรณคด เปนการทาความเขาใจบทประพนธใหปรโปรงและใชจนตภาพสราง
อารมณ เพอจะไดเขาถงสารทกวตองการสอ
การอานวรรณคด ผอานตองใชวจารณญาณในการอานแลวนาไปคด ใชสตปญญา
กลนกรองสกดคณคาทางอารมณและคณคาทางความคด จนถงการวจกษวรรณคด คอ เกด
ความเขาใจแจมแจง ตระหนกในคณคาดานวรรณศลปและคณคาดานสงคม เกดความ
หวงแหนและตองการธารงรกษาใหเปนสมบตของชาตตอไป การอานทไดคดคนหาเหตผล
มาอธบายความรสกของตนเองเปนการแสดงความคดเหนขนวจารณ ซงอาจตอยอดไปถง
การอานวรรณคดในระดบสงได
การอานวรรณคดตอนท õ
วรรณคดและวรรณกรรม
๓ การวจกษวรรณคด
วรรณคด หมายถง หนงสอทไดรบการยกยองวาแตงด มคณคา ซงค�าวา วรรณคด
ไดปรากฏอยในโบราณคดสโมสร โดยตงขนในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว
ในพ.ศ. ๒๔๕๐ เพอสงเสรมการประพนธ เผยแพรความรเกยวกบประวตศาสตรและโบราณคด
และมปรากฏในราชกฤษฎกาการตงวรรณคดสโมสรเมอพ.ศ.๒๔๕๗ในรชสมยพระบาทสมเดจ-
พระมงกฎเกลาเจาอยหวหนงสอทจดวาเปนวรรณคดเชนกวนพนธนทานละครไทยละครพด
พงศาวดารเปนตน
วจกษหมายถงทรแจงทเหนแจงฉลาดมสตปญญาเชยวชาญ
วจกษวรรณคด หมายถง การพจารณาวาหนงสอนนๆ แตงดอยางไร ใชถอยค�าไพเราะ
ลกซงกนใจหรอมความงามอยางไรมคณคาใหความรขอคดคตสอนใจหรอชใหเหนสภาพชวต
ความคดความเชอของคนในสงคมอยางไร
๔ หลกการวจกษวรรณคด
หลกการวจกษวรรณคดทส�าคญ มดงน
๑)อานอยางพนจพจารณา เปนการอานโดยการวเคราะหตงแตชอเรอง เชน บทละครพดเรอง “เหนแกลก” เมออานชอเรองแลวมกจะคดตอไปวาใครเปนผเหนแกลกประวต
ผแตงค�าน�าค�านยมสารบญไปจนถงเนอเรองยอและบรรณานกรมซงจะท�าใหเราเขาใจเนอหา
มลเหตของการแตงแรงบนดาลใจในการแตง
๒)คนหาความหมายพนฐานของบทประพนธความหมายพนฐานหรอความหมาย ตามตวอกษร ผอานสามารถคนหาไดจากขอความทกวไดน�าเสนอไว วาใคร ท�าอะไร ทไหน
ผลเปนอยางไรโดยมหลกการคนหาความหมายของบทประพนธดงน
๒.๑) คนหาความหมายตามตวหนงสอ คอ ค�าใดทไมเขาใจไดทนท สามารถคนหา
ความหมายและค�าอธบายศพทจากพจนานกรมหรออภธานศพทเชน
สามยอดตลอดระยะระยบ วะวะวบสลบพรรณ
ชอฟาตระการกลจะหยน จะเยาะยวทฆมพร
บราลพลาสศภจรญ นภศลประภสสร
หางหงสผจงพจตรงอน ดจกวกนภาลย
(สามคคเภทค�าฉนท)
3
๑ ความสำาคญของวรรณคด
วรรณคดเปนมรดกทตกทอดมาจากบรรพบรษ เปนมรดกทางปญญาของคนในชาต วรรณคด
เปนเสมอนกระจกเงาสะทอนภาพของสงคมในอดตใหคนรนหลงไดรบรดวยวากวมกน�าเสนอสภาพ
สงคมในสมยทตนมชวตอยดวยการสอดแทรกไวในงานเขยนของตนท�าใหผอานไดรบความรดาน
ตางๆเชนดานประวตศาสตรสงคมศาสตรภาษาศาสตรปรชญาเปนตนนอกจากนยงมคตธรรม
อนเปนแนวทางในการพฒนาความคดจตใจและโลกทศนของผอานดวยการน�าขอคดจากวรรณคด
มาใชในชวตจรง
กวมกสอดแทรกแนวคดคตสอนใจและปรชญาชวตไวท�าใหผอานไดรบความรเกดความ
รสกประทบใจและมอารมณรวมไปกบกว ดงนนวรรณคดจงมความส�าคญตอชวตมนษย ซงม
ทงคณคาดานเนอหา คณคาดานวรรณศลป และคณคาดานสงคม นอกจากนวรรณคดยงเปน
เครองเชดชอารยธรรมของชาตในการเปนหลกฐานทางโบราณคด ท�าใหคนในชาตสามารถรบร
เรองราวในอดต
การอานวรรณคดจงเปนการสงเสรมใหผอานมสนทรยะทางอารมณเขาใจความจรงของชวต
มากยงขนและชวยจรรโลงสงคมอกดวย
๒แนวทางในการอานวรรณคด
การอานวรรณคดเพอใหไดรบความบนเทงใจ ไดรบอรรถรสในการอาน และไดรบคณคา
ดานสาระประโยชนและดานสนทรยภาพมแนวทางในการอานดงน
๑)เลอกอานวรรณคดกอนอนตองทราบกอนวาบทรอยกรองหรอค�าประพนธหรอกวนพนธมหลายชนการเลอกอานวรรณคดเรองทไดรบยกยองวาเปนวรรณคดชนเยยมท�าใหสามารถ
ยดเปนแนวทางในการอานวรรณคดเรองอนๆไดเพราะวรรณคดทไดรบการยกยองจะมความเปน
อมตะมคณคาทางวรรณศลปและมขอคดทสามารถน�ามาประยกตใชกบชวตในปจจบนได
๒)ควรอานวรรณคดใหตลอดทงเรอง ท�าความเขาใจกบเนอเรองทอาน เพอใหรองคประกอบของเรองและเขาใจสารทกวตองการสอมายงผอาน
๓)รหลกการพจารณาคณคาของวรรณคด และน�าหลกนนมาพจารณาวรรณคด ทอานเพอใหสามารถเขาถงความหมายและคณคาของวรรณคดเรองนน
๔)สามารถแสดงความคดเหนวจารณหรอประเมนคณคาวรรณคดเมออาน วรรณคดจบ ผอานควรวจกษวรรณคดเรองนนได เพอใหเหนขอดและขอบกพรองของวรรณคด
เรองนนจงจะไดประโยชนจากการอานวรรณคดอยางแทจรง
2
เรองทอาน เชน เรองนราศภเขาทอง ตอนทกลาวถงองคเจดยทช�ารดทรดโทรมมรอยแตกราว
ดงความวา
ทงองคฐานรานราวถงเกาแฉก เผยอแยกยอดสดกหลดหก
โอเจดยทสรางยงรางรก เสยดายนกนกนาน�าตากระเดน
กระนหรอชอเสยงเกยรตยศ จะมหมดลวงหนาทนตาเหน
เปนผดมมากแลวยากเยน คดกเปนอนจจงเสยทงนน
(นราศภเขาทอง)
จากค�าประพนธขางตน กวเปรยบรอยแตกราวของเจดยวาเหมอนเกยรตยศชอเสยงเปน
สงทไมจรงยงยน ขอคดทสอสารมายงผอาน คอ ชวตคนเราอาจประสบกบความเปลยนแปลง
ซงเปนสงธรรมดาของโลก คนมงมกอาจเปนคนจนได เมอสขกอาจทกขได มยศไดกเสอมยศได
มลาภไดกเสอมลาภไดทกสงลวนเปนอนจจงไมแนนอน
๓)รบรอารมณของบทประพนธพยายามพจารณาเมอรบรความรสกและอารมณท กวสอดแทรกในบทประพนธเชนนราศนรนทรกวกลาวถงยามทตองจากคนรกไดพรรณนาความ
รสกอาลยรกทมตอนางผเปนทรกวา เมอตองแยกจากกนราวกบไดปลดหวใจไปจากตว หากแบง
หวใจออกเปน๒ซกไดซกแรกจะเอาตดตวไปดวยสวนอกซกจะฝากไวกบนางดงความวา
จ�าใจจากแมเปลอง ปลดอกอรเอย
เยยววาแดเดยวยก แยกได
สองซกแลงทรวงตก แตกภาคออกแม
ภาคพไปหนงไว แนบเนอนวลถนอม
(นราศนรนทร)
๔)พจารณาการใชกลวธในการแตงค�าประพนธกลวธในการแตงค�าประพนธเปนวธสรางความรสกนกคดของกวชวยใหผอานเขาใจทศนะและนยสรปของกวหรอเนอเรองไดชดเจนยง
ขนกวาการบอกเลาดวยถอยค�าและวธการตรงไปตรงมาดงจะเหนไดจากปมปญหาของเสภาเรอง
ขนชางขนแผนทเปนปมความขดแยงเรองความรกระหวางชายสองหญงหนง จนในทสดไดน�าไป
สการคลคลายปมปญหาดวยการประหารชวตนางวนทองซงเปนจดจบทนาเศราสลดใจแตกเปน
กลวธทท�าใหเรองนอยในใจผอานมายาวนาน เพราะกวสรางความรสกคางคาใจ ความไมสมหวง
ของตวละคร
5
จากบทประพนธศพททจะตองคนหาไดแก
ระยบ หมายถง พราวแพรววบวาม(แสงหรอรศม)
ชอฟา หมายถง ตวไมทตดอยบรเวณหนาบนรปเหมอนหวนาคชขนเบองบน
ตระการ หมายถง งาม
กล หมายถง เหมอน
ทฆมพร หมายถงทองฟา
นภศล หมายถง ยอดปราสาทหรอมณฑปหรอปรางคทแหลมตรงขนไปใน
อากาศ
ประภสสร หมายถง สเลอมๆพรายๆแสงพราวๆเหมอนแสงพระอาทตยแรกขน
บราล หมายถง เครองแตงหลงคาเปนยอดเลกๆเรยงรายตามอกไก
พลาส หมายถง งามอยางสดใส
ศภ หมายถง ความงาม
จรญ หมายถง รงเรอง
๒.๒)คนหาความหมายแฝง คอ ความหมายทตองตความ ซงผแตงอาจใชค�าทเปน
สญลกษณเพอเสนอสารอนเปนความคดหลกของผแตงเชน
นาคมพษเพยง สรโย
เลอยบท�าเดโช แชมชา
พษนอยยงโยโส แมลงปอง
ชแตหางเองอา อวดอางฤทธ
(โคลงโลกนต)
จากบทประพนธขางตนกลาวถง งใหญมพษมากเทยบเทากบความรอนของดวงอาทตย
แตทาทางการเลอยกลบเคลอนไปอยางชาๆไมแสดงใหรวามพษมากซงตางจากแมลงปองมพษ
เพยงเลกนอยอยทหาง กลบชหางอวดพษอนนอยนด ความหมายของโคลงบทนพจารณา
ความหมายแฝงไดวา งใหญ (นาค) เปนสญลกษณของผทเปยมไปดวยอ�านาจแตไมโออวด
แสดงตนในขณะทแมลงปองเปนสญลกษณแทนผทมอ�านาจนอยแตชอบแสดงฤทธเดชอวดอาง
อ�านาจอนนอยนดทตนม
๒.๓)คนหาขอคดอนเปนประโยชน เปนการคนหาขอคดคตเตอนใจทสามารถน�าไป
ประยกตใชใหเกดประโยชนในชวตประจ�าวนได กวมกสอดแทรกทศนะ ขอคด คตสอนใจ
เรองตางๆไวในเนอเรองของวรรณคดผอานควรอานอยางพจารณาเพอคนหาคณคาจากวรรณคด
4
เสยงซงเกดจากการก�าหนดจ�านวนพยางคหรอค�าเปนวรรค บาท และบท การผกค�าสมผสคลองจอง
อยางมแบบแผน ลกษณะการบงคบต�าแหนงวรรณยกต เชน โคลง เปนตน และการเพมสมผส
คลองจองในวรรคขนอยกบลลาชนเชงของกวแตละคน วรรณคดเรองหนงๆ อาจใชค�าประพนธ
ชนดเดยวเปนหลก เชน เสภาเรองขนชางขนแผน เรองอเหนา แตงเปนกลอนสภาพ วรรณคด
บางเรองแตงดวยค�าประพนธตางชนดกนเชนเรองพระลอเรองตะเลงพายแตงเปนโคลงและราย
เรยกวาลลตเรองมทนะพาธาแตงเปนฉนทและกาพยเรยกวาค�าฉนทกาพยเหเรอแตงเปนโคลง
และกาพยเพอใหฝพายไดขบเหในกระบวนพยหยาตราทางชลมารคกวไดเลอกรปแบบกาพยยาน
ซงเหมาะกบเนอเรองทพรรณนาธรรมชาตรวมกบอารมณความรสกของกวทแสดงความรกความ
อาลยถงคนรกดงความวา
โคลง
รอนรอนสรยโอ อสดง
เรอยเรอยลบเมรลง ค�าแลว
รอนรอนจตจ�านง นชพเพยงแม
เรอยเรอยเรยมคอยแกว คลบคลายเรยมเหลยว
กาพย
เรอยเรอยมารอนรอน ทพากรจะตกต�า
สนธยาจะใกลค�า ค�านงหนาเจาตาตร
การอานค�าประพนธเปนจงหวะท�านองตามลกษณะค�าประพนธแตละชนด จะชวยให
ผอานสามารถรบรอารมณของกวทแทรกไวในบทรอยกรองอยางมประสทธภาพ การอานอยาง
เขาใจซาบซง ยอมชวยใหผอานและผฟงเขาถงรสถอยค�า รสความ รสคลองจอง และรสภาพ
อยางสมจรงเกดความรสกประทบใจในวรรณคดไทย
๒)องคประกอบของเรองพจารณาไดดงน ๒.๑) สาระ พจารณาวาสาระทผ แตงตองการสอมายงผ อานเปนเรองอะไร เชน
ใหความร ขอเทจจรง ขอคดเหน หรอแสดงความรสกนกคดออกมา ควรจบสาระส�าคญหรอ
แกนของเรองใหไดวาผแตงตองการสออะไรแกนเรองมลกษณะแปลกใหมนาสนใจเพยงใดเชน
เรองสามกก มเนอหาเกยวกบการปกครองบานเมอง และการชงอ�านาจกนดวยอบายการเมอง
และการสงครามเปนตน
7
๕)ความงามความไพเราะของภาษาพจารณาการสรรค�าและการเรยบเรยงค�าใหเปนตามล�าดบอยางไพเราะเหมาะสมและการใชโวหารกอใหเกดจนตภาพอารมณและความรสกเชน
กวเลอกใชค�าทมความหมายวางามอยางเหมาะสมจากบทละครพดค�าฉนทเรองมทนะพาธา
อาอรณแอรมระเรอรจ ประดจมโนภรมยรตณแรกรก
แสงอรณวโรจนนภาประจกษ แฉลม เฉลา และโสภนกนะฉนใด
หญงและชายณยามระตอทย สวางณกลางกมลละไมกฉนนน
(มทนะพาธา)
๕ การพจารณาคณคาวรรณคด
วรรณคดเปนผลงานทสบทอดกนมาชานานเปนหนงสอทมคณคาสมควรอานอยางพนจ
พเคราะหไปถงการวจกษ ซงเทากบเปนการกลนกรองคณคาของวรรณคดทอาน มทงคณคา
ทางดานเนอหาคณคาทางดานวรรณศลปและคณคาทางดานสงคมโดยพจารณาดงน
๕.๑คณคาดานเนอหา การพจารณาคณคาดานเนอหามแนวทางในการพจารณาดงตอไปน
๑)รปแบบ ในการศกษาวรรณคด นกเรยนควรมความเขาใจเกยวกบรปแบบของ
วรรณคดวาจะพจารณาวรรณคดเรองนนในลกษณะใด ซงรปแบบของวรรณคดแบงออกเปน
รอยแกวและรอยกรอง
๑.๑) รอยแกว คอค�าประพนธทไมจ�ากดถอยค�าและประโยค ไมมกฎเกณฑทาง
ฉนทลกษณเปนรปแบบตางๆตายตวการพจารณาความหมายในค�าประพนธประเภทรอยแกวขน
อยกบจดประสงคและเนอหาของเรองถากวมจดมงหมายทจะบนทกเรองราวเหตการณใหความร
ทวๆไปจะมการใชภาษาตรงไปตรงมาเรยบงายและชดเจนและหากกวแตงเรองทมเนอหาลม
ลก แสดงความลกซงแยบคาย เชน เรองเกยวกบพระพทธศาสนา ปรชญา หรอเรองทเกดจาก
จนตนาการ วรรณกรรมรอยแกวชนทเลอกใชถอยค�าไดเหมาะสมเนอความ แตงไดกระชบรดกม
สละสลวยสอความหมายไดชดเจนวางเหตการณในเรองไดแนบเนยนวรรณกรรมรอยแกวชนนน
จะมความไพเราะงดงามและสะเทอนอารมณผอานไดเปนอยางด
๑.๒) รอยกรอง คอค�าประพนธทน�าค�ามาประกอบกนขน ใหมลกษณะรปแบบตามท
ก�าหนดไวและมกฎเกณฑขอบงคบตางๆ วรรณคดสมาคมไดมการบญญตค�าวา รอยกรอง เปน
ค�ารวมเรยกโคลงฉนท กาพย กลอนและรายค�าประพนธประเภทรอยกรองจะเนนจงหวะของ
6
ชมดวงพวงนางแยม บานแสลมแยมเกสร
คดความยามบงอร แยมโอษฐยมพรมพรายงาม
มะลวลยพนจกจวง ดอกเปนพวงรวงเรณ
หอมมานาเอนด ชชนจตคดวนดา
(กาพยเหเรอ)
จากบทประพนธค�าวาบงอร และวนดาหมายถงผหญงและนางผเปนทรกซงจะอย
ในแตละต�าแหนงทสอดคลองกนกบบทประพนธ
๑.๒) การเลอกใชค�าทเหมาะแกเนอเรองและฐานะของบคคลในเรองเชน
เอออเหมนะมงชชางกระไร
ททาสสถลฉะนไฉน กมาเปน
ศกบถงและมงกยงมเหน
จะนอยจะมากจะยากจะเยน ประการใด
อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ
ขยาดขยนมทนอะไร กหมนก
(สามคคเภทค�าฉนท)
จากบทประพนธเปนการเลอกใชค�าทเหมาะสมกบฐานะของบคคล ในเรองเปนตอนท
พระเจาอชาตศตรแสรงใชค�าบรภาษวสสการพราหมณเมอวสสการพราหมณทดทานเรองการศก
ซงเปนค�าทกษตรยใชกบผทมฐานะต�ากวา
๑.๓) การเลอกใชค�าไดเหมาะแกลกษณะของค�าประพนธเชน
ตนตาหนาเผอด หมดเลอดสนกาย
หลบลหนตาย วนหวนพรนใจ
ซกครอกซอกครว ซอนตวแตกภย
เขาดงพงไพร ทงยานบานตน
(สามคคเภทค�าฉนท)
จากบทประพนธมค�าทใชไดทงรอยแกวและรอยกรอง เชน ค�าพนฐานตางๆ ไดแก
เลอดหนาเผอดหลบลซกเปนตน
9
๒.๒)โครงเรองพจารณาวธการเรยงล�าดบความคดหรอเหตการณในเรองวาเปดเรอง
อยางไร ดงเชน โครงเรองของเสภาเรองขนชางขนแผน ตอนขนชางถวายฎกา คอ ผหญงทตอง
เลอกไปอยกบผชายคนใดคนหนง ซงคนหนงตนกรกมากอกคนหนงกดตอตนมาก กวมวธวาง
โครงเรองไดดหรอไม การล�าดบความไปตามล�าดบขนตอนหรอไม มวธการวางล�าดบเหตการณ
นาสนใจอยางไร และมการสรางปมขดแยงอะไรทน�าไปสจดสงสดของเรอง เปนตน
๒.๓)ฉากและบรรยากาศ พจารณาการพรรณนาหรอบรรยายฉากของเรอง โดย
บรรยากาศนนสรางโดยการบรรยายฉาก ซงเกดจากการสรางเหตการณตางๆ ทเกดขนในเรอง
กวตองใหรายละเอยดเกยวกบสถานทและสภาพแวดลอม เพอใหผอานเกดความรสกคลอยตาม
เชน เรองสามกกมฉากของเรองอยในประเทศจนในสมยพระเจาเหยนเต เสภาเรองขนชางขนแผน
ตอน ขนชางถวายฎกามฉากการตดสนพระทยของสมเดจพระพนวษากเกดขนในสมยการปกครอง
ตามระบอบสมบรณาญาสทธราชยและบรรยากาศนาเกรงขาม เปนตน
๒.๔)ตวละคร พจารณาลกษณะนสยของตวละครเปนสวนส�าคญของเรอง โดยตอง
พจารณาวามบคลกภาพอยางไรและมบทบาทอยางไร พฤตกรรมทแสดงออกมาดหรอไม เชน
ความไมรจกกาลเทศะของขนชางในคราวทด�าน�าเขาไปถวายฎกาถงเรอพระทนง เปนตน
๒.๕)กลวธการแตง พจารณาวธการเลอกใชถอยค�า และการน�าเสนอวากวน�าเสนอ
อยางไร เชน เสนออยางตรงไปตรงมา เสนอโดยใหตความจากสญลกษณหรอความเปรยบ เสนอ
โดยใชภาพพจนใหเกดจนตภาพ ควรพจารณาวาวธการตางๆ เหลาน ชวนใหนาสนใจ นาตดตาม
และนาประทบใจไดอยางไร
๕.๒คณคาดานวรรณศลป การพจารณาคณคาดานวรรณศลป พจารณาจากการเลอกสรรค�ามาเรยงรอยกนใหเกด
ความงาม ความไพเราะ มความหมายลกซงกนใจ ท�าใหผอานเกดจนตนาการ ซงมแนวทาง
ในการพจารณา ดงน
๑)การสรรค�าคอ การทกวเลอกใชค�าใหสอความคด ความเขาใจ ความรสก อารมณได
อยางไพเราะตรงตามทกวตองการ โดยพจารณาการใชค�าตางๆ ดงน
๑.๑) การเลอกใชค�าไดถกตองตรงตามความหมายทตองการเชน การเลอกใชค�าไวพจน
คอ ค�าทเขยนตางกน แตมความหมายเหมอนกนหรอใกลเคยงกน บางค�าจะใชในบทรอยกรอง
เทานน เชน
8
สมผสพยญชนะไดแกออ-เอยด-ออด,ลม-ลอด-ไล-เลยว-เรยว,ออด-
แอด-ออด,ไล-ล�า
สมผสสระ ไดแกซอ-ออ, เอยด-เบยด, เลยว-เรยว,ออด-ยอด, ใบ-ไล,
น�า-ล�า
(๔) การเลนค�าพองเสยงและซ�าค�า คอ การใชค�าเดยวกนหรอค�าทมเสยง
เหมอนกนใชซ�าหลายแหงในบทประพนธหนงบทในความเดยวกนหรอตางความหมายกนเพอย�า
น�าหนกความใหหนกแนนเชน
แกมช�าช�าใครตอง อนแกมนองช�าเพราะชม
ปลาทกทกขอกกรม เหมอนทกขพทจากนาง
(กาพยเหเรอ)
จากบทประพนธกวเลนค�าทเสยงพองกน แตความหมายตางกน โดยเลนค�าวา
ปลาแกมช�า ช�า ปลาทก ทกข และซ�าค�าวา ช�า และ ทกข
๒)การใชโวหาร ๒.๑) บรรยายโวหาร คอ การใชค�าอธบายเลาเรองราวรายละเอยดใหเขาใจตาม
ล�าดบเหตการณวาใครท�าอะไรทไหนและอยางไรเชนสามกกตอนกวนอไปรบราชการกบโจโฉ
โจโฉพากวนอไปหาพระเจาเหยนเตเพอใหรบเปนทหารความวา
“…ครนอยมาวนหนงโจโฉจงพากวนอเขาไปเฝาพระเจาเหยนเตแลวทลวา กวนอคนนมฝมอ
พอจะเปนทหารได พระเจาเหยนเตกมความยนดจงตงกวนอเปนนายทหาร โจโฉกบกวนอกลากลบ
มาบานโจโฉจงใหเชญกวนอกนโตะ…”
(สามกก)
๒.๒)พรรณนาโวหารคอ การอธบายความโดยการสอดแทรกอารมณ ความรสก
หรอใหรายละเอยดอยางลกซงของกวลงไปในเรองนนๆท�าใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจคลอยตาม
ไปกบบทประพนธ ดงบทชมไมในกาพยเหเรอเจาฟาธรรมธเบศรทพรรณนาดอกไมตามทกวได
พบเหนแลวชวนใหคดถงนางผเปนทรกทเคยรอยมาลยดอกไมมาถวายความวา
สาวหยดพทธชาด บานเกลอนกลาดดาษดาไป
นกนองกรองมาลย วางใหพขางทนอน
(กาพยเหเรอ)
11
๑.๔) การเลอกค�าโดยค�านงถงเสยงดงน
(๑)ค�ำทเลนเสยงวรรณยกตค�ำในภำษำไทยทตำงกนเฉพำะเสยงวรรณยกต กจะ
มควำมหมำยตำงกน เพอสรำงควำมหลำกหลำยของระดบเสยงสงต�ำ ซงจะท�ำใหเกดควำมไพเรำะ
ดำนเสยงโดยตรงและไมเสยควำม ดงตวอยำง
จะจบจองจองจองสงใดนน ดส�ำคญคนคนอยำงนฉงน
อยำลำมลวงลวงลวงดเลศกล คอยแคะคนคนคนใหควรกำร
อยำเคลมคล�ำคล�ำคล�ำแตละโลภ เทยวหวงหวงหวงละโมบละเมอหำญ
สงใดปองปองปองเปนประธำน อยำดวนดำนดำนดำนแตโดยใจ
จบปลำชอนชอนชอนสองกรถอ ขำงละมอมอมอจะมนไฉน
เพอระแวงแวงแวงพลกแพลงไป ครนจะวำงวำงวำงไวดลำนเลว
(กลบทสภาษต)
จำกบทประพนธแสดงใหเหนถงควำมสำมำรถของกวทเลอกใชค�ำทมพยญชนะตน
ตวเดยวกนและมตวสะกดตวเดยวกน ตำงกนทเสยงวรรณยกต
(๒)ค�ำทเลยนเสยงธรรมชำตท�ำใหผอำนเหนภำพชดเจนและเกดควำมรสกคลอย
ตำมไปดวย เชน
เปรยงเปรยงดงเสยงฟำรอง กกกองทวทศทศำ
ตองอกทศกณฐอสรำ ตกจำกรถำอลงกรณ
(รามเกยรต)
(๓)ค�ำทเลนเสยงสมผส คอ กำรใชถอยค�ำใหมเสยงสมผสคลองจองของ
ค�ำประพนธ สมผสม ๒ ชนด คอ สมผสในและสมผสนอก สมผสนอกเปนสมผสบงคบตำมลกษณะ
ค�ำประพนธแตละชนด เชน โคลงสสภำพ กำพยยำน ๑๑ กมสมผสทแตกตำงกน สมผสในเปน
สมผสทไมบงคบ แตชวยท�ำใหค�ำประพนธไพเรำะยงขน สมผสในม ๒ ลกษณะ คอ สมผสพยญชนะ
และสมผสสระ ดงตวอยำง
ไผซอออเอยดเบยดออด ลมลอดไลเลยวเรยวไผ
ออดแอดแอดออดยอดไกว แพใบไลน�ำล�ำคลอง
(ค�าหยาด)
10
จากบทประพนธจะเหนการใชอปมาไดจากการใชค�าวาราวกบเปรยบเทยบลกทงสอง
คอ พระกณหากบพระชาลเปนดวงตา แสดงใหเหนวาลกนนมคากบพอแมราวกบดวงตาและยง
ท�าใหรสกถงความเจบปวดทรมานของการถกพรากเอาลกทงสองคนไปเหมอนการถกแขวะควก
ดวงตาดงนนอปมาคอดวงตาทยกมาเปรยบกบลกทงสองสวนลกทงสองเปนอปไมย
๓)การใชภาพพจน คอ การพลกแพลงภาษาทใชพดหรอเขยนทท�าใหผ อานเกด จนตภาพไดอารมณและความรสกการใชโวหารมหลายลกษณะดงน
๓.๑) การใชภาพพจนอปมาเปนการเปรยบเทยบวาสงหนงเหมอนกบอกสงหนงโดย
ใชค�าวาเสมอน ดจ ดง ราว เพยง ประหนงแสดงความหมายอยางเดยวกบค�าวาเหมอนเชน
นางนวลนวลนารก ไมนวลพกตรเหมอนทรามสงวน
แกวพนสดนวล ดงนางฟาหนาใยยอง
(กาพยเหเรอ)
จากบทประพนธกวกลาวถงนกนางนวลวามความนารก แตความนารกของนก
กไมเทาหนานวลของนางผเปนทรกนางมหนานวลราวกบนางฟาทมหนางามผดผอง
๓.๒)การใชภาพพจนอปลกษณ เปนการเปรยบสงหนงเปนอกสงหนง การเปรยบ
ลกษณะนไมมค�าทสอความหมายวาเหมอนปรากฏอยแตเปนการเปรยบเทยบโดยใชค�าวาคอ เปน
พอตายคอฉตรกง หายหก
แมดบดจรถจกร จากดวย
ลกตายบวายรก แรงร�า
เมยมงตายวายมวย มอคลมแดนไตร
(โคลงโลกนต)
จากบทประพนธกวเปรยบพอเปนฉตร และความตายของพอเปนเหมอนกบ
ฉตรหกหมายถงผทคมครองใหความอบอนมนคงปลอดภยไดสญสนไปแลว
๓.๓)การใชภาพพจนบคคลวต เปนการสมมตสงไมมชวตหรอสตวใหมกรยาอาการ
ความรสกเหมอนมนษยเชน
หลงคาโบสถโอดครวญเมอจวนผ ระแนงลลวงหลนบนพนหญา
เสาอฐปนทรดเซตามเวลา พระประธานสนหนาระอาใจ
(แสดงธรรม)
13
๒.๓)เทศนาโวหาร คอ กลวธทใชโวหารในการกลาวสงสอนอยางมเหตผลประกอบ
เชน สภาษตสอนหญงของสนทรภ สวนใหญจะเปนการกลาวสงสอนหญงสาวใหประพฤตปฏบต
ตนใหเหมาะสมทงในเรองการแตงกายกรยามารยาทการวางตวการพดจาดงตวอยาง
ประการหนงซงจะเดนด�าเนนนาด คอยเยองยาตรยกยางไปกลางสนาม
อยาไกวแขนสดแขนเขาหามปราม เสงยมงามสงวนไวแตในท
อยาเดนกรายยายอกยกผาหม อยาเสยผมกลางทางหวางวถ
อยาพดเพอเจอไปไมสด เหยาเรอนมกลบมาจงหารอ
(สภาษตสอนหญง)
๒.๔)สาธกโวหารคอการยกตวอยางเรองราวมาประกอบเพอเพมรายละเอยดหรอ
สงทนารนาสนใจลงไปในขอความท�าใหเขาใจชดเจนยงขนเชน
“...เตยวเลยวจงวา มหาอปราชไมแจงหรอ ในนทานอเยยงซงมมาแตกอนวาเดมอเยยงอยกบ
ตงหางซงเปนเจาเมอง ตงหางเลยงอเยยงเปนทหารใชสอย ครนอยมายงมคเปกเจาเมองหนงนนยกทพ
มาฆาตงหางตายคเปกไดอเยยงไปไวจงตงอเยยงเปนขนนางทปรกษาอเยยงมความสขมาเปนชานาน...”
(สามกกตอนกวนอไปรบราชการกบโจโฉ)
จากบทประพนธเปนเหตการณตอนทกวนอขอสญญาสามขอจากโจโฉ เพอแลกกบ
การเปนทหารรบใชโจโฉ แตโจโฉไมยอมรบสญญาขอทสามของกวนอทขอวา หากรวาเลาปอย
ทไหนจะไปหาทนทเตยวเลยวจงไดยกนทานอเยยงใหฟงวาเมออเยยงไดนายใหมคอคเปกและ
คเปกเลยงดอเยยงอยางด อเยยงไดตอบแทนบญคณคเปกดวยชวต หลงจากไดฟงนทานอเยยง
โจโฉกไดใหสญญาขอทสามกบกวนอ
๒.๕)อปมาโวหารคอ โวหารทกลาวเปรยบเทยบมกใชคกบอปไมย อปมา เปนสง
หรอขอความทยกมาเปรยบ สวนอปไมย คอ ขอความทเปรยบเทยบกบสงอนใหเขาใจแจมแจง
เชนเรองมหาเวสสนดรชาดกกณฑมทรเมอชชกมาขอสองกมารคอกณหากบชาลดงความวา
“...ปางเมอทาวเธอยกสองดรณเยาวเรศผยอดรก ราวกะแขวะควกซงดวงเนตรทงสองขางวางไว
ซงมอพราหมณ…คดไปคดไปแลวใจหายเหนนาน�าตาตกวาโอโออกมทรเอยจะเสวยพระทกขแทบถงชวต
จะปลดปลงดวยพระลกรกทงสองพระองคน...”
(มหาเวสสนดรชาดกกณฑมทร)
12
“…โอพระชนนของลกแกว นบวนลกจะไกลแลวจากนเวศนวง พระมารดาอยขางหลงจะ
ประชวรโรคาไข ถงสสวรรคครรไล กทไหนจะไดถวายพระเพลงพระชนน ลกจะบกปาพนาลไป
ไกลเนตรลกจะทรงบรรพชาเพศบ�าเพญผลจะแผเพมเตมกศลสงทกค�าเชาโอพระปนปกเกลาของ
ลกเอย อยาเศราเสยพระทยเลยถงลกแกว ไดเลยงลกมาแลวเอาแตบญเถดนะทลกระหมอม
ทลพลางเธอกนอมพระเศยรซบแทบพระบาทพระชนน…”
(มหาเวสสนดรชาดก)
๕.๓คณคาดานสงคม การพจารณาคณคาทางดานสงคม เปนการพจารณาวา ผแตงมจดประสงคในการจรรโลง
สงคมอยางไร โดยพจารณาจากแนวคด การใหคตเตอนใจ การสะทอนใหเหนชวตความเปนอย
คานยม วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และจรยธรรมของคนในสงคมทวรรณคดได
จ�าลองภาพโดยกวไดสอดแทรกไวในบทประพนธอยางแนบเนยนเชน
จงปลอบวาพลายงามพอทรามรก อยาฮกฮกวาวนท�าหนหน
จงครวญใครใหเหนขอส�าคญ แมนพรนกลวแตจะเกดความ
ดวยเปนขาลกไปไทลกมา เหนเบองหนาจะองแมจงหาม
ถาเจาเหนเปนสขไมลกลาม กตามเถดมารดาจะคลาไคล
(เสภาเรองขนชางขนแผน)
จากบทประพนธแสดงถงลกษณะนสยของนางวนทอง จะเหนไดวานางเปนคนทรกลกมาก
เมอลกบกขนเรอนผอนในยามวกาลกวตกวาลกจะไดรบอนตรายและมความผด แตเมอลกตดพอ
วานางคงไมรกลกนางกรสกเสยใจแลวจงยอมตามลกไปเพราะเหนแกความสขของลก
ในการอานวรรณคดใหเขาถงอยางลกซง เรยกวา การวจกษวรรณคด จะตองอานอยาง
พนจพเคราะหท�าความเขาใจใหแจมแจงทงในดานเนอหาและรปแบบสามารถวเคราะหวจารณ
คณคาและขอคด ซงจะท�าใหอานงานประพนธไดอยางสนกสนาน เพลดเพลน และไดรบ
รสไพเราะอยางอมเอมใจ รวมทงชวยสรางสรรคจรรโลงชวต ประเทองปญญา ยกระดบจตใจ
ปลกจตส�านกทดงาม และใหความร เปนการเพมพนประสบการณ ซงการวจกษคณคาของ
วรรณคดจะท�าใหเกดความภมใจในฐานะทเปนมรดกทางวฒนธรรมของไทยทมมาชานาน และ
ควรคาแกการอนรกษและสบทอดตอไป
15
๔)ลลาการประพนธ เปนทวงท�านองทส�าคญในการแตงค�าประพนธใหดเดนท�าใหผอานเกดอารมณและความรสกตางๆคลอยตามไปดวยดงน
๔.๑) เสาวรจน เปนลลาทใชแตงความงามจะเปนความงามของมนษย สถานท หรอ
ธรรมชาตกไดเชนชมธรรมชาต
กระถางแถวแกวเกดพกลแกม ยสนแซมมะสงดดดไสว
สมอรดดดทรงสมละไม ตะขบขอยคดไวจงหวะกน
ตะโกนาทงกงประกบยอด แทงทวยทอดอนพรหมนมสวรรค
บางผลดอกออกชอขนชชน แสงพระจนทรจบแจมกระจางตา
(เสภาเรองขนชางขนแผน)
๔.๒)นารปราโมทย เปนลลาการประพนธทมงไปในท�านองเกยว ประเลาประโลมดวย
ค�าหวานเชนบทเกยวพาราส
แมเนอเยนเปนหวงมหรรณพ พขอพบศรสวสดเปนมจฉา
แมเปนบวตวพเปนภมรา เชยผกาโกสมประทมทอง
เจาเปนถ�าอ�าไพขอใหพ เปนราชสหสมสเปนคสอง
จะตดตามทรามสงวนนวลละออง เปนคครองพศวาสทกชาตไป
(พระอภยมณ)
๔.๓)พโรธวาทง เปนลลาทแสดงความโกรธแคน ประชดประชน เกรยวกราด เชน
ครานนพระองคผทรงภพ ฟงจบแคนดงเพลงไหม
เหมอนดนประสวปลวตดกบเปลวไฟ ดดเปนไดอวนทอง
จะวารกขางไหนไมวาได น�าใจจะประดงเขาทงสอง
ออกนนเขานมส�ารอง ยงกวาทองทะเลอนล�าลก
(เสภาเรองขนชางขนแผน)
๔.๔)สลลาปงคพสย เปนลลาแหงการคร�าครวญหวนไห ตดพอ เศราโศก เชน บท
คร�าครวญ
14
๑ คว�มเปนม�
ขนชางขนแผนเปนเรองจรงทเกดขนในสมยอยธยา ในพงศาวดารค�าใหการชาวกรงเกาได
กลาวถงเรองราวทเกยวกบเรองขนชางขนแผนไว และจากขอมลพงศาวดารนเอง ท�าใหทราบวา
ขนแผนรบราชการอยในสมยสมเดจพระพนวษา คอ สมเดจพระรามาธบดท ๒ ซงครองราชย
ระหวางจ.ศ.๘๕๓-จ.ศ.๘๙๑(พ.ศ.๒๐๓๔-พ.ศ.๒๐๗๒)
เนอความในพงศาวดารค�าใหการชาวกรงเกามเพยงวา “…พระเจาศรสตนาคนหตแหง
ลานชาง ทรงปรารถนาจะเปนไมตรกบกรงศรอยธยา จงไดทรงสงพระราชธดามาถวายแดสมเดจ-
พระพนวษา ฝายเจาเชยงใหมไดทรงทราบขาวจงสงกองทพมาดกชงพระราชธดาไปในระหวางทาง
สมเดจพระพนวษาทรงทราบกกรว จะเสดจยกทพไปปราบ พระหมนศรมหาดเลกไดกราบบงคมทล
วาไมควรยกทพหลวงไป ควรใหขนแผนซงเปนทหารมฝมอยกเปนทพหนาไปปราบกเพยงพอแลว
แตในขณะนขนแผนยงตดคกอย สมเดจพระพนวษาจงโปรดใหพนโทษเปนแมทพยกไปตเชยงใหม
ขนแผนกระท�าการไดส�าเรจ น�าพระราชธดากลบคนมาถวายได สมเดจพระพนวษาจงพระราชทาน
รางวลมากมาย ภายหลงขนแผนไดถวายดาบฟาฟน สมเดจพระพนวษากทรงรบไวเปนพระแสง
ทรงส�าหรบพระองค”
เมอเทยบเรองขนชางขนแผนทเปนบทเสภาฉบบปจจบนนกบเนอความในพงศาวดาร
ค�าใหการชาวกรงเกาแลวกจะเหนวาแตกตางกนแตกมเคามลเรองเดมอยความแตกตางและ
คลาดเคลอนนนบวาเปนเรองธรรมดาเพราะเรองนเลาเปนนทานสบตอกนมานานในภายหลงเมอ
ไดมการน�ามาแตงเปนบทขบเสภาผแตงกคงไดแตงเตมเนอเรองใหสนกสนานและยาวขน
เรองขนชางขนแผนเกดภายหลงทมเสภา สนนษฐานวาแตเดมเสภาคงขบเปนนทาน
เฉลมพระเกยรตพระเปนเจาหรออาจจะเฉลมพระเกยรตทางพระเจาแผนดน การน�าเรองขนชาง
ขนแผนมาขบเสภานนคงจะมขนราวๆรชสมยสมเดจพระนารายณมหาราชซงเปนเวลาหลงจาก
เรองเกดขนเปน ๑๐๐ ป เดมเปนนทานเลากนมากอน จนมการขบเปนท�านองล�าน�าประกอบ
การเลานทาน คอ เลาเรองแบบเลานทานธรรมดา พอถงตอนสงวาส ตดพอ ชมโฉม ชมดง
จงขบเสภา โดยแตงเปนกลอนสดๆ ขบโดยไมมปพาทยประกอบ ตอมาจงมผใชกรบประกอบ
ท�านองขบ ภายหลงไดมผ แตงบทขบเสภาขนในกรณทมผ ขบบางคนเสยงดแตไมช�านาญ
การแตงกลอนและไดมการแตงเปนกลอนนทานทงตอนในเวลาตอมาในสมยรตนโกสนทรตอนตน
มคนขบเสภาครงกรงเกาเหลอมาบางแตกจ�าบทหรอไดบทมาเพยงไมกตอน
EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M6/01 17
ตวชวด• วเคราะหและวจารณวรรณคดและวรรณกรรมตามหลกการ
วจารณเบองตน(ท๕.๑ม.๔-๖/๑)• วเคราะหลกษณะเดนของวรรณคดเชอมโยงกบการเรยนรทาง
ประวตศาสตรและวถชวตของสงคมในอดต(ท๕.๑ม.๔-๖/๒)• วเคราะหและประเมนคณคาดานวรรณศลปของวรรณคดและ
วรรณกรรมในฐานะทเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต(ท๕.๑ม.๔-๖/๓)
• สงเคราะหขอคดจากวรรณคดและวรรณกรรมเพอน�าไปประยกตใชในชวตจรง(ท๕.๑ม.๔-๖/๔)
• รวบรวมวรรณกรรมพนบานและอธบายภมปญญาทางภาษา(ท๕.๑ม.๔-๖/๕)
• ทองจ�าและบอกคณคาบทอาขยานตามทก�าหนดและบทรอยกรองทมคณคาตามความสนใจและน�าไปใชอางอง(ท๕.๑ม.๔-๖/๖)
เสภาเรองขนชางขนแผนหนวยการเรยนรท
เสภาเรองขนชางขนแผน
เปนวรรณคดไทยเรองเอก
ทคนไทยจ�านวนมากรจกกนและ
ไดรบยกยองจากวรรณคดสโมสร
วาเปนยอดของกลอนเสภา
ทมความไพเราะñสาระการเรยนรแกนกลาง• วเคราะหวจารณและประเมนคณคาวรรณคดและวรรณกรรม
เสภาเรอง ขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกา
ตอน ขนชางถวายฎกา
๒ประวตผแตง
วรรณคดเรองขนชางขนแผนมกวแตงกนหลายคน ในปลายสมยอยธยาและในสมย
รตนโกสนทรตอนตนตอนทไพเราะสวนมากแตงในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย
(รชกาลท๒)การแตงเสภาเรองขนชางขนแผนไมนยมบอกนามผแตงมเพยงการสนนษฐานผแตง
โดยพจารณาจากส�านวนการแตงเทานนเสภาขนชางขนแผนตอนขนชางถวายฎกาจงไมทราบ
นามผแตงทแนชด
๓ ลกษณะคำ�ประพนธ
เรองเสภาขนชางขนแผนเปนค�าประพนธประเภทกลอนเสภา ๔๓ ตอน ซงมอย ๘ ตอน ท
ไดรบยกยองวาแตงดยอดเยยมจากวรรณคดสมาคมอนมสมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา
ด�ารงราชานภาพทรงเปนประธานโดยลงมตเมอพ.ศ.๒๔๗๔และตอนขนชางถวายฎกาเปนหนง
ในแปดตอนทไดรบการยกยอง
ลกษณะค�าประพนธกลอนเสภาเปนกลอนสภาพเสภาเปนกลอนขนเลาเรองอยางเลานทาน
จงใชค�ามากเพอบรรจขอความใหชดเจนแกผฟงและมงเอาการขบไดไพเราะเปนส�าคญสมผสของ
ค�าประพนธ คอ ค�าสดทายของวรรคตน สงสมผสไปยงค�าใดค�าหนงใน๕ค�าแรกของวรรคหลง
สมผสวรรคอนและสมผสระหวางบทเหมอนกลอนสภาพ
๔ เรองยอ
ตอนทคดมาเปนบทเรยนนคอ ตอน ขนชางถวายฎกา แตเนอเรองยอทนกเรยนจะไดอาน
ตอไปนเปนเรองยอของเรองขนชางขนแผนทงหมดทงนเพอใหนกเรยนไดเขาใจเรองราวทงหมด
โดยคราวๆกอนทจะมาศกษาวเคราะหตอนขนชางถวายฎกา
ครงหนงสมเดจพระพนวษาเสดจประพาสสพรรณบรเพอทรงลาควายปา ขนไกรพอของ
พลายแกวมหนาทตอนควายปา เผอญควายปาแตกตนขวดผคน ขนไกรจงไดรบโทษประหาร
ฝายนางทองประศรผเปนภรรยาไดพาพลายแกวซงยงเลกอยหนอาญาไปเมองกาญจนบรเมอ
พลายแกวอาย๑๕ปนางทองประศรไดพาไปบวชเรยนทวดสมใหญเมอเรยนรวชาอาคมจนจบ
แลวกไดไปบวชเรยนตอทวดปาเลไลยกเมองสพรรณบร ตอมาพลายแกวไดแตงงานกบนางพม
หลงจากแตงงานได ๒ วน พลายแกวกตองยกทพไปตเมองเชยงใหม เมอไดรบชยชนะกได
นางลาวทองเปนภรรยา
19
ครนรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย มการแตงบทเสภาเรองขนชาง
ขนแผนขนใหมเปนอนมาก แตไมไดแจงวาผใดแตงไดแตสนนษฐานตามลกษณะส�านวนกลอน
พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยซงโปรดฟงการขบเสภาและทรงพระราชนพนธขนเองกม
เชนตอนพลายแกวเปนชกบนางพมเปนตน
บทเสภาในสมยรชกาลท ๒ นไดรบยกยองวาแตงดเยยม ทงนเพราะกวแตละคนไดแตง
เฉพาะตอนทตนพอใจ และการทไมไดเปดเผยชอผแตง ผแตงจงมอสระเตมทประชนฝปาก
แสดงฝมอกนอยางออกรสไมวาจะเปนบทบาทหรอถอยค�าของตวละครสถานทและองคประกอบ
อนๆและในสมยนไดใชปพาทยเปนอปกรณในการขบเสภาและมการร�าประกอบตามจงหวะปพาทย
ศลปะการขบเสภาแบบใหมนเรยกวา“เสภาร�า”เรองทนยมขบกคอขนชางขนแผนการขบเสภานน
ถอกนเปนประเพณวาจะมเฉพาะในงานมงคลเชนโกนจกขนบานใหมเปนตนสวนในราชส�านก
ตงแตสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเปนตนมามธรรมเนยมขบเสภาถวายเมอ
ทรงพระเครองใหญ(ตดผม)เปนตน
อยางไรกตามบทเสภาเรองขนชางขนแผนในสมยรชกาลท๒แตงเปนตอนๆไมตอเนอง
กนทงเรอง บทเสภาทอานกนอยในปจจบนนมไดแตงในสมยรชกาลท๒ทงหมด มแตงในสมย
รชกาลท๓หลายตอนเชนตอนพลายแกวแตงงานกบนางพมเปนตนลกษณะการแตงมความ
ประณตบรรจง ใชถอยค�าส�านวนไมหยาบโลนเหมอนเสภาทขบกนแบบพนบาน ภายหลงในสมย
รชกาลท๔มผแตงเพมเตมบางตอนและรวบรวมขนใหมอกครง
เสภาเรองขนชางขนแผนไดรบการยกยองจากวรรณคดสโมสรวาเปน“ยอดของกลอน
เสภา” และเปนทยอมรบกนในหมนกวรรณคดทวไปวา เปนเลศทงในดานเนอเรองทเปนเรอง
เกยวกบชวตคนธรรมดาสามญในสมยโบราณตามแบบไทยๆ และกระบวนกลอน คอนอกจาก
เนอเรองจะสนกสนาน มบรรยากาศแบบไทยๆพฤตกรรมตวละครเปนทประทบใจผอานผฟง
แลวเสภาเรองขนชางขนแผนยงสะทอนใหผอานเหนภาพของสงคมไทยในสมยอยธยา และ
สมยรตนโกสนทรตอนตนอยางเดนชด ไมวาจะเปนสภาพบานเมอง การปกครอง คานยม
ความเปนอยขนบธรรมเนยมประเพณความคดและความเชอ
การอานเสภาเรองขนชางขนแผนจงถอเปนการศกษาสงคมไทย และศกษาเกยวกบวถ
ชวตของบรรพบรษไทยในอดตโดยทางออม เหตการณเรองราวหรอพฤตกรรมของตวละครนน
สามารถน�ามาขบคดใหเปนคตสอนใจน�าไปเปนแนวทางในการด�าเนนชวตไดดานส�านวนกลอนนน
กลาวไดวามลกษณะกลอนเสภาทมชวตชวาอยางยง โวหารเขมขนสมบรณ กอใหเกดอารมณ
สะเทอนใจไดเปนเยยมบทเสภาเรองขนชางขนแผนจงถอเปนวรรณคดอมตะ
18
เมอครงทพระพนวษากรวเจาเมองเชยงใหม ซงสงพระราชสาสนมาทาทายเปนเหตให
พลายงามมโอกาสกราบทลอาสาและกราบทลขอขนแผนใหไปทพดวยขนแผนจงพนโทษขณะรอ
ฤกษเคลอนทพนางแกวกรยากคลอดบตรนางทองประศรจงใหชอหลานวา“พลายชมพล”
ขนแผนกบพลายงามเคลอนทพไปพกทเมองพจตรพลายงามพบรกกบศรมาลาลกสาว
พระพจตรกบนางบษบา ขนแผนไดขอศรมาลาใหกบพลายงาม ศกเชยงใหมขนแผนและ
พลายงามไดชยชนะ เมอกลบถงกรงศรอยธยาพลายงามไดรบพระราชทานความดความชอบเปน
จมนไวยวรนาถ ไดรบพระราชทานนางสรอยฟาซงเปนพระธดาของพระเจาเชยงใหมเปนภรรยา
พลายงามหรอจมนไวยวรนาถจงแตงงานกบนางสรอยฟาและนางศรมาลา สวนขนแผนไดรบ
พระราชทานบรรดาศกดเปนพระสรนทรไชยมไหสรยภกดครองเมองกาญจนบร
จมนไวยฯ ไดลอบขนเรอนขนชางพานางวนทองมาอยทบาน ขนชางจงถวายฎกา ครน
พระพนวษารบสงใหนางวนทองเลอกวาตองการจะอยกบใครนางวนทองกราบทลเปนกลางวาแลว
แตพระพนวษาจะทรงตดสนพระพนวษากรวจงรบสงใหประหารนางวนทอง
เมอเสรจงานปลงศพนางวนทองแลวขนแผนพานางแกวกรยาและนางลาวทองไปอยเมอง
กาญจนบรนางทองประศรกบพลายชมพลอยกบจมนไวยฯครนตอมานางสรอยฟาไดใหเถรขวาด
ท�าเสนหใหจมนไวยฯหลงรกขนแผนและพลายชมพลชวยแกเสนหไดและสามารถจบตวเถรขวาดได
แตนางสรอยฟาไมยอมรบกลบใสความวานางศรมาลาเปนชกบพลายชมพลจนตองท�าพธลยไฟ
พสจนความบรสทธ นางสรอยฟาแพถกเนรเทศไปเชยงใหมและไดคลอดบตรตงชอวา“พลายยง”
สวนนางศรมาลาคลอดบตรเชนกนตงชอวา“พลายเพชร” ฝายเถรขวาดยงคงอาฆาตพลายชมพล
จงแปลงตวเปนจระเขอาละวาด พลายชมพลอาสาปราบจระเขเถรขวาดได พระพนวษาจง
พระราชทานบรรดาศกดเปนหลวงนายฤทธ
สรรพสาระทมาและมลเหตของการขบเสภาในประเทศไทย
เสภา อาจจะมาจากค�าวา เสวา หรอ เสพา ในภาษาสนสกฤต ซงแปลวาการบชากได เพราะ
การสวดบชาพระเปนเจาของพราหมณนนท�าเสยงเปนท�านองตางๆ ชาวทมฬมการบชาพระเปนเจาหรอ
เทวดา ขบล�าน�าสรรเสรญใหเขากบเครองดดส ตโทนเปนจงหวะ ไทยคงไดรบประเพณการขบเสภาจาก
อนเดยมานานแลว อยางชาทสดกในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ เพราะในกฎมนเทยรบาลสมยน
ไดก�าหนดเวลาพระราชานกจไววา หกทมเบกเสภาดนตร เจดทมเบกนยาย แตการขบเสภาในสมยกอน
คงขบเปนล�าน�าเรองนทานเฉลมพระเกยรตพระเปนเจา เชน มหาภารตะ หรอรามเกยรต หรอขบนทาน
เฉลมพระเกยรตพระเจาแผนดน บททขบคงเปนกลอนสด ในครงนนยงมไดมการขบเรองขนชางขนแผน
21
ขณะทพลายแกวไปท�าศกนน นางพมลมปวยขรวตาจจงแนะน�าใหเปลยนชอเปนวนทอง
เพอรกษาอาการไข ขนชางทหลงรกนางวนทองมาโดยตลอดไดใชอบายลวงวาพลายแกวไปทพ
ตายเสยแลวและอางกฎหมายวาผหญงมายทสามไปทพตายจะถกรบเปนมายหลวงนางศรประจน
ผเปนแมเชอขนชางจงบงคบใหนางวนทองแตงงานกบขนชางจนได แตนางวนทองไมยอมเขา
เรอนหอ เมอพลายแกวยกทพกลบกรงศรอยธยาพรอมนางลาวทอง พระพนวษาไดพระราชทาน
บรรดาศกดใหพลายแกวเปนขนแผนแสนสะทานแลวพานางลาวทองกลบสพรรณบรขนแผน
รเรองการแตงงานของนางวนทองกบขนชางกโกรธ ประกอบกบนางลาวทองและนางวนทองเกด
ววาทกนขนแผนจงพานางลาวทองไปอยกาญจนบรในทสดนางวนทองกถกนางศรประจนเฆยนต
และบงคบจนตองตกเปนภรรยาขนชาง
ตอมาขนแผนกบขนชางไดไปฝกราชการกบจมนศรเสาวรกษทงสองไดคนดกน กระทง
นางลาวทองปวยขนแผนจงฝากเวรไวกบขนชางขนชางกรบปากดวยดครนเมอพระพนวษารบสง
ถามถงขนแผนขนชางกลบทลวาขนแผนหนเวรปนก�าแพงวงไปหานางลาวทองสมเดจพระพนวษา
กรวจงลงโทษใหขนแผนตระเวนดานหามเฝาสวนนางลาวทองใหเอาไปไวในวงขนแผนมความ
อาฆาตขนชางมากจงเดนทางไปสพรรณบร สะเดาะดาลประตขนเรอนขนชาง แตเขาหองผดไป
เขาหองนางแกวกรยาซงเปนทาสในเรอนขนชางและไดนางเปนภรรยาจากนนจงพานางวนทอง
หนออกจากเรอนขนชางเขาไปอยในปา จนกระทงนางวนทองใกลคลอด ขนแผนจงเขาพง
พระพจตรกบนางบษบา ขนแผนเหนวาความผดของตนจะท�าใหพระพจตรเดอดรอน จงขอรอง
ใหพระพจตรสงตวไปสคดกบขนชางในทสดขนแผนกเปนฝายชนะความ
นางวนทองเปนตวละครเอกในวรรณคดตวหนง ทสะทอนชวตของสตรไทยสมยกอนไดเปนอยางด
ขนแผนคดถงนางลาวทองซงถกกกไวในวง
จงไดขอรองใหจมนศรกราบทลขอพระราชทาน
อภยโทษใหนางลาวทองเปนผลใหพระพนวษากรว
รบสงใหลงอาญาจ�าคกขนแผน สวนนางวนทอง
ตองจ�าใจอย กบขนชางและไดคลอดบตรทบาน
ขนชางใหชอวา“พลายงาม”ขนชางรวาไมใชบตร
ของตนจงวางอบายฆาเมอนางวนทองทราบเรอง
จากผพรายของขนแผนจงไปชวยพลายงามไดทน
และเลาเรองทงหมดใหฟง แลวใหพลายงามเดน
ทางไปอยกบยาทองประศรทกาญจนบร ไดเรยน
วชาอาคมตางๆ เมอเตบใหญขนจมนศรพาเขาไป
ถวายตวเปนมหาดเลก
20
๕ เนอเรอง
เสภาเรองขนชางขนแผน
ตอน ขนชางถวายฎกา
จะกลาวถงโฉมเจาพลายงาม เมอเปนความชนะขนชางนน
กลบมาอยบานส�าราญครน เกษมสนตสองสมภรมยยวน
พรอมญาตขาดอยแตมารดา นกนกตรกตราละหอยหวน
โอวาแมวนทองชางหมองนวล ไมสมควรเคยงคกบขนชาง
เออนเนอเคราะหกรรมมาน�าผด นาอายมตรหมองใจไมหายหมาง
ฝายพอมบญเปนขนนาง แตแมไปแนบขางคนจญไร
รปรางวปรตผดกวาคน ทรพลอปรยไมดได
ทงใจคอชวโฉดโหดไร ชางไปหลงรกใครไดเปนด
วนนนแพกเมอด�าน�า กกรวซ�าจะฆาใหเปนผ
แสนแคนดวยมารดายงปราน ใหไปขอชวขนชางไว
แคนแมจ�าจะแกใหหายแคน ไมทดแทนอายขนชางบางไมได
หมายจตคดจะใหมนบรรลย ไมสมใจจ�าเพาะเคราะหมนด
อยาเลยจะรบแมกลบมา ใหอยดวยบดาเกษมศร
พรากใหพนคนอบาทวชาตอปรย ยงคดกยงมความโกรธา
อดอดฮดฮดดวยขดใจ เมอไรตะวนจะลบหลา
เขาหองหวนละหอยคอยเวลา จนสรยาเลยวลบเมรไกร
เงยบสตวจตบททวบาท ดาวดาษเดอนสวางกระจางไข
น�าคางตกกระเซนเยนเยอกใจ สงดเสยงคนใครไมพดจา
ไดยนเสยงฆองย�าประจ�าวง ลอยลมลองดงถงเคหา
คะเนนบย�ายามไดสามครา ดเวลาปลอดหวงทกทน
ฟาขาวดาวเดนดวงสวาง จนทรกระจางทรงกลดหมดเมฆสน
จงเซนเหลาขาวปลาใหพรายกน เสกขมนวานยาเขาทาตว
ลงยนตราชะเอาปะอก หยบยกมงคลขนใสหว
เปามนตรเบองบนชอมมว พรายยวยวนใจใหไคลคลา
จบดาบเคยปราบณรงครบ เสรจครบบรกรรมพระคาถา
ลงจากเรอนไปมไดชา รบมาถงบานขนชางพลน
23
ผงตว
ละคร
เสภ
าเรอ
งขนช
างขน
เเผน
พนศ
รโยธ
านา
งทอง
ประศ
ร
นางล
าวทอ
งนา
งศรม
าลา
นางส
รอยฟ
า
พลา
ยงาม
(จมน
ไวยฯ
)
ขนไก
ร
นางบ
วคล
พลา
ยชมพ
ล
นางเเก
วกรย
า
นางศ
รประ
จนขน
ศรวช
ยนา
งเทพ
ทอง
พลา
ยแกว
(ขนแ
ผน)
พมพ
ลาไล
ย(ว
นทอง
)ขน
ชาง
พลา
ยยง
พลา
ยเพชร
๒๒
ซวนซบหลบลงมาหมอบเมยง พระหมนไวยเขาเคยงหามมารดา
อะไรแมแซรองทงหองนอน ลกรอนร�าคาญใจจงมาหา
จะรองไยใชโจรผรายมา สนทนาดวยลกอยาตกใจ
ครานนวนทองผองโสภา ครนรวาลกยาหากลวไม
ลกออกมาพลนดวยทนใด พระหมนไวยเขากอดเอาบาทา
วนทองประคองสอดกอดลกรก ซบพกตรรองไหไมเงยหนา
เจามาไยปานนนลกอา เขารกษาอยทกแหงต�าแหนงใน
ใสดาลบานชองกองไฟรอบ พอชางลอบเขามากระไรได
อาจองทะนงตวไมกลวภย นพอใชวาเจามาเอง
ขนชางตนขนมเปนการ เขาจะรกรานพาลขมเหง
จะเกดผดแมคดคะนงเกรง ฉวยสบเพลงพลาดพล�ามเปนการ
มธระสงไรในใจเจา พอจงเลาแกแมแลวกลบบาน
มควรท�าเจาอยาท�าใหร�าคาญ อยาหาญเหมอนพอนกคะนองใจ
จมนไวยสารภาพกราบบาทา ลกมาผดจรงหาเถยงไม
รกตวกลวผดแตคดไป กหกใจเพราะรกแมวนทอง
ทกวนนลกชายสบายยศ พรอมหมดเมยมงกมสอง
มบาวไพรใชสอยทงเงนทอง พนองขางพอกบรบรณ
ยงขาดแตแมคณไมแลเหน เปนอยกเหมอนตายไปหายสญ
ขอนททกขยงเพมพน ถาพรอมมลแมดวยจะส�าราญ
ลกมาหมายวาจะมารบ เชญแมวนทองกลบคนไปบาน
แมนจะบงเกดเหตเภทพาล ประการใดกตามแตเวรา
มาอยไยกบอายหนชาต แสนอบาทวใจจตรษยา
ดงทองค�าท�าเลยมปากกะลา หนาตาด�าเหมอนมนหมอมอม
เหมอนแมลงวนวอนเคลาทเนาชว มาเกลอกกลวปทมมาลยทหวานหอม
ดอกมะเดอจะเจอดอกพะยอม วานกแมจะตรอมระก�าใจ
แมเลยงลกมาถงเจดขวบ เคราะหประจวบจากแมหาเหนไม
จะคดถงลกบางอยางไร หาไมใจแมไมคดเลย
ถาคดเหนเอนดวาลกเตา แมทนเกลาไปเรอนอยาเชอนเฉย
ใหลกคลายอารมณไดชมเชย เหมอนเมอครงแมเคยเลยงลกมา
ครานนจงโฉมเจาวนทอง เศราหมองดวยลกเปนหนกหนา
พอพลายงามทรามสวาทของแมอา แมโศกาเกอบเจยนจะบรรลย
25
เหนคนนอนลอมออมเปนวง ประตลนมนคงขอบรวกน
กองไฟสวางดงกลางวน หมายส�าคญตรงมาหนาประต
จงรายมนตรามหาสะกด เสอมหมดอาถรรพณทฝงอย
ภตพรายนายขนชางวางวงพร คนผในบานกซานเซอะ
ทงชายหญงงวงงมลมหลบ นอนทบคว�าหงายกายกนเปรอะ
จปลาคาไฟมนไหลเลอะ โงกเงอะงยงมไมสมประด
ใชพรายถอดกลอนถอนลม รอยทมถอดหลดไปจากท
ยางเทากาวไปในทนท มไดมใครทกแตสกคน
มแตหลบเพอมะเมอฝน ทงไฟกองปองกนทกแหงหน
ผคนเงยบส�าเนยงเสยงแตกรน มาจนถงเรอนเจาขนชาง
จดเทยนสะกดขาวสารปราย ภตพรายโดดเรอนสะเทอนผาง
สะเดาะดาลบานเปดหนาตางกาง ยางเทากาวขนรานดอกไม
หอมหวนอวลอบบปผาชาต เบกบานกานกลาดกงไสว
เรณฟรอนขจรใจ ยางเทากาวไปไมโครมคราม
ขาไทนอนหลบลงทบกน สะเดาะกลอนถอนลนถงชนสาม
กระจกฉากหลากสลบวบแวมวาม อรามแสงโคมแกวแววจบตา
มานมลมฉากประจ�ากน อฒจนทรเครองแกวกหนกหนา
ชมพลางยางเยองช�าเลองมา เปดมงเหนหนาแมวนทอง
นงนอนอยบนเตยงเคยงขนชาง มนแนบขางกอดกลมประสมสอง
เจบใจดงหวใจจะพงพอง ขยบจองดาบงาอยากฆาฟน
จะใครถบขนชางทกลางตว นกกลวจะถกแมวนทองนน
พลางนงลงนอบนบอภวนท สะอนอนอกแคนน�าตาคลอ
โอแมเจาประคณของลกเอย ไมควรเลยจะพรากจากคณพอ
เวรกรรมน�าไปไมรงรอ มพอทจะตองพรากกจากมา
มนไปฉดมารดาเอามาไว อายหวใสขมเหงไมเกรงหนา
ทท�าแคนกจะแทนใหทนตา ขอษมาแมแลวกขบพราย
เปาลงดวยพระเวทวทยา มารดากฟนตนโดยงาย
ดาบใสฝกไวไมเคลอนคลาย วนทองรสกกายกลมตา
ครานนจงโฉมเจาวนทอง ตองมนตรมวหมองเปนหนกหนา
ตนพลางทางช�าเลองนยนตามา เหนลกยานนยนอยรมเตยง
ส�าคญคดวาผรายใหนกกลว กอดผวรองดนจนสนเสยง
24
ทงไสนอยไสใหญแลไสตน ฟนฟางกหกจากปากตว
ตกใจตนผวาควาวนทอง รองวาแมคณแมชวยผว
ลกขนงกงนตวสนรว ใหนกกลวปรอทจะตอดตาย
ลมตาเหลยวหาเจาวนทอง ไมเหนนองหองสวางตะวนสาย
ผาผอนลอนแกนไมตดกาย เหนมานขาดเรยรายประหลาดใจ
ตะโกนเรยกในหองวนทองเอย หาขานรบเชนเคยสกค�าไม
ทงขาวของมากมายกหายไป ปากประตเปดไวไมใสกลอน
พลางเรยกหาขาไทอยวาวน ออนออมอฉมอสอน
อมอมาอสาคร นงนอนไยหวามาหาก
บาวผหญงวงไปอยงกงน เหนนายนนแกผากางขาอย
ตางคนทรดนงบงประต ตกตะลงแลดไมเขามา
ขนชางเหนขาไมมาใกล ขดใจลกขนทงแกผา
แหงนเถอเปอปงยนจงกา ยางเทากาวมาไมรตว
ยายจนงนงกยกมอไหว นนพอจะไปไหนพอทนหว
ไมนงผอนนงผาดนากลว ขนชางมองดตวกตกใจ
สองมอปดขาเหมอนทาเปรต ใครมาเทศนเอาผากไปไหน
ใหนกอดสหมขาไท ยายจนไปเอาผาใหขาท
ยายจนตกใจเตมประดา เขาไปฉวยผาเอามาคล
หยบยนสงไปใหทนท เมนหนอดสไมดนาย
ขนชางตวสนเทาบอกบาวไพร เจาวนทองไปไหนอยางไรหาย
เองไปดใหรซงแยบคาย พบแลวอยาวนวายใหเชญมา
ขาไทไดฟงขนชางใช ตางเทยวคนดนไปจะเอาหนา
ทงหองนอกหองในไมพบพา ทวเคหาแลวไปคนจนแผนดน
เหนประตรวบานบานเปดกวาง ผคนนอนสลางไมตนสน
เสาแรกแตกตนเปนมลทน กนใจกลบมาหาขนชาง
บอกวาไดคนควาหาพบไม แลวเลาแจงเหตไปสนทกอยาง
ขาเหนวปรตผดทาทาง ทนวลนางวนทองนนหายไป
ครานนขนชางฟงบาวบอก เหงอออกโซมลานกบาลใส
คดคดใหแคนแสนเจบใจ ชางท�าไดตางตางทกอยางจรง
สองหนสามหนกนแตหน พลงทลงไมรอดนางยอดหญง
คราวนนอายขนแผนมนแงนชง นคราวนหนวงไปตามใคร
27
ใชจะอมเอบอาบดวยเงนทอง มใชของตวท�ามาแตไหน
ทงผคนชางมาแลขาไท ไมรกใครเหมอนกบพอพลายงาม
ทกวนนใชแมจะผาสก มแตทกขใจเจบดงเหนบหนาม
ตองจ�าจนทนกรรมทตดตาม จะขนความคดไปกใชท
เมอพอเจาเขาคกแมทองแก เขาฉดแมใชจะแกลงแหนงหน
ถงพอเจาเลาไมรวารายด เปนหลายปแมมาอยกบขนชาง
เมอพอเจากลบมาแตเชยงใหม ไมเพดทลสงไรแตสกอยาง
เมอคราวตวแมเปนคนกลาง ทานกวางบทคนใหบดา
เจาเปนถงหวหมนมหาดเลก มใชเดกดอกจงฟงค�าแมวา
จงเรงกลบไปคดกบบดา ฟองหากราบทลพระทรงธรรม
พระองคคงจะโปรดประทานให จะปรากฏยศไกรเฉดฉน
อนจะมาลกพาไมวากน เชนนนใจแมมเตมใจ
ครานนจงโฉมเจาพลายงาม ฟงความเหนวาแมหาไปไม
คดบายเบยงเลยงเลยวเบยวบดไป เพราะรกอายขนชางกวาบดา
จงวาอนจจาลกมารบ แมยงกลบทดทานเปนหนกหนา
เหมอนไมมรกใครในลกยา อตสาหมารบแลวยงมไป
เสยแรงเปนลกผชายไมอายเพอน จะพาแมไปเรอนใหจงได
แมนมไปใหงามกตามใจ จะบาปกรรมอยางไรกตามท
จะตดเอาศรษะของแมไป ทงแตตวไวใหอยน
แมอยาเจรจาใหชาท จวนแจงแสงศรจะรบไป
ครานนวนทองผองโสภา เหนลกยากดฟนมนไส
ถอดาบฟาฟนยนแกวงไกว ตกใจกลววาจะฆาฟน
จงปลอบวาพลายงามพอทรามรก อยางฮกฮกวาวนท�าหนหน
จงครวญใครใหเหนขอส�าคญ แมนพรนกลวแตจะเกดความ
ดวยเปนขาลกไปไทลกมา เหนเบองหนาจะองแมจงหาม
ถาเจาเหนเปนสขไมลกลาม กตามเถดมารดาจะคลาไคล
วาพลางนางลกออกจากหอง เศราหมองโศกาน�าตาไหล
พระหมนไวยกพามารดาไป พอรงแจงแสงใสกถงเรอน
จะกลาวถงเจาจอมหมอมขนชาง นอนครางหลบกรนอยปนเปอน
อศจรรยฝนแปรแชเชอน วาขเรอนขนตวทวทงนน
หาหมอมารกษายาเขาปรอท มนกนปอดตบไตออกไหลลน
26
ครานนขนชางไดฟงวา แคนดงเลอดตาจะหลงไหล
ดบโมโหโกรธาท�าวาไป เรากไมวาไรสดแตด
การไขเจบลมตายไมวายเวน ปจจบนอนเปนทงกรงศร
ถาขดสนสงไรทไมม กมาเอาทนอยาเกรงใจ
วาแลวปดบานหนาตางผาง ขนชางเดอดดาลทะยานไส
ทอดตวลงกบหมอนถอนฤทย ดดเปนไดเจยววนทอง
เพราะกแพความจมนไวย มนจงเหมใจท�าจองหอง
พอลกแมลกถกท�านอง ถงสองครงแลวเปนแตเชนน
อายพอไปเชยงใหมมชยมา ตงตวดงพระยาราชสห
อายลกเปนหมนไวยท�าไมม เหนกนคนผดตดโทษทณฑ
มนจงขมเหงไมเกรงใจ จะพงพาใครไดทไหนนน
ขนนางนอยใหญเกรงใจกน ถงฟองมนกจะปดใหมดไป
ตามบญตามกรรมไดท�ามา จะเฆยนฆาหาคดชวตไม
ยงคดเดอดดาลทะยานใจ ฉวยไดกระดานชนวนมา
รางฟองทองเทยบใหเรยบรอย ถอยค�าถถวนเปนหนกหนา
ลงกระดาษทบไวมไดชา อาบน�าผลดผาแลวคลาไคล
วนนนพอพระปนนรนทรราช เสดจประพาสบวยงหากลบไม
ขนชางมาถงซงวงใน กคอยจองทใตต�าหนกน�า
จะกลาวถงพระองคผทรงเดช เสดจคนนเวศนพอจวนค�า
ฝพายรายเลมมาเตมล�า เรอประจ�าแหนแหเซงแซมา
พอเรอพระทนงประทบท ขนชางกรลงตนทา
ลอยคอชหนงสอดอเขามา ผดโผลโงหนายดแคมเรอ
เขาตรงบโทนอนตนกญญา เพอนโขกลงดวยกะลาวาผเสอ
มหาดเลกอยงานพดพลดตกเรอ รองวาเสอตวใหญวายน�ามา
ขนชางดงดอมอยดเรอ มใชเสอกระหมอมฉานลานเกศา
สตายขอถวายซงฎกา แคนเหลอปญญาจะทานทน
ครานนสมเดจพระพนวษา ทรงพระโกรธาโกลาหล
ทดอายจญไรมใชคน บนบกบนฝงดงไมม
ใชทใชทางวางเขามา อายชางเปนบากระมงน
เฮยใครรบฟองของมนท ตเสยสามสบจงปลอยไป
มหาดเลกกรบเอาฟองมา ต�ารวจควาขนชางหาวางไม
29
ไมคดวาจะเปนเหนวาแก ยงสาระแนหลบลหนไปไหน
เอาเถดเปนไรกเปนไป ไมเอากลบมาไดมใชก
จะกลาวถงโฉมเจาพลายงาม เกรงเนอความนงนกตรกตรองอย
อายขนชางสารพดเปนศตร ถามนรวาลกเอาแมมา
มนกจะสอดแนมแกมเทจ ไปกราบทลสมเดจพระพนวษา
ดจะระแวงผดในกจจา มารดากจะตองซงโทษภย
คดแลวเรยกหมนวเศษผล เองเปนคนเคยชอบอชฌาสย
จงไปบานขนชางดวยทนใด ไกลเกลยเสยอยาใหมนโกรธา
บอกวาเราจบไขมาหลายวน เกรงแมจะไมทนมาเหนหนา
เมอคนนซ�ามอนเปนมา เราใชคนไปหาแมวนทอง
พอขณะมารดามาสงทกข รองปลกเขาไปถงในหอง
จงรบมาเรวไวดงใจปอง รกษาจนแสงทองสวางฟา
ไมตายคลายคนฟนขนได กขอแมไวพอเหนหนา
แตพอใหเคลอนคลายหลายเวลา จงจะสงมารดานนคนไป
หมนวเศษรบค�าแลวอ�าลา รบมาบานขนชางหาชาไม
ครนถงแอบดอยแตไกล เหนผคนขวกไขวทงเรอนชาน
ขนชางนงเยยมหนาตางเรอน ดหนาเฝอนทโกรธอยงนงาน
จะดอเดนเขาไปไมเปนการ คดแลวลงคลานเขาประต
ครานนเจาจอมหมอมขนชาง นงคาหนาตางเยยมหนาอย
เหนคนคลานเขามาเหลอบตาด นมาลอหลอกกฤๅอยางไร
อะไรพอสวางวางเขามา เดกหวาจบถองใหจงได
ลกขนถกเขมรรองเกณฑไป ทดอายไพรขครอกหลอกผด
ครานนวเศษผลคนวองไว ยกมอขนไหวไมวงหน
รองตอบไปพลนในทนท คนดดอกขาไหวใชคนพาล
ขาพเจาเปนบาวพระหมนไวย เปนขนหมนรบใชอยในบาน
ทานใชใหกระผมมากราบกราน ขอประทานคนนพระหมนไวย
เจบจกปจจบนมอนเปน แกไขกเหนหาหายไม
รองโอดโดดดนเพยงสนใจ จงใชใหตวขามาแจงการ
พอพบทานมารดามาสงทกข ขาพเจารองปลกไปในบาน
จะกลบขนเคหาเหนชานาน ทานจงรบไปในกลางคน
พยาบาลคณพระนายพอคลายไข คณอยาสงสยวาไปอน
ใหค�ามนสงมาวายงยน พอหายเจบแลวจะคนไมนอนใจ
28
วาพลางเอนแอบลงแนบขาง จบพลางชวนชดพสมย
ลบไลพไรปลอบใหชอบใจ เปนไรจงไมฟนตนนทรา
เจาวนทองนองตนจากทนอน โอนออนวอนไหวพไรวา
หมอมนอยใจทไมเจรจา ใชตวขานจะงอนคอนพไร
ชอบผดพอจงคดคะนงตรอง อนตวนองมลทนหาสนไม
ประหนงวาวนทองนสองใจ พบไหนกเปนแตเชนนน
ทจรงใจเหนไปอยเรอนอน คงคดคนทหมอมเปนแมนมน
ดวยรกลกรกผวยงพวพน คราวนนกไปอยเพราะจ�าใจ
แคนคดดวยมตรไมรกเลย ยามมทเชยเฉยเสยได
เสยแรงรวมทกขยากกนกลางไพร กนผลไมตางขาวทกเพรางาย
พอไดดมสขลมทกขยาก กเพราะหากหมอมมซงทหมาย
วานกกเครองเคองระคาย เอนดนองอยาใหอายเขาอกเลย
พผดจรงแลวเจาวนทอง เหมอนลมนองหลงเลอนท�าเชอนเฉย
ใชพจะเพลดเพลนชนเพราะอนเชย เงยหนาเถดจะเลาอยาเฝาแคน
เมอตดคกทกขถงเจาทกเชาค�า ตองกลนกล�าโศกเศรานนเหลอแสน
ซ�าขนชางคดคดท�าทดแทน มนดแคลนวาพนยากยบ
อาลยเจาเทากบดวงชวตพ คดจะหนไปตามเอาเจากลบ
เกรงจะพากนผดเขาตดทบ แตขยบอยจนไดไปเชยงอนทร
กลบมาหมายวาจะไปตาม พอเจาไวยเปนความกคางสน
หวอกใครไดแคนในแผนดน ไมเดอดดนเทาพกบวนทอง
คดอยวาจะทลพระพนวษา เหนชากวาจะไดมารวมหอง
จะเปนความอกกตามแตท�านอง จงใหลกรบนองมารวมเรอน
จะเปนตายงายยากไมจากรก จะฟมฟกเหมอนเมออยในกลางเถอน
ขอโทษทพผดอยาบดเบอน เจาเพอนเสนหาจงอาลย
พผดพกมาลแกโทษ จะคมโกรธคมแคนไปถงไหน
ความรกพยงรกระงมใจ อยาตดไมตรตรงใหตรอมตาย
วาพลางทางแอบเขาแนบอก ประคองยกของส�าคญมนหมาย
เจาเนอทพยหยบชนอารมณชาย ขอสบายสกหนอยอยาโกรธา
ใจนองมใหหมองอารมณหมอม ไมตดใจใหตรอมเสนหา
ถาตดรกหกใจแลวไมมา หมอมอยาวาเลยวาฉนไมคนคด
ถงตวไปใจยงนบอยวาผว นองนกลวบาปทบเมอดบจต
31
ลงพระราชอาญาตามวาไว พระจงใหตงกฤษฎกา
วาตงแตวนนสบตอไป หนาทของผใดใหรกษา
ถาประมาทราชการไมน�าพา ปลอยใหใครเขามาในลอมวง
ระวางโทษเบดเสรจเจดสถาน ถงประหารชวตเปนผยผง
ตามกฤษฎการกษาพระองค แลวลงจากพระทนงเขาวงใน
จะกลาวถงขนแผนแสนสนท เรองฤทธฦๅจบพภพไหว
อยบานสขเกษมเปรมใจ สมสนทพสมยดวยสองนาง
ลาวทองกบเจาแกวกรยา ปรนนบตวตถาไมหางขาง
เพลดเพลนจ�าเรญใจไมเวนวาง คนนนในกลางซงราตร
นางแกวลาวทองทงสองหลบ ขนแผนกลบผวาตนฟนจากท
พระจนทรจรแจมกระจางด พระพายพดมาลตลบไป
คดคะนงถงมตรแตกอนเกา นจจาเจาเหนหางรางพสมย
ถงสองครงตงแตพรากจากพไป ดงเดดใจจากรางกราวกน
กกชวมวรกแตสองนาง ละวางใหวนทองนองโศกศลย
เมอตไดเชยงใหมกโปรดครน จะเพดทลคราวนนกคลองใจ
สารพดทจะวาไดทกอยาง อายขนชางไหนจะโตจะตอบได
ไมควรเลยเฉยมาไมอาลย บดนเลาเจาไวยไปรบมา
จ�ากจะไปสสวาทนอง เจาวนทองจะคอยละหอยหา
คดพลางจดแจงแตงกายา น�าอบทาหอมฟงจรงใจ
ออกจากหองยองเดนด�าเนนมา ถงเรอนลกยาหาชาไม
เขาหองวนทองในทนใด เหนนางหลบใหลนงนทรา
ลดตวลงนงขางวนทอง เตอนตองดวยความเสนหา
สนปลกลกขนเถดนองอา พมาหาแลวอยานอนเลย
นางวนทองตนอยรสกตว หมายใจวาผวกท�าเฉย
นงดอารมณทชมเชย จะรกจรงจะเปรยเปนจ�าใจ
แตนงดกรยาเปนชานาน หาวาขานโตตอบอยางไรไม
ทงรกทงแคนแนนฤทย ความอาลยปนปวนยวนวญญา
โอเจาแกวแววตาของพเอย เจาหลบใหลกระไรเลยเปนหนกหนา
ดงนมนองหมองใจไมน�าพา ขดเคองคดวาพทอดทง
ความรกหนกหนวงทรวงสวาท พไมคลาดคลายรกแตสกสง
เผอญเปนวปรตพผดจรง จะนอนนงถอโทษโกรธอยไย
30
ใตเตยงเสยงหนกกกกก แมลงมมทมอกทรมฝา
ยงหวาดหวนพรนตวกลวมรณา ดงวญญาณนางจะพรากไปจากกาย
ครานนขนแผนแสนสนท ฟงความตามนมตกใจหาย
ครงนนาจะมอนตราย ฝนรายสาหสตดต�ารา
พเคราะหดทงยามอฐกาล กบนดาลฤกษแรงเปนหนกหนา
มรทจะแถลงแจงกจจา กอดเมยเมนหนาน�าตากระเดน
จงแกลงเพทบายท�านายไป ฝนอยางนมใชจะเกดเขญ
เพราะวตกหมกไหมจงไดเปน เนอเยนอยกบผวอยากลวทกข
พรงนพจะแกเสนยดฝน แลวท�ามงสงขวญใหเปนสข
มใหเกดราคกลยค อยาเปนทกขเลยเจาจงเบาใจ
ครนวารงสางสวางฟา สรยาแยมเยยมเหลยมไศล
จะกลาวถงพระองคผทรงชย เนาในพระทนงบลลงกรตน
พรอมดวยพระก�านลนกสนม หมอบประนมเฝาแหนแนนขนด
ประจ�าตงเครองอานอยงานพด ทรงเคองขดขนชางแตกลางคน
แสนถอยใครจะถอยเหมอนมนบาง ทกอยางทจะชวอายหวลน
เวยนแตเปนถอยความไมขามคน น�ายนหยงไมถงยงดงมา
คราวนนฟองกนดวยวนทอง นมนฟองใครอกอายชาตขา
ด�ารพลางทางเสดจยาตรา ออกมาพระทนงจกรพรรด
พระสตรรดกรางกระจางองค ขนนางกราบราบลงเปนขนด
ทงหนาหลงเบยดเสยดเยยดยด หมอบอดถดกนเปนหลนไป
ทอดพระเนตรมาเหนขนชางเฝา เออใครเอาฟองมนไปไวไหน
พระหมนศรถวายพลนในทนใด รบไวคลทอดพระเนตรพลน
พอทรงจบแจงพระทยในขอหา กโกรธาเคองขนหนหน
มนเคยวเขญท�าเปนอยางไรกน อวนทองคนเดยวไมรแลว
ราวกบไมมหญงเฝาชงกน ฤๅอวนทองนนมนมแกว
รปอายชางชวชาตาแบงแบว ไมเหนแววทวามนจะรก
ใครจะเอาเปนผวเขากลวอาย หวหดเหมอนควายทตกปลก
คราวนนเปนความกถามซก ตกหนกอยกบเฒาศรประจน
วนทองกสใหกบไอแผน ไยแลนมาอยกบอายชางนน
จมนศรไปเอาตวมนมาพลน ทงวนทองขนแผนอายหมนไวย
ฝายพระหมนศรไดรบสง ถอยหลงออกมาไมชาได
สงเวรกรมวงในทนใด ต�ารวจในวงตะบงมาถงพลน
33
หญงเดยวชายครองเปนสองมตร ถามปลดเสยใหเปลองไมตามใจ
คราวนนเมอตามไปกลางปา หนาด�าเปนหนงทามนหมอไหม
ชนะความงามหนาดงเทยนชย เขาฉดไปเหมอนลงทะเลลก
เจาพลายงามตามรบเอากลบมา ทนหนาจะด�าเปนน�าหมก
ก�าเรบใจดวยเจาไวยก�าลงฮก จะพาแมตกลกใหจ�าตาย
มใชหนมดอกอยากลมก�าเรบรก เอาความผดคดหกใหเหอดหาย
ถารกนองปองปดใหมดอาย ฉนกลบกลายแลวหมอมจงฟาดฟน
ไปเพดทลเสยใหทลกระหมอมแจง นองจะแตงบายศรไวเชญขวญ
ไมพกวอนดอกจะนอนอยดวยกน ไมเชนนนฉนไมเลยจะเคยตว
นจจาใจเจาจะใหพเจบจต ดงเอากรชแกะกรดในอกผว
เกรงผดคดบาปจงหลาบกลว พนชวเพราะหมนประมาทความ
อนไกลไหนพจะละเลา นเจาวาดอกจะยงไวฟงหาม
เสยแรงมาวาวอนจงผอนตาม อยาหวงหามเสนหาใหชาวน
วาพลางคลงเคลาเขาแนบขาง จบพลางทางปลอบประโลมขวญ
กายกอดสอดเกยวพลวน วนทองกนกดไวไมตามใจ
พลกผลกชกชวนใหชนชด เบอนบดแบงรกหารวมไม
สยดสยองพองเสยวแสยงใจ พระพายพดมาลยตลบลอย
แมลงภเฝาเคลาไมในไพรชฏ ไมเบกบานกานกลดเกสรสรอย
บนดาลคงคาทพยกระปรบกระปรอย พรมพรอยทองฟานภาลย
อสนครนครนสนนกอง น�าฟาหาตองดอกไมไม
กระเซนรอบขอบสระสมทรไท หววใจแลวกหลบกบเตยงนอน
ครนเวลาดกก�าดดสงดเงยบ ใบไมแหงแกรงเกรยบระรบรอน
พระพายโชยเสาวรสขจายขจร พระจนทรแจมแจงกระจางดวง
ดเหวาเราเสยงส�าเนยงกอง ระฆงฆองขานแขงในวงหลวง
วนทองนองนอนสนททรวง จตงวงระงบสภวงค
ฝนวาพลดไปในไพรเถอน เลอนเปอนไมรทจะกลบหลง
ลดเลยวเทยวหลงในดงรง ยงมพยคฆรายมาราว
ทงสองมองหมอบอยรมทาง พอนางดนปามาถงท
โดดตะครบคาบคนในทนท แลวฉดคราพารไปในไพร
สนฝนครนตนตกประหมา หวดผวากอดผวสะอนไห
เลาความบอกผวดวยกลวภย ประหลาดใจนองฝนพรนอรา
32
ดวยขนชางอางวารบสงให ใครจะขดขนไวกกลวผด
จนใจจะมไปกสดฤทธ ชวตอยใตพระบาทา
ครานนพระองคผทรงภพ ฟงจบกรวขนชางเปนหนกหนา
มพระสงหนาทตวาดมา อายบาเยอหยงอายลงโลน
ตกวากหาเปนเจาชวตไม มงถอใจวาเปนเจาทโรงโขน
เปนไมมอาญาสทธคดดงโดน เทยวท�าโจรใจคะนองจองหองครน
เลยงมงไมไดอายใจราย ชอบแตเฆยนสองหวายตลอดสน
แลวกลบความถามขางวนทองพลน เออเมอมนฉดคราพามงไป
กชานานไดประมาณสบแปดป ครงนท�าไมมงจงมาได
นมงหนมนมาวาไร วาใครไปรบเอามงมา
วนทองฟงถามใหครามครน บงคมคลประนมกมเกศา
ขอเดชะพระองคทรงศกดา พระอาญาเปนพนลนเกลาไป
ครงนจมนไวยนนไปรบ กระหมอมฉนจงกลบคนมาได
มใชยอนยอกท�านอกใจ ขนแผนกมไดประเวณ
แตมานนเวลาสกสองยาม ขนชางจงหาความวาหลบหน
ขอพระองคจงทรงพระปราน ชวอยใตพระบาทา
ครานนพระองคผทรงเดช ฟงเหตขนเคองเปนหนกหนา
อายหมนไวยท�าใจอหงการ ตกวาบานเมองไมมนาย
จะปรกษาตราสนใหไมได จงท�าตามน�าใจเอางายงาย
ถาฉวยเกดฆาฟนกนลมตาย อนตรายไพรเมองกเคองก
อวนทองกใหอายแผนไป อายชางบงอาจใจท�าจล
ฉดมนขนชางอางถงก ตะคอกขอวนทองใหตกใจ
ชอบตบใหสลบลงกบท เฆยนตเสยใหยบไมนบได
มะพราวหาวยดปากใหสาใจ อายหมนไวยกโทษถงฉกรรจ
มงถอวาอวนทองเปนแมตว ไมเกรงกลวเวโวท�าโมหนธ
ไปรบไยไมไปในกลางวน อายแผนพอนนกเปนใจ
มนเหมอนววเคยขามาเคยข ถงบอกกวาดหาเชอไม
อายชางมนกฟองเปนสองนย วาอายไวยลกแมใหบดา
เปนราคขอผดมตดตว หมองมวมลทนอยหนกหนา
ถาอายไวยอยากจะใครไดแมมา ชวนพอฟองหาเอาเปนไร
อยการศาลโรงกมอย วากตดสนใหไมได
35
ขนไปบนเรอนพระหมนไวย แจงขอรบสงไปขมขมน
ขนชางฟองรองฎกาพระทรงธรรม ใหหาทงสามทานนนเขาไป
ครานนวนทองเจาพลายงาม ไดฟงความครามครนหวนไหว
ขนแผนเรยกวนทองเขาหองใน ไมไวใจจงเสกดวยเวทมนตร
สขผงสปากกนหมากเวท ซงวเศษสารพดแกขดสน
น�ามนพรายน�ามนจนทนสรรเสกปน เคยคมขงบงตนแตไรมา
แลวท�าผงอทธเจเขาเจมพกตร คนเหนคนทกรกทกหนา
เสกกระแจะจวงจนทนน�ามนทา เสรจแลวกพาวนทองไป
ครานนทองประศรผมารดา ครนไดแจงกจจาไมนงได
เดกเอยวงตามมาไวไว ลงบนไดงนงกตกนอกชาน
พลายชมพลกอดกนทองประศร กมใชชางขดอกลกหลาน
ลกขนโขยงโกงโคงคลาน ซมซานโฮกฮากอาปากไป
ครนถงยงอยประตวง ผรบสงเรงรดไมหยดได
ขนแผนวนทองพระหมนไวย เขาไปเฝาองคพระภม
ครานนพระองคผทรงเดช ปนปกนคเรศเรองศร
เหนสามราเขามาอญชล พระปรานเหมอนลกในอทร
ดวยเดชะพระเวทวเศษประสทธ เผอญคดรกใครพระทยออน
ตรสถามอยางความราษฎร ฮาเฮยดกอนอวนทอง
เมอมงกลบมาแตปาใหญ กสใหอายแผนประสมสอง
ครนกขดใจใหจ�าจอง ตวของมงไปอยแหงไร
ท�าไมไมอยกบอายแผน แลนไปอยกบอายชางใหม
เดมมงรกอายแผนแลนตามไป ครนยกใหสเตนกลบเลนตว
อยกบอายชางไมอยได เกดรงเกยจเกลยดใจดวยชงหว
ดยกใหมยายเกาเฝาเปลยนตว ตกวาชวแลวมงไมไยด
ครานนวนทองไดรบสง ละลาละลงประนมกมเกศ
หวสยองพองพรนทนท ทลคดพระองคผทรงธรรม
ขอเดชะละอองธลบาท องคหรรกษราชรงสรรค
เมอกระหมอมฉนมาแตอารญ ครงนนโปรดประทานขนแผนไป
ครนอยมาขนแผนตองจ�าจอง กระหมอมฉนมทองนนเตบใหญ
อยทเคหาหนาวดตะไกร ขนชางไปบอกวาพระโองการ
มรบสงโปรดปรานประทานให กระหมอมฉนไมไปกหกหาญ
ยอยดฉดคราท�าสามานย เพอนบานจะชวยกสดคด
34
ครานนพระองคผทรงภพ ฟงจบแคนคงดงเพลงไหม
เหมอนดนประสวปลวตดกบเปลวไฟ ดดเปนไดอวนทอง
จะวารกขางไหนไมวาได น�าใจจะประดงเขาทงสอง
ออกนนเขานมส�ารอง ยงกวาทองทะเลอนล�าลก
จอกแหนแพเสาส�าเภาใหญ จะทอดถมเทาไรไมรสก
เหมอนมหาสมทรสดซงซก น�าลกเหลอจะหยงกระทงดน
อฐผาหาหาบมาทมถม กจอมจมสญหายไปหมดสน
อแสนถอยจญไรใจทมฬ ดงเพชรนลเกดขนในอาจม
รปงามนามเพราะนอยไปฤๅ ใจไมซอสมศกดเทาเสนผม
แตใจสตวมนยงมทนยม สมาคมกแตถงฤดมน
มงนถอยยงกวาถอยอทายเมอง จะเอาเรองไมไดสกสงสรรพ
ละโมบมากตณหาตาเปนมน สกรอยพนใหมงไมถงใจ
วาหญงชวผวยงคราวละคนเดยว หาตามตอมกนเกรยวเหมอนมงไม
หนกแผนดนกจะอยไย อายไวยมงอยานบวามารดา
กเลยงมงถงใหเปนหวหมน คนอนรวาแมกขายหนา
อายขนชางขนแผนทงสองรา กจะหาเมยใหอยาอาลย
หญงกาลกณอแพศยา มนไมนาเชยชดพสมย
ทรปรวยสวยสมมถมไป มงตดใจเสยเถดอคนน
เรงเรวเหวยพระยายมราช ไปฟนฟาดเสยใหมนเปนผ
อกเอาขวานผาอยาปราน อยาใหมโลหตตดดนก
เอาใบตองรองไวใหหมากน ตกดนจะอปรยกาลอย
ฟนใหหญงชายทงหลายด สงเสรจเสดจสปราสาทชย
ฯลฯ
EB GUIDEhttp://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M6/02 37
ชอบทวนดวยลวดใหปวดไป ปรบไหมใหเทากบชายช
มนเกดเหตทงนกเพราะหญง จงหงหวงชวงชงยงยงอย
จ�าจะตดรากใหญใหหลนพร ใหลกดอกดกอยแตกงเดยว
อวนทองตวมนเหมอนรากแกว ถาตดโคนขาดแลวกใบเหยว
ใครจะควรสสมอยกลมเกลยว ใหเดดเดยวรกนแตวนน
เฮยอวนทองวากระไร มงตงใจปลดปลงใหตรงท
อยาพะวงกงขาเปนราค เพราะมงมผวสองกตองแคน
ถารกใหมกไปอยกบอายชาง ถารกเกาเขาขางอายขนแผน
อยาเวยนวนไปใหคนมนหมนแคลน ถาแมนมงรกไหนใหวามา
ครานนวนทองฟงรบสง ใหละลาละลงเปนหนกหนา
ครนจะทลกลวพระราชอาชญา ขนชางแลดตายกควลน
พระหมนไวยใชใบใหแมวา บยปากตรงบดาเปนหลายหน
วนทองหมองจตคดเวยนวน เปนจนใจนงอยไมทลไป
ครานนพระองคทรงธรณนทร หาไดยนวนทองทลขนไม
พระตรสความถามซกไปทนใด มงไมรกใครใหวามา
จะรกชชงผวมงกลวอาย จะอยดวยลกชายกไมวา
ตามใจกจะใหดงวาจา แตนเบองหนาขาดเดดไป
นางวนทองรบพระราชโองการ ใหบนดาลบงจตหาคดไม
อกศลดลมวใหชวใจ ดวยสนในอายทเกดมา
คดคะนงตะลงตะลานอก ดงตวตกพระสเมรภผา
ใหอธจอดอนตนอรา เกรงผดภายหนากสดคด
จะวารกขนชางกระไรได ทจรงใจมไดรกแตสกหนด
รกพอลกหวงดงดวงชวต แมนทลผดจะพโรธไมโปรดปราน
อยาเลยจะทลเปนกลางไว ตามพระทยทาวจะแยกใหแตกฉาน
คดแลวเทานนมทนนาน นางกมกรานแลวกทลไปฉบพลน
ความรกขนแผนกแสนรก ดวยรวมยากมานกไมเดยดฉนท
สล�าบากบกปามาดวยกน สารพนอดออมถนอมใจ
ขนชางแตอยดวยกนมา ค�าหนกหาไดวาใหเคองไม
เงนทองกองไวมใหใคร ขาไทใชสอยเหมอนของตว
จมนไวยเลากเลอดทในอก กหยบยกรกเทากนกบผว
ทลพลางตวนางระเรมรว ความกลวพระอาญาเปนพนไป
36
ค�าศพท ความหมาย
ปรนนบตวตถา คอปรนนบตวตถากหมายถงเอาใจใสคอยปฏบตรบใช
ปรบไหม ใหผกระท�าผดช�าระเงนทดแทนความผดทไดกระท�าแกผเสยหาย หรอ
บดามารดาหรอผปกครองของผเสยหาย
ผงอทธเจ คอผงดนสอท�าไดโดยการใชดนสอพองเขยนลงบนกระดานด�า เมอจะ
เขยนค�าใดค�าหนงกตองวาการประสมตวนนๆพรอมกนไปใหถกตองตาม
หลกไวยากรณของบาลพอเขยนเสรจกลบแลวเกบผงดนสอไวเขยนตว
อนตอไป และลบเกบผงดนสอไวอก ผงทไดเรยกวาผงอทธเจ เปนผงท
น�ามาผดหนาส�าหรบเปนเสนหท�าใหคนรก
ผเสอ ในทนหมายถงผเสอสมทร
มงถอใจวาเปนเจาทโรงโขน กลอนวรรคนสมเดจพระพนวษาตรสบรภาษขนชางวาขนชางคดวาพระองค
ทรงเปนเพยงพระเจาแผนดนในเรองโขนเรองละครกระมง จงมไดเกรง
พระราชอาญาท�าอะไรตามอ�าเภอใจอยเสมอ
โมหนธ ความมดมนดวยความหลง
ย�ายาม ตกลองหรอฆองถๆหลายครงเพอบอกเวลาส�าหรบเปลยนยาม
รวมยาก รวมทกข
รองเกน รองตะโกนดงๆ
แลน วง
ววเคยขามาเคยข คนเคยกนมาอยางด รทกน เขาใจในท�านองของกนและกน ส�านวนน
สวนมากใชกบคนทเคยเปนสามภรรยากน
วางบท ใหแสดงไปตามบทคอหนาททก�าหนดให ในทนหมายถง ครงหนง
สมเดจพระพนวษาทรงไดเคยตดสนใหนางวนทองกลบไปอยกบขนแผน
สงทกข เขาสวม
สะเดาะกลอน ท�าใหกลอนประตหลดออกไดดวยคาถาอาคม
เสดจประพาสบว ในทนหมายถง การเสดจประพาสทองทงในฤดน�าหลากทมน�าเตมเปยม
มดอกบวและพนธไมในน�างดงามเปนฤดเลนเรอหรอเลนดอกสรอยสกวา
39
๖ คำ�ศพท
ค�ำศพท ควำมหมำย
กระแจะ ผงเครองหอมตางๆ ทผสมกนส�าหรบทาหรอเจม โดยปกตมเครองประสม
คอ ไมจนทน ชะมดเชยง เปนตน
กฤษฎกา พระราชโองการทก�าหนดเปนกฎหมาย
ใครมาเทศนเอาผากไปไหน ในทนหมายความวา ขนชางสงสยวาใครนมนตพระมาบงสกล ชกเอา
ผาของตนไป
จวงจนทน สตวสเทา สองเทา
จตบททวบาท เครองหอมทเจอดวยไมจวงและไมจนทน
จ เผา
จล รเขาไปตามทาง ถลนเขาไป โดยปรยายหมายความวา ดถก
ฉาน ฉน สรรพนามบรษท ๑ (จากค�าวา เกลากระหมอมฉาน)
ฎกา ค�ารองทกขทยนถวายพระเจาแผนดน
ตกวา ราวกบวา
ตราสน แจงความไวเพอเปนหลกฐาน
ตลอดสน ตลอดสนหลง
ถกเขมร การนงผาหยกรงขนไปใหพนหวเขา บางทเรยกวา ขดเขมร
ทวนดวยลวด การเฆยนตดวยหนงทมลกษณะเปนเสนยาวๆ
ทกทน อานวา ทก-กะ-ทน เปนความเชอในต�าราโหราศาสตรวา วนชวราย
ทบ กระทอม ในทนคอ กระทอมทขนแผนอยเมอครงตองโทษ
น�ามนพราย เปนน�ามนทไดมาจากผตายโหง ซงมความเชอวาเปนสงทท�าใหคนรก
เนอ รางกาย ตว
บโทน ในทนคอ ต�าแหนงนายเรอ ผคอยใหจงหวะสญญาณใหพายชา พายเรว
บรกรรม ส�ารวมใจรายมนตรหรอเสกคาถาซ�าๆ เพอใหเกดความขลงศกดสทธ
บายศร เครองเชญขวญหรอรบขวญ ท�าดวยใบตอง รปคลายกระทงเปนชนๆ
มขนาดใหญเลกสอบกนขนไปตามล�าดบ อาจเปน ๓ ชน ๕ ชน ๗ ชน
หรอ ๙ ชน มเสาปกตรงกลางเปนแกน มเครองสงเวยวางอยในบายศร
และมไขขวญเสยบอยบนยอด
38
๒)องคประกอบของเรอง จ�าแนกตามหวขอตางๆ ได ดงน
๒.๑) สาระ เสภาเรองขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกา เสนอขอคดวาการ
ตกเปนทาสของอารมณตางๆ ไมวาจะเปนความรก ความโกรธ ความหลง ยอมท�าใหมนษย
ขาดสตกระท�าสงตางๆ โดยไมค�านงถงผลทตามมาวาจะดหรอรายแกตนหรอแกผอน เมอเกด
ความพลงพลาดจากการตดสนใจกน�าไปสหายนะไดเตอนเราใหครองชวตดวยสต
หลงจากทพลายงามลอบขนเรอนขนชางแลวพามารดามาอยดวย กเกดเกรงขนชาง
จะเอาผดวนรงขนจงใหบาวใชไปบอกวาตนปวยอยากดหนาแมจะขอใหแมมาอยดวยสกพกแลว
จงจะพาไปสงกลบแตขนชางโกรธถวายฎกาตอพระพนวษาพระองคกลาวโทษพลายงามทลอบขน
เรอนผอนโดยไมเกรงกลวกฎหมาย ทรงสงใหนางวนทองเขาเฝา แลวตรสถามนางวนทองวาจะ
เลอกอยกบใครนางวนทองตกประหมาไมอาจตดสนใจไดเลยยกเรองใหพระพนวษาตดสนใจแทน
พระพนวษาเขาใจวานางวนทองเลอกไมไดเพราะหลายใจจงทรงรบสงประหารชวตนางวนทอง
๒.๒)โครงเรอง เนอเรองเปนเรองราวความรกของชายสองคนกบหญงหนงคน ชาย
คนหนงเปนคนรปงาม มวชาอาคมแตเจาช ชายอกคนหนงเปนคนหนาตาอปลกษณแตมฐานะ
ร�ารวยทงสองคนปรารถนาผหญงคนเดยวกนจงเกดการแยงชง เพราะความรกความใครจงสราง
ความทกขใจใหกบทงสามคนปมปญหาของเรองนคอนางผนนจะตกเปนของชายใด
เสภาเรองขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกาเปนตอนทส�าคญทสดของเรอง
เพราะเปนตอนคลคลายปมปญหาวานางวนทองจะตกเปนของผใด ระหวางขนแผนกบขนชาง
ตอนขนชางถวายฎกา เรมจากทพลายงามอยากใหมารดามาอยดวย จงไดลอบขนเรอนขนชาง
แลวพานางวนทองไปกบตน เมอขนชางรวานางวนทองอยกบพลายงามกโกรธมากไปถวายฎกา
พระพนวษา เรองไดหกมมจบลงตรงทนางวนทองถกประหารชวต นบเปนเรองนาสลดใจและ
สรางความสะเทอนอารมณใหแกผอานเปนอยางยง
๒.๓) ฉากและบรรยากาศ ฉากทปรากฏในเสภาเรองขนชางขนแผน ตอน ขนชาง
ถวายฎกาคอสภาพสงคมไทยในสมยอยธยาและรตนโกสนทรตอนตนของชาวบานชาววดและ
ชาววงซงผแตงไดบรรยายฉากและบรรยากาศตางๆไดสมจรงสอดคลองกบเนอเรองเชนเรอน
ของขนชางทแสดงถงความร�ารวยดงบทประพนธ
ขาไทนอนหลบลงทบกน สะเดาะกลอนถอนลนถงชนสาม
กระจกฉากหลากสลบวบแวมวาม อรามแสงโคมแกวแววจบตา
มานมลมฉากประจ�ากน อฒจนทรเครองแกวกหนกหนา
ชมพลางยางเยองช�าเลองมา เปดมงเหนหนาแมวนทอง
41
ค�าศพท ความหมาย
เสาแรกแตกตนเปนมลทน เสาแรกในทนคอ เสาเรอนทเปน “เสาเอก” เปนเสาตนทถอวา มความ
ส�าคญมาก ในการสรางบานตองขดหลมเสาแรกกอนหลมอน และเมอ
จะยกเสากตองยกเสาแรกกอน เสาแรกจะมลกษณะล�าตนตรง บรสทธ
ไมกวคอด ไมมตา ไมมดวงแมลงเจาะไช เนอไมไมเปนกาบหยวก ถา
มลกษณะผดปกตเกดขนทเสาแรกน กเชอวาจะมสงไมดเกดขน ในทน
เสาแรกของบานขนชางแตกแสดงวาคงจะมผ มาท�าคณไสยอยางใด
อยางหนงไว
แสงศร มาจากค�าวาแสงสรยศรหมายถงแสงอาทตย
หวหมนมหาดเลก ต�าแหนงขาราชการมหาดเลกถดจากต�าแหนงจางวางลงมา
หนชาต มก�าเนดต�าเลวทราม
แหงนเถอ คางอย
อฐกาล ยามแปดวนหนงม๘ยามยามหนงม๓ชวโมงยามแปดคอเวลาตงแต
ต๔ถง๖โมงเชา
อฒจนทร ในทนหมายถงชนทตงเครองแกวซงเปนของประดบบาน
อาถรรพณ ของทลงเลขยนตคาถาแลวฝงไวในดน โดยวธใสกนหลมเสา เชน
เสาประตบาน ส�าหรบปองกนอนตราย เมอจมนไวยจะเขาบานขนชาง
จงรายมนตรถอนอาถรรพณเสยกอน เพราะถาอาถรรพณของขนชาง
ไมเสอม เครองรางของขลงรวมทงเวทมนตรคาถาของจมนไวยจะเสอม
ความศกดสทธเมอผานประตเขาไป
อธจ คออทธจแปลวาความฟงซานความประหมาขวยเขน
๗บทวเคร�ะห
๗.๑คณคาดานเนอหา ๑)รปแบบกลอนเสภาเรองขนชางขนแผนตอนขนชางถวายฎกากวเลอกใชค�าประพนธประเภทกลอนเสภาซงมลกษณะเหมอนกลอนสภาพกลอนเสภาอาจจะมบางวรรคทมจ�านวนค�า
ไมเทากนทงนขนอยกบเนอความหรอกระบวนกลอนและจงหวะในการขบเสภาซงกลอนเสภาน
เหมาะทจะใชในการเลาเรองและขบเปนท�านองล�าน�าคอการขบเสภานนเอง
http://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M6/03EB GUIDE
40
ไมค�ำนงถงควำมถกตองเหมำะสม แมนำงวนทองจะมสำมแลว ขนชำงกยงท�ำทกวถทำงใหได
นำงมำครอบครอง ครนถกแยงนำงไปขนชำงกโกรธแคน ขนชำงจงเปนตวละครทตกเปนทำสของ
ควำมรกและควำมโกรธแคนตลอดเวลำ สำมำรถสรำงควำมทกขใหกบทกคนทเกยวของไมเวน
แมกระทงนำงวนทองซงเปนหญงทขนชำงรก ควำมรกและควำมแคนของขนชำงปรำกฏใหเหนชด
ตอนทขนชำงทรำบวำนำงวนทองหำยไปจำกเรอน ขนชำงทงรกและแคนจงประณำมนำงวนทอง
ดงควำมวำ
ครานนขนชางฟงบาวบอก เหงอออกโซมลานกบาลใส
คดคดใหแคนแสนเจบใจ ชางท�าไดตางตางทกอยางจรง
สองหนสามหนกนแตหน พลงทลงไมรอดนางยอดหญง
คราวนนอายขนแผนมนแงนชง นคราวนหนวงไปตามใคร
ไมคดวาจะเปนเหนวาแก ยงสาระแนหลบลหนไปไหน
เอาเถดเปนไรกเปนไป ไมเอากลบมาไดมใชก
(๔)ขนแผน เปนผเกงกลำในวชำอำคม มควำมกลำหำญและจงรกภกดตอ
พระมหำกษตรย แตขนแผนกเปนชำยเจำชมภรรยำหลำยคน จำกตอน ขนชำงถวำยฎกำ เหนไดวำ
ทงทนำงแกวกรยำกบนำงลำวทองอยดวย ขนแผนกยงลอบเขำหองหำนำงวนทอง โดยไมค�ำนง
ถงผลทจะตำมมำภำยหลง ซงเปนพฤตกรรมทแสดงใหเหนวำขนแผนมกท�ำอะไรตำมใจตนเอง
ดงบทประพนธ
นางแกวลาวทองทงสองหลบ ขนแผนกลบผวาตนฟนจากท
พระจนทรจรแจมกระจางด พระพายพดมาลตลบไป
คดคะนงถงมตรแตกอนเกา นจจาเจาเหนหางรางพสมย
ถงสองครงตงแตพรากจากพไป ดงเดดใจจากรางกราวกน
กกชวมวรกแตสองนาง ละวางใหวนทองนองโศกศลย
เมอตไดเชยงใหมกโปรดครน จะเพดทลคราวนนกคลองใจ
สารพดทจะวาไดทกอยาง อายขนชางไหนจะโตจะตอบได
ไมควรเลยเฉยมาไมอาลย บดนเลาเจาไวยไปรบมา
จ�ากจะไปสสวาทนอง เจาวนทองจะคอยละหอยหา
คดพลางจดแจงแตงกายา น�าอบทาหอมฟงจรงใจ
ออกจากหองยองเดนด�าเนนมา ถงเรอนลกยาหาชาไม
เขาหองวนทองในทนใด เหนนางหลบใหลนงนทรา
43
๒.๔)ตวละคร เสภาขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกา ปรากฏบคลกลกษณะท
ชดเจนของตวละครทส�าคญดงน
(๑) นางวนทอง ซงแตเดมวนทองเปนเดกสาวไรเดยงสาไมคอยมโอกาสตดสนใจ
ดวยตนเองเมอเขาสวยผใหญทผานความทกขมามากมายนางวนทองมความสขมรอบคอบรจก
ยบยงชงใจคดกอนท�าดงจะเหนไดจากตอนทขนแผนเขามาหานางในหองนอนวนทองมไดยนยอม
ทจะมความสมพนธฉนสามภรรยากบขนแผน และนางยงกลาวถงเรองควรไมควรและเตอนให
ขนแผนกราบทลพระพนวษาใหทรงทราบเรองกอนดงความวา
มใชหนมดอกอยากลมก�าเรบรก เอาความผดคดหกใหเหอดหาย
ถารกนองปองปดใหมดอาย ฉนกลบกลายแลวหมอมจงฟาดฟน
ไปเพดทลเสยใหทลกระหมอมแจง นองจะแตงบายศรไวเชญขวญ
ไมพกวอนดอกจะนอนอยดวยกน ไมเชนนนฉนไมเลยจะเคยตว
(๒) พลายงาม พลายงามเปนตนเหตส�าคญทท�าใหขนชางถวายฎกาซงสงผล
ใหนางวนทองถกประหารชวตในทสด พลายงามเปนผทใชอารมณเหนอเหตผล กระท�าทกอยาง
เพอตอบสนองความตองการของตนโดยไมค�านงถงความถกตองเหมาะสมดงเชนตอนทพลายงาม
ขนเรอนขนชางเพอบงคบพาตวนางวนทองไป นางวนทองหามปรามและเตอนสตแตพลายงาม
ไมยอมฟงเหตผลกลบยงแสดงอารมณโกรธจนถงกบจะตดศรษะนางวนทองหากไมยอมไปกบตน
ดงความวา
ครานนจงโฉมเจาพลายงาม ฟงความเหนวาแมหาไปไม
คดบายเบยงเลยงเลยวเบยวบดไป เพราะรกอายขนชางกวาบดา
จงวาอนจจาลกมารบ แมยงกลบทดทานเปนหนกหนา
เหมอนไมมรกใครในลกยา อตสาหมารบแลวยงมไป
เสยแรงเปนลกผชายไมอายเพอน จะพาแมไปเรอนใหจงได
แมนมไปใหงามกตามใจ จะบาปกรรมอยางไรกตามท
จะตดเอาศรษะของแมไป ทงแตตวไวใหอยน
แมอยาเจรจาใหชาท จวนแจงแสงศรจะรบไป
(๓) ขนชาง นอกจากขนชางจะมรปรางและหนาตาไมนาพงใจแกผพบเหนแลว
จตใจยงโหดรายคบแคบสงทท�าใหขนชางมดอยบางคอความรกเดยวใจเดยวทมใหนางวนทอง
แตความรกของขนชางเปนความรกทเหนแกตว คดเอาแตได หวงครอบครองเปนเจาของโดย
42
จากบทประพนธค�าวา ตะวนและสรยา หมายถง พระอาทตย ถอวากวเลอกใชค�าได
หลากหลายเหมาะกบบรบท
๑.๒) การเลอกใชค�าทเหมาะแกเนอเรองและฐานะของบคคลในเรองเชน
จะกลาวถงพระองคผทรงเดช เสดจคนนเวศนพอจวนค�า
ฝพายรายเลมมาเตมล�า เรอประจ�าแหนแหเซงแซมา
พอเรอพระทนงประทบท ขนชางกรลงตนทา
ลอยคอชหนงสอดอเขามา ผดโผลโงหนายดแคมเรอ
กวเลอกใชค�าเหมาะกบฐานะของบคคล ไดแก ค�าวา พระองคผทรงเดช เสดจนเวศน
เรอพระทนง ประทบ ใชกบพระมหากษตรย สวนค�าวา ร ตนทา ลอยคอ ช ผดโผล โงหนา
จะใชกบขนชาง
ยายจนงนงกยกมอไหว นนพอจะไปไหนพอทนหว
ไมนงผอนนงผาดนากลว ขนชางมองดตวกตกใจ
กวเลอกใชค�าเหมาะแกเนอเรองเกยวกบบาวทตกใจยกมอไหวแลวบอกขนชาง
วาจะไปไหนท�าไมไมนงผาขนชางดตวเองกตกใจเชนกน
๑.๓) การเลอกใชค�าไดเหมาะแกลกษณะค�าประพนธ ค�าประพนธเรองขนชางขนแผน
คอกลอนเสภาทใชขบเสภาในงานมงคลเนอเรองแมจะมขนาดยาวแตกใชค�างายๆสวนใหญเปน
ค�าไทยแทผอานหรอผฟงสามารถเขาใจค�าทกวใชไดดโดยไมตองตความหมายอยางลกซง เสภา
เรองขนชางขนแผนจงไดรบความนยมมาจนถงปจจบน นบวากวเลอกใชค�าไดเหมาะแกลกษณะ
ของค�าประพนธเชน
แมเลยงลกมาถงเจดขวบ เคราะหประจวบจากแมหาเหนไม
จะคดถงลกบางอยางไร หาไมใจแมไมคดเลย
ถาคดเหนเอนดวาลกเตา แมทนเกลาไปเรอนอยาเชอนเฉย
ใหลกคลายอารมณไดชมเชย เหมอนเมอครงแมเคยเลยงลกมา
จากบทประพนธขางตนเปนตอนทพลายงามขนเรอนขนชางเพอพาแมมาอยดวย จงได
พยายามพดโนมนาวใหแมเหนใจกลบมาอยดวยกน หลงจากตองจากกนเมอพลายงามอายเพยง
เจดขวบ
45
๒.๕)กลวธการแตง กวมกลวธในการน�าเสนอเรองราวผานตวละครโดยการเลาดวย
ถอยค�าภาษาทไพเราะงดงาม ทงการใชค�าทท�าใหเหนภาพและการใชความเปรยบสะทอนใหเหน
วถชวตของคนไทยสมยกอน สภาพความเปนอย การพพากษาคดรวมถงการตดสนประหารชวต
กวถายทอดเรองราวไดสมจรงนาประทบใจและชวนตดตามดงบทประพนธ
ครานนพระองคผทรงภพ ฟงจบแคนคงดงเพลงไหม
เหมอนดนประสวปลวตดกบเปลวไฟ ดดเปนไดอวนทอง
จะวารกขางไหนไมวาได น�าใจจะประดงเขาทงสอง
ออกนนเขานมส�ารอง ยงกวาทองทะเลอนล�าลก
จอกแหนแพเสาส�าเภาใหญ จะทอดถมเทาไรไมรสก
เหมอนมหาสมทรสดซงซก น�าลกเหลอจะหยงกระทงดน
อฐผาหาหาบมาทมถม กจอมจมสญหายไปหมดสน
อแสนถอยจญไรใจทมฬ ดงเพชรนลเกดขนในอาจม
รปงามนามเพราะนอยไป ใจไมซอสมศกดเทาเสนผม
แตใจสตวมนยงมทนยม สมาคมกแตถงฤดมน
มงนถอยยงกวาถอยอทายเมอง จะเอาเรองไมไดสกสงสรรพ
๗.๒คณคาดานวรรณศลป การพจารณาคณคาดานวรรณศลป เสภาเรองขนชางขนแผนตอนขนชางถวายฎกา ใช
กลอนเสภามาเลาเรองนบวาเหมาะสมกบเนอเรองมากเพราะเสภาเรองขนชางขนแผนมลกษณะ
เปนนทานความงามในดานรอยกรองจงมอยมากทงความไพเราะลกซงกนใจดงน
๑)การสรรค�า กวเลอกใชค�าในลกษณะตางๆ เพอใหเกดความไพเราะ สอความคด
ความรสกและอารมณไดดงน
๑.๑) การเลอกใชค�าไดถกตองตรงตามความหมายทตองการกวเลอกใชค�าไวพจนได
ถกตองตรงตามความหมายทตองการการใชค�าไวพจนแสดงใหเหนสตปญญาของกวทเลอกใชค�า
ไดหลากหลายโดยไมเสยความและท�าใหบทประพนธมสมผสคลองจองเกดความไพเราะเชน
อดอดฮดฮดดวยขดใจ เมอไรตะวนจะลบหลา
เขาหองหวนละหอยคอยเวลา จนสรยาเลยวลบเมรไกร
44
๒) การใชโวหาร คอ การใชถอยค�าอยางมชนเชงในการเขยน เพอใหผอานเขาใจและรบร
อารมณความรสกความคดประสบการณหรอเรองทเกดจากจนตนาการไดตรงตามจดมงหมาย
ของกว ในเสภาเรองขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกา มการใชโวหารทกอใหเกดอารมณ
สะเทอนใจหลายอารมณกวใชโวหารตางๆถายทอดอารมณของตวละครท�าใหผอานสามารถเขาใจ
เนอเรองไดเปนอยางด
๒.๑)อปมาโวหารเปนการใชถอยค�าแสดงการเปรยบเทยบอยางมชนเชงโดยการน�า
สงทคลายคลงกนมาเปรยบเทยบดงเหตการณตอนทพลายงามขนเรอนขนชางเพอพานางวนทอง
มาอยบานกบตนพลายงามไดกลาวเปรยบเทยบนางวนทองกบขนชางวาไมมความเหมาะสมคควร
กนความวา
มาอยไยกบอายหนชาต แสนอบาทวใจจตรษยา
ดงทองค�าท�าเลยมปากกะลา หนาตาด�าเหมอนมนหมอมอม
เหมอนแมลงวนวอนเคลาทเนาชว มาเกลอกกลวปทมมาลยทหวานหอม
ดอกมะเดอฤๅจะเจอดอกพะยอม วานกแมจะตรอมระก�าใจ
พลายงามไดกลาวเปรยบเทยบการทนางวนทองอยกบขนชางวา เหมอนกบน�าสงทม
คาอยางทองค�าคอนางวนทองมาเลยมปากกะลาซงกะลาเปนภาชนะดอยคาหมายความถงขนชาง
นอกจากจะเปรยบขนชางวาดอยคาแลว ยงเปรยบขนชางวาหนาตาด�าเหมอนเขมาตดกนหมอ
ขนชางเหมอนแมลงวนทบนตอมของเนาเหมนแลวมาตอมดอกบวงามอยางนางวนทองและเปรยบ
ความแตกตางของขนชางกบนางวนทองวา ขนชางเปนเหมอนดอกมะเดอทไมมกลนและไมอาจ
ตดกลนหอมจากดอกพะยอมซงหมายถงนางวนทองไดถานางวนทองยงอยกบขนชางกตองช�าใจ
เพราะความไมคควรกนกวเปรยบเทยบความแตกตางอยางชดเจนระหวางนางวนทองกบขนชาง
๒.๒)บรรยายโวหาร เปนกระบวนการแตงทมเนอเรองมบทบาทด�าเนนเรองวาใคร
ท�าอะไรท�าอยางไรทไหนและเมอไหรบรรยายโวหารใชในการเลาเรองเสภาเรองขนชางขนแผน
มลกษณะเลาเปนเรองยาวจงใชบรรยายโวหารในการด�าเนนเรองดงบทประพนธ
ขอเดชะละอองธลบาท องคหรรกษราชรงสรรค
เมอกระหมอมฉนมาแตอารญ ครงนนโปรดประทานขนแผนไป
ครนอยมาขนแผนตองจ�าจอง กระหมอมฉนมทองนนเตบใหญ
อยทเคหาหนาวดตะไกร ขนชางไปบอกวาพระโองการ
47
บอกวาเราจบไขมาหลายวน เกรงแมจะไมทนมาเหนหนา
เมอคนนซ�ามอนเปนมา เราใชคนไปหาแมวนทอง
จากบทประพนธขางตนกวใชค�างายๆ เลาเรองโดยไมตองตความหมายกเขาใจถงเรอง
ไดวา พลายงามใหคนไปบอกขนชางเพอไมใหขนชางโกรธและเปนความกน วาพลายงามจบไข
มาหลายวนกลววาแมจะไมทนมาดใจจงใชคนใหไปหาแมวนทอง
๑.๔) การเลอกใชค�าโดยค�านงถงเสยงดงน
(๑)การเลนค�ากวน�าค�าค�าเดยวมาใชในทใกลๆกนเพอทจะย�าความหมายของ
เนอความใหหนกแนนมากขนเชน
วนนนแพกเมอด�าน�า กกรวซ�าจะฆาใหเปนผ
แสนแคนดวยมารดายงปราน ใหไปขอชวขนชางไว
แคนแมจ�าจะแกใหหายแคน ไมทดแทนอายขนชางบางไมได
หมายจตคดจะใหมนบรรลย ไมสมใจจ�าเพาะเคราะหมนด
กวเลนค�าวา แคน เพอจะเนนความหมายใหเหนวาพลายงามคดเคองแคนขนชาง
อยตลอดเวลาและเปนความแคนทฝงใจ
(๒)การเลนเสยงสมผส คอ การสรรค�าใหมสมผสเสยง เพอใหเกดท�านองท
ไพเราะนาฟงและแสดงใหเหนความสามารถของกวซงมทงการเลนเสยงพยญชนะและเสยงสระเชน
เงยบสตวจตบททวบาท ดาวดาษเดอนสวางกระจางไข
น�าคางตกกระเซนเยนเยอกใจ สงดเสยงคนใครไมพดจา
ไดยนเสยงฆองย�าประจ�าวง ลอยลมลองดงถงเคหา
คะเนนบย�ายามไดสามครา ดเวลาปลอดหวงทกทน
สมผสสระ ไดแก สตว - จต(บท), สวาง - กระจาง, เซน - เยน,
ใคร-ไม,ย�า-จ�า,ยาม-สาม
สมผสพยญชนะ ไดแก (จต)บท-(ทว)บาท, ดาว-ดาษ-เดอน,
เยน-เยอก, ส(งด)-เสยง, คน-ใคร,
ลอย-ลม-ลอง,(คะ)เน-นบ,ย�า-ยาม
46
กวกลาวถงตอนทนางวนทองบอกแกพลายงามทมาตามนางไปอยดวย จะท�าใหนาง
อบอายขายหนาไมกลาพบหนาใครอก โดยใชภาพพจนอปลกษณเปรยบหนาของนางวนทองทม
ความอบอายจนหมองคล�าจนด�าเปนน�าหมกท�าใหผอานจนตนาการไดวาจะอบอายขายหนาเพยงใด
๔)ลลาการประพนธกระบวนการแตงค�าประพนธของกวอยางมแบบแผนเสภาเรองขนชางขนแผนตอนขนชางถวายฎกามเนอความทพรรณนาไดงดงามอยหลายตอนทงนเพราะ
กวสามารถด�าเนนเรองไดสมจรงและแทรกรสวรรณคดตางๆเขาถงอารมณไดเปนอยางด
๔.๑) เสาวรจน เปนบทชมความงามทกวเลอกใชถอยค�าทไพเราะกลาวถงความงาม
จากเสภาเรองขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกา มบทชมความงามของเรอนขนชางสนๆ
ในตอนทพลายงามขนเรอนขนชางแตกวกเลอกสรรค�าไดไพเราะชวนอานดงบทประพนธ
จดเทยนสะกดขาวสารปราย ภตพรายโดดเรอนสะเทอนผาง
สะเดาะดาลบานเปดหนาตางกาง ยางเทากาวขนรานดอกไม
หอมหวนอวลอบบปผาชาต เบกบานกานกลาดกงไสว
เรณฟรอนขจรใจ ยางเทากาวไปไมโครมคราม
๔.๒)นารปราโมทย เปนบทเกยว บทโอโลม แสดงความรกใคร ดงตอนทขนแผน
เขาหานางวนทองแลวนางวนทองคดถงความหลงเกดนอยใจจงแกลงหลบขนแผนจงโอโลมแสดง
ความรกใครและยอมรบผดเพอใหนางวนทองยอมพดจาดวย
โอเจาแกวแววตาของพเอย เจาหลบใหลกระไรเลยเปนหนกหนา
ดงนมนองหมองใจไมน�าพา ฤๅขดเคองคดวาพทอดทง
ความรกหนกหนวงทรวงสวาท พไมคลาดคลายรกแตสกสง
เผอญเปนวปรตพผดจรง จะนอนนงถอโทษโกรธอยไย
๔.๓) พโรธวาทง คอ กระบวนความตดพอตอวา หงหวง โกรธ วากลาวประชดประชน
กวถายทอดอารมณตางๆของตวละครไดอยางกนใจดงเชน เหตการณตอนทขนแผนแอบมาหา
นางวนทอง นางกลาวค�าตดพอตอวาขนแผน ขนแผนจงพยายามขอโทษขอคนด ค�าตดพอ
ของนางนนกวใชส�านวนโวหารทไพเราะคมคาย แสดงถงความนอยเนอต�าใจของนางวนทอง
ความขมขนใจทตองทนทกขทรมานมาโดยตลอดกไดระบายออกมาดงความวา
49
มรบสงโปรดปรานประทานให กระหมอมฉนไมไปกหกหาญ
ยอยดฉดคราท�าสามานย เพอนบานจะชวยกสดคด
ดวยขนชางอางวารบสงให ใครจะขดขนไวกกลวผด
จนใจจะมไปกสดฤทธ ชวตอยใตพระบาทา
จากบทประพนธเปนตอนทพระพนวษารบสงถามนางวนทองวาท�าไมไปอยกบขนชาง
ทงทพระองคทรงประทานนางใหขนแผนนางวนทองจงอธบายเรองราววาขนชางมาฉดกระชาก
ลากไปโดยอางค�าสงของพระองค กวใชการบรรยายโวหารชวยใหผอานล�าดบเหตการณไดดและ
เขาใจเรองราวไดแมจะเลายอนความในอดต
๓)การใชภาพพจน เปนการใชกลวธการเรยบเรยงถอยค�าลกษณะค�าลกษณะตางๆ
ทผประพนธตงใจใชเพอใหเกดผลทางจนตภาพหรอท�าใหเกดความซาบซงใจไดมากกวาการเขยน
ธรรมดา
๓.๑) การใชภาพพจนอปมา เปนภาพพจนทใชการเปรยบเทยบอธบายลกษณะของ
สงใดสงหนงโดยสงทน�ามาใชเปนความเปรยบนนเปนสงทรจกกนดน�ามาเปรยบเทยบเพอใหเหน
ลกษณะใดลกษณะหนงเพยงดานเดยวและจะมค�าเชอมแสดงการเปรยบเทยบไวอยางชดเจนเชน
คลาย เหมอน ดง ราว ราวกบ ดจ เปรยบปานเปนตนดงบทประพนธ
ครานนขนชางไดฟงวา แคนดงเลอดตาจะหลงไหล
ดบโมโหโกรธาท�าวาไป เรากไมวาไรสดแตด
จากบทประพนธเปนตอนทขารบใชของจมนไวยฯ มาบอกขนชางวา ทนางวนทองหาย
ไปเพราะไปดแลจมนไวยฯทไมสบายมากขนชางรทนทวาเปนเรองโกหกจงโกรธมากกวเปรยบ
ใหเหนวาขนชางทงโกรธทงแคนจนเหมอนวาเลอดจะไหลออกจากตา
๓.๒)การใชภาพพจนอปลกษณ เปนภาพพจนทใชในการเปรยบเทยบสงหนงเปน
อกสงหนง ค�าทใชเปรยบ ไดแก ค�าวา เปน คอ เทา เรยกใหเขาใจงายวา การเปรยบเปน
ดงบทประพนธ
เจาพลายงามตามรบเอากลบมา ทนหนาจะด�าเปนน�าหมก
ก�าเรบใจดวยเจาไวยก�าลงฮก จะพาแมตกลกใหจ�าตาย
48
ไมอาจเปนไดดงใจคดอยากใหพลายงามเขาใจ กวไดแสดงใหเหนความเศราโศกและความอดอด
ล�าบากใจของผเปนแมและใหเหนความจ�าเปนจงตองทนอยกบคนทไมไดรก
๗.๓คณคาดานสงคม การอานวรรณคดเพอพจารณาคณคาทางสงคมเปนการอานทตองใชกระบวนการวเคราะห
ความสมพนธกนทงทเปนนามธรรมและรปธรรมไดแกจรยธรรมในสงคมและสภาพความเปนอย
เสภาเรองขนชางขนแผนเปนนทานพนบานของจงหวดสพรรณบรและเปนนทานทมเนอเรองยาว
สถานทตางๆ ในเรองเปนสถานทจรงซงยงปรากฏอยจนทกวนน เสภาเรองขนชางขนแผนเปน
วรรณคดทสะทอนใหเหนวถชวต ความเปนอย คานยม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ศลปะ
การปกครองการศกษาศาสนาการคมนาคมจรยธรรมและภมศาสตรของไทยในอดตท�าใหเหน
สงทเกยวของกบชวตประจ�าวนตงแตเกดจนกระทงตายของคนในสงคมไทยสมยอยธยาตอนปลาย
และสมยรตนโกสนทรตอนตนไดเปนอยางดสามารถพจารณาคณคาดานสงคมตามแนวทางไดดงน
๑)สะทอนสภาพชวตความเปนอยของคนในสงคม ดงตวอยางบทประพนธ ตอไปน
หอมหวนอวลอบบปผาชาต เบกบานกานกลาดกงไสว
เรณฟรอนขจรใจ ยางเทากาวไปไมโครมคราม
ขาไทนอนหลบลงทบกน สะเดาะกลอนถอนลนถงชนสาม
กระจกฉากหลากสลบวบแวมวาม อรามแสงโคมแกวแววจบตา
มานมลมฉากประจ�ากน อฒจนทรเครองแกวกหนกหนา
ชมพลางยางเยองช�าเลองมา เปดมงเหนหนาแมวนทอง
จากบทประพนธสะทอนสภาพความเปนอยของผทมฐานะร�ารวย จะประดบประดาบาน
เรอนอยางสวยงามพรงพรอมดวยขาทาสบรวารและตกแตงตนไมดอกไมอยางสวยงามขาทาส
ในบานนอนเกยกนอยโดยลงกลอนไวแนนหนาถงสามชนภายในเรอนมกระจกเปนฉากตองแสง
โคมไฟแวววบจบตามานมลจดแตงเปนฉากและเครองแกววางเปนชนๆมากมาย
ไดยนเสยงฆองย�าประจ�าวง ลอยลมลองดงถงเคหา
คะเนนบย�ายามไดสามครา ดเวลาปลอดหวงทกทน
ในสมยโบราณจะตฆองเพอบอกเวลา คะเนนบย�ายามไดสามครา เปนการบอกเวลา
สามยามหรอตสาม
51
ทจรงใจเหนไปอยเรอนอน คงคดคนทหมอมเปนแมนมน
ดวยรกลกรกผวยงพวพน คราวนนกไปอยเพราะจ�าใจ
แคนคดดวยมตรไมรกเลย ยามมทเชยเฉยเสยได
เสยแรงรวมทกขยากกนกลางไพร กนผลไมตางขาวทกเพรางาย
พอไดดมสขลมทกขยาก กเพราะหากหมอมมซงทหมาย
วานกกเครองเคองระคาย เอนดนองอยาใหอายเขาอกเลย
และตอนทพลายงามมความโกรธแคนขนชาง ท�าใหพลายงามไปพรากนางวนทองจาก
ขนชางเมอพลายงามไปเรอนขนชางและเขาไปในหองนอนเหนขนชางนอนเคยงขางนางวนทองกยง
โกรธแคนแทบจะฆาขนชางทงทหลบ กวใชถอยค�าถายทอดอารมณโกรธจดของพลายงามท�าให
ผอานสามารถเขาถงอารมณของตวละครไดดงตวอยาง
ชมพลางยางเยองช�าเลองมา เปดมงเหนหนาแมวนทอง
นงนอนอยบนเตยงเคยงขนชาง มนแนบขางกอดกลมประสมสอง
เจบใจดงหวใจจะพงพอง ขยบจองดาบงาอยากฆาฟน
จะใครถบขนชางทกลางตว นกกลวจะถกแมวนทองนน
๔.๔) สลลาปงคพสย เปนบทแสดงความเศราโศก คร�าครวญ เชน เหตการณทพลายงาม
ไปหานางวนทองทบานขนชางดงบทประพนธ
ครานนจงโฉมเจาวนทอง เศราหมองดวยลกเปนหนกหนา
พอพลายงามทรามสวาทของแมอา แมโศกาเกอบเจยนจะบรรลย
ใชจะอมเอบอาบดวยเงนทอง มใชของตวท�ามาแตไหน
ทงผคนชางมาแลขาไท ไมรกใครเหมอนกบพอพลายงาม
ทกวนนใชแมจะผาสก มแตทกขใจเจบดงเหนบหนาม
ตองจ�าจนทนกรรมทตดตาม จะขนความคดไปกใชท
หลงจากทพลายงามออนวอนแมใหไปอยดวย โดยเทาถงความหลงทตวเองตองจากแม
ตงแตเดกไมมโอกาสไดอยดวยเมอเตบโตรบราชการมยศศกดจงอยากใหแมมาอยดวยพลายงาม
ตดพอวาแมคงไมรกไมคดถงลกนางวนทองไดฟงลกตดพอจงคร�าครวญเศราโศกวาทกสงทกอยาง
50
พรอมญาตขาดอยแตมารดา นกนกตรกตราละหอยหวน
โอวาแมวนทองชางหมองนวล ไมสมควรเคยงคกบขนชาง
เออนเนอเคราะหกรรมมาน�าผด นาอายมตรหมองใจไมหายหมาง
ฝายพอมบญเปนขนนาง แตแมไปแนบขางคนจญไร
๓)สะทอนคานยมของคนในสงคม เสภาเรองขนชางขนแผน สะทอนคานยมของสงคมไทยหลายประการเชน
๓.๑) คานยมเกยวกบการมสมมาคารวะดงความวา
จะใครถบขนชางทกลางตว นกกลวจะถกแมวนทองนน
พลางนงลงนอบนบอภวนทน สะอนอนอกแคนน�าตาคลอ
พลายงามรจกแสดงความเคารพนบนอมมสมมาคารวะแมจะอยในสถานการณทท�าให
ขนเคองใจแตเมอมาเหนมารดากยงระลกถงพระคณเขาไปกราบไหว
๓.๒)คานยมเกยวกบผหญงตองมสามคนเดยว ไมนยมผหญงทมพฤตกรรมเยยง
นางวนทอง คอมสามสองคนในเวลาเดยวกน แมโดยจรงแทแลวการทนางตองมสามสองคนนน
มใชเกดจากความปรารถนาของนางเอง แตในจดนสงคมกมองขามเหนไดแตเพยงผวเผนวานาง
เปนคนทไมนานยมนารงเกยจค�าพพากษาใหไดรบพระราชอาญาถงประหารยอมเปนเครองยนยน
ถงผลของคานยมดานนของสงคมไทยดงค�ากลอนทสมเดจพระพนวษาทรงบรภาษนางวา
วาหญงชวผวยงคราวละคนเดยว หาตามตอมกนเกรยวเหมอนมงไม
หนกแผนดนกจะอยไย อายไวยมงอยานบวามารดา
กเลยงมงถงใหเปนหวหมน คนอนรวาแมกขายหนา
อายขนชางขนแผนทงสองรา กจะหาเมยใหอยาอาลย
หญงกาลกณอแพศยา มนไมนาเชยชดพสมย
ทรปรวยสวยสมมถมไป มงตดใจเสยเถดอคนน
ในทางตรงกนขามคานยมเกยวกบการมภรรยาหลายคนในเวลาเดยวกนนนกลบปรากฏ
อยในหมคนชนสง โดยเฉพาะผมยศถาบรรดาศกดของไทย เชนในเรองน ขนแผน พลายงาม
กมลกษณะดงกลาวนแตสงคมไมรงเกยจกลบนยมและยกยองเพราะคานยมก�าหนดวาลกษณะ
เชนนเปนเครองเสรมบารมและความเปนบรษชาตอาชาไนยใหมากยงขน
53
๒)สะทอนความเชอของคนในสงคม ความเชอซงมอยคกบวถชวตของคนไทยมา
โดยตลอดจะปรากฏในวรรณคดสวนใหญของไทย โดยเฉพาะเสภาเรองขนชางขนแผน เปนเรองท
เตมไปดวยความเชอในดานตางๆ ของคนในสงคม นกเรยนจะเหนไดจากตอนขนชางถวายฎกาน
เชน ความเชอเกยวกบไสยศาสตร ความเชอเกยวกบความฝน ความเชอเรองกรรม เปนตน
๒.๑) ความเชอเกยวกบไสยศาสตร ตอนทพลายงามคดทจะขนเรอนขนชางเพอพา
นางวนทองมาอยดวย พลายงามตองเตรยมตวหลายประการ เรมจากดเวลาฤกษยาม เซนพราย
เสกขมน ลงยนต ใสมงคล เปามนตร และบรกรรมคาถากอนทจะลงเรอนของตน ดงความวา
คะเนนบย�ำยำมไดสำมครำ ดเวลำปลอดหวงทกทน
ฟำขำวดำวเดนดวงสวำง จนทรกระจำงทรงกลดหมดเมฆสน
จงเซนเหลำขำวปลำใหพรำยกน เสกขมนวำนยำเขำทำตว
ลงยนตรำชะเอำปะอก หยบยกมงคลขนใสหว
เปำมนตรเบองบนชอมมว พรำยยวยวนใจใหไคลคลำ
จบดำบเคยปรำบณรงครบ เสรจครบบรกรรมพระคำถำ
ลงจำกเรอนไปมไดชำ รบมำถงบำนขนชำงพลน
๒.๒)ความเชอเกยวกบความฝน กอนทนางวนทองจะถกตดสนประหารชวต นางวนทอง
ฝนวาตนพลดหลงเขาปาและหาทางกลบไมได จนกระทงมเสอสองตวตะครบพานางเขาไปในปา
นางจงตกใจตนผวากอดขนแผน ดงความวา
ดเหวำเรำเสยงส�ำเนยงกอง ระฆงฆองขำนแขงในวงหลวง
วนทองนองนอนสนททรวง จตงวงระงบสภวงค
ฝนวำพลดไปในไพรเถอน เลอนเปอนไมรทจะกลบหลง
ลดเลยวเทยวหลงในดงรง ยงมพยคฆรำยมำรำว
ทงสองมองหมอบอยรมทำง พอนำงดนปำมำถงท
โดดตะครบคำบคนในทนท แลวฉดครำพำรไปในไพร
สนฝนครนตนตกประหมำ หวดผวำกอดผวสะอนไห
๒.๓)ความเชอเกยวกบเรองกรรม ตวละครในเสภาเรองขนชางขนแผนเมอประสบ
ชะตากรรมทท�าใหตนเองพบกบความทกข มกลงความเหนวาเปนเรองของเวรกรรม ดงเชน พลายงาม
ทเชอวาสาเหตทท�าใหนางวนทองตองไปครองคกบขนชางเปนเพราะเคราะหกรรม ดงความวา
52
สมเดจพระพนวษาทรงกรวดวยเขาพระทยวานางมกมากในทางตณหาราคะ ตรสบรภาษ
นางอยางรนแรงเหตการณการตดสนคดในครงนแสดงถงพระราชภาระทดเหมอนจะอยนอกเหนอ
จากบทบาทของพระมหากษตรย แตสมเดจพระพนวษากยงทรงถอเปนหนาทดวยพระเมตตา
ซงค�าตดสนนนถาอานแตเพยงผวเผนอาจต�าหนวาพระองคทรงใชพระอารมณแตถาพนจพเคราะห
ใหดกจะเขาใจและซาบซงในพระมหากรณาธคณทมตอพสกนกร กจะเหนวาพระองคมพระราช-
ประสงคทจะยตปญหาชายสองหญงหนงทเปนความกนไมจบไมสนน อกทงพระองคทรงไมพอ
พระทยในการกระท�าของจมนไวยทลอบขนเรอนผอนทงทตนเปนขนนางมยศศกดกลบไมรกษา
กฎหมายบานเมองดงนนพระองคจงทรงตดสนคดใหเดดขาดเพอใหจบเรองวนวายพสกนกรทก
หมเหลาจะไดเหนเปนแบบอยางวา ไมกอปญหาใหตองเดอดรอนวนวายจะไดอยกนอยางสงบสข
เพราะนอกจากนางวนทองจะมสวนผลกดนใหเหตการณเปนไปแลวยงมปจจยมากมายทางสงคมท
ผลกดนใหพระองคทรงตดสนไปเชนนน เชน หนาทของพระมหากษตรยทจะตองจรรโลงไวซง
แบบแผนจรยธรรมอนดงามปจจยดานคานยมของสงคมเปนตน
๔.๒)บทบาทของสตรในสงคมไทย นางวนทองเปนตวอยางของสตรไทยโบราณ
โดยแทคอเกดมาเพอรบบทของบตรภรรยาและมารดาตามทธรรมชาตและสงคมเปนผก�าหนด
และเมอตองรบบทพลเมองกเปนพลเมองตามทผปกครองพงปรารถนาใหเปน ทงบทบาทและ
การปฏบตตามบทดงกลาวมาน นางวนทองไมเคยมโอกาสไดเลอก อาจไดเพยงแตคดแตไมเคย
ปฏบตตามใจคดความไมเคยเปนตวของตวเองของนางวนทองนนจะเหนไดจากตอนทนางกลาว
กบจมนไวยวา
ทกวนนใชแมจะผาสก มแตทกขใจเจบดงเหนบหนาม
ตองจ�าจนทนกรรมทตดตาม จะขนความคดไปกใชท
เมอพอเจาเขาคกแมทองแก เขาฉดแมใชจะแกลงแหนงหน
ถงพอเจาเลาไมรวารายด เปนหลายปแมมาอยกบขนชาง
เมอพอเจากลบมาแตเชยงใหม ไมเพดทลสงไรแตสกอยาง
เมอคราวตวแมเปนคนกลาง ทานกวางบทคนใหบดา
จะเหนไดวา นางวนทองถกก�าหนดเสนทางเดนของชวตใหเปนไปตามความปรารถนา
ของผอนทงสน นางจ�าใจตองทนรบภาวะนนๆ เพราะถงนางจะขนความคดไปกใชท ไมม
ความหมาย การทกวใชค�าวา วางบท ไดแสดงใหเหนวานางวนทองตองแสดงไปตามบททผอน
55
๔)สะทอนขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรม ๔.๑) บทบาทของพระมหากษตรยตอประชาชนในสงคมไทย สมเดจพระพนวษานน
ถาพจารณาวเคราะหอยางละเอยดกจะเหนวาแมจะทรงเปนเจาชวตมพระราชอ�านาจอนลนพนแต
กมไดทรงใชพระราชอ�านาจอยางปราศจากเหตผลหรอดวยพระอารมณหากไดทรงปฏบตพระองค
อยางเหมาะสม และทรงเมตตาครอบครวขนแผน เพราะเหนแกความดความชอบทเคยสรางไว
ใหแกบานเมองนอกจากนทรงด�ารงพระองคอยในฐานะของกษตรยปกครองประเทศซงจะตองแก
ปญหาระดบประเทศแลวยงตองแกปญหาระดบครอบครวของไพรฟาขาแผนดนอกดวยทรงเปรยบ
เสมอนพอหรอผใหญในครอบครวเวลาคนในครอบครวมเรองเดอดรอนหรอเกดเหตการณวนวายมา
ฟองรอง พระองคทรงมหนาทตดสนคลคลายปญหา เชน ในกรณทขนชางมาถวายฎกา ครงน
แมจะทรงกรว ดวยทรงรสกวาขนชางกอเรองวนวายไมจบสน แตกมไดทรงละเลย ทรงน�ามา
พจารณาดงบทประพนธ
อวนทองกใหอายแผนไป อายชางบงอาจใจท�าจล
ฉดมนขนชางอางถงก ตะคอกขอวนทองใหตกใจ
ชอบตบใหสลบลงกบท เฆยนตเสยใหยบไมนบได
มะพราวหาวยดปากใหสาใจ อายหมนไวยกโทษถงฉกรรจ
มงถอวาอวนทองเปนแมตว ไมเกรงกลวเวโวท�าโมหนธ
ไปรบไยไมไปในกลางวน อายแผนพอนนกเปนใจ
มนเหมอนววเคยขามาเคยข ถงบอกกวาดหาเชอไม
อายชางมนกฟองเปนสองนย วาอายไวยลกแมใหบดา
เปนราคขอผดมตดตว หมองมวมลทนอยหนกหนา
ถาอายไวยอยากจะใครไดแมมา ชวนพอฟองหาเอาเปนไร
อยการศาลโรงกมอย วากตดสนใหไมได
ชอบทวนดวยลวดใหปวดไป ปรบไหมใหเทากบชายช
เมอทรงทราบสาเหตทมาฟองกโปรดใหไตสวนดวยความเปนธรรมแกทกคน มพระราช-
ประสงคจะระงบเหตราวฉานทงปวงใหสนไป ดวยการเปดโอกาสใหนางวนทองเปนผตดสนใจเอง
แตนางวนทองตกอยในภาวะล�าบาก ตนเตนหวาดหวน เพราะอยตอหนาพระทนง ทงเกดความ
ขดแยงในใจอยางรนแรงทมสามารถตดสนใจไดทนท
54
หยบยนใหดวยความเคยชนจากการทเปนผปฏบตตามและเปนทรองรบความปรารถนาของผอน
มาโดยตลอดนเอง เมอสมเดจพระพนวษาทรงเปดโอกาสใหนางไดเลอกทางเดนชวตของตนเอง
นางกวาวนใจไมอาจตดสนใจไดจงกอใหเกดเหตการณอนเศราสะเทอนใจในทสด
เสภาเรองขนชางขนแผน ตอน ขนชางถวายฎกาน เปนตอนทไดรบยกยองวาแตง
ไดดเปนเยยมตอนหนง แตงเปนกลอนเสภาทสออารมณสะเทอนใจและแฝงดวยขอคดเรอง
ความรกของแมทมตอลกพรอมทจะเสยสละความสขของตนใหแกลกสะทอนใหเหนความเปน
ธรรมชาตของมนษยคานยมและความเชอของคนในสงคมสมยกอนสะทอนวถชวตของครอบครว
ขนนางทงในสมยอยธยาและรตนโกสนทรวามความจงรกภกดตอพระมหากษตรยและกวยงเลอก
สรรถอยค�าและส�านวนโวหารไดอยางไพเราะมการเปรยบเทยบใหเหนภาพไดอยางชดเจนควรอาน
อยางพนจพเคราะหใหเกดความเขาใจแจมแจงใหไดคณคาทางอารมณและคณคาทางความคด
นอกจากนนกเรยนควรอานหนงสอทไดรบการยกยองวาเปนวรรณคดใหมากทสดเทาทมโอกาส
อ�านวย เพราะนอกจากเปนการเพมพนประสบการณชวตของนกเรยนแลว ยงท�าใหนกเรยนได
วจกษคณคาของวรรณคดเรองอนๆ ซงเปนมรดกทางวฒนธรรมของไทย รกษาไวใหด�ารงเปน
สมบตของชาตตอไป
56